I HC THI NGUYN I HC THI NGUYN TRNG I HC S PHM TRNG I HC S PHM

NGUYN VIT ANH NGUYN VIT ANH

TIU THUYT VIT V NNG THN SAU I MI TIU THUYT VIT V NNG THN SAU I MI (Qua Mnh t lm ngi nhiu ma ca Nguyn Khc Trng (Qua Mnh t lm ngi nhiu ma ca Nguyn Khc Trng v Dng v Dng sng ma ca o Thng) sng ma ca o Thng) Chuyn ngnh: Vn hc Vit Nam M s: 60 22 34

LUN VN THC S NG VN LUN VN THC S NG VN

NGI HN DN KHOA HC: PGS.TS TRNH B NH

THI NGUYN - 2010 THI NGUYN - 2010

LI CM N
Hon thnh lun vn, ti xin gi li tri n su sc n PGS.TS Trnh B nh- ngi thy tn tnh gip , hng dn ti trong sut qu trnh nghin cu bng mt tinh thn khoa hc nhit thnh v nghim tc. Nhn dp ny, ti xin by t lng bit n su sc ti cc thy c gio khoa Ng vn, khoa Sau i hc- Trng i hc s phm Thi Nguyn ging dy v gip ti hon thnh kho hc. Cui cng ti xin chn thnh cm n gia nh, bn b v ng nghip quan tm ng vin, khch l, gip ti trong sut thi gian hc tp v nghin cu. Vi trnh v kin thc hn ch ca ngi vit, lun vn chc chn khng trnh khi nhng thiu xt. Knh mong nhn c s lng th v gp chn thnh ca cc thy, c gio cng bn b ng nghip quan tm n vn c tm hiu trong lun vn. Ti xin trn trng cm n! Thi nguyn, thng 9 nm 2010 Tc gi lun vn

Nguyn Vit Anh

M U 1. L do ch ti 1.1. Nng thn l mt trong nhng mng ti ln c ch ca vn hc Vit Nam. Kinh t Vit Nam cho n nay phn ln vn l nn kinh t nng nghip cuc sng a phn l cuc sng nng thn nn ti nng thn cng chim v tr quan trng, thu ht c s ch ca cc nh vn c ti v tm huyt vi ngh. Vi s phn nh hin thc nng thn, t lu cc nh vn th hin c phn quan trng cuc sng, con ngi Vit Nam qua cc chng ng pht trin ca dn tc. Tuy nhin mi thi k cng c nhng rng buc lch s nht nh. 1.2. T i mi nm 86, vi tinh thn t do- dn ch, nhn thng vo s tht, ni ng s tht mang n cho vn hc mt khng kh hon ton khc hn. N nh ngun ng vin, c v tinh thn ln lao cho cc nh vn, gip h c thoi mi hn trong cch nhn nhn, nh gi theo cch ring ca bn thn mnh. Vn xui ni chung v tiu thuyt ni ring vit v nng thn v th cng c nhng bc chuyn bin quan trng trong vic i mi t duy v ngh thut biu hin. o su vo vn nhn thc v nh gi li lch s dn tc, vi ci nhn th s, con ngi (ngi nng dn) xut hin trn trang vn vi y nhng cung bc tnh cm, tm trng. Cng vi l cuc sng ring t, s phn con ngi c quan tm- ch trong nhiu chiu to ra n tng tt, c c gi tch cc n nhn vi thi trn trng v chia s. 1.3. Mnh t lm ngi nhiu ma (1991) ca Nguyn Khc Trng v Dng sng ma (2004) ca o Thng l hai tiu thuyt vit v nng thn xut sc ca vn hc Vit Nam sau i mi. Mnh t lm ngi nhiu ma l tiu thuyt t ra mt cch sng r ci nhn mi v nng thn trong s soi chiu nhiu chiu, cn Dng sng ma a n cho ngi c thy r mt nng thn va m thm- vm v, va y p th s vi bit bao xung t din ra trong sinh hot lng x, cng ng dn c. Nh vy, c th thy hai tiu thuyt ny l tiu biu cho vn xui vit v nng thn sau i mi, a n cho ngi c nhng khm ph, tri nghim ring rt ng ghi nhn.

2. Lch s vn 2.1. Nhng ci nhn khi qut Sau i hi ng VI (1986), vn hc Vit Nam t cho n nay c coi l thi k c nhiu bin ng. Do vy, a ra c mt cch nhn nhn bao qut, nh gi mt cch ton din v h thng l vn khng h n gin. y, chng ti ch xin lc qua hai b phn nghin cu c lin quan n ti: S i mi tiu thuyt v ti nng thn trong tiu thuyt. Xt trn phng din i mi trong vn xui, nht l lnh vc tiu thuyt c nhiu bi vit, cp n cc phng din v kha cnh khc nhau. C th k n: - Nguyn ng Mnh: V mt xu hng tiu thuyt ang pht trin (Nhn dn, Ngy 26/10/1985) a n cho ngi c thy r c im ca mt xu hng tiu thuyt ang ni ln trong i sng vn hc nhng nm 80. l nhng tiu thuyt nh vn- qua tc phm- tham gia vo cuc sng nh mt nh t tng, trong ni dung trit lun chim mt v tr quan trng. - Bi Vit Thng: Nhng bin i trong cu trc th loi tiu thuyt sau 1975. Tc gi ch ra k hn i mi ngh thut mt th loi tiu biu l tiu thuyt t phng din cu trc lch s- s kin sang cu trc lch s- tm hn. Tc gi cho rng, k c l mt yu t quan trng c nh vn dng t chc tc phm v bc u t ra vn xc nh nh hng ca loi hnh ngh thut khc i vi cu trc th loi tiu thuyt. - Bch Thu vi Nhng n lc sng to ca tiu thuyt Vit Nam t sau i mi (Nhng vn l lun v lch s vn hc, Nxb Khoa hc x hi, 2001) ch n ba phng din: Ct truyn, nhn vt v ngn ng. - Nguyn Th Bnh vi Mt vi nhn xt v quan nim hin thc trong vn xui nc ta t sau 1975 (Tp ch vn hc s 4- 2003), khng nh s i mi ca vn xui t hin thc ca cc s kin, bin c, hin thc ca lch s n hin thc ca con ngi, tc gi i n nhn nh: trong tnh phong ph nhiu chiu, con ngi thin v tnh c bit hn tnh in hnh.

Qua y, ta c th nhn thy rng: mi tc gi c cch nhn, cch nh gi khc nhau, song tt c u thng nht mc tiu ch ra ch ra s i mi trong cch tn tiu thuyt, th hin n lc ng k trong sng to ca cc cy bt vn xui Vit Nam trong thi k mi. * Vi ti trong nng thn c th k n: + My suy ngh v vic tm hiu hin thc nng thn v vit v ti nng thn - Tc gi Xun Tnh. + Vn xui vit v nng thn na sau nhng nm 80- Tc gi Trn Cng. + Bc tranh lng qu v nhng s phn - Tc gi Nguyn Vn Long. + Nhn li vn xui vit v nng thn thi k i mi (Tp ch vn hc s 12- 1995). + Nhn vt nng dn trong mt s tc phm vn xui thi k i mi (Tp ch vn hc, S 12- 1995). Tuy mi bi vit cp n nhng kha cnh v cp khc nhau ca cuc sng, nhng i a s u thng nht kin l t sau i hi VI, vn xui vit v nng thn c s thay i. Nh nghin cu Hong Chu trong bn bo co Tng kt t 1 cuc thi vit v nng thn a ra nhn nh: Chnh nhng t tng dn ch ca thi i to ra thnh cng cho cc tc phm vit v nng thn trong cuc thi ny. C th nhn thy, hin thc c phn nh trong tc phm tr nn sinh ng, a dng v phong ph. Qua bi vit Vn xui vit v nng thn na na sau nhng nm 80 ca tc gi Trn Cng nhn nh, c hai s chuyn bin ca vn xui vit v nng thn na sau nhng nm 86 so vi nhng nm trc l s chuyn bin trong ch v s chuyn bin trong phm vi bao qut hin thc. Theo tc gi dng nh Ln u tin xut hin hai ch thuc v con ngi m trc kia cha c. l ch v s phn con ngi v hnh phc c nhn. phm vi phn nh hin thc, tc gi cng a ra nhn xt rng cc nhn vt nh nhn nhn v phn nh hin

thc nng thn k cng. H thy nhng g tng su, mnh ngm ca i sng nng thn. Nh vy, vi cc kin- nhn xt trn c th nhn thy, mng ti vit v nng thn l mng ti hp dn, thu ht cc bi nghin cu, nhn xt ca cc nh ph bnh. N t r s hoan nghnh, tn dng ca cc tc gi i vi cc nh vn khi tip cn vi hin thc nng thn trong mun mt ca cuc sng ny. 2.2. V hai tiu thuyt Mnh t lm ngi nhiu ma v Dng sng ma 2.2.1. V tiu thuyt Mnh t lm ngi nhiu ma (Nguyn Khc Trng) * Vi nt v tc gi Nh vn Nguyn Khc Trng sinh ngy 06/07/1946 ti ng H- Thi Nguyn. Nguyn Khc Trng gia nhp qun i t 1965 qun chng Phng khng- Khng qun. Sau 1975, hc trng vit vn Nguyn Du. Hc xong v cng tc ti tp ch vn ngh qun i. T 1983, v cng tc t vn xui tun bo Vn Ngh. Hin nay l ph tng bin tp bo Vn Ngh. Cho n nay, Nguyn Khc Trng cho ra i cc tc phm: + Ca khu (Truyn va, 1972). + Thc rng (Tp truyn, 1972). + Min t mt tri (Tp truyn, 1982). + Mnh t lm ngi nhiu ma (Tiu thuyt, 1990). * Cc bi vit c lin quan n tc phm Vi Mnh t lm ngi nhiu ma, tc phm vinh d c nhn gii thng ca Hi nh vn, mt du n quan trng trong s nghip vit vn ca Nguyn Khc Trng th c nhiu kin, bi vit khc nhau: Trc ht , vi thnh cng m cun tiu thuyt ny em li, a n cuc tho lun do bo Vn Ngh t chc ngy 25-01-1991, sau c tp trung in trn t bo Vn Ngh s 11, ngy 16-03-1991. Ni bt trong cuc tho lun ny l cc kin:

+ Nh nghin cu H Minh c: theo ng nng thn c Nguyn Khc Trng ni n l nng thn vi cch nhn chn thc, ch ng, vi nhiu chuyn ng, xo trn, u tranh gia ci tt, ci xu, tranh chp nhau gia cc th lc. Nng thn theo cch nhn nhn ca tc gi khng cun ln trong cc phong tro u tranh yu nc, ci cch, hp tc m si ln t nhng nguyn nhn bn trong, nhng chuyn lng xm. + Vi Gio s Phong L, ng th hin s quan st kh t m v tinh tng khi nhn ra ci gy c n tng y l l cc vn chm v ni, b mt v b su trong s an xen . Khng ch l cht th, m cn l bi kch, v l nhng bi kch gi nhau. Khng ch l nhng con ngi nhn danh dng trong th bi tr tiu dit ln nhau m cn l nhng dng d dng b y ra hoc b vo nhng cuc giao tranh quyt lit . + Bi vit ca nh nghin cu Nguyn ng Mnh ch ra ch thnh cng ca tc gi l to c mt khng kh ring cho tc phm, mt khng kh m dng ln ln, c nhn vt tht kh tch bch u l phn qu, u l phn ngi. + Trong cuc hi tho ny, Gio s Trn nh S t r s thch th, am m ca mnh khi c tiu thuyt ny, bi y c sc li cun c bit t u n cui. Qua tc phm, ng nhn ra mt hin tng x hi nghim trng, ng quan tm trong cuc sng hin nay l thc dng h, gia tc ang gy tr ngi cho s nghip xy dng x hi mi, x hi cng dn nng thn. V thc dng h c tc gi khc ho nh mt hin tng chm su, ngm ngm, dai dng nhng c vai tr rt ln. Bn cnh nhng kin trn, l cc kin ng gp ca cc bi vit: Nguyn Phan Hch, Ng Tho, H Phng, Thiu MaiNhn chung nhng bi vit ny u c chung cch nhn nhn v hin thc nng thn c phn nh trong tc phm, ni bt ln l thc dng d. N nh mt sc manh v hnh, chi phi n tt c cc mi qua h gia con ngi vi con ngi. V n m con ngi ta c th khng c sng theo nhng g h mong mun.

Cng trong cuc hi tho ny, kin ca Nguyn Khc Trng, tc gi Mnh t lm ngi nhiu ma gp phn gip cho c gi hiu r hn v qu trnh ra i ca tc phm. l nhm truy tm tn gc r s xung cp, s tha ho v o c ca nng thn chng taTi thy, mt trong nhng nguyn nhn su xa y l vn dng hy l ci nhn ca mi mt lng t ngy khai thin lp a, t thi m t, thng l mi dng h lp nn mt lng. Bn cnh nhng kin ng gp trong cuc hi tho, l cc kin ca mt s cy bt xut hin trn mt s cc bi bo, chuyn lun khc. Trong phi k n: + L Thnh Ngh vi c mnh t lm ngi nhiu ma (Tc phm mi, H Ni, s 8, thng 8, 1991) nhn ra vn bao qut ca tc phm l Vn nhn dng b mt tinh thn nng thn. Theo tc gi, thc cht lm nn b mt nng thn hm nay, cng nh t ngn xa l s chi phi kh trit v thc ca cc dng h. Chnh iu ny chi phi ht thy ngh, hnh ng ca con ngi, ngay c vi ngi c v tr cao nht- B th ng u Trnh B Th th mi hnh ng ca hn u b x lch i qua t trng thc dng h. + Hng Diu vi Mnh t lm ngi nhiu ma (Vn ngh Qun i, H Ni s 8, thng 8, 1991) khng nh r y l mt tc phm ni bt ln mt dng v rt ring trong nhng quyn sch vit v nng thn ta di ch i mi. Cng trong bi vit ny, tc gi khng nh, trong tiu thuyt ny khng ch mang ging iu hi hc m cn c mt ging iu khc chm tng di, l ging bi thm. y c coi l mt pht hin rt mi m ca tc gi Hng Diu. + Bi vit ca tc gi Ngc Anh (trong bo Gio dc v thi i, 27-5-1991) khng nh r nhng thnh cng v mt ngh thut ca Nguyn Khc Trng, l vic tc gi t r s vng vng t vic dng truyn, xy dng nhn vt, n s dng ngn ng. Tc gi Ngc Anh nhn mnh tnh chnh th v kt cu ca tc phm s vic n ni tip s vic kia, bi kch ny ko theo bi kch khc. Nhiu s vic din ra di dm, phc tp, nhng tc gi nhn su vo bn cht ca s vic, gii quyt thu o c nh s vic n ng phi xy ra nh th.

10

+ L Nguyn Cn vi Th gii k o trong Mnh t lm ngi nhiu ma ca Nguyn Khc Trng t ci nhn vn ho (Tp ch khoa hc s 5, 2005, Trng HSP H Ni). y l mt bi vit c chiu su, th hin s chuyn su trong tm hiu cc vn trong tc phm c gn vi ci nhn vn ho. Trc ht tc gi ch r, ci to ra gi tr ca tc phm ngoi ni dung hin thc gn vi mt thi k kh khn m t nc ta phi tri qua cn l Th gii k o m tc gi dng cng xy dng vi cc yu t k o rt c trng, l mtp ci cht i lin vi mtp ma hin hn. Ta nhn thy vn ho tm linh c cc th lc trong lng trit li dng. i lin vi , tc gi bi vit cng ch ra cc biu hin khc nhau ca vn ha cng ln lt xut hin. l Vn ha lch s; Vn ho m thc; Vn ho ci xin tang l. y c th coi l bi vit hay, hp dn v c tip cn tc phm theo hng vn ho hc 2.2.2. V tiu thuyt Dng sng ma (o Thng) * Vi nt v tiu s o Thng tn tht l o nh Thng, sinh ngy 10-08-1946, qu huyn Bnh Lc, tnh H Nam. ng tng l chin s pho cao x chin u khu IV tuyn la nhng nm thng chng M. ng tt nghip trng vit vn Nguyn Du kha I, v cng tc ti xng phim qun i, tng l chuyn vin Cc t tng- Vn ha. Hin ng l chnh vn phng Hi nh vn. Cho n nay, o Thng xut bn cc tc phm: + im cao thnh ph (Tiu thuyt, 1982). + Nc mt (Tiu thuyt, 1991). + Dng sng ma (Tiu thuyt, 2004). + t xanh (2006). + Ngn nm (2006). * Cc bi vit c lin quan n tc phm Trong s nghip sng tc ca tc gi, c th coi Dng sng ma l tc phm gn lin vi tn tui ca nh vn. y l mt trong bn tiu thuyt ot gii A gii

11

thng cao nht ca Hi nh vn Vit Nam trao cho cc tc phm sut sc. Theo nh gi ca nh th Hu Thnh- Ch tch Hi nh vn Vit Nam th Cc tc phm trao gii l gng mt, l bc i ca tiu thuyt Vit Nam trong nhng nm u th k XXI. Xoay quanh tiu thuyt ny, cng c nhng kin nh gi, trong c th k n: + Vit Chin chuyn mc Vn hc th By (27-08-2005) trn trang in t Thanh nin th tc gi o Thng kh sung sc v thnh cng trong vic miu t i sng nng thn trong nhiu thp k qua ca t nc. Nng thn c phn nh trong Dng sng ma va vm v- m thm, va y p th s vi bit bao th s xung t xung quanh mt gia nh, mt dng tc. V cng theo ghi nhn ca tc gi bi bo ny th ch chnh vnh li chnh l s thnh cng ca o Thng khi tc gi ny khng ri vo ch ngha lc quan, ch ngha khch quan lnh lng ngay c khi miu t nhng tnh hung ti t, bi t nht ca cuc sng. + Bi bo ca tc gi Ng Th Kim Cc trn trang Vit Bo nhn nh: Quyn sch cun ht ngi c t nhng trang u tin, khng phi v hnh vn hay cu trc m sc sng ngn ngn ta ra t trang sch, trn y sc mnh tm linh ca mt vng t, c thc dy bng tt c nim yu thng, au n. Theo kin ca tc gi bi vit th c th xem tc phm ny nh gia ph ca mt dng h u t nng thn, lch s ca mt ngi lng bn b sng Chu m cht vn ha dn gian, bi kch ca nhng th h n b nng thn, s phn mng manh, tri qua bao trm lun, mt mt . + Gn y nht, phi k n kin ca nh nghin cu Hong Ngc Hin vi nhan Trn t nc c bao nhiu lng ma. Qua bi vit ny, tc gi Hong Ngc Hin cp n i sng tnh dc ca nhng con ngi lng ma, t ra nhiu vn xung quanh ci dm: dm v u tranh giai cp, dm v ci cch rung t, dm trong quan h gia nh- h hng, dm trong cng ng lng x. Dm trong Dng sng ma thng l bn nng th bo, nhng theo tc gi, n cng c ci l ca n. V yu t ny, chc chn s to s hng th, hp dn, gy ra nhiu kin tri chiu t c gi.

12

Bn cnh nhng bi vit trn, l nhng kin ca cc tc gi khc c lin quan n tc phm ny. Trong c th k n bi ca Trn Mnh Ho vi Dng sng ma ca o Thng hay ting nc ca dng Chu Giang (Tp ch nh vn s 7, 2005) hay bi ca tc gi Vn Chnh: Cha, con v dng sng ma (ng trn trang Phongdiep.net). Nh vy, qua cc bi vit v cc cng trnh nghin cu trn, ta nhn thy mc d cc bi vit c trnh by, th hin cc kha cnh- bnh din khc nhau, nhng tt c u th hin s quan tm ca gii nghin cu- ph bnh i vi th loi tiu thuyt ni chung v vn nng thn ni ring. Tuy nhin c th nhn thy, cha c mt bi vit hay cng trnh no nghin cu mt cch chuyn su v Nng thn trong hai tiu thuyt Mnh t lm ngi nhiu ma v Dng sng ma. V th, chng ti nhn thy y l mt vn mi m v c ngha cn ch i s khm ph ca ngi nghin cu. 3. Nhim v v mc ch nghin cu - Khng nh Nguyn Khc Trng v o Thng l cc tc gi tiu biu khi vit v ti nng thn sau i mi (Hai nh vn nhn gii thng ca Hi nh vn). - Qua sng tc ca hai tc gi, c cch nhn nhn ton din, nh gi vn hc vit v nng thn sau thi k i mi, nht l loi vn xui ln nh tiu thuyt. 4. i tng v phm vi nghin cu 4.1. i tng nghin cu Vn con ngi nng thn qua hai tiu thuyt Mnh t lm ngi nhiu ma (Nguyn Khc Trng) v Dng sng ma (o Thng). 4.2. Phm vi nghin cu Chng ti tp trung kho st hai tiu thuyt Mnh t lm ngi nhiu ma (Nguyn Khc Trng) v Dng sng ma (o Thng) trong tng quan so snh vi cc tc phm vit v nng thn trc v sau i mi. 5. Phng php nghin cu

13

- Phng php kho st, thng k. - Phng php phn tch. - Phng php so snh i chiu. - Phng php khi qut tng hp 6. ng gp ca lun vn - Lun vn tp trung tm hiu cch tip cn nng thn qua hai tc phm mt cch ton din v h thng. - Khng nh ci nhn mi m ca Nguyn Khc Trng v o Thng qua vic phn nh nng thn sau i mi. - Thng qua nhng th php ngh thut c s dng trong hai tiu thuyt, nhn mnh ti nng ca Nguyn Khc Trng v o Thng Hy vng, thng qua lun vn ny s gp phn b sung thm cho bc tranh ton cnh v nng thn c hon chnh hn. 7. Cu trc ca lun vn Ngoi phn m u v kt lun, phn ni dung ca lun vn c trin khai thnh ba chng: - Chng 1: Nng thn sau i mi trong vn xui - Chng 2: Trit l mi v nng thn qua vic th hin con ngi trong hai tiu thuyt - Chng 3: Ngn ng mi ca tiu thuyt vit v nng thn trong hai tiu thuyt

14

NI DUNG CHNG 1 VN XUI V NNG THN SAU I MI Vn hc vit v nng thn ta c mt qu trnh di, c th ni l mt truyn thng kh vng chc. mi thi k li c nhng c im khc nhau. lm ni bt c sc vn xui thi k sau i mi, chng ti cho rng cng cn phc qua c im vn xui vit v ti nng thn trc y. 1.1. Vn xui vit v nng thn trc i mi (1986) 1.1.1. Thi k 1930- 1945 X hi Vit Nam trong giai on lch s ny c s bin i to ln, t ch thun nht phong kin chuyn sang ch thc dn na phong kin. Ngha l c s thay i trong c cu x hi, c cu kinh t v c cu giai cp, nhng ring nng thn Vit Nam th nn kinh t nng nghip lc hu, quan h sn xut phong kin gn lin vi s tn ti ca giai cp a ch v nng dn v c bn vn l nh trc. iu ng ni l s p bc giai cp y (c th gia a ch v nng dn), ngy mt gay gt hn, cng thng hn. Bc tranh ny chng ta c th nhn thy r qua nhiu tc phm k s, truyn ngn, c bit l nhng cun tiu thuyt ni ting ca cc tc gi tiu biu thuc tro lu hin thc ph phn nh : Bc ng cng (Nguyn Cng Hoan); Tt n (Ng Tt T); Ch Pho (Nam Cao).Tp hp li, l mt ton cnh tiu biu, bao qut c thc trng ca nng thn Vit Nam xy ra trc Cch mnh thng Tm 1945. Trong Bc ng cng (Nguyn Cng Hoan), tc gi thnh cng trong vic vch trn bn cht xu xa, y ti li ca b mt cai tr nng thn v dng ln nhn vt Ngh Li- mt nhn vt in hnh kh ton din v giai cp i ch thi nt, phn ng vi tnh cch xo quyt, th on y mu m. Tc gi tp trung vch trn dc vng cp rung t ca bn a ch, ch yu bng th on cho vay ct c.

15

Chnh y l nguyn nhn y gia nh anh Pha vo cnh nh nt ca tan, ti cnh bc ng cng. Vi Tt n (Ng Tt T), tc gi cng t ra xut sc trong vic ch ra h thng chnh quyn thng tr nng thn. Bn cng ho nm quyn lng ng X ng l nhng con ngi xu xa v hung c. Trong v su thu, khi lm theo lnh ca bn thng tr cp trn v theo bn cht ca giai cp, chng cm tri, nh p anh Du mt cch d man v ngho m khng c tin np su thu bi su cao thu nng, bi phi np thm th thu c tn ht sc v l: l thu cho ngi cho ngi mt (anh Du phi np thu thn cho ngi em trai mt). V l do ny m ch Du phi bn c con ln ch. Qua y, bn cht bc lt tn bo, d man ca giai cp a ch nh cng c bc l mt cch tng tin. Qua li ni ca hai v chng nh Ngh Qu, ngi c thy r nhn phm, phm gi ca con ngi (c th l ci T ) y b i x, b coi nh sc vt, thm ch c khi cn khng bng sc vt. Li ni ca nhn vt Ngh Qu cho thy r iu : Ti nui ch n coi nh. Nui ch cn hn nui a [54,72]; hay qua li dic mc ca m v tn i a ch: My n cm ch nh b cng cha ng u. Con ch nh b cn c my chc, con ngi nh my, b ch mua c mt ng y thi.[54,73]. n vi truyn ngn Ch Pho ca Nam Cao, b mt ca bn cng ho, c b hin ln trong lng qu V i cng tht l gh gm. Trc ht l cnh Qun ng tranh thc gia hai phe cnh cha con B Kin v phe cnh i To, nhng ni ln r nt hn vn l nhng ti c ca chng vi ngi nng dn. c bit, vi tc phm Ch Pho, tc gi pht hin ti c d man nht ca bn cng ho nng thn lc by gi l y ngi nng dn (c th l Ch Pho) t mt c nng vi bn cht hin lnh, chn cht, chu kh lm n n ch b lu manh ho mt ht c nhn hnh ln nhn tnh, c mun tr thnh ngi lng thin cng khng th. Bc tranh ton cnh nng thn ca cc nh vn hin thc nh nhng n chim n bo hiu ma xun cch mng sp ti gn. nhng tc phm ny, ngoi gi tr hin thc cn cha ng gi tr nhn o ht sc su sc. l nhng i hi v quyn sng, quyn lm ngi. l s quan tm n s phn ca nhng kip ngi

16

b nh, y bt hnh. l thc phn khng ca nhn vt khi b dn vo nhng bc ng khng cn li thot. 1.1.2. Thi k 1945- 1954 Cch mng thng Tm l mt s kin v i trong lch s dn tc Vit Nam. Vi thng li ny, nc ta t mt nc thuc a tr thnh mt nc c lp di ch dn ch cng ho, a nhn dn ta t thn phn n l tr thnh ngi dn c lp, t do, lm ch nc nh. V mt iu m chng ta d nhn thy l b mt ca nng thn Vit Nam c nhng thay i to ln. Thnh cng ca cuc Cch mng em n cho ngi nng dn cuc sng mi, sinh mnh mi. Gi y rung t c trao tn tay vi quyn lm ch v h bt u qu trnh xy dng v kin thit cuc sng mi. Nhng cng trong giai on ny, ngi nng dn li phi tip tc tham gia vo cuc khng chin chng li thc dn Php, gii phng t nc. Chnh v vy, trong nhng nm ny, vn xui vit v nng thn hu nh khng tch ring ra thnh mt mnh r rt vi vn xui ni chung. ti nng thn cng nm trong ti khng chin, ho qun trong mt ci tn chung l vn xui khng chin. Gn 90% dn s nc ta trong giai on ny l giai cp nng dn, bi vy phn ln nhng chin s cch mng xut thn t cc lng qu, t nhng ngi nng dn c nhc ti trong bi Vn t Ngha s Cn Giuc ca tc gi Nguyn nh Chiu vn l nhng ngi: Vic cuc, vic cy, vic ba, vic cy, tay vn lm quen; Tp khin, tp mc, tp gio, tp c, mt cha tng ng. Th n nay: Vn chng phi qun c, qun v, theo dng lnh din binh; Chng qua l dn p, dn ln, mn ngha lm qun chiu m gi y nhng ngi nng dn ny chuyn sang cm sng n, sn sng bo v T quc. Cc lng qu gi y tr thnh hu phng vng chc, tip sc cho tin tuyn, m bo thng li c v vt cht ln tinh thn. Nhng b m hu phng tr

17

thnh m chung, sn sng ch che, nui du chin s b i; nhng ngi ph nngi v m ang va lo tng gia sn xut, va lo chin u; nhng lp trai tr bng bng kh th ra trn... Tt c nhng gng sng u c mt trong mt th loi vn hc mang m tnh thi s- l th k. C th k n Truyn v k (Trn ng); Nht k rng (Nam Cao); K s Cao Lng (Nguyn Huy Tng); Tu bt khng chin (Nguyn Tun)...y u l nhng tc phm tiu biu ca th loi k trong giai on vn hc ny. Ngoi ra trong giai on vn hc ny, vn xui ly bi cnh trc tip l nng thn cn c cc truyn ngn Th nh (H Phng); Lng (Kim Ln); Con Tru (Nguyn Vn Bng)...u l nhng sng tc tiu biu c gi tr. 1.1.3. Thi k 1954- 1960 Sau thng li ca cuc khng chin chng thc dn Php, min Bc c gii phng, ng ta ch trng chuyn sang lm cch mng x hi ch ngha. Trc khi bt u nhng nhim v ca cch mng x hi ch ngha, min Bc phi bt tay vo cng cuc hn gn vt thng chin tranh, khi phc kinh t-x hi do b tn ph nng n. Mt s vn ln c t ra l lm sao p ng c nhng nhu cu ca con ngi sau nhng nm thng chin tranh, ng thi vn phi cng c, gi vng mc tiu ca ng ca cch mng. Nng thn Vit Nam trong giai on ny ni bt ln hai s kin quan trng: l Ci cch rung t v phong tro hp tc ho nng nghip. Hai s kin ny th hin rt r trong vn hc. Vn xui vit v nng thn trong ci cch rung t c cc sng tc: Bp la (Nguyn Vn Bng); Nng dn vi a ch (Nguyn Cng Hoan); ng lo hng xm (Kim Ln)... y l nhng tc phm ca cc tc gi c qu trnh v c thnh tu sng tc t trc cch mng. Vn xui vit v phong tro hp tc x nng nghip cng c nhng sng tc tiu biu ca cc tc gi nh: o V vi Ci sn gch v V la chim; V Th Thng vi Ci hom gi v Gnh vc; Nguyn Khi vi Tm nhn xa, Ma lc, Hy i xa hn na, Gia nh ln; Nguyn Kin vi ng thng nm v V ma cha gt

18

Trong Ci sn gch ca o V, khng kh nng thn trong nhng ngy u xy dng hp tc x nng nghip c tc gi miu t ni bt. Vi nhn vt chnh l lo Am, tc gi dng ln c hnh tng mt ngi nng dn tng i sc nt vi nhng toan tnh , ngh suy xung quanh s kin vo hp tc x. n vi cc tc phm ca Nguyn Khi nh Tm nhn xa, Gia nh ln li xoay quanh nhng mu thun gia li ch c nhn v tp th x hi. Nhng nhn vt xut hin trong cc tc phm ny l nhng mu ngi tiu biu, sn sng hy sinh li ch ring t, b nh ca mnh xy dng tp th ln, cng hin cho cng vic chung ca ton x hi. Qua Tm nhn xa, Nguyn Khi c nh gi l pht hin v th hin thnh cng s bin tng ca bn cht t hu ngi nng dn nhng iu kin v hon cnh mi qua nhn vt Tuy Kin. 1.1.4. Thi k 1964- 1975 Giai on ny c nc bc vo cuc khng chin chng M. Nng thn va l hu phng ln chi vin cho min Nam tin tuyn va sn sng chin u gi vng nn c lp, bi vy vn xui vit v nng thn trong giai on chng M t nhiu mang m iu s thi anh hng. y l thi k vn xui vit v nng thn c c nhiu thnh tu c v tc phm ln i ng sng tc, c th k n: Nguyn Th Ngc T vi t lnh, Bui sng; Chu Vn vi Bo Bin, t mn; Nguyn Khi vi Ch tch huyn; Nguyn Minh Chu vi Ca sngNhn chung, qua cc tc phm trn phn nh c hin thc nng thn sng ng vi nhiu s kin v chi tit tiu biu, nu c nhng tm gng sng v nhit tnh cch mng v kh th chng M cu nc ca hu phng. c bit qua cc tc phm ca Chu Vn (Bo bin) hay Nguyn Khi (Ch tch huyn) c ci nhn su sc, ton din hn v ngi nng dn. Vi cun tiu thuyt Bo bin, tc gi ly bi cnh l nng thn trc thi chng M. Kh khn lc ny l lm sao ng vin ngi nng dn mang nng t tng t hu a ti sn ca mnh vo hp tc x, vic thay i tp qun canh tc, p dng k thut mi ca thu li, ca khn hoangTt c nhng kh khn y u ln vai ngi cn b c s. H va phi a ra ch trng, phi lm tt cng tc t

