Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
Hayreddin Karaman Birinci Blm CAHLYE DEVK ARAP HUKUKU Giri A-Aile 1- Evliliin eitleri 2- Evliliin Mnileri 3- Mehir 4- Evliliin Sona Ermesi A) Talk (Boama): B) Hul': C) l: D) Zhr: E) ddet: 5- Vasiyyet Ve Miras A) Vasiyyet: B) Miras: A) Kan Hsml: B) Anlama Ve Akid: B- Muamelt (Borlar Ve Eya) Hukuku 1- irket Akdi 2- Mudrabe Veya Krz Akdi 3- Selem Akdi 4- Borlanma Ve Faiz 5- Rehin 6- Al-Veri ekilleri A) Mnbeze, Mlmese Ve Hasat Bey'i: B) Hileli Arttrma (Nec): C) Borlunun Satlmas: C- Ceza Hukuku 1- Ksas 2- Diyet D- Muhakeme Usul 1- Kasme 2- sbat kinci Blm HZ. PEYGAMBER DEVRNDE FIKHIN TEMEL ZELLKLER (FIKIH DOUU) Giri I. Fkhn Devirleri A- Mekke Devri B- Medine Devr 1- Fkh Kaidelerinin Ortaya k ekli 2- Bu Devir Fkh'nn zellikleri A) Tedri Aa) Zaman inde Tedri: Ab) Hkmler inde Tedri: B) Kolaylk C) Nesih I. Hz. Peygamber Devrinde Fkh nc Bolm HZ. PEYGAMBER DEVRNDE USUL 1- Kur'n-I Kerim A) Muhtevas Ve Balaycl: B) Geli ekli C) Kur'n-I Kerim'in Yazlmas Ve Kitaplatrlmas D) Baz Ayetlerin Yrrlkten Kaldrlmas (Nesih) 2- Snnet A) Fkh Bakmndan nemi B) Snnette Nesih C) Snnetin Yazlmas Ve Toplanmas D) Kitab Ve Snnet'in Fkh Hkmlerini fade ekli 3- cm 4- Kys 5- stidlal
A) Telzilm B) stishab C) nceki Semav Dinlere Ait Hkmler D) stihsn E) Istslah 6- Hz. Peygamber Devrinde ctihad A) Hz. Peygamber'in tihad B) Sahabenin tihad Drdnc Blm Hz. PEYGAMBER DEVRNDE FRU (bdet Ve Hukuk) I. Mekke Dnemi 1. Namaz 2. Be Vakit Namaz 3. Gusl, Abdest Ve Necasetten Taharet 4. Cuma Namaz I. Medine Dnemi Birinci Yl 1. Hutbe: 2. Ezan: 3. Nikh: 4. Cihad: 5. Belediye Nizam: kinci Yl 1. Oru: 2. Bayram Namazlar: 3. Ftr Sadakas: 4. Kurban: 5. Zekat: 6. Kblenin Deitirilmesi: 7. Ganimetler Ve Taksimi: nc Yl 1. Miras Hkmleri: 2. Boanma: Drdnc Yl: 1. Yolculukta Namazn Ksaltlmas Ve Korkulu Durumlarda Namaz: 2. Recm Cezas: 3. Araz Ikt': 5. ffete ftira Cezas (Haddu'1-Kazf): 6. rtnme Ve Evlere zin Alarak Girme Hkmleri: 7. Hac Ve Umre: Beinci Yl 1. Yamur Duas Namaz: 2. l: Altnc Yl 1. Anlama Kaideleri: 2. Hac Ve Umre Yolunda Engellenme: 3. Alkoll kilerin Ve ans Oyunlarnn Yasaklanmas: 4. Zhar: 5. Vakf: 6. syn Ve Haydutluun Cezas: Yedinci Yl 1. Baz Yiyeceklerin Yasaklanmas: 2. Zira Ortaklk: Sekizinci Yl 1. Mekke'nin Kutslii Ve Dokunulmazl: 2. Ksas: 3. Alkoll ki Satnn Yasaklanmas: 4. Mddetli Evlenmenin Yasaklanmas: 5. Hukuk Karsnda Eitliin ln: 6. Kabir Ziyaretine zin Verilmesi: Dokuzuncu Yl 1. plak Tavafn Yasaklanmas: 2. Mul'ane: Onuncu Yl: 1. nsan Haklarnn ln: 2. Vasiyet, Neseb, Nafaka Ve Borla lgili Hkmler:
3. Cezann ahslii Prensibi: 4. Vasiyetin te Birle Snrlandrlmas: 5. Faizin Yasaklanmas Ve Akitlerin Serbest Braklmas: Beinci Blm RASLULLAHIN DEVRNDE KAZA, FTA VE NOTERLK A-Kaza B- fta C- Noterlik Ve Resmi Yazmalar BBLYOGRAFYA
2- Evliliin Mnileri
Yakn akraba ile evlenmek memnu idi. Ezcmle analar, kzlar, hala ve teyvelerle evlenilmez. Ayrca evltlk da gerek evld gibi telkki edilirdi. Evltlk hari dier hsmlarla evlenmeyi slm da menetmitir.[10]
3- Mehir
Veli veya babas, evlendirdii kz yahut kadnn mehrini kendileri alr, kzlara bir ey vermezlerdi. islm bunu menetmi, mehrin kadna ait bir hak olduunu bildirmitir.[11]
A) Talk (Boama):
Erkek karsn tatlik eder, boar ve reddederdi; bunun bir snr yoktu. Mesel on kere boamak ve her defasnda bundan vazgeerek evlilie avdet etmek mmkn idi. Bunu karsna sormadan koca yapard. islm boamay buna ihtiya ve zaruret bulunmak artyle e indirmitir.[13]
B) Hul':
Kadn veya velisi, muayyen bir mebla vererek kocamn boamasna temin eder. Para karlnda boama iki tarafn pazarlk ve anlamalarna baldr. islm bunu prensip olarak kabul etmi, fakat kayt ve artlara balamtr.[14]
C) l:
l kelimesinin lgat manas yemindir. Koca, karsna yaklamamak zere yemin eder, bir veya iki yl hitamnda yaklamazsa onu boam saylrd. slm bekleme sresini drt aya indirmi, sre sona erince kocann bir bin veya ric' talak ile boam olacana hkmetmitir.[15]
D) Zhr:
Zahr srt, zhr ise srt zerine yemindir; karya kar; Sen bana ananm srt gibisin denmek suretiyle icra edilir ve kadn boanm saylrd.[16] islm zhr boama saymam, ancak keffareti gerektiren bir yemin telakki etmi, bir kle azat etmek, gc yetmezse iki ay oru tutmak, bunu da yapamazsa altm fakiri doyurmaktan ibaret olan keffareti demedike kadna yaklamay menetmitir.[17]
E) ddet:
Boanan veya kocas len kadnn rahminin bo olduunu kesin olarak anlama sebebine dayanan iddet, kadnn bir mddet beklemesi, bu mddet iinde evlenmemesi demektir. Cahiliyyet devrinde kocas len bir kadn bir yl beklerdi ve deta ikence ekerdi. slm bunu kaldrm, iddeti makul ller iinde tutmutur. [18]
B) Miras:
lnn malnn bakalarna intikali iki sebep ve baa istinad ediyordu: [20]
A) Kan Hsml:
lnn byk erkek ocuklar vris olurdu. Kadnlar, kzlar ve silah tayamyan ocuklar vris olamazd. Eer byk oul yoksa karde, amca gibi dier erkek kan hsmlarna intikal ederdi. [21]
B) Anlama Ve Akid:
Evld edinme, karde olma veya miras mukavelesi yapmak suretiyle de kiilerin yekdierine vris olmalar mmkn idi. islm, miras zerinde byk deiiklikler getirmitir. [22]
1- irket Akdi
Hz. Peygamber ve sahabenin hayat hikayelerinde, islm'dan nce ortaklk akdinin bilindiini gsteren ifadeler vardr. Hz. Peygamber (a.s.) nbvvetten nce es-Sib b.Ebi's-Sab ile ortaklk etmitir. Mekke'nin fethinde orta kendisine gelince Raslullah ona yle hitab etmitir: Benim ortam idin; hem de ne iyi ortak! Ne anlamazlk karrdn ne de mnkaa![24]
3- Selem Akdi
Pein para ile sonradan teslim edilecek, hali hazrda mevcut olmayan bir mal satn almaktr. Hz. Peygamber Medine'ye geldii zaman, bir iki yllna bu akdi yaptklarn grm l ve zaman belli olsun buyurmular,[26] kk deiiklikler ile devam ettirmilerdir. [27]
4- Borlanma Ve Faiz
Paraya ihtiyac olanlar, paral kimselerden dn alr, muayyen zaman sonunda faiziyle derlerdi. deme, zaman geldii halde yaplmazsa alacakl borluya ya de, ya artr derdi. Borlu u kadar zaman sonra u kadar fazlasyle deyeyim der ve bylece faiz katlanarak devam ederdi.[28] islm faizin btn nevilerini kaldrmtr. [29]
5- Rehin
Borcun denmesini garanti altna almak maksadyle alacakl borludan rehin alrd. Bor denmedii takdirde rehin olarak braklan mal alacaklnn olurdu. slm rehnin bu ekilde maledilmesini menetmitir.[30]
6- Al-Veri ekilleri
eitli al-veri ekilleri vardr, islm bunlardan bir ksmm (karlkl rzaya dayanmayan, mehul bir unsur ihtiva edenlerini...) menetmitir: [31]
C) Borlunun Satlmas:
Roma hukukunda grld gibi, cahiliye raplarmda da borcunu demiyen kimsenin satlmas deti vard, islm bunu da yasaklamtr.[34]
2- Diyet
Taammden ve kasten olmayp hata yoluyle meydana gelen katil hadiselerinde diyet tatbik edilir ve katilin kan hsmlar da demeye itirak ederlerdi. islm bunu ibka ettii gibi amden (kasten) ldrme olaynda da maktuln velisi raz olursa diyeti getirmitir. [37]
2- sbat
Davac iddiasn ahid (beyyine) ile isbata alr, bunu yapamad takdirde davalya yemin teklif ederdi. slm da prensip olarak bu usul benimsemi,[39] ayrca muhakeme usln adaletin ksa srede gereklemesini salayacak ekilde gelitirmitir. [40]
kinci Blm HZ. PEYGAMBER DEVRNDE FIKHIN TEMEL ZELLKLER (FIKIH DOUU) Giri
Hz. Peygamhor (s.a.v.)'in devri, fikh devrelerinin en nemli-sidir. nk vahye dayanan teri' (hkm/kanun koyma) faaliyeti bu devre iinde tamamlanm, sonraki devirlere de temel tekil etmitir. Bu devrede kanun koyma (teri), hkm (kaza) ve fetva verme (ifta) yetkileri, tamamen Hz. Peygamberin elinde bulunuyordu. Fkh kelimesi; itikad, amel ve ahlk konularndan hangisine aid olursa olsun, Kur'an ve snnetten anlalan ve elde edilen bilgileri ifade ederdi. lim kelimesi de ayn manada kullanlrd. Fakh ve limler, Raslullah'n ashab iinden baz kiilerdi ki bunlara da "Kur'n' ezbere bilen ve okuyan "^anlamnda "Kurr" denirdi. [41]
I. Fkhn Devirleri
Hz. Peygamber devini ayrc vasflar bakmndan iki ksma ayrmak gerekir: Mekke devri ve Medine devri.[42]
A- Mekke Devri
Hz. Peygamber M. 610 ylnda vahye muhtab olmu, vazifesi icab en yaknlarndan itibaren teblie ve anlatmaya balam ve 622 ylma kadar Mekke'de kalmtr. Bu mddet iinde (13 yla yakn) Kur'n- Kerim'in te birinden az eksii nazil olmutur. Bu devrede Allah Resulnn teblii daha ok inan ve ahlak sahasna ynelmitir. Zaten ibadet ve hukuk mnasebetler bu iki temel zerine oturmaktadr. Mekke'de fkh hkmleri hem azdr, hem de umm, kll (genel ve temel hkmleri belirtici) bir karakter arzetmektedir.[43]
B- Medine Devr
Hz. Peygamber, Mekke ve yaknlarnda islm'a davet vazifesini byk bir gayretle srdrm, fakat toplumda istedii kkl kltr deiimini meydana getirememitir. Mekkeliler eski iman ve sosyal/siyas dzenlerinden vazgememek hususunda direnmi, Raslullah' davasndan vazgeirmek iin hemen her yola bavurmulardr. On yllk mcadeleden sonra, Allah Tela Peygamberine izin verince Yesrib'e g edildi. Buras onu ve Mek-keli mslmanlar barna basmaya hazrd; Mednet'n-Neb adiyle islm davet ve devletinin yeni merkezi oldu. Medine'de birbirine dm iki Arap kabilesi ile bunlarn ihtilafndan yararlanan yahudiler bulunuyordu. Yeni gelen Mekkeli mslmanlar (muhcirn) ile Medine'nin yerlileri Ensr ve yahudiler arasndaki hukuk ve cemiyet nizam kurulmaya balad. Artk bu gen devletin siyasetini ve bu ekirdek islm cemiyetinin itimai hayatn tanzim edecek kaidelere ihtiya vard. Teri de bu sahalara ynelerek ferd ve itima hayat tanzime koyuldu. Bir taraftan ibadetler, cihad, aile, miras ile alkal, dier taraftan da anayasa, ceza muhakeme usul muamelat ve devletler aras mnasebetlerle ilgili kaideler, esaslar vazedildi. Bunlarn ortaya k devre uygun zellikler arzediyordu: [44]
alnacaktr. c) Hkmn vaz'n gerektiren bir sual veya problem bahis mevzuu olmadan da zaman geldike hkm ve kaide vazediliyordu. Bu ksmda zamann geldiini Sri' (kaideyi vazeden) takdir ediyordu, islm sadece duyulan ihtiyalar karlamak iin deil, yeni bir devlet ve cemiyet yaratmak iin gelmitir. ra, zekt ni-sablar, aile ve ceza hukuku ile alkal baz kaideler bu ksm iinde yer alr. [47]
