Vous êtes sur la page 1sur 80

T.C.

MLL ETM BAKANLII

ELEKTRK-ELEKTRONK TEKNOLOJS

HDROLK SSTEMLER
523EO0049

Ankara, 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir. Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR ................................................................................................................... iii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3 1. HDROLK DEVRE ELEMANLARINI TANIMAK VE SEMN YAPMAK .............. 3 1.1. Hidroliin Tanm ......................................................................................................... 3 1.1.1. Enerji Trleri ve Karlatrlmalar ....................................................................... 4 1.1.2. Temel Fizik Kanunlar ve Akkanlar Mekanii Hakknda Genel Bilgiler ........... 4 1.2. Hidrolik Sistemin Tantm ........................................................................................... 6 1.2.1. Hidrolik Sistemin Temel Yaps Mant ve alma Kurallar ............................ 6 1.2.2. Hidrolik Sistemin Avantajlar ve Dezavantajlar ................................................... 7 1.3. Hidrolik Devre Elemanlar Yaps ve alma zellikleri............................................ 8 1.3.1. Hidrolik Akkanlar ve zellikleri ........................................................................ 8 1.3.2. Tank ve zellikleri ................................................................................................ 9 1.3.3. Hidrolik Boru-Hortum Donanmlar .................................................................... 11 1.3.4. Filtreler ve Filtreleme Teknikleri......................................................................... 11 1.3.5. Pompalar .............................................................................................................. 13 1.3.6. Hidrolik Motorlar ................................................................................................ 17 1.3.7. Hidrolik Silindirler .............................................................................................. 18 1.3.8. Valflerin Genel Snflandrlmas ........................................................................ 20 1.4. Hidrolik Devre Elemanlarnn Sembol Bilgisi, ISO 1219 Normuna Gre Devre Elemanlarnn Sembollerinin Tantm............................................................................... 31 1.4.1. Hidrolik ve Pnmatik in Genel Semboller........................................................ 31 1.4.2. Hidrolik Pompa ve Motorlar ................................................................................ 33 1.4.3. Hidrolik Silindirler .............................................................................................. 34 1.4.4. Hidrolikte Basn Kontrol Valfleri ...................................................................... 35 1.4.5. Hidrolikte Yn Kontrol Valfleri .......................................................................... 35 1.4.6. Ak Kontrol Valfleri ........................................................................................... 37 1.4.7. Hidrolik Valflerin Uyar (Kumanda) Yntemleri ................................................ 38 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 40 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 41 RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 46 2. HDROLK DEVRE TASARIMI YAPMAK .................................................................... 46 2.1. Hidrolik Devre izim Bilgisi ...................................................................................... 46 2.1.1. Hidrolik Devre izimlerinde Elemanlarn Numaralandrlmas .......................... 47 2.1.2. Fonksiyon Blok Diyagram.................................................................................. 47 2.1.3. Hidrolik Devre izim Kurallar ........................................................................... 47 2.2. Hidrolik Kumanda Bilgisi ........................................................................................... 48 2.2.1. Konuma Bal Kontrol ........................................................................................ 48 2.2.2. Hza Bal Kontrol............................................................................................... 48 2.2.3. Saymaya Bal Kontrol........................................................................................ 49 2.2.4. Zamana Bal Kontrol ......................................................................................... 49 2.2.5. Basnca Bal Kontrol.......................................................................................... 49 2.2.6. Kontrol Problemlerinin zmnde Uygulanacak Yntemler............................ 50 2.3. Teknik Proje Bilgisi .................................................................................................... 50 2.3.1. Hidrolik Devre Elemanlar le Sistemin Planlanmas .......................................... 50 2.3.2. Basit Evre emalarnn izimi ............................................................................ 51 i

2.3.3. Devre emasnn Analizi ve Kurulmas............................................................... 51 2.3.4. Yol-Adm Diyagramnn izilmesi ..................................................................... 52 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 53 RENME FAALYET-3 ................................................................................................... 56 3. HDROLK SSTEM KURMAK VE ALITIRMAK .................................................... 56 3.1. Proje Okuma Bilgisi .................................................................................................... 56 3.1.1. Tek Etkili Silindirin Kumandas .......................................................................... 56 3.1.2. ift Etkili Silindirin Kumandas .......................................................................... 57 3.1.3. VE Valfi Uygulamalar ........................................................................................ 57 3.1.4. VEYA Valfi Uygulamalar .................................................................................. 58 3.1.5. Birden Fazla Silindirin Kontrol ......................................................................... 59 3.1.6. Yol-Adm Diyagramnn karlmas .................................................................. 60 3.2. Projedeki Hidrolik Elemanlar Listesinin karlmas ................................................. 60 3.3. Balama Paralar ....................................................................................................... 60 3.3.1. Hortum Balant Elemanlar ................................................................................ 61 3.3.2. Boru Balant Elemanlar .................................................................................... 61 3.4. Boru ve Hortumlar ...................................................................................................... 63 3.4.1. Boru ve Hortumlarn Yaps ve eitleri ............................................................. 63 3.4.2. Boru apnn Hesaplanmas ................................................................................ 65 3.4.3. Boru Balantlarnda Dikkat Edilecek Noktalar .................................................. 65 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 66 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 71 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 72 KAYNAKA ......................................................................................................................... 74

ii

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 523EO0049 Elektrik Elektronik Teknolojisi Otomasyon Sistemleri Hidrolik Sistemler Hidrolik ve elektro-hidrolik sistemlerinin TSE, i tesisleri ynetmelii ve artnamelere uygun ekilde kurulup altrlmasnn anlatld renme materyalidir. 40/32 Elektro-pnomatik sistemler modln tamamlam olmak. Hidrolik sistemleri kurmak. Genel Ama Bu modl ile gerekli ortam salandnda hidrolik sistemleri Teknie uygun olarak kurup altrabileceksiniz. Amalar 1. Sistem iin gerekli hidrolik malzeme ara ve gereleri MODLN AMACI doru olarak seebileceksiniz. 2. Hidrolik sistemlerinin tasarmn yaparak tasarladnz, hidrolik sistemleri normlara uygun izebileceksiniz. 3. Hidrolik sistemi teknie uygun olarak kurup altrabileceksiniz. ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI LME VE DEERLENDRME Hidrolik malzeme kataloglar, proje, izim ara gereleri, hidrolik sembolleri tablosu, hidrolik deney seti, ema, emada yer alan hidrolik devre elemanlar. Her faaliyet sonrasnda o faliyetle ilgili deerlendirme sorular ile kendi kendinizi deerlendireceksiniz.

iii

iv

GR GR
Sevgili renci, Hidrolik sistemler, elektromekanik tayclarn temel prensiplerini ierir. Elektromekanik tayclarda kullanlan kontrol ve kumanda sistemleri, hidrolik ve pnomatik esasna gre gerekletirilmitir. Hidrolik sistemlerin kullanm alan genilerken; onu kuracak, arzalarn giderecek teknik elemanlara da ihtiya her gn artmaktadr. Arimet, Pascaldan beri nemini her gn artran bu sistemin burada temelini reneceksiniz. Bu modl sonunda edineceiniz bilgi ve beceriler ile elektrik-elektronik alannda kullanlan hidrolik sistemler hakknda gerekli temel teknik bilgiye sahip olacaksnz. Bu bilgiler ve dier modllerle birlikte hidrolik devre tasarm yapabileceksiniz. Hidrolik sistemleri kurup altrabileceksiniz. Oluan arzalar giderebileceksiniz.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET-1


AMA
Uygun ortam salandnda sistem iin gerekli hidrolik sistem paralarnn almalarnn kontroln yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: Hidrolik elemanlar ve sembolleri aratrnz. Hidrolik elemanlarn kullanm alanlarn aratrnz. iin internet ortam ve retici firma katologlarndan

Aratrma ilemleri yararlanabilirsiniz.

1. HDROLK DEVRE ELEMANLARINI TANIMAK VE SEMN YAPMAK


1.1. Hidroliin Tanm
Hidrolik, Yunanca su anlamna gelen hydro ile boru anlamna gelen aulos kelimelerinden tretilmitir. Gnmzde hidrolik akkanlar araclyla kuvvet ve hareketlerin iletimi ve kumandas anlamnda kullanlmaktadr. Hidrolik, akkanlarn mekanik zelliklerini inceleyen bilim daldr.

