CABR II PLUS

Matematik Aralar Yaratcs

KULLANIM KILAVUZU

HO G ELD N Z !

Cabri Geometrinin dinamik dnyasna ho geldiniz ! Gnmzde bilgisayar ve Texas Intruments grafik hesap makineleri vastas ile dnyada 15 milyonun zerinde kullancya ulaan Cabri Geometri, 80li yllarn sonunda, Fransann Grenoble ehrinde bulunan Joseph Fourier niversitesi ve CNRS (Ulusal Bilimsel Aratrma Merkezi) ortak alma laboratuarlarndan IMAGda tasarlanmtr. u anda Cabri Geometri, 2000 ylnn mart aynda Jean-Marie LABORDE (CNRSde aratrma mdr ve Cabri Geometrinin manevi babas) tarafndan kurulan Cabrilog firmas tarafndan gelitirilip datlmaktadr. Bilgisayar ile geometrik ekiller izebilme imkan, geleneksel kat, kalem, cetvel ve pergel izimleri ile problem zmeye yepyeni bir boyut kazandrmaktadr. Cabri Geometri II Plus, gl ve kullanm kolay pek ok zelliklere sahiptir. En basitten en karma na kadar tm ekilleri zgrce hareket ettirilebilirsiniz. stediiniz her an, bir eklin izimini test edebilir, varsaymlar, lmler, hesaplamalar yapabilir, nesneleri silip saklayabilir ya da renklerini ve grnmlerini deitirebilirsiniz. Cabri Geometri II Plus, geometri eitimi ve renimi iin tasarlanan programlar arasnda en n srada yer almaktadr. retmenlere olduu gibi rencilere de hitap eder ve ilkokuldan niversiteye kadar tm seviyelerde kullanlabilir. Programn baz zellikleri Macintosh/Windows srmlerinde farkllk gstermektedir : Windowsda Ctrl ve Alt tular Seenekler komutuna karlk gelirken ayn komut Mac OSda Alt tuuna karlk gelir. Windowsda farenin sa tuuna tklama, Mac OSda Ctrl + tklamaya karlk gelir.

 Arayz : Yeni ikonlar daha byk olup daha okunakldr. Gelitirilmi menler, Cabri Geometrinin kullanmn kolaylatrp, istenen her nesnenin grnm zelliklerini deitirerek, nesnelerin seiminde yaanan karklklarn kolayca zlmesini salamaktadr. simler : Btn nesnelere isim verebilir ve verdiiniz isimleri nesnenin etrafnda istediiniz yere yerletirebilirsiniz. Matematiksel ifadeler : Bir ya da birden ok deikenli matematiksel ifadeleri tanmlayabilir ve bunlar dinamik olarak deerlendirebilirsiniz. Grafikler : Bir ya da birden ok fonksiyonun grafiklerini kolayca izebilir ve bunlar zerinde al abilirsiniz. Geometrik yerler : Noktalarn ya da nesnelerin geometrik yerlerini, ya da geometrik yerlerin geometrik yerini, veya geometrik yerlerin kesiimlerini oluturabilirsiniz. Geometrik Yer arac sayesinde cebirsel erilerin denklemlerini elde edebilirsiniz. Zeki dorular : Bir dorunun sadece yararl ksmnn gsterilmesini salayabilirsiniz. (Bu ksmn uzunluu istenildii gibi deitirilebilir). Renkler : Gelitirilmi yeni renk paletleri veya harekete gre renk deitirme zellii sayesinde, nesnelerin, metinlerin renklerini deitirebilir ya da nesneleri istediiniz bir renk ile doldurabilirsiniz. Resimler (Bitmaps, JPEG, GIF) : Bir eklin nesnelerine (noktalar, doru paralar, okgenler, arka plan) resim ilitirebilirsiniz. Resimler, eklin hareketi ve animasyonlar esnasnda gncellenmektedir. Metinler : Yaz tipi, boyutu ve rengini zgrce deitirebilirsiniz.

 eklin tanm penceresi : Bir eklin tm izim aamalarn listelemek iin eklin tanm penceresini kullanabilirsiniz (sadece Windowsda). Oturumun kayd : Programn kullanm sresince bir oturumu kaydedebilirsiniz. Kaydedilmi bir oturumu, rencilerin geliimini veya karlatklar zorluklar tespit etmek amacyla, bilgisayar ekranndan oynatlabilir ya da yazcda yazdrlabilirsiniz (sadece Windowsda). ekil aktarm : ekilleri Cabri Juniorun ykl olduu bir hesap makinesine (TI-83 Plus ve TI-84 Plus) tayabilir ya da byle bir hesap makinesinden bilgisayara aktarabilirsiniz. Bu esiz zelliklerin eitim ve retime yeni bir boyut getirecei apak ortada !

Bu kullanm klavuzu iki blmden olumaktadr. [1] TEMEL KAVRAMLAR blm Cabri Geometriyi ilk defa kullananlar iin hazrlanm olup, Cabri Geometri II Plus programn tanmay ve farenin kullanmna almay salamak hedefindedir. Ancak, deneyimler programn kullanmnn ok abuk renildiini ve rencilerin yarm saatlik programa alma sreci sonunda geometri problemleri zebildiklerini gstermitir. [2] KEFLER blm yeni kullanclar iin olup, etkileimli geometriyi kefetmek iin, orta okul ve lise dzeyinde problemler ierir. Programn kurulum dosyasnda ya da kurulum CDsinde eitli baka belgeler de bulabilirsiniz. REFERANS.pdf isimli belge programn detayl tanmn ierir. LER DERSLER.pdf isimli belge lise ve niversite dzeyinde problemler nerir.

