Tram Hoa Dua No Tren Dat Bac - Hoang Van Chi

Trm hoa ua n trn t Bc
Hong Vn Ch
LI TA
Trm hoa ua n, Trm nh [1] ua ting l dch nm cu ch Hn: Bch hoa t phng, bch gia tranh minh, trong c vn. y l mt cu m cc hc gi i Hn t ra va ca tng va t luyn tic nn vn hc c in ca Trung Quc, sng ngi trong my th k trc, v thi ng Chu. Vn hc Trung Hoa v thi ng Chu qu tht xng ng cho cc th h sau ca ngi, v trong vng ba th k (t th k th 6 n th k th 3 trc Ty lch k nguyn), cc hc gi thi ng Chu a nn vn hc Trung Quc t ch thp nht n ch cao nht m hai nghn nm sau, khng ti no vn ti. Gn nh cng mt lc, Lo hc, Khng hc v Mc hc ua nhau ra i, tip theo l nhng hc thuyt uyn thm ca Mnh T, Tun T v Dng Chu. C th ni c rng hu ht cc l thuyt hin nay cn ng tranh ginh nh hng trong nhn loi, nh ch ngha dn ch, lng mn, v chnh ph, duy vt, x hi, qun ch chuyn ch, qun ch lp hin, pht xt, v.v... u c i din t thi by gi. Tnh theo thi gian th nn vn hc Trung Quc b xa nn vn hc u chu vo khong 20 th k. V vy nn ngy nay, nhng hc gi nghin cu v lch s vn ho ng u phi thc mc v mt im: Ti sao mt nn vn ho ng pht trin mt cch tt p nh vy li bng nhin ng dng li, khin trong sut hai nghn nm v sau, Trung Quc ch c li m khng c tin v phng din t tng? ng Tibor Mende, mt nh hc gi Ty phng, chuyn nghin cu v cc vn ng, v nn vn ho Trung Quc v n nh hai con sng ln, mang sinh lc ti khp min ng Nam , bng dng b cn ht nc. Nguyn nhn g lm tt ngi? ng nu ra cu hi m khng tr li. [2] Ni mt cch r rng hn th: Ti sao v thi ng Chu li c Khng, Mnh, Lo, Mc,.. m hai nghn nm sau khng c v thnh hin no c? Hoc dng mt hnh nh tng trng th: ti sao trong mt thi i lon ly nh thi Xun Thu, Chin Quc, trm hoa li ua n m t thi y v sau hoa li khng n? Chng ti ngh rng nu n li lch s chnh tr Trung Quc, chng ta c th tm ra cu gii p. V thi ng Chu, Trung Quc b phn chia thnh nhiu nc ch hu, lun lun nh nhau tranh ginh ngi b ch, nn nc no cng lo thu phc nhn ti m mang th lc. V vy nn k s ng thi c trng i. Mt mt khc v nc no cng yu, nn khng ng vua no c quyn lc thit lp ch c ti. Do ngn lun khng b kim ch v cc nh hc gi, nu chng may b vua cha trong nc khng b v ti pht biu mt kin tri ngc vi ng li ca triu nh, th cng d dng vt bin gii chy sang nc i nghch,c ngi sn sng dung np ngay. V vy nn mi c quang cnh "Trm hoa ua n, trm nh ua ting". Nu hoa khng n c kh hu ny, c th n c kh hu khc. Nu mt hc gi khng ph bin c t tng ca mnh T, th c th di c sang S chng hn, truyn b hc thuyt ca mnh.
[1]
Nh hoc gia ngha l mt hc phi.
[2]
Trong cun LAsie du Sud-Est entre deux Mondes ca Tibor Mende, bn dch ting Php ca Ren Guyonnet, trang 17, Edition du Seuil, Paris 1954
Hong Vn Ch
Thi ng Chu tuy l mt thi lon lc, nhng chnh v lon lc m t tng khng b kim sot. Tri li, sau khi Thng ng a ra thuyt qun ch chuyn ch v L T, hc tr ca Thng ng gip Tn Thu Hong thng nht Trung Quc, th t ngy y v sau khng mt v thnh hin no xut hin trn t Trung Quc na. Mt l rt d hiu l khng c t do t tng th khng c nh t tng, cng nh h khng c nc th khng th no c c c. L T, mn ca phi Php gia, c Tn Thu Hong b lm Thng th, lm s tu i khi nh sau: "T trc ti nay, thin h sng trong cnh phn chia, nn t tng b hn lon... Ngy nay B h thng nht sn h m vn cn nhiu ngi ngang nhin m trng dy hc, mang kin ring ca mnh ra ch bai lut php v chnh sch ca triu nh... Nu B h khng mau ngn cm th k cng s sp t trn xung di v ng phi s mc t di ln trn." Nm 213 trc Ty lch, Tn Thu Hong nghe theo L T t ht sch v c phng hi n ng li ca Tn triu v chn sng 460 nh tr thc i lp. [1] H b chn sng v b ci ca quc Tn rng qu, khng ti no chy thot. T ngy y Trung Quc c mt chnh ph duy nht, mt lut php duy nht, nhng cng c mt li ngh duy nht. Trm hoa ht ua n v trm nh u im ting. Sau Tn n Hn. Cc vua triu Hn, khn ngoan hn vua Tn, khng cm on t tng, nhng hn ch t tng bng cch a Khng gio ln a v quc gio, khin cc hc thuyt khc phi li bc. Triu nh ch tuyn la nhng ngi thng hiu Ng kinh, T th b lm quan li, nn Nho hc tr thnh bc thang cho gii tr thc bc ln n s hon. [2] Nhng cng v vy m trit l ca Khng T b xuyn tc v Khng hc ch cn l mt li kh ca gii thng tr. Ni theo kiu c Phan Khi th "Trm hoa" tr thnh hoa cc vn th ht thy. [3] Sut trong 20 th k v sau, tr thc Trung Hoa lun lun b khng b. T M Thin b thin, Ban C b cht trong ngc, Phm Vip v x t... cho n ngi cui l Lng Khi Siu, phi chy sang Nht Bn mi thot thn. T ngy ng Mao Trch ng ln k nghip Tn Thu Hong, ng git H Phong, v nhiu hc gi khc, nhng gn y ng li tuyn b cho php "Trm hoa ua n, trm nh ua ting". Khng ai bit r ch nh ca ng Mao nh th no, nhng mi ngi u nhn thy rng trn ton ci Trung cng hin nay, khng c th hoa no khc hn l hoa Mc-Xt. Tm li d l chuyn ch kiu qun ch hay kiu cng sn, ch tp quyn vn tiu dit t do t tng. Ngy nay cng nh sut hai nghn nm v trc, tr thc Trung Hoa vn b bt mm, bt ming.
[1]
Con s ny trch trong cun A Short History of the Chinese People. Revised Edition ca L. Carrington Goodrich, Harper and Brothers xut bn 1951.
[2]
Cu ca o Duy Anh, trong cun Trung Hoa s cng Cu ca Phan Khi trong bi Ph bnh lnh o vn ngh
[3]
Hong Vn Ch
T ngy Bc Vit tr thnh mt "v tinh" ca khi cng sn, tr thc Bc Vit cng lm vo tnh trng chung ca ng bn khp trong bc mn st. Nhng "40 nm mt thu", trong dp h b Stalin va qua, h u ng dy u tranh chng ng, i phc hi quyn t do t tng. Trong phong tro qut khi ny, tr thc Bc Vit cng gp mt phn quan trng. Sut trong thi gian hai nm, 1956 v 1957, tr thc min Bc sn xut trn mt trm bn vn c gi tr. Cng sn coi nhng bn vn y l nhng "c c", nhng chng ti coi nhng tc phm ca h nh mt "trm hoa" thc s. V vy nn chng ti su tm v kt li thnh mt "b hoa" cng hin c gi, hng gp sc vo cng vic lm sng t thm nn vn hc hin i ca dn tc Vit Nam. i vi c gi trong Th gii T do chng ti cng mun ni mt cu: Khng nn ngh rng cn phi chuyn ch mi c phng tin thc hin nhng cng trnh v i, v xa kia Tn Thu Hong cng thc hin nhng cng cuc v i, xy p Vn l Trng thnh, thit lp xa l, th m nh Tn vn b mt nghip; mt mt khc, chnh v Tn Thu Hong khi u vic n p t tng m vn ho Trung Quc b ng dng trong hai ngn nm nay. Li nht thi khng bng hi mun thu. Saigon, thng Ging 1959 Hong Vn Ch Trng ban bin tp ca Mt trn Bo v T do Vn ho
Hong Vn Ch
PHN I
CUC NI DY CA TR THC MIN BC
Hong Vn Ch
CHNG 1: NGUYN NHN CUC NI DY CA TR THC MIN BC

Tr thc min Bc Vit Nam ni dy chng li ch cng sn t ma Xun nm 1956 m mi n cui Thu nm y bo ch Si Gn mi c tin v nh cm quyn min Bc dng mi bin php c tnh bng bt mt cuc ni bin nh du s suy sp ca h thng t tng cng sn. Sut trong thi gian my thng, trong khi tr thc min Bc anh dng vng dy nh nhng n ch mng vo uy tn ca ng th bo ch v i pht thanh ca ng hon ton lm ng. ng ch mi mit dng lc lng cng an e do nhng ngi c bo, bn bo v ra lnh cho cng on xui gic cng nhn nh in khng in bo i lp. Cho mi n khi nhng "n ngm" khng h ni ch th, v cng n khi phe i lp dn ng vo chn tng, khng c th lui, ng mi ch th cho cc on th khp mi ni vit kin ngh i ng ca cc bo i lp. Chnh nhng lc kin ngh ng lot xut hin trn mt bo Nhn dn, th d lun Si Gn mi bit l c bo i lp min Bc. Ch mt thng sau thng tn vin hng AFP H Ni loan tin cho th gii bit vic nng dn Ngh An bo ng ni dy, dng gy tre v nhng v kh th s khc nh nhau vi b i. Tin lm nhiu ngi sng st. Sng st l phi, v trc mt thng cc bo ch ca ng v i pht thanh H Ni hy cn say sa ca khc khi hon sau t Ci cch rung t "hon ton thng li". ng mt ci, ng Trng Chinh, Tng B th ng, ng H Vit Thng, Th trng ph trch Ci cch rung t t nhin b ct chc: ng V Nguyn Gip phi ng ra thay mt Trung ng ng cng khai th nhn sai lm v ha hn sa cha. Tip n l tin cn b tp kt ph bp cnh st B H, tin hc sinh tp kt khi lon Ng T s, v cui cng l "v Qunh Lu". Nhiu ngi Si Gn khng ng c nhng chuyn l lng nh vy. Ngc nhin trc tin l s ngi trc kia c tham gia khng chin, v hin cn lu luyn chin khu. H khng phn bit khng chin vi cng sn, nn c yn tr rng ch min Bc thc s l ch "dn ch cng ho" v ng H l mt ngi chn thnh i quc. H cng inh ninh rng nhng phn t nhit thnh nh h, trc kia tch cc tham gia khng chin th ngy nay vn phc v chnh sch ca "Bc" cho n cng. H khng ng rng "gi" h c i tp kt th chnh h cng s phi d vo cuc ph bp cnh st B H (H Ni) gii thot cho mt s "tp kt" b giam cm trong . Nhng ngi thng thng, c i cht kinh nghim au xt vi cng sn, k c nhng ng bo Bc Vit di c cng khng ng rng trong mt thi gian khng y hai nm tnh hnh ni qu cha t t c s thay i qu nhanh chng nh vy. H nh ngy no qun i ca "C" ko vo chim ng H Ni, nhn dn th cn n rc tng bng. No c qut, no biu ng, no cng cho, no ko nhau i xem vn cng, [1] xem trin lm. H khng ng rng ch mt nm sau khi h b nh ca ra i, b i oai hng li b chnh ngay nng dn vc gy phang v u. Gii quan st Si Gn th khng ngc nhin khi nhn c nhng tin tc k trn. H tin on rng sm mun th no cng sn cng phi "sa sai" vt vt lng dn v t
[1]
"Vn cng": ch Tu, l vn ngh cng tc, ngha l cng tc biu din vn ngh
Hong Vn Ch
nm 1926 Mao Trch ng, trong bi "Cuc u tranh ca nng dn H Nam" ch trng rng: "Mun nn mt vt cong th phi nn qu mc, khi bung tay ra th va". Nhng phi th thc rng t ngi ng rng khi bung tay ra, vt cong li bt tr li qu mnh, v bt ng vo mt ngi "un qu mc". V dn tc Vit Nam vn d l mt dn tc c truyn thng chu ng tn ti. Trong khi chu ng, h lun lun chm ch ch dp k th yu th l lp tc qut tr li. i vi cng sn ngy nay cng nh i vi phong kin Trung Quc thu xa, dn Vit Nam vn dng chnh sch d nhu nhc thng cng cng. H gi v gi u gi tai, vng vng, d d, lm cho k thng tr n no ng yn, lu ngy sinh ra ch quan khinh ch. Bnh ch quan ny ngi Hn, ngi Minh, ngi Php ngy xa mc phi. Ngy nay Vit cng v cc c vn "v i" cng khng sao trnh c. V nu thc dn v quc c ch quan ca thc dn quc, th cng sn cng c ch quan c bit ca cng sn. Mc d hc thuc bin chng php, h vn qun khng nh rng mi vt u bin chuyn, nn chi h khng ng rng ngay trong hng ng ca h pht sinh ra nhng "mu thun i khng" a dn n s "hu th ca hu th". Ni mt cch khc, Vit cng khng tnh n hai vic: Mt vic l gii tr thc tham gia khng chin di quyn lnh o ca h li dm ngang nhin ni dy chng h, hai l h khng ng rng ng ch Khrushchev li "n lng" h b c ng ch Stalin v i. Chng ta th xt xem hai vic ny c lin quan mt thit nh th no.
Nguyn nhn ca mi cuc cch mng u c th chia lm hai loi: Khch quan v ch quan. Nhng nguyn nhn khch quan l nhng bin chuyn quc t quc ni t nhin lm gim uy th ca giai cp thng tr v nguyn nhn ch quan l i sng mi ngy mt en ti ca giai cp b tr, b p bc v bc lt ti mt mc khng th chu ng lu hn.
A. NHNG NGUYN NHN KHCH QUAN Nhng nguyn nhn ny c th chia lm hai loi: Mt l nh hng quc t do bi din vn ca Khrushchev h b Stalin gy nn, hai l nh hng ca chin dch Ci cch rung t m gii tr thc min Bc mnh danh l mt cuc "m st tp th". a) Vic h b Stalin Ngay sau khi Stalin nhm mt th nhng mu thun ni b pht sinh t ngay trong bn bc tng ca in Kremlin. No thanh trng Beria, lt Malenkov, ri n h b uy tn ca m ma Stalin. Hin nay cha ai bit ch xc ti sao Khrushchev li gi ci tr h b uy tn ca mt ngi m yn m p mt cch k quc nh vy. Nhng phn ln cc nh quan st quc t cho rng Khrushchev mun lm khuy kho lng dn Nga gia lc nhng ni kh cc ca h chng cht ti mt mc h khng th chu ni. tt c ti li ln u mt k qu 9
Hong Vn Ch
c l mt diu k xy dng uy tn ca ngi mi k nghip v to c hi thanh trng ni b. Cc i biu d cuc Hi ngh ln th 20 ca ng Cng sn Lin s qu git mnh khi thy Khrushchev k ra no Stalin lu y cc dn tc thiu s, th tiu hng vn ng vin i lp, hng ngn s quan ca Hng qun. Khrushchev vch ra no l s u m ca Stalin trc him ho xm lng ca c Quc x, no l s ngu n trong vic iu khin chin tranh. Lnh t mi tuyn b trc Hi ngh rng nguyn nhn duy nht ca tt c nhng sai lm v ti li m Nga-s mc phi trong triu i Stalin l bnh sng bi c nhn. Khrushchev nh ngha s sng bi c nhn l: cao mt v lnh t thnh mt thnh sng c ti trit thu mi vic trong thin h, gii quyt c mi vic cho mi ngi m khng h my may sai lm. Hi ngh ln th 20 cng sa i li lun thuyt Stalin, y l t b quan nim qu khch ca Stalin ni rng "cch mng nht thit phi bo ng v cng tin ti x hi ch ngha th u tranh giai cp cng quyt lit". Thay v chnh sch "qu t" ca Stalin, Khrushchev a ra mt chnh sch mm do hn, i ngoi cng nh i ni, Khrushchev tuyn b s dn ch ho ch v ha hn t nay s lnh o "tp th". i mi khng thy Khrushchev ban b mt bin php g kh d mang li t nhhiu dn ch, ngoi vic Khrushchev i u cng cp k vi Bulganin cho c bn ng hnh, cc nh vn Nga bt u ln ting i hi. Ngi cm u phong tro l Dundinsev. ng vit mt lot bi bo ly nhan l "Cm o khng ", trong ng trnh by nhng bt cng ca ch , nhng khi xin php xut bn thnh sch th nh cm quyn Nga khng cho. Quyn sch ny phi gi sang Anh xut bn. So vi cc nc ng u th phong tro i hi t do Nga tin chm hn, nn cha kp gy nh hng su rng, th v Budapest xy ra, khin Khrushchev vi v tr li chnh sch cng rn ca Stalin v thng tay n p. b) Khu hiu "Trm hoa ua n" Tuy cc lnh t Trung cng phi tun theo ch th ca tam Quc t v cng b tn chnh sch, nhng v tnh hnh ni b khng n ni khn trng nh Nga-s, nn h ch thi hnh mt cch hi ht cho l, ngha l ch tung ra mt khu hiu rt l m l "Trm hoa ua n". Ngoi ra h trnh khng p dng mt bin php no c tnh cch ni rng t do dn ch. Ngy 25 thng 5 nm 1956, cc trng cc Tuyn hun ca ng Cng sn Trung Quc l Lc nh nht triu tp cc nh khoa hc, x hi hc, cc vn ngh s, cc i din ng phi b nhn v mt s "nhn s tin b" n vin Hoi Nhn ng Bc Kinh c cho h nghe mt bi din vn nhan l "Bch hoa t phng, bch gia tranh minh". H Lc ni rng hai cu tm ch l ng Mao trch c vn ra v giao cho ng cng tc gii thch. H Lc ni rng: "Nu khng c nhiu mn phi, nhiu ch trng th vn ngh khng th tr nn phong ph c." Va mi ni ra, h Lc li vi vng khp li: "Hai nghn nm v trc, trong thi Xun Thu v Chin Quc, Trung Quc c nhiu hc phi 10
Hong Vn Ch
khc nhau. Hi cc hc phi u t pht trin, khng phc tng mt h thng t tng no c, nhng ngy nay... chnh quyn ca nhn dn thnh lp v vng mnh th s tranh lun ca bch gia ngy nay phi nm trong khun kh mt chng trnh chung." Ni v nhng tng quan gia vn hc v chnh tr h Lc cng tuyn b nc i nh sau: "Cn phi cao s t do tranh lun v bnh vc kin trong mi ngnh hc thut nhng ng thi cng khng nn ln ln nhng cuc tranh lun xy dng torng ni b ng vi nhng cuc tranh u tiu dit nhng phn t phn ng... C hai li ph bnh: Ph bnh k th v ph bnh nhng ng ch phm sai lm. Ph bnh k th l p cho n mt tru v s cht ti, cn ph bnh mt mt ng ch phm sai lm l ly khoan hng a dn h v vi chnh ngha." ng Lc nh Nht ni rt nhiu, nhng qun khng nh ngha th no l "k th" v th no l "phm sai lm" nn khng ai dm ng chm n ng, s nh b "mt tru v s cht ti" nh ng Lc cnh co. V vy nn phong tro chng i Trung Quc chm pht hn cc nc cng sn khc. Mi n 1957 nhm La Long C mi khi s chng ng. c) Tnh hnh cc nc ng u, Ba Lan Ba Lan vn d l mt nc c truyn thng quc gia rt mnh, nn phong tro chng i Nga bc pht trc tin. Sau v Poznan (28-6-56) cc nh cm quyn S-vit nhn thy sc mnh ca l tng quc gia nn c tm cch n p phong tr Nhng ng Cng sn Ba Lan tranh chp quyn hnh vi Nga-s, t n Gomulka t nh t v v a ln nm chnh quyn. ng trc s ri, Khrushchev nh nut hn lm lnh v tip n Gomulka mt cch gng go. V phn Gomulka, ng cng kho lo c trnh khng lm g khin Nga-s phi b mt v kim c can thip. d) Hung Gia Li Ch vi thng sau cc nh lnh t S-vit phi i ph ngay vi cuc khi ngha ca dn chng Hung. Trong my ngy u h yn tr rng h c th thu hp phm vi nh hng nh vic xy ra Ba Lan, nhng n khi dn chng i c lp v dn ch hon ton th Khrushchev ra lnh cho b i quay tr li n p. V Budapest vang di khp th gii v c nh hng trc tip n tinh thn dn chng Bc Vit. e) Tnh hnh Bc Vit nm 1956 Nu mang so snh th chng ta c th nhn thy cc lnh t Bc Vit trong nm 1956 qu vt v hn cc v n anh ca h Trung Quc. L do l v Trung cng hon thnh chin dch Ci cch rung t t my nm trc khi tam Quc t ban hnh ng li mi nn tnh hnh chnh tr tng i c n nh. Hn na Trung cng thanh trng ht mi phn t tr thc i lp trong v n H Phong nn nm vng c tnh hnh ni b i ph vi ln sng cch mng t ng u trn sang. Tri li, khi Mikoyan, s gi ca in Kremlin sang H Ni gii thch v "tn chnh sch" th cuc cch mng rung t min Bc cn ang d dang, v ang giai on cht v mnh nht. ng trc tnh th ng H Ch Minh nh tr hon vic ban b chnh sch mi v c yn cho cuc u t tip din, v khng c l g (theo li ng H) li "di mt go nc lnh vo u cn b". 11
Hong Vn Ch
Do mi n thng tm nm 1956 Vit cng mi ph bin quyt nh quan trng ca Hi ngh ln th 20 ca ng Cng sn Lin s, ng thi tuyn b "Sa sai", v mi n cui thng By mi hon thnh t cht ca chin dch Ci cch rung t, gi l t in Bin Ph. V qu lu mi m "sp pp" nn khi m th hi x phi mnh hn. Nhng ni oan c mi ngy mt chng cht thm gy trong dn chng mt khng kh cm th i vi ch mi ngy mt su rng. ng thi tnh hnh ng u mi ngy mt cng thng. V Poznan xy ra ngy 28-6-1956 v k n v Budapest, ngy 23-10-1956 lm rung chuyn b my thng tr ca tam Quc t khp cc nc ch hu. Chin dch sa sai Chin dch ny bt u bng vic gii thch bng bo ch v bng "hc tp" v quyt ngh ca Hi ngh ln th 20, trong c ni n "bnh tn sng c nhn" v "chnh sch tp th". Vic th hai l "h b" ng Trng Chinh v ng H Vit Thng, v th ra 12 ngn ng vin b cm t v b quy lm l a ch, trong s c nhiu ngi b ln n t hnh. nh hng ca "sa sai" nng thn Sau khi cc ng vin trung kin c tha t nh t v, c khi phc cng quyn, khi phc ng tch v chc v th h tm ngay n cc "ng ch" "t sai" tr th. Do tnh trng xung t git chc gia ng vin c v ng vin mi lan rng khp mi ni. Uy tn ca ng b sp , cn b m ra hoang mang. Trong dp ny nh vn Nguyn Sng c ni mt cch hi hc: "Lc quan sai; bi quan cng sai; ch choang mang mi ng". Nhn n c dp i li rung nng, nh ca b tch thu. nng thn cc ng vin i hp phi mang ba theo "tho lun" vi nhau. Nhng a ch c tha v, thy tnh trng lng xm nh vy, vi vng chy ra thnh ph nh cc gia nh "tiu t sn" hi khng chin tr ng ti nh mnh. Cc bn c nng, trt nghe li ng "t iu" nay s b rch mm, ct li, cng vi vng chy ra thnh ph p cyclo v i . V vy nn dn s H Ni, Nam nh t nhin tng gp bi v khng kh cm th nng thn lan ra thnh ph, ly cho cng nhn, tiu t sn, sinh vin v tr thc. p li v ni lon ca nng dn Qunh Lu, thanh nin v cng nhn "Nam b tp kt" p ph bt cnh st B H H Ni (bn cnh ga tu in, u ph Cu G).
B. NHNG NGUYN NHN CH QUAN Tr thc min Bc trc kia chn thnh hp tc vi cng sn khng chin m ngy nay phi dng dy chng li chnh quyn cng sn, mt phn v nhim v thing ling ca h bt h phi lun lun tranh u cho t do dn ch m ch cng sn cng ch hn h nhng thc s khng mang li. Mt phn khc cng v chnh bn thn h b bc lt v b p bc ti mc m khng ai chu ni. Nhn xung quanh mnh, ngi tr thc ch thy chm git v khng b, d man hn c nhng thi k m s sch ghi chp, nhn vo bn thn, h thy h tr thnh mt th ti i, va b bc lt va b ch p. T giai cp tiu t sn h tt xung tr thnh v sn. T a v lnh o t tng v hc thut h tr thnh mt th ngi m ng Mao ngang nhin gi l "khng ch li bng cc phn".
a) i sng vt cht ca gii tr thc min Bc

Ai cng bit trong thi gian khng chin gii tr thc phi sng mt i sng c cc. Cu 12
Hong Vn Ch
chuyn c Phan Khi khi tr v H Ni, c bn thn i cm c tht g, cm a ch vo ming tht trn mm m ni a: "Chn nm nay tao li mi gp my", tr thnh mt giai thoi. Nhng khng phi tt c vn ngh s v H Ni u gp c tht g. Mt on trong bn n ca ng Hong Hu, mt thi s tp kt, gi i hi Vn ngh Ton quc, ng trong tp Giai phm t cho chng ta bit tnh hnh sinh hot vt cht ca a s vn ngh s chin khu tr v H Ni. ng Hong Hu vit: "Ai cng bit rng i sng ca chng ta thiu thn qu. y l mt s tht bun b vn hng ngy p vo mt chng ta lm cho nhng k n gin nht cng phi suy ngh. Chng ta khng thc mc v cnh sng trong khng chin. Nhng tr v H Ni, gia nhng ph x y nhung la, t knh v nh n xanh , c l cha bao gi ngi ngh s cm thy cay ng nh lc ny. Cn phi ni thng rng mt to son bo vn ngh, trong s 8 bin tp vin c v, th 6 ngi tht nghip hay bn tht nghip. Nhng trang giy trng ng l ch dng chp th cng bao ln bin thnh n xin vic. Nhng l n y gi i ri im lng khng nghe mt ting tr li. S tht c nhng nh vn vit m, khng c mt tch c ph ung. c nhng thi s khng lm th no mua c dm iu thuc l trong cn nghin, v c mt kch s bn chic ng h eo tay ca mnh bi dng vit cho xong cun sch, nhng in ra khng tin chuc chic ng h. Hu Loan c th ni cho chng ta bit tnh cnh ca anh. Nm trong bng ti ca mt gian nh nh ngoi H Ni khi khng c ting v ku con khc, Hu Loan ch m c c mt ngn n du thc m vit. Vn K cng c th ni cho chng ta bit tnh cnh ca anh. Bui sm mai khng c c khoai luc cho con n, nghe ting con ku khc m t rut." on vn k trn l li pht biu ca thi s Hong Hu v i sng vt cht ca giai cp m c Phan Khi mnh danh l "qun chng vn ngh". Cn c vo nhng li trnh by ca ng Hong Hu th i sng ca vn ngh s sau khi h v H Ni cn cc hn thi k h nm gai nm mt chin khu gp bi ln. Nhng khng phi mi vn ngh s u sng mt cch en ti nh vy. y l li ng Hong Hu t v i sng ca cp lnh o, mt giai cp m Milovan Djilas gi l "giai cp thng tr mi": "Hai nm ho bnh, chng ta thy c nhiu nh vn (trc kia) c ti, (ngy nay) b buc cht vo a v bng nhng si la c tm thuc c. Tc phm ca h (ngy nay) ch l ch th, k hoch, cng vn, thng co. H trnh trng tht c vt , i giy da vng, c t cua v nhm nhom n tic, ri li xch va ly, bay bay y, trn my trn gi." y l thi s Hong Hu mun ni n cc nh vn nh Nguyn Cng Hoan, Nguyn Tun, Nguyn nh Thi, Hoi Thanh, Xun Diu vn vn... H l cp lnh o, chuyn mn ra ch th, k hoch cho qun chng vn ngh thi hnh, ngha l sn xut theo "com mng" ca ng t. Cn bn qun chng vn ngh th nai lng sng tc bn r vn chng cho ng ly mi thng vi chc k l go. Hin nay trong gii vn ngh s min Bc c hai giai cp, sng hai i sng qu chnh lch. C Phan Khi gi giai cp trn l giai cp lnh o v giai cp di l giai cp qun chng vn ngh. C Phan Khi gi nh vy v c mun ni cho c vn v. S thc th nhiu 13
Hong Vn Ch
ngi gi mt cch nm na l "cai vn ngh" v "cu ly vn ngh". Gi bng hai danh t mi thc s nu ln c tnh trng "ngi bc lt ngi". Ngi bc lt hin nay khng phi l mt nhn vt cm ba-toong, ngm x-g m l ng, mt vt v hnh, bc lt hng triu n l lm vic bng chn tay hay bng tr c, nui mt l cn b "tht c vt v n tic nhm nhom". y qu tht l mt cuc u tranh giai cp, gia mt giai cp thng tr ngi mt n bt vng v mt giai cp b tr, b bc lt n tn xng ty. Trong khi bn vn ngh s dm can m sng vi l tng ca mnh khng c c khoai m n th Nguyn Tun sang Helsinki d Hi ngh Ho bnh Th gii, mt khch sn ln vo bc nht m cn ch l cm khch sn khng hp khu v. Nguyn Tun vit: "Mi ngy n ba ba, khu phn tha thi b bo; nghi thc lc n thc l sang trng; s, pha l, khn bn trng mut, quanh bn n chc chc li c nhc, nhng ch a mn n trng p nh ru rt trong cc truyn thn thoi... Nhng ti n ung sao khng thy ngon...". (Xem bi "Ph" ca Nguyn Tun trong phn ti liu.) Cn Nguyn Cng Hoan khi sang d Hi ngh Vn ho chu li ng nhin vo nm khch sn Asoka l khch sn ni ting l ni tr ng ca cc bc vng trn th gii. b) i sng tinh thn ca vn ngh s min Bc S chnh lch khng nhng ch th hin trn i sng vt cht, m cn th hin su sc hn trong cuc sng tinh thn. Trong khi qun chng vn ngh phi lm vic nh ti mi, th mt thiu s, va thiu c va thiu ti, ch kho nnh ht n trn ngi chc, tc oai tc qui. Mt vn ngh s giu tn lm bi th sau y ng trong bo Vn s 24 ngy 10-10-1957.
ng "V ngc" Hc thut vn chng cha sch ngh Tp to ln lp cng khen ch Gio iu kh nut ln th bo L lun khng tiu ko nng n. Tnh cm kh khan nh ci gc Ph bnh nng nc ta cm kh. Anh em vn li, cng k l, V ngc, ng gi ng chc lo. [1] Khng phi ch c lo khng m cn mng thc s. Chng c l Nguyn Cng Hoan, tn l trng vn ngh tng nm khch sn Asoka mng c Phan Khi, tn cu ly vn ngh ng tui b.
[1]
Trong nguyn bn, sau bi th ny, trang 14 c tranh chm bim Mt ci qui thai nnh trn nt di ca Trn Hng, Vn Tn v li, trch bo Trm hoa ngy 30.12.1956 (ch thch ca talawas).
14
Hong Vn Ch
S th l nhn dp c Phan Khi thng th 70 tui, gia lc c ng b ng quy vo ti phn ng, khng mt ai dm lai vng n chc th c v s b lin quan, c bn lm mt bi th k nim ngy thng th ca c. Trong bi th c hai cu nh sau: Ln by mi ri m n i! Th ta, ta chc l phin ai. Bi th ny khng xut bn, nhng cng n tai Nguyn Cng Hoan, Hoan lin lm mt bi th ho li nh sau: Nhn bo Phan Khi khn kip i! Th mi, mi chc ch hng ai. Vn chng! m thng cha bc! Tit tho! Tin s ci m ngoi L-dch, trc cam lm kip ch, Nhn vn, nay li ht g voi, Sng dai thm tui, cho thm nhc, Thm nhc cm tri, chng thy gai. i khi th ton b giai cp mi u u cng v hn h nh vy. Trn y l th, cn nhng on vn xui chng nhn rng hin nay min Bc pht xut nhng hng ngi th bo v hng hch nh vy th c rt nhiu. C Phan Khi, trong bi "Ph bnh lnh do vn ngh" (xem phn ti liu) mang cng sn ra so snh vi phong kin v kt lun rng cng sn cn tn bo v quan liu hn phong kin gp nhiu ln. Trn Duy trong bi "Nhng ngi khng l" (xem phn ti liu) v bn cn b cng sn nh mt l ngi "khng tim". Ngoi ra ng cn v bc tranh khi hi nhan "Mt phng php xy dng vn ngh", ng trong bo Vn s 30 ra ngy 29-11-1957, trong ng ch giu s can thip th bo ca chnh tr vo lnh vc vn ngh. (Xem tranh trang 35.) Nhng c bit nht l bi "Thi s my" ca Nh Mai ng trong t Nhn vn s cht trong ng ch giu s ngu dt ca cn b cng sn v vn ngh v cch chng i x vi vn ngh s sau ny nh th no. ng vit: ... Nhc s o Huyn c c i hc lp 'nghin cu ngh lm nc mm; ho s Lp Th c iu ng sang Mu dch; n s Trong Trng nm bt lm ngh , thi s My Nc ra B H lm ngh bi Kiu, tn rc v thnh phn giai cp cho nhng ngi c c m tn.
Vn s ng Vn Cay phi ra ch Gii lm ngh bn vn kim bn sm lp. Sm lp v cn c khuyn khch nn min thu, cn vn ca ng Vn Cay th b lit vo hng v dng v phi chu thu bn phn trm. Rt t ngi chu qung tin ra mua. i ba v kh tnh li cn ra ri: 'Vn chng anh th ra ci ch g! Khng ch li bng chic dp cao su ca ti na ka!. Nh o din Kinh Kha c chuyn sang ngnh nui c vng, mi khi luyn tic sn khu, thng ngm c bi li ri tng tng con c vy bc ng ny l iu Thuyn, con c mt en n l Bao Cng, cp c ui c li mt kia l i nhn vt tiu t sn v.v..."
15
Hong Vn Ch
(Xem trn bi trong phn ti liu) Vit my dng ny Nh Mai c nhn nh nhng tr thc no cn m "thin ng cng sn" th hy nn bit trc s phn m cng sn s dnh cho mnh trn ci thin ng . c) Tm trng ca gii tr thc min Bc Tm trng ca i a s tr thc min Bc, nht l nhng tir thc dy cng theo ui khng chin, l thy mnh b li dng ti nng, b bc i, khinh mit v cui cng l rung b, v khng b. Tm trng ging ht tm trng mt ngi n b p, b ri vo phn l mn, v b chng v v c vi dp. Nu ngy xa H Xun Hng cm cnh v l m tht ra cu: Chm cha ci kip ly chng chung K p chn bng, k lnh lng Th ngy nay c Phan Khi cng phi ngn cnh "khng chin ng ngoi" m ngm my vn th sau y: Tui gi thm bnh hon Khng chin thy tha ta Mi su nh tc bc H ct li di ra. ng Nguyn Mnh Tng trong bi din vn ca ng ni v nhng sai lm trong Ci cch rung t cng phi nu ln cu hi sau y: "C mt ch no m ngi tr thc ngoi ng nm c thc quyn hay khng? Tc dng hiu h hay ci gt th c, m li c nhiu. Nhng ngay cc cng v y, ngoi vai tr hiu h, ci gt, ngi tr thc c mt trch nhim g khng? C quyn ni g, lm g khng? Qun chng bit v ti min gi li. (Xem trn bi trong phn ti liu.) Tr thc "sng chung" vi cng sn, ch c t vo a v "hu non" ci v t im cho nh ca thm sng sa, cn thc quyn th bao gi cng do v c nm. V c y, ai cng bit l bn c nng, v cng sn chng h giu dim iu . Tm trng th hai ca tr thc l thy s hy sinh ca mnh trong chn mi nm tri khng a li my may hnh phc. Trong ch "dn ch cng ho" ngy nay vn y ry mt l chuyn mn nnh ht chm mt v tc oai tc qui. Hu Loan phi rn r nh sau: Mt iu au xt Trong ch chng ta Trong ch Dn ch Cng ho Nhng thng nnh ht cn thnh thang t sng... Ri ng h ho mi ngi hy ng ln lm "tng v sinh" qut sch l chng, ng h: 16
Hong Vn Ch
Nhng ngi nh bi xm lng; bng mt v nhng tn quc s Ngay gia thi n l L ngi, chng ta khng ai bit ci u (Xem trn bi trong phn ti liu.) V bng mt, khng chu c s khinh mn ca cng sn, nn h phi vng dy. C Phan Khi phn ut qu chng nn ni liu nh sau: Lm sao cng chng lm sao, Du c th no cng chng lm chi. Lm chi cng chng lm chi, Du c lm g cng chng lm sao. T ch ut c tin ti ch ra bo ngang nhin chng li ng ch c mt bc.
17
Hong Vn Ch
CHNG II: LCH TRNH U TRANH CA TR THC MIN BC

Chng ta u bit rng tr thc min Bc mi ni dy tn cng o t vo lnh o t ma Xun 1956, nhng nu ta k c nhng cuc chng i l t v ngm ngm th ta phi cng nhn rng cuc u tranh gia ng v qun chng vn ngh c t lu. S d ta khng nghe ni n l v trong thi gian khng chin, cc vn ngh s khng dm ng ln cng khai chng chi vi ng, v hi hi mt t l ng c th khp vo ti Vit gian phn quc. V li, lc by gi a s tr thc tham gia khng chin cng cha mun cng khai chng li ng. H vn bit ng l ng Cng sn, ng H Ch Minh l tn ngu trang ca Nguyn i Quc, nhng v lng chn thnh i quc, v v cha thc c ci nguy c cng sn, h vn th ng cho cng sn lnh o, v h quan nim rng, sau khi nh ui c Php ra khi b ci, th s quay tr li chng cng cng va. in hnh ca thi ny l k s H c Lin, em ng H c im. ng Lin trong lc mi tham gia khng chin c gi cao nm tay trc mt ngi bn thn m tuyn b rng: "Cn phi chng Php th ti cn i vi chng (m ch cng sn), khi no c lp ri th chng s bit tay ti". ng Lin l mt tr thc du hc bn Php v nn ngy th n mc . Nhng ngi khc sinh trng trong nc, khng n ni ngy th nh ng. Tuy nhin, ai cng mc phi ci li l khng ng rng ch cng sn d man qu mc. Nhiu ngi c cun Retour de l URSS ca Andr Gide, nhng ai cng hy vng rng cng sn Nga lc xa khc, cng sn Vit Nam by gi khc. Ni chung ai cng ngh rng Vit Minhh tuy l cng sn, nhng nhim v ca h l khng chin chng Php trc , khi no c lp ri m Vit Minh thc hin ch ngha cng sn, lc by gi h xoay s cng kp. t ai ng rng Cng sn s phn bi Quc gia trc khi khng chin thnh cng, v khng my ngi nh rng ngy xa, khi cng sn Trung Hoa lin kt vi Quc dn ng trong cuc Bc pht, h b Quc dn ng tr tay trc v tiu dit h. t ai nh rng Nguyn i Quc lc by gi phi chy long tc gy mi thot nn, nn rt kinh nghim, ln ny h lin kt vi nhng ngi khng chin c tinh thn quc gia, h H phi tr mt trc. Cng v s xao nhng nn gii tr thc min Bc, nh Phan Khi, Nguyn Mnh Tng, l nhng ngi ch tham gia khng chin v l tng quc gia, ngy nay lm vo tnh trng kh khn. Tnh hnh vn ngh trong vng khng chin 1956-1954 Thi k y l thi k khng chin ca nc ta, nhng nu em so vi lch cng sn quc t th c th gi thi i y l Triu i Stalin. Ngay t thi by gi vn ngh s tham gia khng chin chia lm hai phi. Mt phi ng vin, v mt phi khng ng vin. Tuy cha c xung t cng khai, nhng hai phi vn khng a nhau. Phn ln nhng vn ngh s ng vin nh T Hu, Hoi Thanh, Xun Diu u tp trung Vit Bc, gn Trung ng, gn ng nm vai lnh o. Cn qun chng vn ngh s th phn ng u c mun trnh Trung ng, trnh ng, nn h vn ln qut min xui, min ng bng, gi l khu Ba, v sau khi khu Ba b qun Php chim c th h tn c vo Thanh Ho. 18
Hong Vn Ch
Lc by gi cc vn ngh s khng ng ny c Nguyn Sn, mt thiu tng Vit cng trng dng, bit i, nn h c dp t hi li mt ni v gy thnh mt sc mnh. Ngy nay ni n v n Nhn vn tng cng nn ni n vai tr ca Nguyn Sn, v nhm Nhn vn coi Nguyn Sn nh mt n nhn. Chng c l hi Nguyn Sn cht thng 10 nm 1956, bo Nhn vn c ng mt bi khc Nguyn Sn. Tuy Nguyn Sn l mt tay cng sn ni danh bn Trung Quc, nhng Nguyn Sn vn cha gt ht tinh thn quc gia. Thy nc nh khng chin chng Php, Nguyn Sn nng nc xin vi Mao Trch ng cho v gip nc, v khi v nc th ch ch trng n vic nh Php, khng ch trng n vic bnh trng ng. Sau ny Nguyn Sn ngang nhin chng li ng v phn i ch trng nhn vin tr ca Trung cng. Ni cho ng th Nguyn Sn l mt th Tito trong hng ng cng sn Vit Nam. Khi Nguyn Sn lm khu trng khu Bn, ng ta tp trung tt c cc vn ngh s khu Bn li mt ni ri gip cho h phng tin sinh sng, sng tc v Nguyn Sn cao vn ngh, v yu mn vn ngh. Nhng t 1950 tr i, sau khi Nguyn Sn b ui v Tu th cuc i ca nhm vn ngh s khu Bn bt u en t H b bc i nn h khng chu sng tc na. Mi ln cp b lnh o i hi th h c kht ln, h ni rng h cn "ng thai nghn" cha sn xut c, v cui cng trong my nm, t 1950 cho n 1954 chng c vn ngh s no sn xut g ht. Thi "nh cng tp th" ny c chng minh bng mt cu ca c Phan Khi trong bi: "Ph bnh lnh o vn ngh" ca c. Ni v Th L, c vit: "Cn Th L, c ln ti hi ti sao anh khng lm th nh trc kia. Anh tr li rng i n bao gi anh 'chnh' c tm hn, cm thng c vi qun chng cn lao, by gi anh s lm". Thi ny khng phi ch ring Th L. Vn Cao, tc gi bi "Tin qun ca" cng tht ra rng: "Nay ng bo phi, mai ng bo sai, ai cn bit ng no m sng tc". Ni chung t 1950 tr i, ngha l t khi chnh sch ca Vit cng thay i v cc c vn Tu sang Vit Nam th cc vn ngh s khng ng nh ch mi cng vic sng tc. V vy nn t 1950 tr i cc vn ngh s khng chin khng sn xut c mt tc phm no c gi tr, ngoi nhng bi th ca ngi ng, ca ngi Bc, ca nhm vn ngh s thuc thnh phn lnh o vit. Tuy c vit, c xut bn, nhng nhng th vn nnh ht cng chng c ai c. y l mt bi T Hu tn dng H Ch Minh v St-ta-lin: Hoan h H Ch Minh Cy hi ng v sn Bo tp chng rung rinh La trng k cch mng Hoan h St-ta-lin i i cy i th Rp bng mt ho bnh. Hoc l: Chng ta c Bc H Th gii: St-ta-lin ng ta phi mnh to 19
Trm hoa ua n trn t Bc Th gii phi mnh. mt ch khc, thi s kht mu h: Git, git na, bn tay khng pht ngh Cho rung ng la tt, thu mau xong, Cho ng bn lu, cng rp bc chung lng Th Mao Ch tch, th St-ta-lin... bt dit. Trn y l th ca T Hu, cn sau y l th ca Xun Diu: Mi ln u tranh gay go Chng con li c Bc H ti thm, Nghe li Bc dy khuyn rn, Chng con c mun theo chn ca Ngi... Chng con th nguyn mt li: Quyt tm thnh khn... lt ngi t y .
Hong Vn Ch
Trn y l th Xun Diu nnh Bc, cn sau y l li Xun Diu nt nhn dn. Ta hy nghe li h ht:
Anh em i! Quyt chung lng u tranh tiu dit tn hung t th a ho, i lp ra tro, Lng chng phn ng n gi tan xng. Thp uc cho sng khp ng, Thp uc cho sng nh lng m nay. Li c bn n ra y Bt qu gc xung, o y cht thi...
i khi th t 1950 cho n 1954, trong vng cng sn kim sot ch c mt li th kht mu nh vy thi. L nhng ngi vn ngh s chn chnh, cn gi vng bn tnh cao qu ca con ngi, d nhin ai cng phi tm thi gc bt, v khng th no ho iu c vi mt hng ngi nh vy. Tm li, cc vn ngh s vng khng chin nh cng di hn t 1950 tr i, t khng tn thnh ng li ca ng, ch c ti ca ng, v nht l chnh sch "u t" do cc c vn Trung Quc nhp cnh vo Bc Vit. Nhng triu chng bo hiu cuc ni lon Sau khi Vit cng v H Ni, th bo ch, sch v xut bn H Ni vn y ry nhng bi ca tng ng, ca tng Bc, nhng bi "anh hng ca" ku gi nng dn ng dy tn st a ch, phn ng, lng chng. Nhng hnh nh t ngy bc Malenkov b h b th uy tn ca ng c b gim mt mt phn. Trn mt bo gii tuy cha c bi no cng kch hn ch , nhng bo Thi mi, mt t bo ca t nhn cn st li nu ra nhiu vn c gi tho lun, trong s c vn "Yu nhau c cn tiu chun hay khng?", ngha l: C nht thit phi l cn b ng mi ng c cc c con gi yu khng? Ng ca ngi a ra vn ny l ph ci t mi pht hin H Ni l cc c gi cha chng ua nhau ly cn b ng, cn b "Bn ti" (Cn b bn ti l cn b cao cp, v cn b cp di ch c mc o c hai ti). Lc by gi c khu hiu "Phi bn ti bt thnh phu ph".) 20
Hong Vn Ch
Nhng bi ny khng ng n ng li chnh sch ca ng, nhng mt phn no cng lm gim uy tn ca cn b lnh o. Th ri c Phan Khi xut u l din. Nh Nho by mi tui bt u kch ch bng mt mu mo m cn b cng sn mc ngay tc khc. C c cn b giao cho dch mt cun sch c ch Php sang ting Vit, trong c mt ch "Pomme de terre", c dch ngay ra l "khoai nhc nga". Cun sch c dch c xut bn, v sau t lu bo Cu quc vit mt bi ph bnh c l lm cm, bo c: "Sao khng dch l 'khoai ty' m li dch l khoai nhc nga. Khoai nhc nga l ci qui g?" Bo Cu quc c yn tr rng c Phan 70 tui u nn c lm cm. Khng ng tr mc mu gi. C tr li ngay bi ph bnh . C nhn ngay l lm cm, nhng c phn bua rng: Cn b ph trch lu nay cm c dng ch "ty". C ln c dng ch "ng ty", chng xo i m thay vo ch "ng knh". C dng ch "ch Tu" th chng cha l "ch Trung Quc", ch "tht kho tu" th chng cha l "tht kho Trung Quc". Ln ny chiu chng, ci g cng phi Trung Quc mi hay, th c dch "pomme de terre" ra "khoai nhc nga" v ngi Trung Quc gi n l "m linh th". y l ln u tin c Phan Khi mang ci dt ca cn b ra giiu trn mt bo ch. Vic ny chng t rng uy tn ca cn b bt u b suy sp. Cuc khi ngha bt u Ngy 20 thng 2 nm 1956 Khrushchev c bi din vn h b Stalin. Tuy bi din vn ny c trong mt kho hp b mt, nhng ti liu cng lt ra ngoi, v khng bao lu ton th th gii u bit. Vit cng c giu, nhng gii vn ngh min Bc vn bit c, v h c mt vi t bo Php lt vo tay h. Khng kh chng li ng di hnh thc chng tinh thn Stalin bt u. Vo khong thng 3 nm 1956 nh xut bn Minh c chin khu v cho ra ngay mt cun sch nhan Giai phm 1956. Trong cun ny c nhiu bi nu ln nhng thi nt ca ch . Phng Qun vit mt bi nhan l "Ci chi qut rc ri" trong anh ni rng ch min Bc y nhng rc ri d bn v anh, ly t cch l nh vn, tnh nguyn lm ci chi qut cho sch nhng rc ri . Cng trong s L t c vit mt bi nhan l "ng Bnh vi" [1], trong c cu: Nhng kip ngi sng lu trm tui Y nh mt ci bnh vi Cng sng cng ti Cng sng cng b li B ngoi th bi ny ch cng kch nhng cn b nhiu tui ng, sng lu ln lo lng, nhng k thc ngi dn Bc Vit c th hiu ngay l m ch ng H Ch Minh, cng sng, cng ti, v ngy nay ng H khng cn thng nc thng ni nh hi ng cn l Nguyn i Quc na. y l mt thi lo xc v b bn, nhng Vit cng khng dm bt b, v nu nu bi th y ra th mt ht uy tn ca ng H. Bi m h nu ra khng b, l bi "Nht nh thng" ca Trn Dn, mt nh th tr tui. Bi th di hn nm trm cu, t s kh cc ca hai v chng tc gi, thiu thn, tht nghip, i trong thnh ph H Ni m ch thy "ma sa v mu c ". Trong bi th y, tc gi cng nu ln s au xt khi thy hng vn ngi c tip tc b vng Vit cng m di c vo Nam. Khng ni r nhng ng ca tc gi l: ch min Bc qu d man nn h phi xa lnh, ch chng c ai d d h b nh b ca vo Nam nh l tuyn truyn Vit cng vn thng ru rao. Tt c trch nhim v cuc di c v i ny Vit cng phi chu. Trong bi th c mt on nh sau:
[1]
Thc ra y l bi "Mi", tin trong Giai phm ma Xun 1956 (talawas)
21
Hong Vn Ch
Ti i gia tri ma t Bc Tai bng nghe nhng ting th thm Ting ngi ni xen ting i m Chng ph hip thng! Liu c hip thng! Liu c tuyn c? Liu tng hay chng tng? Liu ng k hay chm vi nm? i! Xa nay Ngi vn thiu tin Ngi Ngi vn kinh hong trc tng lai...
(Xem trn bi trong phn gii thiu.) V ch "Ngi" trong hai dng cui bng ch hoa, nn cn b lnh o vn ngay vo c buc cho Trn Dn c m ch ng H Ch Minh v xa nay ch Ngi vit hoa vn dnh ring cho ng H. Nh vy l tGiai phm ma Xun b tch thu v Trn Dn b bt, b mang ra u trc mt cuc hp ng o ca ton th cc vn ngh s trong "Hi cc nh vn". Trn Dn b quy vo ti phn ng v b bt giam. Phn ut qu, Trn Dn ca c t t, nhng khng cht, sau ny vn mang mt ci so c. Ci so tr thnh mt du hiu ca s p bc vn ngh di ch cng sn min Bc. Giai phm ma Thu ra i Nhng chng bao lu th Mikoyan sang thm H Ni gii thch cho ng H v s cn thit phi thay i chnh sch, phi ni lng tay. Tip theo , ngy 26 thng 5 nm 1956, h Mao tuyn b chnh sch "Trm hoa ua n". V ch mt thng sau, cng nhn Ba Lan ni lon Poznan. Vit cng lng tng phi cn b i gii thch v v Poznan, nhng dn chng Bc Vit nht thit khng tin li gii thch ca cn b. Cng vo dp ny, ng Lao ng bt u cho nhn dn hc tp v chnh sch mi ca Khrushchev. Trong mt bi ng trong bo Nhn vn s 2 xut bn ngy 20 thng 9 nm 1956 c mt on ni v bui hp nh sau: "t hc tp ca gii vn ngh thng tm va qua l mt cuc tranh u si ni ca trn 300 ngi cng tc vn ngh. Pht trin s vic nh th no, ch trch b phi nh th no, xy dng Trung ng ng nh th no, Nguyn nh Thi tng kt quanh co nh th no, Nguyn Hu ang tham lun mnh bo nh th no, T Hu nhn li qua loa nh th no, anh ch em ngh nhng g... bo Nhn dn bit r. Th ri b phi lnh o vn ngh vn c ngoan c lm thinh... tuyt nhin khng gii quyt mt nguyn vng no ca anh ch em." Xem on vn th chng ta thy rng qun chng vn ngh tn cng mnh lit vo "b phi" lnh o, y "b phi" vo ch b, khng c ng thot. Nh vy l qun chng vn ngh nm c u th, v h khng b l dp tn cng lun v lin tip. Ngy 29 thng 8, 1956 Giai phm ma Thu tp 1 ra i. Trong tp ny c Phan Khi ging mt chu ch mng vo u giai cp lnh o. Bi ca c nhan l "Ph bnh lnh o vn ngh". Bi ny lm nhn dn H Ni xn xao. C ngi vit trn bo Thi mi, v bi ca c Phan nh mt "qu bom t" th ngay gia H Ni. C ngi tht ln rng chn mi nm nay mi li nghe thy ting ni "sang sng" ca c Phan. 22
Hong Vn Ch
T Nhn vn s 1 ra i vo ngy 15 thng 9. Gii sinh vin i hc cng hng ng si ni v xut bn mt t bo chng ng ly tn l t mi. T tun bo Trm hoa ca thi s Nguyn Bnh, trc kia hin lnh, nay cng hng ng phong tro, ra mt lot mi kch ng. Phong tro lan rng n ni ging cng kch lan ra c t Thi mi l t bo hng ngy, lu nay vn ngoan ngon i vi ng . N thm nhp c vo bo ch ca ng. Bo Cu quc, c quan ca Mt trn T quc cng nu ra nhiu t hi ca ch trong mc t ph bnh, nhan l Cun s tay. M c bit l bo Nhn dn, c quan chnh thc ca ng cng tit l nhiu "sai lm". Cho n c bo Hc tp, c quan nghin cu l thuyt ca ng cng nu ra nhiu v h lm ca cn b ng vin. Ni chung th sut trong ba thng, nhn phong tro sa sai, tt c d lun v ton th bo ch u phn nn v bnh "quan liu" ca b phi lnh o. Khc nhau l ch cc bo i lp th ni thng tay, b nhng nht ba ch mng vo u giai cp thng tr, cn cc bo ch ca ng th bt c d, thy ngi ta ni nhiu v ng qu, cng phi a-dua theo, bc l cht t sai lm, t ra mnh khng ngoan c lm, l nht thi v c bit, cn ni chung th ng v Bc bao gi cng sng sut. Mi vic "sai lm" ng tic u do cn b cp di gy ra, cn cp trn vn nm vng chnh sch. Nhng cc bo ch i lp khng thm m xa n cp di m li cha mi di vo cp lnh o, nn cng k l, H Vit Thng phi ng ra t c bn t kim tho v nhng sai lm v Ci cch rung t, V Nguyn Gip cng phi thay mt ng cng nhn nhng "khuyt im". Bt chin vi cc bo ca ng B mt ht uy tn, v b tn cng vo nhng ch yu, khng c cch g , cc cp lnh o ch c cch l lm thinh. H Ch Minh hon ton khng ln ting. T Hu sang Bc Kinh nm yn trong ba thng. Bn "cai vn ngh" nh Hoi Thanh, Xun Diu, Lu Trng L khng dm h rng. Nhng bin chuyn lin tip ng u lm cho my "ng to" hoang mang, khng bit a v ca h c cn c vng bn khng. Tuy nhin ng cng phi tm cch phn ng bng cch ra lnh cho cn b chnh tr vit nhng bi phn cng tr li. Bi u tin l ca Nguyn Chng ng trn mt bo Nhn dn ngy 25-9-1956. Trong bi ny Nguyn Chng vu cho bo Nhn vn l tay sai ca ch, v theo Nguyn Chng th bo Nhn vn cng kch ch th t, m cng kch ta th nhiu. Bo Nhn vn lin p li bng mt bi nh ba ging. Bi do ba cy bt cng ca nhm Nhn vn l Hong Cm, Hu Loan v Trn Duy vit v mang u l "Chng ti cc lc phn i lun iu vu co chnh tr". H p cht vi Nguyn Chng t l lun mt, v sau mi l lun, nhm Nhn vn li h mt cu hi hc nh sau: " Bn c tnh n th, chng ti cn bit ni sao?". Mi ln b gy l lun ca Nguyn Chng, h li ly i ly li cu ni trn nu r tnh cch "ngoan c" ca bn cn b ng. Va b p mnh va b ch giu, Nguyn Chng c gng thanh minh bng mt bi th hai ng trong bo Nhn dn th b lun Chu Ngc, trong nhm Nhn vn ging thm cho mt chu, bng mt bi nhan l: "Qun chng chn ght li chn hng ri". Th l Nguyn Chng im bt. n lt Hong Xun Nh ln v i t th. Hong Xun Nh l gio s thc s c sn mt m l thuyt Mc-xt, mang t Php v nn li c ng Mc v L-nin ra i ph bng cch dng li L-nin v Mc chng minh rng vn ngh phi c ng tnh v vn ngh s phi trit phc tng s lnh o ca ng. Nhm Nhn vn lin c ngay mt sinh vin i hc l Bi Quang oi, hc tr ca ng Nh ln o sc vi ng Nh. Bi Quang oi vch ra rng ng Nh xuyn tc li ni ca L-nin. Bi Quang oi vit: "Mt l ng Nh khng tiu ho c ti liu, hai l ng Nh li dng ti liu xuyn tc. N khng ng vi tinh thn trung thc ca ngi tr thc". Sau khi b 23
Hong Vn Ch
l lun ca v gio s thc s, v ch v gio s cn dt lm, Bi Quang oi kt lun: "Ti xin ngh vi ng Nh mt iu... c gng nghin cu, suy ngh, gi bn cht trung thc ca ngi tr thc". T y khng thy Hong Xun Nh tr li v i na. (Xem trn bi trong phn ti liu.) Chin thut khng b ngm Chin thut ln lt c ng mang p dng qua nhng th on nh sau :
a. Ra lnh cho mu dch khng bn giy in bo cho nhm i lp. Th on ny khng c kt qu g v nhm i lp c nhn dn nhit lit ng h gip tin mua giy ch en. b. Khng b nhng ngi pht hnh. Bo Nhn vn trong s 4 ra ngy 5-11-56 c t co th on nh sau : "Mt khch hng vo mt hiu sch khu Hng Qung. Khch hi: y c bn bo Nhn vn khng?. ng ch hiu va vut ru mp va tr li: Bn bo Nhn vn c m cht sm." Th on ny li cng khng thnh cng v nhm i lp huy ng sinh vin v hc sinh i bn. ng cng ra lnh cho bu in khng phn pht bo Nhn vn. S bo Nhn vn k trn cng t co hnh ng v vit mt cu hi hc: "Bit u my ng bu in chng thch bo Nhn vnqu nn gi ly c mt mnh". c. Khng b nhng ngi c. Hng lot cn b c tung ra khp ph phng H Ni, xng vo tng nh mt gii thch rng bo Nhn vn l bo phn ng. Bo Nhn vn c nu ln mt trng hp rt hi hc l cn b i ni xu bo Nhn vn vo nhm nh mt vn ngh s trong chnh nhmNhn vn, v b v nh vn tr li cho my cu anh thp lm cho ch cn b phi cm ming. d. Vn ng th in khng in. thc hin mu m ny, ng phi huy ng n Hong o l tay gin ip s mt, ni ting trong v ph hoi chic tu Amyot d Inville v trong vic iu tra "V n Bi Thng". Hong o c tc khc b sang cng on dng h thng cng on uy hip cng nhn nh my in, bt phi nh cng khng in bo "phn ng". Tuy nhin, cng nhn vn khng nghe theo. Bo vn c ra u, khng h b gin on. Vu co chnh tr Sau khi ph ngm khng kt qu. ng ch trng ph cng khai bng cch vu khng nhm vn ngh s l tay sai ca ch, ca quc. chng minh vic , bo Nhn dn dng ng cu chuyn chnh ph min Nam trin lm bo Nhn vn Courtinat Si Gn (sic). S thc th lc by gi chnh ph min Nam cha c ly mt t Nhn vn trong tay, v mi n thng 11, khi t Nhn vn sp b ng ca mi c c my s lt vo Si Gn, do kiu bo Paris gi v. Bo Nhn dn ch c tin phong phanh rng B Thng tin Si Gn hi thng 6-1956 c t chc mt cuc trin lm nhng ti liu chng t Vit cng khng tn trng Hip c Genve, ti Phng Thng tin Si Gn ng Catinat. Trong cuc trin lm ny, ngoi nhng ti liu chnh tr v qun s chng t rng Vit cng thc s c 24
Hong Vn Ch
cu kt vi Bnh Xuyn, Ho Ho quy ri min Nam, cng c mt s bo ch Vit cng, bt c trong cc hm b mt, cng vi cn b Vit cng nm vng. Nhng ton l cc bo ch ca ng nh Nhn dn, T quc v.v... khng h c Nhn vn, v l do t Nhn vn lc cha ra i. Bo Nhn dn li ch nh mang mng nn lm Catinat thnh Courtinat, mt ca tim bn tp ho ca ngi Php cng ph. Ngoi ci "chng c" tng tng k trn, ng cng khng ni thm c chng c g khc, nhng c nht nh ru rao rng nhm Nhn vn l tay sai ca ch, l gin ip ca Phng Nh, ca M, l t-rt-kt ph hoi, vn vn th danh t m trc kia ng rng ri tng cho giai cp a ch. ng ca bo Nhn vn Sau khi bo Nhn dn vch ti "gin ip" ca nhm vn ngh s i lp th ng t chc hc tp khp mi ni, v sau k hc tp, tt c cc on th cng nng binh, cho n c hc sinh v dn "Nam b tp kt" u phi k vo bn kin ngh ln n nhm Nhn vn v i chnh ph phi c bin php trng tr. Da vo kin ngh ca "mi tng lp nhn dn", ng ra lnh cho U ban H Ni k giy ng ca t bo Nhn vn v tch thu tt c mi s pht hnh k t s 1. Ngy 15 thng 12-1956, ng H Ch Minh k mt sc lnh tc quyn t do ngn lun ca bo ch v bt phi phc v "cng nng binh", phc v nn v sn chuyn chnh mnh danh "chnh th dn ch cng ho". Sc lnh cng do pht t t 5 nm n kh sai chung thn, km theo tch thu mt phn hay ton b gia sn, nu ai cn phm vo nhng iu cm. Sau khi sc lnh c ban b, nhng t bo khc nh Trm hoa, t mi, Giai phm u cht khng c co ph. S thc th nhng iu cm trong sc lnh ngy 15-12-1956 c ban b trc, ngay t khi Vit cng mi v tip thu H Ni, hi thng 10 nm 1954. Nhng hi tt c cc bo ch u l bo ch ca ng, nn Vit cng ch quan, ch m mt cuc hp bo Phng Thng tin, ph Trng Tin, ri giao hn mm v my im cm on . i khi c 5 iu:

Khng c chng chnh ph, chng ch ; Khng c xi gic nhn dn v b i lm lon; Khng c ni xu cc nc bn; Khng c tit l b mt qun s; Khng c ng bi v c phng hi n thun phong m tc.
Mt l do khc l lc by gi Vit cng mi chin khu v H Ni l ni c tai mt quc t, mun t ra c thi "yu chung t do" hn "phe quc gia", nn trnh khng mun cm bng sc lnh, s gy d lun, nn ch e do bng mm. H khng ng rng "khu thit v bng", sau ny nhm vn ngh s i lp c lm nh qun khng nh v c ra bo mt cch rt t nhin chng li ch , chng li ng. ng ra bo Vn Sau khi ng ca t bo Nhn vn, v bp cht my t bo i lp khc, ng thy cn thit phi cho ra mt t tp ch vn hc thay th, v ch l trong nc khng c ly mt t bo no chuyn v vn hc. ng bn chnh n li Hi Vn ngh, bt bu li ban chp hnh, gt nhng phn t i lp ra v a ton nhng "cai vn ngh" vo ban chp hnh 25
Hong Vn Ch
mi. Lc by gi mt mnh trn v i, ng tha h chi ra nhmNhn vn l phn ng, l gin ip tay sai ca ch. ng cho php Hi Vn ngh xut bn t tp ch Vn. Ch bt l Nguyn Cng Hoan, ph l Nguyn Tun v Tng th k to son l Nguyn Hng. Bo Vn xut bn mi tun mt k. Mt na s trang dnh ring cho nhng bi dch tiu thuyt Nga, mt na khc gm ton nhng bi tn tng vn hc Trung Quc v i. Kt qu l gi tr vn ngh rt km, khng ai bun xem. L do l v cc vn ngh s c ti u mt lng ty chay, bt hp tc vi c quan ngn lun ca ng. Bo Vn b chnh Thy bo Vn nht nho qu, ng ly lm ngng v tc bc, nn nng mt phi ln ting. T Hc tp, c quan nghin cu l thuyt ca ng vit mt bi ch bo Vn l d. Tc gi bi l Th Ton, mt cn b chnh tr cn t tui vit: "Qua 10 s u ca tun bo Vn, chng ti nhn thy ni dung t bo cn ngho nn. T bo hu nh xa ri thc t, xa ri cuc sng, tch ri nhng nhim v trung tm ca cch mng." Nguyn Hng, Tng th k to son ca bo Vn b mt mt nn phi ng ngay bng mt bi tr li Th Ton, ng trong bo Vn s 15 ra ngy 16 thng 8-1957. Sau khi gt phng nhng li buc ti ca i phng, Nguyn Hng ph bnh tr li Th Ton l cng chc, l quan liu v "trch thng". Bo Vn quay ra chng ng Sau ngi ta thy bo Vn thay i thi . Nhng bi nnh ng thy bt dn, v nhng bi xc vi ng thy mi ngy mt nhiu thm. Nhn n tn tc gi cc bi c ng chng ng, thy tn cc nh vn trc kia vit trong nhm Nhn vn v Giai phm. Ngi u tin l Phng Qun. Phng Qun l mt sinh vin trc kia vit bi "Chng tham lng ph" ng trong Giai phm ma Thu. Ln ny Phng Qun vit bi "Li m dn". B c nhng cu nh sau: Yu ai c bo l yu Ght ai c bo l ght D ai ngon ngt nung chiu, Cng khng ni yu thnh ght. D cm dao do git Cng khng ni ght thnh yu. Ti mun lm nh vn chn tht trn i ng mt cng danh khng lm ngt c li ti St n trn u khng x ti ng. Bt giy ti, ai cp git i Ti s dng dao vit vn trn . n t Vn s 24, c gi li thy Hong Cm xut hin. Hong Cm l mt chin tng ca nhm Nhn vn. y Hong Cm vit mt v kch th ngn, nhan l "Ting ht", ni v chuyn Trng Chi. Nhng Hong Cm bin li ht ca Trng Chi thnh ting gi ca T Do. M Nng tng trng cho gii vn ngh b km hm trong ngc t, v ng 26
Hong Vn Ch
Qun cng, ngi cha ca M Nng tng trng cho uy quyn c on ca ng. Ting ht ca Trng Chi ku gi mi ngi b cng sn hnh h, u t, hy ng dy. Trng Chi ht:
No ngi qu ph trng khn tang No a em m ci kht sa No ai sng nhc cht oan No ai tan la i la Nghe ting ht ny
Trong khi th cha ca M Nng (ng mun ni ng): va truyn lnh kho kn ca lu, lp c sng khng cn ting ht! Nhng mc du ngn cm bng cch no, ting ku gi T Do vn lt ti lng ngi: ... ca ngoi bng tng Ting ht y c vo V l ting gi ca tri cao Ca t rng V M Nng ( mun ni gii vn ngh s) vn gan gc: Ta m c, ta vt qua tng Ta chy ra sng! i bn phng tri Tm ting ht... ta i cng thin h (Xem trn bi trong phn ti liu) Tm li, chnh ca Hong Cm l nht nh chng li s p bc ca ng v quyt tm ph tan mi gng cm xing xch. Sau Hong Cm n ln Trn Duy xut hin. Trn Duy v mt bc tranh khi hi ch giu s can thip th bo ca ng vo vn ngh. ng v mt bc tranh t mt ngi ho s ang v mt o hoa. Cn b bt b, bt phi v thm ht thc ny n thc khc cho hp vi ng li ch trng ca ng. Sau khi tun theo li cn b v thm mi vo bc tranh, bc tranh bin thnh mt th h ln, khng c ngha l m cng khng cn m thut. (Xem tranh trang sau. [1] ) Cui cng l kin tng Phan Khi ra mt. C vit mt truyn ngn v gia nh c, nhan l "ng Nm Chut". Cu chuyn di dng, nhng ng ca c l giai cp thng tr thu xa cng nh giai cp thng tr ngy nay, u y dy nhng thi nt, nhng c c tnh che y. Mc d kho lo che y, trong dn gian vn c nhng ngi ranh mnh, nhn thy ht. Che y cng v ch. (Xem bi "ng Nm Chut" trong phn ti liu). Bi kt thc s phn bo Vn. ng bt Hi Vn ngh phi nh bn t bo ngay tc khc.
[1]
Bc tranh ca Trn Duy nhan "Mt phng php xy dng vn ngh" trn bo Vn s 30, ngy 29.11.1957 (talawas)
27
Trm hoa ua n trn t Bc u t vn ngh s
Hong Vn Ch
Lc mi ng ca bo Vn th ng cn hy vng c th dn xp c, nn Hi Vn ngh tuyn b l ch tm nh bn mt k, ly c l sa son s Tt. Nhng sut trong ba thng, Hi khng th ti bn c t bo, v tt c cc vn s u ty chay. ng khng cn cch g hn l khng b sp lt. Vic u tin l bt 304 vn ngh s i chnh hun. Nh thng l, mi ngi i chnh hun u b dn p, p bc tinh thn cho n mc phi bc l nhng sai lm v vit bi "t kim tho". C bn ngi khng chu i d lp chnh hun: Phan Khi, Trng Tu, Thu An v Nguyn Hu ang. ng ra lnh bt Thu An v Nguyn Hu ang giam vo nh pha Ho L. (Nguyn Hu ang hnh nh t t sau khi b bt [1] ). Trng Tu b ct chc gio s trng i hc Vn khoa, v con v c gia nh nh v b bao vy kinh t, ngha l rt giy php bun bn (gi l giy ng k). C Phan Khi v 73 tui, v v c nhiu uy tn trong nc, nht l i vi tr thc min Nam, nn hin c yn. Tuy nhin c b "treo gi" khng c giao thip vi ai m cng khng ai c lui ti thm c. Mc d vy, c nht nh khng chu u hng. Ngi nh c vn vit mt cun sch nhan l Nng chiugi n ban chp hnh Hi Vn ngh chi cng sn mt cch thm t (Xem phn ti liu). Trong khi my lnh t ca nhm Nhn vn b c lp, hoc b bt th ng m mt chin dch chi ra h, rng ln hn tt c mi chin dch chi ra t xa ti nay. Chin dch ny ko di mi n nay vn cha ht. ng cng cn nhn thy "nc c Nhn vn" thm nhiu vo u c mi ngi, nn bt tt c gii tr thc, cng chc, cn b, hc sinh v c cn b b i, phi ty no sp lt. S phn hin nay ca cc vn ngh s i lp Sau cuc chnh hun th mc du th ti, cc vn ngh s min Bc u b a i "hc tp lao ng". Mi ngi u phi i v ng nhn thy rng trong cuc "khi ngha ht" va qua, mi ngi u b nh hng "xu" ca nhm Nhn vn, khng t th nhiu. Tuy vy s trng pht cng tu theo ti trng. Nh th c lao ng t, phi i nhng ni gn. Nng th b y i nc c, phi lao ng nhiu. Mt on ngn trong bi "Nm chc ly v kh chin u ca chng ta" ng trong tp ch Vn ngh s 7, thng 7-1958, l chnh sch : "Mi ngi u thy l cn thit v rt hoan nghnh mt vic quan trng m ban chp hnh hi Lin hip Vn hc Ngh thut ra l tt c cc vn ngh s u phi c gng, tch cc i vo thc t i sng cng nng binh tham gia lao ng. Tt nhin nhm ph hoi Nhn vn-Giai phm cng i vi chng ta, nhng vic lm ca h hon ton c ngha khc". ngha khc , l khng phi i "hc tp lao ng" m l i "an tr", c giao
[1]
Thng tin ny c chng t l khng ng. ng Nguyn Hu ang mt ti H Ni ngy 08.02.2007 ti H Ni (talawas).
28
Hong Vn Ch
ph cho chnh quyn v chi b a phng qun thc, lm nh mt tn t kh sai v mui c chch thm cho mt liu vi trng st rt, v ng cho rng 9 nm va qua, l lch ca nhng ngi anh dng , tuy c sng nhng cha rng hn. Vy h b a i nhng ni u? Tr li nhng ni ho lnh, nhng ni "ma thing nc c" m h tng ln li trong chn nm tri. Trong thi gian trc h khng cht, v h cn l chin s, l ng vin, h c tr cp, c thuc thang. Khu Vit Bc m u, trc kia l trung tm cch mng, nay li tr li ni giam cm chnh tr phm. Nhng tri giam c thit lp u? Sinh hot trong tri ra sao? V ti nhn khi ti ni phi lm nhng cng vic g? Chng ta hy nghe Yn Lan, mt vn s tp kt k li. (Nn nh rng Yn Lan cha phi l u s, cha c xp hng vo loi "t t".) Yn Lan k: (Trch bo Vn hc s 9, ngy 15-8-1958) "... y l mt vng i trc... khng mt qun, cng khng mt mi cha, mt cy a c th. Nh dng chn i, lp xp mt kiu... Huyn l trng b ngoi tht l ngho kh. Ton l nh tranh, lo to, ng n ngn... Huyn l cch thn chng mnh hn ba tr s. i vo ngang qua nhng cnh ng, ra theo trin i v vt qua sn i. Ln cao xung thp, lng mi ngi li ngh n mt cnh no nh sng quen, hoc c i qua, v hi c mt s k nim chin khu, mt cnh ngh chn trn ng phiu lng c. Ring Lan, sao m tha thit nh n An Kh.
Ba hm u, t mnh i vo sn xut, cng theo x vin ra ng lm rung. Lan ba trong rung nc. Li cy v tt nc. My hm nay ct l, vt bn ao lm phn xanh.
... Lc mi v, hi ra tnh hnh sinh hot, thy tha ngi ln, vng tr con ( y nhiu nhng nui c it), nhiu ngi chn phnh ra nh chn voi..." (Yn Lan) V y l mt cnh khc, do Hong Chng, mt cn b "vn cng" khu V tp kt v b "cng bch lao ng" k li: (cng trch trong bi bo k trn): "... T nh n ng Cng xa chng ba cy s. Chng ti dy tht sm tranh th gnh phn trnh bt nng tra. Ti nh nm no tip t b i chin trng, gnh la bn mi cn leo dc, nh vui v thch mau gp b i nn qun mt. [1] C Thu, ngi H Ni, trc cha quen gnh, hm nay cng c c hai mi cn. Nhn Hng ci trn gnh thon thot, ai bit l mt sinh vin H Ni. Cuc sng vui v thn mt, ti thy nh sng gia gia nh, lng xm ca mnh min Nam!" (Hong Chng, Hi Vn cng Lin khu V) Khng bt no t c tm trng ca nhng con ngi yu chung T Do, hy sinh tt c theo ui khng chin, v tnh gip sc cho cng sn thnh cng, v khi cng nhau ti ch, mi sng H Ni cha c bao nhiu ngy li b cng sn a tr li "chin khu" sng nt nhng ngy tn. Phong kin ngy xa khng bao gi bi bc vi cng hu mt cch "tp th" nh vy.
[1]
Ng by gi th khng vui nh vy.
29
Hong Vn Ch
CHNG III: PHNG PHP U TRANH CA TR THC MIN BC