1.1.1. Enerji Trleri ve Karlatrlmalar


Enerji iletimi HDROLK 100 m kadar akkan hz V=2-6 m/s sinyal hz 1000m/s Snrl Pahal Duyarl Silindirde kolay, hz ayarlanabiliyor. Gl 1m kadar ayarlanabilir. Ar yke kar emniyetli yksek kuvvetler elde edilebilir. V=0,5 m/s ELEKTRK Snrsz PNOMATK 1000 m kadar akkan hz V=20-40 m/s sinyal hz 20-40 m/s Kolay Pahal Duyarl Silindirde kolay, hz ayarlanabiliyor. Gsz, yksek devirli 1/10 mm kadar ayarlanabilir. Ar yke kar emniyetli, snrl kuvvetler elde edilebilir. V=1,5 m/s

Enerji depolama Enerji maliyeti Scaklk etkileimi Dorusal hareket Dner hareket Konumlama hassasiyeti Kuvvetler

Kolay Ucuz Etkilenmiyor Zor Gl 1m kadar ayarlanabilir. Ar yklenemez yksek kuvvetler elde edilebilir. -

alma hz

Tablo 1.1: Hidrolik-pnmatik ve elektrik enerjilerinin karlatrlmas

1.1.2. Temel Fizik Kanunlar ve Akkanlar Mekanii Hakknda Genel Bilgiler


Debi: Hidrolik veya pnomatik sistemde belirli bir ak kesitinden belirli bir srede geen akkan miktar debi olarak tanmlanr. Debinin birimi litre/dakika veya cm/saniye olarak belirtilir. Basn: Belirli bir kesitte sktrlan akkan Paskal prensibine gre, iinde bulunduu kapal bir kabn btn eperlerindeki her birim kesite ayn deerde bir kuvvet uygular ve buna basn denir. Birimi bardr. Efektif Basn: Manometrede okunan basn deerine denir. Mutlak Basn: Manometrede okunan basn deerine bir atmosfer basnc ilave edildiinde meydana gelen basn deeridir.

1 bar = 1 kg/cm

ekil 1.1: Basn yaylm

Paskal Kanunu: Yer ekimini ihmal edecek olursak, kapal bir kaba etki eden kuvvetin sonucunda meydana gelen basn, sv tarafndan kabn her noktasna ayn iddette etki eder. F=P x A F=Kuvvet (kgf) P=Basn (kgf/cm) A=Alan (cm)

ekil 1.2: Pascal Kanununun pratik uygulan

Sreklilik Denklemi: Farkl kesitlerden oluan bir boru iinden akan akkann debisi, borunun her noktasnda ayn deerdedir. Debinin sabit kaldn dnrsek kk kesitlerde byk kesitlere oranla daha hzl akar. Bernoulli Kanunu: Srtnme kuvvetini ihmal edecek olusak, kapal bir boru iindeki svnn sahip olduu toplam enerji, akm izgisi boyunca ayndr.

P1 x V 1=P 2 x V 2 P=Basn (kgf/cm) V=Hz (m/s) Kovitasyon (Andrmak): Metallerin yzeylerinden kk paralarn kopartlmasdr. Bu ekildeki malzeme tahribat, blgesel ve ani olarak meydana gelen basn ve scaklk deiimlerinden kaynaklanr.

ekil 1.3: Kovitasyon

Hidrostatik Basn: Bir kap iinde bulunan sv ktlesinin ykseklik, younluk ve arlna (yer ekimi ivmesi) bal olarak kabn tabanna yapm olduu basntr. Kabn ekline bal deildir. P=h.d.g P: Svnn kabn tabanna yapt basn (kg/cm) h: Sv ykseklii (m) d: Sv younluu (kg/m) g: Yer ekimi ivmesi (m/sn)

ekil 1.4: Basn kaplar

1.2. Hidrolik Sistemin Tantm


1.2.1. Hidrolik Sistemin Temel Yaps Mant ve alma Kurallar
Elektrik motorunun tahrik ettii hidrolik pompa ile akkann belirli basnta ve debide basld ve bu hidrolik enerji ile dorusal, dairesel ve asal hareketin retildii sistemdir.

1.2.2. Hidrolik Sistemin Avantajlar ve Dezavantajlar


Hidrolik sistemlerin stnlkleri Hidrolik sistemler sessiz alrlar. Hidrolik akkanlar, sktrlamaz kabul edildikleri iin titreimsiz hareket elde edilir. Yksek alma basnlar elde edilebilir. Hareket devam ederken hz ayar yaplabilir. Akkan olarak hidrolik ya kullanld iin devre elemanlar ayn zamanda yalanm olurlar. Emniyet valfleri yardmyla sistem gvenli alr. Hassas hz ayar yaplabilir. Hidrolik akkan oluan snn evreye yaylmasn salar. Hidrolik devre elemanlar uzun mrldr.

Hidrolik Sistemlerin Dezavantajlar Hidrolik akkanlar, yksek slara kar hassastr. Akkan scaklnn 500Cyi gemesi istenmez. Hidrolik devre elemanlar, yksek basnlarda alaca iin yaplar salam olmaldr. Hidrolik devre elemanlarnn fiyatlar pahaldr. Hidrolik devre elemanlarnn balantlar salam ve szdrmaz olmaldr. Hidrolik akkanlarn srtnme direnci yksek olduu iin uzak mesafelere tanamaz. Depo edilebilirlii azdr. Ak hz dktr. Devre elemanlar, dk hzlarla alr. Hidrolik akkanlar havaya kar hassastr. Akkan iindeki hava grlt ve titreime yol aar, dzenli hzlar elde edilemez.

1.3. Hidrolik Devre Elemanlar Yaps ve alma zellikleri


1.3.1. Hidrolik Akkanlar ve zellikleri
Hidrolik akkanlar, hidrolik gcn iletilmesinde kullanlr. laveten de hidrolik devre elemanlarnn yalanmasn ve soutulmasn salar. Hidrolik akkan olarak suyun kullanlmasnda korozyon, kaynama noktas, donma noktas ve dk viskozite gibi sorunlarla karlalr. Bu sorunlar ortadan kaldrmak iin baz karmlar (ya, glikol gibi) eklenir. Maden yalar, en ok kullanlan akkandr. erisine katk maddeleri eklenerek dayankl ve kullanm sresi artrlr.

Resim 1.1: Hidrolik ya

Viskozite: Akkanlarn akclk zelliklerini ifade eder. Yalarn akmaya kar gsterdii zorluktur. Kaln yalarda akmaya kar diren fazla, ince yalarda akmaya kar dire azdr. Kaln yalarn viskozitesi yksek ince yalarda kktr. Oksidasyon: Hidrolik yan bileimindeki hidrokarbonlarn havann oksijeni ile kimyasal reaksiyona girerek amur veya sakz eklinde tortularn meydana gelmesi olayna oksidasyon denir. Meydana gelen amurlar, metal yzeylerde korozyona neden olur. Yalama Yetenei: Uygun seilen yalar, metal yzeylerde bir film tabakas meydana getirerek alan elemanlarn hareketlerinin kolaylamasn ve srtnme direncinin azalmasn salar. Kpklenme: Yksek basntaki akkan sistem iinde yksek hzda hareket ederken hava moleklleri ile ya molekllerinin arpmas sonucunda meydana gelen oklar, kpklenmeye yol aar. Bunu engellemek iin boru hattnda szdrmazlk salanmaldr. Ya reticileri, yan iine kpklenmeyi nleyici katk maddeleri ilave eder. Akma Noktas: Yan akcln kaybedip katlamaya balad scakla denir. 8

Alevlenme Noktas: Standart yalarda alevlenme scakl 180C ile 210C arasndadr. Hidrolik sistemlerde 50 Cnin zerine klmad iin herhangi bir problem kmaz. Polimerleme: Birden fazla ayn cins ya molekllerinin artk vermeden birlemesi ve yeni bir molekl meydana getirmesidir. Yan zelliini deitirecei iin istenmeyen bir durumdur. HDROLK SSTEMLERDE KULLANILAN YALAR

GSTERL HL

NEML ZELLKLER Korozyona kar koruyuculuk ve yalanmaya kar dayankllk ykseltilmi Anmaya kar koruyuculuk ykseltilmi

KULLANIM ALANLARI Yksek termik gerilmeler veya su temas ile korozyon tehlikesi olan sistemlerde HL yandaki zelliklerin yan sra, yapsndan veya iletme artlarndan kaynaklanan yksek derecede kark srtnme olan sistemlerde HLP zelliklerinin yan sra,nemli lde deien ve olduka dk evre scaklklarnn hakim olduu sistemlerde

HLP

HV

Viskozite-scaklk davran iyiletirilmi

Tablo 1.2: Kullanlan yalar

H: Hidrolik ya L: Korozyona kar koruyucu ve/veya yalanmaya kar dayankllk kazandran etkili madde P: Yklenebilirlii ykselten veya dren etkili madde

1.3.2. Tank ve zellikleri


Hidrolik akkan depolayan, alma artlarna uygun ekilde hazrlayan devre elemanlarna depo (tank) ad verilir. Isnan hidrolik akkann kolayca soutulmas iin deponun alt ksm hava akm oluturacak ekilde dizayn edilmelidir. Depoya dnen akkann dinlenmeden emilmesini nlemek iin dinlendirme levhas konulmaldr. Depo kapasitesi, hidrolik sisteme gerekli olan akkan miktarna ve datm sisteminin byklne gre seilir. Pratik olarak pompa debisinin 3-5 kat kadar alnabilir.

