Kablosuz Sensr Alar ve Uygulamalar

Tahir Emre Kalayc

Ege niversitesi Bilgisayar Mhendislii Blm tahir.kalayci@ege.edu.tr

ZET
Kablosuz sensr alar son zamanlarda olduka gndemde olan ve birok alanda uygulanabilen yeni bir teknolojidir. Kablosuz sensr alar kullanlarak ortamla etkileimli olarak bilgi toplanabilmekte, bu bilgi kollektif bir ekilde deerlendirilebilmekte ve gerektiinde bilgiye dayal olarak ortam zerinde deiiklikler yaplabilmektedir. Bu bildiride kablosuz sensr alar tanmlanarak, baz temel zellikleri zerinde durulmu, uygulama alanlarna rnekler verilmitir.

ABSTRACT
Wireless sensor network is a popular technology which has a wide application area. Wireless sensor networks can be used to interactively collect data from environment, collectively evaluate this data, and manipulated environment based on this data evaluation. In this paper wireless sensor network technology and wireless sensor networks are defined, some basic properties are discussed, and some example application areas are given. Anahtar Kelimeler: kablosuz sensr alar, sensr dm, sensr a uygulamalar

1. GR

Gvenilirlik Doruluk Esneklik Maliyet verimlilii Kurulum kolayl

zelliklerine sahip olmasdr. Tilak vd. [7] zeki sensrlerin ihtiyatl gzetim sunabileceini ve makina kmesi, depremler, seller ve hatta terrist saldrlara ynelik bilgi toplayabilecei, tespit edebileceini belirtmitir. Sensr alar Bilgi toplama Bilgi ileme Sivil ve askeri uygulamalar iin eitli ortamlarn izlenmesi ve gzlenmesini olanakl klar Sensrler kolaylkla kurulmaktadr, nk bir altyapya veya insan mdahalesine gerek yoktur. Alglayarak, hesaplayarak ve ortamda eyleme geerek grevlerini yaparlar. Kendilerini rgtleyebilir (zrgtlenme) ve farkl uygulamalar desteklemek zere uyarlanabilirler. Her sensr dm, kablosuz iletiim yeteneine ve sinyal ileme ile veri yaymaya yetecek zekaya sahiptir. Snrl enerji, ilem gc ve iletiim kaynaklarna sahip olmas geni bir alanda olduka yksek sayda sensr kullanmn gerektirmektedir. Bu byk say kullanm sensr ann hareket eden nesnenin gerek hz, yn, boyutu ve dier zelliklerini, tek bir sensre gre daha yksek bir dorulukta bildirmesini salar.

ekil 1. Bir Sensr A Donanm ve kablosuz sistemlerdeki gelimeler dk maliyetli, dk g tketimli, ok ilevli minyatr alglama aygtlarnn retilmesine olanak salamtr. Bu aygtlardan yzlercesi, binlercesi yardmyla adhoc alar oluturulabilmektedir. rnein bu aygtlar geni bir corafyaya datlarak kablosuz, ad-hoc bir a oluturulmaktadr. Bu datlan ve a oluturan sensrler ibirlii yaparak bir alglama a sistemini (Bkz. ekil 1) oluturmaktadr. Bir sensr a bilgiye her an, her yerden kolayca eriilmesini salar. Bu ilevi veriyi toplayarak, ileyerek, zmleyerek ve yayarak yerine getirir. Bylece a, etkin bir ekilde zeki bir ortam olumasnda rol oynam olur. Kablosuz sensr alar; geni bir yelpazede, deiik uygulama alanlar iin devrimsel alglama zellii yetenekleri sunmaktadr. Bunun nedeni sensr alarnn

Sensr alarnda ok sayda sensr dm olmas tek bir dmn maliyetinin, toplam a maliyeti asndan nemini arttryor. Akyildiz vd. [4] almalarnda, sensr ann uygulanabilir olmas iin bir sensr dmn maliyetinin 1$'dan az olmas gerektiini belirtmektedir. Sensr alarndaki iletiim, yksek sayda arpmalara ve ada tkanklklara sebep olabilir; bu gecikme sresini arttrabilir ve enerji verimliliini drebilir. stelik sensrler tarafndan bildirilen yksek saydaki rnekler istenen veri bilgisinin olduka almasna neden olabilir. Btn eksikliklik ve zorluklarna ramen kablosuz sensr alar; yukarda zetlenen zellikleri ve geni kullanm alanlar nedeniyle gelecein nemli bir paras olacak gibi gzkmektedir. Bu bildirinin devamnda ncelikle fiziksel sensr dm hakknda bilgi verilecek, kablosuz sensr alarnn mimarisi, ileyici ve iletiimi anlatlacak ve son olarak baz uygulama alanlar aktarlacaktr.