Lch s loi ngi ghi chp nhiu ch tn bo: Tn Thu Hong, Nro, Hitler, vn vn. Nhng cha c mt ch no v nhn o bng ch cng sn. y l mt im cn phi nhn nh. im th hai l cc ch bo tn t trc ti nay u ch dng bo lc n p dn chng, khng dng n th on, do , dn chng cn mt li thot l dng mnh li la di chnh quyn. Trong thi Php thuc chng ta nghe cu chuyn v ln huyn t co chng nu ru lu, sau khi chng i t, v nh yn tm... nu ru lu. Mu m, mnh li, vn d l kh gii ca k yu. Ngy nay, di ch cng sn, th th kh gii khng cn hiu nghim, v chnh quyn cng sn, mi xut thn t ni dn chng, khng l g th kh gii , v cn bit dng n mt cch hiu nghim hn mi ngi v cng sn c phng tin ph bin kinh nghim, c c mt h thng tay sai b tr la bp i quy m. V vy nn mt cuc cch mng chng cng, pht xut ngay trong lng cng sn phi c nhng chin thut tinh vi hn nhng chin thut c p dng t trc ti nay, trong mi cuc cch mng khc. Trong cuc ni dy va qua ca tr thc min Bc, nhng ngi tham gia p dng phng php g, chng ta l nhng ngi ngoi cuc kh lng bit r. Tuy nhin, theo ri tin tc bng bo ch v nht l nghin cu cc bn th ti ca mt s nhn vt trong nhm Nhn vn-Giai phm, chng ti tm ghi ni y mt s t nhn xt. Chng ti tm phn tch ng li chng i ca gii tr thc i lp thnh mt s chin thut. 1. Chin thut bt hp tc Ni nm l ty chay ng, khng vit bi do ng "com-mng". H cn b ng, nhng "cp-rng vn ngh" thc gic th thoi thc ni rng cha nm c thc cht vn , cn ang tm cm hng, hoc dy da kht ln, ni rng sp sa vit, hoc cn ng "thai nghn". Nu b bc qu, b do ct sinh hot ph, hoc ui ra khi tri th cm bt vit quy qu cho xong chuyn, hay d khng cn. Nu b khin trch th ly c l ti "cha lt c xc". a s vn ngh s p dng chin thut ny trong sut thi gian khng chin. B Nguyn Th Kim, mt iu khc gia c ti, nhn ba so rung ca chnh ph cp cy cy sinh nhai, nhng n khi kim tm n th khng nn tng na. Lnh o hi ti sao khng nn, th b ru rao rng ti cy cy kh nhc, tay b cng rn khng nn c tng na. Cng v gii vn ngh min Bc trng k p dng chin thut , nn sut trong thi gian khng chin nn vn ngh ca Vit Minh khng pht trin. Trong chn nm lin, tr mt vi bi th ca ngi Bc H, ng St-ta-lin, ca T Hu, ca Xun Diu, ngoi ra khng c mt tc phm no ng k, tr mt s thi ca c tnh cht lng mn b cm khng cho pht hnh. Chng ta thy gii vn ngh min Bc ch thc lng sng tc khi h cm bt vit bi chng li ng, trong hai nm 1956 v 1957. Nhng bi ca h m chng ti s trch trong phn ti liu ng c coi l nhng kit tc trong vn chng nc nh v th tt sau ny phi ghi vo vn hc s. Mt s bi c dch ra ngoi ng v ph bin nhiu ni, lm ngoi quc thn phc. Vn chng chng cng min Bc c lit vo hng him c nht trn th gii. Nhng sau khi t Nhn vn v Giai phm b ng ca th mt ln na cc vn ngh s min Bc li rt lui vo th tiu cc. Khi ng cho ra t bo Vn thay th 30
Hong Vn Ch
t Giai phm, h ty chay khng vit, cho n lc my ng cp-rng vn ngh ph trch t Vn ni lon nt, mi h tip tay, h li cm bt mt ln na. Hin nay chc h li ng "thai nghn", nhng h s khng ra mt tc phm " cao cng" nh ng mong mun, m tri li, h gp thi c thun tin h s ra nhng tc phm "chng cng" cn mnh m hn nhng tc phm trc. S thc th cng sn c th cng bch mi ngi bt phi lao ng chn tay, nhng khng th no bt mt nh vn phi sn xut theo mun, ng phm, ng cht, v sng tc vn ngh l mt cng vic ch bin trong u no, khng c phng thc g thi thc hoc lnh o c. Khng danh, khng li, nhng nh vn tng sng nhiu nm "khng mt ngn n, khng mt c khoai", tt nhin c th "nh cng th ng" mt cch lu di. Chin thut "bt hp tc" ca cc nh vn Vit Nam i vi cng sn cng mt sc thi ging phong tro "bt hp tc" ca thnh Gandhi i vi thc dn Anh.
2. Chin thut "V ca ngi ng cng kch ng Chin thut ny rt ph thng. Khng ai khng p dng, nhng ngi p dng chin thut mt cch ti tnh hn mi ngi l ng Nguyn Mnh Tng. Trong sut bi din vn di ti 40 trang, [1] ng ln n kht khao ton b chnh sch cng sn, nhng ng khng h mt dp no khin ng c th gn cho ng ti "chng ng" v, xen ln vo nhng li kch chnh sch, thnh thong ng li t li ca ngi ng v tuyn b rng ng vn tin tng ng. Khn ngoan hn nhng ngi khc, ng Tng khng mt st Trng Chinh, v ng bit trc rng Trng Chinh cn c ngy tr li a v lnh t. Tri li, ng ca ngi Trng Chinh, thng nhc li nhng li th nhn ca Trng Chinh bnh vc cho thi ca mnh. ng mun ni: "y, chnh ng Trng Chinh cng phi cng nhn l sai lm, u phi ch c mnh ti". C th ni l trong tt c cc ti liu chng cng sn sut trong hai nm 1956 v 1957, bi din vn ca ng Tng c kt qu tai hi nht i vi cng sn, c bo ch ngoi quc ch c bit, trch ng, ph bnh, s dng lm ti liu nghin cu tnh hnh Bc Vit, [2] th m Vit cng khng h lm g ni ng Tng, khng dm ln ting chi ra ng nh h chi ra nhng ngi khc, v khng khp ng vo ti g c. L d nhin, ng Tng l lut s, nn ng c "mm mp", va bit ro trc n sau nh nhng ngi khng hc lut. Ngi khn kho th hai l c Phan Khi. Trong bi "Ph bnh lnh o vn ngh" [3] c mt st ng khng n li, nhng c vn c ru rao l c sn lng chu s lnh o ca ng. K n nhng nh vn ng tui khc nh ng o Duy Anh, ng Trn c Tho, ng S Ngc, ng no cng bit d dt ch cn phi d dt. Cng kch "qu t" ho chng ch c ng Nguyn Hu ang v my ng t tui hn. Tm li, chin thut chung l v ca ngi ng cng kch li ng. Nh vy mi trnh c s khng b ca ng. Trnh khng b duy tr lc lng, cng c phong tro v li cun mt s ng vin b nhi s lu ngy, cn ang qu tin tng ng. Trn Dn t li chin thut ca ng bng my li sau y:
[1] [2]
Xem bi "Qua nhng sai lm trong Ci cch rung t" trong phn ti liu. Gia hm ng H sang Rangoon, bo The Nation l t bo ln nht ca Min in trch ng bi din vn ca ng Tng di : "y, hin tnh Bc Vit". [3] Xem bi trong phn ti liu.
31
Hong Vn Ch
"Vit by gi nn lm li xi , tc l kch xen ca ngi th lnh o (ng) cng phi chu". Ring v trng hp ng Trng Tu th c mt nghi vn ng c nu ln. ng cng kch chnh sch ca ng mt cch gt gao hn ai ht, nhng khng ng trn lp trng "dn ch" cng kch. ng mang l thuyt Mc-L chnh thng ra so snh v kt lun rng Vit cng i sai ng li Mc-L, phn bi ch ngha Mc-L. Ni mt cch khc, ng Tu vn ng trn lp trng T cng kch Tam. V vy m Vit cng hin quy ng Tu l Trotskiste. iu cng ng mt phn, v trc kia ng Tu trong nhm Hn Thuyn. Nhng vi mt ngi nh ng Tu, kinh nghim qua hn mi nm chung sng vi cng sn, b u t [1] th kh lng tin c rng ng khng c dp nhn nh rng ton b ch ngha Mc-xt l sai. Bit u vic ng cao ch ngha Mc-L ch l mt chin thut. ng Tu xa nay vn c tnh thch lp lun mt cch c o, khc vi mi ngi. 3. Chin thut giai on Chia cuc u tranh thnh tng giai on v n nh cho mi giai on mt mc tiu hp vi hon cnh ch quan v khch quan l mt chin thut do cng sn Tam khai sinh v p dng mt cch thng xuyn. Ngy nay, nhng ngi trong hng ng cng sn c cng sn o to li mang chnh chin thut ra chng li cng sn. Bt chc cng sn, h tm ra nhng im yu nht ca cng sn ph trc tin. H ph v c phng tuyn ca i phng h mi tm cch tn cng rng ra mt ch khc, dn dn i ti ch bc b ton b ch ngha cng sn. 4. Chin thut "nht im lng din" Nht im lng din l mt chin thut qun s ca tng Lm Bu, c mang ra p dng ti chin trng Cao Ly. Lm Bu ch trng khng tn cng ton din m dn ht lc lng tn cng mt nhc im, mang trng pho i u bn ph tan hoang, m li cho cng binh dn ng vo trc ri b binh ko theo sau. Khi b binh t nhp vo n tri ca ch th nh to ra hai bn. H xong mt n v phng th ca ch th tc khc phn tn lc lng, tp trung ti mt ni khc tn cng mt v tr khc. Ngy nay nu chng ta nghin cu phng php tn cng ca nhm Nhn vn-Giai phm, ta phi cng nhn rng h p dng mt phng php tng t. H kt hp tt c cc lc lng chng ng, hc sinh, sinh vin, cn b c b x tr oan, cn b min Nam tp kt, phi hp tt c cc li kh tuyn truyn, th ca kch, nhc, truyn ngn, truyn di, i tn cng vo mt im yu ca ng. Ly vic cng kch mu dch lm t d. Chng ta thy khng bit bao nhiu ti liu nhm kch mu dch. No l th tro phng, truyn ngn, tranh v u mang mu dch ra ch giu. Ngay c trong bi din vn ca ng Nguyn Mnh Tng, chng ta cng thy mt on di ni v nhng t hi ca mu dch. Cc vn s bit rng cng kch mu dch th va li cun thnh phn cng thng b mu dch bp cht, va hi c s ng tnh ca qung i qun chng (trong c c cn b cp di) v mi ngi u b iu ng mi khi phi n mu dch mua hng. Mt mt khc nh vo mu dch tc l ging mt n vo nn kinh t ca ng, nn i vi cc nh vn chng ng, mu dch l phng tuyn
[1]
Thng hai nm 1953 ng b cn b lng Qun Tn l ni ng tn c mang ng ra u, bt ng phi qu v nh ng my ci bt tai.
32
Trm hoa ua n trn t Bc cn ph v trc tin. L t bc l rng:
Hong Vn Ch
"Mu dch l ch yu ca ng, ai cng bit, nh vo y s c qun chng ng h u tranh vi ng, v bo ch ca ng d c mun phn cng li cng chu." Cu ni chng minh mt chin thut. V lnh vc vn ngh th cc vn ngh s tp trung mi di vo mt ngi. Ngi l T Hu, trc kia c Vit cng tn l "thn tng" ca thi ca Vit Nam. Ch yu ca T Hu l lm nhiu bi th ca ngi St-ta-lin qu li, gi St i nhn l "ng ni". Ngy nay "ng ni" b bc Khrushchev quy cho th ti, nn T Hu khng dm h ming. ng trc tnh hnh , tn cng vo T Hu trc tin phi l thng sch. K th khng c phng th chng m h c thn tng tc l gt b mt cc tng ngn ng tin th ca cc mm non trong vn ngh. V mt mt khc, T Hu l mt trong "thp bt t" (mi tm Trung ng u vin) nn nh c T Hu tc l h uy th ca Trung ng ng. Tn cng xong T Hu th mt trn tn cng lan ra cc "cp-rng vn ngh" nh Hoi Thanh, Nguyn nh Thi, quy qun xung quanh "v thn tng" T Hu. Bi "Ph bnh lnh o vn ngh" ca c Phan Khi v nhiu bi khc ca Trn Dn, L t, Hong Cm, Phng Qun, bi "Thi s my" ca Nh Mai u nhm mc tiu ny. C nh vy rng dn ra ton th "giai cp mi", giai cp cn b ng lng hnh v thi nt, nnh trn nt di, gy nn bit bao nhiu tai ho trong dn gian. [1] V s p dng chin thut ny, Trn Dn bc l rng: "Vit v Ci cch rung t by gi phi nh Trung ng l chnh, th na mi nh cn b, th na mi n ct cn". 5. Chin thut bo tn lc lng V bit phong tro va mi manh nha, lc lng tn cng cn yu, i phng cn nm vng gung my cai tr, nn cc vn ngh s i lp phi thn trng, va tn cng ng va c gng bo ton lc lng. Do h phn cng mi ngi mi vic. Nhng nh vn sn c tn tui nh c Phan Khi, Nguyn Hu ang th ng ra cng khai tranh u, cn nhng vn s tr tui th np sau phc kch, mi ln b ng phn cng. Trn Dn vit nh sau: "Nhm Giai phm ma Xun hi tm thi phn tn, ngi nm vo hn bo Nhn vn, nh Hong Cm, L t. Ngi nm giu tay nh ti, T Phc,... Cn nh Vn Cao, ng nh Hng th ng bn ngoi ng h m nhn hot ng phi hp bn Nhc... mt on khc trong bi kim tho Trn Dn vit: "Ti ngh by gi c lm sy vy, phi tm nhng cch khn kho hn. Vn Cao c ra kin: By gi c nm c s, tc l nm cc nhm sng tc, lu dn nhn tm s hng v mnh. T ti p dng mt ci jeu serr (nc bi cht ch) hn trc. Ti hay ni vi anh em: V phi cho kn mi c. Trc h qu ri, u tranh b i, Giai phm ma Xun, Nhn vn du manh ng, vaines agitations c. Ch c chui vo sng tc tc l ci gip tr rn nht (ng) nh cng khng cht. n khi nhn thy phong tro i qu nhanh, ng bt u dng bo lc khng b, th
[1]
Xem bi "Cng nhng thng nnh ht" ca Hu Loan trong phn ti liu.
33
Hong Vn Ch
cc vn ngh s i lp phi tm cch ghm bt phong tro li trnh tn tht. Chng ta hy nghe Trn Dn k li: "Khong s 2 Nhn vn. L t ln tri Ci cch rung t tm ti, ti bo trc sau phong tro cng b v thi. Ti xui L t tham gia ghm Nguyn Hu ang li v ni: My lm nh Cc Mc vi Ba L Cng x y, bit l tht bi nhng c xng vo gii bt tht bi i". Cng v p ng chin thut mm do ny m a s cc vn ngh s, sau khi phong tro chng i b tan v, u chu i chnh hun v cng khai bc l. H p dng cu phng ngn "trnh voi chng h mt no", mt ln na trnh tn tht. Khng phi l h "ham sng s cht", nhng nu cho cng sn khng b rng rn qu th th h sau s mt phn no nht mt nhu kh. Nhng ngi c cng sn Tam o luyn khng c thi nh Nguyn Thi Hc, ch trng "khng thnh cng cng thnh nhn". C nhiu ngi min Nam khng tn ng thi ny. H cho rng u hng k th nh vy l khng c "kh phch", khng tit tho. Nhng chng ti ngh rng i vi cng sn th khng th no da vo kh phch v tit tho m thng c. Cng t ra c kh phch chng cng git khng n tay. Hng vn ngi trc y b quy l a ch, ch v kh phch khng chu u hng, nn b chng git tng lot. Hin nay vn chnh khng phi l nu cao kh phch c v tinh thn qun chng, gic ng qun chng v ton th nhn dn sn c tinh thn chng cng. Vn chnh trong hin ti l u tranh bn b. Mi ln tht bi l phi c gng bo tn lc lng tr tnh mt cuc u tranh k tip. Cng sn thng li v p dng ng li . Trong tng lai cng sn tt nhin s b tht bi cng v i phng bit p dng phng php . Mt mt khc, sau khi tt c cc bo ch i lp b bp cht, th ch cn mt cch l cng khai bc l nh bo ch ca ng trch ng tm s ca mnh, hng li cho lp sau mt kinh nghim m lch s cha tng ghi chp. Trn y l kin ring ca chng ti, v chng ti so snh vic "u hng" ca nhiu a ch vi vic "u hng" ca cc vn ngh s. ng bt phi u hng ng ln mt vi nhn dn, vy th c "u hng" v qua nhng v u t a ch, ph nng, ton th nhn dn u bit rng nhng tr ch l mt tn i bi hi kch m mi ngi phi ln lt ln sn khu ng vai tr ng n nh cho mnh. Chng ti tin rng nhng ngi nh Trn Dn vit bi Hy i mi (xem phn ti liu) hay Phng Qun vit bi Li m dn (xem phn ti liu) l nhng ngi c d thi bt khut v c gan d bn b. kin chng ti c ng hay khng, ch c tng lai mi c th tr li. Trong khi ch i, chng ta hy tin rng Ngi l Ngi m Vt l Vt. Khng c th lc no c th bin con ngi thnh con vt. Ngi hn vt ch bit ni, nn h bit ni l phi ni theo mnh. Ngi bao gi cng tranh u i cho c t do ngn lun, bo m cho mi th do khc. Mc nh Si Gn, ngy 8-12-1958
34
Hong Vn Ch
PHN II
TI LIU (Nhn vt v Tc phm)
35
Hong Vn Ch
I. PHI CU HC
Phi ny trc kia gm nhng nh vn xut thn t Nho hc, ng thi vi c Ng c K v Hunh Thc Khng, ra i vo khong cui th k trc, lc Php mi bt u t nn h trn ton ci lnh th Vit Nam. Nhng tt c cc vn nhn trong th h ny u qua i, ch cn st li c hai c l S Cung L D v Chng Dn Phan Khi. C hai c u l ngi Qung Nam v u c tham gia phong tro ng kinh Ngha thc v phong tro khng thu Trung k. C L D mt hn tr nh nn t lu nay khng cn sng tc na, ch cn li mt mnh c Phan Khi, c th ni l i din cho c mt th h, cho mt h thng t tng Nho gio, n thng c m chng chi vi thc h Mc-xt v ch cng sn. Ting ni ca c l ting ni ca mt hc phi t hai nghn nm trc cn vang li, nhc chng ta phi nh n thi Xun Thu, Chin Quc bn Tu m thc s c "Bch gia tranh minh, bch hoa t phng". Phong tro ny ngy xa b Tn Thu Hong n p v ngy nay b ng Mao Trch ng v ng H Ch Minh tiu dit. Phan Khi l cui cng cn gi tinh thn tit tho ca trn by mi th h Nho gia. [1]
C PHAN KHI
C sinh nm 1887 ti lng Bo An, huyn in Bn, tnh Qung Nam, ng thn sinh ra c l Phan Trn, trc lm tri ph, ph in Khnh, sau t quan v lm ngh dy hc. B m c Phan Khi l con gi c Hong Diu, nguyn Tng c H Ni, c ln i s sang Ty Ban Nha v Anh Ct Li. C Hong Diu tun tit khi thnh H Ni b lt vo tay Henri Rivire nm 1882. C Phan Khi hc ch Nho rt gii v mi 19 tui t ti (1905) tuy rng sc hc ng hc cao hn. xong c t chn khoa c, v c c gp c Phan Bi Chu v c Phan Chu Trinh nn b nh hng ca hai nh cch mng ny. Nm 1907 c Phan Khi ra H Ni, tham gia phong tro ng kinh Ngha thc v vit cho t tp ch ng c Tng bo do phong tro ny xut bn. Chng bao lu t tp ch b cm v phong tro b khng b. C Phan lin rt lui v Nam nh ri v Hi Phng n nu. t lu sau c ln v Qung Nam hot ng trong Phong tro Vn thn cng vi c Hunh Thc Khng. Trong mt cuc biu tnh i gim thu, c Phan b bt v giam ti nh lao Qung Nam cho mi n nm 1914, v c chin tranh c-Php, ton quyn Albert Sarraut mi n x cho nhiu t nhn, trong c c. Trong thi gian b t, c Phan hc ch Php vi nhng cng chc cng b giam. Thot khi t, c ra H Ni lm ngh vit bo. C vit cho t Nam phong, l t bo vn hc duy nht ca thi by gi. V bt bnh vi Phm Qunh l gim c t Nam phong, c b H Ni vo Si Gn vit cho t Lc tnh Tn vn. Nm 1920 c li tr ra H Ni vit cho t Thc nghip Dn bo v t Hu thanh ca c Ng
[1]
Trang 51 trong nguyn bn: Hnh c Phan Khi d l k nim L Tn Bc Kinh nm 1956 (talawas)
36
Hong Vn Ch
c K. Trong thi k ny c dch thu cun Kinh Thnh cho Hi Tin lnh. Cun Nam m thi thoi ca c ra i trong thi k ny. Nm 1928, t Thc nghip Dn bo v t Hu thanh b ng ca, c Phan li tr vo Si Gn vit cho tThn chung v t Ph n Tn vn, v gi bi ra H Ni cho bo ng Ty. Trong thi k ny c Phan bt chin vi Hi Triu, nh vn cng sn, v vn duy tm v duy vt. Cuc bt chin ny si ni d lun trong ton quc. Nm 1931, c Phan li tr ra H Ni vit cho t Ph n Thi m. Nm 1936 c vo Hu vit cho t Trng An v xin c php xut bn t Sng Hng. C ti bn cun Nam m thi thoi v i tn l Chng Dn thi thoi. Nm 1939 t Sng Hng cht, c Phan li tr v Si Gn dy hc ch Nho v vit tiu thuyt. Thi k ny c vit cun Tr v la ra. Sau khi Si Gn b phi c ng minh oanh tc d di, c Phan rt lui v qu trnh bom v sng an nhn cho n khi Vit Minh cp chnh quyn, nm 1945. C bt bnh vi chnh sch khng b ca Vit Minh thi hnh Qung Nam, Qung Ngi, nht l v vic cn b a phng nh ph hu nh th c Hong Diu, nn c ln ting cng kch. Cn b a phng toan bt c, nhng v n Phan Thao l con c lc by gi lm cn b cao cp trong u ban Trung b, nn khng dm bt m ch bo co ln cp trn. V phn c Phan, c cng khn kho vit th cho c Hunh Thc Khng lc by gi gi chc B trng B Ni v H Ni. C Hunh vi vng can thip. H Ch Minh dn xp vn bng cch t tay vit th mi c Phan ra H Ni hp tc, nhng k thc l giao cho em h c l Phan Bi, tc Hong Hu Nam, Trung ng U vin v Th trng B Ni v ph trch qun thc. Ra n H Ni, c Phan khng chu nh Phan Bi, c ln ph Quan Thnh nh Khi Hng, tc Trn Khnh D, l mt nh vn theo Quc dn ng. Khi Vit Minh khng b Quc dn ng v vy nh Khi Hng bt Khi Hng th ng thi cng bt c c Phan Khi trong . V lc by gi Phan Thao con c lm ch nhim bo Cu quc H Ni, nn mt ln na Vit Minh li khng dm khng b c Phan. Chng giao c cho Phan Bi iu ln chin khu Vit Bc. C Vit Bc sut 9 nm khng chin. chin khu c Phan c giao cng tc phin dch sch ch Hn hoc ch Php sang ting Vit. Tuy bt mn, nhng c cng lm trn nhim v. ng H ly lm bng lng v ban cho c mt chic o "b-lu-dng" M. S thc th c Phan ch tn thnh cuc khng chin chng Php, nhng c rt ght Vit Minh. Hi 1951 c lm bi th v cuc khng chin nh hoa hng v v Vit Minh nh gai. i c ni c v yu khng chin m phi phc tng Vit Minh. Bi th nh sau: Hng gai Hng no hng chng c gai Min ng l th hng di khng hoa, L h ng th phi c hoa, Khng hoa ch c gai m ai chi? Ta yu hng lm hng i! C gai m cng c mi hng thm. 37
Trm hoa ua n trn t Bc (16-03-1951)
Hong Vn Ch
C ght Vit Minh v ni cm on t do ngn lun nn c lm mt bi th t s phn con ln nh sau:
nh ng mt ci Ku c c ngay Bt mm, bt ming, Tri chn, tri tay T dy n ci dao Chng cn xa l bao.
Cm cnh c c Vit Bc, c Phan lm mt bi th ch Hn m Th L dch nh sau: Mt mnh trc cnh xanh ni rng Ta ngi ngo ngh vi by chim by vn V ta chy lon m tnh c gp cnh lm tuyn. (C v Vit Minh l th vt.) V mt bi khc Th L dch nh sau: Mt mnh m giao tha n ngn n lm bu bn cng khng c p ln thn suy tn mt tm chn kp Chp mt m l nhm ming chua cay C v con m sng chia cch Khng sinh k nh phi n nh Nghe ting g mng vng dy Khng chin bn ln gp Xun ri (1950) V kh hu c nn c sinh m au v phi vo bnh vin nm trong mt thi gian. Ra khi bnh vin, c i ht tc v cm hng c lm bn cu th: Tui gi thm bnh hon Khng chin thy tha ta Mi su nh tc bc C ct li di ra. (1952) Cui nm 1954 c Phan Khi chin khu v H Ni cng vi a s cc vn ngh s khc. V khng c nh ca H Ni nn Hi Vn ngh dnh cho c mt bung tng ba ca nh tr s hi ng Gambetta c. C vn tip tc cng vic phin dch. Ma Thu 1956 c vit bi "Ph bnh lnh o vn ngh" ng trong Giai phm ma Thu. Bi ny gy nn ngn la chin tranh gia tr thc min Bc vi ng. ni rng cuc u tranh sang lnh vc chnh tr, c Phan Khi ng ra lm ch nhim kim ch bt bo Nhn vn. t ch u tranh n cng, c lm bn cu th: Nng chiu tuy c p 38
Trm hoa ua n trn t Bc Tic ti gn chng vng Mc d gn chng vng Nng c th c nng (1956)
Hong Vn Ch
Nhn thy thi chng i ca c Phan Khi l mt iu ti nguy hi cho ch , Vit cng, mt ln cui cng, c sc mua chuc c bng cch mi c sang Bc Kinh d l k nim nh vn L Tn. Chnh quyn min Bc hy vng rng cho c i thm cc xng my s ca Trung Quc, c s phi khm phc s tin b ca nc n anh v i, v do s thay i quan nim, khng ch trch cng sn na. Mt ln na, cng sn li tht vng. Mt hm c Phan c a ti thm nh my An Sn ca Trung cng, c lm ra v tm tc khen ngi nhng my mc tinh xo v pht biu nh sau: "Ngy xa ng Mc ni : Lao ng sng to, nhng ti ngh rng nn ni tr thc v lao ng sng to, mi ng." Cn b Tu l php cha li: "Tha c, ng Mc ni l lao ng l bao gm c tr thc trong ch !" C Phan tr li ngay: "Khng u, ng Mc ch mun ni cng nhn thi, cn tr thc th sau ny ngi ta mi thm tht vo ." Cn b Trung cng hi cng hng khng tr li c. Sau khi Trung Quc v, c Phan li tip tc cng vic lm ch nhim bo Nhn vn. Bit rng ng sp khng b n ni, c vn bnh tnh tip tc cuc u tranh. Hi c lm bn cu th hi hc nh sau: Lm sao cng chng lm sao Du c th no cng chng lm chi Lm chi cng chng lm chi Du c lm g cng chng lm sao Vic c Phan Khi chng i ng trong hai nm va qua nh th no, chng ti trnh by tng tn trong mc: "Lch trnh u tranh ca tr thc min Bc". Chng ti cng tng thut vic c b kch v chi bi nh th no. H bo c l phn ng Vit gian, ph hoi, t-rt-kt, c ht thuc phin, chi gi... v c "h ho" c vi n s Thu An na (nn nh rng khi c Phan gp b Thu An, c ngoi 70 tui). iu khng lm cho chng ta ngc nhin v tc ng ca chng ta sn c cu : c l vua, thua l gic. iu m chng ta cn ch l nh c s chi bi moi mc m chng ta bit thm c mt vi chi tit v s nghip vn chng ca c Phan. S l trong bo Vn ngh s 15, xut bn hi thng 8, 1958, on Gii, mt cn b vn ngh c vit mt bi mt st c Phan, trong c ni nhiu n cun Nng chiu ca c Phan m t trc ti nay cha ai bit, v cha xut bn. Cng v khng th kim c nguyn bn nn chng ti tm trch bi ph bnh ca on Gii c gi c th c mt khi nim v tc phm cui cng ca c v cng c gi 39
Hong Vn Ch
th on xem on Gii c ch tm kch c Phan Khi khng, hay l ch mn c chi bi ph bin mt tc phm m t lu ng vn giu kn trong t st. Chng ti khng dm quyt nh, ch bit rng sau khi ng bi , ban bin tp t Vn ngh phi t kim tho v t ngy y thy vng tn on Gii trn mt bo. Chng ti cng khng dm ph bnh c Phan Khi v c l tin bi. Nhng ngi c dp quen bit vi c trong cuc i bn ba ca c, tt nhin bit v c r hn chng ti.
Ph bnh lnh o vn ngh Ngy 14 thng 7 trc y, mt anh bn tr n vi ti, ng mun ti vit mt bi cho tp Giai phm ma Thu, ti nhn li, v vit bi ny. Ti khng phi khng nh nhp tm rng ci Giai phm ma Xun gy ra mt cm gic nng n cho gii vn ngh [1] , nhng m ti c vit. L v ti ngh thy ma Thu khng th ging c vi ma Xun. Thy Mnh T ni rng B nht thi d, th nht thi d. Thi l ma, ma no tit kh y, m cng ma no thc y. Hung chi ci ti vit y l vit bng vn xui, c chi ni ny, ni ton nhng s thc, ti khng lm th, trong khng c ci g nhiu kh, b him, nh Ci bnh vi ca L t, Con ch i ca Trn Dn, Ci chi qut rc ri ca Phng Qun, n nh rut voi, nh phi b, sun un ut m xp xm xp, ai c cng thy ngay ti ni g, khi phi hiu ny ra khc th ti tng cng nn vit lm. Ti mun ni s thc. Nhng c ngi bo rng c nhng ci s thc khng nn ni. Ti khng tin. l di ch no kia, ch di ch ca chng ta, ly ph bnh, t ph bnh lm v kh, th cn c ci s thc no l ci s thc khng nn ni? Ti mun ph bnh. Nhng c ngi khc li bo rng ph bnh ni b th c, khng nn vit trn sch bo, bn ch chng thy chng s xuyn tc ra. Ti cng khng tin. Ci thi k ng ca dy nhau qua ri, ngy nay chnh l ngy c mu thun g gia ni b cn phi gii quyt trc mt qun chng nhn dn, khng nh nh sng ca qun chng nhn dn soi dn cho, th khng th gii quyt ni. V li, nhn rng n ca nhn dn, lm vic cho nhn dn, nhn dn l ch, c quyn kim tra mi vic, th sao c im m ta vi nhau khng cho nhn dn bit? Bi nhng l , ti vit bi ny ph bnh lnh o vn ngh ca Hi Vn ngh Vit Nam, ci c quan m ti sng trong tm chn nm nay t khi n mi bt u thnh lp Vit Bc ti gi, v ph bnh rt thng thn. Hi cn Vit Bc, ng li vn ngh c v gin n lm. Tm li l theo ch ngha Mc, ch ngha hin thc x hi phc v t quc, phc v nhn dn, nht l phc v cho cuc khng chin trc mt. Nhng ngi cng tc vn ngh lc by gi c lm ng v y nh th khng, cha ni n; mt iu c th ni chc l ai ny u c gng i theo ng
[1]
Tp ch Giai phm ma Xun b cm v tc gi bi th "Nht nh thng" ng trong l Trn Dn b i t (Xem on sau).
40
Hong Vn Ch
li y. i vi lnh o, h c thc mc g khng? Hu nh khng c thc mc g c. Nu c th cng chn b lm mi, v trong thi gian , ci v i, ci gian kh m vinh quang ca cuc khng chin ngp trn ngi h, h ang lng m ngh n khng chin, khng ngh n chuyn khc. y ti khng i su hn, khng i tm ci c ti lm sao m sau khi thng li tr v th , lnh o vn ngh thnh ra vn , qun chng vn ngh thc mc i vi lnh o; ti ch a ra ci hin tng khng tt y sau khi tr v H Ni hai nm nay. Thnh lnh ti dng ci danh t qun chng vn ngh chc c ngi thy m ly lm chng mt. Nhng khng dng th khng ly g ch r mt ci hin tng: ci hin tng i lp, mt bn l lnh o vn ngh, mt bn l qun chng vn ngh. Trc kia, trong thi khng chin, lnh o vi th qun chng y l mt, m by gi l hai. Thm mt iu ng ch , l ci th qun chng y, hin nay, khng ch l vn ngh s theo khng chin Vit Bc, m cn vn ngh s vng mi gii phng, m cn vn ngh s vng Nam b, khu V ra tp kt na, mt th qun chng kh ng o, h lnh o khng kho th n d thnh ra i lp. di ch t sn, s i lp l thng: nhn dn i lp vi chnh ph, cng nhn i lp vi ch xng, hc sinh i lp vi nh trng Nhng di ch ca chng ta, v mi phng din, yu cu phi i n khng i lp, h cn c i lp, l ci hin tng khng tt, ci triu chng khng tt. S d c ci hin tng y l bi trong lnh vc vn ngh chng ta hai nm nay c nhng iu sai lch v lnh o m ti s c i khi ra nh di y. y l nhng vic ni bt ln, ti thy r th ti ni; cn nhng vic khc, v mt t chc, v mt hnh chnh ti khng bit cho lm th ti khng ni. 1. V vn t do vn ngh s Sau khi v H Ni khng lu, gia mt cuc to m tr s Hi Vn ngh, mt cn b cao cp [1] ly t cch c nhn ra ci vn t do ca vn ngh s. Ci vn y c gii thch l: C mt s vn ngh s no i t do hay l c i t do, m t do mt cch ba bi, n ni v nh mt k kia i trn ng ph, thy c ngi m ci cp da p, git ngang ly i, ri ni rng l t do ca mnh v mnh thch ci cp da. Do , kt lun l: phi c lnh o, vn ngh s phi di quyn lnh o. Ti thy vn t nh th khng ng. S thc trc mt chng ta khng h c nh th. Bao nhiu vn ngh s tng theo khng chin, khng lun Vit Bc, Nam b, Khu V, u trong Hi Vn ngh, u bng lng chu lnh o ri, nu h khng bng lng chu lnh o th h khng trong Hi Vn ngh. Cn nhng vn ngh s vng mi gii phng, h cn li y tc l h rp tm chu lnh o, nu khng th h i vo Nam. Tm li, vn ngh s hin nay c mt min Bc khng ai i t do ba bi ht, khng ai nh nh git cp da ht, ti khng bit v sao li t ra vn y. Qu tht nh vy, vn ngh s ca chng ta chng nhng ng yu m li ng thng na. H bit trc kia h i sai ng, h ngoan ngon chu lnh o. M ma T Ngc Vn [2] , anh l mt ho s cp v m nhn, nm 1948, anh cn v bc tranh mu l H
[1] [2]
Ngi y l ng Trng Chinh. Cht in Bin Ph nm 1954.
41
Hong Vn Ch
Ni ng ln, trnh by mt ngi thiu ph tuyt p ng hin ngang trong ng la, chung quanh l nhng ci np nh v bom n. Th m sau anh cha hn ci vai cp y. Trin lm Hi ho nm 1952, trong mt bc tranh khng c th khng c ph n, th anh v mt m n b gi v gi b. Cn Th L, c ln ti hi ti sao anh khng lm th nh trc kia. Anh tr li rng i n bao gi anh chnh li c tm hn, cm thng c vi qun chng cn lao, by gi anh s lm. Th vn ngh s nh th, m ni h i t do, d cha phi l t do ba bi, cng oan h lm ri, oan m khng c ch ku. C l bi nhn thy mt kha cnh no ri nhn nh hn nh th, nn t lnh o gt hn, k tiu dit th t do y ca vn ngh s. Nhng, s thc, th t do y vn khng c b tiu dit, m ci c tnh ca vn ngh s, ci ngh thut tnh ca vn ngh, nhn , tuy cha n b tiu dit, ch cng b thng. Cha ni n c tnh v ngh thut tnh. Ngay n kin, ngn lun ca qun chng vn ngh d rt bnh thng, khng c g hi, cng b km hm. Ti l mt ngi chu ci iu kh chu y, ti ni ra y tng khng c ai c n ni bo ti l dng ng hay xuyn tc. Sau khi v H Ni my tun l, c mt cuc hp mt vn ngh s vi my ng ch vn ngh Lin-s. Mt ng ch ni rng mnh v khng c c ting Vit cho nn khng bit vn hc Vit nh th no, ch cn my ngnh khc nh nhc, ho, kch u thy c tin b c. Nhn , ti pht biu kin, i khi ti ni vn hc Vit v nhng iu kin no hn ch, nn hin thi n cn thp km lm, cha theo kp s tin b ca my ngnh kia. Li trong mt cuc hp khc sau , ni v m nhc, c my ngi cao nhc c Vit Nam. Ti tuy dt m nhc ch cng bit rng nhc c ca ta khng cao n ci mc y, bn li pht biu kin. Ti thut li chuyn nghe ngi khc rng c mt ngh s nc bn ph bnh iu ht cho, trong m nhiu nhng a a, tnh tnh tang, cn eo tnh cht nguyn thu. My hm sau, ti gp ng Hoi Thanh [1] ch thang gc tng th hai ca tr s Hi Vn ngh, ng bo rng my ln pht biu kin ca ti u ng ph bnh, nht l ln sau, sao li bng vo li mt ngh s nc ngoi m ph nh nhc c? Ti cha kp ni g th ng i xung khi thang gc. Thng mi nm ngoi, ti c ct c ni chuyn trong cuc k nim L Tn. [2] Trc khi ni, ti phi vit ra trnh qua lnh o xem. Trong bi vit, c ch ti ni L Tn thng hiu ch ngha Mc lm, nhng trong vn chng ca ng khng h dng nhng danh t mcxt, mi khi c, lm ti ngh n con tm: con tm n du ri nh ra t, nu nh ra du th khng phi l con tm. ng Nguyn Tun hi ti: Ni nh th l nh viser (m ch) ai? ngh ti nn cha. Ti ly lm l, ti sao li c tm a x l n ni mi khi ni phi c m ch ai mi c; tuy vy, ti c ha s cha. Mt ch khc, ni v li phin dch, L Tn ch trng trc dch. ng Hoi Thanh bo ti phi cha, ly l rng phin dch c nhiu li, nu ly L Tn lm khun mu th H Ch tch dch Tnh u b mt [3] , khng trc dch, chng l khng ng hay sao? Ti bit r rng ci cu ni ch l thut li ci ch trng ca L Tn, chng h ly lm khun mu, cng chng h ng g n vic dch ca H Ch tch ht, nhng ti khng ci, cng c ha s cha, m tht, ti cha ngay trong bn tho trc mt ng Hoi Thanh. l ci thi k hu trong vn chng ca thi phong kin cn rt li. Thu Thiu Tr, trng thi hng Tha Thin, ng Huy Tr vo trng thi, trong vn c cu vi gia miu
[1] [2] [3]
Tn tht l Nguyn c Nguyn. Nh vn ho thin t ca Trung Quc, cht t 1936. Bn ting Php l: L Obkom clandestin.
42
Hong Vn Ch
chi hi, ngha l lm hi ging m tt, nhng gia miu l tn lng cc vua triu Nguyn, quan trng s bng s gi, s nh th c th hiu ra l lm hi lng ca vua, bn nh rt bay. Li thu T c, cng trng thi Tha Thin, Lng Gia Hu cng vo trng thi, trong vn c cu vi thin t chi p, ch p ngha l kinh , th m quan trng s c th hiu nm na rng thin t m p c gi no, cng nh rt bay. Th so snh m xem, c phi my ng lnh o ca ti cng s bng s gi, cng k hu nh my ng quan trng y khng? Ngi ta lm cho ti cm thy qua vic y rng nc Vit Nam ngy xa, triu i l triu i Thiu Tr, T c, ci ngun vn chng l T th, Ng kinh, cn nc Vit Nam ngy nay, cng l triu i g , ch khc ci ngun vn chng l Mc-xt, ch ci thi k hu ca quan trng th khng khc. Tr li vn t do ca vn ngh s. Thc ra th, nh trn ni, vn ngh s khng i t do ba bi, h chu di quyn lnh o, ch duy ci vn h t ra l lnh o phi nh th no. Ni nh th cng cha ht . Phi ni rng vn ngh s cng mun c t do, nhng h ch yu cu c t do trong ngh thut. nh rng vn ngh phc v chnh tr, cho nn chnh tr phi lnh o vn ngh. Nhng phi hi: chnh tr nu mun t n ci mc ch ca n, th c dng nhng khu hiu, biu ng, thng tri, ch th, khng c hay sao, m phi cn dng n vn ngh? Tr li cho thnh tht, e chnh tr phi v vai vn ngh m ni rng: S d tao tha thit n my l v tao mun li dng ci ngh thut ca my. ci m vi nhau nh th ri, vn ngh ng . Nhng phn ngh thut ny l phn ring ca vn ngh, chnh tr khng bao bin c, n phi i t do trong phn y. Nh th, tng chnh tr cng ly l g m khng ng . Hai bn u c li, ci nguyn tc y, ngy nay, n thch dng trong bt c mt s hp tc no. Nhng hai nm nay, lnh o vn ngh ca chng ta i qu trn m khng gi ng ci giao c bt thnh vn y. Lnh o xm phm mi ngy mt hn vo quyn ring ngh thut ca vn ngh s. Trong vn ngh, khng c v ngnh no, sng tc hay sn xut, u hu nh b Ban Thng v ca Hi x so dt i, hay qu lm l nhng tay vo. Phc v cng nng binh v phc v kp thi, ci nh ri; qun chng vn ngh bc mnh v cn phi chu mnh lnh ca lnh o ngoi nhng ci . Tc nh trc y trong vic chm gii thng v nhc. C mt bi nhc, Ban chm gii (gm nhng nhc s chuyn mn) t vo hng thp, th Ban Thng v bo phi nhc ln hng cao, ly l rng li n hay v ng chnh sch. Ban chm gii by rng tuy li hay m nhc tm thng nn hng thp, nhng khng c, rt li cng phi nhc ln hng cao. Mt anh nhc s trong Ban chm gii thut chuyn y cho ti nghe v phn nn rng th th lm th lm vn cho hay v ng chnh sch cng c, vic g phi lm nhc v phi giao cho nhc s chm? Ti cho phn nn nh th l c l lm, tr ra khi no Ban Thng v cng l nhc s chuyn mn th vn cn phi tho lun li. ri n ngy i hi, trong mi ngnh s c ngi ng ln ni nhng s thc nh th ra. Ti ngnh vn, ti k mt chuyn v vit nh trn kia cng thy l kh chu ri. Ci s b bai b he ca b gi i vi nng du, h tt phi k ra hng trng, thin h mi bit.
43
Hong Vn Ch
ng Nguyn Tun [1] v ng Hoi Thanh u l nh vn ni ting, ti khng ni cc ng khng c thm quyn v ngh thut vit vn. Nhng cc ng c ngh thut ca cc ng, cn ti c ngh thut ca ti. Trong ngh thut ng ci c tnh ca mi ngi mt khc, do ngh thut tnh ca vn ngh ca mi tc gi mt khc. C th th mi c c ci quang cnh trm hoa ua n. Nhc bng bt mi ngi vit phi vit theo mt li vi mnh, th ri n mt ngy kia, hng trm th hoa cc u phi n ra cc vn th ht. M nu c th ny mi, than i, ci ngy y cng chng xa u! Ci tc phong lnh o y hin truyn nhim khp H Ni ri. Mt to son no cng c quyn cha bi ca ti, vt bi ca ti. M phi chi ng cha m cha, ng vt m vt cho cam. Mi y, trc ngy 20 thng 7, c mt nh bo giu lm g? Ni ngay l nh bo T quc nh bo T quc vit th cy ti vit mt bi. Vit mt bi v chuyn min Nam, nh th l ra cho ti lm bi , tng cng lm ri. Trong th, ng i ch bt cn dn bi cho ti na: nhng l yu cu th ny, mc ch th n, v hn t mt ngn ri ch n hai ngn ch. Ti ly lm au xt qu (c l v ti t i, ng kim tho), bn kim cch t chi. C Chiu i! C Chiu! thi c, c ku:
y no phi trng thi Ra , hn vn mt khi buc rng?

th m n ngy nay, by tm mi nm sau c, ngi ta cn ra , dn bi, li hn ch cho ti na c i! Ti cn lm n g c na c i! Ti cn l ti u c na c i! 2. V v Giai phm ma Xun Lnh o nh th cho nn mi c tp Giai phm ma Xun. Ni cho tiu ti, my ngi vit Giai phm ma Xun, h vn khng h cho ti bit g c, nhng khi ti c th ti c l nh tc ng ni: voi thuc voi, nga thuc nga, ti bit ngay l v h bt bnh vi lnh o. Sng hm mng Mt Tt m lch nm nay, ng T Hu [2] n chi tr s Hi Vn ngh. Gia anh em ng, ng hi kin ti v tp Giai phm ma Xun. Ti ni trong ch c bi th ca Trn Dn ni li thi, c hi khng li [3] ; cn ca Phng Qun, ca L t, ti thy ni ng y. Chng cng thc, qut rc ri t tng l vic chng ta cn phi lm. C iu ci g l cng thc, ci g l t tng rc ri, chng nhng nn bo h ni r ra, m cn nn bo h vit ln bo cho r ra. ng T Hu ni mt cu c ng anh em cng nghe: Giy mc u m ph cho h vit?. Th ri lm thinh. Ti lm thinh, ngha l ti tri i nhiu ri, ti trn lm ri, ti khng di dt n ni th ri m cn c ni na. My hm sau, nghe ni tp sch mng y b thu v, ti cho rng s thu v y l tht sch. Sao li phi lm to chuyn ci chuyn khng ng lm to? Sao li gi cho nhng k hiu k ln lt tm mua tp sch y 3000 mt tp m c? Sao li lm nh l s n? Trung Quc, H Phong ni xu lnh o vn ngh n th no, m Ba sp ti liu ca H Phong
[1] [2]
Tc gi Vang bng mt thi.
Trung ng u vin ng Lao ng, gi chc Cc trng Cc Tuyn hun. Thi s ni ting v nhng bi ca tng hoc khc ci cht ca Stalin.
[3]
Xem bi Nht nh thng phn ti liu.
44
Hong Vn Ch
vn c cng b ra, c n ci kin th ca hn cng c cng b ra, chng ai h s. Th ri mt ngy xun mi, nh mt tri m p, ti li, c my ht ma phn gip cho nhng cy rng l ma ng nt lc ra, th tr s Hi Vn ngh khai hi t 7 gi ti n 1 gi sng ph bnh bi th Trn Dn, m k thc l hi ti Trn Dn, mt mm non vn ngh. Hi ti c mt Trn Dn thi, l ci ngn chnh tr ti tnh lm y, c lp Trn Dn v phn ho l ngi trong Giai phm, ci ngn y thnh cng. Ht thy c mt trm ri ngi, trong c vi chc ngi ng ln ni, i khi ging nhau v kt lun l Trn Dn c ti. Khng phi khng c nhng ngi thy rng Trn Dn d c ti cng khng n to nh th, nhng m h lm thinh. Ti nh c mt v bt li trong bi th Trn Dn c ch Ngi vit hoa. Ly l rng ch Ngi vit hoa lu nay ch xng H Ch tch, th m Trn Dn li vit hoa ch Ngi khng phi xng H Ch tch. Ti ngi nghe m tng nh mnh trong chim bao: chim bao thy mnh ng mt sn rng n, ng L M t co ng Nguyn M trc ngai vng, rng trong php vit, ch c ch no thuc v hong thng mi phi i, th m tn Nguyn M vit th cho bn, dm i ch khng phi thuc v hong thng. Nhng may cho ti, ti tnh ngay ra l mnh ngi trong phng hp Hi Vn ngh. Ri n ng Hoi Thanh vit mt bi trn bo Vn ngh, bng giy trng mc en, ghp Trn Dn vo ti phn ng, ng v pha ch chng li nhn dn ta (Bo Vn ngh s 110 ra ngy 17-3-56). Tht ci ti phn ng x ny sao m ghp mt cch d dng qu. H Phong bn Trung Quc, cn phi iu tra bao nhiu nm, cng b Ba sp ti liu, mi vch mt hn l phn cch mng, l tay sai ca Tng Gii Thch c. Ti li cn thy mt ci ti liu, ni H Phong tng b bt qu tang c mt thanh gm, ci nm c bn ch Tng Trung Chnh tng, ci li c ba ch ng Nhn hn. Nh th th phn ng l ng lm, c u ch mt bi th m l phn ng? Tuy vy, Trn Dn cn c phc hn cu c Nguyn Thuyn con trai c ln Tin qun Nguyn Vn Thnh nhiu lm. Trn Dn vi bi th hng hn nm trm cu m ch mang ting l phn ng thi, khng nh cu c Thuyn, bi th ch c 56 ch, t vu v, m b cht chm, v cn lin lu n anh em, b bn, lin lu n ng c b phi ung thuc c m cht. Trong ch , ti thy thi i dn cng ho dn ch rng ri i vi vn ngh hn thi i chuyn ch triu Gia Long rt nhiu. Cui cng, ng Nguyn nh Thi, th k to son bo Vn ngh vit lin tip ba bi i c sa ph bnh tpGiai phm ma Xun. Sau khi ba s bo in ra xong, ng Thi a c cho ti xem v hi kin ti i vi ba bi y. c xong sau mt hm, hai chng ti ni chuyn vi nhau. Ti bo ng Thi rng ng t sai vn . Vn Giai phm l vn lnh o, ch khng phi vn qun chng. Ti phn tch r rng cho ng thy rng ti lnh o vn ngh c th no cho nn qun chng vn ngh mi bt bnh m pht biu ra nh th. V du trong s pht trin ca h c lm li cng cn l ci ngn, m ci gc, phi tm n ch do lnh o gy ra. Th m c ba bi ca ng Thi khng c mt ch no ng n lnh o ht, ch li cho my ngi vit trong Giai phm, th l khng cng bnh, th l qu ng. Khi vit y, ti ngi di ngn n in 20 nn, ti ni c mt n lm chng, ng Thi nhn cho li ti ni l ng, ha s vit ph bnh lnh o, nhng mi ti nay cha thy vit. c trong bi th nht ca ng Nguyn nh Thi, n ch ng ni my ngi trong Giai 45
Hong Vn Ch
phm l c v lp ming em, lm ti nh li mt vi chuyn c m tm tm ci mt mnh. Nm 1920, ti lm th k kim k ton cho cng ty Bch Thi Hi phng, ti thy ng Bch Thi Bi bc lt cng nhn lm tu ca ng r rng, th m mt hm ng ch vo mt cc anh lm tu m ni rng: Chnh chng my bc lt tao; nm 1930 hay 1931 g , ti vit bo Si Gn, bit thc dn Php khng b cng sn d man ht sc, th m trn bo Ty, chng gi X vit Ngh An l khng b (terreur rouge). Ngh th, h mnh mun ngi khc ng ni n ci tt xu ca mnh, th mnh em ngay ci tt xu y trn u ngi khc m hng h cho cm i. Chnh ng Nguyn nh Thi c v lp ming em cho nn ng bo trc rng bn Trn Dn, Phng Qun, L t l c v lp ming em. Thc ra th bn ny c v u m c, v li h cng khng c ai l em h ht.
3. V v gii thng vn hc 1954-1955 Sau khi gii thng ny tuyn b, u th khng bit, ch H Ni, d lun bn tn xn xao, nhiu ngi khng phc, cho rng c my tc phm trong khng xng ng c gii. Ni nh th, c th b coi l ni vu v, khng c bng chng. Nhng mun c bng chng cng khng th c c, v c nc ch c mt t bo Vn ngh c th ng nhng bi ph bnh vn ngh, m l ca Hi Vn ngh, th d lun y c mun pht biu cng khng pht biu vo u. Tuy vy, bng chng cng khng phi ton khng c. Do trc, tTrm hoa c ba bi ca ba ngi cng kch tp th Ngi sao ca Xun Diu, nhng khn ni, n ra n bi th ba th n cht. D vy, ti thy d lun y l qu c, chng tin, ai th lm mt cuc trng cu kin m xem. Chnh ti l mt ngi trong Ban Chung kho chm gii, ti biu ng tnh vi th d lun y trc khi n xn xao, ngha l trc khi tuyn b kt qu gii thng. Ban Chung kho c mi ngi, ti l mt. Ti qun lng, khng bit do ai cng c hay ch nh, khi nhn c giy triu tp th c di d vo, lm vic, lnh tin th lao, nhng khi vic xong th ti m ra trch mnh mt cch bng qu: phi chi mnh ng d vo th hay. Tc phm ca mi ngnh trong vn hc, nh th, tiu thuyt, kch bn sau khi chuyn cho nhau c ri, v mi ngnh c mt bui hp ton ban bnh nh th bc. Trong khi bnh nh, h ng vi nhau th thi, bng c mu thun th biu quyt bng li gi tay, thiu s phc tng a s. Hm bnh nh v th, ti phn i tp Ngi sao ng gii nh, ti ni: c vt vt lm th cng ch nn n ng gii ba. Ti c ra nhng cu b him khng th hiu ngha c, th ng Huy Cn (mt trong Ban chung kho) bo rng l ti ti mun khng hiu th khng hiu. Qui, ti mun lm sao c? Theo l, ng Huy Cn nu binh vc cho Ngi sao th phi ct ngha rch ri nhng cu y ra, ch sao li bo rng ti mun khng hiu? Nhng c ban lm thinh, t h ai cng hiu nhng cu y, khng ai t ng vi s ch trch ca ti. Ti cn c ra nhng cu tm thng qu, khng xng ng l th, v ni rng th Xun Diu ngy nay tr km th Xun Diu ngy trc. Mt ng trong ban (qun l ai) ci rng nu th th bao lu nay ng gio dc Xun Diu khng c hiu qu g sao? May m mt ng khc (qun l ai) lp tc a tay ngn cn li, ni khng phi l ci lun c vng, ng a ra. Nhng ng thi ti trt vt ming tht ra cu ny: ng gio dc Xun Diu lm cch mng, ch c gio dc Xun Diu lm th u, tht nh c Khng t dy rng: Nga t chng kp li. Cng v ti nn c s mu thun, phi biu quyt, th ti ng v thiu s, m nh hnh nh thiu s tuyt i. 46
Hong Vn Ch
Hm khc bnh nh v tiu thuyt. Ti phn i Truyn anh Lc ca Nguyn Huy Tng ng gii nh. Ti c ra su by ch, kt lun rng ci tiu thuyt ny nhiu ch khng ging vi s thc, tri vi ch ngha hin thc bc th nht, nu n c gii cao th khi ngoi quc dch n ra, nht l khi bn ch c n, bt li cho vn hc ca chng ta. C ban khng ai bc li li ti, tuyt nhin khng c mt ngi no bc li ti, nhng th no khng bit, cui cng cng phi biu quyt, v ti vn ng v thiu s, v li l thiu s tuyt i. n khi vic xong ri, Ban Chung kho khng cn c bui hp no na ri, ti mi tip c hai tc phm v k s, u ng gii ba, c thng tri bo c v cho kin. Ti thy ci Nam b mn yu ca Hoi Thanh ch l bi vit chy nh bi ng trn bo, khng c g l gi tr vn hc, cn ci Ln cng trng ca Hng H vit c cng phu hn. Ti nh ra mnh tng h hai tc phm ca hai ng Xun Diu, Nguyn Huy Tng xung m khng c, by gi khng cn c sc bng m h ca ng Hoi Thanh xung na, bn vit mt mu giy ngh a Ln cng trng ln gii nh. Nhng mu giy y v sau chm i u mt, khng ai nhc n. Sau c mt bui hp gia nhng ngi chm gii vi nhng ngi c gii. ng l, mt bui hp nh th, th no Ban chm gii cng phi gi cho nhng ngi c gii c thc mc g th ni ra. Bi v by gi khng phi nh thi phong kin chm trng thi, quan trng n tin ly by b ri ai rt ny chu. Nhng m khng thy ng g n vic y. Gn rt bui hp ti mi ngh xin cho ni thc mc. Th ri c my ngi ni thc mc ca h. Cui cng ti cng a ra thc mc ca ti v ci s hai ln b ng v thiu s nh ni trn. Ti ni qu quyt rng mc du ti ng v thiu s, ch ci s nh ot y ca a s, ti cho l khng ng, ti nht nh khng phc. Trong nhng ngi c gii, c mt ngi ng ln pht biu kin, ly lm l rng sao trong Ban Chung kho khng nht tr vi nhau, xong vic ri li cn c ngi a ra thc mc? Tan bui hp, ti ngh m cng ly lm l rng sao ci ng ly lm l li khng trong Ban Chung kho? n hm pht gii thng Cu lc b on kt, ban t chc ngh ti lm mt ngi trao gii. Ti t chi. Ti s rng trong khi trao gii hoc ri m ti gp phi trao ba ci gii m mnh phn i th kh cho mnh. Khi tuyn b ba ci gii m ti phn i y ti nht nh khng v tay. Ti nht nh t thi phn i n cng. Hm thng tun thng 6, ti nm trong Bnh vin C, thy my anh b i c tp th Ngi chin s ca H Khi i m ch rng d qu, ti bn mn xem th thy qu tht l d qu. Th m n c gii ba vn hc. Tp th ny, ti trong Ban Chung kho cha h thy mt n, sau cng ch nhn c thng tri ni n nguyn gii khuyn khch, nay tng ln gii ba. Ai tng ln? Th c l khng? Ban Chung kho theo ngh ca ng Xun Diu, sau khi tuyn b gii thng, phi lm nhiu cch tuyn truyn c ng rm r cho cc tc phm c gii, v ct c ngi no vit bi ph bnh cho tc phm no. Lu m khng thy my ngi vit. Tnh c ti hi mt ng, ng tr li: Kh vit qu. Cu tr li ng ht sc: ly n trng gii th d, ch vit tuyn truyn c ng cho n th phi kh. Cho n ht thng by m ch c hai bi ph bnh trn bo Vn ngh. Mt bi ng Hong Xun Nh (mt trong Ban Chung kho) ph bnh Truyn anh Lc, c gi khng ly lm mn nguyn, c ngi ni, c n ch thy ci v m phm hin lnh ca mt v gio s i hc m thi. Mt bi ng Hoi Thanh vit binh vc cho Ngi sao m binh vc mt cch 47
Hong Vn Ch
gng gng qu, nht l yu, khng h chng ci li nhng ch kch trong ba bi ca bo Trm hoa. Ti rt khng phc ng Hoi Thanh im ny: ng vit bi y sau ba bi ca Trm hoa m ng khng h nhc ti Trm hoa ly mt ting, ng c dm n xung cng nh Phm Qunh dm bo Hu Thanh ca Ng c K. Nu khng dm th l ng khinh, cng nh Phm Qunh khinh bo Hu Thanh ca Ng c K. V v ny, c mt iu, ngi ngoi khng phi l ti, khng bit n, th khng ly lm qui. y l iu, ba ng Xun Diu, Nguyn Huy Tng, Hoi Thanh u c tc phm d thi m u trong Ban Chung kho. Nu ch trong Ban Chung kho m thi, cn kh; th iu tra li h s, th ba ng cn trong Ban S kho na. Sao li c th nh th? Trng thi phong kin thu xa, tuy c m mui g bn trong, ch bn ngoi h vn gi sch ting: Mt ngi no c con em i thi, th ngi y vn c c ct c cng phi hi t, khng c i chm trng. By gi c n chnh mnh i thi m cng khng hi t: mt l l thi i H Ch Minh, con ngi i mi, lim chnh c ri; mt l trng trn v thy mi ci ming b v lp. Ngi ta c s bn ch xuyn tc. Sao trong vic ny khng s? N cn g phi xuyn tc? c my tc phm c gii thng ny, tha h cho n nh gi vn hc min Bc. Gi l ph bnh, ch c th; ti ch trnh by my hin tng khng tt trong gii vn ngh. Cn sa cha, mong i hi sp ti, nu ton th xt thy li ti ni c ng phn no th xin tu m sa cha. PHAN KHI (Vit xong ngy 30-7-1956 ti H Ni) [1]
Tm u im Li son gi: Bi ny chnh thc l ca c Phan Khi. C vit bi ng ngn ny ch riu li chm gii thng vn ngh m c t r trong bi trn.
Mt do, gia loi d cn d nc, m cuc thi sc p. Nhn c s tranh chp, ba con: ch, Cc, nh ng u khu vi nhau. Ting Cc nh hn ht, nhng m ng n Tri. TrI sai Nhi bn lm trng ti. Nhi bn t chi: Con nh hn ht, con khng dm c thm quyn trn ba ch y. Tri phn: "Ch c my l ng loi vi chng n, my s lm va ta, khng c t chi." Sau khi cc chng phi lm trng ti, Nhi bn tu kt qu: nh ng gii nht, ch gii nh, Cc khng gii no c.
[1]
Bn ng trong cun sch ny c lc b vi on. Xem ton vn bi vit trong T sch talawas: Giai phm ma Thu tp I (talawas).
48
Hong Vn Ch
Tri t dng khng vui, bo Nhi bn: "My c ht sc tm ra u im Cc xem." Nhi bn tu: "Ch y mt mn khp c ngi, con khng tm ra u im no." Tri phn: "Thi, cho my i v." My hm sau, c ngh nh ca H B sc v: "Nhi bn b y vnh vin di nc, khng c ln cn na. Nhi bn gp C tr, k cnh ng ca mnh, C tr bo: "My di lm. i u chng bit con cc l cu ng Tri. Tao y m cng cn thua kin n na l..." (Trch Giai phm ma ng)
ng bnh vi
Li son gi: Ng ca tc gi trong bi ny kh r rng: C Phan ch cc cn b cao cp, c l c ng H, cng ngy cng ti. C ni nh vy l v c cho rng ng H ngy nay khng thng nc thng ni nh ng Nguyn i Quc ngy trc na.
Khp nc Vit Nam c tc n tru, cho nn u cng c bnh vi. Theo nh ti bit, vng qu chng ti, c hai th bnh vi. u bng t nung c, m mt th ging nh ci h nh, duy c eo, ming loa, cho nh trung thng dng; mt th hnh trn m t bng, trn c quai xch, ming v mt bn, ton thn t mu lc hoc mu vng, cho nh sang dng. C hai u ng vi trong lng n. Nhng mi khi cho vi vo, ngi ta li cng dng vi p ci ming n cho cao ln. Nh ti, hi b ni ti cn sng, c mt ci bnh vi hng sang y. Mi khi mua vi ch v, b ti ngi t m ly ci cha qut vi nht vo ming n, gi l cho ng bnh n. V lu lu p thm ci ming n mt ln, ho nn ci ming cng ngy cng chu vu ra. Th bnh vi thng, dng cha bng tre: nhng th bnh vi sang, bao gi cng dng cha bng st, thn ci cha, i khi li c eo mt li dao rc tru. Nh khc th no ti khng bit, cn nh ti, ti li, b ti c nh rt ci cha ra ra mt ni khc. Lm nh th, b ti ct ngha rng ng bnh linh lm, m hm c k trm o, ng s mch cho mnh, m nu ci cha lp ci ming th khng mch c. Ti ni nh ti c mt ci bnh vi, khng ng. Ni ng l t hi ti cn nh cho n nm ti hai mi lm tui, b ti cht, nh ti c ba ci bnh vi k v nhau. Bi v dng lu ngy, trong lng y vi kh cng, ming n v c p nn tum hm li, khng dng c na, phi mua ci khc. Lc nh ti c mt ci trang th Tam v: gia l Phc c chnh thn, hai bn l Th 49
Hong Vn Ch
cng v To qun. H ci bnh vi no b thi ra th b ti bo em t ln ci trang y, th nhn th. S th phng nh th, khng phi ch ring mt nh ti u. C lng, nh no c bnh vi thi ra, cng u em t trn cc tng thnh nh hoc cha; nh th, ngi ta cho rng th ng bnh . Ci bnh vi, ti sao li gi bng ng, c t u n y, bn c bit. vng qu chng ti, m c l c nc Vit Nam cng vy, vt g n c th lm hi mnh c th gi bng ng, vt g n to hay sng lu nm th cng gi bng ng. Con cp n tht mnh c, gi bng ng Cp, con kh ph hoi hoa mu ca mnh c, gi bng ng Trng; con chut, cn qun o ca mnh c, gi bng ng T. Ci u rau, dng nm mi nm mi thay ci khc, gi bng ng Nc; ci che, to, ng knh ca n c khi gn n mt mt, gi bng ng Che [1] . Ngi Vit Nam v sau th no cha bit, ch v trc, h vt g lm hi c hoc ln hoc nh, vt g sng lu v to xc th u gi bng ng t lng tn knh, sng bi. Ti c phm mt ci ti hi mi mi tm tui, by gi ti xin t kim tho v th nhn. Nm ti mi tm tui, ti khng tin nh b ni ti tin na. Mt m ma h, gi Nam nh bo, sng trng m m [2] , ti r my thng bn la tui vi ti i dc ng ci lng, i qua nh vo cha, bao nhiu ng bnh vi th trn tng thnh, chng ti u ht mt lot xung t c. Sao li lm nh th? Chng ti c lm nh th, khng cn c l lun. Nhng, vi hm sau, tr li xem, khng bit l do tay ai, thy u t li t chnh trn tng thnh. Tuy vy, khng phi ci ti ring mt mnh ti. By gi bn thiu nin chng ti hu nh a no cng c th lm th c. Nu ngy nay ti phi t kim tho th l thiu nin y, bc u ri, cng phi t kim tho nh ti. Tm li, ci bnh vi, v n sng lu ngy, lng n c cng, ming n bt li, ngi c r trn trang hoc trn tng thnh, cng nh pho tng t hoc g khng ni nng, khng nhc nhch, th ngi ta tn th sng bi m gi bng ng. Ti vit ci bi kho cu nh ny ct ct ngha my cu th ca L t: Nhng kip ngi sng lu trm tui Y nh mt ci bnh vi Cng sng cng ti, Cng sng cng b li. (Trch Giai phm ma Thu tp II)
[1] [2]
Che, dng p ma, Bc gi l i hn (ch thch ca Phan Khi).
Gi Nam l th gi nng Trung b, m c gi Nam th trng km sng (ch thch ca Phan Khi).
50
Trm hoa ua n trn t Bc ng Nm Chut
Hong Vn Ch
Li son gi: Chnh v bi ny m t bo Vn b ng ca ngay tc khc. Cng sn tinh nhn ngay ra thm ca tc gi. Vi mt cu chuyn vu v, c Phan mun ni: Giai cp thng tr bt c thi i no cng thi nt m vn c c che y. Mc d che y, trong dn gian vn c ngi thy r. Hi ti cn mi bn tui, mi lm tui, th nghe ngi lng ni nhiu v ci tn Nm Chut. V gc gc ca hn, ch thy ni l ngi lng K Lam, ci lng pha bc lng ti cch mt con sng, v sau c ci ga xe ho gi l ga K Lam, cn mi s khc khng bit r. Hnh nh hn cng khng c nh ca, cha m, v con g lng. Hn lm th bc, quanh nm i lm ngh cc ni, nht l cc ni h, nh Hu, Nng, Hi An. H ni Nm Chut l th bc kho nht i, Hu c nhiu th bc danh ting cng phi chu thua. Nhng li ni hn t lm vng gi, mi khi c gi n nh lm n trang cho ngi ta, nh ch d ngi cnh mt bn, hn cng c tro bc, tro ng vo, ly vng ra, khng lm sao bit c. Bi vy c vng qu chng ti, nhng nh giu c, vn bit Nm Chut l th kho, nhng khng ai dm thu hn lm vic g v ci ngh ca hn c. Nhiu ngi cn ni Nm Chut c sng, c bc gi c. Mi khi ni iu y, h lm ra v b mt, hnh nh h c ng cho Nm Chut nh lm mt vic g ln, lm gic chng hn. Nhng khng bit th no, ngi ta li cho Nm Chut l k ni lo ni pht, vo ci hng mi voi khng c bt nc xo tc l mng ngi y li ni lo ni pht ri, c khi ch dng c mt ch: Chut qu, tc l lo qu. Lc by gi ti ang i hc nhng ni cch xa lng, mi khi v lng, li thnh thong nghe ngi ta ni chuyn v Nm Chut nh th, nh th, ti cng ch nghe lm tai m thi, khng my. M hn th, cu c con quan ph, hc gii c ting, ang lo xi kinh nu s khoa ti y th khoa, khng th cng c nhn nm tn tr ln, vic g m phi n chuyn mt anh th bc. Nm hai mi tui, ti thi t ti - qui l, sao li t ti? - v nh, cch my hm th ti i v lng Xun i thm b ngoi ti v cu ti. n mt ba cm tra, n x chiu, ti co v th va c mt ngi n. Ngi trc di bn mi tui, mt trt, nc da xanh xm, mt sng, ming rng, hai mi tr ra, hm v cm nh nguyn khng c ru, khng phi co, ngi thp song cng khng thp lm, u trc, qun ci khn vi en, o cc cc gia, qun n u gi, chn mang dp da sng. Ngi y lc vo n ca, hai tay cp ci nn l ngang ngc ci cho cu ti, khi b ci nn l ra, mi thy trong tay cn cm mt ci na m sau ny ti mi bit l ci dc tu. N l ci ng trn m di, thy thong nh c khm x c v bt bc, bt vng g . Cu ti nh cho nh khng phi cho: Anh Nm phi? D, lu lm, c th quan ln qun ti. Ti nguyn co v ri, cho nn d c gp mt ngi khch mi vo hi l nh th cng c vic ra v. Khng ng khi ti ra khi cng, ln ng v mi mt chng, nghe c ngi chy theo ng sau gi ti ng li, th ra l ngi thy lc ny. Anh ta t gii thiu: Ti l Nm Chut y." Ri t ngt hi ti:
51
Hong Vn Ch
"Nghe ni cu u t ti m cu khc, c phi khng? Gi s cu c u th khoa th cu lm nn ci tr trng g?" Mt go nc lnh xi vo xng sng! Ti bn ln, p ng, ci h h khng tr li c. Bi v ci l anh ta ni ti cng c ngh ti, nhng khng i thi th thi, i thi th li mun u to. Th ri Nm Chut i cng ng vi ti, va i va ni chuyn. Anh ta c a ci dc tu ln, ni vi ti: "ng cu ca cu tht l keo qu, ci dc tu th ny m cm tr c 5 ng bc. "Hoc gi cu ti khng c nhiu tin chng? Ti ni cho c ni, ch khng c g c. Nhng anh ta ci phng: "Quan ln hi xa (ch ng ngoi ti) lm n Tng c H Ni va chi, m khng c tin lp ni ci nh ca ng b li trc ngi; cn ng ph (ch cu ti) mi lm Tri ph c 3 nm v chung dng, mua c nhng mi mu rung, ti bit l hng t tt nht, th sao ni l khng c nhiu tin? Ti thy ci iu anh ta ni hnh nh ng, ti lm thinh. Bng dng anh ta ct ting ci mt cch rt x l, ri ni tip: "Ai c i, cha cht v nh Ty m con tr i lm quan vi Ty! Nghe cu ny ti cm ng qu. Ti khng dm chng li anh ta, ch ni nh vt vt mt t: "Thy b ngoi ti k chuyn, lc ng ngoi ti mt ri th cnh nh sa st qu i, nu cu ti khng lm nh th th n ln bi mt. Anh ta bu mi, ci mi tr ri, cn bu na, rt kh coi: "Ra ch c lm quan mi cu vn c nghip nh. Th th bao nhiu ngi khng lm quan, h u i n my ht. Ti li lm thinh. Ngng mt lc, anh ta ni tip: "Hn chi m quan ln cht H Ni nm Ng, nm Du tht th kinh , Ngha hi ni ln nh Ty, nm Hi Ty ko ln ng n cha Phi Ph, th ng cu ca cu lm bang t trong ci n y. lm g? Cu c bit khng? n p Ngha hi. Nhng chuyn y, thy m ti c k cho ti nghe hi cn nh, ti bit c, nhng tng l ni: "Thng tm nm Hi, m ti mi ti ra, ti lm g bit c nhng chuyn y? Anh ta li ci, nhng khng x l, nhn vo mt ti: "Thy ngi ta ni cu thng minh, ni chuyn vi cu, ti cng thy cu thng minh tht. Thnh lnh anh ta nhy mi dp hai ba ci, ly khn lau nc mi, c nc mt na, ri ni 52
Trm hoa ua n trn t Bc thm:
Hong Vn Ch
"Nh ti, (anh ta ly tay phi n vo ngc) ghin thuc phin cho ng, ch ng cu ca cu m cng ht th ht thy nhng ngi nghin chng ti u phi ly lm l. "Sao vy? "Quan ln hi xa c cng my ng em lp mt bn gia c, trong c mt iu cm con chu ht thuc phin, nu phm th trng tr bng nhng cch no . Th m dm phm. bit con ngi ca ng cu ca cu l vy : ci g cng lm nghch li vi cha. Ci gia c m anh ta ni y, ti khng h bit, v khng h nghe ai ni ti. Nhng ti ngh, nu ng nh th, th anh ta ni cng c l. Ti li lm thinh. y n ch con ng r vo nh ti, ti ng li, ni my li t bit. Nm Chut nm ly tay ti v ni: "Ti ni ny gi c lm mch lng cu khng? i c thiu g chuyn ni, h tt ti gp cu ln u phi ni lm mch lng cu, nhng tnh c gp cu chuyn ng ni th c ni. Ri anh ta t mong gp ti ln khc. Ti va i v nh va ngh, ra Nm Chut l con ngi nh th y. L mt anh th bc, sao li ni c nhng iu nh th, ti ly lm l. Ti hm y, ti em c cu chuyn Nm Chut ni vi ti k li cho thy ti nghe. Thy ti bo: "Ci thng lo n th l cng! "Nhng nhng iu hn ni, con thy nh cng c ci ng. Ti rn rn tha li. "ng kia ? Mc du ng chng na, ci hng thng Nm Chut m li c ni th ? Thy thy ti ni hi xng, ti lm thinh. Mt chp ti mi du ging hi: "Ci gia c ng ngoi lp ra m Nm Chut ni , thy c bit khng? "Tao khng bit. Thy ni s cm ht y nh ng bn (nh quan thng Phm Ph Th) th c, cn nh Xun Ti, tao khng nghe. n lc tt n, i ng ri, thy ti cn ni mt mnh: Ci thng lo qu! v sau hn mi nm, ti khng gp li Nm Chut ln no. Chng vo khong 1920, mt ln ti H Ni v nh, thy ngi ta ni Nm Chut by gi lp gia nh ng ti lng ti, ti bng c cm gic nh l mt vt g mnh b qun i m by gi thy li. Lng ti c mt ch gi l cn Mi gm, c mt vt t gi l t Ch a, theo li th Nm Chut xin lm ci tp tranh trn vt t y, v ci v l con gi qu la ca mt nh c mn bi bn ru v thuc phin cng lng ti. Hn vn lm th bc. 53
Hong Vn Ch
Mt hm ti n thm, thy trong nh ch c mt cn vn nh, trn t ci bn n, mt ci bung che phn tre, ngoi ra l ci l b bc ngay ch ca ra vo. By gi gn n Tt, tri hi lnh, hn trn, ngi cnh ci l b ang h c ngi trn la. Hn xin li ti v ni: Ngi ta tm bng nc, nhng ti quanh nm tm bng la. H th ny cho m hi ra, k sch ght, th cng chng khc tm bng nc. Hn mi ti ngi trn vn, ti khng ngi, ngi trn ci n k t t gn l b, ch sm cho bn hng ngi xem hn lm vic. Anh ta khng tm na, mc o vo, cho than thm vo l b, bc m nc ln, ri gi v sc ci bnh tch tr hm i, cho tr khc vo, pha nc mi ti ung v si la, cng ni chuyn. Ln ny anh ta gi ti bng ng, ni rng: Mi nm v trc ti mong li gp ng m khng c gp, ln ny gp, ti khng c chuyn ni. ng m thiu g chuyn, nh chuyn ni vi ti nm n khi i ng t Xun i n Bo An. Anh ta a tay ln khot khot, ni tht nhanh: "Thi thi, lu nay ti khng cn ni nhng chuyn nh th na. Ni khng c ngi nghe m cn c hi. Gi ti cn c ni ci li th khng th no ly v v lp gia c lng ng c. Ti ni: th th n phin ti. Trc kia ng khng s mch lng ti, th by gi ti cng khng s mch lng ng m hi ng mt vi iu. Anh ta ci mt cch thng thn. c lm, nhng nh giu lng ti h u ni ng hay n cp vng nn h khng dm thu ng lm ci g ht, by gi ng vc l b n y lm g? Anh ta li ci, ni dn tng ting: S d ti y l v c th cha ng h, xe p, bt my, kho ty, ni nhng vic cho ti lm hng ngy ri, cn s lm vng bc th ch thnh thong mi c. Nhng ti mun bit ng qu c n cp vng khng? V n cp nh th no? Anh ta li ci mt cch x l: Th n cp m k g? C nhng k n cp th khng ai ni n. Ti c n cp vng tht y, nhng cng tu ch tu ngi, lng Bo An y th ti khng thm. Ri anh ta thut li chuyn n cp vng cho ti nghe: Nm Thnh Thi thp nh, ng Nguyn Hu Thng lm Tng c tnh ta, c hu ng y gi l c Ho Mc, tuy c hu m oai quyn nh b ln. Mt hm, ti c trt i n, lnh bm bo ri dt vo nh trong. C ta mun ti li y lm cho c mt i vng chm y nh i c c sn, v hi ti c th lm c khng. Ti ni c, v xin cho xem i vng 54
Hong Vn Ch
chm sn c ca c. C ta m t ly ra, toan trao cho ti. Ti c mt vung la trng tinh khit b sn trong ti, bn ly lt trn bn tay, ri mi nhn ly i vng t tay c t ln vung l Ti em ra ch sng, c i theo. Ti nhc nhc xem th i vng nng bao nhiu, v cm tui vng cho tht ng, ngm xem nhng nt chm cho tht u ra , cn vn ch ci c ra coi th c ch hay du hiu g khng. Xong ri, ti tr i vng li v ni: Bm b ln, i vng ny kho lm, ch c vn ra vn v ca n c khc ci ch, b ln c khng? C ta ni: Ti bit, n l ch ngc. Ti ni: Con c th lm ng y nh th, nhng hm nay con c vic ring, khng li c, mi ngy na con xin n lm hu b ln, khng dm sai hn. C ta ng ." Ni n y, anh ta ni ngp mt ngoi i ba ci, ri xin li ti cho ln vn t n ht my iu, v mi ti nm i din nghe ni tip. Ti v nh, cy cc lm mt su by ngy mi xong mt i vng ct gi m vng. ng l lm bng ng th c li nhiu hn nhng v c chm phi lm bng bc. Thnh khi ri, xem tui vng nt chm cho n ci ch trong u y ht nh i vng ca c Ho Mc, em m nh tro, c thnh cng khng bit Ti ngt: nh rng ng lm mt ci rt ging, cn nh ng cn ca i vng, tc l sc nng ca n, ng bit l bao nhiu m lm cho ng c? "y th mi l ti." Anh ta ci hp mt m khng ra ting. "Chnh n ngi l ch . Bt k th kim kh g, ti nhc nhc trn tay khc bit ng cn ca n ng khng sai. Chng tin, ng tho ci dy chuyn ng h a y xem. Ti tho ngay ci dy chuyn trc mt anh ta. Ko xong iu thuc anh ta ng hng mt ci, ngi dy, cm dy chuyn trn nhc nhc mt ci ri ng dy i ly ci cn tiu ly a cho ti, ni qu quyt: ng bit mt cn ch? Cn xem. Ci dy chuyn ny nu n l vng th n nng hn, nhng n l ng m vng cho nn n ch c ba ch tm. Ti cn, qu tht, ba ch tm hi yu mt cht, song em vo ch ba ch th hi vt. Ti ku ln: Th th ti tht. Xin chu. Anh ta li ni: Cn mt ch b quyt na. ng bit, vng nng hn cc th kim kh khc, ngha l vng, bc, ng, ch cng mt th tch th lng ca vng phi nhiu hn. Vy th mnh mun cho ng cn ca i vng gi bng i vng tht, m ci vc ca n cng ch bng i vng tht, khng to hn, th mi l kh. Nhng ci c thc hnh mi ct ngha c, ni bng ming s ng cng khng hiu. Ngh mt lt anh ta k tip n cuc nh tro: ng mi ngy ti li n. Hai bn tho thun vi nhau v iu kin lm vic ri, c ta m t ly i vng v vng dip ra t trn sp, ri gi ti n ng bn cnh xem c cn. Cn i vng nng mt lng hai - ti chc d lm, v i vng gi ca ti cng ng mt 55
Hong Vn Ch
lng hai - cho nhch mt cht, nh giao c cho ti. Ti cha nhn, xin cho xem i vng . C ta ng dy cm b vng dip c ch mt lng hai ct vo t. Trong lc ti ly i vng gi ra t trn bn tay tri, y vung la trng ln trn. Khi c ta quay ra a i vng cho ti, ti cha bn tay c vung la trng ra nhn ly cng nh ln trc. Ti i ra ch sng ngi xung lm b xem li i vng, c ta cng i theo. Xem xong ti ng ln. C ta sp lng i v ch sp. Ti i sau, lt c vng v vung la t bn tay tri qua bn tay phi, thnh ra i vng gi nm trn, c th m tr li cho c ta, v ti gp nhanh vung la c i vng tht trong m b vo ti. C ta hi: Ch ch th khng gi ly lm mu ?. Ti ni: Bm b ln, con xem hai ln nh th ri, xin bo m lm tht ng. C ta khen: Hn chi m ni ting l th kho. Ti nh ng Ph in vit trt i ch l v c b Ph mch ming. By gi chng mi gi sng, ti xin i ra mua thuc phin ri tr li nhn vng dip bt u lm. Ra n ch Vnh in, ti em i vng chm vng mi chnh hiu ca b ln gi cho mt ngi anh em ng o. Ti khng qun cu tc ng: C gian phi c ngoan. ng n cp ch c th, hay l lc tr li lm cn n cp na? Ti hi. Khng, ti di g m n cp na. Trong nhng ngy lm, c ta ngi gi mt bn, khng phi v th m ti khng n cp c, c iu ti nh bng khng n cp. Khi lm xong, ti hi mun khc ch g. C ta ngm ngh ri bo: Ti l ngi Ho Mc, khc ch mc cho ti. Ti khn ch . Bi v hai i vng ging nhau nh ht, c khc ch khc nhau lm du th mai sau i gi c x ra, hn mi khng c th ng c l i do tay ti lm. Cho n by gi ti cng cn n hn l, nh th, s lm cho ng bn ng nghip no ca ti lm cho hn i vng tht ho ra l ngi bt lng thin, nhng ng tnh, git ngi ai cn gm chy mu! ng lm ci vic nh th c nhiu ln khng? K ra cng khng t. Nhng ti u n cp bn n cp nh Tng c, B chnh, n st, Ph, Huyn, chnh ci b Ph ni lc ny mt vi ti my lng vng m khng bit, i mch ming cho ngi khc. Nhng vic nh th ti cng chng giu, c hay em ni vi ngi ta cng nh ni vi ng y, cho nn mang ting, ch thu nay c ai bt c ti n cp u. Hi n s c sng, lm bc gi, anh ta bo: Ta c nu st c u m c sng? Nhng cha sng th c. Hi ti Nng, cc th sng lit my ca Ty thng em thu ti sa. Bc gi th ti c lm, nhng tnh ra khng c li g my, v sau ti khng lm na. Nm Chut cn ni cho ti nghe v tnh cht ca cc th loi kim v php hp kim, nh ng v km, mi th bao nhiu, hp nhau thnh ra th g, ng v thic bao nhiu, hp nhau th thnh ra th g, nghe ra thng tho nh ngi c hc chuyn mn. Ti ly lm l bn hi: ng c hc vi thy no m bit c nhng iu y l nhng iu m cc th bc khc hu nh khng bit? Anh ta vng ngi dy, ci, ra iu c , v vo i ti: Xa nay mi c mt ngi hi ti cu y, l ng! Ti chng hc vi thy no ht, ti ch c c mt cun sch l cun Kim thch ch bit. 56
Hong Vn Ch
Ti sng st, ngh bng: t ra anh ny cn bit ch na ka. Ci tn sch y ti cha h nghe, cng khng dm ng l anh ta ba t. Mt hm khc ti hi thy ti c bit cun Kim thch ch bit khng, thy ti cng chu khng bit, v hi ti nghe u, ti kim ng ni tr, ch khng dm ni nghe Nm Chut. Cho mi n gn nay, c L Tn ton tp, ti mi thy trong c nhc n tn cun sch y. Ti ngh m ly lm thn, sao mnh khng bit m lc by gi khng hi ngay anh ta, ch v ngh mnh l ngi hc thc vit bo vit bic, m t ci dt trc mt mt anh th bc th qu. v sau my nm, mi nm ti H Ni hoc Si Gn v thm nh, u c n vi anh ta. Anh ta cn in trong u ti my cu chuyn l th v bt ng na.
Nm Chut tng ni vi ti rng t ry anh ta khng ni nhng chuyn nh ph bnh cu ti mt cch khng n nang, nhng ri li chng no tt y, vn khng ci nt. Mt ln, ph bnh nhn vt lng ti, anh ta ch ng T n dt, ng B kia keo kit, cui cng anh ta ni: Ti ch phc c hai ngi, mt l ng Bin Chn, mt l ng Tm Th. ng Tm Th, ngi Minh hng, ng lng ti, ngho chuyn ngh lm thuc, t hay giao du vi ai, ti khng bit ng ta cho lm. Cn ng Bin Chn, tn tht l Phan nh, ch rut ti, cha ca Phan Thanh, Phan Bi. Ch ti l dn trng, ngho, c gng lm mi cho con i hc c, nhng ng l ngi cn kim lim chnh li khng khi na, chnh ti, ti cng phc ch ti m s thy ti. Ti khng tham gia kin g, ch ngm ngm chu anh ta l bit ngi, ph bnh ng. Nhng, trc mt ti m ni nh th, ti ng anh ta c ng mt thm , l anh ta khng phc thy ti. Thy ti i khoa, lm quan, b quan v lng, cm cn ny mc cho c lng, c tng, khng c mang tai mang ting g, nu anh ta khng ly lm ng phc, chc anh ta thy v kha cnh no . T ti m ra y ny, hoc gi cha mnh cng c khuyt im g nh cu mnh, lm cho ngi ngoi phi ngh m mnh khng bit chng. Ti c em hi ch ti v thut li li Nm Chut khen phc ch, th ch ti trch ti sao li i nghe chuyn ca Nm Chut. Th ra ch ti cng c thnh kin i vi Nm Chut nh thy ti, nh nhng ngi lng. Ln khc, bng dng anh ta hi ti: Quan ln nh ta (ch thy ti) sao li khng lm quan na? ng c nh lc ngi b quan m v l bao nhiu tui khng? Ti ly lm l sao hn li hi mnh iu y. Song cng c theo mnh bit m tr li: Thy ti tui Tut, ci nm co bnh m v l nm K Hi, mi c ba mi tm tui. S d khng lm quan na, c l l ti khng chu lm vi Ty. Cho n lc ti ngoi hai mi tui, thy ti vn coi ti nh tr con, nhng vic nh th cha h em ni vi ti. C iu mt i khi ti nghe thong qua d lun bn ngoi, nht l lc Hi Phng gp L B C, ng y c k cho ti nghe khi ng lm phn s to n Nha Trang, thy ti lm tri ph, c ln ci nhau kch lit vi vin cng s, chnh ng ng lm thng ngn, th tm tt m tr li nh vy. Nhng Nm Chut hi vn ti mt cu rt oi m:
57
Hong Vn Ch
lng ny cn c hai ng na u lm n tri huyn, u b quan m v trc tui hu tr, vy th ng cng cho rng hai ng y cng khng chu lm quan vi Ty hay sao? "Thng cha kh chu tht, ti ngh bng. Khng bit i p th no vi hn, ti phi ni mt cu m t mnh cng thy l non nt qu: Vic hai ng y th ti khng bit. Anh ta vn ci ci li x l rt kh . Ngt cn ci mi bnh tnh ni: Ti cng c nghe v bit v chnh tch v nhn phm ca quan ln nh ta, nhng ti li c mt s kin khc, ni ra, ng ng tng ti c lm i vng tht thnh ra i vng gi th ti mi ni. Th ng c ni i. Lng Bo An, ngi ta ni, khng c t pht quan ln, m kinh nghim xa nay rnh rnh nh th. T trc bao nhiu ng lm n t phm tr ln u b cch tut ht. Cho nn ng Khnh, Thnh Thi n gi, ng no cng lm n ph huyn ri kim cch t chc m v. Nu ni khng chu lm quan vi Ty th khng lm t u, ch khng c l lc mi ra lm, khng bit rng mnh s lm vi Ty. Hai ng huyn kia cy cc mi n ngoi bn nm mi tui mi v, cn quan ln nh ta v sm l v mi 38 tui lm Tri ph. Ti lm nh khng gt gt nhn anh ta, k thc ti cho l ci s kin ca anh ta , khng bit chng, l c . Lng ti, ty gip lng ng M, ng gip lng Xun i, hai lng ny u c Tng c, m lng ti, thi th ng, i khoa cng c, nhng khng c quan to. Thu T c ng Nguyn Duy T, lm n Ph don Tha Thin, ng ni ti lm n n st Khnh Ho, cng u b cch. Ti khng tin phong thu, nhng l s thc. Hoc gi cc ng quan lng ti, trong c thy ti, thy th m s, lm n ph huyn lo rt lui cng nn. Hung chi ci lun chng ca Nm Chut r rng m anh thp lm, ti by lu trau di ci c tnh ngay thc ca ngi vit bo, ti khng th ci chy ci ci c. Ti thy chc chn lm, v ti bit chu chuyn cho nn anh ta thch ni chuyn vi ti, cn anh ta, hay ni ci li mc rut mc gan ngi ta nh th, cho nn h mng anh ta l ni lo ni pht. C mt s rt l. Mt ln ti n chi, vn ngi trn n k xem anh ta lm vic, lic thy trong ci thng ng ngh c quyn sch, ti th tay ly xem, th l mt cun Thng Sn thi tp khng c ba, x mt nhiu trang. Ti hi: ng cng c sch ny ? N l mt b n mi cun, sao y ch cn mt cun? Ti c m ti x qun thuc l ht, ch cn mt cun, bi v in bng giy quyn, qun thuc tt lm. ng c xem qua ch? Th ca ng Hong mnh xem th no c? Ti ch xem c c mi mt bi Mi trc diu. Ti pht lnh ngi. Ti c c th Thng Sn ri, ti cng khng thch, nhng ci bi 58
Hong Vn Ch
Mi trc diu l bi th no, ti c bit u? Ch v du dt, ti li c lm thinh, khng hi anh ta. V nh, ti hm y, ti lt b th Thng Sn ra tm, tm c bi Mi trc diu. V sau, ti dch ra ng bo Ph n Tn vn, sau na, em in trong Chng Dn thi thoi. Lc ra y bn c thng thc ci mc thng thc vn hc ca anh th bc: Bi ht bn tre
Ngy n hai cy trc Bn i dn bng Trong ca tre y kho Ngoi ca tin chng cho Khng ni th cng kh Ni th roi di s qut ch Ry v sau ng n tre na i nm trong tre cht cng !
T khi bit Nm Chut c bit ch Hn nhiu, xem sch xem th c ri, ti c lc em vn hc ni vi anh ta, anh ta ch nghe v hi ch khng t kin. Ti c trch. Anh ta gii thch th ny: Ngi ta, ci g bit t th ch nn nghe ch khng nn ni, ti khng ni chuyn vn chng ch ngha vi ng, cng nh ng khng dy ngh lm th bc cho ti. Anh ta lm th bc, nhng cng kim lun th rn na m l th rn rt kho. Nhng dng c ca anh ta nh ci km, ci ba, ci ko, anh ta u i n l b rn, ngi m t nh ly. Ci th lng ti c nhiu ngi bit, ci km ca anh ta nh, ai cng chu l khng km ca Ty. Nm 1944, ti H Ni, v nh c my hm th thy ti mt. Lm m xong, ti lun trong nh ba bn thng khng ra khi cng. Bun qu, mt hm ti i tm anh ta. n ni, ci tp tranh khng c na. Hi th ngi ta ni Nm Chut dn i u lu ri. T ti mt Nm Chut ca ti. Mt ln, trc mt ng T gi, anh Gip trong lng gi Nm Chut bng ng, ng T gi p bn qu: My gi thng Nm Chut bng ng, th gi tao bng g? Ti nghe m tc mnh, cho nn bi ny, ti nu u l ng Nm Chut. PHAN KHI
Nng chiu Li son gi: Nng chiu l tn mt tp sch c Phan mi vit gn y, nhng v chnh quyn min Bc cm, khng cho php xut bn nn chng ti khng th no kim c bn chnh. May nh c bi kch cun sch y ng trong bo Vn ngh s 15, xut bn trong thng 8-1958, nn chng ta c th bit nhng nt chnh v tc phm sau cng ca c Phan. Chng ti xin trch nguyn vn bi bo kch tm thi thay th cho bn chnh khng c.
59
Hong Vn Ch
T tng phn ng trong sng tc ca Phan Khi Thng 12-1957, Phan Khi a n nh xut bn Hi Nh vn mt xp bn tho dy, bn ngoi hai chNng chiu. Ci nhan gi nhiu man mc bng khung y, cha ng bn trong mt ni dung g? Ngi c th ngh rng y l kt qu sng tc vo nhng ngy gn cui, lc tui tri x ca Phan Khi. N gm nhiu bi bt k, tp vn vit t u khng chin Vit Bc n ho bnh lp li, v my bi vit sau khi v th . Vo u, Phan Khi ghi li i sng ca nhng ngi nui vt, cch chm, cch ly trng v.v... gi theo ting min Nam l "Cm vt". Cuc sng phiu lu, nay vng ny mai vng khc, ch cng nh ngi lm cng, u lm lng cc kh nh nhau, n ung c tht g nh nhau, khng c chi l phn bit i x, khng ai bc lt ai c. "Ti thy lm ci ngh ny tuy vt v m n nh th th y lm, gia ch v bn cng khng c chi khc nhau. ng ch ni rng nu khng th th khng thu c ngi, chng nhng phi tr tin thu mi thng m cui ma cn phi chia hoa hng cho anh em na, v th, tuy c li nhiu m vo tay ngi ch khng cn my." Qu nh th, th x hi ny, vn u tranh giai cp, quan h gia k bc lt v ngi b bc lt, quan h gia ch v ngi lm cng t ra cho c chuyn chng? Ch v khch qu v ngi lm cng cng ngi ung ch Tn Cng, mua tn bn Thi, ni chuyn t do mang sn g theo thay i thc n cho ngi lm cng khi chn, chng nhng tr tin cng mi thng m cui ma cn chi hoa hng cho ngi lm cng: "Tuy c li nhiu m vo tay ngi ch khng cn my". ngay bi u Phan Khi mun t mt vn g? Phi chng, Phan Khi mun nh vo mt vn cn bn ca ch ngha Mc L-nin? X hi khng c u tranh giai cp, khng c chuyn ai bc lt sc lao ng ca ai c. Tip theo l bi Ting chim. Phan Khi dn ra mt s chuyn c tch v mt vi ging chim Vit Bc, hnh dng, ting ku ca n v.v... Trong phn chnh ni v con qu. mt on Phan Khi vit: "Mt ln Cn Nhn, ti ngi ni nh sn, thy hai con qu rnh bt g con, mt con bt c bay ra ng b rung, x con g ra n; cn con kia b g m chng c, bt khng c cng bay i tut, n khng h ni: My phi cho tao vi!." Vn th nht Phan Khi t ra l khng c ngi bc lt ngi. Vn th hai l ca ai ngi ny n. Cho n th qu kia cn bit ginh git ci ming khng phi ca n l khng n, v khng h ni: "My phi chia cho tao vi". Phan Khi ma mai, xuyn tc vn u tranh giai cp l mt s i chia phn ca k khc. n bi Cy Cng sn. Bi ny lt trn ra t tng chng cng ca Phan Khi. Nhn y, ti cng xin nhc li thy r rng l mt t tng phn ng c h thng ca Phan Khi, ch khng phi l bt mn, hn hc vi mt vi c nhn lnh o sai lm nh c ngi lm tng. Phan Khi trc kia tng vit bo khinh mit ch giu "phong tro cng sn ging nh ng la rm" v cho S-vit Ngh An l "ci lon cng sn". Sau Ci cch rung t, lc cn b ta ang tch cc sa cha nhng sai lm khuyt im th lc no gp ng bn, Phan Khi cng hi: "Tnh hnh th no? C chuyn g l khng?". Ri c bn tranh nhau ni xu Ci cch rung t, v mong cho ta ng sa sai c. Phan Khi ln no nghe xong cng ci thch ch. Y c ngay hai cu ca dao: "Bao gi c c t do/ Ngy nay ng thay vua tr v" v ni l ca ng bo u trong Khu T. Mt ln, nh Minh c, trong mt cuc hp bn bc in mt s th gia bn chng vi 60
Hong Vn Ch
nhau, Phan Khi khoe rng mi su tm hai cu ca dao na: "Cng sn ti nc Nga/ Chnh danh th phm tn l L-nin". Lin lc y, bn h lm mt bi th "kp thi" tn l cy cau, khen Phan Khi ngi "trung thc, tit tho" thng nh cy cau, cng gi cng cng, ging bo ch lm cong thi ch khng th b gy c. Tr li bi Cy Cng sn, ngay cu u, Phan Khi ch ngay vo Vit Bc, qu hng cch mng: "C mt th thc vt na cng nh sen Nht bn, x ta trc kia khng c m by gi c rt nhiu. u th ti cha thy, ch thy trong my tnh Vit Bc, khng ch no l khng c." u tin, Phan Khi thy n ri rc my ni tnh Ph Th, v nhiu nht l Thi Nguyn v Tuyn Quang. N mc trn th trn b ta ph hoi "nh rng, ken kt nhau". Ni gi l C B-xt v n c mi hi nh con b xt, ni gi l Cy Ct ln, ni gi l Cy Ch ". Tn u khng nh t no ht, th cy y nhng ngi c hc khng gi bng Cy Ct ln di, m gi bng Cy Cng sn. Phan Khi ba rng trc kia x ta khng c cy ny (ct ln di), ngi Php mang n trng cc n in c ph, cao su, che t cho mt gc. "Khng my lu ri n mc y c n in, tr kh khng ht c, n lan trn ra ngoi n in. Ci tnh trng y bt u c trong nhng nm 1930-1931 ng thi vi ng Dng Cng sn ng bt u hot ng, phong tro cng sn cng lan trn nhanh chng nh th cy y, cng khng tr kh c nh th cy y cho nn bn Ty n in t tn n l "herbe communiste" , ng l dch l C Cng sn, nhng nhiu ngi gi l Cy Cng sn. N cn mt tn na rt l... Phan Khi ba ra rng y gp mt ng gi ngi Th: "Hi ng tn n l cy g, ng ni tn n l "C c H". Th c ny trc kia y khng c, t ngy c H v y lnh o cch mng, th thy th c y mc ln, khng my lc m y c ng x i ng, ngi ta khng bit tn n l g, thy n cng mt lc vi c H v th gi n nh vy." Ti sao Phan Khi em Cy Ct ln, cng gi l Ch , l B xt, "ton nhng tn khng nh t no ht" gi n l Cy Cng sn, v C c H? Ci con ngi vn t cho mnh l hc gi, bn cht phn phc, con ngi a ra th trit l "con ch th phi n ct" th vic mn tn xu ca mt ging cy c, x xin ni mc chi cnh chi kho cng sn l ci s trng ca y! Phn th hai l tp vn, ngoi u, Phan Khi c vit: "C hai phn u c mt t bi m my ngi c qua, cho l ging nh truyn ngn. Nu c vy na th ti cng khng bit lm sao c. Ti ch ghi chp s thc ch khng h vit tiu thuyt. "S thc" m Phan Khi ghi chp, l nhng s thc g? L nhng "s thc" kiu Nm Chut. M u phn ny l "Thi Vn Thu", Thi Vn Thu l tn mt thng n trm trng tn vi mt nhn vt trong Thu h, m Phan Khi quen bit v knh phc hn lu, nay mi c dp chp li 61
Hong Vn Ch
Phan Khi k lc y "b t Vn Thn" bn Php c a vo giam chung mt anh c tng hc tr - can vo ti n trm ca Ty. "Theo li Thu th nh hn cng n, hn i n trm khng phi v tng thiu m khng mun lm ngh g ht. Ci nhn sinh quan hn i khi l ngi annam phi lm gic, nh Ty m khng lm c, th i n trm, n trm ca Ty." C phi chnh l nhn sinh quan, t tng ca Phan Khi bc l trn tro nh trn kia chng? Phan Khi cn mn li Thu ph bnh Phan Chu Trinh, bo c i sai ng, "ni phi, ni khng vi Ty lm chi, a iu trn cho Ton quyn lm chi by gi n y i Cn o?". V cng mn li Thu Phan Khi t r quan im ca y t trc n nay khng tn thnh s u tranh chng Php. Thu tm tm ci ni v chng ti: "Cc thy cng vy. Gi nh Thu ny t cho ng, cc thy t khng ng". Thu k mt v n trm nh Ty v biu din vi mn ngh khin Phan Khi rt phc. Sau , nhn mt trn bo, t ph ngc ra. C trt sc n, c bit l nghim n Thi Vn Thu, tn cm u. "Nhng c ngi ni vi ti, c phi ph ngc g u, bo t sng n chiu, khng a cm vo, i th h m ca h ra, ch c ph phch g? Phan Khi vit truyn ny vi mt thm g? Chng ta c lin h n tnh hnh vn ngh sau lp hc 18 ngy, s thy Phan Khi hin ln nguyn hnh trong Thi Vn Thu. "Khi gi cng ngy cng to, qu gi n lu ri m cm khng c. Thu ng ra din thuyt bo anh em c i ra. Khng ti chi m nhn i. Ri t tay ly cha kho m ca, i lao v lnh canh khng dm cn li, c my trm ngi u i theo Thu i ra ht. Nhn lc Ci cch mc sai lm nghim trng, cn b ta ang tch cc sa sai th, trong gii vn ngh, bn u c Nguyn Hu ang, Phan Khi ng ln vo lnh o vn ngh. Trong cuc hp tng kt lp 18 ngy Phan Khi ng ln phn i ng ch T Hu v sau Phan Khi cng mt nhm Nguyn Hu ang, Trn Dn, Hong Cm, L t v.v... tp hp li ra bo Nhn vn. Chnh Hong Cm t th: Ban u Phan Khi nh t tn bo l Ci chi, l Thng vng h cm u khng n... tn Nhn vn l do Nguyn Hu ang tm ra sau. Phan Khi ni rng: "Nu ch ra bo vn ngh khng th hp lm. By gi nhiu vn lm. Phi lm bo vn ho x hi. Ti cn gi l chnh tr na. Ti s cn ni v nhiu vn th gii Xa nay, Phan Khi vn ly lm ngng nghnh khoi tr ch hn x xin, ni mc ni cnh ta m ta khng lm g c hn: "n trm, khng bt c, mi ngi bit c nn cng khng giu." Bo Nhn vn b qun chng phn i, cng nhn khng in, mi ngi yu cu chnh ph phi ng ca ngn chn s nguy hi ca n. Bn Nhn vn ru rao lc by gi: "Gi c lng ra nh mt con chut", "Git con chim s khng cn dng n dao m tru", "n cp ch ng ngi vo ha vi nhau, th nh ngi ly ca, l khip nhc". Phan Khi gi phong tro S-vit Ngh An l "ci lon cng sn", ni rng: "Chnh danh th phm tn l L-nin" cng l nhng ngi lm lon ln m kt ti hn l mt ngi lon nh. Vit bi ny, Phan Khi hin nguyn hnh trong tn n trm Thi Vn Thu m y ht sc tn dng, cao. Cng nh k l bi "ng Nm Chut". Phan Khi mn li xo hot, ranh vt ca mt tn th bc gian hng nghin ngp i tr vn ngh cho vn ngh, tr 62
Hong Vn Ch
chuyn mn cho chuyn mn. Vn ngh chuyn mn phi tch ri chnh tr. Bn ph hoi t-rt-kt Trng Tu, Trn c Tho, bn Nguyn Hu ang v Phan Khi cng b l chng ng hp xng ip khc ca Nm Chut: "Ngi ta ci g bit t th ch nn nghe ch khng nn ni. Ti khng ni chuyn vn chng ch ngha vi ng cng nh ng khng dy ngh lm th bc cho ti." Truyn th ba l Chuyn ba ng vua Kin Long, Quang Trung v Chiu Thng. Trc kia, lc chin tranh th gii th hai bng n, qun Nht vo ng Dng, ch ngha pht-xt vn mng st ra do nhn dn ta, ng Cng sn ku gi mi ngi chng Php ui Nht, dng nhng gng anh hng lit n xa ng vin lng i quc ca ng bo, th bn t-rt-kt cng gi ci th on ca Phan Khi ngy nay l xuyn tc lch s, bi nh Hai B Trng, cho rng Hai B Trng chng phong kin Trung Quc cng nh Trung Quc chng Nht by gi l tri qui lut tin ho ca loi ngi... V a lun iu "Nht khng vo ng Dng" lm lc hng u tranh ca nhn dn v.v... Phan Khi a ra chuyn "Ba ng vua" ny nhm xuyn tc v vo tnh on kt quc t, tnh hu i giai cp ca nhn dn ta v Trung Quc, theo ng ci hng vo Lin-s, Trung Quc ca quc M v Ng nh Dim hin nay. y l bi di nht trong ton tp, Phan Khi trch dn nhiu sch, nhiu ti liu suy din lung tung. Xin ch lc ra y my cu, thy ci xng sng ca bi y, v ci tm thut xo quyt ca Phan Khi: " ti ct mun cho ngi c qua s thy ngay ba ng y mt ng l u gi, mt ng l quay qut, mt ng l kh kho. T cch ba ngi thy chung trong mt tic. V li cng thy c rt r rng trong bn vua cha phong kin, gia thin t vi ch hu, b ngoi lm b nhn ngha trung thun, quang minh chnh i lm lm, m b trong khng khc g mt ti bun hng xch, mt ti ba que x l gp nhau, a no gian ngoan th chim phn thng, a no ngu n th chu thit." C th c ngi nh d tin v cho l Phan Khi vit bi ny, nhm vo bn phong kin, bn vua cha ngy xa. Can chi n ta m v ly, vn vo. Khng phi th. Phan Khi tng tuyn b: "Nc Vit Nam ta lm g c phong kin? nh phong kin ch l cu chuyn ba t vu v..." th vo phong kin, khng th c c. Ci d tm ca Phan Khi mun gi li hn th dn tc c (Mn Thanh bt Chiu Thng v bn tng vong co u tht bm, y i v.v...) v so sch ci quan h ngoi giao gia Quang Trung v Kin Long ngy xa khng khc g quan h hu ngh gia ta v Trung Quc ngy nay, "mt con co v mt con si ng tnh vt cht mt con d". Nhn dn ta v nhn dn Trung Quc on kt trn c s thng nht v nhng quan im chung ca ch ngha Mc L-nin. Phan Khi cho rng Trung Quc ngy nay cng ch l mt th kiu xm lc nh Mn Thanh xa. Chng vy, sao khi sang thm Trung Quc, trong cuc trin lm k ngh Mn Chu, Phan Khi pht biu: "Theo ti ngh th nc ngoi phc Trung Quc khng phi v ch ngha cng sn m vi nn k ngh Trung Quc. Ngy kia Trung Quc s chim th trng th gii". bi Gii thiu Nguyn Trng T cng l ra trng trn ci Phan Khi mun so snh ch ta vi ci triu i ngy xa. Khng khc g thi i chuyn ch hi Gia Long. Nc Vit Nam ngy nay cng l triu i g ; ngi ta t bi vit cho bo tt nhin phi c yu cu ca to son, y cng gi "C Chiu i, C Chiu!" b lu b loa m ngc ni rng by tm mi nm sau cng khng khc g ngy xa. a Nguyn Trng T ra trong bi ny va khen va ch - mt mt t rng "cu t Phan Khi" hn "danh T" nhiu, mt mt l vo ch ta. Nguyn Trng T, i o 63
Hong Vn Ch
Thin Cha (t i cha) sau v T c cm o, T theo mt linh mc sang Php v lu hc Paris. Nm 33 tui tr v, c dng nhiu bi iu trn yu cu ci cch nhiu vn trong nc. T l ngi tin o, coi c Cha Tri l ch vn vt v cng ng thi rt tn trng Nho gio. Phan Khi ni rng: "Ngi c ti nh th, sinh gp thi cn dng ci ti y, m khng thi th g c, m mi tht vng m cht l v l g?" Phan Khi cho T c l mt ng vua nhu nhc, lm vic g cng s, khng dm lm m li coi mnh l thn thnh, khinh ngi. "T c c ph vo mt bn iu trn ca Nguyn Trng T do quan tnh dng ln, mt cu: Dng c y, hay l cho n mt chc quan ly lng n, dng sc n. Mt chc quan! ng y tng ngi ta bu ci chc quan ca ng y lm y! Ti sao Phan Khi hn hc n nh vy? Bi v: "Vua th nh th, cn m quan liu t triu nh n cc tnh phn nhiu l h nho, m s phu dn gian cng ng hn, cng u l h nho, di vua, hai hng ngi ny nm quyn li mt nc trong tay h, h cu kt vi nhau gi ly quyn li, th cn ai m lm g c? Chng ta c nm v gi ly quyn li mt nc khng? C. Nhim v ca cch mng, ca v sn chuyn chnh r yu cu phi chuyn chnh i vi bn giai cp bc lt, i vi bn i ngc v phn li quyn li dn tc. Bn chng khng th c t do trong ch ta, th t do p bc bc lt, t do bun lu, u c tch tr, t do cu kt vi phn t phn ng trong nc v bn quc ngoi nc ph ri trt t x hi, m mu lt chnh quyn cch mng, xy dng li ch phong kin v thc dn b nhn dn nh . Phan Khi ni: "Khng phi i n ngy nay, t trc chng ta cng bit rng c ti lm sao... ngi ta mi giu inh giu in, trn lnh!". Trong thi i phong kin, di ch thc dn Php, ngi ta lm nh th l ng. Ngi ta khng mun ng gp phc v cho bn thng tr, ch c mc ch v vt cho vo ti chng. Di ch ta, nhng ngi khai man din tch rung t, khng i dn cng, trn thu cng thng, khng thi hnh ngha v qun s th ch l nhng k ch k su mt ca x hi, nhng k o ng v chng ch . Cng cn ni vo mt Phan Khi rng: V chnh sch on kt ca Mt trn Dn tc, v ng ta sn lng qun nhng ti li c ca mt ngi v to mi iu kin a h v con ng chnh, v lng nhn ca ng mun nht nhng k di bn ln m chi ra cho, gip cho h tr li lm ngi, v th m Phan Khi vn c i ng rng ri, n lng nhn s, khng phi lm g c, vit hay dch sch th hng tin nhun bt. ri chi ng, chi ch . "Mt chc quan, ng y tng ngui ta bu ci chc quan ca ng y lm y". Phan Khi n cho bt, hm hnh, t nh gi mnh l cao to, nhng ci mt tht ca y khng ai l g. Phan Khi chng li ci ch cu vt cho mnh, th Phan Khi ri nguyn hnh l mt tn chng cch mng. By gi - m c phi mi by gi u - ci b mt tht ca Phan Khi b lt trn ra, cng nhiu khi t y lt trn ra. Phan Khi l mt tn gio quyt, phn phc, mt tn lm tay sai cho quc, li dng s khoan hng ca cch mng v chnh sch i ng rt tt ca ng chng li ng, chng li ch . Khng c c hi th nm yn, dng cch ni bng ni gi, xuyn tc xch m; c c hi th vng ln ra mt chng i hn hi nh thi k tc qui ca bo Nhn vn. 64
Hong Vn Ch
L t tng lc, tng bi, y lp l nh tro, v vt cho mi ngi lm tng rng mnh l mt "hc gi" mt tay "lo thnh cch mng", mt ngi "ngay thng, bc trc", mt "nh vn kh tit". Do , cng c i ngi b mc la. Nhn vn-Giai phm b nh tan bc u hi cui nm 1956. C bn rt vo bng ti "phc xung sng tc". Phan Khi gom gp tt c sng tc ca y, em tn lc hy vng, c th nh c ta mt n cui cng trc khi xung l. Y t tn tp sch l Nng chiu. Ng u, chnh tp sch ny phi by r rt nht ton b h thng t tng phn ng ca Phan Khi v ci nng qui y mi nh kp hng ln, b nhn dn lm cho tt pht! Ch ng ring v phng din vn hc m ni, Phan Khi khng cn ch ng na, b khai tr ra khi Hi Nh vn. Ch ng ca y u, cho y t bit m t phong. Cha ni n hnh ng ph ri v chnh tr, khng thuc v thm quyn kt lun ca nhng ngi cm bt nh chng ta. Ch thch: on Gii b kim tho sau khi vit bi ny v b quy vo ti: v kch Phan Khi cng b nhng nt i cng ca mt tc phm m ng cm khng cho xut bn.
65
Hong Vn Ch
II. PHI THANH NIN