A) Tedri
Gerek Kur'n- Kerim ve gerekse onun en salam tefsiri ve tamamlaycs olan snnet bir anda indirilmemi ve buyurulma-mtr. Bu iki kaynan teri (hukuk dzenleme) faaliyeti 23 yla yakn bir zaman kaplamtr, islm'n binas bylece basamak basamak, ta ta, tula tula tamamlanrken insanlarn onu daha iyi ve daha kolay anlamalar, renmeleri ve kavramalar salanmtr. Unutmamak gerekir ki, vahyin ilk muhtablan okuma ve yazma ile alakalan az olan, daha ok hafzalarna gvenen arap-lardr. Bylece hukuk inklab sindire sindire yaplm, kltr deiiminin sosyal krizlere meydan vermeden gereklemesi salanmtr. Bu tedri ve hedefe adm adm gidi de birka ekilde olmutur: [49]
B) Kolaylk
Bu devir hkmlerinde gze arpan bir hususiyet de kolaylktr. Kur'n- Kerim'de Allah Tel'nn kullarna glk karmak istemedii, kolaylk ve hafiflik istedii aka ifade edilmitir.[53] Resl-i Ekrem (s.a.) de: Kolaylatrn, gletirmeyin; sevdirin, nefret ettirmeyin buyurmu, mmetine glk olmasn diye baz hususlar emretmemitir.[54] Yalnz bu devre mahsus olmayan kolaylk hususiyetinin baz rnekleri; Hastalk, yolculuk, tazyik, yanlma ve unutma baz hkmlerin hafiflemesi iin mazeret kabul edilmitir. Zaruretler, haram mubah klar kaidesi de ayn esasa dayanr. Kitap ve Snnet ok mkellefiyet getirmemi, teferruatla megul olmamtr. Mkellefiyetler, dinin gayesi olan dnya ve ahiret saadetini temine yetecek kadardr; ne eksik ne de fazla. Peygamberimiz yle buyurmutur: Allah baz eyleri farz klmtr onlar elden karmayn, baz snrlar koymutur onlar inemeyin, baz eyleri haram klmtr onlar ilemeyin, unuttuu iin deil de size acd iin baz hususlarda skt etmitir onlar da aratrmayn, zerine dmeyin.[55]
C) Nesih
Nesih, daha sonra gelen bir hkmn nceki hkm kaldrmas demektir. Sadece bu devrede baz yet ve hadisler dierlerinin hkmn kaldrmtr. Bunun hikmeti ilk mslmanlan tedricen altrmak, terbiye etmek, irad kolaylatrmaktr. Bu konu aada ele alnacaktr. Giri erevesinde verilen bu genel bilgilerden sonra Hz. Peygamber devrinde Fkh daha yakndan ve detayl olarak ele alabiliriz. [56]
gz nne anlrsa sayy daha da arttrmak mmkndr. Nitekim b-nu'1-Arab, Ahkmu'lKur'n isimli eserinde baz hocalarndan unu nakletmitir: "Bakara sresinde bin emir, bin nehiy (yasaklama), bin fkh hkm ve bin haber vardr. Fkh asndan bu sre byk nemi haiz olduu iindir ki tbn mer bu sreyi tam kavrayabilmek iin sekiz ylm vermitir.[63] Ibnu'l-Arab fkh ile ilgili yetlerin tefsirini yapt mezkr eserinde yz be sreden 864 yet zerinde durmu, bunlardan fkh hkmleri karmtr. Bunlarn ou, Kur'n- Kerim'in ba tarflannda yer alan ve Medine'de nazil olmu bulunan otuz civarndaki srede bulunmaktadr. [64]
B) Geli ekli
Bugn, geldii gibi elimizde bulunan mushaf alt yz sayfadr. ou okur-yazar olmayan ilk mslmanlara Kur'n- Kerim toptan gelmi olsa idi bundan iki nemli mahzur doard: a) Ezberlemek, renmek ve olduu gibi korumakta byk glk ekerlerdi, b) Lafzm renip ezberlemeye ynelirler, mana ve hkm zerine yeterince dnme, inceleme ve uygulama imkan bulamazlard. Halbuki inananlara kitab, sevap kazanmak zere dirilerine ve llerine okusunlar diye deil, onu hayatlarnda rehber edinsinler, onunla yepyeni bir kimlik kazansnlar diye gnderilmiti. Bu sebeple yukarda iaret edildii gibi ya hdise zerine sorulan sorulara, yahut da zaman geldii iin Allah'n takdirine dayal olarak bir, on, bazen daha fazla ayet gruplar halinde Hz. Peygambere geliyor, o da mmetine, geldii gibi tebli ediyor, gerektike aklyor ve uyguluyordu. Kur'n- Kerim'in niin toptan deil de para para geldiini mriklerin buna itirazlar vesilesiyle yine Kur'n'dan reniyoruz: Kfre sapanlar "Kur'n bir gelite toptan gelseydi ya" dediler; onu kalbine iyice yerletirmek iin byle (yaptk) ve onu (sana ar, ar okuduk[65] ... Onu insanlara sindire sindire okuyasn diye para para gnderdik ve onu ar ar indirdik.[66] Ondan nce sen (ey peygamber) ne bir kitab okuyabilir, ne de elinle onu yazabilirdin. Byle olsayd haktan sapm olanlar pheye kaplrlard.[67] mealindeki ayet Kur'n- Kerim'in, bir insandan okumam bulunan mm Peygambere, Allah'tan geldiini, beeri bir kaynaktan alnmadm ve yine ou eitim retim grmemi bir mmete tabli edildiini ifade etmekte, ayn zamanda Kitb'm toptan gelmeyiinin bir baka sebebine dikkat ekmektedir. [68]
yine Zeyd b. Sabit'in bakanlndaki bir heyet ana nshay oaltt ve belli merkezlere birer nsha gnderildi. Yaz ve lehe bakmndan bu nshalara uymayan zel nshalar ortadan kaldrld, iaret etmek gerekir ki, burada sz konusu olan farkllklar, ayn manay ifade eden ve eitli blgelere ait bulunan az sayda kelime farkndan ibaret idi ve bu farklla, mmete kolaylk olsun diye Hz. Peygamber rnek olmu, izin vermiti, islm blge farklarm zayflatp Kurey lehesi yaygn hale gelince, geici olarak izin verilen lehe farklar da ortadan kaldrlm oldu.[70]
kaldrlmtr. Hacev burada da nesinden bahsetmenin uygun olmad, ayetin banda gece namaznn, Hz. Peygambere olduu gibibtn m'minlere farz klndna dair bir delaletin bulunmadn ileri srmektedir. 8- Rasul-i Ekrem kabir ziyaretini nce yasaklam, sonra buna izin verilmitir. 9- Namazda nce Kuds'e dnlrken, sonra Kabe'ye ynelin-mitir. Bu tahlil ve tartmalar da gstermektedir ki uygulamada, kelimenin tam manasyle bir nesih olaynn bulunduunu isbat etmek olduka g bulunmaktadr. Geriye kalan bir iki rnei de nceki yanl anlamay dzeltme ve gerekli aklamada bulunma eklinde yorumlamak mmkndr. Durum ne olursa olsun nesih, ancak Raslullah hayatta iken bahis mevzuu olan bir hadisedir. O'nun intikalinden sonra vahiy kesildii iin nesih ihtimali de ortadan kalkmtr; nk Allah ve Rasulu nn koyduu bir hkm bakasnn kaldrmas mmkn deildir. [82]
B) Snnette Nesih
islm'n bnyesinde bulunan kolaylk prensibinin gereklerinden birinin de nesih olduuna, bu sayede ilk mslmanlarm nemli ve kkl bir kltr deimesini arzasz olarak gerekletirme imkan bulduklarna daha nce iaret edilmiti. Bu cmleden olarak Kur'n- Kerim ayetleri arasnda olduu gibi hadisler arasnda, hatta hadisler ile ayetler arasnda karlkl nesihten de bahsedilmitir. Ayet-Hadis aras nesih tartlm olmakla beraber baz hadislerin birbirini neshetmi olmas vakas genellikle kabul edilmi ve bu konuda mstakil eserler kaleme alnmtr.[87]
Snnet'te nesih olay da Raslullah devri zelliklerinden biri olup, daha sonraki devirlerde Snnet'in neshi mmkn deildir. [88]
3- cm
Herhangi bir asrda yaayan mctehidlerin tamamnn bir fkh hkm zerinde ittifak etmeleri manasna gelen icm, mctehidlerin ouna gre ancak Kitab ve Snnet'ten bir delile dayanacaktr; yani bir ayet veya hadisin belli bir hkm ifade ettii, baka bir manaya gelmedii hususunda asrn mctehidleri fikir ve gr birliine varm olacaklardr. Baz fkhlara gre ise icm, byle bir delile dayanmakszn, ictihad ve kyaslarn birlemesi suretiyle de teekkl edebilir. Bu ikinci gr nazari olarak doru gibi grnse de misal bulma konusunda zorlanmtr. Icmn balayc bir delil olmas, mmetin din konularda yanl zerinde ittifak etmiyeceklerini haber veren hadislere ve m'minlerin yolundan ayrlmay knayan ayete[92] dayanmaktadr. Hz. Peygamber (s.a.v.) zamannda herhangi bir ictihad ve yorumun, O'nun tasvibinden gemeden devaml delil (hkm ve davran kayna, dayana) olmas caiz ve mmkn deildir. O'nun yokluunda sahabenin yapt ictihadlar ise geici olarak delil olmakta, huzuruna gelindii zaman O'na arzedilmekte ve ancak tasvibinden sonra delil olabilmekte idi. Bu takdirde ise delil, kyas ve ictihad olmaktan kp Snnet erevesine girecei iin O'nun zamannda sahabenin ictihad ve yorumlarnn devaml delil olamyaca sonucu kendiliinden ortaya kmaktadr. Raslullah'n ahirete intikalinden sonra sahabenin bir konuda ittifak etmeleri mmkn ve vakidir; Ahmed b. Hanbel gibi baz mctehidlere gre yalnzca sahabe devrinde icm meydana gelebilir ve muteber olur. Icm'm ilediimiz devri ilgilendiren taran, Raslullah'm mmeti ittifaka tevik ederek gerektiinde icm eitimi vermesi ve mmetin ittifaknn deerini aklam bulunmasndan ibarettir. [93]
4- Kys
Kitab ve Snnet'te yer alan bir hkmn hangi gerekeye (vasf, illet) dayand bilinir veya ayr bir ictihad ile ortaya karlr (tahricu'l-ment itihad yaplr), sonra ayn gerekeye sahip bulunan, ayn illet ve vasfi tayan bir fiil veya nesneye de ayn hkm verilirse kyas itihad gereklemi olur. Hz. Peygamber (s.a.v) itihada izin verirken, ashabna ictihad eitimi yaptnrken kyas itihadna da izin vermi ve bunun rnekleri o asrda ortaya kmtr. [94]
5- stidlal
Kur'n- Kerim'den ve Snnet'ten, dil bilgisine ve kaidelerine dayamlarak bilgi ve hkm elde edildii gibi bu hkmlerin gerekesine (illetine) dayanmak suretiyle kyas yoluyla da hkm ve bilgi sahibi olmak mmkndr. Bunlarn dnda kalan bilgi ve hkm elde etme yollan istidlal kelimesi ile ifade edilmektedir. Hz. Peygamber ve ashabnn istidlal yolunu kullanp kullanmadklann aratrmak zere bunun balca eitlerini teker teker ele almak gerekecektir: [95]
A) Telzilm
iki hkm arasndaki gerektirme balants (telzm): insanlar nce mantk kaidelerine gre dnm, bu kaidelerin adn koymadan onlan dncesinde kullanmlar, sonra da zaman gelince mantk ilmini ve kaidelerini tesbit etmiler, sistem-letirmi ve tedris eylemilerdir, islm dnyasna mantk ilminin, Emeviler devrinden itibaren Yunan felsefesinin tercmesi yoluyla getii bilinmektedir. Ancak gerek Peygamberimizin ve gerekse ashabnn birok akl yrtme ileminde adn koymadan mantklann kyaslanm kullandklan anlalmaktadr ki, yukarda telzm kelimesiyle ifade edilen akl yrtme ekli tamamen mantklann kyaslanndan ibarettir. Mesel Sa'd b. Muaz'm hakem olduu hadisede yle bir kyas yapt anlalmaktadr: Ben Kurayza mslmanlara kar savamlardr. Mslmanlara kar her savann eli silah tutan ldrlr, kadn ve ocuklar esir edilir. Sonu: Beni Kurayza'mn eli silah tutan ldrlr, kadn ve ocuklar esir edilir. Burada birinci ve ikinci cmleler (mukaddimeler) birer hkm ifade etmekte, bu iki hkm arasnda mezkr sonucu gerektiren bir balant bulunmaktadr. [96]