2.1. Bileenleri [8] Sensr dmnn ana bileenleri (Bkz. ekil 3) mikrodenetleyici, alc-verici, dsal bellek, g kayna ve bir veya daha fazla sensrdr.

. ekil 3. Sensr Dm Mimarisi Mikrodenetleyici: Mikrodenetleyici grevleri yapar, veriyi iler ve sensr dm ierisindeki dier bileenlerin ilevselliini denetler. Denetleyici olarak kullanlabilecek dier alternatifler arasnda unlar saylabilir: genel amal masast mikro ilemci, saysal sinyal ilemciler (SS), alan programlanabilir geit dizileri (FPGA) ve uygulamaya zg tmleik devreler. Mikro denetleyiciler sensr dm iin en uygun seimdir. Her seenein kendine zg avantaj ve dezavantajlar vardr. Dier aygtlara balanmadaki esneklikleri, programlanabilir olmas, bu aygtlar uyuma moduna girebildii ve sadece denetleyicinin bir ksmnn etkin olmas nedeniyle dk enerji tketimi nedeniyle Mikro denetleyiciler gml sistemler iin en uygun seimdir. Genel amal mikro ilemciler mikro denetleyicilerden daha fazla enerji harcamaktadr. Saysal sinyal ilemciler (SS) geni bant kablosuz iletiim iin uygundur. Kablosuz sensr alarda, kablosuz iletiim yaln olmaldr. Modlasyonu ilemek daha kolay ve asli olan veri alglanmas sinyal ileme grevleri daha az karmak olmaldr. Bu yzden SS'lerin avantajlarnn kablosuz sensr alar asndan fazla bir nemi kalmamaktadr. FPGA'lar gereksinimlere gre tekrar programlanabilir ve yaplandrlabilirler. Ancak bu zaman ve enerji tketimine yol aar, bu nedenle FPGA'lar tavsiye edilmemektedir. Uygulamaya zg tmleik devreler belirli bir uygulama iin tasarlanm, uzmanlam ilemcilerdir. ASIC'ler ilevsellii donanm olarak sunarken, mikro denetleyiciler yazlmsal olarak salarlar. Alc-Verici: Sensr dmleri ISM bandn kullanr. Bu band sayesinde geni dalga kuanda ve global elverililikte zgr radyo yayn salanm olur. Kablosuz iletim ortamlarnda tercihler radyo frekans, optik iletiim (lazer) ve kzltesidir. Lazer daha az enerji gerektirir, ancak iletiim iin gr alan gerektirir ve atmosferik koullara duyarldr. Kzltesi lazer gibidir, anten gerektirmez ancak yaym kapasitesi olarak snrldr. Radyo frekans (RF) tabanl iletiim ou WSN uygulamas iin uygun olan iletiim eklidir. WSN'ler 433 MHz ve 2.4 GHz arasndaki iletiim frekanslarn kullanrlar.

2. SENSR DM [8]

ekil 2. Bir sensr dm (Kaynak: http://www.btnode.ethz.ch/ ) Sensr dm (Bkz. ekil 2), kablosuz sensr alarnda kullanlan ve hesaplama, algsal bilgi toplama ve adaki dier balantl dmlerle haberleme yeteneklerine sahip dmlerdir. Tipik bir sensr dm mimarisi ekil 3'de grlebilir. Sensr dmlerinin gelitirilmesinin balangc 1998 ylndaki Smartdust projesine dayanr. Bu projenin amalarndan biri kbik milimetre ierisinde otonom alglama ve iletiim yaratmaktr. Bu proje erken bitmesine ramen, bir ka aratrma projesinin domasna neden olmutur. Bu projeler Berkeley NEST1 ve CENS2 projeleridir. Bu projelerde yer alan aratrmaclar sensr dm iin mote terimini kullanmaktadr. 1 http://webs.cs.berkeley.edu/nest-index.html 2 http://research.cens.ucla.edu/