Bu belgelerdeki problemler birbirinden bamsz olup, kullanclarn detayl izim yntemlerini denedikten sonra nerilen problemleri zmeleri tavsiye olunur.

Cabri Geometri II Plus bundan sonraki ksmlarda Cabri Geometri olarak anlacaktr.

Web sitemizden www.cabri.com gncellenmi rnlerimize ulaabilir, rnlerimiz hakknda bilgi edinebilir ve bu belgenin yeni srmlerini elde edebilirsiniz. Ayrca sitemiz, onlarca internet sayfasna linkler vermekte ve geometri ve Cabri Geometri zerine pek ok kitabn referanslarn da iermektedir.

CABRILOG ekibi olarak, izimler, aratrmalar ve keiflerle dolu byleyici bir zaman geirmenizi dileriz.

2006 CABRILOG SAS Cabri Geometri II Plus Kullanm Klavuzu : Yazan : Eric Bainville Tercme Eden : Meneke Seden Tapan Gncelletirme : Christophe Foucher, 30 Haziran 2005 Yeni Srmler : www.cabri.com Hatalar bize bildirmek iin : support@cabri.com Grafik tasarm, sayfa yaps ve denetim : Cabrilog

 N D EK LER

TEMEL KAVRAMLAR
BLM 1
1.1 PROGRAMIN HEDEF 1.2 PROGRAMIN ARAYZ 1.3 FARENN KULLANIMI 1.4 LK ZM

P9 P9 P 10 P 12 P 14

KEFLER

BLM

KEFLER : GENN EULER DORUSU

P 23

BLM

KEFLER : ESRARENGZ NOKTANIN PENDE

P 33

BLM

KEFLER : VARIGNON DRTGEN

P 39

Temel kavramlar

BLM TEMEL KAVRAMLAR

1.1 PROGRAMIN HEDEF Cabri Geometrinin hedefi kullanc ve program arasnda maksimum etkileim (fare, klavye,...) salamaktr. Cabri Geometri ayrca kullancnn programdan beklentilerini, bir yandan bilgisayarn i ileyiine ters dmeyecek ekilde dier yandan en uygun matematiksel yolu seerek, tam olarak karlayabilmek ilkesindedir. Bir Cabri Geometri belgesi, 1 metre karelik sanal kat zerine izilmi bir ekilden oluur. Bir ekil geometrik nesnelerden (noktalar, dorular, emberler,...) ve ayrca dier baka nesnelerden (saylar, metinler, formller,...) oluur. Bir belge makro-oluumlar da ierebilir. Makrooluumlar, bir eklin ara izimlerini kaydederek programn ilevlerini geniletme imkann salar. Cabri Geometride ayn anda birden fazla belge aabilirsiniz ve ak belgeler arasnda KesKopyala/Yaptr ilemlerini yapabilirsiniz.

Temel kavramlar

1.2 PROGRAMIN ARAYZ Aadaki ekil Cabri Geometrinin ana penceresini ve blmlerini gstermektedir. Programn ilk alnda simge ubuu, yardm penceresi ve eklin tanm penceresi grntlenmez.

1. Balk ubuu 2. Men ubuu 3. Ara ubuu 4. Simge ubuu

5. eklin tanm penceresi 6. izim alan 7. Yardm penceresi 8. Durum ubuu

Balk ubuu, ekli ieren dosyann adn veya belgeye henz bir isim verilmediyse Belge #1, 2... belirtir. Men ubuu, Cabri Geometrinin komutlarna ulamay salar ve baka programlarda rastlanan komutlara benzer.

Kullanm klavuzu boyunca, Men mensnden Komut komutu [Men]Komut olarak belirtilecektir. rnein, [Dosya]Farkl kaydet... yazlm Dosya mensnden Farkl kaydet... anlamna gelir.

10

Temel Ara ubuu, ekli oluturup hareket ettirmek iin kavramlar gerekli aralar salar ve ubuk zerinde birer simge (ikon) olarak grntlenen aralar ieren bir ok ara kutusundan oluur. Seili olan ara, bask ekilde ve ak renk arka plan ile grntlenir. Ara ubuunda grntlenen bir dmenin zerine ksa bir tklama ilgili arac etkin hale getirir. Bir dmenin zerine uzun sreli bir tklama ara kutusunu amay ve buradan bir ara semeyi salar. Seilen ara etkin halde olmann yan sra simgesi, ara kutusunun grntlenen arac halini alr.

Ara ubuu, kullanc tarafndan istenildii gibi dzenlenebilir ve snflarda olas bir kullanm amac ile ayarlanan bir dzende kilitlenebilir (baknz : REFERANS.PDF belgesi[8] TERCHLER VE KSEL AYARLAR blm).

1. Hareket 2. Noktalar 3. Dorular 4. Eriler

5. Oluumlar 6. Dnmler 7. Makrolar 8. zellikler

9. lmler 10. Metin ve semboller 11. Simgeler

Kullanm klavuzu boyunca, Kutu kutusundan Ara arac par [Kutu]Ara olarak belirtilecek ve ilgili aracn simgesi yanda hatrlatlacaktr (ok uzun olan baz ara isimleri ksaltlmtr). rnein, [Dorular]In yazlm Dorular ara kutusundan In arac anlamna gelir. Ara ubuundaki simgelerin boyutu kk ya da byk olarak ayarlanabilir. Simgelerin boyutlarn deitirmek iin, iaretiyi ara ubuundaki en son aracn sana getirdikten sonra farenin sa tuuna tklayn ve Kk simgeler seeneini sein. Pencerenin altndaki durum ubuu o anda etkin olan arac gsterir (sadece Windowsda). Simge ubuu nesnelerin niteliini (renkler, biimler, boyutlar,...) deitirmeyi salar. [Seenekler]Simgeleri gster komutuyla simge ubuu grntlenir, ve F9 tuuyla ya da [Seenekler] Simgeleri gizle komutuyla tekrar gizlenir (sadece Windowsda).

