Trk Ktphanecilii 22, 2 (2008), 187-204

Bilimsel etik ve intihal

Scientic ethics and plagiarism
Nazan zen Uak*1ve Hatice Glen Birinci**2**

z Bu makalede bilimsel iletiim ve etik konular ele alnmakta ve bilimsel alanda grlen etik d davranlar incelenmektedir. zellikle intihal konusu zerinde durularak, intihalin ne olduu, trleri, yapl nedenleri, internetin intihal zerine etkisi ve nlenmesi konusunda yaplabilecekler irdelenmektedir. ntihalin nlenmesinde kullanlan yazlmlar tantlmaktadr. Sonu olarak eitimin nemi ve ktphanecinin rol zerinde durulmaktadr. Anahtar kelimeler: Bilimsel etik, ntihal.

Abstract This article studies scholarly communication, ethics and unethical behaviors, especially plagiarism. It denes genres of unethical behaviors, their reasons, inuence of internet and ways of prevention. It introduces software programs for prevention of plagiarism. Finally the importance of education and the role of librarians are underlined. Keywords: Scientic ethics, Plagiarism.

**

Do. Dr. Hacettepe niversitesi Edebiyat Fakltesi Bilgi ve Belge Ynetimi Blm. e-posta: ucak@hacettepe.edu.tr Uzman. Bilkent niversitesi Halil nalck Osmanl Aratrmalar Merkezi. e-posta: birinci@bilkent.edu.tr

188 Hakemli Yazlar / Refereed Articles

Nazan zen Uak ve Hatice Glen Birinci

Giri Bilimsel aratrmalarn doasnda sreklilik ve daha nce yaplan aratrmalardan haberdar olunmas gerei vardr. Her bilimsel aratrma daha nce yaplm aratrmalar zerine gelitirilir. Yaplan almalarn yayn iinde aktarmnda baz kurallara uyulmas, yararlanlan kaynaklarn yine belirli kurallara gre belirtilmesi esastr. Bilimsel aratrma yapma ve aratrma sonularn yayma aamasnda bilerek veya bilmeden yaplan hatalar aratrmann gvenilirliini zedeledii gibi ilgili bilim dalna da zarar vermektedir. Bilimsel iletiim srecinde genelde etik d olarak tanmlanan bu davranlar iine sahtecilik, intihal/armaclk, uydurmaclk ve yinelenen yayn yapma gibi istenmeyen uygulamalar girmektedir. Bu kavramlar iinde skca karlatmz intihal (plagiarism) sadece akademik evrelerin deil, sanat ve edebiyat dnyasnn da kar karya kald bir sorundur. Literatrde giderek zerinde daha ok durulan bilimsel etik ve intihal lkemizde yeterince irdelenmeyen bir konudur. Literatrmzde son yllarda mesleki etikle ilgili almalara nceki yllara oranla daha sk rastlanmasna ramen, intihal konusunda yaplan aratrmalarn says olduka yetersizdir. niversite ve Toplum (http://www.universite-toplum.org) dergisinde olduu gibi baz yaynlarda akademisyenlerin konuyla ilgili olarak gr bildiren ve duyarll artrmaya ynelik yazlarna rastlanmakla birlikte, dorudan intihal konusunu aratran almalarn says son derece azdr. Son yllarda renciler zerine yaplan aratrma (Uzun ve dierleri, 2007; Akbulut ve dierleri, 2007 ve Namlu ve Odaba, 2007) ve tarih biliminde intihalin anlatld bir aratrma (Birinci, 2006) konuyla ilgili nemli aratrmalardr.

Bilimsel iletiim ve bilimsel etik Bilimsel aratrmalar bilinmezi bilinir klmak, sorunlara zm retmek, sosyal ve kltrel unsurlar tanmlayp aklamak iin yaplr. Sonularnn toplum yararna kullanm ve almalarn devamll esastr. Bu nedenle aratrma sonularnn duyurulmas gerekir. letiim, bilimin temel unsurlarndan birisidir. lk bilimsel derginin yaymland 1665 ylndan bu yana, bilimsel iletiim artan bilim dallar ve bilgi kaynaklar; gelien bilgi teknolojisi ve aratrma olanaklaryla byk lde deiime uramtr. Bu sre iinde deimeyen en nemli unsur ise bilimsel yaynlarn gvenilirliinin nemidir. Bilimsel iletiim sreci iinde yer alan yazar, hakem, editr, yaync, ktphaneci ve okuyucunun bu srece ve denetime katks vardr.