Alc ve vericinin ilevsellii alc-verici ad verilen tek bir aygt ierisinde birletirilmitir. Alc-vericiler tekil belirteten yoksundur. lemsel durumlar letme (Transmit), Alma (Receive), Bo (Idle) ve Uyku (Sleep)'dur. Bugnk nesil radyolar bu ilemi otomatik olarak gerekletiren gml durum makinelerine sahiptir. Alc-vericideki radyolar yukarda belirtilen drt farkl modta almaktadr. Bo modda alan radyolarn g tketimi neredeyse Alma modundaki enerji tketimine eittir. Bu yzden alma veya iletme ilemi yapmayan radyolar bo moda almak yerine kapatmak en iyi zmdr. Ayrca paket iletimi iin Uyku modundan letme moduna geerken nemli miktarda enerji tketimi olmaktadr. Dsal bellek: Enerji bak asndan yaklaldnda, en uygun bellek eitleri mikro denetleyici ipi zerindeki bellek ve FLASH belleklerdir. ip d RAM'ler seyrek veya hi kullanlmamaktadr. FLASH bellekler maliyeti ve depolama kapasitesi nedeniyle kullanlmaktadr. Bellek gereksinimleri yksek oranda uygulama bamldr. Depolamann trne gre iki farkl bellek kategorisinden bahsedilebilir: a) Uygulamayla ilgili veya kiisel bilgileri saklamak iin kullanlan Kullanc bellei, b) Aygtn programlanmas iin kullanlan Program bellei, bu bellek ayrca eer varsa aygtn tanmlayc verisini ierebilir. G kayna: Sensr dmndeki enerji tketimi alglama, iletiim ve veri ileme nedeniyle olmaktadr. Sensr dmnde veri iletiimi iin daha fazla enerji gerekmektedir. Alglama ve veri ileme iin enerji tketimi daha azdr. 1 Kb veriyi 100 metrelik bir uzakla iletmek iin gereken enerji, yaklak olarak saniyede 100 milyon komut ileyen bir ilemcide 3 milyon komut ilemek iin gereken enerjiye eittir. Enerji pil veya kapasitrler ierisinde saklanmaktadr. Piller sensr dmlerinin enerji ihtiyalarnn temel kaynadr. arj edilebilir ve arj edilemez olmak zere iki tip pil kullanlmaktadr. Ayrca piller ierisinde kullanlan elektromekanik malzemeye gre de snflandrlabilir (NiCd - Nikel Kadmiyum, NiZn - Nikel inko, Nimh - Nikel Metal hidrid, Lityum-yon). Gnmzdeki sensrler yenilenebilir enerji kaynaklarn da (gne enerjisi, s enerjisi, titreim enerjisi vb.) kullanabilecek ekilde gelitirilmektedir. Kullanlan en nemli iki g koruma politikas Devingen G Ynetimi (Dynamic Power Management DPM) ve Devingen Voltaj leklendirme (Dynamic Voltage Scaling - DVS)'dir. DPM kullanlmayan veya etkin olmayan paralar kapatma grevini gerekletirir, DVS yaklam determinist olmayan i ykne bal olarak g seviyeleri arasnda geiler yaparak alr. Voltaj frekans ile birlikte deitirerek g tketiminde kuadratik azalmalar salamak mmkndr. Sensrler: Sensrler scaklk, basn gibi fiziksel durumlardaki deiimlere llebilir tepkiler

retebilen donanm aygtlardr. Sensrler gzlemlenecek alann fiziksel verisini ler veya alglarlar. Sensrler tarafndan alglanan srekli analog sinyaller "Analog-to-Digital" eviriciler yardmyla saysallatrlarak denetleyicilere daha fazla ilem iin gnderilir. Sensr dmleri kk boyutlarda, dk enerji tketimli, yksek hacimsel younluklarda alabilen, otonom ve gzetimsiz alan, ortama uyum salayabilen zelliklere sahip olmaldr. Kablosuz sensr dmleri sadece snrl g kaynana sahip (0.5 Ah ve 1.2 V gibi) mikro elektronik sensr aygtlarn kullanabilir. Sensrler kategori eklinde snflandrlmaktadr. Pasif, her yne ak (ynsz) sensrler: Pasif sensrler ortam aktif aratrma ile deitirmeden verileri toplayan sensrlerdir. Kendi enerjilerine sahiptir, enerji analog sinyali ykseltmek iin gereklidir. Bu lmlerde "yn" eklinde bir kavram yoktur. Pasif, dar nl sensrler: Bu sensrler pasiftir ancak iyi tanmlanm lm yn kavramna sahiptir. Tipik bir rnek olarak kamera verilebilir. Aktif sensrler: Bu gruptaki sensrler ortam aktif olarak aratrrlar, rnek olarak sonar veya radar sensrleri veya kk patlamalarla ok dalgalar reterek alan baz sismik sensr tipleri verilebilir. Kablosuz Sensr alarndaki kapsayc teorik almalar Pasif, ynsz sensrleri kastetmektedir. Her sensr dm belirli bir kapsama alanna sahiptir. Bu kapsama alanndaki gzlemlerini gvenilir ve doru bir ekilde raporlayabilir. Kapsama alann arttrmaya ve sensrlerin dizilimini iyiletirmeye ynelik almalar yaplmaktadr [9]. Sensrlerdeki g tketim kaynaklar olarak a) Sinyal rnekleme ve fiziksel sinyalleri elektrik sinyallerine evirme, b) Sinyal iyiletirme ve c) analog'tan saysala evirme saylabilir. Sensr dmlerinin birbirleriyle haberleebilmesi iin kullanlabilecek farkl iletiim yntemleri vardr. Bu yntemler optik iletiim (laser), kzl berisi (IR) ve radyo frekansdr (RF). Laser iletiim gr alan gereksinimi, atmosfer koullarndan etkilenme ve tek ynl olmas nedeniyle tercih edilen bir yntem deildir. Kzl berisi iletiim ise yine tek ynl olmas ve ksa erimi dolaysyla tercih edilmez. Elektromanyetik dalgalar eklinde yaplan iletiim yntemidir. En nemli problemi anten gereksinimidir. letimin ve almn eniyilenmesi iin minimum bir anten uzunluuna ihtiya vardr. Bu uzunluk en az /4 ( tama frekansnn dalgaboyudur) olmaldr. RF iletiimin avantajlar kullanm kolayl, btnlk, ticari olarak yaygn kullanmdr. Dikkat edilmesi gereken bir baka unsur, g tketimini azaltmak iin modlasyon, filtreleme, demodlasyon, vb. ilemlerin yaplmas gerekliliidir.

