Prof.As.Dr.Agim BINAJ Lenda: Konceptet e kontabilitetit Tema IV-te: Aktivet afatshkurtra dhe kontabiliteti i tyre.

Leksioni 7 a- Aktivet afatshkurtra financiare dhe kontabiliteti i

tyre, aktivet likuide, te drejtat ndaj te treteve, matja e kerkesave per arketim. b-Investimet financiare afatshkurtra, obligacione, aksione, shitja e investimeve afatshkurtra, rivleresimi i tyre. Faktoringu i kerkesave per tu arketuardhe veprimet e riblerjes.

Leksione 2 ore Seminare 2 ore Laborator 1 ore

N vmndje pr studentt.
Si t dalim mir n lndn e kontabilitetit Un do tju tregoj sekrete q pedagogt e tyre rrall ua tregojn studentve. Prandaj ky seksion emrtohet Vetm pr studentt. Nse pedagogt zbulojn se un u kam treguar kto sekrete, me siguri do t ket shum letra pr pyetje t ndryshme. Marrja e notave t mira nuk sht nj shtje fati. Nuk ka asnj sekret pr kt. Gjithashtu, nuk sht sekret se kryerja e detyrave (n koh), vajtja n klas (rregullisht), gjumi dhe ushtrimet e mjaftueshme, t ngrnit n mnyrn e duhur dhe studimi gjat gjith semestrit (dhe jo vetm n kohn e provimit) do ti prmirsojn notat tuaja. Por kjo sht pun e vshtir. Kshtu, ajo q ju dshironi sht mnyra pr t marr nota m t mira duke mos punuar shum, apo jo? Mir, kini mndjen-sekreti sht t punoni me zgjuarsi! Nuk sht e njjt me t qnit i zgjuar, e cila sht nj shtje fati. Ktu jepet sesi t punoni me zgjuarsi.

Hapi 1: Prcaktoni prse lnda e kontabilitetit sht e rndsishme pr ju. S pari, mendoni prse po e bni kt lnd. Cilat jan qllimet tuaja? A ju intereson me t vrtet kjo lnd? A keni motivim t fort pr t msuar mbi kontabilitetin? Mbase n listn tuaj t karrierrs kontabilisti vjen menjher n fund. Mbase synimi juaj sht t bni shum para. Ose, mbase vini n universitet pr t kaluar kohn derisa t trashgoni pasurin e familjes. N do rast kjo lnd sht hartuar pr ju. Nj nga mnyrat m t sigurta pr t pasur 1 million dollar sht q t filloni me dhjet milion dhe t mos dini asgj nga kontabiliteti dhe drejtimi i biznesit. Nse ju nuk trashgoni asnj pasuri, ju nuk do t bheni i pasur pa ditur t flisni gjuhn e biznesit. Kontabiliteti sht gjuha! Mbase ju dshironi t filloni nj pun m t mir, por jeni i sigurt se nuk dshironi q t jeni kontabilist. Shum mir! Kjo lnd nuk do tju bj kontabilist. Ajo do tju ndihmoj q t kuptoni disa nga ritualet mistike t kontabilitetit q jokontabilistve shpesh u duken t ngatrruara. fardo lloj pozite drejtimi do t keni n ndonj organizat, t jini t sigurt q do t keni pun me kontabilistt dhe me informacionin kontabl. Ju duhet ta dini se ata mund t ken nj ndikim t madh n jetn tuaj. Shum organizata e prdorin informacionin kontabl pr t vlersuar punonjsit e tyre pr pagat dhe n vendimet pr ngritjen e punonjsve n prgjegjsi. Ju duhet t kuptoni sesi ta interpretoni kt informacion. Ju mbase mund t kuptoni se kontabiliteti nuk sht ai q mendoni. Pavarsisht nga fakti, nse ju do ta doni apo urreni kontabilitetin, vendosni se ajo ka do t merrni nga kjo lnd do t jet e dobishme pr ju.

Hapi 2: Zbuloni at q pedagogu juaj pret nga ju pr kt lnd. M pas verifikojeni kt me pedagogun tuaj. Nse jeni me fat, pedagogu juaj do t jet i ndjeshm, i dashur, i kujdesshm, me sens humori, i shkatht, i plqen q ti msoj t tjert dhe dshiron q ju t dilni mir n kurs. Nse pedagogu juaj sht m normal (dhe m pak i prsosur), mbani mend, se pedagogu mbetet pedagog. Dhe si pedagog, ai ka pushtet mbi jetn tuaj. Kshtu q, zbuloni se far pret pret jush. Cilat jan qllimet e tij pr lndn? far dshiron q ju t dini ose t jeni t aft t bni pasi t prfundoni lndn? Mbase ai do tjua tregoj (shenj e mir), por nse se bn, pyeteni. Ju duhet t thoni: Profesor Cilido-qoft-emri juaj (do t ishte m mir q t prdorej emri i duhur), far sht e pakndshme n kt lnd? ky sht nj zhargon edukimi pr cilat jan qllimet e ksaj lnde? Kjo mund t trheq vmendjen e saj, dhe ti jap asaj nj ose dy minuta pr tu menduar. Ju mbase mund t prisni deri n takimin tjetr t klass pr t marr prgjigjen tuaj. Sigurohuni q ju dhe pedagogu juaj t kuptoni qllimet e njri-tjetrit. Disa pedagog kontabiliteti presin q t gjith studentt t bhen kontabilist. Nse ju keni nj pedagog t till, bjeni t qart. i thoni pedagogut tuaj Nuk e kam n plan t bhem llogaritar (Sigurohuni q t shtoni prapashtesn tar, ose mund t merrni nj marrveshje t shpejt)zbuloni se far ka n kt lnd pr ju.

Hapi 3: Zbuloni se si do t vlersoheni. Tani, zbuloni se si do t vlersoheni. Si teston pedagogu juaj? A sht ai tip i vshtir i llojit: Cila sht fjala e treta n rreshtin e peste n fajen 211? Ose, a shikon ai t prgjithshmen, me an t pyetjeve: Shpjegoni sesi kontabiliteti ishte instrument n negocimin e traktatit t treta t Versajs n 1623. A prpiqet ai pr hamendsime, ose a jan prgjigjet e shkurtra pikat e tij t dobta? Cilado qoft metoda, ju duhet t dini se far pritet nga ju dhe sesi kto pritje kalohen n nota. Nganjher do t gjeni ndonj pedagog ku prtjet t mos jen t njjta me mnyrn sesi ai teston dhe vlerson. Prandaj ju duhet t kuptoni si pritjet e pedagogut dhe vlersimet. Nse ato nuk duket se jan t qndrueshme, ather duhet t prcaktoni se far pret pedagogu n t vrtet. Hapi 4: Msoni at q sht e rndsishme. Zbuloni se far ju duhet q t prmbushni qllimet tuaja dhe pritjet e pedagogve. Nj msim i madh q ju duhet t msoni, nse nuk e keni br, sht far merrni nga kontabiliteti (dhe pothuajse do gj tjetr) varet nga ajo q ju silln n t.Qndrimi juaj sht i rndsishm. Nse vendosni se dika ia vlen t msohet, ju do t gjeni mnyrn pr ta msuar at. Jo se ju duhet ta msoni at, por se ju dshironi ta bni. Dshiroj sht pjesa m e madhe e t punuarit n mnyr t zgjuar. Dshira pr t msuar do t bj nj rrug t gjat duke ju ndihmuar t merrni rezultate t mira. Fatkeqsisht, ajo nuk do t jet e mjaftueshme derisa ajo q ju dshironi t msoni t jet gjithashtu ajo q pedagogu juaj dshiron q ju t msoni. Prandaj, duhet t siguroheni q ju dhe pedagogu juaj t jeni n t njjtn gjatsi vale. Nse nuk jeni ather flisni me njrit tjetrin. Zbuloni prse pedagogu juaj ka nj pikpamje tjetr. Ju mund t ndryshoni mendimin tuaj mbi at q sht e rndsishme. Prcaktoni sesi t prqndroni prpjekjet tuaja. Jo gjithka n kt libr ose leksion ka t njjtn rndsi. Prqndrohuni n at q sht m e rndsishme pr ju dhe pedagogun tuaj.

