Chanlyislam 1

LI M U
Alhamdulillah, mi li khen ngi ca tng u knh dng ln Allah, ng Ti Cao
to ha ra tt c, xin chp nhn ch c Allah Duy Nht tn th v Muhammad (saw) l
V s gi cui cng ca Ngi gi xung cho ton nhn gian. Cu s an bnh tt lnh cho
Ngi, gia quyn ca Ngi cng nhng v bn hu v nhng ngi noi theo Ngi cho
n Ngy cui cng.
L mt ngi Muslim c Allah to ra v ban cho hng phc c i theo tn gio
Islam, bi y l tn gio duy nht m Ngi chp nhn cng nh Ngi gi s gi cui
cng ca Ngi n ging dy v gio hun ngi Muslim i theo ng gio lut m Allah
truyn lnh, cho nn bn phn v trch nhim ca mi ngi Muslim l phi hc hi,
hiu bit p dng cho ng vi gio lut hc ca Islam.
Chng ti nhn thy rt quan trng v cn thit cho anh ch em Muslim mun tm
hiu v danh gi (hay mn hc chuyn ) trong Islam, nhng trong khun kh gii hn nn
chng ti ch nu ln mt cch tng qut bi chi tit ca n th rng ri v bao la, chng ti
hy vng anh ch em Muslim nn c gng tham kho cho bit nhng t ng m gio lut
Islam thng gi, v n rt quan trng trong vic tip xc hng ngy, nu trong ti liu ny
cn nhng iu thiu xt th mong qu v tm kim thm nhng ti liu khc chng ta c
kin thc su rng hn v gio lut hc Islam v s p dng cho ng trong i sng hng
ngy.
Hy vng ni Allah, ti liu ny s mang li ch li cho tt c anh ch em Muslim, nu
c g thiu st l ngoi kh nng ca chng ti. Xin Allah soi sng, tha th v chp nhn
hnh o ca chng ta. Cu xin s an bnh tt lnh cho Thin s Muhammad (saw), gia
quyn ca Ngi cng nhng bn hu v nhng ai noi theo Ngi cho n ngy cui cng.
Wa Billohi Tawfiq wa Hidayah.


Chanlyislam 2

:
Gio lut hc Islam:
ngha v Gio lut hc Islam c ngha l tham kho tt c nhng g m gio lut
ca Islam c truyn b, ku gi mi ngi Muslim phi tm hiu v thi hnh n mt
cch nghim chnh: (T li ni, hnh ng, hng hi v st sn thi hnh mt cch thnh
tm). y l iu tt c mi ngi Muslim phi c trch nhim phi tm ti hc hi ri sau
thi hnh mt cch ng tht da vo nhng bng chng nguyn thy (Quran v Sunnah
ca Thin s Muhammad) ca tn gio Islam ch khng c thm bt, l ngha tng
qut v kin thc ca gio lut Islam vi s cao c v tt lnh ca n, cho nn chng ta phi
tm hiu s nguyn thy ca n m khng cn phi dng phng tin (theo kin suy ngh
nhng iu m con ngi thm bt vo). Insha Allah, chng ti s gii thch chi tit r rng
hn v gio lut v cch thc hnh ca n tng phn k tip.
:
Ngun gc v nhng chi nhnh ca gio lut:
Gio lut hc Islam c chia ra lm ba ngun gc v hai chi nhnh:
Ba ngun gc l: At Tawhid (thn hc), Al Wahy (lnh truyn ca Allah) v Al Muad (tr
v xut x) ( ).
Hai chi nhnh l: Al Figk (Gio lut hc) v Usul Figk (Ngun gc v gio lut hc).
o Figk c chia ra lm hai loi: Ibadat v Muamalat ( s hnh o v s
giao t trong cuc sng hng ngy, hay lin quan n cuc sng hin ti v ngy Sau).
o S hnh o bao gm nhng iu sau:
S lm sch ( v sinh) t s tiu tin.
As Solah (hnh l) bao gm s Fard bt buc v Nafal (t nguyn).
Zakat ((thu an sinh) l s bt buc, v sodakoh (b th) l tnh cch t nguyn.
As Siam (nhn chay thng Ramadan) l bt buc v t nguyn, trong c lm tikaf (n
mnh trong Masjid hnh o) c tnh cch t nguyn.
Hajj (Hnh hng) ch bt buc mt ln trong i ngi nu c iu kin, nu c thi hnh
ln na th l s t nguyn, v thi hnh Umroh (hnh hng nh) th theo sunnah l bt
buc mt ln trong i ngi v c thi hnh thm na th l t nguyn.
o Al Muamalat c ngha l gio lut ni v s giao t trong cuc sng hng ngy nh: Phn
u trong cuc sng v Kt tnh giao hu l hai gio iu nm trong Fardu Kifayah
Chanlyislam 3

(ngha l trong mt tp th phi c mt ngi i din cho nhng ngi cn li thi hnh
gio lut , nu trong tp th khng c ngi no ng ra nhn lnh trch nhim th tt c
tp th u phi gnh ti li , nu trong tp th ch cn c mt ngi ng ra lm vic
th tt c u hng n phc, cho nn nhng ai thi hnh hai gio iu trn th c rt nhiu
phc c).
Ngoi ra, trong cuc sng chng ta cng nn chuyn cn tp luyn th dc th thao
to cho thn th cng trng, khe mnh... Song song , chng ta cng nn tm hiu v
nhng gio lut lin quan n: Kinh doanh - Hng vn - Cho thu, thu m Cch thc cho
vai n li Cch thc i tin hay nhng g lin quan n ngn hng Cch thc ci hi,
Li d, Ti hn, Ph n i li d chng v ti hn, s nui dng con ci, quyn hn ca
ngi v li d... Cch thc n mc S n ung nhng g cho php v nhng g khng
cho php - S cu nguyn, tng nim, c tin - S nguyn th nhng g c php v khng
c php - Ti nguyn s hu ch - Phng cch phn chia gia ti Nghim chnh chp
hnh php lut ca nc s ti trong cuc sng hng ngy Xt x ti nhn, t cch ca
thm phn, t cch ca nhn chng, tr t do cho n l, t binh v chnh tr...
Trn y l nhng g lin quan n gio lut hc Islam m ngi Muslim bt buc phi
cn hiu bit, ngoi ra cn nhng gio lut hc Islam khc mt cch chi tit hn, v khun
kh c gii hn nn chng ti ch trch ra nhng g thng xy ra trong cuc sng mt cch
tng qut m thi.
Ni v lnh vc o gio trong cuc sng hng ngy th chng ta cng nn tm hiu hc
hi v nhng gio lut nh: Phng cch vit ch Arab theo vn phm (vn chng) ca n
v phng thc c thin kinh Quran theo gio lut Islam nh bit phng cch pht m
v bit ch no phi ko di hay ngn v n ch no th ngng c, hoc ch no khng
ngng c... Ni v s bin lun, th ph v tt c nhng g lin quan n vn chng
ngn ng Arab th ngi Muslim t ra cng phi bit c kinh Quran cho ng lut ca n,
d khng hiu bit nhiu ngha, nu ai khng bit c ch Arab th khng th no hnh
l hay hiu c Islam r rng...
:
Phn gii nhng s lin quan n gio lut lit k ra phn trn nh sau:
1)- At Tawhid (Thn hc hay l thuyt tn th Allah Duy nht):
Th theo t ng Arab th ch At-Tawhid c ngha l: Duy nht.
Th theo ngha gio lut Islam th c ngha l: Ch tn th Allah duy nht m thi,
ch khng c ng ng Ngi chung vi thn linh khc hay vt g.
Theo ngha tng qut ca tn gio Islam c ngha l: Tin tng s hin hu ca
Allah duy nht, v Ngi l ng To Ha - Thng duy nht tn th v chp
nhn tin theo tt c nhng g lin quan n danh tnh v t tnh tuyt i ca Ngi,
Chanlyislam 4

khng tn th ai hay vt g ng ng chung vi Ngi, cng nh khng vt g hay ai
xng ng so snh, hay em ra th d ging nh Ngi c, d trn lnh
vc hay hnh thc no.
Trn y l nhng g m chng ta c th tm hiu mt cch tng qut, i vi vic li
ch trc tin hay sau ny ca n. Trc tin l trong tm phi chn thnh, lun ngh v
hng thin v ng To Ha. Say ny hay lu di l hi vng c Ngi thng st ban
cho chng gta thot khi ha ngc v c ln thin ng vo ngy Sau.
2) Al Wahy (hay Thin lnh ca Allah):
Al-Wahy theo t ng Arab c ngha l: Thng tin mt cch m thm
1
.
ngha gio lut Islam: Nhng g m Allah truyn mnh lnh cho S gi
Muhammad (saw) ca Ngi l thin kinh Quran v Sunnah ca Ngi.
Theo ngha tng qut ca tn gio c ngha l: Tin tng nhng s mng ca
Nabi Muhammad (saw) v nhng gio lut m Ngi ging dy, tt c nhng g m
Allah truyn lnh cho Ngi qua nhng gio lut no bt buc phi thi hnh, gio
lut no b cm, v nhng g m Allah ha hn ban thng v trng pht.
S ch li: Nh s mc khi m con ngi mi bit c nhng gio lut ca
Allah ban xung qua nhng g S gi cui cng ca Ngi ging dy, y l s hnh
phc m ngi Muslim thi hnh bn phn trch nhim ca h mt cch trn vn
mong c hng hnh phc trn i ny v ngy Sau.
Cch thc thng tin hay truyn lnh t Allah c ba phng cch:
1- S Thin khi hay Mc khi theo ch ca Ngi;
2 - Allah truyn lnh hay ni chuyn qua bc mn (v hnh);
3- Allah c S gi (hay Thin thn) ca Ngi xung mc khi s mng (hay giao mnh
lnh) cho Thin s ca Ngi.
Allah phn:

1
- Cch thc thng tin hay truyn lnh t Allah c ba phng cch: S thin khi hay Mc khi ch ca Ngi; Allah
truyn lnh hay ni chuyn qua bc mng (v hnh); Allah c s gi hay thin thn ca Ngi xung n mc khi s
mng hay mnh lnh cho Thin s ca Ngi nhng g m Allah phn lnh. Allah phn:
(( :

.)) : 15 .
((Phng cch thch hp i vi mt ngi phm khi Allah mun phn bo vi ch l Thin khi (Mc khi),
hoc t sau mt bc mn (v hnh) hoc c phi mt Thin thn (Thin s) n mc khi iu m Ngi mun,
theo Php ca Ngi. Qu tht, Ngi Ti Cao v Ch Minh)). S: 42:51.

Chanlyislam 5

:

Phng cch thch hp i vi mt ngi phm khi Allah mun phn bo vi ch l
Thin khi (Mc khi), hoc t sau mt bc mn (v hnh) hoc c phi mt Thin
thn (Thin s) n mc khi iu m Ngi mun, theo Php ca Ngi. Qu tht, Ngi
Ti Cao v Ch Minh. S 42:51.
Xin nhc li, Nabi Muhammad (saw) l v Thin s cui cng ca Allah, sau Ngi
khng cn v s gi no khc, qua li phn ca Allah:
:

Nabi Muhammad khng phi l ngi cha ca mt ai trong s n ng cc ngi.
Ngc li, Ngi l Rasul (S gi)
2
ca Allah v l n tn ca cc Nabi. V Allah Hng
Bit ht mi vic. S 33:40.
Cho nn nu ai tin theo ngi no t xng l Thin s sau Thin s Muhammad
(saw) th h l nhng ngi bt tin.
3)- Al Maad tr v xut x:
AL Maad th theo vn t Arab c ngha l tr v xut x, ngun gc.
Theo gio lut: o c tin vo ngy phc sinh v thng pht sau khi cht.
Th theo tng qut ca gio l: c tin hay tin tng theo tt c nhng g m Allah
v thin s ca Ngi phn v cuc sng ca con ngi sau khi qua i
3
, nh ngy
i tp hp, s phn xt cui cng v hnh o v s thng pht, s hnh phc cho
nhng ngi c c tin v bt hnh i vi nhng k bt tin v bt tun.
S ch li ca s tin tng iu ny l hng dn con ngi n s sng sut, lun
lo u v lun chn thnh lm nhng iu tt lnh, nn t im ny con ngi lun
sng trong s thnh tht v bit knh s Thng lo hnh o lm vic tt v h
bit s nhng hnh pht ngy Sau.