19

tng, va phi hin thc ho nhng ch trng y. l nhng th h ngi tr tui c vn ho, c t tng tin b xng xo nhit tnh nh Tip, Tht. Bn cnh , trong hng ng ca cn b lnh o li c nhng ngi sa ng, tha ho bi nhng i hi ca li ch c nhn nh Hi (ch nhim hp tc x Sa Bnh); Thn (u vin qun tr hp tc x Giang Ninh). Chnh iu ny gy ra nhng d lun khng tt trong nhn dn, lm cho lng tin ca qun chng nhn dn vi cn b ng vin b gim st. Vi Ch tch huyn, tc gi t ra cch nhn trc din v ngi lnh o cc cp, cng vi l cc vn quan trng khng ch c ngha thi s lc by gi, m ngha v tm quan trng ca n cho n nay vn c tc dng i vi con ngi v cuc sng. l vn cch ngh, cch sng ca con ngi trong quan h sn xut mi; vn v s trau di tu dng phm cht o c, nng lc ca nhng cn b qun l nng thn; vn u tranh bn thn, u tranh ni b; vn xy dng mi quan h gn b cht ch gia ng vi chnh quyn; gia c nhn vi tp th. Qua truyn ngn ny, Nguyn Khi t vn v ngi cn b nng thn trong vic p ng nhng yu cu mi ca hon cnh. c th nm bt tm t, tnh cm, nguyn vng su kn ca qun chng, c tm nhn bao qut su rng, v c phn ng nhanh nhy trc nhng bin chuyn khng ngng ca i sngngoi vic gi gn v trau di nhng phm cht o c cch mng, ngi cn b lnh o cn phi nng ng, xng xo, phi i tm hiu cn k tnh hnh thc t v khng bao gi c ch quan ch nhn nhn nh gi con ngi v cuc sng nhng biu hin b ngoi. 1.1.5. Thi k 1975- 1985 Vn xui vit v nng thn giai on ny bt u chuyn ng vi cc tiu thuyt Nhn di mt tri (Nguyn Kin); B th cp huyn (o V). y l hai tc gi c qu trnh vit v nng thn t rt sm, nhng nhng vn c la chn a vo thi im thc s l nhng vn x hi bc thit: l hin tng d, tham c nhc ti mi ngi cng nhn thc v tm cch loi b (Nhn di

20

mt tri); cn l ni kh cc ca ngi nng dn do cch thc lm n hp tc c khi cha c khon c cp kh quyt lit (B th cp huyn ). Vi cun tiu thuyt C lao trm xut hin nm 1985 ca Nguyn Mnh Tun c th nhn thy, vn xui vit v nng thn chuyn ln mt bnh din mi. Trong tc phm ny, tc gi nhn mnh n vn phm cht v nng lc ca ngi cn b nng thn v vn xc nh mt ng li, chnh sch thch hp trong ci to, xy dng nng thn Nam B. Vi C lao trm Nguyn Mnh Tun bc u chm ng vo thi im nng nht ca hin thc, ca mi mi quan tm. N th c hi th nng hi ca nng thn Nam B[25]. 1.2. Ch nng thn sau i mi qua cc truyn ngn v tiu thuyt 1.2.1. Vi nt v hon cnh Vi chin thng lch s ma xun 1975 a nc ta i n thng nht hon ton, khp li mt trang s ho hng oanh lit ca dn tc. Gi y c nc i vo xy dng ch ngha x hi vi mun vn kh khn chng cht. Du cho cuc chin li xa, ting sng chm dt nhng hu qu nng n ca cc cuc chin tranh lm cho cuc sng thi k sau chin tranh vn kh khn li cng thm kh khn gp bi. Cng cuc ci to v xy dng x hi ch ngha bt u bc l nhng khim khuyt c trong nhn thc v trong thc tin. C th thy, l thi k m nn kinh t nc ta lm vo khng hong trm trng. C ch qun l bao cp t ra bt lc. Do vy, cng vi s thay i mi mt trong i sng x hi ko theo s thay i trong nhn thc v tm l mi ngi. Nu nh trc kia mi ngi cng ng lng chung sc cho chin thng ca dn tc th ngy nay con ngi phi i mt vi bao lo toan c nhn, cho cuc sng thng ngy. Vi mun vn kh khn xut hin, bng lm lay ng mi suy ngh v nim tin ca c nhn mi ngi. Nh nh vn Nguyn Khi nhn xt: Chin tranh n o, no ng m li c ci yn tnh, gin d ca n. Ho bnh yn tnh, thanh bnh m li cha chp nhng sng ngm, nhng gi xoy bn trong. Nhiu ngi khng th cht trong nh t, trn trn a, trong chin tranh m li cht trong ao t trng gi khi c nc dnh c c lp v t do[26].

21

Trong hon cnh lch s y, gii quyt kh khn trc mt, nhm xy dng v pht trin t nc th i mi l mt la chn khn thit, dt khot v tt yu, l ci m bo cho s pht trin ca t nc, cng l ni kht khao chy bng ca ton dn tc nhm thot khi nhng kh khn, th thch ca mt t nc m cuc chin tranh ko di va mi qua i. Di nh snh ca i hi ng ton quc ln th VI (thng 12 nm 1986) din ra vi hai khu hiu: Ly dn lm gc v Nhn thng vo s tht, nh gi ng s tht, ni r s tht. Hai khu hiu trn nh mt lung gi mi thi vo i sng x hi, c bit l i sng vn hc ngh thut, m ra mt thi k mi cho vn hc Vit Nam. V mt im ct yu ca cuc i mi ny chnh l chnh l vic i mi t duy, i mi cch lm, cch ngh cho ng, lm cho ng nhng quy lut khch quan vn c ca n. Ni nh nh nghin cu Nguyn ng Mnh: Ai cng ni i mi nhng i mi tht s l g? Theo ti, i mi l ngh ng, lm ng quy lut khch quan, l tn trng tinh thn khoa hc[38] Ni v vn ny, Gio s Phan C a ra mt quan nim mi c c s l lun v thc tin nh sau: i mi t duy l nhim v cp thit trc mt nhng ng thi cng l mt cng vic lu di, phi tin hnh mt cch khoa hc, nghim tcTrong qu trnh i mi t duy, tt nhin khng ch c ph phn m ch yu l phi suy ngh, khm ph, sng to, c nhn v tp th cng i mi v sng to theo tinh thn Ngh quyt i hi ng ln th VI[10]. Cng nhn nhn v vn trn, nh nghin cu H Xun Trng trong li kt thc cuc to m Vn hc i mi v pht trin c phn tho ng khi nhn nhn cng cuc i mi vn hc: i mi trong vn hc, iu quan trng nht, quyt nh nht l ci nhn v ci tm ca nh vn. ti, nhn vt, phong cch c tnh khng l ci g nu khng c ci nhn thi i su sc, thu sut nhn tnh, nu khng c c mt ci tm trong sng, nhn i, cng vi thc y v chc trch cao c ca vn hc i vi con ngi, i vi cuc i, vi nhn dn mnh. Khng c nhng ci th khng c i mi. [56, 49-50]

22

Nh vy, vi nhng kin nhn xt, nh gi trn cho thy nhng chuyn ng trong i sng x hi nht l sau i hi ng ln th VI, l s i mi mang tnh tt yu ca i sng x hi Vit Nam, l tin i mi trong i sng vn hc ngh thut ni chung v l s i mi trong ti vit v nng thn ni ring. 1.2.2. Ch c tnh th s trong vn xui v nng thn Sau thi k i mi, s chuyn bin r nt nht ca vn xui ni chung v vn xui vit v nng thn ni ring thc s nghing v cc vn th ti th s - nhng vn ca cuc sng hng ngy. Khc vi vn xui vit v nng thn giai on chng M c tnh s thi: xy dng ch ngha x hi, hp tc ho, hu phng ln v tin tuyn ln nh: t lng ca Nguyn Th Ngc T; Ci sn gch, V la chim ca o V Yu cu ca hin thc mi i hi ngi ngh s phi thay i cch nhn nhn, cch tip cn i sng. Trc y, thi k chin tranh, mi s vt u c nhn thc trn c s s phn bit tt- xu, trng - en, ng - sai. Vic xem xt nh gi con ngi ch cn thng qua nhng chun mc c tnh ton dn. Gi y, chin tranh qua i, con ngi tr v vi cuc sng thng nht vi bit bao vn mi ny sinh. Lc ny khng th p dng nhng chun mc c c na khi nh gi con ngi. Bn cht ca con ngi lun c s song hnh gia phn con v phn ngi, gia ci thin vi ci c. C mt thi, ta ch dm ni n phn thin, phn ngi, vit theo kiu noi gng ngi tt- vic tt th gi y con ngi c tip cn khm nhiu chiu, nhiu hng, c nhn nhn mt cch khch quan nh bn cht vn c ca n. Ngay c nhng nhn vt tnh cc cng khng cn c nhn nhn theo hng l tng nh trc. Trong cuc sng, h cng nh bao con ngi bnh thng khc, cng c nhng sai lm, cn phi nhn nhn li. Bt u xut hin trong cc trang vit nhng ci c, ci xu c khi lnh lng, tn nhn khin ngi ta phi git mnh nh Lu Minh Hiu trong tiu thuyt Truyn lng cui ca L Lu l mt con ngi tn nhn, qu quyt, v tnh ngay c vi m ca mnh min leo ln c chc lnh o. cn l nhn vt Ng Qut trong Bng m v mt tri ca Ng Ngc Bi sn sng ch thng tay vo mt b mnh gi my xng tao v hn na n hu ca ng a ch Cam trc khi cht chnh l c dng bng

23

phng php gu sng- chuyn dng x ti bn ti phm th gi c p dng cho b hn. iu cho thy, pht hin v phn nh con ngi khng phi l iu d dng. l mt qu trnh i hi s nhanh nhy, sc so v chim nghim ca nh vn bi bn thn con ngi l mt khi cha y mu thun, phc tp, ho trn c mt tt v mt xu. Nt i mi ca cc truyn ngn v tiu thuyt vit v nng thn thi k ny l dm i vo phn nh nhng mt cha hon thin trong con ngi. Tuy nhin, khng phi l ci nhn bi quan, tiu cc m chnh l cch gip cho ngi c c c ci nhn chn xc y hn v con ngi v cuc sng trong thi i dn ch. Mt s i mi ng ghi nhn na ca vn xui vit v nng thn sau 1986 l cc nh vn c s quan tm mnh m n s phn con ngi (nh trong Phin ch Gip ca Nguyn Minh Chu, Bn khng chng ca Dng Hng) v hnh phc c nhn (nh trong Thi xa vng ca L Lu). Chnh s thay i ny gp phn to nn sc ht hp dn trong lng bn c bi tnh cht hp l- mi m, p ng nhng i hi tt yu v c tnh thi cuc. thi k trc, hu nh khng c s tn ti ca c nhn bi n b ho tan trong cng ng. Ngay c nhng mi quan h trong gia nh hu nh u c bn tay tp th chi phi, nhiu khi cng c s thiu dn ch, thiu cng bng nhng khng ai dm mt mnh chng chi li s ng, nht l vi chnh quyn- on th. Mi tiu ch nh gi, nhn xt con ngi cng da trn quan im lp trng giai cp. Bi vy, vn chng hu nh ch phn nh b ni, t i su ch trng vo nhng tm t, tnh cm ca con ngi. Nhng bc vo gai on ny, ci nhn ca nh vn khc. Nh vn ng trn phng din ca con ngi nhn nhn, nh gi cm thng vi con ngi. Chnh v vy, xut hin rt nhiu nhn vt vi s phn bt hnh, y bi kch. T quan nim con ngi cng ng chuyn sang con ngi th s, con ngi s phn. Trong tiu thuyt Bn khng chng, nhn vt Hnh hin ln phm cht ca mt con ngi vi s nhit tnh v lng v tha. y l nhn vt sng ht mnh vi

24

tnh yu, nhng hnh phc tht tr tru. Hnh phi chp nhn ri b ngi nh v tnh yu ca mnh tr v nh m , sng vt v nh mt ci bng. S la chn y ni ln s phn ca Hnh v ng thi t co nhng nh kin nng n v tnh trng mu thun gia cc dng h din ra nhiu ni trong nng thn. Cng trong tc phm ny, nhn vt Nguyn Vn li c cp mt kha cnh khc. L mt thng binh gii ng v lng, Vn sng nhit tnh vi cng vic chung, nhn cch trong sng- ng mc. Nhng cng chnh iu ny m t anh to ra nhng hng ro nh kin, rng buc chnh mnh. Vn khng dm dng cm n vi Nhn, b qua tnh cm p, ri n khi sau pht giy khng t ch lm l vi Hnh, Vn phi chn cho mnh ci cht y au n v xt xa. Bi kch ca Vn l bi kch ca s nhn thc u tr, sai lm bi nhng vic do Hnh gy ra a li cho anh ni lo s vi nhng d cm ti li t quan nim sai tri- Vn t to au kh cho chnh mnh. T y, c th nhn thy hiu v ni tm ca con ngi l iu khng phi n gin. Vn hnh phc c nhn c th hin kh tp trung v ni bt trong tiu thuyt Thi xa vng (L Lu). Giang Minh Si l minh chng cho kiu nhn vt c cuc sng m hnh phc khng khi no trn vn. C cuc i Si phi sng theo s sp t, mun ca ngi khc. Thi quen chu ng ca ngi nng dn to cho Si s chp nhn. Si khng dm sng cuc sng ca ring mnh. c quan th Si phi nghe theo s sp xp ca on th- ca lnh o; v nh th phi nghe cha mh hng. Si yu nhng khng gi ni tnh yu cho mnh. Cng c lc Si mun vng ln, gii thot cho bn thn nhng mi ln nh th, nhng rng buc li cng tht cht hn v vi thi quen th ng, chp nhn c hu trong Si li ghm anh xung. ri, n khi mt tt c, Si mi tht ln mun mng, chua xt Gi nh ngy y em c sng vi tnh cm ca chnh mnh, mnh c th no th c sng nh th, khng s ai, khng chiu theo ai, sng h cho nh ngi khc, ct cho p mt mi ngi ch khng phi cho hnh phc ca mnh[36,424]. Nh vy, vi vic quan tm n i sng ring t, hnh phc c nhn cc tc phm vn xui vit v nng thn sau i mi m ra nhng hng khm ph mi

25

m trong s tip cn v phn nh con ngi. ng t gc con ngi nh gi con ngi, nhn nhn con ngi phng din c nhn, th s, vn xui vit v nng thn giai on ny bc ra khi li mn c k mt thi, t c chiu su v p ng c nhng nhu cu ca cuc sng hin ti. Gp phn to tin cho s pht trin ca vn hc dn tc sau ny. 1.2.3. Xu hng tm hiu vn ho, mt ch c trng ca vn xui v nng thn Xu hng tm hiu vn ho thng qua cc sng tc vn xui, c bit l cc truyn ngn v tiu thuyt l mt xu hng mi m thu ht c s quan tm, ch ca nhiu nh vn. Trong , c th k n cc sng tc ca cc nh vn nh Nguyn Minh Chu vi Khch qu ra; L Lu vi Thi xa vng; Nguyn Huy Thip vi Nhng bi hc nng thnThng qua nhng sng tc ny, ngi c c th nhn thy nhng nt vn ho nng thn mt thi c ti hin li mt cch chn thc, sinh ng v sc nt. y, lun vn ch n hai tiu thuyt Mnh t lm ngi nhiu ma ca Nguyn Khc Trng v Dng sng ma ca o Thng. Vn ha nng thn di gc nhn ca cc tc gi c th hin trn cc phng din: 1.2.3.1. Tang ma Trong tiu thuyt Mnh t lm ngi nhiu ma, tc gi c t hai m tang : mt ca c c i, mt ca c Son m thng qua mi m, tc gi vi vn hiu bit vn ho ca mnh em n cho ngi c c c nhng tri nghim, nhng hiu bit mi v nhng tp tc vn ho thi k trc. Vi m tang ca c c i, l ngi ng u dng h V nh, mt dng h c ting lng Ging Cha, tc gi dng li nguyn vn vn ho ngy m a ngi c nh ho mnh vo khng kh a tin ca gia ch. Qua li miu t ca tc gi, tng chi tit trong m tang nh c hin ln r nt v sinh ng. Trc tin ta thy, tc gi miu t quan ti dng a tin c C l chic quan ti mc khng sn, ch bo nhn, mu g di vng m trng cn ni hn c sn, k dc theo chiu nh. Trn vn thin, mt bnh hng to khi um tm. Tn hng ri l t trn qu trng luc v bt cm ng theo hnh qu on cnh. Tip l li dn ca

26

ng trng phng bt m: c i c thanh thn, trong lc cho c ln cui khng ai c khc. Sau khi mi ngi c nhn mt c ri, ng trng phng bt m ci xung nh ni ring vi c c iu g, ri ng rt trong ti o ra chic ba xon bng giy bi, la vo ming c c m theo nh cch l gii ca h th y chnh l Giy thng hnh ca c c sang th gii m ti c hanh thng. Qu thc trong quan nim ca nhng ngi ang sng kia th trn sao m vy. Mong mun nhng iu may mn s n vi ngi khut th gii bn kia a ph. Tip l cu hn ca c C c din ra ngay trong m. Trng phng bt m mang mt chic thuyn bng chic diu so ca tr con. l chic thuyn a linh hn ca ngi mi khut v ni chn sui. Tt c chic thuyn c dn bng giy . l mu biu hin ca im lnh, im phc ca o Pht. Mt si dy buc vo mi thuyn, v thng chu ch tn- tc con trai ca ng Phc cm dy ko thuyn i trc. Trng phng bt m cm mt cy gy cun giy , ngang ngi ng tht thm mt si dy cng mu . Chic gy y l so cho thuyn. Mt u so chng pha sau cnh thuyn. Sau , ng u na ngi trn, hai tay lm ng tc khot nc bt thuyn, ming c bi dn d ca ngi ang sng vi linh hn ngi khut. Tip , ng V nh Phc Phc t mt nn nhang v b t bc mt trm vo chic thuyn thng chu ch tn ang ko. Ln lt nhng ngi ngi vng quanh pha sau ng ln thi nhau b tin vo thuyn v xp hng tip pha sau ng Phc. Hng ni cng di th tin b ra cng nhiu. y l tin ca ngi ang sng ch khng phi tin m ph. y l cch thng ca tang ch i vi i kn. Trng phng bt m cng nhiu bi cu lm ly th tin ca con chu tang ch b vo thuyn cng nhiu. Ho ra ci cht vn gn lin vi quan nim v vn ho tm linh, vn rt thing ling nhng y ci cht ny vi mt l trang trng th vi i kn m ma cng bit li dng c hi kim chc thm tin trn s au kh, mt mt ca nhng ngi thn quyn kia. ng ba gi chiu ngy hm sau, l gi thanh long, gi m c Thng Biu bm cho ng Phc tin hnh tang l c C. C i gia nh chi h V ng

27

thnh mt hng gm du r, ni ngoi cng ngi thp nhn vo lng nhau, u khn trn trng xo trng nh mt vch vi thng t b h ra n tn cng. Theo tp tc l chic cu con chu a tin ngi qu c l bc trn ca mnh ra i c xui tro mt mi, gp nhiu may mn. Li ca hi trng hi bo th nh nh thc mi ngi: Ch , sau ba ting trng, u nng trc, chn nng sau. u xui, ui lt. Sau ba ting nh di, tm thanh nin trong i tu chia lm hai, ng hai bn o quan lom khom ci sn sng. Ting trng th ba va dt, chic o quan c nng bt dy. u nng cao ra trc. Theo nhng bc chn su o, chic o quan t t tri trn mi u qun khn trng xo, ni nhau ngi ph phc. C C ang i trn ci cu cui cng ca tnh mu m ni trn th sang th gii bn kia. Ting khn, ting nh, ting trng cng m vang. Ngi vng trong vng ngoi y sn. Linh cu i ti u, cun theo nhng ngi cht khn trng tri i n y. Cui cng khi nm m c c p xong ng trng phng bt m li chng cy gp dn giy , theo ng tc cho thuyn, cng con chu c C rng rn i vng quanh ngi m mt lt ht bi tin bit. Nh vy, vi vic c t m ma c c i, tc gi phn no gip cho ngi c hnh dung ra c vn ho m hiu mt thi tng tn ti trong i sng ca nhn dn ta. c t chc rt trng th, vi y cc nghi thc th hin tnh mu m xt thng, th hin s nui tic vi ngi khut, mt lng thnh knh mong mi ngi thn di chn m ti s c hng nim may mn, c cuc sng thanh thn. 1.2.3.2. Hn nhn Trong Mnh t lm ngi nhiu ma, Nguyn Khc Trng ch trng c bit vic miu t cnh m ci ca c Son v Trnh B Hm. m ci ny c din ra vi tnh yu n phng m Hm dnh cho Son. Son n vi Hm trong tnh th b V nh Phc c tuyt, b gia nh mng m tr trit. Ngy ci c din ra theo ng nhng d tnh ca Hm. Khng kh ca m ci ny phn no cho ta thy y l mt m ci ln trong lng, c t chc mt cch linh nh v long trng vi c bn dn dt t bn trong ra tt ngoi sn. Ngi n ht lp ny n lp

28

khc ro ro t sng n chiu t nh tm n ri[79]. Nghi thc din ra cng rt trang trng, li n tng trong lng c gi. Trc gi thnh thn ca ca hai v chng, ng b chng- tc Trnh B Honh khn o t chnh, thp ba nn hng trc bn th, ng ng trc, v chng Hm ng sau. ng st sot khn lm rm. l gii thiu i v chng tr vi gia tin, gii thiu mt ngi khc h v nhp tch lm du con chi h Trnh B. V chng Hm qu ly ba ly ri lui. V mt iu m ngi c cm thy n tng mnh v su sc chnh l vic trong nhng m ci nh ny, lun chn ra mt ngi tri ging m c ting mt va v ng con ci gip cho i tr c c cuc sng hnh phc trn vn. Hn na, ngi tri ging ny cn ly mnh vi x trng lt di ging nh minh chng cho s trinh tit ca ngi con gi trong m tn hn cng l mt nt vn ho p bi n cao s trong trng tinh khit ca ngi con gi. Nt vn ho ny, thit ngh trong x hi hin i ngy ny dng nh khng cn bi khng phi ngy nay chng ta khng cn cao trinh tit, gi tr ca ngi ph n m do s hi nhp, pht trin ca vn ho phng Ty khin cho vic lm ny khng thc s tr nn cn thit. 1.2.3.3. Vn ho tnh dc Nhiu nh nghin cu nhn thy rng, vo thp nin 60 ch tnh dc ni ln mnh m trn hu khp th gii nhiu lnh vc ngh thut khc nhau nh vn hc, hi ho, iu khc, in nh.... Trn thc t, tnh dc l mi quan tm mun thu ca con ngi bi l n l th cm gic tn ti t trong bn th. Ni xu h ca Adam v Eva sau khi n tri cm l ni xu h tnh dc, cm gic gii tnh v bn sc. Nhng ng thi ni xu h y li tr thnh ti t tng theo Kinh thnh bi t y con ngi s khng th no thot khi kht khao dc vng m qung, ni m nh v n vi t cch mt c nhn. Cha bao gi trong lch s khoa hc, vn ho, t tng, ti tnh dc li khng c bn ti nh l ht nhn ca thc h. Phm tr "tnh dc" (sexuality) tn ti tng va su nht ca i sng v trong n lun lun lu chy nhng dng din ngn si ng, nhn nhp. Trong Mnh t lm ngi nhiu ma, tc gi th hin tnh dc thng qua cc mi quan h gia Hm vi Son - gia Hm vi

29

ngi n b lm thu; v mi tnh gia trung t Chnh vi c Lc. Nhng tiu biu v tp trung hn c l mi quan h gia xoay quanh nhn vt Trnh B Hm. Vi mi tnh ca Hm v Son, ngi c nhn thy y l mt cuc tnh n phng m Hm dnh cho Son. Bi vy, ngay trong m tn hn, khi m cc th tc cn thit ca mt m h c hon tt, din ra cuc tra hi m Hm ginh cho Son. Bi lc ny y, cn ghen tung kia khin cho Hm khng lm ch c mnh, ni cn thnh l li nh v Hm bit r rng mnh ch l k n sau bi ci tri cm kia c k bc trc ri. Hm nh Son v s nhc Son. Chc chn nu khng c li ni phn khng li ca Son Anh im lng th ti nguyn lm con hu con h cho anh sut i...Ri ti s bo on, s vt anh cht theo th hn Hm khng dng li. Sau li ni ca Son dn n hnh ng in cung ca Hm nhy ti nm ph ln ngi Son nh ph mt con mi. Tnh yu ca k ghen tt cng n thnh r di. Tc gi khai thc chiu su trong tm l ca Son, l ngi khng h yu Hm, do cuc hnh lc kia ch nh l s cam chu, chp nhn hn l s em li khoi cm trong hnh phc la i. y cuc hn nhn ny l kt qu mt chiu do Hm ch ng, ch quyt tm ly Son cho bng c. L ra m ng phng s din ra xui chiu mt mi, din ra mt cch thun li nu khng c cn ghen ca Hm, bi l v lc ny danh chnh ngn thun gi Hm l chng ca Son v vic Son thc hin trch nhim ca ngi lm v l iu ng nhin v quyn li c hng nim hnh phc n i v chng s cng thm trn vn. V vy, khng kh hiu khi m tn hn y in su trong k c ca Son bi v n m c phi chu nhiu s s v v nh p. Vi v chng Hm Son, thm thot thi gian cng tri qua i. i lin vi l nhng a con c sinh ra nh s minh chng ca cuc hn nhn ny. i sng tnh dc ca hai v chng ny c th hin qua ci nhn ca tc gi Theo l ngm gia hai ngi t rt lu ri, t ngy con ci khn ln, v chng b khng ng chung ging. Nhng h ang ng, b Son bng thy c bn tay r r ln tm, ri hai ngn tay th gip bu vo c chn mnh, lay lay, th l b bit bng ngi l m ang lt xt i ra ging ngoi kia l ai, v ang cn g b[220]. Chi tit ny qu

30

thc em li s l th trong lng ngi c, gip cho ngi c hiu r hn phn no trong quan h tnh dc thi k trc, khi m iu kin vt cht cn nhiu kh khn, khi cc con trong gia nh ln khn nhn thc c v gii tnh th cch thc ng Hm gi b Son cng l mt trong nhng cch thc hu hiu v t nh m nhiu ngi p dng gip cho i sng tnh dc ca v chng mnh c p ng v tho mn. Vi ng Hm, vi tt c nhng ln gi b Son, ng lun hm h m vn lng l khng mt li mn trn, tm thn to ngang rn chc ca ng ph ln ngi b[221]. V trong ln ny, sau khi b Son nghe li Trnh B Th, em trai ng Hm n gp V nh Phc, gip ng Hm c gii nguy, trnh cho h nh Trnh B b mt danh d, i li b Son ch nhn c nhng li tra hi, i lin vi l s nhic mc thm t khin b Son phi nc mt tun ri l t, cng vi l s mt mi, ut c trong lng nn b i v bung ngh. Ngay trong m y li l nhng ngn tay chui mn hnh nh n t m hi, li nm vo c chn b git git, bit chc b tnh, ci ngi l chn kia mi lt xt l dp ra ngoi. Hnh ng ny, b hiu n c ngha nh th no, nhng trong ln ny, khi m s hi sinh ca b i li c s an ton cho chng b, gi c danh d cho dng h Trnh B th b lun t nh v hy vng rng, hnh ng m nay phi chng l c ngha Mun an i con ngi m duyn phn buc cht vo i mnh, b au kh dn vt my hm nay, mun chia s nhng au kh cht cha trong lng m b ang mt mnh phi m thm chi ng, nhng tri vi suy ngh , hnh ng ln ny ca ng Hm khng khc so vi nhng ln trc bi n vn din ra vi nhng ng tc rt t, rt tit kim, nhng dt khot nh ca nh c t nhng ngn tay hay m hi trm...ng Hm ch ch m trong c ri c sc nng trm ln tm thn nng hi hi, php phng pha di. Hai bn chn ng ngn ci v ngn tr qup ly hai ngn chn ci ca b, chc nh ng vn bt vt ! Nhng t sng t trn co di xung, tng t[224], khin cho ba Son ch cn bit nm ra chu trn, lng l khc. Nh vy, c th nhn thy tnh dc di gc nhn vn ho th hin thng qua mi quan h v chng Son- Hm c phn nh kh r nt. Ta c th chc chn rng, trong cuc hn nhn ny, b Son khng h hnh phc, cho d v mt i sng vt

31

cht, b c th sung sng hn nhiu ph n khc cng lng, nhng v phng din i sng v chng- tc v biu hin tnh dc th cha bao gi b c hng nim hnh phc trn vn- hoan lc theo ng ngha. Bao gi cng l s cam chu v nhn nhn, bao gi cng l s phc tng v lm theo, mc d trong rt nhiu ln khng mun, b vn phi p ng, tho mn dc tnh ca ng Hm. iu ny gip ta gi nh n tnh dc trong x hi phong kin xa, khi m ngi n ng lun l ngi lm ch, lun l ngi ch ng m khng cn ch n i tc ca mnh ang n cha nhng tm t, tnh cm ngh suy g. V vy ngi ph n trong nhng trng hp d di danh ngha a v no cng lun phi cn rng chu dng, cung phng, chiu chung ngi chng mc d trong nhng ln quan h mnh d khng thch hay thoi mi th vn phi p ng. Trong tiu thuyt ny, tnh dc khng ch th hin trong mi qua h gia hai v chng ng Hm m n cn c th hin gia ng Hm vi ngi n b lm thu trong nh. y l ngi xut hin trong on u ca truyn, vi ci i lan rng khp cc lng x, khin cho a con duy nht ca ch ta b cht. V gia lc ci i vi li hi t thn ang tm n ch, th mt s tnh c v may mn ch c b Son nhn v thu lm ngi gip vic trong nh. Vi tnh cch th mc cng nhng c ch ly lng ng Hm nn ch ta khng my gy cht thin g vi con gi c ca ng Hm l o, v l nguy c b o ui ra khi nh lun thng trc. Bi vy, ngay sau s ra i ca b Son b sng ch Vai Cy, ngi n b ny dng mu b nhp ng- nhp vo gi lm b Son cn dn mi ngi, hng chim c mt v tr chc chn trong nh- buc o c mun cng khng dm ui b ta i. S vic ny khng qua c s soi xt ca ng Hm, bi vy ngay ti hm y ng Hm i xung bung ni ngi ph n lm thu ang ng v ni cho ch ta bit mt s tht rng ng nhp ch nhp vo nhng ngi cng huyt thng. Buc ch ta phi tha nhn hnh ng gi di ca mnh. ng trc tnh th ny, ngi ph n kia ni r mc ch ca vic ng nhp l mun c li hu h ng, nn chu mi di dt ngh ra nh th...nn chu phi i lt ma, i lt b nh gia nh ng ui chu i[290]. Khng dng li li ni, nhn thy ng

