206

Aile iinde iddete urayan ocuklarn saldrganlk eilimleri

_____________________________________________________________________________________________________

Aile iinde iddete urayan ocuklarn saldrganlk eilimleri

Sezer AYAN1
_____________________________________________________________________________________________________

ZET Ama: Bu alma, aile iinde iddete maruz kalan ocuklarn saldrganlk eilimlerini lmek ve saldrganlk eilimlerinin ocuklarn sosyokltrel, ekonomik, psikolojik ve iletiimsel zelliklerine gre farkllk gsterip gstermediini belirlemek amacyla yaplmtr. Yntem: almann evrenini, Sivas merkez ilede bulunan 70 ilkretim okulunun VI., VII. ve VIII. snf rencileri oluturmaktadr. rneklem oluturulurken okullar, bulunduklar mahallelerin sosyoekonomik ve kltrel dzeylerine gre dk, orta ve yksek olmak zere blgeye ayrlm ve her bir blgeden bu blgeyi temsil edecek niteliklere sahip be okul, toplam on be okul seilmitir. Bu on be okuldan rnekleme alnan renci says 655tir. Aratrma verileri, rencilerin sosyodemografik zellikleri, aile yaps, aile ii ilikilerinin nitelii ve aile iinde ocua ynelik iddetin varln ve iddete potansiyel oluturabilecei dnlen iliki ve etkenleri belirlemeye ynelik sorulardan oluan anket formu ve saldrganlk lei ile toplanmtr. Bulgular: almada, anneleri tarafndan iddete urad belirlenen rencilerin oran %54, babalar tarafndan iddete urad belirlenen rencilerin oran ise %46 olarak saptanmtr. iddete urayan rencilerin saldrganlk leinden alnan toplam ortalama puan 42.529.24 olarak hesaplanm olup, bu oran, iddete urayan rencilerin saldrganlk eilimlerinin fazla olduunu gstermektedir. Analiz sonularna gre, rencilerin saldrganlk leinden ald puanlarn sadece ailesinde yaayan birey says ve annesinin davran tarzna gre anlaml farkllk gsterdii; te yandan rencinin saldrganlk leinden ald puanlarn rencinin ailesinin kkeni, anne ve babasnn eitim dzeyi ve meslei, ailesinin gelir dzeyi, ailesinde kararlarn alnma biimi, annesi ve babas arasnda iddet olmas, babasnn kendisine kar davran tarz, anne ve babasnn kendisine ilgisi, anne ve babasnn arkadalarn tanmas ve eve gelmesine izin vermesi, anne ve babasndan korkmas, anne ve babasyla sorunlarn paylaabilmesine gre anlaml bir farkllk gstermedii saptanmtr. (Anadolu Psikiyatri Dergisi 2007; 8:206-214) Anahtar szckler: G, saldrganlk, iddet, aile iinde ocua ynelik iddet

Aggressiveness tendencies of the children exposed to domestic violence

ABSTRACT Objective: The aim of this study was to evaluate the aggression tendencies of the children who exposed to domestic violence and to determine the relation between these tendencies and sociocultural, economic, psychological and communicational features. Methods: The universe of the study is 6th, 7th and 8th grade students of 70 primary schools located in Sivas province. To form the sample group, the city was divided into three areas as low, intermediate and high levels in according with the social-economic and cultural levels and five schools from each, totally 15 schools were chosen to represent the different areas. Total 655 children were included into the study. Questionnaire forms and aggression scale were used to collect the data. Results: Sampling rates of the children exposed to violence by their mothers and fathers were 54% and 46%, respectively. The mean point of aggression scale of the children exposed to violence was 42.529.24, indicating that being
_____________________________________________________________________________________________________

Dr., Cumhuriyet niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Sosyoloji Blm, SVAS Yazma adresi: Dr. Sezer AYAN, Cumhuriyet niv. Fen-Edebiyat Fak. Sosyoloji Blm, E-posta:

58140 SVAS

Anatolian Journal of Psychiatry 2007; 8:206-214

Ayan

207

_____________________________________________________________________________________________________

exposed to violence increases the aggression scale. The most influent factors increasing the aggression scale of the children were number of individuals in the family and behavioral style of the mothers. On the other hand, the origin of the family, educational levels and jobs of the parents, income level of the family, the form of making decision in the family, presence of violence between father and mother, behavioral style of father, care level of the parents, being of his/her friends are known and are allowed to come home by the parents, afraid of parents and being able to hare the problems with the parents are not statistically significant factors for the points obtained from aggression scale. (Anatolian Journal of Psychiatry 2007; 8:206-214) Key words: power, aggression, violence, domestic violence directed to child
_____________________________________________________________________________________________________

