Prof.As.Dr.

Agim BINAJ Lenda: kontabilitet Tema VIII-te: Detyrimet (burimet e huajtura) dhe kontabiliteti i tyre Leksioni 14
a- Detyrimet afatshkurtra; detyrimet ndaj furnitoreve dhe kontabiliteti i tyre; Detyrimet ndaj pronareve per dividente dhe kontabiliteti i tyre; Taksa, akciza dhe kontabiliteti i tyre; Detyrimet ndaj punonjesve per pagat e punes; detyrimet per shitjen me garanci dhe kontabiliteti i tyre; Detyrimet per tatim mbi page dhe sigurimet shoqerore; Detyrimet rastesore dhe kontabiliteti i tyre.

Leksione 2 ore

N vmndje pr studentt.
Si t dalim mir n lndn e kontabilitetit Un do tju tregoj sekrete q pedagogt e tyre rrall ua tregojn studentve. Prandaj ky seksion emrtohet Vetm pr studentt. Nse pedagogt zbulojn se un u kam treguar kto sekrete, me siguri do t ket shum letra pr pyetje t ndryshme. Marrja e notave t mira nuk sht nj shtje fati. Nuk ka asnj sekret pr kt. Gjithashtu, nuk sht sekret se kryerja e detyrave (n koh), vajtja n klas (rregullisht), gjumi dhe ushtrimet e mjaftueshme, t ngrnit n mnyrn e duhur dhe studimi gjat gjith semestrit (dhe jo vetm n kohn e provimit) do ti prmirsojn notat tuaja. Por kjo sht pun e vshtir. Kshtu, ajo q ju dshironi sht mnyra pr t marr nota m t mira duke mos punuar shum, apo jo? Mir, kini mndjen-sekreti sht t punoni me zgjuarsi! Nuk sht e njjt me t qnit i zgjuar, e cila sht nj shtje fati. Ktu jepet sesi t punoni me zgjuarsi.

Hapi 1: Prcaktoni prse lnda e kontabilitetit sht e rndsishme pr ju. S pari, mendoni prse po e bni kt lnd. Cilat jan qllimet tuaja? A ju intereson me t vrtet kjo lnd? A keni motivim t fort pr t msuar mbi kontabilitetin? Mbase n listn tuaj t karrierrs kontabilisti vjen menjher n fund. Mbase synimi juaj sht t bni shum para. Ose, mbase vini n universitet pr t kaluar kohn derisa t trashgoni pasurin e familjes. N do rast kjo lnd sht hartuar pr ju. Nj nga mnyrat m t sigurta pr t pasur 1 million dollar sht q t filloni me dhjet milion dhe t mos dini asgj nga kontabiliteti dhe drejtimi i biznesit. Nse ju nuk trashgoni asnj pasuri, ju nuk do t bheni i pasur pa ditur t flisni gjuhn e biznesit. Kontabiliteti sht gjuha! Mbase ju dshironi t filloni nj pun m t mir, por jeni i sigurt se nuk dshironi q t jeni kontabilist. Shum mir! Kjo lnd nuk do tju bj kontabilist. Ajo do tju ndihmoj q t kuptoni disa nga ritualet mistike t kontabilitetit q jokontabilistve shpesh u duken t ngatrruara. fardo lloj pozite drejtimi do t keni n ndonj organizat, t jini t sigurt q do t keni pun me kontabilistt dhe me informacionin kontabl. Ju duhet ta dini se ata mund t ken nj ndikim t madh n jetn tuaj. Shum organizata e prdorin informacionin kontabl pr t vlersuar punonjsit e tyre pr pagat dhe n vendimet pr ngritjen e punonjsve n prgjegjsi. Ju duhet t kuptoni sesi ta interpretoni kt informacion. Ju mbase mund t kuptoni se kontabiliteti nuk sht ai q mendoni. Pavarsisht nga fakti, nse ju do ta doni apo urreni kontabilitetin, vendosni se ajo ka do t merrni nga kjo lnd do t jet e dobishme pr ju.

Hapi 2: Zbuloni at q pedagogu juaj pret nga ju pr kt lnd. M pas verifikojeni kt me pedagogun tuaj. Nse jeni me fat, pedagogu juaj do t jet i ndjeshm, i dashur, i kujdesshm, me sens humori, i shkatht, i plqen q ti msoj t tjert dhe dshiron q ju t dilni mir n kurs. Nse pedagogu juaj sht m normal (dhe m pak i prsosur), mbani mend, se pedagogu mbetet pedagog. Dhe si pedagog, ai ka pushtet mbi jetn tuaj. Kshtu q, zbuloni se far pret pret jush. Cilat jan qllimet e tij pr lndn? far dshiron q ju t dini ose t jeni t aft t bni pasi t prfundoni lndn? Mbase ai do tjua tregoj (shenj e mir), por nse se bn, pyeteni. Ju duhet t thoni: Profesor Cilido-qoft-emri juaj (do t ishte m mir q t prdorej emri i duhur), far sht e pakndshme n kt lnd? ky sht nj zhargon edukimi pr cilat jan qllimet e ksaj lnde? Kjo mund t trheq vmendjen e saj, dhe ti jap asaj nj ose dy minuta pr tu menduar. Ju mbase mund t prisni deri n takimin tjetr t klass pr t marr prgjigjen tuaj. Sigurohuni q ju dhe pedagogu juaj t kuptoni qllimet e njri-tjetrit. Disa pedagog kontabiliteti presin q t gjith studentt t bhen kontabilist. Nse ju keni nj pedagog t till, bjeni t qart. i thoni pedagogut tuaj Nuk e kam n plan t bhem llogaritar (Sigurohuni q t shtoni prapashtesn tar, ose mund t merrni nj marrveshje t shpejt)zbuloni se far ka n kt lnd pr ju.

Hapi 3: Zbuloni se si do t vlersoheni. Tani, zbuloni se si do t vlersoheni. Si teston pedagogu juaj? A sht ai tip i vshtir i llojit: Cila sht fjala e treta n rreshtin e peste n fajen 211? Ose, a shikon ai t prgjithshmen, me an t pyetjeve: Shpjegoni sesi kontabiliteti ishte instrument n negocimin e traktatit t treta t Versajs n 1623. A prpiqet ai pr hamendsime, ose a jan prgjigjet e shkurtra pikat e tij t dobta? Cilado qoft metoda, ju duhet t dini se far pritet nga ju dhe sesi kto pritje kalohen n nota. Nganjher do t gjeni ndonj pedagog ku prtjet t mos jen t njjta me mnyrn sesi ai teston dhe vlerson. Prandaj ju duhet t kuptoni si pritjet e pedagogut dhe vlersimet. Nse ato nuk duket se jan t qndrueshme, ather duhet t prcaktoni se far pret pedagogu n t vrtet. Hapi 4: Msoni at q sht e rndsishme. Zbuloni se far ju duhet q t prmbushni qllimet tuaja dhe pritjet e pedagogve. Nj msim i madh q ju duhet t msoni, nse nuk e keni br, sht far merrni nga kontabiliteti (dhe pothuajse do gj tjetr) varet nga ajo q ju silln n t.Qndrimi juaj sht i rndsishm. Nse vendosni se dika ia vlen t msohet, ju do t gjeni mnyrn pr ta msuar at. Jo se ju duhet ta msoni at, por se ju dshironi ta bni. Dshiroj sht pjesa m e madhe e t punuarit n mnyr t zgjuar. Dshira pr t msuar do t bj nj rrug t gjat duke ju ndihmuar t merrni rezultate t mira. Fatkeqsisht, ajo nuk do t jet e mjaftueshme derisa ajo q ju dshironi t msoni t jet gjithashtu ajo q pedagogu juaj dshiron q ju t msoni. Prandaj, duhet t siguroheni q ju dhe pedagogu juaj t jeni n t njjtn gjatsi vale. Nse nuk jeni ather flisni me njrit tjetrin. Zbuloni prse pedagogu juaj ka nj pikpamje tjetr. Ju mund t ndryshoni mendimin tuaj mbi at q sht e rndsishme. Prcaktoni sesi t prqndroni prpjekjet tuaja. Jo gjithka n kt libr ose leksion ka t njjtn rndsi. Prqndrohuni n at q sht m e rndsishme pr ju dhe pedagogun tuaj.