3. SENSR ALARININ MMARS, LEY ve LETM

Sensr a teknolojilerini gerekletirmede; donanm tasarm, iletiim protokolleri ve uygulama tasarmlamada zorluklar kmaktadr. Sensr ann yaam mrn uzatmak ve zeki veri toplama sistemleri kurmak bu zorluklardan ikisidir. Dier zorluklar u ekilde listenelebilir: Sensr alarnn topolojisi ok sk deiir. Sensrler noktadan noktaya iletiime dayanan alarda yaym iletiim paradigmasn kullanr. Sensrler ok kstl g, hesaplama yetenei ve hafzaya sahiptir Sensrler bozulmaya yatkndr. Sensrler ok fazla ykten dolay genel kimlik (ID) sahibi olmayabilir Sensrler ok fazla saylarda kurulur, bu nedenle kalabalktan kaynaklanan tkanma ve arpmalar olabilir. nlemek iin birbirine yakn sensrler ezamanl iletiim yapmamaldr. Ad-hoc yerletirilmi sistemin, sonu datm ve dmlerin balantlln (connectivity) tanmlamas ve salamas gerekir. Devingen ortam durumlar, sistemin zamanla balantllk ve sistem uyarmn uyarlamasn gerekli klar. 3.1. Gereksinimler Sensr a gereksinimleri aadakileri ierir: Fazla sayda sensr: Ucuz, kk boyutlu sensrler kullanlarak sensr alar binlerce sensr dm ierebilir. leklenebilirlik ve bu yksek saydaki sensr ynetmek nemli bir sorundur. Kmeleme (clustering) bu probleme zmlerden biridir. Kmelemede, komu dmler bir kme oluturmak zere birletiriliyor ve bir kme ba, bu kmeyi ynetmek iin seiliyor. Dk enerji kullanm: ou uygulamada, sensr dmleri ok uzak bir yere kurulmaktadr. Bu yzden, dmlerin bakmnn olduka zor olduu durumlar ortaya kmaktadr. Dmn mr, zerindeki pilin mryle belirleniyor, bylece minimal dzeyde enerji tketilerek pilin en verimli ekilde kullanlmas gerekiyor. ok sayda sensr pilini doldurmak pahal ve zaman alan bir grev olabilir. Dk bellein verimli kullanm: Sensr alar kurulurken ynlendirme tablosu, veri yineleme (data replication), gvenlik ve benzeri konular sensr dmndeki dk bellee sacak ekilde deerlendiriliyor. Veri toplama: ok sayda alglama dm a bilgiyle iirebilir. Bu problemi zmek iin, baz dmler (kme balar gibi) veriyi toparlayarak, baz hesaplamalar yaparak (ortalama, toplam, en yksek, vb.) elde ettii zetleri yaynlayabilir. A zrgtlenmesi: ok sayda dm ve bu dmlerin eriimi zor (vahi-hostile) ortamlarda

