Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
1
,,
1
r,
1
seu domm10.
Na formac;ao tr,,Jilional, d.J-se ll molricidade fina, principal-
mente m:t pratica dn escrila e nu dcsenho lEk nico, csquccendo-s7
da motricidadc nmpln. 1\ pr.Hicn e a pnr meto da hnguagem
plastica e" is unl pussibililarn, n.1 l:, crinnc;a, um tralamcnlo
litario das duas verlcnles moturas, ,,ss11n como nao d esprez.a o gesto esponlaneo
frcnlc no conlrui.,J,,
Oulrvilspcdo mUlto interessante e quepermitcp6ros menjnose as mcninils
em conlalu cum n mundo cullurnl, cum os dislinlos nrtis tns ou movimcntos,
precisnmcn lc p1.1r c;cus modt"" de fn7C'r 1\ observac;no di rctn da ob_ra de artc
um lipo dL inrorm.,c;.'lll lJlll' pc1 milt' t-<;lflbeleccr rcln<;(ks de t1pn exprcssl\'o e
ernulivo, n.Hil' plll.i'>l\ cl pur mlLamcdio de umn rcprut.lw;ao.
Gra11 e tipu til' tlJlrcudi=agem rl riicrw{ar 110 e11si11o /lltrtlmueutal
Ao tcrmitMI o ensinu fundamental, os c as meninac; devcm scr
cnpnzcs de:
- Omwnar o gesto como base para a represcnlac;ao objetiva e subjeti\ a.
- 5abl'l rcprc-.enlar. pur mcil' de formns plas ticas e visu.1is, l<1nto o
mumlu lJUC os rodeia quanlo estados de animo e ideias.
- Cnnhl't:l'l' ns Pl'S5tbilid.1dc" que as fcrmml'nlnc; c matcriilis oiNccem,
.,.,sim cunHl a prco:;o;J u, llircc;ilo e lrajclo du gcsto, em niVl'l grMico,
tck nkn, expressi' o e conceilual.
- DnminM u y,ec;ltl t:Oillllt' llmcnlo do prop riu co:;liln.
. c .lprtLiil t n mundu culturnl, t'm p.uhcular as arlco; ..
C \ l"lh\IS,
Liulws gerni s tla seqiieucia tie fl/II'CIItlizagem tw l ougo do eusi uo
Au lun)!.O d ,1 l'"t.:olnridade n crianc;a tlcvc aprendcr a domi.nar o gcs lo como
mcilll.JUe I he pc1 mitn rcpresenlar, la nlnnbjeliva Portanto,
dcvcmos propur all\ idades que the prallca r e' pc:>ncnaas t.ltsllnlns fc;tas
puJem
. All\ dl l fa, m.1 lt'rii1t <;
dureza, etc.) e das lerramenlas (c5pcc;gu-
ras, grilfi,ls, lrajclos. clc.), di1 poslura llUC se deve aJotat c;cgllt1do a
mtdiJ,, do c da prccisao. pressan e que .:;e queira dar
,,u .... to.
All\ td,ldcs de lipn e:\prcssi\ 0 que nos perm item utilizar clS t1prcndi-
/il)W"" du tlcm atttlritu, 01pliCilndn-ns, U!>clndo a e
\'i<;tlcll (illfabclo, sinlaxc, codigo, mensagcm, etc.), pam ,,
J'l'SSOcl J dL' idCic)<;, l'<;l,ldOc; de animo, l'lllll<;UCS, elC.
-
84 J\1\:Jt'IJI Z \JI,\1 A
- (\ tivu.laJes Je lipu tullu ral Ill,.., dcc111 ,, Jc ubscrvar
a<; llcno., prinwiro t' o.,tgundu, l:omrcH<mdt>-<lS com
obrao; tk ret un htl iJu-..
Umn seqiieucin de eusiuo/nprtlltliZtl,'<l'"'
Nii.'e/ nprvpnndo
Podcmoo., si l ua r ec;ta proposl.tt'l1l qunltJli Cr tl,tp., du tnslm> f undilmcnlal. E
preciso apenac; ltvn 1 em cunl<lU gr.lll de .tlfJbtlll'ilC,cHHioo., .1lunus a tl\11!111 St' Jirige.
Oconhecimcntu pl,tc;liCoc' I<;U<tl JinJn c mlti nus..,a soutd,,Jc. Com
frequencia, cncontramus memnuc; c mcninac; tJlll' tern lonhtdmenluo.,ucnlificos e
litcnirioc; adcquac.Jus para a JUac.lt, m,h tJUC n.lo JisJ ttwm de ncnhum.1 inforlllclt;ao
sobre as Linguagenc; arlislicac; 1\<;sJm, puis, le\ arcmoo., tm cunla o nivtl Jus alunos
e variaremos ap<'nas u grau Jc exig(ncia tjuanlo ao'> rc<,ultaJos en de
c.l ificuldaJes propustajm cadq, e;en.ll io .
.
Olljt!l i'C'os rcft:rl'ncwis
- Dominar o propno corpo
- Com pro' <H que o gec;lo eo;L,i c;ubmetiJu ,, '"Pl'llos posturais.
- Ut1hzar o gcsto para Jnr expn..:c;sivluildl' ,,.., gr.lricas.
- Obscrvarobras Je arl1slilc; que tcnh;un 11 ,tiMih;Hiu a Mil' Je um
moJt, explkito
Co11tewl os CIIIICL't I IIlli!> ,. altllllilllllts """at'iarla.,
- Cunceit u.1is
- Conhecimento e c.lommro do cod rgn pl.l'>llnt, tspecinlnwnll' o lfilc;o, a
martel, u s mal_ <1 inu.,,io, u torte e u lpt .ulo.
- Conhecimento c dom1nio dos elcnH.'lllos nmstrutivos da um1posic;ao:
med ic.Ja, rclac;ao, peso, agrurMnwnlo, d i rct.;m, llHlV 1 menlo,
ri lrno
- Conhecimento Ja posluril aJcttunJa u gt"ito lJllt' dcstjamos
rcalll'ar.
- Conscumtizac;au de que, plac;ticamentc lal.mdo, o gcslo imp I ka uma
grafia
- 1\liludinnis
- Interesse pela Imc<>llgac;au.
- CuritJsid.lde peloc; 1c<>ullados obi idus, t.mto os pr6prins como us Jos
ou tros
Coulwdmeulos previCJ;
Nestecaso,Cls conhecimento ... p11;\ to<; lli lll l'Sc;,ui,untnle 1m pot t.tntcs.
E evidente que na serie no qual n ida de SC'ril rc,,IJzadil, u cu1 pm;ll e,
em maior ou menor ' habJiidnde co Ju111f111o de .1 lgumas Lcu1icas ja
devem ter sido oc;siniladoc; M<t " l' ,, l!:"t" do tr.lh.tlhn
Ctl\lll J' R \11.\1 II \R l .... CllNIIUIII."'S PRt'ICFOIMF"'TAIS I \I AUI.A 85
con leu do pruLcdimcntJILm l'lll!'l'' materia que se fnvorccc a consci-
cncia d ac; possibi I idade!' gec;Luais na (?n as posstbl hdades_do
pr(
1
prio curpo. l:tmscienli7iH-sc J,, lalcrnlldade, _une.grtancaa. das maos
(uma faze.> n outra ajuda), da qunlid,1de e Ja pcculmndatlc decadn proce<ilmento
arlislico,ctc. Pel a cxpcrimentat;Jo, ifi)llc;c forlaleccndo as habilidades, permit indo
enconlrnr c estrnlcgins pcssuai5.
IJevemos tcr prescnte, no enlanlu, que, plaslicamenle falanJo, os trabalhos
1
nnis esponlancos cum Crcgi.icncin sau muilo mais interessantes do_ oulros
muitu bem-acabndos e cuidndosos pur causa, em parte, que a habtltdade nem
scmpr<.> rcflexao. J-=retJLicntcmenle, as corret;oes, os duplos perfis, as
insistcncias ou dti\idas no maliLam, Jistorccm, revelam aspectos que, se
fossen"l muitu evidcnh:s, seriam simplistill>.
1\ pr<\llca arhstica implica, sempre, pensar e fazer simultaneamente. E \
cxatamcnle por isso que ela c imprcscindiVel na obrigatoria. I
1\1 ivitllldt!s rlt e11si 1111/lll'ft'lllf tzagem
As atividaJcs Jescrilas a seguir constitucm uma se<Ji.iencia que pode ser
levada a pratica tratando as Juas possibilidades motoras (motricidade a"?pla e
molricidatlc Cina) c tambem os dois tipos de gestu (controlaJo e espontanco).
Dever au ser 111tmd uzidas nu enundado apenas c.lelcrminadas mediJas decompri-
mcnlo, etc. c Jiminuir ou aurnenlar u tamanho do forma to. Os enun-
ciaJos Jas c.livcrsns ntividades dcvcrao ser bastattle abe; los para que cada aluno
ou allma pnsc;a c.:ontribuir com il-.pcctos pessoais, lcr urn a margem sulicienle para
interpretar criativamenle. fm nossa materia, a deve ser a
norma (lJlle seria virtudc em uutra materia), porl\ue serra urn
Au finCJli7MCi1Ufl cxcrctcio, c importantcfazer uma exposu;aocontunla, para
comcntar os lrabalhus, sua renlin1c;ao, como sc conseguircun os efcitus visuais
reprcsentaJos, ., postura t.lue se mantcve enquanlo se realizava, as scnsac;oes
nos transmilcm as diversas compusic;oes e nos darmos conta de que o efetos
visuajs obtidos poJcm nos cvncar aspectos do ambicnle natural.
1. frac;a-sc wna linha horizontal, vertical ou inclinada que atravesse o
uporte de um lado a oulro (csta podeser reta,curva, quebraJa ou mista).
Uma \CZ lrac;ada, vao-sc fazcndooulras, paralelasa primeira, porambos
0
c; Jadoc;, ale cobrir toda a superficic. Essas linhas podem Ler diversos
graus dt JificuldaJc: podem ser cado vez mais finas ou mais grossas,
rod em cstar cad a vez rna is ou menos separadas da precedente, pod em ser
('XC\.lllilUa!> a ma(l Jc um s6 lrac;o OLI com rcgua e esquadro, etc. Outra
possiblliJade poJe scr muc.lar de h?cnica e de formato Se trabalhamos
com 15 pis, Lemus a possi bi I iJac.le de mod ificar a in lensidade, a umentando
a pres sao sobre n suporle, que, nesse ca!'o, pode ser de
tnmnnlm retlu7ido. Pudemos prupor o e nesse caso o suporte
podcni scr granJe, pc1milindo um geslo amplu e esponL3ncu. do
m:1is, podemus trnb.lllhll a tnr- de saturac;ilu e luminoc;idade,
86 J\II.'TONI Z\Ml.A
cnrc<> friac; tHI qulnle.,, gamno;, l'lt Oulril possihllid,1dc pndp SN n wllns_c.