B) stishab
Sonraki devirlerde hanbeller ve zahirler tarafndan oka kullanlan istishab varl sabit olan bir hkm ve durumun gemite veya halihazrda da var saylmas esasna dayanmaktadr ve eitleri vardr. Raslullah (s.a.v) zamannda mevcut olan istishab eittir: aa) Akl veya hukukun (er'in) varlk (sbut) ve devamna dellet ettikleri eyin var saylmas, var kabul edilmesidir. Mesel mlkiyetin sbutunu gerektiren szn sarfedilmesi zerine bu
hakkn sbutu, borlanma veya itlaf vaki olunca zimmette borcun sbutu, nikh akdi yapldktan sonra kar koca arasndaki helal olma hkmnn devam bu nevi istishaba dayanmaktadr. ab) Akln delaleti ile bilinen asl yokluun (el-ademu'1-asl) hukuki hkmlerde de yok saylmas (istishab): er' (dini-hu-kuki) bir delil bulunmadka, byle bir delile dayal bir deiiklik vuku bulmadka ykmllk de yoktur hkm byle bir istishaba dayanmaktadr. Mesel Kitab ve Snnet'ten bir delil bulunmadka mslmann, altnc bir namaz ile mkellef olmas dnlemez. ac) Baz naslann zelletirilmi, kaytlanm olmas, bazlarnn da Rasulullah zamannda neshedilmi bulunmalar ihtimaline ramen bu ihtimallerin vukuu bilinmedike mezkr naslarla amel edilmesi de bir nevi istishaba dayanmakta, bu nas-lar anlaldklar ve olduklar gibi yrrlkte kabul edilmektedir. Bu nevi istishab (hkme varma yolu) Raslullah zamannda da kullanlmtr; ancak bunlardan ncs daha ziyade as-hab iin sz konusudur. [97]
D) stihsn
Mezhep mctehidlerinin yaad devri incelerken ele alnacak olan istihsan metodu, karlaan iki delilden daha kuvvetli olan tercih esasna dayanmaktadr. Bu metodu gerek Raslullah hayatta iken ve gerekse intikalinden sonra ashabn kullandklar anlalmaktadr. leride daha ounu greceimiz rneklerden biri Hz. Ali'nin kur'a formldr. Yemende erkek, iki hayz arasndaki bir temizlik iinde bir kadnla (criye) birlemiler ve kadn da bundan hamile kalmt. ocuun kime ait olaca konusunda ihtilafa den erkekler Hz. Ali'ye bavurdular, o da yle hkmetti: Aranzda kur'a ekin, kur'a kime karsa ocuu o alr ve dier ahsa, bir tam diyetin (kan bedeli, tazminat) te ikisini der. Bilahare bu hkm Hz. Peygambere iletmiler, O da tasvip buyurmutur.[100] Bu meselede kyas (umumi kaide) ocuun nesepsiz kalmasn, anasnn ocuu olmasn gerektirirken, Hz. Ali, ocuun maslahatn (menfaatini) gznne alarak yukardaki hkme varm ve istihsan metodunu kullanmtr. [101]
E) Istslah
el-Meslihul-mursele terimi ile de ifade edilen istslah metodu kyasa bir cihetten olduka yaknl bulunan bir metoddur. Kyas yapabilmek iin illetin bilinmesine ihtiya vardr, illeti tesbitin yollarndan biri de'mnasebettir, mnasebet illetin (nassa dayal hkmn gerekesinin) hikmet ve maslahata uygun bulunmasdr. Mesel arabn iilmesinin haram klnmasnn illeti sarholuk verme vasfdr denildii zaman bu vasf tayan btn yiyecek ve iecekler yasaklanr, yasaklannca da dinin akl ve hayat koruma hikmeti gereklemi bulunur; u halde sarholuk verme gerekesi, dinin akl ve hayat koruma hikmetine (maksadna) mnasib dmektedir. Byle bir vasfn, dini-hukuki hkmde gereke klndna nas, dar veya geni erevede delalet ederse kyas yoluna gidilir. Muayyen naslardan byle bir mana elde edilemiyor da birok nassm ortaya koyduu, dinin genel maksatlarna baklyor ve buna uygun bulunma esasna gre hkme varlyorsa istislh metodu kullanlm olur. Kur'r- Kerim'in bir mushafta toplanmas, hadislerin resmen toplattrlp yazdnlmas, minarelerin yaplmas, halk cumaya armak iin bir ezan daha (ilk ezan) okutturulmas... bu metoda dayal hkmlere rnektir. Gerek istislh metodu ve gerekse harama giden yolu tkama mahiyetinde olan eddi zeria metodu, Hz. Peygamber'in irad ve eitimi ile yetien ashab tarafndan O'nun yokluunda kullanlm, sonra da dier mctehidlere intikal etmitir. Yeri geldike bu metodlarm gelimelerine
Bunlar Hz. Peygamber'in, mesalih ve mefsidi, fayda ve zarar gznne alp mukayese ederek de hkm ve karara vardn gstermektedir. e) Peygamberimiz (s.a.v.) elerinden Zeyneb b. Cah'n odasnda onun sunduu bal erbetini imi ve bu sebeple orada biraz fazlaca kalmt. Bu durum dier iki einin kskanln tahrik ettii iin aralarnda sozleerek azndan kt bir
kokunun geldiini sylediler, O da bir daha bal erbeti imemek zere yemin etti. Bu hkm ve davran vahiy mahsul olmad, kendi ictihad ve takdirine dayand iindir ki, hadise zerine gelen ayet (vahiy) yle diyordu: Ey peygamber! Elerinin rzasn gzeterek Allah'n sana helal kld eyi niin kendine haram ediyorsun? Allah ok balayan, ok esirgeyendir.[108]
f) Bedir savanda Raslullah (s.a.v.) askeri kuyularn balad yere yerletirmiti. Sahabeden el-Habbb Bunu, vahiy ile mi yoksa ahs gr ve takdirinize gre mi yaptnz diye sordu, vahiy ile olmad cevabn alnca uygun olan kuyular arkamza almamz ve dman susuz brakmanzdr dedi. Hz. Peygamber bu reyi uygun bularak yeri deitirdi. Muhtemeldir ki, Peygamberimiz dman insan d canllara benzeterek onlar nasl sudan mahrum edilemez ise bunlar da edilemez kyasm yapmt, el-Habbab ise sava durumunu ve dmann hayat hakknn bulunmadn gz nne alarak bir baka kyas veya istidlal ile zikredilen grn ileri srd. g) Annem vefat etti, adayp da tutamad orucu var, onun namna ben tutsam olur mu? diye soran kadna annenin bir borcu olsayd da sen onu deseydin borcu denmi olmaz myd buyurdu,kadm evet denmi olurdu deyince Allah'a olan bor denmeye daha layktr dedi. [109] h) Orulu iken eini pnce orucunun bozulduunu zanneden mer'e su ile azm alkalasan orucunun bozulur mu idi? cevabn verdi.[110] ) u rnekler Allah Tel'nn Ona dorudan hkm verme ve kaide koyma selahiyeti verdiini, u konularda dilediin hkm ver ve koy dediim gstermektedir: Hamile kadnlarn ocuklarn emzirmelerini yasaklamak istedim, sonra Bizans ve ran kadnlarnn bunu yaptklar halde ocuklarna zarar vermediini hatrlayarak yasaklamaktan vazgetim.[111] mmetimeglk verecek olmasaydm, her namazdan nce dilerini misvak ile temizlemelerini emrederdim.[112] Raslullah (s.a.v.) mslmanlara hac ibadetinin farz olduunu bildirirken birisi her yl bir kere yapmak farz m diye sormutu, Peygamberimiz yle buyurdular: Evet deseydim her yl haccetmeniz farz olurdu, buna da g yetiremezdiniz. Size bir eyi buyurmadm mddete siz de beni kendi halime brakn, sizden ncekilerin mahvolmas ancak peygamberlerine durmadan gelip idip soru sormalar yznden olmutur.[113] Mekke'nin aac kesilmez, otu yolunmaz buyurduklar zaman Abbas Mekke ayr (izhir) mstesna demi, Peygamberimiz de bunu tasvib ederek tekrarlamlardr.[114] Yasaklama teferruatna kadar vahiy mahsul olsayd bir sahabinin sz zerine mezkr istisna yaplmazd. Hayber'in fethinde akam olunca askerler ocaklar yakm ve kazanlar zerine koymulard. Hz. Peygamber ne piireceklerini sorunca ehl eek eti cevabn verdiler. Bunun zerine kazanlar dkn ve krn buyurdu. lerinden birisi iindekini dkn y-kasak olmaz m diye sorunca bu da olur cevabn verdiler.[115] Raslullah (s.a.v.) yirmi yllk peygamberlik hayatnda sadece alc-verici bir cihaz gibi kalmam, Kur'n- Kerim'i tefsir, tatbik, temas etmedii meselelerin hkmlerini teri, anlamazlk sonucu hkmne mracaat edenler arasnda hkm, islm devletini tesis ve idare ... gibi bir ksm itihada mstenid tasarruflarda bulunmutur. Ancak O'nun itihadnn, isabetsiz olduu takdirde Allah tel tarafndan tashih edilmek gibi bir imtiyaz vardr. nk O, insanlara iyi rnek olmak,[116] neyi emretmise tutulmak ve neyi yasaklamsa terkedilmek [117]zre gnderilmi, kendisine itaatin Allah'a itaat olduu bildirilmitir.[118]
B) Sahabenin tihad
aa) Hz. Peygamberin Huzurunda iken Sahabenin itihad Raslullah (s.a.v.) muasr olan mslmanlar iin dinin iki kayna vard: Kitap ve Snnet. Ancak bu iki kaynan anlalmas ve tatbikat ile temas etmedii hkmler boluunun doldurulmas yine de itihad gerekli klyordu. Hz. Peygamber, din ve hayat bir zaruret olan ietihad mevzuunda da ashabn yetitirmek, onlara rehberlik etmek iin, gerek huzurunda ve gerekse gyabnda ietihad etmelerine izin veriyor, hatta onlar tevik ediyordu.[119] Geri ...bir eyde anlamazla derseniz onu Allah ve ra-slne gtrn...[120] ayeti vard
[121]fakat bu, itihad menetmiyor ancak neticenin Raslullah'a arzm gerekli klyordu. Nitekim mezkr yetin tefsirinde Cessas unlar kaydetmitir: Raslul-lah'm hayatnda kyas ve re'ye bavurmak ve hdiseleri benzerlerine gre hkme balamak iki durumda caiz ncsnde ise gayr-i caizdir: Caiz olanlar 1) Raslullah'tan uzakta bulunduklar durum; Muaz hadisi bunu ifade etmektedir. 2) retmek ve denemek iin Hz. Peygamberin onlara itihad emrettii durum. Ukbe b. Amir'in rivayetine gre Raslullah'a iki davac gelmi, O da: Ukbe, aralarndaki davay hkme bala. buyurmutu "Ukbe: Siz burada iken nasl hkmederim, ey Allah'n rasl? deyince de u cevab vermilerdir: Aralarnda hkmet; isabet edersen sana on sevap, hata edersen bir sevap vardr. Caiz olmayan durum: O'nun huzurunda mstakil olarak ve O'nun tasvibine sunmakszm ietihad etmektir.[122]
Hz. Peygamber (s.a.v.) devrinde fetva vermekle mehur on drt sahabi vardr: Ebi Bekir (v. 13/634), mer (v. 23/643), Ali (v.40/660) Abdurrahman b. Avf (v.32/652),bn Mes'ud (v. 32/652), Ebu Musa'l-E'ar (v. 44/664), Mu'z (v. 18/639), Ubey b. Ka'b (v.21/642), Zeyd b. Sabit (v. 45/665), Osman (v. 35/ 655), bn Abbas (v. 68/687), bn mer (v. 74/693), bn Amr (v. 65/684) ve Aie (v.58/677)[123]
Bunlardan yalnz Ebu Bekir, Raslullah'm huzurunda fetva verirdi. [124] Hz. Peygamberin huzurunda ashabn itihadndan rnekler: a) Hz. Peygamber Muz' kad olarak Yemene gnderirken ne ile hkmedeceini sormu, Muz da Kitap ve snnetten sonra Reyimle ietihad ederim demiti. Bu cevap Reslullah tarafndan tasvip edilmitir. b) Sahabeden Maiz, Raslullah'm huzurunda kere zina aptn ikrar edince Ebu Bekir: Eer drdnc defa ikrar edersen Raslullah seni recmeder. demitir.[125]
Bu, her ikrarn bir ehadet yerine geeceim ifade eden bir io tihaddr.