Hapi 5: Komunikoni me pedagogun tuaj. Prpiquni t kujtoni se pedagogu juaj sht nj person. Edhe autort e ktij libri jan njerz. Ne kemi gra, fmij dhe miq. Shumica e pedagogve dshirojn me t vrtet q ju t ecni prpara, por ne kemi nevoj pr ndihmn tuaj. Pedagogt nuk din gjithka. N veanti, ne nuk mund t lexojm mendjen tuaj. Ju duhet t lejoni pedagogun tuaj t dij nse keni ndonj problem pr t kuptuar materialin q ju prisni pr t msuar, duke zbuluar at q pedagogu pret prej jush, ose t zbuloni sesi t pregatiteni pr testet dhe detyrat e tjera. Flisni me pedagogun tuaj mbi problemet q keni me kt lnd. Mbani parasysh se pedagogu sht qnie njerzore. Ky sht fakulteti juaj. Ministria e mbrojtjes paguan pr t. Mos lini asknd q t pengoj q parat e paguara nga Ministria e Mbrojtjes t hidhen n plehra. T punuarit me zgjuarsi nnkupton t prcaktoni se far sht e rndsishme dhe t prqndroni vmendjen dhe prpjekjet tuaja n kto gjra. M pas, mos hiqni vmendjen nga synimet tuaja. Nse keni ndonj problem prballuni me t. Nse nuk kuptoni dika n klas ose n libr, bni pyetje. Nse keni frik t bni pyetje idiote n klas, mbani mend m mir t dukesh idiot n klas sesa t dukesh idiot n provim. Nse mendoni se nuk po kapni pikat kye, flisni me pedagogun tuaj. Nse dshironi t msoni, ju mund ta bni at. Kjo sht e gjitha. Prpiquni. Ne mendojm se kshtu lnda e kontabilitetit do t duket m e kndshme dhe eksperienca m fitimprurse. Sigurisht, ju mund t prpiqeni t kryeni detyrat, t shkoni n klas, t bni gjum dhe ushtrime t mjaftueshme, t hani mjaftueshm dhe t studioni gjat gjith semestrit. Ato n prgjithsi ndihmojn, megjithse jan t vshtira. Urimet m t mira, jo vetm n kt lnd, por edhe n lndt e tjera, gjat gjith jets, pr t pregatitur at kapital njerzor t konkurueshm n treg me vendet e zhvilluara. Sot, n bot ngulet kmb shum n filozofin e nj formimi profesional e civil sa m polivalent duke nxitur dhe krijuar mentalitetin q t msohemi t msojm gjat gjith jets.

ORGANIZIMI I KTIJ leksioni

DETYRIMET (BURIMET E HUAJTURA) DHE KONTABILITETI I TYRE

Detyrimet afatshkurtra (DASH)

Detyrimet ndaj furnitorve Huat afatshkurtra nga banka dhe institucionet e kreditit Detyrimet ndaj punonjsve pr dividend Detyrimet pr tatim- taksat Detyrimet pr TVSH Detyrimet pr tatim- fitimin Detyrimet pr pagat e punonjsve Detyrimet pr shitje me garanci Detyrimet pr veprimet rregulluese Detyrimet rastsore

shtja 2-t. Detyrimet afatshkurtra.

Detyrimet afatshkurtra (DASH) mund t prkufizohen si detyrime, likuidimi i t cilave duhet t bhet brnda nj viti ose nj cikli operativ (ekonomik) duke prdorur aktivet e veta afatshkurtra ose duke krijuar detyrime t tjera aftshkurtra. DASH klasifikohen n detyrime t prcaktueshme dhe n detyrime t rastit. N prgjithsi DASH regjistrohien n kontabilitet dhe pasqyrohen n pasqyrat financiare t vlersuara me vlern e tyre t plot t maturimit. T gjitha problemet e vlersimit t detyrimeve t trajtuara m par jan t vlefshme dhe pr DASH. N vijim do t trajtohen DASH sipas llojeve kryesore t tyre. 2.1 Detyrimet ndaj furnitorve dhe kontabiliteti i tyre. Kto jan detyrime me afat t shkurtr q njsia ekonomike ka pr aktivitet (mallrat, makineri, etj.) dhe shrbimet e blera me pages t mvonshme. Pra shkaku i lindjes s ktyre detyrimeve sht mosprputhja n koh midis momentit t marrjes (blerjes) s aktiveve ose prfitimit t shrbimeve dhe momentit t pagimit t kundravleftave t tyre.

N kontabilitet lind problemi se kur do t regjistrohet lindja e detyrimit ndaj furnitorit. N prgjithsi n shum sisteme t kontabilitetit detyrimet pr blerjen e mallrave regjistrohen n momentin e marrjes s tyre n dorzim nga blersi ose n momentin e kalimit t titullit t pronsis blersit, (kush nga kto ndodh m prpara). Nqs malli arrin para mbrritjes s faturs ky do jet momenti i regjistrimit t lindjes s detyrimit. Nqs blersit i mbrrijn faturat para mbrritjes s mallit, momenti i pranimit t tyre do t jet ai i regjistrimit t lindjes s detyrimit. Duhet t kihet kujdes q n fund t periudhs kontabl, nqs ka rezultuar mbrritja e mallrave t pafaturuara, bhet regjistrimi prkats duke prfshir vlern e ktyre mallrave n shpenzimet e periudhs. Pr pasqyrimin e lindjes s detyrimit ndaj furnitorve dhe t shlyerjes s tij, n kontabilitet prdoret llogaria Furnitor dhe llogari t lidhura me ta. Kjo llogari analizohet n disa nnllogari t shkalls s par,pr t pasqyruar marrdhniet e ndryshme me furnitort n mnyr analitike. Shembull: Njsia ekonomike X blen me pages t mvonshme nj sasi inventari prej 240.000 leksh(Tvsh 40.000 lek). Supozohet gjithashtu q inventari ka mbrritur dhe shoqrohet me dokumentat prkats (fatura, fletdalja, polic-ngarkesa, etj.). .

Zgjidhja n mnyr informatike:

Veprimi kontabl: Nr. Llog 60 445 401

Ditari
Debiti 200.000 40.000 240.000 Krediti

Emrtimi i llogarive Blerje inventari TVSH n blerje Furnitor

Shuma 240.000 240.000 Kur njsia ekonomike e marr si shembull shlyen detyrimin e msiprm, duke paguar parat nga llogarit bankare, n ditarin e prgjithshm bhet regjistrimi: Ditari Nr. Llog 401 Emrtimi i llogarive Furnitor Debiti 240.000 Krediti

512

Banka
Shuma

240.000
240.000 240.000

Pr arsye t sigurimit t nj informacioni m t hollsishm n lidhje me detyrimet pr blerjen e aktiveve t qndrueshme me pages t mvonshme,sht e nevojshme prdorimi i llogaris Furnitor pr aktive t qndrueshme. N rast s njsis ekonomike i mbrrin malli (inventari) por jo dokumentat prkatse (fatura e furnitorit, etj.), ajo i merr n dorzim duke i prfshir n koston e priudhs s blerjes s tyre. Kto lloje detyrimi n kontabilitet pasqyrohen n llogarin 408 Furnitor pr fatura t pambrritura. Nqs n shembullin e msiprm supozohet q gjat vitit mallrat apo inventart e msiprm kan ardhur pa dokumentat prkatse, njsia ekonomike regjistron mbrritjen e mallit (po qe se prdoret metoda e inventarit t prhershm) ose jo (po q se prdoret metoda e inventarit periodik) n datn e mbrritjes s tij. N fund t vitit, mqs kostoja e mallit t bler i takon periudhs q mbyllet, n kontabilitet bhet regjistrimi duke debituar llogarin Blerje dhe duke kredituar llogarin Furnitor pr fatura t pambrritura. M mbrritjen e faturave njsia ekonomike bn kalimin e detyrimit n llogarin e furnitorve. Nqs n fund t vitit pasardhs kan mbrritur gjysma e faturave dhe nuk ka patur diferenca me mallrat e pranuara, regjitrimi q bhet n kt rast paraqitet n debi t llogaris Furnitor pr fatura t pambrritura dhe n kredi t llogaris Furnitor. Nqs rezultojn diferenca bhet rregullimi edhe n regjistrimet e bra pr to para mbrritjes s faturs. N marrdhniet e furnizimit me t trett njsia ekonomike detyrohet t`u paguaj atyre nj paradhnie pr furnizimet e porositura.

Shmbull. Njsia ekonomike X i ka paguar nj furnitori t vet nj shum nga llogaria bankare prej 200.000 lek si paradhnie pr nj blerje t ardhshme . Regjistrimi kontabl n ditar: Ditari Nr. llog 409 512 Emrtimi i llogarive Debiti 200.000 200.000 Shuma 200.000 200.000 Krediti

Furnitor Parapagime dhe pagesa pjesore t kryera pr porosi

Banka

Mbrritja e mallrave nga furnitori me vleft 200.000 lek. Veprimi kontabl: Ditari Nr. llog 60 409 Emrtimi i llogarive Blerje mallrash Furnitor Parapagime dhe pagesa pjesore t kryera pr porosi Shuma Debiti 200.000 200.000 200.000 200.000 Krediti

pozicionin e klient-furnitorit apo anasjelltas, n praktikn e prditshme ato bjn kontrata pr likuidime t mvonshme t faturave me afate 1 muaj; 2 muaj; 3 muaj apo dhe m gjat. N kto raste pr likudimin t faturave t furnitorit m von, paguhen dhe interesa (sipas prcaktimeve n kontrat n % t caktuara). N kt rast debitohen llogarit Efekte pr t`u paguar (n analiza t veanta: Interesa t maturuara pr likidim m von t furnitorit). Shembull: Njsia ekonomike X bn nj kontrat furnizimi pr 1.200.000 lek mallra, likuidimi (pagesa) do t bhet pas 3 muajve. Pr pagesn me vones do t paguaj interes mujor 2% t vlers (pra pr 3 muaj 6% x 1.200.000 = 72.000 lek).Pas nnshkrimit t kontrats mbrin malli me vleft 1.200.000 lek nga e cila TVSH sht 200.000 lek. Veprimi kontabl: a) Pr vleftn e faturs Ditari Nr. llog Emrtimi i llogarive Debiti Krediti 605 445 401 Mallra TVSH Furnitor Shuma 1.000.000 200.000 1.200.000 1.200.000 1.200.000

Shnim: N marrdhniet e njsive ekonomike me njra tjetrn n

b) Pr interesat e maturuara Nr. llog 661 403

Ditari
Debiti 72.000 72.000 72.000 72.000 Krediti

Emrtimi i llogarive Shpenzime pr fatura Efekte pr t`u paguar Shuma

2.2.Huat afatshkurtra dhe kontabiliteti i tyre.

