Kaar

Kaar

Marlene van Niekerk

Human & Rousseau

Die uitleg van gedigte in hierdie digitale uitgawe van Kaar mag verskil van dié van die gedrukte uitgawe, afhangende van die instellings op u leestoestel. Die uitleg vertoon optimaal indien die standaardinstelling op u leestoestel gebruik word. Lesers kan egter eksperimenteer met die instellings vir verskillende perspektiewe op die gedigte.

Vir Henda

Morning without you is a dwindled dawn

– Emily Dickinson

I

Oggend van ’n waterfiskaal

(Uit die Cederbergsuite)

Allagot! geglip uit die knukkels

van hierdie kant se koskans- en hansmaker

wip die waterfiskaal die oggendkier in,

kaneeeeeel van verbasing op sy bors,

onder sy kruidnagelkloutjies die rinkink-rulle

spiksplinterspuwende Dwarsriviersand,

tinktuuuuur van manelkwik geveer op sy flanke,

strak in die frak, die keil platgekam,

akkelief hy oor die akkers tot die waterkant, kyk! –

triljarrrrrrrrrrde klein en groot fiskale innie spiekspiegel,

hokaai kohorte kansvatters

wat hy konter met pronkstand akimbo,

knipstert na die kindlig in die oewerkrui,

en wegstaan, kyk so, eeeeene Ollewagen-onderbaadjie,

hy is die een en innigste godontglipper

hier in die prilwilde hoogmakerson,

!tewiek in sy keel sit sy roepnaam !tewiek

soos ’n klok in die bergkut, ketoooools

van die mondsagte môre.

Seun wat visvang

(Uit die Cederbergsuite)

Bruglangs oor die drif by Dwarsrivier,

die skaduwee loodreg op sy rug van die visstok op sy skouer

stap ’n vaalhaarseun met sy knapsak na die klipplaat

by die maalgat om te hengel.

Sy elmboë wyd vir ewewig, ’n knipmes bloedrooi aan sy riemlus,

kniekoppe strak in sy kortbroek roer hy af in die bergnaat,

koponderstebo, hul moet dink dis rietkwas

wat windvat, jy moet dinge stil hou vir die vis.

Op pote van muskeljaatkat, so saggies

land hy aan in die oopte op die hoognoen, sy blaaie matwit,

ongebreek in sy strot ’n kreet van bestemming, nie eers die sand

moet jou daarwees kan raai.

Hy graai in sy sak na die blink katrol wat hy vasklik aan die stok

en draai om die lyn deur die ogies te ryg, die sinker te weeg

en te knoop, die hoek in te haak, die wit brood te breek en dit stadig

te kou soos sy pa die nagmaal, tot dit stram

op sy tong word soos deeg.

Uit die regmaak moet hy sweepslag omdraai

om die bron te verras, sy borsplate strak soos die van ’n lammervanger.

In die swarthaak roep ’n waterfiskaal, ’n halfslag krink

hy sy lyf vir die ingooi, sy kop gekantel na die swier

van die lyn, die plons, die uitkring van rimpels

tot aan die palmiet, die hele gat in beroering

totdat alles weer stil word.

Vinger op die bind om te voel na ’n pluk

wag hy tussen skadulose klippe, spoeg loop hom lou in die mond.

Het hy nie gister met die opkom duisend vinne

langs sy ribbes voel stryk nie? En kon hy nie met die deurbreek

plathand na die snuite slaan en uitvier met lang hale,

’n skool van soetwaterlywe agter hom aan nie?

Hierdie geelvis is syne en hul weet dit.

En dan ’n byt, ’n steiering, ’n tong wat uit die bek

geruk en aangeswengel word, druipend na die kant en gekatrol,

’n ondermaatse wat die hengelaar oophand

om die kiewe pak en langs die sper verby die gleuf inkyk

tot waar dit rooi om die weerhaak uit die kaakbeen wel, buit wat hy ru

uit die tuig losbreek want koudbloediges

voel nie pyn nie sê sy pa, ons heil is bo verwagting

reeds kant en klaar vir ons verwerf en hierdie vis hoort penskant

teruggesmak, want vang is alles en besit en kort geniet, die res

is ons van harte deur die Here kwytgeskeld.

En so skep die kind die middag lank vis op vis wat hy terugsmyt

in die gat, die konings, die vasalle, handlangers,

rooivlerke, bloubekke, silwer karnalle.

Moeg van heers, sat van geluk, die hengel onverskillig

slap langs sy knapsak met verveelde brood

beur hy ’n klipkolom uit die plaat en bom dit in die kuil,

vee vloekend af wat opskiet oor sy bors,

onder hom die poel ’n pupil van verskrikking,

die gras aan die oewer soos wimpers neerflakkerend

vir ’n nagwaak by verwondes.