c) Orulu olduu halde arzulayarak karsn pen Hz. mer, Raslullah'a gelerek: Ey Allah'n rasle, fena bir i yaptm, orulu olduum halde kanma ptm. demi ve aralarnda u konuma gemitir: Sen oru iken suyu azna alp alkalayarak geri karsan bir ey olur mu? Hayr, bunun oruca bir zarar yoktur. O halde fena i bunun neresinde?[126] Bu hdisede Hz. mer'in dorudan doruya hkm sormadm, nce, yapt fiilin orucu bozduu hkmne ictihad ile vardn sonra bunu Hz. Peygamber'e arzettiini, Raslullah'm da kendisine kyas yoluyla bir ictihad dersi verdiini gryoruz. d) Bedirdeki mevzilenme yeri mevzuunda el-Habbb'm itihadn daha nce zikretmitik. e) Namaza ne ile davet edilecei Hz. Peygamber (s.a.v.) ile ashab arasnda istiare mevzuu olmu, sanayiler kendi rey ve iti-hadlann bildirmiler, sonunda Abdullah b. Zeyd'in (v. 63/683) ryasna uygun davet ekli (ezan) vahy ile tasdik edilmitir.[127] f) Muharebede katledilen dmann eyas ldrlen gaziye ait olduu iin Ebu Qatde (v. 54/674) byle bir eyay taleb etmi, onun hakk olan eylere el koymu bulunan birisi de Hz. Peygamberden bu eyann kendisinden alnmamasn, gazinin baka bir ekilde memnun edilmesini istemiti. Mecliste bulunan Eb Bekir: Allah ve rasl yolunda kendini lme atarak arslanlar gibi arpan bir kimsenin bu mkafattan mahrum edilemiyecei kanaatini izhar etmi, Raslullah da onu tasdik eylemitir.[128] bb) Hz. Peygamberden ayr bulunduklarnda Sahbe'nin itihad:
Sava, kaza, retmenlik gibi i ve vazifeler sebebiyle Hz. Peygamber (s.a.v.)'den uzakta bulunan ashab, kitap ve snnetin aka temas etmedii hadiseler karsnda kaldka itihada mracaat ediyor, frsat bulduklar zaman reylerim Raslullah'a arzede-rek tashih veya tasdikini temin ediyorlard.[129]
a) Muaz b. Cebel bir vazife ile Yemen1 e gnderilirken Hz. Pey-gamber'in suali zerine kitap ve snnette bulamad hkmleri ictihadyle elde edeceini sylemi ye Rasl un msaadesine hatta honutluuna mazhar olmutu.[130] b) Ahzb Muharebesi irin akabinde (5/627) Raslullah: Hibir kimse Benu Kurayza ya varmadan ikindi namazn klmasn. diye ilan ettirmiti. Hedefe yarlamadan ikindi namaznn vakti daralmca sefere itirak eden ashb iki ksma ayrlm; bir ksm bu szden maksad oraya bir an nce yetimemizdir; yoksa ikindi namaznn vakti iinde klnmamas deildir diyerek szn mana ve maksadn nazar- itibra alm ve ikindiyi zaman iinde yolda klmlar, dier grup ise lafza uyarak oraya varlmadan ikindinin klnmamas emredildi, vakit ksa bile biz yolda klmayz demi buna gre hareket etmilerdi. Bilhare bunu Raslullah'a arzettiler, O, her iki grubun da grn ho karlad.[131] c) Yolculukta su bulamayan iki sahb teyemmm ederek namazlarn kldlar; biraz gidince su buldular, birisi abdest alp namaz yemden kld. Dieri yeniden klmad. Sonradan durumu Reslullah'a bildirince yle buyurdu: Sen iki defa sevap aldn; senin de yaptn snnete uygundur ve kldn (tek) namaz sana kfidir.[132] d) Beni Kurayza, Ahzab savanda mslmanlara hyanet etmi ve anlamay bozmulard. Savatan sonra mslmanlar duruma hkim oldular, Beni Kurayza kendilerine yaplacak uamele konusunda Sa'd b. Muaz' hakem kldlar. Sa'd, eli silah tutan erkeklerin katledilmesine, kadn ve ocuklarnn ise esir edilmelerine hkmetti, bunun zerine Raslullah (s.a.v.) onlar hakknda Allah'n hkm ile hkm verdin buyurdu.[133] Sa'd bu hkmde kyas itihadm kullanm, hyanet eden ve antlamay bozanlarn fiilini, devlete bakaldran aslere, yahut sava esirlerine kyas etmitir. e) Bir seferde Ammr b. Ysir ihtilm olmu ve uyannca btn vcudunu toprak zerinden geirmek suretiyle teyemmm etmi ve namazn klmt. Beraberinde bulunan mer ise bu ekilde teyemmm etmemi ve namazn da klamamt. Seferden dnnce durumu Raslullah'a anlattlar, Peygamberimiz dirseklere kadar ellerin ve kollarn, ene altna kadar yzn toprakla meshedilmesi eklinde yaplan teyemmmn yeterli olduunu, toprakta yuvarlanmaya gerek bulunmadm ifade buyurdular.[134] Bu ictihadda Ammr, teyemmm su ile ykanmaya benzetmi (kyas etmi) ve btn vcudu kaplamas gerektiine hkmetmiti. mer (r.a.) ise kadnlara dokunmu ve su bulamam iseniz temiz toprakla teyemmm edin mealindeki yeti (Maide: 5/6) cins birleme durumuna varmadan okama olarak anlam ve cnb olan iin teyemmmn yeterli olmayacana, ykanmann gerekli bulunduuna hkmetmiti. f) Bir seferde Ammar b. As ihtilm olduu iin teyemmm etmi ve komutan sfatyle cemaate imam olarak namaz kldrmt. Seferden dnnce hadiseyi Hz. Peygambere aktardlar, teyemmmn uygun buldu, fakat imam olmasn ho karlamad. Bu ictihadda Amr, tek bana olann halini imamn hali ile bir tutmu, Hz. Peygamber ise bu kyasn uygun olmadna iaret buyurmulardr.[135] g) Sahabeden Eb-Said el-Hudr bir grev yolculuunda, akrep sokmu bir mriki Fatiha sresini okuyup fleyerek tedavi etmi ve karlnda birka koyun almt. Yol arkadalarndan bir ksm bunun caiz olup olmad konusunda tereddt geirmiler ve dnnce Raslullah'a sormulard; Peygamberimiz bunu tasvib ettiler.[136] Hz. Ali Yemen'de iken kendisine bir ocuun babas olduklarn iddia eden kii gelmiti. Hz.AIi aralarndan birisini semek zere kuraya mracaat etti, ocuu kuray kazanana verdi, dier ikisine de ocuu alann te iki diyet miktar demesine hkmetti. Bu hkm Hz. Peygamber'e iletildii zaman ok memnun olmu ve glmlerdir.[137] Bunlar ve benzeri rneklerle vardmz neticeye gre Raslullah hayatta iken gerek kendileri ve gerekse izinleriyle ashab tarafndan ietihad hareketi balatlm, ri'in kontrol altnda yrtlm, messese olarak Allah ve raslnn tasdikine bal olmutur. [138]
Drdnc Blm Hz. PEYGAMBER DEVRNDE FRU (bdet Ve Hukuk) I. Mekke Dnemi
Raslullah'n yaad Fkh Devresi, Mekke ve Medine dnemlerine ayrlr. Birinci dnemde inan, dnce ve ahlk prensiplerine daha ok nem verilmi, gelen
ayetlerin ou bu konularla ilgili olmutur. Pkh'n gerek ibadet ve gerekse hukuk ksmlarn konu alan ayetler ise daha azdr. Hicretten nce olup Mekke dnemine ait bulunan, fakat hangi ylda konduu belli olmayartba-lca hkmler unlardr:
1. Daha nce araplar arasnda yaygn bulunan kz ocuklarn ldrme detinin kesin olarak yasaklanmas.[139] 2. Allah adna hkm uydurarak kendilerine yasak ettikleri temiz yiyeceklerin helal klnmas. [140] 3. u ayetlerin ihtiva ettii hkmler: De ki: Bana vahyolunanda (Kur'an'da), onu yiyecek kimse iin le veya aktlm kan, yahut domuz eti ki pisliin ta kendisidir ya da Allah'tan bakas adna kesilmi bir hayvandan baka haram edilmi bir ey bulamyorum. Ama kim aresiz (darda) kalrsa hakka tecavz etmemek ve snrn amamak zere (bunlardan yiyebilir) nk Rabbin balayan ve esirgeyendir.[141] De ki: Geliniz Rabbinizin size neyi haram kldn okuyaym: O'na hibir eyi ortak komayn, ana-babaya iyilik edin, fakirlik korkusuyla ocuklarnz ldrmeyin; sizin de onlarn derzkn biz veririz. Ktlklerin ana da gizlisine de yaklamayn ve haksz yere Allah'n yasaklad cana kymayn. te u size anlatlanlar Allah (emir ve) tavsiye etti. Umulur ki dnp anlarsnz. Erginlik ana eriinceye kadar yetimin malna, sadece en gzel bir maksatla yaklan; l ve tarty dzgn yapn. Biz herkese ancak gcnn yettii kadarn ykleriz. Sz sylediiniz zaman, yaknlarnz dahi olsa adaleti gzetin; Allah'a verdiiniz sz tutun. te Allah size iyice dnesiniz diye bunlar emretti.[142] zerine Allah'n gnahtr...[143] ad anlmadan kesilen hayvanlardan yemeyin; nk onu yemek
1. Namaz
Be vakit namaz farz klnmadan nce Peygamberimiz (s.a.v), peygamberlik geldii gnlerden itibaren sabah ve akam olmak zere gnde iki vakit namaz klmtr. Bu arada kendisine gece namaz da farz klnm, sonra bu namaz gecenin te biri kadar bir mddete indirilmitir. Garanik hadisesi bazlarnca yanl anlalm ve nakledilmi olmakla beraber, Kur'n- Kerim'in baz ayetleri okununca secde etmenin, hicretten nce gerekli klndn gstermektedir. Hz. Aie'den nakledilen Farz namazlar nce ikier rek'at eklinde farz klnd, sonra yolcunun namaznda bu say deitirilmedi, yolcu olmayann namaznda ise ikier rek'at arttrld.[145] eklindeki rivayet de namazn hicretten nce, azdan oa doru arttrlarak farz klndna delalet etmektedir.[146]
2. Be Vakit Namaz
Be vakit namazn mira hadisesi ile birlikte farz klndnda ittifak vardr. Mira da hicretten bir yl nce vaki olduuna gre btn mslmanlann klmakla ykml bulunduklar be vakit namazn hicretten bir yl nce farz klnd ortaya kmaktadr. Mira gecesini takip eden gnlerde Cebrail gelip Hz. Peygamber ile'birlikte bir gn be vakit namaz ilk vakitlerinde, ikinci gn ise son vakitlerinde klm ve bylece namazlarn vakitlerinin balang ve sonunu aklamtr.[147]
abdesti ve teyemmm anlatan yetin Medine'de nazil olduu kesin olarak bilinmektedir. Buna kar baz hadislerde, daha Mekke dneminde iken abdestten bahsedildii ileri srlm[149] bazlar da abdestin Mekke dneminde tevik edildiini (mendub olduunu) Medine'de ise farz klnd ileri srerek bu iki gr uzlatrma yoluna gitmilerdir, ileride geliinden bahsedilecek olan abdest ve teyemmm ayetinin meali yledir: Ey iman edenler! Namaz klmaya kalktnz zaman yzlerinizi, dirseklerinize kadar ellerinizi ve balarnza meshedip, topuklara kadar ayaklarnz ykayn. Eer cnp oldunuz ise boy abdesti aln. Hasta, yahut yolculuk halinde bulunursanz, yahut biriniz tuvaletten gelirse, yahut da kadnlara dokunmusanz (cins temas yapmsanz) ve bu hallerde su bulamamsamz te-nz toprak ile teyemmm edin de yznz ve (dirseklere kadar) ellerinizi onunla mesnedin...[150] Bu yet Medine'de nazil olmutur;ancak bu vaka, abdest ve gusln de Medine de farz klndn gstermez. Yukarda geen deliller bu iki ibadet hazrlnn Mekke dneminde de mevcudiyetini gsterdiine gre burada zikredilmelerinin sebebi, bilinen abdest ve gusln sebeplerini toplu olarak bildirmek ve Medine'de bu ayet ile bildirilen teyemmmn __sebebi ne olursa olsun hem abdest, hem de gusl yerine getiini anlatmaktr. Giysilerini teiniz tut[151] mealindeki ayet namaz klabilmek iin elbiselerin necaset saylan eylerden temizlenmi bulunmas grektiini ifade etmektedir ve Mekke'de nazil olmutur. Yine Mekke dneminde Hz. Peygamber Kabe Mescidinde namaz klarken mrikler tarafndan zerine hayvan ikembesinin pislii atlm, sonra Hz. Fatma gelip bunu temizlemiti. u halde necasetten taharet Mekke dneminde farz klnm bir ibadet hazrldr. [152]
4. Cuma Namaz
Mslmanlar Medine'ye hicret etmeye balaynca Hz. Peygamber (s.a.v.), ensara islm' retmesi iin Mus'ab b. Umeyr'i grevlendirmi, Mus'ab'm talebi zerine de cuma namazm kldrmas iin izin vermiti. Kendileri henz Medine'ye hicret etmeden burada cuma namaz klnd iin bu ibadetin balangc da Mekke dnemine Taslamaktadr. [153]
2. Ezan:
Medine'de hicretten hemen sonra mslmanlan be vakit namaza davet etmek iin bir are aranm, Raslullah (s.a.v.) ashab ile bu konuyu istiare etmitir. Hristiyanlar gibi an alnmas, yahudiler gibi boru ttrlmesi, ate yaklmas vb. vastalar teklif edilmi ise de Peygamberimiz bunlar beenmemi ve meclis dalmtr. Hazrec kabilesinden Abdullah b. Zeyd isimli zat ryasnda bir kiinin ezan okuyarak namaza davet ettiini ve kamet getirerek de cemaate ardn grm, uyannca ryasn Raslullah'a anlatmtr. Raslullah Bu ilh bir ryadr buyurduktan sonra sesi msait olan Bill'e emretmi, Bill'in Peygamber Mescidine yakn ykseke bir evin stnde balatt ezan- Muhammedi, kyamete kadar, dalga dalga dnyaya yaylmak zere gzel bir snnet ve iar olmutur, ilk ezam duyunca koarak gelen Hz. mer de ayn ryay grdn ifade etmitir.[155]