N grupin e detyrimeve afatshkurtra bjn pjes dhe huat e ndryshme q njsia ekonomike merr nga bankat, njsi t tjera ekonomike ose institucionet e kreditit dhe q detyrohet t`i shlyej brenda nj viti. Kto hua mund t jen n forma t ndryshme. P.sh njsia ekonomike mund t marr hua duke emetuar obligacione afatshkurtra. Regjistrimet q bhen n kt rast dhe problemet q mund t lindin, si zbritjet-apo primi i obligacionit, interesat, etj, jan t ngjashme me ato t trajtuara pr huat afatgjata me obligacione. Vetm se n kt rast kto hua do pasqyrohen n llogarin Hua afatshkurtr me obligacione. Nj form tjetr sht huaja e zakonshme bankare. Kjo paraqitet n formn e nj marrveshjeje q bn njsia ekonomike me bankn pr marrjen e parave hua me nj interes t caktuar dhe zakonisht nn nj vit. Marrja dhe shlyerja e ksaj huaje pasqyrohet n llogarin Hua nga banka me analizn prkatse Hua afatshkurtra nga banka.

N kt grup t detyrimeve prfshihen dhe detyrimet pr pagimin e ksteve vjetore t huave dhe detyrimeve afatgjata. Pra,nqs huat afatgjata nga bankat ose me obligacione shlyhen me kste vjetore, ather shuma e maturuar e kstit vjetor dhe e interesit q do paguhen brenda vitit t ardhshm financiar evidentohen si detyrime afatshkurtra. Kto lloj detyrimesh paraqiten n bilanc n zrin e detyrimeve n llogarin Hua nga bankat dhe institucionet e kreditit n analizn prkatse pr huat me afat deri nj vit dhe mbi nj vit. 2.3.Detyrimet ndaj pronarve pr dividend dhe kontabiliteti i tyre. Ato pasqyrojn detyrimin q ka njsia ekonomike pr t`u paguar mbajtsve t aksioneve t saj, pjesn e fitimit te realizuar, n formn e dividendit. Ky detyrim lind kur kshilli drejtues i njsis ekonomike vendos ndarjen e dividendve n nj dat t caktuar pas deklarimit t tyre. Ky detyrim do t pasqyrohet n kontabilitet n llogarin 457 Ortak Dividend pr t`u paguar. N kontabilitetin e saj njsia ekonomike duhet t pasqyroj madhsin e detyrimit t saj ndaj ortakve apo aksionerve pr dividend t llojeve t ndryshme, afatet e pagimit t tyre, si dhe shlyerjen e ktyre detyrimeve n afatin e caktuar n lidhje me shprndarjen e dividendve. N njsit ekonomike aksionere, pr shprndarje t dividendve kshilli drejtues mund t prdor tre burime q jan: fitimi i periudhs kontabl q mbyllet, fitimi i mbartur, ose rezervat e caktuara pr t`u shprndar si dividend.

Nqs njsia ekonomike do t prdorte tre burimet e prmendura m sipr, pr shprndarje dividendi, veprimi n kontabilitet do t bhet duke debituar llogarit Fitmi i vitit ushtrimor, Fitmi i mbartur dhe Rezervat dhe kredituar llogarin Ortak- Dividend pr t`u paguar. Shembull: Njsia ekonomike X nprmjet kshillit t saj drejtues ka vendosur t shprndaj si dividend: nga fitimi i ushtrimit 200.000 lek, nga fitimi i vitit t kaluar 120.000 lek dhe nga rezervat 100.000 lek, gjithsej 420.000 lek,t ardhura n burim(tatim mbi divident 420.000 *0.10 = 42.000 lek). Veprimi kontabl: Ditari Nr. llog Emrtimi i llogarive Debiti Krediti

121
107 106 456

Fitimi / humbje e ushtrimit

Fitimi / humbje e vitit t kaluar Rezervat

200.000
120.000 100.000

Tatim mbi dividend Divident pr tu paguar

Shuma 420.000

42.000 378.000
420.000

Zgjidhja n mnyr informatike:

Llogaria 4571 Ortak Dividend pr t`u paguar debitohet kur u paguhen dividendt ortakve ose aksionerve n datn e caktuar. Pr shprndarjen e dividendve njsia ekonomike prdor forma t ndryshme. Kshtu ajo mund t shlyej detyrimin ndaj aksionerve apo ortakve pr dividendt duke i paguar ata me para, me aktive (letra me vler si aksione, obligacione t kompanive t tjera), aksione apo me letra detyrimi t saj. Nisur nga kjo llogaria Ortak Dividend pr t`u paguar mund t mbahet e analizuar pr do form t pagimit t dividendve duke krijuar mundsin e marrjes t nj informacioni m t hollsishm t nevojshm pr drejtim.

2.4 .Detyrimet pr tatimet dhe taksat e ndryshme dhe kontabiliteti i tyre. Tatimet dhe taksat jan t llojeve t ndryshme si p.sh TVSH, akcizat, tatimi mbi t ardhurat personale, tatimi mbi t ardhurat e njsis, taksat e pronsis, taksa t ndryshme, etj. Pr sa koh q njsia ekonomike i ka llogaritur kto detyrime, por nuk i ka paguar, i lind detyrimi ndaj shtetit pr to. Kjo pr faktin se aktivet korrente, pra parat q disponon njsia ekonomike n masn e tatimeve t llogaritura, nuk jan t saj nga pikpamja e pronsis,por t shtetit. Duke qn se kto taksa dhe tatime njsia ekonomike duhet t`i paguaj n periudhn e ardhshme ushtrimore, ato do paraqiten n bilancin e saj si detyrime afatshkurtra. N kontabilitetin e njsis ekonomike, kto detyrime t saj ndaj shtetit do paraqiten n llogarin 44 Shteti dhe llogari t lidhura e cila analizohet sipas llojit t do tatimi apo takse. 2.4.1 Tatimi mbi vlern e shtuar(tvsh) dhe kontabiliteti i tij . Tatimin mbi vlern e shtuar realizohet mbi vlern e shtuar t mallrave, prodhimeve apo shrbimeve t shituara. N kt rast n llogari t veanta Tatim mbi vlern e shtuar me analiza t veanta TVSH n blerje dhe t TVSH n shitje bhet evidentimi i TVSH s dhe vlera q duhet ti paguhet degs s tatim taksave. Shembull: Njsia ekonomike X m 5 janar 200X blen mallra me vler gjithsej 120.000 lek (TVSH n blerje 20.000 lek, pra 100.000 x 20% = 20.000 lek), n datn 10 janar 200X e shet gjith sasin e ktij malli me vler gjithsej 180.000 lek (TVSH n shitje 30.000 lek pra 150.000 x 20% = 30.000 lek).

a) Metoda e par: mimi i blerjes = 100.000 lek, mimi i shitjes = 150.000 lek, diferenca midis mimit t blerjes dhe t shitjes sht 50.000 lek x 20% = 10.000 lek sht masa e TVSH s q do t paguhet. b) Metoda e dyt: TVSH-ja n shitje sht 30.000 lek, TVSH-ja n blerje sht 20.000 lek, diferenca 10.000 lek sht TVSH-ja q do t paguhet. Veprimet kontabl: a) Pr faturn e blerjes Ditari

Metoda e llogaritjes s TVSH-s q do t paguhet :

Nr. llog
605 445 401

Emrtimi i llogarive
Blerje mallrash TVSH n blerje Furnitori

Debiti
100.000 20.000

Krediti

120.000

Shuma
b) Pr faturn e shitjes
Nr. llog 411 Klienti Emrtimi i llogarive

120.000 120.000
Debiti 180.000 Krediti

705
445

T ardhura nga shitja

TVSH n shitje Shuma 180.000

150.000
30.000 180.000

c) Pr pagesn e TVSH-s Nr. llog 445 512/531

Ditari Debiti 10.000 10.000 10.000 10.000 Shuma Krediti

Emrtimi i llogarive TVSH e paguar Banka / Arka

Shnim:

N fund t vitit llogarit e TVSH s mbyllen. Debitohet llogaria TVSH n shitje dhe kreditohen llogarit TVSH n blerje dhe TVSH e paguar. N qoft se shuma e TVSHve n blerje plus TVSHn e paguar sht m e vogl se TVSH n shitje,ather n vitin ushtrimor n bilanc do t paraqitet n pasiv si detyrime ndaj shtetit ,q do t paguhet n vitin pasardhs(sipas ligjit aktual brnda dats 14 t muajt). N qoft se shuma e TVSH-s n blerje plus TVSH-n e paguar t jet m e madhe se TVSH n shitje,ather n bilanc do t paraqitej n aktiv si t drejta ndaj shtetit, shum e cila do t rimbursohet si pas kriterit q prcakton ligji pr TVSH-n.