GR Szck anlam olarak iddet, insann fiziksel ve ruhsal btnlne ynelik her trl maddi ve manevi olumsuzluu dile getirmektedir.1 Bu olumsuzluun temelinde dikkatimizi eken iki kavramdan biri g, dieri ise saldrganlktr. G, bir olaya yol aan her trl devinimdir.2 Saldrganlk, Egemen olmak, yenmek, ynetmek amacyla gl, iddetli, etkili bir hareket, fiil, ilem: bir ii bozma engelleme, boa karmaya kar dmanca, yaralayc, hrpalayc veya tahrip edici ama tayan davran3 olarak tanmlanr. G ve saldrganlk kavramlar iddetle dorudan ilikili olup, gcn birey, gruplar ya da daha genel anlam ile toplumsal temelde zarar verici nitelikte saldrgan bir eilim iinde kullanlmasna genel olarak iddet denilmektedir. iddet ve saldrganlk farkl birer olgu gibi deerlendirilse de, konu ile ilgili almalara bakldnda, iddet ve saldrganln birbirinden bamsz kavramlar olmad grlr. iddet, insanda doal olarak var olduu kabul edilen saldrganlk eiliminin bireysel ya da toplumsal boyutta, ancak dierine zarar verecek biimde da vurulmas, yanstlmas olarak tanmlanabilir. Hemen akla yle bir soru gelebilir. iddetin temelinde saldrganlk eilimi varsa, bu eilimi harekete geiren nedir? Engelleme, saldrganln meydana gelmesinde nemli bir etken olarak kabul edilir. Her saldrgan davrann temelinde mutlaka bir engellemenin olduu ileri srlmektedir. Engellemenin saldrganlk iin basit bir uyarc olduu ve organizmay saldrgan olmaya hazrlad ne srlmektedir.4 Alk, susuzluk gibi fizyolojik ya da sevgi, ilgi, dokunma gibi ruhsal gereksinmelerin karlanmamas (engellenmesi), insan saldrgan hale getirebilmektedir. Bu noktada, saldrgan eylemin nedeni, ortaya k biimi veya boyutu, yn, nitelii ve sonucu iddet konusunda farkl tanmlamalara gitmenin veya farkl bak alaryla iddeti deerlendirmenin nedenini de oluturmaktadr. Dnya iddet ve Salk Raporunda, bir kiiye

bir gruba veya topluma kar yaralanmayla, lm ve psikolojik zararla, gelime gerilii ile veya knt ile sonulanacak fiziksel g veya tehdit uygulama olarak tanmlanan iddet,5 duygusal, fiziksel, szel, cinsel ve siyasal pek ok boyutta karmza kmaktadr. Toplumsal ve ekonomik alanda ocua uygulanan iddet eylemlerinin en yaygn ise, aile iinde yaanan iddet olaylardr. Yaplan aratrmalar, bir halk sal sorunu olarak kabul edilen aile ii iddetten en ok etkilenen tarafn ocuklar olduunu gstermektedir. nk aile iinde ocua ynelik iddet, ocukta fiziksel yaralanmalara yol amasnn yan sra bilisel, davransal, sosyal ve duygusal ilevler zerinde de zararlar yaratmakta ve aile iinde istismarn tm genetik hastalklarn toplamndan daha ok insann yaamna zarar verdii bildirilmektedir.6 ocuun aile iinde iddete uramasnda birok etkenin birlikte rol oynad gzlenir. Bu etkenler, ailenin iinde bulunduu ortamn sosyokltrel, ekonomik, psikolojik ve iletiimsel zelliklerinin rn olup ocuun sosyoekonomik, kltrel dzeyi dk bir aileden gelmesi710 anne-babann evlilikle ilgili -ayrlk, yalnz 11-16 bana anne veya baba olma vb.- sorunlar, ve anne-babann ocua ve ocuun da annebabaya kar olumsuz tutum ve davranlar 17-21 sergilemesi gibi etkenlerin ocuun aile iinde iddete uramasnda ve saldrgan eilimler gstermesinde ne kt, bir baka deyile, ocuun iddete urama ve daha fazla saldrgan olma olasln artrd grlmektedir. ocuun iddete urama ve saldrgan olma olasln artran bu zellikler, ounlukla evresel etkenlerle etkileime bal olarak ortaya kan nitelikler gibi grlmektedir. nk iddetin bireysel dzeyde, bireyin artm saldrganlk drtleri ile isel kontrol dzenekleri arasndaki denge bozulduunda ortaya kt belirtilmektedir. Bireyin saldrgan eilimlerinin ve iddet fantezilerinin olabilecei, fakat bunlarn kii kontroln yitirmedike eyleme dnmeyecei, bylelikle bir iddet sorununun ortaAnadolu Psikiyatri Dergisi 2007; 8:206-214