yerletirilmesi gibi durumlarda, an kendini rgtleyebilmesi olmazsa olmazdr. An yaam sresince dmler kebilir, yeni dmler aa katlabilir. Bu yzden, a belirli aralklarla kendini yeniden yaplandrabilmelidir. Bylece ilevini srdrebilecektir. Bireysel dmlerin adan ayrlma, balanma gibi durumlarnda da tm an balantllnn korunmas nemlidir. birliki sinyal ileme: Bu alar mobil ad-hoc alardan ayran nemli bir etken, alarn amacnn sadece iletiim deil, ilgi duyulan bir olayn belirlenmesi/tahmininin yaplmasdr. Belirleme baarmn arttrmak iin birden fazla sensrden gelen veriyi birletirmek (fusion) nemlidir. Bu veri birletirmesi, veri ve kontrol mesajlarnn aktarmn gerektirir. Bu gereksinim a mimarisinde kstlar yaratabilir. Sorgulama yetenei: Sensr a iin Intanagonwimat vd. veri merkezli ve adres merkezli olmak zere iki tip adresleme olduunu belirtmitir. Veri merkezli adreslemede sorgu an belirli bir blgesine gnderilirken, adres merkezli adreslemede sorgu dorudan belli bir dme gnderilmektedir. Dk Maliyet: Alarda binlerce dm kullanlaca iin sensr dmlerinin maliyetinin dk olmas gereklidir. 3.2. Kablosuz Sensr Alarnn Mobil Ad-hoc alara gre avantajlar Geleneksel kablosuz ad-hoc alar iin bir ok algoritma ve protokol nerilmi olsa da, bu algoritma ve protokollar sensr alarnn esiz zellik ve uygulama gereksinimlerine uymamaktadr. Sensr alar hatalara eilimli ve genel kimlie sahip olmayabilir ancak yine de geleneksel kablosuz ad-hoc alara gre baz avantajlara sahiptir: Binlerce sensrn datlmasyla ok geni alanlarn kapsanmasna olanak salarlar A oluturmu olan sensrler, bir sensrn hatas durumunda da doru bir ekilde almaya devam ederler. Bylece, yksek seviyeli artklk (redundancy) geni lde hata tolerans salam olurlar Kablosuz sensr alar ayrca sink dmlerinin baka alara (nternet, Geni Alan Alar, vb.) balant salamasyla uzaktan eriim olanan arttrrlar. Ayrk fenomenini ("discrete phenomenon") yerelletirerek g tketimini azaltabilirler nsan mdahalesini ve ynetimini azaltabilirler Gzetimsiz, eriimi zor blgelere ortamlarda alabilirler Deien a durumlarna devingen olarak tepki gsterebilirler 3.3. Ad hoc sensr alar nasl alr? Ad hoc sensr a, merkezi bir ynetim veya destek hizmetlerinin yardm olmadan geici bir a oluturan sensr dmleri kmesidir. Baka bir

syleiyle ana istasyonlar gibi sabit bir altyapnn olmad alardr. Genel olarak, sensr dmleri kablosuz radyo frekans (RF) alc-vericilerini a arabirimi olarak kullanarak, birbirleriyle iletiimi multi hop kablosuz balantlar eklinde gerekletirirler. Adaki her sensr dm ayrca ynlendirici (router) eklinde davranarak veri paketlerinin komu dmler arasnda iletilmesini salar. Ad hoc alar topolojideki sk deiimlerle ilgilenmek zorundadr. Bu sensrlerin hataya eilimli olmasndan ve ken dmlerin yerini tutmak veya ilgilenen alan geniletmek iin yeni sensr dmlerinin aa katlmasndan dolay gereklidir. Bu zelliklerden dolay ad hoc sensr ann tasarmndaki temel zorluk zrgtlenebilen sensr alarnn ve haberleen iki dm arasndaki yolu verimli bir ekilde belirleyen devingen ynlendirme (routing) iletiim kurallarnn (protokoller) gelitirilmesidir. Ufak sensrler dk enerji tketimiyle daha kapsaml bir alglama iini salamak iin aralarndaki koordinasyonu gerekletirmeleri, kmeler (cluster) halinde almalaryla mmkndr. Her bir kme sensrlerin ynetimi iin kendisine bir kme ba (cluster head) atar. Kme balarnn avantajlar;