Hapi 5: Komunikoni me pedagogun tuaj. Prpiquni t kujtoni se pedagogu juaj sht nj person. Edhe autort e ktij libri jan njerz. Ne kemi gra, fmij dhe miq. Shumica e pedagogve dshirojn me t vrtet q ju t ecni prpara, por ne kemi nevoj pr ndihmn tuaj. Pedagogt nuk din gjithka. N veanti, ne nuk mund t lexojm mendjen tuaj. Ju duhet t lejoni pedagogun tuaj t dij nse keni ndonj problem pr t kuptuar materialin q ju prisni pr t msuar, duke zbuluar at q pedagogu pret prej jush, ose t zbuloni sesi t pregatiteni pr testet dhe detyrat e tjera. Flisni me pedagogun tuaj mbi problemet q keni me kt lnd. Mbani parasysh se pedagogu sht qnie njerzore. Ky sht fakulteti juaj. Ministria e mbrojtjes paguan pr t. Mos lini asknd q t pengoj q parat e paguara nga Ministria e Mbrojtjes t hidhen n plehra. T punuarit me zgjuarsi nnkupton t prcaktoni se far sht e rndsishme dhe t prqndroni vmendjen dhe prpjekjet tuaja n kto gjra. M pas, mos hiqni vmendjen nga synimet tuaja. Nse keni ndonj problem prballuni me t. Nse nuk kuptoni dika n klas ose n libr, bni pyetje. Nse keni frik t bni pyetje idiote n klas, mbani mend m mir t dukesh idiot n klas sesa t dukesh idiot n provim. Nse mendoni se nuk po kapni pikat kye, flisni me pedagogun tuaj. Nse dshironi t msoni, ju mund ta bni at. Kjo sht e gjitha. Prpiquni. Ne mendojm se kshtu lnda e kontabilitetit do t duket m e kndshme dhe eksperienca m fitimprurse. Sigurisht, ju mund t prpiqeni t kryeni detyrat, t shkoni n klas, t bni gjum dhe ushtrime t mjaftueshme, t hani mjaftueshm dhe t studioni gjat gjith semestrit. Ato n prgjithsi ndihmojn, megjithse jan t vshtira. Urimet m t mira, jo vetm n kt lnd, por edhe n lndt e tjera, gjat gjith jets, pr t pregatitur at kapital njerzor t konkurueshm n treg me vendet e zhvilluara.

Sot, n bot ngulet kmb shum n filozofin e nj formimi profesional e civil sa m polivalent duke nxitur dhe krijuar mentalitetin q t msohemi t msojm gjat gjith jets.

ORGANIZIMI I KTIJ leksioni

AKTIVET AFATSHKURTRA DHE KONTABILITETI I TYRE

Llogarit e aktiveve Afatshkurtra

Aktivet likuide Aktivet afatshkurtra , t drejtat ndaj t tretve Kontabiliteti i t drejtave ndaj t tretve T drejtat ndaj t tretve

Investimet afatshkurtra

Matja e krkesave pr t arktuar ose t drejtave ndaj t tretve Investimet afatshkurtra, obligacionet Shitja e investimeve afatshkurtra Zhvlersimi i investimeve afatshkurtra Faktoringu i krkesave pr t`u arktuar

Kontrolli i aktiveve kupton jo vetm kontrollin ligjor t tyre, pra pronsin ligjore mbi nj rezerv ekonomike, (mbi nj aktiv). Sipas standarteve ndrkombtare t kontabilitetit koncepti i kontrollit ka nj kuptim m t gjer. Ai prfshin zotrimin nga njsia ekonomike t rezultateve, pra t prfitimeve q do t sigurohen nga prdorimi i aktivit nga ana e njsis ekonomike. Ky prfitim kontrollohet vetm kur njsia ekonomike ka titullin ligjor mbi nj aktiv. Psh n kushtet e zotrimit t nj aktivi t marr me kushtet e qeras financiare, njsia ekonomike nuk sht pronare e ktij aktivi, por ajo zotron t gjitha prfitimet e prodhuara nga aktivi. Prandaj ky aktiv paraqitet n pasqyrat financiare t njsis ekonomike q e ka marr me qera financiare, pavarsisht se nuk sht pronare ligjore e tyre. Me aktive afatshkurtra kuptohen t gjitha aktivet e njsis ekonomike q ndikojn n sigurimin e prfitimeve ekonomike t njsis me nj afat t shkurtr kohe, zakonisht m pak se nj vit, 12 muaj (prandaj shpesh quhen qarkulluese). Kto aktive mund t ndahen n tre grupe kryesore q jan: a) Aktivet likuide, ku prfishen mjetet monetare, etj. b) Aktivet afatshkurtra financiare, ku prshihen aktivet e arktueshme, investimet afatshkurtra, etj. c) Aktivet afatshkurtra (jofinanciare)materiale, ku bjn pjes t gjitha llojet e rezervave inventariale (materiale, produktet e gatshme, mallrat, etj.) Detyra kryesore e kontabilitetit sht q t siguroj informacion t plot dhe t sakt pr madhsin e ktyre aktiveve pr do lloj, si dhe pr ndryshimet q ato psojn gjat aktivitetit t njsis ekonomike. Pr kt arsye n kontablietet do t elen llogari t veanta sintetike pr do grup dhe nn grup t elementve t aktivit. Shpjegimi i prmbajtjes s do elementi t aktiveve afatshkurtra dhe evidentimi i tyre kontabl pasqyrohet si m posht:

Evidenca sintetike kontabl e aktiveve likuide mbahet duke elur llogarin Mjete monetare. Por n mnyr m t detajuar, pr t siguruar nj informacion m t plot pr nevojat e drejtimit, evidenca e mjeteve monetare mbahet duke elur dy llogari n kontablitet: a) Arka b) Banka (Llogari likuiduese pran banks). Njsia ekonomike kryen pagesa n dy mnyra kryesore:

a) Me para n dor, zakonisht kjo pr shuma t vogla. (Sipas ligjit aktual deri m 300.000 lek).
b) Me kalim n llogari, pra pa lvizje fizike t parave. Kjo mnyr prdoret zakonisht pr pagimin e shumave t mdha. Pr t br pagesat me para n dor njsia ekonomike mban pran saj nj shum t caktuar parash.Pikrisht pr t pasqyruar gjendjen, shtesat dhe paksimet e ktyre parave nga arktimet apo pagest e bra nga arka, n kontabilitet prdoret llogaria Arka. Dokumentat q shrbejn pr t kryer regjistrimet n Ark jan: Mandat arktimi (q justifikon futjen e parave n ark), dhe Mandat pagesa ( q justifikon daljen e parave nga arka). Kur nevojitet pr t br arktime apo pagesa me shuma t mdha,njsia ekonomike parat e saj i vendos n nj llogari t saj pran banks. N kt rast banka kryen veprime pagesash apo arktimesh nga kjo llogari, n emr dhe me urdhr t drejtuesit s njsis ekonomike. Pr t pasqyruar gjendjen, shtesat dhe paksimet e ktyre mjeteve monetare, n kontabilitet prdoret llogaria Banka me analiza t veanta sipas llogarive t caktuara si n monedhn vendase ashtu dhe t huaj.

Mbajtja e nj evidence t detajuar, t mjeteve monetare krijon mundsin pr sigurimin e informacionit t nevojshm pr nevojat e drejtimit n lidhje me gjendjen, vendosjen dhe administrimin e mjeteve monetare. Llogarit e Arks dhe t Banks jan llogari aktive dhe si t tilla shtohen n debi dhe paksohen n kredi. Teprica sht gjithashtu debitore. Pr t pasqyruar veprimet e arktimit dhe pagesave nprmjet arks, prdoret libri i arks. Ai pasqyron n mnyr t plot t gjitha lvizjet ditore si pr t hyrat e mjeteve monetare ashtu dhe pr t dalat e tyre. N fund t dits n kt ditar nxirret teprica q sht e barabart (T hyrat - T dalat). Kjo tepric duhet t jet e barabart me gjendjen fizike t mjeteve monetare n ark, si dhe me tepricn debitore t llogaris Arka sipas kontabilitetit. 1
Nr 1 2 3 4

Tipi i ditarit t arks (Model 1)

Dokumenti M.A 1 2 M.P 1 2 Data Prshkrimi Arktime 100.000 20.000 120.000

Faqja
Pagesa 50.000 20.000 70.000

01.01.0X Arktuar nj klient X 02.01.0X Arktuar nga qerat 01.01.0X Paguar furnitori X 01.01.0X Paguar takes pastrimi Totali

1.1 Aktivet likuide. Do t quhen ato aktive q jan ose shndrrohen n para, n nj afat shum t shkurtr dhe pa ndryshuar, ose duke ndryshuar n madhsi t paprfillshme, koston e tyre fillestare. Shpesh kto aktive quhen mjete monetare dhe luajne nj rol mjaft t rndsishm pr njsin ekonomike sepse ato prbjn aktivet m likuide dhe sepse shrbejn pr pagimin e detyrimeve ndaj t tretve. Ato prbhen nga mjetet monetare (parat) n ark dhe n bank si dhe t drejtat pr t marr shuma t caktuara parash nga arka apo nga banka (eqet, letrat e kreditit, etj.) N prbrje t mjeteve monetare prfshihen: (1) Monedhat dhe kartmonedhat q disponohen fizikisht, (2) eqet dhe urdhrat pr pagesa e arktime n para q jan marr nga blersit , (3) Depozitat n para pa afat n llogarit bankare, (4) Investimet n letrat me vler t njsive ekonomike t tjera q mbahen pr nj koh shum t shkurtr. N kto mjete prfshihet dhe nj shum parash pran banks q nuk sht plotsisht e lir pr t`u prdorur dhe q quhet tepric kompensuese. Ajo prfaqson shumn minimale q banka i krkon njsis ekonomike t mbaj n llogarit e saj bankare, si nj pjes e nj garancie pr hua (kredi) t marr banks apo ndonj organizmi tjetr. Kjo shum zvoglon parat n dispozicion t njsis ekonomike duke i kufizuar asaj mjetet monetare lirisht t prdorshme. Megjithat kjo tepric kompensuese nuk paraqitet vemas n bilanc. Pr rndsin q ka, duhet t pasqyrohet n nj dokument t posam sqarues q u bashkangjitet pasqyrave financiare.