Phi ny gm tt c cc nh vn tr tui, ln ln trong khi la ca cuc khng chin dn tc v c rn luyn y trong h thng t tng Mc-xt. Tt c u l ng vin v a s tch cc tham gia b i. Tr nht trong bn l Phng Qun (nm nay mi 25 tui) v nhiu tui nht l Hong Tch Linh (nm nay chng 45 tui). iu ng ch nht l hin nay khng c mt nh vn thanh nin no theo ng, mc d ng o to nn h. H chng li hc thuyt Mc-xt v ch cng sn khng phi v quyn li giai cp hoc v h b tim nhim nhng trit l phong kin hoc t sn, m chnh v bn cht trong con ngi thin nhin ca h phi c phn ng t v khi b tiu dit. Ting ni ca h l ting ni ca con ngi "nhn chi s", khng i din cho mt hc phi no c, ting ni ca nhng linh hn cn trong trng. Trn Dn, mt nh th tham d trn in Bin Ph c th coi l in hnh cho th h ny. TRN DN Tiu s: Trn Dn sinh nm 1924 [1] Nam nh, hc tiu hc tnh Nam ri sau ln hc trung hc H Ni. Khi ng hc vn chng Php thi t ti, ng b nh hng Baudelaire v Verlaine, tr thnh mt thi s lm th ting Vit theo li "tng trng" (symbolisme) ca Php. Cho ti ngy nay ng vn gi li th v ng ch trng rng mnh li vn khng m phi dng c m iu trong cu mi din t c nhng rung ng trong tm hn ca thi nhn. ng mi xut hin l mt nh th th cuc chin tranh Vit-Php bng n. Tr v Nam nh, ng tham gia khng chin v m nhn cng tc tuyn truyn. Sau khi Nam nh tht th, ng xung phong gia nhp b i v c c ln mt trn Sn La. y, ng ph trch iu khin on vn cng, c cc vn ngh s trong trung on rt qu mn v c kt np lm ng vin. Nhng l mt vn ngh s, ng khng chu ni s chn p ca cc cn b chnh tr cp trung on, nn n nm 1951, ng xin v Trung ng, nhn cng tc vit bo cho Cc Qun hun. Trong thi k ny, ngoi vic vit bo, ng cn ph trch ging v vn ngh nhn dn v chnh sch lnh o vn ngh ca ng i vi vn ngh s trong nhng lp o to cn b vn cng. B ph bnh l ging sai ng li ca ng, ng tc mnh xin i cng tc tin tuyn v c c ln mt trn in Bin Ph. Xc cm trc s tn cng o t ca qun i khng chin vo thnh lu ca Php, nht l trc ci cht th thm ca T Ngc Vn, bn ng hnh ca ng, Trn Dn sng tc cun Ngi ngi lp lp. Nh cun sch ny ng c ng yu chung tr li v nm 1954 c c i Trung Quc vit bn dn gii bng ting Vit cho cun phim Chin thng in Bin Ph, l cun phim Vit Minh ng li
[1]
Trn Dn sinh nm Bnh Dn 1926 (talawas).
66
Hong Vn Ch
bng ting Vit cho cun phim Chin thng in Bin Ph, l cun phim Vit Minh ng li trn in Bin Ph do cn b Trung cng sang quay v mang sang Tu thu thanh. Nhn chuyn du hnh ny, Trn Dn c tip xc vi nn vn ho ca Trung cng. ng ly lm tht vng nn khi tr v, ng ni nh vi bn b: "Ch nn theo ng li vn ngh ca Trung Quc". Cng i vi ng sang Trung Quc c mt cn b chnh tr ph trch v ng li gii thch, nhng tn cn b ny mc du dt c v vn chng cng c nht nh dng quyn lc chnh tr ca mnh sa cha tng cu, tng ch ca Trn Dn, m c khi ngang nhin c li gii thch ca mnh cho Trn Dn vit. ng ly lm bt mn, nn khi v n Vit Nam, ng cng mt s vn ngh s ng vin khc nh T Phc, Hong Cm, Hong Tch Linh v Nhun, cng trong cnh ng, vit kin ngh ln cp trn yu cu hn ch s can thip ca cn b chnh tr vo lnh vc vn ngh. Kin ngh cn ang c cu xt th xy ra mt vic quan trng hn. l vic Trn Dn t tin ly v, bt chp s cm on ca ng. Theo mt o lut bt thnh vn m ng t ra, cc ng vin cp x phi bo co cho cp trn bit trc mi khi d nh ly v, ly chng; cc ng vin huyn (trng hp ca Trn Dn) phi xin php ng mi c ci xin hoc yu ng, cn v phn cc ng vin cp tnh tr ln th vic dng v g chng l o ng quyt nh. Trn Dn tuy l ng vin, nhng vn gi tnh cht vn ngh s, khng chu ni luyn i quan Mc-xt. Hi chin khu bao nhiu ln ng "xy dng" cho ng vi cc n ng ch, ng du khng chu v khi ho bnh tr li, ng tnh c gp v m ngay mt thiu n tiu t sn ph Sinh T, sng b v mt mnh, v b m h hng di c vo Nam khng kp mang theo. Trn Dn xin php ng ci ngi yu, nhng ng nht nh khng cho v mt l do cn bn: ngi con gi theo o Thin cha. Tuy vy, ng khng nu ln l do tn gio t chi m ch gii thch rng ngi con gi sng v tin thu nh m b m li nn thuc vo thnh phn bc lt, v mt ng vin khng th ly v thuc giai cp "ch". Trn Dn khng chu ct t tnh yu nn khuyn trung nhn mang nh ca b m li giao cho U ban qun tr ti sn ca nhng ngi vng mt trng coi v thu hoa li; hai ngi u cam chu sng trong c cc yu thng nhau. ng bn r duyn bng cch iu ng Trn Dn ln Vit Bc cng tc, nhng Trn Dn ly c m au xin v H Ni ngh di hn v t xin ra khi ng, ngang nhin n ph Sinh T sng vi tnh nhn khng cn ci xin. ng toan trng tr, nhng ngt v lc ang c phong tro di c, nn khng dm khng b bt c ai s lm no ng nhn tm khin cuc di c bnh trng thm. ng bn nut gin lm lnh, ch gy d lun l Trn Dn sa o, ri vo h t sn phn ng. Nhng sau khi ng ca Hi Phng, Trn Dn li lm mt vic to bo th hai l ph bnh kch cun thVit Bc ca T Hu, mt thi s gi chc trung ng u vin, ph trch lnh o vn ngh. T Hu lin ra lnh bt cc Trn Dn mang nht trn mt nh giam Vit Bc. V Trn Dn li sng b v gia H Ni mt ln na, hi thm chng u, khng ai 67
Hong Vn Ch
bit, vn tht nghip, li thm bng mang d cha. Bn b ca Trn Dn phi chung tin gip v thay phin n thm hi nng tinh thn. Tin Trn Dn b bt mang i bit tch lan ra khp H Ni v gy d lun si ni trong gii tr thc khng chin. dp yn d lun, ng bn sa sai bng cch a Trn Dn v mn xui, bt i theo chin dch Ci cch rung t. ng cng gi v Trn Dn n cho cng vic may v cho mu dch. Khng c bao lu, xy ra v Khrushchev h b Stalin. Nhm vn ngh s khng chin ni ln u tranh chng ng bng cch xut bn tp Giai phm 1956 (sau ny gi l Giai phm ma Xun). Lc ny Trn Dn khng c mt H Ni, nhng Hong Cm l bn thn, bit Trn Dn hi 1954 c vit bi "Nht nh thng" c gi tr, nn n nh bo v Trn Dn a bn tho v mang in trong tp Giai phm. T tp ch va in xong th b tch thu ngay. ng ng rng Trn Dn b nm t m cn dm vit bi chng ng nn gi Trn Dn v, mang ra u gia mt cuc hi ngh ca ng cc vn ngh s, quy Trn Dn vo ti phn ng, ly c l trong cc bi th ng c dng ch "Ngi" vit hoa nn gn cho ng c kch c H v ra lnh tng giam vo nh pha Ho L H Ni. Trn Dn ut c qu dng li dao co ca c, nhng khng cht, sau ny vn mang ci so c. Nm thng sau, Vit cng tun theo ch th ca tam Quc t pht ng phong tro sa sai. Gii tr thc c dp pht ng phong tro u tranh chng ng. H xut bn t Giai phm mu Thu v t Nhn vn, ln ting phn i v tch thu t bo Giai phm ma Xun v vic khng b Trn Dn. C Phan Khi c nu hai vn ny trong bi "Ph bnh lnh o vn ngh ng trong Giai phm ma Thu v Hong Cm vit mt bi nhan "Con ngi Trn Dn" ng trong t Nhn vn s u. B cng kch khng c th , ng bn th Trn Dn v v phc hi danh d bng cch ra lnh cho Hi Vn ngh vit bn t kim tho ng trn cc bo. Nhm Giai phm bn ti bn t Giai phm ma Xun trong c bi th "Nht nh thng" ca Trn Dn. Nhng sau khi Nga-s n p cuc khi ngha Budapest th Vit cng cng ng ca t Nhn vn v Giai phm. Mt ln na, Trn Dn li b quy l phn ng v b "treo gi" khng c vit vn. Nhng n thng cui nm 1957, nhn bo Vn tr li chng ng, Trn Dn gi ng mt bi th nhan l "Hy i mi" ni ln ch cng quyt u tranh i t do n cng. V th, ng cn sng tc nhng bi: "Ni tht", trong ng l lun rng ch v cn b hn nht khng dm ni tht vi ng nn mi xy ra v "sai lm" trong Ci cch rung t. "Nhn vn lm ln con ngi", trong ng cao nhn vn. "Mt bi th cha c ", trong ng m ch T Hu l nh th "ti t n bu. V truyn, ng vit:
68
Hong Vn Ch
"Ch b lm vn" ch trch nn gio dc cng sn chuyn mn tp cho tr em ni di t thu b sau ny ni di thu cho ng. "Mu thun vi c nc" t mt nhc s bt ti (m ch Lng Ngc Trc) dng th lc ng, quy cho mt nhc s c ti hn mnh vo ti "mu thun vi c nc". "Lo Rng" t mt nng dn hin lnh b bn "l trng mi" ch p. Nhng c bit hn c l truyn Anh C Lm, t s kh cc ca nng dn trong ci cch rung t. Trong truyn c on nh sau: "Ti i thng vo nh C Lm. Vng c, nh ch c ai, nhng c ting tr khc. Ba gian nh nh vn mt ci ging, mt ci chng, c thm mt l c rt mi nh r trc mt bc nh H Ch tch. Mt a b con ln hai b gia nh, gii rt m c mt manh o nu, cn ci chung, chn tay lm mn, bi phm xanh l c ngi. Thy ti n cng khc, gi tay qut m. Ti nhn: Tay n c ci g vng vng? ra ct, n a mt ng cn kia, c chn n li buc mt ci dy bng vi kh di, mt u dy buc vo ct nh, chc hn m n buc n vo dy cho n chi mt mnh. Tr c hai bi th Nht nh thng v Hy i mi ng k tn tht, cn tt c nhng bi khc u k bng b danh, sau ny b tra kho trong t ng mi nhn l chnh ng vit. Sau y chng ti ch trch hai bi: Nht nh thng v Hy i mi va in hnh cho li th ca ng, va ni ln tm s ca th h mi Bc Vit. [1] Nht nh thng Li son gi: Bi th ny gy nn cuc u t tc gi, khin tc gi phi ca c t t. V vy nn tuy di, chng ti cng ng trn bi. i ca tc gi l nu s i rt ca t Bc v ni u bun trong lng ngi phng Bc hin nay. Ti ph Sinh T: Hai ngi Mt gian nh cht. Rt yu nhau sao cuc sng khng vui? T quc hm nay tuy gi sng ho bnh Nhng mi ch l nm th nht Chng ta cn mun vic ri tinh... Chng ta Ngy lm vic, m th lo y gic V con au th ri rut thuc men Khi mng vui - khi cht nh - cht qun Trm ci bn hng ngy nhay nht Chng ta vn lm n chiu cht. Ta bit u bn M Mic tt m
[1]
Sau phn gii thiu Trn Dn, trong nguyn bn c hnh chp ba tp Giai phm ma Xun 1956, trong c ng bi "Nht nh thng" ca Trn Dn (talawas).
69
Trm hoa ua n trn t Bc Chng cn ng by k hi i ta? Ti i gia tri ma t Bc t hm nay tm t ma phn Bng nhi ngang lng mu r xung bn Lng ti c tn no chm trm? A! Ci li dao cn! Khng t c - m au! Chng nh chm ti lm hai mnh i c nc! Nu m lng ti lnh Hy nhn xem: c phi vt dao? Khng t c m au! Lng T quc hm nay rm mu Ti sng r ri cn no Qung thi gian nhng nhc chuyn i Nam Nhng con ma ri mi ti sm H lch thch m nhau i tng mng Ti tr nn ngi m gin Ti em thn lm cn ng i. - Dng li! - i u? - Lm g? H ku nhng thiu tin thiu go Thiu Cha, thiu Cha, thiu vn vn C c anh Nam ch N ku bun - y Kht gi thm my... hay! Tri ca chng ta gp ngy my r Nhng tri ta sao b n m i? Sau m my kia l c min Nam Sao n tng l non bng ca M! Ti mun khc gi tng em b B ti ? - Tng vt o - Gt chn Ti mun ku ln - nhng ting cc cn... - Khng! Hy li! Mnh t ta hm nay d ti Cng cn hn non bng M triu ln... Mnh t d m qun? Hi bn i Nam Thiu g ? Sao chng ni thc th? Ch l: - thiu qu tim, b c! Nhng li ni sp thnh ni cc Nhng bng dng ti ch khc m thi Ti nc n gia tri ma bo. H vn ra i. Nhng sao bc r ri? Sao h khc? H c g tht vng?
Hong Vn Ch
70
Trm hoa ua n trn t Bc t nu chn i gi cn o bay v Xa t Bc tng nh ri ci sng. Tng nh y l pht cui cng Ging gii li: - mi lm cy - hc Mi cn vn - gc v - cy sung Khng ni c ch cn nc n Trng con ngi nhn li t tri Nhn cn nng li, nhn ht ma sa Nhn con ung c, nhn ngi sao m i t y - qun lm sao c? Qun sao ni m lnh ngt bi Hm nay y ma gi dp vi - Ma mi ln ngi xa t Bc... Ai dn h i? Ai? Dn i u? - m h khc mi thi! Tri vn qut mun vn tng gi Bc Nam i, t rut chia i Ti ci xung - qu xin ma bo Ch thm ln u h - kh nhiu ri! H xu s - ch hnh thm h na Vn rung hoang s - Ca nh vng ch Min Nam mun dm, non nc bun thiu H i nhng trt li tm hn i t Bc! Hy gi gn cho h. Ti ph Sinh T Nhng ngy y bao nhiu thng xt Ti bc i khng thy ph khng thy nh Ch thy ma sa trn mu c Gp em trong ma Em i tm vic Mi ngy i li ci u v - Anh ! h vn bo ch... Ti khng gng hi, ni g ? Tri ma, tri ma Ba thng ri Em i Sng bng tng lai Ngy v m nh l tr m ci L lt dt nhau i bun b Em i trong ma ci u nghing vai Ngi con gi mi mi chn tui Kh thn em ma nng i v li thi
Hong Vn Ch
71
Trm hoa ua n trn t Bc Bng chng ln s phn tng ngi Em ci u i, ma ri Nhng ngy y bao nhiu thng xt Ti bc i khng thy ph khng thy nh Ch thy ma sa trn mu c t nc kh khn ny sao khng thm c vo Th? Nhng t knh ti dng chn dn mi Cc th hng m i ngi mua Nhng m sch - hnh nh kh chy quyn kia ca bn ny - bn y Quyn ca ti t l, nt m m N ang m: - nu thm c min Nam S c gi s tng dm by triu Ti bin thnh ngi nh kin Ti c ao tt c mi ngi ta i thng nht, phi i t vic nh - t ci n ci ng chuyn ring t - t suy ngh nng con v tn v. Tri ma mi ly dy ng ph V Bc Nam ti cha vit cht no Ti vn quyt Th phi khua bo gi Nhng hm nay ti bng ci u Th n i u? Sao nhng vn th Chng khng chuyn, khng xoay tri t? Sao chng khng chp c ci b? Non nc st si ma Ti mun b th lm vic khc Nhng hm nay ti m mi gia tri ma Cht ti mn ti lm th chnh tr Nhng ngy y bao nhiu thng xt Ti bc i khng thy ph khng thy nh Ch thy ma sa trn mu c Em i ! - ta ph Sinh T Em ng c chuyn g vui h
Hong Vn Ch
72
Trm hoa ua n trn t Bc ci tin trn bo - em Chng ang phi gim chn m ngc! Vt qua u chng n mi th hng Nhng tn go vn vt i Nhng tn th, ti liu Vn xo qua u chng, gii danh g? mun dn ta l lc s khng l c chng m xo nho gii tuyn Dn ta mun tri kia cng chuyn Nhng Tri ma to lt c gian nh m tt c che ma cn gi Con ch mc nghe ma l r Ting n lu nay nh khn em Thng n nh - n gy - lng xu qu N thiu n - Hay l git i ? N kh - C em kh. Em thng n - thi chuyn Nhng hm nay anh mi ngh ra Anh bin thnh ngi nh kin Nhng ngy y bao nhiu thng xt Ti bc i khng thy ph khng thy nh Ch thy ma sa trn mu c Ti i gia tri ma t Bc Tai bng nghe nhng ting th thm Ting ngi ni xen ting ngi m . - Chng ph hip thng Liu c hip thng? - Liu c tuyn c? - Liu tng hay chng tng? - Liu ng k? hay chm vi nm? Nhng cu hi i gia i lng chng i! Xa nay Ngi vn thiu tin Ngi Ngi vn thng kinh hong trc Tng lai Ngi qun mt M l s t giy. Ngi vn vi - Ngi cha kin nhn my Gan ngi ta cha phi ng cng nng Ngi cha c d lim tr st Ngi m to i mt m trng! A ting kn vang qun i anh hng Bin sng rng l bt ngn con mt Qun ta i tp trn v qua Bng c bay ph nh... L c y l c bch thng on qun kia mun trn chng sn gan
Hong Vn Ch
73
Trm hoa ua n trn t Bc Bao thng nm i rt nhc nhn T t dy ln l qun v sn Mi bc i li mt bc trng thnh Thng c Chin tranh Gi c Ho bnh Gic c cht - li lo gic mi on qun y k th s hi Cha bao gi lm mt bng dn yu Dn ta i! Chim nghim nhiu Ai c L? V ai c Lc? Ti bit r on qun sung sc y Bit nhn dn Bit T quc Vit Nam ny Nhng con ngi t c triu nm nay Khng bit nhc Khng bit thua Khng bit s Hm nay c nc ch c mt li h: THNG NHT! Chng ta tin khu hiu ta i - Gi min Nam Ti nga mt ln tri Ku mt ting - bng mu tri ri xung Vi ba tia mu rt vo ti Dn ta i! Nhng ting ta h C sc m tri chy mu Khng ch no cng ni ta Hin hu lm - Nhng m i c quyt... Hm nay Nhng vn th ti vit ging li l: m Ging vin n: x Ging bo ma: go Ging tnh yu: thm Ti thng tin cuc u tranh y C nc bu ti ton phiu Ti l ngi v ch ca lng tin. Sao bng m nay ti ci mt trc n? Gian nh vng - chut m n rc. Bit bao nhiu lo lng hin hnh ra. H! Chng n bin thnh tng chn ng ta! Em i th ra Ngi tin tng nht nh anh vn c pht giy ng vc Ai c l? V ai c lc? Ai ngi tin? Ai k ng lng tin? Em i Cuc u tranh y
Hong Vn Ch
74
Trm hoa ua n trn t Bc c nc c hon cu C mi ngi m ng vn lo u C ln mu, c xt thng lao lc Anh gch xo tranh th hn nt mc Bng mt anh nhn thy! L lng thay! Tng chn ng ny! Mun triu con ngI mun triu bn tay Bt c mu y ln xung vc! Anh ngh: Khng c con ng no khc em ng lng ra m thng nht Bc Nam ? Khng khng! em sc gn ra! Em i em! Ci ny lm, gi l TIM Anh cho cuc u tranh ginh THNG NHT.
Hong Vn Ch
(Bi th ny lc u ly nhan l "Bi th thng nht" v ch c n y l ht. Hong Cm khuyn Trn Dn nn lm thm mt on na "gi vng lp trng" mi c th xut bn c. V vy nn mi c on vn sau ny v bi th cng i nhan l "Nht nh thng".) Hm nay Tri thi ma thi gi Nng ln ph nh mi bung tim l phi Em i m th bao nhiu ngy ma! By gi Em khun c ra phi Em nh ng qun Em khun tt c tim gan chng mnh phi nng ht Em nhn cao tt tri xanh Di ph bao nhiu c ! Hm nay em c vic lm Lng t - Sng cn kh khn Cng l may... Chnh ph mun lo nghn lng Thc c ti ui bo xua ma, khng th cn kh Em treo c u nh L c tr ma Xua c bng en chng n! Nhng vt thng khng chin lm mm ming, ln da ln tht Ti bng nhi ni lng ngc Em i Chng t ph Ga-li--ni v nhiu ph khc Anh sng Si Gn thu trc Cnh min Nam thnh mt gc tim anh Chng t tn u m la xm tim mnh 75
Trm hoa ua n trn t Bc Tim n b en thui mt na T do y m em chng r. - Em hy cho anh khi ng ng y Mt lc! C bay ph nh Mu c kia l thang thuc cha cho anh Ai thng ai thua? Ai c l? V ai c lc? Em i Hm nay tri xanh xanh c Nng ln ph c Cun cun mt tinh Nhng ngy thng xt li xa Ho bnh thm vng Anh bc i thy ph thy nh Khng thy ma sa Ch thy nng ln trn mu c . Ta ph Sinh T Em ny Hm nay ng ca C nh ra ph mt tinh Vung c ht h v phi. Hi nhng ngi thnh ph thn qu i no lnh rch Ngi ang vui Ngi sng ang bun Tt c! Ra ng ! i! Hng on hng on i ly tng lai: HO BNH THNG NHT
Hong Vn Ch
76
Trm hoa ua n trn t Bc C LP DN CH l tim l mu i mnh L cm o! L i tnh Nht nh thng! (Trch Giai phm ma Xun 1956)
[1]
Hong Vn Ch
Hy i mi Li son gi: Ng ca tc gi trong bi ny l ku gi nhng ngi yu chung t do hy tranh u n cng, bt chp mi s e da. Khi tri t cn eo bom trc ngc tht lng cn lu n, bao xe; Khi bo lc cn khua mi mm mc x, khu i bc mi vn sa; Khi bng ti cn au nh my chm nhng li ca t c b bu u L ao ph tp trung hnh c mt tri ln phi mc gia rng gm; Khi th k cn rung chung la bp Nhng canh g bo trt rng ng. Con rn li cn ngi nh cn ngo; Khi xe tng cha i cy i cy, nh mt l ti nhn cn ci to;
[1]
Xem nguyn vn bi th gm 9 on trong Giai phm ma Xun 1956. Bn ng trong cun sch ny c lc b mt s cu v nguyn on 6 (talawas).
77
Trm hoa ua n trn t Bc Khi con th l ngy m hai mt i meo, cn quay tt trn kip ngi h gi; Nhng khi y sn sng ni gin, loi ngi cn t chc nhau i. Hy i mi nh ngi cng sn c th mi mi iu khng mi: tn cng! Phi lm li chng ta, tt c khng tha, ng c mt ai ln la, khi no chn l gi tn i. Hy i mi! d ma bm nt mt Sng ri, hn n xa au u. D bn ma nhng nhc nng ma ma bo tuyt th chn ma gi c. Hy i mi! d ma ng phc kch hay la h nh trm sau lng D nhng m bun nh sa mc hoang vu on du mc ti thn vi bi ct. D nhng ngy, mi kim heo may i hnh h nhng tm t trn trc Hy i mi! D trn bin c sng nh ngi vt v khp i dng. D nhng con tu bng nh bn bnh yn. ci rc mi nhng ting ku rng rn Hy i mi! D khi cn thit ngi ta cn i kht vt bnh sa. Ta bng c th nhn lu hn c lc i
Hong Vn Ch
78
Trm hoa ua n trn t Bc n tn nhng kinh thnh no m. Hy i mi! D c phen cht ng Hy b i chn lm l m i. Hy tin chc ri ta xng ng mt vng hoa nht ph quan ti Ti cha c khi no qun to bo cha khi no qun ht qun au. Ti yu t m y c c hoa lm chng Ti yu ch ngha ny c ci cho tii. Nhng chng th rc kn c rch, vc loa mm ku: "Hin ti rt thin ng!" Khng! Thin ng chng ta l ni ui nhau v tn triu Thin ng. i mi chng bao gi tho. Ti c th mc nhiu ti li, chng bao gi qu ngu i mc ti: nm Han r khc g ci cht? Cht con tim chng cn dm au thng. Cht khi c chng cn dm ngh! Nu ti cha n ngy th huyt phi ti cn xu x mi li th. Ti c th mc thy ngn ting chi tc tn tr ting chi: "Sng khng sng to!" Nu ti b gi sng u c, mt hm no ng xung gia ng i ti s ng nh ngi lnh trn hai bn tay cht cng
Hong Vn Ch
79
Trm hoa ua n trn t Bc vn m c. Nu vng nht thui ti lm bi, nng oan khin t li lm tro. Bi ti s cng tro vn sng vn chia nhau gi bc x ma phn. Nu d vng trn lng hin ti nng n hng t ng cay, ti s n tung ngn kho n ting ku tan xc pho mi ci g c rch, Nu hm rng chut nht ca gia nh gm nhm c tnh yu cng d nh ti s bin thn ti thnh thp ngui lm tht bi mi th ra quen ra ngi trn trn qu hn bi. trong ti nu cn sc mnh g chnh l sc nhng ai ngho kh nht. nhng ai lao lc nht a cu ta. Ti vn nng chic u lu nng n sng to nh nng mt vin vng i trn cuc sng hng ngy nh nhch Ti vn chy ngn hi ng con mt trong bin sng tng m. Ti vn ng nhng cu th nh ngi th ng tu, ch khch i v pha trc, ni loi ngi bit sng chung nhau.
Hong Vn Ch
80
Trm hoa ua n trn t Bc Ni tt c chng cn ai bn tin, chng cn lo cm o n nn (Trch bo Vn s 28, xut bn ngy 15-11-1957)
Hong Vn Ch
* PHNG QUN Phng Qun, nm nay 25 tui, l mt thanh nin ngho. Trc i b i, sau c gii thiu v trng D b i hc hc thm. V H Ni anh li tip tc cng tc vn ngh trong qun i. Anh vit vn theo li hin thc x hi v c coi l Triu T Long trong nhm i lp. Nhng bi th ca anh c d lun gi l nhng "bom nguyn t". Chng ti trch ng bi "Chng tham lng phi" ng trong Giai phm ma Thu, thng 101956 v bi "Li m dn" ng trong t Vn, thng 9-1957. Anh khng i hi g khc hn l qut sch nhng rc ri trong x hi v yu cu cc nh vn phi trung thnh vi tm hn ca mnh: "Yu ai c bo l yu, ght ai c bo l ght". [1] Anh b khng b ch v dm ni nh vy. Phng Qun b li i chnh hun v phi vit bi th ti. Trong bn ny nh th tr tui th nhn rng sau khi nhm Nhn vn-Giai phm b gii tn th sut ngy ch chi vi mt con b d. Cc bn hi ti sao thch nui b d, Phng Qun tr li: "Chi vi ngi chn lm ri, thnh phi chi vi b d". Mt ch o luyn cho thanh nin mt tm trng nh vy lm cho chng ta suy ngh v chn gi tr ca ch vy. Th ci chi - Chng tham lng ph Ta i qua Nhng xm lng chin tranh va chm dt: Ti gp Nhng b m gi qun gi rch Da en nh ci chy gia rng Ko dy thp gai tay mu chy rng Bi n gic trng ng ta la.
[1]
Trong cun Bc s Zhivago, Boris Pasternak c vit: "Mun chiu cng sn th d lm. C ni l yu ci mnh ght, v c ni l ght ci mnh yu".
81
Trm hoa ua n trn t Bc Ti gp Nhng c gi trng bng Hai mi? Ba mi? Ti khng nhn ra na. M hi si trn lng Mt tri nh m hn x la t i vai chy hng. Ti i qua Nhiu xm lng vng Kin An Hng Qung. Nc bin dng ln p mui cc cnh ng Hai ma la khng c mt bng. Phn ngi ton v khoai tm . Ti gp Nhng a em cm ci Ln nm ln su tui u. Cm thm thm n cm vi rau Mi thng ba ngong mong n Tt c n cm no c tht Mt ba mt ngy Ti i Gia H Ni nhng m ma lt pht ng ma ng nc nhn ta dao gm Ti gp Ch em cng nhn thng Ym rch chn trn Qun xn qu gi Run ly by chui vo hm xia ti Vc nhng thng phn Ta thu mt vn mt thng C ngi khng dm vc Cc ch sut m qun qut Sng ngy va nui con. Mt triu bi th khng ni ht nhc nhn Ca qun chng anh hng lao ng ang buc bng tht lng sng xy dng kin thit nc nh yu thng nui nng chng ta. V l Ti quyt tm ri b Nhng vn th y bm y hoa Nhng vn th xanh sng lo Nh trang giy kim Dn ln qun trang m m hi v mu ti ca cch mng Nh cng nhn Ti mun c th thnh n
Hong Vn Ch
82
Trm hoa ua n trn t Bc Bn vo tim nhng k lm cn Nhng con ngi tiu mu ca dn Nh tiu giy bc gi! Cc ng ch i! Ti khng ni qu V Nam nh m xem. i xem l [1] h cao hng dng ln Na chng thiu tin b d. Mi mt triu ng dm ma di gi M hi mu mc ru. Nhng con ch si lng ph quan liu Nhe rng cn rt tht da cch mng! Nghe gi ma ng thu m sut sng Nh i xem l ti xt bao nhiu t nc chng ta khng m ht ngi ngho m nay thiu cm thiu o. Nhng tn quan liu ng ph bnh trn bo V bao nhiu tn cha ai bit ai hay Ln, b, nh, to, cao, thp, bo, gy Khp mt t Nh rui nhng u cng c! ng mun ph bnh tt c Phi mt nghn s bo Nhn dn! Ti n thm nhiu h x cu tiu Giy trng na mt, x toang chi t Nhng ngi ny khng bao gi h bit lng qu con ci nhn dn ta Rc l chui non ng v hc i-t! Ti n d nhng phin to Hp sut ngy lun bn x ti Nhng con chut mc o qun b i c cm khot o chng ta n cp mu dn i chc ng h Kim pht kim gi lp gy nh bng i Nhng m gi, em trai, ch gi Cng lng, r mu ln vnh ai! Trung ng ng i! L chut mt ngi cha ht ng lp i qun tr dit
Hong Vn Ch
[1]
i xem l do y Ban thnh ph Nam nh dng ln cc i biu ng xem l. Vic ny b ph bnh bo Nhn dn.
83
Trm hoa ua n trn t Bc - C ti! i trong hng ng tin phong. (Trch Giai phm ma Thu tp II 1956) [1]
Hong Vn Ch
* Li m dn Ti m ci cha nm hai tui M ti thng con khng ly chng Trng du, nui tm, dt vi Nui ti n ngy ln khn. Hai mi nm qua ti vn nh Ngy y ti mi ln nm C ln ti ni di m Hm sau tng phi n n. Nhng khng, m ti ch bun m ti hn ln mi tc - Con i trc khi nhm mt Cha con dn con sut i Phi lm mt ngi chn tht. M i, chn tht l g? M ti hn ln i mt Con i mt ngi chn tht Thy vui mun ci c ci Thy bun mun khc l khc. Yu ai c bo l yu Ght ai c bo l ght D ai ngon ngt nung chiu Cng khng ni yu thnh ght. D ai cm dao do git Cng khng ni ght thnh yu. T y ngi ln hi ti: - B i, B yu ai nht? Nh li m ti tr li: - B yu nhng ngi chn tht. Ngi ln nhn ti khng tin Cho ti l con vt nh
[1]
Bi th cn c mt on cui b lc b trong sch ny. Xem nguyn vn trong Giai phm ma Thu tp II 1956 (talawas)
84
Trm hoa ua n trn t Bc Nhng khng! Nhng li dn In vo tr c ca ti Nh trang giy trng tuyt vi In ln vt son chi Nm nay ti hai mi lm tui a b m ci thnh nh vn Nhng li m dn thu ln nm Vn nguyn vn mu son chi . Ngi lm xic i dy rt kh Nhng cha kh bng lm nh vn i trn i trn con ng chn tht. Yu ai c bo l yu Ght ai c bo l ght D ai ngon ngt nung chiu Cng khng ni yu thnh ght D ai cm dao do git Cng khng ni ght thnh yu. Ti mun lm nh vn chn tht chn tht trn i ng mt cng danh khng lm ngt c li ti St n trn u khng x ti ng Bt giy ti ai cp git i Ti s dng dao vit vn ln . (Trch bo Vn s 21 ra ngy 27-9-1957)
Hong Vn Ch
T HU THIN T Hu Thin l mt sinh vin mi ln ln trong khng chin. V c rn luyn di ch mi nn anh vit theo li hin thc x hi. Trong bi Ti tm Em m chng ti trch theo y, tc gi ta thn v ni au tm khng ra v. iu kin a ra th rt chi l d dng, tc gi ch cn gp mt tm hn bit ght v bit yu, th m tm khp cc tng lp trong x hi min Bc u khng thy. Tc gi khng ni ti sao, nhng ngi c c th hiu rng nn gio dc cng sn lm kh cn tm hn con ngi, nht l tm hn ca ph n. Nhng ngi ngoi vng thng t nhn thy tm quan trng ca vn , nhng thc tnh, i vi ngi con trai cha v hin nay Bc Vit th l mt tnh trng v cng bi t. Mt x hi loi ngi m khng cn tnh yu, ch cn xc tht l mt vin nh rng rn. Vin nh ny c mt nh vn Anh, Georges Orwell, trnh by trong cun 1984 v mt nh vn M m chng ti qun tn trnh by trong cun Body Snatcher. ti ny c ng thnh phim v chiu ti Si Gn.
85
Trm hoa ua n trn t Bc Ti tm Em C phi Em l ngi khng bao gi ti gp Mi l ngi ti p trong tim? Ai ln ln khng tng yu ng Ai bit yu khng tng h hn Vic y l thng. Ti tng yu, tng chn nn Khng bao gi thy ngui con tim Khng bao gi tho mn Kht khao Em, ti vn gng cng tm. C phi Em l ngi khng bao gi ti gp Mi l ngi ti p trong tim? Na i ngi ti i khp c Kim tm Em, sao cha thy Em u? Em yu du, sao m xa l n bao gi tho c hn h nhau? - Hi c bn gng trn b ti Qun si o nu Thng nm di vt v Cuc bm cy su. - Hi c bn cng trng nhn nhp Gp i tay, i vai Vo chng trnh kin thit Nm mng thy ngy mai - Hi cc c y xe, gnh vi Qut rc, thng, Lao ng mang y nha sng N ngc, thon lng - Hi c bn quy hng, t knh Thot mua v li thot bn i Cuc sng l trm ngn con tnh K i lm chuyn th phi - Hi c bn ngi trong cng th Ngy ngy chp chp ghi ghi Si ni nh my ch Rn rng giy m n, i. - Hi c bn vn cng nhy ma Di nh n lng ly nh tin Mt bic mi tnh chan cha i nh khng c u phin - Hi c bn sinh vin trng i hc
Hong Vn Ch
86
Trm hoa ua n trn t Bc cng ti lun lun bn bn Kin thc hai ta d gp li So vi i ch tc gang. - Hi tt c cc c bn gi Ti bit hay l ti cha quen Ti ch b ci g lm lc hng Nhm o hng, ph o v vai Cng bt chp li lun bn sng sng Khen ch tc ngn, tc di Ti thy: l con gi Vo tui dy th C no trng cng p Mi ngi mt v km chi. Ti m ui nhn u mi kho mt, Nt ngc ng lng Hm rng mi tc Mng i nhng tng p chn chung. Thc th ti chng bit Cn nhc thnh phn, Cng chng di lm iu v ch Xem ci ngun c vn mi phn. Ti cng chng o ti gn c Ra iu kn c chn canh V tnh yu i i u c phi L bn bi tr cng chia nhn. Trong cc bn c chng ngi yu du M by lu ti vn gng cng tm? chnh l ngi ti cha gp Mi l ngi ti p trong tim. Trn tt c thnh phn l lch Trn cao sang, trn sc p dim kiu Em, trn cuc i ti kim gp Ch l ngi bit ght, bit yu. (Trch bo Trm hoa ngy 6-1-1957)
Hong Vn Ch
BI QUANG OI Bi Quang oi l mt sinh vin ngho theo hc trng Nguyn Thng Hin Khu Ba, sau
87
Hong Vn Ch
v trng D b i hc Thanh Ho, ri khi Vit cng tip thu H Ni anh hc trng Vn khoa i hc. Anh lnh o phong tro sinh vin chng ng, lm ch bt t t mi l c quan tranh u ca sinh vin. T t mi ch ra c mt s th b bp cht. Sau v th anh b ui khi trng. S phn hin nay ra sao chng ti khng r. Bi Lch s mt cu chuyn tnh ca anh ng trong t t mi m chng ti trch sau y, t khng kh sinh hot trong khu hc x H Ni v k li mt v cn b ng dng uy quyn chnh tr chim ot tnh yu ca mt n sinh vin tiu t sn ngi H Ni. Cu chuyn c thc, v lm si ni d lun trong gii sinh vin i hc.
Lch s mt cu chuyn tnh
Em hy m nhng v sao trn tri c bao nhiu th anh yu em cn hn th na Nu c th v ch c th thi. ng trng m khng sng! Bng my che m hn trng m. nh n trong nhng gian phng khu hc x chiu ht ra nh nhng v sao th t. Tn bc vi ln thm. Mt anh bn sinh vin ngi nhn theo dng anh mt nhc. Km 15 pht na l ng 10 gi m. By gi phi hp t hi t kim tho. M kim tho ci g, m no cng mt lun iu "Ti thy trong ngy hm nay..." Qua phng hp ln, Tn ly tay ko xch chic gh da i mt qung. Ting n lm my ngi bn ang chi mi hc bi nhn ln. C ci nhn ca Bng qua i knh trng gng nm vng. Mt Tn bt gp mt Bng trong thong chc. V Tn cng thy bc mnh thm v c b mi i mt knh v l kia m nh. Mt thng ngi hay mt... th thi! Cn g ni ht ngh ca mnh trong khonh chc. Tn ly n violon ra ko chi mt bi cho lng khuy kha. m thanh ca bn n "Thais" ro rt v dn dp lm ri bi thm tm tr anh. ", Tn i hp t ch m n mi ! Tn ci nh v ngoan ngon nh em b b cy n vo hp. Bc i vn nng n, do d. Ting n cn vng bn tai anh. Hp! C g? - Ph bnh v kim tho, kim tho v ph bnh. Mi pht qua v ti mai ng 10 gi km 15 li c th. Tn ln dy ng h cho ting my chy u sng n 10 gi m mai. Khng bit con ngi c nh vy khng, nhng c ko di nh vy th qu tht l mt mi qu ri! Bao gi s c lau du? Mt hi kng vang ln. Mi gi ng. nh in ng lot cc gian phng khu hc x tt pht. C vi ci tr ni c sng thm vi pht. Mi gi v i ng. Ni quy ca khu hc x l nh vy v khng mt ai c th thc lu, tr "trng hp" c bit no . Tn mn m hp n violon trong m ti. Anh mun ko thm mt bn n v thc tnh anh cng cha bun ng. Nhng m ti ca ton gian phng bt anh phi tn trng mt gic ng chung ca tp th. Ting n nh n cn vng ln ko anh v mt k nim. Anh ngh n mt ngi nm th nht ban S: Trang sch m ri 88
Trm hoa ua n trn t Bc Mt t th nho nh Thng anh mun vn thu Gi chm hoa l phn anh...
Hong Vn Ch
T nhin anh nh li my cu th ca ngi bn v mong cho ni lng mnh c mt s cm thng. Cu chuyn gp g anh khng th qun c... i mt ca An v thn hnh ca An. Mu o tm hoa c trong nng vng ca bui chiu h lm Tn c ci cm tng Tn ang bc trn mt i my. Gi thong bay v vn qua np la mng. Mt ci g li cun c tm hn Tn, anh tru mn nhn ngi bn gi sinh vin cha quen thuc . An ang vui ci tr chuyn vi my ngi bn gi khc, khng ch n mt chng trai si tnh ca nm th ba vn khoa. Ai li yu qu vi vng nh th nh! Nhng ni sao c tui thanh nin v ni sao c ci rung ng bui u trc mt ngi p. Tn nhn An trong nng vng ca chiu h, nhp mu chy vn ln. T nhin An cng nhn hng v pha Tn. V An nhn hng nh vy lun my ln. i mt Tn v i mt An gp nhau trong mt cuc hn h khng c hn. Yu! Tn thy cuc i nh rn hn ln v ci g cng hoa l hoa, nh sng l nh sng. Yu i p qu i thi v a ngi thanh nin n mt lc quan say m: "Em i! Em hy m nhng v sao trn tri c bao nhiu th anh yu em cn hn th na..." Chiu Tn gp li An. Ln ny anh khng dm nhn thng vo mt An na. Anh mun ni mt cu m u nhng lng anh bi ri. Anh ang lng tng tm mt ngh g tht l vn hoa mong din t ni lng thm kn ca mnh mt cch xa xi bng by th Hnh n. Hnh l ngi bn gi kh tt v t nh trong vn tnh cm. Hn na Hnh l ngi ng tui, c con ri. Tn c ln tm s vi Hnh v cm tnh ca mnh i vi An, nn by gi trong mt s tnh c hai ngi ng gn nhau trc hin nh, Hnh nm c s bi ri ca Tn. Hnh ni nh sc nh mt iu g: ", anh Tn y ri! Ch An mn ti cun S ca V Trng Phng nhng anh li mn mt ri. Thi hai ngi iu nh vi nhau vy. Tn hi ngc nhin v anh khng nh mn cun S ca Hnh bao gi. Nhng thong ci, anh hiu ngay ngha cu ni, anh nhn thng vo mt An hi: Ch An bn S m cng thch c sch bn Vn c ? Th m ti c tng" "Tng g no ?" Hnh ci ngt ngang cu ni lm Tn hi lng tng. An cng vy, nng bt gp rt nhiu ln Tn nhn nng, nn hm nay nng cng khng gi c v t nhin thng ngy. Nng hi li: "Th anh tng bn S th khng th v khng dm hiu mt su ca cu vn hay sao? Anh qun rng cc anh bn Vn l rt cn S c th phn tch tnh trng x hi qua tc phm vn hc nh!" Hnh ci: Vng rt cn S" Cu chuyn ang vui th Bng n. Bng nhn Tn ri nhn An qua i knh trng gng nm vng ni nh c pha tr nhng qu nc c:
89
Hong Vn Ch
Ch ci chi chi y m t hp vui qu nh." Tn mun b i ngay. Anh ni ht hm: ", mt chuyn i!" Bng li gi ng thi "o kp mi" ca Nguyn Cng Hoan, ci l bch : "Ch, ch quan trng vy ? Nhng chuyn i g m ch c ba ngi, ti tham gia c c khng?" An v tnh ni vi Bng: Sao li chuyn i? Em hi mn ch Hnh cun S thi." Tn nhn vai: "Th S cng l chuyn i, chuyn i ca thng Xun bit la i, sng trong mt hnh thc gi to m ln n gh gi l anh hng!" Tn ni xong ci tinh nghch nhn vo i mt knh ca Bng. Anh thy Bng n, tt nhin nc c th c. M anh, cuc i trc mt anh ang cn nhng ci g trong mt, ti thm hn, nn anh tr v phng. Lt sau anh a cun S cho An. Hai ngi cng ni chuyn vi nhau nhiu hn trong cuc i sinh vin, gia ngi vng t do, khng chin tr v th v ngi th c. Tn k li nhng ngy vt v cu K, Thanh Ho, m ngi nghe gio s ging bi bn ngn n du l m v c cuc i g b, khun kh. Ngoi th tu bay ca gic thng i khng b, trong th c mt s hn ch... Anh khng mun ni ht nhng tnh cm v t tng ca mnh trong nhng ngy qua. Anh mun tm hiu hn ngi bn gi H Ni c mi tc qun ny. Anh hi An l sao An vo S phm m chu k tc x. Qua nhng cu ni ca An, anh hiu tm trng ca mt ngi thanh nin hc sinh H Ni hn, nhng pht sng lao ao ca h trong bn tay ch v cuc i nh khng c tng lai. Tt c xung quanh u l nhng bc ng c th sa ng, bn tay ca tru lc, ca en ti lun tm li ko mi ngi thanh nin mi ln ln. Cho nn trn ci b v ca cuc i, phi chng ngi thanh nin ca th H Ni c hng v vng t do khng chin. An cng sng trong ci tm trng nn lc ho bnh c lp li, nng nh thy r cuc i mnh ang bt u i vo con ng gii phng mi rng ri v ti sng hn. Trn ngh , An thy mnh cha phc v cho nhn dn, cho t nc c mt ci g r rt, hn na trong nhu cu cn thit ca nhn dn, nng qu quyt theo ngnh s phm. Mc du Trm, bn nng, hm thi c vo trng i hc S phm Vn khoa ni a: "Th ny tht l mi vng lp trng!", nhng An khng khe kht vi bn. Nng cho ngh y cng c th c ch c sao u: lp trng ca mnh l dt khot ng v pha nhn dn lao ng v phc v cho nhn dn lao ng c m! Hc s phm ra i dy l ngha c th nht ca mt ngi thanh nin. An ni vi Tn l An mn nhng ch bn vng t do khng chin mi v. An mun gn h v mong hiu c nhiu hn cuc sng ca con ngi khng chin m nng khng l mt con s trong . Tn hi a An: Nhng sao ngi H Ni mi c gii phng li c hay gi vng t do khng chin l 'hu phng?"
90
Hong Vn Ch
An khng tr li. Qua cu chuyn ca Tn, nng thy Tn l mt thanh nin rt thnh tht. Nng mn Tn hn v c th tin ngi bn trai c mt tm hn ngh s n An nh li nhng bn n m Tn thng chi vo lc 10 gi m trc gi kim tho. Ting n nhng lc bao gi cng vi vng, hp tp. Tn ko bn n ny qua bn n khc nh ngi ang c tm hng ly mt pht sng vui trc gi hp hi (v khng bit 10 gi ni quy i ng ca khu hc x c phi cng ng l gi hp hi hay khng). Ting n bui sng bao gi An cng thy thoi mi, thnh thot hn. Ting n lng su vo tm s con ngi trong bui bnh minh rc r, ng trn m mt ngi ta nh chu ngc, ban cho tui thanh nin mt ha hn ca ngy mai. An rt thch nghe ting n bnh minh ca Tn. Mt sng y nng mi, Tn li i ko bi "Khc ca ban chiu", "Srnata" - lm An v cc bn khc, vn thch nghe n ca Tn, bt ci: ng tng qun c ngy ri! Nu ch th thi! Tn ghi vo trang u ca cun nht k: "Em i ! Em hy m nhng v sao trn tri c bao nhiu th anh yu em cn hn th na". Tnh yu bt u chm n gia hai ngi. Ting n ca Tn vui hn, nhn nhp hn. Anh khng n bn bnh thng nh trc na. Anh chi ht m tc ln theo ln sng un v thnh thong anh li tht c "cravate". Mi ngi u thy Tn c mt s thay i v ai cng bit cu chuyn gia Tn v An. Bc u ang c tm hiu xy dng th mt hm ngi ta thy Bng ang bn chuyn trong bung ring vi hai n sinh vin, Chi v Phng. Nt mt ca Bng rt quan trng v qua i knh trng gng nm vng ca Bng ngi ta li cng c th on ci quan trng ca cu truyn hn. Khng ai hiu chuyn g hay ang xy ra. Ngi ta - ngha l anh em sinh vin - u bit Bng l b th chi b ng ca t chc sinh vin. Mt lt Chi phng ring ra, cn Phng li vi Bng. Ca ng kn mt trong gian phng ca hai ngi, mt trai v mt gi. Ngi ta khng c quyn t m v l Bng "ng vin" ang gii quyt" cng vic. n chiu An vi t trn gc xung tm n phng ring ni Bng lm vic. Mt nng hi ti. Bng hi nng: Chc Chi v Phng ni chuyn vi ch ri phi khng? Ch c cm tnh vi Tn? , ci y ch c quyn t do luyn i... An thy thi ca Bng qu trng trn, toan "thc mc" nhng nng vi nh ngay n a v v chc v ca Bng. Nng lo s ngi yn lng ci u xung, tay cun trn mu giy nh. T nhin nng thy mnh nh ang phm vo mt ti g trong "ni quy" tnh yu khu hc x. Nng ang phn vn th Bng li ni: Ch tm hiu g nhiu v anh Tn cha? C ni tht th anh ch em ngi ta gip kin cho ch ngi g m vng trm. y chng ta c mi quyn, trong c quyn yu c m. Ri Bng ci lng tip: Ci khuyt im ca ch l sao li khng hi kin ti hay tp th. Tt c sinh vin ca ta 91
Hong Vn Ch
y c mt vic g, d l vic tm tnh kn o my m li khng hi qua kin ti. Nhng may l c my ch y bo co cho ti r, nn ti mi gi ch n y gip thm kin v hnh phc la i. Chc ch cng bit nhng tiu chun luyn i quan ch g? Ti khng nhc li ht, ch nu li vi ch mt im ca tiu chun luyn i l vn t tng. Vng, vn t tng l chnh yu: gi tr ca con ngi ta l qua vn t tng . M Tn th chc ch hiu, Tn cha phi l thanh nin Cu quc, ring ch l cm tnh ca on. S vic xy ra quay cung trc mt An. Chiu hm nng b khng n cm, co m xin ngh hc ti. Trc kia nng l mt ngi hn nhin, nhn mng p ca i nh bng hoa bui sng m cnh n nh nng bnh minh. Nng rt tin ch Dn ch Cng ho v con ng tin ln ca n. Nng rt tin con ngi trong ch v cha mt ln hoi nghi. Ngi ta c th hoi nghi vi cuc i, vi c tnh yu. Nhng ring An nng ngh ngi i cng c th c nhng tnh cm nh mnh. Nay trang giy trng ca tui lng ang bt u lt qua mt mt khc, nng yu Tn. Tnh yu ca nng ang va chm n. Nng c th tha th cho Tn nhng iu m Tn lm li trong tnh cm trc kia. l mt chuyn rt c th m thi, tuy cha th thc ni lng ca mnh vi Tn, nhng nng c th tin Tn. i mt ca Bng qua i knh trng gng nm vng nh nhn rt su vo tm t An. Nng khng th qun c nhng ci tiu chun - khng bit c v l khng - m Bng nu ra: vn t tng. M t tng tc l lp trng chnh tr ri. Th nhng anh Tn chin u b i v, khng chin c m! An li cng phn vn. Cuc i qu tht l v cng phc tp. Ti sao Tn khng phi l Thanh nin Cu quc? Ti sao Tn chin u cho Cch mng nhiu nh vy, 6, 7 nm b i - m li khng l mt ng vin cng sn? Ti sao? Nu qu ngha cu ni ca Bng th c th l Tn thiu lp trng cch mng, t tng km. Do suy rng ra khng bit c nn chp m khng - l t cch o c km. M nu l qun chng th l mt s d nhin. ngh dn dp trong tm tr An. Nng thy trng hc cng c c quan on th ca chnh ph, nhng ngi lnh o u l ng vin cng sn c. An rt ra mt kt lun n gin: ng vin cng sn ngi no cng tt ht v h c lp trng t tng vng, cn qun chng mc d anh thnh phn no, nng lc cng tc cao n u nu anh cha l ng vin cng sn th thc lp trng ca anh u km. Nh vy, nu a vn t do luyn i ra trong c tiu chun t tng - sao li tiu chun? - qua ca Bng l con gi nn ly chng ng vin cng sn v h c lp trng t tng. Tht l ri ro cho ai ly phi nhng ngi chng qun chng nh Tn hay sao? Nhng hin nay mt s ng vin cng sn ph nhn vai tr ca qun chng, khng tin qun chng (c quan t chc no h cng nm ton quyn lnh o v ng b quyt nh tuyt i), h khinh thng qun chng. V vy An nghi ng ngay c kh nng ca bn thn mnh. An cng thy bn khon hn trong ngh, my ngy lun nng trnh khng mun gp Tn, nng s ci nhn ca Tn, s c ting n ca Tn. Ting n trc kia quen thuc, thn i nh li tm s, by gi i vi nng nh ting than no rut. Chnh n x c lng nng. Nng thy nh ting n cng mt lp trng, thiu cn bn t tng. , gi cng bn n , nu l mt ngi ng vin cng sn ko th c phi vng lp trng bit bao. An cho mnh ngh nh vy l my mc, nhng chnh lng nng qua bui ni chuyn vi Bng, nng khng bit ci g l ng, ci g l sai na. Nng ang ng trc mt ng ba ng m chn l i vi nng cn qu m h. Ngi b th chi b cng sn trng a nng vo con ng sng m ca mt bui sng Lun n. Khng yu c c khng? An tay ln tim mnh nghe r ting p dn dp. Nng yu Tn, yu nhng cha qua mt ln ha hn. Nh th cng hay? Chi bng ta gp cuc i li, 92
Hong Vn Ch
ta ch i mt ci ri may. My ln An n gp Bng, ni r ni kh ca lng mnh. Bng thng hi nng, ly t cch l mt ngi anh, t cch mt ngi cn b lnh o i st qun chng, an i nng. Nng rt cm ng v lng tt ca Bng. C ln Bng tay ln vai nng, vut nh tc nng, khuyn nng khng nn au kh. Thi gian s tri qua v k nim kia cng s dn dn nht pha Nng thy Bng lun sn sc n nng cng nh cc ngi bn gi khc ca nng. Trong ton trng s phm vn khoa, khng mt ngi no thc mc ci g l khng phi qua tay Bng giI quyt. Bng gip cho nhiu ch nhn r i t ca ngi bn trai si tnh no v nh vy ch mi c th dt khot ct t dy tnh cm ang nh ging buc hai ngi. May c Bng, nu khng th bit bao nhiu l ch s v tnh yu lm phi nhng chng sinh vin qun chng thiu tiu chun t tng trong vn luyn i quan. Tht tnh An cm n Bng, ngi cn b trung kin gip cho nng mt con ng thot. Nng thy Bng tht qu xng ng l mt sinh vin gng mu ca trng i hc, gng mu c trong cch thc giI quyt tnh cm. T An nhn Tn bng con mt khc, c trnh xa Tn. Tuy nhin, nhiu khi ngi suy ngh mt mnh, An t hi lng mnh dt khot hn vi cu chuyn ca i mnh hay cha. Ci k nim trong mi tnh u tin cha hp tan kia, lm sao nng c th qun c.
C vi mu chuyn tung ra trong d lun sinh vin nm th ba lm An ngc nhin. An bit thI gian va qua Tn rt au kh. Ting n bnh minh thng l cng nh tha thit hn, lo lng hn. An rt kh chu v ting th thm cho rng Tn hay din: "Trong lc An l ngi H Ni mun trt b ci o H Ni i xung th Tn li tm khoc ci o y vo". Ti sao ngi ta li qu nghim khc vi ngay c cch thc n mc? Th chin u lm g, c sng tht vi lng mnh c hn khng? Mt hm An c Bng gi xung c chuyn ring. Thong thy bng Tn phng Bng ra, nng on c phn no cu chuyn. Ci lm nng ngc nhin nht l Tn li i cu cnh Bng mong gip trong vn tnh cm. Nng chc Tn khng bao gi c th lm mt vic cu cnh nh th. Nhng bit u, trong au kh ca con tim, ngi ta c th i th mt nc c. Nhng nc c ca Tn, chnh Bng l ngi dn qun tnh nc v An cng ch l mt qun c. Nc c ca Tn qua tiu chun t tng trong vn luyn i ca Bng tht bi. An t chi Tn. V nu cng ch c th thi! Cu chuyn cha phi l b d. Ngy qua rt chng. An khng c li nhng trang nht k ghi; An cng khng tm tr li mt k nim. Nng sng hn nhin nh mt ngy no... C ln i sau Chi v Phng, hai ngi ang bn v tnh yu, An thong nghe: ... "Nsinh H Ni d chinh phc nh chi... Anh y quan nim rng ngi ta c th yu mt ln bn c..." An lao ao c tm hn. Anh y l ai? Chc hn phi l mt anh cn b no gn gi vi my c n sinh vin. Nhng ti sao ngi ta li c mt quan nim l i nh vy? H khinh thng ngi con gi H Ni qu i: h quan nim n sinh H Ni nh mt ngi n b d di trong tnh yu. V mt ln bn c. R rng l ngh ca mt t tng bnh hon, lu manh. An ngh n Tn, so snh gia Tn vi mt s cn b sinh vin lnh o. Tn sng vi tnh cm ca mnh qu nhiu, nhng Tn cha bao gi la di ai. Phi sng tht vi lng, sng tht vi con ngi chn chnh... Trong i cn bao nhiu l rm rc, bao nhiu l su b, 93
Hong Vn Ch
lm sao m bit c ci chn chnh ca mt con ngi. Bng gii thch v xy dng cho nng rt nhiu trong cuc sng chung ng gia sinh vin. Nhng c bn ca nng cng c ci hn hnh v tt c coi Bng nh mt ngi anh. Bng c mi quyn, k c quyn v tnh cm. Nhng vi quyn hnh, Bng c xng ng vi lng tin ca qun chng khng? Qua cu chuyn gia Chi v Phng, An bt u t mt cu hi. Nng bit Phng rt c Bng ch v thng hay bn bc ring vi nhau. C hm Bng v Phng trong bung ring th thm n qu na m, m nI quy nh trng th 10 gi ng l i ng. l mt "trng hp" c bit v khng ai c th t m v Bng trong khi anh ta ang "gii quyt vn " g cn thit cho mt c sinh vin. Bng gn Phng nhiu cng ng, v chnh Phng ang thc mc nhiu v chng con. Bng vut tc Phng, xoa du ln vai Phng cng l ng vy thi. Phng cn c an i v Bng l mt ngi anh, ng thi l cn b lnh o. C hm chnh mt An thy Bng a nghch vi Phng trc my ngi bn gi khc. Bng tha thit mun xin ci huy hiu Tip Khc trn ngc Phng. Phng khng cho v nh th l c cuc ging co "vui v" ci huy hiu trn ngc Phng. An thy kh chu v ngc ca mt ngi con gi, d l bn trai thn n u cng khng nn a qu trn nh vy. Nhng Bng l cn b lnh o th hnh ng y phi chng Bng c thm quyn? Cng nh Bng thc mc trc mi ngi l Duyn c mang. Lc y Duyn ang yu Thi. Th l do thc mc ca Bng pht sinh ra mt d lun. Ngi ta nhn Duyn bng con mt hay hay, ch i mt ci g s i con ngi. Th nhng my thng qua v nm hc ht, Duyn vn thy l Duyn lnh mnh, khng "to" nh ngh thc mc ca ng. An cng ngh su v s sn sc ca Bng nng cng thy kh chu. Bng d di v qu thn mt, vi ch em. Thng ngy Bng ch gn n m xa nam. Hnh ng nh trn i vi Phng v Duyn, An khng hon ton ng . Hn na nh cu chuyn gia c Chung v anh Bo. Hai ngi yu nhau bn nm gn ci, bng dng Chung tuyn b ct t vi Bo. Chung bo Chung khng yu Bo nhng Chung li mi yu Duy l mt ngi hc cng lp, ngi chung bn. y cng khng th trnh by qua vn tnh cm m cng ch l trong tiu chun lp trng: Duy l ng vin v Bo ch l qun chng. Chung c mt sinh mnh chnh tr lm bc thang cho i mnh nn tm yu Duy. Bng gii quyt cho hai ngi ct t nhau, ng thi c kim tho Duy. Vic xy ra, An cho l v l. Cch gii quyt ca Bng, dung th cho Duy ph tnh yu ca bn, tha nhn s phn bi tnh cm ca Chung v quy kt khuyt im v Bo, cho Bo l khng bit duy tr tnh yu. Bo au kh, Chung th t c v sai lm m qung ca mnh nh mt k thng th, cn Duy th li t thi dng dng: "Chuyn ti vi Chung s d xy ra v ti sng gn mt ngi n b. Ti li cha c v... n b!". l quan nim luyn i ca mt cn b lnh o hay sao? Hnh nh Bng vi i knh trng gng nm vng v hnh nh Duy vi mt mt to, mt nh lun m nh An. l hai ngi trong nhng ngi lnh o. Ti sao nhng s vic xy ra v l nh vy m hai ngi li quan nim mt cch qu gin d, ci chn chnh ca con ngi l th hay sao? Nng nh li cu ni ca Tn tr li Bng v cun S : "Th S cng l mt chuyn i, chuyn i ca mt thng Xun bit la i sng trong mt hnh thc gi to m ln n gh gi l anh hng". Th y ngoi ci gi to , cn c ci gi to la lc, ph hoi trng trn tnh cm ca con ngi ta na. An au kh t trong tn cng tm hn. Nng ngh n Tn, Tn khng th c nhng ci tnh cm bnh hon nh vy. Tn khng che giu tnh cm ca mnh v qua ting n ca Tn ngi ta cng c th thu r ting ni ca con tim Tn. Tiu chun t tng hay tiu chun tnh cm trong tnh yu? Cuc sng nh b ng khung, un theo ci nhn ca mt s 94
Hong Vn Ch
ngi lnh o. H - nh hng Bng - khng cn c tri tim bit xc cm na. H sng theo mt hnh thc gi to, mt o c la di, trong h c th cao a v ng vin ca h ln, ng thi l cao c nhn h. H mun qun chng tn sng h; h l mt ng thn nh trong phm vi hot ng. Trong s nhng ngi ng vin t i gia qun chng ng o, ai l ngi chn chnh, ai l ngi au xt cho da tht ca mnh c nhng phn ra nt? Khng! An vn tin, lng tin v cng mnh lit s lnh o ca ng Lao ng, ng a nng n nh sng, vi cuc sng ngha - vi con ngi. Nhng An khng th chu c mt s i sai lch, sng tm da vo mt quyn uy. Mi s gii quyt tnh cm, ph hoi sc sng tui tr v bao vic en ti, mp m khc ca Bng lm An thm kh chu. Nu qun chng m sai lm nh vy th khng bit s c kim tho, c thnh kin, c quy kt ti li n mt thi vc no An b giy v trong ngh. Nng cha th nhn thy chn l ca mt vn khi lc lng x hi ang ngy cng pht trin trong sc sng mi ca dn tc. Ngy qua, nng mt mi, chong vng u c nh mt ngi b bnh thn kinh. Nng t u tranh gia l phi v sai lm. Nng ngh hin nay trong rt nhiu c quan hng ngi nh Bng khng phi l t. Trong mt gic m, nng thy mt ngi chin s tay cm ngn c hng, mnh m mu, nt mt v cng au kh, nhng cng quyt ang du bc nng i. ng sau l m ti, v ng trc l nh sng bnh minh rc r. Ngi chin s nhn An u ym: ng kia l bnh minh ca ngy mai. Em tin ti i, can m m tin ti! Nng cm ng gc vo tay ngi anh hng ca dn tc v khc nc ln Trong thong chc , nng c ngh l khng th c mt hng ngi nh Bng tn ti trong cuc sng ca con ngi. Phi ty ra i, thanh ton i. Tui tr v tnh yu khng mun v khng thch c nhng bng en ca lnh o, quan liu, b phi, hp hi bao trm ln trn tnh cm ca mnh, lm cho ngi ta hiu lm nhau, chia r nhau. Tui tr v tnh yu khng mun v khng thch c nhng hng "L Thng", c nhng hng cy tm gi sng bm vo cuc sng y hoa mng ca mnh. An mun sng tht vi lng mnh, sng vi nhp sng ca con tim, vi chn l cuc i v tri tim ca con ngi chn chnh. An mong uc gp Tn ni vi Tn rng: "Em m nhng v sao v em m mi; m mi qua tn cng ca v tr nhng c mt ln em khng tm thy anh!" An i di trn ng c rng, tm nh li k nim thong qua. Nhng... An bng li bc li. Mt bng en l l i ti chon rng c khng gian. Ai? An bng hong nh cn m lon, khng nhn r c bng en . Nng ch thong thy qua nh n chiu ht ra vi v, i mt knh v gng nm vng. Ton thn nng run ln lo lng. ngh tr v vi Tn ch cn mong manh nh si t tri. Khng! ng ng mnh bn tay, hy gi cho si t kia bn chc, hy qun n, trn n vi dng mu ca con tim. An lo o i trong m ti. Nng khng dm gi li hnh nh Tn v bng en kia vn sng sng. Nng c tm cch xua ui n i An gc xung mt bn ng c rng, vn ci bng en vi i knh gng nm vng chon rng c khng gian, chon rng c tm hn nng. 95
Hong Vn Ch
My en vn che m c trng m; v ng trng m khng sng Mt cn gi thi v, xua tan nhng m my m m. nh sng xanh mt ca trng m lan dn trn cnh vt mnh mng. nh sng to nh trn da tht An, thm tn tm hn An, nh a li cho nng sc sng. An vng ng ln ht mnh kh tri m p. Nng nhn theo nh sng ca con ng nng i ti. Cuc sng phi chng va qua mt cn c mng, cu chuyn xy ra l qu kh? An ht mt bi ca ca tui tr, ting ht ho theo nhp p ca con tim. C ting ci nghch ph ca my c bn ang a ti: ", An y ri! Th m tm mi." My ngi xm li quanh An, ru rt trong tng cu ni. Cuc i... nu khng c nhng bng en! 10/56 (Trch t mi s 1, 1956)
Ch ngha nhn vn ca ng Hong Xun Nh Li son gi: Sau khi bo Nhn vn ra c my s th ng c ng Hong Xun Nh, thc s trit hc, vit bi cng kch nhm Nhn vn. Sau y l bi ca Bi quang oi tr li ng Nh. T khi y khng thy ng Nh tr li m ng cng l i khng tr li nhng iu m tc gi bi ny nu ln.
Trn bo Nhn dn ngy 16 v 17-10-56 c ng bi Ch ngha nhn vn ca chng ta ca ng Hong Xun Nh. Bi ny trn cn bn cng khng khc g nhng bi ca cc ng Nguyn Chng, Xun Trng, Quang m cng ng trn bo Nhn dn v cng nm trong phm tr nhng kin l c cho anh em Nhn vn vGiai phm l mun tch ri vn ngh khi chnh tr, chu nh hng ca nhn vn t sn, khng chu s lnh o ca ng, ni xu ch v.v Sau y l nhng kin ti t li vn vi ng Hong Xun Nh. Trong nhn thc sai lm ca ng v kin vn hc ca L-nin. Trong bi T chc ca ng v vn hc ca ng m ng Hong Xun Nh dch l t chc ca ng v vn hc c ng tnh ca L-nin nu ln hai vn : 1. Vn vn hc ca ng ngha l vn hc tuyn truyn cho nhng nguyn l t tng v t chc ca ng Bn-s-vik. 2. Vn ng tnh trong s sng tc vn hc, theo ngha rng ca n. (Nhng kin ny 96
Hong Vn Ch
chng ti da vo tp L-nin v nhng vn vn hc Nga ca Boris Meilakh. Nh xut bn X hi 4-4-56). S phn bit hai vn ny rt quan trng, nu khng rt d i n nhng hnh ng my mc, hp hi, th bo. Trong vn vn hc ca ng, L-nin vit: Tt c vn hc ca ng, d l a phng hay Trung ng phi phc tng mt cch v iu kin Hi ngh ca ng v nhng t chc a phng hay trung ng ca ng. S tn ti ca mt vn hc ca ng m khng lin h vi ng theo t chc th khng th dung np c. (L-nin ton tp cun X, trang 144). l thi k trc cch mng 1905-1907, ng Bn-s-vik tch cc hot ng chng bn Men v bo ch ca chng ang tuyn truyn xuyn tc ch ngha Mc-xt di danh ngha mc-xt. ng Hong Xun Nh my mc a thi gian lch s ca thi k trc cch mng 1905-1907 em p dng vo hon cnh x hi ta hin nay. Chnh trong nguyn tc cn bn , L-nin nhc nh cc nh vn ca ng l S nghip vn hc phi tr thnh mt b phn trong ton b s nghip ca giai cp v sn, phi tr thnh mt b phn cu to trong cng tc ca ng Theo tinh thn nguyn tc cc nh vn ca ng, cc nh vn ng vin, cc nh vn vit trn bo ch ca ng, tuyt i phi chu s lnh o trc tip ca ng, ca t chc ca ng, khng c nhn danh ng tuyn truyn nhng quan im chng ng (cun X, trang 31), v khi L-nin vit o nhng nh vn hc phi ng (m ng Hong Xun Nh ch thch sai l chng li ng thi y) chnh l nhm phn i nhng nh vn ng vin ch trng ng trn t chc ca ng, phn i nhng nh vn Men-s-vch tn thnh s cng tc ca nh vn x hi dn ch vi cc t bo t sn (lc by gi l giai cp cm quyn). N hon ton khng ging mt cht no vi trng hp ca anh em Nhn vn v Giai phm ng u tranh i m rng t do dn ch chng nhng t lu ca lnh o. Gn ghp nh ng Hong Xun Nh t ra rng mt l ng Nh khng tiu ho c ti liu, hai l ng Nh li dng ti liu mt cch xuyn tc. N khng ng vi tinh thn trung thc ca ngi tr thc. ng Nh cn ngh: Bi ca L-nin c vit ra cui nm 1905 thi m ng cha ln nm chnh quyn. n lc ng nm chnh quyn ri th l c nhin nguyn tc ng lnh o v t chc lnh o chuyn mn li cng cht ch hn na. Sng t v cht ch hn, ng . Nhng cht ch nh th no? C phi cht ch l vn hc nht c nht ng phi tun theo kin ca mt phi, cht ch l chuyn mn vng theo nhng kin v chuyn mn ca mt s lnh o khng am hiu v chuyn mn khng? Danh t cht ch bung xui nh th, rt c th dn n nhng sai lm tai hi. Vn th hai l vn ng tnh trong vn hc. L-nin gii thch vn hc c ng tnh nh th no? Trong s u tranh chng li vn hc t sn a v ch ngha, c nhn ch ngha, v chnh ph v.v Lnin ngh sng to ra mt nn vn hc x hi ch nha, thc s t do v lin h cng khai vi vn hc ca giai cp v sn. Theo L-nin th nn vn hc phi thm nhun t tng x hi ch ngha. N phi phc v cho hng triu triu ngi lao ng, nhng ngi con u t, sc mnh v tng lai ca t nc. Nn vn hc phi l mi dy ni gia kinh nghim qu kh v cuc u tranh hin i ca giai cp v sn. (B. Leilakh) 97
Hong Vn Ch
Vn hc c ng tnh l nh th. N l mt nn vn hc thm nhun t tng x hi ch ngha, cng khai bnh vc quyn li ca nhn dn ng trn lp trng ca ng. Cho nn vn hc c ng tnh tuyt i khng c ngha l vn hc ca nhng nh vn trong t chc ca ng. Cng tuyt i khng c ngha l bt buc tt c mi nh vn phi vo t chc ca ng. Mt tm th ng vin khng th bo m c ng tnh ca mt tc phm vn hc. Tri li mt tc phm vn hc c ng tnh rt c th l ca mt nh vn ng ngoi t chc ca ng. V d: Mai-a-cp-ski, L Tn v.v Vn hc c ng tnh ngha l vn hc c lp trng u tranh r rt trong ngha thng nht v t nguyn ca nhng ngi sng tc vn hc x hi ch ngha. Nh th th ngi sng tc c mi quyn t do ca mnh, tt nhin c quyn t do t tng, c quyn i su vo tng s thch ring ca mnh. L-nin vit: Trong lnh vc , tuyt i cn phi bo m mt s t do rng ln cho sng kin c nhn, cho cc khuynh hng c nhn, bo m s t do t tng v sc tng tng, s t do v hnh thc v v ni dung. (Cun X trang 28) Ta thy ngy trc L nin c mt quan nim rng ri trong s sng tc vn hc. Chnh L-nin khim tn tr li Clara Zetkin khi ho s ny hi kin L-nin v ho lp th v v lai: "Ti khng bit nhiu v lnh vc , nhng ti ngh rng nu nhng nh ngh s tr tui biu l nhiu cm xc ca mnh trc nhng xu hng th n phi c mt l do hp l v ngi ta cn phi phn tch ci l do theo quan im x hi hc." (Les Lettres Francaices s 609) L-nin khng kt n phi ho v L-nin t vn cn phi phn tch nghin cu ni dung x hi ca n Do s khng phn bit ni hai vn vn hc ca ng v vn hc c ng tnh trn, nn ch quan nim v t do t tng ng Nh cng ng vo nhng sai lm nghim trng: Hong Xun Nh chng minh rng s d cc nh vn ngh c t do t tng l nh ng. ng em v d con chim bay trn bu tri xanh lm chn l ph bin mun i. Trong lch s t tng ca con ngi, ngi vn ngh s cng nh ngi khoa hc, trit hc qua bao ch khc nhau, d b giai cp thng tr hnh h, git cht cng khng v quyn uy m hu b kin sng to ca mnh: M. Servet v L. Vanini trn gin ci la cng khng t b t tng khoa hc ca mnh; Cao B Qut u c v li ao bo lc ca triu Nguyn m mt ci kh th ngang tng bt khut ca k s bit t trng. Xut pht t lch lc , Hong Xun Nh cho rng nh c ng mi c t do t tng. Nh kin ti va trnh by, ti hi li ng Nh l c ng ri mi c qun chng hay c qun chng ri mi c ng? Nh th th r rng l khng phi c ng ngi vn ngh s mi c t do t tng m ngay nhng th k trc cng nh thi k trc cch mng, mc du thc dn n p khng b, V Trng Phng, Nguyn Cng Hoan vn kin quyt t do t tng, t co "ci x hi ch u" buc ti gii cm quyn by gi. Lc y h y h c l
98
Hong Vn Ch
ng vin u; ch c l sng tc phm ca h chu nh hng t nhiu ca phong tro u tranh cch mng m thi. Nh th th t do t tng khng phi l mt vn do ng ban n cho qun chng nh ng Nh lm tng. S d qun chng vn ngh s mn ng, tin ng, tha nhn s lnh o l v ng l ngi lnh tin phong trong i qun t do t tng , u tranh v quyn li ca nhn dn lao ng cng l mc ch ca h u tranh trong sng tc vn hc. ng to iu kin tt cho ngi ta t do t tng. Trn y, ti tr li ng Hong Xun Nh v mt im l lun ch cht trong bi ca ng. Ti xin ni qua mt s im khc. chng t nhng non yu trong kin thc ca ng Nh, v ngh ng nn khim tn hc hi hn. Di ci u rt to "Ch ngha nhn vn ca chng ta", di nhng mc c v khoa hc ng Nh c nhng lp lun nng cn v s ng. Chng hn trong mc "Quan im khoa hc" ng vit: "Khng sng bi c nhn v bn thn mnh qu sng bi c nhn mnh th khng hay ho g hn v chc cng km hay ho hn l sng bi lnh t". Tht l l lun bun ci. Theo ng Nh th c l khuyt im sng bi c nhn nng nh tu theo cp bc, sng bi cn b cao cp th hay ho hn sng bi cn b trung cp v.v Tht l ph bnh bnh sng bi c nhn m bnh sng bi c nhn n li th ra ngay t ti mnh. Quan im ng a ra khng khoa hc nh ng tng. y l v khoa hc. By gi v ngh thut. Ni v ch ngha lp th v Picasso, ng Nh vit: "Trong khong 8 nm ho s tin nhiu chng ta khng hoan nghnh phn lp th hoc a a ch ngha ni ho s l ng thi" (tht l oan cho Picasso v Picasso c theo ch ngha a a bao gi u, c l ng Nh nn nghin cu thm v vn hc v ngh thut th gii hi u th k XX nm vng hn) " V phn tin b ca ho s vt khi hn ch ngha a a, nh con chim b cu ho bnh" Cht tht! Ni v tc phm ngh thut ca Picasso m ch nhc n con chim b cu ho bnh thi th tai hi qu. Chng ta khng ph nhn gi tr ca con chim b cu, nhng khng bit ng Nh c bit n bcGuernica hi chin tranh Ty Ban Nha v bc Chin tranh v Ho bnh hi gn y khng? N vn lp th y ng Nh ! M hi ho th gii vn cng nhn n, m Aragon ngi ph trch vn ngh ca ng Cng sn Php vn ca ngi n. ng Nh thng hay dn L-nin, sao ng Nh khng hc L-nin v thi khim tn, tn trng t do sng tc v ngh thut c o, tn trng c tnh con ngi? ng Nh vi vng ch trch ngi ta l qu nng ni ng Nh sa vo sai lm cng d hiu. Bi lp lun nh Palisse th nguyn nhn chnh l v L-nin l L nin v ng Hong Xun Nh mc du lun nhc n L-nin cng vn ch l ng Hong Xun Nh.
99
Hong Vn Ch
Trong mt bi bo ngn ti c gng trnh by vi sai lm hoc vi thiu st ca ng Nh v mt kin thc. Ti xin ngh vi ng Nh mt iu m ng Nh tng ngh vi anh em Nhn vn v Giai phm: c gng nghin cu, suy ngh gi cho c bn cht trung thc ca ngi tr thc. (Trch bo Nhn vn s 4 ngy 5-11-1956)
MINH HONG Minh Hong tn tht l V Tuyn Hong, nm nay mi 28 tui, l mt sinh vin du hc Tip Khc v. V bit ting Tip Khc nn anh c lm thng ngn cho phi on chuyn vin Tip Khc H Ni. V thng c dp i thm cc xng my mi thnh lp vi cc chuyn vin k thut Tip Khc, nn anh c dp quan st tnh hnh s dng my mc ca ngoi quc vin tr. Anhvit bi "ng my" m chng ti trch sau y t co i sng c cc ca cng nhn v thi quan liu ca giai cp lnh o.
ng my Tra no cng vy, c lc vng thi dng cn ang gay gt ci gm mt ph sc nng xung nhng chic hm g chng cht trc ca nh my, l y nh rng Thang, ch huy trng cng trng xy dng nh my, cng ng , hai ngn tay g cc cc ln nhng np vn, thnh g, hoc dn mt vo mt khe h, hoc gh mi qua mt l hng en ngm, hai cnh mi cng ra kht kht. Nng qu. Nng nh di la. Nng chy da chy tht. Nhng chic hm g ngt ngng bt u rn nt. C ci ny, nhng khe rn nt kia ngy mt toang hoc mi ra, nng xuyn vo, nhng lp st bt u hoen r, th l i t tt c s my. M i t tht ch ch chi u! ng gi th ny cha bit chng ma p xung lc no khng bit, nc r tong tong vo hm, hi m tha h xng ln, lun vo khp cc ngc cc ngch m ra sc xon xut chng gho nhng khi st trn trnh, sng choang kia, th c m n ct cho gii! i thu nh ai, v duyn v c cho khun m m mt l mt lc tinh nhng my t tin v cht mt ng s s gia tri nng chang chang th kia, ri ph thc cho Thang vi hai bn tay trng hon ton cai qun. Ni cho cng th y cng l mt nhim v. Mt nhim v ht sc kh khn. Thang phi ci rp mnh xung ly ci nhim v nng n y ln vai, nh mi ln cp trn trao cho anh bt c mt nhim v g. Cng vic ca Thang ang gp nhiu kh khn: cp trn khng chu xut tin mua bt che my. Thang gic th bo l: Nay mai 100
Hong Vn Ch
khun my vo nh ri, mua lm g". n lc Thang hi: "Ai khun? Khun bng cch no?" th ch o o: "n lc hng hay". Bc dc, Thang tr nn cu knh, nt mt sa x. V n cng trng, anh em hi, Thang ch vng ra mt ting gn ln: "Trn khng cho", ri li ci u trm lng. By gi Thang m bm bp ln mt ci np vn vnh, cu nhu mt mnh: "M kip! Hm ch no cng ht ro in thoi li vc mt n, ht vc mt n li ro in thoi m ng y c l i. Khc phc! Khc phc ci m g! C nng, ma, ma, nng ngp nga mi th ny, n lc my mc mc thnh ct st c, ngi tr mt ch mt l vi nhau, mi chy n y m khc phc chc? L mu l tht ca nhn dn m sao cc "b" y c nhn nh nh khng, ch thy xt xa l g, ch lc no cng "khc phc... chu ng... thng cm!" Kh ci l tai lm ri. Xin tin mua bt th i co k ko tng nghn bc mt, m vic qui g cng thc nh trng vt y, b thng no cn bit m mt vo u. Trm du u tm. Lm thng cn b thi ny ai bo d? Thang min man theo ui ngh ca mnh, mc cho m hi l ch ri xung c, xung ngc. Nhng ngy mi bt tay xy dng cng trng, anh ch em cng nhn y cha c cp trn chm sc ti y , nn i sng cn eo hp, l t, chui rc; nhng no h c bit cp trn l ai, ch bit nc Thang ra m m x. C ngi phn ng mnh, p bn p gh ni toang toang: "Cc anh coi mng ngi khng bng cc st ca cc anh phng? Con tru con b ng cn c chung, n cn c mng, ch chng ti by tm mng ngi khng c ni ming t trong nh, ti phi cp chiu ra ng ngoi hin, a cng cp t ra b rung, c thng khng hp ln no... Th y phng?" Mi lm cy s t c quan n cng trng, ch ngy no l Thang khng chy long tc gy, c n c quan l y nh rng: "ng ch phi v thng cho anh em, nc nh hin cn gian kh thiu thn nhiu... Phi khc phc kh khn! Phi... Phi... ng ch hiu cha? Khc phc kh khn! Khc... phc... kh khn...!" Ri c v n cng trng l y nh rng: "Khc phc ci ch g. Tay rm mu au b m y, gng ch c, cp trn no bit?" Nhng pht xc ni, c anh th tr khng ghm ni bng bt gh st tai bn th thm: "Phi 'c mt trn nn thn cc b y mi chu vo l tai". K thc, ln no ln gp ng Bo, tng cng trnh s ca cng trng, Thang chng phn nh cho nt nc ra y ch. Rt cc u vn vo y. Nhiu khi ng y cn xc cho Thang mt trn cn thn v ri Thang li thi ra v. Nhng l "nhu nhc", "da dm cp trn", "dt",... Mt ln, hai ln, ba ln, Thang bt u cm thy mnh hi khp np trc khun mt bu bu, hai m hi x xung, i mt ti h v hai cng ria mp vnh cong lun ng y, ni ln mt v lnh lnh, sc so, h khc khc thng ca ngi tng cng trnh s y. ng v danh ngha, ng Bo l ngi c c quan giao ph trng nom ton b cng trnh xy dng nh my ny, tc l ngi ch huy trc tip ca Thang. Song Thang khng h nhn c mt s ch huy no gi l c, tri li cng cm thy ngi ngi mun xa lnh s ch huy y. Thang vn m bm bp ln ci np vn vnh, bn tai vn vng vng ging ni hng hn v khng km phn trng tri ca ngi tng cng trnh s ngi vn phng kia, trc tip ch huy Thang. "Phi khc phc kh khn ch". Np vn khng suy suyn. Thang ngng u ln gt m hi, Bng anh thy t ng xa, mt chic xe com-mng-ca bon bon lm bi xc ti. Nhc trng Thang nhn ra ngay l xe ca ng tng cng trnh s, c l do linh tnh bo cho bit trc.
101
Hong Vn Ch
ng tng cng trnh s khoan thai bc xung, nim n bt tay Thang. Hai cng ria mp vnh cong, ng y. "H h, my mc nhng u, ng ch?" Khng i Thang tr li, ng ta ch tay vo ng hm g ku ln: "y ? Cht! Cht! th ny y h? Chc chc. R ht, r ht mt!" "D tha anh, ti nhiu ln vit n xin tin mua bt cng lu che, nhng anh vn bo l cha c. M nh my th cha kh." "Phi kim cch ch. Chc chc. Sao khng chuyn bt vo nhng gian kh ri? Sao khng dn bt nh ng, dnh ra mt gian xp bt nhng hm nh kia vo? Chc chc. R ht. R ht mt. ng ch loan bo anh em n hp ngay nh, ta bn lun vn ny mt th." "Vng." H bt u ngi vo bn hp. Gn chc cnh tay nhao nhao vung qua u: "Ti c kin!" " kin!" " kin!" "Ti" "Ti xin pht biu." Mt anh th tr khng i ch to ch nh, ni phng phng: "Mnh cn ln khn i ci qui g na. Theo ti, c l khun. G th g cng phi khun. Khng c -t th c ngi. Thiu ngi th phi nn ngi m khun. Nht nh khun." Mt anh th tr khc nhm dy tip li, mt sn si trng c: "V nu cha tm c con ln, ta c th tm dng n by kia m." "My mc u c phi cc st cc thp m c mt nng hai sng mi th ny, e sau ny ch cn l mt ng st mn em nh t vt thi!" "Ti hi, ng ch ch huy c th ng phi nng sut mi bn hm lin khng? Hung h my?" "ng ch Thang lnh o cn l m lm. Ti ly th d: Nh hm qua hp chuyn mn, anh em ngh xin thm ba mi dn cng khun my vo nh, ng ch Thang c bn rn: Khng c phng tin. Khing nh th xy ra tai nn cht ngi ai chu trch nhim 102
Hong Vn Ch
khin cho cng vic c ng li mi. ng ch khng khng khng chu khun, ni l s xin bt y ln nc my ri ch vi hm na dn ng cho -t chuyn. Mi bn hm ri, bt u ?" T gc ging, mt i mt sng trn trn di hng mi rm long ln, ri thng vo mt Thang, gong ni nh lin thanh ro ro nh n: "Ti thy l phi khun. Khun ngay chiu nay. V ti cng xin ni toc ra rng: lnh o nh th th ng ch Thang cha t cch lnh o chng ta. Ti xin ht." Mt ngi than nin ngu long lanh. Cu ni ngn gn, p bm bp vvo mt Thang nh nhng ci bt tai v hnh. Tng mch mu trong c th Thang rung mnh lit. Vp phi nh mt lm lm nh t la ca ngi thanh nin y, Thang vi lng sang d thi ca ng tng cng trnh s. c thay, ru mp ng cng vnh cong nh mt du chm hi khng l trn v mt cng lnh lng hn, nghim hn, ng s hn. Nhng bn tay khc li vung ln khng ngt: Ti thm kin. kin y Nhng ting qut hn hc bt Thang phi git mnh. S? Thang cng chng bit ti sao mnh li s? S ci g? C mt th ng s hn c l nhng ting qut hn hc y hm nay c lt vo tai mt ngi mang ci chc v m Thang ch bit l cp trn mnh. ng Bo m tai ti mt th kia l kho li c chu! Hnh nh hai ting khc phc khc phc rnh sn bn tai Thang, sut m ngy ong ong, vng vng. Thang lic cng ru mp mt ln na. Trong vic ny Thang git mnh ngng u ln. , th ra bc th tin pht biu. Thang trn tnh ngay. Bc l mt ngi nh c, ng n, lm nhiu hn ni, li hiu Thang, thng bo cha cho Thang khi nhng anh em th tr hiu lm m c Thang. T d trong vic khun my vo nh my chng hn. Thang khng dm ba bn mi ngi xm vo kch nhng hm my khng l t trn cao trt xung bng ba tm vn t dc, v su by nm kinh nghim khun vc trn bn Su Kho dy anh: Lm th khng xui u, cht ngi nh bn y! Bc l ngi u tin ng h Thang. Thang hi hp ch s ng h ca ngi th c y. ng ch Thang ch huy cn m h lm. ng ch chuyn gia dn i dn li l phi xin bt cng lu che ngay i, ko nng ny mc ht my y. Th m ng ch Thang rt chy nhng chuyn u u. C nh ti ngh th ta nn thc vo t cc ng gi kt y mi c. Ngi ch huy l ngi cm cng, chi mi vo mt vic l hng bt c. Thang ing ngi. Tht khng ng bc th tin cng tr Thang n nh th. kin cng ngy cng chy theo dng lin min di v tn. Ngi n lt ni th li ni mt thi mt hi, thao thao bt tuyt. Quanh i qun li ch nhng: ng ch Thang lnh
103
Hong Vn Ch
o vng v, thin cn, nhu nhc, v cui cng l Yu cu xt li ch huy trng. R rng l Thang khng c s ng tin cn na. Thang gc u au n, mu si ln trong tim, nhng m thanh lao xao, , nhc nhi. Bao nhiu thng ngy cm ci lm vic, dc ht sc lc ra s cm ci ca mnh em li nhiu cng hin hn na cho t nc kin thit, bao nhiu gian trun cc nhc vt qua, vic g Thang cng xng vo lm hng hi khng qun ngi. Vic g ngi khc ku kh b d l Thang li nht ly lm, lm say m. By gi ch cn li y, ong ong bn tai Thang, hai ch xt li. Xt li ban ch huy, xt li ch huy trng, xt li Thang. C l h cha hiu Thang? Thang ngh: ngi cm ci khng phi ch ph trng rng ta cm ci y? Song, Thang vn kh hiu, c khi no ngi ta cng cm ci, th qun chng li cng xa lnh ngi y khng? Nh Thang chng hn. Th m ch trong vic xin bt che my, Thang mt hn uy tn trong qun chng. Thang th di. i mt thiu ng l , ngu nhng tia mu. Hi ngh vn xn xao. Nhng ngi cha c ni vn nhn mt gi tay xin pht biu. ng tng cng trnh s t ny c h hoy ghi ghi chp chp, thnh thong lic sang ban ch huy mt ci, li ci xung trang s, lt i lt li t giy, gch gch xo xo. Hai l mi khng ngng th ra hai dng khi trng vn vo. Hai cng ru mp i cp xung cum cp nh hai ci gng . Mt chng th tr vui tnh ghi vi hai cng ru mp y trn mnh giy trng. Mi pht biu qu anh b qun mnh giy y gia bn. My cu khc trng thy t tranh bm nhau ci khc khch. By gi ng ta mi gi gi vng trn hi, ging khn khn chm ri: ri y. Cc ng ch ni n th l . C phi khng? C nhiu kin hay. Chng ti s nghin cu. Vic xt li ban ch huy cng cn nghin cu thm. Vic khun my, theo ng ch chuyn gia cho bit, my ca ta nguy ngp ri y. H h, ng bo my mc ru ri. Ti thy l phi khun. Nhng khun bng cch no? Mt vn . Ai khun? Hai vn . Khun i u? Ba vn . Ban ny c ng ch hi nng ny i thu ngay ba bn chc dn cng, tng d dng c th xm ng xm li gh vai vo nhc bng ln l i? Khng phi. M li tn km na. Ta th lm con tnh nhm xem trong hai ngy, mi ngy ba mi dn cng, phi chi ht bao nhiu tin? Hn by vn. ng tng cng trnh s lc u. Khng. Chi bng theo ti l da trn kin ca ng ch chuyn gia bn th ta nn chuyn bng -t, ngha l phi dn mt khc ng t ng my n ca nh my. Gi lm l mt bn cng dn ng vi tm ngi bc vc mt bui sng l xong. V li my ngoi tri na thng nay, chm li hai ngy cng cha thnh vn lm. Nh vy ta khng cn mua bt cng lu che my na. Cc ng ch thy th no? Mt pht suy ngh. Cn b ngi im phng phc. Mi bc Ba th in mi u oi ct ting: Nhng m nn xi mng t nhp, xp vo u? C ci thi khng khng khng cho khun my vo nh ca Ban Nh ca l ti tc in rut. ng tng cng trnh s tho cp knh trng t xung bn gi gi vng trn hi theo mt thi quen.
104
Hong Vn Ch
Khng sao, khng sao. Ti h lnh cho cc anh c vc my xp vo nhng phng kh . Vic nh nc c, khng cho l ci qui g. C khun i. C th no ti chu tt." "Th th c" "c m i ch l." "Ta khun ngay chiu nay ch ng ch?" ng tng cng trnh s nghim nt mt i ging: "Cng trnh xy dng nh my ca chng ta ang gp nhiu kh khn trc tr. Theo ti v da trn kin cc ng ch chuyn gia, th lc lng lnh o ca ta qu l non. C th ni chng ta cha bit lnh o. Ti cng th. Ban ch huy cng trng bo th da dm vo cp trn. Chng ta cn vp, cn ch, cn mt nhiu. Song cng vp, cng tht bi, ta cng phi tin vo mnh, tin ngi lnh o, tin ng. Cp trn ra phng n tc nghip, thit k tin thi cng, chng ta da theo quy trnh v n phi cng lm ng quy cch, ch khng phi chng ta vo thit k khng chu ng no. C th thi. Cc anh lm c khng? C nhng khun mt c ra nh vt nghe sm. Nhng khun mt sm chy cht phc c cng c ra suy ngh v nhng ci ch quy trnh, tin thi cng m h nh lc vo chn no xa l. ng l thay h vn ng thanh tr li ng tng cng trnh s rng: Lm c! Hai ch lm c t phch xung c Thang nh mt mi la t bng lp khng kh b p n cao . Nhng cu hi theo nhau a ra trong c Thang: Ai lm? Lm t u? Lm bng cch no? Ri Thang t kt lun: khng lm c! Thang ngh, ng Bo ch c khoa bm mp. Ni nh thnh tng. Hi t l ng ch bn ni th ny, ng ch bn ni th kia. Mai c ro in thoi ln xin bt li ng ch thng cm cho m xem. Trm ti cho n, lc y lm th no? Gi u chu li c vi cp trn ? Khng. Nu vy th hn qu. Thang toan gi tay phn trn nhng kh khn c th ca cng vic vi cp trn trc hi ngh, nhng hnh nh cnh tay Thang nng n n ni khng nhc ln ni. Phi bit rng bao nhiu ci m nhu nhc, hoi nghi lc lng qun chng, khng bit lnh o, dt, da dm cp trn lc no cng lm le chc p xung u Thang. Thang lng tng. Hai lng trng mt ngu nhng tia mu o i o li, ht hi nh tm kim mt ci g. Hay l Thang mun tm ng chy ra khi hi ngh? Khng. Thang gi thng cnh tay: Ti ti xin c kin, Thang p ng. Theo ti, dn con ng t ng my vo kho t ra cng phi mi hm. Tri li sp ma V khng th dng hai bn tay khng ln p nhng thng t l nh th xung t c u. Phi lm ci gi ba chn ct ln nh cn trc ct nhp cu y mi nguy him. Lm gi ba chn th phi mt tm ngy. Tri li sp ma. Khng! Khng th ln khn nn n mi Tng cu tng cu ni nh trt cho Thang thm ngh lc. Ging iu cng tr nn c quyt:
105
Hong Vn Ch
Ti yu cu gii quyt ngay vn bt. Bng khng, ti xin trao li hon ton trch nhim v s my ny cho cp trn. Ti khng th ha ho. Ti khng th nhm mt lm nhng vic ti khng mun lm. Ti yu cu Ti ht! Mt ngi ch huy trng gay, bng bng. Thang hnh dung li v mt ng ch bn khng gi ni bnh tnh khi ng nhn ng my rn nt di tri nng chang chang, ni vi Thang: Nu anh c mt ci ra-i- tt, anh c cam tm qung n mt x vun kia khng? V ng v vai Thang: Anh Thang , my ca chng mnh cn tinh vi hn c nhng ci ra-i- tinh vi y ch? Thang lnh ngi. Th m by gi ng tng cng trnh s li h lnh: C y dm by hm na! Bui hp vn n o. C ting ng c r r xa xa, r dn, ri ting ci toe toe tht ln ba ting. Mt chic xe -t bng ln chy thng vo a ht cng trng, dng li trc ca nh my. ng tng cng trnh s xin php hi ngh ra yt kin cc ng ch chuyn gia v vn ny. Ci cp da en dy cm cm by gi li dy thm mt m giy ghi chp tnh hnh cng trng trong sut ba thng va qua. ng sa li ngay ngn chic mc knh cho hi s xung sng mi, chm mt iu thuc, gt gt u cho mi ngi ri ra i. Ba bn ng ch chuyn gia ng nhn ng my, ch tr ci ni lu l. Thy ng Bo v Thang ra, h nim n i li bt tay, bp b ni bng ting Vit Nam. Mt ng ch v vai ng Bo, c sc vn dng ting Vit Nam, va ni va khua tay ra hiu. Khng cn qua phin dch Thang cng hiu c ngha ca cu ni. Vn nhng cu ni hm n li lo xo bn tai Thang: Khun ch?. Cu hi sao m oi om. Nhng ci thng t l y ba bn chc ngi xm vo chc khun ni. V phc phi ci hm u nng u nh, n ln tng pho mt ci th chng nhng v my m cn i t by tm nhn mng nh chi. Nhng vn khng thy ng tng cng trnh s ni li hay bn bc g c. ng ch gt u. V ri Thang, ngi ch huy cng trng, vn c phi lnh o mt cng vic m theo Thang vic nht nh khng thnh. Thang li thy nhng ln gai c ni dng ln sau gy, nhng th tht run bn ln, nh sp phi lm mt cng vic ti li, v, i mt nh tung to nhng m la nhy nht, v tc gin. Thang nga c, xoy mt vo nhng khe hm g h nt toc v nhng ci np cong tn nh cp mi bu ra su su mai ma. Nhng ming nc di c ng c trong c Thang. Sao nhng lp sn mn mng ng mt kia bng chc tr nn mc ru mc thch th kia? Sao ta c th bng quan khi thng my yu qu, mu tht ca ta sp sa nt r ra nh bn t c? Sao? Chong vng c ngi, Thang hp tp chy vo nh my tm ng tng cng trnh s trnh by kin dng gi ba chn v yu cu xin bt ca mnh. Bc chn Thang lo xo p trn ct si
106
Hong Vn Ch
Nhng ri nhng bc chn hm h y bng nh vp phi mt bc tng v hnh, ng sng li, ngn ng: cnh ca -t bt u khp li, lin vi ting r ga , ting ng c bnh bch. Xe pho i trc, xe com-mng-ca rt theo, ni ui nhau vun vt ra khi cng trng. Bi lm xoy mt vng l xon theo t xe. Thang rt mi xoa p vo mi che bi, th kh kh. Mt m my en u l l p n. Go thi ln lng lng. Nhng tu l chui in cung qut ln qut xung ri tt nh nhng bn tay xo ra khua gia khng trung. Mt tia chp di nhng lo ln tn chn tri xa tt, im theo nhng trng sm c lc si ln ng c. Thang c cm gic l nhng trng lin thanh ang x n khng t mt x xnh no trn khp c cng trng. Ht ma bt u qut ln mi nh v nc hm lp p. Nhng np vn vnh vng ra nh nhng cp mi nhn nh gia cn cung phong khng khip v trong ln ma xi x, ph phng. Nhng ht ma qut en t ln mt Thang. My! My i! Ngi ch huy trng but ming tht ln. Anh em i khun my! Khun my i cc ng ch i! Nhng m ai khun? Khun vo u by gi? Di ln ma, ngi ch huy trng cung cc chy v nh, lt ci o ma ca mnh, li cung cc chy ra hi h p ln thn my. Ma vn xi x, ph phng. (Trch bo Vn s 34 ngy 27-12-57)
PHNG CUNG Phng Cung l mt vn s tr tui mi xut hin. C l bi "Con nga gi ca Cha Trnh m chng ti trch sau y l bi u tin c gi tr trong cc tc phm ca ng. Bi ny do ng vit, nhng Hong Cm c gip thm kin v sa cha li vn. Chng ti bit nh vy v trong bn th ti ca Hong Cm c mt on nh sau: "Ti i ng vin Phng Cung vit truyn, v khi Phng Cung vit 'Con nga gi ca Cha Trnh a ti xem bn tho u tin, ti c gp kin ro vic din t: 'Ch con nga vo cung vua, nn t cho ng ght hn. Khi Phng Cung a bn tho ln th hai, ti cha vn v thm nhiu cu din t cnh p, din t con nga cng ngy cng bo..." Ng ca bi ny l kch bn vn s trc kia c ti nh Xun Diu, Hoi Thanh, C Huy Cn, ch v ham ming nh chung m cam tm lm ti mi cho ch v i sng ti mi tiu dit ht ti nng trc kia ca bn h. C xt thy kh nng vn ngh ca my ng Xun Diu, Hoi Thanh, C Huy Cn, lu nay gn nh mt hn, chng ta thy li ph bnh
107
Hong Vn Ch
ca tc gi qu c ng. S tht th bt c nh vn no dng ngi bt ca tng ch mong vinh thn ph gia th vn chng ca h khng th no hay c. Con nga gi ca cha Trnh Phng L l mt lng nh ho lnh, nm lt trong mt thung lng pha Nam chn ni Tn, cch ch an Lm chng by dm. T an Lm vo Phng L, trn con ng t mn, ngon ngoo men theo dng sui phi qua mt chic cu bng vt ngang sui, bn cnh mt ngi n nh. Trong lng c lo gi h Nng, hai i chuyn ngh bun nga. ng c sinh ra lo ngy trc l m phu ca triu Trn; khi mn lnh, tr v lng lm ngh bun nga. Nm mi bn tui, lo theo cha ra ch an Lm hc ngh. Ln ln, lo ni ting khp vng v mn xem tng nga. Lo Nng c con nga trng, mnh kim, lng trng nh bng, li lp lnh nh c nm kim cng, nn lo t tn n l Kim Bng. Lo thng khoe con nga ny lo tm mua c t lc n cha pht nha tn min Nc Hai. Lo tng i nhiu ni m cha thy c con no tng phch ton m nh n; c sc vt hng nghn dm vi ci th "cao u phng v" ca ni nga chin. T khi con Kim Bng bc yn, ngy ngy lo ci n i cc ni bun nga. Hng nm nhng cuc ua nga min ny, khng cuc ua no vng lo. Khng cuc ua no con Kim Bng khng ot gii nht. T ting con nga hay, mi ngy c truyn rng ra khp ni v lt n tai Cha Trnh. Thu y Cha Trnh ang cn tuyn m mt on k binh bnh nh t nc, nn lin y mt vin quan hu cn, tm n tn ni hi mua. Lo Nng tuy luyn tic con Kim Bng, nhng ngh n ci ti ca n lo sn sng trao li cho vin quan m rng: "Con nga ca bn dn thuc loi qu m, l vt, nhng n hiu ting ngi. By lu nay n sng vi bn dn ni sn lm ho lnh ny, n c ni, ung nc sui, ti n c m khng c dng, tht lng bn dn cng tic cho i n lm! Nay cha cng li cho vi n v chn triu nh dng n xng pha chin trn, bn dn cng c h d v lm va con qu m v cng b cng nui nng tp luyn". Lo Nng ming ni tay trao cng cho vin quan. Con Kim Bng cng dng hai tai gt gt ci u nh bit mnh sp c t gi cnh sn lm hiu qunh, v vng vy chn kinh thnh. Trn ng v, vin quan ht li khen ngi con qu m; Kim Bng phi nh gi, gi li ng sau nhng i ni, cy c hn n ca vng Sn Ty. Ch trong na ngy v n Thng Long. Vin quan vo tu vi Cha Trnh, hn t li tng phch cng nc bay, nc kiu ca con nga. Cha Trnh ly lm toi nguyn, v truyn cho cc tng t chn ngy m hi ua kn nga chin. Mt bui sng, trn cc ng ng, nhn dn cc vng ln cn nghe tin, l lt v xem nh nc chy. Hng nghn nga tt t cc ni em v c sp hng t chnh bn cnh nhng k binh nai nt gn gng. Con Kim Bng ng ngc trc quang cnh mi l, lng n rn rng, mt n m m nhn thng pha cui ua trng nh dng oai vi ng loi, n nn hi, tp bng, ct ting h di, lanh lnh nghe sn c. Ngi k binh ng bn cnh, bng n sang mt bn, lao ao tng ng. Bn nga tr mt nhn Kim Bng v cng ct ting h theo.
108
Hong Vn Ch
Sau ba hi trng lnh, cc k binh ln yn, ra roi, bt u ri vch. on nga lng ln trong bi lc mt m, nhng ming t bn ra t pha nh ma ro, nhn dn reo h vang dy. Ch trong chp mt, con Kim Bng vt ln hng u, va h, vt ln, chn trc khom li nh mc st, ui bay nh gii phn, tng nh chn n khng h chm t. pha xa ngi ta nhn n ch cn thy mt bng trng lp lnh, on ln, on xung nh mt con rng trng un khc. N bay ti pha no l ting reo h pha y vang ln khng ngt. Hng lot nga thy sc mnh khng snh kp con Kim Bng, b d cuc ua, ng dng c li, h h nhn theo ci bng trng nh dn trong bi nng lo ca kinh thnh. Khi dt hi trng, con Kim Bng dng li, tai n i v ting reo h ca ngi ca xung quanh, n cng nc lng, chn n gim xung t cm cp nh mun bay thm hng nghn vng na mi ph sc. Khi ting trng lnh chuyn sang phi nc kiu, con Kim Bng ri vch mt ci, l bn chn n bm lin trn mt t nh gung nc, ting chn v rn r nh m hi, ui tri ra trng nh mt dng nc chy xi. N chy ht mt vng m trn lng n mt k binh bng mt bt nc y, bt nc khng snh ra ngoi mt git. Lc ny n thy tt c ua trng u hng nhn v n, trm tr ca ngi ti n. N li h ln mt ting tht di kiu hnh. Sau cuc ua ny, n c c ua trng tng danh l "Bch long Thin l m" v chn lm mu mc luyn tp cho c on nga chin ca triu nh. Cho nn chng bao lu cc ng loi ca n cng tr thnh nhng chin m lnh ngh. V t n cng by nga chin xng pha chin trn, tri nhiu trn vo sanh ra t. N nh nht l trn qun chin bn b sng Gianh. Th ch mnh, qun ch tht vng quanh n, nhiu ng loi n phi thy. N gng ht sc mnh, vng ln nh h i, ph v vng vy, h th tng ch, ginh ton thng. Sau trn ny, n c Cha Trnh chn lm m lnh v c vo trong ph Cha. Cha Trnh truyn cho qun lnh, xy mt chic h bn nguyt, pha Nam vn Thng uyn, lm ch tm cho m lnh, v c hai mi m phu ngy ngy trong nom sn sc nga qu ca Cha. Ln u tin con "Thin l" t chn ti Hong cung. Trc mt n ton nhng lu i nguy nga trng l, trng pha no cng thy vng son chi li. Di chn n ton nhng xanh nhn bng. Nhng cnh vt mi l khin n s hi. N tot m hi, run ln cm cp, khi t chn ln nhng phin hoa, c dp a mt nhn hai hng th v t hu, ng cp gm trn bn hnh lang. N rt r, co c li khi m phu dt n vo m i, n tng m phu a nhm n vo ni ca mt tng lnh. Con Thin l c vo ng hn trong m i ngy ngy ch n v tm. Mi bui chiu n phi ng mt ch dm by m phu mang ko ta tng si mao, vut ve tng chic lng ui. N cng cm thy bn bu, t cng. N bt u m c nhng cnh sng khi cn bn ngoi cung cm: "i chao! Cn u nhng bui sng ta cng ng loi trn ua trng hng vn ngi ca ngi ti ba? Vi ci sc khe bay hng nghn dm, vi ci th "cao u phng v" hng dng nh ta, bao phen sng pha trn tuyn, i ta t tng nh th ny th ta sng sao c? Sao Cha khng cho ta c em ti ra vng vy trn chin trng? Hay Cha qun ta l k c ti?". Mt bui sng, n ang ng trong m i, hai con mt m m vng ra ngoi bc thnh cao ngt, n bng thy mt m phu nai nt gn gh, khc ngy thng, n git n ra ng di mi hin, pha t hnh lang. N sng st, tng phen ny li c xung trn. Mt m phu khc tri ln lng n mt tm gm iu, xung quanh thu kim tuyn. N ngoi c li, 109
Hong Vn Ch
bng thy mnh p nh phng hong. Hai m phu na mang n ng sau n mt vt g vung vn ging nh mt nh lu, gm vc xanh ph quanh. Mt m phu na mang cng ng vo gy n. B cng qu gi v p lm sao? i n cha tng thy. Hm thic bng bc: hai u nm vng sng le. N sung sng gc u xung np hm thic mt cch ngoan ngon. Khi m phu bung tay: l lng lm, n thy hai vt g to bng hai ci l a che ngang hai bn mt khin n ch c th nhn thng pha trc m thi. Ri mt m phu y n li li, ng gia hai cng g sn son thp vng. a, l qu chng, nhng ci g m p th ny? Ta s lm g y? N rng mnh, thy hnh din nh c sng mt kip sng khc, sung sng hn trc. Bng dng hai cng g di mnh mt ci, c n bt xung, ming n gn chm t, n va ngc c ln th dy cng ghm thng. N ct bc thy nng; ci nng qui g, nh bp nght ly c, c lc bnh bng nh i mt cht, nhng ri gy n cng nh ln xung. N phi c ly gn bn b mi gi c ci th ng ng b. Ri bng c mt ngn roi da qut nh vo mng, n cm c i. Khi nghe ting bnh xe nghin trn mt , n mi bit l n ang ko xe cho Cha. N gc u xung li thi ko chic xe qua sn, hai mt n l nhn thng, mi mt, chn ngn. Nhng chng bao lu, nhng chu thc trn mt va ngt va bi, nhng b l trc qun t va thm va rn sm st cng nhng bun ti su mun, cng nhng c m tri qua rut, tng ra ngoi tr li cho qu kh. Con thin l dn dn quen vi chc v. N thy mnh phi ph Cha cho n hi th cui cng mi xng danh Thin l m. Trong nhng bui chu n thy hng trm i hia, ng v cc loi ng qun, t o, vn c, v c, lt i lt li trc mt, n cng thy chc v n to tt gh gm! Chn thm nghim cung cm no m chn n khng bc ti? C vic quc s triu nh no vng mt n? N i n u cng thy ngi chp tay khu u tung h vn tu. i n qu l sang mt bc ng hin hch, hn tt c nhng lc oai phong chim gii u trn cc trng ua. Mt bui chiu, trn cng thnh ni trng thu khng, mt tri khut hn mi lu ty, mt h gn ln mt mu nht ca ging chiu, n sung sng ko Cha cng b phi i ngon cnh. i chng cn n u, n c i lc thong dong ng li, soi bng di nc. Ch! Mt nhn mt, ta uy nghi lng ly n th ny ? Ka hai l a che mt ta c khc g hai cnh m ca v i thn? Hai cng g khc g tay ngai ngy ngy Cha vn ng! Phi chng gii an bi cho s phn ta! N cng nhn cng thy bng n di nc to ra, to mi, uy nghi trong sc nc ln sc tri. N ang say sa ngm bng bng dy cng li git mnh. Mp n gng thng ra, n li bt u ct bc. Xe ti u vn Thng uyn, c lnh dng li. Tc th hai bn tay ngai dm mnh c n xung ri li bnh ln nh bng. N va ngc u ln th mt lung gi mt, lt a vo l mi n nhng hng thm ngo ngt ca mun hoa. N phng hai cnh mi, hn mt ln th gu xim mu thin thanh ca b phi pht nh qua mt n. N cm thy mt v thm m m. N a mt nhn theo ch thy t ngang lng tr xung ca Cha v b phi. Gi h lng vo vt o Cha v di xim b phi, lm cng phng ln v n ma may trc mt n. N cm ng, ng ngn ra, hai mt dng thao lo: "Ch! Tht l ngon mc! i! Gii ban cho ta i nhn ngc ring ta c nhn nhng vu vt ca trn gian, ta i n Tri". Cng nhn theo cng thy ngon mc, n cng thy hi hn vi nhng s vic ngy trc. N gim chn xung t cp cp, mt n nhm li, u n p vo hai cng xe nh nhn ly mt hnh pht xng ng vi ti li ca mnh. Va p u va k ti: "Ti th 110
Hong Vn Ch
nht l khi cha vo ph Cha ta cho Cha v b phi phi vt v kh nhc bit chng no! Ti th hai: Sao ta dm em mt vic nh b tm thng so snh vi chc m lnh ng tn knh ca Cha ban cho nh th chng phi trc y ta ph n Cha hay sao? Ti ta tht l ng phanh thy mi phi. Nu ta ch ngh n cuc i phng khong, ch ngh n nhng lc cng ng loi ua tranh, th ly ai cng Cha gnh vc giang sn, lm cho trm h c an c lc nghip! n hng lc Cha, sc ta ngy mt cng trng, th ci vt hng ngn dm i vi ta c g ng k". [1] Sng mt cuc i lng l trong ph Cha, bng s kiu hnh vi chc m lnh, chng bao lu trn bm, mao con Thin l tri ln mt lp lng vng o. Trc m i n nhn thy nhng cy cnh bao ln i l. Nhng n khng bit i n chuyn dn v gi. Ti n cng mn mi. N vn tng n cn sc chy d ngn dm! C mt bui sng, n c ko xe Cha cng b phi ra ngon cnh ngoi thnh. T ngy vo ph Cha, ln u n c i ra ngoi. N c ao c thm cnh c. Xe ra khi ph Cha, bon bon trn con ng t rng thnh thang. Nhn thng pha trc, n ly lm l, n ku trong c nh t hi: "Lm sao con ng ny ngy xa rng m nay nh b nh th ny!". i c mt qung n nhn ln pha trn, li dng li t hi: " hay, ngi cha kia, ngy xa r rng nm bn cnh mt qu i ln, m by gi li nh bng con ng ta ang i l ngha lm sao?". Tt c nhng cnh vt trc mt n u nh li, v thng tp. N nhn cnh ng, cnh ng cng ch l mt con ng thng. Ri cy c, ni i cho n mu gii xanh cng ch thu nh li l mt ng thng. N khng ng hai chic l a che hai bn mt ch cho n nhn c mt chiu. ... Xe i mi. Lc gn n mt thao trng, n bng nghe ting h ca ng loi. T dng n hn h: "Chc cc ch em bao lu khng gp ta, s khu u chc tng". Va ngh n va ct nhanh bc. Xe va ti th ng loi n cng nhy b n trc mt n, ming h chn ct tin, ct hu nh ch bai nc i v tng mo ca n. N tm gan, h ln mt ting nh qu mng: "Bn nhi kia, ti cc ch ng cht u lm lnh! Cc ch khng bit ta l ai ? qun ti ca anh y ri sao?". Tt c ng loi n, nhe c rng, v li trong c: "Chng ti bit bc lm, bit bc ngy xa l k c ti nhng by gi chng em nhn qua thy bt ci v ti ca bc. Thi bc ! ng khoe ti na, chng em y ngi bc khng ri c khi ci xe ca Cha! Ri ra th thc kia trn mt ai n?". Con Thin l ut ln, mun thot khi xe xng thng ra ngoi t sc, nhng trn xe li git cng. N bc lm nhng cng phi cm u i. Va i va ngh: "Nhng k ngu si hn mt kia, i ny bay ch nhn c mt chiu. Bay khng bit c ta lm y d my k lm c! Sc bay c my n m vi kiu ngo, bay chy c vi dm ph mao su di. Ri y ta s cho bay bit ti ta!". V hnh nh mt trng ua gi lng, bi cun, c bay, bng hin ra, nh thch thc. Con Thin l m vn tin mnh cn sc phi ln hng u. S i bin i. Sau t lu, Cha Trnh c tin nhiu tng t thua trn bn b sng Gianh. Cha nh thn chinh i, nn truyn cho vin tng trng coi v k binh mang m lnh ra ua trng n dt trc khi xung trn. Vin tng lin ci u tu li: "Mun tu Cha cng, hin nay trong triu nh thiu g nga chin c d sc vt hng nghn dm, v tng d trn di mt trm trn. Xin Cha cng tiu tng c chn dng mt con m chin c sc khe vo bc nht. Cn nh con m lnh, c nn n ko xe; v
[1]
on ny giu li th ti v n nn trong cc lp chnh hun.
111
Hong Vn Ch
t khi em n vo ph Cha, n n th nhiu, li khng h luyn tp, ti n t khng c nh trc. Nu Cha cng dng con m lnh ra trn, tiu tng y ny lm!". Nghe tu trnh, Cha Trnh cng thy vin tng l c l, nhng Cha vn cn tin ti con m lnh, Cha bn h lnh cho mang con m lnh ra t sc cng cc chin m khc tin b kn chn. Con Thin l m c dp ri ph Cha ra ua trng. Hai ci l a c ct i. N bng hong nhn gii, nhn t, mt n hoa hoa, u n chong vng. Cnh vt nh quay chong chng, cy nh mc ngc, ni nh xung. Va gp ng loi mt ci, n c dng hai tai, tp bng li ly hi h mt ting dng oai. Nhng ting h ca n va r ln th ct ln nh vt g nt ly mm. Cc ng loi ca n cng nhe rng ra ci ri cng ct ting h lm cho n cng ut. Khng ch ting trng lnh, n lng ln, tc th cc ng loi ca n cng b vch rt theo. Ting trng lin hi, con Thin l cng cm c chy. N tng mnh thng cuc, n c ch ngoy u li th bn nga chin ti st ng sau. Ch trong chp mt n b tt li. Khng chu, n cng lng ln. Bng n thy nhi mt ci ngang bng nh b mt nht gm chm mnh. N ng vt xung, vi u trong bi lc ca n nga bay qua, n bit l t rut, khng th sng c. N gng m to hai mt, rn ln mt ting nh ni rng: "Ting tm lng ly ca ta ch c th cht chin trng. Nhng, than i! Bi c ny cng l bi chin trng, cht th ny cng l cht v giang sn, v Cha!". Trc hi th cui cng, n ly ht sc tn, ngc u ln, co co hai chn trc, thng thng hai chn sau, chng nh c gi ly ci th "cao u phng v". H Ni, 10-1956 (Trch bo Nhn vn s 4)
TRN L VN Trn L Vn, nm nay 37 tui, qu Nam nh, l chu nh vn Trn K Xng, tc T Xng. ng tng lm gio hc Thun Chu thuc Sn La, v nhn dp ly mt c gi Thi lm v. Trong thi gian khng chin, ng dy hc mt trng t thc, trong tnh Thanh Ho. V b v l ngi thiu s, khng kh nng bun bn di ng bng, nn gia nh ng ch sng vn vn bng s lng hng thng ca ng l gn mt t go. V vy nn sut trong thi gian khng chin ng rt c cc. S ngho tng ca ng tr thnh thnh ng. Tnh nt ng rt hin lnh. ng a chu ng hn l phn khng. Ging vn ca ng lc no cng c v "th th". Tuy vy gn y, chu khhng ni, ng c vit my bi kch ch mt cch kch lit, ng trong Nhn vn v Giai phm.
112
Hong Vn Ch
Chng ti chn bi "Bc th gi mt ngi bn c" gii thiu ng v bi ny c nhiu tnh cht vn ngh hn nhng bi tham lun v chnh tr. Trong bi "Bc th gi mt ngi bn c" ng dng mt ging vn nh nhng t mt cn b cng sn in hnh, ng thi ng cng phi by nhng ni kh cc ng phi chu ng trong sut chn mi nm. Chc chn l ng khng trnh khi cnh t y mn rng ni. Bc th gi mt ngi bn c H Ni thng 8 nm 1956 Thn gi anh Nguyn Vinh Hoa Tit tri va mi vo thu. Ti nay li l ti th by. Ti nh ngi vn v trn gh cng cng, thng thc cnh i tnh ca ngi khc v tr v lm th ca ngi cuc i. Th m, chng bit ngh ngi ra sao, ti ro cng v nh cm ci ngi trong gian phng va hp va thp, khng kh oi bc nh trong mt ci hm, vit th ny cho anh. Bc th ny, ti bn khon lu lm, hm nay mi h bt vit. Nhng iu sp ni vi anh, ti nh trnh by di mt hnh thc khc: th ng ngn kiu La Phng-ten hay chuyn c tch kiu An-c-sen. Ti khng c ti lm th ng ngn hay vit chuyn c tch. V ti ngh: vit nh vy c l s l mt thi p m. Tnh rt r tng lm cho ti c thi p m . Chnh anh v mt s t ngi ging anh to cho ti ci tnh rt r ng b y. Ti khng gin anh na u. Lc ny ti thy lng mnh bnh tnh nh mt bin sau trn bo. V nh vy chc anh thy l qu ng v my ai i dm v lng mnh nh bin c. V chnh bin c, ngay gia lc mt n bnh tnh nht, bit u lng n chng quay cung nhng lung sng ngm! Ti bit do thi quen lu nm, anh s nhu i my, nghim sc mt, nh g m ln lm cho ti bit iu hn, ngha l co rm ngi li chui vo ci v nh mt con c sn hoc anh s ban tng mt ci ci rt c nghin cu, mt ci ci khoan dung lng ti thy mi s u vui v v m ng khi git mnh. Thc ra, hai v mt khc nhau ca anh u a nhm ti mt kt qu l lm cho ngi khc giu dim kin thc ca mnh. Mt nh vn bi quan no ca thi xa c ni: Ngn ng vn dng che y nhng ngh thc. Ti khng cho cu y l ng, nht l trong thi i ca chng ta. Ngi ta lc cn sng cnh nhau nu khng ni tht vi nhau th i n cuc Phn xt Cui cng mi ni tht hay sao? Tri bao th k, nht l trong ci phn qua ca th k ny, mu nhiu, xng ri nhiu cng ch l a ti mt cuc sng tht, vi nhng con ngi tht bit cm ngh tht. Anh nh gp sc vi loi ngi to nn cuc sng tht, sao anh li c lm mt ngi gi trong ci x hi ang hy sinh nhiu vn mnh ln ci tht ny? Thi c, c nhng k coi cuc i nh mt h trng, rp tm i m eo ru ch khng thch lm mt vai chy hiu. Li c nhng k coi cuc i nh canh bc, mun xng vo thi th nhng ngn xo tr n to. Thm ch c k quan nim cuc sng l mt thng trng. T nhng ci r gi nht nh o c, ng nt cho n nhng ci cao siu nht nh o l ca cc ng trit nhn, bn h u c th dng lm ra li lc c c. Ti ni cho vn v theo kiu V Trng Phng th thi, ch chng c dng tm m ch g anh v anh 113
Hong Vn Ch
cng khng n ni mang cc tn tch xu xa n th. Mt khc, ti khng a g ci thi m ch, n l thi quen ca thi n l. Trong th ny, ti gi anh bng ci tn c Nguyn Vinh Hoa, anh cng ng nn ly th lm mch lng. Ch bn b thn tnh, ti mi dm sung s th. Anh cho php nhc li mt k nim: hi chng ta cng hc trng Bi, c ln anh k ti nghe rng nh ta vn dng trm anh th phit. ng c nh ta m m nm cnh khay n hay k hai cu Kiu: Vinh hoa ph qu ai b Vn xun mt thu bia mun i. Khi anh ra i, ng c t cho anh ci tn p y, lng xm ai cng phc. Anh ln ln hnh din v ci tn y, kiu k vi mi ngi v v ci gia th y. L bn cng n, cng sch m hi i vi anh ti thy ti thn lp v trc thi mc h v nhn ca anh. y l v ti cha c Cch mng dy cho hiu rng: gi tr con ngi u phi ci tn p v dng h sang! Sau thng Tm 45, gp anh th anh khng cn l Nguyn Vinh Hoa na m tr thnh L Hng Tin. Gi s mt nh cch mng chn chnh i tn i h k ch khi tm ra tung tch th ai cng thy phi l. Nhng ng ny, anh i tn, xt ra ch c mt ci nhn hiu mi thay cho ci nhn hiu c m anh cho l qu thi. Vi ci nhn hiu mi ny, anh nghnh ngang, nghu nghn bc vo cuc i mi, che mt th gian bng mt th trang sc m vng. Anh ct ngha cho tt c mi ngi: Hng l anh hng, Tin l tin b. Thin h bt u n anh. Anh li phn bua vi qun chng rng anh t chia c gia sn cho dn ngho ngay khi ginh chnh quyn huyn Thi Ninh, qu nh anh, v hm nhn dn xng vo chim ly huyn ng, anh vc khu sng chim i u... h khu hiu. Thin h cng n anh hn na. Th l, mp m nh ln con en, dng danh t, khu hiu lm l chn v ba h mnh, anh c can m chi tr trch thng vi i. Ci cht sng bng bng cha ng trong cc danh t khu hiu ca thi i mi, anh ang tm bp mo, vt kit n i theo tr tng tng k quc, bnh no ca anh, hng bp mo con ngi, vt kit cht sng ca con ngi m Cch mng bao nhiu mu mi ginh li c. Anh thng hay bo ngi khc lin h bn thn. By gi anh th t lin h xem sao? y ti khng c quyn hn lm mt vic kim tho hay ln mt quan to buc ti anh nh anh vn thng buc ti ngi khc. Nhng l mt con ngi, li l b bn anh, ti tng c quyn gp mt vi hin tng gip anh nhn li con ngi mnh. Dng tt nhng li ni c vng v, xc phm n lng t i cng mong anh th tt cho. Nh li cn thy bun ci vi ci tn ng Khu hiu ngi ta tng cho anh. Ngy u khng chin c khu hiu qun chng ho sinh hot. Anh nm lun ly n ng mt vai kch kh l th. Hi y mi v nng thn, anh tuyn b m l cng quyt b ci khon x-phng trong s chi tiu ring v c nng dn c dng x-phng u m vn sng c. Ra ng, anh n mc ti tn v i chn t, ti v khng ra chn trc khi i nm. Ch nh vn ngi cht phc, tin ngay anh l ngi tt v nhng cho anh cn nh rng nht, ci ging vng nht, tm chiu lnh nht, li anh sai kho con ngi ta lm nhng cng vic vt cho anh. Mc o v, i chn t, ly d vi x-phng, trt b ci lt Vinh Hoa c vi c cn ca-vt, anh t nh thy mnh l hin thn ca o c mi, o c ca qun chng v thy c quyn phn ut vi mi ci m anh cho l tri vi nn o c y. V hay phn ut, anh hay 114
Hong Vn Ch
ln ging k c mng ngi. Ngi b mng u tin l ch nh, k nhng nh cho anh . Nhn ngy gi m, ng b y mi chng ta n c. C y c ngha l cm khng n nh thng l, li c vi a tht v c t nc cay na. Ch khch ang vui v, anh mn hi men, na a na tht, lun thuyt v s khng nn phm chnh sch tit kim cn phi n cm n mt git ru l mt git mu. B ch nh tha lc anh ra ngoi, gh tai ti ni bng mt ging s st: nh chu c iu g sai phm, ng lm n ni vi ng Tin b qu i cho. Ti phi ly li l gii thch, an i mi ngi ta mi yn lng. l mt li: qun chng ho c bit ca anh. Anh cm th nht ci bnh tiu t sn. Ti cng bit anh hiu rng cu ty ra u c tiu t sn trong sch v. Nhng tn tch tiu t sn nh ng h, bt my, nhn vng, anh giu bit mt ch. Mt bui sng, ch y ly hp gp ra nh rng, t nhin anh thy n kh xung thin, qung lun hp gp xung ao v dng gp nh rng l u c tiu t sn. Ch nh nhn anh, kinh ngc. Dn dn ba ting tiu t sn tr nn nhng ting anh quen dng khng c mi s anh khng ng . i khi ngi ta mc ci o p, hoc gi nh nhn tnh trong ti hay bui ti chi ngm trng u l tc phong tiu t sn c. Thm ch c b con nh hng xm chy sang khoe vi bn ci mi xoa thu cnh hoa con bm cng b anh ph bnh ngm l nh hng tiu t sn. Anh qun hn ci o gm lam ca anh cn gi t ngy ci v ct y hm, thnh thong vng ngi anh em ra phi. Gi lc y pht ng qun chng ri th khi ngi v c b anh lit phng vo loi a ch gian c ch khng bn! Anh c thy khng? Li sng gi to y c theo ci t ph, t mn ca anh m pht trin ln. Nm bt u c chnh hun, anh xung phong i ngay. Khi chng ta cng cng tc mt c quan. Anh l mt trng ban, ti l mt nhn vin. Ti cng i d lp chnh hun vi anh. Trong lp c khu hiu Thnh khn ph bnh v t ph bnh. Mt s ng ch c khuyt im nng, can m ni ra. C ngi khc v hi hn. Ai chng cm ng trc s ni tht, khc tht. Anh ngi lm l my ngy tri, t ra nung nu gh lm. Mt m mi ngi ang ng yn, anh tung chn vng dy, lay gi ng ch t trng v khc tht ln, bc l mt ti ty nh: mt nm no , sau Cch mng thng Tm, anh c t chc mt ng pht-xt ly tn l ng Qu en m mu lm nhng vic khuynh o. Sau khi tranh u bn thn anh ni ra s tht vi mt nim au xt v cng. Anh xp t cu chuyn c tnh tit hn hoi, ly k nh chuyn trinh thm. Hm sau c bo co in hnh hi trng. Thnh thong anh khc nc ln, on ngi nh con su b nm vo la, t v n nn hi li n cao . Gn ht bo co, t nhin huch mt ci, anh ng ln xung t, ngt i. Anh em xm li vc anh dy, gi y t n tim thuc hi sinh. Ngi i vn tt bng nn c tin, xn xao khen ngi, anh hc vin thnh khn gng mu. Ti cng c tnh c tin, u dm ng anh ba chuyn cho ra dng yng hng. Ti li phc anh v c hai mt: mt l to gan lp ng phtxt hai l lm li n th m dng cm ni ra. Tuy nhin, ti c loay hoay t hi: Qui, hn lp ng pht-xt lc no m mnh st nch cng khng bit?. Ngy qua thng li, anh cng lm n chc trng ty. Chng hiu duyn n tin kip th no m ti c phi gn anh mi. Chuyn ny anh lp nghim hn trc nhiu. Trc anh cng c nhng lc vui tnh v bit ci to nh mi ngi. Nhng khi t cm thy mnh quan trng qu ri th anh ci cng ngy cng t. Khi cho ai th ch va kp nhch na ci mp li ng li ngay. y cng li l mt cch anh p dng bn ch thi nghim tc. Trnh nghim tc ca anh cng ln cao th hnh th anh cng thay i. Ngi kh t li, thng un nh mt ci o quan, mt ch bit trn ch khng bit nhn, mt ti i v lun lun gin d vi cc loi khuyt im trn i, hai hm rng xt li, du c cy cng chng ra mt n ci. T khi trong phng anh dn khu hiu t li ch chung trn li ch ring th qu anh t ra gng mu khng ai b kp. u v lc no anh cng ch ni ton chuyn cng tc, khng bao gi ng ti chuyn v con, gia nh. Anh king nhng chuyn nh bc chn tu 115
Hong Vn Ch
king phm gii. Thnh th chng ti mi khi thm kht ni v i t ca nhau mt cht, thng phi ch khi vng mt anh mi dm ni v ngi b ph bnh l c nhn ch ngha, gia nh ch ngha v nhiu ch ngha ti t khc na. Cng v th m trong nm su nm tri cng tc c quan, di quyn iu khin ca anh, ti ch dm nh bo xin v thm nh mt ln, khi nghe tin a con u lng ca ti b thng hn nng. Qu thc trng b mt thiu no ca ti lc y, anh cng cho php nhng khng qun km theo mt cu: ng ch khng nn nng u c gia nh nhiu qu!. Ti v n nh, thng b sut qua i. Nu khng nh hng xm lng ging cu sng n th ti on hn anh bit ngn no! Th tht c mt ln ti bt gp anh cng nng u c gia nh ngha l anh vit th gi v nh cho ch y. ang phong b, cht trng thy ti, anh giu bc th xung di mt chng sch. Ti sut ph ci nhng cng hi mn anh, chnh v ci vic nh mn vit th cho v . Chng cm thy mnh c c, bt gic mt hm anh dn trn tng mt khu hiu mi phi ho mnh vi qun chng v lp tc thc hin ngay. Mi ngy anh ra mi lm pht (c ghi trong thi kho biu) sn sc mi ngi. Sn sc y c ngha l n v vai tng ngi ri hi: n cm cha? hoc c khe khng? hoc ch gn ln c hai ting th no?. Ngi c hi, thy cm ng, sp bt u k l tm s th anh vi chy sang pha ngi khc v hi nhng cu ng nh vy. Chng l nhng lc y chng ti li ni tht vi anh rng: th anh tng chng ti mi thng mt nht dao cn hn ngy no cng v vai thm hi kiu y. Chiu chiu cm nc xong l c mt gi dn vn (ci ny cng c ghi trong thi kho biu). ng bo thuc lng nhng cu dn vn ca anh: c bao nhiu tui? C c my con? Con c lm g? Ngi ta cha kp p cu ny, anh hi sang cu khc. C ngi b anh hi nh vy hng my chc ln. Sau nhng gi dn vn, anh v ng yn gic nh lm trn mt ngha v ln i vi ging ni. Hi y anh cng c mt ngi bn thn. l mt s l. Bn anh ti khng nh tn l g. Anh chng y ging anh nh tc. Hai anh em gp nhau mi tun mt ln vo chiu th by, rt ng gi (chc l vic ny c hai u c ghi trong thi kho biu). Tr chuyn tm giao gia hai anh cng c chng trnh ngh s. Phn th nht: phn tch tnh hnh th gii, phn th hai: phn tch tnh hnh trong nc, phn th ba: phn nn v nhng k sai lp trng. Khi cc anh c v ngy nhau ri th bt tay nhau v hn chiu th by sau li gp nhau. Thng l c sau ng mt ting ri ng h tm s l cc anh ngy nhau. Ti va ni ti hai ch lp trng. i ch! V vn ny th thit tng c th gii dn ch kh lng tm ra mt ngi ng lp trng nh anh. Ti c nhiu dp thy r iu ny. Anh thng ni: lp trng t r nht trong ngn ng. V vy im ny anh ro rit lm. ng ch cp dng mt hm kho tht, gi mn y l tht kho Tu, anh chnh ng ch y ngay ti ch: sao khng gi l tht kho Trung Quc? Nhng ting ghp quen dng nh ch Tu, giy Tu anh u nht thit i l ch Trung Quc, giy Trung Quc v.v C lc ti nh bo gp kin: Ta gi nc bn l Trung Quc th ng lm ri, nhng c mt vi trng hp thit tng c th linh ng c ch!. Anh trng mt: t tng ny l t tng ph hoi tinh thn hu ngh!. Trong mt pht a ct, ti v ci dng iu lc cc ca mt anh bn nh dng iu t t thi Php. Th l ti b ph bnh nghim khc ngay l xc phm ti giai cp cng nhn. Chng nhng chng ti m c qun chng ng o cng lm phen c anh gio dc v lp trng rt chu o. T sau pht ng qun chng c nhng v kch trnh by nhng cnh a ch p bc nng dn. Khn gi nhiu khi cm ng khng cm c nc mt. Nghe ni th, anh cng chun b nc mt t nh mi khi i xem kch. Thng thng anh khc ng lc. Nhng cng i khi khc hi ba bi. Th d mt bui i xem cho, gia lc tn a ch trn sn khu nh nng dn mnh qu, ri c ru th anh hu hu khc. Nhng ngi xung quanh ang ci th b anh mng ngay l thng a ch, giu nng dn. Mi ngi lm lt nhn anh v cho n khi h mn khng ai dm ci na. 116
Hong Vn Ch
V vn ph bnh v t ph bnh, anh cng rt trit v c nhiu sng kin. Mi ti trc khi i ng, c mi lm pht t tu ngha l kim im li n, ting ni, vic lm trong mt ngy: anh ny cht ch tc phm ca mt nh vn nc bn l k thut km, anh kia cht cho mt ngi bn thn xa bit a ch c quan, anh th ba cht sang xin nc ung ca mt b hng xm, hi cho chnh sch dn vn, u phi kim im v truy ng c t tng c. Chng ti ngi xp chn bng trn nh nhng pho tng trn cha xung quanh ngn n du lc, nh sng ht ln nhng nt mt m chiu, ting ni lm rm nh c kinh sm hi. Ngy ch nht thng c ngh na bui. Cn na kim tho hng tun. Vic ny lm k hn t tu hng ngy v phi vn dng l lun ph phn li lm. Anh ngi iu khin, mt y st kh, ct ting r r nh ci my ht c em nhng bi l lun ra i chiu vi thc t v ph phn nhng khuyt im xy dng cho tng ng ch. Anh c mt li phn tch, tng hp, quy kt cc loi t tng mt cch rt khoa hc. Mt anh c bnh ng gt trong khi hc tp, b anh ph phn nh th ny: ng gt l coi nh hc tp, coi nh hc tp l coi thng l lun ca ta, coi thng l lun ca ta l ng v phe phn ng. Kt lun: ng gt l phn ng. Ti khng tin rng thm tm anh cng ngh nh th. Ti nh chuyn ngi ca ng Goc-ki c cui tun l tp trung cc chu li hi ti v vc roi qut nhng a nghch ngm. im ny qu anh ging ngi ng ca Gocki. Ni n Goc-ki, ti li nh chuyn vn ngh. Ni cho cng bng anh cng l ngi c khiu vn ngh v c quan im vn ngh ring. Anh ch trng rng: vn Lin X nht thit hay hn vn Trung Quc, vn Trung Quc nht thit hay hn vn Vit Nam. trong nc th vn s cp khu gii hn vn s cp tnh, vn s cp tnh gii hn vn s cp huyn. Hay hn tt c vn chng cc cp l ca dao cc bch bo. L lun nh th cng hi o ln trt t nhng thy ng quan im qun chng anh li yn tm. Chng ti sng lun qun vi anh trong su nm tri ng ng. C quan cng c chuyn a im nhiu ln. Nhng bt c u, con ngi anh cng l l nh mt ci bng en nng ln cuc i chng ti. Chng ti m tng bc i, nn tng hi th, ghm tng li ni. Chng ti sng thm lng, khp np, nh nhng ngi n b tu kn, sc mt vng vt dn, mch mu kh kit dn mt ni thiu nh sng mt tri. Khng bit trong by nhiu nm, chng ti lm li g cho ai? V chnh anh na, anh lm li g cho ai? Chng ti hi ch c ci th tai c l rnh lc no rnh vic, tm ch no vng nht cng nhau bn v anh gii tr. C lc chng ti v anh nh ng Ht-le (v anh cng bc l l c phen nh lm ng Ht-le con c m) c lc v anh nh mt g th li hch dch, hoc mt c gn tng cch mng ton l chuynchi, h, gi, d Chng ti v bc bim ho ng nghnh: anh xp cc khu hiu lm bc thang leo ln gh th trng. Chng ti cn lm v di bc ho. Anh nh lm cho chng ti s th qu tht anh t c kt qu m mn: chng ti hng ngy ngi trc mt anh lm vic nh nhng ci my, ni ng hn nh nhng vin tiu th li. Ni chuyn vi anh th ch bit x giao bng nhng cu rt ng lp trng ri mong mi nhng pht c b c nhau chy ra ch vng ni tu cho n phi. Cng li nhng pht ny cng him lm. Trong gic ng hnh nh ca anh cng khng chng ti c ngh ngi tht s. C m ti m thy hai cnh tay gy guc ca anh c mng nhn nm c ti li xung mt ci hm ti om, y np li. C m li thy anh ho ra con qu en qup ti bay i nh con i bng qup nng cng cha trong truyn c tch. Ti thng ku hoc nghin rng trong nhng gic m kinh hi
117
Hong Vn Ch
Hi tng li cho k trong ngn y nm cng c mt i ln, ti thy c cm tnh vi anh. Ci ln ng ch Mn Khu v c vic Ty, lm cho chng ti v c anh ngm ngh. ng ch y, k ra khng oai nghim bng anh. ng ch y xu xo vui tnh, thnh thong cng ni tu nh chng ti. Ti ly lm l rng trong nhng ngy tip ng ch Mn, hnh th dng dp anh c i khc. Anh nhn nhn lm. B mt tr nn hin lnh li c v a tr ngoan ngon. ng ch y ni a anh cng vng vng d d v lu ngy anh qun c ni a. Sau khi ng ch Mn i, anh bt chc tc phong ca ng ch y c vi hm nhng ngng ngp trng tht ti nghip. Trc kia anh ln cp bng con ng nghim khc nay anh li nh ln cp bng cch vui tnh nhng than i! tre gi un d gy, la en kh nhum hng. Mt k nim kh qun na l ci ln anh m nng. Ngi bn ging bnh sn sc anh, ti c nghe anh k chuyn nh chuyn ca. Anh nh b c, nh ch v cc chu. Li t cnh qu hng vi nhng con rng nhn. Ti c ngh hi t: gi anh m mi li ho hay. May sao khi anh khe li th ti c iu ng sang c quan khc By gi na mng na s c bit tin anh. Ti hi chuyn anh em, c ngi tc li ni: Hn vn nh trc. Ti khng tin nhng vn thy ngi ngi. m nay ti c gng bnh tnh qun mi bc dc c, vit th cho anh. Vic qua thuc v d vng. Ti khng trch anh lm phao ph tui tr v nng lc ca mt s ngi trong by nhiu nm. V trch nhau cng chng c li g. Anh khng phi l mt ngi lm cm u. Anh rt khn ngoan nhng tnh ton lm. Da vo mt danh ngha ln, anh lm ton nhng vic tn mn. Cch mng u tranh cho ci tht, anh da vo y lm ci gi. Cch mng yu con ngi, anh khng bit yu con ngi. Cho nn c lc xung quanh anh nh lnh lo ton l t kh. Xc cht tot ra th no c hi nng. Ngi khe mnh, ai thch n gn xc cht, k c xc cht ngi yu. Anh cha phi l mt xc cht hn u. Thi i cn c th tim thuc hi sinh cho anh c. Anh nn sng cho trn vn, cng vi mi ngi xy dng cuc sng. Ngi ta s yu mn anh, anh cng s bit yu mn mi ngi. Cuc sng s th v bit bao! Ti ni c v nh m phm lm nh! l thi quen ca ngh nghip. Anh hiu cho lng chn thnh l qu. (Trch Giai phm ma Thu - Tp I) [1]
* HONG TCH LINH
Hong Tch Linh, nm nay chng 40 tui, qu lng ng Ngc, gn H Ni, em rut nh vn Hong Tch Chu v ho s Hong Tch Ch. Cng vi Trn Dn, Hong Tch Linh tham gia b i v cng tc trong on kch ca trung ng. ng vit nhiu kch ngn, nhng c hai bn chng ti trch sau y l c sc hn c. V Xem mt v, ph hp vi bi th "Ti tm em" ca T Hu Thin, nu ln s bn khon
[1]
Bn ng trong sch ny thiu mt s cu. Xem ton vn trong Giai phm ma Thu - tp I (talawas)
118
Hong Vn Ch
ca c th h thanh nin Bc Vit hin nay l cc c gi m h nh ly lm v, b nn gio dc cng sn lm cht mt tnh yu. Cc c ny ch quan nim hn nhn nh mt vic phc v ng, phc v "nhn dn". V Cm mi t mt cnh u t trong chin dch Ci cch rung t. Trong v kch mt hi ny tc gi trnh by rt cn k rng khng phi ch c giai cp a ch mi b khng b m chnh ngay bn c nng, c nhng bn c nng hng hi tham gia khng chin cng b khng b n ni phi t t. Nhng ti liu v "sa sai" ng trong bo Nhn dn l bo ca ng cng nu ln nhng v tng t.
Xem mt v (kch ngn mt hi) Thi gian: Ma thu, sng ch nht Nhn vt: NGUYN, ngoi 30 tui, cng nhn Ch NGUYN, ngoi 30, bn hng xn, t trng ph n khu ph TN, 25 tui, cn b cng trng LAN, 20 tui, bn hng mu dch DUNG, 18, y t 1 c quan Bi tr: Nh Nguyn mt ng lao ng. Cn bung vung vn c mnh vi hoa bc ngn i. Ca pha trong, trng ra mnh vn nh v bp. c s si my tm phn, trng k, bn gh. chi tr con by khp nh. Tng treo nhiu nh chp v tranh "Cng nhn kin thit", tranh "Thng nht", tranh "Bc H vi thiu nhi". Mn m ln Ca s v ca trng ra ph m tung. Nng trn vo trong nh, nhng bc tranh mu sng rc r. Ngoi ph cnh tp np mt sng ch nht.
Trn ging, anh Nguyn chm ch cha radio. Ch Nguyn nhanh nhn vt li ct mn, chiu, qut ging.
CH NGUYN, dng vi v 7 ri ri. C y cng sp n, nh ca lng cng th ny, c y li chng ci cho (vui v thu dn bn gh, mt chic gh ). NGUYN vn li hi cha, khng ngng u ln Ci g th? CH NGUYN nhn chng Anh ngi s s t sng n gi cng khng bit bo con n by ba ra nh (thu dn inh c, bng n trn ging). Con by, b cng li by, ai chu c. ti mang vo trong nh m cha nh! NGUYN Ci g? CH NGUYN C y hn sng nay n chi y! Ai li nh ca lum thum th ny trng sao tin? NGUYN C y n xem mt ch Tn, ch xem mt nh mnh u m s. R d hi lm! CH NGUYN Phi, chng bit ai d hi. Lc anh hi ti anh i n xem nh hng chc ln th sao? 119
Hong Vn Ch
NGUYN Th lc y ngi ta cng v th mi xem mt c c k ch. Ai i xem nh lm qui g! CH NGUYN By gi vic trm nm ca ch Tn phn mnh l anh ch phi trng nom. Cnh nh mnh lao ng chng c g, li cng phi gi th din cho ch y. Anh c mc ti thu xp Ti dm hi c thy my m. Ch c m c Dung ny ng nht c. t tui, tin b, mu mc, li c cng tc t tc c ri. Ch Tn nh ta m ly c th p i lm! NGUYN Bit vy, cn tu ch y chn. CH NGUYN Ai khng bit l tu ch y. Nhng cng phi bit ba by ng tu. Gi ch y cng tc ngay H Ni th cng cn d. ng ny ch y cng tc xa mi v, mnh phi chn ni no ch ng ni y, ch Tn vi ngi ta ch gp mt nhau c mt ln l xong vic ri ch! NGUYN Xem mt xong ri ci ngay CH NGUYN Ch li d d nh anh y . Ti tnh ch y c ngh php ba tun. L dp ny li xin php kh khn ra. Bn nh ngi ta mi xem nh cng thun ri. Sng nay ch c y gp g nhau xong l ci pht ngay c. NGUYN C c ni nh mai ci ngay c ri y! Vic ly nhau by gi ngi ta cn tm hiu nhau chn ra kia ri mi t thnh vn hn hoi c. CH NGUYN y gp nhau khc hiu nhau ngay ch kh g. Giai cha v, gi cha chng bt duyn nhau lm. Con gi ang chng khi kia! NGUYN chc ch y bng lng cha? CH NGUYN Sao li chng bng lng. Ti n chi d hi tnh nt c ta k lm ri. NGUYN bt ci Th ng nh ch y khng thch th mnh cng bt ch y phi thch ? CH NGUYN Chng cn m no hn m ny u. c c hai ch em. Nhng c em l c Dung mi c 18 tui. Tr mng m n ni chng chc ra v cn b lm ri. Ti xem ch Tn cng tn thnh mn c Dung y (gi vi trong sn) ch Tn, ch Tn i! Hy ngh tay ra y ni chuyn. Ting Tn ngoi vn. NGUYN Ny, th cn c ch? CH NGUYN C Lan hn em hai tui. Nh y c c hai u xinh xn c. NGUYN th ch y gp c hai ri thun ai th ly. CH NGUYN Sao anh li c bn lng nhng th. Gii thiu c ch lm g thm nhiu chuyn ra. C ch t nhin lm. Cn c em nn np hn li c ngh trong tay. Ti cn nhc chn ri. Ch Tn cng tc trn rng trn r phi tnh ly ngi bit thuc men trong nom sn sc mi c. Ch Tn m khng ly c cng h. NGUYN , c k th th ly c y! CH NGUYN ci Anh r tht "quan by cng gt, quan t cng " chng ra lm sao. Ch Tn cn tinh hn anh nhiu. Tn ra, nt mt h hng. TN Anh ch ni xu g em th? CH NGUYN Ch ra y. Ti ang ni xu ch y ny. Ngi n l ong. Bn chuyn c hay bn ngang. Vic ca ch c d dang, ch c bt n anh y. TN Em bt n c ch na. CH NGUYN Ti tnh u vo y ri. Ch ngh chng c bao ngy. Nhn tin ch cn tim cho dt nc st rt i. Ti s mch c y t mai ngy ngy n trng nom thuc men cho ch. Ch, c tha h c c i li ni chuyn bn bc vi nhau, th c phi tin cho mi ng khng? NGUYN C bn cch y c y. 120
Hong Vn Ch
CH NGUYN By gi xem mt nhau cng d dng lm y. Trc kia hi xem mt ti, anh ch long ong hng my thng m c c tch s g u. Ngy ngy i qua hng ti, tin chng c li cn v hi ht th ny n th khc. c th, ti cng tru dn. Lm lc ngh n tc ci. Cn vic ca ch ti tnh nh th, ch thy th no? TN Cng cn phi xem t c y th no ch. CH NGUYN st sng Ti bit c i bn. T ho bnh c hc tp c y tin b nhanh lm, gng mu nht c quan y. i bn hp lm ri. Ch chng phi n o g na u. NGUYN y vic ny khng hp tp c. Ch phi tm hiu cho tht chc chn i. Thi bui ny phi hp tnh hp , i bn tho thun c mi nn ly nhau. Sau ny cn n i kip vi nhau khng phi thc mc my may g na c hn khng? TN C th no cng cn phi hi kin anh ch na. NGUYN C ch l chnh. Anh ch c kin ch l ph thi. Vic ny dn ch bn bt mi c. Bn qu l nt. Lc ti ly ch cng vy. Hai a ng thun nhau l ly ngay, gi li a cho ng anh, b ch, ng ch b thm bn ra tn vo th cng chng xong u. CH NGUYN Vic ch chng kh u. Ngi ta cng d tnh thi. Ch cn ch vi c Dung quyt nh na l xong. NGUYN Ch c ngh ba tun phi tin hnh th ny mi chng vnh c. Tun u tm hiu, hai tun sau ci. Cn mi vic ci xin ra sao, ch chng phi lo. c ch, ch lm t trng ph n khu ph t chc tp th quen ri. CH NGUYN Mi vic ti tnh ton u vo y. Chnh quyn mi ai, khu ph mi ai, ban vn ngh lin hoan th no sn sng c ri ch khng ngi vic . NGUYN Thi phin phin thi. Ngi ta n d ci ch c i hp u. C d nhiu m ri v ku ca mi m by gi li cn by v ra
C Lan xe p ngoi ca.