208

Aile iinde iddete urayan ocuklarn saldrganlk eilimleri biimleri belirledii bilinen sosyal ve ekonomik yaplar ve bu yaplara bal olarak yaanan deimelerin iddet kullanma eilimini etkiledii dnlmektedir.34 Bir baka deyile, aile iinde ocua ynelik iddet tek bir etkenle aklanamamaktadr. Ancak, hangi nedenlerle ve hangi biimlerde ortaya karsa ksn, ocuun aile iinde iddete maruz kalmas nemli bir toplumsal sorundur. Bu sorunun ihmali, nlenmesi iin gerekli nlemlerin zamannda alnmamas gelecekte daha byk toplumsal sorunlara da kaynaklk edebilir. nk toplumsal normlara gre meru bir ortamda ve geni sosyoekonomik koullarda yetien ocuklar gelecek yaamlarnda ruh sal yerinde ve baarl bireyler olabilmektedir. Ayrca, insan psikolojisi balangta aile ortamnda anne-baba model alnarak biimlenmeye balamakta ve bu srete temel gven duygusunun gelimesi ve ocuun kendisini zerk bir birey olarak kabul etmesi,20 aile yeleri ve birinci derecede de anne ile kurulan ilikilerin niteliine bal olmaktadr. Tm bu nedenler, uzun vadede, ocuun aile iinde iddete uramasnn getirebilecei olumsuz sonular da aka gzler nne sermektedir. Bu olumsuz sonulardan birisi ve en nemlisi, aile iinde iddete urayan ocuklarn ileride kendilerinin de birer iddet uygulaycs olabilecei olasldr. Gelecein bykleri olacak ocuklarmzn, salkl yetikinler olabilmeleri ve salkl nesiller yetitirebilmeleri annebabalarn iddetten uzak, onlara model olabilecek nitelikte olumlu tutum ve davranlar sergilemeleriyle olasdr. Bu gerei gstermek iin yaplan alma, aile iinde iddete urayan ocuklarn, bir yandan iddete uramasnda rol oynayan etkenleri ve bu etkenlere bal olarak saldrganlk eilimlerini lmeyi, dier yandan bu etkenlerden hangilerinin ocuun daha fazla saldrgan eilimler gstermesinde etkili olduunu ortaya koyabilmeyi amalamaktadr. GERE ve YNTEM Aile iinde ocua ynelik iddet konulu bu almann evrenini, Sivas merkez ilede bulunan 70 ilkretim okulunun VI., VII. ve VIII. snf rencileri oluturmaktadr. rneklemin ilkretim VI., VII. ve VIII. snflar arasndan seilmesinin nedeni ortalama 11-16 yalar arasnda yer alan ocuklarn ergenlik dneminde olmas ve bu dnemin, ergende ailesine ve evresine kar uyumsuz davranlarn en ok ortaya kt dnem olarak kabul edilmesidir. Okullar, bulunduklar mahallelerin sosyoekono-

_____________________________________________________________________________________________________

ya kmayaca belirtilmektedir.22 Olumsuz sosyokltrel, ekonomik, iletiimsel ve psikolojik koullarn varlna bal olarak ocuklarn fiziksel, cinsel, duygusal ve ihmal niteliinde eitli iddet biimlerine maruz kaldklar gzlenmektedir.21,23-25 Ancak, konu hakknda farkl kltrlerde yaplm olan incelemeler, baz toplumlarda yaygn olarak grlen iddet trlerine, dier toplumlarda daha nadir rastlandna dikkati ekmektedir. rnein, in ve Japonyada fiziksel istismara nadir olarak rastland, nk dayan, bu lkelerde ocuk yetitirme yntemleri arasnda yaygn olmad, oysa ABDde eitli istismar trleri arasnda ilk olarak dikkati eken ve incelemeye giriilen istismar biiminin fiziksel iddet olduu belirtilmektedir.23 ABDde ocuklar Koruma Birliinin raporuna gre 1.5 milyondan ok ocuun istismar edildii, bunlardan %27sinin fiziksel istismara urad bildirilmitir.21 Konuyu lkemiz asndan deerlendirdiimizde, yaplan almalar,26-29 Trk aile yaps ve ocuk yetitirme yntemleri iinde fiziksel cezann bir disiplin arac olarak yer aldn ve dayan bu nedenle Trk toplumunda yaygn olarak kullanldn gstermektedir. zellikle geleneksel aile yaplarnda szel disiplin yntemleri yerine fiziksel ceza yntemlerinin yelendii ve ehirlerde de fiziksel ceza yntemlerinin yaygn bir ekilde kullanld belirtilmektedir.30 ocuun iddetten etkilenme biimi ya da iddete nasl tepki verecei ise ya ve bilisel geliimine bal olmaktadr.31 eitli aratrmalar, ocua sk sk uygulanan g gsterisinin (dayak gibi) yetersiz bir i denetim olumasna yol atn, ocuun d denetime gereksinme 1 duyar duruma geldiini gstermitir. iddete urad saptanan ocuklarla yaplan aratrmalarda, ocuklarda gzlenen davran bozukluklar sinirlilik, umutsuzluk ve psikolojik kntleme nedeniyle ar kiilik ve davran bozukluklar, huysuzluk, hrnlk, tedirginlik, sua ynelen davranlar, bakalar ile rahat iletiim kuramama, antisosyal ve saldrgan davranlar olarak belirlenmitir.28-35 Ksaca, yaplan incelemeler, aile iinde ocua ynelik iddetin tanm ve kavramsal erevesini izmek iin bir yandan bireyin yakn evresi ile ilikilerinin ve ruhsal yapsnn, dier yandan iinde yer ald toplumsal evrenin ve bu evre ile olan ilikilerinin gz nne alnmas gerektiini ortaya koymaktadr. nk kiileraras duygusal ilikilerden evre ile i ilikilerine kadar yaanan tm etkileim biimleri ve bu Anatolian Journal of Psychiatry 2007; 8:206-214