- T hyrat 120.000 - T dalat 70.000 Teprica 50.000 Gjendja fizike sipas prerjeve t kartmonedhave : 100 x 50 = 50.000 lek Pr t pasqyruar veprimet e banks, bankat kan llogari t veanta pr do klient dhe n baz t dokumentit q paraqitet n emr t klientit (njsis ekonomike) me firma q vrtetojn kryerjen e veprimit n emr t tij, ajo kryen veprime arktimi dhe pagese. Sa her klienti (njsia ekonomike) krkon gjendjen e llogaris apo (Banka) nxjerr llogarin (Ekstarktin e banks) dhe ia paraqet njsis ekonomike n form ditari. Njsia ekonomike pasi e kontrollon i pasqyron veprimet n ditarin e vet t llogaris. Ky ditar n form skematike paraqitet n (Model 2)
Model.2.
N r 1 2 3 1 2 3 Dokumenti Nr . Data 02.01.0X 03.01.0X 04.01.0X Prshkrimi Arktuar nga klienti X Derdhje n bank Arktuar nga qirat Totali Janar Banka 1.000 1.000 1.000 3.000 1.000 1.000 Klient 1.000 1.000 1.000 1.000 Xh.Brend Qerat

Ditari i veprimeve t bank

Llogari debi

Pr hyrjet (Arktim)

Llogarit q kreditohen Etj .

Pr daljet (Pagesa) N Dokumenti Llogari kredi Furnito r 1.000 1.000 1.000 1.000 Llogarit qe debiton Xh. Brend . Kancela ri E.elek t.

r 1 2 3 4

Nr. 1 2 3 4

Data 02.01.0X 03.01.0X 04.01.0X 05.01.0X

Prshkrimi Pagua furnitori X Trheur me ek Nr.

Banka 1.000 1.000 1.000 1.000

Paguar blerje kancelari

Paguar E.elektrike

Totali Janar

4.000

1.000

1.000

1.000

1.000

N formn e llogaris T llogaria e Mjeteve monetare (Arka dhe Banka ) mund t paraqiten: D Klient K DM. monetare(Arka + Banka) K D Furnitior XXX Arktime

K
XXX

Pagesa
D Investime K

D Llog.t tjer.ark K
XXX Arktime

Pagesa D LLo.t .pag

Pagesa

XXX

Gjendjet monetare n ark dhe n bank mund t jen edhe n valut t huaj. N kt rast hyrjet dhe daljet nga llogarit e likuiditeteve do t konvertohen n lek duke prdorur kursin e kmbimit t dats kur kryhet operacioni. Kurse gjendjet e likuiditeteve n valut n datn e ndrtimit t pasqyrave financiare do t paraqiten t konvertuara me kursin e dats s ndrtimit t ktyre pasqyrave, t shpalluara nga banka qndrore. Diferencat q mund t rezultojn n kt rast sistemohen n rezultatin e periudhs t njsis ekonomike. 1.2 Aktivet afatshkurtra ose t drejta ndaj t tretve. Kto jan element t pasuris s njsis ekonomike q plotsojn kriteret e klasifikimit si aktive,si element i t drejtave ndaj t tretve q do t thot: njsia ekonomike ka shitur nj mall ose ka kryer nj shrbim, ka dhn nj borxh,etj, por ende nuk ka arktuar parat. N kt grup t aktiveve prfshihen, aktivet (t drejtat) e arktueshme ndaj klientve,debitorve, investimet afatshkurtra, etj. Pr t siguruar nj informacion t sakt n lidhje me kto aktive, n kontabilitet do elen llogari t veanta me analiza prkatse pr cdo klient apo debitor. Aktivet afatshkurtra ose t drejta ndaj t tretve do ti grupojm n kto grupe: a) Llogarit e t drejtave (aktiveve) ndaj t tretve. N kuptimin kontabl t drejtat e arktueshme prbjn nj aktiv sepse paraqesin t drejtat e njsis ekonomike ndaj t tretve, pra q i sjellin asaj prfitime ekonomike t ardhme, q vlera e tyre mund t matet n mnyr t besueshme. Format m kryesore t t drejtave t arktueshme jan:

1- Llogari t arktueshme, q paraqesin t drejtat e njsis ekonomike ndaj t tretve pr mallrat apo shrbimet e shitura me arktim t mvonshm. Shitja me arktim t mvonshm, sht nj operacion i zakonshm i do njsia ekonomike. Kur realizohet nj shitje me arktim t mvonshm, njsis ekonomike i lind nj e drejt pr t arktuar, pra parat nga kjo shitje do t merren m von. Kjo shitje bazohet n nj marrveshje tregare midis shitsit dhe blersit. N literaturn kontabl dhe n planin kontabl t prgjithshm t Shqipris llogarit e arktueshme quhen Klient. 2- T drejtat e arktueshme ndaj personave t tret q i lindin njsis ekonomike jo nga veprimet e shitblerjes me arktim t mvonshm. Shpesh ato ndeshen me emrin Debitor t ndryshm, si mund t jen dhnia e paradhnieve,pagesat e teprta pr tatim fitimin, TVSH-n, sigurimeve shoqrore etj. a.1 Kontabiliteti i t drejtave (aktiveve) ndaj t tretve. Pr pasqyrimin e ktyre t drejtave t njsis ekonomike, q lindin nga shitja me arktim t mvonshm, n kontabilitet do t prdoret llogaria Klient.Kjo llogari sht nj llogari aktive dhe mund t ket tepric vetm debitore e cila tregon shumn e t drejtave ndaj klientve akoma t paarktuar. Regjistrimi kontabl i shitjeve me arktim t mvonshm, pra dhe i t drejtave ndaj klientit, si sht treguar dhe m par, n ditar do t paraqitej:

Ditari

Nr. llog
411 70 Klient

Emrtimi i llogarive
T ardhura nga shitja

Debiti
100.000

Krediti
100.000

Zgjidhja n mnyr informatike:

Pra n datn e shitjes me arktim t mvonshm t drejtat e arktueshme do t vlersohen me mimin e mallrave apo shrbimeve t shitura. Kur t drejat jane t shprehura n valut t huaj, ather ato duhet t evidentohen n kontabilitet t shprehura n monedhn raportuese kombtare, n rastin ton n lek. Ky konvertim do t bhet duke prdorur kursin e kmbimit t valuts prkatse me lekun n ditn e kryerjes s veprimit t shitjes ose t nj date tjetr t prcaktura n kontratn ose faturn e shitjes. N datn e duhur klienti duhet t paguaj detyrimin pr mallrat e blera m par prej tij me likuidim t mevonshm n baz t nj kontrate. N baz t dokumentave prkatse t arks ose t banks, n kontablitet regjistrimi q pasqyron arktimin e parave nga klientt do paraqitej:

Ditari

Nr. llog 531 / 512 411

Emrtimi i llogarive Arka / Banka Klient

Debiti 100.000

Krediti

100.000

Mund t ndodh q t drejtat e lindura nga shitja me likuidim t mvonshm t mos shlyhen n koh nga klientt, ose dhe t mos shlyhen fare (psh n raste t falimentimit t klientve, etj.). Prandaj kur nj njsi ekonomike vendos marrdhnie shitje me likuidim t mvonshm, m par duhet t studioj e t njoh mir partnert e saj. Pr t siguruar informacion n lidhje me klientt aktual e potencial, njsia ekonomike mund t ngarkoj nj person ose njsi ekonomike tjetr ose t krijoj nj zyr t veant pran saj. Ata kan detyr t studiojn gjendjen financiare t klientve t saj, borxhet e tyre, burimet financiare, aftsin paguese, etj. Q nj partner t pranohet si klient duhet t ket disa tregues financiar n vlera limite t caktuara. Por megjithat, gjithmon mund t ket klient q nuk paguajn n koh apo nuk paguajn fare detyrimin ndaj njsis.

Kjo prbn riskun q merr prsipr njsia ekonomike kur kryen shitje me likuidim t mvonshm, duke synuar q prfitimet nga kjo form shitje t jen m t mdha se humbjet nga mospagimi q e shoqrojn kt form shitje. Kto shuma t klientve t paarktuar formojn t ashtquajturin Borxhi i keq ose Llogari (t drejat) t pambledhshme dhe prbejn nj humbje ose shpenzim nga shitja me likuidim t mvonshm. Pavarsisht nga kto rreziqe q ekzistojn, kjo form e shitjes prdoret me qllim q shoqrit t ken mundsi t shesin me shumic dhe sa m shpejt produktet e prodhuara, ose mallrat e blera. Kjo krijon mundsin q duke prdorur dhe forma nxitse, si aplikimi i zbritjeve pr pagesa t hershme, t realizohet nj fitim m shpejt dhe m i madh se n rastin kur nuk shitet me arktim t mvonshm. Humbjet nga shitja me arktim t mvonshm duhen gjykuar gjithmon duke u krahasuar me vllimin e shitjeve t bra me arktim t mvonshm dhe me t ardhurat e ralizuara nga kto shitje. Meqnse humbjet nga borxhi i keq prcaktohen vetm nga rritja e shitjeve me arktim t mvonshm, ato duhet t perballohen nga t ardhurat e realizuara nga kto shitje. N kohn kur realizohet shitja me arktim t mvonshm, njsia ekonomike nuk e di q do t ket klient q nuk do t paguajn dhe sa do t jet numri i tyre dhe shuma e papaguar. Pamundsia pr t arktuar t drejtat nga shitja me arktim t mvonshm vihet re pas nj kohe p.sh. pas disa muajsh, viti ose dhe m shum. Por njsia n baz t eksperiencs s saj mund t parashikoj ekzistencn e riskut pr mosarktimin e parave nga klientt e saj. Prandaj bhet nj vlersim paraprak i ktyre humbjeve pr periudhn kontabl, n baz t riskut t vlersuar, dhe regjistrohen n kontabilitet si shpenzime pr kt periudh. Kjo sepse, sipas parimit t kompetencs (krahasimit) dhe atij t kujdesit, edhe sepse humbja vihet re n periudhat e mvonshme kontabl, ajo prbn shpenzim apo humbje pr periudhn kur sht realizuar shitja me arktim t mvonshm, parat e s cils nuk mund t arktohen.