Tom amos u 111 papcl OLI carlollllol culuntln t o ro1l.1mo..,, Jandn-llw umn
mec.lic.la c.lc uns 211 ll11 . l nt.w, ll.di/,mHio.; <1 .lllvid.llk lk"uilil .1111l'riur-
menle, mac;, ncstc casu. ulrili,O <.cril l''cculc1Uol om ll<,ourac; ou lOI1l um
estilctr - Jcpendendo dn dade d.1s criar11,.t.., \ mcdiua tfllt' \amos
cortanuu (1<; pe!Uclc;o..,, us gu.IHl.llllU'> urdl'll.ldc111H'flll' IJt>ptHS, us l'olnca-
mos sobrc outra cartolina m;uor c n1r J.1 primc1ra, poucnuo
ordenar as formas rccorlaJ,,., cum tsp.1ciJis
2. Construir uma n pMii r de, por l'"'''mplo, 20 vcrlknis,
110\ e das CJlliliS Ul!\ em .,l'r longn .... '>Cis mcd ;,,., l' <jllcllrt> narla<,. 1),,., 20
linhas, 11 scr.w l' nO\ c lwrl/unlill'> t', ubrigilloriaml'nll'. <HI f;ver
a compu'>H;Ju, de\ era hanr '>tlptrpn.,i<;flt'" ( nrno notxcr(ldn .llllcrior,
podcmsc fa.t.cr as \anac;lx!.., lJlW convcnhilm, tanto na lccnica como no
cuntct.idu. Nut..Jso do llliC o re'>llllndo g .i l1co d.1 .1li\ idadt> st h.1Sl'IC' no
gostn e uwcc;tagac;ao pec;soa1s, buo;carcmus a de esbu<;o" para
d i versas l' fa vurc<:cr o ngor l' a C'<plri
Inclusive pode-c;e ra/cr Uln<.l txpno.;iy'il) cunjunla doo:; cc;buc;uc; do ).;l'llpU
an lee; de (i.l/er a rcprC'>l.'lll<l<;<l<l Jl'finili\ tl
3. Reali/ar uma cumpos11,au a parlar do geslu esptml,'incu. Em um suporte
que niiu scja ncm bra nco ncm de lll1l<' cor muilu \'i\ ,,, \an senuu excnata-
tlo!:. a partir de l111l lliP'>mu I '>It dtVt' .,er n1rlu t' 1 ,ipido
(podem ser ponloS OU Jinha!o Lllrli.IS). 0 <lClll1llllll Jessas gr<lfias f10Ue
recriar cfeilos visuais divLrsos (grama, chuva, neve, vcnlo, etc.). ludo
Jcpcn<.lc <.la di 1 cc,au em qut ltnhn (TIIlll'\udo n .1I1V1dndc, assi m n mw do
grau de pressao que sc de ile> an'>trumentu Podl Sl' executar tambcm com
muttac;oulras mct.lidas c porcxcmplo, f<17cmosoc; LOm
ccrac;, pud!'fnlls pa<.snr pur d 111.1 11111 pan((l t 11111 gta.l\ Itt tllll um 'lf"l
de m<1t.lu C)UE' nc; flliUtm lllll pouco mil is Vl'I,,Jus. l ambt'm podcm
scr fcilos nwd i<mlt a inti<.<1tl lltllll u 111 bun I, por excmplu) ...ubrc su pmtc
mule e paS'iM pur cima 0 f1111Ct.>l, fiCilndn enlciU lllcli!-o Colnridils ilS parieS
incic;atlas UOl)UC n rcsto c.J,a ..,upcrfkie.
4. Prupor umn .1l i\ it.lade a parlia do d,l sillpic,ldura e d.1 llltHL<l E
uma ati\iu.:H.Ic muito cxcil.mlc c c.Jc, e-st dispur dt ja
que. du conlr ilrin.uns podt'm cllmgir os uutro!'>.
Essa alidc.lat.lc ba.,ci.l-sL' em granJc pMll' cxpcrimcnta<,ilo e na
manipula<,iio dos materia is, de\ cndo-se cstimulnr .1 capacidadc para
cncontra1 solw;:oes pessooi<1, scnsibtlizando tl grupu em relc:H;nu <l uma
atitude de dec;coberta. Dc,rmoc; dic;por de m111 ln malcnal, lnnln do que
nos sen 1ra como supnrlc (p.lp,i., Jc ltxtur,1s c acabt11ncnto,
cartoJina, papeJao, etc.), cumu Jo que no" pcrmilt a realiLa<;an de grafaac;
(nanquim, aquarelas, gu<ad1c, llnta plac;tica l'lc ) l'odem c;cr liScldas
ferramenlas muituuivcrsns, intlu'>i\ l'Ca<;uai'> (t''>PllllJil'i, prnct>is, esp.ilulas,
pentes, papel moll, n1rl 11,,1, L'lr ) /\ nit<; dlrn,li!-> n.HI,,, c p1 l'cic;n
comprovar as pussibi I idudeo, duo; lll.lllri,,;., d( 'il 1.1 mil ni 11 gra u
llt\R I'RlX:lUlMI:.Nl'A!S [1\1 AUI \ 87
de cunsbtcnda d,, tinln, a qu.llllidade de <lS c;uportcc: previamente
omcdcLidtlS ou niio. il indinac.;Ju Jo supurll.', etc. Qu<mdo livcrmos
di!el(.'lllt'S prnvils dt l'oldn l111l dus nmcciln5 que dLvcm scr lrabnlhados,
podcmus uma umjunla dc..>s resultados e, finilhncnle,
pn1por umn nltvidadc final cm que scjam trabalhados oc; conceilos
lOmpusilh os de agrupanwnlu, dispcrsfio e rilmn.
r.-.ra fmala.t.ar a scqucnLin de aprendizagcm proposta. e importante
obst>rvar obras de difcrcntcc; artistas em que tcnha grande importancia o
nspttlo gtstual, Ul' mudu ll Ul' n criun<;il com pa rc sua ex per icncia com a
oulros nrlic;ti'lc; rccunhccidos. Sc for possfvel, dcvc-sc ir vera obra Qriginal
em um museu nu t''<p11SII,1u. Sc niio, podcm ser mustradas rcproduc:;ws
granJcs dus arli c; tas dtadu., uu dt? outros muilo caracteristicos, cornu Van
Gogh, Pullot.k, 1\latic;c;c, Vac;ardi, 1\lunJnan, !\.Icc, etc. Alem do u>menta-
rio subrt u artisla, l' gesto que dec;crcve seu trac:;o. observare-
rnos sua direc:;ilu, adi,inharLmos que fcrramenta foi rcilli/adn, a
exprcssivid;H.Ie que disso l'l'sulta, t'IC.
A REI'RESENTA<;Ao SI MBOLI CA
A plastica t>' isualc..onc;ic;Le em lornar C\'ldente uma coisa ou
um Ia to mediante clS imagen<;.
As imagcns se concrelizam em formas, e sua combinac:;ao no bi ou
tridimcnsionnl - ofNt'Cc-nos a possibilidaJe de poder rclnciomi-las em distinlos
nivcas:
- 0 dcsrrilivo: a imagcm (ou que representa exatamente a
till I I .1 .
- 0 nMrc1livo: n imagcm (ou irnagcns) que, a partir de urn fato real uu
inaagin;hio, pcrmilcmls e'por as circunst.lncias.
- 0 expre,.sivo: a imagem (uu ia.nagens) que nos permile ITansmitir as
opinif>cs pn'lprins.
5e falamos simboli.ca, enlramos em um tcrreno complcxo, ja
que U simboJismll C lll11<1 L'Xprcssiiu n)wal <lU inlefeclual que utifiza a represenla<;a(l
por anaJugia c. pnrt,mlo, para sua mtcrpretac;ao, sao neLcssanos conhecimenl<><:
t'efercnciais do conlexth n que pertcnt..e.
Ao contra do dn signo ou da alcgoria, o simbolo caracleri7a-se por uma repre-
subjell\ n d.1 rcalidadc A simbolica nii<.l da enfase il leilura
direla uo rcprt>c;Cntado flmdamenta-sc na prelensao de seu o:;ignificado
(conulac:;ao), cxiginuu, portanlo, umn mterpretac;ao pessual do espectador.
l .m luu.ls ilS rep1cscntac;6es pl.ls:;llcas, "cjam figurativas ou abstratas, sempte
cncontra rcmns, em maior ou rncm1r f!,rau, refcrenciais s ambolicus. Como qualquer
mcnsilgL'Ill pur1.1dor.1 de l.' valt>rcs, a nprl.'ci,1c.;.il) dcpcmkrii dos
rcft'rt'llcinis culllllo1io.;, li111lll do il\lltlr do esr(clatlvr.
l
{ ..
lmporUiucia de sua apreudizagem
Qualquer saslema de reprcscntac:;ao (as pnl.wrus, ns onuancro, os
sons, etc.) e urn meiu que pcrmilc torn<H puh!icns nussus llpini6cs particulares.
Se nos colocamos o falu da rcpresentac:;5u mediante us imagens a partir da
perspectiva de dar a conhecer, C\ idenciar, cxplicar, etc., 11ma iJein, uma emoc;ao,
um eslado de animo, um fato, clc, cstamus nos propuudu a fnvurecer a
conceituali za;ao, porque o (ucmos au c!>lruturnr a rcpresentac;5o eo
que torna possivel, predsamcnlc, u conhcunwnto.
Cad a meio cJe uescnvnh t nossu<> <>t'nliJus em nspcclos deter-
mi.nados, permile-nos en con Lro r c.:nrn. rt'Las, rctursos cspeci!icos, fnz-nos
eslabdeccr generalidadcs, cvo1..or dtl;rl lw<,, prm:urnr, \' t'r t.' lcmbrar nspcclos do
objelo, cuisa ou (a to que descjamol:> rt!prt>Scnlar. 1\ cxagcncia nessa bust:<, cslimu-
Lara a pcrcepc;ao Nos, as pcssoas, sumus im .. Jc.. o 1.. luc nao
podemos represcntar; so devemns cnconlrar u mcio Jc mais
adequado.