3. Nikh:
Cahiliye devrinden bahsederken yaptklar evlenme akdi eitlerine de temas etmitik.Islm dini bunlar iinden bugn bildiimiz evlenme akdi eklini ibka etmi ve gerekli slhat yapmtr. Hicretin birinci ylnda Abdurrahman b.Avf evlendii zaman Peygamberimiz kendisine Eine mehir olarak ne verdin diye sormu, o da Bir ekirdek altn demitir (bir gramdan biraz fazladr). Peygamberimiz bu cevab aldktan sonra Bir koyun keserek bile olsa bir de ziyafet ver buyurmutur.[156] Mehir, dn ve ziyafet gibi unsurlar ile balayan aile messesesinin kuruluu ve slh, eitli zamanlarda gelen e saysnn snrlandrlmas, karlkl haklarn tesbiti, anlamazlklarn zm gibi hkmlerle tamamlanarak devam etmitir. [157]
4. Cihad:
Mslmanlar nce Habeistan'a, sonra da Medine'ye hicret ettikleri halde Mekkeli mriklerin zulmnden kurtulamamtar, bilhassa Mekke'de kalan kadn, ocuk ve yallar, eitli tazyik ve ikencelere maruz kalmlard. Mrikler bununla da yetinmiyor, slm'n yaylmasn nlemek iin ellerinden geleni geri koymuyorlard. Bylece zulm ortadan kaldrmak, din ve vicdan hrriyetini salamak iin dmann saldrsna kar koymak kanlmaz hale gelmi, ashab da bunu srarla taleb eder olmutu. Allah Tel: Kendilerine kar sava alanlara, zulme uram olmalar sebebiyle mukabele etme konusunda izin verildi, phe yok ki Allah onlara yardm etmeye hakkyla kadirdir.[158] buyurarak mslmanlarm savamalarna izin verdi. Daha sonra gelen ayetler savan amacna da k tutuyordu: Fitne tamamen yok oluncaya ve din de yalnzca Allah iin (benimsenir) oluncaya kadar onlarla savan. Fitne karmadan vazgeerlerse, zalimler ve ar gidenler hari, saldrma ve dmanlk yoktur. Haram aya karlk haram aydr.lenen sulara karlk da ksas vardr. Kim size saldrrsa siz de ona misilleme lsnde saldrn. Allah'tan korkun; biliniz ki Allah saknanlarla beraberdir.[159] Size ne oldu da Allah yolunda ve "Rabbimiz! Bizi, halk zalim olan ve ehirlerden kar, bize tarafndan bir sahip gnder, bize kalndan bir yardmc yolla" diyen zavall erkekler, kadnlar ve ocuklar urunda savamyorsunuz?[160] Bu izinle balayan cihad, gerekesi bulunduka kyamete kadar srmek zere meru klnm, Peygamberimiz on yllk Medine hayatnda yirmi be civarnda byk, kk gaza yapmtr. [161]
5. Belediye Nizam:
nsanlardan alrken lp tarttklarnda tam, onlara vermek iin lp tarttklarnda ise noksan yapan hilekrlara yazklar olsun![162] mealindeki ayetler, ounlua gre Mekke'de, bazlarna gre ise Medine'de nazil olmutur ve bu ayetleri ihtiva eden sre, Medine'de gelen ilk sredir. Bu rivayete gre belediye nizamnn temeli de Medine'de ilk yldan itibaren atlm olmaktadr. [163]
kinci Yl 1. Oru:
Daha nceki mmetlere de farz klnd Kur'n- Kerim1 de bildirilmi olan Ramazan orucu, muhtemelen Hz. smail ve babas brahim eriatinden kalm bir gelenek olarak araplarca tannr, baz kimseler bu ayda oru tutarlard. Peygamberimiz de bu ayda Hira dana ekilir, burada ibadet ve tefekkr ile megul olurdu. Nitekim byle bir ramazan aynda kendisine ilk vahiy gelmi ve Kur'n- Kerim'in nzul balamt. Medine'ye hicret edince, burada yahudilerin Aura orucu tuttuklarm gren Raslullah, biz bunu tutmaya onlardan daha lykz buyurarak mezkr orucu vacib klmt. Sonra aadaki ayetler gelerek Ramazan orucunu mslmanlara farz kld ve aura orucu mecburiyetini kaldrd: Ey iman edenler! Sizden ncekilere yazld gibi oru size de yazld (farz klnd); umulur ki korunursunuz. Oru size sayl gnler olarak yazld. Sizden her kim hasta, yahut yolcu olursa, tutamad gnler kadar dier gnlerde oru tutar... Ramazan ay, insanlara yol gsterici ve doruyu eriden ayrmann ak delilleri olarak Kur'n kendisinde indirilen aydr. Sizden her kim hilali grrse oru tutsun...[164]
2. Bayram Namazlar:
Medine'de halkn elenip neelendii iki gnleri vard. Peygamberimiz buray terif ettikten sonra Allah bunlarn yerine size daha iyi ikisini verdi; ftr bayram ve kurban bayram buyurarak bu iki bayram koydu ve halka bayram namazlarn kldrd.[165]
3. Ftr Sadakas:
Ramazan ve bayramda fakirleri sevindirmek ve geimlerine katkda bulunmak zere lkemizde fitre diye bilinen ftr sadakas yine ayn ylda Peygamberimiz tarafndan konmutur. [166]
4. Kurban:
Peygamberimiz namazgahta, halka kurban bayram namazn kldrdktan sonra hazrlad iki boynuzlu koun birisini kendisi ve ailesi iin, dierim de mmeti iin kurban etti, sonra da
Allah'm bu sendendir ve sanadr dedi.[167] Hz. brahim'in geirdii byk imtihandan sonra Allah'n ltfettii ko kurbann da hatrlatan bu ibadet bylece slm'da devam etmi oluyordu. [168]
5. Zekat:
bnu'1-Esir, zektn hicr dokuzuncu ylda farz klndn kesin olarak ifade etmitir. Ancak daha hicr beinci ylda Peygamberimize gelen Dmam b. Sa'lebe (Bu sadakay) zenginlerimizden alp fakirlerimize datman sana Allah m emretti? sorusu ile zekattan bahsettiine gre bu ibadetin daha nce farz klnd anlalmaktadr. Ibnu'l-Esir'in bahsettii olay, muhtemelen memurlar tayin edilerek zektn devlet tarafndan toplanmaya ve dalmaya balanmasdr.[169] Kays b. Sa'd Raslullah bize, zekt yeti inmeden nce fitr sadakasn emretti demitir. Kastedilen ayet ise Mallarndan, onlar temizleyecein ve ruhlarn yceltecein bir sadaka (zekt) al mealindedir.[170]
6. Kblenin Deitirilmesi:
Mslmanlar Mekke dneminde namaz klarken Kuds'teki Beyt-i Makdis'e yneliyor, Kabe'yi de nlerine aldklar iin ayn zamanda hem Kabe'ye, hem de Beyt-i Makdis'e dnerek namaz klm oluyorlard. Medine'ye hicret edince bu imkan ortadan kalkt ve yalnzca Beyt-i Makdis'e ynelerek namazlarn kldlar. Araplar yllardan beri Kabe'yi mukaddes biliyor, oraya hrmet ediyorlard, namazda da oraya ynelmek isterlerdi. Ancak ilk kbleye ynelerek namaz klmann da hikmetleri vard; bir yandan ii henz putlarla dolu olan Kabe'ye ibadette ynelmemek suretiyletevhid korunuyor, mrik araplara muhalefet edilmi oluyor, dier yandan yahuderin gnl slm'a sndrlyordu. Bu geici hikmetlerin mddeti dolunca mslmanlar altrlarak Kabe'ye yneltildiler; nce Dou da Bat da Allah'ndr. Nereye dnerseniz Allah'n yz (zat) oradadr...[171] buyurularak uraya veya buraya ynelmenin bir sembol olduu, gnllerin yneldii varln bir tek olup asla deimedii anlatlm oldu, sonra da Biz senin yznn ge dou evrilmekte olduunu gryoruz. Hemen seni, honut kalacan bir kbleye doru dndryoruz; yzn artk Mescid-i Haram tarafna evir. (Ey mslmanlar) siz de nerede olursanz olun, yzlerinizi o tarafa evirin... buyurularak mslmanlarm ebed kbleleri belirlenmi oldu. Bu olay hicr ikinci yln Receb aynda vukubulmutur.[172]
7. Ganimetler Ve Taksimi:
islm'dan nce araplar savata ve talanda elde ettiklerini g ve soy esasna gre datrlar, aslan paym da kabile reisleri alrd, islm savan sebeplerini makul ve ebed boyutlara indirdii gibi sava ganimetlerine de adil bir ekilde paylama esasn getirdi. Hicretin birinci ylnda snr boylarna gnderilen ilk aknc grubu, Abdullah b. Cah'm grubu idi. Aknclar bu hareket esnasnda ganimet elde etmiler ve komutan Abdullah ganimeti bee ayrm, bete birini Raslullah'a getirmi, geri kalan ksmn gazilere eit olarak paylatrmt. kinci yl Bedir savanda gelen ayet, Abdullah'n bu itihadn tasvib ediyor ve ilk dzenlemeyi yapyordu: Eer Allah'a ve hak ile batln ayrld gn, iki ordunun birbiri ile karlat (Bedir) gn kulumuza gnderdiimiz eye iman ediyorsanz, bilin ki, ganimet olarak aldnz herhangi bir eyin bete biri Allah'a, Raslne, O'nun akrabasna, yetimlere, yoksullara ve (yolda kalm) yolculara aittir. Allah her eye hak-kyle kadirdir.[173] Enfl sresinin banda Allah ve Raslne ait olduu bildirilen enfali de mfessirlerin ou, ganimet manasna almlardr. u halde nce her ey gibi ganimetin de Allah ve Raslne ait olduu bildirilmi, sonra da yine Allah'n iradesi ve Raslnnrzas ile bunun nasl datlaca aklanm olmaktadr. Buna gre ganimetin bete drd gazilere datlmakta, bete biri de yine be ksma ayrlarak ayette saylan snflara verilmektedir. Allah ve Raslne ait olan ksm Raslullah tarafndan alnr ve pek az ailesine, ou ise muhta mslmanlarm ihtiyalarna sarfedilirdi. Raslullah'm akrabasna ayrlan hisse (bete birin bete biri) mahrum edildikleri zektn bedeli idi. Bilindii zere O'nun yaknlarnn muhta olsalar dahi zekat almalar caiz deildir. Hicr ikinci ylda vukubulan Bedir sava ile balayan sava hkmleri Uhud ve onu takip eden dier savalarda tamamlanarak devam etmi ve bu hkmler mkemmel bir Devletler Hukuku'na temel tekil etmitir. [174]
nc Yl 1. Miras Hkmleri:
slm'dan nce araplar kzocuklarna mirastan hisse vermezlerdi, miras erkek ocuklara kalrd, bunun dnda mal braklmak istenen kimseler iin vasiyet edilirdi. Buharnin bn Abbas'tan u rivayeti miras hukukunun tarihine de k tutmaktadr: Mal erkek ocua ait idi, ana-babaya vasiyet yoluyla mal braklrd, Allah Tel bu uygulamadan diledii ksm neshede-rek kaldrd, erkee iki kadn hissesi kadar verdi, ana-babadan her birine altda bir ve baz durumlardaanaya te bir verdi, karya sekizde veya drtte bir, kocaya ise yar veya drtte bir verdi.[175] Buhar'nin bahsettii deilik yle gerekleti: Hicr nc ylda, Uhud savandan sonra, ensrdan Sa'd b. er-Rabi'nin ei Peygamberimize gelerek Ya Raslallah u iki kz, Uhud'da sizin maiyetinizde ehit olan Sa'd'in kzlardr, amcalar bu ikisinin maln ellerinden ald? dedi. Hz. Peygamber (s.a.v.): Bu konuda Allah hkmn verecektir. buyurdu. Bunun zerine Allah ocuklarnz in miras hakknda size unu emir ve tavsiye eder...[176] mealindeki uzun miras yetleri geldi. Peygamberimiz ocuklarn amcalarna birini gnderip artt ve kendisine ylebuyurdu: Sa'd'in iki kzma mirasn te ikisini ver, analarna sekizde bir ver, geri kalan mal da senin hakkmdr.[177] Miras hukukunun byk blm bu yetlere dayanmaktadr. Geri kalan hkmleri de,daha sonra gelen birka yet ile hadisler ve ictihad tamamlamtr. [178]
2. Boanma:
Bu yl iinde boama hkmleri konmu ve Talak ismini tayan sre inmitir: Ey Peygamber! Kadnlar boamak istediiniz zaman onlar iddetleri iinde (iddetlerini gzeterek) boayn ve iddeti iyi hesap edin. Rabbiniz Allah'tan korkun. Apak bir hayaszlk yapmadka onlar evlerinden karmayn, onlar da kmasnlar...[179] Hz. Peygamber (s.a.v.)'in ei Hafsa'y boamas, sonra da Cebrail'in brakmamasn tavsiye etmesi zerine geri dnmesi (rec'at) bu srenin nzul sebebi olarak gsterilmitir.[180] Daha sonra dier srelerde ve hadislerde boama ile ilgili birok hkm gelmi, Allah'n sevmedii, fakat zaruret halinde bavurulmas gereken bu tasarruf detaylaryle anlatlmtr. [181]
2. Recm Cezas:
Yahudi bir erkek, yine yahud bir kadnla zina ederken yakalanm ve Hz. Peygamber'e getirilmilerdi. Peygamberimiz sululara, kendi dinlerine gre cezalarnn ne olduunu sormu, onlarn yalan sylemeleri zerine Abdullah b. Selm'n yardm ile Tevrat'ta mevcut recm hkmn bulmu ve sululara uygulamt. Ayn hkm, snnete dayal icm ile islm'a da
3. Araz Ikt':
Hz. Peygamber (s.a.v.) hicretin ilk ylnda muhacirlere, Medine evlerim kta eylemi; yani bakanlk sfatna dayanarak bedelsiz tahsis eylemiti; fakat bu ikta, evin mlkiyetini deil, intifa hakkn vermekten ibadet idi. Drdnc ylda ezZbeyr b. el-Avvm'a vererek balatt toprak kta ise mlkiyeti intikal ettiren bir iktadr. Nitekim Hz. Esma'nm, Buhar'de yer alan Zbeyr'in arazisinden ki bunu ona Raslullah ikta eylemitihayvan yemi hurma ekirdei tardm...[184] eklindeki ifadesi de arazinin ona intikal ettiini gstermektedir.