Resim 1.2: Hidrolik tank (stten grn)

Resim 1.3: Tank (nden grn)

10

ekil 1.5: Hidrolik tankn i yaps

1.3.3. Hidrolik Boru-Hortum Donanmlar


Hidrolik sistemlerde akkan tanktan alclara tayan ve alcdan tekrar tanka tayan elemanlardr. Hortumlar, hareketli hidrolik makinelerde hatlarn birbirine balanmasnda kullanlr. Esneme kabiliyetleri yksektir. Borular; dikisiz, yksek basnca dayankl elikten imal edilir. leride daha detayl bilgi verilecektir.

1.3.4. Filtreler ve Filtreleme Teknikleri


Hidrolik elemanlar anmadan korumak iin akkann temizliini salamak amacyla kullanlr. Kirlilik boru, hortum gibi elemanlar deitirirken; yeni hidrolik akkan konulmasndan veya szdrmazlk elemanlarnn bozulmas nedeniyle oluabilir. Hidrolik elemanlarda izin verilen kirlilik deerini retici firmalar katologlarnda belirtir. Mikron cinsindendir (1 Mikron= 0,001 mmdir). Kirlilik deeri, kirlilik gstergesi kullanlarak llmelidir. Burdan alnan deerlere gre filtre temizlenmeli ve kullanm mr dolanlar deitirilmelidir.

11

Resim 1.4: Hidrolik filtreler

Filtreler ana gruba ayrlr: Emi hatt filtreleri: Emi hattnda pompay korumak amacyla kullanlr. Depodan hidrolik sisteme vermek amacyla ekilen akkan temizler, sisteme temiz akkan gnderir.

Depo iine yerletirildikleri iin bakmlar zordur. Tkandklarnda pompann emii gleir. Bu da basncn dmesine neden olur. Bu durumu engellemek iin ilaveten pompadan nce iri gzenekli pompa kullanlmaldr. Dn hatt filtreleri: Hidrolik sistemden grevini bitirip depoya dnen akkan filtre eder. Ekonomik ve bakm kolaydr. Dezavantaj ise akkann temizlii kir elemanlar dolatktan sonra yaplmasdr. Basn hatt filtresi: Hidrolik pompann kna devre elemanlarnn zarar grmesini engellemek iin kullanlr. Kirlenmeye kar daha hassastr.

Dezavantajlar ise yksek basnla kar karya kaldklar iin basnca dayankl gvde gerektirmesidir. Bundan dolay yapm zor ve pahaldr.

12

ekil 1.6: Hidrolik pompa filtre devreleri

1.3.5. Pompalar
Tankta bulunan akkan, ayarlanan basn ve debide sisteme gnderen devre elemandr. Pompalar, mekanik enerjiyi hidrolik enerjiye dntrr. Pompa, dnme hareketini elektrik motorundan alr. Pompalar basn oluturmaz. Akkan sistemde bir engelle karlatnda basn oluur. Pompa seilirken, kullanlacak sistemin ilevini yerine getirebilecek debiyi ve basnc retebilecek byklkte seilmelidir. Katolounda yazan akkan ve filtre kullanlmaldr. Pompa altrlrken elektrik motorunun dn yn ile pompa milinin dn yn birbirine uygun olmaldr. Pompann iindeki koruyucu yalar temizlenmelidir. lk harekete geerken basn borusunun havas alnmal, emi borusu hidrolik yala doldurulmaldr. Ayrca ya seviyesi sk sk kontrol edilmelidir.

13

Resim 1.5: Hidrolik pompa

Resim 1.6: Hidrolik pompa

14

Resim 1.7: Hidrolik pompa

Resim 1.8: Hidrolik pompa

15

Resim 1.9: Hidrolik el pompas

1.3.5.1. Elle Kontroll Hidrolik Pompa Pompa eitleri A) Dili pompalar 1) Dtan dili 2) ten dili 3) Pistonlu el pompalar B) Paletli pompalar C) Pistonlu pompalar

1) Eksenel pistonlu a) Eik gvdeli b) Eik plakal 2) Radyal pistonlu 3) ten eksantrik dili

16

ekil 1.7: Dili pompa eitleri

1.3.6. Hidrolik Motorlar


Hidrolik sistemde basnl akkann hidrolik enerjisini dairesel harekete dntrmek iin kullanlan elemanlara "hidrolik motorlar" denir. Hidrolik motorlarla yksek basntaki akkanlar kullanarak byk dndrme momentleri elde edilir. Kk bir hacimle byk momentleri retmek mmkndr. Hidrolik motorlar; gl dairesel hareketin gerektii i makinelerinde, takm tezghlarnda vb. yerlerde kullanlr. Hidrolik motorlarla kademesiz hz ayar yaplabilir. Hareket devam ederken hz artrlp azaltlabilir, dn yn deitirilebilir.

Resim 1.10: Hidrolik dili motor

17

Motor eitleri (hidromotor) A) Dili motor 1) Dtan dili motor 2) ten dili motor 3) Dili halkal motor B) Paletli motor C) Pistonlu motor 1) Pistonlu motor 2) Radyal pistonlu motor 3) Eksenel pistonlu motor

1.3.7. Hidrolik Silindirler


Hidrolik enerjiyi mekanik enerjiye eviren devre elemanna hidrolik silindirler denir. Hidrolik silindirler iki ana gruba ayrlr: Tek etkili silindirler: Basnl akkan silindirin tek ynnden girip pistonun tek bir yzeyine etki ediyorsa bu tip silindirlere tek etkili silindir denir. Dn, yayl ve yaysz olabilir.

Resim 1.11: Tek etkili silindir

18

ift etkili silindirler: Basnl akkan silindirin iki ayr yerinden girip pistonun iki yzeyine etki ederek ileri geri hareketleri akkan gcyle reten silindirlerdir.

Resim 1.12: ift etkili silindirler

19

ekil 1.8: ift etkili silindir prensibi

1.3.8. Valflerin Genel Snflandrlmas


Hidrolik akkann ak ynn belirleyen, akkann basncn ve debisini istenilen snrlar iinde tutan devre elemandr. Hidrolik valflerle aadaki harfler ve konumlar kullanlr: P: Pompadan gelen akkann baland yer R, S, T: Depoya dn hattnn baland yer A, B, C: Silindir veya motora giden borularn baland yer L: Sznt hattnn baland yer. X, Y, Z: Akkann uyar sinyali olarak kullanld pilot hatt. Normalde ak: Valfe dardan bir etki olmadan akkann n P ak ve akkan valfden geerek bir elemana gidiyorsa bu tip valflere normalde ak valf denir. Normalde kapal: Valfe dardan bir etki olmadan akkann n P kapal ve akkan valfden geemiyorsa bu tip valflere normalde kapal valf denir.

Normalde ak

Normalde kapal

ekil 1.9: Hidrolik valf sembolleri

20

Yn kontrol valfleri: Hidrolik sistemde akkann istenilen yne gitmesini salayan valflerdir. Valflerin kumandas elektriksel, mekanik, basnla ve insan gcyle kullanlabilir.

Resim 1.13: Elektro-hidrolik yn kontrol valfleri

21

Resim 1.14: Yn kontrol valfleri (elle kontrol)

Ynlendirme valfleri, konumlarnn saysna gre aadaki gibi ifade edilir: 2/2 ynlendirme valfi 3/2 ynlendirme valfi 4/2 ynlendirme valfi 4/3 ynlendirme valfi 5/2 ynlendirme valfi YN KONTROL VALFLERNN KONUMLARI Valfin konumlar, kare eklinde gsterilir. Ak yollar, kare iinde oklarla gsterilir. Kapal konum ki ak yolu ki kap birbirine bal, iki kap kapal Tm kaplar birbirine bal kap birbirine bal , bir kap kapal
Tablo1.3: Yn kontrol valflerinin konumlar

22

.
ekil 1.10: Yn kontrol valfi prensibi

23

1.3.8.1. Basn Kontrol Valfleri Hidrolik sistemin elemanlarnn basncn kontrol ederek ayarlamak iin kullanlan valflerdir.

Resim 1.15: Basn kontrol valfleri

24

Kullanld Yerlere Gre eitleri Emniyet valfleri: Hidrolik sistemi ani basn ykselmelerine kar koruyan devre elemandr. Normalde kapal olan valf, basn ykselmesi durumunda alarak fazla akkan depoya gndererek basnc normal seviyesine drr.