Shmbull:M 5 Janar njsia ekonomike X i bn nj shitje me arktim t mvonshm njsis ekonomike Y, pr 200.000 lek, me afat 60 dit. Regjistrimi n ditar i ksaj shitjeje do t ishte: Ditari Nr. llog 411 70 Klient T ardhura nga shitja Emrtimi i llogarive Debiti 200,000 200,000 Krediti

N fund t periudhs kontabl, bhet vlersimi dhe analiza e shitjeve t bra m kredi gjat ksaj periudhe dhe rezulton q shuma e klientve q nuk mund t paguajn, pra shuma e Borxhit t keq sht 20.000 lek. Regjistrimi i ksaj shume t parktuar do t paraqitet n ditarin e prgjithshm si m posht: Ditari Nr. Llog 6 49 Emrtimi I llogarive Shpenzime nga borxhi i keq Zbtitje.llogariKlient Debiti 20,000 20,000 Krediti

Pr llogaritjen e shumave t paarktueshme nga klientt prdoren metoda t ndryshme q bazohen n eksperiencn e viteve t kaluara t njsis pr kt problem. Metodat q mund t prdoren pr prcaktimin e shums s Borxhit t keq jan:(1) Prqindja e Borxhit t keq mbi totalin e shitjeve me likuidim t mvonshm,(2) Prqindja mbi llogarit e arktueshme, etj.

ardhurave dhe shpenzimeve, ky shpenzim do pasqyrohet n prbrje t N pasqyrn e t ardhurave, e ndrtuar sipas parimit t natyrs s t shpenzimeve t shitjes, ose t shpenzimeve t veprimtaris s prgjithshme t njsis ekonomike. Kurse n paqyrn e t ardhurave t ndrtuar sipas parimit t shitjes teprica e ksaj llogarie paraqitet si zbritje e shitjeve, duke ndihmuar kshtu n llogaritjen e t ardhurave neto nga shitjet. Llogaria Zbritje nga llogaria klient sht llogari e kundrt rregulluese e llogaris Klient. Ajo mund t ket tepric vetm kreditore dhe shrben pr t pasqyruar uljen e shumave t paarktueshme prej klientve nga shuma q pritet t arktohet nga shitja me likuidim t mvonshm. N sistemin e llogarive t thjeshta regjistrimet e msiprme do t paraqiteshin si n modelin 1:

Modeli 1
D

Shitja

K 200,000 (1)

Llogari Klient K 200,000 Shpenzime nga

Zbritje nga llogaria

Kilent

Borxhi I keq

20,000

(2)

20,000

Regjistrimi i br n debi t llogaris Shpenzime nga borxhi i keq pasqyron paksimin e t ardhurave t regjistruara n momentin e shitjes me arktim t mvonshm. Prdorimi i metods s parashikimit e t regjistrimit si shpenzim t shumave t parashikuara t mosarktimeve t klientve sht nj krkes e nevojshme e kontablitetit e synon n mbrojtjen e kapitalit t pronarit. N pasqyrn e bilancit llogaria Zbritje nga llogarit e arktueshme pasqyrohet n zrin e aktiveve afatshkurtra, pas llogaris Klient duke korigjuar vlern e saj n zbritje. Shembull: Akitvet afatshkurtra Llogari Klient 200.000 lek Minus Zbritje nga llogaritia Klient (- 20.000) lek 180.000 lek Nqoftse gjat periudhs kontabl pasardhse ndodh q nj ose disa klient t llogaritur nga njsia si t humbur dhe pr t ciln sht ngarkuar rezultati i periudhs paraardhse me shpenzimet e borxhit t keq, i paguajn detyrimet e tyre njsis, ather n kontabilitet do t bhet si regjistrimi i arktimit t klientit/ve ashtu edhe regjistrimi i rimarrjes n rezultat si e ardhur. Rimarrja n rezultat si e ardhur ka si qllim q t kompensoj ngarkimin e shpenzimeve t borxhit t keq n periudhn e mparshme. P.sh, njsia ekonomike X n periudhn pasardhse ka arktuar nj shum prej 6.000 leksh n arkn e saj, nga nj klient i konsideruar prej saj si i paarkstueshm n periudhn kontabl paraardhse. Skematiksht regjistrimet kontabl q bn njsia ekonomike X n llogari do t paraqiteshin:

Zbritje nga llogarit D T ardhura K D arktueshme ( 1 (1) 6.000 ) K D Llog. Arktueshme K D Arka K

6.000

10.000

S 100.000

( 2 6.000 (2) ) 6.000

4.000 S

S= 94.000

Pra llogarit e arktueshme do t paraqiten n bilanc me vlern e tyre neto, pra me vleftn fillestare minus do pages q do t jet br n lidhje me to si dhe minus tepricn e llogaris Zbritje nga llogarit e arktueshme. Kur jan t shprehur n valut t huaj, sipas parimit t njsis monetare, ato duhet t konvertohen n monedhm raportuese, n rastin ton, n lek. Pr kt konvertim do t prdoret kursi i kmbimit t dats s ndrtimit t bilancit kontabl i shpallur nga banka qndrore. Shnim:Veprimet kontabile me borxhin e keq dot trajtohen m gjer n kapitullin e Provizioneve.

Ditari Nr. llog Emrtimi i llogarive Debiti Krediti 2.000

426
7

T drejta ndaj punonjsve

T ardhura

2.000

Shnim:N t njtn koh dot kryhet dhe veprimi i c`magazinimit duke kredituar llogarin 35Mallra dhe Debituar llogarin 603Ndryshim gjndje me t njjtn vler. N t drejtat e arktueshme prfshihen dhe t drejtat e arktueshme rritse (rrjedhse). Kto prfaqsojn t drejta q lindin nga grumbullimi i t ardhurave q i takojn periudhs kontabl rrjedhse por q priten t arktohen n periudhat e ardhshme. Ktu mund t prmnden p.sh interesi i arktueshm nga shitje me arktim t mvonshm, qeraja e arktueshme nga nj pron e dhn me qera, etj. Ato paraqiten n bilanc si aktive sepse pasqyrojn t drejta t njsis ekonomike ndaj t tretve. Trajtimi kontabl i ktyre t drejtave kur jan n monedh t huaj sht i njjt me at t treguar pr llogarit e arktueshme.

1.2.1 Matja e krkesave pr t arktuar ose t drejtave ndaj t tretve. T gjitha krkesat pr t`u arktuar (p.sh. krkesat e arktueshme, t ardhurat e konstatuara, huat e dhna dhe krkesa t tjera pr t arktuar afatshkurtra ose afatgjata) sipas standartit t kontabilitetit do t regjistrohen n bilanc me koston e amortizuar. Kosto e amortizuar e krkesave pr t`u arktuar afatshkurtra, n prgjithsi sht i barabart me vlern e tyre (minus provizionet e kryera pr rritje n vler). Kshtu krkesat afatshkurtra regjistrohen n bilanc me vlern e tyre neto t realizueshme (t cilat raportohen p.sh.vlera e nj fature, kontrate ose dokument tjetr.). Pr t caktuar koston e amortizimit t krkesave pr t`u arktuar afatgjata, ato njihen fillimisht me vlern e caktuar drejtsisht t shums pr t arktuar dhe m pas maten me kosto t amortizuar. N se norma e interesit efektiv e krkesave pr t arktuar afatgjata ndryshojn nga norma e interesit nominal (p.sh. n rastin e nj huaje pa interes) krkesat pr t`u arktuar do t njihen filllimisht me vlern e saj aktuale duke e skontuar me normn e interesit t tregut pr instrumenta t ngjashm (p.sh. t ngjashm n monedh, afate e norma kreditimi, etj). Shembull 1: Njsia ekonomike X, i jep njsis ekonomike Y nj hua n shumn 1.000.000 lek me nj interes vjetor prej 8%. Veprimi ndodh n kushtet kur interesi mbi huan sht i barabart me normn e interesit t tregut edhe t njsive tjera ekonomike me norma interesi dhe afate t ngjashme kredie.