2
)- Khatam c ngha va l n tn va l cui cng. Khatam an-Nabiyyin l v cui cng trong s cc Nabi ca Allah.
Nabi Muhammad (saw) l v Nabi v l Thin s cui cng ca Islam.
3
)- l sau khi tn th hay sau khi th gian ny tiu tan, l ngy Phc sinh, cn cuc sng trong ngi m c tra
hi, th cuc sng trong m khng phi l cuc sng phc sinh, m n l cuc sng Barzak (ch i), l cuc sng
giao tip gia cuc i ny v ngy Sau, s tin tng iu ny l bt buc, nhng ai khng tin th h l k bt tin.
Trong kinh Quran v hadith ca Rosul (saw) cp n iu ny rt nhiu. Nn khng phi l ht m l phng tin
c ln Thin ng hay a Ngc.
Chanlyislam 6

4)- Al Figk - Gio lut hc.
4

Theo t ng Arab t Figk c ngha l hiu bit nhng g ngi ta ni vi mc ch
ca n.
ngha gio lut: Hiu bit r rng v gio lut hc Islam m mi ngi Muslim
bt buc phi hiu bit hnh o v p dng vo cuc sng giao t vi nhng bng
chng t thin kinh Quran v Sunnah ca Rosul (saw), hoc t tng hp cng ng,
hay php lun suy, bin chng ng tht.
S hu ch ca gio lut ny tht nhiu, ngi Muslim nn tm hiu n nh Rosul
(saw) ni:
( :

.)
Nhng ai m Allah mun ban cho h s tt lnh th Ngi ban s hiu bit cho h v
gio lut hc.
Allah to ra con ngi v ban gio lut hc hnh o theo n, khng th hon
ho c c Allah hi lng ngoi tr con ngi hiu bit n mt cch r rng nh th
no m hnh o cho ng th theo iu kin hay nhng g m gio lut hc bt buc
phi thi hnh theo nhng g Allah v Rosul (saw) ca Ngi ra lnh. Nu khng thi hnh
ng theo hai cn bn chnh ny v khng chn tht v Ngi, th Allah khng chp nhn s
hnh o .
5)- Ngun gc ca gio lut hc (Usul Al Figk):
Usul Al Figk c ngha l: Mn hc chuyn nghin cu tm hiu r rng v xut x
ca gio lut no , phi c da vo ngun gc nh t thin kinh Quran, Sunnah
ca Rosul (saw), kin ca tp th cng ng (Iemau), Qiyas (php lun suy so
snh), t kt vn a ra gio lut m p dng cho ng vi gio l ca Islam
m khng ra khi nguyn thy ca n, mun c nh vy phi hi nhng iu
kin tin quyt nh sau: Nhng g a n s bt buc khng b c mt vn
no m chng ta nhn thy khng r rng, nhng g a n s cm m n khng
ra khi iu gn nh c coi nh khng bt buc hay khng nn v n khng tt
p v khng c mn thch, nhng vic c th gi l s c bit no , hoc
c tnh cch tng qut. Ngi u tin son tho vit v mn hc ny l ng Imam
As Shafiy (r).
S ch li ca mn hc ny: em li s hiu bit, hay kh nng c th rt ta t
nhng gio lut hc m p dng vi bng chng tng qut ca n, gii thch

4
)- c bit l ngi u tin son tho v vit v ti ny l ng Abdulmalik ibnu Jarid. Xem Dairohtul Al
Mr q:6 trang 621.
Chanlyislam 7

cho ngi Muslim p dng, da theo hon chnh s hnh o ng tht ca h
vi nhng phng thc suy lun ni trn.
6)- S lm sch (At Toharotu).
At Toharotu c ngha l s lm sch hay ty sch.
Trn phng din gio lut n l Ty sch trong lng ngi Moamin (ngi c c
tin) t nhng iu suy ngh hay nim khng tt lnh, th d nh T cao t i,
khoe khoan, ganh t, ghen tng...
Cn bn ngoi c ngha l: Ty sch nhng g gi l d bn m con ngi c th cm
gic c nh: Nc tiu, i tin, Mu...
y n c chia ra lm hai iu:
a)- Lm sch nh ly nc wudu (nc hnh l solah): Tm hoc lm Tiyamum (nu
khng c nc hoc khi khng th dng nc c v l do c bit no ), nu khng thi
hnh cng vic ny th s hnh l khng hiu nghim hay khng c gi tr.
b)- Lm sch t nhng cht d (Najiz): Qun o, thn th v ni m ngi hnh l phi thc
hnh, v y l s bt buc (wajib) phi hi , nu khng s hnh l ca ngi khng
c gi tr.
S ch li ca n: c sch ni tm v th thc nh vy th s hnh o mi c
Allah chp nhn v ban thng cho. Rosul (saw) c ni:
( :

.) .
(Allah khng chp nhn s hnh l no khng hi iu kin v sinh). Muslim ghi li.
7)- As Solah - S hnh l:
Da theo t ng Arab, Solah c ngha l s cu nguyn (hay lin lc m phn vi
Allah).
Theo gio lut: S hnh o bao gm nhng li c v ng tc c bit ca n nh:
Rukua - ci thng lng, Sujud ph phc ci u chm mt t, trnh trng tn
nghim, m u bng Takbir Rotul Ehrom ni Allohu-Akbar nhp vo s
solah, chm dt vi li salam . S hnh l ny gm c Faru bt buc,
Nafil t nguyn, bt buc th trong mt ngy mt m phi hnh l nm ln, thi hnh
trong gi gic c bit nht nh ca n.
S solah bt buc trong mt ngy mt m gm c hai mi by rakat (27 n v): Bui
sng (Subh hay Fajar 2 rakat, Tra - Dhur 4 rakat, X chiu - Asar 4 rakat, sau khi mt
Chanlyislam 8

tri lng - Magrib 3 rakat, Ti - Isa bn rakat). Cn li l s t nguyn hay gi l Nafil. S
t nguyn ny gm c sunnah mu-akkat (s hnh l m Rosul (saw) khuyn khng nn b
tha) l: Solah witr (1 hay 3 rakat s l, solah ny l chm dt mi solah khc c th l
sau Isa hoc n gn Suhb hay Fajar), solah hai ngy i l Idul Fitroh v Idul Adha, solah
khi hin tng nht thc hay nguyt thc xy ra, solah cu xin cho c ma, ngoi nhng s
solah mu-akkat ny ra cn c nhng s solah khng phi l mu-akkat t nguyn khc na,
ngi no thi hnh n th c rt nhiu n phc.
S hu ch ca s Solah: em li cho con ngi v tm linh v th xc, v tm
linh, to cho con ngi c tm linh trong sch, lc no cng lin h vi ng To
ha, lun sng trong khun kh s hi Ngi, an tm trong lng c s yn tnh v
hnh phc, qua li phn ca Allah:
(( :

.)) : 9 - 51 .
Ngi no ty sch n th chc chn s thnh t * Ngi no lm n thi nt th
chc chn s tht bi. S 91:9-10.
Trong vn nhng ng tc ca s hnh l solah n cng cho thy c th con ngi lun
c s sinh ng th s gim i nhng bnh tt m con ngi lm bing khng chu hot
ng trong nhng lc c th.
8)- Az Zakat - Thu an sinh x hi:
Az Zakat theo ngha t ng Arab c ngha l: Ty sch t nhng g mnh hng
c m c hiu vi ngha l: Mt ngi nu hi iu kin th bt buc
phi xut ra mt khong tin hoc hin vt trong thi gian nh. Nhng hin vt
phi xut ra gm c d th nh b, d, cu, lc , hay hoa qu, vng bc, hoc
nhng g c gi tr m con ngi thng dung n s dng trong vic mua bn i
cht...
iu kin bt buc cho ngi Muslim phi xut ra c hai iu phi tri qua mt nm.
o iu th nht l: D th gm c lc , b, d, cu, vng bc v nhng g c gi tr
thng dng gia con ngi nh tin bc...
o iu th nh: Sau khi tri qua mt nm hay ma thu hoch c hn 700kg th phi xut
ra nhng ty vo ma mng nu mu m ph nhiu th xut ra 1/10 ngha l mt trm kg
xut ra 10kg. Cn nu t kh cn tn km th xut ra 7,5 thay v 10 phn, c ngha l
mt trm kg ch xut ra c 7,5kg m thi. Cn vng nu c hn 83,60 gram th phi xut
ra 2,08 gram, cn bc hay tin bng bc, nu c trn 624gram th phi xut ra 15,60
gram. Tin mt nu c hn tng ng vi gi vng 83,60 gram th xut ra 2,5% c vy
m tnh. Cn lc nu c hn 5 con th phi xut mt con c gi tr tng ng vi
mt con cu. Nu c hn 30 chc con b th phi xut ra 1 con b tui ca n hn mt
Chanlyislam 9

tui, nu c hn 40 con cu th phi xut ra mt con tui ca n hn 6 thng, nu c 40
con d, th phi xut ra 1 con d tui ca n c 1 nm.
5

S hu ch v tm linh tinh thn l: To s cn bng trong x hi gia ngi giu v
ngi ngho gi l tnh tng thn tng tr gip lo lng chia s vi ngi
ngho kh, y cng l phng cch ty sch trong tm v s lm li, bt cn, bnh
h tin, k,... v mt cng ng x hi s bt i gnh nng cho quc gia, to s
vui v thng cm ca ngi ngho vi ngi giu, v cng nh m ngi ngho
c th tr c n, hay khng lo lng n bui chiu s c g n. Cng nh ng tin
ny s gip gii phng n l, nui nhng tr m ci, k i ng thiu ht, gip
nhng ngi khng c kh nng lp gia nh ci hi, to tnh thng gia anh
ch em Muslim vi nhau, qua nhng ngha c d nh ny m to mi quan h thng
cm lo lng an i chia s vi nhau qua ng tin zakat ny.
9)- As Suom S nhn chay:
S nhn chay theo t ng Arab c ngha l: Nhn hay kin c t mi iu mi th,
nu nhng ai nhn n nhn ung hay nhn t li ni, th c ngha l h nhn chay.
Theo gio lut c ngha l: Nhn t hai iu i hi ca dc vng, l s n ung
v s tnh dc, nhn t mt tri mc n mt tri lng, vi s nh tm l tun th
theo mnh lnh ca Allah, hay lm Ngi hi lng v c gn gi vi Ngi. y
l s nhn chay bt buc trong mt thng Ramadan ca nm, nu ai nhn ngoi thng
ny thi l nhn chay mt cch t nguyn.
Ngoi nhn chay bt buc mt thng Ramandan ra, th bt buc cho nhng ngi no th
nguyn (nazar) nhn chay th phi thi hnh n mt cch nghim tc, ngoi ra khuyn khch
nn nhn chay t nguyn vo hai ngy mng 9 v 10 vo thng Al Muharram, ngy Arafah
i vi nhng ai khng i lm Hajj, ngy 13-14-15 trong mi thng, 6 ngy ca thng
Shawal v nhn ngy th Hai v th Nm hng tun.
S ch li ca s nhn chay ny em li cho c tinh thn ln th xc. V tinh thn tm
linh, nh ty sch trong tm c tinh khit, thng cm vi nhng anh ch em
ngho i khc. V th xc to cho thn th cn bng, ty sch nhng g trong ngi
sau 11 thng n ung bt cn, by tit bt i nhng cht bo hay m trong ngi,
khng khc g ci my sau nhng ngy thng lm vic cn phi thay du nht, ngh
ngi v cn phi tu chnh, thay i ph tng...
10)- Al Eitikaf - Giam mnh, tu tm hnh l trong Masjid:
Da theo t ng Arab xut x t ch Eitakhofy Yaatakifun Eitikafun, c ngha l
rng buc vi mt ni no m khng th ri n c.