32

Hm siu lng, cng vi thc phi tn ti, bng mi gi phi li y nu khng s i mt vi ci i ang treo l lng trn u, ch ta ch ng nhoai ngi ln m cht ly tht lng ng Hm...Tc th c na ngi trn ca ngi n b p cht vo lng ng, c st vo nhng gic quan nhy bn ang nng ran trn da tht ng...Ch ta ang p trn bng ng. Ton thn ch ta trn tri khng cn mt mnh vi ! Hai bu v n cng, m mm trm kn c mt ng Hm. Bn tay ch ta ri rt ln tm trn bng ng. Tnh dc mnh m ca ngi n b tr nn cung nhit v mnh bo. Ngay c n ng Hm mt ngi c coi l ng my ru cng dng trng kh l th, con ngi m ci thn ci ct y cng trng ca ni nh m m ng cm tinh thm vo tng mao mch ca ng th trong ci m ny ng b ngi n b kia hip. Lc ny y, c th ni ngi ph n ny chc chn c c mt v tr trong nh ng Hm. V t ci m tr i, gia hai ngi c mt ngm nh ring, h nghe ting lch cch m cht ca ngch nh ngang l ch s ng sn n ng Hm vo phng ca mnh. V cng nh thng l vi hai cnh tay sn chc, quen lm nhng vic th mc, ch b sc ng t vo long sng ca ch nng m mi chn gi. Ch va c b ngc vi hai qu da cng mng vo tng ngc sn chc ca ng, va vut ve ng, va rn se s ln ting khc rm rt v sung sng. Tay ch nhanh chng cht b xng o trn ngi ng, nng ng ln, gip ng lm trn phn s[366]. Nh vy, c th nhn thy, tnh dc c th hin trong mi quan h gia ng Hm vi Son v gia ng Hm vi ngi ph n lm thu l hon ton tri ngc nhau. Nu nh trong quan h gia nh gia Hm v Son l mi quan h v chng th theo l thng, tnh giao gia hai ngi phi tho mn, ngi ny em li hnh phc sung sng v nim hoan lc i n cho ngi kia v ngc li. Nhng y, ng Hm dng nh ch chim c phn xc m khng chim c phn hn, ch chim c phn con m khng chim c phn ngi v nhng ln i n u l do ng ch ng v b Son d khng thch nhng nhiu ln vn phi hon thnh trch

33

nhim ca mt ngi lm v. Bi vy, s khoi lc ca hai v chng em li cho nhau ch nh l trch nhim m khng h c cht cm xc, c s rung ng no. i lp vi mi quan h trn, l quan h ca ng Hm vi ngi ph n lm thu. Trn phng din x hi, th ng l ch, c quyn, ting ni c trng lng vi ngi lm thu, nhng trong mi quan h i tnh ny, phn ch ng li thin v ngi n b lm thu. C phn ch ng ln t th u do ch ta lm ch, y ng Hm c nm n ngi mt cch cao gi v t ra thch th khi c ch nng nui hng dn kiu ca mt g trai t lt vo tay mt n dng. iu ny lm ta nh n tc ng ca nhng cuc cch mng n quyn trong x hi hin i, i quyn li cho ngi ph n, gip h c quyn t ch, c quyn ch ng ngay c trong vic chn gi nh minh chng mt cch chc chn rng nhng g ngi n ng c th lm th ngi ph n cng c th lm. Trong mi quan h i tnh ny, qu thc vi s ch ng ca ngi ph n lm thu gip cho ng Hm c c nhng cm xc, nhng khoi lc thng hoa m vi b Son ng cha tng c bit n hay nu c c cng ch l nhng o gic do chnh ng t mnh em li. Trong tiu thuyt Dng sng ma ca o Thng, vn ho tnh dc c tc gi tp trung th hin thng qua mi quan h gia b Mn vi ng Qu Nht v gia ch c Thun vi i trng i. Vic ng Chp phi nh i c tnh mng v hnh ng ngng cung i bt c thn khin cho b Mn rt au n v ti h cho kip sng c c ca b, bi hai ngi n lu vi nhau nhng cha c mn con no. B lo s s tr thnh gi gi c c, s ngi i xa lnh ht hi. m hm , b cm thy mt mi gi gii v lng lng tru ni hn ti b ng thip i. B m thy mt con c ph ln ngi b. Mt ci g y to ln, nng bng, di ln trong con ngi b. B rn ln m mng m mt, hnh nh ng Qu Nht hay lo Bp R ang nm trn ngi b. Nhng ch hnh nh th thi, b li m i trong cn khoi lc[64]. Ngi n b ang tui hi xun, kht khao bng rt c rut gan. B m xit ly con c hip bng bb m xit ly tm lng lc lng, ang lm cng vic ca n ng mnh m

34

mt cch gh gm. n y, ngi c nhn thy ra mt s thc rng: ngay trong ci m ng Chp mt, b Mn v ng Qu Nht ng vi nhau. Vi s vic ny, xt trn phng din phm tr o c l mt s xc phm gh gm vi ngi va khut, b tht tit vi chng ngay trong m chng b ra i, bi vy khng ai c th ng tnh, khoan lng vi hnh ng ny ca b Mn. Sau ny nh li s vic trn b thm nh: Sng nn lng, lm gi go, chin lnh phi nh th. Ngh li c my ngi sng trn i c nh vy. Lm ngi n b nh b, nh bao ngi khc sng vi t ct, c cy, sng cha ht tui xun lun b thi thc, b xi gic bi s khao kht c sng, c tho mn nh bao ngi n b c chng khc th lm sao m sng ti mi, hn h c, th l phi sinh ra vng trm, m vng trm tt dn n ci s oi om khc[179]. Vi suy ngh ny ca b Mn, h m ra mt iu rng: thc kh khn bit bao khi phi sng cnh gi go ba, khi m chng cht sau my chc nm chung sng m gia hai ngi li khng c ly mt a con lm ch da tinh thn, an i lc tui gi. Khi i li ch c nhng li r bi, nguyn ra ca ngi i dnh cho b m thi; hn na, xt di gc tnh dc, khi con ngi ta ang tui hi xun th nhng khao kht i hi i khi cn mnh lit, chy bng hn rt nhiu so vi thi cn xun sc. Cng thm trong hon cnh lc by gi, khi b Mn ang chp chn gia cnh say vi cnh tnh bi qu mt mi, khi m thc mnh lit mun c mt a con thi thc hn lc no ht tng nh khng cn hy vng na khin b c ni ra trong cn m, cng vi l s c mt ca ng Qu, vn rt gn gi vi b Mn, vn lun ngng m b Mn- mt ngi ph n ni ting x Thanh Kh vi nhng c tnh tt p- hin hu lun khin ng Qu mun c cm gic c chim ot b Mn. Tt c nhng iu cng hng li xut hin trong mt thi im thun li l lc m khuya dn n kt qu ca mi tnh l thng Lp c ra i. Vi b Mn, cng ch l mt ngi ph n bnh thng, bi vy b cng c nhng kht khao i thng, cng c nhng mong c rt i bnh d l mong sao c c mt a con- th hin thin chc lm m m cha tri ban pht cho nhng ngi ph n nh b. y l mt nguyn c chnh ng, v soi di gc tnh dc th b

35

xng ng c hng th, bi vy chng ta cn c ci nhn ch ng, trnh ch quan, cm thng chia s hn l thi trch c b Mn. Tuy nhin ch c mt iu ng tic l gi nh thi im thng Lp c sinh ra khng ng vo ci m ng Chp mt th c l thi cm thng, chia s ngi c s c nhiu hn. Trong tiu thuyt ny, tc gi ngoi vic miu t tnh dc c th hin thng qua mi quan h gia b Mn vi ng Qu cn c th hin gia ch c Thun vi i trng i. Sau ln tr v ct tc cho B Ln theo li nh ca Lp, b C Thun tr nn in di, tinh thn bt n. Bit bao hi c nm xa cht tr li nguyn vn trong tm tr b. Hi c khin b nh khi cht em theo xung m chn nhng cui cng b cng phi ni s tht cho con trai c l anh Khu c bit r. Ngy y, khi m gia ch vi anh c Thun c vi nhau hai a con l thng Khu v con Vn, khi chin tranh vn cn lin min th anh c Thun c ng i i i trng cng nhng ngi trong n v a v nh cu cha. Nhng do bnh tnh qu nng cng vi chng nhim trng cp tnh cp i tnh mng ca anh. Trong li trn tri, anh c dn ch Ti khng ng li b mnh, b con m i sm th ny. Khi ti cht ri, mnh tm ai yu thng tht lng, th c i bc na vi h, ch xin mnh ng b con b v ti nghip chng n[344], khin ch cng thm xt xa cho s phn gi go ca mnh. Chin tranh ngy cng c lit, trong mt ln anh i i i trng b thng khi ang chin u chng li trn cn ca gic c ng Qu a v nh ch Thun nh tnh dng. Ngay trong m hm y, anh i i trng m xung ging ni ch v cc con ang ng. Khi nhn ra y l ai th ch s qu, cng chn tay, lu c li. Tip l hnh ng ca i hai cnh tay to kho, ngn bng mm nh vi bch tuc, lun xung di c v khoeo chn, nhc bng ch ln, khi ch nh ku ln th anh ta a nhng ngn tay to ln bt ming ch li cng vi mt lot hnh ng hn ch, vut kh hai m ri vut tc, trnh khng ng chm n nhng ch m ch bit ngi n ng lnh trng xa nh nh anh ta ang thm kht[349]. V sau nhng li ni di dng, nh trng vo im yu tm l ca ch, anh ta nh nhng t ch xung ci ging m trc y trc khi cht

36

anh c Thun nm, chim ly ch mt cch nh nhn, di dng m tht gh gm. S bng n ca ngi n ng tng tri, thm trm, s mnh lit n du ni tng su nh thc trong ch ni thm kht chy bng. Khi cuc tnh xong, ch Thun rt n hn v vic ny, ch t trch bn thn mnh, cm thy nhc nh, ng khinh n vn ln, ch tht tit vi chng ngay khi anh mi cht, ngay trn ci ging ny m khng bit r v b cng p hay mt s ng lo thi tha no. Ch nh tm n ci cht, ngay khi cn li t t th i trng i li ngn cn, khng cho ch cht. i trng i kh lt ch ln, lng l hn vo khun mt m a nc mt, mit mi hn khp ngi ch, hn c vo ci ch m ngi chng ch c t tay vo cng rt vi vng[352]. V c th cuc tnh li din ra, cng v sau cng m thm hn v cng cung di hn. Vi cuc tnh ny, chng ta nhn thy, ch C Thun l mt ngi ph n lun c thc gi gn danh tit ca mnh. iu ny chng ta c th nhn thy khi cuc tnh ln th nht din ra m ch l ngi b ng, ch quyt nh tm n ci cht nh mt s minh chng bo ton danh d, phm tit ca mnh. Nhng khng kp ch C Thun thc hin c hnh ng , i n v cuc tnh ln th 2 li din ra m ch khng sao cng li c bi s tnh tri, dy dn ca i trng i. Di gc tnh dc hc, th gia ch vi anh c Thun, mc d gia hai ngi c chung vi nhau hai a con nhng xt di chiu hng anh Thun em li s hng khi, khoi lc thc s cho ch trong nhng ln i n th qu thc l cha ln no c trn vn, bi vy khi cuc tnh gia ch vi i din ra, n nh trng tim thc su sa, nh trng ci khoi lc trong con ngi ch m trc y ch cha h c bit n, khin ch c Thun d c thc c vic lm kia l sai tri cng khng sao cng li c, bi chnh ch sau ny cng phi tha nhn rng: Tht cay ng, pht giy ph tan c hnh ca ch li khin cho ch sung sng, hnh phc nht trong kip ngi. Vi Dng sng ma ca o Thng, tc gi c nhng on miu t tnh dc gi ln bit bao suy ngh trong lng ngi c, m mi on gn lin vi s phn ca nhng ngi ph n: l b Mn; l ch c Thun, m vi mi ngi ph n tc

37

gi li cho h th hin thin tnh n ca mnh khc nhau khi vt qua nhng do cn, nhng nh kin ca x hi trong nhng hon cnh c th khc nhau. Vi b Mn hon cnh thc ti ca b gip b vt qua ro cn n vi ng Qu chnh l vic sau bao nhiu nm chung sng vi ng Chp nhng gi y b vn cha c mt mn con no, hn na s hi xun trong tui tc ca b ang i hi nhng kht khao chy bng cn c p ng, tho mn hn lc no ht. Chnh iu ny nhn c s chia s t pha ngi c. Cn vi ch c Thun, mt ngi ph n c chng v so vi b Mn, ch c ti sn ln hn l hai a con- l ch da tinh thn vng chc khi tui gi n. V vy, vic ch v i trng i quan h vi nhau l iu kh chp nhn, khoan th. Nhng y, c mt iu m ngi c cn c thi , cch nhn khc vi c Thun l khi nhn nhn di gc tnh dc hc, vic c hai a con khng ng ngha vi vic ch c p ng, c tho mn trong i sng tnh dc, thm na ch vn cn ang tui xun sc, nhng i hi v tnh dc lun cn phi p ng. Bi vy, khi gp i, gp phi s tng tri, s lo luyn trong i sng tnh dc kia nh mt mi tim nh trng vo ch him yu ca ch, khin ch khng sao cng li c. Bi vy vi c Thun, cn nhn c thi ng cm thng hn l ng trch c. C chng, nn trch l trch anh i i trng i kia, li dng ng im yu ca ngi ph n, khin cho ngi ta khng sao phn khng c. Cng phi nhn nhn rng, s ra i ca tc phm trong tinh thn dn ch, i mi v hi nhp, nn nhng vn tc gi a vo i cht c hi mi m vi ngi c, nhng l s cn thit, bi nh c s thng thn, dng cm ca tc gi, nhng s tht v mt thi ngi ta tng che du, khng dm cng khai th gi y c ngi c tip nhn v bit n nh mt khong ti m vn hc thi k trc khng dm nhc ti.

38

Chng 2: TRIT L MI V NNG THN QUA VIC TH HIN CON NGI TRONG HAI TIU THUYT t lu, con ngi l i tng nghin cu, khm ph ca nhiu ngnh, nhiu b mn khoa hc. S khc bit v khng gian vn ho (phng ng- phng Ty), thi gian lch s (c in - hin i) em li tnh phong ph cho quan nim v con ngi. Nh vn Nga M.Gorki tng ni: Vn hc l nhn hc. Tht vy, xt t tha s khai cho n ngy nay, con ngi va l im xut pht, va l ci ch cui cng m vn hc hng ti. Phm vi biu hin rng ln y gp phn to nn nhng quan nim ht sc a dng v con ngi trong vn hc. Mi nh vn khi sng tc u xut pht t mt cm nhn, mt biu hin nht nh v con ngi v s dng cc phng tin, phng thc ngh thut tng ng miu t, th hin con ngi theo cm nhn, hiu bit y. Theo Gio s Trn nh S th Quan nim v ngh thut con ngi l s k gii, ct ngha, s cm thy con ngi c ha thn thnh cc nguyn tc, phng tin, bin php hnh thc th hin con ngi trong vn hc, to nn gi tr ngh thut v thm m cho cc hnh tng nhn vt trong [46,55]. V vy, vi ngha l hnh thc bn trong ca s chim lnh i sng, l h quy chiu n chm trong hnh thc ngh thut[44,275], quan nim ngh thut v con ngi l ht nhn ca t duy ngh thut. Ch khi no quan nim v ngh thut ca con ngi thay i th mt thi k vn ho mi c ra i. y, con ngi mi c th l con ngi ra trong hon cnh lch s mi, c th l con ngi c i mi t cc gc nhn nhn l l gii khc nhau nh l s biu hin s kt tinh ca nhng quan h ngi trong . Trong tc phm, con ngi nh vy tr thnh ht nhn lm nn nhng s bin i trong cu trc ni ti ca vn hc. V th, xt mi

39

kha cnh, lch s vn hc c th xem l lch s ca nhng quan nim khc nhau v con ngi. 2.1. Con ngi trong xung t vn ho: qua bi kch gia tc, dng h C l, khng mt lng qu no Vit Nam li khng tn ti nhng du n ca s pht trin nhng tc h. iu ny, c th bt ngun t thi im nn kinh t nng nghip (c trng la nc) cn dng tiu nng v x hi ang trong giai on x hi th tc. Trong thi k ny, con ngi mun tn ti v cng c c v tr ca mnh th phi tp hp c nhng c nhn ng lng, ng sc, bit da vo nhau chng li cc th lc khc. M khng g d rng buc, gn kt hn l nhng ngi c cng huyt thng, cng dng h. Trn c s , tc h ra i tr thnh mt yu t cu thnh quan trng to nn cng ng lng x Vit Nam. Tuy nhin, y cng chnh l mt tr ngi ln nht ca nng thn trn con ng pht trin tin b. Bi ng thi vi vic tp hp, on kt con ngi to nn sc mnh tp th th tc h cng d bin ci tp th y tr nn cc b trc ci tp th khc ln hn: l cng ng lng x, thm ch ln hn l dn tc, l t nc. thc cao v dng h ca mnh d lm ny sinh trong con ngi thi ganh ght, th hn vi s ln mnh ca nhng dng h khc. Trong lng x, ai cng mun dng h ca mnh nm quyn cao nht, t m rt d xy ra nhng mu thun tranh chp. V mt iu chc chn rng, mi tc h u c nhng lch s pht trin lu di, qu kh ca tc h c truyn t i ny sang i khc. Ho bnh th t, th hn th nhiu. C nhng mi th t trong qu kh vn lun hin hu, c khi li cng b khot su hn nhng th h sau. Con ngi khng lc no thanh thn, th hn gia cc tc h, phe phi lm cho tnh lng ngha xm, tnh yu, tnh cm v chngcng tr nn khng my ngha. Mi cch sng, np ngh u phi lm sao hng v dng h, khng lm xu mt t tin, dng h. Lng qu i ngho li cng thm tm ti, bit bao s phn con ngi tr thnh nn nhn trong ci vng xoy tranh chp quyn lc y. 2.1.1. Qua cc nhn vt chnh ca tiu thuyt Mnh t lm ngi nhiu ma

40

Trong Mnh t lm ngi nhiu ma (Nguyn Khc Trng), c gi nhn thy hin ln ni bt y l mt hin thc nng thn rng rn, xung quanh mi hn th gia hai dng h Trnh B v V nh. N ht sc su sc, quyt lit, d di v dai dng. thc dng h chi phi ht thy ngh v hnh ng ca tng con ngi trong hai dng h ny, nht l hai nhn vt Trnh B Hm v Trnh B Th. Ngi xa tng ni: Hn nhn- in th: vn c chi th qu thc rt ng v chnh xc. N chnh xc hn c khi ta nhn vo mi thm th gia hai dng h ny. Nu nh i ca cc c c l chuyn t ct, chuyn chc tc th n i Trnh B Hm li l chuyn tnh. Nh mt s sp t tr tru ca to ho hai dng h ny c la ming nhau khng bit mt. Khi , con trng ca dng h Trnh l Trnh B Hm em lng thng nh v yu n phng c Son- mt c gi xinh p c ting trong lng. Nhng c Son li em lng yu ngi con trng ca dng h V l V nh Phc. Lc ny Phc c v v c mt a con. V l ngi c tnh ganh ua v hiu thng nn Trnh B Hm vn mt mc quyt nh ly Son v lm v ngay c khi pht hin, chng kin tn mt cnh Son v Phc tnh cm bn nhau ch Vai Cy ngoi b sng. V trong ci m ng phng ca mnh, Hm t thy mnh tht au kh bi l k chm chn, bi ci tri cm kia c k bc trc ni ghen tc trong lng Hm bng chy ln nh ngn la bt du. m ng phng c mi v a ngc y gn bn mi nm nay. By gi, nhng chuyn ny li sng dy trong Hm. Hm thy lc ny y l thi c tt nht ra tay theo cch ring ca mnh. Ch ra tay mt ln m i phng phi li tn t gc n ngn. Hm quyt nh bn bc vi Th (l em rut- B th ng u x) cch tr th dng h V nh bng vic o m c c i mi chn: o ln, ly vn, lt sp b n xung! cn c di ti s ng mt b sa lng tht mt, ri tm cch bn cho chnh anh em h hng nh n.[67]. y qu thc l mt vic lm tng tn lng tm. Ch v nhm phc v li ch cho bn thn mnh, dng h mnh, nhng con ngi kia sn sng lm nhng vic m ngay c nhng ngi c mnh m n my cng cm thy phi lo s. K hoch o m c Hm vch ra rt chu ton. l vic li ko Th vo trong m u ca mnh. V nm c im yu ca Th nn Th ch

41

cn nc l nghe theo li ng Hm. V Th ton tm ton vi mnh trong cng vic ny, Hm cn dng mt chiu ht sc him c: c tnh gip ngi trong hon nh kh khn ngi ta phi mang n vi mnh, phi v mnh m lm nhng chuyn th phi. Hm cho Th vay mt ni thc(chng 30 cn), n ma mi trkhng ly li, khng h gy ra s ngc nhin no vi b Son -v Hm bi b hiu r: ci vic ng cho Th vay m khng ly li, b bit chc l ng khng h. Th con sn st bt con c r, ng khng c li thc th cng phi li ci khc[73]. Sau , ng Hm cn dn mi ngi khi tin hnh vic o m bng ging th tho tng ngi, tng vic ht sc cn k. K hoch o m tng chng khng c s h no, khng c sai xt g th tht tr tru bi cng ci m hm y Tng (con trai b Sang, gi Phc bng cu) v o (con gi c ng Hm) n ch hn nh mi khi (cch bi tha ma khng xa) nhn c tn mt v chng kin r cnh ng Hm cng m tay chn ang o m c c i. Tng chy v ni vi b Sang, b Sang bo cho V nh Phc bit. Khng kh o m ang din ra vi ngi ch mu l Hm khng h bit mt, c lm l qu quyt nh mt g ph huyt chuyn nghip. Ngay lc y, V nh Phc t pha sau vang ln nh mt ting tht, ph tan ci khng kh tnh mch ca m khuya: Tt c ng im, thng no chy tao bn. i lin vi l ting gm ln ca Phc: Qun khn nn. Qun tng tn lng tm. Qun. S vic bi l, ng Hm v m ngi lm b bt giam vi hai ti danh ty nh l: ph m ngi cht v hnh hung thn nhn ngi cht khi h ra cn ngn. Khi bit chng b bt, b Son cm thy au n, nhc nh v xt xa cho s kip ca bn thn mnh. V phi nh n ci ti ca Th th ng Hm cng vi my thng chu kia mi c th. Khi c th v n nh ri, trong con ngi Hm li ni ln mu ghen tung, bt u cuc cht vn m ng dnh cho b Son: Ti hi b ni xu ti nhng g? B nghe r cha?. i lin vi l li dic mc thm t, tng li ng Hm nh ngn mi kim m vo lng b Son. Tng rng nhng li cht vn, nhng li dic mc kia gip Hm tnh to, mnh m hn, cng thng hn cho s phn ca ngi v. Nhng khng, vi bn tnh hiu thng, cng vi lng th hn ghen tung cht ngt trong lng, Hm thm mt ln

42

ng , chp nhn cng bn k hoch vi Th dng n b Son- ngi v duy nht nh mt cu cnh gip ng cng dng h Trnh B vt ln trn dng h V nh. ng Hm vo ha khi yu cu b Son phi vit ra l n t co kia mc d ng bit ni dung trong l khng ng s tht, mc d ng bit b Son khng mun lm vic ny, mc d kt qu ca hnh ng ny s nh hng n danh d ca v ng. S vic din ra khng ng theo d kin ca Th, khin b Son phi tm n ci cht ch Vai Cy b sng. Hm cng au n hn bi ngi n trc, ngi bn cnh b Son lc ny khng ai khc chnh l V nh Phc. Bi vy, s in cung ca Hm lc ny khng phi l ci cht ca ngi v p m Hm thy ho ra bao gi mnh cng l ngi n chm! V nh Phc lun n trc, lun hng trc ta![280]. Chng kin cnh tng ny, con ngi th l, cc cn cng bn tnh nng ny tr li nguyn vn trong Hm dn n vic Hm gm ln, ri vung tay lao vo ngi ng Phc. Nu khng c s cn ngn ca Tnh (em r ng Phc) cng vi trung t Chnh th din ra cuc u gia cc ng trng thuc hai dng h. Nh vy, vi nhn vt Trnh B Hm, ta nhn ra y l con ngi th l, cc cn, cha y s th hn trong lng m khng km phn nham him. Chnh con ngi ny, v lng th hn cng vi s ghen ght k sn sng em v mnh ra lm vt hi sinh, lm s cu cnh cho h Trnh B. Khi ni v dng h Trnh B, c mt ngi m ta khng th khng nhc ti, chnh l Trnh B Th- B th ng u x, mt con ngi c th coi l bc tranh hon chnh v tnh cch cho anh em nh Trnh B. Th l ngi c m, cao ro trng tro, vn thuc ngi ci lng, d bng lng v d chp nhn. Con ngi ny hi t y phm cht ca con ngi c ti v c c tm. iu ny c th hin r qua vic Th la chn v phn ho k i nghch vi mnh. Chnh Th l ngi xut kin khi hp vi chi b Ging Cha nn c Tng vo danh sch bu ng u mi, bi Th thy Tng dm ph bnh c ng Phc trong cuc hp. Bi vy, Th ngh ngay n vic phi li dng ngay mi bt ho ny trong dng h V nh. Nhng khi b phiu cho Tng th Th li gch tn anh u tin bi suy ngh ca Th

43

l Tng sao li c th ngi chung chiu vi mnh c. Hay thng qua trng hp ca Trn Vn Su ta li cng phn no thy r hn s mu m, tnh ton trong con ngi Th. Trn Vn Su vn l dn ng c xm Tri, l ngi khng thuc phe cnh no trong x d dng hng lc ca ngi ng gia nn trong cuc b phiu Su trng vi s phiu cao. chc chn ci gh ch tch x kia phi nm trn vo tay Su, Th suy ngh v tnh ton mt cch chc chn rng, mnh cn phi lm mt cuc vn ng Su trng cao trong cuc bu c hi ng nhn dn. n khi ci gh ch tch kia nm gn trong tay Su ri, th khng ring g Su m c xm Tri kia cng s bit cng n to ln ca Th. Vy l, Th t c m u l khng ci gh ch tch ri vo phe cnh nh V nh, ng thi vi ring Su, Th coi mnh l ngi lm ra n hu, c th buc Su hon ton nghe theo s sai khin ca mnh. S mu m, tnh ton ca Th cn c th hin qua v vic ly Luyn v lm v. Ngy y, Th lm b th x on, mt b th c coi l p trai v ho hoa. Ri Th b n thi l say c Luyn nh cc ngm thuc lo. M c Luyn ny c xp vo hng mt th r hoa, nc da th bnh mt. Quan nim ca con ngi lc ny coi vic yu ng thm ln l s vi phm o c, vi phm phm cht cc k gh gm v nghim trng. D trai cha v, gi cha chng cng cm ch th tht, hn h. Th by gi ang l i tng ng, khng cn trng trng tay. Bi vy, ba ru d lun ang quan st, ang theo di xem anh s c ng thi nh no trc vic kia. S quyt nh ca Th bng vic ly Luyn lc by gi gy ra nhiu bt ng sng st, n bt ng ngay c vi b m Luyn. Bi trong suy ngh ca mi ngi vic Th ly Luyn v qu m ra ma, bi Th nhn thy Luyn l s lng la lng ling by ra trc mt, khng n ph ca gii, ch mun ci thin t cho vui, ch khng ngh n vic bch nin giai lo. Gi m Th nh bi chun th coi nh cnh ca n vi ng ca Th s chm dt. Th mi bit sc mnh ca hai ch ng vin tht c sc ht mnh m n n nhng no. N c th khin cho con ngi ta khng cn suy ngh n hnh phc c nhn, hnh

44

phc ring t- vn l nhng th ht sc thing ling, ht sc cao p trong cuc sng ca mi ngi. Th khng ch l con ngi m mu vi y toan tnh m con ngi ny, nng lc trong vic gii quyt cc cng vic x cng c Trn Vn Su tha nhn. N c th hin qua li nhn xt ca B th Trn Vn Su: Th cao kin hn hn mnh mt ci u. Mnh ng l c u ph[232]; qua cch m Th gii quyt cc cng vic (vi mt v mt vn tnh nh khng) vn mang li cho Su s ht hong bt an. Tng cng vic mt c Th ho gii mt cch gn gh, nhanh chng y bin ho nhng cha ng su bn trong l s hp l v khoa hc. Vy, con ngi vi nhng nng lc, vi nhng mu cao th on nh vy, li c ngu trang di mc ng vin s c li th g cho Th trong cuc u tay i gia hai dng h ny? Ngay khi s vic o m c c nh V c ng anh c thng bo ti mnh, Th khng c thi phn i g. L ra, vi t cch l mt ng vin, hn na li gi chc v quan trng x, nn khi nghe n vic ng Hm bn vic o m, nu nh sng sut, khng b lng th hn, s k lm cho m mt, Th s phi l ngi u tin cn ngn ng anh mnh, bi l hn ai ht, Th hiu r tc hi gh gm ca hnh ng ny. N khng ch l hnh ng ng b ln n m vi hnh ng ny, chc chn s gy ra nhiu th m ngi trong cuc khng th lng ht c. Nhng Th vn l ngi a mu, trong u cha y s tnh ton ca k c hc thc, bi vy ngay trong m ng Hm quyt nh o m, Th chn cho mnh con ng rt lui m p bng cch to ra chng c ngoi phm, cho d k hoch o m c b bi l th Th cng khng phi l ngi lin quan, khng bit t g. C th thy, k hoch ca Th rt chu ton, khng h thy cht s h no. Nhng tht khng may cho anh em nh h Trnh, bi k hoch vch ra d rt t m nhng cui cng vn b pht gic. V kt qu l Trnh B Hm b bt v gii ln x. ng trc hon cnh ny, d c chun b sn tm l nhng Th vn r ri nh ch mun sp xung khi ci m ng rc n uc c rng rc, rng rng nhng mt ngi phng phng va i va h hon[105]. Nhn thy ng Hm trong tnh cnh ny,

45

lng Th bng qun li, thng ng anh khn kh. M hi v ra trong lng bn tay. Ni au ca tnh mu m di ln trong ngi Th. Ut c n nghn ln. Th phn vn khng bit c ln l din trong hon cnh nh th ny khng, cui cng trc s p o ca chi h V cng nhng ngi dn trong x, Th quyt nh l din, bi vic x l tnh hung ca Su khng a li kt qu nh anh mong i. Th rt tnh to, kho lo v t nh khi gii quyt tnh hung ny bng nhng li ni mm mng v nhn nhn bi Th ngh c rng, trong s vic kia, h nh mnh nm chc phn sai. Bi vy, vic ct yu lc ny l phi gii tn c m ng kia, h ho trong u nhng con ngi kia bc pht kia, nu khng s gy ra bo lon, vic cu vt tnh th s tr nn thm kh khn gp bi. S vic trn khin cho Th b mt uy tn trm trng, d khng phi l ngi trc tip tham gia, nhng v c ngi nh lm ra nhng vic ng tri nh vy nn con ng cng danh ca Th cng gp khng t tr ngi. Ngay n ci chc b th m anh ang c kia cng cha chc gi vng. Bi vy, trong suy ngh ca Th vic xoay chuyn cc din lc ny l vic ct t, mang ngha tn ti hay khng tn ti. Uy tn v v tr ca chnh Th, uy tn ca c dng h Trnh B lc ny c t ln i vai ca Th. Th suy ngh rt k lng, khng c con ng lui cho mnh lc ny. Khi ngh ra c ngi c th cu cnh cho mnh v dng h mnh l nh n mt ngi ph n- l b Son (v ca ng Hm), Th cng khng ngn ngi s dng. Th n gp b Son v yu cu s gip t pha b: By gi ch c b l dp yn c v ny! B nghe em ni , v ny khng thu xp c th s nguy n c h nh ta. V to thm phn o le, trc tr Th nh trng im yu ca b Son. B Son cng s hi, Th cng v i nh khng nhm lm cho s lo lng, s hi trong lng b Son tng ln, buc b Son khng c con ng no khc l phi nghe theo s sp xp ca mnh. K hoch c a ra l b Son phi gp ng Phc theo s sp xp ca Th, dng tnh cm thuyt phc ng Phc rt n kin, bi ch cn ng by ngy na, nu khng nhanh ho gii, v vic kia s b chuyn ln huyn x l, v li dn d m Th a ra l Vic ca B l lm sao ng y rt n kin, cn li sau em s lo ht. B Son chp nhn nghe theo li Th. B

46

Son d c suy ngh su sc n my cng khng th ng c rng, vic mnh nhn li ca Th hm nay ang b li dng nh mt con c, mt vt hi sinh thc hin mt m u en ti, m m m o din khng ai khc chnh l Th. V cho cuc gp mt kia c din ra theo ng s sp xp ca mnh, Th tm n Cao- nay l ph ban cng an x (chu h ca v Th). Cao coi Th l ngi di dt, che ch. Cho nn khi cn n mt cnh tay tin cn, ht lng vi mnh, Th ngh ngay n Cao. Bui ti hm , theo tnh ton ca Th, s din ra cuc hp chi b vo lc tm gi ti. Kt thc cuc hp s vo khong mi gi. V y s l thi im m o din Th s cho hai din vin l b Son v ng Phc gp nhau. ng nh nhng g m Th d kin, khi kt thc cuc hp, trn ng tr v nh, b Son ch ng gp ng Phc. im hn m b Son la chn chnh l gc dui, cnh bi cy dnh dnh v bi cy da di. Cuc ni chuyn gia hai ngi ang din ra v khi khong cch khng cn l vn , khi m nhng ni nim tnh cm khng d ni vi ai c trt ra th cng l cnh cui cng trong mn kch ca Th c h xung. S xut hin ca Cao- ph cng an cng vi Th-B th x nh mt s xut hin tnh c chng kin ton b cnh gp nhau ca ng Phc b Son trong hon cnh o le ny nh cng chc chn hn rng, ri t y nhng con ngi kia s phi chu s chi phi t pha Th. Bi vy, d ng Phc c tnh to nh no, d kinh nghim ng vin trong gii quyt cc cng vic x trc kia c trn tru, linh hot n u cng khng th no gip ng Phc khng k vo ci bin bn m ni dung Th chun b t trc. Mc ch chnh ca Th c thc hin, gi y Th khng ngi ngn a ra yu cu ca mnh Chng ti ch yu cu ng rt n kin v. V vic ng Phc ch ng chu rt n kin khin cho rt nhiu ngi ng ngng v bng hong, bi trong suy ngh ca h, khng th c c hi no tt hn c hi ny chi h V nh c th trit h, st pht chi h Trnh B. Nh vy, n lc ny c th ni Trnh B Th rt thnh cng trong vic cu chi h Trnh B khi mt tnh th him ngho, nguy cp bi nu khng tt c nhng g Th dy cng gy dng (uy tn, a v) rt d tr thnh con s khng.