4. Teyemmm ile ilgili tamamlayc hkmler ve ay tutulmas sebebiyle namaz da drdnc ylda meru klman ahkm arasndadr. [185]
7. Hac Ve Umre:
Hac ve umre ibadetleri, slm'dan nce de bilinen ve araplarca yaplan bir ibadet idi. Bu ibadetin Hz. brahim zamanna kadaruzandn gsteren ayetler vardr: Bir zamanlar ibrahim'e evin
(Kabe'nin) yerini hazrlam ve ona (yle demitik): Bana hibir eyi e tutma; tavaf edenler, ayakta ibadet edenler, rku ve secdeye varanlar iin evimi temiz tut. nsanlar iin hacc iln et ki, gerek yaya olarak ve gerekse, nice uzak yoldan gelen yorgun argn develer zerinde, kendilerine ait bir takm faydalar yakinen grmeleri, Allah'n kendilerine rzk olarak verdii kurbanlk hayvanlar zerine belli gnlerde Allah'n ismini anmalar (kurban kesmeleri) iin sana (Kabe'ye) gelsinler. Artk ondan hem kendiniz y ey in, hem de yoksula, fakire yedirin. Sonra kirlerini gidersinler; adaklarn yerine getirsinler ve o eski evi tavaf etsinler[193] Araplar, Hz. brahim'in rettii hac ibadetini ksmen deitirmiler; Arefe vakfesini, Safa ile Merve arasnda Sa'yi terketmiler, hac aylarm da ilerine geldii gibi ayarlamlard. Hicretin drdnc ylnda hac farz klnm olmasna ramen Hz. Peygamber ancak onuncu ylda mehur veda haccn ifa buyurmulardr. Bundan nce altnc ylda yapmak istedikleri umre, Mekkeli mrikler tarafndan engellenmi, yaplan anlama gereince ertesi yl kaza edilmitir. Haccm drdnc ylda farz klnm olduunu ortaya koyan delillerin en gls Dmm b. Salebe hadisidir. Kabilesini temsilen Hz. Peygamber (s.a.v.)'e gelen bu zat, olduka sert, ak ve samimi sorular sormu, sonunda mslman olmutu. Bu sorular arasnda, dierleri yannda hac ibadeti de gemektedir. [194] Dmam b. Sa'lebe'nin Medine'ye ne zaman geldii konusunda iki rivayet vardr. Bunlardan birisi onuncu yl dr. bn Hacer, el-lsabe'de, bn Sa'd'e dayanarak bunu tercih etmektedir. [195] Habuki bn Sa'd, Ta-bakatinda, ibn Abbas'a dayanan bir senetle bu hadiseyi nakletmi ve Dmamin hicr beinci yln Receb aynda geldiini aka ifade eylemitir.[196] Bunu vakd de teyit etmektedir. Beinci ylda, Dmm ile Hz. Peygamber arasnda geen bir grmede hac ibdeti zikredildiine gre bunun daha nce farz klnm olmas gerekmektedir ve drdnc ylda farz klnd tesbiti g kazanmaktadr. Daha sonra gelen ayetle [197]ve zellikle Raslullahin (s.a.v.) Hac ibadetini benden renin diyerek if buyurduklar hac ile bu ibadetin kaide ve hkmleri tamamlanm, bozulan taraflar slah edilmitir.[198]
2. l:
l, kocann karsna yaklamamak, onunla cins temasta bulunmamak zere yemin etmesidir. Cahiliye devrinde araplar byle yaparak kadnlara tahakkm eder, sonunda onlar terkederlerdi; yani bu yemin de evlilik ban zen sebeplerden biri idi. Kadnlarna yaklamamaya yemin edenler drt ay beklerler; eer (bu mddet iinde) kadnlarna dnerlerse phesiz Allah oka balayan ve esirgeyendir. Eer boamaya karar verirlerse Allah (her eyi) iitir ve bilir.[200] Duyurularak, nce bu yeminin dorudan boama meydana getirmedii, istenirse tekrar normal ilikiye dnlp keffaret verilebilecei ifade buyurulmu, sonra da bu yoldan kadna zulmedilmesin diye- drt ay yaklalmamas halinde evlilik bann sona erecei kaidesi getirilmitir. [201]
4. Zhar:
Cahiliyye dneminde bir arap, karsna senin srtn bana, anamn srt gibi olsun deyince kadn ona haram ve bo olur-du.Islm'dan sonra, hicri altnc ylda, Evs b. es-Smit, ei Havle iin bu tabiri kullanm, Havle de Hz. Peygambere bavurmutu. Raslullah (s.a.v.) muhtemelen Hz.brahim'den kalan bu uygulamay onlar iin de geerli saym, arkasndan u mealdeki yet gelince taraflara yeni hkm tebli etmitir:[209] Kocas hakknda seninle tartan ve Allah'a ikayette bulunan kadnn szn Allah iitmitir. Allah sizin konumanz iitir; nk Allah iitendir, bilendir. inizden zhar yapanlarn kadnlar, onlarn analar deildir, onlarn analar, ancak kendilerini douran kadnlardr. phesiz onlar irkin bir sz ve yalan sylyorlar ve phesiz Allah affedici, balaycdr.[210] Mteakip ayetlerde zhar yapanlarn, tekrar normal evlilik hayatna dnmek istediklerinde bir kle azad etmeleri, bunu yapmayanlarn iki ay aralksz oru tutmalar, bunu da yapamayanlarn altm fakiri doyurmalar keffaret olarak istenmitir. [211]
5. Vakf:
Hayber'den elde edilen ganimet datlnca Hz. mer, kendi hissesini, Allah rzas iin vakfetmek zere Raslullah ile istiare etti, Onun istersen asln brakr, menfaatini tasadduk edersin buyurmas zerine Hz. mer, satlmamak, hibe edilmemek, miraslara kalmamak zere; fakirler, akraba, kleler, msafier ve yolcular iin bu deerli topra vakfetti. Rivayetlerden birine gre islm'da ilk vakf uygulamas bu olmutur.[212]
2. Zira Ortaklk:
Cahiliye devrinde topra sfatla ilemek ve ekmek mmkn oluyordu: sahibi olmak, menfaati balanm olmak, nakit karlnda kiralamak, islm bunlardan ilk ikisini ibka eyledi, nc ekil zerinde yasaklayc hadisler bulunduu iin gr ayrlklar vardr. Raslullah (s.a.v.)'in, Hayber fethinden sonra getirdii yeni ekil ortaklktr. Bu yeni uygulama gerei Hayber topraklar sahiplerinin ellerinde braklm ve mahsuln yars kendilerine ait olmak zere ortak ekip bimeleri istenmitir.[217]
2. Ksas:
Ksas ile ilgili ayetler [220]gerei Mekke'de Raslullah (s.a.v.), Hzeyl kabilesinden bir ahs, Sleym kabilesinden birisi ldrd iin ksas ile cezalandrmtr. Fetih'ten sonra irad buyurduklar hutbede de u ifadeye yer vermilerdir: Bir yakn ldrlen kiinin nnde iki seenek vardr; ya kendisine tazminat denir, yahut da bunu kabul etmezse katil ksas olunur...[221]
2. Mul'ane:
Mul'ane, karlkl lnetleme, birbirine lanet okuma demektir. Aslnda mslmanlann birbirine lanet okumalar yasaktr. Ancak karsna zina isnad edip de bunu isbat edemiyen kii ile kars arasnda, hkimin huzurunda bavurulan Mul'ane stisnen caiz grlmtr. Bu usln balangc da hicr dokuzuncu ylda, Raslullah'm Tebk seferinden dnmelerini takip eden gnlerde olmutur. Seferden dnenler arasnda bulunan Uveymir el-Acln hanmnn hamile
olduunu grnce ocuun kendinden olduunu inkr etmi ve Raslullah'a bavurmutur. Bir mddet sonra hadise ile alkal vahiy geldii iin Peygamberimiz ifti artm ve mul'aneyi icra etmitir.[230] lgili ayet yledir: Elerine zina isnadnda bulunup da kendilerinden baka ahitleri olmayanlara gelince, onlarn her birinin ahitlii, kendisinin doru syleyenlerden olduuna dair drt defa Allah adna yemin ederek ahitlik etmesi, beinci defa da, eer yalan syleyenlerden ise Allah'n lanetinin kendi zerine olmasn dilemesi-dir...[231] Koca bunu yapmakla iftira cezasndan kurtulmakta ve hkim mulane sonunda ifti ayrmaktadr. [232]
kaynaklara dayanacaktr; nitekim Raslullah'm Medine Site devleti anayasas, Ana Kitaba dayal ilk ana-kanun rnei olmutur, insanlarn temel hak ve hrriyetleri, Kitabullah'a dayanmakta ve Allah'n himayesi altnda bulunmaktadr, Allah'n himayesini yeryznde Onun kullarnn oluturduu toplum (mmet) temsil etmektedir ve mmet bunlar n tekilatlanacak, bunlar uruna mcadele verecektir. [237]
Burada akitler, kaytsz ve snrsz olarak zikrediliyor, yasaklananlar dnda kalan akitlerin muteber olaca anlatlyor, bu sebeple onlarn ifa edilmesi, gereinin yerine getirilmesi isteniyordu. phesiz slm'dan nce de Arabistan'da ve zellikle Hicaz blgesinde bilinen bir ok akit eidi vard. slm bunlarn ahlka ve adalet prensiplerine aykr olanlarm yasaklad, geri kalanlarm ya aynen, yahut da gerekli slhat yaparak kabul etti, gerektike her birinin kurulu, art ve hkmlerini aklad. Bu yette ise bilinen (isimli) akitler yannda, o gn bilinmeyen, fakat kyamete kadar insanlarn ihtiya duyup icad edecekleri akitlerin genel hkmn beyan etti: Akitler birtakm borlar dourur, bu borlar yerine getiriniz. Cahiliye devrinde akitler, ancak bir takm ekil artlar ile gerekleiyor ve bor douruyordu. slm bunlarn da oumu -amme menfaati ve nizamnn gerekli kld artlar dnda kalanlar kaldrd ve akdin kuruluunu karlkl rzya balad: Ey iman edenler! Sizin karlkl rzanza dayanan ticaret olmadka mallarnz, aranzda, batl yollar ile (elde edip) yemeyin.[244] Bu btl yollardan biri de faiz geliri idi. slm'dan nce araplar arasnda ok yaygn olan faizcilii slm, zaman iine yayarak (tedricen) yasaklad. nce faizin en zalimi olan katl faizi yasaklad: Ey iman edenler! stste katlanm olarak faizi yemeyin, Allah'tan korkun ki kurtulua eresiniz, kafirler iin hazrlanm bulunan ateten saknn.