5
)- Xin vui lng tm hiu v mc Zakat Thu an sinh hiu r chi tit v cch thc xut zakat hn.
Chanlyislam 10

Theo gio lut th c ngha l: Ngi Muslim b rng buc trong Masjid hnh o
trong , vi thi gian t nht l mt ngy mt m, cng lc ngi nhn chay
thng Ramadan hay khc na. S giam mnh trong Masjid ny s khng cn hiu lc
nu gn gi vi v v t i ra khi Masjid m khng c l do chnh ng.
S ch li ca vic giam mnh trong Masjid l: on tuyt mt thi gian no vi
cuc sng bn ngoi hnh o vi mc ch tu tm, giam mnh m ngm ngh, c
gng hnh l cu xin vi Allah tha ti, ban b cho nhng iu tt lnh trn i ny
v ngy sau, v mong mun c Allah hi lng thng mn tha th cho. (Trong
thi gian giam mnh trong Masjid th khng c tham gia vic i, ngoi tr gia
nh c tang quyn mi ra khi Masjid lo vic tang ch).
11)- Al Hadju - Hnh hng v Umrah:
Al Hadju c ngha l: Mong mun, cn Umrah c ngha l: Ving thm.
Theo ngha ca gio lut l mong mun i n Baitulloh Al Haram - Nh ca
Allah Makkah Saudi Arabia, vi mt th thc nh thi hnh s hnh o c
bit vo nhng ngy thng nht nh. Cn Umrah c ngha l n Baitulloh Al
Haram ving thm vi mt th thc nht nh c bit no .
o Al Hadju c bn iu kin phi hi l: Mc l phc gi l Ehrom (ch qun hai
ming vi trng trn v di thn mnh m khng c mc g khc, ph n mc
kn o nh lc solah), 2)- T a im nh sn ca n gi l (Miqot), 3)- C mt
ti Arafah, 4)- Tawaf Ifadoh (bt buc) v Sa-y i b gia i As Sofa v Al
Marwah.
o Umrah gm c ba iu kin l: 1)- Mc l phc Ehrom t im Miqot, 2)- Tawaf
Baitulloh, v i Sa-y gia hai i As Sofa v Marwah, 3)- Cn vic ct tc hay co
u l bt buc (Wajib) ch khng phi l iu kin phi hi .
S ch li ca hai iu ny: V phn tm linh th ty sch nhng iu xu xa bt lnh
trong lng v mong c s tha th ca Allah, ma Thin s Muhammad (saw)
ni:
( :

.))
Hajj v Umrah c Allah ban b cho s giu c v xa i ti li.

6
) - ( :
( ) .)
6)- Hadith do At Tirmizy v An Nasha-y ghi li: (S lin tc gia Hajj v Umrah c phc l xa i s ngho kh v
c tha th nh nhng cht r n mn l ng v vng, Hajj hon ho khng g hn l Allah ban cho thin ng).
Hadith su tm vi ng dy ng tht.
Chanlyislam 11

i vi vic hnh hng (Hajj) s mang li nhiu ch li cho cng ng trao i
gp g hc hi ln nhau, lin quan n vn thit chc quan h, ngoi giao, kinh t, v
nhn c hi ny m nhng s gi hay nhng ngi c trch nhim tinh thn ca ngi
Muslim khp ni n gp g vi nhau trao i, lin h, quan tm, gip hc hi vi
nhau, trao i hng ha, mua bn, kinh doanh, em li cng n vic lm cho nhiu ngi
ngho, v nhng ngi nh c tng qu k nim an i nhng ngi khng c
phng tin i lm Hajj hay Umrah.
12) - Al Jihad - S tranh u:
Al Jihad xut x t ch Jahada Yujahadu Jihadan v Mujahidatun, c ngha l chin
u vi k th bo v tn gio, hoc v danh d gia nh, hoc bn thn hoc ca
ci ca mnh.
ngha gio lut l: Chng li (bng mi phng tin) nhng k th ang tm mi
cch chng i v ph hoi Islam.
S Jihad c gii thch qua bn loi nh sau: 1- Chng li k th t nhng k bt
tin (chng li Islam); 2- Tranh u chng li nhng k ph hoi, hung hn tn bo; 3-
Tranh u vi bn thn t nhng iu xu xa, bt lnh; 4- Tranh u vi Shaitan, k
th thm v xi dc nhng iu xu. S tranh u vi bn thnh phn ni trn vi
mi phng tin, phng cch thun li chin thng k chng li. (Ch : Ch
c gi l k th khi no ai chng li mnh bng mi hnh thc).
S ch li ca Jihad l: Tranh u dit tr nhng iu ng ng (shirk) vi Allah,
v nhng g bt lnh, iu xu bnh tt, bt cng, to dng s cng bng bc i v an
bnh cho mi ngi mi ni.
13)- Ar Ribat - S rng buc lin h:
Ar Ribat xut x t ch Rabatah, Yurabitgu, Ribatgun Wamurabitgotun, c ngha
l rng buc bi ni, vt no m mnh lun lun c mt bn cnh ni .
Theo gio lut c ngha l: Nhng ngi Muslim rng buc hay l thuc vo thnh
ly
7
hay x Islam hay ni no , c th bo v h c t nhng k th tn cng v
chng li Islam m h lun bo v, h s trong m chng tr li bo v tn
gio, v cuc sng o gio ca h c Allah hi lng.
S ch li ca n: Bo v tnh mng nhng ngi Muslim hay x hay ni ngi
Muslim ang sinh sng t nhng k th chng li Islam v ngi Muslim, m k th
lc no cng mun gy chin, trc xut h v chng li ngi Muslim.

7
)- Ni hay thnh ph c th b ph hoi, nn n c xy thnh ly bo v k th tn cng n. Hay c th ni r
hn l ni m k th c th tn cng c, nh nhng thnh ph nm bn cnh b bin m k th c th tn cng bng
ng thy m ngi dn sinh sng v rng buc bi ni .
Chanlyislam 12

14)- Al Baiu - Kinh doanh hay bun bn:8
Kinh doanh bun bn c ngha l: Trao i hay bn hng ha vi gi no , khi trao
hng th ngi bn nhn tin tng ng vi mn hng m h bn, t ng ny xut
x t vn t Arab gi l: a tay ra trao hng (ngi bn a cnh tay ra v ngi
nhn cng a cnh tay ra nhn hng), v vy m t Arab gi l Baiun v
Mushtara - bn v mua. Qua s ng thun gia hai bn em li ch li cho c hai
qua s bng lng ch khng c s p buc .
ngha ca gio lut: S giao c vi tang vt trc mt hay nhng g vng mt,
nhng bit c vi thnh qu ca n
8
vi iu kin: Chp nhn v ng thun gia
hai bn, th d nh: Ti bn cho anh vt ny. Ngi mua tr li: Ti bng lng vi
gi... Hai ngi c th hy b s giao c hay mua bn ny, mt khi hai ngi cha
ri khi ni bun bn (cn ti ch vi mn hng cn nguyn vn trc mt).
S ch li ca n: S bng lng, ng thun, vui v gia hai bn hng nhng nhu
cu cn thit ca hai bn m khng c s bt ha nh, nhm ln bt cng, v nhng
g bt lnh sau khi chp nhn s mua bn.
15)- Al Iajar Cho thu.
Al Iejar xut x t ch Ajiro Yuajiro Iejaran, c ngha l cho thu vt g ...
hay cho mn vi s ch li v bo m cho nhng ci g .
Theo gio lut: Al-Iajar l mt s giao ko vi s ng thun c li cho hai bn m
gio lut cho php...
S ch li ca vic cho thu: To s thoi mi v p ng nhu cu ca hai bn th
theo giao c m gio l cho php (cho thu trong iu kin nhng g gio lut Islam
cho php, cn nhng g phn li gio l th khng c, th d nh cho mn nh
ngi khc mua bn hoc cha ru, hoc cha bi hay gi v.v...).
16)- As Sharikat - Cng ty, hng vn:
As Sharikat y c ngha l cng nhau hng vn hay ng h vn vi nhau gy
dng mt c s hay cng ty, nh ngha trong kinh Quran phn
9
. Da theo gio
lut Islam, cng ty hng vn c bn loi:

8
)- Nhng g vng mt vi thnh qu ca n m hai bn ng thun vi ngha nh: Cho mn, hay cho vai, hay nh
bn t, rung nng,.. cn trc mt nh a ra trc mt nh: th vt, nh ca, qun o, xe c, hay thc n... Cn
nhng vt khng thy m cha c thnh quqr th khng mua bn c, nh tri cy, mi c tri m cha chnh hay
nhng g di lng t m ngi mua khng bit chc.
9
)- Trong kinh Quran Allah phn: (

..v chng cng khng c mt phn chia no ..) S 34:22. Nn

ngha y l phn chia hng vn vi nhau.
Chanlyislam 13

1)- Sharikat Annan c ngha l: Nhiu ngi hng vn lm n chung vi nhau,
kt qu tin li c chia cho mi ngi da vo c phn hay vn nhiu t khi b vn ra.
2)- Sharikat Mudorib c ngha l: Mt ngi no h a tin vn cho ngi
khc lm n, tin li chia cho hai ngi theo s giao ko cam kt vi nhau, cn nu b l th
ngi b vn chu s tin l cn ngi i lm n khng mt tin ca g c, bi v ngi lm
n cng b cng sc ra qun l trong vic hung vn ny.
3)- Sharikat Wujuhu c ngha l: Hai hay nhiu ngi hng vn vi nhau cng
nhau lm n vi s vn , khng ai lm ch s vn ny m n thuc v tt c, nn nu c
li th chia u cho nhau, cn nu b thua l th tt c u chu chia u s l .
4)- Sharikat Abdan c ngha l: Hai ngi hay nhiu ngi cng hng vn lm
n vi s vn m mi ngi b ra cng nhau thnh lp mt cng ty, nu c li l th
phi chia u cho nhau (trng hp ny l giao c trc vi nhau, ngha l trc khi
m mt cng ty th mi ngi hung vn k kt giao c li hay l tt c cng nhau chia
u).
Trong bn cch hng vn lm n ny c php gia ngi Muslim qua nhng giao ko
hay hip c gia h, cn nu mt trong h khng tun theo giao c hay bi c th cng
vic hng hp ny v hiu lc.
S ch li ca vic hng vn lm n l to s hp tc gia anh ch em Muslim vi
nhau trn con ng lm n ng tht chnh ng v o c, y l hnh thc kim
ng tin tt lnh sinh sng v n nm trong o c, nh Allah phn
10
.
17)- Ar Riba wa As Sarfu - S cho vai v s i tin.
Ar Riba da theo t ng Arab c ngha l: C thm.
Cn theo gio lut c ngha l: Bn mt mn hng hay mn no vi tin li
gia hai ngi bn v mua u tha thun vi nhau, th d nh ngi bn giao mn
cho ngi mua, cn ngi mua c quyn tr tin sau . Hnh thc ny c
gi l Riba Al Fadlu ( ).
Trng hp ngi mua tr tin tr cho ngi bn sau khi nhn hng (vi thi hn
no n nh) v cng thm vi s tin li giao c trc hay sau khi nhn
hng. Cch ny gi l Riba Al Jahiliyah c bit vi tn gi l Riba An Nasi-iyah