47

Vn bn cht ca con ngi toan tnh, mu him cng vi mi th gia hai dng hn su vo con trong ngi mnh, nn vic V nh Phc rt n kin kia ch nh cng kch thch thm s hiu thng, quyt tm tiu dit V nh Phc ti cng, bi theo Th ni vi Cao: Tun sau ta trin khai ngh quyt 04, y l thi c ta dt im trng hp V nh Phc. Ch lm na vi ri c lc cht[213]. K hoch c th sau li c Th trin khai n Cao. V vy, Cao p b Son phi vit mt l n gi ln x vi ni dung chnh l ng Phc li dng ti l n b con gi mun lm chuyn by b. Ti khng bng lng, ng y cng ti, bt ti phi chiu ng y. Nh vy, ni dung ca l n ny chng khc no s ba t, s vu co lm nh hng n danh d ca ng Phc ni ring v chi h V ni chung. Hiu c iu ny, nhng b Son khng th lm khc. Tng bc mt, Th y b Son ngy cng ln su vo m u ca mnh. Khng dng li vic yu cu b Son gp Phc, yu cu b Son phi vit l n t co, n gi Th cn p b Son phi ra trc x i chng v s vic trong l n kia hng trit h chi h V nh n cng. m u ni tip m u, th on ni tip th on, Th tip dng dng chiu bi p b Son n con ng cng. y l hnh ng ca hai ch chu Th- Cao trong m ti khi b Son va t nh b ch C ra v, chng c hnh ng lm nhc b Son nhng v v cho V nh Phc. D c tnh ton cn k, chi tit n u, th Th cng khng th ng rng, chnh hnh ng ny ca mnh nh git nc trn ly a n ci cht bi thm ca ngi ch du ch Vai Cy b sng. K hoch i chng ca Th coi nh khng th thc hin c. Vi nhn vt Th, ngi c nhn thy nhn vt ny l con ngi nham him, mu m v y th on. V lng k, ghen ght cng vi l mi th hn gia hai dng h, vi chc danh b th x- eo mc ng vin trn ngi, Th li dng nhng th ny nh nhng cng c, phng tin h tr c lc cho mnh trong vic thc hin nhng toan tnh trn. Thc nguy him bit bao khi con ngi vi chc trch ng vin kia khng em ti nng, tr lc ca mnh phc v cho s nghip xy dng qu hng, lng x. Chnh nhng con ngi nh Th gin tip gp

48

phn a ti mt cuc sng tr tr, bo th, lm nh hng xu n hnh nh ca lng x nng thn Vit Nam xa m xm Ging Cha l hnh nh tiu biu. Nh vy, qua Mnh t lm ngi nhiu ma, nhn thy Nguyn Khc Trng i su vo mt trong nhng vn phc tp v rc ri nht nng thn l quan h dng tc. Tc phm phi by hin thc mu thun, gay gt dng ln thnh nhng nh im, cao tro vi nhng mn u tr, u lc da trn lng hn th. Nhng xung t c bn v quyt lit nht l dng h no s nm quyn lc trong lng. Tc gi khc ho v s bin cht, tha ho ca nhng con ngi thn qu. quan h ngi vi ngi c lc cn tn bo hn c loi th vt v nguy him hn n mang danh ng, chnh quyn h b nhau, ra th hn bng nhng mu m th on c c mt cch tn bo, trng trn.Cui cng c hai bn u gt hai c nhng kt qu ngoi mong mun, hoc c ngi cht, hoc ri vo h su tn cng ca ti c. Cng cp n vn bi kch gia tc- dng h, vi tiu thuyt Bn khng chng, Dng Hng li khai thc mt kha cnh khc. Khng cn l s tranh chp quyn lc, a v trong lng x, y tc gi tp trung th hin bi kch gia hai dng h V- Nguyn. Bi kch ny bt u t cu chuyn au lng xy ra ca i trai gi li mi th hn v l nguyn c ngm ngm i i khng qun. Tip l cc s vic xy ra m tm im l s ngn cn khng cho cc i trai gi thuc hai dng h ny c yu v ly nhau. in hnh l mi tnh gia Ngha v Hnh; gia Vn v Nhn. C th nhn thy, h t tng gia trng vn l th ny sinh v n su trong i sng nng thn Vit Nam t ngn xa. N c mt sc mnh gh gm bi lun lun p t ch v mun ch quan ln cc thnh vin trong dng tc trn cc kha cnh m ch yu l tnh yu v hnh phc c nhn, khin cho nhng con ngi trong dng h y lun b mc cm, khng dm vt qua ro cn v hnh y. Vi Nguyn Vn mc d yu tha thit ch Nhn nhng na cuc i tri qua m anh khng dm th l tnh cm ca mnh. Sc p ca gia tc, ca nh kin khng cho php Vn c sng vi chnh mnh. Bi vy, khi Hnh em n nim hnh phc cho Vn, ch mt ln duy nht Vn c sng l mnh, mt hnh phc qu i m cha c s chun b nn kht vng i thng chnh ng trc y Vn cha bao

49

gi ngh n, gi tr thnh li lm khin Vn ri vo tnh th hoang mang cc , dn ti kt cc l ci cht bi thm. Cn vi Hnh v Ngha, hai con ngi cng thuc hai dng h i nghch kia, nhng h c s vn ln mnh m, thc u tranh quyt lit gi gn hnh phc nn h dng cm vt qua mi ro cn n c vi nhau mc cho s phn i t hai pha gia nh. Ro cn ln nht l s cm on t hai bn dng h vt qua ri, nhng tng h s khng cn tr ngi g sng vi nhau hnh phc th mt s khng may xy n vi h. Sau khong thi gian di tham gia chin trn, Ngha tr v em theo s khng trn vn: anh mt i kh nng lm cha. iu ny lm Hnh nh ri vo ng ct bi nhng li ric mc kia c thng xuyn phi chu ng. T tng mt th i vi ngi ph n khng con nh bp nght ly cuc sng ca Hnh. Hnh quyt nh gii thot cho Ngha bi c khng cn s la chn no khc. Cui tc phm, s tr v ca Hnh cng vi a con nh nh thc gic ng ko di dai dng ca c dng tc, ch ra nguyn nhn ca bi kch gia nh. 2.1.2. Qua cc nhn vt chnh ca Dng sng ma Nu Mnh t lm ngi nhiu ma ca Nguyn Khc Trng cp n vic u , tranh ginh quyn lc ln nhau gia hai dng h Trnh - V lng Ging Cha th n vi Dng sng ma ca o Thng, bi kch dng h c tc gi th hin ch trong ni tc h nh on- m c th l bi kch xut hin trong gia nh ca ng on Qu Nht. ng Qu Nht thuc hng n ng dc ngang tri t, ngang tng ni ting c vng hai b sng Chu Giang. Ngay t thi cn nh, ngi dn xm tri phong ng l ngi gan nht, nhanh nht, liu nht, c mu nht. iu ny bt ngun t vic ng Qu dng cm, mu tr mt mnh chng li tn tng cp c gan n cp lng mc. Tip , bng ci gan liu ca k trai v ngh cao cng, Qu thun nht c con tru u n ca dn lng Mc, lm c n tru bn lng Mc theo con tru u n bi qua sng trong m khuya v pha nh mnh. T y khin cho dn lng Mc mt phen bi phc. Th ri, thi gian thm thot tri i, gi y, ng Qu Nht lm ch va ma ln Thanh Kh. Cuc i ca ng gn lin vi hai b v. B v c ca ng mt sm nhng kp li cho ng hai ngi con:

50

ngi con trai l anh c Thun v ngi con gi l c B. Ngi v th hai ca ng l b Quyn, mt ngi ph n xinh p, m ang v gii giang trong lm n, v vy n c ng rt nhiu trong cng vic kinh doanh - c th l kinh doanh ng ma. Bn cnh nhn vt Qu Nht l nhn vt thng Lp. Thng Lp l con b Mnmt ngi ph n tt bng, hin lnh trong lng Thanh Kh chuyn lm nhng vic phc c. Ngay t hi cn nh, thng Lp c trong khu nh ng Qu Nht bi b Mn phi i lm cng y. Bi vy, con chu nh ng Qu cng chi thn vi Lp. Trong tm tr th di, cn non nt ca chng, cha h c s phn bit a no l chu ng b ch, v a no v th k n ngi lm. Ln ln trong phn ti t, cung cc tn tu trong mi cng vic, mc d vy Lp u chu yn trong ci phn y. N c n, , vui chi trong nh ng Qu, nhiu lc trong su thm tm tr ca n lun thm kht mt s ngang bng v n hnh ng mt cch t nhin theo hng y. V c ti bi ln, nn Lp c b Quyn giao cho nhim v vt ma di sng. Cng nh cng vic m Lp xin c b Quyn cho ln cm cy. Nhng tht khng may cho Lp, ngay m u tin trong i c chnh thc i lm thu xy ra s c bi thm trong cuc i cn mi bt u ca n: hai cnh tay ca n b rt vo ci khe rt xt gia hai ng b hng , xng ngn tay, ri xng bn tay b nghin rau ru. Thng Lp lc ny tr nn d dng, do mt c hai bn tay nn n cha bit du hai mm tay ct, i u cng a ra ng ngoy, ai trng thy cng tht kinh. Cuc sng ca hai m Lp tr nn kh khn. Mi sau Lp cng tm c k sinh nhai, tr xung lng chi lm ngh m trai, bt trng trc, co hn mang v bn, i cho b Quyn ly go nui thn, bi b Quyn v c B u thch n cho trai. Trong mt ln i m trai, n thy ngi pht cung v sp cht i l n ni, ch cn mt bc hng xung hm su ngp u l n c th b chm, khng may cho Lp trong bui m trai ngy hm gp phi c thn. Bi vy ch sau ci quy ui, bng ci qut nc kinh khng cun Lp xung ci vc ti en, nc si ln m m. Nu nh s vic dng y dn n ci cht ca Lp, hoc gi nh Lp khng cht li c mt ai khc cu sng m khng phi l c B th tn bi kch

51

trong dng h on khng th xy ra, v chui cc ti c ca Lp cng khng th no thc hin c. Nhng s i tht tr tru, nh s sp t trc ca nh mnh bi ngi cu Lp trong tnh th him ngho ny khng ai khc chnh l c B. C rt hiu cu ngi trong hon cnh b H B bt c ngha nh no bi ai cu ngi cht ui s phi th mng mnh thay th, nhng vt ln trn tt c s s hi, bt chp nhng li m tiu s ln u khi c cng mt k n ng h tin khng qun o vo rung ma nh mnh, c quyt nh phi cu Lp. V ngay trong m , lng kiu hnh, s kht khao ca tui thanh xun; s mi lng- ng lng thng hi; s ban n mun b p cho k tn tt; s phn cch ti- t, phn cch giu ngho- sang hn khng cn ngha g trc s khao kht ca cuc sng. Tt t c nhng g l thm kn, l trong trng, l nhng g qu gi thuc v ngi con gi th n gi c B trao cho thng Lp. Vi tnh yu xen ln gia lng thng hi v s m mui, nhng ngy tip sau , c B ch ng lm mt ci gn gc cy go g lm im hn h ca hai ngi. Mi tnh gia Lp v c B khng th gi kn mi c lu bi cui cng ng Qu Nht cng bit. S tht ny i vi ng qu au n v xt xa, bi ng c nim kiu hnh khng b bn ca mt dng h danh gi, c s gan gc- oai phong m c vng phi n s. cn l uy tn v danh d m dng h ng dy cng gy dng. Gi y, ngi con gi vn l nim t ho, l nim kiu hnh ca gia nh ng th n gi n tr thnh ni xu h, x nhc, l vt nh m dng h ng khng sao gt ra c. ng Qu quyt tm phi git cht thng Lp bng con dao to bn sc nh nc ra sch ni nhc cho dng h on. Nu b Mn khng xut hin th chc chn thng Lp cht trong tay ng Qu Nht v bi kch ca dng h on lc ny s ch dng li mt bi kch l Cha git Con, bi thng Lp chnh l con ngoi gi th gia ng vi b Mn nhng ng khng h hay bit s tht ny. V nu c bit c s tht ph phng kia vo lc ny i chng na, chng phi n s l n ch mng vo bi kch dng h on ca ng hay sao. Nhng tht may mn, s xut hin ca b Mn cng vi li van xin ng Qu khin cho ng Qu Nht li tay dao. Nh vy m thng Lp chy thot c. Nhng liu vic thng Lp chy thot c phi l may mn cho dng h on hay li

52

thm ln na, tn bi kch kia b lp li, khi m sau ny vi s tn ti ca n, hng lot ti c d ma c Lp thc hin. Sau khi chy thot khi tay ng Qu Nht, b Mn quyt nh cho Lp phi di xa chn ny mt thi gian, bi b hiu r mi tnh gia Lp v B khng th tip tc. B Mn ni r s tht cho B bit rng: Con i, thng Lp n l con ca m vi ng Qu! Chng may l anh em rut ca nhau!. Qu au lng v cm thy ti nhc trc s thc ny, trong lng c B ngh n vic quyn sinh. V t sau ci m ti y, ci m ghi du s chia tay gia thng Lp v c B, ci m thng Lp phi nghe theo li b Mn tr v qu gc dn h bn xui theo dng sng Ci l nhng ngy bt u chui hnh ng ti c ca Lp. V b Mn c li nh, nn ng Ngh sai hai a con ca mnh l c ch B Ln v cu em trai B Con a thng Lp xung pha qu ca ng Chp chng b. Trn ng i, vi hnh ng cung th ca mnh, Lp in cung hnh lc trn ngi B Ln mc s chng tr ca c, cn vi B Con hn khng cn tnh ngi, b hn kp cht c cho n cht. Ci cch m hn tr n nhng ngi gip khi hn gp kh khn l nh vy. Thc ng l con ngi t lt th vt. Trng tro v trng trn hn, thng Lp cn thn nhin nhn ngi b con v cho ng b Ngh bit rng thng B Con b cm lnh cht ngay trong m , cn B Ln ng ly hn lm chng. Thi gian tri i, v chng Lp sng cnh m cua bt c qua ngy. L ra hn cng tm bng lng, yn thn vi cuc sng hin ti nu nh khng c nhng li n i xung quanh cc s kin Di dn thin cha vo Nam, ph a ch, v s i ngi a ch ph nng xung di, bn nng c nng ci ln trn. Lp thy vui mng tr li bi n cm thy y s l c hi tt nht mi th gia n vi ng Qu Nht c tr n, c hi tt n u ng Ngha- em trai ng Qu Nht, ngi m n ngh xut kin khin c B ri xa n mi mi m n khng h hay bit y chnh l nhng con ngi rut tht vi hn. Bi vy, hai v chng Lp quyt nh tr v lng Thanh Kh, ni vn gn lin vi tui th ca Lp, gn lin vi nhng k nim p gia n vi c B.

53

Cng cuc ci cch vi nhng mt tiu cc ca n xut hin. Gi y, Lp v c B Ln c xc nh l thnh phn ct cn, l ch da vng chc cho cng cuc i mi ny. Trong cuc u t a ch, ng Ngha b em ra x ti. Thng Lp tho mn cn c th khi chnh n c cm sng bn ng Ngha, n u bit rng, ngi b n em ra x bn kia li chnh l ch rut ca n. Cha dng li y, vi m u chim ot ch c Thun- vn ba mt con, Lp ch ng gy ra v mt trm nh ch khin b Khu chy mt mch n ni m ng Ngha va b x t, ni c ch Thun y, va khc va k l s tnh. V khi bit r ng mnh b bn bi tn Lp, khu ng pht dy, ch tay hi ln: Thng Lp ct, thuyn chi kia, my bn ng Ngha tao phi khng?. V ch trc n lc ny l m u ca Lp thnh cng, thnh cng trong vic gn cho Khu ti m u ph hoi, bn phn ng nhiu m u thm c, da vo ming li tr con pht ngn chng ph cch mng. Ri Lp cng khng qun mc ch chnh ca mnh, hn dng hai ci tay ct kp cht ly c tay ch c Thun, a v x thm vn. Thm vn u khng thy, ch thy thng Lp dng nhng li l g gm, d d, tn tnh ch hng chim ot, tho mn th tnh ca hn. Khi nhng li ni khng em li kt qu g, Lp bt u dng sc mnh ca mnh gi tr i bi ngay c khi m ch c Thun b ngt. Tht khng th ng, thng Lp bc qua tng ti c mt cch d man m khng my may gn cht suy ngh, m nh g. T c gan kp c cht ti mt a b (B Con), cp trng trn a con gi m ngi ta dy cng nui dng (B Ln), n vic d sng bn cht ti ng Ngha (vn l ch rut) trong cuc u a ch, th n nay Lp li tip tc gi tr th vt vi ngay ch c Thun (vn l ch du ca hn). Ti c ca hn qu tht t khng dung - tri khng tha. Chnh nhng ti c m Lp gy ra l kt qu ca a con ca hn. Con ca Lp do B Ln sinh ra l mt qui thai hi nhi khng c chn, mt ngi, mt nh mt c, bng nhng nh mt chu tht, mu bmv v ca Lp t y cng mc phi chng bnh khng ni vnh vin. T y cho n v sau Lp v c B Ln hai ln na sinh con, nhng c hai ln y vn ch l na ngi, na qui, lo nho, php phng, vt vo y lm ci chu men c i buc Lp sau mi ln sinh n y u phi gio nng, ph

54

kn mt chuvi cp nch ci chu y kh n a ra ngoi b sng, m xung nc. Cn B Ln ch cn l mt ngi c ngy ln m ch sng vi ci m, khng bc chn ra khi ca nh bao gi, sut ngy lm nhm mt mnh nh ni chuyn vi ma. y cng c th coi l s trng pht ca to ho dnh cho gia nh Lp bi nhng ti c do hn gy ra. Nh vy, c th thy bi kch m dng h on phi gnh chu l bi kch ca mi quan h lon lun, ch p ln lun thng o l, nhng tiu chun o c ca x hi: l mi quan h: anh- em (Lp v c B) v mi quan h gia em h v ch du (Lp v ch C Thun). Bn cnh y l tn bi kch v s th hn gia nhng gia nhng ngi thn trong gia nh: thng Lp th hn ng Qu Nht (chnh l cha ca n); v cng chnh thng Lp n sng git ng Ngha (ch rut ca n). Thng qua tc phm ca mnh, o Thng gp phn a n cho ngi c mt cch tip cn mi trong bi kch gia tc- dng h: n khng ch n thun l s mu thun xung t gia cc dng h trong lng x, m mc cao hn l bi kch xy ra ch trong mt gia nh- dng h. chnh l bi kch vn ho. Xung t dng h l xung t vn ho. 2.2. Con ngi trong xung t giai cp: qua bi kch ci cch rung t Ci cch rung t l mt trong nhng s kin ln lao din ra nng thn min Bc trong na u nhng nm 50 ca th k XX. l ti t lu vn vng bng trong vn hc v cp n n l cp n mt vn nhy cm nht trong tm l ca my th h, l ch kh bn, kh ni nht trong sut mt thi gian di vn hc phn u theo hng hin thc x hi ch ngha. V y l mt sai lm, l mt tht bi ca Cch mng v do ng phi sa sai. Nhng s sa sai ch c th hn gn vt thng trn b mt, cn trong chiu su tnh cm, tm l con ngi th n li nhng vt thng -nhng di chng khng th hn gn. Do vy, trong mt thi gian di vic i su vo hu qu ca n l iu phi trnh- v t nc cn chin tranh; v s khng nh cuc sng mi ca con ngi mi v nng cao tnh ng l yu cu ca vn hc hin thc x hi ch ngha. Phi n thi k sau i mi nm

55

86, vn hc mi c iu kin cp li vn ny, c th cho ta mt bc tranh chn thc ton cnh v nng thn nh tng din ra trong lch s. Trc Mnh t lm ngi nhiu ma, cc tc phm Nhng thin ng m ca Dng thu Hng, Php trng trng ca ng Vn Tnh, c mng ca Ng Ngc Bi c nhng trang bi thm v Ci cch rung t, nhng v vn ny cn l mt vn nhy cm nn cc tc phm ny rt kh khn trong vic lu hnh hoc chu s soi xt kht khe ca d lun. n Mnh t lm ngi nhiu ma, tc gi cp n vic u t a ch c th hin qua nhng mu i thoi m bt c ai tri qua hay tng nghe thy cng cm thy xt xa, s hi v bun lng. Vn l hnh nh con ngi v min t thn qu quen thuc, lng Ging Cha l ni din ra nhiu cnh mu thun, u ln nhau khng ch cc dng h, cc thnh phn giai cp m n cn tn ti ngay trong ni b gia nh chi h V nh. Thi ci cch rung t, ng V nh i- b ca Phc b gn cho l a ch. Lc y, Phc l B th on thanh nin ton x, c kt np ng t hi cn du kch. t r mnh khng b giai cp a ch nhum en, mnh ly khai ngun gc xut thn, khng dnh dng g n k bc lt nn c ng ch Hng Cng tuyn dng l: c tinh thn kin quyt dt b c giai cp phi v sn, t nguyn phc v s nghip cch mng ca giai cp cng nng [21]. i lin vi l hnh ng: m no Phc cng t chc thanh nin i c ng, n uc c rng rc nh nh liu ri h to: o bn a ch cng ho c b n c c ting. Trng nh n bng di. Ri on c ng h vang: o tn a ch bc lt V nh i! Kin quyt nh tn a ch V nh i. Cuc u t din ra ngay sn nh V nh i. Hai v chng i cng my ngi con- chnh l nhng ngi anh em ca Phc cha v cha chng, vn cng vi b m. Tt c b la ra sn nh mt m hnh kht, ngi bt xung gia vng trong vng ngoi ca dn lng Ging Cha. V Phc- vn l ngi con du trng trong gia nh, th hin xut sc vai tr ca mnh trong hon cnh by gi, ch cm ci lim nhy choi choi trc mt nhng k bc lt, ci m lim c m trc mt V nh i, va m ch va k ti bn chng bc lt

56

 nn mnh ra sao. n lt mnh, con trai trng V nh Phc bc ra, m u bng cu hi dnh cho ng sinh thnh ra mnh:

- a ch i, my c bit tao l ai khng?

p li cu hi , ngi b hi tr li: D tha ng ti c bit ng, v ti trt ra ng! Li ni gi bay, nhng li c nhng li nh ng du chn vo tr no mi ngi. n gi nhng ngi ng tui lng Ging Cha ny vn nh nh in nhng cu i p ca b con ng i- Phc trong bui u t y. Ngi c c bit ch n cch xng h ca nhn vt Phc vi b mnh: Gi my xng tao. Thng thng vi cch xng h ny s gi ra cho chng ta y l mi quan h ngang bng, th hin s sung s, cch xng h ca nhng tay u ng x ch gi nhau. Nhng ngi c khng khi git mnh, ng ngng khi tn mt chng kin nhng t ng li c pht ra t mt con ngi i din cho sc mnh ch ca ng: ng vin V nh Phc. Cch xy dng nhn vt V nh Phc trong Mnh t lm ngi nhiu ma gn ging vi nhn vt Ng Qut trong tiu thuyt Bng m v mt tr ca tc gi Dng Hung. Xut pht t li ch bn thn, cng ci nhn sai lch ca mnh trong ci cch m Ng Qut t tch mnh ra khi gia nh b xp vo thnh phn a ch bc lt, ci gia nh nui sng Ng Qut qua nhng ngy thng c cc, i kh. Bi vy, Ng Qut ch tay vo mt b mnh khi u t v qut:

- Tn a ch gi kia, my c bit ai ang ng trc mt my khng?

Bm ng, con b m khng nhn thy, nhng con nghe ting ng con nhn ra ng l Ng Qut do chnh con ra ng y . My c chu nhn ti bc lt ng b nng dn, ti bun bn? D bm ng, con khng bc lt m ch mun ng b nng dn lm cho con c go n khi cht i thi Lo, my ngoan c. Chnh my qu tham lm nn mi b m. My khng thy iu sao?

57

Cng nghe cng xt xa, cng nghe cng thm phn s hi. Nhng li i p trn cho thy, tnh cht mu thun giai cp dng ln ti nh im. Tnh cm huyt thng vn l th rt thing ling th y, n b ch p ln mt cch m qung, quan h gia ngi vi ngi cn khng bng cm th. Nguy hi hn, nhng con ngi ng u kia li l nhng ngi i din cho cng l, cho php lut nhng ngang nhin p t mi suy ngh ca mnh ln ngi khc. Bi vy, thm kch m ng Cam phi gnh chu l cch m ngi ta x ti ng theo cch thc mi: treo c bng phng php gu sng. iu ng ni y, li l sng kin ca Ng Qut- con trai ca ng Cam, c p dng x ti nhng tn ti phm, th gi y c em ra x t chnh b hn. * * * n vi Dng sng ma ca o Thng, con ngi thng qua cng cuc ci cch rung t cng hin ra mt cch chn thc vi nhng ti c cng vi hnh ng d man in su trong tm tr mi ngi. Cuc u t ng Ngha din ra ngay trong ci sn gch rng bt ngt nh ng K Cp, cch xm L Mt mt thi chy. Trong cng cuc i mi ny, nhng con ngi c coi l thnh phn ct cn, l ch da vng chc li l v chng Lp. Bi vy, tht him c c hi no tt hn Lp c th tr c mi th hn trong lng. Ngay sau li khai ca ng Ngha v gia sn ca mnh gm c tm so v t th c ton t cm, thng Lp nhy vo chi thng vo mt ng Ngha l phn ng, l khai man, rng ng cn c rung trn khu bi Gio in gi a ch Qu Nht trng ma lau. V sau l mt lot cc cu hi m nhng ngi c coi l ng vin, c coi l i din cho ch ca ng dnh cho ng Ngha: i ch cng ho phn ng Ngha, my lm phn ng, i lt thy tu, che mt chnh quyn, chng ph b con nng dn h? Ti sao my sp lm cha c, i u cng c con chin goi cha, xng con, cho n bo h bo h, my li b v y. Nh vy tt my phi lnh m u g ca quc?...