In

11

Temel kavramlar

Yardm penceresi seilen ara hakknda ksa bir yardm iletisi salar. Aracn kullanm iin gereken nesneler ve aracn oluturaca nesneleri belirtir. Yardm penceresi F1 tuu ile grntlenir ya da gizlenir (sadece Windowsda). eklin tanm penceresi (sadece Windowsda) bir eklin tanmlamasn metin olarak verir; izilmi olan btn nesneleri ve izim yntemlerini ierir. eklin tanm penceresi [Seenekler]eklin tanmlamasn gster komutuyla grntlenir ve [Seenekler] eklin tanmlamasn gizle komutu ya da F10 tuuyla gizlenir. Son olarak, izim alan sayfann mevcut alannn bir ksmn temsil eder ve geometrik izimler bu alanda yaplr.

1.3 FARENN KULLANIMI Programn ilevlerinden byk ounluu farenin kullanm ile gerekletirilir. Fare ile yaplan ilemler unlardr : Fareyi hareket ettirme, farenin bir tuuna basma ve farenin bir tuunu brakma. Aksi belirtilmedike farenin sol tuu kullanlr. Farenin tuuna basp-brakma eylemine tklama denir. Farenin tuuna basp-brakma-basp-brakma eylemine ift-tklama denir. Farenin tuuna basp-hareket ettirip-brakma eylemine tklayp-srkleme denir. Fare izim alanna hareket ettirildiinde, program tklama ya da tklayp- srkleme eylemlerinin ne sonu vereceini farkl ekilde bildirir : iaretinin biimi, iaretinin yannda grntlenen ileti, izilmekte olan nesnenin ksmen grntlenmesi. Baz durumlarda, ileti ve izilmekte olan nesne grntlenmeyebilir.

12

Programdaki farkl iareti biimleri aada aklanmtr: Varolan bir nesne seilebilir. Varolan bir nesne seilebilir, hareket ettirilebilir ya da bir izimde kullanlabilir. Bir nesnenin zerine, semek ya da bir izimde kullanmak amacyla tklaynca belirir. aretinin bulunduu alanda birden fazla nesne seilebilecei durumlarda belirir. Tklandnda seilebilecek nesneleri grntleyen bir listeden istenilen nesne seilir. Bir nesne hareket ettirilirken belirir. areti sayfann bo bir ksmnda bulunduunda belirir. Tklayp-srkleyerek dikdrtgen bir alan seilebilir. Grntlenen izim alannn hareket ettirilebileceini belirtir. Ctrl (Windows) ya da Seenekler (Mac OS) tular basl tutularak etkin hale getirilir ve tklayp-srkleyerek sayfa istenilen konuma getirilir. izim alan hareket ettirilirken belirir. Tklandnda sayfada yeni bir bamsz nokta oluturulacan belirtir. Tklandnda, varolan bir nesne zerinde ya da varolan iki nesnenin kesiiminde yeni bir nokta oluturulacan belirtir. Tklandnda iaretinin gsterdii nesnenin seili olan renk ile doldurulacan belirtir. Tklandnda iaretinin gsterdii nesnenin niteliinin (renk, biim, kalnlk,...) deitirileceini belirtir.

Temel kavramlar

13

Temel kavramlar

1.4 LK ZM [1] TEMEL KAVRAMLAR, blmn rneklemek iin kegenlerinden biri verilen kareyi izelim. Cabri Geometri aldnda bo bir belge oluturur ve hemen izime balayabilirsiniz. lk olarak, karenin kegeni olacak doru parasn oluturalm. Doru simgesini tklayp basl tutarak ara kutusunu aalm ve [Dorular]Doru Paras aracn etkin hale getirelim. Bunun iin iaretiyi, farenin tuunu basl tutarak, doru paras aracnn zerine gelecek ekilde hareket ettirip farenin tuunu brakmanz yeterlidir.

Doru Paras

ekil 1.1 [Dorular]Doru Paras aracnn seimi.

ekil 1.2 lk noktann oluturulmasnn ardndan ikinci nokta oluturulana kadar izilecek olan doru paras iareti ile istenilen yere hareket ettirilebilir.

14

Temel kavramlar

ekil 1.3 kinci noktann da oluturulmasyla doru paras izilmitir. [Dorular]Doru Paras arac etkin halde kalr ve baka bir doru paras hemen izilebilir. imdi iaretiyi, biimini alacak ekilde izim alannda hareket ettirelim. Fareye tklayarak birinci noktay oluturalm. aretiyi izim alannda hareket ettirmeye devam edelim. Birinci nokta ve iaretinin ucu arasnda grntlenen doru paras, izilecek olan doru parasn gsterir. kinci nokta fareye tklayarak oluturulur. u anda eklimiz iki nokta ve bir doru paras iermekte.