[245] Sonra faiz mahiyetinde olan baz muameleleri yasaklad. Raslullah (s.a.v.) veda hutbesinde eskiden kalma faiz borlarn iptal etti ve bunun ilk uygulamasn da kendi yaknlarndan faiz alacakls olanlar zerinde yapt. Btn bunlardan sonra faizin btn eitlerim, snrsz ve kaytsz olarak yasaklayan u yetler geldi: Faiz yiyenler, eytan arpm kimselerin nbetinden kalkt gibi kalkarlar. Bu hal onlarn aalm-sa-tm tpk faiz gibidir demeleri yzndendir. Halbuki Allah alm-satm helal, faizi haram klmtr. Bundan sonra kime Rabbin-den bir t gelir de (Rabbin dn dinler de) faizden vazgeerse, gemite olan kendisinindir, artk onun ii Allah'a aittir. Kim de tekrar faize dnerse, ite onlar cehennemliktir, orada devaml kalrlar. Allah faizi tketir, (faiz nce servetleri, sonra kendini yer bitirir), sadakalar ise bereketlendirir. Allah kfrde ve gnahta srar eden hibir kimseyi sevmez... Ey iman edenler! Allah'tan korkun; eer gerekten iman ediyorsanz, halen mevcut faiz alacaklarnz terkedin. ayet bunu yapmazsanz, Allah ve Rasl tarafndan size alan savatan haberiniz olsun. Eer tevbe edip vazgeerseniz, sermayeniz sizindir; ne hakszlk etmi, ne de hakszla uram olursunuz.[246] Yirmi yl iinde Raslullah'a gelen vahiy (Kur'n- Kerim ve tebli mahiyetinde olan Snnet) prensipler, ana kaideler, ereveler bakmndan dini tamamlamt. Bundan som-a kyamet gnne kadar ortaya kacak olan mesele ve problemler, bu kaynaklara, genel ve ereve hkmlere baklarak, ietihad yoluyla zlecek, dinin hayata intibak salanacakt, ite bu sebepledir ki yine-veda hacemda Allah Tel anl Raslne u yeti vahyet-miti: Bugn size dininizi tamamladm, size olan nimetimi ikml ettim ve sizin iin din olarak islm'a raz oldum (sizin iin raz olduum din islm'dr)[247]
Ma'kl b. Yesr anlatyor: Raslullah (s.a.v.) bana filan kimseler arasndaki filan davaya bak. buyurdu, ben muhakeme etmeyi beceremem ya Raslallah! dedim, u cevab verdiler: Kasten hakszlk etmedike Allah, hakimin yanndadr, yard-mndadr.[250] Rasl-i Ekrem, Hz. Ali'yi ve Muz', hakim olarak Yemen'e gndermi ve ikincisine ne ile hkmedeceini sormutu, Mu'az'n sra ile Kur'n- Kerim, Snnet ve ctihad ile hkmederim demesi zerine de tasviplerim ifade buyurmulard.[251] iki kii, birbirinden davac olarak Raslullah (s.a.v.)'e gelmilerdi, Ukbe b. mir'e dnerek: Kalk, davaya bak ve hkmn ver! buyurdu, Ukbe Ya Raslallah, bu ie siz benden daha lyksnz deyince byle olsa da sen hkmet diye srar ettiler, Ukbe hangi esasa gre diye sordu, Allah Rasl u cevab verdi: ctihad et, eer isabet eder, doruyu tutturursan on sevap alrsn, ictihad eder de hataya dersen bir sevap alrsn.[252] iki kardee ait bir ev vard, ortasna hayvan balamak iin bir yer yapmlard, kardeler lnce, geride braktklar vrislerden her biri hayvan alnn kendilerine ait olduunu iddia ederek Raslullah'a bavurdular, Raslullah (s.a.v.) Huzeyfe b.el-Yemn' grevlendirdi, (gidip mahallinde keif yapmasn ve davay hkme balamasn istedi), Huzeyfe gitti, yeri grd, hayvanlar ve iti balama yerleri (ip veya halkalar) hangi tarafta ise bu yerin de onlara ait olduuna hkmetti. Sonra Raslullah (s.a.v.)'a dnerek yaptn anlatnca isabet etmisin cevabm ald.[253] Bu dnemde dava, ifah olarak alr, genellikle mescitte grlr, Kitab ve Snnet'te mevcut hkm ve usl kaideleri ile itihada dayanlarak yrtlrd. Raslullah'm mr boyunca verdii hkmleri toplayan kitap blmleri ve mstakil eserler vardr.[254]
B- fta
Ifta, fetva vermek, genellikle bir soru zerine dinin hkmn bildirmek manasna gelmektedir. Bunu yapanlara sonradan mfti denilmitir. Ancak Raslullah devrinde bu terim yerine alim, fakih, zu'r-ra'y gibi terimler kullanlmaktadr. Hz. Peygamberin asl vazifeleri iinde ift da vardr; O'nun yaad dnemde dinin hkmn bildirecek baka bir kaynak yoktur; ashab, ya O'ndan duyduklarm naklederek fetva vermiler, bunu Raslullah'a arz?derek doru olup olmadn sormular ve buna gre amel etmilerdir. Kaynaklar, Raslullah (s.a.v.) zamannda u ashabn, gerektiinde fetva verdiklerini nakletmektedir: Eb Bekir, mer, Osman, Ali, Ubey b. Ka'b, Mu'az b. Cebel, Zeyd b. Sabit, Abdurrah-man b.Avf, Ammar b. Yasir, Huzeyfe b. el-Yeman, Ebu'd-Derd, Ebu Musa el-E'ar, ibn Mes'ud, Ubade b. es-Samit (r.a.).[255] phesiz bu devirde ashabn ictihad etmesi ve fetva vermesi, ya Raslullah (s.a.v.)'n bulunmad yerlerde gerektii iin olmakta, yahut da onlarn eitilip yetitirilmeleri maksadna dayal bulunmaktadr. Bu manada ad ictihad ve fetvaya karm daha baka sahabe de vardr. [256]
ettiine gre bunu da azad etmek zere alm olacaktr. Kle., nemli bir akit konusu olduu, akit ve teslim sonrasnda da taraflar ilgilendiren gelimeler, hak iddialar vb. olabilecei iin, akit yaz ile tesbit edilmi ve satm konusunun zellikleri kaydedilmitir. Bylece gnmzde tanmazlarn, tama aralarnn vb. satmnda kanuni art haline gelmi bulunan yazm ve tescile kap alm olmaktadr. Hz. mer'e Hayber ganimetlerinden bir hurmaln isabet ettiini, Raslullah ile istiareden sonra bu topra vakf haline getirdiini daha nce zikretmitik.[259] Bu vakfin vesikaya balandn ve gerektike vakf senedinin yeniden yazldn u nakilden anlyoruz: Yahya b. Sa'id, Hz. mer'in torunu Abdulhamid b. Abdullah'n kendisine unlar yazdrdn rivayet etmektedir: Bismillahirrahmanirrahim, bu, Allah'n kulu mer'in, Sem adl hurmal hakknda yazdrd seneddir. (Senedde dercedilen art udur:) Topran asl satlmayacak, balanmayacak, varislere intikal etmiyecektir; (bundan istifade hakk) fakirlere, akrabaya, klelere, Allah yolunda olanlara, yolda kalmlara aittir. Vakf idare edenlerin (mtevellinin) normal ller iinde buradan kendine mal biriktirmesi caiz deildir. rnnden artan yoksula ve mahruma verilecektir. Sem'in yneticisi isterse, rnn satarak burada altrmak zere kle satn alabilir. Bunu Muaykib yazm ve Abdullah b. el-Erkam da ahitlik etmitir. Abdullah'n vefat yaklanca, Hz. mer'in u mealdeki vasiyetini de senede ekletmitir: Yaad mddete Sem'i Hafsa ynetecek , ondan sonra da yine onun ailesinden akl banda olanlar vakf yneteceklerdir.[260]
BBLYOGRAFYA
Atar, F., slm Adliye Tekilat, Ankara ty. el-Cessas, Ebu Bekr er-Raz, Ahkmu'l-Kur'n, istanbul 1338; Msr, 1335. Karaman, Hayreddin, slm Hukuku Tarihi, istanbul, 1981 Karaman, Hayreddin, Mukayeseli slm Hukuku, istanbul 1975 Ibn Hacer Askaln, Fethu'l-Br, Kahire 1959. bnu'l-Kayyim, Zadu'1-Med, Beyrut 1987. Ibnu'l-Kayyim, el-Cevziyye, Vlamu'l-Muvakkn, I-IV, Msr, ts., Msr 1955. Ibn Sa'd, Tabakat, Beyrut 1960. M. Hamidullah, Kur'n- Kerim Tarihi, ev. S. Mutlu, istanbul 1965. Muhammed Yusuf Musa, Prof.Dr. M. Y. Musa, el-Emvl ve Nazariyyetu'l-Akd, Kahire, 1952 Schacht J., slm Hukukuna Giri, trc. A. ener, M. Da, Ankara 1977. e-evkan, Muhammed b. Ali, Neyl'l-Evtar, I-VII, Msr (el-Haleb), 1343. Taber, Tefsir, Msr 1321.[261]
[1] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/23-24. [2] C. Zeydan, Medeniyet-i slmiye Tarihi, C.I, s. 8 vd. [3] C. Zeydan, a.g.e., s. 18 vd. [4] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/25-26. [5] e-evkn, Neyl'l-Bvtr, C. VI, s. 168 (Buhr'den). [6] en-San'n, Sbl's-Selm, C.III, s. 161. [7] en-Nis, 4/19, 32. [8] en-Nis, 4/23. [9] es-San'n, a.g.e., C.III, s. 175, e-evkan a.g.e.', C.IV, s. 178, en-Nis, 4/3. Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/26-27. [10] en-Nisa, 4/23. Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/27. [11] en-Nis, 4/4, el-Hudr, Triku't-Teri, s. 78. Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/27. [12] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/27. [13] el-Bakara, 2/230, 232. Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/27. [14] H. Karaman, Mukayeseli slm Hukuku, C.I, s. 311 vd. Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/28. [15] e-evkn, a.g.e, C.VI, s. 271; H.Karaman, C.I, a.g.e., s. 321 vd. Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/28. [16] el-Cessas, Ahkamu'l-Kur'n, C. III, s. 418. [17] el-Mcdele, 58/2-4. Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/28. [18] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/28. [19] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/29. [20] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/29. [21] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/29. [22] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/29. [23] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/29. [24] Eb Dvd, K. el-Edeb, bab: 17; bn Mce, K. et-Ticrt, bab: 63; bn Han-bel, Msned, C.III, s. 425. Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/29.