Resim 1.16: Selenoid kumandal basn emniyet valfi

25

ekil 1.11: Basn snrlama valfi prensibi ve sembol

Basn Drme Valfi: Hidrolik sistemde farkl basnla altrlmas istenen birden fazla silindir ve motorlarn kullanlmas durumunda basn drme valfi dk basnla alacak devre elemannn giriine balanr. Normalde ak konumdadr, basn ykselince kapanr. Basntaki dme oran, stteki vida ile ayarlanr.

Resim 1.17: Basn drme valfi

26

ekil 1.12: Basn drme valfi prensibi ve sembol

Basn Sralama Valfi: Hidrolik sistemde birden fazla silindir veya hidrolik eleman devreye girecek ve farkl basnta alacak ise normalde kapal konumda olan valf istenen basn deerine ulanca alr. Hidrolik akkan dier alclara ular.

ekil 1.13: Basn snrlama valfi prensibi ve sembol

27

Ak Kontrol Valfleri: Hidrolik sistemde kullanlan silindirin hzn, motorun devir saysn ayarlamak iin kullanlan valflerdir.

Resim 1.18: Ak kontrol valfleri

ekil 1.14: Ak kontrol valfi prensibi

28

Ama-Kapama Valfleri: Hidrolik akkann bir ynde akmasn engelleyen, dier ynde akmasn salayan valflerdir.

Resim 1.19: ek valfler

Resim 1.20: Ama kapama valfleri

29

Resim 1.21: ek valfler

ekil 1.15: ek valflerin prensibi

30

1.4. Hidrolik Devre Elemanlarnn Sembol Bilgisi, ISO 1219 Normuna Gre Devre Elemanlarnn Sembollerinin Tantm
1.4.1. Hidrolik ve Pnmatik in Genel Semboller
HDROLK VE PNOMATK N GENEL DEVRE SEMBOLLER

Hidrolik basn kayna Basn, i, dn hatt Kontrol hatt Boaltma hatt, kaak hatt Hat balants

Kesien hatlar

Tank

Filtre

Soutucu

Istc

Elektrik motoru Is kuvvet makinesi

31

l aletleri sembolleri Basn gstergesi

Termometre

Debimetre Seviye gstergesi

32

1.4.2. Hidrolik Pompa ve Motorlar


HIDROLIK POMPA SEMBOLLERI

Tek ak ynl, sabit debili hidrolik pompa Tek ak ynl, ayarlanabilir debili hidrolik pompa ift ak ynl, sabit debili hidrolik pompa ift ak ynl, ayarlanabilir debili hidrolik pompa
HIDROLIK MOTORLARIN SEMBOLLERI

Hidrolik motorlar tek ynde dner (sabit). Hidrolik motorlar tek ynde dner (ayarlanabilir).

Hidrolik motorlar ift ynde dner (sabit). Hidrolik motorlar ift ynde dner (ayarlanabilir).

33

1.4.3. Hidrolik Silindirler


TEK ETKILI SILINDIR SEMBOLLERI

Tek etkili silindir d kuvvet geri getirmeli Tek etkili silindir yay geri getirmeli Tek etkili silindir teleskobik silindir
IFT ETKILI SILINDIR SEMBOLLERI

Tek piston kollu

ift piston kollu

Diferansiyel silindir

Teleskobik

ift tarafl ayarlanabilir son konum yastklamal

34

1.4.4. Hidrolikte Basn Kontrol Valfleri


BASIN KONTROL VALFLERI SEMBOLLERI

1- Basn snrlama valfi

2- Yollu basn ayar valfi

3- Yollu basn ayar valfi

1.4.5. Hidrolikte Yn Kontrol Valfleri


YN KONTROL VALFLERININ SEMBOLLERI

2/2 Yn kontrol valfi normalde kapal 2/2 Yn kontrol valfi normalde ak 3/2 Yn kontrol valfi normalde kapal 3/2 Yn kontrol valfi normalde ak

35

4/2 Yn kontrol valfi

5/2 Yn kontrol valfi

4/3 Yn kontrol valfi orta konum kapal 4/3 Yn kontrol valfi orta konum pompa dnl 4/3 Yn kontrol valfi H - orta konumlu 4/3 Yn kontrol valfi orta konum i hatlar basnsz 4/3 Yn kontrol valfi orta konum baypas devresi

36

1.4.6. Ak Kontrol Valfleri


AKI KONTROL VALFLERI SEMBOLLERI

Ksc sabit Ksc ayarlanabilir

Orifis sabit Orifis ayarlanabilir

2- ynl ak kontrol valfi ksc sabit 2- ynl ak kontrol valfi ksc ayarlanabilir

3- ynl ak kontrol valfi orifisli sabit 3- ynl ak kontrol valfi orifisli ayarlanabilir ek valf sembolleri ek valf (tek ynl kapama valfi), yksz ek valf, yay ykl Kapatlabilir ve alabilir ek valf

37

Alabilir ift ek valf

1.4.7. Hidrolik Valflerin Uyar (Kumanda) Yntemleri


VALFLERIN ELLE KUMANDA SEMBOLLERI

Yay geri getirmeli ve kaak ya kaps olan genel sembol Elle kumandal ve yay geri getirmeli Elle kumanda kolu ve tutmal Pedal kumandal ve yay geri getirmeli Valflerin mekanik kumanda sembolleri ubuk veya dme

Yay

Makaral ubuk Valflerin elektriksel kumanda sembolleri Elektrik motoru-srekli dnme

38

Tek sargl bobinli-solenoid elektromanyetik kumanda Ayn ynde iki sargl bobin ile elektromanyetik kumanda Elektrikli veya hidrolik akkanla kontrol Elektro-hidrolik kontrol

39

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET


Hidrolik sistem elemanlarnn seimini yapabilme ve sembollerinin bilinmesi.

lem Basamaklar
Hidrolik sistem projeleri iziminde sk kullanlan sembolleri iziniz.

neriler
izilen sembolleri sembol tablolaryla karlatrnz. izilen sembollerin ana ema ve sembol tablolaryla doruluklarn yapnz. Akkanlarn genel nceden reniniz. zelliklerini

Herhangi bir projeye bakarak aynsn siz de izmeye alnz.

Hidrolik sistemlerde kullanlan akkanlarn zelliklerini inceleyiniz.

Hidrolik sistemlerde kullanlan basn lm aletlerini inceleyiniz. Hidrolik sistemlerin alma mantklarn kavramak iin hidrolik elemanlarn bulunduu deney setlerini inceleyiniz.

Basn lmnde kullanlan cihazlarn genel zelliklerini nceden reniniz.

Hidrolik sitemleri kavramak iin minimum malzeme isimlerini ve ekillerini reniniz.

40

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME


LME SORULARI
1. Hidrolik veya pnmatik sistemde, belirli bir ak kesitinden belirli bir srede geen akkan miktar ........... olarak tanmlanr. Bolua ne gelmelidir? A) Basn B) Debi C) G D) Kuvvet Manometrede okunan basn deerine ne denir? A) Basn B) Efektif basn C) Mutlak basn

2.

D) Kuvvet

3.