katman. Hizmetler ynlendirme iletiim kurallar, veri toplama ve veri yayma hizmetlerini (bunlarla snrl deildir) ierir. Fiziksel katman fiziksel dmlerden oluur. Bu dmler sinkler, ocuk dmler, kme balar ve ebeveyn dmlerdir. Ebeveyn dmler iki veya daha fazla kme bana balanan dmlerdir. Tm mesajlar veri katmannda neredeyse modellenmitir. Sink dmleri ya tm sensr ana veya kullanlan sorgunun tipine bal olarak sadece belli bir blgeye sorgu yaynlarlar(broadcast). Sensr dmleri bir alglamada bulunduunda (nesne alglama, scaklk titreim konum deiimleri, vb.) bu alglama sonucu elde ettikleri veriyi komu sensr dmlerine yaynlarlar. Her bir sensr (ocuk) en az bir kme bana baland iin, kme balar bu veriyi alrlar. Kme balarnn grevi grevi bu veriyi ilemek ve birletirmek, sonra komu dmlere yaynlama yoluyla sink dme aktarmaktr. Kme balar ocuk dmlerden bir ok veri paketi ald iin verileri szmeli, ilemeli ve bilgi haline getirmelidir. Sensr uygulamalarnda sensr dmlerindeki bellek, pil ve ilem gc gibi donanmsal snrlamalar, hedeflenen alana olduka fazla sayda sensr dmnn konulandrlmasyla karlanr. Bu sensr dmleri bir byk kablosuz ad hoc a eklinde ileri ibirlii ierisinde gerekletirirler. Dmler arasndaki mesafelerin ksa olmas, her dmn iletim apn drerek g korunmasna da yardmc olur.

Kmeleme sensrlerin daha global hedeflere erimek iin kendi yerel etkileimlerini verimli bir ekilde dzenlemelerine olanak salar leklenebilirlik yiletirilmi salamlk (improved robustness) Daha verimli kaynak kullanm Dk enerji tketimi Salam balant veya dm kmeleri ve a blmleri

ekil 5. Veri toplayan bir sensr a [6] ekil 5'te bir sensr andaki veri toplama gsterilmitir [6]. Bu an amac x ile gsterilmekte olan ve R alan ierisinde kalan nesneden veri alabilmektir. Ana istasyon B ile gsterilmektedir. Dolu daireler yaayan dmleri, bo daireler l dmleri gstermektedir. Bu rnekte nesnenin alglanabilmesi iin en azndan iki sensr gerekmektedir. Nesne S0 konumunda iken 1 ve 7 nolu

ekil 4. Sensr A Mimarisi ekil 4'te bir sensr ann genel mimarisi grlmektedir. ekilden incelenecei gibi, katman vardr: hizmet katman, veri katman ve fiziksel

dmler alglama iini yaparlar. 2,3,4,5 ve 6 nolu dmler 1. dmden; 8,9,5 ve 6 nolu dmler 7. dmden verinin iletiim yolunu oluturur. Veri 5. dmde birletirilebilir. Bu tek mmkn alglama ekli deildir, 7 nolu dm yerine 10 nolu dmde nesnenin alglamasn yapabilir. Bylece verinin iletiim yolu da deiecektir. Nesne S1'e doru ilerledike alglama, aktarma ve birletirme grevleri deiecektir. 3.4. Sensr Alarnda Veri Birletirme ve Yayma Sensr alarnn adres merkezli olmas yerine veri merkezli olmas gerekir. Sensr alarnn temel fikri ok ucuz ve basit sensr dmlerinin tasarlanmasdr. Bu ekilde sensr uygulamalar binlerce atlabilir dmler herhangi bir yk oluturmadan kullanlabilir. Her bir dme tekil bir adres vermek, zellikle sensr a uygulamasnda binlerce dm kullanldnda olduka masrafl bir itir. Tek bir sensr dmnn snrl bellek ve ilem gcnden ziyade bizi ilgilendiren sensr gruplardr. Veri merkezli uygulamalar, sensrler tarafndan retilen verilere odaklanmtr. Bu yzden sensr #46'ya bir sorgu gndermek yerine, sorgu zerine GPS (Kresel konumlandrma sistemi) yerletirilmi sensr yardmyla konumu bilinen #6 nolu blgeye gnderilmektedir. GPS kullanmnn arkasndaki ana fikir, veri yaylm asndan nemli olan sensrlerin konumunu kolayca belirlemektir. Bylece GPS gmlm sensrler yardmyla konumlar bilinen belli bir alana gnderilebilmektedir. (Maalesef gml GPS sensr dmleri gr alar engellediinde yanltc olabilmektedir, ayrca GPS tam konumu deil belli bir konum araln verir. Bu yzden birbirine yakn dmler ayn GPS deerini retecektir.) Birletirme (Aggregation): Baz sensr dmleri komularndan ald verileri birletirmekle ykmldr. Birletirici dmler sink dmlerine bilgi halinde gnderebilmek iin veriyi szebilir, ileyebilir ve saklayabilir. Birletirme ilemi aadaki nedenlerden dolay faydaldr: Bilgi dngsn arttrmak Doruluk dzeyini arttrmak ken sensr dmlerini karlamak iin veri artkl (redundancy) Yayma (Dissemination): Sensrler tarafndan retilen veri, hedefine ulamak iin bir ok ara dm zerinden gemelidir. Ara dmler kt zaman gelen mesajlarn iletilmesinde sorunlar olumaktadr. Dier sorunlar aada listelenmitir:

Sensr alarnda veri yayma iin iki senaryo vardr: sorgu gdml ve srekli gncelleme. Her senaryo belirli tipteki sensr uygulamalarna uygulanabilmektedir. Birinci yntem bire-bir iliki olarak kullanlmaktadr, sink bir sorgu yaynlayarak sensr dmlerinden bu sorgusuna ynelik raporlanan yantlar alr. rnein sink bir nesnenin (dman tank veya bir hayvan) ilk defa grnp grnmediine dair sorguda bulunabilir. kinci senaryo bire-ok iliki rneidir. Sink dm bir sorgu gnderir ve sorgusuna ynelik srekli gncellemeler alr. rnein sink hareketli bir nesnenin dorultusunu sorgulayabilir. Sensr dmleri bu sorgu sonucunda hareket eden nesnenin yeni konumunu srekli olarak raporlarlar. Srekli gncellemeye dayanan veri yayma senaryosu yksek oranda enerji tketimine neden olmaktadr, ancak sorgu gdml ynteme gre daha gvenilir ve dorudur. Bunun nedeni daha fazla sensrn sorgu raporlamada yer almasdr. rnek olarak sensr dmlerinin bir park alan anda tek tek adreslenebildiini dnelim. Bu ekilde tm bo park alanlarnn belirlenmesi kolaylaacaktr. Baka bir rnek ise bir uakta her yolcunun koltuunun stne herhangi bir yolcunun beklenmeyen hareketini belirleyen sensrler yerletirmektir. Herhangi bir tehlike durumunda sensr a uan kontroln almak zere ibirliine gidebilir (rnein klar kapatmak, pilotun kokpit kapsn kapatmak gibi). Bu sensrlerin kullanlmasndaki en nemli avantaj herhangi bir hareket durumunda balantll korumasdr. Bu sensrler olduka kk olabildii iin yanllkla yerlerinin deitirilmesi olduka olasdr. Bu yzden sensr alar, baz sensrler yerlerinden oynasa bile balantll salamak zorundadr. rnein bu sensrler bir ormanda bulunabilir ve her trl hareket ettirilmeye kar savunmasz olabilir (rnein insan, hayvan, bcek, yamur, rzgar vb.). 3.5 Sradzensel Sensr Alar Sradzensel sensr alar (Bkz. ekil 6), askeri sradzenini model alan ve bu modele gre almasnn biimlendiren bir yapdr. Bir taktiksel askeri a yaps incelenerek bu sradzensel sensr alarnn benzer yaps anlalabilir.

Ynlendirme iletiim kurallar en ksa yolu bulmaldr. Artklk: Bir sensr ayn veri paketini birden fazla alabilir.

ekil 6. Sradzensel sensr a [1] Bir taktiksel askeri a, komutanlar tarafndan (parent nodes) ynetilen birim gruplarndan (clusters) oluur. Bu komutanlar emileri ana karargahtan (sink node) alarak, birimdeki gzlemleri ve verileri geriye gnderirler. Komutanlar gelen emirleri generallere (cluster heads) gnderirler. Her general bir grup askerden (children) sorumludur. Askerler dier askerler ve generalle yerel iletiim kurarlar. Askerlerden mesajlar alan generaller bu bilgiyi komutanlarna iletir. Sava alannda bir gzlemde bulunan askerler bu bilgiyi generallere aktarrlar. General askerlere emir vererek eyleme gemelerini salayabilir veya komutanna danabilir. Karar eylemlerinde (saldr gibi) sadece ana karargah bilgiye dayanarak bir karar verebilir.