Este e 0 fato euucalivu: dar possibilidades, oferccer proposlas, facililar
estab elecer normas, recursos, e tc., que nos permitam percursos
pessoais de investigac;ao para poder conceiluar por n1eao de distinlos mcios de
represcnlac;ao e, podcr cscolher c estabcleccr o ma is convenicnte, de acordo
com a e as cxpressiva.:;
Graue tipo rle apreudizagem a ao Iongo do eusiuo
frmrl ameut al
Resumindo. vcmos tJUC a simbolica rdcrt?-sc a aspectos
subjetivos pur assuciac;5u. arle..., plilo.,lk;J., I' vi.,uni'>, l.ll r<'prt<>enla<;5o concre-
tiza-se em imagens c cstas, pur sua ve7., em form as Lombinadas em um c.spac;o.
Com esse sistema rcdutor, simples c esqtJcmatico, estabclccer que
a aniciac;ao na compreensao dossigni ctrle nocnsino obrigalorio deveser
inlroduzida a partir do conhecimento formas e de sua sintaxc.
Ao Lerminar o ensino fundamental, a crianc;a Jeve scr capaz de:
J
".v 1
, _
-Saber represcntar, em niveis Jescritivo, narralivo e expressivo.
- Dislinguir entre um sagnu, LUll sfmbolo 1':' umu alcgorin.
- Diferenciar objeLJ\'amcnte as mensagens comunicalivas Jas significa-
Livas.
- Conheceros muvimcntosarlic;lic(.lS maac; rcpresenlativos de sua cultu-
ra.
Linlras gerais da seqiic11cin de tlf JI't' ll tliut,'<t' lll no lougo tlo eusiuo
Ao longu do ensino fundamental. u mcnino m1 a nwninn deve nJquirir a
capacidadc de poder rcprcsenlar su.lh iJci,,., t opillif)l'" l,mtu sul>jl li vn t:omo
objctivamcnlc. lssu implicnni:
- Propor '_Li.viJnucs a pnrt ir do tatcio (esboc:;os), para encontrar
lJUe deem ficndo a represen lac;ao: simetria/
asstmelna, agru pa men to/ d ispersao, vertical/ horizontal movimen-
ln/ imobil ismo, etc. '
- que a das formas no espac;o e sua relac;ao
pcrmalcm n cxprcssao: primeiro, segundo e Lerceiro pianos, profundl-
JaJc ue ponto uc vista, alto/baixo, em cima/embaixo, etc.
- Pmpur a lav&Jades permilam utilizar os conhecimenlos adquirl-
dus Jl)S ponll>S nnlcnores na represenla\aO figural iva e abstrata.
- Propnr ali\ id<1desque nos pcrmitam analisarobrasde<trle simboUstas
e pudc.r.aprecinr .:;eul> significados por meio de aspectos denotalivos e
cunol.ll t\' US l]Ue IWS fnlilileJJI Sllcl lcilura. -
.......__-
Uma seqiie11cia de eusiuolapnmdizagem
Nfl1d aprnpriado
Si e.ssa propusta a partir Ja 5" serie, embora levan do em conta que 0
nos e na de dificuldades da proposta
varaaaao em fun<;ao da malundaJe dos alunos.
0/1jl'f ilo:. rcfi'rem iais
- os elementosqucconfiguram a lingua gem
os do alfabeto como os da sintaxc, a fim de utili 4a-los
srgr\1 hen tivamente).
- o contincnlc co contctido de uma mensagem plaslica.
- l' rc presenlar objelivamenle usando o ct1digo visual e
ph1SLICU.
- 1 er um planu de trbalho.
- Defender os crilerios utilizados nas pr6prias produr;oes.
Cmtle1idos Cllllet'illlnis e ntit11di11nis nssocincfos
- Cl>nceiluais
- e dominio do alfabelo e da sintaxe plastica e visual.
- da representac;ao plnslica como meio de
e exrressao.
Atitudinais
- Interesse e ctrriosldade pela expcrimcntnc;ao.
- e necessidade de comw1icar as opinioes pessoals.
- Sensabtltdadc pelas manifesta\oes cullurais.
Coll/lt'l'ttlll'lllrl,o: l'rt;Pioo:
- Dominar dill?renlcs pwcedimenlos nrlfsticos.
- Conlwnr L' durnini\r n rcprescntn,au cspaciaJ em !iuas ' ' ertentcs
tup11l{)p_icil, projlLivn c cuclidiana.
90 ANIUNI ZJ\Bi\1 , \
- Estar habilua<.lu a ubservac;iitl c rcprcscntilc;<lo do nrttural.
- Saber rcpre.c;entar com mt1 i11r uu mcnor th k(mi cidild<' .
- Dislingu ir os nivcic; de rt' presentac;i1o: Jc-.uili \ o, narrnlivo c cxprcssi-
'1
VO.
- E::,lar habiluado .l r.v<:r lll11il killll'r1 uhjtli\ ,, d<! <; obrilS plilc;lkiiS
- Ter sens ibilic..lade pel,, cHle uni\ l!rsa l.
Alii.lidndes de
As ati vidades expos las a i 1 tn vol vcm Ulllljlllxiu.ldts "'' hnra
de serem em pr<. Hkn. jti lJUC imp I ilcl lt1 riJ;nr ,, ,,.., propu-.1.1s, txplit.H;\lc<; c
esclarecimentos inJh iduali7adus durantt ,, t'Xl'UI<,ilo l' nuntnl.1rius t' il\ illia-
c;oes ao finnlizar o trabalho. l: prtcbo re:...ttll.ldo':> l' '-UlliiJ>cs muilo
difcrentes, mati/.cs, \'Liria<,ocs c inkrpnta<,ms pcssunis n 11n fr't'I.Ji.icncin muilo
subjetivas.
l Para trabalhar a essenivel e nccesscino prepnmra reprcscnt<1c;ao finn I <1 p nrlir
de esboc;os e, ass 1m, iTajustanJoa represcnta<;iio dcfinitiva d<1 idcia que llucrcmos
Lrans mitir. Ao amaJllrC<:cr uma tdei a c ncccssario dcixar um
dOc'Umenlo grafico de cad a uma dac:; po<>sf\ets "olw;occ; rcprt'c;e.nlalivas-ponlt1 de
vista, primeiro plnno, profunJiJaJe dt> C<lll1P" ci,os cumpusilivus, t tc. - ate
enconlrar a mais atlequada a nnc;c;os prnp1hitos. Pm.le scr que,, primcirn iJCia que
se lcm seja a mai c; contunJtnlc c exprcc;..,l\ a, mas rrclli.ilntcmcnlc, c;e re.1lizaJa a
representac;no sem uma reflcxau wMica. ri cam \ia;ios, puuto na
furrna C no r II ndo.
1. l'roporcmos a repn_''i l'lllac;,io dl' um.u l'llH>,.lu uu tst.II.Ju lil- .inimo
(a lcgriv, tnc; lt,'7a .. I' ll fill in, do1 , ungu:-.Lira, rigiJ cz,
mcnlo, clc.) a parltr Ja cur c da combi u n'-t.io ronst ruti vos
da cmnpoc;i<;an, organiz<J llos JWI,l h.un1on1a ou pclo conlrastc, segundo
o conccito que se d ec11.11 u rcprcc;c11la r. J:.s ta pruposla bascta-sc
scnla<;ii o abslrala, ou em qLtt' n5u por
nenhum clcmenlu Lem<Hicu (p<lisagcm, humiln<l, an.Juitetura,
etc.), mas, s im, c.lefinida precisc1menle elementos a cor 1
- gamas. coree;, primarias, lcn: i.i rias, etc. - , a medida, a
relac;ao C a propon;ao-grandc, nl CUiO, pcqueno, I!Slrcilo, compri-
do, curto, etc.-, t1 dirc<,:ao - em cim01. e mba h.o, hnri7(mt<1 l, vertical,
inclinado, etc. - , a harmonia - c<.juiltbri o, simclriil, on.l cm, etc.-, o
contraste -111 tens1dad e, asstmeb ia, J is pcrsao, clc. -, n cspru;o topologico,
projelivo uu mclnco.
0 material mil ic; ndtquado pL11'<1 I rn bil l hnr ofercce cssil p ropost<:J pudc
ser a tinla fillachc, pur ca uc;n de c;un.; pus<; ibiltdndes cwm.lltms <' das
analugia<t l JUC 110S o(L'I'l'tl' il ('Of , olSSi lll LOillllo\ l'ilJlll'/c1 dot 11digo pl .islico
com lJlle poJemos trabalhM: mnntha, ell'- N.iu se
descarta, nalura lme nle, lJUC po-.<;<llll utili;ar nutr,ls ll-t:' nicns t' pnl(.l.'W-
)) 2.
,-
Cl1\1ll T tti\IIJ\1111\H l'S CtlNI EUIXl:> PROlTOIMFNTI\15 EM A ULA 91
meutos artistil:us. Nesses cvsos, pode ser tambem muito adequado suge-
n r tccmt:'as m is tns.
Essn nllvtdade lera a umasqualroaulasde uma hora emeia
t:<1J<1 utml deJa.,. 1\ primeira sera dedicada aos esboc;os e provas. Na
I iniciaremoso lrabalho. A terce ira
aula 5era dedicada por complelo a reali.::acao e ao termino do LrabaU1o. A
qu.ut,, .wla cunsis lira na e:opusic;ao cunj unla Lie toda n atividndc.
E muilo impurlante terminar r1 ati vidadecom urn a exposic;iioconjun-
ta dos uhtidos L' l.lt.cr dcliluma le ilurn - sem mencionar
l' Xplh:it.,menlc. 'l:i pt1ssibllidndcs e' prcssivns. ns difk uldn-
Jcs tllll' .;urgirarn an mali n H' o tJUC se lllleria represent<H. comprovar,
cnfim, que ::.e pode inlerprclM uma ubra por aproxima(ao, tJuase nunca
d e umcl forma litcrnl. porquc, na hora de inlcrrretnr uma mensagcm, sao
lao imporlanlcs a sensibilidade, a ideia, a habilidade, a esletica c a
intcn(iio do nutor e as do especlador.
Essa atividaue bascia-sc na rcpresenlac;ao d e uma iJCia: a murle, o amor,
a paz, a libcrdadc, " solidaried ad e, a \'ida, a justic;a, etc. Nesse caso, a
propusla c qw a iJcia Jeve ser lransmilida a partir cia (igurac;ao. 0 tcma
escolhiuu para cia pude ser, ptlr exemplo, uma cirvure (obviamenle, Jeve
ser urn Lema que lenha s ido lrabalhado cmles em nl\el d escritho).