CH NGUYN, thy trc, gic chng y cc c y n kia. Nhanh tay ln anh (Nguyn mang vi cha ra-i- vo trong nh. Ch Nguyn vui v bo Tn) Ka ch, ch cng vo thay qun o i. Ai mc o lt th kia m li nh xem mt v bao gi? Ch Nguyn on ra tn ca n. LAN nhanh nhn vui tnh Ch! Ln u n chi ch li n mun ch phi i lu qu. CH NGUYN C ngi y. Cc c hn hm nay ch nht li chi, ti yn tr khng sng th chiu th no ri cc c cng n. LAN S ch i em phi n trc y. Dung bn t vic n sau ch . CH NGUYN y, c thy c Dung l thy bn. Cng tc ca c y vt v tht. C l ch nht cng khng c ri my c nh. LAN Em Dung khng bn lm u. Cng tc nh em thi. Ch nht cng c ngh c ngy. C hm nay Dung tt qua c quan bo co chc cng sp li y. CH NGUYN Ra th ti li c tng Hm nay c li chi. Ch c t nhin c coi nh ngi nh mi ni thng thn ngay vo vic c LAN ci tinh Em bit long thong ri. Hm n bc Phc c a cho chng em xem nh ca anh Tn. Nu hp tnh hp tnh th cng tt. ng em vi bn nh ch li thnh ch ngi nh ch nh? CH NGUYN Th cn g bng na. Ch em nh ti nm nay 24 tui ri y. Ni chuyn v con c chi y y. Tnh ngi cng d di. L ngi khng chin tht y m n ni cn lng tng lm. LAN By gi ph n chng em mong ly chng hay ch chng cn ngi ni hay, ch . CH NGUYN Vn bit th nhng cch thc H Ni ta bit n ni vn hn c phi khng c? 121
Hong Vn Ch
LAN hm hnh Chng em bo nhau ri. Chng con khng cng mt ch hng cng ct t. Khng chng sut i cng c. CH NGUYN cng ci C no cng ni nh vy m ch c no cng rn mi c u. (Tn ra) c Lan n chi Ch ngi y. LAN t nhin Anh cng tc cng trng. TN Vng, cng trng cu cng. LAN Vui lm phi khng anh? Ch Nguyn lng lng mang m nc vo. TN t nhin hn Thch nht ch cng trng ti lm l cng trng ng. ch ny vi thng xong vic li chuyn i ni khc. Hai nm nay chuyn ba ln. Ht Bc Giang li Vit Tr ri Lao Kay. Ri sp vo Thanh, xung Vinh. LAN Cng tc ca anh c i nhiu ni thch nh. TN si ni Sau ny thng nht, con ng cn di, cn nhiu cu cng, cn khai ph nhiu ng mi. Ch s chn mnh khng i ht c. Tnh ti quen t nh nh hn bi, ngi l mt ch khng chu ni. LAN Th nhng ngi ngi l mi H Ni th anh bo sao? TN Ti mi ngi mt tnh, mt nt. Hp u, thch y. LAN Th chc anh khng thch H Ni. TN H Ni li khc. Nm 50 ti cn hc k ngh, sau thch hot ng mi b hc ra khng chin. Cng tc xa H Ni thc, nhng vn nh ch. Ti thch cng tc lin min vi thng mi li v H Ni mt ln. LAN Nghe anh ni cng thch ri, cng tc hp mi phn khi c (hi bun) cng tc ti li khc hn anh. TN Tng ch lm mu dch ng ngi mua bn chc phi tp np sut ngy. LAN B ngoi th thi, trng vui mt nhng bun lm, anh . Ngy hai bui li bn hng, li ghi s, li thu tin. M khch hng kh tnh khng chu c. Lm lc bc gt li b ph bnh. TN Ti ch cha quen y. LAN Khng phi quen u. Ph bnh khng ng mi bc mnh ch. TN a Ch ni th chng ma no mun xin vo mu dch bn hng na. LAN ci Th anh va bo, ti mi ngi mt nt, hp u thch y, (ngh ngi) ch ti cn phi i lm cho m ti nh qun ch kim khng nui cc em i hc. Tnh ti li thch bay bng, nhng bay bng khc anh kia. Ti ang hc thm nhc. Ri ti s ht i pht thanh. Lc y ting ht ca ti s vang i khp ni, ti s ht cho mi ngi nghe Ti tin l ti phc v c nhiu hn by gi. TN lc y ti cng tc xa m nghe c ting ht ca ngi mnh quen bit chc thch hn c. LAN Anh cng thch ht ? TN Ti khng bit ht nhng thch nghe ht. Tnh ti nh nga lng th ny khng thch ca ht sao c. Ti cho ch c bt l khng thch nghe ht m thi.
Hai ngi cng ci thn mt hn. Ch Nguyn mang nc ra, cht thy, hi kh chu, li lng lng quay vo.
LAN Nhiu ngi khng thch ht ch. M ti, c Dung cng th. Ch c my em nh l n thch bt ti ht lun. M ti bc lm, nhng ti li ht tp dt nhn th. TN Th ch ht cho ti nghe mt bi. Ln u gp ch li c nghe ch ht. LAN t nhin ngng nghu Ai li th bao gi. Ln khc, anh . Yn lng, Tn suy ngh nhn Lan. 122
Hong Vn Ch
LAN , sao mi Dung khng li? (lng sang chuyn khc) Anh cn ngh, mi anh li chi nh. TN Ti mong th lm. Cng mun n lun. Ch s phin LAN C g l phin u. Anh c n chi. Ti no Dung cng c nh. Quen ch y l c bit anh, m tnh anh t nhin cng d gn hn ch. TN vui v Th ti s n lun. V ch phi ht nh. Ri ti s cho ch xem nhng k nim khng chin ca ti. LAN th anh phi cho ti xem trc ri ti mi ht. TN M ch phi ht tht hay kia. LAN ci Nht nh th. Tin by gi anh ly cho xem trc i. TN thn mt Nhng ch cng phi ht ngay y nh. (Chy vo trong em ti dt ra) Cng tc nay y mai rt cn k nim (gi ti dt, t l) gi cho ch xem, ch hiu c ht i ti y.
Hai ngi st vai nhau.