N mnyr skematike do t paraqitej:

D Furnitor K (1) D TVSH K (2) D Klient K

Arka/Banka

K (3) Gj. D Gj. K

2.4.2.Tatimit mbi fitimin kontabiliteti i tij. Detyrimi ndaj shtetit pr Tatimin mbi fitimin do t paraqitet n llogarin 444 Shteti tatim mbi fitimin. Gjat vitit pagimi paraprak i tatimit mbi fitimin regjistrohet n debi t llogaris Tatim fitimi dhe n kredi t llogaris Arka ose Banka. Shembull: Njsia ekonomike X n muajin janar 200X, paguan tatim fitimin 200.000 lek.

Veprimi kontabl: Nr. llog 444 512

Ditari
Emrtimi i llogarive Debiti 200.000 200.000 Shuma 200.000 200.000 Krediti

Tatim mbi fitimin Banka

N fund t vitit bhet llogaritja prfundimtare e detyrimit pr tatimin mbi fitimin e realizuar faktikisht dhe kryhen veprimet sistemuese n kontabilitet. Shembull:Njsia ekonomike X n mbyllje t vitit ushtrimor ka llogaritur tatim fitimin 260.000 lek. Veprimi kontabl. Nr. llog 694 444 Ditari Emrtimi i llogarive Shpenzime tatim mbi fitimin Tatim mbi fitimin Debiti 260.000 260.000 Krediti

Teprica kreditore e llogaris 444 Tatim mbi fitimin q pr rastin ton sht 60.000 lek, prbn detyrim pr njsin ekonomike, q do t paguhet vitin pasardhs. Nqs llogaria 444Tatim mbi fitimin rezulton me tepric debitore,ajo tregon tatim fitimin e derdhur paraparakisht m tepr, q do t paraqitet n bilanc n grupin e krkesave pr arktim ndaj t tretve. Kjo shum ose do t rimbursohet nga organet fiskale ose do t njihet si shlyerje e detyrimit pr tatimin mbi fitimin e vitit pasardhs. 2.4.3.Taksa dhe akciza dhe kontabiliteti i tyre.

Prgjithsisht paraqesin shuma q njsia ekonomike duhet t`i paguaj organeve qndrore apo lokale t pushtetit,zakonisht n tarifa fikse pr shrbime q prfiton ajo. Prgjithsisht kto detyrime fiskale nqs llogariten e nuk paguhen,do t regjistrohen n debi t shpenzimeve, llogaria 63Taksa e tatime n analizat e saj sipas llojit t takss,dhe n kredi t llogaris 447Detyrimeve pr Taksa e tatime. Shembull: Njsia ekonomike X llogarit taksn mbi pasurin 50.000 lek, akciza 200.000 lek, taks mbi automjetin 50.000 lek, etj. dhe pagimin do ta bj nj koh t dyt.

Veprimi kontabl: Ditari Nr. llog Emrtimi i llogarive Debiti Krediti

631.0
631.1 631.2 447

Taks mbi pasurin

Akciza Taks automjeti Shteti tatime e taksa Shuma

50.000
200.000 50.000 300.000 300.000 300.000

Nqs taksat e tatimet e tipit t msiprm paguhen pa u llogaritur m par, ather n vend t llogaris 447 do t kreditohen llogarit e mjeteve monetare (512,531). 2.4.4.Detyrimet ndaj punonjsve pr pagat e puns. Kto prfaqsojn shumat q u detyrohet njsia ekonomike pr t`u paguar punonjsve n lidhje me punn e kryer prej tyre, n njsi si dhe t gjitha marrdhniet e tjera q lidhen me to. Kur pagat nuk jan paguar ende, shoqris i lindin detyrime, t cilat nqs shlyhen n periudhn e ardhshme kontabl, prbjn pr t detyrime afatshkurtra. N prgjithsi ekzistojn dy lloj detyrimesh t njsis ekonomike n lidhje me pagat e punonjsve: Detyrimi pr pagn e punonjsve pr punn e kryer.

Kontabiliteti i pagave u referohet vetm punonjsve t prhershm t njsis ekonomike, q jan nn mbikqyrjen dhe kontrollin e drejtprdrejt t saj. N punonjsit prfshihen puntort e njsis, npunsit dhe drejtuesit e saj. Pr t pasqyruar t gjitha marrdhniet e njsis me punonjsit e saj n kontabilitet, sipas PKP, prdoret llogaria sintetike 421Personeli dhe llogari t lidhura e cila analizohet pr do lloj konkret t detyrimeve q lidhen me pagat e puns. 2.4.4.1.Detyrimi pr pagn e punonjsit pr punn e kryer dhe kontabiliteti i tij. Paga shpreh shumn e parave q njsia ekonomike duhet t`i paguaj punonjsit e vet pr punn e kryer pr t. Pagesa q bhet,n baz t nj tarife orare, mujore ose vjetore,quhet shprblim pr punn e kryer. N prgjithsi sipas variantit t par(tarifa orare) paguhen puntort, kurse sipas variantit t dyt(tarifa mujore dhe vjetore) paguhen drejtuesit. Pagat jan nj shpenzim pr njsin ekonomike pr periudhn kur sht kryer puna, shpenzim q mund t ket si kundrparti daljen e parave nga njsia ekonomike ose lindjen e detyrimeve t saj ndaj punonjsve. Kur llogaritja e pagave dhe shlyerja e tyre bhet n t njjtn periudh kontabl, ather efekti i tyre n gjendjen financiare t njsis ekonomike sht rritja e shpenzimeve dhe dalja e parave. N kt rast njsia ekonomike nuk ka detyrime ndaj punonjsve pr pagn e puns sepse i ka paguar ata.

Nqs pagat pasi jan llogaritur, paguhen n periudhn e ardhshme kontabl(p.sh pagat e muajt dhjetor t vitit ushtrimor llogariten,por pagesa e tyre bhet n janar t vitit tjetr), ather ato prbjn nj detyrim pr njsin ekonomike. Kto detyrime ajo do t`i pasqyroj n bilanc n postin e detyrimeve afatshkurtra. N kt rast n kontabilietin e saj, do t pasqyroj lindjen e detyrimeve gjithsej pr pagat e puns dhe shlyerjen e tyre duke elur llogarin 421 Personeli pagat dhe shprblime pr t`u paguar. N kt rast debitohet llogaria 641 Shpenzime pr paga dhe do t kreditohet llogaria 421 Pagat e punonjsve.Ndrsa kur t bhet pagesa(shlyeria e detyrimit) do t debitohet llogaria 421Pagat e punonjsvedhe do t kreditohet llogaria 5311Arka. Shembull: N muajin janar 200X jan llogaritur pagat e punonjsve sipas dokumentit t pagesave gjithsej 800.000 lek. Veprimi kontabl: Ditari
Nr. llog 641 421 Emrtimi i llogarive Pagat e personelit Personeli- pagat dhe shprblime pr t`u paguar Debiti 800.000 800.000 Krediti

Zgjidhja n mnyr informatike:

2.4.4.2. Detyrimeve pr ndalesat e ndryshme nga pagat dhe kontabiliteti i tyre. M sipr u llogarit dhe u regjistrua paga bruto (totale) q punonjsit duhet t marrin nga njsia ekonomike pr punn e kryer. Por faktikisht ata nuk e marrin t gjith shumn e llogaritur t pagave,sepse nga kjo shum njsia ekonomike bn nj sr ndalesash(zbritjesh). Punonjsit kan detyrime ndaj organeve fiskale shtetrore dhe personave t tjer fizik apo juridik. Ktu mund t prmenden detyrimet e punonjsve pr tatime e taksa t ndryshme si p.sh pr tatimin mbi t ardhurat personale, pr taksa t ndryshme shtetrore, pr kontributin pr sigurime shoqrore, pr huat e ndryshme bankare, etj. Kto detyrime punonjsit mund t`i shlyejn drejprsdrejti t tretve.