Bilimsel etik ve intihal / Scientic ethics and plagiarism

189

Bilimsel bir yaynn etik adan iyi saylabilmesi iin yazm aamasnda kurallara uyulmas ve bilimsel deerlere bal kalnmas gerekmektedir. Bu srecin yazar, editr, hakem ve okuyucu boyutuna vurgu yapan Ouz (1999), yazarn aratrma ve sunum asndan sorumluluklarn belirtirken, editrn bu sre iinde iletiimin uygun, zamannda, ak, gvenilir ve tarafsz olarak srdrlmesindeki rolne deinmektedir. Hakem sorumluluunda tarafszlk, eldeki metnin yetkin hale getirilmesi; okuyucu boyutununda ise okuyucunun ilgi alanna giren konulardaki yazlar izlemek, incelemek ve yanllar bilimsel yayn ortamnda ortaya koymak, yani tepki vermek sorumluluunun bulunduu ifade edilmektedir (Ouz, 1999, s. 154-158). Trkiye Bilimler Akademisi Bilim Etii Komitesi (2002) bilimsel yaynlarn gvenilirlii ve bilimsel srecin ileyii konusunda son 20 ylda sknt ve kayglarn arttn belirtmektedir. Ayn komite hazrlad raporda bunun nedenlerini bilim insanlarnn arasndaki rekabete; yayn saysnn bilimsel baar lt olarak grlmesine ve aratrma saysndaki artla birlikte etik sorunlarn buna paralel olarak oalmasna balamaktadr. Raporda ayrca bilim insanlarnn sorumluluklarna da deinilmekte; gerekli mesleki standartlara sahip olmann, aratrma sresince drst ve ak olmann yan sra ayn konuda aratrma yapan kiilerin katklarn belirtmenin gerei vurgulanmaktadr (s.11-12). Aratrmaclarn ayn konuda daha nce yaplan aratrmalar grmezden gelmelerinin yan sra pek ok etik ihlali sz konusudur. Bilimsel etik konusunda grlen ihlaller eitli akademik ortamlarda dile getirilmekte ve nlenmesi konusunda almalar yaplmaktadr. Nitekim Michigan niversitesi tarafndan yaymlanan Plagiary adl hakemli ve elektronik bir dergi konuyla ilgili makaleler ve grleri akademik ortamda tartma yaratmak ve konuyla ilgilenenlere duyurmak asndan bir rnektir (www.plagiary.org). Konunun bilgilendirme ve eitim boyutu giderek nem kazanmaktadr. Bu konuda alnacak nlemlere gemeden nce bilimsel alanda etik ihlallerinin irdelenmesinde yarar vardr. TBTAK (2006), etik ihlallerini u ekilde listelemektedir; Uydurma (fabrication): Aratrmada bulunmayan verileri retmek, bunlar rapor etmek veya yaymlamak. arptma (falsication): Deiik sonu verebilecek ekilde aratrma materyalleri, cihazlar, ilemler ve aratrma kaytlarnda deiiklik yapmak veya sonular deitirmek. Arma (plagiarism): Bakalarnn metotlarn, verilerini, yazlarn ve ekillerini sahiplerine atf yapmadan kullanmak. Duplikasyon (duplication): Ayn aratrma sonularn birden fazla dergiye

190 Hakemli Yazlar / Refereed Articles

Nazan zen Uak ve Hatice Glen Birinci

yaym iin gndermek veya yaymlamak. Dilimleme (Least Publishable Units): Bir aratrmann sonularn, aratrmann btnln bozacak ekilde ve uygun olmayan biimde ayrarak ok sayda yayn yapmak. Destek belirtmeme: Desteklenerek yrtlen aratrmalarn sonularn ieren sunum ve yaynlarda destek veren kurum veya kurulu desteini belirtmemek. Yazar adlarnda deiiklik yapma: Aratrma ve makalede ortak aratrc ve yazarlarn yazl gr birlii olmadan, aratrmada aktif katks bulunanlarn isimlerini kartmak veya yazarlkla badamayacak katk nedeniyle yeni yazarlar eklemek veya yazar sralamasn deitirmek. Dier: Aratrma ve yayn etii ilkeleriyle badamayan dier davranlarda bulunmak. Bilimsel iletiimin en nemli yayn aralar olan bilimsel sreli yaylarda yayn etiine ne derece uyulduu konusunda eitli aratrmalar yaplmaktadr. Bu konuda Arda (2001) nn yapm olduu alma sonucunda etik kurallara uymayan durumlar 7 balk altnda toplanm ve karlalan durumlar yzdeleri ile belirtilmitir. Bu balklar ve yayn etiine uymayan durumlar u ekilde sralanabilir; bakalarna ait bilgi, rnek, vaka ya da verilerin izinsiz ve kaynakada gsterilmeden yaynlanmas (%20.6); bakalarna ait eserlerden kaynak verilmeden alnt yaplmas (%20.6); bir yaynn birden fazla dergide yaymlanmas (%19.6); yaynda emei gemeyenlerin adna yer verilmesi (%19.6); bir almann blmlere ayrlarak yaymlanmas (%9.5); ayn almann Trke ve yabanc bir dilde ayr ayr yaymlanmas (%8) ve dier bal altnda toplanan eitli durumlar (%4) olarak saptanmtr.

ntihal/Arma (Plagiarism) ntihal bakalarnn yazlarndan blmler, dizeler alp kendisininmi gibi gsterme veya bakalarnn konularn benimseyip deiik biimde anlatma olarak tanmlanmaktadr (TDK, 2007). Kansu (1994) intihali, bilimsel yanltma (scientic misconduct) bal altnda gruplad unsur iinde tanmlamaktadr. Kansuya gre bilimsel yanltma u unsurdan olumaktadr. 1. Bilimsel korsanlk (piracy): Baka aratrmalardaki verilerin aratrmacnn izni olmadan alnmas.