Primeiru, dtvemus mencionar. entre uutras, arvores que conhec;amos
Jircla ou dife.rentes silua<;oes em que possamoscncontra-
l,,s, lnnto o LJllanltl n c ra qunlidndc, se11S proctssus de
crtscimtnlo, carnctcrfsticas, etc. Pndemos mencionnr as ci r vorlo's mais
rcprcslntilti vos de nusso pais. Pode-se pcrguntar se conhecem ilnorcs
dtndns na Bihlin, em obrns litercirias, em pocmas, sc virmn o de
alguuw ur vlli'C sc sabcm de alguma arvore culluralmenle
sc lem conhecimentos de arvores com nome propriu, e tc.
PoJemos pcrguntar c;e a lguem p la nto u alguma vez uma arvore, se tern
a lguma em c;eu jardim, em s ua rua, etc. A seguir, poucmos analisar as
di(crcnlcs scnsat;6es que nos transmite uma a rvore em nor , uma arvore
carregada de frula, uma a rvore muito alta e frondosa, uma an ore
pt:qut!na c pelo \'Cnto, uma arvore agarrada em um despenha-
Jelro, com suas raizes it mostra, etc. finalmente, proporemos das
ideia antes ciladns a pa rli r deste elcmen to tcma tico, traba lhanJo tambcm
<l cor-vivns econtrrastradns, gnmas, etc.-, cumentandoque o gra u
de iconicidade do tcma pot.lc defender do significado que sc qucira dar a
representac;au. Os ma tcriais que podemos propor para essa a li vidade
cstiio pel a J ificuldade que implica a
lista. CPm to is rcprcsenlnc;oesaC<Ibam mJ_!i lo amant?iri1Jas ptlr
t'<l._usn da lJUantidadc de que sc quer a tribuir n elns e por
lJllCI'Crmns Sl'f mnis (ieis a imnp,cm mental que t etnOS disso du que
lllle somus cnp<1ZC<: de malerializar. Porlanll), il L<.'cnicn pode ser
difert'lllt '>t'gltndnu gr;lll dl.'l.''ptril'ncin dlls nlunos. St.> !>ilO nMis t''Cpt'ri-
'
entes e tern habilic.laJes .tc.ltJUtnc.l ,ls, p<>dcrnus prupor tJUe csculham eles
mesmos a lccnt ca <JUt! Jlw<. pnrl'\i'l mi'li!'; ildcctuoda, c> indusivc o l<lmanho
dosuporte. Sc nJu, poJc"St proptlr qut dcscnhcm c pmlcm u Jcsenho em
urn surortc c.l e lam.mho ofidu, no 11lilxl0l0.
Dedicaremos a csc;a.rli_vid.HI( o tcmpn '>ttficiPnll' tJUC possa ser feita
com rigor c reflc"<.lll. E lao imporlanlt tl m.ttcnal do processo
(esboc;os, <lpnnta ml!n lu.<;, ma ltrinl atw\u, c:umo fotogra fias, ilus-
tra<;<1ts, etc) como ulrabnlho dd111ili\.'o. rstt dtptndlr<1 mutln de nosso
nivcl de cxigenciil, da capac. iJ,,de c.ll Ill\ l' c.l .1 curius1Jac.lc dos
a Juno<> Ncsc;a ali\ unno n.1 .I ll terror, l' tWc. <ss,l r iu c.ont.u cum uma
a ula final para fa?cr a cxpo'>i<;ao rumume cl cl\ al iac_Jo Je todo o material.
3 l'ara fmah/.tf, e inlcrCSS<lfllC podcr ubscr\ <II ,lt) VI VU ,) ubril c.J c Jifcrcntes
artislas que o s imbolic; mo. Nec;s(;' ccrsn, pnJem-se
obsen :ar cJuas obras cscultorit.l!> mllllo f>c<.cmtsol, de
Josep Llimona, e Lt1/vl(lltist!lrnl < ntlmtf, Juli (.,onz<i lcL. A mbas as obras
o:;e encontram no Museu Jc Arle 1\loderna de U<Hcelonil. no ParliUI.! ue Ia
Ciudac.lela A., duas SUJSl'lcm c muito di c;tintas, mas
evic.lentes., incluc;ive para pcc;son., pmrcucxpcr icnlcs.I'.Ha podlrobservar
as difcren<;as e a ju<>leza de seu sagnifil:adu, ( muito lnawenil'nte que os
ahrnos imilem a puslura em tllll' sc '1Kontr,, i'l figura cc;culprdn, com a
m<J iur fid "' idaJc pos<;ivcl. e im.lusi vc. podtmn.., lc.n tell' tnconlra r uu tro
titulo <1 ubrn
AS TECNICAS
0 cunjunto Jt prontlimcntu-. dt utili/cll,cio doo., rn.1tcrrrw; c.' uma nrlc ou
ofic10, c c;e chama tecnica
A tccni ca descnvnlve motorac., c. J cc; trezac; o.;cm as quais
dificiJmente pndcn<lm le' ilr-se a c.tbo a!> iJcias am munc.l o da arle.
A inven"ao e, concrctiza<;fio dt> i men tai-. rea I i1.a m-se, puis, mediante
a materia; en que chcrmamos cxp essao pl.1stica P.Jra que esse pmctsso acontec;a,
do sistema sensorial, c1uc tcm 11111,1 fun-,.w nu reconheci-
mento e na due; ma te ri ais.
0 sistema sensorial e c;eu c.l cscrwuh rmento Sl' rao a base pil r.1 u cunheci men to
da materia e s ua tra nc;fom1ac;ao em elementos c;o.; pressh oc;. Ao., tccntGrs bcisic.1s que
devem ser durante a l' .J'' c;cril's Jl' cnsinu fundamental s5o as
seguintes:
- Bidimensionais uescnho, pintura, teU1icas Je imprcssJu.
-'I ridimensionais. cscullura e o.,cuc; pruccdimentos b<1srcos, modelado,
massa c.le papel, etc
- Estruturas estaticas cum diftrl'nles llltlltr i,lis.
- Estruturas movcis.
C't'Mt' ' I K.\111\1 11\R t'l'; P RUCfDIMt:NTAIS 8\1 AtLA 93
- vkll'o, computador, rcpwgrafia.
- I ccntc<Js mis tas.
l mJivrlii ucia de Slttl nJJrelltfizagem
As hk nicas s5u omci\l para dcc;crwulvcr formas tle alfabetiza<;ao
Sfin 0 \ CICUIU trans mitir (l c;abcr como forma em pi rica. Purtanto, sao um
elemcnto de comunica<;an e expressfm. Proporcionam a uportunidade de expres-
sa r as em l><;6cs, os sen limen Ins, l 1s pen sa men t<ls ... q ucr d i7cr, de projeta r a prl.lpria
idaJc.
A tctnica co mcio que faz o nexo entre u pensamentu, a mao, o instrumcnto
eo material, ale que a intimidade toma forma Quantn mais se dominem a tecni ca
eos proccdimcntos, mais possibilidaJesoalunotera deseexpressar, ja que pod era
escolhcr o caminho mais apn1priadu para
E inJispensjvel um bom treinamento manual, talil e manipulative, ja que e
a base e fnnte ua criac;oo. Sem essas habllidades manipulalivas, essenciais para
resolver problemas Jc tipo tccnico, difidlmente algucm podera se expressar
corretamcnte.
As possibilidades cxpressivas eslfio em rcla,ao c.lirela como conhecimento
eo Jommio das h!cnicas, doc; elementos proprius da linguagem visual e plastica,
da iconicid<lde c sensihllizm;ao p;m1 il S manifestac;ocs culturnis artisticas.
Por mcio dccxpericncias t. dos alhados pcssoais, os altmos irao se liberClndo
pnuco a pouco das convcnc;Ot>s inutcrs e encontrarao a forma de projetar s uas
viSlli?S proprias <' uiadorns de um
As poc;sibilidadcs se ampliarao se os alunos contalo com a arte, cspcci-
almcnte com a do nosso tempo, ja que esse fatu U1es permitir,1 dcscobrir <1S
possibil id<1dcs ufln'Cidas pd<ts comtl meiu criati\ n e expressivo. A p<Utir
das vanguardas artisllccrs, as lccJlicas sao muitu variac.las e ocupam um Iugar c.lc
destaque, reforc;.1ndo os conlcudos c.la artc. Dcsde o Cubismo, onde se incorpora
a milage, passandu pela Pop-Arl, a Minimal Art, os Environments, etc., ate nossos
dias, os Mlistas csliveram expcrimentando e incorporando novos materiaic; a suas
obras, e continuam fazcndu-o.
Grtrrt e lipo de aprewlizngem n tl lcnuptruo eusiuo fuudnmeutnl
0 aluno Jevern ser capa7 de:
- Reconhecer dJfercnles tipos de material, experimenlar, dasc;ificar c
relacilmar as diJcrcnc;as que cxis tcm entre eles.
- Saber nonwar ac; fcrramcntas proprias de uma ttknica utl Je um
pr<X:Cdimcntu, Conhecer SUa uliJiLa<;aO e usa-las COrTClamente.
- Ter dumlnio dil mau, conhecendo as possibilic.lades expressivas e as
limilac;6es ll\11! os materia is nfcreccm.
- Saber plancjar e urganil'ar u lrClbalho, sclcciommdo os materiais
;H.iequildo!-IMI<ll'"<Pressnr uma iJcia.
- Rec<mheccr a tecnica m1 mundo .rrte e de1 imngem. V.1 lorizar e
rec;pci tar nlilnifLslilt;u('" ,,._
Frenle au grande.' lltflll' Jt..lt.cnit:.l'- L''Ci-.h.nlt-.,n proft.o.;-.ur l'"etlllwra ollJUelas
que possam estar marc; ilo dt. st.us ,,lunuo.;, de <KurJu com <1 t..xpericncia
adquiric.la em cursuc; anlcriures
Liullns gerais da seqiicucia rle n/lrt'lltliz:.ag'111 tw lougo do cusiuo
Oc; cntcno-. para umil seqi.ient..ia"Jo dt..\ t.m c.;(. b.1"t.'cll nil dos
elementos do c;cqucncm, indo do mat!. ptH.l o mc1is l'"lwcffku, t du mais
simples para u mil iS complcxo. l ritl'riu'> fie. 1m nHlli/cH.Ino.; o.;er,undu u tipo de
proccdimento ou ternica, a fim dt> que exista aprt.nui/agem significativa.