10
)- Qua li phn ca Allah: (

Ngc li hy gip nhau trong o c ..S 5:2). Mt trong s a

c tt l kim tin lm n mt cch chnh trc hay halal.
Chanlyislam 14

( ), hnh thc ny th hon ton Haram trong Islam, bi bng
chng t thin kinh Quran v Sunnah ca Nabi Muhammad (saw).
As Sarfu thay i theo t ng c ngha l: i t mt ci g (tin hay vt) vi mt ci
g (vt) khc
11
. Theo gio lut c ngha l: Bn hay trao i thay th tin (la) vi
tin ng, cch thc ny c php vi iu kin hai bn c mt ti ch, c ngha l
trao tay ngi mun i (bn) v nhn tin t ngi bn (mua) ti ch, nu nh
khng hi iu kin ny th tr thnh Haram khng c php.
S hu ch ca n: ng li cnh ca cho vai n li khng hp thc vi gio l,
to s tt lnh, trnh s bt cng gia con ngi vi nhau, t n s tng thn
tng tr i vi ngi thiu thn cn thit v trong sch lnh mnh trong vic mua
bn. To vic mua bn chn tht, lnh mnh tm kim n lc m Allah ban cho, v
trnh khi s ganh ght hn th, kh khn cho nhau. Cho nn n c nhiu s ch li
. Cn vn trao i tin hay vt vi nhau l do nhu cu cn thit v ngi ny c
ci ny m cn n ci khc, ngi mun c ci g khc hn giao tip, tip
xc vi nhau m khng gy thit thi hay mt mt cho nhau. (H thng mua bn c
phn tin t ngy hm nay, gy khng bit bao thit hi cho ngi khng chuyn
mn v thiu tin tc kinh nghim).
18)- As Sallamu - Cho hay giao cho nhng g ...
T ng Tasalama Tasliman theo ngha gio lut c bit n nh: Bn mt s
hng no m ngi bn ch a hng cho ngi mua mt s lng no . Qua
Hadith m Rosul (saw) ni:
( :

.)
ngha Rosul (saw) ni: Nhng ai giao hng (bn hng) th phi cho ngi mua thy r
rng (mt hng) mt s hay trng lng nht nh no .
Hnh thc ny c php mua bn gia anh em Muslim m khng c s bt ng.
S ch li ca n l: S tng tr gip gia anh em Muslim vi nhau khi m
ngi cn tin mun bn gp mt s hng ha no trc cho ngi mua, ri
nhng s hng cn li c th giao sau thi hn no m hai bn tha thun, c th
mt vi thng hay mt nm sau ... ( y mun ni l nhng vt s hu c nh
nh nh ca, rung t... ch khng phi nhng mt hng khng c r rng v
chc chn).

11
)- c hiu t li phn ca Allah vi ngha: (...Allah thay i hng i ca gi), c ngha l thay i hng
ny qua hng khc, nh thay i t vng ra bc, hoc t bc v vng, hoc nh t la ra ting ng hoc khc na
m Islam cho php.
Chanlyislam 15

19)- Ar Rohnu - Li ha danh d cm .
Th theo t ng Arab: Rohanu l nhng g Yurohanun Rohnan vi thi gian lin
tc.
Theo ngha gio lut: Ngi thiu n em vt hay th vt n cm cho ch n
mt s tin vi li ha danh d trong hn nh no s hon tr li, nhng cho n
hn nh m khng th tr n th phi bn vt hay th vt cho ch n tr n
thiu, ngi ch n phi tr li cho ngi thiu n nu hay d th tri hn
s n thiu, s th ny c php trong Islam gia nhng ngi mt ch hay
lc i du hnh cn tin trang tri s ph.
12

S hu ch ca n: To s tt lnh tng thn tng tr gia anh ch em Muslim vi
nhau khi c nhu cu cn thit xoay s, ch vi li danh d v tn vt tm ng
m c tin dng qua ngy, m khng s mt tin hay tn vt, qua li ha m tin cy
gia anh em Muslim vi nhau.
20)- Al Hudru - S ngn cm...
Al Hudru c ngha l: Ngn cm khng c va phm n.
Theo gio lut c ngha l: Ngn cm khng cho ngi no x dng hay tiu xi
tin ca ca ngi v l do tiu xi hoang ph v ch bt chnh. Nhng l l:
khng bit tnh ton
13
, v thnh nin, lng tr, v thiu n, nn cn s tin s hu
trang tri n nn. Cho nn bt buc cho ngi c tin phi c trch nhim gn gi
ng tin khng c tiu xi lng ph, lo cho bn thn, hoc ngi bo h
phi c trch nhim vi con chu, tr m ci hay k lng tr thiu suy ngh khng bit
tnh ton khi xi tin , nn bt buc chng ta phi ngn cn chng.
S ch li ca vic ngn cn ny l bo v gi gn ng tin lo cuc sng cn thit
m khng tiu xi mt cch lng ph, nh m c tin trang tri nhng g bt
buc trong cuc sng hng ngy.
21)- Al Hawallatu - S bin ha thay i...
Al Hawallatu theo t ng c ngha l bin ha thay i. Theo gio lut cch thc ny
c cho l hp thc, hnh thc ca n l: Ngi (A) thiu n tin hay vt g ca
ngi (B), ri ngi khc (C) li thiu n hay vt g ca ngi (A) tng ng

12
- : ((

))... : 581 Allah phn: ((V nu cc ngi i xa (nh) khng tm

ra mt ngi bin chp th mt li ha danh d vi tn vt (c th lm bo chng thay cho t giao ko). S 2:283. Trn
thc t; ngha ny dnh cho ngi du hnh, nhng theo Sunnah ca Rosul (saw) c cho php p dng c ngi ti
ch khi gp kh khn.
13
)- T Arab gi l As Saffah c ngha l u c nng cn khng bit tnh ton khi tiu xi tin ca.
Chanlyislam 16

vi ngi (A) thiu n ngi (B), ri bin s n ny vi ch n u tin (B) ngi
th (C) tr th cho, thay v h t tr phn m h thiu. Nn h khng cn thiu n
na.
S ch li ca cng vic ny l to s d dng gia anh ch em Muslim vi nhau, vi
ngha m Rosul (saw) ni: Ngi giu c nu khng d dng th h l ngi bt
cng, nu ngi thiu n c mun thay ngi khc tr n, hy nn chp nhn n.
22)- Ad Doman - Bo m che ch.
Ad Doman xut x t ch Dammana, c ngha l bo m hay che ch cho ngi
no m h c th bo m che ch cho ngi khc.
Theo gio lut c ngha l: Bo m hay che ch cho hay gi gn tin ca ca ngi
no khi h cn th tr li cho ngi , hoc n thi hn nht nh no phi
hon tr li. S th ny c php trong Islam.
S hu ch ca vic ny l: T lng thnh tm v cao thng thng cm du dng
gia anh ch em Muslim vi nhau to mi s d dng trong cuc sng.
32)- As Sulhu - S ha gii:
As Sulhu theo t ng c ngha l: Ha gii hay ngc li l s gy g tranh chp
vi nhau. Theo gio lut c ngha l: C hai ngi ang bt bnh tranh chp vi nhau
mt s vic no nhng hai bn khng th t gii quyt c, lc cn phi c
ngi trung gian ng ra dn xp gii quyt ca s tranh chp ny. Ngi chu ng
ra gin xp gii quyt vn ca hai ngi ny phi cng bng chnh trc, nn gii
quyt cuc tranh chp t Haram (cm) tr thnh Halal (c php).
14
V cng
l s tn trng li giao c gia hai ngi tranh chp vi nhau.
15

S hu ch ca vic ha gii l: C gng ging ha s tranh chp bt ng gia anh
ch em Muslim vi nhau to s thng cm, chung sng n ha bnh yn vi nhau,
y cng l s tng thn tng tr v hp tc vi nhau trong s lnh mnh tt p.
24)- An Nikah - Hn nhn.
Nikah theo ngha t ng Arab c ngha l: S phi hp ci ny vi ci kia nh
nc ma c pha trn hay phi hp vi t, nh gic ng vi i mt.

14
)- Qua hadith soheh m Rosul (saw) c ni: ( S gin ha c php
trong Islam l gii quyt nhng g haram v halal, ch khng gii ha nhng g halal thnh haram). At Tirmizy. C
ngha l khi gii ha phi cng bng chnh trc ch khng c bnh vc mt ai.
15
)- S gin ha l iu tt, nhng khi gii quyt xong gia hai bn, s quyt nh ca cuc gii ha c coi nh
l mt giao c, khng c khiu ni hay ch trch sau , v cuc quyt nh c coi nh l giao c bt buc hai
bn phi tn trng, khng c bi c.
Chanlyislam 17

Theo gio lut: C ngha l qua mt cuc giao c bin s chung ng hay giao
hp gia nam v n t s cm (haram) thnh hp thc ha (halal) vi bn iu kin
cn phi c nh sau: 1)- Waly (ngi bo h: Cha..); 2)- Tin Mahar (tin hay hin
vt trao tng cho c du); 3)- Li giao c khi g ci (m ngi bo h ni v
ch r chp nhn); 4)- Hai nhn chng trng thnh.
S Nikah (hn nhn) ny c khuyn khch, nhng n tr thnh bt buc khi ngi no
s mnh s gy ra s haram (zinah), y l Sunnah ca Nabi (saw) cho ai c nh mun
lp gia nh, hay mun c con ci.
S ch li vic hn nhn: Chia s cuc sng, vui bun ngho kh sung sng c nhau
gia hai ngi n ng v n b, nh m c con ci ni nghip v cuc sng
hnh phc trn tri t ny, v cng l cch trong s tn ti ca con ngi.
(Ngy nay, con ngi i quyn t do giao tnh v t do lp gia nh cng phi vi
nhau, l iu chng li s thin nhin m Allah to ra ging c v ging ci,
trong Islam t Nikah l gia nam v n, ch khng phi gia nam v nam hay n v
n, iu ny l haram khng chp nhn c trong Islam).
25)- S cm trong vic hn nhn (Nikah).
Nhng ngi c lin h sau y cm khng cho ngi Muslim ci hi vi nhau, s lin h
ny c chia ra lm hai iu, iu cm (Haram) vnh vin v iu cm c hn nh.
iu b cm vnh vin l: M, b ni, b ngoi, con gi, con gi ca anh ch rut d
vai v no... c, d, thm v nhng ngi khi b chung mt nh mu qua li ni ca
Rosul (saw): (

Cm (haram) i vi ngi cng b

chung nh nui nh cm i vi ngi quan h tnh mu m).
16
Khng c ci m
v, con gi ca m v, v ca cha mnh v con du.
iu cm tng i l: Ch em ca v, c d thm ca v, nhng ngi ang c
chng, nhng ngi c, v nhng ph n ngoi o, h l nhng ngi ch b cm
mt cch tng i, nu h b chng cht hay li d chng hay chm dt s kin c th
sau c php ci h lm v. Th d nh ch v hay em v sau khi v mnh cht
th c php ci ch hay em v , hoc d hay c thm ca v mnh, v nhng
ngi ph n chng cht hay li d sau ht hn kin c th c php ci h, v
nhng ngi ngoi o sau khi ci o vo Islam th c php ci h v lm v.