Bernoulli kanunu aadaki klardan hangisinde aklanmtr? A) Srtnme kuvvetini ihmal edecek olursak kapal bir boru iindeki svnn sahip olduu toplam enerji, akm izgisi boyunca ayndr. B) Farkl kesitlerden oluan bir boru iinden akan akkann debisi, borunun her noktasnda ayn deerdedir. C) Yer ekimini ihmal edecek olursak kapal bir kaba etki eden kuvvetin sonucunda meydana gelen basn, sv tarafndan kabn her noktasna ayn iddette etki eder. D) Metallerin yzeylerinden kk paralarn kopartlmasdr. Bu ekildeki malzeme tahribat, blgesel ve ani olarak meydana gelen basn ve scaklk deiimlerinden kaynaklanr. Kovitasyonun aklamas hangisidir? A) Srtnme kuvvetini ihmal edecek olursak kapal bir boru iindeki svnn sahip olduu toplam enerji, akm izgisi boyunca ayndr. B) Farkl kesitlerden oluan bir boru iinden akan akkann debisi, borunun her noktasnda ayn deerdedir. C) Yer ekimini ihmal edecek olursak kapal bir kaba etki eden kuvvetin sonucunda meydana gelen basn, sv tarafndan kabn her noktasna ayn iddette etki eder. D) Metallerin yzeylerinden kk paralarn kopartlmasdr. Bu ekildeki malzeme tahribat, blgesel ve ani olarak meydana gelen basn ve scaklk deiimlerinden kaynaklanr. Sreklilik denklemini aklayan k hangisidir? A) Srtnme kuvvetini ihmal edecek olursak kapal bir boru iindeki svnn sahip olduu toplam enerji, akm izgisi boyunca ayndr. B) Farkl kesitlerden oluan bir boru iinden akan akkann debisi, borunun her noktasnda ayn deerdedir. C) Yer ekimini ihmal edecek olursak kapal bir kaba etki eden kuvvetin sonucunda meydana gelen basn, sv tarafndan kabn her noktasna ayn iddette etki eder. D) Metallerin yzeylerinden kk paralarn kopartlmasdr. Bu ekildeki malzeme tahribat, blgesel ve ani olarak meydana gelen basn ve scaklk deiimlerinden kaynaklanr.

4.

5.

41

6.

Paskal Kanunu'nu aklayan k hangisidir? A) Srtnme kuvvetini ihmal edecek olursak kapal bir boru iindeki svnn sahip olduu toplam enerji, akm izgisi boyunca ayndr. B) Farkl kesitlerden oluan bir boru iinden akan akkann debisi, borunun her noktasnda ayn deerdedir. C) Yerekimini ihmal edecek olursak kapal bir kaba etki eden kuvvetin sonucunda meydana gelen basn, sv tarafndan kabn her noktasna ayn iddette etki eder. D) Metallerin yzeylerinden kk paralarn kopartlmasdr. Bu ekildeki malzeme tahribat, blgesel ve ani olarak meydana gelen basn ve scaklk deiimlerinden kaynaklanr. Aadakilerden hangisi hidrolik sistemin stnl deildir? A) Hidrolik sistemler, sessiz alrlar. B) Hidrolik akkanlar, yksek slara kar hassastr. Akkan scaklnn 500Cyi gemesi istenmez. C) Hassas hz ayar yaplabilir. D) Akkan olarak hidrolik ya kullanld iin devre elemanlar ayn zamanda yalanm olurlar. Aadakilerden hangisi hidrolik sistemin dezavantaj deildir? A) Hidrolik devre elemanlar uzun mrldr. B) Depo edilebilirlii azdr. C) Hidrolik devre elemanlarnn fiyatlar pahaldr. D) Hidrolik devre elemanlar yksek basnlarda alaca iin yaplar salamdr. Hidrolik yan bileimindeki hidrokarbonlarn havann oksijeni ile kimyasal reaksiyona girerek amur veya sakz eklinde tortularn meydana gelmesi olayna .. denir. Boluu tamamlaynz. A) Polimerleme B) Kpklenme C) Viskozite D) Oksidasyon Akkanlarn akclk zelliklerini ifade eder. Yalarn akmaya kar gsterdii zorluktur. Neyin ifadesidir? A) Polimerleme B) Kpklenme C) Viskozite D) Oksidasyon Yksek basntaki akkan sistem iinde yksek hzda hareket ederken hava moleklleri ile ya molekllerinin arpmas sonucunda meydana gelen oklar .. yol aar. Bolua ne gelmelidir? A) Polimerleme B) Kpklenme C) Viskozite D) Oksidasyon Hidrolik sistemlerde akkann tanktan alclara tayan ve alcdan tekrar tanka tayan elemanlara ne ad verilir? A) Tank B) Filtre C) Hortum ve borular D) Pompa

7.

8.

9.

10.

11.

12.

42

13.

Tankta bulunan akkan ayarlanan basn ve debide sisteme gnderen devre elemanna ne ad verilir? A) Tank B) Filtre C) Hortum ve borular D) Pompa Hidrolik sistemde basnl akkann hidrolik enerjisini dairesel harekete dntrmek iin kullanlan elemanlara denir. Boluu tamamlaynz. A) Tank B) Hidrolik motor C) Hortum ve borular D) Pompa Basnl akkan silindirin iki ayr yerinden girip pistonun iki yzeyine etki ederek ileri geri hareketleri akkan gcyle reten silindirlerdir. Neyin aklamasdr? A) Tek etkili silindir B) Hidrolik motor C) ift etkili silindir D) Pompa Valflerde kapal konum, aadakilerin hangisiyle gsterilir?

14.

15.

16.

A)

B)

C)

D)

17.

neyin semboldr? A) Kontrol hatt B) Hidrolik basn kayna C) Istc D) Elektrik motoru

18.

neyin semboldr? A) Is kuvvet makinesi B) Basn gstergesi C) Elektrik motoru D) Seviye gstergesi

19.

ift ak ynl, ayarlanabilir debili hidrolik pompa sembol hangisidir?

A)

B)

C)

D)

43

20.

Normalde kapal 3/2 yn kontrol valfi sembol hangisidir?

A)

B)

C)

D)

44

PERFORMANS TEST PERFORMANS TEST


KONTROL LSTES DEERLENDRME LTLER
1 2 3 4 5 Hidroliin tanmn yapabiliyor musunuz? Hidrolik devre elemanlarn snflandrabiliyor musunuz? Hidrolik sistemin avantajn biliyor musunuz? ISO 1219 normuna gre uygun eleman semboln seebiliyor musunuz? Hidrolik ile ilgili temel kanunlar biliyor musunuz?

Evet

Hayr

DNCELER ...

DEERLENDRME
Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. "Hayr" cevab verdiiniz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara "evet" cevab verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

45

RENME FAALYET2 RENME FAALYET-2


AMA
Uygun ortam salandnda asansrn hidrolik sistem devrelerinin tasarmn yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Asansrn hidrolik tamponlarnn alma devrelerinin izimlerini inceleyiniz. Asansrn hidrolik kaldrma sisteminin izimlerini inceleyiniz.

Aratrma ilemleri iin internet ortamndan, retici firma katologlarndan ve kaynak yaynlardan yararlanabilirsiniz.

2. HDROLK DEVRE TASARIMI YAPMAK


2.1. Hidrolik Devre izim Bilgisi

ekil 2.1: Hidrolik devre

46

2.1.1. Hidrolik Devre izimlerinde Elemanlarn Numaralandrlmas


Gruplarn numaralandrlmas Grup 0:Enerji besleme biriminin tm elemanlar Grup 1.,2.,3.,: Her silindir iin bir grup numaras Srayla numara sistemi .0 : eleman 1.0, 2.0 gibi .1 : Son kontrol eleman 1.1, 2.1 gibi .4 : elemannn ileri hareketini etkileyen tm elemanlar (ift rakamlar) 1.2, 1.4, 2.2 gibi .3;5 : elemannn geri hareketini etkileyen tm elemanlar (tek rakamlar) 1.3, 1.5, 2.3 gibi .01.02. : eleman ile son konum eleman arasndaki elemanlar 1.01, 1.02 gibi

2.1.2. Fonksiyon Blok Diyagram


Kontrol tekniinde hareketlerin birbiri ile balantl olarak akn gstermede kullanlr.

2.1.3. Hidrolik Devre izim Kurallar


Altta enerji besleme birimi, ortada enerji kontrol birimi, stte tahrik birimi yerletirilir. Ynlendirme valfleri, mmkn olduunca yatay izilir. letim hatlar, dorusal ve kesimeyecek ekilde izilmelidir. Elemanlarn ilk konumlar gsterilmelidir. Birden fazla i eleman var ise her i eleman, ayr bir kontrol zinciri olarak ele alnmaldr.

ekil 2.2: Hidrolik devre aamalar

47

2.2. Hidrolik Kumanda Bilgisi


2.2.1. Konuma Bal Kontrol

ekil 2.3: Yatay talama makinesinin konumlandrlmas

i yapacak olan makinenin durumunu, konu eklini gsteren ekildir. rnek bir konuma bal kontrol iin ekil yukarda gsterilmitir.

2.2.2. Hza Bal Kontrol


Hidrolik silindir ya da motorun istenilen hz ya da devirde dnmesini bu deerleri istenildiinde deitirmek iin ayarlanabilir ak kontrol valfleri kullanlr.