Por shpesh kto detyrime i merr prsipr njsia pundhnse e cila shumat e detyrimeve q kan punonjsit ua mban nga paga q ata duhet t marrin. N kt mnyr n momentin q bhet ndalesa nga pagat detyrimin e merr prsipr njsia pundhnse. Ndalesat nga pagat grupohen n: Ndalesa t detyruara. Ndalesa me krkesn e punonjsve. Njsia ekonomike pr arsye t ndryshme mund t`ua jap punonjsve t saj nj pjes t pags apo pagn dyjavore n form paradhnie. N kt rast punonjsit paraqiten si debitor t njsis ekonomike. Kjo shum paradhnie ju ndalet atyre kur u llogaritet shuma neto q ajo duhet t`u paguaj. Duke u mbshtetur n regjistrin e pagave,kontabilistt do t regjistrojn t gjith detyrimet pr pagat dhe ndalesat prkatse n llogarit e tyre. Shembull: N listn e pagesave t punonjsve t njsis ekonomike X, t muajit janar 200X jan br kto ndalesa: Sigurime shoqrore 2.000 lek Tatim mbi t ardhurat 100 lek Sigurime shndetsore 100 lek Sigurim jete 50 lek Depozita kursimi 2.000 lek

Veprimi kontabl: Ditari Nr. llog 421 431 447.0 431.1 431.2 Emrtimi i llogarive Pagat e punonjsve Sigurime shoqrore Tatim mbi t ardhurat Sigurime shndetsore Sigurim jete Debiti 22.250 20.000 100 100 50 Krediti

424

Personeli Depozita
Shuma 22.250

2.000
22.250

Zgjidhja n mnyr informatike:

Kur njsia ekonomike bn shlyerjen e shum neto ndaj punonjsve me mandat pagese nga arka (duke i zbritur ndalesat) debitohet llogaria 421 Pagat e punonjsve dhe kreditohet llogaria 531 Arka. Shembull: Njsia ekonomike me mandat pagese nga arka n baz t list pagess s punonjsve, paguan pagat neto (800.000 22.250 = 777.750 lek). Veprimi kontabl: Ditari Nr. Llog Emrtimi i llogarive Debiti Krediti 421 531 Pagat e punonjsve Arka 777.750 777.750

Shuma

777.750

777.750

Detyrimet e njsis ekonomike t lindura nga ndalesat nga pagat shlyhen m von. N kt rast regjistrimi kontabl bhet duke debituar seciln prej llogarive t detyrimit q do shlyhet, n kredi t llogaris 531Arka ose 512Banka.
Shembull: N muajin shkurt 200X Njsia ekonomike paguan me derdhje n bank (mandat pages) detyrimet ndaj sigurimeve shoqrore 20.000 lek, ndaj tatimit mbi t ardhurat 100 lek, ndaj sigurimeve shndetsore 100 lek, ndaj sigurimit t jets 50 lek, ndaj personelit pr depozita 2.000 lek, gjithsej 22.250 lek.

Veprimi kontabl:

Ditari
Nr. Llog 431 447.0 431.1 431.2 424 531/512 Emrtimi i llogarive Sigurime shoqrore Tatim mbi t ardhurat Sigurime shndetsore Sigurim jete Personeli Depozita Arka/Banka Shuma 22.250 Debiti 20.000 100 100 50 2.000 22.250 22.250 Krediti

N grupin e detyrimeve afatshkurtra prfshihen dhe detyrimet pr pagat pr leje t zakonshme. Pr njsin pagesa e pags s punonjsve pr lejen e zakonshme prbn nj detyrim. Llogaritja e shums s detyrimit pr t`u paguar punonjsve pr lejen e zakonshme bhet duke patur parasysh pagn mesatare vjetore apo t muajve t fundit t tyre. Pasqyrimi i lindjes s detyrimit pr pagat pr leje t zakonshme dhe i shlyerjes s tij n periudhn pasardhse, n kontabilitet do t pasqyrohet, n llogarin 428 Personeli shpenzime pt t`u paguar dhe n kredi 641 Shpenzime pr paga.

Shembull: N njsin ekonomike X n muajin janar 200X jan planifikuar t shkojn m leje 2 punonjs dhe pagat e tyre llogariten 24.000 lek, ndalesat nga paga pr tatim page 500 lek, dhe pr sigurime shoqrore 2.000 lek. Veprimi kontabl: a)Llogaritja e pags . Ditari Nr. Llog Emrtimi i llogarive Debiti Krediti 641 421 Shpenzime paga Paga e punonjsve Pr llogaritjen e pages b)Ndalesat nga paga. Ditari Emrtimi i llogarive Pagat e punonjsve Sigurime shoqrore Tatim pagash Pr llogaritjen e ndalesave 24.000 24.000

Nr. llog
421 431 447

Debiti
2.500

Krediti
2.000 500

Kur bhet pagesa neto e pagave t lejeve t zakonshme 21.500 lek (24.000 -2.500). c) Paga nga arka. Ditari Nr. llog Emrtimi i llogarive Debiti Krediti 21.500 Shuma 21.500 21.500

421
5311

Paga e punonjsve
Arka

21.500

N prgjithsi lejet e zakonshme merren kryesisht t shprndara n mnyr jo proporcionale gjat vitit. Kshtu nqs n pasqyrat financiare, nxjerrja e rezultatit bhet pr periudha mujore, tremujore, 6- mujore apo 9- mujore, regjistrimi i tyre si shpenzim n periudhn kur llogariten si detyrim dhe paguhen do t sillte deformimin e treguesve t rezultatit financiar pr seciln periudh. Prandaj n kt rast njsia bn nj parashikim t shums s pagave pr leje t zakonshme pr vitin pr do muaj. Me kuotat mujore t llogaritura si m sipr bhet regjistrimi i tyre si shpenzim dhe si detyrim, (si n artikullin e treguar m sipr). Kshtu ato do t shprndahen uniformisht gjat gjith muajve t vitit.

N fund t vitit, pasi sht prcaktuar me saktsi shuma e pagave faktike pr leje t zakonshme, nqs ajo sht e ndryshme nga ajo e parashikuara, bhet artikulli prkats rregullues, i njjt me artikullin e msiprm (kur pagat faktike jan m t mdha se ato t parashikuara) ose artikulli i kundrt (stornues) kur ndodh e kundrta. 2.4.5.Detyrimet pr shitjet me garanci dhe kontabiliteti i tyre. Njsia ekonomike q shet mallra apo e shrbime mund t jap garanci pr to edhe pr nj afat pas shitjes s tyre. Pr sa koh zgjat garancia e dhn, shitsi ka nj detyrim ndaj blersit pr riparimin apo ndrrimin e mallit apo shrbimit t shitur, n rast se do t rezultojn defekte brenda kushteve t parashikuara. Zakonisht garancia jepet n baz t nj dokumenti t shkruar. Kur afati i garancis shtrihet n dy ose m shum periudha kontabl kontabiliteti i njsis ekonomike ndrmerr krijimin e shumave t provizioneve t parashikuara pr garancin e dhn e cila do shrbej pr t prballuar koston efektive t garancis. Llogaritja e kostos s garancis, pra e detyrimit pr t dhe e shumave t parashikuara, nuk sht nj proes i thjesht dhe i leht. Proesi i llogaritjes s shumave t parashikuara pr garanci ka si efekt pr njsin ekonomike lindjen e detyrimit q ka si burim kryerjen e nj shpenzimi, (t shpenzimit pr krijimin e shumave t parashikuara pr garanci). Sipas PKP kto efekte paraqiten n llogarit 6815 Shuma t parashikuara pr rreziqe e shpenzime, pr shumn e shpenzimeve, dhe n llogarin 1514 Shuma t parashikuara pr garanci t dhna klientav pr shumn e garancis.

Shembull: Njsia ekonomike X shet makina larse tip Candy. N periudhn maj- dhjetor t vitit 200X supozohet se ka shitur 80 cop me afat garancie 1 vit. Nga eksperienca e mparshme ajo llogarit se rreth 10% e makinave larse mund t kthehen brenda periudhs s garancis pr riparime dhe se kostoja mesatare e riparimit t nj makine larse do jet 1.500 lek.N fund t vitit n kontabilitet llogariten shumat e parashikuara pr garanci: (80 cop x 10%) x 1.500 lek = 12.000 lek. Veprimi kontabl: Ditari Nr. llog 6815 1514 Emrtimi i llogarive Debiti 12.000 12.000 Krediti

Shuma t parashikuara pr rreziqe e shpenzime

Shuma t parashikuara pr garanci t dhna klientve

Shuma

12.000

12.000

Pr koston faktike t riparimeve t realizuara gjat 1 viti garancie psh: materialet e prdorura pr riparim, pagat e punonjsve t riparimit 2.000 lek, vlera e pjesve t ndrrimit t prdorura, etj, supozohet ishte 6.000 lek.

Veprimi kontabl: Ditari Nr. llog 6 311 421 Emrtimi i llogarive Llogarit e shpenzimeve Materiale Pagat e Personelit Shuma Veprimi kontabl: 8.000 Debiti 8.000 6.000 2.000 8.000 Krediti

Ditari
Nr. llog Emrtimi i llogarive Shuma t parashikuara pr garanci t dhna klientve Rimarrje e shumave t parashikuara pr reziqe e shpenzime Shuma 12.000 12.000 Debiti Krediti

1514
7812

12.000
12.000

N fund t peiudhs llogarit e shpenzimeve dhe t t ardhurave mbyllen n debi dhe kredi t llogaris Prmbledhje e shpenzimeve dhe t ardhurave. Kjo metod prdoret me qllim pr t br m t qart kuptimin e regjistrimeve. Regjistrimet e fundit si dhe tre t msiprmet pr shumat e parashikuara pr shitjet me garanci, n mnyr skematike n llogari n form T-je paraqiten si m posht:
Rimarrje e shumave teparashikuara D per rreziqe dhe shpenzime K Shumave te parashikuara per D garanci te dhene klienteve K

Shumave te parashikuara D rreziqe dhe shpenzime K

(4) 12.000 12.000 (3)

(3) 12.000

12.000 (1)

(1) 12.000 12.000 (4)

D Materiale

D Llog.e shpenzimeve K

6.000 (2)
Permbledhje e te D ardhura dhe shpenzime K

(2) 6.000 (2) 2.000

K

8.000(5

Paga

(4) 12.000 12.000 (4) (5) 8.000

2.000 (2)