16
)- Haram i vi ngi cng b chung nh mu l a b cha trn hai tui b chung mt nh mu t nht l t
nm ln b tr ln, ch khng phi a tr ch ming vo ngc ngi nh mu, vn ny cha th tnh c .
Chanlyislam 18

Nhng iu hu ch v vic cm hn phi
17
: Nh s cm ny m to c s rng
buc trong thn tc v khng gy s xo trn mu m tnh rut tht trong gia nh v
to cho ngi n ng (ngi chng) c mt a v ca h bo bc trong gia nh.
C nhiu ngi khng mn n tnh mu m ny m phm phi nhng iu cm lin
quan v lun thng o l, nn gy s xo trn trong gia nh, chia r tnh anh em
mu m vi nhau. C nhiu ngi n ng hay chng khng lm trn bn phn ca
mnh m bt cn khng quan tm n tnh gia nh, mun ci thm v th ci, nn
lm mt i tnh ngha gia nh v mt i s tn trng ln nhau.
i vi nhng ngi ph n a thn, v khng cng tn gio nn ngi n ng c th v
v m b b s hnh o v tn gio, ri mt con ci v gia nh cng ng Islam, nn
Allah cm cho n khi no h vo o mi c php ci, nh Allah phn trong
kinh Quran:

...
Hi nhng ai c nim tin! Qu tht, nhng ngi dn a thn khng c trong
sch... S 9 : 28. (Khng trong sch y c ngha v tm linh hay s tn th tin tng ca
h, hay khng cng tn gio nn khng th ci lm v c).
26)- At Tgolaq - S li d:
At Tgolaq xut x t Tgolaqod, Tgolqun Tgolaq, c ngha l ngi v chia tay hay
li d vi chng ca h.
Theo gio lut: Gii quyt cuc sng ca nhng cp v chng khng hnh phc,
h c chia tay nhau sau khi kt hp qua s (Nikah) hn phi trc y, s li d
ny ngi chng phi ni ra li vi v l: Anty Tgoliqun - b c ti li d hay
chng ni: Tgolaqtuky - Ti li d b, hoc nhng li tng t vi ngha nh
trn. Gio lut cho php v l do chnh ng khng gy cuc sng khng m thm,
khng hnh phc cho mt trong hai ngi, nn gii php cui cng ca Islam trong
cuc sng v chng khng to dng c hnh phc t bn ny hay bn kia, l cho
php li d sau khi tm mi cch hn gn m khng kt qu.
S hu ch ca vic li d l v nhu cu cn thit khng to s khng tt lnh,
khng hnh phc trong cuc sng v chng, nn li d nhau hai ngi c th to
dng hnh phc khc tng lai. Qua hadith m Rosul (saw) ni: S halal cho
php m Allah khng thch nht l s li d. Cho nn vn ny rt nhy cm v t
nh cn hiu r mi phn xt.

17
)- Tng qut v ba iu b cm hn nhn vi nhau l: 1)- ) lin h mu m; 2)- ) Ngi ngoi tc nhng b
chung nh nui; 3)-) lin h qua s kt hn nh: m v...)
Chanlyislam 19

27)- Ar Rardatu - S ti hn.
Ar Rardatu theo t ng Arab c ngha l: Quay tr li (g ) sau khi b i.
Theo gio l c ngha l: Ngi chng tr li vi v sau khi li d mt hoc hai ln
trong hn k cn c php tr li vi nhau. Vic tr li ny c php trong gio l
m ngi v khng c t chi, v ngi v vn cn thuc quyn hn ca chng v
vic nui dng, cung cp ni , cng nh lin h v vic hng gia ti, trong thi
hn ch i ny ngi v khng c php (haram) ha hn hay nh hn vi ai
khc.
S hu ch v vic tr li vi v l: C gng hn gn li cuc sng v chng, sau khi
tri qua mt thi gian th thch, nm mi bun kh khi xa v xa chng, l kt
qu m Islam cho php, l mt bi hc hai v chng suy ngh v nhn thc c
cuc chia s gia v chng nh th no, nn phi c gng m to dng cuc sng v
chng cho hnh phc.
28)- Al Khul-u Ngi v xin li d chng:
Al Khul-u theo t ng Arab c ngha l: Vt b vic (hay ci g ), th d nh ngi
ta ci o ra hay khng thch ci g th tho n b.
Theo gio lut: Ngi v xin li d chng vi iu kin l phi tr li s tin ci
(Mahar) m ngi chng tng cho lc lm l ci (cn nhng vt ngi chng
tng t nguyn th chng khng c quyn i li). Gio lut cho php ngi v xin li
d vi chng nu ngi v cm thy khng th chung sng vi chng c na qua
nhng l do sau y:
Ngi chng b tha m khng lm trn bn phn ca ngi chng,
Ngi chng khng thi hnh nhng bn phn bt buc ca Islam,
Hai vn ny ngi v c php xin li d chng, nhng nu khng c l do chnh ng
th hy cnh gic qua Hadith m Rosul (saw) ni nh sau:
( :

.) .
Ph n no i li d chng m khng c l do chnh ng (thit thi) cho h, th ngi
khng ngi c ngi mi v ca Thin-ng. Hadith Soheh do Ashabus Sunnan ghi
li.
S ch li ca vic ny l: Xa lnh t nhng g khng tt lnh trong cuc sng v chng,
hoc v s mang ti thm vi Allah nn v xin li d chng.
29)- Al Iela-u - Th khng lm vic g :
Chanlyislam 20

Al Iela-u xut x t ch Ala Yuly Iealaan, c ngha l th s khng lm vic g
.
Theo gio lut c ngha l: Ngi chng th l s khng gn gi (giao hp) vi v
vi thi gian hn 4 thng, theo gio lut th vic th nguyn ny khng nn d vi
thi gian t hn 4 thng (thi gian m ngi v c th xin li d khi chng xa nh hay
vng nh m khng c s ng ca v l 4 thng), sau khi li th nguyn ca
chng dt, ngi v i hi chng phi tr li cuc sng bnh thng hay gn gi
vi nhau, nu chng khng tr li cuc sng bnh thng vi v th v c php
xin li d tc khc, khi ngi chng phi tm phng php tr v vi v hoc l
phi li d v.
30)- Ar Rodo-u Cho con b sa hay cn s nui dng ca m.
Ar Rodo-u xut x t Rodo-u hay con nh cn s Yardo ngi m Rod-an, c
ngha l a con u th cn b sa m hay cn s nui dng chm sc, n cn ca
ngi m.
Theo gio lut: Bt buc ngi m phi cho con b v nui dng a con khi ngi
v cn thuc quyn hn ca ngi chng hay cn l v ca cha a b, v nu ngi
m ny b chng li d th ngi m khng bt buc phi nui dng con, nhng nu
ngi cha tr tin nui dng th ngi m phi nui dng a b ny. i vi a
b, th bt buc ngi cha hoc nh ai nui dng, v l quyn hn ca a b
m ngi cha phi c trch nhim nui nng chm sc.
S hu ch m gio l mong mun l: Tn trng ngha v v trch nhim ca ngi
cha hay m phi nui dng con ci khi xy ra s li d gia hai v chng, m khng
gy s thit hi v sc khe, tm linh, hc hnh v tng lai ca a con d nh hay
ln.
31)- An Nafaqot - Chng nui v...
An Nafaqot s nhiu ca Nafaqoh m tn gi ny xut x t An Nafaq, c ngha l
nui dng hay tr tin th lao no cho ngi nui con.
Theo gio lut: Bt buc ngi chng phi nui dng v mt khi v cn nm trong
tay (thuc quyn hn ca chng), hoc khi li d trong thi hn ch i c th tr v
vi nhau hoc li d khi v ang c bu th bt buc ngi chng phi nui
dng v cho n khi sinh n, hoc ngi chng phi nui dng con ci khi chng
cn nh. Sau ny nhng a con khi trng thnh cng phi thng cm, chm sc
cha m khi cha m khng c kh gi hay ngho kh, qua li phn ca Allah:
Chanlyislam 21

(( :

.)) : 7
Ngi giu phng tin s chi tiu theo phng tin ca mnh. V ngi ngho eo
hp phng tin s chi tiu theo phng tin m Allah ban cp. Allah ch bt mi
ngi chu gnh nng (ph tn) ty theo phng tin m Ngi ban cho... S 65:7
S hu ch l: To s lin h rng buc tt lnh, c x theo kh nng c th v trch nhim
v bn phn ca mi ngi Muslim vi nhau.
32)- Al Hadonah - S m p vo lng:
Al Hadonah xut x t Hadnu Yahaddonah Hadnan, c ngha l nhng g nm gia
hai cnh tay m p, nh cha m m p con ci vo long, hoc c ngha l ngi
bo h lo chm sc nui dng con ci.
Theo gio lut: l s bt buc cho nhng ngi bo h phi lo lng chm sc cho
ngi nm di s bo h ca mnh. Ngi m sau khi li d vi chng, nu khng ti
gi bt buc phi nui dng chm sc con mi sinh cho n 7 tui, sau a b
mi c quyn chn theo sng vi m hay cha. Nu sau khi li d, ngi m
khng bt buc phi nui nng lo cho con ci, th con nh ny nm di s bo h
ca b ni hay ngoi, nu khng l do nhng b d hay c gn gi mu m vi a
b, nu khng ai lo th ngi cha phi lo nui dng chm sc a b ny, nu cha
khng nui dng, th nhng ngi trong dng h c lin h mu m c hng
gia ti phi nui dng a b.
S ch li ca vic bo h ny l: Nui dng chm sc a b cho hon ho v th
xc cng nh tinh thn, cho n hc, lo cho o gio v th cht tnh tnh ca a tr
c tt lnh.
33)- Al Iedadu - Nhng hn nh king c...
Al Iedadadu s nhiu l Iedatu, xut x t ch Al Iedadu
18
t nhng g c gi l
c hn nh, nh hn nh ca nhng ngy king c v mu Haidoh (mu xut ra
hng thng ca ngi ph n).
Th theo gio lut Al Iedah c ngha l thi hn bt buc cho nhng ngi n b b
chng li d, hay xin chng li d (al Khul-u) hay chng cht phi king c trong thi

18
)- Nh trng hp ngi n b xin li d chng (Al Khul-u) vi ngha khul-u (thi chng) m b ta tr li tin
mahar cho chng, th b ch cn king c khi c kinh nguyt mt ln m thi, sau thi k kinh nguyt ny dt, b c th
lp gia nh. Nhng nu vi ngha li d, a s Ulama cho rng: Ngi ph n ny phi king c n ht ba thi k
kinh nguyt mi c php ti gi.
Chanlyislam 22

hn m gio lut n nh cho mi trng hp, nn trong lc king c ny khng
c ha hn hay ti gi. Vn ny c ba loi king c:
Loi th nht: Phi king c ht ba thi k kinh nguyt
19
hoc sau ba ln sch t kinh k.
Nu nhng ngi v li d hoc thi chng (khul-u) m cn c mu kinh k th phi vy ba
thi k sch t kinh k, hay c ngha l phi ht ba thi k kinh k, ri sch sau ln th ba
ny mi c php ti gi.
Loi th nh: Nhng ph n ht thi kinh k hoc b gi hay ngi no khng c kinh
nguyt th phi vy ba thng lin tc, sau mi c ti gi
20
, cng vy i vi ngi
m chng cht th phi vy 4 thng 10 ngy, khng c ra khi nh chng, c ngha l
trong lc king c ny phi sng nh chng ch khng c i sng ni khc (ngoi tr
trng hp bt buc phi i nh hay i ni khc), khng c ra ng vi s trang sc
gy ch ca n ng (ch c ra ng khi c nhu cu cn thit). Vic ny c th gi l
tang chng, sau khi dt thi hn, ngi n b ny tr li cuc sng bnh thng, hay
c ti gi sau .
Loi th ba: Ngi n b li d khi ang c mang, phi vy cho n khi sinh a con
xong, phi ch hn nh ht d thi gian mang thay l bao nhiu.
21
S ch i ny l s
bt buc cho ph n Muslimat.
S ch li ca hn nh ny l: Qu quyt bit chc chn trong bng ca ngi n
b li d c cn mang git mu ca chng hay khng, khng gy s ha hp vi
git mu khc, nh l do ny m gio l to c hi cho hai v chng c c hi tr
li vi nhau, khi li d tng giai on nh cch li d theo sunnah ca Rosul (saw), v
cui cng l chia s thng cm vi ngi ph n chng mi qua i, v cng l
cch m ngi v tang cho chng sau nhng ngy thng di chung sng vi nhau.
34)- Al Libassu - Trang phc:
Al Libaasu c ngha l che kn li thn th vi qun o hay g khc, hoc nhng g
che li v lm p thn th.
Theo gio lut: L nhng gii hn bt buc ngi n ng phi che kn li thn th t
trn rn xung n khi u gi, cn ngi n b ph n phi che kn ton thn ch