48

ekil 2.4: Ak kontrol valfi hidrolik devre

2.2.3. Saymaya Bal Kontrol


Sayc rle kullanlarak istenilen sayma ilemi gerekletirilir. Silindir kna balanacak kzl tesi sensr, manyetik sensr, optik sensr, indktif sensr, kapasitif sensrlerden her- hangi birinden alnan palsler, sayc rleye iletilir. Sayma ilemi gerekletirilir. Sensr, ayarlanan deeri saynca elektromanyetik kumandal valfin enerjisini keser ve sistem durur.

2.2.4. Zamana Bal Kontrol


Zaman sayc ak kontrol valfleri ayarlanarak zaman ayar da gerekletirilir.

2.2.5. Basnca Bal Kontrol


Basnca bal kontrol, basn ayar valfleriyle gerekletirilir. Bu valfle gelen basn deeri, istenilen deere drlr ve basn sabit tutulur. Skma ve balama ilerinde basncn sabit kalmas istenir.

49

2.2.6. Kontrol Problemlerinin zmnde Uygulanacak Yntemler


1. Kontrol, hangi ilemleri yerine getirmesi gerekiyor. Bunlar belirlenir. Bunun iin u i.Hareket tr (dorusal-dner hareket) ii. eleman says iii.Hareketlerin birlikte etkisi stenilen kuvvetlerden veya momentlerden, hzlardan veya devir saysndan gerekli olan hacimsel debi ve basn bulunur. Enerji besleme birimi hesaplanr. 2. Hidrolik devre elemanlar seilir. Semeye silindir ve motorlardan balanr ve boyutlar belirlenir. Devre emas izilir. Para listesi karlr. Paralar numaralandrlr. 3. Devre emasna ve yapm iin takip edilecek sra numarasna gre yapma balanr. Burada gvenlik ok nemlidir. Boru ve hortum balantlar gerekletirilir. Cihazlar, verilen deerlere ayarlanr. 4. Sistem altrlmadan nce balantlar ve yap elamanlar son defa kontrol edilir. Sistem iletmeye aadaki ilemler yaplarak alnr: Ya miktar kontrol edilmelidir. Filtre kullanlmaldr. Tahrik motorunun dnme yn kontrol edilir. Valfler, balang konumuna alnmaldr. Basn kontrol ve ak kontrol valfleri kk deerlere ayarlanmaldr. Sistemin havas alnmaldr. Akkan seviyesi, tekrar kontrol edilmelidir. lk ilemin testi, drlm basn ve hacimsel debi ile yaplmaldr. letme deerleri ayarlanmaldr. Bundan sonra ilemlerin testine ve lmelere balanabilir.

sorulara cevap aranr:

2.3. Teknik Proje Bilgisi


2.3.1. Hidrolik Devre Elemanlar le Sistemin Planlanmas
Sistemin hangi ilemleri yerine getirmesi gerekiyor? Bunlar belirlenir. Bunun iin u sorulara cevap aranr: Hareket tr (dorusal-dner hareket) eleman says Hareketlerin birlikte etkisi 50

stenilen kuvvetlerden veya momentlerden, hzlardan veya devir saysndan gerekli olan hacimsel debi ve basn bulunur. Bu ekilde enerji besleme birimi hesaplanr. Sistem hakknda gerekli teorik bilgi edinilmelidir. Elde edilen deerlerden hidrolik elemanlar seilir. Semeye silindir veya motorla balanr. stenilen kuvvet veya momentten gerekli yzey bykl ve bylece i makinesinin boyutlar belirlenir. stenilen hz veya devir saysndan gerekli hacimsel debi bulunur.

2.3.2. Basit Evre emalarnn izimi


Devre emasnn iziminde hidrolik semboller ve B 1'de rendiimiz kurallar dikkate almalyz. Devre emasn tekrar kontrol ederiz. Kullanlan elemanlara ait teknik bilgiler ve tantc numaralarla tamamlanmas gerekir. Cihazlarn ayarlanmasna ilikin deerler devre emasnda belirtilmelidir.

2.3.3. Devre emasnn Analizi ve Kurulmas


Para listesi hazrlanr. Devre emasna ve yapm iin takip edilecek sra numarasna gre yapma balanr. Burada gvenlik ok nemlidir. Boru ve hortum balantlar gerekletirilir. Cihazlar verilen deerlere ayarlanr. Sistem altrlmadan nce balantlar ve yap elemanlar son defa kontrol edilir. Sistem, iletmeye aadaki ilemler yaplarak alnr: Ya miktar kontrol edilmelidir. Filitre kullanlmaldr. Tahrik motorunun dnme yn kontrol edilir. Valfler, balang konumuna alnmaldr. Basn kontrol ve ak kontrol valfleri, kk deerlere ayarlanmaldr. Sistemin havas alnmaldr. Akkan seviyesi, tekrar kontrol edilmelidir. lk ilemin testi, drlm basn ve hacimsel debi ile yaplmaldr. letme deerleri ayarlanmaldr. Bundan sonra ilemlerin testine ve lmelere balanabilir.

51

2.3.4. Yol-Adm Diyagramnn izilmesi


Birden fazla silindirin kullanld sistemlerde silindirlerin hareketlerini gsteren diyagramdr. Sistem tasars yaplrken nce bu plan yaplr. Elemanlar buna gre yerletirilir. Diyagram izilirken unlara dikkat edilir: Silindir hareketleri, tabloya gre daha kaln izilmelidir. Her silindire bir numara verilmelidir. Silindirin ileri hareketi, 0dan 1e eik izgiyle gsterilir. Silindirin sabit konumlar yatay izgiyle gsterilir. Silindirin geri hareketi, 1den 0a eik izgiyle gsterilir.

0 1 0 1.SLNDR 1 0 2.SLNDR

ekil 2.5: Yol - adm diyagram

52

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET


Bir ift etkili silindirin bir dmeli veya pedall valfe basldnda ileri hareket etmesi strokunu tamamladnda geri dnmesi istenen devre tasarlamak.

lem Basamaklar
ncelikle izilen devrenin tasla kontrol ak diyagramna uymaldr. Aadan yukarya doru bir sinyal ak olmaldr. Devre diyagram iin enerji girii gerektiren tm elemanlar, aaya izilmeli ve enerji aadan yukarya doru datlmaldr. Devre diyagram elemanlarn fiziksel yerleri dikkate alnmakszn ve tm silindirlerle yn valflerinin yatay izilmelidir. Hidrolik denetim sistemi; bir akkan silindir ile sinyal girdisi, sinyal ileme ve sinyal kts gibi ilevleri bir btn hlinde yerine getiren bir adet denetim valfinden oluabilir.

neriler
Devre diyagramn gelitirirken ncelikle devre tasla denetim ak diyagramna uymal; aadan yukar doru bir sinyal ak salanmaldr.

Devre diyagram, elemanlarn fiziksel yerleri dikkate alnmakszn izilmeli; silindirler ve yn denetim valfleri yatay yerletirilmelidir.

Denetim ilevi, birden fazla deikeni gerektiriyorsa alma dngs; sinyal girdisi, sinyal ileme ve sinyal kts iin ayr elemanlardan olumak zorundadr. Birden fazla deikenin var olduu nispeten byk ve karmak hidrolik devrelerde devre: 1) Veri toplama ve veri ileme ilevlerinin yerine getirildii sinyal girdi ve sinyal ileme elemanlarnn birlikte bulunduu kumanda devresi, 2) alma elemanlarnn ve bu elemanlara yn veren ana yn denetim valflerinin bulunduu g devresi olmak zere iki ayr ksmda incelenir.

Kumanda devresi, g devresinden uzak bir yerde bulundurulabilir, ancak enerji tasarrufu ve yksek evrim hzlar iin bu mesafe mmkn mertebe ksa tutulmaldr.

53

2- ift etkli silindirin 4/2 geri dn yayl valfle ileri kontrol 3- ift etkli silindirin ileri-geri kontrol

(2)

(3)

54

PERFORMANS TEST PERFORMANS TEST


KONTROL LE DEERLENDRME LTLER
1 2 3 4 Hidrolik devre elemanlarn doru numaralandrdnz m? Hza bal kontrol devresini tasarlidnz m? Yol adm diyagramn izdiniz mi?

Evet

Hayr

Hidrolik devre kurmada uygulanacak kurallar biliyor musunuz? DNCELER ...