Me dhenien e huas, regjistrimi kontabl sht: Ditari Nr. llog 4 Emrtimi i llogarive Krkesa fatshkurtra pr t`u arktuar Debiti 1.000.000 Krediti

Mjete monetare

1.000.000

Llogaritja e interesit n fund t vitit t par (norma e interesit efektiv sht i barabart me normn e interesit t specifikuar n kontrat si rezultat i s cils t ardhurat nga interesi jan t barabarta me shumn e krkess pr t`u arktuar t intersit). Regjistrimi kontabl do t ishte: Ditari Nr. llog 5 7 Emrtimi I llogarive Mjete monetare T ardhura nga interesi Debiti 80.000 80.000 Krediti

Humbjet nga rnia e vlers s krkesave pr t`u arktuar do t njihen ose n kundr llogarin e duhur . p.sh Humbjet nga rnia n vler e krkesave pr t`u arktuar ose do t njhen n zrin e bilancit Shuma t parashikuara pr krkesa t dyshimta ose Si ndryshim i vlers kontabl t krkess pr t arktuar.

Nse humbja nga rnia n vler e nj krkese pr arktim sht e njohur fillimisht n llogarin e krkesave t dyshimta por m von shihet se mbledhja e krkess pr t arktuar sht krejtsisht e pamundur, krkesa pr t arktuar do t mendohet si e parikuperueshme dhe si krkesa pr t`u arktuar ashtu dhe provizion pr rnie n vler n kundra llogarin koresponduese do t njihen nga bilanci (nuk ka kosto shtes n kt koh), nj krkes pr t`u arktuar mendohet si e parikuperueshme kur njsia ekonomike nuk ka asnj mundsi t arktoj krkesn pr arktim (p.sh. debitori ose klienti ka falimentuar dhe aktivet e tij, pas falimentimit, nuk mjaftojn pr t br pagesn e krkess pr t arktuar). Nse nga prllogaritja e e mparshme mbi shumn e krkesave t dyshimta ndryshojn m von, ajo duhet t njihet n pasqyrn e t ardhurave t periudhs s ndryshimit. Kjo do t thot q arktimi i krkesave pr t`u arktuar t dyshimta ose t parikuperuehme do t tregohet si paksim i nj shpenzimi n periudhn e ushtrimit kur ka ndodhur arktimi. M arktimin e ksaj shume t krkesave pr arktime t dyshimta do t paksohet gjendja e krkesave pr t arktua ashtu dhe kundr llogari e saj. Shembull: Njsia ekonomike X arkton nj krkes arktimi t konsideruar t dyshimt n shumn 50.000 lek.

Veprimi kontabl:

Ditari

Nr. llog
5 41

Emrtimi i llogarive
Mjete monetare Krkesa pr arktim (klient)

Debiti
50.000

Krediti
50.000

Ky veprim arktimi do t pasqyrohet njkohsisht dhe si paksim i shpenzimit t periudhs s ushtrimit. Veprimi kontabl: Ditari Nr. llog Emrtimi i llogarive Debiti Krediti 50.000

41
6

Krkesa pr arktime t dyshimta

Shpenzime

50.000

shtja 2-t. Investimet financiare afatshkurtra. Nj investim financiar n letra me vler, i njsis ekonomike prcaktohet si aktiv apo nj pasuri tjetr, i bler dhe i mbajtur me qllim q prej tij t sigurohet nj e ardhur ose rritje kapitali n periudhat e ardhshme. Mnyrat m kryesore q nj njsi ekonomike mund t bj nj investim financiar apo n letra me vler jan dy:

(1) Duke bler aksione t nj njsie tjetr ekonomike, pra duke bler letra me vler t kapitalit (2) Duke dhn para hua nj njse tjetr ekonomike ose shtetit, pra duke bler letra me vler ose duke firmosur nj kontrat huadhnie. Qllimet kryesore pr t br nj investim t till jan: 1- Marrja e dividentit nga aksionet, t ardhurat nga interesi i letrave me vler t detyrimit ose rritje e kapitalit si rezultat i shitjes me nj vler m t madhe n treg se sa vlera me t ciln sht br investimi. E thn ndryshe ajo prcaktohet si diferenca pozitive midis mimit t shitjes s nj investimi n letrat me vler me koston e blerjes s tyre. Kjo mnyr e investimit financiar realizohet duke prdorur mjetet monetare prkohsisht t lira t njsis. 2- Pr marrjen e kontrollit t nj njsie tjetr. Qllimi i investimit n kt rast sht sigurimi i ndikimit t rndsishm ose vendimtar n vendimarrjen e njsis emetuese t letrave me vler t kapitalit. Kto quhen dhe investime afatgjata sepse qllimi i tyre nuk sht thjesht sigurimi i fitimit dhe sepse koha e investimit sht m e gjat se nj vit. N kt pjes do t trajtohen pikrisht investimet q bn njsia ekonomike n letrat me vler t kapitalit ose t detyrimeve t shoqrive t tjera me qllim sigurimin e fitimit n nj afat t shkurtr kohe (t prkohshme).

Shpesh ndodh q gjat zhvillimit t aktivitetit t saj njsia ekonomike t ket m shum para n dispozicion se sa i duhen pr t prballuar detyrimet afatshkurtra, dmth t ket para t lira prkohsisht. Kto mjete monetare t teprta, kur prqindja e fititmit sht e favorshme pr t, njsia i investon n blerjen e letrave me vler si aksione apo obligacione t njsive ekonomike t tjera, obligacione shtetrore, bono thesari, etj. Kto aktive q ajo i siguron n kt mnyr quhen investime aftashkurtra (IASH) apo letra me vler t tregtueshme. Q nj investim n letrat me vler t quhet afatshkurtr duhet q t plotsohen kushtet: (1) Letrat me vler t jen t tregtueshme, pra drejtimi i njsis t mund t`i shes ato me shpejtsi; (2) Njsia ekonomike t ket kontrollin e tyre; (3) Drejtimi i njsis ekonomike t`i prdor ato pr sigurimin e fitimit nga dividenti, interesi apo rishitja e tyre gjat ciklit t veprimtaris s njsis (zakonisht brenda nj viti) Investimet afatshkurtra konsiderohen aktive qarkulluese (afatshkurtra) sepse jan t tilla pr sa koh q nuk prdoren pr pagimin e detyrimeve korrente. Detyra e kontabilitetit n lidhje me kto investime sht q t siguroj informacionin e duhur n kohn e duhur n lidhje me llojin, vlern dhe prfitimet nga kto investime. Pr t siguruar kt informacion t nevojshm pr nevojat e drejtimit n kontabilitet do prdoret llogaria Investime afatshkurtra.

N kt llogari investimet afatshkurtra do t regjistrohen n momentin e blerjes me koston fillestare t blerjes s tyre. N kt kosto prfshihet mimi i tregut i blerjes s tyre si dhe shpenzimet e tjera q lidhen me to, t tilla si shpenzimet e komisionerit, shpenzimet ligjore, etj. Kjo realizohet kur pagesa pr nj aktiv financiar t bler bhet menjher me para n dor. Kur pagesa kryhet pas nj periudhe t caktuar (p.sh pagesa me kste vjetore),ather kostos s blerjes do ti shtohen shpenzime t tjera(psh. interesa t paguara).Kur pagesa bhet n nj afat t shkurtr(p.sh brnda 30ditve),athere pagesa do t jet sa kostua e blerjes.
2.1 Investime afatshkurtra n obligacione. Obligacionet jan letra me vler t borxhit q emetojn shteti, korporatat, etj. ato jan nj premtim pr t`u br pagesn e shums s marr borxh dhe t interesit t obligacion mbajtsit t tyre n ditn e maturimit t obligacionit. N vartsi t afatit t maturimit obligacionet ndahen n afatshkurtra (kur afati i maturimit sht nn nj vit nga data e emetimit) dhe quhen bono thesari, dhe n afatgjata (kur afati i maturimit sht mbi nj vit nga data e emetimit t tyre).

Zakonisht blerja e obligacioneve q kan afat maturimi m t vogl se nj vit prbn investim afatshkurtr. N kt rast ato quhen bono thesari. Investimi n kto bono synon n sigurimin e t ardhurave si nga interesi i tyre ashtu edhe nga rishitja e tyre me mim m t lart se mimi i blerjes. Bonot e thesarit jan letra me vler q emetohen nga shteti ose nj shoqri pr t grumbulluar para borxh pr t plotsuar nevojat e tyre afatshkurtra t arks. Ato jan letra premtimi pagese nga ana e emetuesit pr nj vler t caktuar, q shnohet n to dhe q quhet vlera nominale apo vlera e shnuar e tyre. Pr shkak t t ardhurave nga interesi q merr shoqria investuese, investimet afatshurtra n bono thesari njihen me termin investime n letra me vler me t ardhura fikse. Shmbull:M 3 janar njsia ekonomike X blen bono thesari me nj vler nominale prej 132.000 lek. Kto bono thesari do t maturohen pas 90 ditsh dhe vlera e maturimit t tyre do t jet 140.000 lek. N kt rast interesi do t llogaritet si diferenc midis vlers s maturimit dhe vlers nominale t bonove. Por interesi mund t llogaritet edhe n prqindje fikse mbi vlern nominale t bonove. Regjistrimi q bhet pr blerjen e ktyre bonove nga njsia ekonomike X do t paraqitej n ditarin e prgjithshm si m posht: Ditari
Nr. llog 50 Emrtimi i llogarive Investime afatshkurtra ( Bono thesari ) Debiti 132.000 Krediti