Ortam kirliliklerinin belirlenmesi, uzak yerlerin gzlenmesi ve hatta mteri davranlarnn izlenmesi, sensr alarnn uygulamalar arasnda saylabilir.Aratrmaclar sensr alar teknolojilerini, geleneksel kablosuz alarla zlmesi zor olan problemlere uyarlamaya almaktadr. Aada bu almalardan baz rnekler incelenebilir [1][2]: Habitat (bitki, hayvan) izleme ve evresel gzlem, hava durumu tahminleme sistemleri (Bkz. ekil 7) Salk uygulamalar (hasta, doktor takibi, hasta fizyolojik psikolojik durum izleme, vb.) Enerji tedarik ve aktarma sistemleri (retim, datm, tketim yaplarnda) Ev ve ofis uygulamalar (zeki anaokulu rnei var [3]) Uzak yerlerin, konumlarn zmlenmesi (tornado hareketi, orman yangn tespiti, vb.) Geni bir metropol alanndaki taksilere sensrler yerletirilerek trafiin gzlenmesi ve bu gzlemlere dayanarak rotalarn etkin planlanmas Bir park yerindeki bo ve dolu alanlarn sensr alaryla belirlenmesi Kablosuz gzetim sensr alaryla alveri merkezi, araba garaj veya benzeri tesislerde gvenlik salama Dman hareketlerini belirleme, bulmak ve izlemek iin askeri sensr alar Terrist saldrlara kar tetiktelii arttran sensr alar

5. SONULAR
Kablosuz sensr alar bildiride anlatlan zellikleri sayesinde olduka geni bir yelpazede rahatlkla kullanlabilir. Her ne kadar baz zorluklar olsa da bu zorluklarn almasna ynelik almalar ve abalar srmektedir. zellikle askeri uygulama alanlar bulunsa da, ormanlarn yangn iin gzlenmesi, nesli tkenmekte olan hayvanlarn izlenmesi doay korumakla ilgili alanlar olarak nemlidir. Kablosuz sensr alarnn, RFID'de olduu gibi insanlarn izlenmesi iin kullanlmas olanakldr. Bu durumda yasalarn gelitirilmesi gerekmektedir. Uygulayclarn insanlarn kiisel hak ve hrriyetlerine dikkat etmesi, bu haklar ihlal etmemeye ynelik almalar yapmas arttr. Sonu olarak kablosuz sensr alar tm zorluklarna ramen nmzdeki yllarda nem kazanarak, bir ok alanda uygulanacaktr.

4. UYGULAMA RNEKLER

TEEKKR
Destei, ynlendirmeleri ve dzeltmeler konusundaki nerileri iin Yrd. Do. Dr. Aybars UUR'a teekkr ederim.

ekil 7. Habitat izleme iin kullanlan rnek bir sensr a mimarisi [6]

KAYNAKLAR
Karl, H. and Willig, A.; "Protocols and Architectures for Wireless Sensor Networks, Wiley, (May 2005) [1] Tubaishat, M.; Madria, S., "Sensor networks: an overview," Potentials, IEEE , vol.22, no.2, April-May 2003, pp. 20-23. [2] Ning Xu, A Survey of Sensor Network Applications, University of Southern California. Available from http://courses.cs.tamu.edu/rabi/cpsc617/resources/senso r%20nw-survey.pdf , 2002. [3] Srivastava, M., Muntz, R., and Potkonjak, M. 2001. Smart kindergarten: sensor-based wireless networks for smart developmental problem-solving environments. In Proceedings of the 7th Annual international Conference on Mobile Computing and Networking (Rome, Italy). MobiCom '01. ACM, New York, NY, 132-138. DOI= http://doi.acm.org/10.1145/381677.381690 [4] I. F. Akyildiz, W. Su, Y. Sankarasubramaniam, and E. Cayirci. Wireless Sensor Networks: A Survey. Computer Networks, 38(4):393--422, March 2002.

[5] Vieira, M.A.M.; Coelho, C.N., Jr.; da Silva, D.C., Jr.; da Mata, J.M., "Survey on wireless sensor network devices," Emerging Technologies and Factory Automation, 2003. Proceedings. ETFA '03. IEEE Conference , vol.1, no., pp. 537-544 vol.1, 16-19 Sept. 2003 [6] Anna Hac, Wireless Sensor Network designs, John Wiley & Sons, 2003 [7] S. Tilak, N. Abu-Ghazaleh, and W. Heinzelman, A Taxonomy of Wireless Micro-Sensor Network Models, ACM Mobile Computing and Communications Review (MC2R), Volume 6, Number 2, April 2002. [8]Sensor node - Wikipedia, the free encyclopedia, Eriim adresi : http://en.wikipedia.org/w/index.php? oldid=263854165 , 2009. [9]Yldrm, K.S., Kalayc, T.E., Uur, A., Optimizing Coverage in a K-Covered and Connected Sensor Network Using Genetic Algorithms, 9th WSEAS International Conference on EVOLUTIONARY COMPUTING (EC08), Sofia, Bulgaria, May 2-4, 2008.