Bruglangs oor die drif by Dwarsrivier,

sy visstok swart oor sy skouer stap, effens taai in die lies,

die vaalhaarkind met sy knapsak terug van die maalgat

na die kamp van karavane en fietse

waar biere oopgeknak word en lamsnek wentel aan die spit.

Honger is hy nie, sy mond is dig. Met sy tongpunt

stryk hy triest ’n rou plek in sy linkerkies, terwyl sy vader

hande vat en hardop vir die braaivleis bid.

Rotstekening

(Uit die Cederbergsuite)

Wie jou, klein kwaggavul, orent maak staan,

alleen hier op jou eerste bene,

’n geboorte-oomblik soos ’n hand so groot,

wankel en met lippe van mekaar

in vars gemekker, oogloos in die eerste lig,

’n bek wat onvas na die uier proe,

wie jou hier inkleur, Equuleus van die Cederberg,

in die eerste opskik van die agterkwart,

in die prekêre styfmaak van die voorwerk,

het ’n rooi balans in die grys

eenrigtinggrein van klip gewerp,

’n swaartekrag van weerloosheid berei

wat ons, toeriste van vergetelheid

aaneenryg in ontroering,

ons met jou eerste skilder bind

in die onspektakulêre patriotisme van teerheid.

In ons nawel roer dieselfde kwas,

rooi-oker, elandvet,

in ons gesig dieselfde dooie sterre,

ons wat deur die eeue opkom

uit die bruin rivier, jou raaksien,

herbenoem, behoed jou altyd, Celeris,

snel vibrerende skaduwee

op hierdie drumpel rots –

ongeag of jy sterf, jou snoet geplet

teen die grou gebod van die sterkeres –

of op ranke bene wegspeel, lieflik, pronkend

in die wynbruin water van die tyd.

Soos aan die somerwind die waterbessie

Niks soos die bewegings van halfopgeskote wesens

om ’n ouer mensdier te ontroer:

golwende Augustusgars, kaperjolle van jong katte

met geveinsde kloue, soggens vullens fratsig

op lugleegtestelte, lammers in die twielig,

hul steekse spronge verbyster my bysiende blik

met ’n oordaad ossillasies teen die swaartekrag.

Wat presies my hart oorspoel sinds skoppelmaaie,

brandersry en waaierende duinespronge

kan ek slegs met ’n omweg dui.

Ek kies daarvoor ’n aand met ligte wind in Maart,

sleep ’n stoel onder die waterbessie, twaalf jaar oud,

vier meter hoog, skuif aan, en reik my hand

tot aan die bas, palm oop, elmboog gekrom,

wag tot ek ’n diep vertaling in die skouerpotjie voel

van takke, bries, verankering, die stam ’n hout

wat my, my boot, my ster en oewer tot in die bram

en loef beroer, die koers nog ondeursigtig,

gaan dan, as die wind bedaar na binne, lamp, tafel,

wit papier, en sluit my oë, neem pen, kwas,

snaar, of skaduwee, en skenk so kien ek kan

vanuit my skouer, so, soos aan die somerwind

die waterbessie, lig-meegaande, styf-geveer,

gelate, maar met eiesin haar laster, luister,

haar geloftes oorgegee het, my lot

’n eie inhoudlose eggo, uit my hand

die blare latend wat verskroei het,

die ruis opvoerend tot ’n sneeu, toeëienend

my plek en tyd, alles in my drupkring hoedend,

wiegend, skommelend, invoelend na die hang

in swengelbande, sodat ek ooit kan heenvaar,

skreiend, bloedend, die worp ter wille

soos wat ek aangekom het.

Ogentroost

Alle vlees is gras,

en al sy aanvalligheid

soos ’n blom van die veld . . .

Die gras verdor, die blom verwelk;

maar die woord van onse God

hou stand in ewigheid.

Jesaja 40:6-8

Al maak dit klaaglied

en soelaas van die profeet

nie ongedaan, kan jy (die asem

gods en volksverdelging

daargelaat) die biotoop

van mens en woord

ter wille van die digter

nader nuanseer:

onthou dat ogentroost,

’n helmkruid,

uit gras haar sout

en water suig.

Waar kwispelgars

dus vonkend swenk

en die sanger met sy staarblou

blik, sy insig goud gevlek,

hom heupdiep ín

tussen die stingels dring

om die verlangde bron

en meganiek van die gewemel

te noteer, vind hy

oorsprong en geleding

van liriek: ’n lugtige

op maat gesnyde

doodskis vir verlies.

In halms op papier,

in hul silwer ladings

dinamiet wat hy lit

vir lit in grys grafiet

betimmer en skarnier

om na vore dig

te val en agteroor,

deur wind bewoë oop

te skiet, vermoed hy die

verdorring. Stralend staan

hy in hul midde, oog

in oog met die nog onverwelkte

blom, Euphrasia stricta,

nederige inhoud,

onskadelike parasiet.

Dennebol

Ek wandel onder hoë krone

langs stamme wat die berge raam