51

Arka / Banka
Shuma 132.000

132.000
132.000

T ardhurat nga IASH prbhen nga interesat q do t arktohen. Ato do t regjistrohen kur t merren parat ditn e maturimit t bonove. Por sipas parimit t krahasimit (t kompetencs), kur jetgjatsia e obligacioneve, bonove t thesarit, etj. shtrihet gjat dy ose m shum periudhave kontabl, sht e domosdoshme q t bhet regjistrimi rregullues pr t ardhuarat rrjedhse nga interesi, q i takojn do periudhe kontabl. N rastin e shembullit t msiprm rezulton interes rrjedhs (i arktueshm) i cili duhet t regjistrohet si e ardhur interesi pr secilin nga tre muajt q prfshihen n kohzgjatjen e bonove (sepse sht supozuar q periudha konatbl do t jet muaji). Psh supozohet q t ardhurat nga interesi q i takojn do muaji do jen: 2.000 lek pr muajin janar, 3.000 lek pr muajin shkurt dhe 3.000 lek pr muajin mars. Regjistrimi rregullues q do t bhet m 31 Janar do jet:
Ditari Nr. Llog 46 7 Emrtimi i llogarive Interes i arktueshm T ardhura nga interesi i IASH Shuma 2.000 Debiti 2.000 2.000 2.000 Krediti

Regjistrimi rregullues i njohjes s t ardhurave nga ineteresi i bonove t thesarit.

I njjti artikull ditari, por pr 3.000 lek, do t bhet dhe n fund t muajit shkurt. Pas 90 ditsh , pra n ditn e maturimit, do t arktohen e gjth vlera e maturimit prej 130.000 lek, ku prfshihet dhe shuma 8.000 lek (140.000 132.000) e t ardhurave t maturuara nga interesi. Regjistrimi kontabl q bhet n kt rast n ditarin e prgjithshm do t jet:
Ditari Nr. Llog 51 50 46 7 Arka / Banka IASH Interes I arktueshm T ardhura nga interesi i IASH Arktimi I bonove n ditn e maturimit Emrtimi i llogarive Debiti 140.000 132.000 5.000 3.000 Krediti

Por shpesh bonot e thesarit emetohen me vlern nominale dhe interesi pr to parapaguhet, zbritet n avanc, nga emetuesi i tyre. Kshtu q investitori i blen kto bono me vlern e mbetur (vlera nominale interesin). N momentin e maturimit, n kt rast, do t arktohet dhe vlera nominale e tyre, e cila prfshin vlern e mbetur plus dhe interesin e maturuar. N ditn e blerjes s ktyre bonove, n kt rast, do t arktohet vlera nominale e tyre, e cila prfshin vlerne mbetur plus interesine maturuar. N ditn e blerjeve t ktyre bonove, n kt rast, n ditarin e prgjithshm do t bhej regjistrimi i mposhtm:
Nr. llog 50 51 46 IASH Arka / Banka Zbritje nga IASH Emrtimi i llogarive Debiti 132.000 124.000 8.000 Krediti

Kurse regjistrimi rregullues, q do bhej n fund t muajit janar, pr prfshirjen e interesit t IASH n t ardhurat e periudhs, do paraqitej: Ditari

Nr. llog 46 7

Emrtimi i llogarive Zbritje nga IASH T ardhura nga interesi i IASH

Debiti Krediti 3.000 3.000

Nj artikull rregullues i njjt do bhej dhe n fund t muajit shkurt, por pr 2.000 lek. N ditn e maturimit t ktyre bonove, pas 90 ditsh, do bhej regjistrimi i mposhtm:

Ditari
Nr. llog Emrtimi i llogarive Debiti Krediti

51
46 50 7

Arka / Banka
Zbritje nga IASH IASH T ardhura nga interesi I IASh

132.000
3.000 132.000 3.000

Zgjidhja n mnyr informatike:

Pra, n kt rast llogaria Zbritje nga IASH sht llogari e kundrt e llogaris IASH. Ajo pasqyron shumn e t ardhurave t llogaritura, ta paprfituara nga blerja e IASH, dhe llogaritet si diferenc midis vlers nominale t IASH n bono thesari me vlern e blerjes s tyre.
2.2 Investimet afatshkurtra n aksione. Prve blerjes s bonove t thesarit ose t obligacioneve t tjera afatshkurtra, mjetet prkohsisht t lira njsia eknomike mund t`i prdor pr blerjen e aksioneve t shoqris t tjera, me qllim marrjen e dividendve prej tyre, ose pr rishitjen e tyre me synimin sigurimin e fitimit, pr nj afat t shurtr kohe. Trajtimin kontabl q bn njsia ekonomike n lidhje me investimet n aksionet e kapitalit do t shpjegohet nprmjet shmbujve t mposhtm.

Shembull: Njsia ekonomike X, blen m 20 janar 200X, 10 mij aksione t nj shoqrie X, me nj vler nominale 40 lek secila. Meqnse me shitjen dhe blerjen e aksioneve zakonisht merren persona apo agjensi t specializuara, paguhen dhe shpenzime komisioni. Po ashtu mund t prballohen nga njsia blerse edhe shpenzime t tjera ligjore, etj. Kto shpenzime mbi mimin e blerjes s aksioneve prfshihen n koston e blerjes t IASH ne aksione. Supozohet q komisioni q ka paguar ajo sht 5.000 lek gjithsej. N kt rast kostoja e blerjes s aksioneve, me t ciln do t bhet regjistrimi n llogarit e librit t madh, do llogaritet (10.000 aksione x 40 lek) + 5.000 lek = 405.000 lek. N ditarin e prgjithshm regjistrimi q do t bhej n kt rast do t paraqitej: Ditari Nr. llog Emrtimi i llogarive Debiti Krediti 405.000

50
51

IASH Aksione
Arka / Banka Blerje e 10.000 aksioneve me qllim IASH

405.000

-M 30 janar, njsia ekonomike X deklaron se do shprndaj vetm nj pjes t dividentit vjetor prej 2 lek pr aksion. Duhet theksuar ktu q dividenti i aksioneve t blera nuk prbn nj t ardhur rrjedhse (rritse) si paraqitet interesi i obligacioneve afatshkurtra. Kjo sepse, si do t shihet m von, dividenti nuk sht fiks si interesi i obligacionit.

Prandaj dhe investimet n aksionet e kapitalit klasifikohen si investime n letra me vler me t ardhura t ndryshueshme, ose jo me t ardhuar fikse. Kjo sepse njsia emetuese e aksioneve t kapitalit, n vartsi t politikave t saj, mundet q t deklaroj ose jo shprndarjen e dividendve n nj periudh kohe t caktuar. N rastin e shembullit t marr shuma e dividendit e deklaruar pr t`u shprndar, prej 10.000 x 2 = 20.000 lek do regjistrohej n ditar si m posht:

Ditari
Nr. llog 51 7 Arka / Banka T ardhura nga idividendi i IASH Aksione Emrtimi i llogarive Debiti 20.000 20.000 Krediti

N rast s njsia ekonomike emetuese e aksioneve deklaron q do t shprndaj dividend por q t cilt do t`i paguaj m von, ather njsis investuese i lind e drejta pr t arktuar kta dividend, dhe do t`i pasqyroj ato n llogarin e aktiveve financiare Dividend t arktueshm. N baz t standarteve t kontabilitetit, n investimet afatshkurtra duhet t theskohen dy momente: a) Nj njsi ekonomike ka emetuar aksione t preferuar duke garantuar dividend vjetor fiks 10% pr aksionert. N rast se njsia ekonomike nuk garanton prfitim t mjaftueshm n nj vit t caktuar financiar, dividendt do t akumulohen (interesi i fituar) dhe sot shprndahen ather kur njsia ekonomike t ket fitime t pashprndara t mjaftueshme.

Aksione t tilla t preferuar do t njihen si detyrime n bilancin e emetuesit pasi njsia q emeton aksionet e preferuara ka detyrimin t kryej pagesa fikse periodike. Dividendt e ktyre aksioneve t preferuara do t njihen si nj shpenzim financiar n pasqyrn e t ardhurave (n mnyr t ngjashme me interesin e huas) dhe jo si paksim i fitimeve t pashprndar. b) Nj njsi ekonomike ka emetuar aksione t preferuara t cilat iu garantojn zotruesve t tyre nj dividend q sht 10% m i lart se ai i aksioneve t zakonshm. Shprndarja ose mos shprndarja e dividendve dhe shuma e tyre prcaktohen n do rast nga asambleja e prgjithshme e aksionerve. Aksione t tilla t preferuara do t njihen si instrumente kapitali pasi njsia q i ka emetuar ato nuk ka detyrim t bj pagesa fikse periodike pr zotruesit t tyre. Dividendt e paguar mbi kto aksione t preferuara do t njihen si nj paksim i fitimeve t pashprndara (n t njjtn mnyr si pr aksionet e zakonshme).

2.3 Shitja e investimeve afatshkurtra. Shitja e IASH mund t bhet: 1- Kur njsia ekonomike ka nevoj pr mjete monetare 2- Kur drejtimi i njsis ekonomike shikon mundsin e realizimit t fitimit nga shitja e tyre sepse mimi i tregut pr to sht i lart, ose kur shitja bhet e domosdoshme pr paksimin e humbjeve m t mdha n t ardhmen.