58

Ton nhng li p t, vu khng, nhm ct cht ming li ngi ta theo g chng nh sn. Thc kh cho ng Ngha, vi lng tt bng, thng yu ngi dn, ng dy cng tm v nghin cu ra nhng loi ging trng cho nng xut cao, ph hp vi tnh hnh thc t lng x mnh, ct ch mong sao em li cuc sng lo cho b con li xm m khng h c mt toan tnh. Nhng gi y, lng tt li c nhng con ngi kia b cong, p t. Th mi bit, trong thi bui nhiu nhng , lm ngi tt thc kh bit bao. Cuc thm vn tr nn cng thng khi ngi tra xt buc ti ng Ngha cng hip b Mn trong nhng ln b sang nh ng. Vi mt con ngi m lng t trng cng danh d lun c a ln hng u th khi nghe nhng li buc ti kia, cng nhng li bc hi ng Ngha t r s gin d, ging tr nn xc xc, v iu h trng m ng c nghe t b Mn, n gi pht ny ng khng th no khng ni ra trc to: Db y..nithng Lp l con ca ng anh rut ti vi b Mn . Ci iu m ng Ngha va ni qu thc gy ra s n o, no ng, bt ng vi nhng ngi i xem hm . V n gy ra xc ng mnh m vi thng Lp, khin hn khng th no kim ch: Thng Ngha! Tao li thm lm con chu giai cp chng my ? My quen thi i trng ty en, di tr c vi to h?...H?. Nhng li ni y nu trc kia, khi m Lp nghe c chc chn hn s sung sng bit nhng no, bi m c tr thnh con chu nh ng Qu Nht, mt gia nh giu c, danh gi trong vng s em li cho hn c cuc sng lo - khng phi cht vt kim tng ba n. Nhng gi y, khi m ngun gc xut thn c t ln hng u, khi m nhng cuc u t a ch xy ra lin min, li thm mi th nung nu by lu trong Lp c tr th ng Ngha ang bng chy chy th chc chn rng thng Lp kia s khng bo gi tha nhn ngun ci ca mnh. Chc hn ngi c khng sao qun c nhng li ni ca ng Ngha trc khi b Lp x bn, nhng li c ngha khuyn bo, rn dy cho con ngi sng sao cho ng o, ng php tc: Cc ng ng cho p ph n th, miu mo, v l ti sn cha ng li cho con chu. ng i, lm ngi cn phi dnh ch th, cn gi ci m s[218]. Nh vy, vi ng Ngha mt con ngi c tnh yu thng, lun trn tr lm sao tm v ci tin ra nhng ging cy trng

59

mi nhm em li cuc sng lo hn cho nhn dn, mt con ngi lun dn dt phn hn gip cho ngi dn hng thin sng tch cc hn th trong cuc ci cch ny cng phi hng chu vi ci cht y bi thm. B thng Lp d sng bn v u. Cng trong cuc ci cch ny, nhng con ngi c coi l ct cn kia li dng uy quyn ca mnh, li dng chc danh ca mnh gn gp, tr dp, p buc cng bc buc ngi ta phi chu khut phc theo ca mnh. l tnh cnh ca ch c Thun, v b Khu khc to trong cuc u t, v n dm ni sng vi Lp mt cu m ngi ta gi l m u ph hoi, l ming li tr con chng ph cch mng. Chnh v iu ny ch c Thun b bt v x cng hnh pht tri b gi. Chng ta hy xem cch hi cung thm vn ca nhng con ngi vn c coi l gi chc trch. Vi lo Ru en- ngi tng lm thu l ma nh ng Qu Nht th gi y tr thnh Ph ch tch kim cng an x, sau mt lot cc cu hi, th ci ch cui cng m hn hng ti ch Thun chnh l: Ch bng lng lm l ti th s c tha ngay sng mai, hay vi Lp c coi l cn b ct cn trong cng cuc mi ny th ci ch t ti cng l: Ti cng hn nh ch nh vy, nh ch c bng lng khng th bo?, v cui cng vi s coi thng php lut cng bn cht th tnh sn c trong ngi, Lp bc hip ch c Thun mc cho ch giy da, chng tr. Nh vy, nhn vo thc ti trn, nhn vo nhng con ngi cng vi nhng vic lm hnh ng trng trn, liu lnh bt chp cng l, bt chp nhng gi tr o c nh kia th th hi kt qu ca cng cuc ci cch s i n u? Ngi dn n nhn n nh th no? H c cch nhn ra sao vi nhng ngi lun t coi l ngi ct cn, nhng ngi lc no cng nhn danh ng, nhn danh Cch mng. Phi chng l vn phm cht ca ngi thc thi cha c tr trng? Cng hng v miu t nng thn trong cng cuc ci cch rung t, tiu thuyt c mng ca Ng Ngc Bi cng em li cho ta mt ci nhn sinh ng, chn thc v hin trng ny. c mng, tc gi miu t i ci cch i ti u l khng kh lng qu si ln n , lng xm sng trong s php phng lo lng ch s ngy mai trong cuc u t s ti lt mnh. Mi ngi, mi nh lun nhn nhau bng con mt cnh gic, d chng, bi c nhng l l a ra ta mun tin cng khng

60

th tin c: c nc th phi c c. C nhn dn l phi c a ch [4,40]. Bi vy, bt k ai cng c th khng may mn m ri vo ci l l kia. ng ci hn, trong tc phm ny cn cp n vic u t a ch cng theo ch tiu ging nh s c gng t c thnh tch. M a ch khng phi t nhin m sinh ra c, n c bn cht, c c im v giai cp. Vy m cng khon cng giao cho tng lng, tng thn. Nh th v hnh chung y ngi nng dn vo tnh th phi nhm ng nhau, s sy l c th b gn cho y tiu ch ca mt a ch c th em ra u t cho hon thnh ch tiu, nhim v m cp trn giao xung. Khng kh trong lng lc no cng cng thng v cha lo s ch tiu a ch m i ci cch giao cho th lo lng, thao thc ng ngi khng yn: Xm Thng nhao ln v cn thiu hai a ch na, khng ai tin ni ra nhng h ngm tnh ton cho nh kia ri phn lung tng [4,160]. Nhng ngi ngho kh tng bn lun c th tr thnh k b bc lt bi nhng li buc ti c mm sn trn mi. V bt k ai c cht ca n ca cng s tr thnh k bc lt, tr thnh a ch em i u t. c bit, trong tc phm ny xut hin nhng cnh x l ngi c ti mt cch tn c, d man mt ht tnh ngi: C ngi th b treo ngc ln x nh, u p xung nn nh ln nhn ct st, ta nh qu bng cho nhng ngi t cho mnh l nn nhn, qua li, cng c nhng ngi cht thm khc nh ni trn mc nh trng hp ca L c, anh : gc ngay xung, mnh xng s cn dnh nguyn m tc tung ln tri quay nh con cu lng ri mi ri xung mt ao nh. Nhng cnh cht chc nh vy khng khi khin ngi c phi rng mnh, gh s. Ho ra khi c cch mng ri, c nh sng ca ng soi chiu ri nhng nhng ti c cng nhng hnh ng git ngi d man kia vn c ch tn ti. V cui cng th nn nhn phi gnh chu vn ch l nhng ngi dn lng thin. Vi nhng iu ni trn, hin thc nng nng thi ci cch rung t vi nhng mng sng ti, m nht c hin ln sc nt. Mt hin thc y mi m, y n tng gp phn a n mt cch nhn trung thc ca mt thi qua sau hn na th k b khut lp. Thi i mi, nhn thc li lch s, nhn thng vo hin thc, nhng sai lmkhng c ngha l ph nhn sch trn qu kh m cho cuc

61

sng c nhn mt cch y trn vn hn. Hin thc no cng c mt tt v mt xu, ng sau chin cng, thng li bao gi cng c nhng hn ch, sai lm. Vn l cn phi dng cm nhn vo nhng sai lm y, m xe phanh phui n ra, tm nguyn nhn khng lp li nhng iu ng tic. 2.3. Con ngi trong xung t gii tnh: qua s phn nhng ngi ph n Khi th hin con ngi nng thn, mt trong nhng kha cnh m cc tc gi thng quan tm, cp ti l s phn ca nhng ngi ph n. Cuc sng ni lng qu vi bao rng buc, quan nim, ngi ph n bao gi cng nhn ly nhng thit thi bt hnh, chu nhiu kh au trong x hi. Trong Mnh t lm ngi nhiu ma, mt tiu thuyt trn 400 trang, ngi c kh qun c chn dung nhn vt Son- mt con ngi t khi con tr n lc cht phi chu nhiu bt hnh. Ngay t thi cn tr, Son c coi l ngi p nht lng. Mt hoa da phn, tht y lng ong. i mt bc l c ngi theo, mt bc l c ngi gho. Nhng cha c ai lt vo mt xanh ca c c. Th ri ngi trong c lng Ging Cha n rng c phi lng gio Phc. Son n vi Phc bng tnh yu chn thnh, bng sc sng mnh lit ca tui tr. Bi vy, Son em s trong trng i con gi ca mnh cung nhit trao cho Phc. V khi gia nh bt c phi thnh hn vi Trnh B Hmcon trng nh Trnh B, Son tm n qung vai cy b sng gp Phc, ni r suy ngh, nhng iu p trong lng. t trong hon cnh thi by gi, khi m t tng phong kin vn cn sc nng to trit trong lng x hi th li ni ca Son vi Phc tht tin b v c c ngha ln lao. c sng cng ngi mnh yu, to dng c hnh phc ca bn thn mnh Son ch ng a ra l l thuyt phc, mnh m vt ln mi thnh kin l gio ca x hi th l ra con ngi ny xng ng c hng trng vn nim hnh phc. Th nhng p li li ni ca Son, c ch nhn c li ni lm bm nh ngi mt hn ca Phc: Nhng bit i u by gi? Snh nh ra tht nghip. Li ni ca Phc nh mt go nc lnh di thng vo ngi Son, n lc ny c hiu r th ra con ngi m by lu nay c vn yu thng v ngng m kia, con ngi m c ngh c th l ch da vng chc cho mnh trong na phn i cn li, con ngi m c khng tic sn sng

62

hin dng th qu gi nht ca i mnh cho hn, th gi y, i li c c nhn nhng g? Trong suy ngh ca Son lc ny Phc ch l ngi hn nht, ch gan ci l mm, ch bit n ci thn. Qu tht vng vi mi tnh u, mi tnh m Son t c nim tin v s mnh ca mnh trong , nhng kt qu li khng nh mong i, Son chiu theo gia nh mnh n vi Hm. Ngay sau mt tun, Son lm l thnh hn vi Trnh B Hm- mt ngi m c khng h yu. Hn l ca Son v Hm c t chc linh nh vi. S phn ca Son cng tht ng cay v chu nhiu ti nhc. Ngi m c yu th khng n c vi nhau. Cn ngi yu c th ngay trong m tn hn d mu ghen tung, khin cho Son phi cun chn quanh ngi, ngi co vo gc ging, nc mt chy ngon ngoo trn m. Cuc sng ca Son vi Hm c th dn tri i trong yn m cng vi ba a con c sinh ra, v nu khng c s vic tai hi kia th c l s phn ca Son c bnh lng tri i theo nm thng mt cch yn n. S vic c ni n kia chnh l vic ng Hm to gan o m ng V nh i. S vic b pht gic, ng Hm cng my thng chu b bt vo t. g th b bch ny, b Son ng lm theo Th cu chng mnh. Nhng b Son khng th ng rng vic mnh nhn li gp ng Phc nh ng Phc rt n kin kia li l bc chun b cho mt m u mi tip theo m nn nhn khng ai khc chnh l b. Trong m ti sau bui hp ng u x, b Son gp li ng Phc. B khng bit rng cuc ni chuyn ca mnh vi ng Phc b Th v Cao nghe ln. Bao nhiu tm s, bao nhiu ni nim gi kn trong lng by lu ca b n gi mi c ni ra mt cch thoi mi, khng cht vng bn. Lng b Son cng nh vi bt i phn no khi ngi ngi nghe i din kia chnh l ng Phc. ng lc y, khi ma hai ngi ang xo nho nhng ngn cch bc bch ni nim khng d ni vi ai th cng l lc ch chu nh Th-Cao xut hin. Mc d rt bt ng v khng ng tnh vi hnh ng ny ca Th, nhng trong chng mc nht nh b Son chp nhn bi iu quan trng nht sau s vic ny l ng Phc s rt n kin, b s cu c ng Hm, cu c uy tn v danh d m dng h Trnh B ang phi i mt. Nhng iu b Son khng ng tnh, khng bng lng v thm phn bun ti hn chnh l vic c hai anh em nh Trnh B li p buc b phi vit

63

ra mt l n khng ng s tht vi ni dung t co V nh Phc cng bc b nhm trit h danh d ca trng nam dng h V. iu b Son cng cay ng v ti h hn chnh l vic ng Hm- ngi chng vn u gi tay p cng b sau by nhiu nm sn sng dng b lm vt hi sinh, lm bia n, nh mt th cu cnh cho dng h Trnh B m khng h ngh n n ngha v chng chung sng by lu. Cuc sng ca b Son lc ny chng khc no a ngc, b lun cm thy xu h, ti nhc cho s kip ca mnh. V vi Th, dng nh khng c im dng no l im dng cui cng, ht bt b Son phi gp Phc, vit n t co Phc v gi y l buc b phi ln trc x i cht vi nhng ni dung b vit trong n. V cho b Son thm th hn V nh Phc, bn Th - Cao cn gi tr i bi vi b (trn ng b t nh ch gi tr v nh) hng vu oan ln la cho V nh Phc. Gi y, b Son cm thy ut c, s chn ngn ln n cc im v b lm nhc. K b vu v v ngi c vu v u ha vo nhau lm nhc b, khin b khng cn thit g, khng cn s g na. V iu g n cng n, b Son quyt nh gii thot cho mnh bng con ng tm n vi ci cht. B nhy xung sng t t ch Vai Cy. Chc chn rng, s ra i ca b Son l khng h thanh thn m cha ng nhiu m c, ti nhc trong lng nhng c l ci cht cng phn no c vi i t nhiu bi khi cht b li c tr v trong vng tay ca ng Phc, tr v vi tnh yu tha ban u . n vi Dng sng ma, s phn nhng ngi ph n c nhiu bt hnh, gp trc tr trong cuc sng c tc gi o Thng gi gm v th hin r qua hai nhn vt l b Mn v ch c Thun, c bit l s phn ca nhn vt b Mn. Ni v b Mn, y l ngi n b y , tnh nt tc tuch, b b, xi li, sng tran ho v lun yu thng mi ngi. B l cu cnh cho m ph n tr ci x Thanh Kh ny v b l m cho c vng. Cuc sng ca b cng vi ngi chng l ng Chp cng khng c c hnh phc trn vn v sau bao nhiu nm chung sng gia hai ngi khng c ly mt mn con. Bi vy, khi bit ng Chp c nh i bt c thn Vc Dim b ra sc cn ngn: ng i l ng, ti van ng, ly ng, ng ng c bng b thn thnh. D c l c th sng lu nh th

64

n cng thnh tinh ri. V chng n vi nhau tng y nm tri cha c ly mt mn con. ng to u m ng di. p li nhng li can ngn ca b, ng Chp vn mt mc quyt tm nhy xung sng hng bt cho c c thn. Kt qu ca s liu lnh, ca s bng b thn thnh kia l ci cht ca ng Chp, li b Mn vi cuc sng c qu, khng ni nng ta khi tui gi n gn. Trong ci m m lo Chp b cht y, b Mn khng ngng trch c, khng ngng ti hn cho s kip mnh: Ti i cho bao nhiu ngi. Ngi ta ra con n chu ng, dng di u hu, duyn c lm sao ng khng cho ti c mn con. Ti s l gi gi c c. Ti lm ngi go. Nhng li than vn kia lc th nh trch c, khi th th m sng khin cho b Mn mt d di, ng thip i. V chnh lc ny, khi m danh gii gia tnh - m, gia h - thc kh phn bit c th b cm nhn thy c con c ph ln ngi b. Mt ci g y to ln, nng bng, di ln trong ngi. B mc k cho y l ci g bi du sao ci y gip b c hng s sung sng m m, mt cm gic m rt lu ri ng Chp khng mang li cho b. Vic thng Lp c sinh ra l kt qu ca ci m hm y. Thng Lp l ngun vui, l sc mnh ng vin tinh thn m b Mn trng i by lu. N l ch da gip b Mn vt qua nhng kh khn, trc tr ca cuc sng. Bi vy, b ht mc thng yu, dy cng chm sc lo lng cho n. Lng b Mn tr nn au xt bit bao khi hay tin thng con trai duy nht ca b b ct mt hai tay trong ngy u tin lm vic nh ng Qu Nht. Lng b m cng tr nn qun tht cht lng khi chng kin cnh ng Qu Nht chun b dng dao chm thng Lp bi n v c B yu nhau. B hiu rng nu s vic ny xy ra th ngi c ti ln nht chnh l b v hu hay v tnh khng ni ra ci s tht ng s kia nn y hai hai cha con ng Qu NhtLp vo cnh cha git con. Bi vy, b ra sc cn ngn quyt khng s vic au lng ny xy ra. S vic ny c gii quyt xong th b li phi i din vi mt thc t ht sc nghit ng: tnh yu gia Lp v c B. Lm sao b c th chp nhn c mi quan h lon lun ny bi chng l anh em ca nhau, khi mt a l con ring ca ng Qu Nht cn a kia li l con ngoi gi th ca b vi ng Qu Nht. Bi vy, b Mn quyt nh ni ra s tht kia vi c B c t b mi tnh

65

vi Lp. Cn vi Lp b quyt nh a n v qu ng Chp mt thi gian chia tch hai a. C th thy, y ly l cch gii quyt sai lm khi b Mn khng ni cho Lp bit c s tht m ch ni ring cho c B, bi bit u, nu s tht kia Lp bit c th nhng ti c au lng, thng tm do Lp gy ln sau ny s khng th xy ra. B Mn cng khng th ng rng, thng con trai m b dy cng thn thc mong i, hy vng n nhiu th th gi y, ch sau ci m hm nay thi, n s l hin thn ca mt chui cc ti c x Thanh Kh ny. Nh c s quen bit v v n b Mn, ng Ngh ng cho hai a con ca mnh l B Con v B Ln gip a thng Lp v qu ng Chp lnh ln. S vic thng Lp bo tin v rng: B Con cht bi cm lnh cn B Ln ng theo hn lm v khin b Mn phi suy ngh nhiu, phi day dt nhiu. Bi suy cho cng l v b, v a con ca b m mt lc, gia nh ng Ngh mt i c hai a con: mt a th b cht khng ch dung thn, mt a th b p ly thng Lp. Thm thot thi gian tri i, ngy Lp ra i gi l lc Lp tr v tr th, tr th dng h on khi thi cuc thay i. Lng b Mn au xt khi nhn cnh hai v chng Lp tr v x Thanh Kh trong b dng rch ri, trong b dng c B Ln bng mang d cha. Lng b m qun tht, ti nhc cho s kip ca a con v ci xin khng c chu o, ong hong nhng du sao trong b cm xc mng c. ti c, vui c, bun c c an xen nhau v gi y ngi ph n kia cng ang mang trong mnh dng mu ca a con b. By gi, khng kh ci cch ang sc si cc lng x. Vic u t a ch lun din ra cng thng. Hai v chng Lp c coi l cn b ct cn trong cng cuc ny. B Mn ng vai tr i din cho chi hi ph n x. Ch c Thun khng may mn b bt v x, b bc cung tra hi. Ht ng Ru en- ph ch tch kim cng an x, n thng Lp thay nhau bc cung ch Thun. M s vic cui cng chnh l ch Thun b thng Lp cng bc n mc cht ngt i. Sng sau b Mn chng kin cnh tng m trong sut thi gian b cng cha tng thy bao gi: C Thun khng mc qun. Chic qun thm rch tot t ly nhy mu v nc bn vt st bn ngi. n kin vng bu c xung quanh m vi t v bu

66

vng hai bn i ch. Vi bn cht thun pht, hin lnh, b Mn on nh s vic xy ra kia l g, qu bc xc, khng km c cn gin gi trong lng mnh, b go ln chi ra: i lng nc i, i gii cao t dy i! Bn m v lng tmHi khp th gian, hi khp gm gii ny c cn ai nh th na khng? H gii[245], v b mc ngoi tai li cn ngn ca a con du bi hnh ng ca b rt c th b coi l hnh ng ph hoi, chng i cch mng, ng ngha vi vic b b bt v tra hi, b vn tip tc chi cho vi i cn gin trong lng mnh: Tao in y! Tao in y! n nc ny th ci thn gi tao ch s a no htMang m bn tao i tao khi thy qu sa tng hin hnh. Sao n c th khng bit, s c bao trm ln khp gm gii ny. Nhng cu chi ca b Mn tng li, tng li mt nh cha ng s cm phn, s phn khng bng ln mt cch mnh m nhm t co ci thc trng en ti kia vn tng ngy, tng gi tn ti mt cch ng nhin khin cho cuc sng ca bit bao con ngi phi i vo con ng cng, phi i vo ng ct. Lc ny y b Mn khc v khc rt nhiu bi s bun au khn ngui cng vi ni gh s ang cht cha trong tri tim ngy cng gi nua ca b. Cng bi iu ny, thng Lp t mt b, khng mun dnh dng lin quan g n b na v n s b lin lu nn b mt mnh lm li trong tp lu c. Thi gian ny, b Mn b suy sp tinh thn nghim trng, b suy ngh nhiu iu. ang trong cn suy ngh min man th b b nh thc bi mt ngi trong hi ph n n bo con du b ang au bng tr d x. Vi kinh nghim lu nm ca mnh, b Mn ng vin con du gip n d dng hn. V chnh lc ny y, khi nhng cn au qun qui n mt cch lin tip th cng chnh l lc nhng iu thm kn c B Ln c gi trong lng by lu c ni ra: Bu Mn i, oan khut, on hn th lm sao ngy mt, ngy hai m tan i c. m no con cng m thy em con hin v, n khc. N bo v b m con, v m Mn cho con i theo thng Lp nn em con n mi b cht oan ungEm ti c ti tnh g u m n git em ti [272]. Nghe nhng li ny y, b Mn cm thy tan nt ci lng. Trong u b lc ny cm thy quay cung, hng lot cc cu hi ln lt xut hin trong tm khm b: ti sao bao nhiu ci c li tm n vi con b, con b thnh hin thn ca s c c? Ti sao ci

67

s c li ng tr ci i ny gh gm n th? Ci s c n bc n ci lng ny t khi no? Ci c ng tr. hin thn a con trai b sng m qung, in cung, bnh hon, th hn, y ti tm. Ti li y c chuc c khng? B Mn cng l con ngi, hn na ch l mt ph n bnh thng, bi vy s chi ng, ni sc ng trong b cng ch c gii hn. Thm mt ln na, b li cng au kh, vt v khi bit c hi nhi m B Ln sinh ra, a chu va cho i ca b ch l mt hi nhi qui thai: khng c chn, mt ngi, mt nh mt c, bng nhng nh mt chu tht, mu bm. Sau s vic ny b xin php a chu v an tng cng l cho a con du khi nhn thy. Qung ng tr v nh m nay ca b Mn tht xa qu v bt thng. Qung ng y tr thnh nim an i nh, s chia x khi gip b ngh n nhiu th qua: b ngh v ng Chp- mt ngi c tin, sng tt bng ch v ngng cung, di dt nn dn n ci cht oan v trong hi th cui cng ny b mun ng tha th cho s khao kht chy bng c con ca b nm xa; b ngh n Qu Nht v mun ni ra ci s tht kia rng thng Lp chnh l con ca ng; cng trong gi pht ny y, b ngh ti thng Lp, a con trai duy nht ca b, ra i trong s mong mi ch i sut bo nm thng, nhng gi y, b nhn ra rng: N v ng bn, trong cng cuc ny, xy i cao cho ci s c. Hng vn, c th hng chc vn ngi con u t, trung kin, mt lng phng s t nc cht trong oan khut. Liu c qun c khng. Lc ny y, b Mn thy ch c ci cht mi phn no cu vt c nhng ti li, li lm m thng Lp gy ra cho bao ngi, m ci nghip chng y khng ai khc chnh b cng c phn li lm trch nhim. S ra i ca b Mn li nhiu iu tic thng, day dt khn ngui trong mi chng ta. Mt con ngi hin lnh l th, sng chan ho vi tnh yu thng con ngi, nhng kt cc vn phi tm n ci cht nh mt s gii thot, s ha gii nhng n on, hn th. Con ngi y lun khao kht c c a con lc tui gi c ngi n, sng cho vi bt i ni c qu ca kip ngi c n, nhng c a con ri th sao? li l chui nhng bt hnh, chui tai ng cng nhng ti c d man din ra di bn tay ca a con y m ngy qua ngy b phi chng kin, phi cn rng chi ng.

68

69

Chng 3 NGN NG MI CA TIU THUYT VIT V NNG THN TRONG HAI TIU THUYT 3.1. Ging iu ngh thut Ging iu ngh thut vi t cch l mt phm tr thm m, mt yu t c vai tr ht sc quan trng cu thnh phong cch v c tnh sng to ca nh vn. y cng chnh l vn c t ra t rt lu k c trong vn hc phng Ty v vn hc phng ng. Trong i sng hng ngy, ta thng ch nghe n ging ni l c th nhn bit ra ngi ni. Nh vy, ging iu c hnh dung trc ht nh mt m thanh c cao , trng n gn lin vi mi trng giao tip v c kh nng nhn din cao. Nhng khi ct ln mt ting ni, ngi ni bao gi cng mun biu th mt cm xc, ngh no . Do vy, ging iu khng ch tn ti nh mt tn hiu m thanh c m sc c th m cn hm cha thi , tnh cm, ng x ca ngi ni trc cc hin tng ca i sng. Khi tr thnh mt trong nhng thnh t ca tc phm vn hc, ging iu tr nn phc tp hn rt nhiu so vi ging iu ngoi i sng. Xut pht t thc t ny, cc nh l lun vn hc cng c nhng cch hiu khc nhau v ging iu. Nhm cc tc gi L B Hn, Trn nh S, Nguyn Khc Khi trong cun T in thut ng vn hc a ra nh ngha: Ging iu l thi , tnh cm, lp trng t tng, o c ca nh vn i vi cc hin tng c miu t, th hin trong cc li vn quy nh cch xng h, gi tn, dng t, sc iu tnh cm, cch cm th xa gn, thn s, thnh knh hay sung s, ngi ca hay chm bim. Ging iu phn nh lp trng x hi, thi v th hiu thm m ca tc gi[134] v cc tc gi ny i n mt kt lun rng Ging iu trong tc phm gn lin vi ci ging tri ph ca mi tc gi, nhng mang ni dung khi qut ngh thut, ph hp vi i tng th hin[135].

70

Vi tc gi Nguyn Thi Ho trong Nhng vn thi php truyn khng nh: Ging k l cm nhn u tin v cng l n tng cui cng ca ngi c(nghe) truyn[13,149]. Tht vy, ging k c vai tr quan trng khng ch trong vn chng ngh thut m cn c trong i sng hng ngy. Li ni, cu vn cha ging k lm cho ngi c, ngi nghe d tip thu v cm nhn hn. Chnh v vy, tc gi Nguyn Thi Ho tip tc khng nh ging k qu nhin l mi giao lu cm nhn gia ngi k v ngi c bn ngoi tc phm, l hiu qu ngi c cm nhn c khi c (nghe) truyn[13,150]. i vi cc tc phm vn hc, ging iu l mt phm tr mang tnh thm m ring. Nhng iu ng ni y l khng phi bt c tc phm no cng c ging iu ging nhau, tc l mi nh vn c mt ging iu ring ca mnh, theo tnh cch, theo gu ca mnh din t nhng iu mnh mun ni. V vy, nh nghin cu Trn ng Suyn trong Ch ngha hin thc Nam Cao cng cho rng: Ging iu l thi tnh cm ca nh vn i vi s vt, hin tng c miu t m ngi c c th cm nhn qua cc sc thi biu cm ca li vn. Thi , tnh cm y c bc l qua nhiu yu t, nhiu phng din khc nhau ca i sng ngh thut[61,79]. Qua , ta nhn thy nn tng ca ging iu l cm hng ch o ca nh vn. Ging iu trong vn chng vn l mt hnh tng ngh thut mang tnh c nhn cao , n chu s quy nh, chi phi nh hng bi ging iu chung ca thi i. Tuy nhin, nhng c nhn c bit ti, ging iu ca h gp phn lm phong ph, thm ch lm thay i cu trc ging iu ca c mt thi i. Cho nn, ging iu bao gi cng mang tnh cht mi m nu l mt sng to thc s. V mt nh vn ti nng bao gi cng phi to ra ging iu ch o- ging iu lm nn bn sc ring c tnh khc bit. y, chng ta nhn thy c nhiu khi nim, nhiu quan nim khc nhau v ging iu trong tc phm vn hc. Nhng nhn chung, chng ta vn thy c mt im ht sc thng nht gia tt c cc kin l v vai tr ca cc yu t cu thnh ging iu. V phng din ny, ging iu c vai tr quan trng trong tc

71

phm vn hc. C th ni, ging iu l ci m ch th tip nhn c xong tc phm khi gp sch li vn nhn thy u ting ni ca tc gi vi nhiu cung bc khc nhau v c nhng hnh nh, hnh tng, nhng s vic m ging iu y em li. Vy yu t no to nn ging iu? Chng ta thy rng, ging iu c hnh thnh t nhng cm hng sng tc, t quan im lp trng ca nh vn trc hin thc ca cuc sng. Trn mi trang vit, ging iu c hin din qua t ng, cu vn v cc hnh nh, chi tit. T nhng sc thi ging iu trong tng tc phm m nh vn bc l thi ca mnh trc cuc sng. Nh vy, c th khng nh, ging iu trong vn chng l yu t ngh thut thuc phm tr thm m th hin thi , tnh cm, th hiu thm m, s trng ngn ng ca tc gi. Ging iu ngh thut mang du n r nt ca tc gi, mi tc phm ca cc tc gi khc nhau d c nhng nt chung trong ging iu song nt khc bit l c bn, do vy, chng ti khi phn tch ging iu c gng i ring vo tng tc phm lm ni bt phong cch. 3.1.1. Ging iu ngh thut trong tiu thuyt Mnh t lm ngi nhiu ma Ging iu trong tc phm vn chng chnh l ting ni ca tc gi mun gi gm ti bn c thng qua i tng c phn nh qua mi tc phm. N cha ng trong tt c thi , quan im lp trng, t tng ca nh vn. Chnh v vy, mi tc phm vn hc cha thng cha ng nhng sc thi ging iu ring ca tc gi. Ging iu y gp phn to nn gi tr thm m ca tc phm v l yu t quan trng c bit to nn phong cch nh vn. Hiu c vai tr ca ging iu trong tc phm vn chng, cc nh vn khi to ra nhng a con tinh thn ca mnh phi la chn ging iu ph hp chuyn ti t tng m nh vn mun gi gm thng qua tc phm. Ging iu vn l yu t quan trng khi to dng tc phm, thiu ging iu nh vn khng th to ra tc phm d c y cc cht liu. Cc nh vn ni chung thng c mt ging iu ch o ph hp vi t tng ngh thut ca mnh. Nu ging iu ngh thut ca Nam Cao l ging cay ng, chua cht, xt xa trc nhng bi kch ca con ngi; nu ging iu ca Nguyn Cng Hoan l ging iu chm

72

bim, hi hc nhm ph phn s l bch, gi di ca x hi thc dn phong kin; v nu Nguyn Hng l nh vn c ging iu cm thng, thng thit trc s thng kh ca kip ngi, th ci lm to ra bn sc ring trong ging iu ca T Hoi chnh l ging d dm hi hc, ging sung s t nhin v ging tr tnh bng bc cht th nhm bc l thi , tnh cm ca tc gi trc mi biu hin t nhin ca i sngKhi nghin cu ging iu ngh thut trong tiu thuyt Mnh t lm ngi nhiu ma ca Nguyn Khc Trng, phn nh v cuc sng nng thn thi k trc c nhn nhn di nh sng ca i hi VI soi chiu, nh vn s dng cc sc thi ging iu khc nhau. Nhng sc thi ging iu y, ho qun trong tc phm gp phn to nn sc hp dn trong tiu thuyt ca nh vn, gp phn khng nh tn tui ca nh vn. chnh l ging iu hi hc v ging iu bi thm. 3.1.1.1. Ging iu hi hc Trong tiu thuyt ny, ging iu hi hc c tc gi vn dng mt cch trit , nh mt phng tin h tr c lc trong vic phn nh con ngi v hin thc nng thn lng Ging Cha. phn nh nhng con ngi trong t chc ng- mt t chc lun i u, i din cho ch v nguyn vng ca qun chng nhn dn, tc gi th hin thng qua ci nhn hi hc. Vi ng ch Hng Cng- vi chc danh l i trng i ci cch rung t x, nhng ng ch khng cho php ai gi mnh l i Cng bi theo ng ch th ch c thi phong kin quc mi c Cai, c i. Gi nh vy l bi nh thanh danh nhng ngi phng s cho s nghip cch mng. Nu ch dng li y, chc hn nhiu ngi s cao phm cch ca Hng Cng bi vi Hng Cng th ngay trong cch gi tn cng lun mun gi trn thanh danh v c kh tit, lun mun cao t chc ca mnh ang phc v ln trn quyn li ca c nhn. Nhng khng, ngoi nguyn nhn k trn, vi ging k hi hc tc gi cn h l cho ta bit cn c mt nguyn nhn khc dn n vic Hng Cng khng mun mi ngi gi mnh l Cai, i. l v nhng bc thn sinh ra ng ch l nhng ngi bn kia sng ch khng phi u xa xi. Hai ng b l ngi tn c ln y do c nn i nm Du. V nghe ni, qu ca ng b ton i u, t thng thc, gnh