Ayan mik ve kltrel dzeylerine gre dk, orta ve yksek dzeylerde blgeye ayrlm ve her blgeden bu blgeleri temsil edecek niteliklere sahip beer okul (toplam on be okul) seilmitir. Bu seimin amac, aratrmann amacna kout olarak il genelinde rnekleme giren rencilerin sosyokltrel ve ekonomik zellikler bakmndan homojen dalmn salamaktr. Merkezde yer alan devlet ilkretim okullarnda toplam 42678 renci bulunmaktadr. Evreni temsil eden renciler, tm devlet ilkretim okullarnn ikinci kademesindeki toplam 16371 rencidir. rneklem says, oranl tabakal rnekleme yoluyla minimum 390 olarak hesaplanm, ancak aratrmann geerlilii ve gvenirlilii gz nnde tutularak rneklem says 655 olarak kabul edilmitir. rneklemi oluturan rencilerin 315i kz ve 340 ise erkektir. Verilerin elde edilmesinde bir anket soru formu ve saldrganlk lei kullanlmtr. Uygulama l Milli Eitim Mdrlnden izin alnarak, MartMays 2006 tarihleri arasnda gerekletirilmitir. Anket Formu: Anket formu, ocuun sosyodemografik zelliklerinin yannda, anne ve babann ocua kar tutum ve davranlarn ve iddete urayan ocuklarn iddete urama biimi ve iddete urama skl ile yaad evre, okul ve arkada grubuyla ilikilerinin niteliini belirlemeye ynelik 53 sorudan olumaktadr. ocuun anne ve babas tarafndan iddete maruz kalp kalmadnn belirlenmesi iin hazrlanan sorular anne ve baba iin ayr ayr dzenlenmitir. Saldrganlk lei: rencilere uygulanan saldrganlk lei Babakanlk Aile Aratrma Kurumunun 1998 ylnda yaynlad Aile inde ve Toplumsal Alanda iddet konulu almada kullanlan lektir. Bu lek, tm dnyada olduu gibi lkemizdeki psikiyatri ve psikoloji eitim ve uygulamalarnda sk olarak kullanlan ve geerlilik ve gvenilirlik testleri yaplm olan Minnesota ok Ynl Kiilik Envanteri (MMPI), Eysenck Kiilik Envanteri (EPQ), Symptom Checklist-90-R (SCL-90-R) ve Ksa Psikiyatrik Deerlendirme leinin (Brief Psychiatric Rating Scale-BPRS) saldrganlk ve iddetle ilgili baz maddeleri seilerek oluturulmu ve sadece kapsam geerlilii aratrlmtr.1 Aratrmada rencilerin saldrganlk eilimlerini belirlemek amacyla kullanlan lek toplam 20 ifadelik bir lektir. lekte yer alan ifadelere verilen yantlar 4l Likert leinde dzenlenmitir. Deerlendirmeler ok uygun seeneine

209

_____________________________________________________________________________________________________

4, hi uygun deil seeneine 1 puan verilerek yaplmtr. lekte yer alan tm ifadeler tek ynldr. Buna gre, lekten alnan puanlarn ykseklii rencinin saldrganlk eiliminin yksek olduunu, dk puan ise tam tersi bir durumu gstermektedir. Toplam puanlara gre yaplan deerlendirmelerde, 1-20 arasndaki puan rencinin saldrganlk eiliminin ok az, 21-40 arasndaki puan az; 41-60 arasndaki puan fazla, 61-80 arasndaki puan ok fazla olduunu gstermektedir. lek iin hesaplanan Cronbach deeri (0.76) lein i tutarlla sahip olduunu (>0.60) gstermektedir. rencilerin saldrganlk leinden ald puanlarnn rencilerin eitli zelliklerine gre farkllk gsterip gstermedii iki seenekli deikenlerde z testi, 2_ ( z= X1-X ) / 1 + 2 ) n1 n2 ikiden ok seenekli deikenlerde ise tek ynl ANOVA ile analiz edilmitir. lek, iddete urayan rencilerin anket uygulamas srasnda belirlenebilmesi iin her soru formunun arkasna eklenerek ayn anda uygulanm ve rnekleme giren tm renciler tarafndan yantlanmtr. Deerlendirmeye alnan lekler ise, sadece iddete urad belirlenen rencilerin lekleridir. Analizler %95 gvenilirlik dzeyinde gerekletirilmi olup analizler iin SPSS 13.0 paket program kullanlmtr. BULGULAR rneklemi oluturan rencilerin %52si kz, %48i erkektir. Bunlarn %91i 12-14 yalar arasndadr. rencilerin %85i kent kkenli ve %75i ekirdek aile yapsna sahiptir. Annelerinin %56s ilkokul mezunu, %89u ev hanmdr. Babalarn %50si lise ya da yksekokul-niversite mezunu olup, %46s ii ya da memurdur. renci ailelerinin %15i 500 YTLnin altnda, %21i 5001-1000 YTL arasnda, %19u 1001-2000 YTL arasnda aylk gelire sahiptir. Herkesi ilgilendiren bir konuda, ailelerin %67si hep birlikte karar almaktadr. rencilerin %51inin anne-babas birbiriyle kavga etmektedir. Kavga nedeni genellikle ocuklar ya da paradr. Annelerin %57si ocuklarna kar sevecen, %36s ise bazen iyi bazen kt ya da ar koruyucu davranmaktadr. Babalarn da %57si sevecen, %38i bazen iyi bazen kt, ar koruyucu ya da ok sert ve ilgisizdir. ocuklarn %41i evde en ok babalarndan, Anadolu Psikiyatri Dergisi 2007; 8:206-214

210

Aile iinde iddete urayan ocuklarn saldrganlk eilimleri

_____________________________________________________________________________________________________ Tablo 1. rencilerin Saldrganlk lei puanlarnn eitli zelliklerine gre dalm
_____________________________________________________________________________________________________________________________

zellikler Ailenin kkeni Ky le ehir Yurtd 2 kii 3-4 kii 5-6 kii 7 kii ve zeri Okuryazar deil Sadece okuryazar lkokul mezunu Ortaokul mezunu Lise mezunu niversite mezunu Okuryazar deil Sadece okuryazar lkokul mezunu Ortaokul mezunu Lise mezunu niversite mezunu Ev hanm cretli alan Serbest meslek i Memur Serbest meslek ifti Emekli 500 YTLden az 501-1000 YTL 1001-1500 YTL 1501-2000 YTL 2000 YTLden fazla