N lidhje me regjistrimin e mbylljes s llogarive t shpenzimeve dhe t ardhurave parashikohet edhe nj metod tjetr kontabl. Sipas ksaj metode llogarit e shpenzimeve dhe t ardhurave mbyllen me njra tjetrn. Pr regjistrimet pr shumat e parashikuara pr garanci ka dhe nj metod tjetr kontabl. Sipas ksaj metode marrja n rezultat si e ardhur apo shpenzim n fund t afatit t garancis bhet vetm pr diferencn midis shumave t parashikuara pr garanci dhe kostos faktike t garancis. Sipas ksaj metode, n rastin e shembullit t msiprm, artikulli i dyt nuk do t regjistrohej n debi t shpenzimeve t periudhs,por do t regjistrohej si m posht: Ditari Nr. llog 1514 311,312 421 Emrtimi i llogarive Shuma t parashikuara pr garanci t dhna klientve Materiale,Pjes ndrrimi Personeli, etj Shuma 8.000 6.000 2.000 8.000 Debiti 8.000 Krediti

N mbarim t afatit t garancis rimarrja n rezultat bhet vetm pr diferencn midis shumave t parashikuara dhe kostos faktike t garancis: (12.000 - 8.000) = 4.000lek. Pra artikulli i tret kontabl: Ditari Nr. Llog Emrtimi i llogarive Debiti Krediti 105 7812 Shuma t parashikuara pr garanci t dhna klientve Rimarrje e shumave parashikuara pr shpenzime dhe reziqe Shuma 4.000 4.000 4.000 4.000

N fund t periudhs kur bhet mbyllja e shpenzimeve dhe t ardhurave pr nxjerrjen e rezultatit, krahasohet shuma totale e shpenzimeve t parashikuara pr shpenzime dhe reziqe prej 12.000 lek dhe t ardhurat e shumave t parashikuara pr shitjet me garancit e rimarra prej 4.000 leksh, duke rezultuar me nj efekt total n rezultat prej 8.000 lek shpenzime. Megjithat,n standartet e kontabilitetit n lidhje me shumat e parashikuara pr shitje me garanci theksohet prdorimi i metods s par.

2.4.6.Detyrimeve t ndryshme pr taksat mbi pagat . N kt grup detyrimesh prfshihen detyrimet q ka njsia ekonomike ndaj organeve t sigurimeve shoqrore, organizmave t ndryshme t prkrahjes sociale pr disa lloje taksash. Kto jan taksa q njsia ekonomike i llogarit mbi pagn bruto t punonjsve por q nuk jan ndalesa nga to sepse u paguhen organeve prkatse drejprsdrejti nga njsia ekonomike pundhnse. Si t tilla mund t prmenden taksat pr kontributin e njsis ekonomike pundhnse n sigurimet shoqrore shtetrore,taksat q paguan njsia pr kompensim papunsie, prkrahje sociale, etj. N momentin e llogaritjes s tyre,debitohen llogarit 63,64Shpenzime pr taksa e tatime dhe kreditohen llogarit 43,44Detyrime pr tatime e taksa n analiza prkatse sipas natyrs s tyre. N momentin e pagess, debitohen llogarit 43,44Detyrime pr tatime e taksa dhe kreditohet llogaria Arka ose Banka sipas rastit. 2.4.7.Detyrimeve pr sigurimet shoqrore dhe kontabiliteti i tyre. Paraqet shuma q njsia ekonomike duhet t`i paguaj organeve t sigurimeve shoqrore shtetrore. Kto shuma llogariten n prqindje mbi shumn totale t pagave bruto t punonjsve t njsis. Pr sa koh q kto shuma jan llogaritur,por nuk jan derdhur ende n ditn e hartimit t pasqyrave financiare n organet prkatse, lind detyrimi i njsis ekonomike ndaj organeve t sigurimeve shoqrore shtetrore, i cili duke qn se do t shlyhet brenda nj afati njvjear, prbn nj DASH.

Lindja dhe shlyerja e ktij detyrimi do pasqyrohet, n llogarin 431 Sigurime shoqrore kurse rritja e shpenzimeve nga ky detyrim pasqyrohet n llogarin 644 Shpenzime t sigurimeve shoqrore dhe prkrahjes shoqrore. Lindja e ktij detyrimi zakonisht ndodh n mbarim t periudhs kontabl, kur llogaritet kontributi ndaj sigurimeve shoqrore. Shembull: Njsia ekonomike X n muajin janar 200X mbi fondin e pagave 40.000 lek llogarit kontributet pr sigurimet shoqrore sipas ligjit t sigurimeve shoqrore 30.2%. Llogaritja: 40.000 x 30.2% = 12.080 lek. Veprimi kontabl: Ditari

Nr. Llog
644 431

Emrtimi i llogarive
Shpenzime pr sigurime shoqerore Sigurime shoqrore Shuma

Debiti
12.080

Krediti
12.080

12.080

12.080

Debitimi i llogaris Sigurime shoqrore bhet kryesisht n kto raste: a)Kur njsia bn pagesa punonjsve t saj pr llogari t organeve t sigurimeve shoqrore. N kt rast paksohet detyrimi i njsis ekonomike ndaj ktyre organeve. Shembull: Njsia ekonomike X , i paguan nj punonjsi t saj raport pr paaftsi t prkohshme 2.000 lek.

Veprimi kontabl:

Ditari
Nr. Llog 431 531 Emrtimi i llogarive Sigurime shoqrore Arka Shuma 2.000 Debiti 2.000 2.000 2.000 Krediti

Shnim: N vend t llogaris Arka mund t kreditohet dhe llogaria Personeli-

paga dhe shpenzime pr t`u paguar n rast se pagesa do t bhet m von. b)N momentin q njsia ekonomike i paguan organeve t sigurimeve shoqrore shumn e detyrimit, debitohet llogaria Sigurime shoqrore dhe kreditohet llogaria Arka ose Banka . P.sh. Njsia ekonomike i paguan sigurimeve shoqrore 6.000 lek. Veprimi kontabl: Ditari Nr. Llog 431 531/512 Emrtimi i llogarive Sigurime shoqrore Arka/Banka Shuma 6.000 Debiti 6.000 6.000 6.000 Krediti

N pasqyrat financiare detyrimi i papaguar ndaj ktyre organeve (n rastin e shembullit t msiprm pr 6.080 lek) paraqitet n llogarin Sigurime Shoqrore n zrin Sigurime shoqrore. 2.4.8.Detyrimet q lindin nga veprimet rregulluese dhe kontabiliteti i tyre. Njsis ekonomike mund t`i lindin detyrime edhe nga kryerja e veprimeve rregulluese n fund t priudhs. Kto jan detyrime q i prkasin periudhs kontabl q mbyllet, por q pagimi i tyre pr t trett do bhet n periudhn ose periudhat e ardhshme. Ktu mund t prmenden p.sh detyrimi i njsis ekonomike pr interesat e llogaritura mbi huat e marra por t papaguara ende. Regjistrimet n lidhje me to jan paraqitur n rastin e letrave t pagesave tregtare ose t huave. N kt grup mund t prmenden dhe p.sh qeraja e ndrtesave, e makinerive, mjeteve t transportit, etj. e cila paguhet n fund t dy ose m shum periudhave kontabl. Shembull:Njsia ekonomike X ka marr m 1 janar 200X me qera nj ndrtes, pr t ciln do paguaj pas dy vjetsh nj shum prej 200.000 leksh. Mqs kjo ndrtes do prdoret pr dy vjet ajo kontribuon n rezultatin e do viti, prandaj duhet q pavarsisht se parat do paguhen pas dy vitesh, ajo t regjistrohet si shpenzim n koston e do viti. Kshtu n fund t vitit t par n kontabilitet do t bhet regjistrimi q do paraqes prfshirjen n shpenzime t shums s qeras pr nj vit, pra 100.000 lek. Mqs kjo shum do paguhet vitin e ardhshm lind dhe detyrimi i njsis ekonomike ndaj qeradhnsit pr kt shum.

Veprimi kontabl: Ditari Nr. Llog 618 486 Emrtimi i llogarive Shpenzime qeraje Shpenzime t periudhave t ardhshme pr qera Debiti 100.000 100.000 Krediti

Shuma

100.000

100.000

Detyrime t ngjashme me kto jan dhe detyrimet pr energji elektrike, uj,gaz, pr telefona, etj, kur pagimi i tyre bhet n periudhat e ardhshme ushtrimore. Njsis ekonomike gjithashtu i lindin detyrime ndaj t tretve dhe n rastet kur ajo arkton ose regjistron paraprakisht shuma nga t trett pr mallra apo shrbime q ajo do t`u kryej n periudhat e ardhshme. Detyrimi i njsis ekonomike n kt rast konsiston n kryerjen e shrbimit apo dhnien e mallrave t tretve t cilt kan paguar me par parat pr to. Sipas planit kontabl kto quhen t ardhura t konstatuara n avanc ose t ardhura t periudhave t ardhshme. N literaturn kontabl shpesh quhen t ardhura t paprfituara. Shembull: Njsia ekonomike ka marr nj shum prej 35.000 leksh nga nj klient X pr nj mall q do t`ja furnizoj n t ardhmen.