Scrao programauos em fun.-;at doc.; ubJelnos gcrnb da c da et<1pa
Para ec;tabclecer uma c;cqucnctil larnbcm st. lt.,nra em conla:
- 0 dt.scm ol\ iml'nlu U<l pur mcro Ut.' 1t1dos os sentidos,
e-.pcctalmente \'rsau e talu
- 0 dnmlnio motor 0 domhHo da ec.;l,1t.strcitamente ligado ao
Jc!>Cf1 \ olviml'nlo(Jculo-manual f lc\ibi liJ,,de dn pulsoedns falanges
(mol riciJadc r ragmen I.) riil) Pur is so, dt'\ criin scr rei tus C'\Ndcius que
prep a rem us dcdos para reilll/ll r unhl .l,<lo coordcnaJu. ius 4ue
aplr ttucm oo.; lllll"lCulus;, ajw.Ll'S como o JcsciWHiv imcn-
tn de rcflexns "C'nsono-m(lltll es: esti' nr,Pnrolnr, a per tar, ctL. 'I cr maos
h<ibcts stgnif tltl tcr mCios flcXJ\'eis, I wit .... , as, r.iptdas, prccisas c
t.ourJcnudil" l'arlir-c.;e-<i dno.; cnnhl'l inwntos ,ldljtllrrt.loc.; nn t'lnpa an-
ll'l' 10 r
- 0 umlwdrnt'nlu dns m<lltri,lis L l'""""c. cunlwnr as carnclcrislicas
Jus Jlfl'rentec., matcri,lic.; qlll' '-L'll l ilt/illll (papC1'-,IL'fa, etc.), c1SSIIn como
uc; hilbtlrJaJcs necec;.,cirrac.; p.1r.1 ..,L'll Ullltrult Ulsc.;t modo, o cl luno c;c
capacita para uommaros prublemas c.Juc surgcm cum a
durt.!/a, rcsislcnti.1,ek ScrJo as lccnic.;'lS rn<lis lunJamcn-
tai!> c c;imples para logo pi:l..,stlr a utrlras mais curnpl!!xas.
- A hclbilidadc mantpulati\ ,, dclS fcrr.mwntac. . rar;l uma boa l!"<l'CU,ao,
e 11CCessnrio tfispor de bOtlS fcrraml'lllclS t' sahcr trlili7a-las C'Otn aulO-
nornia. Devcm ser as adequados paril protl'dimentn, j.) que, do
conlrano, o-. alunos dcc;nnrrni'l m iliH'nnmtrar prnblcmns tecnii.:os que
nao podem scr rcsul\'idnc.;, por 111ais h<lbrl idadt manual que tcnham.
- 0 rccunhcctmcnlu e, compnl\'<l\ci0 dn acabilmentu du tr.1balho. 0
profec;sor dev(.' cxigir ltma bua tecnica, sC'mprc lev undo em
conla < ni\CI Oil cnan,,,, Jllfllt.' an lllll'I.H uma "l'tfti(ncin 11l'm todos os
alunos parlem Jo mcc;mn punto () nivt.l Jlpcndc da forrnil,,'lU que
len ham recebiJu anltriurnlc.ntl'
Ct'llll' I RI\11\UIAil l"' PKtW..CDIMliNtAt!:' t:M Aut.A 95
Uma seqiieucin rle cusiuoltllll't'lltli:ngcm: a propostn
dt tmlmllw sc ccul mrti "'' collage
N1l't'l ,,,,.,,,,ritld(l
As csculhidas sau a 1" c a -t', j,i que c uma tecnica que ajuda a
comprccnsao do mediante il t.las for mas e cores sobre o plano.
E t> que chumamos sintaxe visual.
0/ljt'ltl'OS nj('H'IIf/11/S
- Conscgui r um bom dom t n io pcrcepti vo-moto r e postu ra 1 do corpo em
rcla<;iiu a materia liUl' scrn ell manipula\.lO correta das
fcrmmcnlol-1 (tcsourns, cu/1<'1') e lnstrumentm; (pinceis, e tc.), ja qul' a<;
aptid6es motoras sao indispcnsaveis para qualqucr alividade desse
tipu.
- Realizarcumposi.-;f>es utilizando diversos matcriais e recunhecendoas
peculiaridades de cada um dclcs para adCl]tui-los a ideia que sera
realiL.ada
Co11/t'11dos ctllltl'illlll/S t' tllllwlitwic; nsstJCtndos
Os contctidos de procedimcntos nao pudem ser separados dos conccituais e
dus al1ludinais, ja LJUt? precisam um do outro para desenvolver-sc.
A" ideias ou pen sa mcntos se concreti/am mediante as tecnicas c a linguagem
plastica.
Os conccitus Jc forma, cor c espa\o sempre acompanham a tlknica. A
distribuil,au Jt> furmn-. gcmnclrrca-. ou orgiinicas sobrc o plano neccssit<t de uma
harmontnsa l' rilmk.l. Em depende dos conceilos de
mct.lida, pmpon;ao l' rll.l\.lu.
1\s aliludes estariiu rel<lciunauas com a emotividade reprcsentada pelas
formas e torcs dns prndu,oes ar\istkas cxprcssadas nil c cstM
prcscnlt.s ,, curiusidade l' a por experimcntar usandu os matcrinis
pnipnos Je \.tldc1 tecnica. Cuntcut.los relaciunados como fa to de saber a\'aliar esse
material (papcl, cartulina, tcl.l, etc.) e lt lili7ci-lu corrctamcn te tambem estarao
prcsentcs
C.llll/tt'CtiiiL'II /(lS flll'l'IIJS
- Dcscrl\'olvimento motor suficicnte para a Jas tesoura5 e
ulensilioc; adequadus para a tccnica tla
- ' I er as topoltlgicns e pwjctivas.
- L '\crciclCl da perccp<;iio rewnhecendo e criando rasgando,
corlanJn, recllrlanJo e colando no papel.
- Cunhccinwntu doc; tlcmcntos visunis e plnsticos: lin has, forma, cur,
ll'xtura.
Cunht.>cimcntu da ar lt.' como meio dl" connmica,i'lo e dns di\'crsas
furmils l'\prt.-.sivac;.
Allt'tdndes de t:IISIIIO/nprclldiznsem
A hknica tla colln,'<t' bac;;eta-se na utilinu,i.lu ot difNcnlt''- tipn" Je papclliso
e com textura, ac;c;im como tlc dafcrcnlec;; Aramalurac;; e poru.,tdi!tk'S, aptos pnra ser
colados sobre um supurtc lilmbem de papcl ou de nulro m,tlcri.ll
Para uma boa realtzac;au, c;era tlispor de doac; ulcnc;rl ios c.,c;;enua ts:
a tesoura eo pincel. Tambcm nccec:;sataremoc; tic cula p<llcl cada la po de
papel
A tesoura deve ter uma lflmina arrc;>tlundada e" uutr,, l'lll punta.
devem ser asc:;imtilrrnts pclltl poJtf rnlruduzir 0., dtdn.,tOilllllioli1H'11lt, ol (rm de
maneja-los com f.Ki I iJ<u.lc. Stw., J i rnt'n'>fll''> o'><..i rJu ptlo., 11un P' r.1 "" n ltrwres
e pelos 16 em para oc; maiure'>.
0 pincel de ccrdc1S ue\ c 51:!r t.lc 2 em de ra 1\ coin dew tlc lei U I use
ou latex vinilico, malNi<li'> clUt'lllldUUS pur '-Ucl lmnspM(nd.1 I' portllll' llclO m.tn-
cham. Serao ea porosidJc du pupcl (p<lr<l u papcl
fino e poroso cunvcmu"i.l' <l coin de cciHiosP, e para a carlnlinn eo a de
latex vinflico).
As primem1s proposlas tlcvcra<l scr mutto claras, JU CJUC:', ale llue nao se
domine uma t<knica, e neccc;,.nrio Jisciplina, pacienaa e 1\sc;im, pois,
uma ativitlade de aprenuizagcm tccnica, a" vezcs, toma forma tlc exercicio
pensado para ajuJar a cunheccr as caratlcrfc;ltcas uu malenal e tlas habalidades
que decorrcm de scu contrulc
I. Rasgar papel jornal (papel purusu) cum a" mil us tlblcnJu fmntt1S au .1caso:
- Obscnac;iio dao; bnrdns do pnpcl msgudu (barb.ls)
- Prcpara<;auda cola de celulose. Pfn rigua f'm um potc reo Ia
poucu a puuco ('nllllantn <;(' Viii mi'iturando r "Pt'rilr llliC lt1111C llll1a
conc:;ist(mna nemusa.
- Pac;;sar cul.1 "obrt rnanchnc;, com u pmccl, prm ur.1ndu dlaxar toda a
superfictc umida. C..olar subrc papel branco uu culom.lo Observar o
qu(' ncontccc trilnc;parcncia, superficies
- Manipulac,.c\u aUClJIIilda Ja., fcrramt'nt.ls, <HabamtJ1lo u11aclo
IJe\ eraser cxigac.la, desdc u pri.ndpiu, uma bu.1 t''L'llH,iiolccnka.
2. Rcalizac;Ju Je wn ll!ma. 0 papel sPn1 tl ifl!renle ,,n do cxcrcllill nnltrior:
papcl tla C..hina ou Jc revista. l'odt"-se propur ,, rca li z.tc;iio de uma
uu assimt!trica,com gcomctrilils 13nclmtrar
os valores em bra nco e prelo OLI em cor.
3. Composic;iio de urn tema realista (por exemplo, uma cum o
primeiro,o scgundocutcrcciroplano). papeis li sosecom textura.
4. Composic;ao onde o lema SC'Jil a harmonia de cor. Podcm-se im.orporar
elementos da natureza, cumu folhns de plnnlas, etc
Com a llJUda do profec;sor, o al u no dcscnvolvcra a
intuitiva, ma .. tamb<.m d<. t utallz.lf,i cllllh.h p.n-.l p aupor
qucsloo" econ,.truar( om nu,nc;; cltmcntoc;, amp I tconc;;c ,Jtda ndo-
as para tlcscnvolvcr scu pcnsamcnlo
( PMu .lttAll.\1 11.\R l.t>N 1 LULX.'IS I'R<.X:l'DIMt:NTAIS EM Aut" 97
RECRI A<;OES
Entendemos pur u de revisiio, explicac;ao e construc;ao de
ideiils uu imagens cum form.1s no,as c difercnlt'!-. as da primeira versao.