Ort. SD 42.25 7.69 43.24 8.53 42.48 9.49 42.00 10.79 57.00 12.00 43.63 8.38 41.34 9.36 43.26 8.65 44.97 10.55 45.00 7.36 42.58 8.75 39.30 7.94 43.66 11.38 43.00 6.97 43.40 12.63 42.86 10.53 42.71 9.60 42.03 9.20 42.35 8.45 42.98 9.62 42.37 9.30 44.10 7.50 43.88 5.84 41.52 8.59 42.53 8.73 43.53 10.41 36.80 4.66 42.28 9.36 44.21 10.03 42.79 9.41 42.03 9.30 43.33 9.05 39.25 7.61 42.36 9.41 41.76 10.70 43.73 8.59 41.71 8.69 41.92 9.43 42.20 9.04 42.20 9.14 43.16 9.48 41.56 9.24 42.99 8.94 49.45 9.47 41.76 8.84 42.95 9.85 45.90 9.65 42.34 9.48 42.97 7.89 42.03 9.35 43.41 9.34 42.44 9.42 43.29 8.78 41.99 9.22 44.59 10.12 44.20 8.70 42.25 9.40 42.09 9.44 43.19 9.12 42.00 10.09

F/z 0.06

p 0.97

_____________________________________________________________________________________________________________________________

Ailede yaayan birey says

3.87

0.01

Annenin eitimi

2.14

0.06

Babann eitimi

0.08

0.99

Annenin meslei

0.26

0.76

Babann meslei

0.98

0.41

Ailenin gelir dzeyi

0.78

0.53

Ailede kararlarn alnma biimi Hepimizi ilgilendiren bir konuda hep birlikte karar veririz. Ara sra biz kardelerinde fikri alnr. Fikrimiz alnmaz sadece annem babam karar verir. Hepimizi ilgilendiren konularda sadece annem sz sahibidir. Hepimizi ilgilendiren konularda sadece babam sz sahibidir. Dier Anne-baba arasnda iddet Anne baba kavga eder Anne baba kavga etmez Annenin davran tarz Olumlu Hem olumlu hem olumsuz Olumsuz Babann davran tarz Olumlu Hem olumlu hem olumsuz Olumsuz Annenin arkadalarn tanmas Tanyor Tanmyor Babann arkadalarn tanmas Tanyor Tanmyor Annenin arkadalarna izin vermesi zin veriyor zin vermiyor Babann arkadalarna izin vermesi zin veriyor zin vermiyor Anneden korkma Korkuyor Korkmuyor Babadan korkma Korkuyor Korkmuyor Anne-babayla sorunlar paylaabilme Evet

0.25

0.93

-0.81 4.14

0.41 0.01

1.96

0.14

-0.37 -1.17 -0.54 -1.58 1.28 -0.94 -0.99

0.70 0.24 0.58 0.11 0.19 0.34 0.31

_____________________________________________________________________________________________________________________________

Anatolian Journal of Psychiatry 2007; 8:206-214

Ayan %10u annelerinden, %8i hem annelerinden hem de babalarndan korkmakta; %17si ise evde hi kimseden korkmamaktadr. Sorunlarn anne-babasyla konuabilen rencilerin oran %56, sadece anneleriyle konuabilenlerin %19, sadece babasyla konuabilenlerin %2dir. rencilerin %43.4 aile iinde anne-babas tarafndan iddete maruz kalmaktadr. Bunlarn %46.1i kz ve %53.9u erkek olup, iddete urad belirlenen rencilerin %54 annelerinden, %46s da babalarndan iddet grmektedir. Anneleri tarafndan iddete maruz kalan rencilerin %42si terlikle, tokatlanarak ya da sa ekilerek, %9u ise deien biimlerde iddet grmektedir. Babalar tarafndan dvld belirlenen kz ve erkek rencilerin %24 tokatlanarak, tekmelenerek, kemerle ya da terlikle dvlmekte, %12si ise deien ekillerde iddete maruz kalmaktadr. Aratrmaya katlan rencilerin %31i annesinin szn dinlemeyerek kar kt, %33 kardeiyle kavga ettii ya da ders almad iin annesinden; %26s babasnn szn dinlemeyip kar kt, %20si annesinin szn dinlemeyip kar kt, %34 de kardeiyle kavga ettii ya da ders almad iin babasndan dayak yemektedir. rencilerin %32si annesinden, %27si ise haftada en az bir kere babasndan dayak yemektedir. Aratrmann ikinci aamasnda, iddete urad belirlenen rencilere uygulanan saldrganlk leinden elde edilen veriler varyans analiziyle deerlendirilmitir. Varyans analizi, rencilerin saldrganlk leinden ald puanlarn, soru formundan elde edilen bilgilerden hareketle, rencilerin eitli zelliklerine gre farkllk gsterip gstermediini analiz etmek amacyla gerekletirilmitir (Tablo 1). iddete urayan rencilerin saldrganlk lei ortalama puan 42.529.24 olarak hesaplanmtr. Buna gre iddete urayan rencilerin saldrganlk eiliminin fazla olduu grlmektedir. Analiz sonularna gre, rencilerin saldrganlk leinden ald puanlarn sadece ailesinde yaayan birey says ve annesinin davran tarzna gre anlaml farkllk gsterdii grlmtr. te yandan rencinin saldrganlk leinden ald puanlarn rencinin ailesinin kkeni, anne ve babasnn eitim dzeyi ve meslei, ailesinin gelir dzeyi, ailesinde kararlarn alnma biimi, annesi ve babas arasnda iddet olmas, babasnn kendisine kar davran tarz, anne ve babasnn kendisine ilgisi, anne ve babasnn arkadalarn tanmas ve