DEERLENDRME
Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. "Hayr" cevab verdiiniz sorularla ilgili konular, faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara "Evet" eklinde cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

55

RENME FAALYET3 RENME FAALYET-3


AMA
Uygun ortam yapabileceksiniz. salandnda asansrn hidrolik sistemlerinin deiimini

ARATIRMA
Asansrn hidrolik tamponlarn aratrnz. Asansrn hidrolik kaldrma sistemlerini aratrnz.

Aratrma ilemleri iin internet ortam, retici firma katologlarndan ve kaynak yaynlardan yararlanabilirsiniz.

3. HDROLK SSTEM KURMAK VE ALITIRMAK


3.1. Proje Okuma Bilgisi
3.1.1. Tek Etkili Silindirin Kumandas

ekil 3.1: Tek etkili silindir kumanda devresi

56

Basn hattndan gelen hidrolik akkan, 3/2 yn kontrol valfine baslnca valften geer. Silindiri ileri iter. Valfin ilk konumuna gelmesini salaynca silindir yer ekimi sayesinde ilk konumuna gelir.

3.1.2. ift Etkili Silindirin Kumandas

ekil 3.2: ift etkili silindirin kumandas

1- Tek piston kollu ift etkili silindir 2- 3/2 yn kontrol valfi 3- Hidrolik pompa 4- Elektrik motoru 5- Filtre 6- Basnler 7- Emniyet valfi 8- Ya seviye ler 9- Depo (tank) Basn hattndan gelen hidrolik akkan, 4/2 valfinin B ucundan geerek valfi geri konumda tutar. Valfin konum deitirmesini saladmzda A ucundan geen akkan, silindirin ileri gitmesini salar. Valf tekrar konum deitirdiinde silindir geri konumuna gelir.

3.1.3. VE Valfi Uygulamalar


ekildeki hidrolik sistemde 3/2 valflerine beraber baslmad srece silindirimiz ileri hareket etmez. Silindir ileri itildikten sonra valflerden biri ya da ikisine de uygulanan bask kalkmas durumunda silindir, yay sistemi sayesinde geri gelir. Silindirin ileri gitmesini salayan hidrolik akkandr. 57

ekil 3.3: Ve valfi uygulama devresi

3.1.4. VEYA Valfi Uygulamalar


Pompadan kan akkan, 3/2 yn kontrol valflerine gelir. Yn kontrol valflerinin birine uygulanacak bask ile veya valfi iindeki mekanizma dier yne itilir. Silindirimiz ileri itilir. Bu durum, iki valf iin de ayndr. Silindirimiz yay sistemi sayesinde valfler ilk konumlarna dndnde gelen akkan kesileceinden geri gelir.

ekil 3.4: VEYA valfi uygulama devresi

58

Resim 3.1: VEYA valfi

3.1.5. Birden Fazla Silindirin Kontrol

ekil 3.5: ki ayr silindirin kontrolne ait devre

59

3.1.6. Yol-Adm Diyagramnn karlmas

ekil 3.6: Yol-adm diyagram

3.2. Projedeki Hidrolik Elemanlar Listesinin karlmas


Konum numaras 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 1.1 1.0 2.1 2.0 Miktar 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 Ad Elektrik motoru Basn kayna Ayarlanabilen basn snrlama valfi Basn gstergesi Ya seviyesi ler Filtre Elektro-hidrolik 4/2 ynlendirme valfi ift etkili silindir Elektro-hidrolik 4/2 ynlendirme valfi ift etkili silindir

3.3. Balama Paralar


Hidrolik sistemlerde akkan tanktan alclara tayan ve alcdan tekrar tanka tayan elemanlar ve bunlar birletiren elemanlardr. Bunlar boru, hortum, flan, kavrama, maon vb. Balant elemanlar gerekli basn, debi ve ak hzn salayacak ekilde tespit edilmeli; alma basncna dayanacak yapda olmaldr.

60

3.3.1. Hortum Balant Elemanlar


1-Vidal armatr: Hortum iin gerekli olan tutma kuvveti, ksmlar eksenel dorultuda birbirleri ile vidalamak suretiyle gerekletirilir. 2-Pres armatr: Hortum iin gerekli olan tutma kuvveti, armatrn bir parasnn preslenip ekil deitirmesiyle gerekleir. 3-Telli kelepe: Hortum iin gerekli olan tutma kuvveti, dtan geirilen bilezik eklindeki bir halkann sktrlmas ile gerekleir. 4-Bantl kelepe: Hortum iin gerekli olan tutma kuvveti, kskacn sklmas ile gerekleir. Yksek basnlar iin uygun deildir. 5-Gemeli armatr: zerinde vidaya benzer diler bulunan boru eklindeki bir elemann hortuma geirilmesi ile hortumda oluan ekil deitirme kuvvetleri tutucu kuvveti oluturur. Yksek basnlar iin uygun deildir.

3.3.2. Boru Balant Elemanlar


1-Flan: Flann boruya balanmas, kaynak veya cvata ile salanr. Byk apl borularda kullanlr.

Resim 3.2: Balant elemanlar-1

61

Resim 3.3: Balant elemanlar-2 (Rakor: Vidal balant)

Resim 3.3: Balant elemanlar-3

1. Szdrma ve kayplarn nlenmesi Hidrolik elemanlarda ya kaaklar sebebiyle oluan ya kayplarn nlemek iin szdrmazlk elemanlar kullanlr. Sistemdeki akkann azalmas, basn kayplarna neden olur. Bu da verimi drr. Genel olarak hareketsiz ksmlar arasna statik szdrmazlk elemanlar ve hareketli ksmlar arasna dinamik szdrmazlk elemanlar yerletirilir. A-Statik szdrmazlk elemanlar 62

1-Contalar: Flan ve kapaklarda kullanlr. 2-O-Halkas: Silindir gvdesinde kullanlr. B- Dinamik szdrmazlk elemanlar 1-Toz keeleri: Piston koluna d ortamdan yapan tozlar temizler. 2-Piston kolu keeleri: Silindir iindeki basnl aknn piston kolu tarafndan dar szmasn engeller. 3-Piston keeleri: Silindirin her iki tarafnda basn fark yaratan piston keesi, verimli hareketin oluumuna yardmc olur.

Resim 3.4: Hidrolik szdrmazlk elemanlar

3.4. Boru ve Hortumlar


3.4.1. Boru ve Hortumlarn Yaps ve eitleri
3.4.1.1. Hidrolik Devrelerde Kullanlan Borular ve Normlar Boru hatt iin DIN 2391e gre dikisiz hassas borular kullanlr.Borularn et kalnl, hattaki maksimum basn ve ani basn artmalar iin dnlen bir emniyet faktr dikkate alnarak belirlenir.

63

Resim 3.5: Hidrolik boru

Borulardan oluan hatlarda; dirsekler ve al balant yerlerinde kayplarn fazla olmamas, dier taraftan boyutlandrmann makul snrlar ierisinde kalmas iin aada verilen ak hzlarnn almamas gerekir. Basn hatt: letme basnc 50 bara kadar :4,0 m/s letme basnc 100 bara kadar :4,5 m/s letme basnc 150 bara kadar :5,0 m/s letme basnc 200 bara kadar :5,5 m/s letme basnc 300 bara kadar :6,0 m/s Emme hatt :1,5 m/s Dn hatt :2,0 m/s 3.4.1.2. Hidrolik Sistemlerde Kullanlan Hortumlar ve Normlar Hortumlar, hareketli hidrolik devre elemanlarn birbirine balanmasnda kullanlr.Hortumlarn yksek esneme kabiliyetleri olduu iin sistem basncnn sk sk deitii, scaklk farknn yksek olduu durumlarda kullanlmas uygundur. Hortumlar, sentetik kauuktan yaplr.

Resim 3.6: Hidrolik hortum

64

Hidrolik hortumun Yaps

1-Hortumun i tabakas, polyester elastomerden 2-Bas tayc, elik telden 3-st tabaka, polyuretan/polyester-elastomerden

3.4.2. Boru apnn Hesaplanmas


Hidrolik devrede kullanlacak borularn aplarn hesaplarken; alma basnc, ak hz ve pompann debisi dikkate alnr. Bu deerler biliniyorsa borularn i ap aadaki formlle bulunur: Q=Vxd/2L Q= Akkann debisi (litre/dk.) V= Ak hz (metre/saniye) d= Boru i ap (mm) d=21xQ V

3.4.3. Boru Balantlarnda Dikkat Edilecek Noktalar


Borularn i yzeyleri przsz olmaldr. Boru balantlarnda szdrmazlk salanmaldr. Mmkn olduunca tek para boru kullanlmaldr. Kullanlacak borular, alma basncn karlayabilmelidir. Borularn et kalnl ve i aplar, istenen debi ve basnc salayabilmelidir. Borularda titreimi nlemek iin belirli aralklarla kelepeler yardmyla sabitlenmelidir. Borulara uygun kavis verilerek bklmeli ve keskin kelerden kanlmaldr. Emi boru hatt ksa olmaldr. Borularda sl genleme dikkate alnmaldr. Emi ve dn hatt borular, minimum seviyenin altnda olmaldr. Farkl apta boru kullanlmamaldr.