19
)- Allah phn: (

...V nhng ngi v ly d, v quyn li ca bn thn, nn vy

trong ba (thng) kinh k..) S 2:228.
20
)- Qua li phn ca Allah: (

V b no trong s cc b
(v) ca cc ngi qu tui c kinh, nu cc ngi cn nghi ng (kinh k ca h), th thi hn n nh Idadah
(ch ly-hn) l ba thng v b no khng c kinh (th thi hn cng th). S 65:4.
21
)- Allah phn: (

V b v no mang thai th thi hn n nh (ch ly hn) ca

h ko di cho n khi h sanh) . S 65:4. D lc ly d mi c mang mt hai thng... phi ch cho n khi sinh xong.
Chanlyislam 23

c cha li gng mt v hai bn tay, nhng iu n mc hay che thn th ny c
iu c php v iu khng c php: iu khng c php n mc trng din
i vi n ng l: Khng c eo vng, mc t la hay nhng g ph trng
lng ly mu sc rc r, v nhng g gi l h hang i vi n ng t trn u gi
n di rn, ngoi ra th c php, qua li phn ca Allah:

...
"Hi con chu ca Adam! TA (Allah) a ban cho cc ngi y phc che kn phn
xu ca cc ngi trang sc..." S 7: 26.
l y phc che kn thn th v y phc trang sc c ngha l nhng y phc lm
p nhng ng c ph trng v hoang ph, tn km v ch. Cn n b ph n th c
php eo vng, t la v nhng g lm p cho chng thch. Cn ra ng th phi kn o,
khng c sc du thm gy s ch .
S hu ch l s danh d tn knh ca con chu Adam c che kn n mc mt cch
trang trng, tn nghim, che kn nhng phn kn, v lm p to vt m Allah to
ra con ngi vi ci p hon ho nht trong nhng to ha ca Allah trn tri t
ny.
35)- At Tgoam - Thc n.
Xut x t Tgoammun Yutiammun Tgoaman, nu ni v thc n hay n th l
At Tgoammun, l nhng g ni mt cch tng qut v thc n, nu ni v s tt
lnh th s nhiu ca n l At Iamatun.
Gio lut c ngha l: n cho no sng v trnh hi n sc khe, vn ny
gm c hai loi: S tt v Khng tt, s tt l nhng g c gi l halal m em li
tt lnh cho sc khe, khng tt l nhng g gi l haram d n c b ch cho sc
khe. Halal l nhng g m Allah phn trong kinh Quran v Rosul (saw) cho
bit. Haram l nhng g Allah v Rosul (saw) ca Ngi ni nh nhng d th
cht, mu, tht heo, v nhng g m con ngi t cho l halal m khng do Allah
ban lnh, cng nh d th ct c dng hin cho thn linh, th d dng nhng mng
chn a ln ming (m) n, n tin li, la gt, trm git, hay ly bt c
nhng g ca ngi khc m khng c php, n c tnh cht bt cng. Nhng iu
ny i vi Islam l Haram, nhng con ngi th c chp.
S ch li l: Bo v cuc sng mang li sc khe tt lnh, c mt cuc sng lnh
mnh, cng bng, chn chnh hnh o v Allah, v l nhu cu ca con ngi
sng, ch khng phi sng m n.
36)- Az Zakat - Cch git con vt n...
Chanlyislam 24

Az Zakat xut x t Zakky Yuzaky Zakaatun, c ngha l dng dao tht bn ct
c con vt lm t i nhng gn mu c m cht sm.
Theo gio lut: Dng dao tht bn ct c nhng d th m Islam cho php n,
ring i vi lc v cn c n di nn dng dao m vo c hng ca n ct dt
gn c n mi cht sm.
Cch thc ct c l: Dng dao tht bn v c cu kinh sau: Bismilla Allah hu
akbar. - Nhn danh Allah ti cao. Nu khi ct c con vt m khng c cu kinh
ny th ngi Muslim khng c php n con vt , ngoi ra ngi ct c con
vt phi l ngi Muslim tin tng Allah duy nht, cn ngi ngoi o ct c
th khng n c, ngi phi y tr c (khng b bnh tm thn), ngi
ct c con vt d n b Muslim hay Ahlulkitab ct c th u n c. Trng
hp i sn bn, trc khi bn con th th hy c cu Bismillah trn, nu ai
dng con ch i bt mi v th trnh cho con ch khng c n con mi (ch
dng ming qum con vt b bn v a cho ch sn) th Halal.
S ch li: Cch thc ct c ny lm cho con th t au n v mau cht, li to thc
n tt lnh trong sch v vi khun trong mu chy ht ra ngoi, nn tht ca n c
tt lnh v trnh c bnh tt.
37)- Asharbu - Thc ung:
Asharbu c ngha l dng nc hay cht lng ung.
Theo gio lut: Thc ung c hai loi: Loi cho php v loi khng c php: Loi
c php l bt c nhng g c cho php d nng hay lnh dng gii kht, nh
tt c cc loi nc trong sch m Islam cho php, ngay c nhng nc tri cy,
sa... Cn nhng g khng cho php l nhng thc ung no lm cho say, c hi
n sc khe v d bn, hoc nhng g thuc s hu ch ca ngi khc m mnh
khng c ngi ta cho php.
Cch thc ung nc l: Khng c ung mt ln mt d khi ang kht, m
phi ung t t tng hp mt v ung ba ln, sau mi ung nhiu cho kht,
nu l nc nng th khng c thi vo ri ung m phi ch cho nc ngi
ri hy ung, khi ung phi nhn danh Allah (Bismillah) v sau khi ung xong th
phi ni li t n Allah l (Alhamdulillah).
S hu ch ca n: Lm du cn kht t nhng i kht c sc khe m hnh o
v Allah.
28)- Al Aiman - S th nguyn vi nhng g ...
Al Aiman theo t ng s nhiu ca n l Yamian, c ngha l ngi ta dng g
cao qu th, ngi ta tin mnh.
Chanlyislam 25

Gio lut c ngha l: Nhn danh Allah m tuyn th, s th ny gm c ba loi:
1. Al Munaqodatun: C ngha l ngi Muslim th vi Allah l anh ta c lm
vic hoc l khng c lm vic , ngi s mang ti nu th l khng lm m h
lm, hoc lm m th l khng c lm, d rng khi th, ngi c ni Insha Allah hoc
Ay-yasha Allah, h u phi tr pht.
2. Al Gumusa:
22
C ngha l ngi no th gian di mt cch c .
3. Lagwu c ngha l th m khng c ti cng nh khng bt buc phi tr pht, v
ngi Muslim no khi th h tng u vic nh th ny, nhng khi bit ra s tht th
khng phi nh h tng hay ngh n. S th ny c php nu ngi no th vi
Allah hay vi t tnh ca Ngi, nu th ngoi danh ngha ca Allah ra th Haram (cm).
S hu ch ca vic th ny l: To s tin tng vng chc cho ngi no bit chc
vic (tin ) c tht m h khng lo u s st, an tm m thi hnh khng lo ngi b la
gt.
39)- An Nuzurt - S nguyn th...
An Nuzurt s nhiu ca ch Nazart, c ngha l ngi no t p buc mnh phi
thi hnh nhng cng vic no , nu khng do li nguyn th ca mnh, th n
khng c bt buc mnh phi lm.
Theo gio lut c ngha l: Ngi Muslim no t p buc mnh thn phc v
thi hnh vic hnh o no v Allah m nguyn thy ca n khng c bt buc, s
vic ny gm c bn loi:
1)- S nguyn th hay Nazart Mutlaq c ngha l ngi Moamin (tin tng) no
t p mnh tun lnh v hnh o v Allah m nguyn thy ca n khng bt buc cho
ngi , nh nguyn th s thi hnh thm s nhn chay, hay dng l solah, hay i lm Hajj
hoc Umrah, hay lm Sodakah thm, ngoi nhng g m gio lut bt buc.
2)- Nazart Muqaiyid c ngha l ngi Muslim no ni: Nu Allah cho ti ht
bnh th..., hoc ti c ci g th ti s nhn chay my ngy hoc ti s b th mt s
tin l..., ngha l s th nguyn ny ging nh t iu kin vi Allah, nu Allah khng
ban b cho th khng lm, nu c toi nguyn mi lm.

22
)- c gi s th gian di l Gumusa, bi v ngi th tm cch che y du kn s th gian di ca mnh
chy ti v chy hnh pht sau ny. a s Ulama cng ng cho rng: i vi ngi th gian di ny khng bt buc
h phi tr pht, m phi hi hn sm hi vi Allah. S tr pht vi hnh thc nh sau: 1- i n no cho mi ngi
ngho i; 2- hoc may cho mi ngi ngho n mc che kn thn h; 3- hoc tr t do cho mt n l. Nu
khng lm c nhng iu ny thi phi, 4- nhn chay ba ngy lin tip, nh ngha kinh Quran phn Surah Al
Ma-idah.
Chanlyislam 26

3)- Nazart khi nng gin bc tc, c ngha l khi ngi Muslim no ang
bc tc v nng gin th ni ln li: Tt c gia ti ca ti thuc v Allah, hay ti s ra khi
nh, hay ti s nhn chay bao nhiu ngy nu ti khng lm ci ny... hay nu khng c
nh vy th...
4)- Nazart khng v danh ngha ca Allah, nh nhng ngi nguyn th nhn
danh thn thnh, hay vong linh ca k qu c, hay th c bng n lm chng hay nh
nhng ngi a thn nguyn th vi thn linh ca h.
S nguyn th loi th nht, bt buc phi thi hnh nhng g nguyn th, cn iu th
hai nu p ng kt qu nguyn th th phi thi hnh li th, nu khng th khng bt
buc thi hnh n. Loi nguyn th th ba nu li th trong kh nng ngi th c th thi
hnh th thi hnh, cn nu khng c kh nng th bt buc phi chuc ti bt tun li th,
qua Hadith Rosul (saw) ni nh sau:
( :