[25] e-evkn, Neyl'l-Evtr, C.V., s. 278 vd. Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/30. [26] e-evkn, a.g.e., C.V, s. 239 vd. [27] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/30. [28] el-Cesss, Ahkmu'l-Kur'n, C.I, s. 464. [29] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/30. [30] el-Cesss, a.g.e., C.I, s.528. Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/30. [31] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/31. [32] el-Cesss, a.g.e., C.I, 530; e-evkn, Neyl'l-Evtr, C.V, s. 175. Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/31. [33] e-evkn, a.g.e., C.V, s. 175. Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/31. [34] Dr. Abdulkerim Zeydan, el-Medhal li-Dirseti'-eria, s. 36. [35] el-En'm, 6/164. [36] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/31. [37] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/32. [38] e-evkn, a.g.e., C.VII, s. 37. Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/32. [39] e-evkn, a.g.e., s. 42, Bu konuda (Cahiliye Hukuku) iindipnotlarnda geen kaynaklardan baka bak. Ahmed Emin, Fecr'ul-slm, s. 225-227; M. Yusuf Musa, el-Emval, s. 13-18, ah Veliyullah, Hccet lahi'l-balia s. 262-271. [40] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/32. [41] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/33. [42] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/33. [43] e-tb, el-Muufakat, C.III, s. 46 vd. Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/33. [44] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/34. [45] nfak (el-Bakara, 2/215); mukaddes aylarda sava (el-Bakara, 2/217); ki ve kumar (el-Bakara, 2/219); nfak (el-Bakara, 2/219); yetimler (el-Bakara, 2/220); hayz (el-Bakara, 2/222); helal klnan eyler (el-Maide; 5/4); ganimetler (el-Enfal, 8/1). [46] Kadnlar (en-Nis, 4/127); Miras-kelale (en-Nis, 4/176). [47] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/34-35. [48] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/35. [49] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/35. [50] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/36. [51] el-Hacc, 22/39. [52] el-Bakara, 2/190; el-Enfi, 8/39. Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/36. [53] el-Bakara, 2/185; l-i mran, 3/159. [54] Buhar, K. el-CmU'a, bab: 8; es-Savm, bab: 27; Mslim, K et-Taharah, nu. 42; et-Drim, Snen, C.I, s. 73. [55] Nevev (el-Erbaun'da) ve Darakutn rivayet etmilerdir. Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/36-37. [56] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/37. [57] el-En'm, 6/57; Yusuf, 12/40, 67. [58] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/37-38. [59] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/39. [60] Kevser, 108/2. [61] el-Bakara, 2/282. [62] Talk, 65/2. [63] bnu'l-Arab, Ahkmu'l-Kur'n, Beyrut, ts. C.I, s. 8 (el-Bakara sresinin tefsiri banda) [64] el-Hacv, a.g.e., C.I, s. 26. Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/39-40. [65] el-Furkan, 25/32. [66] el-lsr, 17/106. [67] en-Nis, 4/176. [68] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/40-41. [69] el-Hicr, 15/9. [70] Kur'n- Kerim'in yazlmas ve toplanmas konusu hadis, siyer, tarih kitaplar yannda Syt'nin el-tkan' gibi Kur'n tarihi ve ilimlerine mahsus eserlerde bulunmaktadr. Toplu bilgi iin bak. Buhr, Fedilu'l-Kur'n, 1-9; Taber, Tefsir, Msr, 1321, C.I, s. 15-22; Prof. Dr.M. Hamidunah, Kur'n- Kerim Tarihi, ev. S. Mutlu, st. 1965, s. 42-56. Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/41-43. [71] Prof. Hamidullah, a.g.e., s. 56. [72] Hacev, el-Fikru's-smt, C.I, s. 34 vd.; h Veliyyullah, el-Fevzu'l-kebir, s. 21 vd. [73] Nisa, 4/11-12. [74] Bakara, 2/234-240. [75] Bakara, 2/184. [76] Bakara, 2/185. [77] Enfl, 8/65-66. [78] Ahzb, 33/52. [79] Ahzb, 33/50. [80] Mcdele, 13/9. [81] Nahl, 16/44. [82] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/43-45. [83] Har, 59/7. [84] Ahzb, 33/21. [85] Al-i mran, 3/32. [86] bnu'l-Kayyim, lmu'l-muvakkin, C.II, s. 257. Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/45-47. [87] Bu konuda yaplm en yeni ilm ahma Ali Osman Kokuzu'nun doktora tezidir: Hadiste Nasih-Mensuh Meselesi, stanbul, 1985, tartmalar iin 145-165. sayfalar, rnekler iin 175-340. sayfalar. [88] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/47.
[89] Hadisin yazlmasn yasaklayan hadis ile buna izin veren hadisleri uzlatrmak iin birok gr ileri srlmtr: Yasaklanan yazlp Kur'n sayfalar ile beraber Hz. Peygamber'in evinde braklmasdr, yasaklanan Kur'n ile ayn sayfaya yazlmasdr, yasaklama ezber iine sekte vermesin diye baz ahslara mahsustur gibi yorumlar bunlar arasndadr. Ancak uzmanlarn tercihine gre dorusu, karma tehlikesinin bulunduu zaman genel olarak yasaklanm, bu tehlike ortadan kalknca da izin verilmi olmasndan ibarettir. bn Kesir, htisru-Ulm'l-hadis, A. akir neri, Msr, 1951, s. 132 vd. [90] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/47-48. [91] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/48-50. [92] Nisa, 4/115. [93] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/50. [94] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/51. [95] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/51. [96] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/51-52. [97] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/52. [98] Buhar, Menkb, 26; Mslim, Savm, 111 vd. 49. [99] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/53. [100] Ahmed, Msned, C.IV, s. 374. [101] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/53. [102] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/54. [103] el-Enfl, 8/67-68. [104] Ahmed b. Hanbel, Msned (A.M. akir neri, Kahire, 1948), c.I. [105] et-Tevbe, 9/43. [106] Buhar, K. el-Hacc, bab: 42, el-Enbiy, 10; Mslim, K. el-Hacc, nu. 399. [107] Mslim, K et-Tahrah, nu. 42. [108] Tahrim,66/l. [109] Buhar, Vesaya, 19; Mslim,Nezr, 1. [110] Ibn Mace, Siyam, 19; Muvatta, Siyam, 13. [111] Mslim, Nikh, 140 vd. [112] Mslim, Taharet, 42; Eb Dvd, Taharet, 25. [113] Tirmiz, Hac, 5; Nes, Mensik, 1. [114] Buhar, Cenaiz, 76; lim, 39; Mslim, Hac, 445, 447. [115] Buhar, Cihad, 130; Mslim, Sayd, 34. [116] el-Ahzb, 33/21. [117] el-Har, 59/7. [118] en-Nis, 4/80. Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/54-58. [119] Mu'az hadisi ile itihadnda yamlana dahi mkafat vadeden hadis burada hatrlanabilir. [120] en-Nis, 4/59. [121] Bu nevi itihad kabul etmeyenler iin bak. Gazzali, a.g.e, C.II, s. 355. [122] Cessas, a.g.e., C.II, s. 212-213. [123] bn Sa'd, Tabakat, C.II, s. 212-213. [124] Kettan,Tertb, c.I, s. 57. [125] iaz, Tabakat, s. 5. [126] bn Hazm, el-hkam, s. 967; el-Hatib, el-Fakih ve'l-mtefakih (Kprl nshas),vr. 71b. [127] bn Hazm, el-hkam, s. 698. [128] Mslim, a.g.e., C.III, s. 1370. [129] bn Hazm, a.g.e, s. 811. [130] Giri blmnde zikredilen Muaz hadisi. [131] El-Hatib, a.g.e., (Kprl n) vr. 72b; Buhari, a.g.e, C. V, s. 50; Ayni, a.g.e., C III, s. 348; bnu'l-Kayyim, a.g.e., C.I, s. 203. [132] bn'l-Kayyim, A.g.e., C.I, s. 204. Bu devrede ictihad hareketi ve rnekler iin bak. H. Karaman, Balangtan Drdnc Asra Kadar slam Hukukunda ctihad (Tez. Birinci Blm). [133] Buhr, Cihad, 168, Megaz, 38; Mslim, Cihad. [134] Buhar, Teyemmm, 8. [135] Buhr, Teyemmm, 7; Eb Dvd, Taharet, 124. [136] Buhar, Tb, 33, 39. [137] Vek,Ahbaru'l-kudat, C.I, s. 91; bnu'l-Kayyim, a.g.e., C.I, s.203. [138] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/58-63. [139] Tekvir, 31/8. [140] Maide, 5/103. [141] En'm, 6/145. [142] En'm, 6/151-152. [143] En'm, 6/121. [144] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/65-66. [145] Buhar, Salat, 1, Taksir, 5; Mslim, Saltu'l-msafirin, 1,3. [146] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/66. [147] Mslim, Mescid, 176,179. Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/66-67. [148] Vaka, 56/79. [149] bn Hacer, Fethu'l-Bari, C.I, s. 233 (Selefiyye tab') [150] Maide, 5/6. [151] Mddessir, 74/4. [152] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/67-68. [153] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/68. [154] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/68. [155] Buhar, Ezan, 1; Tirmiz, Mevkit, 27; Mslim, Nikh, 79 vd. Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/69. [156] Buhar, Nikh, 7, 54, 56... [157] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/69. [158] Hac, 22/39. [159] Bakara, 2/193-194. [160] Nisa, 4/75. [161] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/69-70.
[162] Muttafifin, 83/1, 2, 3. [163] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/70. [164] Bakara, 2/183-185. Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/71. [165] Nesa, Iydeyn,l; Ahmed, C.III, s. 103. Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/71. [166] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/71. [167] evkn, Neylu'l-Evtar, C.V, s. 117 vd. [168] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/72. [169] Nesa, Zekt, 31,33; bn Mce, Zekt, 21. [170] Tevbe, 9/103. Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/72. [171] Bakara, 2/115. [172] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/72-73. [173] Enfl, 8/41. [174] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/73-74. [175] Buhar, Vasaya, 6. [176] Nisa, 11-12. [177] Tirmiz, Feriz, 3; Ahmed, C.III s.352. [178] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/74-75. [179] Talk, 65/1. [180] Kurtub, Tefsir, C.XVIII, s. 148. Hadis iin bak. Ibn Mce, Talk, 1. [181] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/75. [182] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/75-76. [183] Buhar, Hudd, 24 vd. Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/76. [184] Buhar, Nikh, 107;Humus, 19. [185] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/76-77. [186] Buhar, Teyemmm, 1; Tevbe, 56... [187] Nr, 24/4. Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/77. [188] Buhar, stizan, 10; Nikh, 67. [189] Ahzb, 33/53. [190] Ahzb, 33/6. [191] Nr, 240/30-31. [192] Nr, 24/27-28. Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/77-78. [193] Hac, 22/26-29. [194] Mslim, mn, 10. [195] bn Hacer, sabe, Msr, 1939, C.II, s. 202. [196] bn Sa'd, Tabakat, Beyrut, 1960, C.I, s. 299; bnu'l-Kayyim 9 veya onuncu ylda farz olduunu savunuyor; Zdu'l-Mead, C.II, s. 101 vd.;Umre, s. 90 vd. [197] Bakara, 2/196-199; Tevbe, 9/37. [198] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/78-80. [199] Nesa, stiska, 2, 4,13. Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/80. [200] Bakara, 2/226, 227. [201] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/80. [202] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/81. [203] Bakara, 2/196. Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/81. [204] Nahl, 16/97. [205] Bakara, 2/219. [206] Nisa, 4/43. [207] Mide, 5/90. [208] bn Hacer,Fethu'l-bari, C.XII, s. 127. Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/81-82. [209] Nesa, Talk, 33. [210] Mcdele, 58/1-2. [211] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/82. [212] evkn, Neylu'l-evtr, C.VI, s. 22-35. Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/83. [213] Maide, 5/33. [214] Buhar, Megaz, 36. Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/83. [215] Buhar, Zebih, 24 vd.; bnu'l-Kayyim haram kln sebebinin pis, rics olmasn tercih ediyor; Zdu'l-Mead, Beyrut, 1987; C.III, s. 342. [216] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/84. [217] bn Mce, Ruhun, 14; Mslim,Buyu', 85-100, bnu'i-Kayyim, a.g.e., C.III, s. 144, 345. Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/84. [218] Buhar, Megaz, 51. [219] bnu'l-Kayyim, a.g.e., C.III, s. 434-458. Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/84-85. [220] Bakara, 2/178,179; Mide, 5/45; Isr, 17/33. [221] Buhar, Diyt, 8. Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/85. [222] Mslim, Msanat, 67-12. [223] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/86. [224] Mslim, Nikh, 22; bnu'l-Kayyim, Zdu'l-mead, C.III, s. 342 vd. Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/86-87. [225] Buhar, Hudud, 12; Mslim, Hudud, 8-11. [226] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/87.
[227] Mslim, Ceniz, 105,108. Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/87-88. [228] Buhar, Hac, 67. [229] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/88. [230] Darakutn, Snen, Medine, 1966, C.III, s. 277. [231] Nur, 24/6-9. [232] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/88-89. [233] Bakara, 2/193. [234] Bakara, 2/256. [235] Mslim, Hac, 147; Buhar, Hac, 132. [236] Mslim, Birr, 32. [237] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/89-91. [238] Tirmiz, Vasaya, 6; Avnu'l-Ma'bud, C.VI, s. 309. [239] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/91-92. [240] Tirmiz,Ferc, 2. [241] En'm, 6/164. [242] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/92-93. [243] Buhar, Vasaya, 2, 3; Mslim, Vasyyet, 5, 7, 8,10. Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/93. [244] Nisa, 4/29. [245] Ali mrn, 3/130. [246] Bakara, 2/275, 276, 278, 279. [247] Mide,5/3. Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/93-95. [248] Buhr, Ahkm, 20; Mslim, Akdye, 4. [249] el-Heysem, Mecma'u'z-zevid, Beyrut, 1967, C.IV, s. 196. [250] Heysem, a.g.e., C, IV, s. 193. [251] Eb Dvd, Akdye, 11; bn Hanbel, Msned, C. V, s.230, 236, 242. [252] Drakutn, C.IV, s. 203; bn Hanbel C.IV, s.205. [253] Drakutn, C.IV, s. 229. [254] Blme rnek: Heysem, a.g.e., C.IV, s. 203 vd.; kitaba rnek: bnu't-tall, Muh. b. Ferac (V. 497/1104), Akdyetu'r-Rasl. Raslullah devrinde kaza ve kadlar iin bak. Do. Dr. F. Atar, islm Adliye Tekilt, s. 39-53. Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/97-98. [255] Hacev, el-Fikru's-sm, C.I, s. 169-173. [256] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/99. [257] Bakara, 2/282. [258] Buhar, Buyu', 19. [259] Buhar, urt, 19; Vasy, 22, 28. [260] Eb Dvd, Vasy, 13; Hacev, a.g.e., C.I, s. 211 vd. Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/99-100. [261] Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar: 3/101.