211

_____________________________________________________________________________________________________

eve gelmesine izin vermesi, anne ve babasndan korkmas, anne ve babasyla sorunlarn paylaabilmesine gre anlaml bir farkllk gstermemektedir. Buna gre ailesinde yaayan kii says 2 olanlarn saldrganlk leinden aldklar puann (57.00) daha kalabalk ailelerde yaayan rencilerin puanlarndan (5-6 kii=41.34, >7 kii=43.26, 3-4 kii=43.63) grece daha yksek olduu grlmektedir. Bir baka deyile birey saysnn az olduu ailelerde yaayan ve iddete maruz kalan rencilerin kalabalk ailelerde yaayan ve iddete maruz kalan rencilerden daha fazla saldrganlk eilimine sahip olduu ortaya kmaktadr. Bununla birlikte, annesi kendisine olumsuz davranan rencilerin saldrganlk leinden aldklar puann (49.45) annesi kendisine olumlu (41.56) ve hem olumlu hem olumsuz (42.99) davranan rencilerin puanlarndan grece daha yksek olduu saptanmtr. Baka bir deyile, annesinden hi olumlu davranlar grmeyen iddete maruz kalan rencilerin, annesinden ksmen de olsa olumlu davranlar gren iddete maruz kalan rencilerden daha fazla saldrganlk eilimine sahip olduu ortaya kmaktadr. TARTIMA Saldrganlk lei varyans analizinden elde edilen veriler, rnekleme giren ve anne-babalar tarafndan iddete maruz kald belirlenen rencilerin saldrganlk eilimlerinin yksek olduunu gstermektedir. Bu veriler, rencinin anne-babas tarafndan iddete maruz kalmasnda etkili olduu saptanan deikenlerin, ayn zamanda rencilerin saldrganlk eilimleri zerinde de etkili olduunu gstermektedir. Yaplan analiz sonucunda, ye saysnn az olduu (iki kiilik) ve anneleri kendilerine olumsuz davranan renciler daha saldrgan bulunmutur. Beklenen, ye saysnn az olduu (ekirdek) ailelerden gelen ocuklarn daha az olumsuz tutum ve davranlara ve iddete maruz kalaca ve daha az saldrgan olaca eklindedir. Ancak, aratrmada ye saysnn az (iki) olduu aileler genelde anne-babas boanm (paralanm) ya da anne-babasndan biri lm olan renci aileleridir ve bu durumun ailesel iddete kaynaklk ettii dnlen balca risk etkenlerinden biri olarak kabul edildii bilinmektedir. rencilerden %3nn anne-babas ayr, %4 ise anne veya babas ld iin tek anne-babaldr. ocuk istismarnn olduu ve olmad ailelerde yaplan karlatrmal almalarda, anne-babann Anadolu Psikiyatri Dergisi 2007; 8:206-214

212

Aile iinde iddete urayan ocuklarn saldrganlk eilimleri anneler, rnekleme alnan renci annelerinin ocuk istismar ve ihmalinde risk etkenleri olarak kabul edilen birok lt birlikte tadn gstermektedir. SONU Aile iinde iddete urad belirlenen ocuklarn saldrganlk eilimlerini lmek ve ocuklarn daha fazla saldrgan olmalarnda etkili olan etkenleri belirlemek amacyla, Sivas merkez ile ilkretim ikinci kademe rencileri zerinde gerekletirilen aratrma, bir yandan iddete urayan ocuklarn daha fazla saldrgan olduklarn gstermesi, dier yandan ocuun sosyodemografik profilini oluturan baz zelliklerinin daha fazla saldrgan tutumlar sergilemesinde etkili olduunu ortaya koymas bakmndan nemli sonular vermitir. te yandan literatrde, aile ii iddetin ocuklarn saldrganlk eilimleri zerindeki etkisini lmeye ynelik yeterince almaya rastlanmam olmas, bu almay iddetin uzun vadede toplumsal yapda yol aaca olumsuz gelimelere k tutmas bakmndan da nemli klmaktadr. iddetin kuaklararas gei kuramnda da vurguland gibi, saldrganlk ve iddet renilen bir davrantr ve zamannda mdahale edilmedii ya da gerekli nlemler alnmadnda, uzun vadede toplumsal yapda geri dnm olmayan yaralar aabilir. Bugnn ocuklarnn gelecein potansiyel saldrgan ve iddet eylemcisi hatta sulu yetikinleri olmamas, baka bir deyile gelecekte, davranlar tutarl ve salkl bireylerden oluan bir yetikin kuaa sahip olabilmek, bir yandan ailenin sosyal, ekonomik ve hukuksal bakmdan korunmas ve glendirilmesi dier yandan, iddetin meru bir davran olmasnn nlenmesini salamak, kltrel olarak kabul edilebilirliini azaltmak, bir baka deyile, iddete izin veren toplumsal grleri deitirmekle olas olacaktr.42 Bunun iin kamu kurum ve kurulularnn yannda sivil toplum rgtlerine de byk grevler dmektedir. ocuklar erken dnemde ailesel iddete kar eitilmeli, gerekiyorsa koruma altna alnmal, iddete ve iddetin yarataca olumsuz gelimelere kar duyarl hale getirilmelidir.