.)
.
Nhng ai nguyn th tun theo Allah th bt buc ngi phi lm trn li th, cn
nhng ai nguyn th bt tun Allah th h khng c th hnh, nhng ngi phi
tr s chuc ti v li th ca h. Do bn v su tm Hadith v Imam Ahmad ghi li.
Loi nguyn th th t l loi nguyn th Haram, cm ngi nguyn th thi hnh li
nguyn th ny, nhng bt buc cho ngi nguyn th ny phi n hn, sm hi cu xin vi
Allah tha th ti li bt cn ny tc khc.
S hu ch ca s nguyn th ny l trung gian vi Allah c thm n lc hoc
mong c nhng g m mnh mong c.
40)- Al Irthu - Lut chia gia ti:
Al Irthu xut x t ch Warotha Yarithu Irthan, c ngha l s tin hng c t
ngi khc cho, hay h i lm m c c hay do s hc hi ca h m c c.
Theo gio lut c ngha l: S tin m ngi qu c cht i li cho nhng ngi
c hng gia ti ny, vi l do gn gi mu m m da theo gio lut h c
php hng, nhng s gia ti phi c chia cho nhng ngi nh sau:
Ba l do c chia gia ti l: Al Qorobatu thn nhn gn gi mu m vi nhau.
Al Musohartu : Nhng ngi lin h qua cuc hn nhn m a con khng lp gia
nh c khi chng ca h cht, nh v ca cha... Al Wala-u n t thuc quyn s
Chanlyislam 27

hu bn tai phi c cho t do. (Nu ngi ch cht m khng ai c hng gia ti th
ngi c cho t do ny c hng gia ti ca ch nhn).
Ba iu cm khng hng c chia gia ti : - K git ngi - N l - Kafir (ngoi o).
Nhng ngi c hng gia ti c by thnh phn v ph n l: Con gi rut, Con gi ca
con trai (chu gi), M, B ni, Ch em gi,V, Ngi c th t do.
V mi thnh phn n ng l: Con trai, Chu trai v chu ca chu trai, Cha, ng ni
(ng c), Anh em trai, Con trai ca anh hay em trai, Ch, Con ca ch, Chng, v Ngi
c tr t do.
Nhng ngi n ng c hng gia ti gm hai loi:
Th nht l: Al Osbahtu s nhiu l Al Osibu c ngha l ngi m khng cn ai
c hng gia ti na th ngi ny c hng ht, nhng ngi l: Con trai, Chu
trai, Cha, ng ni, Anh em rut tht, hoc Anh em cng cha, Chu trai ca anh em trai cng
cha cng m hoc cng cha, Ch bc, Con trai ca ch bc cng cha cng m hoc cng
cha, v Ngi c tr t do.
Th nh l: As Habul Furudo l nhng ngi ngoi nhng ngi nu
trn, nhng ngi ny ch hng c phn c chia ch khng hn.
Nhng ngi thuc hng ng gi l furudo c hng nh trong kinh Qur an phn
l phn na
23
(1/2), mt phn t (1/4), mt phn tm (1/8), hai phn ba (2/3), mt phn ba
(1/3) v mt phn su (1/6). V phn na cho chng nu v cht m khng c con; cho con
gi nu ch mt a; con gi ca con trai nu ch mt mnh, sau l ch hay em gi
hay cha nu mt mnh. Cn chia cho chng nu ngi v cht c con li, v cng
cho v nu chng cht li con ci. V cho v 1/8 nu chng cht li con ci, cn 1/3
cho hai a con gi nu khng c anh em rut tht hay cha, cng vy 1/3 cho hai ch em gi
hay nhiu ch em nu khng c anh em trai tha k.
V 1/3 cho ngi m nu ngi m khng c con hay con chu sau na. V 1/3 cho ch
em ca m nu nhiu hn mt ngi. Cn chia 1/6 cho m, cha, ng v b nu c con v
con chu sau na.
V chia 1/6 cho con gi ca con nu c con gi, v ch ca cha nu cn ch em rut cn
sng. V cng chia 1/6 cho anh hay ch em ca cha nu ngi ph n ny cht ri m
khng c con chu sau .

23
)- Trong surah An-Nisa Allah phn v phn chia gia ti nh sau: (

Allah ra
lnh cho cc ngi v vic con ci ca ngi hng gia ti (nh sau):phn ca con trai bng hai phn ca con
gi..) S 4:11.
Chanlyislam 28

Ch : Nu ngi chng cht m c hai v hay hn, th nhng ngi v ny s c hng
gia ti ngang nhau l 1/8 hoc ch khng ai c hn ai.
Cch thc chia gia ti, trc khi chia phi xem xt cho k nhng ngi m gio lut gi l
Al Mahjubu mt cch tng qut
24
sau mi xem xt vic phn chia cho nhng
ngi ng c hng gia ti:
Th d nh ngi n ng cht li con trai v con gi c chia cch nh sau:
Ngi con trai c hai phn ca con gi nn a cho con gi 1/3 v con trai th
c 2/3.
Th d khc: Ngi n ng cht li cho cha, m v con ci, th phi chia cho
su phn, cho cha m 1/6 l mt phn, cn li 4 phn cho cc con.
Th d khc na: Ngi v cht li chng, ngi m v con, th phi chia gia
ti ny thnh 12 phn, cho chng l Rubua Thalatha hay c th l (3 phn ca 12
phn ny, v m th c Sudus Isthanany (2 phn ca 12 phn) v cn li thuc
v cc con.
Th d khc: Ngi cht li gia ti ch c anh em trai v ch em gi c
hng th phn ny chia cho con trai hai phn con gi mt phn.
Lu : i lc chng ta s thy c rt nhiu ngi c hng gia ti do mt ngi li
nn n tr thnh phc tp v nhiu chi tit rc ri hn. Th d nh: Mt ngi ph n cht
li gia ti cho cha, m chng, con gi, con gi ca con trai (chu gi). Trn tht t! s
chia gia ti cho 12 phn, nhng li c chia thnh 15 phn v c thm ngi hng nn
gim i s tin v ngi c hng th nhiu, bi v cha v m c hng 1/6 ngha l 4
phn, chng th c ngha l 3 phn, con gi ngha l 6 phn, chu gi con ca con
trai 1/6 ngha l 2 phn, nn phn chia c gii l: 4p+3p+6p+2p=15 phn. ng ra ch
nguyn gc ch c chia cho 12 phn, nhng v c mt nn thm phn l 3p v thm 1/6
l 2 phn na nn tr thnh 15 phn.
S hu ch ca mn chia gai ti: Trao phn (tin ca) ca nhng ngi hng gia ti
ca thn nhn li u vo ng theo gio lut hc Islam a ra, m khng ai b
thit thi hay bt cng vi mt ai, l phn thng m Allah ban cho ngi
ng c hng, nn khng cn tranh chp vi nhau c.

24
)- Al Hajabu nhng ngi b ngn cn c hng gia ti, gm c hai loi: Hajub Isqot v hajub
hurman nh trng hp ngi m trc tin c 1/3 nhng ch c c 1/6 bi v c con hay c nhiu ch
em, th d th nh: Ch em khng c hng v c con hay nh con ca ch bc khng c hng bi v c mt ca
ch bc. (Phn chia gia ti rt phc tp v chi tit, nn trn khun kh bi ny khng gii thch y , mong c gi
tm hiu vi nhng ngi chuyn mn v mn ny).
Chanlyislam 29

Vn chia gia ti l mt mn hc tht phc tp v rc ri nh chng ti a ra th d
trn, nn khi c ai qua i, thn nhn trong gia nh phi tm n nhng ngi hiu bit r
rng v cch chia gia ti v hi k nhng ngi thn no cn sng bit r m chia. Rt
tic ngy hm nay, ch v mt cht t gia ti ca cha m li m gy ra s tranh chp tha
kin v chia r xa cch nhau v vt cht m coi nh tnh rut tht v ti li vi Allah.
41)- Al Hududu - Phm vi hay gii hn cm hay cho php:
Al Hududu s nhiu ca ch Hadu, c ngha l s ngn cch gia hai cng vic no
, khng c vi phm mt trong hai s ngn cm .
Gio lut c ngha l: Hnh pht cho nhng ai vi phm ti cm m Allah phn
trong kinh Quran, th d v nhng ti li m ai vi phm s b trng pht nh sau:
1)- Ti gian dm cho nhng k c thn b nh 100 roi
25
, trc xut 1 nm ra khi xm
lng, cn k gian dm c gia nh th chi cho n cht.
2)- Ti n cp th b cht bn tay mt... (tm xem iu kin ca n).
3)- Ti vu khng ngi Muslim v ti, v nht l i vi ph n cn trinh thc th s b
nh 80
26
roi trc cng chng.
4)- Ti ung ru s b nh 80 chc roi.
27

S hu ch ca hnh pht l to cho ngi Muslim c trong sch, xa lnh t nhng ti li,
v ngn cn khng c ti phm nhng iu Haram na.
42)- Al Jinayatu wa Al Quisosu - Hnh s i vi ai phm ti:
Al Jinayatu theo t ng c ngha l: Nu ngi no phm ti s b hnh pht nh
nhng g mnh gy ra.
Gio lut c ngha l: Ngi no gy thng hay trng thng n cht ngi
khc qua c nh p hay git ngi.
Al Quisosu c ngha l: Ly li cng bng cho ngi b hi ging nh ngi hi
(gy ra), nh ngi no nh ngi ta b thng, gy rng, hay cht ngi, th

25
)- Allah phn: (

V ph n v ngi n ng gian dm, hy nh c hai

mt trm roi..) S 24:2. S trc xut mt nm cng nh hnh pht Rojam chi cho n cht i vi k gian dm
c gia nh, hai s th ny chiu theo Sunnah ca Rosul (saw) qua li ni v hnh ng ca Ngi.
26
)- Allah phn: (

V (i vi) nhng ai buc ti nhng

ngi ph n trinh thc nhng khng a ra bn (04) ngi lm chng, hy nh chng tm chc (80)
roi...). S 24:3.
27
)- Hnh pht nh 80 roi i vi k ung ru l da vo sunnah ca Rosul (saw), con s 80 chc roi l da vo php
lun suy v ti vu khng.
Chanlyislam 30

ngi b nh s nh ngi gy ra gy li ci rng, nu ngi b nh cht, th gia
nh ngi cht i mng li bng cch git li ngi gy ra n mng, ngoi tr
ngi b nh, hay gia nh b git tha ti hay nhn tin bi thng t ngi gy ra
n mng. (Cng vic ny ch c ta n Muslim mi thi hnh c m thi).
S hu ch ca Al Quisosu l i li cng bng, to s an ninh trong cng ng x
hi, an tm m sng mt cch bnh yn, to s cng bng, cng minh chnh trc gia
con ngi vi nhau.
43)- Addiyattu - S bi thng...
Addiyattu xut x t ch Diyah, c ngha l k xc nhn tr li quyn hn ng tht
cho ngi b git, nh tr tin bi thng tng ng vi gi tr mng ngi cho
gia nh ngi b git, hoc bi thng tin thuc men hay tin mang tt nguyn cho
ngi b thng.
Gio lut c ngha l: S tin bi thng ca k xc nhn hay thn nhn
28
tr cho gia
nh thn nhn ca ngi b git. S tin bi thng cho mt mng ngi tng
ng vi gi 100 con lc , cn tin bi thng cnh tay, hay chn hay mt phn
na mng ngi, l 50 con lc .
Tin bi thng i vi ph n ch phn na n ng
29
. Nu l xy thai v a b b cht
d l n l th tin bi thng tng ng vi 5 con lc . Nhng s tin bi thng ny,
nu ngi gy ra mt cch c th gia nh khng c php gip , m phi ly t tin
ca k c , cng vy khng c nhn s tin nu tin bi thng t hn 1/3 s tin n nh
phi tr.
Lu : S th hay nhng gio lut ny, chng ta khng th chp hnh c m phi do v
Imam (lnh a tinh thn) hay ph (Naib) Imam x l mi c (V vic ny ngy hm
nay ch p dng vi quc gia Islam m thi).
S hu ch ca hnh pht ny: To s nh nhn v nhn t i vi k sai lm, v nh
s chuc ti bng cch bi thng vt cht ny, to s nhn t, bc i cho k lm li
nhn hnh pht, thay v phi tr n mu nh rng i rng, mng i mng, nn
Allah ban v to s nhn t bc i gia con ngi v ri Ngi s trng thng cho
nhng ai c lng v tha v nhn t bc i.
44)- Al Qodo-u X l v phn quyt ca ta n:

28
)- Thn nhn ca k xc nhn ch gip tr tin bi thng khi git ngi mt cch v tnh khng c , nu git mt
cch c th thn nhn khng bt buc phi gip, nu h t nguyn th khng sao, bi v tt c nhng g gi l c th
ngi c phi chu tt c trch nhim.
29
)- Rosul (saw) x l nh vy.
Chanlyislam 31