73

la, n vic th mc l o t t di ao ln, khng gnh khng vc m a c ln u. Hai ng b i i thu, i mn kim n. V th bn x y ngi ta quen gi l ng i, b i[20]. n y, s tht trong cch bt mi ngi khng c gi mnh l Cai, i c l r. Th ra khng phi l mun bo v thanh danh cho t chc ng, khng phi xut pht t quyn li ca c nhn mnh, m trn ht v trc nht l do Hng Cng mun chi b qu kh, khng mun c cht lin h, dy da vi nhng ngi thn sinh ra mnh. Phi chng nhng con ngi khi c quyn v c bit l khoc ln mnh b o ng vin trong thi ci cch u phi v tnh hay c buc phi qun i ngun gc xut thn ca mnh? Ni v cng vic ca Hng Cng, khng bit nng lc ti gii n u, ch bit rng, ng ch lun i su i st vo qun chng, n bt r vi c T con b To cui xm. Nh ch c hai m con, b To li hng mt ln hng tai, ch c c T tuy xu ngi nhng php php d di. H bo thy ng ch Hng Cng n bt r ct cn tm hiu tnh hnh ca lng, n cm tht g ri ng lun y n sng, hm sau i cng ngch v tr s. Ging iu hi hc ca tc gi c u n, nh nhng, nhng gip ngi c hnh dung ra din mo ca Hng Cng, t li ni n vic lm, t c ch n hnh ng. Ting ci c bt ra c sc m nh gh gm, bi ng sau ting ci kia l hin trng nng thn trong thi ci cch. Liu vi nhng con ngi ny, khi m quyn li cng nhng mu cu c nhn c t ln hng u th s nghip cch mng kia s i v u? y l cu hi m khng d c li gii p rnh rt. Ni v nhng ngi trong t chc ng vi mt ging iu hi hc, hm hnh khng th no khng nhc n nhn vt Xun Ti. Xun Ti vn l cn b ca phng vn ho nhng phi v hu non v nghe u nng lc khng c di do cho lm, c vn ln ho cng ch tm dng khi bn ngi. Nhng c ci lc no cng h hi lc quan, c vui nh tt[183]. Xun Ti ni ting vi bi pht biu trong mt cuc hp m khng kh ang cng thng bi vn on kt trong chi b cha tt, mu thun gia cc dng h ang tr thnh vn ni cm th Xun Ti lc y vn ch l mt ng vin mi chuyn giy sinh hot ng c vi thng

74

gi tay xin pht biu: Anh ni lu lu t duy mi l nh th no, xu th thi hin i hin nay t i u sang i thoi. Chin tranh gia cc v sao l nh th no?...Cc ng ch! Chng ta hy nhn xa trng rng bng i mt i bng, ch ng nhn th gii bng i mt g ri[184]. Nh c bi pht biu ny, m may mn Xun Ti trng vi s phiu cao, mt B th khng c trong d kin ca nhim k mi. V mt phn nguyn nhn khin Xun Ti c th trng c l do anh l dn ng c, khng dnh dng n dng h no trong lng v theo cch nhn nhn ca h th Xun Ti Ch l anh ba hoa chch cho, khng li khng hi, hn na Xun Ti c ci tnh ham vui, anh c th la c say sa vi bt c ai cng nhng li ha hn chc chc nh th mnh c quyn ban quyn pht lc cho ngi khc, nhng ri anh li khng lm g c. M thc t l anh khng lm c g c, ngay n tho ngh quyt v iu hnh nhng cuc hp c nhiu vn phc tp l Xun Ti nh g mc tc ri, bi anh ch quen vi vic k pa-n, dn p phch v chng c kt hoa cho cc hi ngh hn l ngi ch to hi ngh. Tng y iu cho thy chn dung Xun Ti c hin ln r nt nh no. Khi ni v lng x nng thn mt trong nhng vn ni cm thu ht s ch ca cc nh vn trong cc trang vit l vn n ung, tic tng. iu ny chng ta c th thy r trong cc sng tc ca cc nh vn thuc tro lu hin thc ph phn nh Ng Tt T (vi Vic lng), hay Nguyn Cng Hoan (vi Bc ng cng)...Ni bt trong cc trang vit l vic tc gi miu t sc nt cnh tic tng, nh m xut hin ni nh lng. n vi Mnh t lm ngi nhiu ma, cng vi mt ging iu hi hc, tc gi cho ngi c thy r s chuyn bin trong cch thc t chc tin hnh cc cuc tic tng lng x nng thn xa. Vic t chc, n ung khi n tip trng khch khng din ra ni nh lng nh trc m c s tan v cc gia nh. a im nhng cuc n ung cng khng c nh, m lun lun di chuyn. Nay n nh ch tch th mai nh ph b th, ba khc li chuyn sang nh vn ho x. V iu c bit y l ngi phc v chnh l v con ca gia ch. Vi ging iu hi hc, tc gi c nh nhng, tng bc h m cho ngi c hiu r v cung cch t chc n ung tic tng kia. V theo nh li tc gi, nu c

75

khch xa v lm vic trn vn phng, th n ba s c mt ngi n nhn nhn: Mi ng ch v nh ti ngh tm, c g n ny, thng cm vi hon cnh nng thn. Nhng ti ni, tri vi tt c nhng g m v khch tng suy ngh thy ng tt c b su x. Ngi th i cng chnh, ngi vo cng sau, ngi t nhp cng nch, cng mt lc hin ra khng thiu mt ai, c nh lnh nh binh. Cn cc mm cm t di bp ch sn c bng ln. Ch nh th xoa tay rng y ch l ba cm gia nh, tin th c ng ch v cng tc, nn mi c my anh em hng ngy lm vic cng nhau n cho vui v ch thm a thm bt ch khng c vn ln lao g. Nh vy, bng vic miu t trong cung cch t chc tic tng- n ung, ting ci c tot ra nhm gy n tng trong ngi c. Thng qua ting ci, tc gi phi by mt hin thc nng thn trong thi k trc, vn l cc cuc nhu nht, tic tng linh nh, nhng khng cn t chc gia nh lng nh trc m bin ho tinh vi chuyn n lun phin tng gia nh quan chc lng x, t trnh c tai mt ca dn, trnh c ba ri d lun, s kch ca nhn dn trong thi bui ci i gip ht ny li c mng vut nhy x vo c ci xm Ging Cha, xm vn quen ng u v ci sang ci giu ton x. Phi chng l s thch ng ca nhng con ngi gnh trn vai trch nhim ng u lng x khi hon cnh c nhiu thay i? Trong Mnh t lm ngi nhiu ma, ging iu hi hc c tc gi tip tc s dng c dng trong vic cp n cc vn lng x. u tin l s xut hin l n t co ca V nh Phc vit ln huyn nhm t co vic lo Qunh b cht nhng ch c chn ct bng mt b chiu, v ln n l hnh ng d man trong thi bui hin nay, m li chn mt cch dm di nh mt vic lm vng trm. Ngi vit n cn nu r trch nhim ca ng u, u ban v ban qun tr hp tc x coi vic ngha t ngha tn ca nhn dn nh th no. S quan tm i vi ngi c qu ra sao. Ging iu hi hc c th hin mt cch hnh nh qua l n t co rng ngn qu ca x khng phi l ngho. Mt ba cm thng khi hp ng u, khi hp hi ng nhn dn, khi tip my anh in cao th,

76

l c th chn ct c my ngi nh lo Qunh mt cch tm tt. Mt ba cm thng m c th chn ct c my ngi nh lo Qunh th qu thc ngi vit l n kia thc cao tay. Mt mi tn m ch n thc khng ch c mt. N va t co nn tic tng ba pha, bit bao tn km x-m tin ca khng u khc chnh l t ngi dn m ra, mt khc li nhm thng n ngi gi chc v cao nht x l b th Trnh B Th- mt i th khng i tri chung vi dng h ng. Nhng ng thi cng gp phn to dng c lng tin, s ng h qun chng nhn dn khi ng l ngi dng cm ng ra t co vic lm sai tri x. Ging iu hi hc tip tc c tc gi s dng khi ni v vic lo Qunh c chn ct li. Nh c l n t co kia m nhng ngi c trc trch x buc phi tm cch chn li lo Qunh cho ng vi nghi thc, cho ng vi s quan tm ca lng x i vi s phn ca nhng ngi c qu, trnh s ln n, kch kch lit trong qun chng. Mt chic o quan mi c x mua chn ct li lo Qunh. Ting ci c bt ln thnh ting qua ging iu tc gi la chn: Vy th lo Qunh c u i hay lo phi cht hai ln? Chn xung li moi ln l iu l iu xa nay ngi ta cm k. Nhng lo Qunh i! c nm trong b o quan, ngha l c cht bnh ng nh nhng ngi cht khc, lo phi vui lng nhn thm s mt s vt v khi nhm mt xui tay. Ngha l lo phi hi sinh mt ln na cu vt danh d cho nhng ngi khc y! S mnh ca lo th m to! Thi th i x cho s thng minh ca ngi i, lo Qunh ![57]. C mt on vn cht cha bao nhiu iu. Ci y m cm thy au lng, ci y m sao trong lng khng thy cht thoi mi, thanh thn. Ting ci nh c gi tr lm tng thm s chua cht, cho thy r hn s xung cp trm trng trong phm cch ca con ngi. Phi chng y chnh l hi chung cnh bo gip chng ta thc tnh hn trong cch i x, trong mi quan h gia ngi vi ngi. Trong Mnh t lm ngi nhiu ma, ging iu hi hc cn c tc gi s dng khi tng bc nu r hin trng lm n hp tc x khi c chnh sch khon. Chnh v chnh sch ny m to nn cnh thng cng lm thng khn n, khin cho s ngi thot ly ng rung ngy cng nhiu. Mang ting l nng dn nhng

77

khi anh li khng phi chn lm tay bn bi v trn c vn phng u ban, vn phng ng u th di c vn phng hp tc x v ban ch huy i sn xut[127]. Ging iu hi hc tip tc c pht huy khi tc gi ni c th hin trng vng t ny. Rng y cn chi tri hn c ni khc l x c c mt t truyn thanh tch khi sn xut phc v loa i cho cc cuc hp v khng my ngy x m khng c cc cuc hp, v ngi ta thch nghe ging ni ca mnh c khch i qua nhng ting lo xo ca c kh, c th n mi ni mi khoa hc k thut. Thnh ra x ngi c rn rt, nhnh nhang m li lm ra v tt bt. Ai cng cho mnh quan trng khng th thiu c. Trc hin thc ny, tc gi s dng hnh nh din t: nng dn m chn t th khc g ngi sng bng d chng chn cm! Khc g ngi lnh chn v kh, chn binh nghip. Ngi lnh chn binh nghip th d chin bi khi xung trn, cn nng dn chn t th quanh nm c gic i ngi chm chm trong nh[128]. Ging vn hi hc th hin r s mu thun c phn phi l gia con ngi v s vic c nhc ti. chnh l hin tng ngi nng dn chn ng rung, bi xa nay gia ngi nng dn lun gn kt vi ng rung, ng rung l ngun sng thit yu ca ngi nng dn. Bi vy, vi ngi nng dn th rung ng l tt c. Nhng y, tc gi li ni rng ngi nng dn chn ng rung. Th ra nguyn nhn chnh l do chnh sch Khon kia. V n m gy ra tm l hoang mang, khng thoi mi trong ngi nng dn, v n m nhng ngi nng dn hiu rng d h c cam chu vt v, lam l nhiu hn na th h vn c khng ming n nh thng, bi thnh qu m h phi m hi lm ra u ch dnh ring cho mnh h, nn vic h chn ng rung l iu ng nhin. Ging iu hi hc c tc gi s dng khi ni v s ng tnh ca anh em nh Trnh B vi ngi n b lm thu. Sau ci cht ca b Son c, ci cht c coi s chm dt, s kt thc vi vai tr l tm ba cu cnh cho c dng h Trnh B, l ch da vng chc nht khin cho bao toan tnh ca Th gi y khng th tr thnh hin thc. Tri li, c dng h Trnh B lc ny ang lm vo hon cnh khn n, b chnh nhng ngi trong dng h mnh vch ti. V v, Th cng nhng ngi trong dng h buc phi ngi li bn bc vi nhau hng cu vt li tnh th.

78

Bit c iu ny, ngi n b lm thu c li mong mun c gip gia nh chng qua cn hon nn. Cch m ngi lm thu kia nh s dng l ln cn ng nhp trong m ma c Thng Biu: C va c che ch, em s ni vi cu c li cho hai ng! Em bit mnh lc ni chng ai thm b vo tai, nhng li lc y l li thnh, thnh phn th ngi ta khng dm coi nhn u [367]. Tip ch ta cn thuyt phc hai anh em nh Trnh B rng: mong hai ng c yn tm, em s c ht sc gii cn hn cho hai ng. Ngy mai khi ng nhp em ch m vo nhng ngi ngoi h. Cn ngi trong h th ch n hm ny cng 50 ngy b nh. Hm y em s nhc m con b C ng ai xui di. Trc li ngh gip c phn sc mu sc ca ci m gian, hai anh em nh Trnh B, mt ngi l trng nam dng h- mt dng h hng mnh vn lun t c vi tc th thn H; mt ngi gi cng v B th x- mi quyn lc u thu tm trong tay nht t mt lng ngi im lng nh mt s ng tnh cho ngi n b dng ci cht ca b Son gii hn cho mnh. ng trc s vic ny, ging iu hi hc ca tc gi vi ting ci c tot ra nh mt s ma mai y cay nghit rng ni chn sui b Son c thing chng t! Ngi i ni ngha t l ngha tn, nhng no tn! Ngi sng k cht cn nng n lm. Hn l v vy nn b Son cng th tt cho anh em nh Trnh B phi mn ci cht ca b vo vic m tr dng cng l cc chng . M cc tht, ng ng mang hng kh ca h thn, nhng ln ny h li phi np ng sau bng th. cho i an nn hai anh em nh Trnh B np sau hai ci bng n b. Hai bng nhng l mt sng mt cht, mt ngi mt ma! M ngay ci ngi ang sng cng phi ni ting ma, mn danh ma, tc l mt th na sng na cht, vt v vt v. y vy m anh em ng Hm vn ang phi nh v. Nh vy, vi ging iu hi hc c tc gi s dng c th nhn thy, n c tc dng mt mt lm cho cc vn cng thng c trnh by mt cch nh nhng, hp dn, to ra s li cun bn c nhng mt khc cng l mt cch tng phn ch giu kch nhng ngi, nhng nguyn nhn to nn nhng cnh i ngang tri. 3.1.1.2. Ging iu bi thm

79

Trong Mnh t lm ngi nhiu ma, bn cnh ging iu hi hc th ging bi thm cng c tc gi s dng nh mt trong nhng ging iu ch o. Ging bi thm trc nht th hin r trong li ni ca c Thng Biu. lng Ging Cha c c Thng Biu c coi l thy cng chuyn sng bng ngh ym t tr qu cho nhng ngi dn trong x. c c ti tr ma, ni chuyn vi ci m nn c mi ngi n trng. Biu l tn cng cm. C thng l mt t chung ch nhng ngi cng bi. n nay gn 90 tui, tui xa nay him, non mt th k i qua cuc i ca c, c cuc i lm ngh cng bi, nhng n cui i, mt con ngi vn gn lin vi lng Ging Cha phi tht ln rng: ng tng t ny ht ma. Ma cn ang sinh i sinh ba na c y...Ch s ma ch ai s ngi, c phi khng h. Th m hm nay ti i nhn rung h con chu thy ht qu! Nhn ch thy ngi u, ton ma! Nhng ngi thn ngi y m cm c nhn ra ai na...Nhng con ma tham, ma c t y chui ra. Con no cng lnh chanh lnh chi mm nm ming mi, ch ba u m ym cho xu. y, cc ngi ng c vi t tot, ma n vn ng g ng gt ngay trong lng cc ngi[15]. Li ni ca c Thng Biu th hin s bi quan, b tc cng vi l s bt lc trc mt thc t ang tng ngy tn ti Ging Cha, l nhng con ma i lt mt ngi ang sng ci dng gian. Nu l nhng con ma ci m th chc chn vi ti ly dng tr m ca c Thng hn c s khng phi khip s n nh vy. Nhng con ma m c thng ni n chnh l phn ti trong mi con ngi, khi thng n c n lp ngu trang di nhng v bc tinh vi m bng i mt thng chng kh c th nhn bit, v trong nhng iu kin thun li th phn ti (hay chnh l nhng con ma theo cch ni ca c Thng) mi t gic tri dy m ngay i vi mt thy cng lo luyn nh c Thng cng nh phi bt lc, ch bit nhn theo m khng cch no ho gii. Phi chng cng chnh l li tc gi mun nhn nh, gi gm n bn c rng trong mi chng ta lun tn ti nhng khong ti tm- nhng con ma v hnh. Bi vy, mi ngi phi lun tnh to, sng sut, lun hng thin ch ng c con ma v hnh . c vy, chc hn x hi chng ta ang sng,

80

cng vi mi quan h gia con ngi vi nhau s tr nn tt p, thn thin v pht trin bn vng hn. Ging bi thm c tc gi tip tc s dng khi ni v cuc i v s phn ca ngi n b tn Son. Cuc hn nhn gia Son v Hm din ra khng c c hnh phc, sung sng nh bao la i khc bi ngay trong m tn hn, cn ghen v c ca Hm khin Son phi chu nhiu au kh, ut c v thit thi. Ging b thm c tc gi s dng nh cng lm cho ni bun, s ngn cch trong lng Son v Hm tr ln xa vi hn: Hm ni cn li nh, git tung chic chn trn ngi Son. C khi ngc ng nh trng g bc, nh tc trng lo di nh n. Nhng Hm ch thy mnh nh b khinh b, b thua thitHm rt pht tay thc qut hai ci nh tri ging xung cp i trn mn nh bt lc[81], p li hnh ng l li phn khng ca Son: Anh im lng th ti nguyn lm con hu con h cho anh sut i. Ti cn rng l v thy u ti, ch khng bao gi ti yu anhRi ti s bo on, s vt anh cht theo. Li p li ca Son cha ng s cam chu nhng cng tht mnh m v quyt lit, nh hm cha mt s tht rng ri y mi tnh ny m kt qu cui cng ca n hn s a n kt cc bun thm. Sau cuc hn nhn c phn b tc m ngi phi chu nhiu thit thi vn l b Son, n khi dng h Trnh B xy ra vic c can h n danh d v uy tn th ngi phi ng ra cu vt li v th ca dng h ny khng ai khc cng chnh l b Sonngi ph n vn chu nhiu tn thng trong cuc hn nhn vi trng nam Trnh B Hm. Ngay khi n nhn tin d chng b- tc ng Hm v o m t chi h V nh m b bt giam x b cm thy tan nt ci lng. B thm suy ngh mnh mang ting l c chng, c con nh ca u hu, c i cha bit n ci i rt, nhng hi c bao nhiu ngy b cm thy sung sng mn nguyn? C bao nhiu gi pht b c tri ni trong ngt ngo m m? bao gi b thy mnh v ng Hm l mt i c thn bn, mi ngi ch c mt na tm thn, mt na cp mt nhn, mt na mang th, nn lc no cng ho nhp, tuy hai m mt lc no cng qun qut m say?.. bao gi b thy mnh l mt cnh cy tm gi, v ng Hm l ci cy vng chc b bi vo, ta vo?[142], p li tt c cu hi y ch c mt p

81

n duy nht, mt cu tr li duy nht l cha. Cha bao gi, cha khi no b cm thy mn nguyn, sung sng, ngt ngo m m trong vng tay ca ng Hm c. Tt c i vi b lc no cng ch l s cam chu, nhn nhn, lc no cng l ngi lm ht bn phn ca mt ngi v tn tm, tn lc m thi. Vi ging iu bi thm ca mnh, tc gi gp phn cho thy cuc sng cng qun, cam chu c phn bun ti ca b Son. V qua tng s vic c lin quan n b Son, l mi ln ging iu bi thm c tc gi s dng nh minh chng cho nhng m u, th on m anh em h Trnh i x vi b Son, ng thi th hin s ng cm, chia s su sc ca tc gi vi nhng ti nhc, xu h m b Son phi gnh chu. Trc li ngh ca Th- em rut Hm v vic mong mun b Son n gp Phc xin rt li l n kin b Son ng v b ngh n cc din chnh, v n ngha v chng, v ngh n dng h Trnh, ng thi b cng hiu r rng Th mun b dng ht ci tnh xa ngha c ra thuyt phc ng Phc. Cn mt cht g trong y lng b, b phi vt ntTnh th bt buc khng th chi t[175], nhng b Son khng h hay bit mnh ang b li dng bi mt lot m u ca nhng ngi trong dng h. Bi ngay khi ng Hm c th ra, anh em nh ng Hm li buc b phi vit ra l n t co vi ni dung vu khng khng ng s thc khin b va bun ti, va xu h cho s ng lo xu xa m b khng th lm khc. B Son buc tm n nh b C tm s ni lng mnh c nh bt. Ging iu bi thm c s dng nh cng lm m thm nhng ut c, ti nhc trong lng hai ch em: Hai ch em cng th di, v cng thm tha ci h Ng nh b ca mnh t cnh n i ny li khng c c n ng ni dinhng khi cn th Ng Th Son vn phi ng ra nhn phn thua thit, phi lm ngi n gian ni di b p thm cho s hng mnh ca mt dng h t coi mnh l ng ba mi vng ny. Khng dng li t n t co, anh em nh h Trnh cng vi s ng tnh ca ngi chng- tc ng Hm cn buc b Son phi tip tc ln x i chng vi ni dung vit trong n. B Son cm thy cay ng, ut nghn trong lng bi ngay ngi chng ca b cng mun dng b lm tm bnh phong, l vt hi sinh, l vt th thn trit h dng h V nh. V vy b Son tm s ng tnh, ng h ngi

82

em trai ca ng Hm: y ch xem, ci thn ti trm du u tm. T cha sinh m n gi cha dm hi ai, cha n bt ca ai mt xu mt xng; th m gi ra ng ngi ta chi l iu toa, v nh th ht chng n anh em giy v xui khin! Ti c lin quan g n vic th hn tranh chp ca h ny h kia, m lm tnh lm ti ti n th, cn l li tr li thng thn, quyt lit trc li truy bc ca ng Hm: Ai dm bi do trt tru vo nh h Trnh? H ch bi do trt tru vo mt ti thiBt ti i cht trc bn dn thin h th ti s tung h ht ln! Ra sao th ra, n u th n! Ni mt ln, ch ni di mi li khng phi ti rt li vo[257]. Nh vy, vi vic s dng ging iu bi thm gp phn th hin r nt s phn c phn cay ng, ti h ca b Son. ng thi vi ging iu ny h tr c lc cho tc gi trong vic vch trn m u th on ca anh em nh Trnh B. Trong tiu thuyt Mnh t lm ngi nhiu ma, ging iu bi thm cn tip tc c tc gi th hin li pht ngn ca nhn vt Tng. Mt thanh nin xm Ging Cha, l ngi c nhiu c m, kht vng hoi bo ln, l th h tr k cn vi lp ng vin h cu xm Ging. Vn l chu rut ca V nh Phc- dng h i nghch vi dng h Trnh B, nhng vi Tng trong cng vic khng bao gi c s th hn ring t, khng bao gi Tng tnh cm (s th hn gia hai dng h) ln t cng vic. Bi vy, trong cuc hp ng vi ni dung trin khai Ngh quyt 04, Tng ng ln pht biu vi t cch l mt ng vin tr: Va qua v nghe bn tn nhiu, nn ti ln theo mt vi ng dy tm hiu v nhng v vic m d lun ang x xo. Cng tm hiu cng thy nhiu quMi nhn qua thy ai cng hng hi u tranh, nhng s thc li cng nhau n trnh, khng ng n nhng nguyn nhn c bn, c nh l mt cam kt ngm phi cha ci gc cm y ra, v nu khi vo nhng im chnh yu th c hai s ra i Mt trong nhng kh nht ca cn b by gi l phi cng khai. y chng ta rt yu v tnh cng khai, v ai mun phn u vo ng nu khng c h hng thn thch vi nhng ngi ang nm quyn, th phi l nhng ngi c thu np vo trong vy cnh mi c iu kin phn u! Cn nu khng mun thnh cn b ng vin th phi i ra ngoi.! C nh ng y c mt th iu l ring, mt quy nh ring [341].

83

Nh vy, ch qua li pht biu ca mt ng vin tr nh Tng th hin thc nng thn vi mun mt i sng c hin ln mt cch r nt, sinh ng, chn thc v mt thc t vn lun tn ti ng bun n nhng no. chnh l cung cch lm n sai tri trong kinh t x, l s u tranh khng thng thn, lun tm cch n trch gia nhng ngi ng vin- nhng ngi gi chc v, trng trch lng x, v nguy him hn, ni cm hn c l hin tng chia b, kt phi, hin tng u tranh chp uy quyn gia cc dng h c th lc ln trong xm kt qu tt yu ca n l n bi tr ng vin, ngi c nng lc, c trnh , mun vo ng ng gp cng sc ca mnh cho lng x nu khng thuc b cnh no th nhng kh khn v c tm n vi h tht nhiu bit nhng no.Buc h phi chn chn, nhng bc trn con ng m h t nguyn theo ui. Vy, th hi vi mt thc t tn ti ng bun nh ny th liu rng s pht trin, ln mnh lng x s i ti u? Vi ging iu bi thm c s dng, gp phn h tr tc gi rt nhiu trong vic a li ci nhn chn thc, sc nt v mt x hi thu nh l lng Ging Cha vi bit bao tranh chp, trc li v mc ch mu cu ring. Ni l ra nhng iu ny, khng phi tc gi th hin mt ci nhn bi quan, tiu cc, mt thi lch lc, sai tri m vt ln tt c, l s phn nh mt cch chn thc nhng s phn bi cc ca nhng kip ngi, nhng mnh ti vn lun tn ti u trong x hi ta, t , mi chng ta bit chp nhn, dng cm dm nhn thng vo nhng s tht t bit cch sa sai, khng phi mc li nhng sai lm c hu na, gp phn vo vic thc y x hi pht trin i ln. 3.1.2. Ging iu ngh thut trong tiu thuyt Dng sng ma Ging iu l yu t c vai tr quan trng khi to nn s thnh cng cho mt tc phm vn hc. iu ny c ngha rt ln trong vic chi phi nh vn la chn ging iu sao cho ph hp vi vn mnh cn chuyn ti n bn c. Vi o Thng, ng cng nhn ra tm quan trng ca ging iu, bi vy trong thin tiu thuyt ny, ng dy cng trong la chn v s dng cc sc thi ging iu khc nhau nhm a li nhng mng sng ti khc nhau ca hin thc i sng, ng thi

84

qua th hin r thi v lp trng ca mnh. Ging iu m tc gi s dng trong Dng sng ma l ging iu trit l v ging iu cm thng- chia xt. 3.1.2.1. Ging iu trit l Cng nh nhiu nh vn khc, nh vn o Thng lun c thin hng kim tm ngha trit l nhn sinh qua vic ti hin hin thc cuc sng nhm em li cho tc phm chiu su trit l. Trong xu hng i mi trn cc mt i sng ni chung (sau i hi VI) v i mi trong cch nhn nhn, nh gi vn hc ni ring th cm hng trit l nhn sinh tr thnh dng mch chnh ca vn hc Vit Nam ng i. c cc nh vn vi cc sng tc ca mnh nh Ma Vn Khng, L Lu, Nguyn Huy Thipcng mang tm trit l su sc, nhng vi o Thng, ng to ra cho ring mnh tch cht ging iu trit l ring, gp phn khng nh a n thnh cng ca tc phm. Trong tiu thuyt Dng sng ma, ging iu trit l trc ht c tc gi th hin qua pht ngn ca lo Chp. Lo Chp l ngi m cuc sng vn gn lin vi vng sng nc Chu Giang. Ngun sng ch yu ca lo chnh l bng kho c v tn. Vi lo vic bt c ch nh mt tr vui, tr tiu khin nghch ngm, a gin. lo Chp l ngi c ti ln, su hng vi khc l thng. V vi mt ngi trong cung cch sng lun c mt cht gi cn rt nguyn thy th vic a ra quan im sng kia cng l iu d hiu: Tri tao cng khng s! Tao l ngi, tao cm c ci g trong tay, th tri t g tao cng dit ht[57]. Chnh quan nim sng khng s ai ca lo dn n hnh ng i bt c thn (mt biu tng vn rt thing ling trong k c ca nhng ngi dn vng sng nc) m kt qu ca s ngng cung, bt chp li can ngn ca mi ngi c nh i bng ci cht ca chnh lo. C ai ng mt con ngi vn quanh nm ch bit n c sng nc- cuc sng vn ch gn lin vi vic bi li bt c; mt con ngi ngng cung, ngay n tri t cng khng bit s l vy, nhng khi i mt vi ci cht, bit chc mnh sp gn t xa tri li c th a ra li trn tri gi ln bit bao n c: Mnh i, ti khng sng c. Ti ngng cung git hi sinh linh, tn ph sinh linh mun sng hin ho vi mnh. Gi th ngh li, mun qu ri. Mnh i, nhkhng phi

85

i ci g cng n c, cng ung c, cng ly c, ging g cng git c. Git ht th mnh sng vi ai. Ph ht th mnh ch no. Nhng k ly cht chc lm vui sng, lm s oanh lit trc sau th no cng b qu bo. Ti b tri pht. Mnh! [63]. Li chn chi ca lo Chp vi nhng t ng tht gin d, nhng li cha ng nhiu gc cnh ca mt con ngi tng tri. Gi y, khi ci cht cn k, lo nhn ra nhiu iu. Th ra cuc sng kia vn tn ti di mun hnh vn trng nhng cng c nhng lut nh ring ca n. Nhng lut nh buc mi chng ta phi tun th, thc hin mt cch nghim ngt. Bi v i khng phi ci g cng n c, cng ung c, cng ly c, cng git c. Thin nhin v con ngi lun c s pht trin tng h vi nhau. Thin nhin vn tn ti khng ph thuc vo mun ch quan ca con ngi, n pht trin theo nhng qui lut khch quan nht nh, nh c thin nhin m cuc sng ca con ngi c bo m, s sng c duy tr v pht trin. Vi con ngi, c s tn ti l nh c m thin nhin tr che. V l , ci cht ca lo Chp nh c ngha nhc nh mi chng ta rng, trong cuc sng vn ti p ny, ta lun phi bit c nhng gii hn, bit im dng v quan trng hn l trc khi lm nhng cng vic c nh hng n thin nhin, lm tn hi n thin nhin ta cn phi cn nhc cho thu o, trnh khng dn n hu qu khi i mt vi ci cht mi n ng ra chn l. V phi chng mt iu m tc gi mun gi gm n bn c thng qua ci cht ny chnh l mi chng ta nn bit ho mnh vo cuc sng cng thin nhin, tn trng thin nhin v bo v thin nhin cuc sng ngy cng tr nn tt p hn nh s pht trin vn c ca t nhin. Vi o Thng, ging iu trit l cn c nh vn s dng thng qua pht ngn ca nhn vt ng Ngha. Trong tiu thuyt Dng sng ma, nhn vt ng Ngha c tc gi xy dng l em trai ca ng Qu Nht, mt dng h c th lc v kinh t vng t Thanh Kh vn ni ting vi ngh trng ma. Khng ging nh ng anh trai Qu Nht- vn theo ui con ng kinh doanh, ng Ngha t nh c cho vo nh dng hc lm thy c. Hc thi gn linh mc th ng li b tu v lm ng gio lng, m rung vn. C i ng lun ham nghin cu, mong mun tm ra nhng ging cy trng ph hp vi vi th nhng ring ca vng chu th Chu

86

Giang, nhm gp phn nh b ca mnh em li cuc sng lo hn cho nhng ngi nng dn vn cuc sng gp phi qu nhiu kh khn. Nh vy, c th thy ng Ngha l mt ngi am tng, c nhng hiu bit, kin thc su rng trong cuc sng v l ngi c tnh cm ln. Bi vy, trong cuc ni chuyn vi ng Qu sau s vic ty nh thng Lp v c B ng vi nhau, ng Ngha ni: Dn mnh by gi theo nhiu th o, mi th o u gip cho ngi mnh tt ln. o cha dy nhiu iu lnh, dy ngi sng rng lng, khoan th, khoan dung. o ca Thch Ca dy ngi t bi, h x, o ca Khng T dy nhiu, trong c L. Ngi ta tt ri phi c l, hiu l mi thy ht bn phn ca mnh. Cc c nh mnh c ti, c tr ln lm giu, qu trng lm n, t dy l ngha cho con ci[135]. Ni bt ln trong li ca ng Ngha l c nhc n L. L l nhng qui tc ng x c tch cht khun mu, buc mi ngi phi tun theo. y l gc trong mi hnh vi ca con ngi. Hiu v thc hin ng l, con ngi trong x hi mi c m bo theo ng tn ti trt t; theo ng cp bc trn di, cao thp. T gc ca x hi l gia nh mi pht trin bn vng, to thun li cho mt x hi i ln chc chc. iu ny thc c ngha bit bao khi trong x hi hin i ngy nay, cuc sng vi s pht trin khng ngng ca khoa hc k thut- cng ngh thng tin l mt trong nhng nguyn nhn dn n s bo mn trong nhng nc thang ca gi tr o c, m yu t l nghi li l biu hin ca s sa st nghim trng. Cuc sng hin i vi s gp gp, bn rn khin cho con ngi nhanh chng qun i hay khng cm thy nhng biu hin ca gi tr o c truyn thng l quan trng, nn trong x hi dn n nhiu biu hin c tnh tiu cc, nhiu hnh vi sai tri, a n nhiu hu qu ng tic xy ra ngy cng mang tnh ph qut. Chnh v vy, vn m tc gi a ra cng c ngha quan trng. N nh hi chung thc tnh mi chng ta cn phi bit gi gn v trn trng nhng gi tr o c truyn thng m yu t l l mt trong nhng yu t quan trng gp phn nh ln nhn cch, gi tr ca mi con ngi. iu ny trong x hi ngy nay cng tr nn bc thit hn bao gi ht. Vi ging iu trit l, y c coi nh phng tin hu hiu gip nh vn a n cho c gi nhng vn mang tnh thi s ca x hi. Bi vi o Thng

87

c gi khng phi l ngi tip thu mt cch th ng m cao hn c y chnh l i tng cng vi nh vn tm ra chiu su trong tnh trit l, t to ra tnh cht dn ch bnh ng, gn gi trong mi quan h gia nh vn vi bn c. y c coi l s cch tn c bit so vi nhng chng pht trin ca vn hc trc y. Bi vy, nh vn lun c thc trong vic nng cao tm trit l ca mnh. Trong Dng sng ma, mu sc trit l cn th hin qua ngn ng. l khi ng Ngha ni li cu xin cui cng vi tn chnh to trc khi b em ra x bn trong cuc u t, quy kt thnh phn a ch: Tha ng, tha cc ng, nu cc ng bn ti, trc khi cht ti ch xin mt iu, cc ng ng cho p ph n cha, miu mo, v l ti sn cha ng li cho con chu. ng i, lm ngi cn dnh ch th, cn gi ci m s. Khng knh, khng th th con chu s nh chi li cha m; khng cn g s th t ngi cao nht n ngi cng inh tt thy s thnh k c[218]. Tm trit l th hin r trong li ni. Li ni c ni ra mt cch rnh rt, c th v rt t m. li nhng suy ngh su sc. Vi ng Ngha, ngay c khi i mt vi ci cht, th trong lng ng vn lun mong mi, hng n nhng iu tt p nht li cho cc th h mai sau. l vic cn v nn gi li n cha, miu mo, khng phi n thun chng l nhng di tch lch s, nhng danh lam thng cnh, m quan trng v thit yu hn c, y chnh l nhng ti sn v gi m nhng th h i trc truyn li cho cc th h sau. Mc ch gip cho cc th h sau nh v ngun ci, nh v cc bc sinh thnh, nh v nhng ngi c cng. y l mt trong nhng biu hin trong vic gi gn truyn thng ung nc nh ngun, n qu nh k trng cy ca dn tc ta. Mt truyn thng tt p l vy, v th trong x hi mt khi n b mai mt hay mt i th s pht trin ca x hi s i n u? Mt tng lai khng xa m tc gi d bo, a n cho chng ta con chu s nh chi li cha m, khng cn g s th t ngi cao nht n ngi cng inh tt thy s thnh k c. Vi tm trit l, chim nghim ca mnh, tc gi em n cho ngi c nhng tri nghim, nhng suy ngh su sc v s pht trin ca mt x hi bn vng m hnh trang thit yu khng th thiu l nhng gi tr o c truyn thng cn phi c gi gn v pht huy.