Kur shitja e IASH bhet pr plotsimin e nevojave pr mjete monetare, ky proes mund t rezultoj me fitimin ose me humbje. Edhe n rastin e dyt shitja mund t rezultoj me fitimin ose me humbje. Trajtimi kontabl n kt rast do t tregohet nprmjet nj shmbulli me IASH n aksione. Ky trajtim do t jet i ngjashm edhe pr IASH n Bono thesari ose n letra t tjera detyrimi. Shmbull: Njsia ekonomike X ka nevoj pr mjete monetare pr t shlyer detyrimet ndaj furnitorve t saj. Pr kt arsye ajo me 20 janar i shet nj njsie tjetr Y, 5.000 aksione. Kto aksione jan bler me nj kosto 48,5 lek/copa dhe shiten me imin e shitjes pr 38,5 lek/copa. Pra, si shihet, pr arsye t ndryshme, vlera e tregut t ktyre aksioneve ka rn nn koston e blerjes s tyre. Prandaj njsia pson nj humbje nga shitja e ktyre aksioneve. Kjo humbje do t jet: 5.000 x (48,5 - 38,5) = 50.000 lek. Vlera q do t arktohet gjithsej nga shitja e ktyre aksioneve do t jet: 5.000 x 38,5 = 192.500 lek. Vlera e paguar pr blerjen e tyre ka qn:5.000 x 48,5 = 242.500 lek. Regjistrimi i shitjes s ktyre aksioneve n ditarin e prgjithshm do t paraqitej: Ditari Nr. llog 51 66 Emrtimi i llogarive Arka / Banka Humbje nga shitja e IASH Debiti 192.500 50.000 Krediti

50

IASH Aksione

242.500

N rast se kto aksione do t shiteshin jo me 38.5 lek/copa, por me 58,5 lek/copa, do t realizoheshin t ardhura nga shitja e IASH dhe regjistrimi kontabl do t ishte: Aksione 5.000 cop x 58,5 lek = 292.500 lek.

Ditari
Nr. llog Emrtimi i llogarive Debiti Krediti 242.500 50.000

51
50 7

Arka / Banka
IASH Aksione (Blerja 5.000 x 4,5) T ardhura nga shitja e IASH

292.500

Pra diferencat e rezultuara nga shitja e IASH n Aksione do t pasqyrohen n llogarit e rezultatit, si e ardhur. 2.4 Rivlersimi i investimeve afatshkurtra. IASH n letrat me vler (aksionet, obligacionet, etj.) evidentohen n kontabilitet me koston e blerjes s tyre. Por, duke qn se vlera e tyre e tregut ndryshon vazhdimisht, drejtuesit e njsive ekonomike kan nevoj pr informacion n lidhje me vlern aktuale t tregut t tyre. Pr kt arsye,n mbyllje t periudhs kontabl, pasqyrimi n bilanc bhet me vlern e tregut.Psh.me 31 dhjetor 200X njsia ekonomike X ka gjendje 5.000 aksione t blera si IASH. Kostoja e blerjes s tyre ka qn 48,5 lek/copa. N kt dat mimi i tyre n tregun e letrave me vler sht psh 38,5 lek/copa . N kt rast, n kontabilitet do t bhet nj regjistrim q ka pr qllim rregullimin e kostos s IASH n vlern e tregut t tyre. Ky regjistrim n ditarin e prgjithshm do t paraqitet:

Ditari
Nr. Llog 66 46 Emrtimi i llogarive Humbje nga IASH Aksione Zbritje nga IASH Regjistrimi i humbjes nga rivlersimi i IASH [5.000 x (10) = (5.000)]
Ktu ritheksohet dhe nj her q pr vlersimin e IASH pr paraqitjen e tyre n bilanc, prve vlersimit me vlern e tregut, prdoret metoda e vlersimit me vlern m t vogl midis kostos s blerjes dhe vlers s tregut t tyre n datn e ndrtimit t bilancit. N Standartet e kontabilitetit prcaktohet: T paktn n do dat t mbylljes s bilancit , aktivet financiare (pr rastin konkret investimet afatshkurtra) do t maten me vlern e caktuar drejtsisht n datn e mbylljes t ushtrimit(pra vlern e tregut). Fitimet dhe humbjet q vijn nga nj ndryshim n vlern e caktuar drejtsisht t aktiveve fianciare afatshkurtra t mbajtura pr tregtim (n rast s njsia ekonomike ka przgjedhur proedurat e vlersimit t caktuar drejtsisht pr aktivet financiare t mbajtura pr tregtim) do t njihen n llogarin e fitimit dhe t humbjeve pr ushtrimin kontabl. Investimet afatshkurttra t cilat nuk kan nj mim tregu t kuotuar n nj treg aktiv dhe vlera e caktuar drejtsisht e t cilave nuk mund t matet me besueshmri dhe q duhet t paguhen me dorzimin e ktyre investimeve afatshkurtra, do t matet me kosto.

Debiti 50.000

Krediti 50.000

Shembull : M datn 31.03.200X, nj njsi ekonomike blen aksione pr 100 lek me qllim tregtimi duke paguar nj shtes prej 2 lek si kosto t veprimit. M daten 31.12.200X vlera e tregut t ktyre aksioneve sht 105 lek. Me shitjen e aksioneve, e lek duhet t paguhen si kosto t veprimit. M datn 31.03.200X (viti m pas) aksionet shiten m 72 lek (dhe 2 lek jan paguar si komisione). Me far vler do t pasqyrohen kto aksione pas blerjes s tyre n bilanc m 31.12.200X dhe m pas? Njsia ekonomike vendosi t zbatoj vlersimin e caktuar drejtsisht pr aktivet financiare t mbajtura pr tregtim. Regjistrimi kontabl n kohn e blerjes s aksioneve m 31.03.200X do t bhet me kostone blerjes pa prfshir kostot e veprimeve. N kostot e veprimeve jan t gjitha kostot shtes q lidhen me blerjen e nj aktivi financiar si p.sh faturat q u paguhen agjentve ose kshilltarve, tatimet e pakthyeshme q lidhen me veprimin dhe dhe kosto t tjera q lidhen me veprimin e blerjes. Veprimi kontabl: Nr. llog Ditari Emrtimi i llogarive

Debiti

Krediti 100

50
51

Aksione
Mjete monetare

100

Rivlersimi me vlern e tregut n datn 31.12.200X (komisionet pr t paguar nuk do t konsiderohen kur do t prcaktohet vlera e caktuar drejtsisht, kshtu q vlera e caktuar drejtsisht sht 105 lek). Veprimi kontabl: Ditari Nr. llog 50 7 Aksione T ardhura financiare nga aksionet Emrtimi i llogarive Debiti 5 5 Krediti

Regjistrimi pas shitjes s aksioneve (humbja e barabart me diferencn mes vlers kontabl dhe shums neto t arktuar) :

Ditari
Nr. llog 51 Emrtimi i llogarive Mjete monetare Debiti 70 Krediti

6
51

T ardhura financiare nga aksionet

Aksionet

35
105

 Treguesi m i mir i vlers s caktuar drejtsisht t nj instrumenti financiar sht vlera e tij e tregut. N munges t nj tregu aktiv vlera e caktuar drejtsisht mund t prcaktohet me nj metod tjetr p.sh. duke u bazuar n veprimet e fundit t shitje-blerjeve t instrumentave t ngjashm ose t njjt financiar nse sht e nevojshme, duke rregullluar vlern pr diferencat ose duke prdorur nj metod t flukseve t skontuara t paras (d.m.th. duke skontuar flukset e prllogaritura t ardhme t paras t gjeneruar nga instrumente financiar). Me zbatimin e ksaj metode, norma e skontuar e prdorur sht norma e kthimit pr instrumentet financiare t ngjashm. Regjistrimet e msiprme n llogarit e librit t madh do t paraqiteshin n figurn 1: Figura 1:
IASH
D 50 Aksione (3) (4) (5) 50.000 100 5 K 242.500 242.500 105 (1) (2) (6) D 51 Banka 192.500 292.500 70 100 K (4) D 66Humbje shitjaK (1) 50.000 50.000 (2)

Xh.D= 50.105

485.105 =Xh.K
K

Xh.D=485.070

100 = Xh.K

D 46 Zbritje nga IASH 50,000 (3)

D 7T ardhrura financiare K (6) 35 5 (5)