Al Qodo-u xut x t ch Qodo Yoqdy, c ngha l phn xt gia hai ngi tranh
chp hn thua nhau, phn tn hay x l gia hai ngi khng cn tranh chp
vi nhau na.
Gio lut: y l gio lut hay gio l c bit ch c v thm phn Qody (hay
Hakim) ca vng hay trong ta n mi x n da theo gio lut qua s quyt nh
ca v thm phn, sau khi nghin cu hc hi cuc tranh chp mt cch r rng,
sau mi a ra quyt ngh, bn n da theo kinh Quran v Sunnah ca Rosul
(saw).
S ch li ca n: To s cng bng chnh trc gia nhng ngi Muslim, to s an
bnh, yn tm cho mi ngi khi c cuc xung t tranh chp m khng gy s bt
cng, n p hn th mt bn no.
45)- Kaifiyatul Qodou- Cch phn n x l nh th no...
Cch thc phn n v gii quyt da theo ta n Islam l: V thm phn ngi nghe
trong bui x n, hai ngi tranh chp ngi i din vi v thm phn, hai bn u c
quyn bin lun chng minh cho mnh, v ngi ngang hng nhau, v thm phn
khng c thin v mt ai trong phng xt x ny.
Sau v thm phn cho php ngi a n kin by t ni ut hn ca ngi trc,
xong mi n ngi b kin t li nhng g ngi a n kin c ng hay khng!!! Sau
khi v thm phn nghe qua s trnh by bo cha ca hai bn xong, v thm phn nhn
mnh v nhng g m k a n ni c phi l s tht nh vy hay khng, nu l s tht
th ngi a n kin s thng kin. Nu khng, th bt k a n phi th vi Allah l s
vic c tht, nu c nh vy, th v thm phn tuyn b phn ng phn li ca mi
ngi, v Rosul (saw) c ni vi ngha:
( :

) .
S gii by bo cha cho nhng ai a n, v li th cho nhng ai t chi. l
phng cch m Rosul (saw) dy cch x l, nu ngi b oan hay bt cng h s khng
s gii by hay th s a ra nhng nhn chng ng tht bnh vc cho l phi v s
tht ca h.
46)- As Shahadaatu - Nhn chng.
As Shahahadaatu l s nhiu ca t Shahadah, xut x t t Shahada, Yushhidu
Shahadatun, c ngha l thng bo mt ngun tin g n b t on hay nghi ng
qua ng dy m ngi bit hay nghe c. S Shahadah y c ngha l lm
chng cho ai m mnh c nghe h ni hay thy c l ng tht.
Theo gio lut: Ngun tin thng bo cho ngi ta bit vi s thy, nghe mt cch
chnh xc hay t chi khng c xy ra, c hai loi:
Chanlyislam 32

1)- Nhn chng cho vic Zinah gian dm, hay vu khng ngi ta, nht l ph n trinh thc,
s th ny cn phi c n bn nhn chng, nh Allah phn trong kinh Quran:
: ...

...
...hy a ra bn ngi ca cc ngi ra lm chng... S 4:15.
2)- Nhn chng lin quan v tin bc, ca ci hay mu m ch cn hai nhn chng n ng
cng , qua li phn ca Allah:
: ...

...
...hy gi hai ngi n ng ca cc ngi ra lm chng. S 2:282.
3)- Nhn chng cho vic Nikah, kt hn, li d hay tr li vi v (Rodiyah) ch cn hai nhn
chng n ng l , qua li phn ca Allah:
: ...

...
...hy mi hai ngi cng bng trong cc ngi. S 65:2.
iu kin ca nhng ngi lm chng l trng thnh v cng bng chnh trc. C ngha l
phi bit r vic mnh lm chng v chu trch nhim qua nhn danh Allah bin s
Haram thnh Halal, nu lm chng gi di th phm phi trng ti, nn phi la nhng
ngi c uy tn v o hnh lm chng.
S nhn chng ny lm sng t cng vic ng tht ca ngi no , nu khng c
nhn chng th s mt i ci ng tht hay l phi ca ngi no , v ngi khc c th
lm nhn chng gi di gy thit hi cho i phng v c li cho h, nhng lng tm
th s b cn rt sut i v mang trng ti vi Allah.
S ch li ca nhn chng l: Gip v to iu kin ng tht cho ngi ng v
l Phi m k xu tm cch la gt v gian di, nh m trnh c s bt lnh xu
xa, bt cng trong cng ng v x hi.
47) Ar Riqqu - N l hay thuc quyn s hu.
Ar Riqqu c ngha l n l hay thuc quyn s hu ch ca ai .
Gio lut: N l hay n t ny ch c t do sau khi c ngi ch tr quyn t
do, nhng ngi b coi l n l hay thuc quyn s hu ca ngi khc phi hi
nhng iu kin sau:
Chanlyislam 33

1)- T binh b bt trong cuc chin tranh to s cng bng v bc i vi danh ngha v
Allah, nhng t binh ny l nhng ngi thuc s hu ca ngi chin thng nh chim
c ph n, tr nt hay chin li phm.
2)- Mua bn n l mt cch chnh thc, nh gia nh qu ngho i khng c tin m sng
nn bn con ci.
3)- Nhng ngi b bt cc v b em bn, hay do ngi ngho biu tng cho, hay hng
c gia ti l n l.
Gio lut v n l nh sau:
1)- c php mua bn, dng hin v tha hng gia ti.
2)- Ngc li vi n l l ngi c t do nh chng ta by gi (ngy hm nay ch n
l hu nh khng cn na), i vi gio lut trong Islam c s khc bit gia n l v ngi
t do nh: Trng hp n l phm phi ti gian dm c gia nh, ch nh 100 roi m
khng chi cho cht, nu n l cha lp gia nh th b nh 50 roi thay v 100 roi nh
ngi t do, nhng khng trc xut h nh ngi t do, qua li phn ca Allah trong kinh
Quran:
: ...

...
... th hnh pht dng x l h ch bng phn na hnh pht dng x l cc ph n t
do... S 4:25.
Nu c xy ra vic ch nh p trng thng, th ngi n l khng i li nh nhng g
ch gy ra, m ch nhn phi tr tin bi thng tai nn hay th t do cho h m thi.
3)- Khi em nui n l phi lm t giao c, khi no n l c tin tr th h c t do,
nu ht hn giao ko m cha c tin th h vn cn trong tay ch nhn.
4)- Th t do cho n l l mt vic lm tht c phc v Allah ban thng cho mt cch
trng hu, qua Hadith sau:
( :

.))
Nhng ai th t do cho n l, th Allah s cho h thot khi ha ngc.
( :

.)
.
Qua li hadith khc m Rosul (saw) ni vi ngha l: Nhng ai th t do cho n t
th Allah s trnh cho h khi ha ngc t mi ni trn thn th ca h. Do Al
Bukhory, Muslim v At Tirmizy ghi li.
Chanlyislam 34

S hu ch: Bo v i sng ca nhng t binh bi trn, to cho h cuc sng mi
c an ton v hnh phc hn, bnh vc quyn hn ca n l.
48)- Al Khaffaratu - S chuc ti...
Al Khaffartu s nhiu l Kaffarotu, c ngha l che y li nhng g gy ra li
lm.
Gio lut: Chuc li nhng li lm thiu xt c trong sch bng cch nhn chay,
hoc i n hay th t do cho nhng n l, vic ny c nhiu loi:
1)- Chuc ti cho ai git lm ngi ta bng cch th mt n l, nu khng c n l th phi
nhn chay hai thng lin tc.
30

2)- Chuc ti cho nhng ai phm phi ti Ad Dihar (th d nh ngi chng ni vi v l:
Ti ng vi b nh ti ng vi em hay ch gi ti). 1)- Phi th mt n l - 2)- Nu khng c
n l th phi nhn chay 2 thng lin tc. - 3)- Nu khng th nhn chay th phi i n cho
60 chc ngi ngho
31
. S chuc ti cho nhng ngi c khng nhn chay mt ngy trong
thng Ramadan cng ging nh s chuc ti Ad Dihar ny, tuy nhin ng Imam Malik (r)
v nhng ngi ng quan nim vi ng cho rng: Khng bt buc phi nhn tr lin tc
trong 60 chc ngy ny (tc c th nhn chay ri rt, min lm sao cho 60 chc ngy
trong nm l c).
3)- S chuc ti cho ngi th hay khng lm ng theo giao c l: 1)- i n cho 10
ngi ngho mt ba n no, 2)- Nu khng th may mi ci o v chn cho nhng ngi
ngho mc, 3)- Nu khng th th phi th mt n l, 4)- Nu khng th na th nhn chay 3
ngy lin tc.
S hu ch: To c hi tt lnh cho ngi gy ra ti li n nn sm hi v c c
hi chuc ti m khng gy ra li lm na, nu c nh vy hy vng ni Allah
chp nhn v tha th cho.
49)- Al Akhlaqu - T cch, tnh tnh...
Al Akhlaqu s nhiu ca Kholqu c ngha l t cch, tnh tnh nt na.
Theo s gii thch v ton hc, th Akhlaqu coi nh mt bi ton , hc tr gii
cho ng hay vn ton m trnh khi s sai lm, hay c ngha l: Con ngi c t
cch tnh tnh nt na hon thin, l ngi lun c mi ngi knh trng mn
thng t hnh nh bn ngoi cho n ni tm, lun ngh tt v ngi khc c th
hin bn ngoi qua c ch li n ting ni v s giao t ca h. Nh chng ta thng

30
)- Lin tc y c ngha l trong hai thng khng c ngh hay dt mt ngy no, nu b mt ngy phi nhn li t
u cho 60 chc ngy.
31
)- Trong thi gian chuc ti cha xong, th khng c c php gn gi vi v.
Chanlyislam 35

nghe ni Ci nt nh cht ci p. Nn phong cch, cch c x ca ngi Muslim
rt quan trng t bn trong tm n hnh nh mu mc bn ngoi.
S hu ch ca n l: Con ngi hon ho, t cch vn ton s c mi ngi mn
thng v c hnh phc mi.
50)- As Siyasatu - ng li hay xu hng i...
As Siyasatu c xut x t ch Sasa, c ngha l lm ci g (Yusauwiyuhu
Siyasatun) thay th cch sng lm sao cho hon thin tt lnh hn. C th tm
hiu l: Tm phng hng hoch nh con ng hay cch sng lm sao cho
thnh cng chnh trc, xa lnh t s ti bi bt lnh d sm hay mun tt p
hnh phc trn i ny v ngy Sau. V mt trong nhng xu hng l, noi theo
nhng v hin nhn c Allah hi lng trng thng hay nhng v Awliya ca Ngi
v nhng ngi noi theo con ng ca h trc kia, m chng ta nn bt chc
noi theo.
Theo s hiu bit v p dng t As Siyasatu ngy hm nayvc ngha l mn hc chuyn
mn v cch qun l trong vic kinh doanh, bun bn, hnh chnh, hay chnh sch, k hoch
ca nh nc thi hnh trong ni b quc gia v i ngoi, nhng ngi ny l nhng
ngi chuyn mn hay cng chc ca nh nc, nn chnh quyn ca mt quc gia no
c th i theo ng li c ng hay a ng c ngi i lp
32
. Nn quc gia bt
buc mi ngi phi tun theo ng li cai tr ca nh nc, cn ai chng i, th ngi
b coi l k i lp, lm mt i s an ninh trt t ca x hi v quc gia.
S hu ch ca n l: To s ngn np v hoch nh thi kha biu lm vic cho
tt lnh hiu qu hn trong cuc sng hng ngy hay tng lai, to s an bnh thnh
vng trong cuc sng cng bng ca c nhn, cng ng x hi v quc gia, nh k
hoch hay xu hng tt lnh ng tht ca v lnh o s to s m no, an bnh, tin
b hnh phc cho mi cng dn v quc gia pht trin giu c, mnh m.

Do Hosen Mohamad chuyn ng t sch: Al Ilmu wal Ulama ca Sheikh Abubakar
Jaabir Al Jazairy, trang 41-66, do nh xut bn Darul Kutab Al Ilimiyah, Beirute ,
Liban pht hnh.

32
)- Ngy hm nay t chnh tr l mt t c dng ni ln xu hng hay ng li cai tr ca quc gia no m
mi ngi phi tun th chp hnh theo, hoc quc gia c nhiu ng phi i lp phn i li b lut no
xy dng tt p hn... nhng cng c quc gia cai tr vi s c ti, khng c ng i lp, ai chng li c coi l k
chng i.