Kareyi izmek iin, ap bu doru paras olan bir ember izelim. emberin merkezi, doru parasnn orta noktas olacaktr. Doru parasnn orta noktasn oluturmak iin [Oluumlar]Orta Nokta aracn etkin hale getirelim ve iaretiyi doru parasnn zerine hareket ettirelim. Bu doru parasnn orta noktas iletisi iaretinin yannda belirecek ve iareti biimini alacaktr. Fareye tklayarak doru parasnn orta noktasn oluturalm.

Orta Nokta

15

Temel kavramlar

Bu doru parasnn orta noktas

ekil 1.4 Doru parasnn orta noktasnn oluturulmas.

ember

[Eriler]ember aracn etkin hale getirelim ve iaretiyi orta noktasna yaklatralm. Merkezi bu nokta olan iletisi iaretinin yannda belirince, oluturacamz emberin merkezi olarak doru parasnn orta noktasn semek iin fareye tklayalm. Daha sonra, ember arac emberi belirlemek iin ikinci bir nokta bekler. aretinin hareketi srasnda, merkezi doru parasnn orta noktas olan ve iaretinin ucundan geen ember grntlenir. emberin izimini tamamlamak iin, iaretiyi doru parasnn u noktalarndan birine yaklatralm, Bu noktadan geen iletisi grntlenince tklayalm.

Merkezi bu nokta olan

16

Temel kavramlar
Bu noktadan geen

ekil 1.5 ap, verilen bir doru paras olan emberin oluturulmas. ekli hareket ettirmek iin [Hareket]areti aracn etkin hale getirelim. aretiyi, bamsz noktalar olan doru parasnn u noktalarna yaklatrdnzda, biimini alr ve Bu nokta iletisi grntlenir. Tklayp-srkleme ile noktay hareket ettirebilirsiniz. Bu durumda, izimin tamam otomatik olarak gncellenir: Hareket ettii iin doru paras tekrar izilir, sonu olarak doru parasnn orta noktas ve ember de hareket eder.

areti

Kareyi izebilmek iin dier kegenini izmemiz gerekiyor. Karenin dier kegeni, emberin doru parasna dik ap olacaktr. imdi, doru parasnn orta dikmesini oluturalm: doru parasnn orta noktasndan geen ve ona dik olan doru.

[Oluumlar]Orta Dikme aracn etkin hale getirelim ve doru parasn zerine tklayarak seelim. Cabri Geometri doru parasnn orta dikmesini oluturdu.

Orta Dikme

17

Temel kavramlar

Bu doru parasnn orta dikmesi

ekil 1.6 Karenin dier kegenini belirlemek iin, doru parasnn orta dikmesinin oluturulmas.

18

Karenin izimini tamamlamak iin [Dorular]okgen aracn etkin hale getirelim. Bu ara, okgenin kelerini tanmlayacak noktalar dizisini semenizi bekler. okgen, ilk seilen noktaya tekrar tklanarak veya son seilen noktaya ift tklanarak belirlenir. ember ile orta dikmenin kesiim noktalarn henz oluturmadk; ancak Cabri Geometri, bu noktalarn bir izimde kullanmlar esnasnda oluturulmalarna imkan tanr.

Temel kavramlar

okgen

Bu nokta

19

Temel kavramlar

Bu kesiime nokta

ekil 1.7 ember ile orta dikmenin kesiim noktalarnn izim esnasnda oluturulmas yntemi ile karenin izimi. Baka bir deyile, okgenin ilk kesi olarak, doru parasnn u noktalarndan birisini seelim (Bu nokta iletisi). Daha sonra. iaretiyi ember ile orta dikmenin kesiim noktalarndan birisine yaklatralm. Fareye tklandnda kesiim noktasnn oluturulacan belirtmek Bu kesiime nokta iletisi grntlenir ; okgenin bir sonraki kesini oluturmak iin tklayn. Daha sonra, doru parasnn dier u noktasn sein ve dier kesiim noktasn oluturun. Son olarak, kareyi tamamlamak iin ilk setiiniz noktann zerine tekrar tklayn.

ekil 1.8 Cabri Geometri ile ilk iziminiz !

20

21

Keifler

BLM GENN EULER DORUSU

lk olarak, bir ABC geni ve bu genin kenarortaylarn izelim. Bir keyi kar kenarn orta noktasna balayan doruya kenarortay denir. Daha sonra genin yksekliklerini izeceiz (genin bir kesinden geen ve kar kenara dik olan doru). Son olarak, genin kenarlarnn orta dikmelerini oluturacaz (genin bir kenarnn orta noktasndan geen ve o kenara dik olan doru). Bilindii zere, genin ykseklikleri, kenarortaylar ve kenarlarnn orta dikmeleri ayn noktalarda kesiirler ve bu kesime noktalar dorusaldr. genin ykseklikleri, kenarortaylar ve kenarlarnn orta dikmelerinin kesime noktalarndan geen bu doruya genin Euler1 dorusu denir.

geni oluturmak iin [Dorular]gen aracn seelim. Ara ubuunun kullanm hususunda detayl bilgi iin[1] TEMEL KAVRAMLAR blmne bakabilirsiniz.

gen

geni oluturmak iin, [Dorular]gen aracn etkin hale getirdikten sonra izim alanna tklayarak tane nokta oluturmanz yeterlidir. genin izimi esnasnda, noktalar oluturur oluturmaz klavyeden bir isim yazarak isimlendirebilirsiniz. genin izimi tamamlandktan sonra, bu isimler noktalarn etrafnda hareket ettirilip istenilen konuma getirilebilir (rnein isimler genin dndaki alana karlabilir).
1