As rccria,ues partcm tla ubscn "'-Jo Je uma tlbra e lhe dao urn novo perfil,
mediante novas
Con..furme as scnsac;ocs rcccbiJas pelo artista, a obra dara mais enfase ao
valor plastico ou ao tematicu Assim, pur cxemplo, pode prevalecer a textura ou
,, <"<lr uu a dac; formas ou Jtl "'mbol ismo, etc., sobre de uma tematica
rcaiLc;t,t. C..tuno c'l'ntplu, pod<.-st tit.u 11/l'lllllas, Jc Velazquez, tluc fl,ram
rccriadns pur JtVl'rMIS tlltic;tas, tntrc tlS tlllats se destacam Picasso, l ' Equip
Cr(mica, Manulu v., ldes l' Gtor<.' Cundu.
lmparl tincia de sua npreutli zngem
As cxperiencius de urdem motoro, La til,' isual e Hsica silo o fundamcnto da
imoginac;ao. Exercita-las desenvolve a sensibi lidode da crianc;a, au men to a capa-
cadade de comprcensao e reafirma as faculdades de a memoria, a
julgamenlo e a capacidade de relacionarcom Ludo o que isso significa
desde a" perspcctivac; atuais de de,.envolvimenlo cognilivo e criativo.
A ev<liLH,."31:.l da imaginas-aul' da lOmpreen,.ao tlctcrmina na crianc;a a evolu-
c;ao tle sua expressao plaslica t', portantu, dus problemas que de,e resolver. 0
funJamenlo da imaginil<;fill e a l''Cpcril'ncia \ iv ida.
A cr ianc;a tern n<.'Ccssitlatlt de comunicar essa experiencia, necessita e'pres-
S<H-sc porquc dcst:.'j., sc idcntaficar em scu nlt'iu, u que faz. med_iante difercntes
tt!cnicas e rnntcriais.
Pod e-sc diL.cr yuc esse lipu de all\ idade, na medida em que sao trabalhadas
a linha, a cur, a Lextura, etc., csl.'l esttmulanduuma intelig(mcia qualitativa dirigida
il cnac;ao, puis organiznr csscs elementos de forma com que scjam cxpressivos
c;ignifica llUe foi tumoJa antes, uma serie de dec1s6es inteligentes. Nesse sentido,
poJt>mos dizer tlue aumcnta i1 capaddade de apredar formas visual mente e criar
uulras novas.
Tais aptidf>es acompanhnm a alfabeti7al)ao arlfstica, ja que a sensibi lidade
exige uma arlislica aJcqunda, com atilude reflexiva e aberta, para
o llue e precisu criar si tua<;oes (avoraveis. /\s recriac;oes permitem invesligar
processos ttknicos pMliculurcs, uportunizamlo realizar obras originais, possibili -
lando a flucncia de idcias, oferecendo pluraJidade de respostas, capacitando pilra
a sintese criativa eo lalenlo. Nunca o aluno deve se sentir Jimitado, mas, pelo
coni nhio, estimuladn a cxprcssar idcias. Dn informac;ao recebida e assimila-
dn pclo aluno dcrivar-sl-ci o 1 ('Suit ado ttk nico e expressivo.
Crrw e fi po tie fiJirCIIIIiZ.t18''"' 11 alcturrnr 110 cusiuo
- Snbl'r nlha r, uhsC'r\.U, vcr, comprecnder, analisar, discr:imini'lr,
ti zar u1r, IUJ nM c tspa,o.
f
' .
{
98 ANTONI ZABAI A
- 5er capaz t.lt criar, irwcnl.n nov.1s ,, Jc com
uma aliluJc renexiva l' CriliLa, rl'Criar l' lran'iforrnar
-Saber cumpree.nJcr. rormil!>, as CIIICS C 0 cc;pilC,U, qucr
t.liLer, conhecer oc; clcmcnlo.., da linguagcrn pl<i.,lrca L' vrc;unl, assim
como <>ua sinlaxc
- Conheccr a!> eslruluras b.ic.icns.
- Conhecer obras rcc.riadac; no munt.lo da arlt.
Liulurs gerais tin seqiic11citr tfc an /ou:;:o do e11siuo
Os <tuc dcvlm !>Cr ..,cglllduc. no ..,L'r U!> ..,cguinlcs.
- hculhn do rnnlcrral ba..,rw (qlr,ldro) ldtfllifil...lc,.iu. islu c, lom.1da de
dccrsao n partir Ul'""c m.lllri.ll
- Analise c dccompusi-.ao dU'; l'lt.?rnento ... llliC l) inlegram: rormars,
(
hisl<,ricos, iconogrMicos, etc
- Anali.,t dos dados obtrdos A partrr daqur se cscolhc o processo
criativo, seja o uso de umn mn-n, uma mwa urdcmH,.ao dos
elementos, ou o interesse porum aspcctn em especial, l'lc
- Uma vcz obtidos Lodos os dadus c tomndn um<t escolhe-sc o
mciu para realiLar a all\ tdadP
Expcrimenlac;ao l' rcall7nc;5u de esboc;vs. \ l'riliLcH;au c rc.lli/ac;ao da
obra pcssonl
- 0 proccso;o de rl'trrac,.w 'i('glll', pors, until tr.ljdc'lri<l pcrCl'p<;flll Ja
Jll1il gcrn. compntrl<;iio, lllllrprtL.l\,111, triclC,oHI l' txprl'"'iclll.
- A., rcc r in<;ut o.; cst.Hl prulu nda nwnlt' lllU11J'tlfc1d,lo.; cHI pruns<o< 1 ren I de
p(!fl t'pl,"i10, pt'll'irllllt'ntoc cll,oltl.
Umn seqiiucin de eusiuolnprputfizagcm
Nird 11111 't'riado
l::.sse Lipo de composic;ocs relllll'r urn cunlwcimtnlu Ju., clcmenlo!> pl.istkos
e de sua sintaxe, clSSim como urn nrto grolll dl' l.clJ'IiiCidadl dl.' A<:ontc-
cerl\, pols, a eartlr da 4' scric. -
$e 11a0 fOJCnl bern trabdlhado .. OS ObJCti\'OS nrltlll ai. l' cHllSIJLil'i, JHfciJ
cbegar a bons nivcis.
Devcrao ser oferecidus mcwc:; as uianc;a-. par., t.]llt! explorar e
transmitir scus pcnsamentoc; satr.,latonamcnle.
ObJCI wos ll'[Cil'llt ims
- Pcrceber us ubjclivoo, "l'gundu '<tl<l c<;lrtrllrr.l t fo1111tl, a partir da
exploracio '>cnsurral
- Descrever ,,n,ili'it.' do-. ,.l,rnenlll" l' 'I'>Ui1io;: o
plano, 0 volume,() csp.l<;o . ., linhil. cl lcllllhl, a cur, ck
CoMo r R.\OJ\u ri\R us CoN r Eur>os PRocmiMENTArs tM A!JLI\ 99
- C<lptar a imagcm: OS C'lemcnlos ronnais e iconogrMicos.
- RtprL'Sl'lll<lr rurrna., c urg.inicas.
- Snbcr rclacionnr difcrcnles formas planasou com volume, levandoem
conta sua meJidn e proporc;ao.
- Elaborar cumpllSi<;oes relacionando entre si: forma, espac;o, cor, etc.
- Cri<1r ror mas realistas e abstratas, transformando as imagens subjeti-
' a., em imagens objetivas e vice-versa.
- Utilinrr ns ferr.1mentns e us matcriniR corretamenle.
- l l'l inicindu pmccssos de pt.o;gt)ill.
- Ulili/ar lccniL;'lS de dcscnho, pintura e
e atlfttdmnis nssaundos
Cunni l un is
- Conceitos bcisic..os de plastica (o plano, o volume, o espac;o), assim
como os elementos visuais (linha, rorma, cor, etc.). As possibilidades
combinat6rias desses c sua exprcssividade.
- Conceitos espacrais Lopologicos, projelivos e metrkos, em d uas ou lres
dimensoes.
- Rcpre..c;cntac;ao Je objctos, de plantas e da figura humana.
Atitudinais
- Interesse pur e'perimentar c mostrar criatividade e originalidade nas
proJuc;oes.
- Aprecia<;ii\) do nmbientc artrsticn t' sensibilila<;ck1 pMn com ns mensa-
gens visuilis e scus proccdimcntus
CoHill'< 111/c'IIIO!i Jlrh,ios
- S<tber olhar, observar, perccber.
- Utili1.a<;ilo da mcmt>ria visuaL
- Duminio dos conceitos espaciais topol6gicos, projctivos, de
medida na das formas em s uas produc;aes.
- da linguagcm plaslica para expressar suas vivencias.
- Conhecimento da de fom1as bi e tridimensionais em urn
csp.,c;o dt.'tcnnlnndu.
- Realiz.ac;fio de pn,Juc;oes pessoais e criativas.
1\ I ividades tie t'llsi nu/apreml iZtl}{l!/11
0 fator mais importantc Je nossa era c o desenvolvimento do potencial
imaginativu da crianc;a eo cnfoque expressivo.
A aproximac;iio n <lbr<t artistica (observa-la, percebe-la e analisa-la) pemlitir-
lhc-a descobrir as pussibilidadcs J<:rs fcrramentas, dos materia is, das linguagcns
artfsticas. Estimulnra a busca de novas meios de criac;ao.
r.,ercicinssobrc uma obm conhecida (1\s de Vehizquez, ou qualquer
uutra).
100 L\BAIA
Estabelecer mouific..:u;:oes tflll! rmplilJUem mudanc;as nu tempo hlstorico
(pur cxemplo, a roupa, u., us mm cic;, u C'ili lo, elc.).
2. Substituir os elemcnloc;, lJlll' formctrnu lt'mil prinup.tl cJ,, ubra manlendo
o seu reslanlc intacto, slj,t bu.,c.mdo cunlr',1sll'> uu m.ixrm.:t
com a fin,,l
3 Mudnnc;a total da lingu.tgem.
C. om a iljud<t do profc.,-.w, o .tl uno dl'.,l'll\ olvcr ,i ,, capacidaue
in lu ilr va, mas tambcm a d( 1(,11 i/.ac;ilo, u lrlr,r.uir p.u a pro pur
c cun<; truir usando novo., tltntlw., l' um-.ulidando-as
para dcserwolvcr ., ,,,, cognil,'"'
OUSERVA(.AO
Define-se observarcomo "ulhar ,,tl'ntamenle" t\ luila!-. .tprcnd i1-agens basei-
am-se na As inforrnac;u<!S<JUC rccebemos pel a rcrnp".io fi\.:am retidas
emnoc;samcntc,epodemos ulih?tt l<tsdirctamenldollwr /IMc' r )ou indirelamen-
le (memoria/relcntha). A aprem.Jvagcm bascada na ohscr\ac;iio nos pcm1i tcusar
as faculdaucspcrccpli\ ao;Jcumn fnrmil globCJI, frilgmcnl.uril ncm dcscuntinua.