Veprimi kontabl: Ditari Nr. Llog 531/512 487 Emrtimi i llogarive Arka/Banka T ardhura t ushtrimeve t ardhshme Shuma 35.000 Debiti 35.000 35.000 35.000 Krediti

Deri n fund t periudhs kontabl 200X njsia ekonomike X e ka furnizuar klientin vetm me 15.000 lek mallra. Veprimi kontabl: Ditari Nr. Llog 487 Emrtimi i llogarive T ardhura t ushtrimeve t ardhshme Debiti 15.000 Krediti

70

T ardhura nga shitje mallrash

Shuma 15.000

15.000
15.000

Teprica kreditore, n rastin konkret prej 20.000 lek, e llogaris 487T ardhura t periudhave t ardhshme do paraqes detyrimin e njsis ekonomike ndaj klientit pr dhnien e mallrave me kt vleft, ose ndryshe t ardhurat q jan arktuar,por q nuk jan prfituar,pra nuk i takojn periudhs q mbyllet,sepse malli nuk sht furnizuar ende. Ky detyrim paraqitet n seksionin e detyrimeve n zrin Parapagime dhe pagesa pjesore t marra pr porosi nn nj vit. 2.4.9.Detyrimet rastsore dhe kontabiliteti i tyre. Kto prfaqsojn detyrime potenciale, t mundshme, sepse ndodhja e tyre varet nga ndodhja e nj ngjarje n t ardhmen. Kto detyrime kan lidhje dhe jan pasoj e nj veprimi t kaluar. P.sh ktu mund t prmendet detyrimi pr kamatvonesat n lidhje me furnizimin me mallra. Normalisht njsia kur lidh kontratn e furnizimit mendon q do t`a realizoj at n kohn e duhur. Por pr arsye t ndryshme, p.sh pr defekte teknologjike, etj. ai mund t mos e realizoj furnizimin me mallra t klientit n koh. N kt rast njsia ekonomike detyrohet t paguaj nj gjob pr vonesn e shkaktuar.Detyrimi pr pagimin e ksaj gjobe sht rastsor,sepse njsia ekonomike nuk e dinte se do t ndodhte defekti teknologjik q shkaktoi vonesn e furnizimit. Ky detyrim pra, varet nga ndodhja e defektit, prandaj pr sa koh defekti nuk ka ndodhur ai sht nj detyrim potencial.

N disa raste mund t rezultojn detyrime q n nj moment t caktuar nuk ekzistojn,por q mund t ndodhin (lindin) nqs ndodhin ngjarje t caktuara. N qoft se vlersohet q rastsia t jet materiale (d.m.th. t ket influenc t madhe n pasqyrat financiare) dhe e mundshme pr t ndodhur, kur njihet lloji i detyrimit dhe kur shuma e detyrimit mund t vlersohet, ky detyrim rastsor duhet t shnohet n kontabilitet dhe t paraqitet n bilanc dhe pasqyrat financiare, duke vn n dukje dhe faktort q krijojn kt detyrim t rastit. Detyrimet e rastit mund t lindin dhe nga gjyqet n vazhdim (t pazgjidhura), nga rishikimet e kontratave, nga taksat e vlersueshme, etj. Supozojm se njsia ekonomike X ka nj shtje gjyqsore t pazgjidhur, t ciln po e humbi do t psoj nj humbje t konsiderueshme n formn e nj gjobe.N qoft se prfaqsuesi ligjor i njsis ekonomike paralajmron se ajo do t`a humbas gjyqin, kontabilisti duhet t llogaris, t regjistroj n llogari dhe t paraqes n bilanc dhe pasqyrat financiare detyrimin rastsor pr gjobn q mund t paguaj njsia ekonomike.N momentin e ndrtimit t bilancit dhe pasqyrave financiare dihet lloji i detyrimit t mundshm (gjobat e mundshme pr t`u paguar), por nuk dihet me saktsi shuma q paguhet dhe koha kua ajo do paguhet. Shembull: Njsia ekonomikeX parashikon q shuma e detyrimit t mundshm pr kt gjob llogaritet 20.000 lek.

Veprimi kontabl: Nr. llog 6811 151 Ditari Emrtimi i llogarive Shuma t parashikuara pr detyrim n konfikt Detyrimi i parashikuar i humbjes s mundshme nga gjobat gjyqsore Shuma 20.000 20.000 Debiti 20.000 20.000 Krediti

Ky regjistrim q njihet si humbje, (shpenzim), paraqitet n pasqyrn e t ardhurave dhe do t paksoj t ardhurn neto t periudhs kontabl rrjedhse. Gjithashtu ky regjistrim njeh dhe nj detyrim potencial q pasqyrohet n llogarin Detyrimi i parashikuar i humbjes s mundshme nga gjobat gjyqsore, e cila sht nj llogari detyrimesh t vlersueshme rastsore. Llogaritja e detyrimeve t rastit nuk sht e leht. Kontabilistt duke zbatuar parimin e materialitetit t pasqyrave financiare, pr prcaktimin e ktyre detyrimeve t mbshteten n dy kritere: N mundsin e lindjes s detyrimit. N vlersimin sa m real t ktij detyrimi.

N standartet e kontabilitetit, prcaktohet se kto detyrime dallohen nga detyrimet e tjera t zakonshme (detyrimet ndaj furnitorve, huamarrjes, etj) mbasi kan pasiguri mbi kohn dhe shumn e pagesave t ardhshme pr shtyrjen e tyre. Shumat e prdorura pr njohjen e detyrimeve t zakonshme prcaktohen n prgjithsi n nj fatur, kontrat ose dokument tjetr dhe nuk ka nevoj pr zbatimin e nj muarje kontabl. Ndrsa detyrimet rastsore, si jan dhe ato q lidhen me gjyqe q mendohet t humbasin, pr t`u njohur n bilanc do t merret pr baz opinioni i drejtimit ose ekspertve t tjer mbi shumn e nevojshme pr shlyerjen e tyre. Me qn se matja / vlersimi bazohet me muarje, t cilat mund t mos jen gjithmon t sakta, duke zbatuar parimin e materialitetit, sht e rndsishme q ato t njihen dhe t raportohen t ndara nga detyrimet e tjera.

Pyetje dhe ushtrime: a) Pyetje: 1- `jan detyrimet dhe si prkufizohen ato? 2- Kur regjistrohen detyrimet dhe si vlersohen ato n kontabilitet? 3- Cili sht kriteri i klasifikimit t detyrimeve? Si klasifikohen ato n bilanc? 4- Si klasifikohen sipas llojit detyrimet afatgjata? 5- Si klasifikohen sipas llojit detyrimet afatshkurtra? 6- `jan huat me obligacionet? Shpjegoni `sht vlera nominale e obligacionit? `sht vlera e tregut? `sht primi i obligacionit? `sht interesi i obligacionit dhe kujt i paguhet? 7- `jan detyrimet ndaj pronarve pr dividend? 8- `jan detyrimet pr tatim e taksa dhe llojet e tyre? 9- `jan detyrimet ndaj punonjsve dhe si klasifikohen ato? 10- `jan detyrimet pr shitjet me garanci? 11- `jan detyrimet q lindin nga veprimet e rregulluese? 12- `jan detyrimet rastsore dhe kriteret etyre? b) Ushtrime: 1- N zrat e paraqitur m posht prcaktoni cilat jan detyrime: - Arka - Furnitor-Klient- Banka - Llogari t arktueshme -Shpenzime interesi - T ardhura t paprfituara- T ardhura nga interesi - Trheqje t kapitalit Tatim i pagueshm mbi t ardhurat- Paga t pagueshme- Taksa mbi shitjen - Kapitali?

2- Disa llogari detyrimesh t njsis ekonomike X jan si m posht: - Detyrim pr shitje me garanci - Tvsh mbi shitjen - Fatura t pagueshme - Tatim mbi t ardhurat - Interes i pagueshm - Ksti i maturuar i borxhit afatgjat - Llogari t pagueshme - Paga t pagueshme - Taksa shtetrore Taksat mbi pronn sigurime shoqrore. Krkohet: - T klasifikohen llogarit e msiprme sipas grupeve kryesore t detyrimeve n detyrime afatgjata dhe detyrime afatshkurtra.
3- N muajin janar 200X njsia ekonomike X, prgatit list pagesn e punonjsve n baz t ktyre t dhnave: - Or pune: a- Brenda orarit 1000 or x 15 lek b- Jasht orarit 200 or x 150% t tarifs normale. c- T dielave 200 or x 200% t tarifs normale. - Pagat gjithsej ? lek - Ndalesat pr sigurimet shoqrore 3.000 lek - Ndalesat pr sigurimin e jets 2.000 lek - Depozitat e kursimit 3.000 lek - Taksa shtetrore 2.500 lek - Paga neto ? lek

Krkohet: - N baz t ktyre t dhnave t ndrtohet list pagesa. - T regjistrohen veprimet e msiprme n ditar dhe n llogari n form T. 4- Njsia ekonomike X gjat vitit 200X ka kryer kto veprime: M 2 janar ka marr nj hua nga BKT 30.000 lek kundrejt nj kontrate q ajo firmos, me afat 90 dit dhe interes 10%. Interesi vetm sa shnohet n kontrat. M 30 janar bn regjistrimin rregullues pr interesin e kontrats q i takon muajit janar. M 4 shkurt ka bler nga njsia tjetr ekonomike me pages t mvonshme nj sasi inventari prej 90.000 lek dhe TVSH 18.000 lek. M 5 mars 200X bn pagesn e faturs gjithsej 108.000 lek. Krkohet: - Veprimet e msiprme t regjistrohen n ditar. - T barten veprimet e msiprme n llogarit e librit t madh. 5- Njsia ekonomike Lura tregton motorra Piagia t cilat i blen nga nj shoqri Italiane pr t`i shitur n Shqipri. N 5 gusht 200X ajo ka bler me pages t mvonshme 40 motorra me mimin e blerjes s tyre n Durrs 25.000 Euro. Taksa doganore pr motorra llogaritet 15% mbi mimin e blerjes.