Lonard Euler, 1707-1783

23

Keifler

ekil 2.1 [Dorular]gen arac ile oluturulan ABC geni. Ke noktalar, oluturulmalarnn hemen ardndan klavyeden bir harf yazlarak isimlendirilmitir. Bir ismi hareket ettirmek iin [Hareket]areti arac kullanlr (ismin zerine tklanr ve farenin tuu braklmadan isim istenilen konuma hareket ettirilir). Bir nesnenin ismini deitirmek iin [Metin ve Semboller]simlendir arac etkin hale getirilir ve deitirilecek isim seildikten sonra deiiklik yaplr.

areti

simlendir

Orta Nokta

Orta noktalar oluturmak iin [Oluumlar]Orta Nokta aracn kullanalm. [AB]nin orta noktasn oluturmak iin, nce A sonra B noktasn seelim. Bir doru parasnn ya da okgenin bir kenarnn orta noktasn oluturmann baka bir yolu direkt olarak doru parasn ya da okgenin kenarn semektir. Oluturulan bu yeni noktay hemen C olarak isimlendirelim. genin dier iki kenarnn orta noktalarn da ayn ekilde oluturup, [BC]nin orta noktasn A ve [CA]nn orta noktasn B olarak isimlendirelim.

24

Keifler

ekil 2.2 [Solda]. Orta noktalarn [Oluumlar]Orta Nokta arac ile oluturulmas. (Bu ara, iki noktann, bir doru parasnn ya da okgenin bir kenarnn orta noktasn oluturabilir). [Sada]. [Dorular]Doru arac kullanlarak kenarortaylarn oluturulmas ve renklerinin [Simgeler]Renk... arac ile deitirilmesi. [Hareket]areti aracn kullanarak, ekildeki hareket ettirilebilir nesneleri hareket ettirtebilirsiniz. izmi olduumuz ekilde A, B ve C noktalar hareket ettirilebilir bamsz noktalardr. Bu noktalardan birisini hareket ettirdiinizde, eklin tamamnn otomatik olarak gncellendiini greceksiniz. Bylece, Cabri Geometri izmi olduunuz bir eklin deiik durumlarn incelemenize olanak verir. Bir eklin bamsz nesnelerini tespit etmek iin [Hareket]areti aracn etkin hale getirmeniz ve izim alannn bo bir ksmnda farenin sol tuuna tklayp basl tutmanz yeterlidir. Bir sre sonra bamsz nesnelerin yanp sndn greceksiniz. Kenarortaylar izmek iin [Dorular]Doru aracn etkin hale getirelim. (AA) dorusunu izmek iin nce A sonra A noktalarn seelim. [Simgeler]Renk... arac kullanlarak nesnelerin renkleri deitirilebilir. Bunun iin nce paletteki renklerden birisi, daha sonra renklendirilecek nesne seilir. imdi, [Noktalar]Nokta aracn etkin hale getirelim ve iaretiyi kenarortayn kesiim noktasna yaklatralm. Cabri Geometri iki dorunun kesiim noktasn oluturmaya almaktadr. Ancak, belirtilen konumda doru
areti

Doru

Renk

Nokta

25

Keifler

bulunduundan belirsizlik vardr ve tkladnzda kesiim noktas oluturulacak iki doruyu semeniz iin bir liste grntlenir. aretiyi, listedeki nesnelerden birinin zerine getirdiinizde, o nesne noktal olarak grntlenir. Cabri Geometrinin kesiim noktalarn oluturmas iin listeden iki doru seelim. Oluturulan kesiim noktasn G olarak isimlendirelim.

ekil 2.3 Kenarortaylarn kesiim noktasnn oluturulmas ve nesneleri seimindeki belirsizliin zlmesi.
Dik Doru

Ykseklikleri [Oluumlar]Dik Doru aracn kullanarak oluturalm. Bu ara, bir noktadan geen ve bir yne dik olan tek doruyu oluturur. Kullanm iin bir nokta ve bir doru veya bir doru paras veya bir n ya da okgenin bir kenar seilir. Nesnelerin seim sras nemli deildir. genin A ke noktasndan geen yksekliini izmek iin, A noktasn ve [BC] kenarn seelim. Ayn yntemi B ve C noktalar iin de uygulayalm. Kenarortaylar iin yaptmz gibi, ykseklikler iin de bir renk seelim ve kesiim noktasn oluturup H olarak isimlendirelim.

26

[Oluumlar]Orta Dikme arac, iki noktann, bir doru parasnn ya da okgenin bir kenarnn orta dikmesini oluturmak iin kullanlr. [Oluumlar]Orta Dikme aracn etkin hale getirip, doru parasn ya da doru parasnn u noktalarn seelim. Orta dikmelerin kesiim noktasn O olarak isimlendirelim.

Keifler
Orta Dikme

ekil 2.4 [Solda]. [Oluumlar]Dik Doru arac kullanlarak yksekliklerin oluturulmas. [Sada]. [Oluumlar]Orta Dikme arac kullanlarak orta dikmelerin oluturulmas.

[zellikler]Dorusal m? arac ile O, H ve G noktalarnn dorusal olup olmadn kontrol edebilirsiniz. Bunun iin, sra ile bu noktalar seip sayfann bo bir yerine tklamanz yeterlidir. Cabri Geometri, noktalarn dorusal olup olmadn bildiren bir metin grntleyecektir. ekil hareket ettirildiinde, eklin dier nesneleri gibi bu metin de gncellenir.

Dorusal m?