88

Vi ging iu trit l, c th thy nh vn to hiu qu cao trong vic bc l s tri nghim ca bn thn mnh v cuc i v con ngi trong x hi ngy nay. Nh c ging iu ny, o Thng li cun, hp dn ngi c, gi ln trong mi ngi chng ta suy ngh, trn tr v th s, ng thi th hin mt ci nhn tch cc, mt khao kht mun tm n nhng chn l ca nh vn. 3.1.2.2. Ging iu cm thng chia xt Bn cnh ging iu trit l, n vi ngh thut ca o Thng trong tiu thuyt ny, ta cn bt gp tc gi s dng ging iu cm thng- chia xt. Vi vic i vo tm hiu ging iu ny, ta s nhn ra mt con ngi vi tm lng rng m, bao dung, thm m tnh yu thng i vi con ngi- c bit l vi nhng ngi ph n c s phn bt hnh hay hnh phc khng trn vn. Bng ging iu ny, tc gi theo st tng bc i v nhng con ngi gp phn hiu r hn nhng ni nim ring t, nhng gc khut trong tri tim mi ngi, cm thng chia s, gip h vi i bt phn no. Trc ht ging iu cm thng- chia xt th hin qua s phn ca nhn vt b Mn. L ngi ph n c ting lng khng ch bi nhng c tnh tt p, m b cn cho thy tnh cch ca mt con ngi sng chan ho, nhn hu, y tnh yu thng. C mt im gi ln s thng cm b Mn vi nhng ngi sng quanh b, l mc d ly chng v ng tui nhng b vn cha c mt mn con, tc l b vn cha c c hi th hin thin chc trn vn ca ngi ph n l lm m. Mong c ny lun da dit, tr thnh ni kht khao ca b Mn. N cng chy bng v tr nn mnh lit hn khi phi i mt vi ci cht ca ngi chngtc ng Chp v i bt c thn m b c m cht. Bi vy m b rt au kh, tr nn tuyt vng trc li cui dnh cho ngi chng: ng Chp i, ti i cho bao nhiu ngi. Ngi ta ra con n chu ng, dng di hu, duyn c lm sao ng khng cho ti mt mn con. Ti s l gi gi c c. Ti lm ngi ga[64]. Li ni ca b Mn tng cu, tng ch nh mt s km nn qu mc bi by lu nay b phi c gng ni gi trong lng m s ra i ca ng Chp nh mt liu thuc ng au n n tt cng khin cho b phi ni ht nhng suy ngh ra.

89

Tc gi rt thu hiu v thng cm vi s phn ca b Mn v vi ngi ph n c ni au no li ln hn ni au khng th thc hin trn vn thin chc ca ngi lm m. V vy, chnh t s au kh ny, cng vi mt tri tim b thng tn ln v mt thn th mt mi, bun chn dn n cuc tnh chp nhong gia b vi ng ch l ma ln nht Thanh Kh, m kt qu chnh l thng Lp c sinh ra. Khi vit ra nhng trang vn ny, chc chn tc gi c s u tranh mnh m gia mt bn l hin thc v h o, gia mt bn l iu c th v iu khng th, vi mt bn l ci c v ci mtCui cng bng tnh yu thng con ngi, bng s chia s vi nhng mt mt ca ngi ph n, tc gi vt ln trn tt c t nhng nh kin c hu ca x hi cho n nhng gi tr o c truyn thng, sn sng nhn vt ca mnh la chn theo ting gi ca bn nng, s thc gic mnh m ca con tim. Phi l mt nh vn c tm lng nhn hu, c s bao dung ln lao cng vi l s hiu i, hiu mnh mi c th a n cho ngi c nhng tri nghim c phn mi m nhng xng ng nhn c chia s, cm thng. Ging iu thng cm xt xa mt ln na c tc gi gi gm qua nhng suy ngh ca b Mn, khi m nhng ni au n ca cuc sng kia buc b phi chng kin, khi m vi b ci cht gi y khng cn qu quan trng na: Ly m Maria lng thnh, ni theo m con m c, cu xin mt s chn thnh su xa, xin c mt a con v ng y cho con nh nguyn. Ly cha ti, ti khng dp tt c ni kht khao, c sng vi mt ngi n ng mnh m, c tho mn, c toi nguyn. y l mt c m ma sao c m y xa l vi chng ti. Ly cha ti sng lng v cng, sao chn qu ma dn d, ngi n b cht chng chng ti sao m kh th. Phi chn vi tui xun ca mnh xung bn en nm thng, sut c thi tui tr sng kht khao v thm kht n ti tm u c con ngiCn chng ti phi vng trm, che du v chnh s vng trm ngi i cho l t dm dn n bit bao iu kh au [270]. Thng qua suy ngh c phn thm kn ny, tc gi th hin s thng cm-xt xa cho s phn nhng ngi ph n lm vo cnh ng b cht chng- phi sng trong cnh go ba, c n cho n gi.

90

Nu cuc i ca b Mn l chui di nhng ngy thng phi sng c cc, ngho kh khng c tho mn, nhng n khi c vng c con c p n th cng l lc b cay ng nhn ra rng khi nguyn thnh iu tht ti phi gnh vi n bit bao iu c khin b suy sp n tt cng th n vi cuc i ca nhn vt C Thun, ging iu thng cm- xt xa c tc gi dng n nh mt s quan tm, chia s vi s phn ca ngi ph n gp nhiu bt hnh, trc tr trong cuc sng. Vi ch c Thun, vic ly c anh Thun- con c ng Qu Nht nhng tng l mt iu sung sng, s mang li cho ch mt cuc sng hnh phc trn vn, y m lo. Nhng cuc sng din ra vn li khng ng nh nhng g ngi ta hay nh trc. Mi sinh hot trong cuc sng gia nh u do mt tay ch thu xp, lo toan v vun vn bi anh Thun khng gip g cho ch trong vic gia nh, hn na mang ting l con nh giu nhng nhn c s gip t pha gia nh chng hu nh li khng ng l bao. Bi vy m i vi ch c Thun: V m nh lm ch mt a em, ring vi anh Thun th vn cha qua tnh nt ca mt a tr con. n vi nhau c hai mt con ri cng vn vy, anh nghch ngm, nng nn, hng hi mt cch hi thi qu bn cnh tm thn gn gng, rn chc ca v, vi n ri vi i, anh cn nhiu th vui khc, i hc, i chn tru, nhy u trn nhng cnh nhn ui nhau, nhy ra sng tm hng gi ln ngp, tm bt nhau.nhiu khi nh v tnh anh qun bng cn c ch ang mong i trong cn bung ny[352]. S cm thng, xt xa c tc gi th hin r trong on vn trn. Bi vi mi gia nh, d ln hay nh th ngi n ng lun l ngi phi c trng trch gnh vc gia nh, lun l ngi ng mi chu so phi th hin r vai tr tr ct ca mnh i vi gia nh. Nhng trong hon cnh ca gia nh ny, anh Thun khng nhng khng cho thy vai tr tr ct ca mnh m ngc li mi gnh nng gia nh u nng trn i vai nh b ca ch. V vi o Thng, s tinh t, nhy bn ca ng khng ch c th hin vic nhn ra nhng kh khn v mt vt cht trong cuc sng gia nh m ngi ph n phi mt mnh gnh chu m su sc hn, ng cn nhn ra v chia s vi nhng thit thi m ngi ph n khng c tho mn, p ng trong cuc

91

sng ring t v chng, bi anh Thun vn cha qua tnh nt mt a tr con, lun hng hi mt cch thi qu bi anh cn nhiu th vui khc na. Ging iu thng cm- xt xa c tc gi mt ln na s dng khi th hin tnh cm ca mnh trc s vic ch Thun v v tnh, khng kim sot mnh m tht tit vi chng. Ci cht ca anh Thun khin cho ch au n v bun ti cho s phn mnh bit bao. Chng cht khi tui i cn qu tr, t y ch s phi sng trong cnh go ph khi tui xun vn trn y, hn na gnh nng nui hai a con m anh li cng khng h nh. Tt c cng vic y, gi y ch phi mt mnh m trch m khng c ai s chia, khng c ai nng nh. Cnh sng ca ch gi ln bit bao ngh suy. Th ri ci pht giy nh nh du mt bc ngot ln trong cuc i ch cng n, n n nh s minh chng cho s ra i ca thng Cca con th ba ca ch vi anh i trng i. a ra chi tit ny, tc gi khng h c nh mun ln n hay tr trit i vi hnh ng ca ch Thun bi tc gi hn ai ht hiu r nhng kh au dn vt m ngi ph n phi hng chu, hn na vi ngn ng na trc tip thng qua suy ngh ca C Thun khi tui v gi, tc gi th hin r s thng cm, xt xa cho s phn nhng ngi ph n: Tht k cng, tht gn gi, tht khao kht. Ngi y lm cng vic ca n ng, thay mt tri pht mi thing ling lm sao! Tht cay ng, pht giy ph tan c hnh ca b n li khin b sung sng, hnh phc nht trong kip ngi[471]. Tc gi th hin s thng cm, chia s vi nhng bt hnh ca ngi ph n thng qua li ni ca C Thun:Lm ngi n b go c mun ngn ni kh nhc, buc cht tht lng, tht cht dy ym khng dm thin h nhn thy bu v cn trn cng, trng thy ngi n ng kho mnh, gn guc, m bng ng , ngi nng bng, phi quay mt i t x v mnh. Ni khao kht c chiu chung, mong c ngi gnh ci gnh i nng tru hnh h sut c thi thanh xun. c ming i khen chnh chuyn th chng nui con, m nm cn rng li khc thm. y th nhng no c c yn V cn danh tit, nn np gia gio hai bn ni, ngoi, trm th nng ln u, ngn cn. Thi th c nh phn ch nm thng cho tui gi n, ngi teo tp i, ri xung l th l xong[470].

92

Nh vy, bng ging iu cm thng chia xt, tc gi o Thng khc ho ln s phn ca nhng ngi ph n gp nhiu bt hnh, trc tr trong cuc sng. y l mt trong nhng sc thi ging iu gip ngi c cm nhn r tc gi c tri tim nhn hu, c mt tnh cm ln lun hng n s phn bt hnh ca nhng ngi ph n th hin s cm thng, chia xt tt bc ca mnh. Phi chng chnh iu ny gp phn khng nh khi a o Thng tr thnh nh vn n quyn ca Vit Nam th k 21, nh mt s ghi nhn cng lao, vi nhng ng gp ca nh vn vi s nghip bnh ng gii. 3.2. Ngn ng ngh thut Ngn ng ngh thut l mt thut ng dng ch cc phng tin c s dng trong mt ngnh ngh thut, mt sng tc ngh thut. Chng ta u bit rng, mi loi hnh ngh thut u c mt ngn ng ngh thut lm phng tin th hin ring. V vy, c th coi ngn ng ngh thut chnh l mt h thng cc phng thc, phng tin to hnh, biu hin, h thng cc quy tc thng bo bng tn hiu thm m ca mt ngnh, mt sng tc ngh thut[12,185]. Nh vn M.Gorki tng khng nh ngn ng ngh thut l yu t th nht ca tc phm vn hc. N l cng c gip nh vn xy dng hnh tng, miu t i sng con ngi trong tc phm. Ngoi ra ngn ng ngh thut cn l cng c t duy, l phng tin truyn t t tng, thi , tnh cmca nh vn thng qua mi hnh tng ngh thut trong tc phm ca mnh. Ngn ng ngh thut l loi ngn ng c bit, hon ton khc bit vi khu ng v t ng trong giao tip hng ngy. Theo nh nghin cu Phng Lu, ngn t vn hc l ngn t ca mt tc phm vn hc, ca th gii ngh thut, kt qu sng to ca nh vn. l ngn t giu tnh hnh tng v giu sc biu hin nht, c t chc mt cch c bit phn nh i sng, th hin t tng, tnh cm v tc ng thm m ti ngi c[12,185]. Tc gi Hunh Nh Phng trong L lun vn hc vn v suy ngh cng quan nim: ngn t trong tc phm vn hc l kiu li ni ngh thut do nh

93

vn sng to trn c s sn phm ngn ng ca x hi m ng ta tip thu c[12,170]. Ngn ng trong tc phm vn hc l mt hin tng ngh thut do ngh s sng to theo quy lut chung ca ngh thut. Vn bn ngh thut phi truyn t mt ngha m khng mt pht ngn no thay th c (G.V.Xtapanp). Ngn ng ngh thut c nhim v th hin t tng ngh thut ca tc phm. Chc nng quan trng nht ca ngn ng ngh thut l chc nng thm m. Chc nng ny c xc nh trong h thng cc hnh tng tc phm v phong cch tc gi, bi ngn ng ngh thut th hin ti nng ca nh vn. Nh vy, ngn t mun hon thin thnh ngn ng ngh thut phi nh kh nng lao ng sng to ca nh vn. Khc vi ngn ng ton dn, ngn ng vn hc mang mt du n mu sc ring, nu khng to c iu nh vn s b chm khut trong m ng. Ngn t ngh thut khng ch l nhng t mang gi tr t thn m cn l mt n v li ni mang phm cht thm m. V th, M.Gorki cho rng: Vn hc l ngh thut ngn t. Nhn thy vai tr v cng quan trng ca ngn ng trong tc phm vn hc, nh vn Nga V.Krlenk tm s: Ti mun rng mi mt t, mt cu phi ng vi ging iu, phi ng ch v trong mi cu, thm ch nu c th c, trong cu tch ring ra, c th lng nghe thy c tm trng trung tm, nu c th ni nh vy c[27,192]. Bi vy ngn ng ngh thut c mt vai tr c bit quan trng v n l yu t vt cht duy nht ca tc phm vn hc. Qua ngn ng, ngi c khm ph th gii hnh tng, t tng, quan nimm nh vn gi gm trong tc phm. Bn cnh , ngn ng ngh thut li cha ng c th gii ngh thut m nh vn sng to t con ngi n ct truyn, kt cu cho n ch Trong mi quan h cht ch y, ngn ng ngh thut tr thnh phng thc tn ti, phng thc biu hin ni dung, ng thi c th biu hin trc tip v r nt ti nng ca nh vn. Sau y chng ti s phn tch mt s c im ngn ng ngh thut tiu biu. 3.2.1. Ngn ng i thng mang m hng ca cuc sng (qua Mnh t lm ngi nhiu ma )

94

n vi tiu thuyt Mnh t lm ngi nhiu ma ca Nguyn Khc Trng, ngi c nh c c hi nhn ra nng lc th hin ngn ng ca mt nh vn ln. Bng vic hng ngi bt ca mnh vo vic khm ph mi mt ca cuc sng hng ngy, ngn ng i thng th hin r nhng u th r rt ca n. Bi y c coi l phng tin tt nht chuyn ti t tng ngh thut ca nh vn v i su vo vic khc ho tnh cch cng nh th hin chiu su trong trong l ca con ngi. Tc gi mang n cho ngi c mt ci nhn mi m v kh ton din v nhng mt ca cuc sng, vi y cch sng, cch cm, cch ngh trong mi c nhn con ngi nh nhng g vn c. Qua th hin kht vng c ni tht, nhn thng vo s tht ca cc nh vn khi phn nh, nhn nhn li nng thn trong thi k i mi. Vn xut thn l mt nh vn qun i nhng vi Nguyn Khc Trng lun thc su v vai tr quan trng ca cc cu thnh ng, tc ng trong giao tip, trong vic phn nh chng trong sng tc. miu t cuc sng mt cch chn thc nht, trong tiu thuyt ny tc gi khai thc kho tng thnh ng, tc ng ca nhn dn. Trong phn u ca tiu thuyt, ngi c hn vn cn nh v li dn d m ng Trnh B Honh i vi ngi con trai c Trnh B Hm: i hn t nm i, hn ch nm li. C vay phi c trn i anh anh phi nh. Chuyn thng Phc vi con Son do trc, thy bit c! Tha th cho v l phi. ng nam nhi c khi ly v lm v, nhng khng c ly v v lm [63]. Ch trong mt cu vn m tc gi s dng ti ba thnh ng. Thnh ng Hn t nm i, hn ch nm li c ngha ni v s vic ni i th nh, ni li th nng, d dn n bt ho cho thy mi th hn trong lng gia ng Honh vi chi h V nh tr nn su sc. Thnh ng C vay phi c tr ni v vic vay mn, n on phi sng phng, phn minh mi gi c quan h lu bn, tt p. y n c ngha nhc nh Trnh B Hm, buc Hm phi khc ct ghi tm mi th hn gia hai dng h, v quan trng hn li dn nh c ngha rng: nhng g dng h V gy ra cho h Trnh th n i ca ng- vi trch nhim con trng, ng phi c trch nhim v ngha v i li cho ht nhng mt mt thit thi m dng h Trnh phi gnh chu. Thnh ng Ly v lm v khng ai ly v v lm th hin mt quan nim o c sn sng tha th

95

cho ngi n b c qu kh khng trong sch, nhng khng th chp nhn ngi ph n c chng ri cn c hnh vi khng ng n, khng chung thu. Thnh ng ny xut hin trong vn cnh trn th hin s tha th, s ng thun, chp nhn ca ng Honh cho mi quan h nn v nn chng gia Hm vi Son m vn trc y, Son tng yu V nh Phc, k th ca dng h ng. Nh vy, vi li dn d ca ng Honh ginh cho ngi con trai c, cng vi l vic vn dng cc cu thnh ng vo li dn c tc dng lm cho li cn dn ca ng nh c khc su thm, mi li dn nh nhng li di hun c sc mnh, c sc m nh gh gm lun in m trong tm tr ca Trnh B Hm. Khng ch s dng thnh ng, tc ng trong li cn dn ca ng Honh, tc gi cn dng ngn ng ny khc ho tnh cch nhn vt mt cch hiu qu. C th ni trong qu trnh xy dng nhn vt, Nguyn Khc Trng s dng n nh mt trong nhng th php c a nht. Trnh B Hm- vn l trng nam dng h Trnh B- mt con ngi t hc nhng ht sc mu m v nham him. khc ho tnh cch nhn vt ny, nh vn cho nhn vt s dng cc cu thnh ng, tc ng vo li n ting ni trong cuc sng hng ngy. Ni bt l trong cuc bn tnh vi ngi em Trnh B Th, Hm ni r m u o m c c dng h V nh nhm gii quyt trit mu thun gia hai dng h, s vic ny c Hm c th ni mt cch r rng: Ly c tr c, m n rn n! Li dng cch lo Phc bt cc ch chn i chn li lo QunhN mun ca t c sut th s c ngi ta cy thng vo cy nc nh n[67]. Ch bng ba cu thnh ng Ly c tr c; M n rn n; Ca t c sut cho thy phn no trong tnh cch ca Trnh B Hm, l con ngi nham him, c c, lm vic rt dt khot v trit , khng t bt c th on no cho d th on khng mang tnh ngi nhm t c mc ch cui cng. Vi vic s dng thnh ng, tc ng vo trong cc sng tc nhm biu t tnh cch nhn vt ca mnh, c th nhn thy T Hoi v Ma Vn Khng cng l s t nhng nh vn lun c thc cao trong vic vn dng cch thc s dng . c

96

bit vi Ma Vn Khng, khc ln tnh cch nhn vt ca mnh mt cch c hiu qu, nh vn s dng n nh mt trong nhng th php ch yu nht. Trong tiu thuyt Mnh t lm ngui nhiu ma, khi xy dng nhn vt Th mt ngi c quyn lc cao nht x vi cng v B th, mt ngi c n hc bi bn th ch qua nhng thnh ng, tc ng c tc gi vn dng trong li ni, suy ngh ca Th cng gip cho ngi c nh ra tnh cch ca nhn vt ny. Trong cuc bn nh ca hai anh em v vic o m kia, Th c nhng suy ngh tht kn k, bi vi Th cng mun trng pht Phc, cng mun cho Phc xiu iu, ling xing, nhng ngi ra tay l ai ch khng th l mnh. Mnh ch ng vai to quan sn h u mi sng! By gi ng Hm xin lnh trch nhim, thc ra cng cha phi l hay, gi l ngi khng c dy m r m g vi mnh th tt [69]. Hai thnh ng To quan sn h u v thnh ng Khng c dy m r m g cho thy phn no trong tnh cch ca Th. Trc s vic o m, mt mt Th nhn thy y l mt c hi tt trit h tn gc dng h V nh m ngi ng u l V nh Phc- c coi l mt tr ngi ln trn con ng s nghip ca Th, m nu trit h c th Th khng nhng khng mt cht cng sc no m ngc li s c rt nhiu. Nhng mt khc, v li ch v quyn li dng h, Th cng nhn ra vic lm kia l mt vic lm sai tri, tht c nn nu c th cho mt ngi ngoi dng h Th gnh vc th thc l tt nht. S vic b bi l, ng Hm v m con chu b bt gii ln huyn. iu ny nh hng ln n danh d v uy tn ca dng h Trnh v e da trc tip n chic gh B th ca Th. Trc tnh th ny, Th ngh: Lc ny mt mnh mt nga, mt mnh mt chin trngVy m ng Hm chi c ny mt c ch ln tri ca dng h Trnh BCnh lo Phc n cng c sng c m ch khng phi dn ngu cu en g m d bt nt[121]. Vi cc thnh ng trn c s dng cho thy mt tnh th him ngho m dng h Trnh ang phi i mt, m trn ht sc nng ca n ang tng ngy, tng gi nng ln i vai, ln tm tr ca Th, buc Th tm mi cch phi gii quyt vt qua c kh khn.

97

 thuyt phc, li ko b Son vo trong nhng m u, tnh ton ca mnh, Th a ra nhng l l, sc nng ca ngn t cng vi vic vn dng cc thnh ng, tc ng vo trong li ni buc b Son phi nghe theo: By gi ch c b l dp yn c v nyLc y nh mnh mnh, huyn vi x l mt nn d c kin na cng l con kin kin c khoaiH ang mun mn gi b mng nn ta phi thu xp gp rt v ny By gi ta ang th yu, nn khng th dng n rn, n cng chi li, m phi dng n mm, lt mm buc cht. Phi dng tnh cm thuyt phc[173-174]. Nh vy, ch bng li ni cng vi vic s dng cc thnh ng, tc ng gip Th to ra sc nng trong li ni ca mnh, ng thi vi nhng thnh ng y, thm mt ln gip ngi c hiu hn tnh cch ca Th. l s mu m, cng vi l s tnh ton k cng, bit phn ho v hiu r i tng m mnh ang thuyt phc l ngi nh th no v ang cn nhng g. Chnh iu gip Th d dng thuyt phc c b Son, buc b Son phi chp nhn nghe theo nhng tnh ton sp xp ca mnh. n vi tiu thuyt Mnh t lm ngi nhiu ma, ngi c rt n tng vi mt nhn vt n, chnh l b Son. Mt ngi ph n vi sc p ngay t lc tr vang khp c vng, ly chng lm con du c ca mt dng h c ting x. Nhng tng cuc sng s gp nhiu c nhiu hnh phc, may mn, nhng s phn cng tht tr tru bi v bt hnh bi nhng ngy sng cui cng ca cuc i, b li b chnh chng v nhng ngi bn nh chng li dng, dn y b vo thc hin nhng m u, nhng toan tnh m i vi h, s hi sinh ca b ch nh mt qun bi gip h thc hin trit nhng toan tnh m thi. Bi vy, b Son vi s cam chu, ch bit phn trn vi ngi ngi em ca ng Hm: y ch xem, ci thn ti trm du u tm. T cha sinh m n gi cha dm hi ai, cha n bt ca ai mt xu mt xng. Tip l li ca b vi ng chng Trnh B Hm: Ai dm bi gio trt tru vo nh h Trnh? H ch bi gio trt tru vo mt ti thi! V h Ng khng c n ng n ang nn mi kh th ny[257]. Nhng thnh ng, tc ng m b Son s dng li ni ca mnh nh Trm du u tm; Bi gio trt tru nh c ngha ni ti mt cuc sng m b ang hng ngy phi chu ng. l s cam

98

chu, nhn nhc, l s ti h, xt xa cho s kip ca chnh bn thn. Vi b Son, ch da tinh thn m b c duy nht chnh l t ngi ch m b vn quen gi l b C. y l con ngi ngay thng, tnh tnh bc trc v thng em ht mc. Bi vy, khi bit nhng ti nhc m ngi em phi gnh chu, b ch C bung li trch mc ng Hm: Ti ni cho dng bit nh, lm th no th lm, ngy mai m con m Dn ro thy u ti, ro em ti ra m chi, m anh em nh dng vn im nh hn l khng xong vi ti u! C ci kiu ngi n ht, k o giun l khng xong u! Qut lm cam chu, em ti n nghe anh em nh dng xui khn xui di, by gi rc v vo thn. Tnh ngha v chng m dng v mang tai mang ting th ?[259]. Trong li ni ca b C vi ng Hm, c ti 4 thnh ng c s dng, m mi thnh ng c vn dng vo trong vn cnh nh trc tip th hin s trch c, thi bng quan, khng c trch nhim ca ng Hm vi ngi v ca mnh. Nhng thnh ng nh ni ln rng tt c mi li lm, mi vic lm u t mt mnh b Son gy ra, do m b Son phi t chu trch nhim v nhng vic lm y, m l ra vi vai tr trch nhim ca mt ngi chng, ng Hm phi l ch da ng vin, chia s vi nhng ti nhc m b Son ang i mt. 3.2.2. Ngn ng mang tnh biu cm dung d m t nhin (qua Dng sng ma) Ngn ng mang tnh biu cm dung d m t nhin l nt chung cho hu ht cc tc phm vit v nng thn ni chung v hai tiu thuyt Mnh t lm ngi nhiu ma v Dng sng ma ni ring. y lun vn tp trung vo phn tch loi ngn ng ny trong tiu thuyt Dng sng Ma ca o Thng. Ngn ng trong Dng sng ma ca o Thng trc ht c biu hin bit ti quan st ca nh vn, khi mang n cho ngi c nhng hiu bit th v v ngh lm ma ng x Thanh Kh ni ring cng nh ngh lm ma ng ni chung cc lng x nng thn trn c nc trong giai on trc. Trc ht, xung quanh vn lm ma, nh vn em n cho ngi c s hiu bit v khi nim cm cy trong quan h vi ngh lm ma. Trong tc phm, thng cu Lp nh c ti bi ln vt c rt nhiu cy ma di sng nn

99

c lng b ch l ma. B Quyn ng cho n ln cm cy. c cm cy tc l bt u lm nh ch, c ngi cnh hng ng, hng b, m ma cy vo p nc[74]. Cng l mt cch ngi ta cng nhn n bt u lm ngi ln, lm chnh thc v b ch phi tnh cng. Ngh lm ma ng thng qua con mt ca tc gi cn hin ln qua vic miu t ci my p ma. l nhng i hng khng bit xut thn t u, to ln nng n, nh mt s hin din ca rng thing, ni cha, ht v ma, ng xung nm cnh nhau, c che y cn thnVo v ng, ng b c ng dy ng uy nghi gia l, quay chm chm theo bc tru i, tr nn thing ling v m mu sc b n, rng rn. Ngi ta c sn cc v c khe nh rt u nhau, bng dng c chuyn dng, lp vo cc v g chnh xc cao, kht kht, khi cn ko bng cy g to, do qunh, do con tru mng ko, lm quay hng ng cc v truyn lc sang hng b, a b kin kt quay theo[80-81]. Thng qua vic miu t chic my p, hin ln hng lot cc t ng c phn rt ring v c bit m theo nh nghin cu ngn ng Nguyn Thin Gip trong cun T in ting Vit gi l nhm t ngh nghip: l nhng t biu th cng c lao ng, sn phm lao ng v sn xut ca mt ngh no , thng ch c nhng ngi trong ngnh bit v s dng. Ch trong mt on vn ngn kia thi, nu khng c s am tng thu o v kho t ngh nghip phong ph, s l rt kh cho nh vn c th miu t mt cch chn thc, sinh ng, va in m du n ca mt lng ngh lm ma truyn thng nh lng Thanh Kh. Tc gi tip tc a n cho ngi c nhng hiu bit v ngh lm ma ng khi chic my p ma b hng buc phi sa cha. Vi ngi th sa cha my p ma cng c nhng im c quy nh bt buc ht sc l lng, khc xa so vi nhng ngi th mc v c phn rt m tn. l nhng ngi th sa cha khng c ung ru khi lm, qun o sch s v c bit king k u. Vi ngi th ph lun i hi s chnh xc, t m trong vic moi c c hng ng b gy, cn vi ngi th chnh hay cn gi l th c, li c nhng quy nh rt cht ch: khng c m tay vo c o. Ba n phc v cho nhng ngi th y phi

100

king k tht vt, c m, tht ch khng c php a ti gn, nu nng kn cc c gi tn[83]. Ngi th c trong ngy sa cha hm phi mc mt b nu sng, ng chm chn, nga mt khn l th hin r mt s linh thing, quyn uy trong vic c ra bi khn l cho hng ng, hng b c khp vo nhau: Ly ng linh thing Ly b linh thing Ma bi Bch Sa Mt bn sng Chu ng thm ni i Dng ng dng b ...Con l th c Ci u khn xa ! C bi khn nh to ra sc mnh, s chnh xc vi mt khng kh linh thing nhm gip thm ngi th c trong vic pht lnh vo c - tc hng ng, hng b c khp vo nhau. V nh vy, cng vic sa cha c coi l hon tt. Ngn ng biu cm thng qua vic miu t ngh lm ma ng c tc gi tip tc dng n khi ni v b quyt lm ngh ma. Vi ngh ma ng, iu quan trng nht l lm sao vi mi m ng c lm ra, cnh ng phi mng v trong, nh vy mi c gi cao. lm c iu ny, ph thuc rt ln vo ngi trng l vi nhng b quyt ring. Lo Bp R l ngi c ng ch Qu Nht giao cho nhim v quan trng trn v lo rt c thc trong vic gi gn bi ngh nu bp, nu ng cng c cha truyn con ni. V theo lo, ng t c cht lng tt ph thuc ln vo vic dng vi. Vi cn cho vo trong lc nc ma ang si, khi s gip nc ma s chuyn t mu xanh sang mu vng. V mt cht t m ln c cho vo lc m ng bt u git, sau khi bi thng, bi cao nht, c khi trn ra ngoi ming bp, mt git thnh nhng nm nh vng sm, u n v hp dn nh mt kiu sng[93]. Nh vy, vi vic s dng ngn ng biu cm thng qua vic miu t ngh lm ma ng cho thy s sinh ng, chn thc trong bc tranh lng ngh ma ng.