_____________________________________________________________________________________________________

ayrlm olmas veya tek anne-babal yaama, istismar artrc etkenler arasnda saylrken; bu durumun, ocuk zerinde -yana gre- farkl etkiler yaratarak onun fiziksel ve ruhsal geliimi zerinde nemli hasarlara yol aabilecei de belirtilmektedir. Birok aratrmada, ocukluk andaki anne-baba kaybnn sonraki yaamda eitli psikiyatrik ve sosyal huzursuzluklarla ilgili olduu bulunmutur.36 te yandan, paralanm ya da boanm ailelerden gelen ocuklarn davran zelliklerini inceleyen aratrmalardan elde edilen veriler, 21,32,37 bu tr ailelerde yaayan ocuklarn ruhsal ve sosyal yoksunluklar nedeniyle, normal ailelerde yaayan ocuklardan daha saldrgan olduuna ilikin veriler sunmaktadr. Birok aratrma, bu sreleri yaayan ocuklarda ortaya kan ruhsal belirtileri huysuzluk, hrnlk, tedirginlik, sua ynelen davranlar, bakalar ile rahat iletiim kuramama, antisosyal ve saldrgan davranlar olarak belirtmektedir.27,32,36-38 Bu veriler, aratrma sonularn desteklese de, boanma ya da elerden birinin kaybnn, aile iinde ocua ynelik iddet olaylarnn yaanmas ve ocuun daha fazla saldrgan olmasnda tek bana belirleyicisi olmad; anne ve babann ya, eitimi, sosyal ve ekonomik stats, etnik kimlii ve ait olduu sosyal snf, eiyle ilikilerinin nitelii, kiilik zellikleri, varsa ruhsal sorunlar ve ocukluunda istismar ve ihmal durumlaryla karlap karlamad gibi birok durumun birbirini etkileyerek iddet olaylarnn ortaya kma olasln artrd bilinmektedir. Birok alma, anne-babann ocuu istismar etmesinde rol oynad dnlen bu etkenlerden birine ya da birkana maruz kalmasnn ocuun iddete urama riskini artrdn gster13,19,39-42 mektedir. Nitekim aratrmadan elde edilen veriler de bu yargy dorulamakta, boanm ya da paralanm aileden gelme yannda, olumsuz anne tutum ve davranlarnn da ocuklarn aile iinde iddete urama ve daha fazla saldrgan olma olasln artrdn gstermektedir. almamzda rencilerin annelerinin eitim dzeyleri dk, ou ev hanm, almayan ve yoksulluk snrnda yaayan ve eleri ile iddete dayal ilikiler iinde olan annelerdir. Bu