O, H ve G noktalarndan geen Euler dorusunu izmek iin [Dorular]Doru aracn etkin hale getirip, O ve H noktalarn seelim. [Simgeler]Kalnlatr... aracn kullanarak bu doruyu kalnlatralm.

Doru

Kalnlatr

27

Keifler

ekil 2.5 [Solda]. O, H ve G noktalarnn dorusal olup olmadnn kontrol edilmesi. [zellikler]Dorusal m? arac, eklin o andaki durumuna gre, Noktalar dorusal ya da Noktalar dorusal deil iletisini grntler. [Sada]. [Simgeler]Kalnlatr... arac ile kalnlatrlan, genin Euler dorusu. ekli, genin ke noktalar vastasyla hareket ettirdiimizde G noktasnn her zaman O ve H noktalarnn arasnda bulunduunu ve [OH] doru parasna gre konumunun deimediini grebiliriz. Bu tespitin doru olup olmadn GO ve GH uzunluklarn lerek kontrol edelim. Bunun iin, [lmler]Uzaklk ya da Uzunluk aracn etkin hale getirelim. Bu ara, seilen nesneye gre, iki nokta arasndaki uzakl ya da bir doru parasnn uzunluunu bildirir. nce G noktasn sonra O noktasn seelim; GO uzunluu santimetre (cm) olarak grntlenecektir. GH uzunluunu lmek iin de ayn yolu izleyelim. lm tamamlandktan sonra, grntlenen metinde deiiklikler yapabilirsiniz; rnein grntlenen saynn nne GO= ekleyebilirsiniz (sadece Windowsda).

Uzaklk Uzunl.

28

Keifler

ekil 2.6 - [Solda]. [lmler]Uzaklk ya da Uzunluk arac kullanlarak GO ve GH uzunluklarnn llmesi. [Sada]. Hesap makinesini kullanarak [lmler]Hesap Makinesi... arac GH/GO orannn hesaplanmas ve bu orann 2 olduunun tespit edilmesi. ekli hareket ettirdiimizde GH uzunluu GO uzunluunun her zaman iki kat gibi grnmektedir. Bunun doru olup olmadn tespit etmek iin GH/GO orann hesaplayalm. [lmler]Hesap Makinesi... aracn etkin hale getirelim. nce GH uzunluunu veren lm metnini seelim, daha sonra / (blme iareti) ilemini ve son olarak uzunluunu veren lm metnini seelim. Sonucu elde etmek iin = dmesine basalm. Sonu, iareti ile tutulup kaydrlarak izim alanna tanabilir. [Hareket]areti arac ile bir say setikten sonra + ve tularn kullanarak virglden sonraki rakam saysn artrp azaltabilirsiniz. GH/GO orannn virglden sonra on ya da daha fazla rakam ile grntlenmesini salayarak, bu orann tam olarak 2 olduunu grebilirsiniz. Altrma 1 [Eriler]ember aracn kullanarak ABC geninin evrel emberini izelim (merkezi O olan A, B ve C noktalarndan geen ember). Altrma 2 Daha sonra genin dokuz nokta emberini izelim. Bu emberin merkezi [OH] doru parasnn orta noktasdr ve genin kenarlarnn orta noktalarndan (A, B ve C), yksekliklerin ayaklarndan ve [HA], [HB] ve [HC] doru paralarnn orta noktalarndan geer.

Hesap Mak.

areti

ember

29

Keifler

ekil 2.7 izilen evrel ember ve dokuz nokta emberi ile elde edilen eklin son durumu.

30

31

Keifler

BLM ESRARENGZ NOKTANIN PENDE

Bu blmde, Cabri Geometri ile aratrma ve keifler yapmaya rnek olacak bir problem zerinde alacaz. Verilen A, B, C noktasndan yola karak, aadaki eitlii salayan M noktalarn aratracaz : MA + MB + MC = 0

[Noktalar]Nokta aracn kullanarak tane nokta oluturalm ve bu noktalar A, B, C, olarak isimlendirelim. Cabri Geometri vektrler ile almaya olanak salamaktadr. Her vektr, ucunda ok olan bir doru paras ile grntlenir. imdi bir M noktas oluturalm ve MA vektrn izelim; bunun iin [Dorular]Vektr aracn etkin hale getirdikten sonra nce M noktasn daha sonra A noktasn seelim. Bu vektrn balang noktas M noktasdr. Ayn yntemi kullanarak MB ve MC vektrlerini de izelim.

Nokta

Vektr

MA + MB bileke vektrn oluturmak iin [Oluumlar]Bileke Vektr aracn etkin hale getirelim. nce iki vektr, daha sonra bileke vektrn balang noktas olarak M noktasn seelim. Oluturulan bileke vektrn snr noktasn N olarak isimlendirelim. Ayn yntemi kullanarak vektrn bileke vektrn, balang noktas olarak M noktasn seerek oluturalm. Yani, MN (MN = MA + MB) ve MC vektrlerinin toplamn oluturalm. Bu son bileke vektrn snr noktasn da P olarak isimlendirelim.