Xh.D= =

50000 = Xh.K

Xh.D = 35

5 = Xh.K

2.5 Faktoringu i krkesave pr t arktuar dhe veprimet e riblerjes. Faktoringu sht shitja e krkesave pr t arktuarku n varsi t llojit t kontrats blersi ka t drejt t rishes krkesat e arktueshme t transferuara brnda nj kohe t caktuar (faktoringu me kthim) ose nuk ka asnj t drejt pr rishitje dhe t gjitha rreziqet ose t mirat q lidhen me zotrimin e nj krkese pr arktim kalojn nga shitsi tek blersi (faktoringu pa kthim). Nse shitsi mban detyrimin e riblerjes, veprimi do t njihet si nj veprim financiar (d.m.th si nj hua garancia e s cils sht krkesa pr t arktuar) dhe jo shitje. Nj krkes pr t`u arktuar nuk konsiderohet si e shitur si rezultat i faktoringut por ajo qndron n bilanc deri sa krkesa pr t arktuar t arktohet ose e drejta e kthimit (arktimit) ka skaduar (sht parashkruar). Nse nuk ka ndonj t drejt riblerjeje dhe kontolli mbi krkesn pr t arktuar dhe rreziqet e t mirat q lidhen me t, i jan kaluar blersit, veprimi do t njihet si zbritje e krkesave pr t`u arktuar. Shembull: Njsia ekonomike X i shet nj shoqrie Lizing ( qiramarrse ose qiradhnse), krkesat pr t`u arktuar me nj vler nominale prej 100.000 lek dhe nj afat maturimi prej 3 muajsh duke arktuar 90.000 lek pr t. Krkesat pr arktim jan mbajtur m par n bilance me vlern e tyre nominale. Ktu do prdoren 2 variante: Varianti A: I gjith rreziku pr mbledhjen e krkesave pr arktim i kalohet shoqris Lizing (faktoringu pa kthim). Nj kontrat e till faktoringu e lidhur m kushte t tilla, do t njihet si shitje e krkesave pr t`u arktuar:

Veprimi kontabl:

Ditari
Nr. llog
51 6 Shpenzime

Emrtimi i llogarive
Mjete monetare

Debiti
90.000 10.000

Krediti

41

Krkesa pr arktim

100.000

Njihet si shpenzim financiar (m t njjtn mnyr si shpenzime interesi) ose si shpenzim i rnies n vler t krkesave pr t arktuar n varsi t faktit nse veprimi sht prfunduar pr qllime t menaxhimit t fluksit t paras ose menaxhimit t rrezikut mbi krkesat e kqija pr arktim (klient pa shpres arktimi). Varianti B: T gjitha rreziqet dhe fitimet nga krkesat pr t`u arktuar i mbeten shitsit. Tre muaj pas prfundimit t veprimit, shoqria Lizing ka t drejt t rishes krkesat pr t arktuar t pambledhshme, duke marr / arktuar t ardhura nga interesi n shumn pr t ciln sht rn dakort si shitsi mbi vlern nominale, nse krkesa pr t arktuar arktohet n periudhn e ndrmjetme, interesi i zbritet dhe pjesa q tejkalon at do t`i kthehet njsis ekonomike. Me qn se shitsi ka t drejt t riblej krkesat pr t`u arktuar, veprimi do t njihet si veprim financiar (si hua e marr duke vn si garanci krkesat pr t arktuar) dhe jo si veprim shitje:

Veprimi kontabl:

Ditari

Nr. Llog
51 40

Emrtimi i llogarive
Mjete monetare Detyrime faktoringu

Debiti
90.000

Krediti
90.000

Njsia ekonomike do t llogaris shpenzimet e interesit mbi huan e marr. Shpenzimet e interesit n rastin konkret do t jen 10.000 lek. Veprimi kontabl: Ditari

Nr. Llog 6 41 Shpenzime

Emrtimi i llogarive Krkesa pr arktim

Debiti 10.000

Krediti 10.000

Pyetje dhe ushtrime. a) 123Pyetje. Kur nj aktiv sht aktiv financiar? `jan aktivet afatshkurtra (A.A.SH.) dhe si grupohen? `jan aktivet likuide, mjetet monetare n ark dhe n bank dhe llogarit e tyre? `jan A.A.SH ose t drejtat ndaj t tretve dhe kontabiliteti i tyre? `sht Borxhi i keq? Si vlersohet ai? Si paraqitet ai n pasqyrn e rezultatit? `kuptoni ju me T drejta t arktueshme ndaj t tretve? `jan investimet afatshkurtra? Cilat jan format kryesore t tyre? Shpjegoni investimet afashkurtra n aksione, shitjen dhe rivlersimin e tyre. `sht faktoringu i krkesave pr t`u arktuar dhe veprimet e riblerjes?

456789-

b) Ushtrime 1- N 2 janar 200X n njsin ekonomike X , llogaria Zbritje nga llogari e arktushme. kishte nj tepric kreditore prej 250.000 leksh. Gjat vitit 200X: u regjistruan 420,000 lek shpenzime borxhi i keq; u rregjistruan 230.000 lek llogari t arktueshme pa shpres arktimi dhe papritur u aktuan 60.000 lek nga klientt e rregjistruar m par.

Krkohet: T regjistrohen veprimet n ditar dhe n llogari n form T-je.

2- Gjat muajit janar 200X nga njsia ekonomike X jan kryer kto veprime: a) Me 1 janar i shitet nj klienti mallra me fatur me likuidim t mvonshm 30.000 lek me afat 60 dit, me interes 10% pr shrbimet e kryera m par ndaj tij. Interesi parapaguhet. b) Me 10 janar arktohen n ark 15.000 lek nga kryerja e shrbimit ndaj t tretve. c) Paguhen nga arka me 28 janar pagat pr 6.000 lek. Krkohet: 1. Veprimet e msiprme t regjistrohen n ditar dhe n llogari n form T-je. 2. T llogaritet interesi ndaj klientit pr shitjen me likuidim t mvonshm dhe t bhet regjistrimi n ditar dhe n llogari n form T-je. 3- Gjat nj viti n njsin ekonomike X jan kryer kto veprime: a) N muajin janar jan bler me qllim fitimi afatshkurtr 3.000 aksione njsis ekonomike Y me mimin e tregut 50 lek/copa. Parat paguhen nga llogaria likujduese bankare. b) Jan bler n muajin shkurt, me qllim rishitje brenda vitit, 100 obligacione njsi ekonomike Y me mimin e tregut 200 lek/copa. Parat paguhen nga arka. c) N muajin maj jan shitur t gjitha aksionet e njsis ekonomike Y me mimin e tregut 60 lek/copa. ) N tetor jan rivlersuar obligacionet me 190 lek/copa. Krkohet: - Veprimet e msiprme t regjsitrohen n ditar dhe n llogari n form T-je. - T tregohet funksionimi dhe teprica normale e do llogarie.

4- N njsin ekonomike X n lidhje m IASH n mbyllje t periudhs ushtrimore zotrohet informacioni I mposhtm: Me koston e blerjes -IASH n aksione t Njsis X, 300 cop -IASh n obligacionet e 600 lek /copa 250 lek/copa 670 lek/copa 300 lek/copa 300 lek/copa Me vlern e tregut 290 lek/copa

Njsis Y, 200 cop

-IASH n aksionet e Njsis Z, 400 cop Krkohet: 1. T zgjidhet se cila do t jet vlera e tyre e paraqitjes s tyre n bilancin e mbylljes s periudhs nqoftse do prdoret metoda M e vogla midis vlers s tregut dhe kostos 2. T bhen, kur lind nevoja, regjistrimet n lidhje me rivlersimin e IASH t njsis ekonomike X sipas krkess 1. 5- Gjat muajve mars-prill njsia ekonomike X ka kryer dhe kto veprime: - Ka arktuar n llogarin likujduese bankare 130.000 lek pr nj shrbim reklame t kryer njsis ekonomike Y.

- Ka dhn m 20 maj hua nga llogaria likujduese banjkar 60.000 lek, pr dy muaj kundrejt nj interesi 10% n muaj, i cili paguhet menjher. - M 20 korrik arkton n ark huan e dhn n 20 maj.
Krkohet: 1-Veprimet e msiprme t regjsitrohen n ditar dhe n llogari n form T-je. 6- Njsia ekonomike X ka bler m 2 maj me pages t mvonshme nj makineri me vler 20.000 lek, afat prdorimi 10 vjet. M 10 maj jep me qera nj ambient t saj pr nj periudh 6 mujore me vler 6.000 lek. Parat arktohen n ark. M 12 maji blen materiale pr 25.000 lek nga nj furnitor me likuidim t mvonshm. Krkohet: 1-T regjistrohen msiprme. n llogari n form T-je verpimet e

7- Njsia ekonomike X me pronar llogarish n lek: - Detyrime 150.000 - Zbritje nga klient 25.000 - T ardhura n avanc 15.000 - Parapagim qira 2 vjeare (m 31.12. t vitit parardhs)130.000 - Banka 870.000

Mikelin fillon vitin 200X me kto gjendje - Mallra - Fitimi - Furnitor - Klient - Kapitali i pronarit 200.000 40.000 25.000 250.000 ?

N muajin e par t vitit ka kryer kt aktivitet: 1. M datn 10 janar ka paguar faturn e energjis eleketrike t muajit dhjetor 200X, pr nj vler 3.500 lek. 2. M datn 20 janar ka bler duke paguar nga llogaria bankare aksione t nj shoqrie tjetr, me mimin e blerjes 150.000 lek, e shpenzimet e komisionit 15.000 lek. 3. Pr shrbimet e bra n kompjuter nj njsie ekonomike lshohet fatura pr 60.000 lek, nga t cilat 30.000 lek i arkton n ark n momentin e lshimit t faturs kurse diferencat do t arktohen m von.

Krkohet: 1- T ndrtohet bilanci kontabl i eljes 2- T regjistrohen veprimet e muaijt n ditar e t mbarten n llogari n form Tje 3- T ndrtohet bilanci n fund t periudhs me gjendjet e llogarive. 4- T ndrtohet pasqyra e rezultatit.