TN y, chic ti gm thu v con dao l ca m nui ngi Th, ch Chu, hi b c cn con gi. Hm b c sp cht, khng chn theo, b c cho a con nui ngi Kinh lm k nim. C mt vt ny hm no li chi ti k cho ch nghe cng nhiu chuyn ri. C l ti gi cho ch xem trc tp nh th hn.
Hai ngi cng nhau gi chung nh. Anh Nguyn ra ly ci di ging ng sau. C hai cng khng bit.
TN Ra khng chin ti vo ngay b i. nh ny chp cu Hm Rng sau chin dch H Nam Ninh, y l nhng nh dn cng khi ti chuyn sang cng tc Sng . y, nh m nui ti. V nh ti mi chp. LAN xem k nh ny p hn nh bc Phc cho xem trc (nhn Tn). Trng tr m ging anh hn (ci). Th m anh li nh giu dim. Dung vo, o cn b mu xanh. C hai vn khng bit. Dung ngp ngng khng nh ting. CH NGUYN va ra trng thy Ka c Dung. C vo y. i mi c. DUNG Ch mc em. LAN Sao chm th, h Dung? CH NGUYN ko gh vn v C ngi y Ch Tn ly h ch m nc. DUNG vi LAN Bc qu, ch . Cng on g m ch nht i chi ht. Em i hn na gi, chng gp ai. LAN Chng vi. Lc no bo cng c. DUNG Nn bo co ngay ch . Cng on cn theo ri gip kin ch. CH NGUYN bo LAN C Lan ny, ra ch xem gian hng ca ti i. Khng li bo bit nh m khng bit ca hng. LAN Vng i i ch. C hai cng ra. Tn v Dung yn lng. TN C vn lm vic? DUNG Vng, ti lm vic B. B bn hn cc c quan khc. Yn lng. 123
Hong Vn Ch
TN Ti mi v hm qua. c ngh hn 20 ngy. DUNG Ch anh cng tc, y t phc v c bo m lm khng? TN Cng kh. DUNG Cng trng cng cn phi tch cc chng st rt mi thc hin c k hoch 56. Li yn lng. TN Ti v cng c nh lp gia nh. Thy ch ti ni chuyn nhiu v c. Trong thi gian ngh mong c trao i vi c. DUNG Vng, Vic ny anh hy th th. M ti cng bit ri. Nhng ti cha bo co Cng on. Ti nh n nhng khng gp. TN Trc ht l chng ta tm hiu nhau . DUNG Theo ti trc ht l t chc c quan phi bit . Nh vy m bo hn. TN Vng, th cng c. DUNG B khng nh hn nguyn tc . Nhng chnh by gi ti li thy cn phi c t chc xy dng cho mnh. M ti cng thy th l ng. TN Ti cng khng phn i vic y. DUNG Nh vy ch c li m khng nh hng n sau ny phi khng anh? V im ny ti v anh cng ging nhau ri y. TN bt u kh chu Vng. DUNG Cn kh khn na l ti vi anh cng tc khng nhng xa m li khc ngnh nhau. n vi nhau ri kh. TN Sau ny sp xp cng tc cng mt c quan cng d thi. Ci kh l s khng cng mt ch hng, tnh cm. DUNG Ti tng chng ta cng phc v cho cch mng l cng mt ch hng ri. Hn na, anh li l gia nh cng nhn, th cng tt. TN Vng. DUNG Ti v, anh . Ti bo co vi Cng on ri li gp anh. n ti tun ny ti mc hc c. C g, li sng ch nht sau, anh nh.
Lan vo hi ngc nhin.

LAN Dung v ? Ngi y chi i ch Nguyn. DUNG Ch v sau. LAN Ny, Dung i u vi th? Dung vn ng ca. LAN Anh Tn ngh php khng lu u. Cng tc xa m yu xanh lm, cng cn tim cho kho. C thuc sn ri. Dung xem gi no tin, ngy ngy n tim cho anh Tn. DUNG ngh ngi Cng hi phin, ch nh (mt lt). Th cha tin u. em bo co vi c quan . Sng ch nht sau, ch LAN bn khon Dung, Sao Dung phi n tun l sau mi li c? Dung ngh xem: Anh Tn c ngh php c t ngy. (Khng tin ni ht mnh, nh nn n vi em) Dung n vo bui ti thi m. DUNG thn nhin Tun l ny bui ti em bn m vn ca em vi anh Tn nn nghin cu k v mi mt Em khng th lm hn c. n ch nht sau cha mun. Thi em v y, cho anh nh.
124
Trm hoa ua n trn t Bc Dung ra vi, Lan cng lng tng ng dy.
Hong Vn Ch
TN Ch cng li nh v ? LAN Khng khng Phin qu nh! Hay l, chiu anh li chi vi m em? Dung c nh y. TN Ti khng cn tim v cng khng cn LAN st sng Cn lm ch. Anh cn phi kho. Anh cn phi cng tc nhiu. TN Khng, ti khng mun (tha thit nhn Lan) Ti mong c hiu LAN cm ng ti bo Dung. TN Khng, Khng! (cng tha thit) C Lan! LAN thm lng tng Anh bo g em kia? TN cng lng tng Ti mun ni chuyn vi c c Lan! LAN ngng Vng. TN si ni u ym Lan! Bit Lan, ti thy mn Lan hn, ti khng th LAN thn nhng sung sng Em khng Ai li th bao gi? Em v y (b chy ra ca). TN C Lan, Lan (chy vo trong nh, dt xe p ra, ni vi) Anh cho em mn xe p mt lt nh.
n ca gp ch Nguyn v.
CH NGUYN ngc nhin Ch vi i u y! Tn khng kp tr li, ln xe hp tp. Anh Nguyn cng va ra. CH NGUYN C Dung u? ANH NGUYN Ai bit u y! CH NGUYN Sao ch Tn li i vi c Lan? ANH NGUYN L tht! Sao mnh li hi ti? Ch Tn chn v ch mnh chn v ? D hi lm! Thi mnh vo khing gi li ti ci radio ra cha y.
Hai ngi cng ci. Vo pha trong.

Mn t t khp theo. 2-9-56 (Trch bo Nhn vn s 2, 30-9-1056)
Cm mi (kch mt hi) Nhn vt: CHUNG: X i trng trc Ci cch TM: Em gi Chung 15, 16 tui THU: Ct cn nh hn vi Chung C CANH: Ch ngang cng ng nh Chung B TNG: Gi tt l m Ln, cng ng nh Chung 125
Trm hoa ua n trn t Bc LN: Ct cn
Hong Vn Ch
Cnh: Mt lng ven sng. Mt bn nh sang ngang. Nh Chung st sng, mt cn nh gianh mt gian hai chi. Bi tr: Cnh gia nh. Bn tri l bp, bn phi c lip ngn sang bung bn. ct hai u gian p p, thy hai cy bng to dng chnh chch. c c k: mt ging, mt chng tre. K st vch, mt bn con lm bn th, c bt hng bng snh, mt bt con ng nc cng. Quang cnh lnh lo nh lu khng ngi trng nom ti: Li v cnh lip, tranh rch tng mng ln, khu hiu trn tng m khi vng kh, thng, so lng chng mt gc. Ca s trong nh nhn thy sng. Ca chnh trng ra sn t. Cng tre, khm ma, bi chui. Qua cng thy bi ng bt ngt, con ng trong ng thoai thoi xung bn. Mn mt - Canh ba. Trong xm g gy rn ln mt lc ri im bng. Tha tht bn kia sng ch sa vng sang. Bn ngoi ca s nh trng cui thng m v lnh. Trong nh tranh ti tranh sng. Tm p chiu ng chng. Chung vn thc ngi b gi ru r... Ting ch bng sa vang. Chung chy ra nhn qua k lip. TM (vng dy) - G th anh? CHUNG - Im, du kch. TM - Ngi ta n bt anh, anh i. CHUNG - Im TM. (Nghe ngng ting ch sa v pha khc, xa dn) Du kch i tun y. Khng c g u. Em ln m nm i Tm. (Tm lng lng ln chng p chiu. Chung li ging ngi b gi nhn trng sng ngoi ca s.) CHUNG (thy Tm ca mnh) - Tm ng i ch. Cn lu mi sng, c chp mt i lc na Tm ! (Tm nm khng yn ch.) TM- Anh ny, ngi ta r nhau d khoai non, em cng d vi lung bi nh. CHUNG - Sng ln xin php i . TM (th di) - Xin ch c, go cu i cng khng thy h ni n nh ta na l. Anh mc em, tang tng sng em ln ra bi, khng ai bit u anh ! CHUNG - My lm th li thnh ti ph hoi sn xut y. Liu th khng c, c ln i xin. TM - Kh lm anh . CHUNG - , m xin cng chng c u. Ngi ta ang nghi phn ng, ai cho. Ny tao bo, chum ng Sy tt ti qua, sng nay ra hi sm kho th kim c mt ba. Hm nay hai mi mt, phin ch Ng y, sang ch m bn... (Mt lt yn lng) CHUNG (nh khng yn tm) - Ny Tm, my xem k li xem c ci g khc na khng? TM (nghe ngng) - Khng c g khc u. Ci g h anh? 126
Hong Vn Ch
CHUNG - Cn ci g na? (bn khon) Ny Tm, hm u mt th no? (thy Tm ng ngc) ... ci hm u mt y, th no? My nh k li xem, u ui ra lm sao? TM (tr mt nhn anh) - Kh qu, em k khng bit bao nhiu ln, anh cn c hi mi. Hm y, qu na m i hp v, em vn thy n iu u ging. Em cho l lc ti c ai n thm u. n vn nh li ti bng ht . CHUNG - Chnh my trng thy n sng ? TM - Kh, th em cn vn to ln c m. n v iu ging anh (n ch cho Chung xem) chnh gia ging ny ny. Sau em cn hi u mt cu. Khng thy u tr li. Em ngh u mt ng say, em khng hi na, em ln ra ng thip i mt mch. Mi tang tng sng cng bng gi ny, em gi u bn dm cu khng thy tha, em mi chy vo bung lay u dy, th u mt t bao gi. Em vn inh ninh u mt qua qut thi, ai ng... CHUNG - Qui l, ai n n iu ging ny mi c ch? Tao chng cn hiu lm sao na! TM - Nht nh khng phi u b git. i khm i khm li c thy vt tch g u? CHUNG - Khm vi xt. Nu thc c a manh tm git u, n khng di g xc u trong bung ri. Nh mnh st nch b sng th ny, n lng ngay xc xung sng cho mt tch c hn khng? TM - Sao anh khng ni r vi i th? CHUNG - Ni vi ai? By gi tao ni ai nghe? n tr con trong lng cng chng thm n na l ct cn vi i. tn u u n, bit th no chuyn lng ngi ta. Bit th no c ngi tt ngi xu... TM - Ci anh Ln y m cng l ct cn c! CHUNG - Ci thng Ln lc ng lc ngc cn ht cm khng v y bit ci g, thin li ch u nh y, ch t lm nt lng ra. Nhng cht l ci con m n, con m ranh cn st y n xi by (mt lt) y th mi cht, nhng a xu bng mi c dp vy cho tao ch trng ph t, dt Ty v tng cn vng ny. n vic u cht va ri chng n vu l m mu ca a ch Qunh sai tao lm bt u mi t chc c. n iu v my va k y cng do tao by ra th nh lc hng nng dn (mt tc ti). No tao l Quc dn ng phn ng. No l tao cu kt vi thng Qunh git u. Ni th m nghe c!... TM - Kh ch anh. CHUNG (cng ni to) - Tao khng s. Tao th no c lng ny bit ri. TM - Va chp ti, i bt thng Qunh CHUNG - Li ri ren thm. Cung cch ny l sp bt lung tung cho m xem. TM - By gi lm th no h anh? (Ting ch li sa. Trong nh im bt.) CHUNG - H... Du kch li i rnh. m no cng n rnh... Rnh ci g mi c ch! (khng bnh tnh ni) Theo khng chin bng y nm gii, by gi cng ho thnh cng cc. Bao nhiu cng lao xung khc sng ny ht... n nc cng ny... TM (ht hong) - By gi, bit lm th no h anh? CHUNG - Lm th no na... TM my, by gi h hng khng ai dm cha my u, my cng ng i li nh ai thm kh ngi ta ra. Nu tao c th no, tao ch dn my liu bm bng mt mt sng qua ngy, em ... TM - Hm nay cng va ng tun bn chn ngy ca u anh . CHUNG - . TM - Anh c cng u khng? CHUNG - Cng l g! TM (bun ru nhn anh) - Th, thi h anh? CHUNG - Chng thi th ly g m cng? TM - Hay l em chy git tm vi bt go. CHUNG - Ai dm dy da vi nh mnh na. Khng vay mn g ht. 127
Hong Vn Ch
TM - Hay l em chy sang sng. CHUNG (trng mt) - Nh ci Thu y ? (thy Tm p ng) Tao cm y. Khng c i li na. TM - Ch y... CHUNG - Ch y lm sao? TM - Khng... CHUNG - U chng khen ngoan vi hin hu nht lng na i. U cht n c lai vng thm hi u c cu no khng ? Cng chng ln hng ct cn ri m. Tnh ngha khi ra y! TM - Ch y tn xm l bn kia sng. CHUNG - Th n thng sang bn ny hp hng x y thi. Nhng t hm y n gi, hng thng ri c dm bn mng n y khng? M bo xa xi cch rch g cho cam. C iu gi n thay i ri. Tao bit lm TM - Anh ng ni. Ch y u th CHUNG - Khng th m li phi trn trnh. Phi trnh mt i. Trnh nh ny l nh phn ng. Nh tay sai a ch. TM - Em ngh chng l no. CHUNG - y m xem... cng may m u tnh i xong Ci cch mi ci, nu khng v nh ta ri, c mu ny n cng ct t thi... Tao bit lm... Thi i nh vy c, khi vui th v tay vo TM - Anh xem th no . Cha chi CHUNG - Cn xem th no na? Hm hp ng khai tr tao, n l ct cn ngi l l trc mt tao ch u. Ngi ta vch cho tao hng h sa s l ti. Ton l nhng ti khng u, m n thin tht c dm m ming phn trn cho tao c mt cu no. Th hi tao ln ln dc vi con ng s 5 th no, n trong hng ng du kch phi bit r hn ai ch? Sao n cm hng? Sao n v ha vi ngi ta n khng ni c cho tao? Bt tnh bt ti tao (Tm nn lng. Bng ting p mnh gi ca. Ting ch git ging sa vang. Ting gi ca lin tip.) TM (nh khc) - Ting anh Ln v du kch CHUNG - C ra m ca. (Tm run cng lung cung loay hoay mi khng m c then.) CHUNG - Vic g phi s th, tao m cho. (Ca m, Ln, cao ln, lc ngc vc sng vo. Bng du kch thp thong i li ngoi sn.) LN - Sao chm m ca? (Yn lng) Sao m vn r r r rm chuyn? TM - C chuyn g u? CHUNG - Khng phi di quanh. (vi Ln) Rnh nghe khc bit ri cn phi hi g na? LN - Li sp sa ngoan c! Ny, i cho gi anh n vn phng ngay. Ln y m ngoan c TM - Thi cht ri anh i! CHUNG (c bnh tnh) - Tm, em ng lm ri ln nh th, nh nh nhng iu anh dn y. TM - Kh thn, anh ti c lm g u c ch? LN - Khng lm g , khng lm g m b c ln ng ra cht? TM - U ti cht tht. LN - i thu nh ai cht g m li t nhin th? n iu li xp ng hong trn ging nh bnh thng c khch n chi y. Li cn oan lm h? 128
Hong Vn Ch
CHUNG - Tm khng phi ni nhiu. LN - khng ni, khng ni ? Ny u ng th mu thng Qunh b bt ri. Anh l nng dn nn i x c khc vi a ch, khng th ai cho anh ng y m l s h? CHUNG - Ti khng lm, khng bit. LN - th no? Khng lm, khng bit? Ti rnh rnh ra y ri khng nhn cng t ti kia m. Ln i... CHUNG (ra ca) - Nng dn x c nhau, mi phi chu nc ny LN (gi git li) - y, hng khoan Cn l c tam ti ca chi b c cc anh u? Mang ln np i. CHUNG (ngc nhin) - L c no? LN - Li sp ngoan c. L c tam ti ca chi b c cc anh, ch cn l c no na? CHUNG - hay, l c no? LN - Ny bo tht, ng tr tr na. L c hi tng cn, cc anh thng treo im d u lng hp kn y. CHUNG (mi sc nh) - ... LN - , anh thy cha? C tng y khng bit hn. Khng vic no anh giu ni nng dn c u. Ln no hp anh cng treo c Php, ln no cng bt ch Thu vc sng ng gc cho cc anh? C ng th khng ? CHUNG - Ci Thu n t th? LN - Ti hi cc anh c hp khng ? CHUNG - Hp... C hp... LN - ... Th cn chng ch g na? CHUNG - Anh bit g? y l hp chi u bn k hoch nh Ty. Nhiu ln c c ng ch Tng, huyn u n khai hi. LN - Th no anh cng l s c. Hp nh Ty m li treo c Php. CHUNG - Anh khng bit g tht. Lc y khng treo c Php, Ty n bt ro, v c s nh bn, tng chuyn chi ? Anh tn c bit u ch trng ca huyn? LN (sng s) - Tn c. Tn c th khng bit h?... CHUNG (vn bnh tnh) - H... Lc Ty cn, anh tn c khng bit tht y. y l mo du kch. LN - Ci g? M... Mo g? C tng ngi ta khng bit c y. m qua thng Qunh th nhn khai nhn ht ti ri. CHUNG - M kip thng Qunh. Thng a ch Qunh khai lo cng nghe theo n ? LN - Khng l s c vi anh, ti ch hi: L c u?... Ni... CHUNG - Ti khng bit. LN - Li khng bit? Ngoan c (tc ti nhn Chung). Th anh manh tm cho ch bn cht ng ch Tng huyn u ca ta, anh c bit khng? CHUNG (kh s) Ti... Ti git ng ch Tng?... Th ny th qu lm. ng ch Tng b gic bn cht trn lng ti khi cng ng ch bi qua sng chy cn. LN - Khng nghe anh c, anh mu m gm lm! Anh chui vo ph ng, git hi cc ng ch ng. (Chung lng ngi bu cht vo khung ca.) LN - C tng y khng bit. Anh cn m hoc c Thu xm bn sng. Anh nh d d li ko ngi ta vo t chc ca anh. Cng may cho ngi ta cha ly phi th anh, khng li ung ph c mt i ngi. CHUNG - H... n th ny c ? (quay li vi Tm). Hm nay anh i khng chc c v. Sau ny khc hay em TM - Anh i, c ti tnh g? LN (ra theo) Cn th no mi l ti na? 129
Hong Vn Ch
(Tm khc nh chy theo anh, bng m Ln ng sn ca.) M LN (vi ngn li) - Chy i u h chu? Lm m ln li khn by gi. Vo y b bo. TM - Kh thn anh ti th ny... M LN - i gii i kh? Chng b lc anh my hch tao ci giy tn c sao chng thy ku kh? TM - Lc ny b ni th no m ch c. M LN - Tao ngh nh my rung nng chng c y, by gi sp c chia, li d di ra th ny... TM - Anh Chung chu cng chng c ti tnh g? M LN - y cht. Anh Chung my l lm ti lm y, chu . Ti ty nh c y. Chu c c hp u m chu bit. Khng l nhn dn li ni sai cho anh my ? TM - B ch ni qu cho anh chu. M LN - Li cn qu ? Ngay ci chuyn trong nh ny ch u xa, chu cng bit y. TM - B ng dng ng chuyn ln th! M LN - Dng ng ? Gm cha! Khng dng ai m t iu cho anh em nh my h? Vic n th ny ri. Th tht vi b i, b bo thng Ln nh b n trnh by gip vi i cho l khc anh em nh chu t, ti. TM - hay, b l nh? Chu lm g m chu li phi t ti. M LN - Ny ch hng xm lng ging, trong h ngoi lng vi nhau c. B bo tht. My khn ngoan th theo li b. My kh di th theo anh my ri v vo thn y chu . TM - Chu chng vic g m v. M LN - tng qu bu lm y. Hoi hi dy bo ci ging anh em nh my. (M Ln b ra n ca. Yn lng.) M LN (li quay vo) - B nng b ni th thi. y chu ngh xem c h nh chu c ai oi hoi n anh em nh chu u. Hay l ch c b cng ng, b i ngi tnh cnh chu, b mi chy sang ch ng vch li cho chu (Yn lng i i li li khp nh). Nh my lnh khip c... (nhn bn th) Ci Thu n cng khng chy sang chu tang u my ? TM - Chu khng bit. M LN - B hi th thi. N sp ly ngi khc ri. Ct cn n chng thm ly a phn ng git c m y (M Ln lng lng vo trong bung. Tm nn lng tht tht.) Ting M LN - Vo y b hi. (Tm vn khng nhc nhch.) Tm! TM - B hi g? (Khng thy tr li. Tm lo lng nhn m Ln lc li trong bung. Mt lt sau.) M LN (bc vi ra, tay cm mt on dy thng giu sau lng t ngt gi st mt Tm.) - Tm, thng no y? TM (ht hong) - Thng M LN - Thng no? TM - Thng y M LN - Thng anh my ly nh treo c u my h? S l mi vt vi vo gm ging phi khng? TM - Khng phi... thng ny... anh chu mi ly thay dy thng gu. M LN (trn trn mt) - Li cn chi ? TM - Kh qu... thng ny gc bp, hm qua anh chu mi ly xung, cha kp... b xem cn b hng kia. 130
Hong Vn Ch
M LN (tng hng vt thng vo bung) ... thi c... (li ging ko Tm ngi bn, v v) - Ny, u chu cht trong bung ny phi khng? TM Vng. M LN - th... Tm ny, chu nh li xem ci m u chu cht th no? Chu cn nh ch? TM - Hm y chu i hp v... chu thy n cn sng. M LN (nhanh nhu) - Ngn n t kia. Vn nh li ti ch g? TM Vng. M LN - Th th ng ri. Anh my vn n nh xung phi khng? (thy Tm ng ngc)) - B bit m li... Th trc khi thng Qunh bo chu ra gc anh chu ng u... Thng Qunh ng u? TM Chu... khng bit. M LN - Chu khng bit th cn ai bit na... Thng Qunh chn c phi khng? Anh my y, b bit ht ri Chu c ni tht i. TM - Chu chng bit g. M LN - U chu cht ngay trong nh ch u. TM - U chu mt trong bung kia. M LN - y y, th th cn ai git u chu na h? TM - U chu c b git u? U chu mt ch. M LN - Ny ny, hng xm ngi ta ni rng rng ra kia, thng Qunh vi anh my hnh s trong bung. Cn my, my ng canh cng ngoi, ch khuu ng xung bn sng ch u. TM (ht hong) - u c... chu... chu th c u chu. (o khc) - U i, th ny con ku ai c? U i... M LN - Mi vic u do a ch n gy nn ht. Anh my cng b mua chuc m thi. Chu khn ra chu nhn i. B bo tht. TM - Vic g chu phi nhn. M LN - ci con b ny TM - Chu khng lm, sao chu phi nhn? Chu bit g? Nhn bng qu th chu khng nhn M LN (tng hng) - TM - C p mi cng th thi, chu khng bit. M LN - c... My ra gan khng chu nhn h? TM - Ai ni th no c ni. U chu bit cho chng chu. M LN - Bit th no cho chng my c. Tao hy hi, trc hm u my b git, u my vi thng Chung c x xt ci c nhau sut na bui khng? ... c h? Chnh tao nghe thy u my nhic anh my nhng l: "ng cho n lm vo, ri nay hp mai hp by gi ra xm m nhn ly ht ti". C ng th khng? TM C, u ti c mng anh Chung tht. M LN - y th, anh my vi thng Qunh s l mi phi git u my i. M chnh mt tao thy lc i hp na m v, my cn quanh qun khuu ng xung bn kia. My gc TM - Chu gc bao gi B ng nn th. Hm y i hp v l chu ra bn ra chn ri v thng nh. M LN - i bt thng Qunh ri. Anh my va phi gi i. Sp n lt my y. Chng oan u chu (thy Tm nn lng). Ti thng Qunh c. Khai ra. i ngi ta ch nh thng u s thi. Chu khai tht ra. Anh chu c tha v. Hai anh em li n vi nhau c hn khng? TM - Chu khng bit. M LN - Chu di lm. Ri ra, nay mai sp chia rung, nh chu t nht cng c rm so. Chu tnh xem. Chu bng bnh chng tch s g, m nay mai u tha ui tho nng dn cng chng ph ca th cho nh my u. (mt lt) Th no Tm, nghe b ch! B bo anh Ln nh b, n ch ni vi i mt cu l anh my c tha v yn tr lm n 131
Hong Vn Ch
(Tm yn lng. Thu vc sng vo ti ca. Trong nh khng bit. Thu lng lng ra.) M LN - Th no Tm, chu ti cng gan lm c. Nghe b l hn. TM - Chu khng c th. Chu khng nhn. Sao b li c bt ti chu. M LN (ni nng) - My c gii c gan l mi tao xem no. Nh khng a li mun a nng ? Anh my cn bm ly a ch, nng dn cn o tn gc trc tn ngn mi ng i. (M Ln b ra hn. Gian nh vng lng. Trng m lnh ngt ngoi sn. Tm rng mnh trng trc trng sau chy n nc n trc bn th. Thu vo khng nh ting.) THU (gi kh) - Tm! TM (git mnh quay li) - Ch Thu, ch... ch ng bt em. Em c lm g u? THU - Tm, anh u? TM - Khng, khng, em khng c ti. THU (i ngi) - Tm, em ngi xung y. Ch y, ch sang... Anh u? Anh b bt ri phi khng? TM (ng ngc) - Ch... THU - Ch y (ko Tm n gn) Ka sao Tm li nhn ch th? Anh u? TM - Ch li cn phi hi? THU - Ngi xung y. Em ng nhn ch th. (Tm vn ng) Ka Tm TM - Ch cn sang y lm g? THU - Ti sao em li th vi ch? TM - Em chng lm sao c. Ch v i. THU (lng l) - Khng sao c, m em li ui ch v? TM - Em dm u ui ch. Ch c ngi y n sng cng th thi. Em c lm g u m em phi xng ra. THU - Ch xin em TM - M anh Ln cng va y ra. By gi li n lt ch. B y do dm ht li, em cng chng ni sai. Gi ch c d d cng vy thi. Ch v i... Anh em c b bt cng ti ch. THU (rng rng nc mt) - Tm coi ch n th kia ? Tm, em gin ch lm phi khng? TM - Em dm u gin. Nh em l nh phn ng m. Ai thm n na. Ch l ct cn ch sang y lm g cho thm lu ch ra. THU - Tm, em ng ni th m ti ch. TM - Ch vch, ch t ht ti anh Chung em ri cn g na? (Thu n lng) Ch chng ngh n nhng ngy hm h, nm cm ming bnh cng anh em. Sao ch chng thng anh em h ch? THU - Tm, ch van em l ht. Ch chng bit ni th no. (mt lt) Ch chng bit ni th no tht. Anh Chung bn ny kh th bn kia sng, ch cng chng sung sng g. Ch cn bit ni cng ai. TM (ng vc nhn) - Ch. THU - Ch mt mi no t iu kia ting n cho anh Chung c. Cn c vong hn u kia bit cho ch. TM - Ch... U em khng phi b git u, ch... ch ng nghi oan cho anh Chung. THU - Ch bit. TM - Ch bit m lm sao ngi ta vn vu oan ti cho anh Chung em? THU (nn lng) - Ch bit ngi ta t iu cho anh Chung ht c, nhng ch khng dm ni. M ch ni th no? By gi ng t ng nhau ch my ai dm thc tin nhau. Ch li l ct cn... Ct cn khng t anh nn nng dn t vn nghi ch. Ch nh cn rng phi chu. 132
Hong Vn Ch
Ch chng cn bit ni cng ai? TM - U em mt i, anh Chung li th, em ngh ch... THU - Em ngh ch thay i phi khng? Em gin ch. Anh Chung cm ght ch... Ch cng chu vy thi (yn lng). Ch ngh, ch n trc sau nh mt, th no ri cng c lc em r cho ch. Anh Chung r cho ch. TM (i ngi nhn Thu) - Ch... THU - Hm u mt, ngi ta ngn ch. Thy u ch cm ch i li vi bn ny. Hm nay tun bn mi chn u... Ch sang... ri mun ra sao th ra. Ri ngi ta mun t iu ng vc ch th no th t, ch ct l ch n trc sau phi o vi u. (mt lt) Nh ta cng ht go ri phi khng? TM - Vng. THU (ly gi khn vung ng go) - y c my bt go cm mi ch mang cho em. Ly mt t sng nay cng u em . Em trt vo gi i... La sm bn nh ch y m. (thy Tm ngp ngng) Em cng khng mun nhn cho ch ? TM - Sao ch li cho THU - Kh, n em cng chng tht tin ch. Ch vn l ci Thu bn sng ca u y m... Em, em c nhn cho ch. TM Vng. (m ly Thu) C th ch. Em vn ngh chng l no ch li chng qun THU - Em ng bo vi anh l ch n nh. Chng ch g li thm phin ra. Anh vn hn th ny, ch chng on trch anh u. On trch nhau m lm g kia ch! (Yn lng, sng dn. Ting gi bn sng) THU - C sang sng. ch v. Tm ng ni g vi anh nh! TM - Vng, ch v. (nc mt chy quanh) T gi em ch cn c mt mnh. THU (i ngi m cht ly Tm) - Ch cng chng khc g em. (mt lt) Ch khng nn n c na, gn sng ri. (Ngoi ng, ting c Canh tr li khch gi .) TM - Ch ng ra vi, gp c Canh mt. (ting y ca) C Canh vo y ch (ngn ngi) Ch ... hay ch lnh vo bung ny . (Thu vo bung, ting g ca) C CANH (gi kh) - Tm Tm... ng Canh y m (y ca vo). TM - ng, ng sang y lm g? C CANH Tao... tao sang... anh my b bt ri h? Tao thy ch cn TM Vng. i va gi ln vn phng. Khng bit vic g. Nh chu th, ng cn sang y lm g? C CANH - Tao y ... Tao thy ch cn bn my, tao nng rut qu tao liu, tao chy sang. M tao tnh tao c sang, s qui g. Cy ngay chng s cht ng. Cng lm bt tao l cng. TM - Kh qu, ri ng cng b bt y. C CANH - Tao ngh chn ra ri, anh my c ti ch g u m tao s li thi. Tao c sang. TM - Nhng chu vn lo lm. Ngy m anh chu nm np, ku ai c h ng. C CANH - Tao cng chng bit lm th no tht. Nhng tao ngh thi Ty n bt, n g sng vo ngc anh my, anh my cn chng s. By gi l ta vi nhau. Truy mi, hi mi, khng th mu th phm g th cng thi. Ch c nhau n ch cht ? TM - Nhng chu vn s cho anh chu C CANH - y thng c m n tao nhn sng li xt cho anh my, gi khc sng n bit ni th anh my cng chng n nng ni ny u. Chng l li chu khoanh tay ? C m qua tao ngh thi dn ch vi nhau li tt xu nhp nhng mi th ny c ? TM - Nhng g c ting cng cn kh lm ng ... 133
Hong Vn Ch
C CANH - Th bit lm th no? n tao bit mi mi vic anh my m tao cng chng dm ni ra. TM - Th c nh th ny mi h ng? C CANH - Tao nh bng sang... Bo anh my hy c tnh tm lm mi c. Cy ngay chng s cht ng l vy. Vic i vn th. Thi Ty chim ng, en ti tng cht tit c, y th m li ho bnh y thi. Tao ch lo anh my cn nng ni. ang ci lc th ny d sinh hoang mang, thc mng lm liu khn kh cho mnh ... Th no do ny mt mt ra sao h chu? TM - Cng km lm. Nh chu rau cho my phin ch nay ri. C CANH - Cng cn kh khn dm ba na thng na y. Thi c... hm nay c m tm m c no tao cho anh em my. m bc ly nhau cho qua ngy vy. Trc cn i km gp my by gi ch. (Ting gi gic bn sng) C CANH (ni qua ca s) - Lo sang y... i y. Qui tht, anh no gi cng gic ri ln. sng hn u? TM - ng nhanh ln nh c ai C CANH - ... m nh tao c gp ai, tao bo thng tao n y, tao c ci ch g m s lin quan... TM - ng ng gp ng C CANH - Gp cng li thi ra tht (nhng vn quanh qun ca). Tao c ngh u my l m chin s khng iu ting vi ai. Thng anh my cng vy. No l Ty tra tn, ch cn nt mt, ht cht my ln mi gi c c s bn sng ny ch hi dn hi nc ci g? Tao chuyn ch cho n a cn b a b i sang sng mi y thi. Anh my th no tao r. Tao qu n ch y. By gi nh ng ci bo ct t. Tnh ngha con ngi ch c ng l g c ? Sau ny trong lng xm sm ti cn c nhau, mui mt th trng khng c. (Yn lng ra ca) Tao cho ci Thu ra n cng bc. Hai a n qun qut nhau l th, m gi con b cng gi mt ngay c. T y tnh khng thy n ng n anh my cu no y! TM (p ng) - Khng C CANH - Khng g! Lc hon nn mi bit bng nhau tht. Qun t bc n th l cng. Tao ch n sang sng hp lun. Tao ght mt. Tao cng chng thm ni. (ting gic bn sng) Ny chng may anh my c lm sao, tao s xin i vi nng dn, trng nom cho my. Phi bnh tm chu TM Vng. C CANH - Thi tao phi xung bn, chng c i. (vn dng dng) My bo vi anh Chung my. ng c Canh dn i dn li phi vng tm, cn c b con trong lng. Cng cn c ngi th n, ngi th kia, khng th bng chc mt tnh mt ngha ht c... Thi ng v, khng c ai gp li em ra xm ph bnh ph bic om sm kh c chng my. (C Canh hp tp ra cng. Thu lng lng trong bung ra.) TM - C Canh khng bit c ch y. THU (th di) - Bit lm g? C lng c ai coi ch ra g na? Ch... Ch cn kh n u c ch? TM - Ka ch Thy THU - C Canh chc bit chuyn ch ri. (thn th)? Tm... Tm vn cn tin ch ch. Tm c ght b ch khng? TM - hay ch Thu, lm sao h ch? THU - Ch cc lm... C ngi hi ch (o khc m ly Tm), chi b bng lng, bt ch phi ct t vi anh, bt ch phi b anh 134
Hong Vn Ch
TM (cng khc) - Th ch? THU - , thy u ch phi nhn giu ngi ta. Cn ch... ch quyt ri TM - Hay l ch c nhn li cho yn n c ch . THU - Em bo ch ly ngi khc ? TM - Khng em khng THU - Em coi ch th no m li ni th. Thy u ch bt buc cng chng c. Ch vi anh (nc n) d anh t ti ch vn i... U mt ch khng dm sang. Ch khng phi vi u tht, u bit cho ch. Bn kia sng ch chng c lng no khc u. (Yn lng) THU (tn ngn) - Ch v nh Bit n bao gi li c sang y? (Ting ch sa u ng) TM - C ngi y, ch tt li ny xung bn vy. (Thu bc vi ra. Tm cng vi khp ca li. Lng l mt lt. Chung n ca vo r hc hc. Tay cm t giy trng. Tm lo lng nhn anh khng dm hi.) CHUNG (chn nn vt giy xung ging) - Vn chn ri bt tao v kim tho. y, bt tao phi khai vo giy nhn c git u. TM - Anh c khai thc u cht th no. CHUNG - Th tao khai c ri, ai tin? TM - U cht tht kia m. CHUNG - Kh lm, nu th khng thnh chuyn. Ngi ta nht nh bo l c ch git u mi cht c, m ch phi ngay trong nh ny mi git u nhanh chng th... Vn tao ch l ai? Chng l tao, l my cn ai na vo y. Dn tao phi nhn tao bp c u, my gc cng. Phi khai ng h vy mi nghe. TM - Th ny cn ci vo u c h anh? CHUNG (chn nn) - Vn tao trc git ng ch Tng huyn u, by gi git u ch cn ai na (yn lng th di). Cht th cht tao khng nhn. Nhn liu mt ci l bao nhiu ng ch khc b lin quan, b bt lung tung cho m xem. TM - B Ln b y cng bt em nhn ng nh vy. CHUNG - M Ln n sang y? TM - Vng, b y bo em gc cng CHUNG - My nhn c. TM Khng. CHUNG - By gi mun bo ai l ch chng c. n my cng gc cng, my cng git u th cn ra th no na? ng xa nay vn c ting l sng sut lm. Sao li n th ny kia ch? (chn nn) Bo tao git ng ch Tng? Git u? ng ch ra sng vo cht m quy ti thnh ch... Tao c ngh m mun cn li cht ngay c. Ln ln l cm sng git gic, n by gi li bo l git ng ch mnh, git m mnh? (Tm nn lng mt lt lu. Chung thy gi go di chn ging) Go no y, Tm? TM (p ng) - Go y CHUNG - Go no? (thy Tm p ng) ca con v thng Qunh ? bo cm tit khng dy vi a ch. N mua chuc y. Sao my li nhn? TM (vi v di quanh) - Khng phi. CHUNG - Th go y ca ai? TM - Go y... CHUNG - Ca ai? TM - Ca c Canh. 135
Hong Vn Ch
CHUNG - Ca c Canh ?... (chn nn) C Canh cn em cho go lm g? (Yn lng mt lt bng quay li) Tm, my em gi go c Canh. TM - Sao h anh? CHUNG - C em gi go i. TM - Anh ng gi th. CHUNG - Tao bo c em gi li. TM - Khng phi CHUNG - Tao bit c Canh thc bng thng hi mnh mi cho go lc ny, nhng ri v ly kh thn c. TM - Khng phi c Canh... CHUNG - TM c em gi c, c chng gin u. Tao bo em gi m li. Khng! Li li thi c by gi. (Cng gic a gi go vo tay Tm) i... Tm. TM - Sao li th ny h anh? CHUNG (nhn em thng hi) - Sao ? Tao chng mun lu ai. Tao thit g na. TM (cng ng ngc) - ka anh. CHUNG (nh m sng) - Tao c lm sao u? TM - Anh CHUNG (vn th) - Tao cn cn g go na TM (hong s) - Anh ng lm th anh i. CHUNG (cng gic) - hay Tm. My ging u nh ht y. C th cng sn sc ln. i nghe anh. Ri v hi sm chung ng Sy. Cn lu mi sng. i... i Tm. (Chung khp ca vo ging ngi. T giy trng kim tho trc mt. Tc ti x vn) - Ti g mi c ch. (Anh li b gi lng yn, lng nghe ting g pha xa. Trng m m trn sng. Mt lt lu. Thy ting n o bn ngoi. Ting gi ca. Chung lo lng bc dc). C CANH (x vo trc) Anh Chung y ri. B vo trong ny, ba mt mt li xem ti c giu gim g khng? Vo y... n tn ni chuyn vi nhau. Chng nn lm li nh th. M LN (sn sn vo theo) - Ai lm li, gm cha? Gi khng bt c qu tang, th c cn gi mm chi ci n u c y. CHUNG (ngc nhin lo lng) - Vic g li thi n chu th c Canh? C CANH - C g u? u ui th ny. Va ri b y bt gp ci Tm mang go. B y h hon gi ci Tm mang ln trnh i. CHUNG - Kh khng, li thm ti thm n th ny... C CANH - y th l b y lm tong ln. M LN - Ch khng ? tha h i li thm tht nh! C CANH (tc qu) - Ny, b ch thm chuyn. Ti bo tht. Ti cc s. M LN - C bo ai? C CANH - Ti cc s a no tht. M LN (sn sn chy ra phn bua vi ngoi cng) - Ny, ny c b con hng xm lng ging, c bn ng bn Ty, bn phi bn tri bit cho nh... C ny bao che cho phn ng. (Ln sng sc chy vo. M Ln nm ly Ln ko vo) y y, anh vo y. Lm cho ra nh vic ny, nhu nh khng xong vi h. LN - U yn xem u ui ra sao. M LN - yn ngi ta lm lon ? Ngi ta thm tht cho nhau go. Tao bt c, m cn gn c, chi ly c kia ch. C CANH - Ai chi. Ti c cho go u. Khng, li bo lm c, th ti phi ni. n gp i ti cng ni. LN - Yn, yn, th ai cho go nh ny? C CANH - No ti bit u? LN - Ti hng hi c, c c sang y khng? C CANH - C, ti c sang y tht. 136
Hong Vn Ch
LN - Th c cn chi quanh g na. Chng c cho go th cn ai vo y? C CANH - Ti khng bit. LN (quay sang Chung) - Go ca ai?... Ni CHUNG - Ti khng bit. LN - ... (quay sang hi c Canh) - C c sang y khng? C CANH - Ti c sang y. LN - y th khng c cho go cn ai na h? C CANH - No ti bit c. M LN - y c anh... m c y cn chi bai bi C ny phi bt tn tay vay tn trn c mi chu phi khng. C CANH - Ti khng chu tht. B ch quen thi nt n m chng, la lng ng v ra y c. M LN - i gii my nghe y. Th m my chu c. My c bt c ln i, tao xem c dm n ni th khng no? LN - hay, u c lng yn c i xt. C CANH - C i ti cng th thi, ti sang y tht. Ti ngh thng tnh cnh anh em hn. Ti sang thm (bo vi Chung). T ti, ti sang thm, khng dnh dng g n anh c. Nu phi ti, ti ti, ti chu. M LN (li sn sn) - Bao che thm tht bao nhiu ln ri ch? C CANH - C anh Chung y. T trc ti c sang khng? Hay ln ny mi l mt. C th no ti ni th y. Ti khng gian di. Ti cc s tht. ng c m gp la b tay ngi. M LN - Cn ngoan c y. Thng ng vi nhau r rnh rnh. LN - U ny, khng phi vic u. U lm g m m m ln. Vic ny c b con nng dn vch c xm... ... ra ti dn hc tp c thng vin c vng mt ch m l th. By gi mi v l, c tng ngi ta khng bit y... Ra l mu m. C CANH - Sao li mu m. l ci anh ny... li c ghp ti liu cho ngi ta. Ti ti khng hp l ti mc vic ch vi m m tht. Cn ti sang y l ti t ti thng tnh anh em nh hn. Sao li mu m? LN - C khng bit nh ny l th no ? Nh c n mng, nh nng dn ang pht hin vn . C bit th sao c cn cho go? C CANH - hay, ai cho go ? Anh li c dit cho ti? LN - Khng c cn ai na ? Th khng l lin quan mu m th cn l ci g na? M LN - Ra hp xm xem c n ni nh th c c khng? C CANH - n u th n. LN - c, c ng c trch... C nh t tin i li y c phi khng? C CANH - Ai t tin? Anh ng c ni sng sng ra th. chc u nh ngi ta l nh phn ng? Anh ta c theo Ty theo a ch th chng gieo neo chng cho c ci lng ny. Mnh c nghi ng, cng phi xt c cng lao cho ngi ta. M LN - Cng lao. Cng lao ph hoi ci cch, cng git m y ? C CANH - Ny b ng n ni hm h. Mt b c mc ch r rng khng? Khng nn buc n, gn ti cho ngi ta. Phi ci phc ci c cho con chu v sau. LN - C bo ai buc ti? C CANH - Ti ni bng tht y. Ni tht ch. Ti by mi tui u ri anh c gii anh cng chng r ngn ngnh ci lng ny bng ti. Xu tt th no ri ra lng nc s bit. Bia ming i kia. Liu m c x vi nhau. M LN (ma) - Phi! Liu m c x vi nhau. tha h tc yu tc qui trong lng nh! C CANH (gin mt) - Ai tc yu tc qui! B c v b hi m chng b xem, ai tro ln c bn th b chng n v? Ai trm g hng xm ri xn ngc vy i rong lng chi by? Ai ch? By gi thi bui khc ri. B phi bit iu mi c. M LN (tru tro) - Ny, ny c nh bao che ra mt phi khng? C nh chng chi vi c lng ny ? Ti gi hng xm lng ging chng kin cho c ht ng chi ci. (nh chy ra cng). 137
Hong Vn Ch
LN - hay nh! U c lm tong ln. M LN - i gii i! Khng lm tong ln khng xong vi h. C i y, ngi ta cn bp cht vi my th. Nay mai i rt v on th ngi ta cn v ha vi a ch trn t my n u y ch! Ri ca c chia chc trong tay cha? Ri my cn lm sao ng ni vic lng vic nc c na h? C CANH - B ch ni cn. B khng v a c nm c. B khng th dy ci chuyn a ch vo y c. M LN (li sn sn) - Ny, ny, li nh ci vic cho trm go va ri y. Kho nh trng lp lm. Vi tha chng che c mt thnh u. C li c y ln i. LN - C phi ln i. Tho no v n mi khng ra manh mi l th. M LN - C ng b con nng dn th xem c lp lim th no? C li c ln i xem no. C CANH - n u cng vy, c thc ti khai, cn ci g chng tai gai mt, ti c thng ti ni, ti cc s a no tht. M LN (t ging) - C chi vt nc c lng ny c phi khng? y my xem. Gm cha! LN (bo Chung) - Thm vic ny na, kim tho thnh khn i. Vit vo giy kia. Sm ln trnh i ngay. Ngoan c khng c. Mun sng th trng thng Qunh y. CHUNG (ng sm ca theo) - Th ny cn sng lm sao c. (Chung th di. Vo bung ly chic thng treo ln ging, lun thng vo x ngang... Trong xm g gy rn ln gic sng. Ting tr khc v ting ru bn cnh. Gian nh Chung lnh ngt: bn th trng rng, chng ca Tm b khng, chic chiu ri xung t. Nc mt Chung tro ra. Anh chua xt nhn ci vng thng trc mt.) CHUNG (nghn li) - Khng th cht iu ng th ny c? (Chung ri tay cn cht mi, nc mt cng rn ra. C ting kt ca, Thu vo trng thy ht hong, chn ru li, nc mt chy quanh. Chung quay li va gin va thng...) THU - Gii i! Anh Chung (chy s n ging khc nu ly chn Chung). Anh Chung, sao anh li th ny? Anh khng thng ai na h anh? CHUNG (chua cht) - Thng ai? THU (vn khc) - Anh n b ci Tm. Anh n b ti? CHUNG (nhn Thu on trch) - Th sng ng n y lm g? THU - Tm n b gi ri CHUNG - Khng phi n d xt na. THU - Anh Chung... anh ngh th no anh li tr go kia ch! Anh chng thng ti! CHUNG - Thng ti. H y khng cn d d, ra ngay! THU - Ti xin anh. CHUNG - C bt th c vic bt. Tay y. THU (kh s) - Anh Chung CHUNG (khng nn ni) - Th vc mt n y lm g? THU (nhn Chung hn gin) - Ti van anh, anh ng ni th. CHUNG - Cn nhau iu ng n th no na ch? THU - Anh Chung... Anh chng nn nng li CHUNG - Cn "anh" c kia ? Khng tnh ngha g ht. n vi nhau th l ht nc ht ci ri. THU - Anh Chung, anh ni hay nh. CHUNG - Hay, hay khng th bit y THU - Anh ng lm kh ti na. CHUNG - kh... ai lm kh ai? Cn vc mt n y c. y khng c ti. y khng lm g nn ti. Ai phi ai tri, ai n khng ni c, ai lm tnh lm ti nhau khc bit y. 138
Hong Vn Ch
THU - Thc anh chng r CHUNG - Thng ny n cht na mi r ? M th no mi l r na. iu toa bc bo, tn nhn vi nhau (ht mnh bt nc trn ging) Con ngi ta n vi nhau phi nh bt nc y ch? THU (a nc mt) - Ai tn nhn y? CHUNG - H, khng tn nhn m li t, m li xoen xot buc ting phn ng cho c s c. Sao li dm t iu cho c s c l phn ng bn nc? Sao khng ngh n ng ch Tng huyn u b gic bn cht trn sng ny? Cn sng m n ht cm ngy nay phi bit nh bit thng n cc ng ch y ch. Sao li tn nhn chng qun? THU - Ti qun th no c. Anh git ti vo du kch CHUNG - Th ai bo hp chi u treo c Php l hp phn ng. a no ni. a no hm danh ct cn t sng? THU - Anh ni th m nghe c. Anh cn coi ti n th no na? CHUNG - Coi th no (vi con dao lip chy s n pha Thy. Bng ngng tay). Con dao ny chm gic m by gi t tay mnh chm mnh ? Cn coi th no na... (tc ti chm mnh xung thnh ging) v n bc ngha. (Thu lng ngi, nc mt vn rn ra m c b ra ti ca li quay vo.) THU - Anh n x tn t vi ti, th kia ?... Thi th cng nh. Anh mun b ti cng c. Anh ch cn ni vi ti mt cu CHUNG - H b... mun ni chuyn b, mun ct t. y chng cn tht. THU - Anh ngh xem. Anh cn g na? CHUNG - Bc bo, y khng cn tht. THU - Chng bit ai bc bo kia y (tc khng ni c). Vi anh ti th no ri! CHUNG - a no ni chuyn b. a no mun b y? THU - Anh mun ni th no cng c. CHUNG (chua cht) - Thng ny by gi mt mnh chu ti. THU - D mt mnh anh kh. Anh bit u, chi b bt ti ly ngi khc, bt ti phi ct t vi anh. (Thu nghn li) Chuyn nn ngha, chc lt khng th b anh. Ti vi anh tuy cha nn v nn chng... Nhng sng cht c nhau c ri y anh (Chung nn lng) By gi anh coi r ti. Ti cn bit sng vi ai na? Anh cn ti sng lm g? ... sn dao kia anh cn ti sng lm g? Sn dao y CHUNG (nm dao xu ng ging) - Sao li kh th ny h (Thu khc b ra ca. C Canh v Tm cng chy vo) C CANH - y y, ci Thy. Ra my mang go sang cng b c. R kh, no tao c bit u, tao li c ng oan mng my thm t. (Tm v c Canh vo hn. Ht hong trng thy dy thng lng lng trn ging.) TM (Nu ly anh) - Sao anh li... Anh nh b em tht y thi anh i! C CANH - Sao my ngh d th chu. Vic g m cht. Cn c em Tm my, cn c ci Thu kia. Cn c ng y. Cn c dn lng ngi n ngi kia na ch. Ai my cht! CHUNG - Nhng ngi ta buc cho chu ci ti phn ng git m. Chu cn kh n u na? C CANH - Vu oan gi ho th no c? Hm y u my phi cm cht. Tao sang tao bit r rng. CHUNG (Cht ngh) - Th ng sang n iu ging phi khng ng? TM - Chu hp v cn thy n iu ging ny ny. C CANH - Kh tht. Tao y ch ai. 139
Hong Vn Ch
CHUNG - Chnh ng sang chi ti hm u chu mt? C CANH - m li. Tao em iu ra ht. Khi v cn vn n nh li ti bng ht cho u my. Tao y. Kh tht. Hp xm chng dm ni ra. Ti hm y u my ng cng, phi cm ng di di chn bi chui kia, may c tao xung bn thy nm vt ra y mi du vo trong nh. U my cn chuyn tr c. Lc tao v u my cn bo vn n nh cho ci Tm n i hp v kia m. Ai ng u my mt lc no khng bit. CHUNG - ng l u chu b cm lnh ri. THU - Sao ng khng gi em Tm ngay, may ra cn cu cha c cho u chu. C CANH - y th cn ni g. Lc y b c cn tnh, b c bo khng phi gi, ai bit u n nng ni ny. Tao c n hn mi. Ngh ch thng u my cht phi ci lc ny. CHUNG - Vic r rng nh th m chu c phi chu ting git m sut i (nhn thng tc ti). Chu khng b tay chu cht c na, khng th lm ln c mi. THU (nhn Chung thng xt) - sng cht c nhau vic ny chu phi ni m ng cng phi ni... ng phi ng ra ng ni. C CANH - y ni ch. n th ny tao ni. Tao phi ni ht vi dn lng, vi i. Tm a ng con ta ngay thng, khng l li chu p mt b mi c, chng my (bo vi Chung). My nghe ng. Cy ngay chng s cht ng. Sng gi ny cng qua gi thi. Ri ra phi c lc tri quang my tnh ch. (vi Thu) Thi my y thm kh ra. My ra bn tao cho con a v ri ti my li sang. Nht nh ng con mnh phi lm cho ra nh (C Canh vi v ra ca. Thu nhn Chung yn lng dn d ri ra theo. Chung bng hong. Mt lt lu. Nh va thot nn, dng ngi tnh to hn ln, nhanh nhn cm dao tro ln ging.) TM (ht hong) - Ka anh. CHUNG (chm t thng) - Cht th no... (ci bo em) My li sp sn sc ln nh u y thi. C go mi ri y. em thi cng u i. By gi c t ti cng cc cn... TM - Thi ch go ch Thu h anh? CHUNG - , cn go no na... TM (nhn ra sng) - Anh xem ka. C Canh cho thuyn, ch Thu ch y ngi ng mi, trng y nh ngy xa du kch nh xong bt Ng rt sang sng y nh?... (Chung yn lng ra pha ca s. Tri sng r. nh nng ng hng. Ting ni ci gi rn r di bn. Mt ting so tha thit bn kia sng vng li.) Mn t t h. (Trch bo Vn s 16 v 17 ngy 23 v 30 thng 8-1957)
140
Hong Vn Ch
II. CC NH VN NG TUI
Chng ti xp vo hng ng tui nhng nh vn hin nay t 40 n 55 tui, c a v trong lng vn t trc ngy khng chin. Nhng cn c vo tui tc v thi chnh tr ca h, chng ti phi chia h thnh hai phi, mi v c. Phi mi gm nhng nh vn xut hin t 1940 n 1945, hp th c nn gio dc ca Php nhng cha c hng th di ch thc dn. V ra i mun mng, khng b nh hng sa o ca phong tro tru lc t 1930 n 1940, nn h cn gi c tnh nt ngay thng, tinh thn u tranh khng v li. Tt c u tham gia khng chin rt tch cc v hu ht u l ng vin cng sn. Nhng ngy nay tt c chng li ng, duy c mt mnh T Hu vn trung thnh vi ng. Nhng d theo cng sn hoc chng li cng sn, h u l nhng ngi hin nay c mt lp trng dt khot, khng c thi mp m th ng. Phi c gm nhng nh vn xut hin t 1930 n 1940. Phn ln l cng chc di thi Php thuc, nh T M (cng chc S Phi nng), hay Xun Diu (cng chc nh oan). Mt s l nhng ngi dng ngi bt ca tng ch c, nh V Ngc Phan (vit bo Franco-Annamite) hay Hoi Thanh (vit boPatrie Annamite). Mt s na l nhng ngi sng bng vn chng lng mn di ch c nh Th L v Nguyn Tun. V vy nn tt c phi ny ngy nay khgn chng cng, cng nh ngy xa h khng chng thc dn. H l nhng ngi c hng th trong thi tin chin nn mt ht tinh thn u tranh. a s hin nay vn lm cng chc cho ng nh ngy xa h lm cng chc cho Php. Ch c mt iu khc trc l ngy nay h khng sng tc na. Th L c th coi l in hnh cho nhm ny. Mt thiu s c thi xu thi nh Hoi Thanh, Xun Diu ngy nay chy xung quanh T Hu, cng nh ngy xa chy xung quanh Phm Qunh. Nhm ny ngy nay cng ch lm "cng chc vn ngh", khng sng tc, hoc qun mt sng tc. H l nhng ngi m Phng Cung mnh danh l "Con nga gi ca Cha Trnh". Mt thiu s na c tm a bt trc. H ng chiu th ca tng ng, h ng ht hi th quay ra chng li ng. Nguyn Tun v Nguyn Cng Hoan thuc vo hng ny. V nhng nh vn cng chc gii ngh khng sng tc, nn trong phn ny chng ti ch gii thiu :

T Hu l nh vn xa ny vn trung thnh vi cng sn; Nguyn Tun tiu biu cho mt bn vn nhn xoay x, lc nnh ng, lc chi li ng; Vn Cao, Trn Duy, Hong Cm, Hu Loan, S Ngc, Chu Ngc, Nh Mai, l nhng nh vn hin nay dt khot chng cng.
Tm li v phng din t tng th nhng ngi trc kia chng thc dn, th nay cng chng cng (tr trng hp T Hu), cn nhng nh vn trc kia chu ng hoc phc v thc dn th ngy nay cng chu ng hoc phc v cng sn.
141
Hong Vn Ch
Mt mt khc, xt v phng din vn chng thun tu, th v ngh thut vit vn, phi c nhng ch cho phi mi. Nhng bi chng ti trch sau y chng t iu .
T HU T Hu l thn tng ca thi ca cng sn Vit Nam cng nh Mayakovski ngy xa l thn tng ca thi ca Lin X. ng l mt trong 18 Trung ng U vin ca ng Lao ng Vit Nam v hin gi nhim v lnh o vn ngh Bc Vit. T Hu sinh Hu, hc trng Khi nh v trong khi ng cn l hc sinh gia nhp ng Cng sn v ni ting v vn th. ng b bt nm 1939, y i Lao Bo, cho n nm 1945, nhn dp chnh ph Trn Trng Kim tha cc t chnh tr ng mi c thot khi tri giam. Ra khi nh t, ng v ngay Thanh Ho hot ng Vit Minh. V dng ngi nh nhn, nn ng thng ci trang lm con gi, ln qut vng Sm Sn. ng iu khin cuc khi ngha Thanh Ho, v sau ny gia ch B th Tnh b. Nm 1947 ng ln Vit Bc, c bu lm y vin Trung ng d khuyt v n nm 1954 tr thnh U vin thc th. V l vn s nn ng giao cho ng nhim v lnh o vn ngh. Trong sut thi gian khng chin ng ch lm c mt s bi th ca tng khng chin, ca tng "Bc H" v "ng St-ta-lin". Trong thi gian Sa sai, ng lnh mt sang Tu, mi n gn y, sau khi n p xong phong tro i lp, ng mi tr v gi chc v c. gii thiu vi c gi li th tn dng lnh t rt phn thnh trong nn thi ca cng sn, chng ti trch sau y hai bi th c bit nht ca T Hu. Li th ca ng rt hay, nhng v ng chuyn dng th ca tng lnh o nn cng nh nhng loi th ca tng khc, c gi cm thy tinh thn thp hn ca ngi vit. Hin nay ng c mt a v tng ng vi a v ca Myakovski nm 1930, nhng c ngi tin on rng, cng nh Mayakovski, ng s t t ngy no khng bit. iu c l khng ng v con ngi Mayakovski khc m con ngi T Hu khc.
Bi ca thng Mi Thu Anh cha ra i Tri t cn nc n Nhn loi cha thnh ngi m ngn nm man r Nc mt, mu, m hi 142
Trm hoa ua n trn t Bc ong hng bt, hng bt Bn i ly cm i Nht tng ht, tng ht T khi Anh ng dy Tri t bt u ci V loi ngi, t y Ca Bi ca thng Mi Nhng mt bun sp nhm Bng dy, thy tng lai Nhng bn tay li nm C qua m di Nhng u ln my chm Nhn ao ph, hin ngang: "Mun nm, ng Cng sn! "Cho X Vit Lin bang!" i ngi Anh dng cm Lu thp sng ngi ngi y Vit Nam thng Tm Em Lin X thng Mi! Hoan h Xta-lin i i cy i th Rp bng mt ho bnh ng u ngn sng gi Hoan h H Ch Minh Cy hi ng mt bin Bo tp chng rung rinh La trng k khng chin! (1950)
Hong Vn Ch
i i nh ng Ba trc m cho con xem nh ng Sta-lin bn cnh nhi ng o ng trng gia my hng Mt ng hin hu, ming ng mm ci Trn ng xanh mnh mng ng ng vi em nh C em qung khn Hng tng lai Hai ng chu cng nhn Sta-lin! Sta-lin!
143
Trm hoa ua n trn t Bc Yu bit my, nghe con tp ni Ting u lng con gi Sta-lin! Mm con thm sa xinh xinh Nh con chim ca ho bnh trng trong Hm qua loa gi ngoi ng Ting loa x rut x lng bit bao Lng trn xm di xn xao Lm sao, ng ... lm sao, mt ri! ng Stalin i, ng Stalin i! Hi i, ng mt! t tri c khng? Thng cha, thng m, thng chng Thng mnh thng mt, thng ng thng mi Yu con yu nc yu ni Yu bao nhiu li yu Ngi by nhiu! Ngy xa kh ho qunh hiu C ngi mi c t nhiu vui ti Ngy xa i rch ti bi C ngi mi c c ni cm no Ngy xa cm kp giy v C ngi mi c t do thng ngy Ngy mai dn c rung cy Ngy mai c lp n ny nh ai n ny nh hai vai Mt vai n Bc mt vai n Ngi Con cn b di con i Mai sau con nh trn i nh ng! Thng ng m nguyn trong lng Yu lng, yu nc, yu chng, yu con ng d khut khng cn Chn ng cn mi du son trn ng Trn ng qu sng tinh sng Hm nay nghi ngt khi hng xm lng Ngn tay trng nhng bng tang Ni lin khc rut nh thng i i. (5-1953) (Trch tp th Vit Bc)
Hong Vn Ch
144
Trm hoa ua n trn t Bc NGUYN TUN
Hong Vn Ch
Nguyn Tun l mt vn s c ti nhng thiu hc. ng l mt trong nhngngi b sa o trong phong tro try lc t 1930 n 1940. Bn tnh ng thch n ngon, thchmc p, thch ru v thuc phin. Trong mt bn t kim tho ng t khoe l c thi ngayng tng, ung cn chn ru l p tan cc. Nguyn Tun sinh nm 1913 Thanh Ho, con mt ng thng phn to s. ng hc tiu hc Thanh Ho, ri sau ra H Ni, ch hc hai nm trng t ri b hc, chi bi lu lng. Nguyn Tun bt u vit vn t 1938. Nhng tc phm ca ng u l nhng tu bt, t nhng cnh n chi ca thi xa hoc thi nay. Vang bng mt thi, t nhng th n chi thi xa. Tu bt vit v i sng tru lc ca tc gi. Ngn n du lc, mt thin phng s v th ht thuc phin. Trong cun Nh vn hin i V Ngc Phan ph bnh Nguyn Tun nh sau: "Nguyn Tun l mt nh vn theo thuyt hoi nghi, c khuynh hng v ch ngha vt cht". Trong thi gian khng chin ng cng b ng ph bnh l lng mn, lp d, nn trong mt cuc chnh hun nm 1953 ng tuyn b ph nhn tt c cc tc phm trc ca ng v ha s "lt xc". V c gng lt xc nn ng c "tht c vt , i giy da vng, c t cua, n tic nhm nhom v bay bay y". Nhng sau khi c i Helsinki v, ng li thm n v vit bi "Ph" ng trong bo Vn. Sau ng b ng chnh v cng vi Nguyn Cng Hoan, Nguyn Tun quay tr li chng ng v mu phn bng cch dng t bo Vn lm c quan ngn lun ca nhm i lp. Chng ti trch ba bi sau y ca Nguyn Tun chng t s thay i chnh tr ca ng qua ba thi k khc nhau: Bi "Ph" chng t rng Nguyn Tun sut i ch ch trng n ming n, bi "Ph bnh nht nh l kh" chng t rng Nguyn Tun h "cu" th c th chi li ng v bi "T ph bnh" chng t rng h b khng b l Nguyn Tun li vi v u hng ngay. Tm li Nguyn Tun l in hnh cho mt loi vn ngh s tru lc, khng c lp trng t tng dt khot, nhng c mt m mu r rt: dng ti ba hng th di ch cng sn nhiu hn di ch c. Mt phn no Nguyn Tun thnh cng trong nh .
Ph X Phn Lan rng thng trng trng xanh ngt, nc h bic bic, ph n da trng mt mu tng tuyt, gi trai qun o len ng sc ngi no cng nh nai nt sp biu din in kinh. Mnh thnh ra lc lng vo mt th gii vt cht n sch s qu, sch n ci mc to cho ti mt th nghi ng ni y l mt n tng gi to. Cnh v ngi Hen-xanh-ky, v phng y lem nhem i t cht, c l ti d thn gn hn. Chng ti y mi ngy, mi ngy hp tr tin n mi ngi l su ng la, n l ci tiu chun kh cao ca 145
Hong Vn Ch
on i biu ta i hot ng quc t. Mi ngy n ba ba, khu phn tha thi b bo; nghi thc lc n tht l trang trng: s, pha l, khn bn trng mut, quanh bn n chc chc li c nhc, nhng ch a mn n trng p nh ru rt trong cc truyn thn thoi phng Bc ny. Ti ho hng lm vic lin lin i hi Ho bnh Th gii, c th nhp u, tm tr c nhiu sng kin. Nhng n ung sao khng thy ngon. Ngi ta thng ni rng nhng bc v nhn hoc hin gi c ch ln ch bit c s nghip m rt coi nh ming n. Nhng trng hp ti k ra y ch l ci trng hp thng thng ca mt con ngi bnh thng thi. Chng ti l my anh em trong on i, mi ngi mt cng tc chuyn mn, nhng u cng gian kh vi nhau trong khng chin v cng l ngi H Ni c. Quanh h khu ta-ni--mi, chng ti ngi di rng thng xanh phn tch vi nhau xem ti sao lng d my ngi ang thy nh thng mt ci g xa xi lm. T hm xch va ly ra tu qua nc ny nc khc, th l my thng ri; nh hon thnh tip qun Hi Phng ri, t ai min Bc gii phng ton b ri... Nhng m chng ti ko cuc nhn m xoy vo chuyn m thc v mun gip nhau tm hiu v u m lu nay n ung km ngon. C ngi bn ch tay thng xung nn c b h Phn Lan, bung thng mt cu: "By gi c ngay mt gnh ph bn b h ny, th t lun su bt!". Tt c u rao ln. Th ra gn y chng ti ho ht i, v xa t nc, khu v lc iu, thy nh nh nh nc, trong ci nh nh nh t nc, c c mt s nh n ph na. Hnh nh bt ph qu hng a ra lc y gii quyt ng vo thc mc chung ca my ngi. Tt c u thi nhau cao nhng c tnh ca ph dn tc. Di y lin tip nhng mu chuyn gp v mt bt ph, v mt ming n k diu ca tt c nhng ngi Vit Nam chn chnh. Ny, cc cu c thy mn n Phn Lan c nhiu ci rt k quc khng. Tht b rn, li pht mt cng-phi-cha ngt st ln trn. Cam chanh li n km vi c gi. Cm li p vo t nc , mnh thy a cm c khi, lc n but n chn rng. Ngh thut m thc y ti gi tn l li nu nng ca trng phi lp th. Cho nn ti cng thy cn phi tr v vi mn qu c in rt tnh cht dn tc ca ta, tc l ph. Ph cn l mt mn n rt nhiu qun chng tnh. ng mun n ph ngi hay ng l l ra gia hiu m n cng khng ai ni, n ngi n ng tu thch. Ph l mn n bnh dn. Cng nng binh tr, cc tng lp nhn dn lao ng, thnh th, nng thn, khng my ai l khng bit n ph. Ngi cng dn Vit Nam khi cn m nga, cng nhiu v nm ph ri; ch c khc ngi ln l ci bt ph ca tui u tr cha bit au kh y cha cn phc tp, khng cn hnh hng, chanh chua, t cay. Con nh ngho, nhiu khi li khng cn c tht na, m cn bn ph nhi ng vn l bnh v nc dng thi. Ph n bt c vo gi no cng u thy tri c. Sm, tra, chiu, ti, khuya, lc no cng n c. Trong mt ngy n thm mt bt ph, cng nh lc tr chuyn n ging nhau m pha thm mt m tr, cng thng thc vi bn b. Hnh nh khng ai n t chi mt ngi quen r i n ph. Ph gip cho ngi thanh bch iu kin biu hin lng thnh theo vi bu bn n hp vi ci ti nh ca mnh. Ph cn ti tnh ci ch l ma no n cng thy c ngha thm thy. Ma nng, n mt bt, ra m hi, gp cn gi nh chy qua mt qua lng, thy nh gii qut cho mnh. Ma ng lnh, n bt ph nng, i mi ti nht cht thm ti li. Trong mt ngy ma ng ca ngi ngho, bt ph c gi tr nh mt tm o kp mc thm ln ngi. m ng, c ngi n ph xong, t coi nh va nut c c mt ci chn bng v tin rng c th ng yn n sng, mai i lm kho. Dng nhng hnh nh bnh d ni ln ma ng Vit Nam, ti cho khng g nn th bng ci hnh nh mt bp la hng ph bn t nhiu hnh khch quy quanh ch i bt mnh, vai rt xung mt t, ngi nhn nhy nh tr em ang th i. Tt, nh ai cng bnh chng, c kho, tht ng, nhng vn rt ng ngi tnh c mng tui nhau nhng hiu ph khai trng t mng hai Tt. 146
Hong Vn Ch
V hay la c vi ph, m ting ni ca ti c chnh xc v giu c thm ln. Trc kia ti c tng ch " xng xu" l mt ting i, v ch "xu" ch l mt ting m. ng hng ph lm cho t ng ti hm y thm ln mt danh t. Xu khc vi xng, dng ch nhng ci u xng ph c dnh tht v gn rc cha ht. Ti thy nhng ngi phu xe ko vo hiu ph gi mt chn ru vi mt bt xu. Ti cn c nghe mt ng ph khc ni n m gu, ci tng tht git m qu gi, n khng bo qu, m li qunh nh sp, rn v mm y m gi l mt cnh gu; v lc cm vo cn tht ti, tht ti cn nhy ln di ln dao, m gi l mt qu thn. Trong tiu thuyt Vit Nam trc y, nh ngi ta c vit ci truyn "Anh hng ph ly v c u". Ti cn c nghe mt c im ngy xa v von than i tn "i hi ny nh mt gnh ph bnh trng m ngui ng vng". Ph ngui tanh tht l bun hn c ci s i c gi thp thnh b ma c la b. Ch ngha ca ta hay tht! Ngi ta bo ch ph l xut x t ch "ngu nhc phn", v ta Vit Nam ho ch phn thnh ra ch ph. Ch ph nguyn l mt danh t, cn chuyn thnh mt hnh dung t: ci m ph. Ch ngha ca ta hay tht! bit th no l m ph? Li c phi dng chn dung nhng ngi bn ph gnh chn chnh ngy xa th mi tm nguyn ra c. Nhng ngi bn ph gnh xa kia c ngi u ph ny, hoc gia ph n, hoc tt trong cng mt ci ng ct, mi ngi mt "giang sn no, anh hng y", ngi mua quen mt ngi bn, v ngi bn thuc c thi quen v s thch ngi n trong ph. Nhng anh hng ph "hng c mt phng" ny li cn thuc c nhn s tng h khu v ngy gi tt trong tng gia nh khch hng quen ca mnh. H thng l nhng ngi lm n chn tht, hay mc mt ci o vnh-t vi vng hoc d mu ct nga ca ng bnh kh thi ra, trn u l mt ci m ct mt c nm chm, v nht l hay i nhng ci m d mo m mt c bng hoc rch c bo. Nhng ci m ny t ln u ngi no cng khng chnh, m hnh nh ch t ln u nhng bc ph gnh l c mt ngha. Khng nhng th, ci m ph y, cn l mt du hiu tp hp, mt ci hnh thc gy tn nhim na. Nhng con ngi i m rch y thng l ngi lm ph ngon, nu khng ngon th ch t cng phi l n c. Ph gnh vi ng i m ph nay thy him, ch cn ph xe, ph hnh tu thu c ng khi ph, ph qun, ph hiu. chi tr con ngy xa lm bng st ty sn mu, ph Hng Thic, c ghi li ci dng ng ph gnh, bnh xe chi cng chuyn, cng c ng ci cnh tay cm dao nhc ln thi xung. Ph cng c nhng quy lut ca n. Nh tn cc hng ph, hiu ph. Tn ngi bn ph thng ch dng mt ting, ly ngay ci tn cng cm ngi ch hoc tn con m t lm tn gnh, tn hiu, v d ph Phc, ph Lc, ph Th, ph Trng Ca, ph T... C khi mt ci tn tt nguyn trn thn th ngi bn ph c cm tnh qun chng thn mt nhc li thnh mt ci tn hiu: ph G, ph Lp, ph St... ci khuyt im trn hnh th y chuyn thnh mt ci uy tn trong ngh bn ming chn m lu danh mt thi trn ca ming nhng ngi snh. Qun chng nhn dn, nht l nhn dn H Ni c nhiu sng kin t tn cho nhng ngi h yu tin. Anh hng ph y hayy ng u bn hng, h ly lun ci a im y m gi thnh tn ngi. Bc ph Nh thng, ng ph u ghi, anh ph Bn tu in, anh ph Gm cu... C khi ly mt vi nt c th trong cch phc sc m gi. Ci m tu bay trn u ng bn ph thi Ty xa, thnh ci tn mt ngi bn ph tr danh ca th sau ny. C l v gn vi qun chng trung lu v ngi ngho, nn cng nh "ng ch" hiu ht tc, hiu c ph, tn anh hng ph cng ch c mt ting gn gng. Ti cha h thy ng b hng ph no ni ting trong ngh m tn li di l th, chng hn nh ph Tn Tht Khoa g g, hoc ph Trn Th Kim Anh g g . Ci tn cng c m ngn cc, cng ng cho ngi mua tin cy; ci tn mt ch, gn nh mt nht dao thi xung tht chn. V li nhng bin hng hiu ph d l gia t H Ni vn hoa m t, cng ch t tn mt cch nm na, khng k nhng ch huynh hoang. Ti cha thy bin hiu ph no m li tn mt cch qu trm bng du dng c. V phng c ai m ph m ni mu hay ch ln m bin th ti khng bao gi chn nhng hiu 147
Hong Vn Ch
ph c tn nh "Thu Phong", "Bch Tuyt", "Nht Chi Mai" m vo n. Trong ngh ph, n cng c nhng ci nn np ca n. Nhng khoa ph c nhng vic n i ph c nhng khun php ca n. Theo ti ngh, ci nguyn tc c bn ca ph l lm bng tht b. C th c nhiu th tht loi bn chn, loi nc, loi bay trn tri, n ngon hn tht b, nhng ph th phi l b. C phi l v mun chng cng thc m ngi ta lm ph vt, ph x xu, ph chut? C ci tm ti y, th ri s c nhng hng ph c, ph ch, ph d, ch, kh, nga, tm, c chp, b cu, cc k... ngha l lon, ph ni lon. C nh ngy y thin h s gi l i n mt th ph M mic g . Trong nm i 1945, y ni nc ph ca thi i, Hi Phng v H Ni, c thng ph c c nhng bn tay tr con: nhng li l chuyn khc. Li cn ph ngu pn. Chc th ph ny ch nhng ngi nm by v hoc thch lng phng mi hay n. Tn th tht ph ny, cn gi li mt th roi ca bn Ty c c hay nh cu li n thi tht tm xng. . Li cn ph g. Mun i ci hng v chnh thng ca ph b, n mt vi ln ph g trong i mnh cng khng sao. Nhng c mt hng bn ph g H Ni m nhiu ngi th khng bng lng cht no. Y bn vo bui sm, ngi xm li ku n gt i khng ht. Ci ngi bn hng khinh khnh nh mt qu tc , cng kho chn mt gc ph mang tn mt b cha m dn hng! Ni ca ng ti, g y trng ngon mt tht. c nhng bn lu dung khen ng hng l nht ngh tinh nht thn vinh, v khen tay ng lch vo con g bo vng nh tay mt bc s khoa m x thuc lu tng khp xng th tht. Ci u g, ci cng gi gy, ci c, xng m c, ng hng thn nhin vt n xung mt ci thng, khng phi vt i, nhng chc l c nhng bm ru khu ph n gi sn t trc ri chc na em ra nhm nhp. Thc ra, khi m c ngi n bt ph g khng tic tin dm gi n ci th ph t mt ngn nm trm ng mt bt, th bt ph y cng kh m khng ngon c. Hy ng y mt bui sm m xem ngi ta n ph g. St rut o . Ngi n m g, ngi n i, n tht en ch khng n tht trng n chua, n l m, phao cu, n u cnh. Ming n y ch th l mt ming nhc, nhc theo ci ngha mt ming tht ngon hp khu v, v cng i theo ci ngha nhc nhn ti bi. va h ng y, c nhao nhao c ln quanh mt ng hng mt pht tnh nh quc ng-l v bn hng rt ca quyn, khch phi i ly ly bt. C ngi dt sn t nh i mt c hnh ty, c ngi qu trng g... p trng b hnh ty vo ci bt mnh th sn v nh du vo bt, di di bt trc mt ng hng, ci ci, nhc nhc, xut xoa ni to ni nh, c nh l s cuc i n qun mnh, n nhm mnh... Bn cnh ting thi ting cht ca gnh ph g, chc chc c ting n xe bnh bch li xung tn y n qu sm, khi ph phng pht giy lt t mi t-sng. C ngi va hp va k li ci thi oanh lit ca ca hng ny, khi cn quc v b nhn, -t c ni t xung y m im tm, nhiu b H Ni t ching cm vo bt ph g, mi ngn tay lng lnh nhn vng tm, vng trng, c r kim cng, ming phao cu lc y cn mng ln bit my na kia. Trong khng chin c nhng tay ph ni ting vng t do nh ph Di, ph t, ph Cng, (tn vn mt ting thi) nhng cng c nhng bt ph, cha c ng cch thc lm m n vo vn c thy cm ng. V d, ph cn c a, lm ngay trong c quan. Mt vi c quan quanh Trung ng, chung nhau git b bi dng theo k hoch hng thng. Tht sn, xng sn, nhng thiu nc mm, thm, hnh mi, bnh li l bnh a kh. Nhng c lm. Nhng chu ph ngy ch nht bn b sui c quan, tht l u phong ph cho bo lip. Hnh nh Thch Lam trc y cng c bn v ph, nhng vn cn phin din. Thch Lam c nhc n vn ci lng H Ni vn vt. u nm 1928, Ph Mi, ci ph trc y mang tn thc dn Ph Ngha, c mt hng ph cho c hng lu, c u vng, u 148
Hong Vn Ch
ph. Nhng nhng ci li tm ti y khng th, v trnh nhn thc ca qun chng ph khng sa o nh ngi ch to. Qun chng vn i hi nhng ci c hu ca ph. Ngy nay cng cn c ngi cho c tng tu lp-chu-chng vo ph, nhng y l ci quyn ca ngi c tin, ai mun by v ra th no, nh hng cng chiu trong phm vi c th ca ph. Nhiu ngi bo nn n ph ti th b hn ph tht chn. C th l nh th y. Nu cn b th cng c th ung Pan-t-c-rin Lin X hoc lm t thuc Bc, cn kt qu trng thy r hn l n ph ti. Tht ra, n ph cho ng, ng ci "gu" ca ph, phi n tht chn. Tht chn thm hn tht ti, mi thm ming tht chn mi biu hin ng ci tm hn ca ph. Thm na, v mt nhn thc to hnh, ngi thm m bao gi cng thy ming tht chn p hn ming tht ti. Thng nhng hiu ph khng t trng, hay thi sn tht chn, thi c vn ra khng thnh hnh th g c, ai n gi l rc vo bt. C th vic y khng h g vi khch hng khng cn n no vi. Nhng cng trong mt ci hiu vn thi tht vn ra y, ng ch ph rt l phn bit i x v khng san bng cc th khch: i vi nhng khch quen, vi nhng ngi c th ng cha bit qu danh nhng ng thuc tnh n, nhng ngi cu k y m bc vo hiu, l ng t ngay tay dao vo nhng khi tht chn c bit nh khi nm rn, nm git hoc khi m gu, thi ra nhng ming mng nhng to bn, vi ci sung sng bnh tnh ca mt ngi c t by ci s trng ca mnh trong ngh. ng no n ph m c cht ho th thy mun v tranh tnh vt ngay. C nhng lc ng ph y gt, gt vi v ng, v v ng thi khng p. Mt ng lm u bp hiu chim quay trong hi H Ni chim ng, nay cng ra m ph v thch ma dao ni chuyn vi khch v ci khoa thi. "Cht thi loi c cnh kh, m thi ming tht b khng xng cn kh hn. Ti dy mi m n b nh ti vn khng lm c, n b thng ch thi bnh thi". Trong s nhng thc mc ca mt s ng H Ni tr thc d ngi ta c nhc n mt ng lo sau ny ta tin ln kinh t hon ton x hi ch ngha, kinh t phn tn khng cn na, th mt ht ph dn tc, v ri s phi n ph ng hp, mi lc n b ci hp ph y vo ni nc si trc khi c ra n, v nh th th n trng ht bnh ln. Cng ngay trong hiu ph, c ngi p ngay li: "Thi, t ng i. ng ng c lm ci chuyn lo gii sp y i. Hin nay ph ang pht trin mnh th H Ni, ln nh, gnh rong, bn trong nh, bn ngoi h, c n trn di hai ngn ch ph. Ngi Vit Nam cn th cn ph bt, bt ph trong tng lai vn nng st nh by gi. Ph bt ca ta khng th thnh mt th hp u, ngi cng dn H Ni ny xin tr li ng l mt nghn ln khng, khng, khng th c s th bo y". Ci th gii ph H Ni trc y hnh nh cng c nhng th nhn vt nghip d ca n. Lng chi, hc tr, ng binh, thy k s bun, ng phn s to, con bc, ch hiu nh, nhng ngi lao ng vn ti, nhng ngi lm ngh t do... C nhng lnh l dng chy n hng ph, n xong tnh tin, lt ngay ci m ra, trong ci m c ci qun lnh va cp nh cha ra; ngi khch hng lnh nh thu vt qun lnh xung quy hng thay mt th tr tin, ri t chy... C nhng tay giu s nhng tnh nt hp lm, mua bnh m th vo nc ph bo m c gi l n cm Ty bnh dn. C nhng ngi n b tri duyn trn cm ngui vo bt ph nng, m n mt cch ngon lnh, nhng ngi ngoi trng vo th thy n th lng th no y. C nhng ngi sng khng nh ca, chuyn mn ng ng, chy hng xch ch en cc th, lc tnh tin hoa hng, ly bt ph ti nm xu lm n v gi c, "vic ny m tri chy, ng b ch c cho em mt trm bt ti nm, vn vn..." Hng v ph vn nh xa xa, nhng ci tm hn ngi n ph ngy nay, sng sa v lnh mnh hn nhiu... Ngy trc, anh hng ph c ting rao, c ngi rao nghe qunh hiu nh ting bnh dy gi m ng ti li trong ng khut; c ngi rao ln nghe vui rn. Ti sao, by gi H Ni vn c ph, m ting rao li vng hn i? C nhng lc, ti mun thu thanh vo a, tt c nhng ci ting rao hng qu rong ca tt c nhng th qu rong, 149
Hong Vn Ch
ca tt c nhng th qu ming chn trn ton ci qu hng chng ta. Nhng ting rao y, mt phn no vang hng ln ci nhc iu sinh hot chung ca chng ta y.
Chng ti ngi trn b mt ci h x Bc ngoi thnh Hen-xanh-ky tng nh n mt bt ph qu hng, v i vi mn n ca dn tc ng yu chng ta ng Nam chu , chng ti pht hin nhng c tnh di do ca ph, t mnh cho l nhng c s vng chc dng nn mt nn l lun cho mn ph. Sau my thng tr v nc, t chn ln t H Ni, ba cm u tin ca ti l mt ba ph. V sau ny, hay r nhau i n ph, ti c i su vo ngh ca mt anh bn n tr thnh mt m nh: "Mnh khen ph mnh l mt mn n ngon, nhng trc khi khng nh gi tr dn tc ca ph, c nn tranh th thm kin ca bn b, quc t ca ta khng? Bn Lin X, bn Ba Lan, Hung, Tip, c s c cm xc g v mn ph Vit Nam? H c dp nm ph cha? Bi dn ca ca mnh h nghe ri, t nc mnh, cc bn thy ri. Nhng cn phi cho bn mnh thy ph na, bi v ph cng l mt th ting ht yu i ca tt c nhng tm lng con ngi Vit Nam chn chnh v bnh d". Th ri mt hm khc, cng trong mt qun ph ni ting H Ni, ti nghe c mu chuyn gia hai n sinh mt trng ph thng cp 3 gn y: "Ph hiu ny, n m qu. Th ch bit H Ch tch v cc lnh t ng c thch ph khng? - Lm th no m bit c - Ny, ni a ch cc c m n n cho hiu no, th ch hng tht l sung sng v b y ch nh!". Hai c rt ti ly gng con chiu ln vo hm rng nhau xem c vng t hnh t rau mi no khng, ci ru rt nh chim n nhy quanh bn ph. Mu chuyn ca hai c hc tr nh gip ti hiu thm na v ph, v gip ti nhn thc n nhng ci n quan trng hn c ph na. t lu nay, chng ta hay ni n thc t Vit Nam, n vn thc tin Vit Nam, n nhng c tnh ca Vit Nam trong mi iu kin chuyn mnh tin ln. Ti thy rng trong mun vn thc t phong ph ca nhn dn Vit Nam, c mt ci thc t m hng ngy t ai n tch ri n, tc l ci thc t ph. Ci thc t ph y lng vo trong nhng ci thc t v i ca dn tc. Trong mt git nc ri lng lnh c c cu chuyn ca vng thi dng; trong mt ming n, cng thy rng c ra nhng iu cao c yn vui trn t nc bao la giu c ti p. Ti thy t quc chng ta c ni cao vi vi ip ip, c sng di dng dc, c bin b thm thm, c nhng con ngi Vit Nam dng cm xy p lch s quang vinh, c nhng cng trnh lao ng thn thnh nh chin thng in Bin, nhng bn cnh nhng ci , ti bit rng t quc ti cn c ph na. Trong nhng nn chin tranh gii phng, k th bay trn bt ph, c nhng bt ph phi hp vi trong m ti tm, qut ngang ng tay o m nhy xung l hm; c nhng bt ph b bom, bnh trng ln m ngi n khng cn thy tr li mt ln no na. Nh li ci hi ti v cng tc vng sau lng ch, ti khng th qun c my ci qun ph khuya trn con mit ly vng cn c du kch; nhng bt ph nng n sau nhng m vt vnh ai trng v xuyn qua v tr ch, n c mt hng v tht l c bit; sau ny n tng cn, n ht ht cc qun trn , khng bit ngi bn ph m , c cn sng hay cht trong chuyn y ri? Li cn ci ln i chin dch vi tiu on Lng Vi, ti khng qun c nhng cuc hnh qun vi ng ch cp dng ban ch huy; ng ch y gnh rt nhiu ni niu ga-men v thc phm cng knh, cc chin s u a gi l "ng hng ph ca tiu on". Trc khng chin ng ch y vn m hiu ph; nay ho bnh ri, ng ch c cn sng m m ph li? Nhiu hnh nh ph trong nhng nm gian kh hin v. Gi m ngi an tm n bt ph nng st gia ban ngy bt gic cn nh n nhiu ngi. Ri mi cm xc ph vt chc bay xa rng mnh mng. Bng ngh n nhng vng chn nui xanh rn ng c sa khu t tr Thi-Mo, nhng n b Lng Sn, Thanh Ho ang ci xung ngn c ngon trn t nc. Go my v lin li c ma, bt bnh mn v do. Rau c vng ngoi thnh H Ni: m rng mi nhng din tch xanh ngon v tn, rau thm hnh hoa phng phc ci hng v th ngi. 150
Hong Vn Ch
m H Ni, nay thc khuya nht vn l nhng hiu ph. Xa kia ph ng Trng Ca bn n bn gi sng nh Hng Bc - ci ni tp trung nhn dn H Ni nm u khng chin rt ta khi vng vy ch. nh c khng cn ng Trng Ca na, nhng nay c ng ph Sa sai thay ng m thc khuya. Ngi H Ni t tn n l hay. Trc y ng nu bp hiu cao lu Tu; ri ng ra m ph. Ri qu ng quy nhm ng, ng phi v qu, giao li qun ph cho bn. Nay ng c sa sai, li tr li th , chnh quyn khu ph min thu cho ng mt thi hn v tm mt ch li a th cho ng m hiu. Mn qu ca ng ph "Sa sai" cng thm ngon mt cch cht phc hn bao gi. C th l cm tnh ca khch hng, i vi mt ngi ph quen nay c khi phc cng lm cho bt ph gii oan c thm nhiu d v na. Nhng bt ph hn hu y cng ch l mt s n b cng bng i vi nhng ngi lm n lng thin khu ph i xem ht v hoc hp hnh bnh bu hc tp xy dng va xong. (Trch tun bo Vn ca Hi Nh vn Vit Nam s 1 v 2 ngy 10-5-1957 v 17-5-1957 xut bn ti H Ni)
Ph bnh nht nh l kh Trong qu trnh biu hin thc t min Bc, tun bo Vn c ng Th Ton xy dng thm cho bng mt bi lun ng tp ch Hc tp s thng 7-1957. ng Nguyn Hng lin tr li, (bo Vn s 15) c nhng cu: "... S nhn nh ca tp ch Hc tp v con ngi, v sng tc, th hin trong tun bo Vn khng nhng lm ban bin tp ca t bo khng ng m c nhiu qun chng cng phi ra nhng cu hi: - Ti sao s nhn thc v thi ph bnh ca tp ch Hc tp li nh th? - C phi v gio iu, s lc, cng thc, nn mi c s nhn thc v ph phn nh th? - C phi v tc phong quan liu, thi trch thng v ci li ao to ba ln nn mi c s nhn thc nh th..." (Ti cng xin hi ti sao ng Nguyn Hng li khng gi thng tc gi bi ra m ni, m li c gi mt cch trm lp l bo Hc tp? Mc du u bi nu l tr li bi vit ca tc gi Th Ton, nhng bn c vn c th hiu nhm.) Tip theo , trong Hc tp s thng 8-1957, li c mt bi bt k ca hai ng Hng Chng v Trnh Xun An vi nhng cu: "... Chng ta cng kin quyt phn i thi ca mt s cn b ng vin ph trch vn ngh phm khuyt im sai lm c bo ch ng gip pht hin khuyt im sai lm m khng chu khim tn v thnh tm sa cha, tri li li kch v mt st bo ch ng..."
151
Hong Vn Ch
y l thu tm t nt din bin ca vn . V di y l mt s kin nh ca ti v cng vic ph bnh vn hc trn ci c s c th ca vic va nu trn. Ti phi ni ngay rng mi s Vn phn nh con ngi mi ln bo cn yu. Cng l do trnh biu hin ca con ngi thi i cn thp mc, cn km y thi. y c tm quanh qun ch l do trnh y, c xoy vo , th gii quyt ng vo vn , bng khng th s lc mt tnh cht khch quan trong vic nh gi. Trong vic nh gi, c bit nht l ba ng Th Ton, Hng Chng, Trnh Xun An c nhng "thi trch thng v li ni ao to ba ln". Ti cng ng vi ng th k to son bo Vn v ci nhn xt ny. Thm na, c nhn ti li cn cm thy my ng lm cho ngi c phi hiu rng cc ng ly ng ra "do" anh em vit bi bo. D mun hay khng mun, hu qu ca ci cch nhn cch vit ca my ng l to ra n tng kia. Hn ng Hng Chng cn nh mt bui hp m rng ca to son tun bo Vn kim im bo, m ng c d? C nhng kin a ra hi xem bi ca ng Th Ton ng Hc tp s 7/1954 l ting ni chnh thc ca ng, hay ch l ting ni ca mt ngi bit bi? Ring ti vn ngh (v c ni ngay lc y) rng y khng phi l ting ni tht s ca ng, m y ch l mt bi ca mt ngi, v to son qun nu ln u bi mt vi kin g ca to son (ci vic ny l mt chi tit nhng rt quan trng m ngi ph trch tp ch khng th khng thn trng, nht l tp ch ca ng u v thu ti cc chi b c s). ng Hng Chng c tr li ngay l cng xin c coi nhau nh l bn ng nghip v ph bnh gip ln nhau. K sau ng v ri cng ng Trnh Xun An cho ra mt bi bt k ng s 8/1957, quy cho boVn " kch v mt st bo ch ng". Ci g m li c tnh cch hm do nh vy? C vo nhng chng c g m hai ng quy cho ngi khc l mt st bo ng? Cc ng h chng nh cu thnh ng: "Ai mun git con mung ca mnh th quy cho n l ch di"? Cc ng c ngh n sinh mnh chnh tr ca nhng ngi ng ch ng nghip ca cc ng khi h b vu nh vy khng? Ti rt phn ng vi ci "thi ph bnh c tnh cht xuyn tc v ph hoi c tnh cch th bo, n p kin ". Ti gch di cu ny, chnh ci cu ca ng ch Trng Chinh trong vn kin m hai ng dn ra trong bi bt k hai ng cn nhc thm "chng ti thu hoch c sau khi c bi ni chuyn y". Cng trong bi bt k lch s ca hai ng, sau khi gp la b tay ngi ta nh vy ri, hai ng cn ngh: "Anh ch em vn ngh s chng ta khng nn e ngi ph bnh, m nn lm quen vi li ph bnh thng thn...". Th ny th qu qut qu mt. C phi by gi ch ngha dng n khc c i ri khng? C phi v mt s danh t v hnh dng t ca chng ta b lm vo tnh trng lm pht khng? Ci cch lm nh vy, n thuc vo loi con ngi c, hay l ta li cng gn cho "ci con ngi mi" m t hng hoc bi en trt xm? Lm nh vy ri, m hai ng vn cn ku (cng trong bi y) rng: "... Cm thy ph bnh mt s anh ch em vn ngh s l mt vic "kh qu". Mong rng cc anh ch vn s s hng hi ng h...". Xin ni ngay rng bn thn ti khng nhng khng th ng h c ci cch lm nh hai ng lm m ti cn c bn phn ni toc ra rng nh th l khng tt, khng hay, khng ng. Hai ng ku ph bnh l kh, c phi ti cc ng tin vo ci cu ca nh ph bnh Boa-l ni rng: "Ph bnh l d dng, v sng tc l cht vt", cho vic y l qu d dng m nay thy n ng phi nhiu thc t phc tp (nht l thc tin Vit Nam trn con ng phc tp gian lao ca ch ngha x hi x ta) m cc ng rn kh khng? Ti ch l mt ngi sng tc trung bnh, nhng ti cng thng cm c vi hai ng v ci kh khn ca cng tc ph bnh. Nu d lm, lm khng vp, lm n u cng l bay l gii c ri, th sao ngi ta li dng c hai ng, li dng c chng ta?
152
Hong Vn Ch
Nhn ni n ci kh khn ca ph bnh m nhng nh ph bnh khch quan chng ta s vt c ln, ti mun nu ra y ci vn k lut ph bnh. Ta mi ch ni n k lut sng tc thi m sao cha ni n k lut ph bnh? K lut ph bnh nu ra y, l tt nhin cng l mt th k lut t gic, cng nh mi th k lut lao ng, k lut sng tc, k lut tuyn truyn khc ta vn lm. Ph bnh thit l kh. Theo ti ngh, c khi cn kh hn c sng tc (ch khng nh Boileau ni u) v chnh bn thn ci cng tc y, n rt c tnh cht sng to, v n cn phi c nh th. Lm ng lm hay, n c gi tr c hai mt; trc ht n nh li v nh cht ci h ci hng ci c, v mt khc, n a ci tt ln, n lm yn tm v gy ho hng cho nhng thin ch v, ni theo t v kinh t, th n y mnh lc lng sn xut, mc sn xut v cht lng sn phm. Trong mt s kh khn gy thm ra do ph bnh, v mt tiu cc cc cng tc ph bnh, gn y, chng ta cng c mt s kinh nghim xng mu na kia . Theo ch ti bit th c mt s hin tng hch dch i vi vn ngh phm, xut pht t mt s ngi ph bnh cng nh t mt s cn b chnh tr. Ti rt ng l vn ngh s m nht l vn ngh s c ti, cng cn phi khim tn. Nhng chung quanh, nht l nhng ngi c trch nhim v phn on ci ny ci kia, ngh cng lm nh vy cho. Ti tn thnh kin l nhng "s" ca cc ngnh vn ngh chng ta cha c g l gh gm lm u, v trnh t tng, trnh vn ho, trnh ngh nghip cn phi hc cho nt xng li da ra, hc cho n cht m chc g nm ht c quy lut ca s sng. Nhng cng khng nn v n ch l "s" ca Vit Nam m nh gi n qu thp qu ti v kh nng nhy cm i vi thc t quan, cho n l mt xoi tt trong mi cm xc phin toi v v i ca thi i va gieo neo va ln lao hin nay ca chng ta. Trong mi thc tin Vit Nam ni chung cc mt, nu c cc tc gi cn non nt, nu c nhng tc phm yu xong, th cng c mt s cn b thc hin chnh tr mt cch cng khng cao tay g lm. i vi ngh phm, anh n vi n (nht l th to ra bn x) m anh tham lam qu ng hoc hung hng mt cch khng cn thit, th n bin mt (nh l mt ci s g l duy tm vy!). M nh th ri kt qu l g? L thit cho c vn ngh c chnh tr, v quan trng hn na, l thit ngay cho ci cuc sng mun mu mt hng m chng ta ang ng vin nhau m phc v ht lng. Li vn theo ti ngh, ci o c cch mng ln nht ca mt ngi ph bnh cch mng l c . Khng phi c s nh hng ny n n lp trng giai cp, m tri li, ci c bao dung ngi y s lm cho lp trng giai cp chng ta tr nn nhun nh hn, mm mi hn trong cch lm m vn cng rn v nguyn tc. c s gip cho ngi ph bnh (d l lo luyn hoc mi vit li) ch quan. M khun vng thc ngc ca nhn nh ca ph phn l g, nu cn bn khng l i t khch quan m t vn ? Kt thc mt s kin ca ti, ti xin trn trng gch di mt cu trong mt on ca ng ch Trng Chinh, ngay ci vn kin cc ng ch Hng Chng v Trnh Xun An dn ra: "... Chng ta mong rng trong qun chng thng thc vn ngh s gy thnh mt tp qun mi n cho v ph bnh nhit tnh nhng tc phm mi ra i". (Trch bo Vn s 23 ngy 11-10-1957)
153
Hong Vn Ch
Nguyn Tun t ph bnh Trc Cch mng thng Tm v trc ngy khng chin, ti sng tuyt i bng cm tnh, ch da hon ton vo nhng xc cm bn nng v phn ng tnh cm nh gi ci tt ci xu ci thin ci c. Ti ngh rng thi k y, ti l ngi ca thuyt h v v nhiu lc quan nim mt cch nguy him rng ngi tr thc chn chnh l phi hoi nghi tt c. i vi mi vn ng phi v hot ng ng phi k c ng ta, lc y, ti ht sc trnh, ngh sai rng ngh thut l ngoi chnh tr v cn trn c mi chnh tr, mi hot ng chnh tr. V nhng vn ln thuc v vn mnh dn tc, ti ngh rng ci biu hin yu nc ca ti ti, ti ch xin khung n gn vo vn xy dng ting ni dn tc m bn thn mnh s c cng ng gp vo t nhiu, qua nhng tm ti sng tc vn hc ca bn thn mnh. Trc mi biu hin v mi tng quan vi cuc sng chung quanh, ti t cho ti l mt n v. i vi ch ngha cng sn, con ngi duy tm v t do v chnh ph ca ti l ngi tn thnh ci thuyt vin vng c lm ngi cng sn m khng trong t chc cng sn. V quan nim ngh thut, trc y ti l ngi ca phi ngh thut vi ngh thut, tc l ti ch trng ngh thut khng phc v chnh tr. Mt s sch v tiu thuyt ca nhng tc gi t-rt-skt hoc c quan im t-rt-skt v t tng ngh thut, nh hng phn no n ci nhn ca ti i vi Xt-ta-lin, i vi nhng hot ng chnh tr, v c th l rt c nh kin nghi ngi i vi t chc ng ni chung trn th gii cng nh c ta. Ti cho rng lm chnh tr th khng trnh c th on ny th on khc v trn ci nhn thc sai lch y, ti cng tch con ngi vn ngh ra khi bt c hot ng chnh tr g. C th ni rng ti vn cn ko di ci sng phiu lu ngay c sau thi k Cch mng thng Tm thnh cng ri, v s ci to t tng ca ti ch mi bt u c t ngy khng chin. Cuc u tranh v trang khp t nc cho ti nhng iu kin khch quan v ch quan dn dn un nn li mt ci nhn sinh quan i bi trong ti, c th l gii quyt bc u cho ti v cc mt t tng hoi nghi. Trong nhng nm khng chin, cng tc v sng tc ca ti, tuy cha c l bao nhiu, nhng u chng minh ci kt qu bc u ca cuc ci to . V ti thy cn phi ni thm rng c c ci kt qu y, cng l nh phn khch quan nhiu hn l phn ch quan, v nht l nh c ci phn ng du dt cho. Cuc sng khng chin c gian kh v mt vt cht v th xc, nhng c nhng thun li khc v mt trau di tinh thn cu tin v nhit tnh cch mng. Tuy cha c ton thn ton , nhng ti cng gn b rt nhiu vi ng vi nhn dn v tm ci l sng cn ca bn thn mnh trn ci c s tp th ln lao y. V mi bn khon c nhn ch ngha, v cn bn c dp xung. Ho bnh tr li y, iu kin khch quan i khc c. Cch mng chuyn giai on my nm nay, t tng ti khng nhng khng chuyn theo kp m li cn c nhng im ngot tr li vi nhng np c ca thi k trc Cch mng thng Tm. Cng nh nhiu anh ch em cn b khc v lm vic thnh th ngay t ngy u tip qun, ti cng vn ni vi ti l u tranh ho bnh gian kh phc tp; phn phn phong trong khng chin, th m cn d hn ci giai on cch mng ny n nh thng vo con ngi tr thc tiu t sn mnh cn nng nhng ci cn ca t tng t sn. Nhng ng thi ti li vn bo c ti v nhiu ngi khc cng mt thnh phn giai cp: "T tng t sn v lc lng t sn ta, c g m lm gh n th?". (Ti nh li rng trong hi pht ng qun chng ci cch rung t, hnh nh ti cng ku rng giai cp a ch v t tng a ch ta thc ra c g m gh n th?) T sau ho bnh, con ngi cu an hng lc ti dn dn hi sinh li vi ci np trc ca ngi th dn c trong ti, vo nhng ngy u ca Cch mng thng Tm. Ti ku ci ny 154
Hong Vn Ch
ci khc, i hi cch mng phi th n th kia, ting ku ph hp vi ci ting ni ca ch ngha ho bnh ca ci s ngi cho rng "min Bc ta lm mnh qu, tc chnh tr i gp i d nh vy, e kh m tranh th c min Nam". Lp trng ti bp bnh, nn ti mu thun vi ti: va lo mnh dn y nhanh qu, li va st rut cho tnh hnh ch cc mt. i vi hin tng ny hin tng khc v h khu, v th trng ca phn kinh t quc doanh, v i sng anh b i phc vin, v mc sng cng trng x nghip, v t nm ca ci cch rung t v v, nhng tnh cm tiu t sn trong con ngi ng dao ca ti li vn ln rt nhiu on tic hn di, n kt li thnh mt ci cch nhn phin din dn ti mt ci nhn khc bt cng v u ut, bt mn v nghi k. Chuyn trong nc th, nhn ra c trong phe trong khi ta, th thy ton nhng s vic v hin tng n vt qua ci trnh nhn thc vn lch lc ca mnh, v vt qu ci kh nng nh gi vn mt chiu v cc oan ca mnh. ng trc nhng kh khn mi ca cch mng chuyn mnh giai on, ci cht hoi nghi c hu trong ti ngc dy rt mnh nht l t sau i hi XX ng Cng sn Lin X. Ln li ci mch t tng ca ti ngc ln hi Cch mng thng Tm, ti thy trong h thng t tung ca ti c nhng lung sng ngm n qut li n di ln, sau mt gip mi hai nm n b chm xung. Trong cn khng hong ny, v lc phng hng m c lc ti ni ngh vit ra nh l mt ngi khng phi l ng vin. Mt i khi, cn bt c mnh ang thot ly ng trong t tng. Nay git mnh nhn li, thy mnh c tri trn ci dc ca quan im ch ngha xt li. Lng tin b st v, cho nn i vi s vic ny, s vic khc, i vi ti liu ny ti liu khc, hay i lt ngc li. Hc tp tnh hnh th gii cn d thng hn tnh hnh trong nc. Ngun tin chnh th tip thu c iu kin, cc ngun tin khc th nhn v pht i mt cch d dng. Lp trng t tng c s ln ln, cho nn nghit ng vi kin ca ng ch, ca bn, cho nn d ho theo vi li xc xim gim pha tn tnh ca bn c bn xu . Ci phn vn c trong con ngi hoi nghi ca ti l mt ming t thun tin cho s ny n ca nhng t tng do cc ngun i ch gieo vo. V mun hay khng mun, trong mt s cng vic nht nh, ti tr nn mt ci bnh phong cho bn xu dng c. V phn sng tc, gn y ti gp nhng kh khn trong t tng sng tc, cng l do bi quan hoang mang tc ng v hn ch ci nhit tnh ca ngi ngh s cch mng. Cng l do ci phng php t tng nng n v hin tng vn vt m khng nhn thy ci i th ca cch mng v ci hng ca s vt trong qu trnh pht trin cch mng. Cng l do l ny l khc, nhng ci chnh l ci nguyn do ng vc. Chnh v sa st i vo ch lch, ch sai, lc hng v t tng v lm ln v ch ng ca ngi ng vin vn ngh. Ti c xu hng tch vn ngh ra khi chnh tr v i lp vn ngh vi chnh tr. V d tun boVn di u "Ph bnh nht nh l kh" ti vit: "Nu c nhng tc gi cn non nt, yu t, nu c nhng tc phm yu xong, th cng c mt s cn b thc hin chnh tr mt cch cng khng cao tay g lm..." i vi tc phm in li, ti t tin gt i ci phn chnh tr ca vn , ch cn thy c phn ngh thut. ta cho tp sch Thch Lam v v kch Kim tin ca Vi Huyn c, ti ch c cao tc phm v tc gi m khng ng trn ci quan im vn hc v sn ca ngi ph bnh cch mng m vch ra nhng nhc im khuyt im v sai lm ca tc phm. In li tp Vang bng mt thi ca ti, ti cng thiu mt ci trch nhim ca ngi tc gi i vi c gi m xc nhn thi ca mnh v ni dung t tng ca tc phm c. Thm ch, cn a vo sng tc tt c cc bc bi, ci hn di vi thc t, ch chit cnh kho iu ny iu n, nh trong bi "Cy H Ni": "Con ngi y t ch trng n cy... y, con ngi i vi con ngi cng cha mc ch trng, ni chi n chuyn cy ci... i lc c nh n ngi ny ngi n th ta ch quen nh nhng lc h nh hoc nh v mt ci g...". Thc ra ch ngha nhn o cng sn chng ta khng bao gi dy con ngi t mnh tch khi to vt chung quanh v ch p hoa c cy ci. Thc ra 155
Hong Vn Ch
ng ta quan tm n trnh vn ho cn nng cao dn cho qun chng nhn dn, trong y mc nhin l c ci phn gio dc thm m, dy con ngi yu qu hoa c qu cy v hng n vo cuc sng cn lao ca tp th. Nhng cu i nh bi "Cy H Ni", vi ci li ni m , phn no bin ma Xun min Bc thnh ra nhng ci ngm ngi kch ng n nhng tm s sa sai, to thnh nhng ci n chic v bt cng trong cch nhn ra thc t sinh ng trn t nc. Cch nhn khng lnh mnh y tht l khng xng ng vi bt c nh vn no mun ng gp giy mc ca mnh vo ci quyt tm chung sc xy dng min Bc ca mi ngi. Cch nhn v cch vit y khng gii quyt g cho cuc sng nng n ang cn phi bc ln y ln. N c phn no lm u tu cho mt s mm v bt sn sng mn kho vn chng ni cnh v chi ng, mc my vic ny vic khc. Nhng trong c mt m lch lc lm sai ca ti t lu nay, ci sai lm ti cho nghim trng hn ht, tc l ci sai lm ca ti i vi ngh quyt ca B Chnh tr ca ng nhn nh v tnh hnh vn ngh. Ngh quyt phn tch su sc, tng kt y r rng v s lng on ca phn t i ch trong vn ngh. Ti c ph bin nhiu ln v ngh quyt ny, ti vn c khng khng cho rng vn hc ngh thut ta t lu nay c vn v ang c nhng vn cn phi gii quyt sm, tc l c nghim trng v tnh hnh, nhng khng n ni nghim trng ng nh tinh thn v con ch vch ra trong tng chng mc ca ngh quyt. Ti sao phi tri qua hn ba thng rng hc tp lin h, phi tri qua rt nhiu kh khn ca din bin t tng v qua bao nhiu cng sc ca ng ch v ng nghip gip cho m nay ti mi nht tr c vi ton b ngh quyt ca ng v tnh hnh vn hc ngh thut? Chnh l v ti m h v lp trng, khng phn r ch ta, nn khng nhn thy vn u tranh giai cp trong lnh vc vn hc ngh thut gia lc cch mng tin ln ang nh vo tt c nhng ci g dm chng i v phn li n. Chnh v ti non yu v m h v chnh tr, nn khng thy ci mt chnh tr ca vn vn ngh y. Bn cht cu an hng lc ngh ngi ti lm ti m nht v s tt yu ca cuc u tranh ny v qun c ci tnh cht ca t chc ng ta l mt t chc chin u v ang cn chin u quyt lit trn mt trn t tng. (Cui 1956, ng ca Nhn vn. Ti l mt ch k trong bn kin ngh ca nhiu anh em vn ngh s k ngy 13-12-1956 [1] ; nhng trong ti vn cn phn vn v bin php hnh chnh dng vi Nhn vn. Nay ti thy r l khng th thuyt phc ci to t bo v bin php y l bin php duy nht). Chnh v ti c xu hng tch vn ngh khi chnh tr nn ti khng nhn ra kha cnh chnh tr ca vn . Ti thng cn hay ku l t lu nay ta bn chnh tr qu nhiu trong vn ngh v nn dnh th gi bn v chuyn mn th ng hn. Ti khng thy rng tnh hnh ch ta nghim trng nh th, th ci yu cu cp bch ca vn ngh hin nay l gii quyt v chnh tr , ri trn ci c s trng en phn r y, trong ni b nhn dn ca vn ngh, mi thanh thot c cho s tho lun chuyn mn vn ngh. Khng nhn nhn ra c ch sng sut ca ngh quyt ca ng v tnh hnh vn ngh b lng on, ti cho ci nguyn chn chnh cn nm ci ch lng tin ca ti i vi ng. T sau ho bnh v nht l t sau i hi XX ng Cng sn Lin X, lng tin ca ti i vi ng c thm nhng mn en ca s nghi ng. Thi k m phong tro chng ch ngha sng bi c nhn cng l thi k ti i su vo mt bnh sng bi khc. Tc l ti t ph, t tc, t i, t i m sng bi ci c nhn tr thc tiu t sn ca ti. Ti cho l phi pht trin ti ci cao nht v vic suy ngh c lp, ly t duy c lp ra m lm ci tha tr cho ci kiu m ti vn gi l: "Cch ngh mt chiu ca nhiu ng ch chng ta". Ngng nghnh vi s pht trin ba bi , ti t huyn hoc mnh v ci kin thc bn thn thi phng bm to ln, t phnh nnh
[1]
Kin ngh i ng ca Nhn vn
156
Hong Vn Ch
mnh n ci mc bn c bn xu dng c mnh m khng nhn ra, n ci mc ch thy c mnh m khng thy phng hng trong t tng. Qua mt ln kinh nghim ti t pht trn mt ci c s c nhn bp bnh, nay ti ngh rng ng ta, trn con ng t nay kin ton chuyn chnh v sn song song vi m rng dn ch, ng ta khng nhng khng hn ch s ngh c lp ca ng vin v anh ch em tr thc, m li cn khuyn khch mi ngi ng gp ci phn tr tu chn cm ca mnh vo ci khi tr tu v i ca ng. Ring ti, qua mt trn th thch va ri, qua ci bi hc chong vng va ri phn r thin c trong gii vn ngh phc tp, ti thy sng ln ci chn l ny:

Mun suy ngh c lp, cn phi c vn phong ph v thc t u tranh, cng vi mt cn bn l lun cch mng chc chn; Khi mnh ng vc ng th d ngh sai v lm sai.
Nhng ci ti ni , thc ra khng c g l mi c, nhng ring vi ti, n c ci gi tr ca mt ln "suy ngh" va au xt va yn tm, va lnh mnh. Vit ra y ci iu trn, ti thy ti thoi mi trong s khim tn thnh khn v cng thy gn ng hn bao gi. 8-4-58 Trch tp ch Vn ngh s 12 thng 5-1958 (xut bn H Ni)
VN CAO Vn Cao l mt ngi rt c bit. Nh c bn nng thin ph, m tuy khng hc trng no c ng cng tr thnh mt ngh s danh ting, hay c v nhc, ho v th. ng l mt th ngh s "nhn dn" m thi th to nn. Nguyn Vn Cao sinh vo khong nm 1920 trong mt gia nh nng dn ngho Lch Trai, gn Hi Phng. B mt sm, m ch c vi so rung nc mn. Vn Cao s d n hc c t nm l nh c ngi anh lm gc dan, trng coi nh my bm nc b sng Hi Phng. V nh lm cha my, khng phi cho ngi nn Vn Cao phi hc bi v ng trn mt ming vn bc t chic my in sang chic my bm, sut ngy sut m phi chu ng ting ku vo vo khng ngt ca hai chic my hai u ging. C ngi ni chnh v ting my ku nh ve su sut ngy m gy cho Vn Cao mt tm hn nhc s. iu khng bit c ng khng, nhng ch bit rng ngay t nh Vn Cao c khiu v m nhc. Khi cn hc tiu hc, v sau ln trng trung hc t thc Saint Charles, Vn Cao ni ting l ht hay. Vn Cao mi hc c hai nm trung hc th ng anh mt vic nn phi b hc i kim vic lm. ng xin c mt chn in thoi vin (telphoniste) Nha gim c Thng cng Hi Phng (Direction du Port) nhng lm cha c mt thng xin thi v tnh ngang ngnh khng chu c thi hng hch ca "xp Ty". Gp c Phm Duy H Ni xung ht Cng, Vn Cao nghe li Phm Duy xch khn gi ln H Ni v thi by gi ch c th H Ni mi c iu kin nui sng vn ngh s. 157
Hong Vn Ch
Ln n H Ni, Vn Cao c bn b gip , thu c mt cn gc nh, bt u nhn v tranh qung co v sng tc nhc. Trong thi k ny Vn Cao sng tc c nhiu bi ht hin nay cn gi tr: bi "Thu c liu" v "m xun" (nhc ca Vn Cao, li ca Hu ch), bi "Sui m" v "n chim Vit" (nhc ca Vn Cao, li ca Phm Duy), bi "Bun tn thu" (do Phm Duy mang i ph bin cc tnh), bi "m sn cc" v bi "Bc Sn". Vn Cao bt u c ni ting t nm 1943. Hai nm sau xy ra nn i km; vng ven bin l qu hng ca Vn Cao b cht i nhiu nht. B m Vn Cao phi i bt cy cc rung nc mn nui cc chu, nhng chng bao lu cy cng khng cn, v mi ngy c hng vn ngi i bt, nn b c phi b lng mang my chu nh chy ln Hi Phng ri ln H Ni, gia ng tht lc mt mt a chu ln ba. Gia lc y th mt ngi ng hng ca Vn Cao, tn l V Qu v hot ng cho Vit Minh Hi Phng nn b Nht lng bt. Anh ta trn ln H Ni, n nh Vn Cao v tuyn truyn cho Vn Cao theo Vit Minh. Vn Cao c gii thiu vit bi v v tranh cho t bo Lao ng l c quan ca Vit Minh xut bn ngoi H Ni, ng thi cn gc ca Vn Cao c V Qu dng lm lp hc ging chnh tr cho nhng thanh nin mi gia nhp on th Vit Minh. Mt hm V Qu i Vit Bc v bo Vn Cao son gip mt bi qun ca cho Vit Minh, v trng chnh tr qun s ca Vit Minh ang cn mt bi xut qun. Vn Cao nhn li v lm bi "Tin qun ca", gia lc ngi trong ca s nhn ra thy nhng xe ch xc cht i qua. Lc ny ng cng lm thm mt bi th nhan "Chic xe cht qua phng D Lc" ni ln ni au kh ca tc gi trc cnh cht i ca hng vn ngi gia H Ni, khng ngt n chi v o lc. Bo Lao ng ng bi "Tin qun ca" v cn b Vit Minh H Ni bt u hc ht. t hm sau Vn Cao c V Nguyn Gip mi ln chin khu khen thng v ban cho mt khu sng lc. V H Ni, Vn Cao c giao cng tc ph trch on Thanh nin Xung phong, nhng hai tun sau ng b st rt. Gia lc th Nht u hng ng minh v i Vit t chc cuc biu tnh cng chc H Ni, Vit Minh ra lnh cho on Thanh nin Xung phong cp cuc biu tnh ca i Vit bin thnh cuc biu tnh hoan nghnh Vit Minh. Vn Cao ang ln cn st nn phi giao khu sng cho ngi khc iu khin thay mnh, tuy nhin ng cng ra ng trc Nh ht ln chng kin cng vic ca bn n em. Hai ngy sau, ht st Vn Cao ng ra nh nhp cho on Thanh nin Xung phong ht bi "Tin qun ca" trong mt cuc biu tnh do Vit Minh t chc Nh ht ln. Ngy hm y l 19 thng 8-1945, Vit Minh cp chnh quyn H Ni. Sau khi Vit Minh ln nm chnh quyn, Vn Cao c c vo Ban Thng v Hi Vn ho Vit Nam. Lc ny ng lm thm c bi "Khng qun Vit Nam" v bi "Hi qun Vit Nam". Thanh th ca Vn Cao lc ny ln n tt bc. ng ti bn nhng bn nhc lm t trc v giao cho nh in Rng ng ph trch n lot. C con gi ng ch nh in phi lng nh "nhc s Vit Minh" v hai ngi ly nhau. V phm ti ly con gi nh t sn nn Vn Cao b ng b ri. Sau khi tc chin bng n, hai v chng Vn Cao chy ln Lo Kay, sau v Tuyn Quang v sau cng v m tim c ph Ph Yn, thuc Vnh Yn. Cn b ng nhn thy gia nh Vn Cao c thuyn chuyn dn v mn xui, s c ngy Vn Cao b v quyn r v H Ni, nn ra lnh triu Vn Cao ln i T, giao cho cng tc trong Hi m nhc Vit Nam. Trong thi gian ny Vn Cao 158
Hong Vn Ch
sng tc c bi "Trng ca Sng L" v c kt np vo ng, c d lp hun luyn dnh ring cho ng vin v sang nm 1952 c c sang Mc T Khoa, trong phi on vn ho do Trn Huy Liu cm u. Trong dp ny Vn Cao c gp nh nhc s s mt Lin X l Chostakovitch. y l vinh hnh ln nht trong i ca Vn Cao. Tuy nhin sau khi i Mc T Khoa v, Vn Cao bt u t tht vng Lin X khng phi l thin ng nh ng vn tng tng. Thm vo y, khi ng v nc th cuc u t a ch cng va bt u, ng c c i tham quan my v u t in hnh Vit Bc, trong s c cuc u t ng b v Nguyn Khng Ton Tuyn Quang, khin ng nghi ng chn gi tr ca ch ngha cng sn. V H Ni sau khi ho bnh lp li, Vn Cao ph trch ban nhc i pht thanh H Ni, nhng ng chn nn khng sng tc g ht. Nm 1956 ng tham gia phong tro Nhn vnGiai phm, lm nhng bi th chng ng nh bi "Anh c nghe khng" v bi "Nhng ngy bo hiu ma Xun" m chng ti trch sau y. Lc u th ng lm ng khng vn ti v ng khng mun h b ngi ngh s c cng sng tc bi "Quc ca" nn trong nm 1957 Vn Cao vn c cao. Nhng qua cuc chnh hun ng khm ph thy Vn Cao khng nhng ch c vit bi chng ng m cn b mt vn ng cc nhc s khc chng ng, nn sang nm nay (1958) Vn Cao b kch d di v b a i hc tp lao ng. Trong t Vn ngh s 14 thng 7-1958 Xun Diu vit mt bi nhan "Nhng t tng ngh thut ca Vn Cao" t co Vn Cao l "con ngi phn phc hai mt gi di nh con mo, l mt tn ph thu toan dng m binh chi nhau vi ng". Sau y chng ti xin trch bi "Anh c nghe khng" v bi "Nhng ngy bo hiu ma Xun" cc c gi nhn xt. Theo ring chng ti, Vn Cao khng phi l ph thu m ch l mt con thiu thn, mt con thiu thn in hnh nht.
Anh c nghe khng (Gi mt nh th xa ni ting) Ca ng li t chn gi Khng mt cun sch ch i D nhng ngi sao ang n trn tri D m ma xun bt u tr li Tt c hng v bin Bt c tan trn bi ct xa M ca b vn im lm cha m Bao gi nghe c bn tnh ca Bao gi bnh yn xem mt tranh tnh vt Bao gi 159
Trm hoa ua n trn t Bc Bao gi chng n i tt c Nhng con ngi khng phi ca chng ta Vn ngy ngy ngang nhin sng Chng n cn li Trong nhng o di en nham him B c b chn eo ti c cho ngi Chng n cn li Trong nhng t sch gia nh iu thuc trn mi nhng em b mi lm Tng bc chn cc c gi Tng con ng tng bi c tng bng ti Mt qung thm cn nh mi m Chng n cn li Trong nhng tui bn mi ang i vo cuc sng Nh nm mc trn nhng thn g mc Ngi bn giy c ht nhng trang tiu thuyt Nhng trang bo ngy xa ang bn n nhng trang sch mi Nhng bi th mi nht ca anh Anh mun gi tay ln mt tri vui da mnh hng hng sc mu My nm mt iu so Nh ging my nc thu m chy Chung quanh cn nhng ngi khn ngoan Khng c mm Mt khng bao gi nhn thng Nhng con mo ng yn trn gh Trong mt cuc dn nh Nhng con sn cha dm l u ra Nhng cy leo cng ngy cng tt l Mt na th gii Mt na tm hn Mt na th k Cha khai thc xong By gi khng cn nhng ting n to Nhng cn nhng ting rn v C th thu ht nhng khu sng phn ng Nhng vn cn
Hong Vn Ch
160
Trm hoa ua n trn t Bc Nhng khu sng a ngi t t. Anh c nghe thy khng Ch no cng c ting Cha ni ln Nhng ngi ca chng ta ang m m xut hin Le li hy vng Trn nhng cnh ng ly Nghn nm c ph mt nhiu gi tr t nghn kinh cha thp sng cuc i Vo mt cuc u tranh mi Vi nhng ngi khng phi ca chng ta Anh c nghe thy khng Vo mt cuc u tranh mi m tung cc cnh ca s M tung c ca b V tung ra hng lot hng lot Nhng con ngi tht ca chng ta. (Trch Giai phm ma Xun 1956)
Hong Vn Ch
Nhng ngy bo hiu ma Xun Nc bin vo quanh Hi Phng ngy bo Lng mc bng bnh tri t bnh bng nhng ngn tre xc x mc ln cht mui Cn li t rm kh nhng mi nh tri Nhng mnh li thuyn ai bay tan tc Xe go ngy m t Hi Phng v cc xm Chng ti m ngy vt nc ni Ti ngt li rung ng, dng li tng thn xm Tm li nhng n ci mi ngi sng st La m m trn bi bin bp bng Trong nhng ngy kh khn chng cht K th ca chng ta xut hin Nhng con rng t khi khi xanh Ln trong hng ng Nhng con bi c u trn nhng chic dy bum 161
Trm hoa ua n trn t Bc ang o mc nc Nhng con bch tuc Bao nhiu tay chn dm cht mt con ngi. t nc ang ln da ln tht t nc cn ang nh mu ngy ngy Ta mun gi cuc i gn gng nh tri vi thy loi su nm trn trong cung Chng mun cc em nh mi bit i phi rng Mn mi dn sc v t khai hoang Lm rng nhng con ngi li dn nim hi vng Ho dn mm sng to mt phm gi con ngi Chng n bn ta trong ta ln lt o rng tng kho tin go thuc men Ti thy tng mt, tng tn xu chui Ti s vch tng tn tng mt Hy dng li Nhng tn mun m cy ma xun khng cho mc Nhng tn mun lm cy to che cm mm non Con ng ta i t ho lc lng Con ng nc ngun thnh sng thnh bin Con ng ta i t ho duy nht Con ng i tri t quanh mt tri
Hong Vn Ch
("Nhng ngy bo hiu ma Xun" l mt on trong bi th di Nhng ngi trn ca bin ca Vn Cao, in trong tp th ca bn ngi: Hong Cm, Vn Cao, Trn Dn, L t, do nh xut bn Vn Ngh pht hnh. Trch Giai phm ma Thu tp II thng 10-1956) [1]
TRN DUY Trn Duy tn tht l Trn Quang Tng, sinh Hu vo khong nm 1920. ng hc Trng M thut H Ni trong thi k i chin th hai, v sau khi H Ni b phi c ng minh oanh tc, nh trng dn ln Sn Ty, ng cng theo ln Sn Ty. Hc cha tt nghip th xy ra cuc o chnh Nht v tip theo l cuc khi ngha Vit Minh. Trong thi gian hc Sn Ty, Trn Duy thn vi Phan K An, l bn ng trng v l con
[1]
Son gi nhm: on trch ny l on 2 trong bi th cng tn ng trn Nhn vn s 4 ngy 0511-1956 (talawas).
162
Hong Vn Ch
Phan K Toi. An l cn b Vit Minh, nn tuyn truyn Trn Duy theo Vit Minh. Trong thi gian khng chin, ng cng tc vn ngh b i Vit Bc. V H Ni, ng hp tc vi nhm Giai phm v cng s vi c Phan Khi trong vic xut bn t bo Nhn vn. Nhng bi ngh lun ca ng v chnh tr rt c gi tr. Bi Nhng ngi khng l m chng ti trch sau y gii thiu ngh thut vit vn ca ng, thuc vo loi thn tin m ng t t ra, mn ni rng ch ngha cng sn ch c th o to nn nhng con ngi c sc kho my mc, khng c tm hn. Rt cc nhng con ngi khng phi l ngi ch tn ph v gieo tang tc khp mi ni, khng c kh nng kin thit v xy p hnh phc cho nhn loi. Dng thn thoi trnh by mt him ho ng e do ton th th gian, l mt sng kin rt c bit ca ng.
Nhng ngi khng l (Gi nhng ngi cng sn chn chnh) Ti xin k cc bn nghe mt cu chuyn c. Ngy xa qu t cha c ngi , ch ton l cy c ni , sng, h bin rng mnh mng. Th d rt nhiu v ma vng qu d cng nhiu. Lc Thng cho nhng con ngi u tin xung, con ngi ht sc kh s. i sng qu t by gi ch ton l nc mt v on thn. Ting khc t li thnh kh, nc mt bc ln thnh my dng ln tn thin nh. Ngc Hong lo lng, au xt v cng. Thin nh lo u chng km. Mt v sao tu: Sc ngi c hn, m ma qu th uy lc v cng, vy nn phi thm ngi nh tri v gip sc. Ngc Hong bn triu tp hi ngh Thin nh, ra ch th nn thm mt on khng l cho xung h gii gip sc loi ngi. Th l chng bao lu, nn xong l khng l, mnh cao trm trng, tay chn to ln, sc lc v ch. Ngc Hong h hi sng, l khng l c ng, Thin nh mng r Ch nay mai h gii s chng cn ting khc v nc mt. on khng l xung h gii: bt rng lp b, nh cy nh vt rong, bp vn nh nghin bt, long tri l t. on khng l vui sng v tin chc lm va lng tri v thun lng ngi. Nhng mt hm Ngc Hong m ca nhn v h gii C sao ting khc vn cn? Ngc Hong phn hi Thin nh, Thin nh ng ngc nhn nhau. C v sao tu: Vic h gii nn triu To qun v u ui s r.
163
Hong Vn Ch
My hm sau To qun v. Va bc ti sn chu, To qun vp u xung b khc nc n. Ngc Hong hi: To qun cha tu bo, khc lc, lm lon c qun tin l c lm sao? To qun vn khc. Ngc Hong ni: To qun qun rng qun tin khng c ting khc, v Thin nh ch c ting ci v v nhc hay sao? To qun tu: H thn vn mun nh vy, nhng trng trch ca Ngc Hong giao cho h thn l sng vi loi ngi, chia vui s bun vi h, thn n lng no ci ma lc loi ngi cn ting khc v on hn? Ngc Hong ht hong: Th ngi khng l xung h gii chng lm nn g ? To qun tu: Ngi khng l lm y s mnh ca Thin nh giao cho l st pht ma vng h bo, ry rng, khai sng, lp b Ngc Hong hn h: Tht l tin vui Nhng c sao khanh cn khc?" "Tu Ngc Hong, ti v loi ngi cn khc." Ngc Hong chp ming: "Nhn th sinh kip trm lun c khc! Bun cng khc, m vui cng khc, ta bit lm th no? To qun tu: Tu Ngc Hong, bun th phi khc, nhng my khi vui m li khc? Th h gii cha vui ? Ma qu tan ri, hm beo qut sch, rng ni san bng, loi ngi thnh thi, ch khc Thin nh ch cha c ma xun mun thu, trng sinh bt t m thi. To qun tr li: Qu tht nhn th nh ngi nh tri m thi khc ci hon nn do ma vng qu d gy ra, nhng cha kp ct ln ting ci th nhn th li bt u bun v mt t hon nn mi do Ngc Hong st rut hi: Do ai gy ra? Tu Ngc Hong Do chnh ngi nh tri gy ra.
164
Trm hoa ua n trn t Bc Ngc Hong v Thin nh sng st: C sao?
Hong Vn Ch
V ngi nh tri bt ni, khai sng, qun mt loi ngi b nh sng gn sng v cnh ni. Nhng bn tnh ca va chm n, nhng hoa bm, nhng i la tr mi yu nhau, nhng tnh thng ni nh va nhen nhm, c mt s ngi khng l trng thy xo ba ln, giy nt Mt v sao hi: Loi ngi sng chnh nh cm, go, kh tri, ch nh u tnh ca, v hoa bm. Ngc Hong phn: Khi ta to con ngi, ta thi vo ngi chng cng vi kh nng v mu, tnh thng ni nh, on ght gin hn, ting ci v nc mt Nhng th y s sng i i kip kip vi con ngi. Khng tn trng nhng th y trong con ngi l khng tn trng con ngi To qun li tu: Vn ci s ngi khng l y, khng nghe c ting khc, v ting ci; H nh vt cy cht ma vng h bo, nhng trong khi nh vung vi sng tay, loi ngi cng cht ly. Xc hoa bm nm cnh xc ma vng h bo v xc ngi! Ngc Hong au xt nhn Thin nh. Thin nh im lng. Mt v sao tu: "Nn cho on khng l v bit tng gc ngn." on khng l v bi yt. Ngc Hong thnh n: "Cc ngi cng t ti nhiu, c sao p xo c ln tnh mng con ngi?" on khng l mt s ng ngc nhn nhau. Ngc Hong p bn: "Sao dm p c ln tm hn v cuc sng con ngi?" S khng l y cng ng ngc nhn nhau. Ngc Hong vn cha ngui: "Sao gim c ln li ca, ting ci v hoa bm di trn th?" S khng l y li cng ng ngc nhn nhau. Ngc Hong nhn on khng l: "V cc ngi khng au xt ?" Vn s khng l y ng ngc nhn nhau, nhn Ngc Hong v Thin nh Nht l nhng git nc mt ca To qun. Sao Thi Bch bc ra tu: 165
Hong Vn Ch
"C xem kh mo, th bit trong s khng l c nhng ngi c th m khng c tm, khng bit ting ci v ting khc, thn e rng ph tng h thiu mt th g." Ngc Hong truy hi. Nam to Bc u cng vi La hu v Kim tinh xt li cc s, ng ra tu: "on khng l lc c nn ra, ch ct ly to, nn ht nguyn liu nn tim, cho nn trong on khng l phi xung h gii c mt bn khng tim." Ngc Hong bin thn sc: Mt v sao hi: "Thit ngh on khng l ch nh ma vng qu d cn g tim?" Ngc Hong tr li: "Nhng ta to nn con ngi, con ngi c c phi c tim. Loi ngi ca ta cn sng gia hoa p hng thm." V sao li tu: "Nhng b c to, cnh tay ln chng ri ?" Ngc Hong phn: "Nhng cnh tay ln ca mt ngi khng tim s p nt cng trnh ca b c hn xy dng." Khi nhn v h gii, nghe ting khc v nc mt vn cn, Ngc Hong chp ming phn bo vi on khng l: "H gii vn cn cn cc ngi, v qu d ma vng vn cn honh hnh; Nhng cc ngi phi bit yu qu con ngi, tn trng quyn sng ca h. Qu t l ca con ngi, v sa sang qu t cng l cho con ngi. Lm cng vic g m con ngi phi kh, cn kh th d cng vic y c thnh cng cng cm nh l tht bi. Ch c tr c m khng c tim th khng th sng c vi loi ngi." Sau li ch gio y, on khng l li ko nhau v h gii, li nh c, ph ni ngn sng, tt b, lm h hc k cho qu t quang ng mi thi. Ngc Hong li m ca nhn v h gii: C sao hy cn ting khc? Ngc Hong phn hi Thin nh. C v sao tu: "Li xin cho triu To qun v." To qun li ln chu tri. Ngc Hong hi: "Ting khc vn cn h gii ?" To thn tu: "Nhn th bit lng ln ca Thin nh, n chay nm t t n Thng , nhng vn cn nc mt!" 166
Trm hoa ua n trn t Bc Ngc Hong ni: "Ta mun ngn nhng git nc mt h gii phi lm th no?" To qun tu:
Hong Vn Ch
"Mun ngn c nc mt th gian, th trc ht phi bit thu phc c lng ngi." Mt v sao hi: "Th no l thu phc c lng ngi?" To thn p: "Thu phc c lng ngi l phi yu ngi. Yu ngi l bit c ci vui m tht vui chung vi ngi, kh c ci kh chung vi ngi, au xt trc ci au xt ca thin h. Vic ng vui nhng thin h cha vui c cng ch bt phi ci. Vic ng khen, nhng thin h cha r c cng ch bt phi khen. D l tri, nhng cha c lng ngi, tri vn sai; d cha phi tri, nhng thun lng ngi th vn c xem c l tri. D vic c hay nhng cng ng cng nhn tm lc nhn tm cha thun. Lng ngi lc thun ri, khng bo vn c nghe, mun ngi nh mt x ni cng , tt b cng cn. D c cm ht cm ci, ngi i vn c ci c ht Lc by gi nc mt t n n s tan i." Ngc Hong nhn cc v sao. V sao ban ny li hi: "Th no l cng nhn tm? To thn khng hay rng d ch ca Thin nh xo b nhng bt cng h gii?" To qun p: "Cng nhn tm khng c dng gm tn m uy nt mi cho l cng. Bt cng h gii nh nc mch thm vo lng t i i kip kip, chng phi pht chc v mt d ch m n tan i. Bt cng h gii l con qu gi luyn kip, thin hnh vn trng, lc n lc hin, lc to lc nh, lc trng lc en, lc mc o c sa, lc mc o giy, ci ni nh ngi. Lc ngi suy tn thn thnh th n thnh thn thnh thnh c suy tn, lc ngi khip s ma vng th n thnh ma vng uy nt, khng chng n cn din c hia ngc, bt vng ng ln gia cc v sao y cng c. Nu Thin nh cn cho rng ch v mt d ch ca Thin nh m h gii xo b c bt cng, th ting khc v nc mt h gii vn c cn i i kip kip." Ngc Hong ni: "Nhng ta phi ngi ca Thin nh xung." To qun p: "Tu Ngc Hong, ngi ca Thin nh phi xung c k c c c tim, th h u hoa thm v ting ci y. Nhng cng c nhng ngi thiu tim!" Cc v sao hi: "Nh vy s c hi g?" "Th s ngi nh tri thiu tim y s chng c lng ngi, ngc li lng thin h, s cng nhn tm, v sinh linh cn thn, hn on Thin nh." 167
Trm hoa ua n trn t Bc To qun li tip:
Hong Vn Ch
"Nc mt do ma vng qu d gy ra th loi ngi hp sc vi ngi nh tri s dit c ma vng qu d. Nhng nc mt do ngi nh tri gy ra, l u loi ngi li dm xc phm n Thin nh m ng n ngi nh tri ? Do nc mt li ngm ngm chy, ting khc li cng thm lng rn r hn. Nhng ng thng hn c vn l ci s khng l khng tim y vn tng mnh hon ton mang li ting ci v nim vui cho h gii!" Ngc Hong th di: "Ta my ln ph d" To qun p: "Khng bit th dy bo s bit. Khng thy th ch gio s thy. Khng quen th lm mi s quen Nhng khng tim th sch v no, li l no, ch d no c th to nn tnh cm c!" Ngc Hong bp trn suy ngh. Cc v sao im lng. Ngc Hong quay hi Thin nh. "Ch khanh ngh th no?" Cc v sao tu: "on khng l l o lnh ca Thin nh phi v gip loi ngi, nht thit khng b c; Mu tht nn thnh tim cho s khng l y cng chng cn. Hay l Thin nh to thm cho h gii tht nhiu hoa, nhiu bm, nhiu ting ht, ting ci!" Mt s khng l bc ra tu: "Nu chng ta lm nh vy chng khc no chng ta to thm hoa thm bm ting ht v ting ci cho l khng tim y gim nt." Ngc Hong hi To qun: "Vy theo khanh nn nh th no?" To qun p: "Nn lm thm tim cho s khng l y." Thin nh ng thanh: Nhng cn sch nguyn liu. To qun tr li: Nu c nhng ngi khng l tim c th l mt iu hay, bng khng th nn nhng ngi nh tri ch bng con ngi h gii thi, m qu tim tht to; Bn tay tuy c nh, sc kho tuy c yu, bc i tuy c ngn, nhng nu n c tim, n s sng cng iu vi loi ngi, nghe c ting th di, v thy c ci mm ci ca h, lc by gi bn tay n s khng bp cht loi ngi cng ma qu, sc kho n s khng cht loi ngi cng h bo ni cy, bc chn n s khng giy xo ln con ngi cng vi tnh yu v hoa bm. Lm c nh th l thun c vi lng ngi, thin h h tr, th mi trn c tri; V lc by gi h gii s l ni Thin nh th hai, y ting ci v v nhc 168
Trm hoa ua n trn t Bc Ngc Hong gt g, nhn Thin nh cng cho li ca To qun l phi S khng l c tim cng gt g nhn thng hi l khng l khng tim.
Hong Vn Ch
Cn h gii th hoan h ch mong ngy Ngc Hong lm thm tim cho s khng l y, nht l nhng ngi mi bt u bit yu nhau... (Trch Giai phm ma Thu tp II nm 1956)
Thnh tht u tranh cho t do dn ch Hi ngh ln th 10 ca Ban Chp hnh Trung ng ng Lao ng Vit Nam c nhn nh min Bc chng ta cha thc hin y cc quyn t do dn ch ca nhn dn v tho lun nhng bin php b khuyt cn thit ngh vi Chnh ph v Quc hi. Chng ta hoan nghnh nhng nhn nh y, v hy vng nhng bin php b khuyt cn thit trn s mang li cho bo ch vn ngh i sng min Bc mt lung gi mi... lung gi t do dn ch. Bo Nhn vn u tranh cho t do dn ch, cng khng ngoi mun no khc l t nguyn lm mt tn lnh tin phong cng ng v nhn dn chin u cho mt mc ch chung. u tranh cho t do dn ch l mt cuc u tranh lu di v gian kh, v n l mt cuc tn cng quyt lit vo nhng t lu h bi ca x hi. N s b nhng phn t t lu v h bi hin ng cn quyn hnh v th lc cn tr, xuyn tc, ph hoi c khi c bng nhng phng php en ti, c c. Qun chng phi l Bao cng c quyn thc s kim sot mi cng vic ca Nh nc, ca cn b. Tiu cc, lm ng, th di bi quan trong lc ny l mt ti ln i vi lch s i vi s nghip u tranh ca dn tc. Sng trong mt x hi m s t do chnh thc c ghi ln giy trng mc en trong Tuyn ngn c lp, trn Hin php, sao t do vn cn b vi phm trng trn trn a ht t tng, tr thc, v c trn sinh mnh xng tht ca con ngi? Bo Nhn vn ra i trong nhng hon cnh c bit. ng c no thc y anh em vn ngh v tr thc ra t bo Nhn vn? N c ra i nh th no? V n b i x nh th no? Bo Nhn vn ra i t nguyn lm mt trong nhng tn lnh tin phong, tch cc cng nhn dn v ng, chin u chng nhng sai lm lch lc, nhng h bi trong tc phong lnh o vi phm n nhng nguyn tc cn bn xy dng ng, xy dng ch .
169
Hong Vn Ch
Cho nn khi anh em ly tn cho t bo l Nhn vn l do mt lng nhit tnh i vi ch ngha i vi con ngi ca ch . V chng ta cng thy rng khng cn g cao qu hn v p hn l thc hin cho k c ch ngha nhn vn trong i sng con ngi. Nhng t ngy Nhn vn ra i cho n nay, n phi tri qua nhng th thch, n b lm kh d nu khng ni l ph hoi. Nhng hnh ng ph hoi y tuy ring l, khng c mt ch trng no dt khot, nhng n thnh h thng, lin lc, chng t rng n c chu mt s ch huy. Anh em ngho, vn khng c, gp tin vi nhau ra t bo. Cht vt lm t bo mi c ra i. Va ra i th nhng danh t phn ng giai cp, t sn li dng, ting ni ca t sn, quc bc cu chp ln u anh em nhng chic m nguy hi. Trong thi gian tin hnh in bo Nhn vn, v in hnh v ph hoi l v Hong o. [1] Hong o l ai? Theo li y t gii thiu vi mt s bn, th y trc l mt cn b cng an, hin nay l cn b cng nghip, lm gim c mt x nghip ln c c phi ph trch theo di v chng ph Nhn vn. Hong o tm n mt anh bn mun gp tin vo Nhn vn e do lm cho anh s phi rt lui. Hong o li tm n cc nh in dm pha xui gic lm cho ch e ngi, th hoang mang, nh n c cng vic in Nhn vn. Anh em cng nhn nh in X.T. cng thc mc khng bit t Nhn vn phn ng ch no v ti sao phn ng m chnh ph khng cm n, li phi cho nhng k i lt danh ngha cng on vn ng ph hoi n? Chng ti t hi: Hong o da vo mt th lc no dm trng trn vi phm n t do bo ch, t do t tng nh vy? Tnh trng trn tuy c nguy hi, nhng khng nguy hi bng bin php sau y: mt s ngi li dng tnh hnh thng nht Bc Nam, gp bc kh khn, nhit tnh i hip thng ca ng bo, cn b min Nam. H cho Nhn vn gy kh d cho ng trong vic thng nht Bc Nam, Nhn vn lm chm hip thng, Nhn vn c ti vi min Nam. C ngi li k tn tr hnh mn ting ni ca min Nam ng mt t bo hng ngy, vn dng tnh cm tranh th qun chng v y qun chng i lp vi Nhn vn. Lch s ang i nhng bc ln. Nhng ci g cn tr phong tro t do dn ch, cn tr bc i ln ca dn tc nht nh s b gt ra ngoi. (Trch bo Nhn vn s 4 ngy 5-11-1956) [2]
[1]
Hong o ngi trong Nam, trc kia lm cng nhn xng xe la Di An, c xu hng trotskiste, gia nhp nhm La Lutte. Sau b nhm La Lutte lm mt thm cho Php, ly v Hong phi. Hi khi ngha theo Vit Minh, gi chc Gim c Cng an Thanh Ho. Nm 1949 c bit phi vo H Ni lm agent double, lin lc vi Phan Vn Gio v Bo i, mu ph chic tu Amyot dInville... V Thanh Ho ph trch iu tra v Ba Lng. Sau Genve ph trch vic ph phong tro di c vo Nam. 1956 c bit phi sang cng on xi gic th in khng in bo i lp. [2] Bn in trong sch ny thc ra l bn rt gn v b cc li ca c hai k ca bi vit ca Trn Duy ng trong 2 s Nhn vn cui cng: s 4 v s 5 (talawas).
170
Hong Vn Ch
HONG CM Hong Cm sinh nm 1921 lng Lc Th, huyn Thun Thnh, tnh Hi Dng. [1] Xt v tui th ng thuc v phi thanh nin, nhng nu xt v thnh tch th ng ng c xp vo hng nhng vn s ng tui, c a v trong lng vn t trc cuc Th gii chin tranh th hai. Hong Cm hc trung hc Bc Ninh, bng cao ng tiu hc nm 1937 v t ti nm 1940. Nhng ngay t khi mi hc t, ng dch cun Graziella ca Lamartine sang ting Vit, ly nhan l Hn ngy xanh. ng c nhiu ngi a chung t ngy y. Tip theo ng dch cun Mt nghn mt m l, ng trong tp ch Tn dn. Hong Cm cng c vit mt cun tiu thuyt u tay nhan l Thoi mng, nhng ngh thut chnh ca Hong Cm l vit kch th. Cho n ngy nay, Hong Cm gi a v cao nht trong vn hc Vit Nam v ngnh kch th, v nhng v kch sau y: Vin khch, t mt cu chuyn v i H Qu Ly, ng trong Tiu thuyt th By, vi bt hiu l Hoa Thu. Kiu Loan, t mt cu chuyn i Ty Sn.
Ln ng, ni v thanh nin th Nht chim ng.