Bileke Vektr

33

Keifler

ekil 3.1 - [Solda]. A, B, C ve M noktalarndan yola karak MA, MB ve MC vektrlerinin izilmesi. [Sada]. [Oluumlar]Bileke Vektr aracn kullanarak MN = MA + MB ve MP = MA + MB + MC. Artk, ekli hareket ettirerek problemin zmn aratrabiliriz. Bunun iin [Hareket]areti aracn etkin hale getirelim ve M noktasn hareket ettirelim. eklin hareketi esnasnda bileke vektr srekli gncellenmektedir.

areti

MP = MA + MB + MC vektrnn byklnn ve ynnn, M noktasnn A, B ve C noktalarna gre konumuna bal olarak deitiini gzlemleyebiliriz. Bylece aadaki varsaymlar yapabiliriz (yaplabilecek baka varsaymlar arasndan): M noktasnn sadece tek bir konumu iin vektrn toplam sfr olur: Problemin tek bir zm vardr. Bu zm, ABC geninin iinde kalan alanda yer alr. MANB drtgeni paralelkenardr. MCPN drtgeni paralelkenardr. Bileke vektrn sfr olmas iin, MN ve MC vektrleri paralel, ayn normda ve ters ynde olmaldr. MP her zaman ayn noktadan geer ve bu nokta problemin zmdr. Bileke vektrn P snr noktasnn konumu, M noktasna bamldr. Bylece P noktasn M noktasna balayan bir dnm tanmlanabilir ve problemin zm bu dnmdeki sabit noktalardan biridir. (Varsaymlar iin yaplacak olan tespitlere gre problemin zm iin aratrmalar ok farkl ynlerde ilerleyebilir).

34

Keifler

rnein, MN ve MC vektrlerinin ters ynde olmas gerektiini tespit ettiimizi varsayalm. Bu durumda sorulacak dier bir soru udur : M noktasnn hangi konumu ya da konumlar iin bu iki vektr paraleldir ? M noktasn, bu iki vektr paralel olacak ekilde hareket ettirelim. M noktasnn bir doru zerinde bulunmas gerektiini, ve bu dorunun C noktasndan ve [AB] doru parasnn orta noktasndan getiini gzlemleyebiliriz. yleyse bu doru, genin C ke noktasndan geen kenarortaydr. M noktas A, B ve C noktalarnn ne de baml olduundan, dier iki kenarortayn da zerinde bulunmaldr ve bu nedenle kenarortayn kesiim noktasnda yer almaldr. Snf ortamnda, rencilerden zm noktasn izmeleri ve aratrmalarnn sonucu olarak ortaya koyduklar varsaymlar kantlamalar istenerek problemin zmne devam edilebilir. Hareket ettirilebilen bir ekil, kat zerine izilmi sabit bir ekle gre ok daha ikna edici rneklendirmeler salar. yle ki, bir varsaymn pek ok durumda doru olup olmadn aratrmak iin, ekli hareket ettirmeniz yeterlidir. ekli hareket ettirdikten sonra hala geerli kalan bir varsaym, ou durumda doru olacaktr.

Snflarda daha verimli bir kullanm iin aadaki noktalar renciler ile tartabilirsiniz: Hareket ettirildiinde grsel olarak doru olan bir izim btn durumlarda doru mudur ? Hareket ettirildiinde grsel olarak doru olan bir izim problemin zmlerinden birisi midir ? Matematiksel bir dnce hangi durumlarda ispat olarak nitelendirilebilir ? Hareket ettirilebilir doru bir izimin ispat olabilmesi iin eksikleri nelerdir ? spatlar, ilgili ekli izmek iin izlenen yntemi esas almak zorunda mdr ?

35

Keifler

Altrma 3 Ayn problemi drt nokta iin ele alp aadaki eitlii salayan M noktalarn aratrn.

MA + MB + MC + MD = 0

Altrma 4 nokta ile olan ilk problem iin, lise ikinci snf rencisinin izleyebilecei zm yollarnn ve yapabilecei ispatlarn tmnn listesini yapn.

Altrma 5 Verilen A, B, C noktalarna uzakln toplamn (MA+MB+MC) en aza indirgeyen M noktalarn aratrn ve izin. zm ABC geninin Fermat noktasn verir.

36

37

Keifler

BLM VARIGNON DRTGEN

Bu blmde Varignon1 teoremi ile ilgili izimler yapacaz. Bir ABCD drtgeni izelim. Bunun iin [Dorular]okgen aracn etkin hale getirelim ve A, B, C, D olarak isimlendireceimiz drt nokta seelim. okgeni tamamlamak iin D noktasn oluturduktan sonra A noktasna tekrar tklayalm.
okgen

Daha sonra, [Oluumlar]Orta Nokta aracn kullanarak [AB], [BC], [CD] ve [DA] kenarlarnn orta noktalarn sras ile P, Q, R ve S olarak oluturalm. Bu arac kullanrken, [AB] doru parasnn orta noktasn elde etmek iin nce A noktasn sonra B noktasn ya da direkt olarak doru parasn seebilirsiniz; veya okgenin bir kenarn izmi olduumuz ekil iin seebilirsiniz. imdi [Dorular]okgen aracn kullanarak PQRS drtgenini izelim. [Hareket]areti arac ile ekli hareket ettirdiimizde PQRS drtgeninin her zaman bir paralelkenar olduu izlenimi uyanmakta. [zellikler]Paralel mi? Aracn kullanarak, [PQ] ve [RS], ve [PS] ve [QR] doru paralarnn paralel olup olmadklarn Cabri Geometriye soralm. Bunun iin [zellikler]Paralel mi? aracn etkin hale getirelim ve nce [PQ] sonra [RS] kenarlarn seelim. ki kenarn paralel olduunu belirten bir metin grntlenecektir. Ayn yntem ile [PS] ve [QR] kenarlarnn da paralel olduklarn dorulayalm.

Orta Nokta

areti

Paralel mi?