A apr!!ndvagem b;tc;eada naub<.crv.1<;<io no.; condu/ ,, unl.l rd lex.io sobre a
J1t'rn'/lr;t1CI. [Sta e CUnSidtra (UillU c;ognrti \',1 J,,._ Sl'flScH,ot''> llllf.' tmpJr ca
cunscienlr7ar-c;e de um objl'lu iur cujuc; d.1Jus n:nblmus mcdiantc nossa
cxperienciil.
Us psicologus da Ctsl.1 It C'>lud.l lcllll cspcciilll 111.'111l' cl l't,lflllll r.t .. ;lu Ju lilmpo
pcrccpllvo (psiculogia di! lornh1), w11.,ic.lerandn il nw,,iu dl' lonna uti eslrulura
como um lodo rcprcscntati\ u de rcl.1c;ocscnlrc uscslimulosc.ls rcspm.las. 0 valor
de coda elcmc11 to csltl dctlrm an<tdo pur sui1 pa rlki pa,.io no c.:onjunln e i
nelc. SO cxisle em func;iio do pilpcl qut represenla. lssn nus mosl ra que seria inutil
analrc;arc;eparadamenlc oo; dclalhcs lJUC ltm uma unidadc natural (melo-
daa, par sa gem, figura). Nenhuma fum;au pudeserexerdda o;cm qucscJam afetadas
as func;oes vizinhas, A eslrulura c global
As sensac;oes Jamais sc isoladamcntc Existc uma tnl crac;ao entre clas. A
como suporte da rmaginac;.io, pcrmtle chcgar a obscrvac;ao rcflcxiva,
analisar o que se observn e, mcd iantc a pcs.,o,tl, lmns(ormar o mundo
real, o muntlo da exprcssao, po1 mCHl Jilo; rmagens.
Alem da percepc;ao, esti1o n<; lcmbram;as (memoria) t' a que
permilem cxpressar formas e imagcns no campo da arlt> mr u<t llknka.
Importducia rle sua apremlizngem
A importancia do cstudo do conlcudo pnx:cdimcnt.tl "obc;t>r,ac;5o" (unda-
menta-se em que muitas aprcndrzagcns da area visuill, c pl.l.,lr tas cstilo bascadas
na
CtlMll I R\RAL 11AR ll'; CllNifUIX.'S l'ROU.I.llMENTAIS EM AULA 101
Net campt) da rcpre-;cntac;ao p lastka, a pt?rcep<;au da a crianc;n o primetro
cunhecimcnlu d<, ambte11le. F.ssa informa<;an pussibilila a represenla<;ao, que Yai
a mcdidn l)tl<' a ai:mc;a muda.
A praticfl possibrlila a expcrimentac;au l' a uperali vidaJe, p otenciali7ando e
cslimulandon cua iusidndl por ncwosochadosquc !he permitam estabelecer novas
c coml>inil<oftcs qu<" deem Iugar a compusic;oes criativas. Esse poJer
combin.tll'trio pcrmitc nnvns interrrclac;ocs ctue nos conduzem a exprcssao e a
comunica<;illl.
A c:on'>l nr,.iu dt novo 'il) l! poo;sl\cl il pat tir de infomtac;oes e conheci-
mentus pn?\ ius c, nc.,.,c c;cntiJu, tanto a pcrcepc;au como a obsen ac;ao sao de
grande impurt.lncia.
Graue liJJU tie ao lougo do eusi11o fmulameutal
Os Lipos de aprendizagem que os alunos devem alcanc;ar ao lerminar o
ensino fundnmcntal em rclac;ao n ubservn<;ao sao:
- imcdialo,a fimdedescobrirelenwntos
uu nmjuntus de elemcnlcls Je interesse artislico especial.
- Abstrair c.Jc um c<lllJUnlo (imagmc\rio, representad o 011 rent) aqucles
cnmponcnh.s que dall cunteudo, personalidade e estil o a urn
tcxto plastico. . .
- Dt:'lecl<tr os C'lcmentos \'isuais dominantec; que partrculanzam um
ubjctu: lonna, tcxlura, core tamanho.
- Rc<tliznr de tun modo si ntctico (upontamenlos) algo obscrvadu.
- Sclcdonnra::; partesdeum conjunlocm func;aode uma inlencionalidade
detcrminnJa.
- Octcctar visunlmente as cromMka que se produzcm dentro
de um t:onjunlo, dlferenciando as causas que as provocam, e interprela-
lo pcssoalmcnte
- t;clec. tunar as partesJc um conjuntocm de urn a intencionalidade
dclcrmmada, especialmenle aquclas re{erentes as artes plaslkns.
Liulurs gerais un seqiiiucin de apreurlizagem flO lougo do eusiuo
No ilem de cducn-;ao sensorial e cslrulurac;ao da imagem, devcr-se-ia
observar a srguintc lrajeturia ao Iongo do cnsino flmdamental:
- Explorac;5o do ambiente.
- Qbo;crva<;au direta das formos.
- Explurn,Jo c;ensorial de materiais e objctos.
- Observa<;au direla a partir da v1sta c do lalu A forma, a cor, a te,tura,
a linha, a c;uperffcie, o volume.
- Obscrvn<;iio da luz e de1 sumbrn
- uu cunlr.,.,le tntn hill' sorlllH,l "''" lormas do
- Experimcnl<H,<io com ;1 hr/ l.llllltlt'llrntnlo dd111rdur do' ulunw
- Obscn dirtta de tnntunto<; dt
- Observ.1c;ao inJrreta dc IIIMgl'll" du ambicntt.
- [.,trutura gcometrica mllrn,l.
- inc.lircta c.lt cunjunto ... de tnlerco.,o.,c olrlr...IH II e'ipcci.ll .
Seqiieucin de eusiuolnpremliwgem
Na sintcsc dus gr iJrH..Ic"' blocn" de lllllll'lldoo., rtl,lliclll,ldns Ulll1 u-.
procedimenlais, nbstn n-'iC'
- A perrep\.io' rc;ual.
-A dircta l' 111drrclil de formils t' rnl<lgtno.,
A descrr,aotlt umt1 set]i..iimcitl dt ensi no/nprend ingern rderir-se-;i
de diJatica: da imagcm Perccpc;ilu' i!:.llil I A f1um,, Nos5ll descri..;ao
refere-se a pcrccp\<'i(l \ rsual , mab c<;pl'frcr f.lt.mlcntc .w 1.1to dt pf.l..,llhlr !>inlet
mente, mediante apontamcntoc;, algu lflll' foi obsen
NfttlllJ'I'I'flrllldll
Esta unic.lade o.,cr tlco.,cnvuh id.1 a pn rtir d,r r;
Objetivo!:> n1rn11r IIll o;
Pnra eslru tu rar, mcd ian le oc; <1 pun til mtn to._, Jt\'l'llil rn ub.,l!n Jdils o"
scguintcs ubjellvos diJaliw'>.
- Dcteclar a c"'lrutura rnllrn.l dl lllll.l t11mpu<; rt,.in
- Rccunhecer a cunfigur.-u,.w )!,l'CIIlll'lrica {CO.,l(Ul'lllil Ucl'>
- Repn.>sentar diferenles grJU'> dt> iwnic.:id.tdt dt llll1Ll imagcm (s,1ber
transforma- la).
Co11teridus co/lceillltris e alilrtdmm.,.assurindos
- Conceituais
- "J<,u<Jl da forma
- Localiza,au c.la fur mil lcvilmlu em conta as no<;ocs cspncims pruJcll" as
(adiante, atnis, csquerda, dircita, acrma,cmlMi>.u) c mclncas.
- Concrc9ao da forma.
- Rela90CS internas e exlcrni'IS geraJas rctos ubjtlo<;
- Estrulur<u;ao dil lrngu<lgcm
- vrsual.
- Elementos de A wmpo-.rc;ao A da imagcrn Sctorcs
comunrcativus.
- Alituc.linais
- Seguran9a nas propriab alividades gr5fit.as.
- Interesse pur cxpcrimcntnr
- lnltre-.sl' porsaber.
- Aprt'lllt;ol\1 u.1S 11Hll1iltsln<;(l($ ilrtistic.:as.
Crlllllr'l illlt'/1111' /'n'i'IClS
/\u pmpor o tcn1o1 da ubscn .lt;iio. l''il<1 implrctltl c\.lminar:
- ll,ibilus de o.,isll'maliz.H,ilu.
- <..onhccrmenlos da cornp<H",l<;an e busca de diferen9as.
- I J,ibitus de l1bscrvar ubras de nrte.
, \ I illirltrdl's dt t'IISi 1W/11Jirt'llri i
5uJ!.errmtlS u ... p.1sso" ,, pi1m alcnnc;ar us objctivos aos quais nos
prupuscmos.
- Sclttionnr: cscolhcr um objtlu adequm.lo (simples, sem detalhes).
AnillisM: obscrvar Jelidamcnte o objelo pcrcebido. 0 segundo passo
scni nnalisar Pcla observa9i'io mi nuciosa c.lo objeto em questao perce-
be-'ie n forma, a medido," textura c a cor, assim como a locali7<l(;i'\o no
espil!lU, que auxilia na poc;teriur rcpresenln\au. _ .
- Est.1bck-ccr rela,ocs: com prewar as cas propon;oes. V cr se ha
si met ria uu nao. E ,. itlen Iemen te que na ana I ise cstabelecenms rcla<;oes
de pmpnn,Jn, meJidn, si que, tal cumu dissemos, ajuda il situm
u tlbjl'lonu esp<u;o, c.:unsidernndo us ci'<os qut' os .
- Cumpnrar: silu6-lu no espat;o levanc.lo em cunla os e t>..os t[liC u conir-
gur<llll. . . .
- Rep cscntar: sinteli7ar lnrrnas Fmalmente,
mn"' smtcti zar ns fnrm.1s observadas e re.11i1ar a de uma
C.:lllllJ"'USI\iltl
I I a puss1bilidnJes de serem propostas atividadcs difcrentes, que podcriam
sc rderir a dirclo:
- LJcsenhar o objeto tal como sc ve a partir de oulro ponto de vista.