101

N chng t mt s quan st t m, mt s thm nhp su vo trong i sng ca nhng ngi dn vng ma, cng vi l vic vn dng t ng ngh nghip mang du n c th th hin tm lng gn b ca tc gi vi qu hng, s trn trng t ho vi truyn thng vn ho dn tc ca o Thng. Ngn ng mang tnh biu cm dung d t nhin ngoi vic c th hin miu t ngh lm ma cn c tc gi s dng trong vic gii thch v cc loi cvn l th rt gn gi vi sng nc ni chung v vng Chu Giang ni ring. Trc tin, khi ni v loi c lp, tc gi miu t: y l mt ging c n ni trn mt nc sng Chu, n thng bm vo ra thy ch, xc mo, g con cht, phn tru, phn ngi, ni lu bu trn mt sng, chng cn c gan ko c n n ra ngi tm trn bn sng n ght. Vi cc b n dng, cc c gi t ra sng tm thng khng bi, ch ng mt ch k c, c ln nc che, o ym xo ra th bn c lp lnh vo nhng ch kn m ra, khin cc b cc c va nht va s, nhy a ln, ming ku oai oi[8]. Loi c ny cng chnh l tn ca mt nhn vt trong tiu thuyt. chnh l thng Lp, m mi ln nhc n l mi ln hin ln trong ngi c v mt chui cc ti c kinh hong Thanh Kh m thng Lp nh hin thn ca nhng ti c kinh hong . Phi chng y chnh l mt dng ngh thut ca tc gi. Ngn ng mang tnh biu cm ca tc gi ngoi vic a n cho ngi c nhng hiu bit v c lp cn mang n cho ngi c c nhng hiu bit v c km v c ngn. C km l nhng con c to bng mt chic thuyn nh, c sc mnh gh gm, vi ci mm nhn lm chm rng, n ui bt th chng ging c no chy thot v khng li no chu ni mt lao thc ca n[124], cn c Ngn c nh vn miu t : l th c c bit ch c trn sng Chu. Nhng ch c nh ch bng u chic a lm bng cy len un bp l mm mt, trng mut. C ngn khng xng, ch c mt dy sng, tht nc nh gi la, c y em kho vi tng c, rc vi gng lm mn n thanh th c sn mt min qu. Nu em bm nh c ngn, trn vi trng g nm gia v, em rn ta s c mt mn ch c ngon khng th ch c no snh bng[160].

102

Nh vy, qua ngn ng biu cm ca tc gi, tng loi c c hin ln mt cch rt ring, mang nhng c im v loi cng nhng tp tnh m nu khng c s gn gi vi cuc sng vng nng thn ni sng nc th s rt kh c nhng dng miu t chnh xc v sinh ng n vy. Pht huy trit kh nng t miu t v biu cm ca ngn ng, o Thng cn a ngi c n vi nhng hnh nh so snh m vi nng lc ca mnh, nhng hnh nh so snh li n tng trong lng c gi. Hnh nh ca b Nghmt ngi ph n vn quanh nm sng vi vng sng nc c hin ln thng qua ci nhn ca Khu sau bao nhiu nm xa cch: Khun mt b c Ngh teo tp nh qu xoan kh cui ma ng khng kp ri xung t, treo l lng trn cnh cao, mc cho gi bc qung qut, ph phng. Nhng np nhn su nh nhng ng rnh ma dc theo m ko tr c cp mi. Vng trn thp, kha ngang nhng rnh nh su hoy ca thi gian, i mt thi gian ph mt lp m m sng nc[291]. Hnh nh qu xoan kh mt ln na c tc gi s dng khi ni v nhng ngy thng cui i ca b C Thun: khun mt tri xoan mt thi p lng ly gi teo tp nh qu xoan kh trn cnh cy cao trong ma gi bc[480]. C hai nhn vt, vi s phn v tnh cch khc nhau nhng u c tc gi thng nht trong cch la chn khi miu t khun mt khi x chiu. Hnh nh qu xoan kh l hnh nh rt i quen thuc a li s m nh nht nh trong lng c gi bi y khng phi l s la chn ngu nhin, tu hng m n l mt s biu hin thc cao trong qu trnh sng to ngh thut ca nh vn. Hnh nh so snh thng qua ngn ng mang tnh biu cm c tc gi mt ln na s dng khi ni v s vic c lin quan n nhn vt tn Khu. Khu lc cn l mt cu hc sinh vi lc hc rt gii. Khu thng gip cho nhng ngi bn ca mnh n luyn c th lc thi k thi tt nghip. Vi con ngi hc gii, cng vi nhng c tnh ng qu nh trn, l ra c th tr thnh mt mm tng lai tng sng ca ca x, nhng v mt s k, lng th hn ring t m lo Qut- tc lo Ru en ph vo l lch ca Khu nhng dng khin Khu khng tiu chun i thi i hc- mt c hi tt gip Khu c th t c nhng c m. Trc s

103

vic ny, tc gi dng mt hnh nh so snh: ghi vo l lch nhng dng chng khc g mc go mt nng trong bp ln da ngi[315]. y l hnh nh so snh ht sc sng to, v c o. Chnh hnh nh ny a n cho chng ta hiu v mc tai hi trong vic lm ca lo Ru en l nh th no. N c th khng git cht c con ngi ta, nhng v hnh ng m c th gy ra nhng di chng, c nh hng nghim trng n sut qung i cn li. Nh vy, y chng phi l mt hnh vi gin tip git ngi hay sao!. Nh vy, vi vic s dng ngn ng ni tm nhn vt v ngn ng mang tnh biu cm trong tiu thuyt ny, cho thy mt o Thng ti nng, nhy bn trong cch vn dng v s dng ngn ng. V chnh vi ngn ng ny, nh vn em li cho nhng s s vic, con ngi m mnh miu t mt sc sng mnh lit, li n tng trong lng c gi. V y cng chnh l phng tin tt nht chuyn ti t tng v bc l cm xc, tm trng ca con ngi. o Thng l mt trong s t cc nh vn c thc trong vic pht huy trit kh nng t miu t v biu hin ca ngn ng 3.2.3. Ngn ng ni tm nhn vt (qua Dng sng ma) Ni chung, tiu thuyt vit v ngi nng dn t khi ngn ng ni tm l th php ng ch , nhng vi Dng sng ma th tri li, do vy y l nt c sc ring ca tiu thuyt ny. Vi Dng sng ma, mt trong nhng tiu thuyt cp n hin thc nng thn trc i mi nhng li c tc gi vit trong giai on khi cng cuc i mi ko di trn mi lm nm, nn v mt ngn ng ngh thut n cng c nhng nt c sc ring m cc tiu thuyt vit v nng thn trc i mi cha c. c sc chnh l ngn ng hng ni hay chnh l ngn ng ni tm nhn vt c s dng v dn chim u th so vi ngn ng hng ngoi. Ngn ng ni tm nhn vt l ting ni bn trong ca tm hn nhn vt, l li nhn vt t ni vi mnh, t bc l nhng suy t thm kn nhm th hin trc tip qu trnh tm l, ni tm, m phng hot ng cm xc, suy ngh ca con ngi trong dng chy trc tip ca n[44, 122].

104

Trong tiu thuyt ny, ngn ng ni tm nhn vt c tc gi tp trung th hin qua nhn vt b Mn v qua nhn vt ch C Thun. y c coi nh mt trong nhng phng tin ngh thut h tr c lc cho tc gi trong vic th hin t tng v ch ca tc phm. Vi nhn vt b Mn l mt ngi ph n nhn hu, thun pht nhng cuc i li gp bt hnh ln vi vic chng mt m gia hai ngi cha c ly mt a con no lm im ta cho b khi tui gi n. Th r cuc tnh gia b vi ng ch l ma Qu Nht n ngay sau ci cht ca chng b v kt qu c coi l mt bi kch chnh l vic thng Lp c sinh ra. V cng chnh t bi kch ny m dn n mt ni au n tt cng trong lng b Mn khin b khng th no ngui, l s vic thng Lp v c B (con gi ng Qu Nht) c quan h tnh cm vi nhau, buc b phi ni vi c B v s tht au lng kia- rng gia hai a l anh em ca nhau. Tm trng au n, xt xa ca b Mn lc ny l nguyn nhn xut hin li c thoi ni tm trong lng: B Mn lm rm c kinh cu nguyn. B ngh n ng ti cao, khng bng lng qu pht b vi ng Qu Nht. Trong ngh ct su tn y lng, c b v ng Qu Nht lm iu tri vi l o. Gi khi b c mt i ging gii li, b liu n vi ng Qu, thu vn c gia cnh nh ng y vo trong tay th c khi b l v ng, ri khng xy ra ci s tri cnh au lng, t rut th nyLm ngi n b nh b, nh bao ngi khc sng vi t ct, c cy, sng cha ht tui xun b thi thc, b xi dc bi s khao kht c sng, c tho mn nh nhng ngi n b c chng khc th lm sao m sng ti mi, hn h c, th l sinh ra vng trm, m s vng trm tt s dn ti bao s oi om khc[178-179]. Dng ngn ng ni tm ca b Mn tip tc c hin din khi b phi chng kin qu nhiu thm cnh ni b ang sng, vi nhng ti c tng trng nh khng th xut hin ci tri ny c. Chnh ci hin thc c phn tm ti ny ang din ra tng ngy, tng gi khin cho b Mn b vt kit sc lc, l nguyn do ca nhng dng ngn ng ni tm kia xut hin: Ly M Maria lng thnh, ni theo M con m c, cu xin vi mt s chn thnh su xa. Xin c mt a con, v ng y cho con nh nguyn. Ly cha tri, ti khng dp tt c ni khao kht,

105

c sng vi mt ngi n ng mnh m, c tho mn, c toi nguyn. y l mt c m m sao c m y xa l vi chng ti. Ly cha ti sng lng v cng, sao chn qu ma dn d, ngi n b cht chng chng ti sao m kh th. Phi chn vi tui xun ca mnh xung bn en nm thng, sut c thi tr sng kht khao v thm kht n ti tm u c con ngiCn chng ti phi vng trm, che du v chnh s vng trm ngi i cho l t dm dn n bao iu au kh[269-270]. Nh vy, ch qua nhng dng ngn ng ni tm ca nhn vt b Mn, a n cho ngi c nhiu suy t, bn khoan v trn tr. Hin thc nng thn vi nhng lut nh bt thnh vn nhng li ht sc h khc n su trong tm l ca bao th h buc ngi ph n m y l nhng ngi ph n khng may c chng b cht phi sut i chu cnh go ph n chic, sut i phi sng g mnh m khng h c s phn khng, u tranh cho quyn li c sng, cho hnh phc c nhn ca bn thn mnh. Thng qua ngn ng ni tm kia, mt mt cho thy ci nhn cm thng, thng xt cho s phn ca nhng ngi ph n c hon cnh bt hnh ca tc gi, ng thi l ting ni mun xo b nhng ro cn, nhng nh kin c phn c hu m chnh v n khin cho cuc sng ca nhng ngi ph n lm vo cnh vng trm ngi i cho l t dm dn n bao iu au kh v bao s oi om khc. Ngn ng ni tm nhn vt ngoi vic c tc gi th hin nhn vt b Mn cn c tc gi tp trung th hin nhn vt C Thun. y c coi l ngi ph n nt na, c ting v chng v con nht x Thanh Kh. Chng mt sm khi tui thanh xun cn di, c Thun c gng vy, b qua mi li ong ting ve nui dy con cho ln ngi. Sau ny khi v gi, trc bao bin ng ca cuc sng i thng phi i mt dn n nhng suy ngh trong ni tm ca nhn vt: Lm ngi n b g c mun vn ni kh ni kh nhc, buc cht tht lng, tht cht dy ym khng dm thin h nhn thy bu v cn trn cng; trng thy ngi n ng kho mnh, gn guc, m bng ng , ngi nng bng, phi quay mt i t x v mnh. Ni khao kht c chiu chng, mong c ngi gnh ci gnh i nng

106

tru hnh h sut c i thanh xun. c ming i khen chnh chuyn th chng nui con, m nm cn rng li, khc thm. y th, nhng no c c yn, i u cng c k nhm ng, m no cng c k ln rng. Nhiu lc cng mun nhm mt cho qua, kim ly mt ngi sng cho b l m ng. Nhng m cn cc con, bp vo ng no nng gnh, v n con kia, ghen tung nh chi nhau, cn x nhau, cn kh nhc hn c vn ln. V cn danh tit, n np gia gio hai bn ni ngoi, trm th nng ln u, ngn cn. Thi th, c nh phn ch nm thng cho tui gi n, ngi teo tp i, ri xung l th l xong[470]. Nu tnh cnh ca b Mn l tnh cnh chng cht khi tui x chiu vi nim c ao chy bng, mong mi c c a con lm ch nng ta tui gi th tnh cnh ca c Thun li c s khc bit ln hn: chnh l vic chng cht sm khi tui thanh xun ang vo chn cng vi l hai a con vn cn th di. ch lun c s thc v tui xun v nhan sc ca mnh. Cng mong mi tm c mt ch da khc chia s vi nhng gng nng m ch ang phi c gng lm trong trch nhim. Nhng v danh tit, n np gia gio hai bn ni ngoi, trm th nng ln u, ngn cn khin ch khng dm sng vi chnh bn thn mnh. Nh vy, ngn ng ni tm c th hin thng qua s phn ca b Mn v C Thun l s phn ca nhng ngi ph n c s khc bit nhau trong hon cnh nhng tu chung gia h li c nhng im tng ng rt ln. H l nhng ngi ph n bt hnh khi chng cht, gia h lun c s thc v hnh phc gia nh v tui thanh xun. Lun c nhng kht khao chnh ng, mong c p ng xt di gc tnh dc. Nhng c hai u l nhng ngi khng th vt qua nhng gii hn- ro cn ca x hi, chin thng c chnh bn thn mnh, sng ng vi nhng g mnh mong mun, khao kht. Nhng di nh sng ca ch mi, khi m mi vic trong x hi hin i u hng n quyn lm ch, quyn t do c nhn ca mi con ngi th thng qua ni tm ca hai nhn vt ny, chnh l s mong mi ca tc gi, mun hng ti s phn ca bit bao nhng ngi ph n khc c hon cnh bt hnh hy lun dng cm i din vi thc t, dng cm vt qua nhng nh kin ro cn sng ng vi vi nhng g mnh khao kht, hng ti. y

107

chnh l tnh cht nhn vn, v con ngi m nh vn o Thng lun hng ti v lun theo ui. Ni v vic s dng ngn ng ni tm nhn vt th Nguyn Minh Chu cng l mt trong s t cc nh vn lun c thc s dng chng nh mt bin php ngh thut. Vi vic s dng ny, gip nh vn phi by ni tm nhn vt, m t n t bn trong vi nhng din bin tm l ht sc phong ph, phc tp v b n. Nhn vt bc Thng trong Sng mi vi cy xanh l mt trong nhng trng hp th hin r iu ny. Qua ngn ng ni tm, cho thy cm gic ca bc Thng vi ba i lm ngh trng cy khi chng kin cnh nhng ngi cng nhn trong t khai thc lm tht cy su m ng ni bc trng. Bc l ngi ly vic tr truyn vi cy ci lm nim vui duy nht, ngun sng duy nht, chn tay run ly by, bc nhn nhng ngi cng nhn chun b ca cnh m thy au nh sp phi phi ng cho ngi ta ca chn ca tay. Bc nhn thy ngi ta xng vo lt da cy su nh lt da mt con b l st sinhkhong v mi b lt nom nh da a tr s sinh. Sau khi cy su b n, bc nm lit ging, gia m khuya ra thm li cy su thy cy su nh mt thi th b hnh quyt. Tr v v nhn nhng sc g y mu mt, bc Thng khng can m nhn ci phn xng tht o ra t c th sng ca mt ngi thn yu[18,674-677].

108

KT LUN 1. Nng thn c nhn nhn, nh gi sau i mi l mt mng ti ln, c sc thu ht v hp dn i vi nhiu nh vn. Nguyn Khc Trng v o Thng l hai trong s t cc nh vn c c thnh cng v khng nh c v tr v ch ng ca mnh trong dng vn hc ny. V vit v mt thi qua, cng vi tinh thn dn ch Nhn thng vo s tht, nh gi ng s tht, ni r s tht c i hi ng VI mang li, nn vn con ngi v ngh thut th hin ng vai tr quan trng trong t chc tc phm. Vn con ngi v ngh thut th hin, v th l vn ni bt v c ngha su sc khi vit v nng thn sau i mi. 2. Con ngi l vn trung tm. Trong hai tiu thuyt Mnh t lm ngi nhiu ma v Dng sng ma, cc tc gi u th hin cch nhn nhn con ngi di cc gc : con ngi qua bi kch gia tc dng h; con ngi qua bi kch ci cch rung t v con ngi qua s phn ca nhng ngi ph n. Ni bt ln trong tiu thuyt ca Nguyn Khc Trng l cch nhn nhn con ngi qua bi kch gia tc- dng h. y, ngi c c dp nhn ra mt hin thc nng thn rng rn, tn bo m khng km phn sc nt, c phn nh mt cch chn thc xung quanh mi hn th gia hai dng h Trnh B v V nh. Mi hn th ny ht sc quyt lit v dai dng. Chnh thc v dng h nh mt si dy c sc mnh v hnh chi phi ht thy mi ngh v hnh ng ca tng con ngi trong hai dng h ny. Ni bt trong tiu thuyt ca o Thng l bi kch dng h c tc gi tp trung, phn nh trong ni tc h nh on- m c th l i con ng on Qu Nht. Thng Lp l con ngoi gi th ca ng vi b Mn. Chnh v s tht ny b giu kn nn Lp phm vo ti lon lun khi yu chnh ngi em gi cng cha khc m ca mnh l c B v cng chnh s du kn ca cu chuyn ny m gia Lp v ng Qu nu khng may mn lm vo cnh cha git con. T s cm on trong mi tnh ca mnh vi c B, m Lp khng hay bit v s tht au lng kia m hn c ngh mt cch chc chn l t pha gia nh nh ng Qu gy ln s nung nu trong nh quyt tm tr th. V chnh iu ny gy ln bit bao hnh ng sai tri, ngng cung ca Lp, khin hn tr thnh biu trng cho cc ti c tt cng x Thanh Kh. Chnh

109

iu ny lm cho bi kch ca dng h on tr nn xt xa, thng cm bit bao. V vy, vic ti hin lch s qua bi kch dng h-gia nh, qua bi kch c nhn i t l mt ng gp ng k ca tiu thuyt vit v hin thc nng thn sau i mi. 3. V ngh thut th hin c s ng gp quan trng ca hai yu t l ging iu ngh thut v ngn ng ngh thut. Trong Mnh t lm ngi nhiu ma, tc gi s dng ging iu hi hc v ging iu bi thm. Ging iu hi hc c tc gi vn dng mt cch trit , nh mt phng tin h tr c lc trong vic phn nh con ngi v hin thc nng thn lng Ging Cha. Nh c ging iu ny m ta c th nhn ra nhng tc dng tch cc: mt mt lm cho cc vn cng thng c trnh by mt cch nh nhng, hp dn, to ra s li cun bn c nhng mt khc cng l mt cch tng phn ch giu kch nhng ngi, nhng nguyn nhn to nn nhng cnh i ngang tri. Vi ging iu bi thm gp phn h tr tc gi rt nhiu trong vic a li ci nhn chn thc, sc nt v mt x hi thu nh l lng Ging Cha vi bit bao tranh chp, trc li v mc ch mu cu ring. Ni l ra nhng iu ny, khng phi tc gi th hin mt ci nhn bi quan, tiu cc, mt thi lch lc, sai tri m vt ln tt c, l s phn nh mt cch chn thc nhng s phn bi cc ca nhng kip ngi, nhng mnh ti vn lun tn ti u trong x hi ta, t , mi chng ta bit chp nhn, dng cm dm nhn thng vo nhng s tht t bit cch sa sai, khng phi mc li nhng sai lm c hu na, gp phn vo vic thc y x hi pht trin i ln. Trong Dng sng ma nhm a li nhng mng sng-ti khc nhau ca hin thc i sng, ng thi th hin quan im, thi v lp trng ca bn thn, tc gi s dng ging iu trit l v ging iu cm thng - xt xa. Vi ging iu trit l, c th thy nh vn to hiu qu cao trong vic bc l s tri nghim ca bn thn mnh v cuc i v con ngi trong x hi ngy nay. Nh c ging iu ny, o Thng li cun, hp dn ngi c, gi ln trong mi ngi chng ta suy ngh, trn tr v th s, ng thi th hin mt ci nhn tch cc, mt khao kht mun tm n nhng chn l ch thc trong cuc sng. Cng vi ging iu trit l l ging iu cm thng- chia xt. Vi ging iu ny, ta s nhn ra mt nh vn

110

vi tm lng rng m, bao dung, thm m tnh yu thng i vi con ngi- c bit l vi nhng ngi ph n c s phn bt hnh, khng c c hnh phc trong cuc sng. Bng ging iu ny, tc gi theo st tng bc i v nhng con ngi gp phn hiu r hn nhng ni nim ring t, nhng gc khut trong tri tim ca h, ng cm v chia s. Tt c nhng iu trn cho thy ging iu trong tiu thuyt vit v nng thn sau i mi dn xa b s n gin mt chiu v ngy cng tr nn a sc hn. Gp phn a nhng tiu thuyt vit v nng thn sau i mi ln mt tm mi bi s cao vai tr ca hnh thc, tm cho hnh thc tnh ni dung t tng ca n. Ngn ng ngh thut trong hai tiu thuyt ca Nguyn Khc Trng v o Thng khi vit v nng thn sau i mi l mt phng tin c bit th hin qu trnh lao ng ngh thut mit mi, tm huyt, sng to mt cch nghim tc ca hai nh vn. Qua qu trnh nghin cu v phn tch, nhn thy h thng ngn ng ca Nguyn Khc Trng mang mt v p trong sng m gin d: l vic nh vn s dng ngn ng i thng mang m hng ca cuc sng v ngn ng vi cch din t ti ri cht dn gian. Vi o Thng ng la chn cho nhng th mnh khi biu hin ngn ng trong tc phm l ngn ng ni tm nhn vt v ngn ng mang tnh biu cm dung d m t nhin. Qua cc s dng ngn ng ny, cho thy mt o Thng ti nng, nhy bn trong cch vn dng v s dng ngn ng. Cng chnh nh iu gip cho nh vn em n cho ngi c nhng s vic, con ngi m mnh miu t mt sc sng mnh lit, li n tng trong lng c gi. 4. Khi nghin cu v tm hiu v vn con ngi v ngh thut th hin trong hai tiu thuyt Mnh t lm ngi nhiu ma v Dng sng ma chng ti c nhn thy c hai tc gi u khng nh c c tnh sng to c o khi vit v mng ti nng thn. Vic nhn nhn, nh gi nng thn khng ch dng li mt s vn nh tm hiu m cn c th nghin cu nhng phng din khc nhau. V vy, tip tc tm hiu ti vit v nng thn sau i mi trong thi k ny s l hng i cn thit cho vic tip cn vn hc nng thn v nhng ng gp ca n cho lch s vn hc Vit Nam hin i.

111

TH MC TI LIU THAM KHO

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14.

V Tun Anh (1995), i mi vn hc v s pht trin, Tp ch vn hoc s 4. Li Nguyn n (2002), 150 thut ng vn hc, Nxb i hc Quc gia H Ni, H Ni. L Huy Bc (1998), Ging v ging iu trong vn xui hin i, Tp ch vn hc s 9. Ng ngc bi (1990), c mng, Nxb Lao ng, H Ni Ng Th Kim Cc (2004), ng nh dng sng ma, http://Vietbao.vn pots li trn http://Thanhnien.com.vn. Vn Chnh, Cha, con v dng sng ma, http://Phongdiep.net. Vit Chin (2005), Cuc thi tiu thuyt 2002-2004: Nhn su hn v lch s t nc v dn tc, http://Vietbao.vn pots li trn http://Thanhnien.com.vn. Thnh Duy, Vn vn hc phn nh nng thn hp tc ho, Tp ch vn hc, S 6- 1971. Thnh Duy, Vn hc v nhng chuyn bin mi ca nng thn min Bc, Tp ch vn hc s 6- 1975. Phan C (1978), My kin v i mi t duy l lun, ph bnh vn hc, Vn ngh qun i, s 12, Tr 108- 114 Phan C (1974), Tiu thuyt Vit Nam hin i, tp1,2, Nxb i hc v Trung hc chuyn nghip, H Ni. Nhiu tc gi (1980), L lun vn hc vn v suy ngh, Nxb Gio dc, H Ni Nguyn Thi Ho (2000), Nhng vn thi php ca truyn, Nxb Gio dc, H Ni. Trn Mnh Ho (2005), Dng sng ma ca o Thng hay ting nc ca sng Chu Giang, Tp ch nh vn s 7.

112

15. 16. 17.

18.

Hong Ngc Hin (2009), Trn t nc c bao nhiu lng ma, trn http://Tp ch sng Hng.com.vn. Nguyn Cng Hoan (1997), Bc ng cng, Nxb ng Nai. L Thanh Hng (2006), Tiu thuyt Ma Vn Khng thi k u i mi (giai on 1980-1989)- HSP Thi Nguyn. Mai Hng(1970) Nguyn Minh Chu ton tp (tp 3), Nxb Vn hc, H Ni Dng Hng (1980), Bn khng chng. Dng Hng (2005), Bng m v mt tri, Bn khng chng, Nxb cng an nhn dn. Ma Vn Khng (1995), m ci khng c giy gi th, Nxb VH, H Ni. Ma Vn Khng (1986), Ngy p tri, Nxb Lao ng- H ni. Ma Vn Khng (2006), Ci ct gia cnh i , Nxb Kim ng, H Ni. Ma Vn Khng (2007), Ma l rng trong vn, Nxb Lao ng, H Ni L Ph Khi (1988), c C Lao Trm, Vn ngh(4). Nguyn Khi - Vn xui mt chng ng (1963 - 1983) in trong Vn hc trong giai on cch mng mi. Khrpchenc (1978), C tnh sng to ca nh vn v s pht trin ca vn hc, Nxb Tc phm mi, H Ni Trn Hong Thin Kim (2005), Nh vn ta cn xa ri cuc sng, http://Vietbao.vn pots li trn http://Tienphong.com.vn. Milan Kundera (1998), Ngh thut tiu thuyt, Nxb Nng. M.Bakhtin (2003), L lun v thi php tiu thuyt (Phm Vnh C dch), Nxb i hc Quc gia, H Ni. Phong L (1985), Trn hnh trnh 40 nm vn xui: ngn ng v ging iu. Phong L (1994), Vn hc v cng cuc i mi, Nxb Hi nh vn. Phong L (1988), Vn hc v chnh tr- im nng cn bn, Tp ch vn ngh qun i.

19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33.

113

34. 35. 36. 37. 38. 39. 40.

41.

Phong L (1997), Vn hc trn hnh trnh ca th k XX, Nxb i hc Quc gia, HN. Nguyn Vn Long, L Nhm Thn (2006), Vn hc Vit Nam sau 1975, Nhng vn nghin cu v ging dy, Nxb Gio dc, H Ni. L Lu (2003), Thi xa vng, Nxb Hi nh vn, H Ni. L Lu (2003), Chuyn lng cui, Nxb Hi nh vn, H Ni. Nguyn ng Mnh (1985), L lun v ph bnh vn hc- Nhng vn g ang t ra, Vn ngh Qun i (S 4- T103). Nguyn ng Mnh (1985), V mt xu hng tiu thuyt ang pht trin, Nhn dn (26/10). Nguyn ng Mnh (2002), Con ng i vo th gii ngh thut ca nh vn, Nxb Gio dc. Vn ha v i mi (1994), Nxb Chnh tr quc gia, H Ni. Vng Tr Nhn (1994), Nhng vn ca vn hc qua ba cuc hi tho, Tp ch vn hc (S 1- T37) . Mai Th Nhung (2006), Phong cch ngh thut T Hoi, Nxb Gio dc, H Ni. L B Hn- Trn nh S- Nguyn Khc Phi(ng ch bin) (2006), T in thut ng vn hc, Nxb Gio dc, H Ni Trn nh S (2001), My vn trong quan nim con ngi ca vn hc Vit Nam th k XX, Tp ch vn hc. Trn nh S (1998), Dn lun thi php hc, Nxb Gio dc, H Ni. Trn nh S (2003), L lun v ph bnh vn hc, Nxb Gio dc, H Ni. Nguyn Th Hu (1998), Nhng du hiu i mi trong vn xui Vit Nam t 1980-1986, Lun n Tin s, Vin vn hc, H Ni. o Thng (2004), Dng sng ma, Nxb Hi nh vn, H Ni. Bi Vit Thng (1994), Nhng vn ca vn hc hin i qua ba cuc hi tho, tp ch vn hc (1), Tr 37.

42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50.

114

51.
52.

Bi Vit Thng (2005), Tiu thuyt ng i, Nxb Qun i nhn dn. Bch Thu (2001), Nhng n lc sng to ca tiu thuyt Vit Nam t sau i mi, Nhng vn l lun v lch s vn hc, tr 567- 593. Bch Thu (2006), Mt cch tip cn tiu thuyt Vit Nam thi k i mi- Tp ch dy v hc ngy nay (S 11- Tr 15). Ng Tt T (2006), Tt n, Nxb Vn hc, H Ni. Nguyn Khc Trng (2006), Mnh t lm ngi nhiu ma, Nxb Hi nh vn, H Ni. H Xun Trng (1991), C s i mi thc s trong vn hc. To m: Vn hc i mi v pht trin. Tp ch Cng sn (12), Tr 49-50. Nguyn Khc Trng (1991), To m: Vn hc i mi v pht trin, Tp ch Cng Sn (1), Tr 48. Nguyn Mnh Tun (1986), C lao trm, Nxb Hi Phng. Chu Vn (1969), Bo bin, Nxb Vn hc, H Ni. Trn Quc Vng (1999), C s vn ho Vit Nam, Nxb Gio dc. Trn ng Suyn (2002), Ch ngha hin thc Nam Cao, Nxb KHXH.

53. 54. 55. 56. 57. 58.

59.

60. 61.

115