Sau ngy ton quc khng chin, Hong Cm tham gia b i v tr thnh bn thn ca Trn Dn, L t. ng c kt np vo ng Cng sn nm 1951, v chu nh hng ca t tng Mc-xt v ngh thut, ng t b li vit kch th. Trong mt bui l Vit Bc, trc s hin din ca ng anh em vn ngh s, ng ln n nhng tc phm c ca ng bng cch "tht c" my bn kch th do ng vit, buc thng lng vo mt si dy v treo ln cnh cy. Lc by gi ng hon ton tin theo cng sn v quyt tm "lt xc" "theo kp tin ca x hi hin thc ch ngha" trong vn chng. Nhng t nm 1953, sau khi ng c i "tham quan" (i d nhng khng c tham gia kin) Ci cch rung t, ng nhn thy thc cht ca ch cng sn. T ngy y Hong Cm tr li con ngi c v vit kch th nh ngy xa. Nm 1956 Hong Cm hot ng tch cc trong nhm Nhn vn-Giai phm v c anh em gi a l "con nga chin". ng c vit nhiu bi trong Nhn vn bt chin vi phe ng, nhng v th ch c hai bi c sc nht m chng ti trch sau y gii thiu ngh thut lm th ca ng. Mt bi ng trong Giai phm ma Thu, nhan "Em b ln su tui" t co vic cng sn bao vy nhng gia nh a ch bt con ci phi cht ht v mt bi ng trong bo Vn l mt on kch th, nhan l "Ting ht", trong ng dng li Trng Chi ku gi nhn dn hy ni dy u tranh chng ng.
[1]
Huyn Thun Thnh thuc tnh Bc Ninh (talawas).
171
Hong Vn Ch
Trng hp ca Hong Cm chng t rng mt ngi c tm hn ngh s v thnh tht yu chung t do khng th no ho mnh c vi ch cng sn.
* Em b ln su tui I. Em b ln su tui Li thi tm ming n B: cng ho n mu [1] tr trc nng dn M b con lay lt i tut vo trong Nam T khi lt lng m n sa, ng ging m o hoa lt o mn No bit mnh sung sng Ngn sng ang tro ln Ai ngh thn bo bt Nhng ngi vi con ngi Vn sn lng thng xt C c gi i kh Lp cp i m cua B m n khng cn a tr nay gy cm Bng thng tnh ci ct C nhng cho ming cm Chn tay nh ci que Bng phnh li ngng c Mt trn hoe hoe M nhn i b ng Ly b xin bt cho Chu ming cm thy i II. C mt ch cn b ang pht ng thn ngoi
[1]
Tr n mu: b x t
172
Trm hoa ua n trn t Bc Cht nhn ra pha ng Nghe ting ku lc loi Ch rng mnh nh li Nm i km t lu Ch mi nm tui u Lim l khoai gia ch Chy vng ra pha ng Dt em b vo nh Nm cm dnh chiu qua B cho em mt na Ch bn nng ct cn [1] a nc mt, quay i: N l con a ch B bng bit g Hm em cho bt cho Chu ba ngy hi truy [2] Ch i [3] bng li li Nhn a tr m ci C tm vt th ch Ch thy mt bng ngi Em b n no Nm ln ra t ng Ch ngh: sau ly chng Sinh con hng b sa III. Ch phi nh cng tc V cu chuyn trn kia Bung ti lnh m khuya Thp n ln kim tho Do ci li khng xng Nn nhiu ng lt lo Do con mt b to Chng nhn xa chn tri Do b c chy li Ch mt mu st r lu nm ng k Trn trang sch im lm Do my con-ngi-my
Hong Vn Ch
[1] [2] [3]
Ct cn: nng dn c ng tn nhim (cha phi l ng vin) Hi truy: tra kho Ch i: Cn b ph n trong i Ci Cch rung t
173
Trm hoa ua n trn t Bc y gn, thiu tri tim IV. No lin quan [1] phn ng Mt cnh gic lp trng My m khc rng r Ngn n soi t m Lng vn lng cu hi: Sao thng con k th? Gi ght c a b Lng thnh thi bao nhiu (Trch Giai phm ma Thu) [2]
Hong Vn Ch
Ting ht (Trch 2 on trong hi th nht v kch th di Ting ht Trng Chi) Nhn vt: (trong 2 on ny) M NNG HNG HOA, n t TING HT TRNG CHI Cnh: Mt gian phng trong lu Ty nhn ra sng. M mn - Mt bui sm ma Xun. Ting nhc pha trong vng vng. Sn khu vng mt lt ri HNG Hoa rn rn bc ra, tay cm mt bng hoa , ngm mt lt r i b vo siu thuc.
[1] [2]
Lin quan: c lin h vi a ch
Xem ton vn bi th trong Giai phm maThu tp II. Bn ng trong sch ny c lc b nhiu on (talawas).
174
Hong Vn Ch
Lp I: HNG HOA, TING HT HNG HOA Tic qu! Nhng bng hoa p nht Ngt ct i lm thang thuc! L i! Gn lc ht tinh hoa trong tri t chc u cu vn c lng ngi (nhn vo trong) Cng nng chng vn ng Ba ngy chng ni nng Tm thy lang chy cha Bnh mi ngy mi tng Bnh mt ng, cc c cha mt no Khun mt cng nng ngy mt ho Thy lang dt nt ch ni m Bc thang thuc no cng tht to Ngi bnh ung vo, mt nhn nh Tha tng lp nghim, cm khng nh Nut c ng cay vo trong ngi Nu rut nu gan v la bng du si... (Ting ht Trng Chi bn ngoi vng ln) TING HT H khoan, ni thm sng su i cng thin h chng u bit mnh ! Ting ht... (Hng Hoa h rm nghe ngng) TING HT Ta khao kht phng tri rc bnh minh n khi tri mc, ta vn lnh nh gia dng n u b bn khng cng Thuyn i v tn, ai hiu lng ta u? Ting ht chn mi m im vng Nay li v v mnh bn lu 175
HNG HOA
HNG HOA
Hong Vn Ch
Nhn xung sng kia, no c ai u? Phng lng trng giang trng xo... K t ting ht bc cao i lu Ty thay i c Cng nng m rng r m m nghe bo ni quanh ging Ring mnh ti hu h Cng thy nh to lu xiu Trong m di tm ti, th lng Tha tng lun chau my gin d n ca tt ri bn chn tng Vn Xun tn hoa n Con chim trong lng xo cnh cht m qua... Cn ti? hu cng nng t ln mi tui Mt quen nhn nhung lu gm hoa Nay bng thy bun tnh, tr tri Nh lng xa qu c mt m xa... Ti cng mun c bay theo ting ht Tr v tm ngha m, tnh cha. (Nhn vo trong) Ka np chn sng snh L mn lay - Chng cng nng tnh Bt thuc ny cay ng lm, i thi V c trng ngi bnh nut tng hi, Mt nhn nh, ti chng cn mun sng ! (Hng Hoa bt thuc vo chu cy) TING HT Thuyn tri, tri my khc sng, Ta i xa bn bit lng ai theo... (Mm ci) Bit lng ai theo!
HNG HOA
176
Hong Vn Ch
Lp II: HNG HOA, M NNG, TING HT M NNG ( pha bn trong rm lo o bc ra, mt xanh xao tc xo.) Hng Hoa i! Em hy tm v y ting ht ca ngi... Lng ch nh l than chy Em hy tm v y dng sng ang tri. HNG HOA Ch ng ra y! Gi sng lng lng! Ting ht ngoi kia, u phi ting ngi! C mt ngi ht vang lng trn sng... l li than cy c bn phng tri Ch ng nghe... Cng nghe, cng nng bnh! M... lng ch ra sao Tha-tng bit ri. Ph thn ta? Tng cng va truyn lnh Kho kn lp ca lu, lp c dng sng khng cn ting ht! (lo s) C thc khng? Ch van em, em i tm ting ht! Giu tng cng, em lt o em v Lt o em v ! Ch ni d nghe! Cn dng sng, ch van em! ng lp! Hy khi dng nc un n chn lu thuyn ca chng d xa xa tp Cng bit ng tm n buc lng nhau (tinh nghch) Chng no nh? , cng nng phm ti! Dm ni n chng! - Ny, bn kia Tha tng vn rnh nghe sm ti... Khng em i! Ch thc gic canh khuya Ch thy mt ph thn hin t ci xung... (nghim trang ) Ngi nghe... Ngi bit ch say m Ngi gin lm!... Ngi s xy kn ca Th cn u na nhng chiu Xun Ch bc ra hin, t tri nghing nga Sng bng ln v nhan sc tuyt trn? Cn u na, nhng sm mai nng mc
M NNG HNG HOA
M NNG HNG HOA
M NNG
HNG HOA M NNG
HNG HOA
M NNG
HNG HOA
177
Hong Vn Ch
Em ng nhn chn my, tm bng khi qu hng? M NNG Em ng mch Tng cng - Ny m tc Ri nh v, ch g bit bao xong Nc xanh mt, ngoi kia, em nh bc a ch ra chi tc gia dng sng Ting ht nm trn tay nh git nc Ch ung ht ma Xun, mt ri trong lng Cng nng con quan Tha tng Mi chn ma Xun khp cnh song T tm b chng c xa mt bc Na by gi m l trong phng Gt chn cng nng nhn trn nhung gm Nhung gm cn m sc ngn son Thn qun la the lung linh vng ngc Vng ngc la the cn s au vai trn. Khng! T khi ting ht lt qua song Th chu ngc ri tn trn lnh Th la the nhung gm bng kh rn nh l chiu ng... (li vng vng) No ngi qu ph trng khn tang No a em m ci kht sa No ai sng nhc thc oan No ai tan la i la Nghe ting ht ny ngui dn ni kh Dng sng nh la qun quanh ngi. (mun x ra ngoi) Cn ting ht! Ngi s khng b bn Ngi s n y ! Em m ca, tri i! Ch i u? Ca ngoi bng tng Ting ht y c vo V l ting gi ca tri cao Ca t rng, ca qu hng ti hng nng Nhng cn ch Phn gi mng manh, tay mm dng dng H lm sao cnh ca kho lu i! (gan gc) Ta m c, ta vt qua tng Ta chy ra sng! i bn phng tri Tm ting ht... ta i cng thin h Tm lng chng... ring ta bit m thi... Cng nng li sp ni m ni sng Thi, em du bc ch vo phng
HNG HOA
M NNG
TING HT
M NNG
HNG HOA
M NNG
HNG HOA
178
Hong Vn Ch
M NNG
(nh m) Phng no u! Ta ch c con sng Chng n kia ri! Em hy trng Ngi i trn mt nc o c mu da tri Mt ng nh sao ri Tng ting sng trm trm Nng gt chn dn n... Ta gp ngi y! Nghn nm c hn Em Hng Hoa!... ng mch Tng cng! Em ng ch l ngi sung sng nht Ai ng u, ch li kh hn em Thi, em bung rm Xo mu xanh nc sng Ch ng m c na! Ta nghe r ting chng La tc ny ng Tng si cn ngn vang Chng ngoi sng lnh lm Lu Ty ny cng gi bng Tay chng la m o xanh bng nng im trang Lm g c o xanh? Ngi y chc l nn m o ti Tiu tu thn hnh Cng nh em khi cn m ci b m La qu, hnh kht n y... , khng! o ti nn m cng p Lng ch thng, dt gm mc cho ngi Cng nh em ngy nay... , khng, chng l hong t T nc non xa l gh qua y Ta mi li - Chng buc thuyn, li Chng ht, ta so dy cung n ging n vi nhau chng m bao nm Ri ngi n ta ln thuyn Tri i mi, bn b xanh trin min (M Nng nh n, bng dy t) Em van chng! Em lnh but bn tay Sao ngi n b i? Gi ni, thuyn nghing m Ai lm nn bit ly? (n ri) 179
HNG HOA
M NNG
HNG HOA
M NNG
Hong Vn Ch
Ngi cht ri! Ting ht cng tan ri Ai cu c chng! Ai cu c ti? (M Nng ng xung) HNG HOA Em bit ngay m! M m mng mng Bnh cng tng. Ri Tng-cng qu mng Ti thn em - Ai cu sng cng nng?
Hng Hoa M Nng vo trong. Sn khu vng. Mt iu n trm c. Ngoi xa... mt ting so tha thit. (Trch bo Vn s 24 ra ngy 18-10-1957)
HU LOAN Hu Loan nm nay chng 40 tui, qu lng Vn Hong, huyn Nga Sn, thuc Thanh Ho, con nh ngho v hin nay vn sng mt cch rt c cc ngoi H Ni. Trong thi k khng chin, ng cng tc vn ngh trong b i, v sau xin gii ng v dy hc mt trng t thc trong huyn. ng bt u c ni ting v mt bi th khc v cha ci, cht ui, nhan l "Mu tm hoa sim". Sng tc ca ng gm c hai loi: th v truyn ngn. Chng ti gii thiu ng y bng hai bi c tnh cch tri nht, mt truyn ngn v mt bi th mi. "Ln sng" l mt truyn ngn k li nhng k c ng ghi c trong thi gian ng cn dy hc Thanh Ho. Hu Loan mun dng hnh thc tiu thuyt ghi li mt kha cnh ca i sng trong mt giai on lch s nht nh. V phng din ny Hu Loan thnh cng hon ton v ngi c, d khng sng trong vng khng chin, cng c th hnh dung c i sng tinh thn v vt cht ca gii gio s v hc sinh trong thi k y. Bi "Cng nhng thng nnh ht" biu dng ch bt khut ca tc gi trc nhng s bt cng v thi nt ca ch . Hin nay s phn Hu Loan ra sao chng ti khng r, v khng c ti liu no nhc n ng.
180
Hong Vn Ch
Cng nhng thng nnh ht (Sau khi c bi: Nhng thng nnh ht ca Maiakovski) Di thi k Php thuc Nhng thng nnh ht nghnh ngang Lng rp trc quan Ty Bc v nh thang Chn tro ln danh vng ui v chng i Lt theo u chng Bao nhiu nhc nhn; Nhc mt nc mun phn Nhc cng t nc vi nhng thng nnh ht Mt iu au xt Trong ch chng ta Trong ch Dn ch Cng ho Nhng thng nnh cn thnh thang t sng Khng qun chng, o thng Khng thang n b Nhng cn thang lng thang li Nhng mm khng tanh ti Ngm vi u Trn mt Phng mang Thi vo rn cp trn D, d, tha anh D, d, em, em Gi c Gi tai: " anh qun ng qun n nhiu qu! Anh v nc v dn hn tt c t trc n nay" 181
Hong Vn Ch
Chn xoa v xoa tay, Ht thng cp c thm nh mi mt Gi nh th l ph bnh cp trn kch lit Gp cp trn ch quan Mi nh chim v cnh Bng phnh nh trng lng: Thy mnh o c ti nng hn tt. Nh th l cht ri: Qun nnh tha h ln cp Nh con g nh gc ln thang Cn mun ln th trng c quan Cn i y i Li v lng Lm thng gian kh Chng n u: Thi thc thu Mc kho hng Phong tro suy sp Nhn dn mt cp ang gia ban ngy To cnh v to vy Nhng ai khng nnh ht i, mang cao lim s con ngi Chng gieo ho, gieo tai Kim tho h tng Cn quy l phn ng! C ngi cht oan v chng Vn thit tha yu ch n hi th cui cng. Nguy him thay, 182
Trm hoa ua n trn t Bc Tht kh m trng: Chng n ngu trang Bng t chc bng quan im nhn dn bng lp trng chnh sch Chng n cn thng no L ch ta cha sch Phi lm tng v sinh cho k ht mi thng Nhng ngi nh bi xm lng bng mt v nhng tn quc s Ngay gia nhng thi n l L ngi, chng ta khng ai bit ci u. 9-1956 (Trch Giai phm ma Thu tp II)
Hong Vn Ch
Ln sng Hm nay Tut nht nh lm cho xong h s a ln ty gio dc. Hn cho l s d hn b bin ch ra khi trung on cng ch v bn h s lm tht th qu. Rt kinh nghim ln ny hn s lm mt tp h s c th gi l cn bn, c tnh cht nh ot n a v cng tc ca hn. Khng phi mi hm nay khi cm bt lm hn mi ngh nh vy m ngay t khi mi bc chn vo trng hn bn tm n vic ny rt nhiu. Nhng hm nay u c hn cng thng nh tt c nhng ci cng thng hng ngy trong gn mt thng nay cng li. Hn bit l hn s lm mt vic ni di rt tin i vi mt ng vin, nhng hn thy rng hn cng ch ni di mt phn no ch khng hon ton ni di hn. V t khai danh d trnh vn ho hn s khai l hc nht chuyn khoa. Khai l u t-lm th l qu m khai l mi hc t th khng oai. V thnh phn xut thn hn s khai l cng nhn. Hi Lt hn chng lm cng nhn nh my gch l g. Mt im na trong bn l lch cng rt quan trng l nhng cng tc qua. Nu 183
Hong Vn Ch
anh k ton nhng cng tc nhng cp cao th anh s b coi l mt ngi thiu cng tc c s, mt ngi mt gc v s b coi nh l mt ngi cha vng v lp trng giai cp. Ngh nh th nn hn s khai l sau cch mng hn lm ch nhim Vit Minh x. Suy ngh u vo y c, ch cn mt vic vit vo giy m vn thy kh qu. Nhng cu vn n c li thi khng gn mt t no. Hn vit vit xo xo hai ba ln. Bng nhin hn ngh n ch k ca hn cha c oai, th l hn xoay ra k. Hn k y hng trang giy, cng cha tm c mt kiu no tht l va . K chn n v. Hn v nhng hnh vung, nhng hnh tam gic bo, gy, kiu c, nhng cp mi, nhng i mt ca thiu n gp. V xong hn li vit nhng ch q, ch l, ch c hoa qun qut quanh ch t hoa. Khi y mt trang giy ln hn ly bt xo i xo li rt k nht l nhng hnh tam gic v nhng cp ch hoa giao nhau. Xo xong hn p t giy xung bn xoa xoa v tip tc li k tn ln mt cn trng. Ln ny hn vit: B th chi b trng cp II N.S. hoc Hiu trng trng cp II N.S. hay l B th kim hiu trng ri k tn hn xung di. Hn c ngoc ch l sau cng thnh hnh ba lim v thay du bng hnh sao nm cnh. Hn ngm i ngm li v thy rt hi lng. Hn ngh c l mi mi hn s gi kiu ch k rt c lp trng ny. Hn k tip cho quen tay khi kn ht trang giy hn li xo rt k nht l nhng ch b th, hiu trng v b th kim hiu trng. Tut c gi Vit bui chiu lp V. Hp huyn xong hn i thng v trng. Trn ng i hn vn cn ngh chuyn hp vi huyn u v hn rt ra mt kinh nghim l t nay d c vit bo co hn hoi hn cng phi trc tip vi huyn u th bao gi cng hn. Hm nay nu khng c hn gii thch tng im mt, gii thch tng thc mc cho huyn u bng nhng hin tng c th th huyn u cn mt cnh gic, cha chu thy rng tt c cc gio vin trong nh trng u c vn cn phi theo di. Ny nh! Thn l b th kim hiu trng l con a ch. Lu l cng an khu H Ni v ngh di hn. Chung l hc sinh lc qun cng c ngh v thiu sc kho. Quang th vn th t gi i gi v vi gia nh trong vng ch v vn nhn ng h, bt my c xe p cha m gi ra Giy t hp php, nhng gio vin u c c, nhng giy t th kh g m khng ba ra c. L do th li cng d ba hn Sau vic bo co ny, hn thy huyn u tin hn hn. Hn s lm cho huyn u tin hn hn na. Trc kia hn vn thnh kin vi trng t v hn thy kh tin b lm, v cha c vic nn hn phi lm tm. Phi lm cng tc qun chng. Nu c lm cng tc Ci cch rung t th d tin b nht. Nhng hm nay hn cm thy l nht nh hn c c lm n c. Khng g hn cng c th gy c c s lm vt cho cng tc ca hn sau ny. V hn rt ra mt nh l: D u h kho th vn c lm n c. V y hn nh s lm n to Khi hn n trng, kng cng va nh. Hc sinh vo lp cn ang ln xn, n o th hn n. Hn i vo bn ng thng l mt nhn xung ton lp. Hc sinh bn th ng ln bn th cn ngi, c nhng ch ang thi nhau tranh ch ngi, ging nhau sch v. Hn cho l hc sinh khinh hn. Hn mt ln qut: ng ln! Hc sinh g thiu gio dc. Vn cn nhng b phn ln xn. Hn cng go to: ng ln! mt dy! Ting hn nh mt nht dao chm t mi s tranh chp. C lp ng pht dy. Hn hi: 184
Trm hoa ua n trn t Bc Cc thy khc vo cc ch c ng dy khng? Tha c! Hn cng tc: Sao ti vo khng ng? Tha anh em chng con khng bit! Cu tr li lm cho hn du hn i. Anh em gi v ra ch i. Hn hi anh em: "Hm trc ti bn i hp vi huyn, gi Vit ai dy thay?" "Thy Quang !" "Thy Quang dy c d hiu khng?" "Tha d hiu lm !" Hn li thy bc mnh. "Ti dy c d hiu khng?" "Bm d ." Hn thy tho thu trong ngi nhng cn mun bit hn: "Ti v ng Quang ai dy d hiu hn?" "Bm ng Quang dy d hiu hn." Hn gt rinh: "Lm sao li nh th?" Mt hc sinh ng ln: "Tha thy dy t u n gi ba bi ri, con ch hiu g c." Hn li gt: "Sao li khng hiu, cn thiu b c ch ra m nht ch vo na ? H?" Hn ly s tay ra ghi: "Tn ch l g?" "L Hiu ." " u?" "Tha x Xun Ho!" Trong lp x xo lo lng. Anh hc sinh ti mt:
Hong Vn Ch
185
Trm hoa ua n trn t Bc "Tha thy, thy dy cao qu, trnh con cha hiu c!" Hn bo ch hc sinh: "Cho ch ngi xung." V dng dc:
Hong Vn Ch
"Dy m hc sinh d hiu cha chc l gii, l ng. C khi v hiu bit nhiu nn dy cao hn, hc sinh km qu cha hiu ni. Ch Hiu khi ny ni c ng. C nhng ng gio gp c i bi d hoc hc c u ri th dy kh. Cn phi ch nhng bi khc. Li c khi dy d hiu nhng mt lp trng. Nh th li cng tai hi cho hc sinh" Ni chn ch, hn bt hc sinh em bi c ra, ri cu no ng Quang dy hn u em b li tng cu, tng ch. n ch ng Quang gii thch ch Hun chng qun cng hn khng gii thch li nhng hn nht nh qun cng l sai, phi l qun cng mi ng. Khi ra v hc sinh ci nhau sut dc ng v hai ch ny: Qun cng ng! Qun cng l ci ch g. Thy Tut ng. Thy Quang ng. C ch dn chng c th: C l thy Tut ng v lng t c n th quan qun cng y! Mt ch khc gp : Thy Tut khng gii sao chuyn g tnh huyn cng giao cho thy Tut. Khai ging, s kt thi ua, s kt hc tp, u l thy Tut. Cc thy khc ch thy lm c vic g. Nhng ch khc ci li: u t ti li khng hn mi hc nh ? Gii m dy lung tung ch ai hiu ci g! Hc sinh v ht th bn hc sinh Cn, Thanh, Cc, Lai li gp Tut ngay lp. Bui ti c cuc hp bt thng do Tut triu tp. ng nguyn tc ra th bt c cuc hp no cng phi thng qua chi b. Nhng Tut ly t cch l chi u vin ph trch hiu on, t triu tp mt s anh em thn tn lm mt vic m hn cho l c tnh cht cch mng trong nh trng c tnh cht n to. Hn ko bn anh em ch em vo tr s hiu on trong xm. Hn hi han nh lo lng n anh em lm: n ung g cha?
186
Trm hoa ua n trn t Bc Cha. Ti cng cha, hp xong ta ra ch n cng c ch? Bt u hp hn tuyn b:
Hong Vn Ch
Trc khi vo vn , ti mun nu ln hon cnh ca anh Thanh v anh Cn. Hai anh l hai hc sinh kh trong trng nhng c hai u l bn c nng. Ngy no hai ch cng phi i ct bi hoc vo rng ly ci bn, bui sng c th n i hc bui chiu, v hn hi: Chng ta ngh sao? Nh s c ngi tr li mt nn va ni xong hn ni lun: Theo ti th nn trch qu nh trng ra ph cp cho hai ch n, cn hai ch th t mai phi ln y lm vic cho hiu on. Vic ny ti s chu trch nhim a ra chi b v ha l th no cng xong. Ta phi cao tnh yu giai cp chng ta. Cc v Lai u ly lm knh phc lp trng cao ca Tut v thy trn tr trong lng mt th tnh cm ging nh l i tnh. Cn v Thanh u rm rm nc mt. Hn hi mi ngi: Anh ch em thy th no? Cc v Lai ng thanh: ng nht ri cn g! Cn v Thanh nghn ngo: Theo chng em th khng nn. Lm nh th s anh em ni cho. Tut gt i: Cc ch gn lm. C ti, khng lo. V li nh trng c ch hc bng. C th coi l hc bng thi. Hn ni sang cuc hp: Vic chnh hm nay l vic ny Vic g y anh? By gi cc anh em lm th no thu thp h cho nhng s sch ghi danh hc sinh ca ton trng ta hai nm trc y. D lm, c ly anh Thn l c. Anh Thn va b th va hiu trng Tut lc u: Khng c, nht thit khng c ly, khng nn ly anh Thn. Anh em khng ai hiu g. Hn tip: 187
Hong Vn Ch
Cn ly c s sch thu hc ph ca qun tr na. Thanh pht biu: Ci ny hi kh. V trong hai nm trc y nh trng thay i n 4 ngi qun tr. Tut gi tay xua xua: Khng kh g ht. Ch vic phn cng nhau ra n nh tng ngi chi hay l gi c cng vic g tu c nhn pht trin sng kin. Hn sc nh li: qun, cn vic ny quan trng na, ngha l cn n cp cho c nhng s tay ca nhng anh qun tr na Anh em hi t m mun hi r. Hn bo: C lm i, sau s bit. Hn nhn mnh: Cn nht l phi gi b mt! Khng th no cho mt ngi th 6 bit c. Xong 5 ngi quay vo bn k hoch v phn cng ph trch, vch chng trnh lm vic, vch thi kho biu v a im gp nhau hi . Mun gi b mt trit , a im khng nh trc, c xong cuc ny s nh ch hp cuc khc trong huyn. Thi hn l trong hai thng phi lm xong, va i hc va tranh th lm. Tan hi ngh mun lm. Cn v Thanh gn ra v. Tut Cc v Lai ng li tr s. Tut ng ging bn ny, Cc v Lai ng ging bn kia. Hai bn nm ni chuyn ch sang nhau. u tin l chuyn tnh duyn. Hai c k trc. C no cng k l mnh rt o hoa, hi lm cn b ph n tnh, anh no cng cht mt, nhng hai c th c pht lnh. Cc cu m tuyt vng ngi th xin i cng tc Bnh Tr Thin, ngi th vo b i, ngi xung phong i Vit Bc. Cc hi Tut: Anh Tut c bit Vinh khng nh? Vinh ch vn y m? Ging Cc nh mn tic: Ba nm ri! Lai cng hi Tut: Anh Tut c bit Dng tnh i khng nh? Dng cao cao da tht trng y? Cu chuyn tnh duyn lm hn ngh ti i ring hn. Sut my nm trong b i, nht l 188
Hong Vn Ch
trong phong tro nhn u b i, anh em c cc m nui xy dng gia nh cho rt nhiu. Cn v hn th ngay c Chn, con gi b m u hn cng nht nh khng chu ly hn m ch nhoen nhon ci mm nhn l em gi. R tht l st rut. Nhiu ngi cho l hn kh lm. Nhng tht ra hn ch kh cht no. Hng m, hng ngy khng my lc l hn khng ngh n chuyn n b. Ch c ngoi mt l hn hay lm ra v tinh thn cao. Ai hi hn sao khng ly v th hn bo: c lp xong! C ton dn ang khng chin, mnh ngh n chuyn ring sao ang! V khi hn lm t trng n v v phc c cu no xin php v hi hay l ci v, nht nh hn khng cho. Trong cuc hp hn cn quy cho mt c l thiu chu ng trng k gian kh, cu an hng lc. Nhng khi b bin ch trong thm tm hn cng c phn vui l hn s c dp v nh ly v m khng b ai quy g cho hn nh hn quy cho ngi khc. Lc mi vo dy, hn nh s kim mt n sinh no trong nh trng c nhng iu kin ti thiu l p, c vn ho li t tc c th hn s xy dng. Nhng t khi v trng ngong ngng hng ngy cng ch thm c c no khc ngoi Cc v Lai. Hai c ny phi ci va ln va xu. c ci hai c u con ph nng c rung v b ring c. Ly hai c ny th tha h m i cng tc. Li c hy vng thnh thong c tip t tin, ng h hoc bt my. Hn cng ngh n c c Qu, c Quyn trong xm, Qu th p nhng li c mt i chng, khng l trai tn li ly tha. Quyn cn con gi, c gnh hng xn nh nhng li km vn ho Hn ngh lin min. Cc hi hn: "Cn anh Tut t trc gi c m no cha?" Hn cng k cho hai c nghe chuyn tnh duyn ca hn. i ging nh chuyn hai c. Ngha l hn i n u tt c con gi u ch mc u ve vn hn. C c tn hn st st nhng hn cng pht u. Hn nhm dy, nh dim t n a bc th ca Chn cho hai c xem. Hai c t m xm vo c: Khi no i cng tc, mi anh gh vo chi, m em v em mong anh lm Khi hai c c xong hn chm ri: "Chn mi mi chn tui, xinh v ngoan lm, mt hai xy dng vi mnh, nhng phi cai xa qu. Mi ph Thiu!" Sau chuyn tnh duyn h chuyn sang chuyn cc gio vin. Hn hay nh hai c ny i ly tnh hnh gio vin qua ming gn 300 hc sinh trong nh trng. Tt c nhng chuyn i t ca my ng gio hn u r ht. n ch no hn cho l c vn hn li vng dy t n ghi vo s tay Qu na m lu, ba ngi mi i ng. Ngi no ngy cng to, cng u nhng khng ai ng c. Tut a tay r hai bn ging. Thy rng qu v lnh qu. Bng hn nh mt hm hi ngh xm Quyt Thng, tri bc, Lai xn qun ra mt ci i rt to v rt trng. Th khi v mu trng ca chic i m nh hn sut m. My ln hn nh dy lm mt chuyn tht th vi hn trong m nhng ri li thi. Sng mai thc dy ngi hn nhc ph. Hn t chi l ngu. Nhng ri li t an i: "Cn chn dp!"
189
Hong Vn Ch
Chiu th by no Tut cng bt cc gio vin t ph. Ln ny khng kh c v gng nht. Sut na xy ra nh nhau. Khi tan hp ra v, cc gio vin ng no ng ny cn tc si sng sc v tip tc trao i nh ci nhau trn ng v: "Dy m c nh th ny th thi m n i cn hn!" "T hi n v ci nh trng ny tht l bt nh tng." "Kim tho g m lm kim tho vi! Th l kim tho v chuyn mn, v tc phong gio vin i vi hc sinh n li i mt l, chuyn gia nh ngi ta, chuyn bp nc ca tng ngi t i c kip cng mc my ra kim tho. V chng ngi ta chi nhau, v chng ngi ta ly d, ngi ta to ting vi b v th ng k g n n." "B m tao khng cho ng bo tn c mn thng gnh nc chnh tao cng khng bit m sao n bit. Kim tho tao th kim ci g?" "Chuyn ring ca tao hn em i ni xuyn tc gia anh em hc sinh, hm nay tao tha gi cho l may!" "Thng y chuyn mn ni xu anh em cao n." "Bt c lc no c th t cao c, n u khng b qua." Mt ngi ln ting: A! A! tao k chuyn thng Tut t cao! Chng my nh hm hn ph trch em hc sinh lp by chuyn thc thu ln x Quyt Thng y ch. "Nh! Nh! Th no?" Tut v ni rm nh rm xm l tnh v huyn ch nh hn ch huy nh trng i dn cng. Th l c gia nh hn c tu tt c ln lm cm ru mi anh em trong xm n d cho hn ln ng i phc v. H nhy ln ci ha h: "Tri i l tri! i by cy s m cng tin vi ch tin chn!" n xong hn i m, ln ba-l bt tay mi ngi. Ai cng chc hn i cho chn cng mm. M hn nhn theo rm rm nc mt. H li ci r ln: "ng ri! ng ri! Hi y hn tr li na thng tht! Mnh li c tng" " ra th! K cng lm cng y ch!" H k c nhng chuyn hn dy dt qun cng thnh qun cng; n chuyn hn b nguyn vn s Trn Trng Kim ra dy: n chuyn hn i hi mi ngi mt t v son nhng bi s khng c sn trong sch Trn Trng Kim. H bit c nhng chuyn hn khai gian l lch: hc nh khai l t ti hng; lm nh my gch c hai ngy phng tay khng chu c phi xin ra khai l thnh phn cng nhn; m ly tin a ch v bun n giu s th khai l bun thng bn mt "Thng y va ngu va khn nn. Hn kho ton ht vi huyn u n ni, huyn ch nghe hn. Thng Thn u tranh rt nhiu vi huyn nhng cng cha u vo u." 190
Trm hoa ua n trn t Bc "Phi ci Thn lin quan nn ni huyn no tin." H chy t chuyn Tut sang chuyn Cc v Lai:
Hong Vn Ch
"Li cn hai ci con tri nh Cc v Lai na! Hai a tnh tnh ging thng Tut c nh khun, c hi t l lp trng t tng l lp trng giai cp. Tt c mi chuyn u do ci b ba y pht ra ht." Mt kin ngh: "Phi cho thng Tut ly mt trong hai a y!" "y mt hm thng Tut n hi tao: Gia Cc v Lai theo cu th ai hn?... Cn, Thanh, Cc, Lai, di s lnh o ca Tut lm vic v hp hnh lin min. Sau hai thng, Tut a vn ra trc ton th chi b. Hn ly lm mn nguyn kt qu thu c v trc khi vo hp hn tuyn b vi anh em chc nnh nch nh inh ng ct: chuyn ny, ngoi chuyn phi n hai triu ri cho nh trng, Thn cn phi t l ng khc. Cu chuyn n nh qu bom. Anh em ai nghe cng hong. T trc, cha ai h ngh rng trong nh trng li c th c mt v n ln n nh vy. Ai ny u ch i cha hiu u ui ra sao. Thn li cng hoang mang. Bt u Tut a ra hai im: im th nht l sut trong hai nm, Thn hoc v i dy mun, hoc v trc gi, hoc b gi khng dy (v Thn au d dy nng, m lun, nht l v ma rt) trung bnh mi ngy b mt ting, mt thng 24 ting, mt nm 210 ting, hai nm 480 ting. Mi gi dy, hc sinh phi tr cho mt l go. Nh th l trong hai nm 480 l go hc sinh phi tr khng cho Thn. im th hai l Thn khi cn tin tiu vn ly qu nh trng tiu hng thng, khi no lnh lng mi tr li. Tut hi ngh gp kin a thm hin tng ri dng dc s kt: "Hai hin tng ny chng t l ng ch Thn tham ca hc sinh, ca qu nh trng, ni chung l tham ." Hn ht hm hi Thn: "ng ch Thn ngh th no?" Anh Thn ng ln nhn l ng. Tut nu ln im th ba m hn cho l mu cht ca vn . Hn dn chng tng s hc sinh trong hai nm, s tin hc ph l bao nhiu, tin chi tiu ht bao nhiu, cn li bao nhiu v tuyn b: "S hc sinh l th, thu l th, chi l th, vy th v l g m qu ht hai triu ri? Hai triu ri i u?" Sau khi anh em tho lun, Thn pht biu: "ng ch Tut mi dy trng t ln u, ng ch cha hiu mt s quy lut ca n. ng ch khng bit rng mi khai ging hc sinh bao gi cng ng nhng cng ngy cng
191
Hong Vn Ch
t i, cui nin kho c lp khng cn hc sinh no; ng ch tng c c bao nhiu hc sinh l c by nhiu u ng tin sng phng." Tut ct ngang: "Hai im trn ng ch nhn l tham , khng mt l do g im th ba ng ch li khng nhn." Cc v Lai u ph ho kin ca Tut. Thn ci khy: "Khng c mt lut l no li bt rng c h nhn 2 im trn l phi nhn im di." Tut vng tc. "Ti khinh hn ng ch. Ti mun nh vo mt ng ch. Bao nhiu anh em lm vic sut hai thng nay, ly ti liu , khng l l a s sai m mt mnh ng ch li ng." Thn vn ci khy: "Thng thng a s ng, nhng cng khng phi l a s lc no cng ng." Hn ui l: "Hai im trn nhn th im th 3 phi nhn. Khng phi mt mnh ti. ng ch Cc v Lai cng ng nh ti." Hn l mt nhn mi ngi, nht l Cn v Thanh. Hn nh m c trong rut khi Cn gi tay ni: "Trong 2 thng, anh Tut bo em vi anh Thanh thu thp ti liu v v ny, nhng em thy ng ch Thn ni ng. Ni g ai, ngay nh em m 4 thng nay cha ng hc ph." Tut c ln n c. Thanh gi tay xin ni. Tut nng lng ch i. Nhng Thanh ch ni vn vn: Em cng ng vi ng ch Cn. Tut nh mun a mu mm. Thn th thy rng i cng cn nhiu ngi tt. Hi ngh bn ci xn xao, rt lu. Sau cng pha Tut vn l thiu s. Hn rt bt bnh nhng khi ra k lut: ng ch Thn thy mnh phm hai khuyt im trn ngh h tng t b th xung ng ch thng th hn tho mn v nh th l ci im cn bn hn t c. D sao hn thy cn cn tranh u a v ny ra cng khai tuyn b cho ton th hc sinh bit. V hn ngh nh th. Huyn u tm ch nh Tut lm b th chi b. Cng vic u tin ca hn, sau khi nhn chc ny l b ph cp ca Cn v Thanh. Hai anh phi thi hc. Mt thi gian ngn sau hn li c iu i Ci cch rung t. Hn cm thy rng s hn ton gp thi. Nguyn vng ca hn l c i Ci cch rung t, mt cng tc quan trng s mt, ch c 192
Hong Vn Ch
mi d ln cp, ln chc. Hn chc th no cng lm n c to hn. V hn thy trong thi gian trng hn chun b kh tt cho cng tc sp ti. Nay mai hn s thm vo l lch hn, ch ct cng tc qua, cng tc b th C.B., mt cng tc c s gi tr vo bc nht. Hn ch cn mi mt iu hn l thi gian trng hn cha xy dng c gia nh. Nhng hn c mt ngh ng lp trng. Sau Ci cch rung t vng thau khng cn ln ln. Khi ch em bn c. Nht nh th no cng xong. Trc khi i hn ln cho huyn u v nhn mnh vi huyn u nn c bit ch theo di cc gio vin; cao cnh gic. Hn ni: Ti chc chn th no bn chng cng l mt t ch. y ri cc ng ch xem. Ti m cn nh mt thi gian na th th no cng ra chuyn. (Trch Giai phm ma ng 1956)
S NGC S Ngc h Nguyn, nm nay chng 43 tui, l mt ho s tt nghip trng M thut H Ni. ng ni ting v mn v chn dung ph n trn la. Hi cn l sinh vin, ng kt duyn vi mt c bn ng hc ngi I-Pha-Nho, c quc tch Php, yu nhau v nt, trng nhau v ti, nhng hi chnh quyn Php ng Dng khng cng nhn cuc hn nhn Vit-Php v ht sc cn tr, nn cuc tnh duyn b t on. Nm 1956 ng tn c v Thanh Ho, tham gia khng chin trong b i ca tng Nguyn Sn, v sau khi Nguyn Sn mt chc, ng lui v quy qun vi cc anh em vn ngh khc lng Qun Tn v nm 1952 ng b triu ln Vit Bc. S Ngc l mt ho s c nhng nt ho rt sc, v khi ng v ai th ng du i mt li, mo hn mt nhn ngi nh thi min gt cho ht tinh thn. iu chng t ng c kh nng tp trung nhn xt n cao . Trong nhng bi vn ng vit, chng ta cng nhn thy ci thut y v nt bt sc cnh m ng dng trong ho cng nh trong bt chin. Bi u tin ng vit l bi ng kch Trng Chinh v ch ng ny dt m dm ph bnh v hi ho ng trong tp ch Sng to s 4 xut bn nm 1951 Lin khu IV. Hin nay ng b xp vo hng phn ng u s v tt nhin phi i cng trng. Chng ti gii thiu ng bng hai bi trch sau y cc bn c thng thc ci ging vn bt chin ca ng.
193
Hong Vn Ch
Lm cho hoa n bn ma Tc phm ngh thut l hoa, ngh s l ngi trng hoa, ch l t. Nhng khng phi c t ri l ra lnh cho hoa n. t phi p cho nh, phn cho tt, ma nng u ho, chn ging tt v m cho kho. Phi c bn tay ca ngi trng hoa c nhiu kinh nghim v k thut iu luyn. Phi cho ngi trng hoa m hoa cho n nhiu ln ri hy chn. ng bm hoa ngay t khi cha mc. ng ch thch hoa ny hoa n. ng bt ngi ging hoa un cnh, b l theo mnh. ng cho hoa ho sau khi n. ng cc ngi ging hoa i, rt, khng c ht ging khng c cuc xi, khng c nc ti. ng ch thc hoa n khi cn dng n tc thi. Hoa phi n bn ma, lc no cng n. Mt tc phm ngh thut ch c kt qu khi no n l kt tinh ca b c, tri tim ca mt ngi ngh s. N khng th no tt v ny n khi n b ch huy bi mt b c ny mt tri tim khc. Trc ht phi to cho ngh s mt b c v mt con tim c kh nng c lp c trch nhim vi cuc sng. t lu nay cuc tranh lun v vn ngh v chnh tr lm cho mi ngi hiu r vn hn. Nhng vn cn mt s ngi cha thu ni vn trch nhim ca ngh s vn cn em nhai li mt s l lun mc-xt: vn ngh phi phc v chnh tr, vn ngh phi c lnh o, phi phc v cng nng binh v.v V c Mao ni, c L-nin ni v.v Ch nh li nhc ti cu in hnh ca mt nhn vt ca V trng Phng l Bit ri kh lm ni mi!. Bit ri t bao nm nay nhng l lun y, bit ri t bao nm nay nn hu ht cc vn ngh s mi tham gia khng chin, phc v cng nng binh t nguyn theo s lnh o ca ng Lao ng. ngh xin ni ci khc. ngh xin ni v cch lnh o nh th no cho vn ngh pht trin ttch khng ai ni l xin thi ng c lnh o na. S i hi hin nay ca ngh s c mt trch nhim vi x hi l v c nhng quan nim sai v chnh tr lnh o vn ngh. Mt ngi bn ti c lm mt bc p-phch cho mt cuc trin lm ca mt on th. Sau khi nhn c ch o, anh bn bn em nhit tnh v cm xc ca mnh vi phong tro ca on th y m lm mt ci phc tho em cho ban ph trch trin lm xem. Ban trin lm bn em cho by cp thng v duyt. Anh A c kin thm ci ny, anh B li bo b v thm ci khc, anh C bo nn i mu ny th hn, anh bo nn v theo ci y ca Lin-x, anh E bo nn cho ngi ny gi tay cnh ngi ny, anh G bo nn cho ci, anh H bo phi thm cng quyt. Anh bn ti thy cc d kin ca mnh u b o ln. Phi lm li phc tho theo d kin ca nhiu ngi khc. Lm nh th n ba ln, n khi phc tho hon ton minh ho cho ba by hai mi mt ln kin khc nhau kia. Cn d kin ca ho s th ht sch. Anh bn thy bc mnh lm nh khng lm na nhng v mun phc v th t m v con tng thiu th nhiu nn phi lm vy. y, i th ci li thi ca vic lin quan gia chnh tr v vn ngh nh th. ng ai ni na rng l chuyn tham gia kin c nhn m thi. Khng, kin y khng h tuyn b l bt buc nhng khng lm theo th kh m lm ni. Ti phi thi mt s tranh t v ti khng lm theo c th nn ngi ta phi tm ngi khc d bo hn. Nhng chuyn nh vy l nhiu lm, thnh tc phong ph bin ca ci mnh danh l chnh tr lnh o vn ngh. Nhng thc ra ch l phi theo kin thc chnh tr c hn nh v thch ch quan ca mt s cn b chnh tr. gn trung ng cn nh, ch cc a phng, cn li thi hn khi m ngh s cng tc mt c quan on th nu khng trit theo kin ca ph trch, nu mun c phn mnh vo th ch cn cch ngi kim tho v thc t chc, t tng t do v chnh ph, mun thot ly lnh o, b nh hng ngh thut t sn v.v lun c sn cc loi m tin b bt ngi 194
Hong Vn Ch
ngh s phi nghe theo mnh. l cn ry rt tc phong lnh o ngh thut ca giai cp phong kin khi chng bt nhn dn lm n i v t im cho chng. Theo ch quan, ti cha h thy nhng bn ng nghip no ca ti c mun khng phc v chnh tr, nhng u ln ting phn nn v s p ch ngh thut ca nhng cn b ph trch mnh. Nhng cn b y tng lm mt cch ngy th l c bng lp trng v quyt tm ca h l ci g cng xong, cng bit, cng lnh o c. Mun lnh o ci g cn phi bit ci . l tc phong lnh o cch mng. Phi hiu nng thn mi lnh o c nng nghip, phi hiu thnh th mi lnh o c cng nghip, phi hiu ngh thut mi lnh o c vn ngh. Quan im thnh phn ch ngha lm cho mt s ng tng lm rng l thnh phn cng nng th ci g cng lm c. H nh gi sai s gic ng chnh tr ca ngi ngh s v khng bit thc t ca Vit Nam v ngh thut nh th no? Khng th c p dng mi l li lnh o ngh thut trong khng chin khng kh kin thit x hi trong ho bnh. im th nht l phi tr ngh s v cho ngh thut. Cn phi mnh dn gii phng h ra khi ch , cng chc, n lng theo cp bc, ngy lm s gi quy nh. Cn phi gii phng h ra khi b my nng n bin h thnh nhng ngi th k tho cng vn, in vn, gii quyt cc vic linh tinh, vic h ho tham , vic lnh o sinh hot. Cn gii phng h ra khi khng kh ca bn bc tng qut vi ca c quan, sng cp m n s, ti cp m v. Khng th xp th gi cng tc v sng tc x l trong tng ngy, khng th mi nm ch i sng tc c hai thng. Cng tc ca h l cuc sng, nm gia cuc sng, thm nhp cuc sng. Khng th thnh thong mi t chc rm r mt on i nng thn x nghip, c xng v.v c din vn khai mc v tin bit. Cn gii phng h ra khi u c a v, cp bc quan cch ca mi th trng ban ph ban. a v ca h tc phm, vic ph v nhiu hay t. (Trch Giai phm ma ng 1956)
Bt mn? Hin nay ang c mt d lun khng ng v phong tro ph bnh ca bo Nhn vn cho rng nhng ngi vit bo y l mt nhm bt mn. Ni chung mt s ngi c thm quyn trong gii lnh o ang cn tung ta mt nhn nh nhm c lp boNhn vn v nhng ngi cng tc ca bo y. Thm ch cho phong tro ph bnh ca nhng ngi vit Nhn vn l phn ng giai cp (khng ni r l giai cp no?). Ti l mt ngi c cng tc vi Nhn vn v cho l bo ny, trong mt phm vi rng ri, cp ti nhng vn nng hi ca x hi, ca vn ngh, nht l vn ph bnh lnh o vn ngh m u si ni t t hc tp thng tm va ri. Ph bnh tin ti xy dng mt chnh sch ng, y mnh phong tro vn ngh nh mun chung ca qun chng v ca ng. Theo ti ngh, trong tnh hnh hin ti, mun cho uy tn ca lnh o gi c v tng thm th li cng phi t ph bnh thnh khn. Khng nn s mt s din khi ci s din y c hi 195
Hong Vn Ch
cho ng, i ngc li vi quyn li ca qun chng. Khng nn (d hu hay v tnh cng khng nn) ln ln uy tn ca c nhn lnh o vi uy tn ca ng. Nu uy tn ch xy dng trn s khng dm nghe ca mnh v khng dm ni ca ngi khc th ci uy tn cng nn vt i. Uy tn ca ng, ca ngi cch mng l ch bit nghe v bit sa. Mt s ngi khng hiu nh th nn c tm cch ln trn s thc, s nhng li ph bnh mnh, h tm cch bt ming mt s ngi cho nhng ngi ny li bt ming mt s ngi khc na... Thc m ni, nu nhng ngi Nhn vn sai, ti chc qun chng bao gi cng c sng sut nhn nh. H khng d b la u. Ai di h, ai i ngc li vi quyn li ca h, h u bit c! Lm nh th mt l khinh qun chng khng bit g hoc l s qun chng sng sut nghe nhng li ni ng s tht. Lm nh th l khng tt. Nhng nu cc bn c thy chng ti khng bng lng ci ny ci khc ca thi i m mun tm mt danh t no ch hin tng th chng ti khng e ngi ting bt mn n nh nhiu ngi tng. Bt mn! Ti sao khng bt mn? Ai tho mn trc nhng sai lm trong Ci cch Rung t hin nay? Ai tho mn vi nhng sai lm khc nh nhng sai lm trong chnh sch vn ngh v tr thc chng hn? Ti dm chc chn rng khng phi chng ta, nhng ngi tham gia cch mng, sng cht vi cch mng, nhng con ngi ca cch mng. Chng ta, nhng con ngi c nhit tm vi nhn dn vi x hi, nhng con ngi bit au xt v nhng sai lm tn ti lm tn hi n vic xy dng min Bc, n cng cuc cch mng, chng ta khng th khng bt mn vi nhng sai lm y. Chng ta, nhng ngi lm vn ngh phc v cho cch mng, lun lun i hi s tin ti khng ngng ca x hi, chng ta tt nhin phi bt mn vi nhng lc lng phn tin b cn tr bc tin ca x hi. Chng ta, nhng ngi lm vn ngh v vn ho mun cho chuyn mn ca ngnh mnh pht trin phc v cch mng cho tt, tt nhin phi bt mn vi nhng ci sai lm lm cho vn ho vn ngh ng l phi pht trin hn na, th b km hm. Bt mn vi nhng ci sai lm l chnh ng. Ch c k no tho mn vi ci sai k y mi l k c ti. Nu ai ni nhng ngi bt mn y l phn ng giai cp th hi giai cp no phn ng trc nhng ci sai lm c hi cho cch mng? Thit thi n nng dn, n cng nhn, n tr thc, n cch mng, ai tho mn? Bt mn l cha tho mn vi thc t, tt nhin khng phi l mun quyn li c nhn chng ta i ngc li quyn li ca qun chng nhn dn. Chng ta bt mn vi nhng ci sai lm, ngi sai lm lm thit hi cho li ch ca cch mng. Cn i vi mt s ngi cho chng ti l bt mn v a v hay v quyn li vt cht th chng ti thy khng cn tr li nhng con ngi thp hn y. (Trch bo Nhn vn) [1]
[1]
Bn ng li trong sch ny thiu mt s on, xin xem ton vn bi vit trong Nhn vn s 3 (talawas)
196
Hong Vn Ch
CHU NGC Chu Ngc tn thc l Ch Ngc H qu Vnh Yn, nm nay chng 45 tui, l mt nh son kch v mt o din c thc ti. ng tham gia khng chin Khu IV v cng tc trong b i ca tng Nguyn Sn. n nm 1950 ng xin gii ng v lui v tri tp trung vn ngh Cu Thiu (Thanh Ho), va lm rung va vit vn. Nm 1953 ng "c" i chnh hun Vit Bc v nm 1954 c "tham quan" Ci cch rung t Thanh Ho. Trong my nm khng chin ng sng tc c mt v kch c gi tr, nhan Ci vng, trong ng ch riu mt tp tc ca dn qu l ngn cm khng cho v chng nhng ngi tn c nm chung mt ging trong nh ca mnh. (B ch nh bc mt ci vng nm gia canh, hai v chng ngi tn c nm hai bn.) V kch sau khi din c vi bui th b cm. V kch th hai ca ng nhan l Xng nh cng c mt s phn tng t nh v kch trc. y chng ti xin gii thiu mt v kch ngn ca ng, nhan l Chng ta gng nui con. Cng nh trong hai v kch trc, trong v ny ng cng ph nhng ci hp hi ca nhng ngi xung quanh thng phm n t do c nhn v t do t tng ca con ngi. im khc l y ng khng cng kch nhng ci hp hi ca x hi c, m ng li ch riu ci hp hi ca x hi Bc Vit nm 1956. Tm trng ca ng biu l trong cu sau cng ca v kch, li ng dn d a con mi " Ln ln con ng hp hi con nh!
Chng ta gng nui con (Hot cnh) Nhn vt: Chng 37 tui; V: 30 tui
y l mt cn phng nh ca mt gia nh cn b ngoi H Ni. Bn, gh, ging, t mi th mt kiu, mi mu, c k, r tin; hnh nh ch nh nht mi th mt ni gp li thnh ci cnh "ni tr" ny.
Chng l mt cn b, ca mt c quan Trung ng, tui ngoi ba mi, gng mt hi hc hc, da mt tai ti v hi kh, mt lng trng ng vng, ng c. Anh thng bn b 197
Hong Vn Ch
qun o cng nhn do Mu dch bn gi 8.500 ca nc bn Tip Khc. Anh nhn ngi hoc nhn vt thng hay nhn lu. C nhiu lc nh khng tin i mt na, anh dng tay nn vo ngi, vo vt. u hay gt g. Ming thnh thong ho mt ting. V, tr hn, to b o hay ni thng, hay lo vt v thng em chuyn bc bi c quan v trt cho ch ng, c lc trt cho c nhng a con cn ngy di. Quan nim ca ch v cuc sng: c vui, tin tng, chng ti g gi ghm bc tc li thnh m b bn trong lng. Chng: Hay l liu n rp m xem. Hng cui 3 trm, ngi st " c rng" cng c. V: Lo mt cht i y. Chng: Nhng cn c gh da ci lng. V: Da lng? Sao m t sn th! Chng: T sn? Th th thi. Nhng t va va ch, c th cng phi chp ci m mi nghe. V: Chp sn anh ng yu cu na. T mt trm ngoi bi tin ti ba trm trong rp, hai v chng my a con, mt hn mt nghn ri y, cui thng c thiu li m ln. Chng: Ai m. V: Anh khng m nhng ci mt anh di ra cn kh hn l m. Chng: nh l n hn ht, ng mt gic li tn. V: Th xem ngoi bi vy, mi ngi mt trm thi. Chng: Xem ngoi bi! mi c lm. V: Em c cho. Chng: ng c kh. Vi li bun ng th da vo u. V: Da vo em m ng. Chng: bo l ng c kh. Chung quanh ngi ta ph bnh cho. V: Ai lm g m ph bnh. V vn. Chng: Ngi ta ph bnh l xem phim c ni dung tt li ng kia. V: Bun ng th c ng, sao li li thi th na. Chng: Mnh cn b, ng nh th l thiu lp trng. V: Sao li lp trng ch ng y. Chng: Bui xem phim Ch huy chin hm anh bun ng qu. Mt ng bn cnh c gh vo tai anh, "Sao li ng, sao li ng, thi xem phim nc bn l nh?". Anh cm m i 198
Hong Vn Ch
v, ng y theo ra tho lun, v khuyn anh xem cho ht. B v gia chng l c ch phim Lin X. Anh nh phi quay vo ngi cho n ht. V: Th anh c ni cho ng y bit nh th l mt t do ca ngi ta khng! Chng: T do no? V: T do khen ch. Chng: Sao li c ci t do y nh. V: Th sao anh li ng? Chng: .... my ngy hp lin ri lin hoan gia bi, gi hiu hiu th ng ch cn sao na. V : Phim c hay khng? Chng: Ni dung tt! Nhng m va xem va phi cn li cho bun ng. Lc no cht gt mt ci th vi vng cha bng cch gt vi ci ra iu l mnh thng thc. Lc , may qu mn nh li chiu ngay on ngoi bin khi, nh sng p qu. ng bn ngi bn thy mnh gt g th ng y bng lng lm cng gt g ni nh vi mnh Cht na ng b v, c phi thit khng no! V: Th l m hm anh v ci nhau vi em y c phi khng? Chng: Va mt va bc mnh, v n nh v li cu nhu bo i n u cng chng nh n ai, ch bit sung sng ly mt mnh. V: Tng l khng thch phim c ch, gt g thng thc nh th cn oan ni g? Chng: Th em vn cho l anh sung sng ly mt mnh ! V: nh ny anh khng sung sng... th em sung sng vy. Em sung sng lm: cng cng tc, cng hc, cng hp, li nui con, git gi, thi nu... ri th nh ph bnh ng nh; c quan ph bnh ng c quan... Chng: Thi.. thi... anh sung sng! Sng hp, chiu hp, ti hc. V nh qut ca, qut nh, qut cng, un nc, tm cho con, xi con a, m ai gi dy m ca... V: Gm gian kh nh! Nng dn ngi ta cn vt v khi ra kia ka. Chng: Thi... thi... bit ri...! i xem vy thi. Ngoi bi cng c. Phim g th? V: Tr con n bo u... Ch huy chin hm y. Chng n bo bun lm. Chng: Ch huy chin hm ... Nhng sao tr con li ch bun. V: Thy chng n bo th. Chng: Con n bo li m nghe ? Lp trng u h tri!
199
Trm hoa ua n trn t Bc V: Lp trng no? Chng: Lp trng bn, th. Phim nc bn m ch. Coi chng t tng y. V: T tng lm sao?
Hong Vn Ch
Chng: T tng t sn ch cn lm sao na. Ch phim nc bn c ngha l khen phim t sn. V: Suy din ti nh! Lin X c nhiu phim hay, song cng c nhng cun phim khng hay th n ch, khng c . Bit u nhng phim y chnh cc ng ch Lin X cng ch y ch li! Chng: Hng, hng... gi con Thu v y. Khng bit ai xui n th, chc li lun iu ch y thi. N bt u tuyn truyn vo tr con ri . Gi n v xem n chi vi con ci nh no, phi cao cnh gic y. V: N b, tnh n ngay thng, thy th no n ni th. Chng: Chng qua l ti em c thi. Tr con n bit th no l hay v khng hay. V: Thi ng ch quan khinh chng n. Tr con n cng bit nhn xt ch li. Chng: Nhng chng phi bit ng v lp trng no m nhn xt ch! V: Lp trng ca tr con l n chi, yu nhn dn, yu lao ng... yu Bc H, Bc Mao... Bc Bun-ga-nin... Chng: Yu bc Bun-gan-nin m ch phim Lin X! V: N ch phim Ch huy chin hm n thch phim Xt-c i tm hnh phc ch n ch phim Lin x u no? Chng: Con h l ti m, khen ch l phi hng cho chng n. Khng th cho chng n t do c. Coi chng nh hng t sn y. V: Th anh l t sn hay ti l t sn. Chng: Ngi no cng c th l t sn c c. n mun n ngon, th mun rng, ci g cng mun, c c ao ao... C i qua cc ca hiu Hng Khay l ng li nhn nhn, ngm ngm... nh th l chm phi t tng t sn ri y. V: Nhng th c ao y nhng ngi lm cch mng khng c dng ? Chng: Lc no tin sang ch ngha x hi y s dng. V: Th lc c gi nhng ngi x hi ch ngha l t sn khng Chng: ... ... ... Thi khng ni na. i xem, i xem... V: Thua ri . Th i xem phim no?
200
Trm hoa ua n trn t Bc Chng: Bt c. Min l i xem. Ngha l l khng nh. V: C phim Dn ch c, li mi i Nam kia. My trm bc xe na. Chng: Tm xem c phim no xem tm tm.
Hong Vn Ch
V: Nghe nh c nhiu phim hay cc ng y cn om, chiu cho chn nhng phim tin cch mng ny i . Gi c phim nh Anh gng nui con th thch nh. Chng: Em thch Anh gng nui con lm ? V: thch. Chng: Th l cht ri! V: Sao? Chng: (suy ngh mt lt) C vn y. Nhn nh ca ti ng ri. V: ng ci g kia? Chng: Em b t sn tn cng tht y. Anh gng nui con l phim Nht. V: Nht th sao? Chng: Nht ch Nht sao na. Mt nc pht xt chinh phc loi ngi. By gi i vi M, l mt nc t bn quc. V: Th ? Chng: Mt nc c truyn thng v s o, rt nhiu anh hng c nhn, cho nn ti kt lun rng vn ho ca nc y l vn ho t sn. V: Gh nh? Nhng cn thiu. Chng: Thiu g na? V:Ngi Nht... ln na ch li. V ln u tin nhn dn Nht b hai qu bom nguyn t ca M cht my chc vn ngi. Chng: Em yn ti ni. V: Ni nh mi hm ch g. Li c Mc, c L. Thi, anh ng lm kh cc c na. L lun p dng vo thc t cng tc khng phi ni. Anh n chng c my ht, ni nhiu qu, phi n ro i. Chng: Nhng m em khng c thch Anh gng nui con. V: Sao anh li cm em. Chng: (Cm t bo Nhn dn a cho v) y ny, bo ng l khng cho chiu ln th hai na. Anh c em nghe nh. 201
Hong Vn Ch
V: (ng ln) Thong th em chn cho con ci gi , ko n git mnh. Chng: Sut t u n cui b phim, ngi xem ch thy mt anh chng say ru, c bc, cc cn, hay nh nhau, tnh nt nh mt thng in. V: kin ca anh th no? Chng: Anh... anh (gt g) cng thy M Lang nh hi in, ung ru, nh bc, cc cn, hay nh nhau. ng y. V: Anh ni tht y ch? Chng: . V: Sao hm i xem v anh khen c m? Chng: Ai khen? V: Anh chng bo - lu lm mi c xem mt cun phim... Chng: Ni nh th m bo l khen ? V: Th ai ni ci x hi Nht trong phim ngt ngt tht. Bun bn la lc, thng trm c bc bp Liu Lang li m trng dy hc gio dc thiu nin, thc ma mai - Chng khc g Xun tc ca mnh. Chng: V: C th khng no? M anh li cn ra v tho v chnh tr, anh phn tch: y ci thng c bc bp n t chc nh bc ri n li gy ra cuc u - Trong lc ngi ta x vo nh nhau th n li hi nht tin chiu bc nht y ho bao, sau ny n thnh mt thng m phm ng l ci thng M. Chng: Ngi ta v vi thng Nguyn Vn M bn c hi Php thuc, n ging ci thng y, ch ai bo ging quc M - Bo ngi ta ng t co l chng c g l chng vin tr M c, ph bnh nh chiu bng qung co lo lm tin khn gi y. V: Th vic g n anh m cng thc mc. Chng: Mnh trt khen m ln c quan, c ng anh ch em i xem. H chen nhau mi ly c ci v. By gi li phin qu thi, bit c ng ca nh cho xong, chng xem chng xung g c, bc mnh. V: Lc xem li c tc tc nh thch sng y, khen ly khen ... Anh ngi cnh ti, thy ti cha kp khen th y nh anh bc mnh cho ti l chm hiu. Chng: Nhng by gi bo Nhn dn ch, c quan ca ng nhn nh ci g l nghin cu chn ri. Chc c im g sai lm nghim trng lm... mi ngh cm chiu y. Mai n c quan chng n li nh mnh n truy - Khen phim g chng khen li khen phim Nht. V: Cc ng ch c quan cng khen c y ch. 202
Hong Vn Ch
Chng: By gi ai cn nhn na. V: Th phim y cng hay y ch, ti g m s. Chng: Em ch c ci ni bng nh m thi. Bo ng nhn nh ri. V: ng Lam s Hi quan Trung ng y ch, c phi bo u. Chng: No ring g ng Lam, c b Nguyn Th Xun no na y cng vit mt ging nh th... V: th hai ngi ch bao nhiu m lo - Bao gi bo Nhn dn vit s hay. y l kin bn c c m. Chng: ng ln nh th tc l to bo ng tnh ri y. Mnh th no cng b qui l b t sn tn cng. (im lng mt lt) V: Ai qui m s - Chnh ph cho php chiu, nhn dn xem sng mt ri. Cn chiu em cn i xem, lm g n nhng chuyn hp hi, vn vt y. Chng: Xem th c sao, ng ny mnh li khen kia. By gi lm th no? V:... Chng: Th no. V: Chng bit th no c. rc ri th by gi khng i xem na. Chng: Ch ti em thi. V: Ti g ti? Chng: Em khen ly khen ... V: Th i qua ca rp thy ngi ta xp hng ly v di ra tn ng y, chc phim phi hay mi ng nh th ch? Bao nhiu ngi khen c s qui g. Chng: Ngi ta l nhn dn th s g. Mnh l cn b mi phin. V: Sao li c ci b Xun, vi ng Lam no m c th nh. Chng: H c g? Lp trng ngi ta vng mi ph phn nh th ch! Chc khng phi thnh phn mnh u. V: Phim hay th m ku rc c ln. Hay l b bnh thn kinh th c. Chng: Chng bit l c hay b na, nhng chc l cn b, ni c v ln lp lm. V: Bit a ch u ko n u tranh cho mt chuyn cho ra l. Ph n m li kh th 203
Trm hoa ua n trn t Bc nh. Chng: Chc u l ph n. V: K l Nguyn Th hn hoi kia m chng l li l n ng. Chng: Cha chc l n ng u. Kh hn n ng nhiu. V: Em chc, khng phi l ph n ng hn. Chng: Anh bo khng phi nam gii. V: Nam gii y. Chng: Anh khng nhn u.
Hong Vn Ch
V: Ph n l phi n M Lang. Mt ngi chng c bc, ru ch, du cn nh th m thc hin li gii ging ca v, khng nh nhau na, chm nom con, c gng xy dng tng lai cho con con khi sa vo con ng ti tm ti li c, nh th l ngi tt c thu chung y ch! Chng: Ai ngi ta rung ng lm g nhng chuyn ngc ngch y. Tri tim ngi ta thnh tri tim i nam i n mt ri. V: Chn nh. Chng: Tnh cm phi nam phi n y cn bit rung ng ci g na... My ci anh lm phim Nht y cng ti. Cho ngay Liu Lang l a ch bc lt. Cho ngay M Lang l bn c nng, trong sch, anh dng, hu i giai cp, c i v bt r, cui cng ng ln u mt trn c phi ng Lam vi b Xun thch khng no. V: Phim no cng th th chn m. Chng: Nhng m d hiu em . bn c, chng phi suy ngh g. V: Nhng m Nht ci cch rung t u. M cn chim ng c m. Chnh ph Nht trong tay bn trm t bn thn M kia m. Chng: nh. Thnh ra ngi Nht chi M, phn i M cng vt v nh. V: Chc th cho nn cc ng vn ngh Nht mi xy dng ln Liu Lang bng gi. Chng: Bun nh, l dn mt nc khng dn ch, n khng c n, ni khng c ni, ri c phi mn ci ny ni ci khc, lm cho ngi nc khc phi suy ngh mi hiu th mt qu nh. V: Khng suy ngh th b c, vi tri tim lm g? Mnh l ngi tng b bn quc n thng tr th mnh cng thng cm vi nhn dn mt nc b chim ng ch! Chng: My ngi vit bo y ngh c nh th th ngy mai mnh n c quan chng lm sao.
204
Trm hoa ua n trn t Bc V: Chng vic g u.
Hong Vn Ch
Chng: My ci ng i din t tng c quan th no m chng xoay, chng truy mnh. V: ngh cho my ng i hc cc ng y bit dng b c i ch li. Chng: Hc cha . iu cn phi c trc nht l s thng cm. Chng ta mi thot khi vng n l, sao khng thng nhau, li hay dn vt hay m nhau. M anh na, sao li khng dm chng li khi h chp m vo u mnh. (mt lt) - Ny em! mnh c phi l ngi na khng nh? V: Sao anh li hi th? Chng: u l u ca mnh hay l u ca ai? V: D dn, u chng phi l u ca mnh, chng l u ca ai chy n gn vo c mnh. Chng: Nhng cn ci cht c trong kia m. V: u ca mnh th c cng ca mnh ch ca ai na. Chng: (mt lt) Th th thch nh. V: Th xa nay anh vn thy b c, tri tim l khng phi ca anh ? Chng: Khng... vi li c phi anh ni ring mnh anh u. V: Nhng sao anh li hi v u c nh th mi c ch? Chng: Anh hi th bit rng lu nay anh khng dng n ci u ny - n ci b ngc ny. Ng quan ca anh ch dng c ci tai, anh ch nghe thi. V ci c gt. Lng anh chc cng nh lng mt s ngi c thu hp mi li, cuc sng tnh cm c ln ln mt t. Mt b phim nu ln mt nguyn t chi mt cuc sng c - nh nhau, bp bm, k tiu nhn nh Liu Lang li cm vn mnh ca tng lai, mt ngi t lc cnh sinh, lao ng xy dng cho lp ngi v sau, anh tng l nguyn vng ca ngi mun cch mng, ngi tt ch.Sao li ph phn l: chng h m cho ngi xem thy mt gii quyt no - Th no mi l gii quyt. ng ca tm hn mnh li th cn thy c ai h m. C chng l t mnh phi ci tri cho tm hn mnh. (mt lt). Khen khng dm khen, ch khng dm ch. T Ch huy chin hm n Anh gng nui con anh khng phi l anh na. Bn tm th khen nhng khi thy bo Nhn dn ch th s... Nhn phm ca anh lu nay khng bit cn hay mt. V: Ai cm chng ta khng c khen ch, ng chng khuyn khch chng ta mnh dn pht huy t do t tng, ni thng, ni tht, ni ht, by t nguyn vng ng bit kia m. C ai cm u. Chng: Chng ai cm, nhng anh c dm tin anh u. Thnh phn ca mnh ni g ra cng t cm thy c th sai c c - tiu t sn bp bnh lm. nng thn th lp trng a ch, v thnh ph d b t sn tn cng. Mt ngi ni ra nh th, trm ngi ni theo, th l bch khu ng t, y th l bt c mt vic g s t ti v thnh phn cng ngn 205
Hong Vn Ch
cch gii quyt ca anh: S sai em . n c em na, em l mt ngi trao xng gi tht, y th m nhiu lc anh cng s. Anh khng dm ni phim hay, phim d. Va ri anh cng s chng ta quay li chnh nhau, nn anh t chnh trc. K anh cng hn thc. Ni di c mnh, ni di c v, ni di c ng. Ch o xui chiu, th tiu u tranh. V: Khng bit ng Lam c cng mt tm trng nh chng ta khng nh. Em tin rng ng cng c th di lng ng. Em tng khi t cu hi cho c Tuyt trong phim khi yu M Lang: Khng hiu yu v ni g, yu v hay ung ru, c bc hay nh nhau kho. Sao khng lt ngc li vn m hi ngay lng mnh l mt ngi con gi phi lm trong mt qun ru mun thot khi ci cnh khng ra g y c mt cnh gia nh m m trong sch yu mt ngi "khng nh nhau na, ch bit lo cho con" th khng xng ng hay sao, anh nh. Thng cm cho ni kh ca con ngi, kh tht. Chng: Khng ni n ng Lam b Xun vi. Ni ngay n v chng mnh V: Th mnh cng phi ln ting ch. Ti khng tn thnh kin ca cc ng, cc b kia m. Sao li khng u tranh. Chng: Anh ng u tranh y, u tranh bn thn em , khng ph tung ci li ng vy lng mnh li th khng ni g c c. D au xt, d c phi rm mu cng phi c rt cho c nhng mt li ng dng cung hng anh, anh c th ni tht c vi em l v ca anh, cc ng ch c quan, cc bn b, b con. Anh phi ph ci hp hi ca anh . Xa nay khng ni l khi phin n mnh, bo v mnh, cng l mt kha cnh ca bnh hp hi. V: Th em vn khuyn anh c ni kia m! Chng: Nhng m em c dm ni khng? Em dm ni sao khng dm ni c quan. em chuyn v nh to nh vi nhau l cha ni c c quan. Anh ch l ch trt thc mc ca em. Em chng thng ni vi anh: Thi mi chuyn b ngoi tai, nhm mt li, ct sao c ng lng nui con , bao gi y s u tranh... V: Em ngh th l khi cn khng chin... phi ui ch v nh ch ... By gi kin thit ri. Chng: Th , nu th anh s ni, ni ht. Trn sai, anh s ni trn sai, chung quanh sai, s ni chung quanh sai, m anh sai anh y cao t ph. Ci g cha hay th ni cha hay, ci g ca mnh km th phi hc, cng trnh lao ng no ca nhn loi m tt p chng ta phi hoan nghnh. Phi ph ci c "b quan to cng", phi lm bt gc n i. V: Anh ni th ni, nhng phi xy dng y, ng c ni cho h, cc ng ch li hiu lm th li kh v kh con. Em chng l g k lm sai h thng hay bo th, h bm ly ci sai ca h. Phi coi chng h li nh nhng n ngm, hoc bi nh mnh bng cch vu khng th kh y.... Chng: Nu qu vic i cn n nh th th cng chu em. V: Chu ? Th cn em v cc con th sao? Chng: Th li quay mt cun phim... V: Phim g kia? 206
Hong Vn Ch
Chng: Em gng nui con. V: Em gng nui con . Chng: . V: Khip! u n ni th. C ng c nhn dn sao li c th nh th c. Vi li anh cng phi thanh ton s hoi nghi ca anh i. My ci bi bo ai tin kia ch. Ngi ta c ngi ta cn ci cho l ng khc. Em c tin u no. Cn anh, anh c tin khng? Chng: Th ai li lc hu n th m em hi. V: Th th cc ng ch c quan, b con xem Anh gng nui con. Ai ngi ta tin ch. Chng: nh! Suy bng ta ra bng ngi. Ci g d m bo hay ai m chu c, cng nh ci hay m bo d th d tri c bo th ngi ta cng ci vo mi tri y ch li. Hung h l hai bi bo y... V: Nh th anh phi tin tng ch - Xem thng con n ng ra sao y ny. Chng: N ng ngoan nh (anh bt chc ging M Lang). Bnh i! con ngoan nh, con ngoan nh! V: Kh, con n ng (mt lt). Chng ta gng nui con cho khn ln, tng lai ca ch l phn con mnh c hng y. Chng: (vn tip tc) Bnh, ngoan nh, con ngoan nh... Ln ln ng c hp hi con nh! (Trch Giai phm ma Thu tp III nm 1956)
* NH MAI Nh Mai l bt hiu ca Hong Nh Mai sinh nm 1918 lng Hong Mai gn H Ni. L con mt gia nh tiu cng chc, ng hc t nh H Ni, t ti nm 1943, sau hc trng i hc Lut khoa H Ni. Hc cha xong th cuc khng chin xy ra nn ng phi b d. Nhng ngay t khi cn l sinh vin ng bt u vit sch. Nguyn l mt thanh nin ham m ch ngha cng sn, ng dch cun Les Principes du Leninisme t ting Php ra ting Vit, v tip theo ng vit cuni sng L nin. Cng trong thi gian Nh Mai xut bn mt cun kch nhan Ting trng H Hi, ngy nay vn cn gi tr v vn thng c nhc ti. Nm 1946 Nh Mai ly v cng l vn s, hai v chng cng gia nhp Vit Minh v cng cng tc v kch. Nm 1948 c hai v chng c c vo Nam, hot ng trong ban vn 207
Hong Vn Ch
cng ca on qun Gii Phng Nam b trong ba nm. n nm 1951 hai v chng c triu ra Vit Bc, hot ng trong ban vn ngh trung ng cho n ngy tr v H Ni. Sut trong thi gian khng chin hai v chng ch ng kch, khng sng tc. V H Ni t nm 1954 n nay hnh nh ng vn sng yn lng v bo ch H Ni khng thy nhc n ng. Nhng thc s th ng c tham gia phong tro Nhn vn-Giai phm v tnh c c bn th ti ca Trn Dn, chng ti bit rng bi "Thi s my" ng trong bo Nhn vn s 5 vi bt hiu Chm Vn Bim chnh thc l ca Nh Mai [1] . Nh vy rt c th ng c vit nhiu bi khc m giu tn, nn chng ti khng bit. Bi "Thi s my" l mt bi m ai cng cng nhn l c gi tr. Tuy l mt cu chuyn tng tng, nhng bi y cng ni ln s thc chua cht trong lng ngi ngh s sng di ch cng sn l mt ch ch trng tiu dit mi tnh cm v bin con ngi thnh mt th my sn xut mi th theo mu t hng ca ng. Chng ti trch bi ny gii thiu tc gi v gii thiu c tm trng chung ca gii vn ngh s Bc Vit hin nay.
Thi s my " Vi mt chic my sa i i cht n c thm tr nh v c c mt cht l lun, ngi ta c th dng my phin dch v vit vn" (Trch bo T quc s 41)
I. Th no l cng bng m ni ci i ny? u nm 2000 Cc bo ch xut bn u si ni ng tin tc quan trng v my "vit vn" di nhng u "git gn" ln T Cng thc trong bi x lun "Nhit lit cho mng cc vn ngh s my!" gii thiu nh sau: "Nh p dng nhng kh nng mi nht ca khoa hc in t, my vit vn hon thnh tho mn c nhu cu vn ngh ngy mt tng ca loi ngi. Nhng sng tc phm ca n, va kp thi va minh ho ng chnh sch, s gii quyt c mi khu hiu phc tp
[1]
nh chnh: Trong cun Tm trng gii vn ngh min Bc xut bn u nm 1957 chng ti nhm Chm Vn Bim l bt hiu ca Nguyn Hu ang. Vy xin nh chnh li l ca Nh Mai - Mc nh.
208
Trm hoa ua n trn t Bc ca cuc sng.
Hong Vn Ch
Mi giy ng h my c th sn xut c t 7 n 8.000 dng vn th. Nu dng sc c v tm hn ngi th phi hng ngn vn ngh s vi mt trnh sch v rt cao, cm ci hng trm nm mi lm ni Do tnh cht Nhn vn ca my nn ta to cho ni ci v bc ngoi, hnh dng mt anh chng: tr, kho, p, ch khc ngi tht l ng nguyn mt ch, khng ni, ci, chy nhy, nht l khng yu ng lng mn li thi" Bo Cng thc kt lun: "Chng ta, nhng con ngi tht, cn hp tc nht tr vi cc ngi my, cn trit dng h v i qun vn ngh s c th chuyn sang cc ngnh cng tc khc, tng cng thm lc lng kin thit thi i in t ca chng ta." Hn mt nm sau ci ngy tin vui truyn i, th hng lot vn s my, thi s my, kch s my c tung ra th trng. Mt s cn b ph trch v vn chng snh my mc mt s ngnh, mt s c quan x nghip nng trng v.v thi nhau mua v s dng. nhng ni , nn vn ngh my c c quyn t lc chut hng cuc sng bnh n, cn l vn ngh s bng xng, bng tht th b gt ra ngoi. Nhc s o Huyn c c i hc lp "nghin cu ngh lm nc mm"; ho s Lp Th c iu sang Mu dch; n s Trong Trng nm bt lm ngh . Thi s My Nc ra B H lm ngh bi Kiu tn rc v thnh phn giai cp cho nhng ngi cn u c m tn d oan. Vn s ng Vn Cay phi ra ch gii lm ngh bn vn kim bn sm. Sm lp v cn khuyn khch nn c min thu, cn vn ca ng Vn Cay th b lit vo hng "v dng" v phi chu th 4 phn trm. Rt t ngi chu qung tin ra mua. i ba v kh tnh li cn ra ri: "Vn chng anh th ra ci ch g! Khng ch li bng chic dp cao su ca ti na kia!". Nh o din Kinh Kha c chuyn sang ngnh nui c vng, mi khi luyn tic sn khu thng ngm c bi li ri tng tng con c vy bc ng ny l iu Thuyn, con c en mt st n l Bao Cng, cp c ui c li mt kia l i nhn vt tiu t sn... Tm li c mt b phn vn ngh s b ti bi ri lon. Ai cng th ght l ngi my mi ra i kia, nhng ai cng chu thua. V c cng bng m ni th "my mc" qu l kp thi s, thng kinh s, li ng khun php, "tt n tt " hn ngi thc ci i ny.
II. V sao m "Lng Qung" ni ghen? nng trng tp th Con n c nh th tr tui Linh Quang. Sut my nm lin k t ngy nng trng bt u xy dng, Quang lm th ca h v kiu, khi duyn dng, khi nghch ngm, khi thit tha yu i phc v nng trng. Mt vi bi th ca anh c b con hc thuc lng. Ni chung anh lm vic tt v c cm tnh ca nhiu ngi. Nhng c u th cng phi c khuyt. Ci khuyt ca anh ta l hay vi phm lut l. Gia gi chnh quyn nhiu ln anh b i chi. Khi th i cu vi c Hay Ru tn ma tn mnh v nhiu ci s i. Khi th l la tm s vi vi g thanh nin, bn v nhng chuyn tng lai trn gii di t. Khi th tr chuyn vi mt s ph n nhm gi tr, iu tra ci vic sao n b v con nt li hay khc nh nhau. i khi cn lm th k ring cho vi lo b mun 209
Hong Vn Ch
vit th gi con chu cng tc tnh xa. Ngoi ra anh cn ba bi nh giy t sch v khng sp xp ngn np, tc khng c ng ngi, o mc chuyn mn khng ci khuy c, sng tc th khng c chng trnh k hoch. Nghim trng nht l khi yu c Duyn, cn b c xng ca nng trng, anh khng h c bo co trc. Tt c nhng iu trn y l lm cho trng ban ni quy Nghim Vn Tc, con ngi rt mc khun vng thc ngc, phi ly lm bc mnh v chng tai gai mt. Tc thng bt b anh v gi riu anh l Lng Qung. C nng trng v sau cng quen gi anh bng ci tn b Tc xuyn tc y. ng ch tch nng trng vn ngi tng tri, hiu r cu "nhn v thp ton", li bit mn ti nn i x vi Lng Qung rng lng. Cng v vy m trong khi c mt s ni mua sm vn ngh s "my", ng vn vin ht l do ny l do khc khng chu dng ci th "my mc" . ng ni: "Cn khi ni ngi ta khng c ngi my m phong tro vn ngh ca ngi ta vn ln rm rm". C lc ng li pht biu: "ng ch Lng Qung vn kh nng phc v nng trng" hoc "Vn th my th hay lm sao bng vn th ngi c". Nghim vn Tc lun lun i lp vi nhng kin , lun lun i nng trng Con n phi c mt thi s my. Tc th chng hiu vn ngh, vn nghic l ci qui g, nhng ch ngh mt cch s lc l: c ci g "tt n tt " y v th phi lao tm tn tr i ph nh i vi Lng Qung. Phn ni quy nng trng tt nhin s c bo m. Tc i hi nhiu ln m c b gt i, bn mu m vn ng mt s anh em cng cnh lm kin ngh ph bnh ng ch tch l cm tnh c nhn, c t tng bao che hu khuynh vi Lng Qung, khng c tinh thn ci tin nng trng, thiu tin tng k thut hin i. Bn kin ngh yu cu ng ch tch phi cho nng trng sm ngay mt ngi my v thay th Lng Qung, nu khng s kin ln trn. ng ch tch b dn vo ci nc khng ng khng c nn quyt nh tn thnh, nhng ng thi ra ch th vn Lng Qung lm th nh trc, chiu c n thnh tch ca anh ta. Th l ch mi ngy sau, Nghim Vn Tc ln bch ho tnh chn lc, mua v uc mt thi s my, c eo bin ng k s 111. m ra mt ca thi s 111 c t chc trng th. Cu lc b treo n kt hoa rc r nh nhng ngy hi ma. Nam n u n mc p. Trc khi vo bn tic, ngi ta th tho bn tn rt nhiu v "anh ta", nht l trong m n b con gi. Mt n cng nhn li my cy khoe khoang: "Cc b ch ! Em c xem mt anh ta hm mi khing v ri. Sao ngi gi m p th, p hn ngi tht chng mnh nhiu. i mt anh ta li c nhn em chm chm lm em ngng c mt". C Duyn (ngi yu ca Lng Qung) cng trong m y. Mun t cho mi ngi bit trnh hc rng ca mnh, c bn vanh vch thut li nhng iu c c v ngi my ng trong t Cng thc. Khng m ai thm n Lng Qung na, Anh tht thu i gia m ng, chng bt chuyn vi ai m cng chng ai bun bt chuyn vi. Cng nghe nhng li tn tng thi s my, lng anh cng nng tru bun phin. Bc vo tic ru. Nghim Vn Tc o mo c din vn khai mc vi nhng cu vn v hng hn nh sau: "Chng ta hoan nghnh ngi bn mi ca nng trng v tin tng tm hn in t ca anh s truyn hi sng vo thi ca, ng hu thc y chng ta tin mau trn ng s nghip..." Tn n con s ng k 111, Tc ni: "Nu em chit t con s , chng ta s c ba con mt nht, n biu hin anh bn chng ta c ba iu tri nht, y l: nhanh nht, ng nht v k lut nht. Ti trn trng ngh t ny s gi tn anh l Ba Con Nht cho n m thut". Quay sang pha Lng Qung, Tc ci c ch, ku gi Lng Qung nn c gng noi gng thi s Ba Con Nht v mi mt, nht l v mt tn trng 210
Hong Vn Ch
ni quy. c xong din vn, Tc chp hai tay ln ngc, nghim chnh ngi xung, o mt lic trm m ph n, y thm ngh: my cng c vi c cm phc ci oai phong lm lit ca mnh. Tip , theo ng nghi l, ngi ta m tm vi chong ph mt Ba Con Nht xut u l din. Ton phng ng dy v tay, nng cc, chm cc, hoan h m m v xut xoa khen b mt phng ca Ba Con Nht qu l tr p. Ngi ta vn nhng nt ch sau lng hn, my chy s s trong bng hn. i mt hn lc sng lc tt, trng tng nh nhp nhy, ch phn mi mt giy hn nh ra khe h con sau gy mt t giy in bi th di p t. Lng Qung c ch nh ln ngm bi th . Ting ngm va dt th ting hoan h li ran nh sm, nhiu c gi nhy cng ln. Mt b m qu xc ng chy n ch Ba Con Nht ng du dng hn trn hn. Mt thanh nin g tai Lng Qung van v mn bi th p t v chp v hc. Trong mt tic ru, ngi ta va n va nc nm khen tng ch tng cu ca bi th. My c ng ru di trm ging ly i ly li nhng cu m cc c cho l l th nht nh: Thi i ti vui p nng vng Rp rn c trng khua vang Bao tay lao ng xy ti p Phn khi nng trng, tin tin hng.. Ri cc c ho s s lm cho cc c b mm mm ci na tnh t na thng hi. Trong khi y Nghim Vn Tc thnh thong li trang trng gt gt ci u, t v hi lng v h h o mt lic ph n Lng Qung th im nh c chp, au kh ngi thu nh mnh li trong bn tic, cm thy mnh b bng qu, ti tn qu. Mi khi trong cc bui hiu h, anh l ci "inh". Mi ngi tha thit ni p anh ngm th. Mi v tay u dnh tng cho nhng vn iu du dng hay bc la ca anh. Mi con mt u m m rt nhn vo anh. Mi i mi u kn o trao ci. Than i! Thi oanh lit t nay cn u na!!! Nhng ai on nht cho Lng Qung l c Duyn xem chng khc , sut tic ru c nhn dn vo mt Ba Con Nht, dng iu m mt, nhiu ln nh ri a, tha, cc hoc gp nhm thc n a ngi ngi cnh. Lng Qung ni ghen mt cch thc th v chong vng.
III. Tm hn in t ca Ba Con Nht Hng ngy hng ngy vo hai bui sng chiu, nhng bi th rt t sau gy Ba Con Nht u c Nghim Vn Tc cho ngm trc my phng thanh. Ht ca tng "My gt v", "in v", "Nc v" li t cnh "Chung th ma xun", "Cnh ng ma h", "Hp tc x ma thu". Bi no cng m u bng "Thi i ti vui" on gia th no cng c "C trng khua tay lao ng..." on kt bao gi cng c my li ku gi "Phn khi... tin hng..." Ni n nhim v th sao cng nhc nh "B n b ung mt ngy, nhng khng b c my cng vinh quang". Yu nhau th pht trin mi ci t duy nht l "Yu nhau d trn mt i Xin ng m ui m ri lp trng". Tm hn in t ca Ba Con Nht c mt iu nh vy, nht nho truyn hi sng vo thi 211
Hong Vn Ch
ca, bao trm mi cu chuyn, mi tm tnh, mi cm ngh ca c nng trng Mi em b chn b hc i Ba Con Nht cng ng ng ngm nga: "B n b ung mt ngy..." Mt chiu ch nht, Lng Qung i chi rng vi Duyn. C bn chuyn ci xin th b Duyn chnh lun: "Xem ra m ui l li... Coi chng ko li nh ri lp trng!..." lm cho Lng Qung th di sn st. Thm thot ti hi ma. Nng trng CON N thu hoch tt c t chc mt tinh n mng thng li. Ch trong nhy mt Ba Con Nht sn xut c "Bi ca v ma thng li" ngn ri cu. Ni dung vn ging cc bi cng loi ny do Ba Con Nht sn xut nh "Ca lm c thng li", "Ca i sn thng li", "Ca pht huy sng kin thng li", ngha l li vn: "Ti vui la vng... c ht ca vang... tay lao ng... b n b ng qun sao v ma... phn khi tin hng cng nng tr kt on v.v" Nghe xong mi ngi li v tay mt cch hp thi trang. My c ru di quen l li ly vi cu cc c b mm ci. Lng Qung li thy bc bi trong ngi, bt dy nh chic l xo, u ngng rt cao, pht biu: "So n th! Nht nh nc c n th m b con cng thch c !" Nghim Vn Tc bn ni gin nh Cha thy qu Sa Tng kch vo con chin ca mnh, hi cp tc vi mt s cn b trung kin ph phn Lng Qung. Mt ngi ni: "ng ch Lng Qung nng u c a v thy th ca thi s Ba Con Nht c mi ngi yu thch th sinh ra ghen tung bt mn" Mt ngi phn tch: "ng ch Lng Qung ni xu bn ph bnh thiu xy dng, kiu cng khng chu hc hi nh th l t tng ph hoi". Nghim Vn Tc qun c chp tay ln ngc trn trng nh mi ln, vi v ln din n vn ng l lun kt ti Lng Qung coi thng s thng thc vn ngh ca qun chng v phm vo chnh sch on kt gia ngi "my" v ngi "tht". Tc ra kin t chc mt cuc ti vn th gia Lng Qung v Ba Con Nht. Nhiu ngi gi tay ng h Tc. Tc nm chc phn tht bi nhc nh ca Lng Qung v nh th l c c dp vi anh. C Duyn ln din n xin c kin. Lng Qung hi hp i, tin tng t nht ngi yu ca mnh cng s bnh mnh. Nhng khng! Bng ging c quyt, c ni: "Nu ng ch Lng Qung thua, ti kin quyt s ct ng luyn i v ti khng mun ly chng ti, khng tin b" Lng Qung mm ci chua cht Anh ngng cao u nhn ti vi tn ngi "gi" ang c m qung tn sng kia. Ngay sng hm sau, ton th nng trng ngh bui lm, ti cu lc b chng kin mt cuc thi ti vn ngh "khng tin khong hu". Nghim Vn Tc c ch nh lm trng ban gim kho, ngi gia phng, hai bn tay chp li t gia ngc, r ra dng nhn vt quan trng. Bn t l Ba Con Nht ng, ng b knh kiu. Bn hu l Lng Qung ngi thiu no. u bi thi nh sau: "T cnh tri xun" Tc nh knh bo hiu bt u. Phng hp tr nn im lng. Ch cn nghe thy ting rui bay vo vo, ting my chy s s v ting ngi bt ku son sot. Khn nn Lng Qung cn bt mi mi c cha y dm cu th m Ba Con Nht tun ngay mt bi th 3000 cu. Th l cuc thi chm dt. Lng Qung thua hn hoi. M hi anh v ra, nt mt rn rm li. Anh c ch nh ngm h Ba Con Nht. Ging anh au n xt xa (ging ca ngi tht bi chua cay) khin b con lm tng anh mun lm ni bt ln tm hn in t thit tha ca Ba Con Nht v ngi ta cng v tay m . 212
Hong Vn Ch
Bi th cng vn quanh i qun li nhng cu nh: Rc r vn xun, cc n vng Hoa o ti n bo Xun sang Dng xy nhn loi, tay lao ng No m t y mi v vang Nh my khi vn, thng li Cng nng tr thc thy vinh quang Xun sang phn khi ta u ha Kin thit nng trng, tin tin hng! hay
Qun n, qun ng, ch qun i Ch qun t nc, my tri ma xun