Pierre Varignon, 1654-1722

39

Keifler

ekil 4.1 - [Solda]. Bir ABCD drtgeninin kenarlarnn P, Q, R, S orta noktalarndan PQRS drtgeninin oluturulmas. [Sada]. PQRS drtgeninin kegenlerinin izilmesi ve kegenlerin orta noktalarnda kesitiinin grlmesi.
Doru Paras

Nokta

[Dorular]Doru Paras aracn kullanarak [PR] et [QS] kegenlerini izelim ve [Noktalar]Nokta aracn kullanarak kegenlerin kesiim noktasn oluturup, bu noktay I olarak isimlendirelim. I noktasnn [PR]in ve ayn zamanda [QS]in orta noktas olduunu; bylece PQRS drtgeninin bir paralelkenar olduunu kantlamann bir ok yolu vardr. rnein, barisantrik hesap ile kantlayabiliriz : P noktas {(A,1), (B,1)} iin ve R noktas da {(C,1), (D,1)} iin arlk merkezidir. Bylece, [PR]nin orta noktas {(A,1), (B,1), (C,1), (D,1)} iin arlk merkezi olur. Ayn durum, [QS]in orta noktas iinde geerlidir. Bylece, orta noktalar ayn tek bir noktaya rastlar : bu nokta I kesiim noktasdr.

Varignon teoremi : Bir ABCD drtgeninin kenarlarnn P, Q, R, S orta noktalar bir paralelkenar belirtir ve bu PQRS paralelkenarn alan ABCD drtgeninin alannn yarsdr. Altrma 6 Teoremin birinci ksmn kantladk. imdi PQRSin alan ile ilgili teoremin ikinci ksmn da siz kantlayn. ekil 4.2 den yardm alabilirsiniz.

40

Keifler

ekil 4.2 Teoremin ikinci ksmnn kantlanmas ile ilgili izim. imdi, A, B ve C noktalarn sabit brakp D noktasn PQRS dikdrtgen olacak ekilde hareket ettirelim. PQRSin paralelkenar olduunu daha nceden bildiimize gre, alarndan birisinin dik a olmas PQRSin dikdrtgen olmas iin yeterlidir. P ke noktasndaki ay [lmler]A lm aracn kullanarak lelim. Bu ara, ikincisi ke noktas olmak zere, ay belirleyecek noktann seilmesini bekler. rnein, izmi bulunduumuz ekilde srasyla S, P (ke noktas) ve Q noktalar seilmelidir.

A lm

ekil 4.3 PQRS paralelkenarnn P ke noktasndaki ann lm.

41

Keifler
A im A aretleme

Ayrca [lmler]A lm aracn kullanarak daha nceden [Metin ve Semboller]A aretleme arac ile iaretlenmi bir ann lsn hesaplamak da mmkndr. [Metin ve Semboller]A aretleme arac, [lmler]A lm aracnn kullanm ile ayn srada olmak zere, iaretlenecek olan ay tanmlayacak nokta bekler. D noktasn PQRS dikdrtgen olacak ekilde hareket ettirdiimizde, D noktasnn konumu iin olan zmlerin dorusal olduunu grebiliriz. yle ki, ilk drtgenin [AC] ve [BD] kegenlerini izdiimizde, PQRSin kenarlarnn bu kegenlere paralel olduunu grrz. Bylece PQRSin dikdrtgen olmas iin [AC] ve [BD] dik olmaldr. D noktasn PQRS her zaman dikdrtgen olacak ekilde yeniden tanmlayalm. [Dorular]Doru aracn etkin hale getirip, A ve C noktalarn seerek (AC) dorusunu izelim. Daha sonra, B noktasndan geen (AC) dorusuna dik doruyu izelim. Bunun iin [Oluumlar]Dik Doru aracn etkin hale getirip B noktasn ve (AC) dorusunu semeniz yeterlidir. u anda D noktas dzlemde bamsz bir nokta. D noktasnn, B noktasndan geen (AC)ye dik doru zerinde olacak ekilde, geometrik zelliklerini deitireceiz. Bunun iin [Oluumlar]Nesneyi Yeniden Tanmla aracn etkin hale getirip D noktasn seelim. D noktasnn yeniden tanmlanma olanaklar dahilinde bir liste grntlenecek. Grntlenen listeden Nesne zerine nokta seeneini seelim ve sonra dik doru zerinde bir nokta semek iin dorunun zerine tklayalm. D noktasnn dik doru zerinde tkladmz yere geldiini greceksiniz. D noktas artk sadece bu doru zerine hareket edecek ekilde kstlanm ve bu doruya baml bir nokta olmutur.

Doru

Dik Doru

Nesneyi Yeni.

Bir nesnenin yeniden tanmlanmas ok etkili bir aratrma arac olup, bir ekli oluturan nesnelerin bamszlk derecelerini ve geometrik zelliklerini, eklin tamamn tekrar izmeden deitirebilme olanan salar.

42

Keifler

ekil 4.4 - D noktasnn PQRS her zaman dikdrtgen olacak ekilde yeniden tanmlanm hali. Bu durumda, D noktas bir doru zerinde hareket etmektedir ve bir bamszlk derecesi vardr.

Altrma 7 PQRS drtgeninin kare olabilmesi iin yeterli ve gerekli koulu bulun. D noktasn, PQRS her zaman kare olacak ekilde yeniden tanmlayn.

ekil 4.5 Burada, D noktasnn hibir bamszlk derecesi yoktur ve PQRS her zaman karedir.

43