- Repelir u modelc.l proposhl mudando-u de posir;ao.
- Fazer diferentes estuc.los de s(ntese Ja forma observada. Cada uma
del asteria uma seqliencia para chegar a um resultado qut> fizcsc;e com
que OS afunOS renetisscm.
MEM6RlA VISUAL
A mem(ma e uma aculdac.le psfquica, por mcio da qual retemos c rewrda-
nws as imagens dascoisas vic;tas (memoria visual), e ideias
At::. vczes, Jistingue-se ent re e memorra consrderando a pnmcrra
como a to de lcmbrarea segunda como capacidade, facu lJadeou
Otq;sun, a mcm6r ia rode ser de Oll l:ssa
ultimn nns Lt>nduL ;,s image> mcnlab. Segunc.lo ex1ste um., c..IJfcrcn9a
104 ANI!lNI ZAD ...I.A
entre percepc;ao e imagcm Ltlljthmlt .1 JW up<;an 'il'rtil u '\ ullhtltmt.nlo Jus
objetos que resulta do conlato dirt'lo c.:om clcc;", .1 tnwgc.:m (rc.:prc-.tnl,l\iill uu
imaginac;ao) e "a evocac;oo dc .....;po.; ohjtlP'i l'l11 '>Uil clll'>l'llli.l'' A lll1clgl'l11 llW11lal
seria, pois, a interior iLac;an da ill I\ 1d.1dt percept I\,, ljlll' dtri\ ,, do tonhc.:umcnlo
sens6rio-motor
Piagct cntcndc a imag<m <.nnw 11111 in-;t nmwntu dP l nnhLd nwnlo que .1tua
nus pruccssoc; opcrab\O'>, Ul' modo tjlll' .1111bo<> ">L' mmllftt.lllll' ..,,. nunplcnwnlam
no tranSCUfSO UU Ue'iCnVOJ\'IIlll'11lll I ugllili\'11, lurn,llldll Jlll"'>l\'tl, ,1-,...,im, II C.:Oilhl'-
cimentO c a ac;ao aJuc;laJa <>ohH ,, rt,lid.lllt
A imagem c.:urrcspundc illllJlll! pmltrl.111111., ch,mMt "n ''"'JWtln ligumlJ\ o do
conhecimento" l ntC'rviri;un 1111J'I<II <.,.,o, .lt( ( hcg.11 ;, lllMgttn nwnl.ll ,,
1
wn
c;ao, a obscrva<;ao, a reJ;H,Jo, 0 Jlllg,lllH!IllO, a cl n,\Jbc L' i1 'iilllC.,l'.
Imporlilucin de S llcl tiJlremli zagelll
A mcmunn e UJll fa lor Jt. nnhcumentu muiln impmlantc no rrucesso dc
ensino/aprcnJt7.agem, ja tllll' pcrmtlt. u tili/ar as expl'rl<.'llUl" .llltlriore-.. ampli-
anJo conhecrmentos e fan>rc<:cndu a informat;an rctic.J,,
Pur 111CIO de Jh Cf'ii)S pruces .... u .... (obo.,en cli,;clll, anali"l', l'l.lbur.1,.lll, l'lc.) que
em difercntes ali\ Je aprcndizagem .,au-nus ulcrccida"
mulllplas informac;C>cs que nossos conhccimclllo'> t' ftcam ntu.las na
mente, que as acumula grac;as J nwmor1a
A CclJMcic.Jac.Je d e rctcr" d<> te(.ordar nan lt'tll um t''iiJlll'll "' p 1l'fi \adu, scmao
que se podc modi fica r por i 111 prot <'"sn l'd uu1 t 1 vo
Grtr u e tipo de apt'eudi :agcm a c;c n l call('tH' tW lougo rio '11Sill o
f rwda mcu l t1 I
() t ipo de aprenJiLagem, em relat;ao cl ll\l'1110fia \ ' f<;tt.lJ, lJUI'I)S c1llll11lS
aJcanc;ar ao lcrminar U CllS1111l fundamental c
- I embrar-se das gL?ncra da formil oho.,tn ,,d a t pnder ec;tnbe ll'LC'r
rclac;oes, tanto em nivcl txpcnmcntallJUalltu culllfl,ll.
- Utilizar arlisticarncnlc a mem6rin c <1 rctcnliv<1.
Oetectar as relac;oes 'isuais) entre a fo1 ma rt>al e suas
imagcns ou formas rcprl''i<.'ntaJas.
Aplicar a memoria \'I'>Ual nil r<.presenta<,;au da<, fui111.1S ob<ot>f\ auas.
Representar os c.JJfcrcnlcs grauc; Jc ic:oniddade dt. lllllcl im.lgcm.
- Anal t'iar uma imagern rcladonandthlt.Oill cl fUIIC,tllllJlll'l.:ttmprc (I ipo
de mensagcm)
Ulili7ar a mcm(1r1.1 \ ISU.lll ,, ntcnlivil pat.l t.xprlss.u Lum nnugina-
<iln
Moo;lrar rt..JII/,Ir pl.lstic.lmcnh '1"1kJUL'r uJcia
interessante
t"llMll I'R \II \Ill \R ,,.. (.O'III lf)ll'; PR!X.EDIMF!'>ITALS IM AULA 105
1 iufws gem i s tin S'qiicuc:ia de apre11di:ngem tro I ongo rio eusino
No i tem dt! cducnc;nn sensnrinl c tstrutum.;iio da imagem, deveria ser
ubst.'n ada a scguinle lmjeluria at' lt>ngu du ensmn prima rio, no que se refere a
mcm<ri,l ' isl1c1l
1\.ll-mot 'isuall' rchmtl\ a do ambicnte.
- d.l l))l'fllOrlil \ isualc del rcll'll l iva na de formas.
- A pllc.:,l<;,,n d.1 nwmonil "i"ttill na tt.prt>st.ntac;ao de form as obscrvndas.
- due; 1,1105 l' \:Urrentcs c1rtistiCOS universais.
U111n St'tJiincin tic L'llsiuoltrfJIe,di: trgem
A Jc-;cnc,Jode umu sequencia dcensinn/npnmdizagemreferir-se-a a uniJ a-
de didiltica stnsoria l e estrutura<;flo da imagem: forma e ambicnte".
Ntl'L'i tll'llll'' wd11
[sltl lllllliiH.lt. podcria ser UE:'Sel1\ (.llviLia a p.utir da serie. Na smtesc dos
blotu'i do" conteuJus rcladunaJus cum os procedimento._, a-se:
- i\ memoria visual e a retenti\ a.
- A di,.tm(flu e a relc:u;ao entre formtlt.' inltlgcm.
0/ljl'l itos nfinllt ;,;._
Na estrul u r.,\.11 1 d,, im.1gcm, dcverillm scr ubscrvadas us objclivos
did,ltH;tlS
- Olh.1r .1tcnlamcntc o 0bjcto visualt.' rtter ns formas
- An.1lisnr n.o" objctos os elementos plasliws. passando do ni\'cl
<hll'Spt.uftCn pari! lembrar O'> tlUC o configuram.
- ficlmcnlP "' Jp mem<lria, urn clemento ou conjunto de
dcnwnhs cl partir dt? uma observnc;ao limitada no tempo (rclentiva)
- I ransfllrmar uma Jeterminadil rcalidade fazendo usu da
- Dominar n llnguagcm plcistica.
- IJcscobrir manifcsta<;6cs culturais, tanto populares como os fatos
art1sticus.
Ccmlclltftls C<IIICI'IIIttlts t' nlil11di11nis
- Concei luais
- Memtria visual c retentiva.
- Rt.prc<>tntat;.1o das formas obscn.1d.1s
- 0 ambit.>nl<. L' .1 artc.
0 mumlu cultuml c a hslico pnl\unu.
Alitudin.1is
l' rldispusit.."ln para observar u
- lnttnsst> p<' ln culturn.
Ccmllect/1/t'IIIOS
Q procetJimentO "mcmon.l \ ISUclJ" e Ill IIIlO uliJiLcldll 1\il l''iUlJCl, dcsdc as
primeiras series. I embrcmn., de que,, cri.m<,il Jt<;tnh,, "u tJlll' sa be das tnisas", e
0 fa7 de memoria. fsc;a facuJdadc e imllspcns,l\ d ll<l hora dl n.ali.tM a nbra
plaslica. Por meiu de prupu-.tas c put em ,,,1 ih1-SC ,, memO-
ria \isual Portanto, 1!\ercicio-. que deem -.upwlc a mcmt1ria silo ,1bsulutamente
neccssarios. diss.o, de\'c-c;e tl'r dnminin Jus rcrrJnwnlas l' ulensilios para
trabalhar, de\ c-se cunheccr a lingu.1gcm plrislllcl par.1 rC'nli.r.u tiUl'lJUad.unenlc o
que -.e pcnc;a ()ll <,c im.lgin.l, dcvt '>l' dc)llllrt.lr Cll'"Pli,Cl de H'Pfl'"l'lllcll,iill, l' e um
bom cxcrdcio de mcmc'Jri,l v<,ltu.IM dilt'l'l'llll'' uhr;h de .1 rlt.
ltlnncfmlc., de t'II Siiiii/11/II"L' IItfl:::rtgt'l/1
Sugct UllCI'> a lgllll'> piH cl ,, k.tn,.u ll'i ul>JI'I i \"(,... JH uposlus
- Sclcuonar csculher llll1c1 forma Ju,1mb1cnh.> (M\ ore) a rim de realiz;ar
uma obscn a<;ao.
- Analisar: .wali.,ar as tJUe ulodo.
- F.slabelcccr reli1<;6es: comprovar c15 mt'd 1das, propor<;ocs, relm;oes.
Ver c;e ha '>Jmctna ou n.lo.
- Comparar silua-la no lc\ ii i H.Iu em cunlc1 os eixos que a confi-
guram.
- Memurizar: relcr toduc; os ac;plctc1c; dt' cunfigura<_ao do objeln (arvure
e seu ambicnle)
Podcriam ser pmposlcl'> oulrus extrudoc;, la1s
- Dcpois de Jcsenhar o iHnbit>ntc> tnimclit:nmenlP, dcscnhnr t lln
cnlC.' imag1nann.
- I azcr u m c-.1 uJo, de l'lllli iH ,, ,i rvwtll\llll'll.lll!'fOI mod,, pur
mc1u tiC.' uma s111lcse