Vi c ru di li lm ci vic thng l l nhi li vi cu l th, khng qun ho s s cc c b thng hi. Nghim Vn Tc ng nh ng dy, ra lnh b mc, ri ri phng thi, mt khng qun lic ngc o xui, chc mm th no ci dng iu quan trng ca mnh cng lt vo i mt xanh no y
IIII. Ba iu ng cht v ba iu hn T sau ci ba hng thi, Lng Qung khng c Duyn oi hoi n na. Cng ngy ci v tr ca anh cng b xung. Nghim Vn Tc li qut nhng ln roi ph bnh tn bo vo nhng sng tc phm ca anh, gy thnh d lun rng ri khin cho c nng trng thnh kin vi th anh n th anh lm ra ngm ln ch vi khc l ngi ta nhao nhao ku ti, ku i bi, ku lng mn. C ngi li chp ln dm ci m phong kin t sn, tiu t sn v.v Mt ba, mun o lng ngi, anh l mt vic gian di l k lo tn Ba Con Nht xung mt bi th mi ca anh ri em ngm. Nghe xong, lp tc Tc ng ra lm nhm phn tch lm cho c nng trng nc nm khen hay. Anh lin ni r s tht l bi y chnh anh lm th mt s khng tin, cho l anh khuch khoc, mt s khc (trong c c Duyn) th li ni: "Tho no, bn mnh nghe xong cng ng ng, cm thy bi th ti qu" Ring Nghim Vn Tc th ao to ba ln ph phn anh v ci ti li dng tn tui ca Ba Con Nht c ting khen, xc phm n uy tn ca lp ngi "my". Lng Qung b chng chi gia cuc sng y ry thnh kin, b chung quanh khng hiu mnh, b ri v lnh nht M tt c ch ti ci "my ngi". Nghim Vn Tc v ci ngi "my" Ba Con Nht v t v gic kia, sng sng yu qui gia ci nng trng ti p ny. Anh cm phn cao . Mt bui chiu thong thy bng Duyn tin v pha Cu lc b, anh lin theo sau. Duyn vo bung t Ba Con Nht, bn tay cn y du my chng t c va c xng v l vo thng y. Anh ng np sau rem ca nhn vo, bng thy Duyn ngoan ngon qu 213
Hong Vn Ch
xung trc Ba Con Nht thm th xin mt bn tnh ca. Duyn vn nt ch. Ting my s s chng mt tch tc. Ba Con Nht nh ra sau gy mt cun giy. Duyn gi ra ngm nga khe kh: Nghe em! ng qun nhim v Ch mt lp trng Trn i anh s yu em v.v Ngm xong, Duyn p bi th tnh vo ngc v ngc mt m ui nhn vo i mt ny la ca Ba Con Nht. Lng Qung thy si sc trong tim. ngh rng rn ny ra. Nht nh phi cho vi nht dao. Anh th tay vo ti ly ra con dao nhp, m c hai li loang long sng v anh tin vo. Duyn git mnh quay li, hi mm ci lm anh bi ri. ly can m, anh bn dng dc tuyn n: C c 3 iu ng ti cht. iu th nht l c cm d my lm tn thng n o c ca my. iu th hai l c n bc tnh v chung v thu, y l ti phn bi. iu th ba l c git cht mt thin ti l ti, phng hi n ci vn qu nht ca x hi l con ngi. Duyn bnh tnh p li: Ti cht khng ng tic, ch tic l cht bi tay ngi hn. Anh c 3 iu hn khng ng sng. iu hn th nht l anh mang ting lm ngi m thi vn th phi chu thua my, iu hn th hai l anh n cp ci tn ca my c ting khen, cn iu hn th ba l anh nh dng dao hi ngi tay khng, m ngi li l ngi n b con gi Lng Qung m mt khc rng rc v b ra v. n mng khng xy ra, ch c lng anh rm mu au thng. (Thc s Duyn vn yu anh nhng vn phi lm th no gio dc ngi yu.) My hm sau Lng Qung gp ng ch tch, xin rt lui ngh lm th, xin c chuyn cng tc khc. Nng trng ang thiu chn qut chung nga. ng ch tch sp xp anh vo chn , ng thi c an i khuyn khch anh. Anh lm vic cn c nhng m m vn thc khuya tip tc lm th, nhng vn th ngm ngi ni ln: Nhng xt xa, nhng nc mt khn ngui Nhng ting ht mun chim, Nhng pht tri tim ci Ti chp ni bun vui mi mi (D em chng nghe ti) Ti vn ca Lanh lnh chuyn i Lng hng tin: Ngi s hiu lng ti.
V. on kt rt cng thc nhng cn thit S l d sao i na th my vn ch l my. Kh nng ca my ch c hn. Tm hn in t ca Ba Con Nht d c Nghim Vn Tc nng niu n my i na cng tr nn tm thng kh cn v nht nho. Nng trng CON N bt u ngy nhng vn iu nhai 214
Trm hoa ua n trn t Bc i nhai li mi.
Hong Vn Ch
Nhng bi v thi s chnh sch ca thi s my t bi th vi nghn tr i c phng thanh sng sng chiu chiu lm cc b gi bun ng, cc ng gi bc dc bt tc vt ru, cc con trai bt l tai, cc c gi thanh xun th nguyn ra: Kh lm bit ri, c lm ri. Cn c Hay Ru th chch chong vi ba tp ru xng li trc mt Ba Con Nht m c kha. Nghim Vn Tc th gi mt quyn lut v chng nh nhau ra can. Cui cng c nng trng kin ngh ln ng ch tch i qung Ba Con Nht vo kho cha ng nt. Tc c k thnh tch ca Ba Con Nht hng cu vn quyn uy ca my. C nng trng phn i Tc quyt lit, li cn i qung c ci t sch v cha trong bng Tc i nhn th. Tc ly lm s hi, vi vng chp hai tay ln ngc, ri khc, trang trng y ht bc chn tu thy mi gi khng hiu ni chnh o ca mnh. Sau Nguyn Linh Quang c tr v chc v thi s ca ca mnh. Nng trng giao cho c Duyn xung chung nga n. Cuc ti hp din ra bao nhiu mng mng ti ti. Nng trng tr li i sng thc ca con ngi. B con li hc thuc th Lng Qung, nhng bi th hin thc x hi ch ngha, rt ngi, ca tng tnh yu lao ng, sng to yu t nc v yu cuc sng v i mun mu mun v Tin sau cng: Nhng s vic xy ra nng trng CON N tng t xy ra mt s ni khc (tng s dng sai lm ngi my) v cng i n mt kt lun cng thc nhng rt cn thit nh k li trn y. 1956 (Trch bo Nhn vn s 5 xut bn ngy 20-11-1956)
215
Hong Vn Ch
CHNG IV: CC NH HC GI
Hin nay Bc Vit c ba nh hc gi, c uy tn trong nc v ngoi nc. C ba u l gio s i hc. y l cc ng: o Duy Anh, Trn c Tho v Nguyn Mnh Tng. C ba ng u tch cc tham gia khng chin v hot ng trong phong tro Nhn vn-Giai phm v u b ui khi trng i hc. Chng ti xin gii thiu c ba nh hc gi cng vi nhng bi vn h vit u tranh i ch min Bc phi thc hin t do dn ch. O DUY ANH ng o Duy Anh l mt nh hc gi ton quc u bit v ng c cng son nhiu b t in v nhiu b s c gi tr. Thu nh ng Thanh Ho, ln ln ng theo gia nh vo Hu hc. Xut thn lm thy gio v tham gia cch mng trong phong tro Tn Vit, hi 1930, sau ng quay ra vit sch v xut bn sch. Trong khng chin, ng lui v Thanh Ho, sng gia mt ngn i ho lnh gn Sim, v tip tc vit sch. Nm 1952 ng b triu i Vit Bc, nhng ln ti ni, ng khng chu ni kh hu, b kit dn sc kho, nn n cui nm 1953 phi thu ngi th bng xe p a ng v Thanh Ho. t lu sau ng dy s trng D b i hc. V H Ni ng c b dy i hc Vn khoa. ng l ngi im m, trong cc bui hp ng t pht biu lun tr nn gay gt th ng hay ln trnh. Tuy vy gn y ng lp, vit nhiu bi trong Nhn vn vGiai phm ln n chnh sch l nh vit sch kho cu hn l nh vit bo, nn ng vn a lm, hn l cng kch ph. kin v mi khi cuc tho cng ng hn v phe i ca ng. D sao ng vn phn tch t m nhng sai
Chng ti trch my on vn sau y ca ng gii thiu li tranh lun khch quan v t tn ca mt nh s hc, tht l khc hn vi li vn bt chin ca c Phan Khi hay l ca ng S Ngc.
Mun pht trin hc thut Ti mun gp mt s kin vo vn xy dng nn hc thut ca nc nh. Chng cn phi tho lun, ai ai cng phi tha nhn rng nn hc thut ca ta hin nay thp km, lc hu. Trong s nghip kin thit kinh t v vn ho xy dng mt nc Vit Nam dn ch theo hng x hi ch ngha, cng tc hc thut, cng tc nghin cu khoa hc, c mt vai tr trng i, v cng tc ny m khng pht trin th khng nhng kin thit vn ho m c kin thit kinh t cng khng th i xa. Nhim v ca chng ta l phi lm th no cho cng tc y p ng xng ng c nhu cu kin thit. Nhng mun nhn nh nhim v y cho ng n, cn phi nh gi ng mc tnh hnh hin ti ca cng tc hc thut.
216
Hong Vn Ch
Trong thi khng chin, tinh thn mi ngi u cng thng hng v yu cu "tt c cho tin tuyn", cho nn ci tnh trng cng tc nghin cu khoa hc khng c sn sc v ngi tr thc khng c xem trng, tung nh chng t ra vn g. Nhng t ngy ho bnh tr li th tnh hnh khc hn. Mi ngi, Chnh ph cng nh nhn dn, u nhn thy rng trong s nghip kin thit kinh t v vn ho, nghin cu khoa hc l v cng cn thit. Gii tr thc cm thy su sc rng y l c hi h c th em kh nng chuyn mn ra phc v v mi ngi u hi vng rng, vi s sn sc ca Chnh ph i vi cng tc nghin cu khoa hc v s gip ca cc nc bn, h s c iu kin hot ng d dng, khc vi cnh cht vt gay go ca thi khng chin. Th m quang cnh nghin cu khoa hc cha thy khi sc, cng tc hc thut vn c tiu iu, gii tr thc li dn dn mt phn khi. Chng ta phi c can m nhn nhn thc t y, thnh khn nhn ra nguyn nhn th mi c th tm phng ci thin tnh hnh c. V cha c chnh sch c th v vn tr thc cho nn trong quan nim ca ngi cn b chnh tr, c khi l ngi gi trch nhim iu khin v lnh o bc cao, vn tn ti ci thnh kin khng tin kh nng ca ngi tr thc. Do , trong thc t, ngi tr thc khng c cm thng nng trong yu cu chuyn mn ca h, m tri li, h cm thy lun lun b ngi cn b chnh tr chn p. Theo ti thin ngh th cng tc chuyn mn cn bn phi do nhng nh chuyn mn ph trch - nu khng c th phi o to m iu y khng phng hi g cho nguyn tc chnh tr lnh o. Trong a ht khoa hc t nhin, s xm phm ca nhng cn b chnh tr vo a ht chuyn mn nh th c nhin l rt tr ngi cho cng tc chuyn mn, nht l cng tc nghin cu khoa hc. Trong a ht khoa hc x hi th mi t cng khng km. V khoa hc x hi chu s lnh o ca chnh tr trc tip hn cho nn ngi ta rt d ngh lm rng h ngi c lp trng v nng lc chnh tr vng vng th tt c iu kin cn bn cn thit lm cng tc v khoa hc x hi. Bi th chng ta thy khng t trng hp, hoc nhng cn b thun tu chnh tr hoc nhng cn b chnh tr mn danh hiu chuyn mn, c c ra lnh o mt t chc vn ho hay hc thut. Nh th th cng tc nghin cu khoa hc kh lng c quan nim v hng dn ng n. Thi qu d di ca ngi lnh o i vi s nghin cu, do trnh chuyn mn cn non gy nn, v thi lng on hc thut do quan nim hp hi v lp trng gy nn, c th to thnh ci tc phong nghin cu hi ht, thiu nghim tc v chnh xc, rt c hi cho cng cuc nghin cu chn chnh. Tm li, chnh ci t tng khng tin v coi r tr thc dn n s ng dng lch lc ci nguyn tc rt ng n v quyn lnh o ca chnh tr, do cng tc hc thut ca chng ta, v khoa hc t nhin cng nh v khoa hc x hi, gp nhiu cn tr m vn b hm vo tnh trng lc hu. Nhng mun chm dt tnh trng y, mun cho hc thut pht trin c th khng th lm th no khc c l da vo ci c s sn c, cc nh tr thc chuyn mn Vit Nam, tc l o qun ch lc ca cng tc hc thut. Do vn mu cht cn phi gii quyt trc ht thc y cng tc hc thut tin ln l vn tr thc. Ci iu kin cui cng, m khng th thiu c, cho hc thut pht trin l t do t tng, t do tho lun. y ti khng vch ra hn ch t do t tng ni chung v nhng tc phong quan liu b phi, c on l nhng ci tc hi nghim trng trong mi ngnh cng tc. Ti ch mun nhn mnh hai hnh thc hn ch t do t tng tc hi nng nht i vi hc thut l bnh gio iu v bin chng ca n l bnh sng bi c nhn. i 217
Hong Vn Ch
hi th 20 ca ng Cng sn Lin X t co nhng tc hi ca hai bnh y trong cng tc t tng v hc thut, nht l v khoa hc x hi. Phn ln cc nh cng tc l lun cng nh cc nh trit hc, s hc ch l "nhc li nhng khuyn co, cng thc v n c m h lt i lt li chiu" (Mi-cai-an). [1] Thm ch ngi ta cn cho rng "khoa hc x hi ch c th pht trin nh nhng nhn vt phi phm, cc nh hc gi khc ch c vic l ch gii v ph bin nhng tc phm ca cc lnh t" (Kommounist). [2] nc ta th bnh gio iu v sng bi c nhn li cn trm trng hn, khin ngi ta, v lun bn v vn g, cng u phi bt u dn nhng n ca Mc-ng-ghen v L-nin, hoc nhng kin ca Sta-lin hay cc lnh t khc, , hoc pht trin thm nhng kin y, hoc g b ti liu, xoay s th no gn vo khun kh ca nhng cng thc rt ra t nhng kin y. Xin ch mt ci t d gn y. Nh vn phn k ca lch s Vit Nam v vn hnh thnh dn tc, chng ti nhn thy rng nhiu ngi nghin cu khng dm c kin g mi ngoi nhng iu cc nh kinh in ca ch ngha Mc hay cc v lnh t ni v cc vn y. [3] Bnh gio iu v sng bi c nhn li dn thng n ci t t tng c tn: h thy ai c kin g vt ra ngoi nhng cng thc c, nhng khun kh sn c th ngi ta chp ngay cho nhng ci m d s, nh ci danh hiu ci bin ch ngha chng hn, nhng m nh th rt d bt mm bt ming ngi ta. T tng khng t do th khng th t do tho lun c. Mc du khng ai cm tranh lun - cc nh lnh o vn thng ni nn m rng tranh lun nhng trong thc t th s tho lun b th tiu t gc ri. Nghin cu hay ngh lun mt vn g, nhiu ngi ch nm np s khng kho th chch ra ngoi ng li t tng chnh thng c tn. i vi nhng ngi y, cng tc hc thut tr thnh tr xic leo dy. Con ng hc thut phi l con ng ci thnh thang mi ngi t do i li, ch khng phi si dy cng ca ngi lm xic. Phi tr b nhng bnh gio iu v sng bi c nhn tr li t do cho hc thut. Phi p dng chnh sch "bch gia tranh minh" m ng Cng sn Trung Quc thi hnh i vi cng tc nghin cu khoa hc, ci ch trng m ng Lc nh Nht gii thch rng: "T do suy ngh c lp, t do tranh lun, t do sng tc v t do ph bnh, t do pht biu kin ca mnh". V im ny ti khng th ni g hn. Ti ch xin nhn mnh rng ci t do chng ta ch trng y, cng nh kin ca ng Lc nh Nht, khng phi l t do theo li t sn, m l t do dn ch trong ni b nhn dn. Gii tr thc Vit Nam ng ch i mt s gii quyt mnh bo v cn bn. (Trch Giai phm ma Thu tp III nm 1956)
[4]
[1] [2]
Phin m ch Mikoyan Tn mt t bo [3] S gia Vit cng l ng Trn Huy Liu c vit mt bi bo gii thch rng: x hi Vit Nam bt u hnh thnh t nm 1930 l nm ng Cng sn ng Dng ra i. ng o Duy Anh phn i l thuyt nn ng vit cun Vn hnh thnh x hi Vit Nam, trong ng bc thuyt ca ng Liu v ch trng rng x hi Vit Nam hnh thnh t thi Bc thuc. [4] Bi trch trong sch ny thiu nhiu on. Xem ton vn trong Giai phm ma Thu tp III (talawas).
218
Trm hoa ua n trn t Bc TRN C THO
Hong Vn Ch
Trn c Tho, nm nay 45 tui l con c Trn c Tin, mt tiu cng chc tng s ti S Bu in h Ni. Lc ng cn hc trng Lyce Albert Sarraut, ng t ra ht sc thng minh. Cc thy dy ng, nht l ng Ner ku ln l khng chm ni bi ca ng. ng t ti trit hc nm 1935, v nm sau ng u trong k thi vo trng Normale Suprieure bn Php. Sau ng thc s v trit hc v dy Sorbonne. bn Php ng nghin cu thm v trit hc, x hi hc, vit nhiu bi trong cc tp ch vn hc. Lc u ng theo ch ngha "Existentialisme" ca Jean Paul Sartre, nhng t 1946 ng thin v ch ngha Mc, gia nhp ng Cng sn Php, v vit bo kch ng Jean Paul Sartre. ng ny kin ng ti to, nhng to cha x, th ng Tho p tu i Mc T Khoa, ri thng ng v Bc Vit (nm 1951). V n nh, ng b gi trong mt khu rng ho lnh trong chin khu Vit Bc v cng tc ngi ta giao cho ng l dch nhng truyn n ch vn t ting Vit sang ting Php. Nh lnh t H Ch Minh bo ng: "Ch c sch v ngoi quc nhiu, nay ch mi v hy nn hc hi nhn dn trc ". Mt phn v qu nhn ri mt phn v chn nn, nn mi ngy ng ng 18 gi, ch thc n v lm vic chng 6 gi. ng Trn c Tho l in hnh ca mt nh tr thc say m ch ngha cng sn v nghin cu ch ngha y trn sch v. S say m tiu tan t ngy ng bc chn v nc v ngy nay sau kinh nghim Ci cch rung t ng hon ton tnh ng. Bi ng vit sau y ph by tt c s au xt ca ng, tuy nhin ng l ngi y thin ch, nn ng cn ang c gng mang trit l ra sa cha nhng "sai lm" hng cu vn tnh th v ng vn cn tia hy vng trong y lng l c th thc hin c ci l thuyt cao siu ca ng Marx. Tuy vy, ging vn ca ng cng y mt v bc dc khng km nhng ngi khc. Mc du ng Tho hi sinh a v cao qu Php tr v nc tham gia khng chin, ngy nay ng vn b quy l phn ng s mt, tay sai ca quc.
Ni dung x hi v hnh thc t do Vn t do v t do cho ai, t do i vi ai, t do lm g. T do ca qung i qun chng, y l mt ni dung chn chnh m ch ta thc hin v cn bn, v c iu kin pht trin khng ngng. Nhng y t chc chng ta, tuy xt v ni dung l dn ch thc s, nhng li b lng on bi nhng bnh nng n: quan liu, mnh lnh, gio iu, b phi, sng bi c nhn. y l mt cuc u tranh cch mng tin hnh trong ni b nhn dn, bng ph bnh v t ph bnh, ng tranh th cho mi cng dn nhng iu kin hot ng chnh ng v 219
Hong Vn Ch
cn thit gp phn vo nhim v chung, chng s km hm v ln t ca nhng phn t lc hu: quan liu, b phi, sng bi c nhn mi cp lnh o. Phi ni r mi cp lnh o, v nu xt n c nhn th nhng bnh y cn kh ph bin vi mc tin trin ca x hi ta by gi, nhng c cng v lnh o th n mi c iu kin gy tai hi ln cho nhn dn. Nhng sai lm nghim trng phm phi trong Ci cch rung t, chnh n t chc [6] , kin thit kinh t v vn ho l nhng dn chng hng hn. Nhng sai lm y th nhn dn mi a phng v nhiu cn b cp di, mi ngi trong phm vi ca mnh, t lu trng thy r, v phi chu ng nhng tai hi gy ra cho bn thn mnh hay chung quanh mnh. M v nhng s vic y c tnh cht ph bin, vn rt kinh nghim cng khng n ni kh lm. C th nh trong Ci cch rung t, c bit l t 4 v t 5, nhn dn c nhiu kin xc ng, da vo nhng bi hc hin nhin ca lch s Cch mng Vit Nam, vo l tr v o c t pht ca ngi thng dn. V d nh trc nhng nhn nh t trn a xung v tnh hnh nng thn, thi phng lc lng ca ch v mt st c s ca ta, th qun chng v cn b cp di c nhiu thc mc. Do qu trnh thc t phn phn phong, t chc khng chin ca ta tt nhin l mt t chc ca nhn dn lao ng di s lnh o ca ng, v nu c bao gm mt s phn t phc tp th nhng phn t y ni chung cng c gio dc t hay nhiu trong thc tin u tranh, phc v nhn dn. Vy c s ta nng thn trc Ci cch rung t cng khng th no xu n th. N cn c ci to, nhng khng n ni phi kch hng lot. M theo l tr thng thng ca ngi dn th nu thc s t chc ca ta b lng on nghim trng, thm ch nu t chc ca ch li "lng vo t chc ca ta" th lm sao m chng ta li khng chin thng li? n cp huyn v cp tnh th ci ni dung "chnh n t chc" li cng qui g, cui cng, theo tnh cm t pht v thng yu bn ng i, khng ni g n o c v nhn sinh quan cch mng, th cng khng th no kt n c s chin u ca ta mt cch n gin, chung chung v trch nhim v khinh con ngi n mc y. C th mi a phng m nh trn lan, th tnh cht tri ngc, phn tnh phn l ca cc nhn nh chung v tnh hnh ch v ta pht hin ngay trong vic lm. Nhng v c cu ca b my lnh o c hng mt chiu, rt nng v t chc v phng tin thng, cng bch, m nhng kin ph bnh ca nhn dn hay cp di th li hon ton cho cp trn quyt nh c nn xt n v c tho lun hay khng, cho nn nhng bnh quan liu, b phi, sng bi c nhn trong t chc lnh o c iu kin khch quan pht trin, y mnh phong tro n p t tng, pht qua quy tc dn ch, bin nhng kin ch quan thnh "lp trng" bt di bt dch. Nh nhng iu kin y m nhng phn t lc hu, bo th, ngn cn kin ca qun chng, cn tr vic sa cha sai lm, cho n lc tc hi ln qu, c s b tn tht nng n, chnh n t chc huyn v tnh pht trin theo mt th ch nghanng dn lu manh ho. R rng nhng phn t quan liu b phi ly thnh kin ca h lm ng li ca lch s, bin nhng sai lm ca h thnh bnh xe v tnh ca lch s. Mt b my hng mnh, xy dng dit th, n lc khng thy th th li quay v bn, ly bn lm th m p ph ba bi. Sai lm trong Ci cch rung t v Chnh n t chc l mt trng hp in hnh, nhng thc ra th trong mi vn khc nh kin thit kinh t v vn ho, cng phi ch cho c tai hn ln lao, ng thi cng c nh sng ca i hi XX pht ng phong tro t do dn ch, mi bt u rt bi hc kinh nghim. R rng rng phng php ph bnh thng thng trong ni b t chc khng sa sai kp thi nhng sai lm ht sc quan trng. Cn nhng sai lm tng i nh hn hoc tc hi m thm hn th tt nhin li cng d xu xo. Cn phi c s xy dng tch cc ca nhn dn mi ngn nga c nh hng ca nhng phn t bo th, lc hu, nhng ng quan liu, nhng ng s din, nhng ng b phi lun lun cn tr ng li qun chng ca ng. Nhng v chng ta cn thiu tp qun t do, vic ph bnh cng khai t chc lnh o thng d gy thc mc. D ni dung 220
Hong Vn Ch
ph bnh c ng chng na, d kinh nghim c cho hay rng khng t vn trc qun chng th khng th no gii quyt kp thi, nhiu anh em vn ch ch trng nhn xt v "thi ", truy nguyn t tng: thiu tin tng, bt mn, t do t sn, thot ly lnh o, thm ch l bi nh ch ", " cho ch li dng!". Nhng anh em y khng thy rng nhn dn c s lnh o ca ng th ng cng phi c s xy dng ca nhn dn, min l cui cng th nhn dn thc hin ch trng chnh sch ca ng. M nu trong li ph bnh c phn "bt mn", th c ci bt mn y mi sa cha c sai lm, c ci bt mn y th lnh o mi tho mn c nhn dn. Lnh o theo ng li qun chng khng phi ch l ngi trn m "tm hiu qun chng". V nh th vn cn l t mnh t trn nhn dn, m ngi lnh o khng c quyn t t mnh trn nhn dn. Kinh nghim Ci cch rung t l mt bng chng in hnh. Khng cng tc no tp trung chng y phng tin thng v cng bch, b my t chc c rn gia nh mt ng c hin i kin c, nhng cng v th m khng nghe thy kin ph bnh ca nhn dn ri i n ch lm ngc hn ng li chnh sch cch mng, tn cng ba bi, ph hu c s. Chnh lc Trung ng tin tng rng nh t chc cht ch m nm c ht th bin chng php ca lch s quay li vn : t chc thot ly qun chng, lnh o rt yu, ch o lung tung. Chng ta c th nhn nh: vn t do nhn dn min Bc hin nay c th trc mt l t do i vi nhng phn t lc hu, bo th, quan liu, gio iu, b phi sng bi c nhn nm mi cp lnh o m cn tr s pht trin ca ch dn ch nhn dn, lm lch cng tc lnh o ca ng, gy ra nhiu tn tht nghim trng cho t chc ni chung l km hm cng cuc kin thit min Bc, tranh th min Nam. Nhim v chng nhng phn t y cn bn l nhim v u tranh vi bn, tin hnh bng ph bnh v t ph bnh. Trong bn tham lun c trc i hi th VIII ca ng Cng sn Trung Quc, ng ch ng Tiu Bnh, hin gi Tng B th ca ng Cng sn Trung Quc ni: "ng khng c quyn vt ln trn qun chng nhn dn, tc l ng khng c quyn ban n, cng bch, mnh lnh i vi qun chng nhn dn, ng khng c quyn xng vng xng b trn u nhn dn". (Trch Giai phm ma ng tp I, 1956)
* N lc pht trin t do dn ch Trc ht, chng ta phi nhn nh r ngha v ni dung ca phong tro t do dn ch ng pht trin trong nhn dn. Cn bn n l phong tro quc t, do i hi ng XX ca ng Cng sn Lin X pht ng, v ng lan trn rm r trn khp th gii. Nhn dn Vit Nam vi s lnh o ca ng v Chnh ph, kin quyt u tranh chng quan liu b phi, sng bi c nhn, chnh l thc hin ng li cch mng ca i hi XX ca ng Cng sn Lin X, do ng Lao ng Vit Nam truyn t. C anh em lo rng vi t do dn ch c pht trin, giai cp t sn s ngc u ln. Chnh nh th l nh lc vn . T ngy ho bnh tr li, chng ta m rng phm vi kinh doanh t sn, chng ta h ho h u t; nh th h cng c tho mn mt phn kh, m h cng khng c sc lm g khc. Nhng ngi c vn ph bnh l 221
Hong Vn Ch
nhng ngi lao ng tr c v lao ng chn tay, phc v nhn dn v trung thnh vi ng, nhng cha c iu kin pht huy kh nng v phc v c kt qu, thm ch cn b km hm, ch p bi nhng phn t quan liu, b phi, sng bi c nhn Ci t do m h mun pht trin l t do ca ton dn ph bnh lnh o, v lnh o chnh l lnh o ca mnh, m c ph bnh th mi xy dng c mt t chc hp l, bo m nhng iu kin cn thit mi cng tc c kt qu tt, mi cng dn c gp phn vo nhim v chung. Ci t do y l quyn ca ngi cng dn, n c hon ton cng nhn v bo m trong ch ta Chng ta phi n lc m rng dn ch, pht trin ph bnh trong nhn dn. ng ch ng vch li, nhng khng th lm thay: T do khng phi l ci g c th ban n. Trong nhim v thc hin phng chm ca i hi XX ca ng Cng sn Lin X, ng hng ng li ku gi ca ng Cng sn Vit Nam, hng ng phong tro pht trin t do dn ch trong nhng nc dn ch nhn dn anh em, ngi tr thc Vit Nam c phn trch nhim quan trng. Ngi tr thc hot ng vn ho, cn t do nh kh tri th. C t do mi y mnh c sng tc vn ngh nghin cu khoa hc, ci tin k thut. Pht trin t do l nhu cu thit thn ng thi cng l nhim v s 1 ca ngi tr thc cng nh ca ton dn. i hi XX ca ng Cng sn Lin X bc trn nhng kt qu tai hi ca tc phong lnh o vi phm hnh thc t do. Ring trong cng tc vn ho, mt s b phn nghin cu sng tc nh b phn khoa hc x hi, theo bo co ca ng ch Mi-cai-an, b hu nh t lit Hnh thc t do l t do c nhn C nhn phc tng tp th, nhng tp th cng phi c c nhn xy dng v hnh thc t do trong phm vi php l nhn dn l iu kin mi c nhn gp phn thc s xy dng tp th. Xt n tnh hnh th gii mi y, l tng t do c nhn li l l tng ca nhng ngy tin ti, l tng ca ch ngha cng sn by gi ng bt u tr thnh mt thc t lch s Lin X. Nhng ngh quyt lch s ca i hi nh hng su sc n cc nc dn ch nhn dn anh em v phong tro cng nhn v nhn dn th gii. Nc ta khng th no ng ring: chng ta s tin ln ch ngha x hi di nh sng ca ch ngha Mc-Lnin gt ra nhng nt xu ca i Stalin, vi ni dung chn chnh xy dng trn kinh nghim kin thit ch ngha x hi trn ton th gii, trong y di hnh thc ny hay hnh thc khc, nhim v ca v sn chuyn chnh l pht trin t do c nhn. (Trch bo Nhn vn s 3 ra ngy 15 thng 10 nm 1956)
[1]
NGUYN MNH TNG Nguyn Mnh Tng l mt ngi ni ting l thng minh, v mi 23 tui ng hai bng Tin s lut khoa v Tin s vn khoa. ng theo hc trng Albert Sarraut H Ni,
[1]
Xem ton vn bi vit trong Nhn vn s 3, bn trch trong sch ny khng y (talawas).
222
Hong Vn Ch
sau sang Php hc Montpellier. Sau khi v nc, ng c b dy Trng Bo h. B bc i ng b ngh dy, ra lm trng s. Nm 1946, ng c chnh ph H Ch Minh c i d Hi ngh Lt, nhng v xung t vi V Nguyn Gip, nn khng c d Hi ngh Fontainebleau. T 1947 n 1950 ng lm trng s khu III. Trong khi bnh vc cho cc b co trc to, ng hay dng li l vn hoa "ni mt" ch , nn ng b chuyn sang ngnh gio dc. ng b coi l phn t "ngoan c", khng chu "lt xc" nn thng b kch . C ln cn b t ra v kch nhan l Phi hp li lng m ng, nhng ng khng thm tr li. T 1952 n 1954 ng dy Trng D b i hc, v sau ngy nh chin, ng c v dy trng Vn khoa i hc H Ni. Chng ti gii thiu ng Nguyn Mnh Tng bng hai bi ca ng. Mt bi nhan " Va khc va ci" gii thiu ng Nguyn Mnh Tng Tin s vn khoa, v bi Nhng sai lm trong Ci cch rung t gii thiu ng Nguyn Mnh Tng Tin s lut khoa.
Qua nhng sai lm trong Ci cch rung t, xy dng quan im lnh o Li son gi: ng Nguyn Mnh Tng c bi din vn ny trong mt cuc hp ca Mt trn T quc H N i ngy 4 thng 10 nm 1956 vi t cch i din cho tr thc th . Mt trn T quc l mt t chc c tnh cch "tp nham" m chnh quyn cng sn thnh lp vi mc ch la nhng phn t "lng chng" vo cho tin b kim sot. N l bin thn ca Mt trn Lin Vit ngy xa m c ngi gi l Mt trn L V, hot t hn na l: Mt trn Lng Vt. V tnh cch phc tp ca cc hi vin m a s thuc cc thnh phn "bt kham" nn s kim sot ca ng khng my khi c chu o. Trong my thng ma Thu nm ngoi, vo lc chnh quyn ng b dao ng, th s kim sot gn nh mt hiu qu. l l do khin lut s Nguyn Mnh Tng c dp li dng c hi v hon cnh kch kch lit ch bng bi din vn ny.
Bi ny khng c ng trn cc bo xut bn H Ni, nhng khng bit bng cch no lt ti Rangoon, sang Paris.
Bi din vn ca ng Tng lm rung ng th gii v ln u tin c mt nh lut hc ng trn lp trng php l ca cc nc vn minh ln n chnh sch ca ng Mao Trch ng v chng trnh Ci cch rung t ra t 1926 v p dng ln u tin H Nam. Ngy nay, va ng 30 nm v sau, v da trn kinh nghim au xt ca Bc Vit, ng Tng ln ting tuyn b rng chnh sch qu d man, khng c my may nhn o v hon ton tri vi cc nguyn tc cn bn ca php l m nhn loi cng nhn hng my ngn nm nay. 223
Hong Vn Ch
ng Tng cng l ngi tr thc Vit Nam u tin, sng di ch cng sn, m c can m ln ting ni rng: "Ti l tr thc", khng c t ti mc cm, khng "mt kh th ca giai cp". Nh vn ho Nga Boris Pasternak trong tc phm Bc s Zhivago ca ng, cng nhc li mt cu th ca Puchkine: "Ta l tiu t sn, ta l tiu t sn" ni rng thnh phn tiu t sn khng c g ng h thn c. S gic ng v on kt ca cp tiu t sn s chn ng v tiu dit ch cng sn trong hu bn th k hai mi. l kin chung ca gii tr thc sng trong bc mn st.
Tha cc qu v, Hi ngh Mt trn Trung ng hp nghin cu cc sai lm trong Ci cch Rung t v chnh sch sa cha sai lm y. Hm nay ti c c kt trc ton th Hi ngh cc kin m trong mi ngy va qua ti trnh by trong t tho lun, vi tinh thn thn trng ca ngi tr thc khng bao gi qun trch nhim ca mnh trc nhn dn v lch s nc nh. Ti phn khi c nghe bn ph bnh ca ng Lao ng do ng Trng Chinh c trc Hi ngh. Nhng ti cng phi th rng lng phn khi ca ti mt phn b gim i, v ti nh li kt qu tai hi ca cc sai lm phm trong cng cuc Ci cch Rung t. Ti xin php cc v c knh cn nghing mnh trc k nim nhng ngi v ti cht oan, khng phi v bn tay ca ch m chnh ca ta. Trong cuc khng chin anh dng ca ta, nhng ng bo hi sinh, c th ni c, cht vi trong lng chan cha ni vui sng v cht cho s nghip gii phng dn tc khi nanh vut ca ch. H cht v ch, cho ta, l ci cht tch cc, ci cht v vang, ci cht oanh lit m T quc ghi nh mun thu. Tri li, cc ngi cht oan v cc sai lm trong cuc Ci cch Rung t ny, lc tt th, cay ng au xt v cht vi mt danh. Chng ta xo b ci danh , nhng con chu ca cc nn nhn ti no m khng ngm ngi? au n hn, by gi ta lm th no m bin ci kh cc ca ngi tt th thnh mt nim an i cho h c? Nu chng ta duy tm v tin rng linh hn cn tn ti th mt phn no ta chuc li c ti li ca ta. Nhng ta duy vt v cc ngi y lc cht cng l duy vt. Do , ci ni kh cc ca h ta bit r rng by gi ta khng th no th tiu c na. Quyn hn ca ta khng ti . Nhng ci g ta c th lm c, ta cn lm, nh l n b mt phn no s tn thit ca cc ngi y, v chng minh ta thm tha ni au kh ca h khi h t trn l ta cng quyt rt bi hc kinh nghim au n v sa cha cc sai lm nghim trng m h l nn nhn. Vi tinh thn ca mt ngi trong qun chng, ca mt ngi cng dn au kh trc bao nhiu ci cht oan ca ngi v ti, ti xin php trnh by my kin xy dng. Ch yu ti s ph phn v truy nguyn cc sai lm trong Ci cch Rung t, nhng theo ti cc sai lm ny ch l biu hin in hnh v bi t nht ca nhng thiu st trong s lnh o ca ng Lao ng. Do ti xin c gp kin xy dng quan im lnh o ca ng Lao ng. Ti sao ti li tin nh vy? L v, khng nhng trong Ci cch Rung t chng ta phm sai lm nghim trng m c trong nhiu khu vc khc na. Trong cc khu vc ny, sai lm 224
Hong Vn Ch
cng a mt s ngi trong qun chng n ci cht th thm. Do , nu ch cc b ha cc sai lm, chng ta khng th rt c bi hc kinh nghim, chng ta s khim khuyt vi s tn nhim ca tt c cc ng vin ng Lao ng, vi s mong i ca ton dn. Chng ta phi kin quyt khng cho cc sai lm y ti din v tc hi na. l nhim v ti thiu ca chng ta i vi cc ngi cht oan. Tnh hnh nc ta hin thi ra sao? Tnh hnh y c bi quan khng? l vn nhn nh thi. Nhng ci ch yu l ta khng nhn tnh hnh y vi con mt bi quan. Vy s tht khch quan nh th no? Nhn vo nng thn, ta thy hin thi tnh trng thiu on kt rt ph bin. V thi hnh sai chnh sch ci cch, ta i lp cc tng lp trong giai cp nng dn, cn b c v mi, chi b c v mi ca ng. Trong khi p tan giai cp a ch, ta khng phn bit i x, ta cho cht chc th thm nhng ngi hoc gi c hoc th u m ta khng ch trng tiu dit. Ta ch cn c li cc bi gio hun cho ng bo nng thn trong bo Nhn Dn l ta hiu mt mi nng thn hin gi ra sao. Nhn vo cc cng xng, cng trng, ta thy g? C c bo Nhn Dn thi, ta thy Chnh ph gi cc phi on i thm cc anh ch em cng nhn, y lo h, bt buc thi hnh quy ch lao ng m Chnh ph ban ra. Ngha l th no? Ngha l giai cp cng nhn phi lao ng sn xut hai nm nay m khng c bi dng ng mc. Lng nghe d lun ng bo H Ni thi, ta c bit rng c it ra mt doanh nghip quc gia lng ph bao nhiu triu trong khi di ch Php thuc, cng doanh nghip y mang li cho thc dn quc cc s li khng l. V Mu dch na nm nay, ng bo ca thn nh th no, ta bit. No chn p cc nh kinh doanh t nhn, no lng ph bao nghn triu trong khi thc hin chnh sch, no tn nhn vi cc ngi bn sc lao ng cho mnh, no a ra th trng sa h m khng bao gi ngh n tnh mnh ca ngi m, ca tr s sinh, no tung ra b hng, thuc l mc, phm n sc khe ca nhn dn, no bt lc trc hin tng vt gi ngy cng ln trong khi nhim v ca mnh l phi bnh n n. C th ni c, sut ngy m khng u l khng c li on trch Mu dch. V h khu th cn b t v khng phi l nhm duy tr trt t an ninh, ph v c s ca ch, tri li quy nhiu nhn dn, to ra mt i sng thnh th iu ng cho tt c. Nu cc v cn nhng dn chng c th, ti ch xin nhc li h s mnh mng, thu lm cc thc mc cay ng ca ng bo Th trong i hi ln th ba ca nhn dn H Ni va hp cch y hai thng. Ni v chnh sch khi phc kinh t, ta thy g? S vn m cc nh cng thng mang ra kinh doanh ch l mt phn ti tiu, s cng nhn lm vic trong cc doanh nghip t nhn khng c ngha l g. Tri li ta thy tt c mt phong tro cc nh t bn thu hp hot ng ca h, hoc chuyn hng bng cch m ra quay ch, bn nc ma, hay dt vi thc vi v vn, hoc ng ca n vo vn khi ng chm n S Lao ng v vn cng nhn, vi S Cng thng v vn ng k v nguyn liu sn xut, vi S Ti chnh v thu kho c bit. Thu b sung a bao nhiu ngi n ch ph sn, c k n ch t st. Cc ngi tiu thng bun thng bn mt, y chic xe hng tiu ty trong ph, cng c np thu, cng nh cc ngi sut ngy lm vic cng s hay cng xng, ti v thc m dt vi thc kim thm tin thn. Hng trm, hng nghn cng chc c v hu, vi gia nh ca h, trc y sng bng lng hu tr, hai nm nay khng c ai chiu c n, cht dn cht mn, c ngi m u xung sng t t, c ngi hai ln ung c dc quyn sinh. Cn nh cc cn b th ta c cn ni n khng? Ta c trng mt mi, qun o h, ta ch cn hi con s nhng ngi qua cc phng khm bnh, cc bnh vin, ta lic mt nhn h n ung nhng g trong ba cm, l ta hiu kh cc ca h. 225
Hong Vn Ch
Ta qun th no c cc ng bo tp kt ra ngoi Bc, s phn con ci h H Ni, Hi Phng, s phn chnh ca h bi t qu ni! Kh cc nht cho cc anh ch em l khng nng ta uc vo mt i sng gia nh khuy kha trong lc thm su. Cc hin tng trn y c ng khng, ti ch yu cu cc v c bo Nhn dn, nghin cu cc h s chng cht ln Mt trn Thnh H Ni sau i hi ln th 3 va ri, nghe ngng li than phin ca qun chng, nhn nhn cc quang cnh din ra di mt ca cc v l cc v hiu ri. Qu thc nh ng Trng Chinh tuyn b, uy tn ca chnh ph, ca ng b tn thit rt nhiu. Th ti sao ng bo chng ta li kh cc? Phi chng v cn b ca chng ta non, hp hi, cha thm nhun l lun cch mng, khng tn trng gi tr ca con ngi, cc nhu cu v i hi chnh ng ca n? Phi chng v ta ang mc trm trng bnh u tr ca cch mng? Cc iu l c, ta khng h chi v ta cng khng th chi ci c. Nhng nhn nh nh vy vn cn hi ht. Ta phi i su hn na. Khi trong Ci cch Rung t ca ta, ta thy bao nhiu ngi b t ti, b git oan, trong bao nhiu ngi dn u t tng gp phn khng nh vo s nghip cch mng, khi hin thi nng thn vn c ngi b nh p, ngc i, khi ta khng xy dng c on kt gia cc ng bo, th ta phi nhn nh rng cc sai lm ta mc trong cuc Ci cch Rung t ny ch l nhng biu hiu cc ca cc sai lm ta phm, v cc sai lm y nu ln, nh ti trnh by trn y, mt vn cc k quan trng l vn lnh o ca ng Lao ng. Do , ti yu cu cc v cho php ti bt u nghin cu cc sai lm trong Ci cch ri sau khi truy nguyn cc sai lm y, t my kin v vn lnh o. I. Vn php l trong Ci cch Rung t Ta sai lm nghim trng trong Ci cch Rung t, ta c th trnh c sai lm y m vn bo m c ng li cn bn ca cch mng khng? Ti gi nhi cng quyt rng c. ng li cch mng ca ta i hi g? Rung phi tr v ngi cy. iu ny rt ng khng ai c th chi ci c. Nng dn l i a s trong nhn dn, nng dn l qun i ch lc ca cch mng, nht nh cch mng khng th no thnh cng c nu ta khng tha mn nhu cu thit yu v cp bch ca nng dn. Khng cn phi l mt nh chnh tr cao, mt nh cch mng tho, cng nhn thy iu y. Ch cn nhn lch s cch mng t thi k c i n gi l hiu ri. Nh vy v nguyn tc, ta tn thnh ch trng Ci cch Rung t. V phng php, ta c nn ban n cho nng dn khng? Nht nh l khng. Nng dn ta trong bao nghn nm kh cc di ch bc lt phong kin v mt trm nm nay di ch bc lt thc dn. ng bo nng thn ta lm than nh vy, mt ht kh th con ngi. Ta cn khi phc kh th ca ngi nng dn, xy dng cho h tinh thn ch nhn ng trn t nc. Do ta thy cn thit phi pht ng t tng ca h h nhn c phn minh k th ca h, h vng giy nm ly quyn th nng thn. Nhng t y tr i, ta thy khi pht cc sai lm. Sai lm ny, ng Trng Chinh nhn thy l ch: ta qun hn ta hin thi nm chnh quyn v chnh quyn y, nu ta bit s dng n, khai thc n mt cch sng sut, nht nh ta vn thnh cng nhng ta trnh c bao tai ha lm ta au kh hin thi.
226
Hong Vn Ch
Con ng ng Trng Chinh i tin ti kt lun y l con ng chnh tr. Cc anh em ti l nhng nh lut hc, ch l nh chuyn mn v l lun trn c s chuyn mn thi, trng thy kt lun y ngay t khi chnh sch pht ng v Ci cch c ra. Ti sao? V gii php chnh quyn c th l gii php php l, m bo thng li hon ton ca cch mng nu ta bit mang n ra phc v chnh tr v cch mng. Ta mun g? Tm k th ca nng dn, ca cch mng tiu dit n. Nhng ng thi nu ta bit lo xa, nhn xa, ta cng khng qun rng cng l ca cch mng, mun bo ton c uy tn v thng li ca cch mng, phi bit nh ng ch. Khi a ra khu hiu th cht 10 ngi oan cn hn st mt ch th khu hiu ny khng nhng qu t mt cch v l m phn li cch mng l ng khc na. Mun chng minh iu ny ta ch cn nhn thc t: kt qu sai lm ta phm khi thc hin khu hiu ny rt tn thit cho uy tn ca cch mng v cho bn thn bao nhiu chin s cch mng. Nu khng phi l phn li cch mng th l g? Khu hiu ca php l th khc hn: Th 10 ch st cn hn mt ngi b kt n oan. Th ta c lo ngi rng 10 ch st khng? Khng, v ta nm chnh quyn, v cch mng ta thnh cng. Nh vy k th ca cch mng chng sm th chm, nht nh hoc ci thin, gic ng, hoc lt vo li ca ta. Khu hiu ny li ch: khng mt ngi oan no b kt n. Do , khng c cc kt qu cc k tai hi din ra hin thi. Lm th no thc hin c khu hiu y? Kinh nghim php l ca hng nghn nm lch s th gii cho ta bit rng ta c phng php tm ng ch m nh, khng nh trn lan, khng nh ngi v ti. Ti xin php nhc tm tt sau y cc nguyn tc cn bn m php l nu ln t mc ch y. Mt nguyn tc u tin l khng hnh pht cc ti phm qu lu ri m by gi mi khm ph ra. Ti sao? V rng vn bng chng kh gii quyt c, tang vt mt, nhn chng c ngi t trn, c ngi khng nh r cc s vic h mc kch. Hn na, s d hnh lut pht cc ti, l v cc ti y xm phm vo trt t x hi: tc hi cho nn nhn v gy tc dng xu trong qun chng. Nhng khi ti phm qu lu, trt t x hi ht b xm phm ri, nn nhn khng cn au kh, tc dng xu ca ti cng ht, thi gian hn gn cc vt thng. By gi li vch chuyn c th khng nhng kh thu thp c bng chng kt ti m li gy mt s no ng trong x hi khng cn thit. Chnh x hi thy qun li hn l nh. Mt nguyn tc th hai l trch nhim ca phm nhn th ch mt mnh phm nhn phi chu, khng c trch nhim chung ca v con, ca gia nh. Nu trch nhim truc hnh lut ca cc ngi c quan h vi phm nhn khng nhng l bt cng m li cn gy cc s rung ng v ch trong x hi. Hn 400 nm nay khng mt nc Ty phng no lm vic na. Trch nhim trc hnh lut ch l mt trch nhim c nhn m thi. Khng nhng th, v phng din nhn o, th cc phm nhn qu gi c min ngh, min t v cc v thnh nin c chiu c. Mt nguyn tc th ba l mun kt n mt ngi phi c bng chng xc ng. Phi c nhn chng l nhng k mc kch s phm php v cung khai mt cch c th, r rng, chc chn. Mt nhn chng thi cha , t ra cng phi c hai nhn chng cung khai ph hp vi nhau mi c coi l ng k. Cung khai ca cc nhn chng phi n khp vi nhau v trong qu trnh phm php cc tang vt thu c phi c tc dng hp l, st hp vi kt qu do cuc i tra mang li. Mt nguyn tc th t l th tc iu tra, xt x phi bo m quyn li ca b t nhn. B t nhn c quyn nh lut s bo cha cho mnh, v khi thiu iu kin nh lut s, khi no 227
Hong Vn Ch
l mt trng ti, Ta phi c lut s bo cha khng, cho b can. Trong tt c, giai on iu tra trnh cng an thm vn trong phng d thm, buc ti trc ta, quyn li ca cng t vin ngang vi quyn li b can, ngha l nu cng t vin a ht l l buc ti, b can a ht l l minh oan. Cuc u l din ra trong tt c qu trnh iu tra, truy t, xt x gia cng t vin v lut s. Cc v thm phn ngi xt x phi l v t, ng gia theo ri cuc u l din ra di mt mnh. Nh th mi nhn nh ng v x cng minh. To n xt x khng chu lnh ca ai trong khi xt x, ch bit xt x theo lng tm ca mnh v cn c vo ti liu trong h s, sau khi nghe hai ting chung buc ti v g ti. Ngi thm phn phi c m bo lm nhim v ca mnh m khng s ai khin trch hay gy kh khn cho mnh c. Khi iu tra thm vn, tuyt i cm khng c dng phng php tra kho, nh p, hnh h b can, mm cung cho b can, da nt hay d d hn. Khi no c iu nghi ng th b can c min ngh. Nu b kt n th cn quyn chng n ln ta trn. Nu b kt n t hnh th li cn quyn xin n gim trc v Ch tch Chnh ph. Con ngi ca b can, trong tt c qu trnh truy t v xt x phi c tn trng trit , khi b can ra trc ta th khng c xing xch h v khng lc no c dng nhc hnh i x vi h. Theo mt nguyn tc cn bn, khng phi v mt ngi tc hi cho mt ngi khc m ngi y phi chu trch nhim trc hnh lut. Tc hi cho ai th ch nu trch nhim v phng din dn s, ngha l bi thng thi ca ngi tc hi. Mun truy t ngi y thi hnh hnh lut i vi hn th phi chng minh rng hn phm mt ti, ngha l phm vo mt iu khon no qui nh trong hnh lut, v hnh lut khng bao gi c tc dng i vi qu kh c: nu hnh ng ca mt ngi din ra trong thi k m hnh lut cha quan nim l mt ti th ngi y khng th mang ra truy t c. Khng nhng b can phi phm mt ti qui nh ri trong php lut, m ta li cn phi xt xem rng lc phm ti y b can c thc, c ch phm php hay khng, hay l v tnh m phm php. S i x trong hai trng hp y khc nhau. Lc ti nhc li cc nguyn tc ny th c v cho rng nh th l phin phc, phc tp. D nhin ri, nhng tt c vn l: ta c mun git ngi v ti khng? Nu khng th khng th no lm khc c. Hn na, mun nhn nh vn cho ng, ta khng nn ng vo v tr mt ngi hin thi khng dy da vi php lut, mt ngi mt cng v chnh quyn. Ta phi ng vo cng v ca b t nhn; lc y vn rt sng t, khng nhng ta i thi hnh cc nguyn tc php lut, ta cn c gng tm hiu thm cc nguyn tc mi m bo ngi oan khi b cht. Nu mang ra p dng cc nguyn tc y vo cuc Ci cch rung t ca ta, ta s lm th no? Th tc ci cch c din bi nhng s trng tr bn cng ho gian c hay phn ng, ta s khng giao cho mt ta n nhn dn, c bit nh ta lm vi tt c s thiu st v phng din php l m ta bit. Tri li, sau khi pht ng t tng ca nng dn, ta s nghe li h t co k th ca h. Ta s y nhim to n nhn dn thng lp cc h s, ta n, vi b my v kinh nghim ca n, tip tc iu tra, kim tra, ly cung chng, truy t, lun ti, xt x. Ta m bo trit cho b t nhn quyn bo cha ca h, ta yu cu cc lut s lm trn nhim v ca h, ta tn trng trit con ngi ca b t nhn. Ta ch th ght v kt n, trng pht ti ca n phm thi. Ta tin tng ta n, ta m bo cho cc v thm phn lm vic ngoi s iu khin ca chnh quyn, mt cch bit lp, ti ni bit lp ch khng phi c lp, theo lng tm ca cc v v cn c vo h s v kt qu ca cuc thm vn.
228
Trm hoa ua n trn t Bc II. Cc nguyn nhn sai lm
Hong Vn Ch
Theo nh ti nhn nh, vi ch quan ca ti, cc nguyn nhn sai lm thuc hai loi, c loi trc tip, nhng nu ta phn tch loi ny th ta s i ti mt loi th hai m theo ti l nhng nguyn nhn chnh, ta cn ch . Cc nguyn nhn trc tip ta trng thy ngay. S d khi nghin cu chnh sch ci cch, ta khng ngh n gii php php l a ra iu ha vi gii php chnh tr, phi chng l v ta khng bit gii php php l? Nu khng th l s thiu st nghim trng ca cp lnh o. Nhng ti tin rng khng phi nh th u. S d ta khng n gii php php l l v ba l do: 1. Quan im ta-ch, th-bn ca ta rt m h 2. Ta bt chp php lut, ly chnh tr ln t php l 3. Ta bt chp chuyn mn Quan im bn-th, ta-ch m h Cc hin tng trn trng quc t v trong nc rt nhiu v r rt. Trn trng quc t, trong cc nc dn ch ca ta thi, ta thy nhng iu lm ta suy ngh. Ta thy chng hn nhng ngi sut i hi sinh cho s nghip cch mng, gi nhng trng trch trong chnh th cch mng, ri bng nhin phi trut quyn, khai tr ra khi ng, tng giam, thm ch c khi b git na. Ri t lu sau, ta li thy cc ngi y c khi phc cng quyn, ng tch, cng v, ngi no b kt n t hnh ri th c an tng li cc i k nim cc lit s m T quc ghi tn mun i. Trong nc ta, qua cuc Ci cch Rung t ta thy bao nhiu cc chin s cch mng thnh tch lng ly, c ngi ngc gn ti hai huy chng khng chin ( ngoi thnh H Ni) b kt n l phn ng, cng ho gian c v, sau khi nhn ti, b tng giam hay b hnh hnh. y l khng ni n cc ngi trong qun chng b hi sinh oan. i vi cc nn nhn ny, ta c th mt phn no hiu cc sai lm phm, v h thiu hay khng c thnh tch cch mng hay khng chin. Nhng i vi cc ng vin u t, tinh hoa ca dn tc, lc b x tr nh ta bit, th ta t hi trong u c ca nhng ngi x h c ci g m ta gi l l tnh khng? Ngay mt thng dn, khng phi l mt nh chnh tr hay vn ha, ch s dng ci l phi ca mnh thi, cng khng th no hn hp ngi xu vi k tt nh vy c. Ta phi t vn rng cn b t trn xung di, tham gia Ci cch Rung t, khng phi l ngi in cung, cng khng phi l ngi ch mu, dng tm ph hoi. Nu nh th th ta s gi h n bc s chuyn mn cha bnh thn kinh, hay n cng t vin ca cc ta n. Nhng khng phi nh th, ta tin nh vy. Do , kt lun m ta tin ti, d mun hay khng, l cc cc cn b y c mt quan im rt m h v ta-th, bnch. Cn g au n hn l cu ta c nghe ta nh c ta na. Nu nh vy th ta cn phi nhn rng ta khng phn bit c bn v th. Ta c li cc bi gn y ng trong bo Nhn dn ca cc ng ch b x tr oan, hoc cc ng chn y ni, hoc khng ni, nhng ta u hiu cc ng ch y nghi ng nhng ngi kt n cc ng ch, khng phn bit c bn v th. V vy nn nh c bn, git c bn. Ti thy y l mt iu cc k quan trng. Nguyn do u? Phi chng mt tinh thn cnh gic qu cao n ni m qung, mt t khuynh m ta thng mc trong giai on u tr ca cch mng? y khng phi l ni v lc m ta cn phn tch su sc iu y. 229
Hong Vn Ch
Ch yu l ta nhn thy rng mt nguyn nhn sai lm l trong quan im th bn rt m h. Nu ta khng kp sa cha sai lm, xy dng li quan im th bn, mt ngy kia ta s li phi khc trn k nim ca nhng v c cng nht vi cch mng, vi nhn dn. Ta cng quyt khng th no tnh trng y ti din ra c. Bt chp php lut Gio s Ba Lan Mahelli ni chuyn B T php, cho ta bit rng bn Ba Lan, khi cch mng thnh cng, cc nh chnh tr bt chp php lut. H quan nim rng h ti nng m nhn cc cng v lnh o trong ngnh t php, b buc t php phc v trit chnh tr m khng m xa n cc nguyn tc cn bn ca php l. Kt qu l chng bao lu b my t php sc sch, khng nhng khng cng c c chnh th cch mng, ngc li, tc hi qu nhiu gy bao nhiu kh khn cho chnh quyn cch mng. Sai lm y uc un nn kp thi: hon cnh khch quan dy mt bi hc cho ch quan cc nh chnh tr, lnh o chuyn mn phi nhp trng hc tp, trc non 2 nm, sau 5 nm, qua php l, phc v chnh tr v cch mng. iu ny khng lm chng ta ngc nhin. Trong giai on u tin, chnh tr say sa vi cc thng li thu v d nhin cc thng li y v i lm vo tnh trng t mn v bao bin. Nhng qun tr mt nc, c bit mt nc ang xy dng chnh quyn cch mng, ngha l mt ci g v cng mi m v kh khn, khng ging nh l ra ng li v khu hiu tranh u cch mng v vn ng qun chng lm cch mng. Hai khu vc hot ng y tuy quan h mt thit vi nhau, nhng mi ngnh hot ng c k thut v quy lut ca n. Lc nh chnh tr bao bin, bt chp hon cnh khch quan kinh nghim xng mu ca lch s, th chng sm th mun ta thy din ra nhng tai hi hin thi lm chng ta au xt. Trn con ng bao bin v t mn y, cc nh chnh tr b thc y bi nhng thnh kin i vi php l v tin rng php l l ci gy ch dng chc bnh xe, khng hiu rng, tri li, chnh php l gip xe khi lt, khi gy tai nn. Nguy hi hn l chnh tr t t mnh ln trn php lut. Ngay trong trng hp chnh tr sau khi t mnh ln trn php lut, cn gi vng thi chn chnh, cng gy ra bao kh khn ri. Php lut ch yu ra nhng ci g c th lm c, ci g khng c php lm, do nhn dn vng tm bit r ng m i. Nhng tm hn qun chng ch c n nh khi no qun chng bit r rng ci g b buc mnh cng ng thi b buc nh cm quyn. Tri li, khi php lut ch g b qun chng m khng g b nh cm quyn th nh cm quyn mi lc c th v ra cc ng mi m qun chng cha tng bit. V vy qun chng hoang mang: ci g hm qua lm c, ngy mai vi s c on ca nh cm quyn c th b coi l phi php. Hoang mang y ln ti cc khi tc dng ca s thay i thi ny ca nh cm quyn khng nhng nh hng n tng lai, m l nh hng c v qu kh na. l trng hp nh cm quyn, lc t t mnh ln trn php lut, gi thi chn chnh ng mc, hung h l khi nh cm quyn s dng quyn th ca mnh mt cch lng quyn, nh ng Trng Chinh nhn nh. Quyn x t ngi mt cch n gin nh vy tri vi lut php: ch l mt gii php chnh tr m thi. Nu m cc ngi s dng quyn y li khng s dng vi tinh thn chnh sch ca lnh o, s dng mt cch lng quyn th kt qu th no, hin thi ta trng thy r. Bt chp chuyn mn Cc nh chnh tr bt chp php lut. Nhng nu cc v y tranh th kin ca cc nh chuyn mn v cho php cc nh chuyn mn t kin th cc nh chuyn mn cng s yu cu cc nh chnh tr nn ch n php lut, v dng php lut phc v cch mng. Nhng tic thay, trong 10 nm va qua, ta thy mt tnh trng qui g. Chnh tr m nh u c chng ta n ni hai ch lp trng lm ta mt n mt ng. Nu c dng mt 230
Hong Vn Ch
hnh nh duy tm, ti v lp trng nh ci oan hn ngy m theo ui k no hm hi ngi ch ca n. C mt iu l, l cc anh em cng nng, cc v lnh t khng bao gi ni n lp trng trong sinh hot hng ngy. Tri li, cc cn b v ng vin tiu t sn khng lo ngi g bng s mt lp trng. V vy, nh n n, m ming ra l nu lp trng ri. l tinh thn t ti ca mt giai cp mt kh th, qun rng mnh ng trong hng ng cch mng. D sao, Vit Nam chng ta cng xy ra nhng s vic nh sau y, ta cn ghi nh con chu ta ci mun thu: khi chn mt ngi vn li t, ta khng hi ngi y c bng vn li v vn li bao nm, ta ch hi: C lp trng khng? Kt qu l t hai nm nay, ring trong th H Ni, hng trm tai nn xy ra do cc ngi vn li t c lp trng m khng nm chuyn mn. Khi a ti bnh vin mt bnh nhn cp cu, vn mang ra tho lun trc tin l: Bnh nhn thuc thnh phn giai cp no? Cha cho a ch th mt lp trng. n cht mi chng minh mnh c lp trng giai cp (hin tng do B.S. Nguyn Xun Nguyn a ra). Ti sao c nhng hin tng qui g nh vy? L v chnh tr chim ng tt c cc khu vc trong nhn thc ca chng ta lm chng ta mt c ci nhn o ti thiu ca con ngi, lm chng ta khc t cc chn l. Chn l cho bit rng chnh tr khng th no thay th c cho chuyn mn, khng lm c vic ca chuyn mn. Nu nh vy th t ra chnh tr cng hi ca chuyn mn mi l phi. Nhng khng. Chnh tr nghi ng chuyn mn, khng tin chuyn mn. Lc th cho rng chuyn mn l do vn ho v khoa hc t sn quc xy dng, l v dng ( l mt sai lm nghim trng cc ngi tin nh vy cha c Lenin). Lc th cho rng cc nh chuyn mn khng phi xut hin tng lp c bn, cng hay nng, th khng c m bo v thi lng chng, lp trng lng lo, d l 10 nm nay h bc chn vo ng cch mng v chng minh nhit tnh ca mnh i vi s nghip gii phng dn tc, kin thit quc gia. Theo ti, y l mt vn then cht. Cc anh em tr thc khng chin thng phn nn rng ng Lao ng thiu tn nhim h. H au kh m nhn thy rng mc du h tri qua bao nhiu th thch, chu ng bao nhiu hi sinh, tri qua bao nhiu gian nguy, ng vn cha tin h. No h c yu sch g qu ng u? H c i lm B trng hay i s u? Khng. i a s cc anh em tr thc ni chung, khng m c cc cng v, cng tc lng ly u, h vui lng nhng ch cho cc nh chnh tr, cc ng vin. H ch thit tha i hi c mang kh nng chuyn mn v kinh nghim ca h ra phc v nhn dn m thi. H ch thit tha mong mun c bo ton danh d tr thc ca h v ci t do t tng m h quan nim l cn thit cho nhn phm ca ngi tr thc m thi. H tng nghe thy ng tuyn b: Ngi tr thc l vn qu ca dn tc. Nhng h cm thy vn y qu qu n ni phi ct n i tht k, gi gn n trong mt bn nh, mt hong hn trng cu. Nu c ai cho rng ti ni khng ng, ti c ngh ngi y quay mt nhn chung quanh, cc cng v cng tc trong chnh th ca ta. C mt ch no m ngi tr thc ngoi ng nm c thc quyn khng? Tc dng hiu h hay ci gt th c, m li c nhiu. Nhng ngay cc cng v y, ngoi vai tr hiu h, ci gt, ngi tr thc c mt trch nhim g khng, c quyn ni g lm g khng, qun chng bit v min ti gi nhi. Chnh tr chn p chuyn mn nh th no, xua ui ngi tr thc ra ngoi con ng cch mng ra sao, lch s khng chin cho ta kinh nghim au n. Nm 1949, phong tro t php lin khu III tan v v chnh quyn quan nim t php phi thuc s iu khin ca mnh. Nm 1951, phong tro qun y, dn y lin khu IV sp v cc chnh tr vin a vo cc bnh vin n p chuyn mn, thc y cc bc s c cng vi cch mng, vi khng chin, phi gt nc mt m ri b khng chin. khng phi l ch trng ca ng Lao ng. Nhng c mt iu lm ta suy ngh: sao mi by gi sau 10 nm ng mi nghin cu mt chnh sch cho tr thc? iu y chng t rng t khi cch mng thnh cng, ta 231
Hong Vn Ch
cha nh ng gi ngi tr thc, cha t vn tr thc. Do , lm th no khai thc c tt c kh nng ca ngi tr thc h mang chuyn mn ra phc v nhn dn? Trn y, ti ni v ngi tr thc t chin khu tr v. i vi ngi tr thc vn trong Th , ta thy s thiu tn nhim y li cn trm trng hn na. Bao ln ta nghe ting chua cay ca cc anh em y phn nn b coi nh l k th, mc du cc anh em v yu nc khc phc mi lo s do tuyn truyn ca ch gy ra v li vi chng ta. Ta cho cn b h khu xm phm n danh d ca cc anh em, ta khng tm cch no sa cha sai lm ta phm i vi anh em. cc cng s tnh trng chn p ca chnh tr i vi chuyn mn a n ci danh t bi t lm cho ta au lng: h Lu, h Khng. Khng on kt c cc anh em, ta li cn c thi p m, nhng nhng (ta tng nh vy l thng sch), thm ch ta li cn nghi ng cc anh em. Ta khng hiu rng lm nh vy, ta bt cng vi cc anh em, ta khng tn trng li ha qua chnh sch tip qun v cng lnh Mt Trn, ta y cc anh em xa ri ta, ta v tnh nm xung b tiu cc ci vn chuyn mn ca cc anh em tr thc trong Th . l nhng nguyn nhn trc tip. o su hn na, ta thy rng s d c nhng hin tng nh ta va phn tch trn y, chng qua ch v s lnh o ca ta thiu dn ch, xa la qun chng. Chnh th ta thiu dn ch nh th no, ta tng bit. Vai tr ca cc v B v Th trng ngoi ng nh th no, cc v lm c nhng g trong Hi ng chnh ph, trong cc ngnh chuyn mn m cc v y ph trch, ta khng nn i qu su. Ta ch cn lic mt nhn qua cng vic lm trong mi B, ta ch cn nghe ting than phin ca cc cn b, cng chc lm vic trong cc B l ta hiu. Ta cng bit rng ch trng ca ng c l khng phi nh vy u, nhng trong thc t cng tc, mi anh em ta tip xc vi cc v B hay Th trng ngoi ng, u nhn thy rng quyn hnh ca cc v y hnh nh khng phi l quan trng cho lm. Nhn nh nh vy c l ta lm y. Nht nh ta lm. Nhng d sao c d lun khng ai chi ci c. Do , nu ch trng ca ng khng phi nh vy th t ra ng cng mang trch nhim khng lm th no tiu tan ci d lun tai hi m chng ta thy tn ti t thi k khng chin n gi. Nhng cng c iu chc chn khng ai chi ci c, l cc v B hay Th trng khng c trch nhim g trc Quc hi, trc nhn dn, ch c trch nhim trc Chnh ph m thi. Cha bao gi ta thy v B trung no b lt c. Phi i n cc sai lm c bit nghim trng trong Ci cch mi thy hai v Th trng phi rt lui khi Hi ng Chnh ph. Cc hin tng y chng t rng Chnh ph ta cha thc hin c dn chtrong khi lp Hi ng Chnh ph, v cc v B hay Th trng u c c hay b trut, ngoi s tham gia trc tip hay gin tip (qua Quc hi) ca qun chng. Tnh trng ca Quc hi li r hn na. Mi nm Quc hi thnh lp. Cc v i biu Quc hi cn phn nh c nguyn ca qun chng khng, qun chng c tn nhim Quc hi na khng, l mt vn . Nhng d vn y ta gii quyt nh th no i na, c mt iu chc chn l mt Quc hi gi 10 nm ri m vn tn ti ngoi s can thip ca qun chng, s la chn ca qun chng, chng minh rng qun chng 10 nm nay b trut quyn c i biu ca mnh ri. D nhin trong thi k khng chin, bu li Quc hi l mt iu khng lm c. V hin thi, Nam-Bc b tm chia ct, do s bu li ton th Quc hi cng l kh khn. Nhng d sao ring cc min gii phng ny, nu ta ch n quyn ngi dn c i biu ca h th nht nh ta phi cho php ngi dn b phiu ri. T khi ha bnh tr li, 2 nm qua, mi by gi trc phong tro qun chng i thc hin dn ch, ta mi ngh n quyn b phiu ca ngi dn v b sung Quc hi.
232
Hong Vn Ch
No c th thi u? Ngay ci Quc hi ta ang c hin thi, ta c thc hin dn ch vi n khng? Chc chn l khng. Thnh thong ta mi hp Quc hi, v trong cc bui hp ta ch thy Chnh ph a ra cc bo co Quc hi nghin cu, xy dng, hay cc chnh sch Quc hi tn thnh v b khuyt. Quyn lp php ca Quc hi u? Quyn ra ng li, ch trng trong ni tr, ngoi giao, quyn nu trch nhim ca Chnh ph v cc B, quyn la chn nhn vin trong Hi ng Chnh ph, by nhiu quyn, Quc hi c c hng dng khng? D lun qun chng quan nim rng Quc hi ch c quyn thng qua cc chnh sch m thi. Cn nh cc sc lnh hay o lut th thng thng, quyn thng qua y ch thuc ban Thng trc ca Quc hi. Nu Quc hi l t chc cao nht ca qun chng, i din cho qun chng, th ta phi khch quan nhn thy rng, vi vai tr v cng yu t ca Quc hi hin thi, quyn dn ch ca qun chng khng c thc hin. Ni n Mt trn th tnh hnh cng tng t. Mt trn hin thi l t chc qun chng c l st tnh hnh qun chng nhiu nht. Nhng ta c n ng vai tr ca n khng? Khng. Tc dng ca n l ng vin qun chng tn thnh, ng h v thi hnh cc chnh sch. ng v phng din ny, n lm trn nhim v ca n. N xng ng vi tn nhim ca ng v Chnh ph. Nhng hot ng ca n nh th ch c mt chiu thi. Ta cha khai thc cc kh nng ca n. Ta cha nhn thy bn cht ca n. N c th l lin lc hai chiu gia qun chng v ng, Chnh ph. Mt mt nh n thng lm, n ng vin qun chng thc hin cc ch trng ca ng v Chnh ph. Nhng mt khc, n c th l c quan phn nh ln ng v Chnh ph cc kin, thc mc, nguyn vng ca qun chng, gp phn xy dng cc chnh sch, ni ln ting ni ca qun chng, cung cp ti liu ngun gc qun chng, tch cc gip cp lnh o trnh khi ch quan, tht cht lin lc gia cp lnh o v qun chng. Nhng mun cho n ng vai tr y, ta phi dn ch i vi n, ngha l pht ng t do t tng ca n, n mnh dn ni ln kin ca qun chng, d l cc kin tri ngc vi nhn nh ca cp lnh o. Nhng t trc ti nay, ta khng lm nh vy. Ta thy kh chu khi n th th ch th th thi nhng li lm ta mt pht chc tnh gic mng ch quan m ta trong cp lnh o ang say sa. V vy ta ch thng cho php n, ch khuyn khch n ph ha ta, tn ng ta vi thi ca a con khen hay khi m n ht. Tm li, ta khng dn ch vi n. Do , ta hn ch kh nng ca n, n khng gip ch g cho cp lnh o. Thiu dn ch l g? L xa ri qun chng, l giam hm mnh vo ngc tht ca ch quan. Ti sao mt chnh th cch mng li c th phm sai lm nghim trng nh vy c? Trc y, ta khng tr li c. Nhng ngi knh yu cch mng rt ngc nhin khi thy c k i tm t do, ri b hng ng cch mng ln sang pha t bn. Ngay trong th ta hin thi, qua i hi ln th 3 ca Mt trn Thnh, ta thy phn nh mun ca bao nhiu ng bo mun i Nam. Ta ngh n cc ng bo, trong thi k khng chin, gt nc mt m tr v H-ni. Nu cch mng mang li cho h nh sng v hnh phc, sao li c ngi lo ngi trc cch mng, au n v cch mng. Cc ngi y khng phi thuc thnh phn k th ca cch mng, tri li thuc thnh phn c bn trong nhn dn, nh nng dn, cng nhn. Th th u l chn l? l mt vn m trc y ta ch t thi v khng gii quyt c. By gi sau i hi ln th 20 ca ng Cng sn Lin-s, sau cc cuc bo ng Berlin, Poznan, bn Tip, bn Hung, ta hiu r vn , ta gii quyt c n. Chung quy, mc du cch mng l tt p, mang li hnh phc cho dn tc, s d vn c ngi xa lnh cch mng, chng qua l v chnh th cch mng mc trm trng bnh xa la qun chng, thiu dn ch, do i cng ngy cng su vo tnh trng quan liu, mnh lnh, duy tr mt thi 233
Hong Vn Ch
lnh o hp hi, c on, c khi c ti. Thi mt chiu khng mun, khng cho php ai ni ci g tri ngc t nhiu vi kin nhn nh, thnh kin ca mnh. Mnh t ph, t ho mnh c c quyn tm thy v gn gi chn l. l tt t cao t i ca nh cch mng. Ta bay bng ln tri xanh ca o tng, ta ch tin ta. Trong t tng, ta khng khinh qun chng, nhng trong hnh ng, qu tht con mt khch quan nhn thy ta bt chp qun chng. Thm ch, khi ta nghe thy mt ting no t qun chng ni ln rng ta nhm, ta lm nh th ny mi phi, lp tc ta tht ngay l ting ca ch. S d quan im bn th ca ta m h, v u ta cng trng thy ch, chng qua l v ta qu t ph, ta sng bi ta qu ng m thi. By gi ta bit r l nu bnh y ph bin trong hng ng cch mng hin thi th trch nhim chnh l Stalin phi chu. V t cao, t i, t ph, t mn, Stalin khng cho php ai dn ch vi mnh, u cng trng thy ch. Kt qu th no ta bit: khu hiu nu ln, tht ln, go ln l: cao cnh gic. V li dng tnh th y, ta bit Bria lm nhng g, phm ti c nh th no. Nu khng c quyt ngh ln th 20 ca ng Cng sn Lin-s, nu khng c nhng sai lm cc k tai hi trong Ci cch, ta cha m mt c, ta s cn thy bao nhiu mu oan chy thnh sui thnh sng, bao nhiu ngi knh yu cch mng m vn au st ri b cch mng. Tuy ta phi tr mt gi qu cao, nhng by gi ta bit r nguyn do ca cc au kh ca ta: ta thiu dn ch.
III. Phng hng sa cha cc sai lm Qua lch s tranh u ca qun chng hai nghn nm nay, ta thy ci g m nhn bn ca loi ngi i hi thit tha nht, l mt i sng vt cht tng i y m m, l mt i sng tinh thn tng i n nh, c m bo v t do. Hnh phc ca loi ngi xy dng trn c s dn sinh v dn quyn. Ti mun nhn mnh y v vn dn quyn. Ta c bit t hai th k nay ch yu trong vn dn quyn l vn dn ch, ngha l quyn ca ngi dn lm ch trn t nc, ng thi l quyn ca con ngi c sng theo cc nhu cu thit yu v chnh ng ca nhn bn. T cuc Cch mng t sn Hoa K cui th k 18, Cch mng t sn Php 1789, ti cuc Cch mng x hi ch ngha ca Nga, qun chng ni giy, mang xng mu ginh k c ch dn ch. Sau cuc i chin ln th hai, Hin chng Lin hip quc c kt nhng thnh qu ca cc phong tro lch s tranh u cho dn ch v t cc nc vn minh trc trch nhim ca h thc hin v m bo cc nguyn tc dn ch. i vi cc nc t bn ta khng ngc nhin thy ch dn ch thc hin vi nhng thiu st quan trng. Nhng ta c quyn ngc nhin khi ta thy cc thiu st y cng xut hin trong cc nc hon thnh cuc Cch mng dn ch nhn dn v x hi ch ngha. i hi ln th 6 ca Hi Quc t cc lut gia dn ch hp trong thng 5 va ri ti Bruxelles ly lm tic m nhn thy rng trong tt c cc nc, d t bn hay x hi ch ngha, mc du cc Hin php, cc b lut tuyn b trnh trng, tn trng thc hin, m bo thc hin cc nguyn tc dn ch, tuy nhin cc nguyn tc ny vn b dy xo. V vy trong tt c cc nc, qun chng tranh u kch lit. nc ta, trong bn Tuyn ngn c lp, trong Hin php cng nh trong cc sc lnh, o lut, nguyn tc dn ch c ban b. Nhng qua phong tro pht huy dn ch m Chnh ph ch trng, qua i hi nhn dn th ln th 3, cc i hi Mt trn Trung ng, Mt trn Thnh, qua thng co ca Hi ngh ln th 10 ca Trung ng ng Lao ng, ca Chnh ph v.v., nhn dn nhn thy, v ng cng nh Chnh ph xc nhn rng ta thiu st v dn ch kh nhiu. V cc thiu st y, ta phm cc sai lm nghim trng trong Ci cch rung t nh ti trnh by trn y. Nguyn nhn su sc ca cc sai lm y, ta c th quy kt c. S d i sng tinh thn ca ta khng c n nh, lc no 234
Hong Vn Ch
ta cng nm np lo s cc hnh ng lng quyn ca nh ng cc, l v ta thiu mt ch php tr phn minh, khng ra ngha v v quyn li ca mi ngi, ng thi c ca cp lnh o na. S d cp lnh o c th phm c cc sai lm nghim trng trong Ci cch Rung t, tn tht cho xng mu, m hi nc mt ca ng bo, cho uy tn ca ng v Chnh ph, l v ngi dn khng c quyn, khng c phng tin ni ln kin ca mnh, tham gia xy dng cc chnh sch ca Chnh ph. Do , phng hng sa cha cc sai lm l mt ch php tr chn chnh, mt ch dn ch thc s. Mt ch php tr chn chnh y, cha phi lc v ch ti trnh by kin v vn php tr. Ta s c dp khc. y, ti ch mun trnh cc qu v mt nhn xt. ng Lao ng v chnh ph c nhn thy cn thit, trong chnh sch sa cha cc sai lm trong Ci cch, phi tng cng ch php tr ca ta. Ti e rng trong t tng lnh o, s nhn thc v vn php tr cha c r v y . Chnh tr vn coi php lut nh mt b con ngho. Ch tng cng l mt chng minh. Tuy rng trong nc ta c mt B T php, c cc to n, c lut l, nhng ch php tr hu nh khng c. l mt iu ti s nghin cu su sc hn khi no ti trng by kin v ch php tr, mt ch php tr chn chnh. Theo ti, th vn khng phi l tng cng m l xy dng. Mt chng minh khc trong chnh sch Sa sai trong Ci cch ny, ti vn thy chnh tr ln p php l. Trc ht bc th ca ng H Vit Thng t ph bnh v xin rt lui khi Mt trn Trung ng ch l mt gii php chnh tr m thi. Trong cuc mn m vi cc v i biu n hp hi ngh ny, ti nhn thy khng ai thng v kin v bin php ng H Vit Thng trnh by c. Ring v phn ti l mt nh lut hc, ti cha th no nhn nh c trch nhim ca ng Thng. C th trch nhim ca ng y rt ln, c th rt nh. ng trn tinh thn php l, s nhn ti li ca mt ngi khng qui nh trch nhim ca ngi y. Trong Ci cch, khi nhng ng vin u t b on Ci cch gn cho l phn ng, ra trc nhn dn, c ngi cng nhn ti trong khi bit l mnh oan. Ta nn rt kinh nghim va qua, sa sai khng phi l phm cc sai lm khc. Do , ng trn mt lp trng php tr chn chnh, ti ngh phi lp mt y ban iu tra gm cc v i biu Quc hi, Mt trn, ng Lao ng vi s cng tc ca cc v thm phn cao cp, giu kinh nghim lp mt h s theo phng php php l nhn nh, trn qu trnh i t lnh o qua ch o n ch thc hin chnh sch, trch nhim ch no v do nhng ai phi chu. Sau khi kt thc cuc iu tra, y ban y s phn tch trch nhim chnh tr v trch nhim php l. Ai chu trch nhim chnh tr s tr li trc Quc hi bin thnh To n ti cao. Ai chu trch nhim php l s tr li trc cc ta n t php. Di con mt ca qun chng theo di xy dng cuc iu tra v xt x, cng l pht huy, khng cn ai thc mc na. C ngi hi lm th lm g? Ti xin php tr li. Lm th rt kinh nghim. Ti cm thy ngay hin thi ta cha rt c kinh nghim u. Chnh tr khng nhng lnh o php l l ng nhng vn ln t php l, thay th cho php l, nh trong trng hp ng H Vit Thng, nh th l ta vn m ca cho cc sai lm mi cn nguy hi hn na. Khng nhng th, ta bit rng nhu cu cng l thuc nhn bn con ngi vn minh. T ngi b x tr oan cho n cc ngi ch chu thit gin tip v cc sai lm, c th ni c rng ton dn i ch cng l. Mt bin php chnh tr xu xo khng tha mn c ai. Bng chng nng thn, ta c bit tnh hnh cng thng. Phong tro tr th, t x din ra khp mi ni, ko chng ta tr v qu kh ca lch s. Cn nh cc ng vin b x tr sai, tm hn cc anh em nh th no, ta ch cn c li bo Nhn Dn. Tuy rng cc anh 235
Hong Vn Ch
em kt thc cc bi tng thut li au kh ca mnh bng nhng li phn khi, nhng cc li ny khng lm ta qun c cc li phn ut, chua xt, cay ng m cc anh em ni li vi ta t u bi. Nhng bi t hn ht l cc chic khn trng cht trn u h hng thn thch ca nhng anh em b x t, nhng bn th vn dng trong nh, cc thn thc ph v im lng ca cc m hiu qunh, cc ngy cng gi nhc li hng nm bi kch th thm din ra trong gia nh v cuc Ci cch. Nhn dn i hi cc ngi c cng c thng v cc ngi c ti phi n ti. Trch nhim ca tt c mi ngi t trn xung di, t di ln trn, phi c qui nh r rng, dt khot. Nh th mi yn c lng dn, nh th mi thu phc c nhn tm. Kinh nghim lch s dy ta iu y. Trong chnh sch sa cha sai lm, ta khng th qun c bi hc lch s. Qun chng im lng i ch cng l. Chng ta thit tha mong c chnh tr mt nhn nh ng v vai tr ca php lut phc v cch mng. Kinh nghim au n va qua b buc ta phi xy dng li quan im ch trn c s php l v php tr. Cc sai lm nghim trng ta phm bt ngun mt quan im chnh tr v ch. Quan im y linh ng qu, bin chng qu, nn ta khng bit phn tch ch v ta, do ta nh c ta na. Mun trnh cc sai lm hm qua ng ti din ngy mai, ta cn xc nh theo hnh lut th no l ch. Lc ta mi nh ng ch, v c nh ng ch ta mi cng c c ta, n nh c nhn tm, duy tr li trt t v an ninh thn qu, kin thit li on kt gia cc tng lp nhn dn thn qu cng nh thnh th, m bo cho qun chng mt i sng t do, thot khi mi s e da ca lng quyn, bnh vc cc quyn cn bn v thit yu ca con ngi. Tm li, nu chnh tr gic ng, vui lng tn trng php l, thit lp mt ch php tr trong chnh tr vn lnh o php l, nhng ng thi nu tht cao gng phc tng php l v php tr th nht nh chnh tr khi phc uc uy tn v c qun chng nhit lit ng h. Mt ch thc s dn ch Th no l mt ch thc s dn ch? l mt ch trong ngi dn c lm ch trn t nc khng nhng trong hin php, m c trong thc t na. y khng phi l lc, l ch, m ta i su vo vn . Ta ch cn nhn thy rng trong giai on hin thi, qun chng c i hi ci g qu ng u, ch yu cu c mt iu thi, l c m thoi vi cp lnh o, c t ln cp lnh o, kin v cc chnh sch do cp lnh o xy dng. Cc v lnh t bao ln khen dn ta tt. M dn ta tt tht. Bng chng l iu ti va nhc li y. Trong khi qun chng c quyn i hi mt chnh th cch mng rt nhiu, nhn dn ta ch c mt yu cu m ai cng phi nhn l chnh ng. Ti sao nhn dn ch c ci yu cu nhn nhn y m thi? L v nhn dn thng cm vi cp lnh o phi ng u vi bao kh khn. Nhng nu nhn dn ch ra c mt yu cu, yu cu y thit yu. Ti tin rng cp lnh o cng nhn thy nh vy. Ti khng qun li ca ng Trng Chinh c bn t ph ca ng Lao ng ti Hi ngh ny. Ta nghe thy cp lnh o th nhn trc Hi ngh rng Trung ng ng phm sai lm l xa qun chng, ch tip xc vi qun chng qua bo co ca cc cn b ng vin m thi. Ta phi nhn nh rng y l mt sai lm nghim trng. Do , cuc Ci cch Rung t ca ta gp cc tht bi cay ng. Tri vi li ta thng ni, ta thiu dn ch vi nhn dn. Nhn dn nht nh khng tnh trng tai hi y ko di na. Ti xin php Hi ngh gp mt s kin chm dt tnh trng . Ti khng t vn dn ch ni chung. Ti ch ch n yu cu thit tha nht hin thi ca qun chng l c phn nh ln nguyn ca mnh. Theo ti, thc hin v m bo yu cu v cng chnh ng y, ch cn ba gii php. 1. Mt ch bo co ca cn b. ng tn nhim cn b. ng! Khng ti no khc 236
Hong Vn Ch
c. Vy phi t cc cn b c nhim v bo co trc trch nhim ca h. Mt bo co khng phn nh trung thnh s thc vi cc kha cnh ca n, vi cc u v khuyt im ca n, rt tai hi. Cp lnh o cn cao cnh gic vi cc con s thng k, cc ng c bt chnh ca cn b mun thi ua thnh tch, v m di, va la trn, do a ra mt hnh nh qu hp ca thc t. Ta phi tin ti gii php nhn nh rng ngi no hu xuyn tc s tht v ng c bt chnh, c th b truy t v ti gi mo c. 2. Mt ch cho cc on th nhn dn c quyn mnh dn ni ln kin ca qun chng m h tp hp. T trc ti nay, ta c th v ng Lao ng nh mt cy rt to, l rum r che ht nh sng ca mt tri, khin ngay mt ngn c cng khng mc di chn n c. V vy, Quc hi cng nh Mt trn khng th ng c vai tr ca mnh. y, ti ch xin php ni v Mt trn ca ta thi. Cc v thy rng t khi thnh lp Mt trn Lin Vit cho n Mt trn T quc, chng ta ch c nhim v ng vin qun chng thi hnh chnh sch m thi. l mt nhim v. Nhng d sao ch c mt chiu. Ta l giy lin lc gia cc cp lnh o v qun chng. Nu ngc li, ta c quyn lin lc gia qun chng v cp lnh o, ngha l phn nh ln ng v Chnh ph kin thc mc, nguyn vng ca qun chng, cng tc ca ta th no cng tt p hn, hon ho hn. Ta gn lin lnh o v qun chng, do lnh o st hp vi thc t hn. Ti xin php t mi v y vin trc trch nhim ca mnh. Chng ta ng h Chnh ph, nhng chng ta cng l i biu ca nhn dn. Cng tc ca chng ta c hai mt, chng ta khng th ch lch v mt bn c. Qun chng khng cho php chng ta lm nh vy, mun theo ri cng vic ta lm v chng ta lm i biu ca qun chng, c qun chng tn nhim. Qun chng giao quyn cho chng ta, chng ta phi xng ng vi s y quyn y. Ta s dng quyn y th no, qun chng i kim sot ta. t mc ch ny, ti xin php ngh: mt l mi y vin phi c nhim v phn nh ln Mt trn kin ca qun chng. Mt trn phi c nhim v t ln cp lnh o nhng phn nh ca cc y vin v bo cho cc v y thi ca cp lnh o gii quyt vn ra sao, s dng cc phn nh y nh th no. Khi Mt trn hp hi ngh, phi cho php qun chng n bng thnh: qun chng kim sot cng vic ca Mt trn lm v thi ca cc y vin. D nhin cc ngi bng thnh y khng c quyn tham gia tho lun, ch c nhp hi trng cho ti khi ht s gh dnh cho qun chng, v phi tn trng k lut ca hi ngh. Ngoi ra, bo ch, c bit bo ch ca Mt trn nh t Cu Quc, phi phn nh trung thnh ni dung ca cc cuc tho lun v ng cc tham lun ca cc v y vin. 3. Mt ch t do ngn lun, xut bn bo ch Ta phi phng trng hp cc cn b khng bo co, cc y vin Mt trn khng phn nh kin ca qun chng. Do , ta thy cn thit phi cho php qun chng ni ln ting ni ca mnh qua bo ch. C ngi lo ngi rng t do ngn lun ny m ai cng thy cn thit c th b s dng mt cch ba bi. V iu ny ta phi suy ngh. Mi lo ngi trn y xut pht t ng c no? Nu l ng c tt ngha l do mt nhit tnh i vi cch mng gy ra ta hoan nghnh. Nhng ta cng s tr li rng trong mt chnh th dn ch mun s dng t do no, d nhin phi nu trch nhim ca ngi s dng t do y trc php lut. Nu s dng vi tinh thn trch nhim hp php, ta khng c quyn ku ca g, tri li, ta hoan nghnh. Nu lm dng mt cch v trch nhim, ta c ta n nghim tr. Vy ta khng lo ngi. Nhng nu mi lo ngi xut pht t mt ng c bt chnh, nhm mc ch th tiu cc t do dn ch, th ti ch cn khuyn nh ngi lo ngi nh vy nn c li lch s cc phong tro cch mng trong hn mt th k nay. H s nhn thy rng cha bao gi, cha ai c th ngn cn c mt phong tro qun chng tranh u i cc t do dn ch. Khng nhng ta cng nhn cc t do dn ch, ta li cn cung cp phng tin thc hin 237
Hong Vn Ch
cc t do y. Th d t do ngn lun. Ta c cc bo ca Chnh ph, ca ng, ca Mt trn, ta li c cc bo ca t nhn, ta gip cho cc bo y giy v mc in y , ta li cn qung co cho cc bo y l ng khc na. Cc c quan tuyn truyn, bo ch ca ta khng bao gi tm kh d cho cc bo y, v khi no cc bo c hng vn c gi hoan nghnh, ta rt ly lm sung sng v trong thm tm ta, ta l nhng ngi dn ch. Cc bin php ti ngh trn y u nhm mc ch cng hin cc cp lnh o mt nhn thc ng v st thc t m cp lnh o khng c iu kin bit n mt cch trc tip. St vi thc t ca qun chng, cp lnh o thng cm vi qun chng, i ng ng li ca qun chng, c qun chng tn nhim, ng h, mn yu. Tha cc qu v, Ti ni qu lu, nhng ti tin cc v cng tha th cho, v bit rng ti l mt ngi thit tha n s nghip ca cch mng v tin ca dn tc. Cc kin ca ti, d sai hay ng, ti c thnh khn t ln cc v, gi l gp phn vo hi ngh, mt phn nh mn nhng chan cha mt nim hi vng v tin tng v bin tng lai ca t nc. H Ni, ngy 30-10-1956
Va khc va ci Li son gi: Bi ny, gi khng k tn, c gi Bc Vit cng nhn c ngay l ca ng Nguyn Mnh Tng. Ngoi nhng kinh in m ng thng hay mn trong c hc u chu, ngi ta cn nhn thy ging vn hoa l ca vn chng Hy Lp m ng chu nh hng rt nhiu. Trong mt thin anh hng ca sng tc vo khong th k th XI, thi s tng thut cuc chin u anh dng ca hai anh hng Roland v Olivier, chng li k th chung. Hai bn ch thn git c nhiu ch, nhng hai ngi u b thng c. c bit Olivier, mu chy nhiu, hoa c mt khng nhn thy g na. Khi Roland li gn gip bn, Olivier tng nhm l k th, b my nht dao xung, may khng trng u Roland. Anh ny bn du dng ln ting: Ti l Roland y m. Sao anh nh ti?. Olivier xin li bn: Mt ti hoa, khng nhn ra anh na. Khi chu u chuyn t ch phong kin sang ch t sn, trong th k th XVI, Rabelais k chuyn Badebec, v ca Gargantua, va sinh con xong, th t trn: Ci thc mc lm cho Gargantua ri tr l hn khng bit nn khc v v va cht, hay nn ci v con va sinh. n cui th k th XVIII, khi Cch mng 1789 sp bng n, Figaro, mt nhn vt ca Beaumarchais, sau khi kim im tnh hnh ca x hi th tiu ht mi t do, ku ln: Ti vi vng ci trnh khi khc o. Nh th khng ng. Phi khc trn ci hin thi ci n ci ngy mai. D sao, ngi tr thc l ngi va khc va ci. Khc v cc sai lm phi chng kin trong hin ti, ci v vui vi ci mi ang n. Khc v au kh. Ci v hy vng. Khc hm nay ci ngy mai. Trn qu trnh t ci khc n ci ci din ra cuc u tranh t tng ca ngi tr thc. 238
Hong Vn Ch
Ngi no ch bit hoc khc thi, hoc ci thi, khng phi l ngi tr thc. Ta n cn vi ngi tr thc a khc. Ta phi chiu c, nng ngi ta. Ngi y au kh v cc thc mc cn bn v su sc. Ngi y thnh khn. Ngi y khng phi l th, ngi y l bn. Ta phi kin tr, c gng a ci khc ca ta bin thnh ci ci. Ta d dt, c khi ngn ngi, trc ngi tr thc ham ci. Ta hoan nghnh ci ci chn tht, xut pht t y lng, ny n trn cc git l va kh. Nhng ta kh chu trc ci ci bnh phong dng che y cc thc mc bn thn m mnh khng mun th vi mnh. Ta ght ci ci dng m trn, la di, cu cc k ngy th, biu l mt ch tn sng, hng cng c mt a v, hay mu cu mt bng lc. Qun chng cn cao cnh gic khi mc mu ci ci y. Cp lnh o li cn cnh gic hn na v ci ci nnh ht nui dng bnh ch quan m cp lnh o thng mc. Ci ci nguy hi ny khng nht thit biu hin bng s nhch mi. N c th l linh hn ca mt c ch, ni dung ca mt thi . C ngi ci bng ci u n gt, ci li n tn thnh ng h. Trong bao nhiu t khuynh, ti nghe thy vang ting ci y. Ti s ngi tr thc im lng. Ti nghi ng ngi tr thc ci. Ti thng ngi tr thc khc. Ti yu ngi tr thc va khc, va ci, khc hm nay ci ngy mai, khc ln ting ci. TIN vn li hn NGHI. Trong mi ngi ta tin, c th c mt k th ln vo. Nhng ta vn cn chn ngi bn. V chn ngi bn ny s gip ta tm ra k th y. Nu ta nghi c mi ngi, khi ta gi tay, chng ai bt tay ta. Ta khng c mt bn no c. ng rng phi phn chia r rt ch, ta. Nhng ta phi xc nh thi ca ta i vi ch. ch mu hi ta v thc s gy cho ta nhiu tn thit. Nhng ta ch nn buc cho n trch nhim v cc tai ho cn nguyn s dt nt, sai lm, ch quan ca ta. Theo danh t khc ph bin: nh th khng li. Khng li v ta cao ch, t v s ch. Khng li na v gn kt qu sai lm ca ta cho ch, ta khng sa cha c g, khng rt c bi hc ca kinh nghim. T trc ti nay, ta ch t vn : ai l ch, ai l ta? Ti ngh t thm vn : do ch lm, do ta phm. im trn, cao cnh gic v cho php ta phng, hoc i ph. im di nu cao tinh thn t ph v gip ta t xy dng. Con th s n c ci bng ca n. Con s t bt chp mi th vt. Ta khng phi l s t cng khng mun l s t. Nhng nht nh ta khng phi th. K th s mt ca tr thc: bn chp m. K th s mt ca cp lnh o: cc cn b chuyn mn ci, v bn v ngc, v c bn chp m na. Cc cn b chuyn mn ci, da vo bn v ngc trong qun chng, ru ng cp lnh o. Bn chp m nham him hn: h gy thnh kin gia lnh o v qun chng, h v tnh hay hu xuyn tc cc nguyn vng chnh ng, cc yu cu hp tnh, hp l, hp php ca qun chng. H l Iago xc xim Othello ghen v, ght v, git v. B bao vy cht ch nh vy, ti no cp lnh o hiu bit c s tht ca qun chng? C mt s ngi thy phong tro qun chng i hi ng lnh o, mt chnh sch cho tr thc (vi cc t do dn ch v mi quan h tt gia chnh tr v chuyn mn) t thi kh chu v phn ng mnh. H nhm mt, lc u, chp ming, th di. Khng thc s cu th, cha iu tra nghin cu, chng tm hiu s tht, h ch bit mang ao to, ba ln ra do nt, h l Don Quichotte cm gio tin ln m ci xay, h qun l lun Cch mng h hc tp. H l nng cng cha qun thi k gp Thch Sanh trong hang.
239
Hong Vn Ch
Tch tch tnh tang Ting n ca Thch Sanh c nhc li c k nim c khng? Hi tuyt th giai nhn m ti yu vi mt mi tnh v hn, nng cn nh thu i ta gp nhau trong hang khng? i ta quyt tm sng cht c nhau, vi nhau. V vy ta thng k th, ta sng. By gi thi k gian lao qua, nng tr v dinh c huy hong, ln xe xung nga. Nng n lng no qun tnh duyn c? [1] Ti mun thn i hi cc bn ang chp ming th di: Cc bn l nhng ngi Cch mng. Thi ca cc bn phn ng, i ph (ti khng ni n p) trc mt phong tro qun chng ng o, i hi, trn lp trng Cch mng, nhng quyn li chn chnh, thi y, phn tch, truy nguyn n, ta thy g? Ti run s trc kt lun ti phi tin ti. Ti ngng bt. Ti nhng li cho tt c ngi cng sn trn th gii, trong c cc ng vin ng Lao ng Vit Nam, c cc bn, cc ngi y nhn nh v thi ni trn, nh danh cho n, gi n bng tn Cch mng ca n. [2] trnh khi mang ting chp m cho cc bn, ti dnh quyn phn nh cho gii c thm quyn. Ti ch xin nhc li rng trong lch s Cch mng Lin X v Trung Quc, khi giai on kin quc tin vo bc quyt lit, chnh th Cch mng khng th no lnh nhn c vn tr thc. Cuc tranh u ca tr thc Vit Nam hin thi xen vo khung kh Cch mng, phi hp vi phong tro tranh u ca tr thc trn ton th th gii. Coi nh n l mt sai lm. Gii quyt n mt cch hi ht, nng cn, vi tinh thn ca ngi nhn cho ko tr con n khi khc, l mt sai lm nghim trng. i ph vi n, chng li n ti khng tip tc v ti tin rng khng mt chnh th Cch mng no li hnh ng nh vy. Bng chng l boNhn dn trong s 30-9-56 va ng bi ca ng ch Lc nh Nht c ngy 16-51956, vi s chm tr c 4 thng thi. T Bc Kinh ti H Ni, ng di hn nm nghn cy s, tc ca s tht nh th l nhanh ri. Cn bo co ca ng ch Chu n Lai in t ngy 30-1-1956, ti khng nh ng bo Nhn dn ngy no. D sao, cc bn thy r l ng Lao ng Vit Nam coi trng vn , nh Trung Quc t u nm nay, nh Lin X t nm 1936. ng li cn pht ng tinh thn dn ch trong qun chng, trong cc gii, cc c quan, v s d lm nh vy l tht cht lin lc vi qun chng, i st vi s tht ca qun chng, trng cu nguyn ca qun chng xy dng chnh sch, lnh o c kt qu. Vy ti sao cc bn li chp ming th di? li xuyn tc ngha trng i, lch s ca mt phong tro qun chng, m chnh ng pht ng? Th cc bn tranh u cho ai, phc v ci g? Ch trng ca ng pht huy dn ch l mt sng kin m ton dn hoan nghnh. Ht gieo, by gi sp n lc gt hi. C sao m bn li mun trut quyn ca ng gt hi ci ma mng m ng gieo ht? Nhng ti hiu cc bn. Cc bn l nhng ngi tt. Chng qua cc bn ch nng v mt s thnh kin m thi. Tuy nhin, cc bn thc s cu th: cc bn cho php ti tin nh vy. Phi khng, cc bn? 4-10-56 (Trch Giai phm ma Thu tp III, 1956) - Ht
[1]
Nn hiu nng cng cha l cn b lnh o ng Cng sn v Thch Sanh l gii tr thc khng chin .
[2]
Tc gi mun ni: phn cch mng
240

Tram Hoa Dua No Tren Dat Bac - Hoang Van Chi

Transféré par

Informations du document

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Tram Hoa Dua No Tren Dat Bac - Hoang Van Chi

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Trm hoa ua n trn t Bc

Nh hoc gia ngha l mt hc phi.

Trm hoa ua n trn t Bc

Trm hoa ua n trn t Bc

Trm hoa ua n trn t Bc

Trm hoa ua n trn t Bc

CHNG 1: NGUYN NHN CUC NI DY CA TR THC MIN BC

Trm hoa ua n trn t Bc

Trm hoa ua n trn t Bc

Trm hoa ua n trn t Bc

Trm hoa ua n trn t Bc

a) i sng vt cht ca gii tr thc min Bc

Trm hoa ua n trn t Bc

Trm hoa ua n trn t Bc

Trm hoa ua n trn t Bc

Trm hoa ua n trn t Bc

Trm hoa ua n trn t Bc

Trm hoa ua n trn t Bc

CHNG II: LCH TRNH U TRANH CA TR THC MIN BC

Trm hoa ua n trn t Bc

Trm hoa ua n trn t Bc

Thc ra y l bi "Mi", tin trong Giai phm ma Xun 1956 (talawas)

Trm hoa ua n trn t Bc

Trm hoa ua n trn t Bc

Trm hoa ua n trn t Bc

Trm hoa ua n trn t Bc

Trm hoa ua n trn t Bc

Trm hoa ua n trn t Bc

Trm hoa ua n trn t Bc u t vn ngh s

Trm hoa ua n trn t Bc

Ng by gi th khng vui nh vy.

Trm hoa ua n trn t Bc

CHNG III: PHNG PHP U TRANH CA TR THC MIN BC

Trm hoa ua n trn t Bc

Trm hoa ua n trn t Bc

Thng hai nm 1953 ng b cn b lng Qun Tn l ni ng tn c mang ng ra u, bt ng phi qu v nh ng my ci bt tai.

Trm hoa ua n trn t Bc cn ph v trc tin. L t bc l rng:

Trm hoa ua n trn t Bc

Trm hoa ua n trn t Bc

Trm hoa ua n trn t Bc

Trm hoa ua n trn t Bc

Trm hoa ua n trn t Bc (16-03-1951)

C ght Vit Minh v ni cm on t do ngn lun nn c lm mt bi th t s phn con ln nh sau:

Trm hoa ua n trn t Bc

Tp ch Giai phm ma Xun b cm v tc gi bi th "Nht nh thng" ng trong l Trn Dn b i t (Xem on sau).

Trm hoa ua n trn t Bc

Ngi y l ng Trng Chinh. Cht in Bin Ph nm 1954.

Trm hoa ua n trn t Bc

Trm hoa ua n trn t Bc

Trm hoa ua n trn t Bc

y no phi trng thi Ra , hn vn mt khi buc rng?

Tc gi Vang bng mt thi.

Xem bi Nht nh thng phn ti liu.

Trm hoa ua n trn t Bc

Trm hoa ua n trn t Bc

Trm hoa ua n trn t Bc

Trm hoa ua n trn t Bc

Trm hoa ua n trn t Bc

Trm hoa ua n trn t Bc

Che, dng p ma, Bc gi l i hn (ch thch ca Phan Khi).

Trm hoa ua n trn t Bc ng Nm Chut

Trm hoa ua n trn t Bc

Trm hoa ua n trn t Bc thm:

Trm hoa ua n trn t Bc