65

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET


1-Karton Kutularnn Transferi Karton kutular, bir pnomatik silindir tarafndan kaldrlr; dier bir silindir tarafndan bir konveyre itilir. A silindiri, geri dndkten sonra, B silindiri geri hareketine balar. Her yeni sinyal, yeni bir ilemi balatacak ekilde balama sinyali bir dmeli valf ile salanmaldr.

66

Devre zm: evrimin admlar yazlr. Devrenin fonksiyon plan izilir. Devre iziminde nce alma elemanlar olan ift etkili silindirler izilir. ift etkili silindiri ileri/geri hareket ettiren 5/2 yaa uyarl valfler izilir. G devresinin hatlar, yn denetim valflerinin kndan silindirlere balanr. G devresinin yn denetim valflerinin uyar hatlarnn3/2 N.K. Sinyal elemanlar izilir, hava balantlar salanr. alma elemanlar; silindirlere ve silindirleri altran g ve kumanda devrelerinin devre elemanlarna, usulne uygun birer numara verilerek adlandrlr.Buna gre bir grup tekil eden ve her silindiri altran sinyal elemanlar ,silindirin piston kolunu ileri hareket ettiren elemana ayn grubun iinde ift (1.2,1.4), geri hareket ettiren elemana tek say verilir (1.3,1.5). evrimin admlar takip edilerek sinyal elemanlarnn gerek yerleri tespit edilir. Buna gre: 1 adm A+. A silindirini piston kolunu ileri hareket ettiren 1.1 nu.lu valfin sol tarafndaki uyar hattna 1.2 butonlu valf vastasyla basnl hava iletildii taktirde valfin

67

srgs sola kayar, A silindiri konum deitirir.1.2 nu.lu valfin butonuna 1 kez baslp braklr. 2. Admn gereklemesi, 1. admn tamamlanmasna baldr. 1. admn tamamland noktada 2.2 snr anahtar, A silindirinin piston kolu tarafndan uyarlr, g devresinin 2.1 yn denetim valfinin sol tarafndaki uyar hattna basnl hava gnderir,2.1 nu.lu valfin srgs, sola hareket ederek B silindirinin piston kolu ileri hareket alr. B+ tamamlanr. 3. admnn gereklemesi, 2. admn tamamlanmasna baldr. 2. admn tamamland noktada 1.3 snr anahtar B silindirinin piston kolu tarafndan uyarlr. G devresinin 1.1 nu.lu yn denetim valfinin sa tarafndaki uyar hattna basnl hava gnderir. 1.1 nu.lu valfin srgs saa hareket ederek A silindirinin piston kolu geri hareket alr, A tamamlanr. 4. admn gereklemesi, 3.admn tamamlanmasna baldr. 3. admn tamamland noktada 2.3 snr anahtar, A silindirinin piston kolu tarafndan uyarlr. G devresinin 2.1 yn denetim valfinin sa tarafndaki uyar hattna basnl hava gnderir. 2.1 nu.lu valfin srgs, saa hareket ederek B silindirinin piston kolu geri hareket alr, B tamamlanr. Devredeki silindirlerin piston kollarnn son konumu dikkate alnarak snr anahtarlarnn son durumu (uyarlm veya uyarlmam) gzden geirilir, devre balantlarnda gerekirse dzeltmeler yaplr. Sinyal akmasnn var olup olmad kontrol edilerek konum/adm diyagram izilir. G devresinin yn denetim valflerini altran sinyal elemanlar 1 adm sresince ayn anda uyarlmad iin sinyal akmasnn olmad anlalr. Ek talepler varsa devreye ilave edilir.rnein evrim. B silindiri geri konuma geldikten sonra alsn koulu aranyorsa, B silindirinin geri konumuna 1.4 snr anahtar ilave edilir ve start konumuna koul gsterilir. Devreye VE ilem eleman ilave edilerek son talep de gerekletirilir. 2- Bir tablaya balanan lama, iki operasyonla bklecek. A silindiri ile birinci bkme operasyonu, B silindiri ile ikinci bkme operasyonu gerekletirilecek.

68

lem Basamaklar
Uygulanacak devrelere ait fonksiyon plan izilir. ift etklili silindirler izilir. Valfler izilir. Sinyal elemanlarnn balantlar tamamlanr. G ve kumanda devreleri oluturularak devre kurulur.

neriler
Devrenin kullanlanabilir olmasna zen gsteriniz. Farkl marka kataloglar ve ilgili web sayfalardan yararlannz.

Proje izimini standartlara ve izim kurallarna gre tasarlaynz. Uygulama kolayln gz nnde bulundurunuz.

69

PERFORMANS TEST PERFORMANS TEST


DEERLENDRME LTLER
1 2 3 4 5 6 7 8 Ve valfi devresini numaralandrabiliyor musunuz? Szdrmazlk elemanlarnn eitlerini biliyor musunuz? Szdrtmazlk elemanlarn ayrt edebiliyor musunuz? Hidrolik borularn nerede kullanldn biliyor musunuz? Hidrolik hortumun yapsn biliyor musunuz? Birden fazla silindirin kontrolnde yol adm diyagramn karabiliyor musunuz? Boru apn hesaplayabiliyor musunuz?

Evet

Hayr

Boru balantlarnda dikkat edilecek noktalar biliyor musunuz? DNCELER ...

DEERLENDRME
Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. "Hayr" eklinde cevap verdiiniz sorularla ilgili konular, faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara "Evet" eklinde cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

70

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME


DERECELEME LE
GZLENECEK DAVRANILAR 1 2 3 4 5 6 7 nln giyme i zamannda bitirebilme Devre elemanlarn tanmak Devre elemanlarn doru semek Devre elemanlarnn sembollerini tanmak Devre elemanlarnn zelliklerini bilmek Devre emasn ve yol adm diyagramn doru izmek DEERLENDRME LE Evet Hayr

TOPLAM PUAN DNCELER

DEERLENDRME
Arkadanz, derecelendirme lei listesindeki davranlar srasyla uygulayabilmelidir. Hangi davrantan 0 ve 1 deer leini iaretlediyseniz o konuyla ilgili faaliyeti tekrar etmesini isteyiniz.

71

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI


Sorulara verdiiniz cevaplar ile cevap anahtarnz (deerlendirme kriterlerini) karlatrnz. Ccevaplarnz doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz. Yanl cevap verdiyseniz renme faaliyetinin ilgili blmne dnerek konuyu tekrar ediniz.

RENME FAALYET-1 CEVAP ANAHTARI


1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 B B A D B C B A D C B C D B C D B B D B

72

NERLEN KAYNAKLAR NERLEN KAYNAKLAR


Hidrolik Malzeme Sat Yapan Firma Kataloglar. nternette Hrdavat-Nalburiye Sat ve Tantm Yapan Firmalarn Siteleri.

73

KAYNAKA KAYNAKA
KARACAN smail, Hidrolik+ Pnmatik, Bizim Bro Yaynevi, Karabk, 2003. KARTAL Faruk, Hidrolik ve Pnmatik, Modl Teknik Eitim ve Hizmet Organizasyonu, Manisa. MERKLE D., B. SCHADER, M. THOMES, Hidrolik, Festo, Esslingen, 1991. Hidrosam, Hidrolik Eleman Resimleri, Kartal, stanbul, 2006.

74

Vous aimerez peut-être aussi

  • Yataklar
    Yataklar
    Document41 pages
    Yataklar
    Onur Arkan
    Pas encore d'évaluation
  • Yataklar
    Yataklar
    Document41 pages
    Yataklar
    Onur Arkan
    Pas encore d'évaluation
  • Yataklar
    Yataklar
    Document41 pages
    Yataklar
    Onur Arkan
    Pas encore d'évaluation
  • Lecture 4
    Lecture 4
    Document25 pages
    Lecture 4
    betamaks
    Pas encore d'évaluation
  • 525MT0031
    525MT0031
    Document145 pages
    525MT0031
    Emir Yılmaz
    Pas encore d'évaluation
  • II1
    II1
    Document4 pages
    II1
    Hande Ünver
    Pas encore d'évaluation