Kursi i kmbimit t nj Euro n lek n datn e blerjes ishte: 1 Euro = 125 lek. Pr transportimin e motorrave nga Durrsi n Tiran m 10 gusht I drejtiohet njsis ekonomikeAlb-Trasport, likuidimin e faturs pr 20.000 lek do ta bj pas 25 ditsh. M 15 gusht paguan nga arka detyrimin pr taksat doganore t 20 motorrave. M 5 shtator shet 15 motorra me mim shitje 9.500.000lek pr cop duke i derdhur parat n arkn e njsis ekonomike. M 10 shtator i paguan n Euro, nga parat e saj n ark, shoqris italiane nj pjes t detyrimit pr motorrat e bler pr 15.000 Euro. Eurot i blen n treg me kursin e kmbimit 1 Euro = 127 lek. M datn 4 shtator 200X njsia ekonomike Lura likujdon faturn e transportit pr 20.000 lek. Krkohet: - T regjistrohen veprimet e msiprme n ditar sipas muajve prkats. - T barten artikujt e ditarit n librin e madh dhe t tregohet kuptimi i teprics t secils llogari n fund t do muaji. 6- Njsia ekonomike X ka nj problem gjyqsor me nj klientin e saj pr nj shum prej 200.000 leksh, t cilin klienti nuk pranon q ta paguaj. M datn 31 dhjetor 200X ndrton bilancin dhe kontabilisti i saj, pasi e studioi rastin nuk ishte n gjendje q t vlersonte vet shkallm e siguris s ecuris s shtjes gjyqsore dhe masn e rrezikut t mundshm.

Pr kt arsye ai krkoi takim me konsulentin ligjor juridik t njsis ekonomike, z. Sokol (avokat) i cili e informoi se risku q t humbiste njsia ekonomike gjyqin ishte e lart dhe se detyrimet e saj q ridhnin nga humbja ishin rreth 30.000 lek. Bazuar n kt informacion kontabilisti regjistroi n kontabilitet edhe rezervn pr detyrimet e mundshme nga humbja e gjyqit. Krkohet: - T regjistrohen veprimet e msiprme n ditar e t mbarten n llogarit n form T. 7- N njsin ekonomike X q kryen aktivite shrbimi, n fund t muajit mars gjendja e llogarive paraqitet si m posht: 1. Krkesa pr arktim (klient) 60.000 lek 2. Detyrime t pagueshme (furnitor) 70.000 lek 3. T ardhura n avanc nga shrbimi(parapagime) 8.000 lek 4. Arka 10.000 lek 5. Interes i pagueshm 1.370 lek 6. Kapitali i pronarit ? lek 7. Qera e parapaguar 6.000 lek 8. Mallra 16.000 lek 9. IASH (aksione) 20.000 lek 10. Interes i arktueshm 800 lek

11.

12.

Banka Ndrtesa

21.000 lek 48.000 lek

Gjat muajit prill kryhen kto veprime: M datn 2 prill,blihen pajisje zyre 10.000 lek t cilat 5.000 lek paguhen nga llogaria likujduese bankare, kurse diferenca do t paguhet mbas 15 ditve. M datn 5 prill,arktohen 20.000 lek n ark pr qeran 4 mujore t nj lokali t dhn me qera. M datn 10 prill,paguhen nga arka sipas MP pagat e punonjsve pr 15 ditorin e par; pagat gjithsej 35.000 lek; ndalesat pr sigurime shoqrore 11.7%. M datn 15 prill, me pages nga arka,blihen materiale zyre pr 8.000 lek. M datn 20 prill,arktohen n ark 25.000 lek pr nj shrbim q do t`u kryhet m von nj klienti X. M 18 prill,me pages t mvonshme blihen 50.000 lek mallra. M 20 prill,jan shitur 60.000 lek mallra disa klientve me arktim t mvonshm, TVSH-ja mbi vleftn e mallrave 20%. M 21 Prill,nprmjet llogaris likuiduese bankare arktohen 40.000 lek nga klientt.

M 22 prill,blihen 200 bono thesari me kosto blerje 200 lek/copa, me afat maturimi 18 dit dhe interes vjetor 8%.Parat paguhen menjher nga banka. M 30 prill, llogariten pagat e 15 ditorit t dyt t muajit 25.000 lek, nga t cilat ndalesat pr tatimin mbi t ardhurat personale jan 1.000 lek, pr sigurimet shoqrore 1.500 lek, pr depozita kursimi 1.500 lek. M 30 prill,llogariten dhe regjistrohen pagat pr leje t zakonshme q i takon muajit 2.000 lek. Krkohet: a- T ndrtohet bilanci kontabl sipas t dhnave t tepricave t llogarive n fund t muajit mars. T bhet artikulli i eljes s llogarive n form T-je duke u bazuar n kt bilanc. b- T regjistrohen veprimet e muajit prill n ditar dhe t mbarten ato n llogari. c- T ndrtohet bilanci vrtetues me lvizjet dhe tepricat pr veprimet e muajit. - T regjistrohen veprimet rregulluese n ditar dhe t mbarten n llogari. T ndrtohet bilanci vrtetues me lvizjet dhe tepricat e llogarive pas veprimeve rregulluese. d- T regjistrohen n ditar dhe n llogari veprimet e mbylljes dhe t ndrtohet Bilanci vrtetues me lvizjet dhe tepricat pas mbylljes. e- T ndrtohet bilanci kontabl dhe pasqyra e t ardhurave dhe shpenzimeve e njsis n fund t muajit prill.

8- Njsia ekonomike Sevasteri e regjistruar n TVSH importon m datn 10.08.200X 100 ton imento. Sipas faturs s furnitorit mimi i blerjes sht 37 Euor / ton. mimi i referencs sht 38 Euro / ton. Kursi i kmbimit n kt dat sht 1 Euro = 140 lek. Shpenzimet e transportit jan 5% t vlers s mallit. Njsia ka paguar agjensin doganore 20.000 lek dhe parkimin e automjeteve 5.000 lek. Krkohet: a- T llogaritet Taksa Doganore dhe Mbitaksa pr t`u paguar, duke ditur q sipas Kodit Doganor e para sht 10% dhe mbitaksa 1%. b- T llogaritet shuma e TVSH-s s paguar n dogan. c- T regjistrohen n kontabilitet veprimet pr blerjen e mallit, pagesn e detyrimeve doganore dhe do pages tjetr si m lart. (N ditar dhe n llogari n form T-je) d- T evidentohet shlyerja pjesore e furnitorit pr 3.000 Euro, n kushtet q kursi i kmbimit n datn e pagess sht 1 Euro = 138 lek.

9- Njsia ekonomike Vlora gjat vitit ka realizuar furnizime e shitje si m posht: Sipas faturs Nr.1 dat 03.02.200X t furnitorit ka bler 6 cop tavolina zyre pr nevojat e saj, me mim 500 USD pr cop. Kursi i kmbimit n datn e faturs sht 1 USD = 128 lek. Sipas faturs Nr.2 dat 21.10.200X t furnitorit jan bler 1.000 ton sheqer me mim 600 Euro / toni. Kursi I kmbimit n datn e faturs sht 1Euro = 135 lek. Sipas faturs ton Nr. 3 dat 25.10.200X ka kryer shrbim riparimi t zakonshn n ndrtesn e nj klienti. Pr kt klienti ka rn dakort pr mimin 2.000 USD. kursi i kmbimit n datn e faturs sht 1 USD = 120 lek. Likujdohet nga banka e gjith fatura Nr. 1 dat 03.02.200X likujdimi bhet n euro. Kursi i kmbimit n datn e likujdimit sht 1 USD = 0.84 Euro dhe 1 Euro = 136 lek. Arktohet nga klienti fatura Nr. 3 dat 25.10.20X kursi i kmbimit n datn e arktimit sht 1 USD = 118 lek. Krkohet: - T regjistrohen veprimet n ditar dhe n llogari n form T-je, pr konstatimin e detyrimeve e t drejtave. N mim nuk sht prfshir TVSH-ja. - T regjistrohen veprimet pr likujdimin e detyrimeve e pr arktimin e t drejtave n ditar dhe n llogari n form T-je. - T bhen vlersimet e nevojshme n fund t vitit, kur kursi zyrtar i kmbimit me datn 31.12.200X sht 1 USD = 116 lek dhe 1 Euro = 137 lek dhe t sistemohen diferencat prkatse.