Anatolian Journal of Psychiatry 2007; 8:206-214

Ayan

213

_____________________________________________________________________________________________________

KAYNAKLAR
1. Babakanlk Aile Aratrma Kurumu. Aile inde ve Toplumsal Alanda iddet. Bilim Serisi 113, Ankara, Babakanlk Aile Aratrma Kurumu Yaynlar, 1998. 2. Trk Dil Kurumu. Trke Szl. Ankara, 1979. 3. Erten Y, Ardal C. Saldrganlk, iddet ve terrn psikososyal yaplar. iddet, Cogito, Say: 6-7, stanbul, Yap Kredi Yaynlar, 2001, s.143-164. 4. Worchel S. Agression: Harming others. USA, Social Psychology, Wadsworth Thomson Learning, 2000; 10:303-333. 5. WHO. Violence and health. Proceedings of a Who Global Symposium, 2003, Who/Wkc/Sym/00.1, 18.01.2005. 6. Nicolson P, Wilson R. Is domestic violence a gender issue? Views from a British City. J Comm Appl Soc Psychol 2004; 14:266-283. 7. Mian M. World Report on Violence and Health: What it means for children and pediatricians. J Pediatrics 2004; 145:14-19. 8. zgven E. Ailede letiim ve Yaam. Ankara, Pdrem Yaynlar, 2001. 9. Marino AB. Inequality and adolescent violence: An exploration of community, family, and individual factors. J Nat Med Assoc 2004; 96:486-495. 10. Sokullu AF. Kriminoloji ve viktimoloji balamnda aile ii iddete genel bir bak. Sula mcadele balamnda Trkiyede aile ii iddet, lke apnda kriminolojik-viktimolojik alan aratrmas ve deerlendirmesi. stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi Ceza Hukuku ve Kriminoloji Aratrma ve Uygulama Merkezi, stanbul, Beta Yaynclk, 2003, s.7-9. 11. Balcolu . iddet ve Toplum. stanbul, Bilge Yaynclk, 2001. 12. Kaufman J, Zigler E. Do abused children become abusive parents? Am J Orthopsychiatry 1987; 57:186-192. 13. Osofsky Joy D. Community outreach for children exposed to violence. Infant Ment Health J 2004; 5:478-487. 14. Dykstra CH, Alsop RJ. Domestic violence and child abuse. Englewood, American Humane Association, 1996. 15. Edleson JL, Grusznski RJ. Treating man who batter: four years of outcome data from the domestic abuse project. J Soc Sci Res 1988; 1:322. 16. Wildin SR, Williamson W, Wilson GS. Children of battered women: developmental and learning profile. Clin Pediatrics 1991; 30:299-302. 17. Pressel DM. Evaluation of physical abuse in children. Am Fam Physician 2000; 61:30573064. 18. Rittersberger HT. Aile ii iddet: Bir sosyolojik yaklam. 20. Yzyln Sonunda Kadnlar ve Gelecek. Ankara, Trkiye ve Ortadou Amme daresi Enstits Yaynlar, Yayn No: 285, 1989, s.119-131. 19. Browne K. Aile iinde ocuk istismarnn anlalmas ve saaltm. ocuk stismar ve hmali, Ankara, ILO, 1991, s.317-330. 20. Bulut I. Gen Anne ve ocuk stismar. Ankara, Bizim Bro, 1990. 21. Polat O. ocuk ve iddet. stanbul, Derya Yaynlar, 2001, s.87,117-161. 22. Gka E, Trkapar H. Genlik ve iddet. Ankara Numune Hastanesi ve Ankara SSK Hastanesi Psikiyatri Blm, www.Salk.Tr.Net/Ruhsaliddet 10.04.2005. 23. Zeytinolu S. Salk, sosyal hizmet, hukuk ve eitim alanlarnda alanlarn Trkiyede ocuk istismar ve ihmali sorunu ile ilgili grleri. ocuk stismar ve hmali, Ankara, ILO, 1991, s.147-162. 24. Jain A. Emergency department evaluation of child abuse. Emerg Med Clin North Am 1999; 17:575-593. 25. Paoviloinen E, Astedt-Kurki P, Paunonen-Liimomen M, Laippolo P. Risk factors of child maltreatment within the family: towards a knowledgeable base of family nursing. Int Nurs Stud 2001; 38:297-303. 26. Zeytinolu S, Kozcu . Fiziksel ocuk istismar konusunda bir aratrma. Psikoloji Semineri, zmir, Ege niversitesi Edebiyat Fakltesi Yaynlar, 1991; 6-7:76-84. 27. Ccelolu D. nsan ve Davran. stanbul, Remzi Kitabevi, 2002. 28. Bulut I. Paralanm aileden gelen ocuklarn davran zellikleri hakknda bir aratrma. Aile Yazlar 3, Birey, Kiilik ve Toplum, Bilim Serisi 5/III, Ankara, Aile Aratrma Kurumu Bakanl Yaynlar, 1990, s.197-228. 29. ztrk B. iddet ve ocuk. www.kriminoloji.com, 15.09.2005 30. Polat O, Balc G, Kknel , Tzn B, Serozan R, Aydn B ve ark. Ailenin ve Aile inde ocuun Korunmas ve ocuun Stats Komisyonu Raporu 1. stanbul ocuk Kurultay stanbul ocuk Raporu, (Yayna Haz. S Sayta, M irin), stanbul ocuklar Vakf Yaynlar, Kitap No:87, 2000, s.117-161. 31. Zun LS, Rosen JM. Psychosocial needs of young persons who are victims of interpersonal violence. Pediatric Emerg Care 2003; 19:15-19. 32. Kulakszolu A. Ergenlik Psikolojisi. stanbul, Remzi Kitabevi, 1999.

Anadolu Psikiyatri Dergisi 2007; 8:206-214

214

Aile iinde iddete urayan ocuklarn saldrganlk eilimleri

from Infancy Trough Adolescence. Beverly Hills, Sage Publication, 1987. 38. Kury H, Chouaf S, Obergfell-Fuchs J, Woessner G. The scope of sexual victimization in Germany. J Interpers Violence 2004; 19:589-602. 39. Kars . ocuk stismar Nedenleri ve Sonular. Ankara, Bizim Bro Basm Evi, 1996. 40. Tajima E. Risk factors for violence against children. J Interpersl Violence 2002; 17:122-149. 41. Coheey C. Battered mothers who physically abuse their children. J Interpers Violence 2004; 19:943-952. 42. Kocack F. Aile i likilerde Kadna Ynelik iddet. Sivas, C.. Yaynlar, 2004.

_____________________________________________________________________________________________________

33. Bilir , Ar Dnmez NB, Gneysu S. 4-12 yalar arasnda 16.000 ocukta rselenme durumlar ile ilgili bir inceleme. ocuk stismar ve hmali, Ankara, ILO, 1991, s.45-54. 34. Babakanlk Aile Aratrma Kurumu. Aile i iddetin Sebep ve Sonular. Ankara, Babakanlk Aile Aratrma Kurumu Yaynlar, No:86, 2000. 35. Atav N. ahsiyetin gelimesinde aile evresinin ve ailedeki gerginliklerin etkileri. Aile Yazlar 3, Birey, Kiilik ve Toplum, Bilim Serisi 5/III, Ankara, Aile Aratrma Kurumu Bakanl Yaynlar, 1990. 36. Wolff S. Problem ocuklar ve Tedavi. A Oral, S Kara (ev.), stanbul, Say Yaynlar, 1999. 37. Wrickel A, Allen L. Preventing Maladjustment

Anatolian Journal of Psychiatry 2007; 8:206-214