Bilimsel etik ve intihal / Scientic ethics and plagiarism

191

2. ntihal (plagiarism): Bakalarnn kir, yaz ve almalarn alarak, ald kiilere gereken ekilde atf yapmadan kendisinin gibi gstermek. 3. Saptrma (fabrication, desk-research, dry-lab): verilerin saptrlmas veya var olmayan bilgilerin/verilerin yokdan var edilmesidir (s.72). Bu gruplamalardan da anlalaca gibi bilimsel yanltma veya etik d davranlarn pek ok rnei vardr. ntihali dierlerinden ayran temel zellik bilimsel intihalin merkezinde atfn yer almasdr. Atf, temel ilevi; atf yapan ile atf yaplan belge arasnda bir ba kurmak olarak tanmlanmaktadr (Smith, 1981, s.84, aktaran Al ve Cotur, 2007, s.144). Neden atf yaplr sorusunun cevabn Gareld (1965, s.189) 15 ana balkta aklamaktadr. Bunlar: Aratrma konusu ile ilgili almalar yanstmak ve sayg gstermek; aratrma yntemi hakknda bilgi vermek; konuyla ilgili nceden yaplan almalarn okunmasn salamak; yazarn daha nce yapt ve/veya bakalar tarafndan nceden yaplan almalarn dzeltilmesini salamak; konuyla ilgili iddialar dorulamak veya daha nceki almalarn eletirisini yapmak; daha nceden yaplan yeterince bilinmeyen yaynlar ve yakn tarihte yaplacak yaynlar tantabilmek; bir dnce veya kavramla ilgili orijinal kayna tantabilmek; nceden ortaya atlm iddialar tartabilmek, eletirebilmek ve aratrmada kullanlan verinin doruluunu ve gerekliini kantlayabilmek olarak zetlenebilir. Ancak intihal sadece yararlanlan kaynaa atf yaplmamas olarak da alglanmamaldr. Nitekim Plagiarism.org intihalin kaynak gstererek ve kaynak gstermeyerek yapldn belirtmektedir ( Plagiarism, 2007). Ayn kaynaa gre kaynak gstermeden yaplan intihaller arasnda unlar yer almaktadr; Hayalet Yazar (The ghost writer): Bir baka kaynaktan kelime kelime tm bilgiyi almak. Mevcut Yaz (The potluck paper): Pek ok kaynaktan alarak kendine ait gibi gstermek. Zayf / Yetersiz Gizleme (Klk Deitirme Saklama) (The poor disguise): Paragraf iindeki anahtar kelimeleri deitirerek gizlemek. Kendinden Arma (The self-stealer): Kendisine ait nceki bir almadan aynen almak. Fotokopi (The Photocopy): Belli bir kaynaktan hi bir deiiklik yapmadan bir blm almak. Emek Tembellii (The Labor of Laziness): Orijinal alma iin aba sarfetmek yerine almann byk bir ksmn baka kaynaklardan alntlarla doldurmak.

192 Hakemli Yazlar / Refereed Articles

Nazan zen Uak ve Hatice Glen Birinci

Kaynak gstererek yaplan intihaller ise unlardr: Unutulan Dipnot (The forgotten footnote): Yazar adn vererek fakat tam knyeyi vermeyerek kaynan orijinaline ulalma ihtimalini ortadan kaldrmak. Yanl Bilgilendirme (The misinformer): Yanl knye vererek kaynan orijinaline ulalma ihtimalini ortadan kaldrmak. Fazla Mkemmel Alnt (The Too-Perfect Paraphrase): Yazarn bire bir alnt yapt kaynaa atf yapmas fakat trnak iareti koymay nemsememesi. Becerikli Atf Yapma (The Resourceful Citer): Yazarn tm kaynaklara atf yapmas, trnak iareti kullanmas fakat aratrmann hibir orijinal kir iermemesi. Mkemmel Su (The Perfect Crime): Yazarn baz yerlerde kaynaklara atf yapmas fakat yaznn kalan ksmlarndaki analizlerin kendine ait olduu krini yaratma dncesiyle baz kaynaklara atf vermemesi.

Etik d davranlarn nedenleri Etik d davranlar bireysel zelliklerden kaynaklanabilecei gibi, toplumun yaps, deerler ve ekonomik nedenlerden de kaynakalanabilir. Bu konuda farkl kesimlerde farkl nedenlerle etik d davranlar olduu bilinmekte, nedenler konusunda benzer aklamalar yaplmaktadr. TBAnn (2002) hazrlam olduu raporda bilimde etik d davranlarn nedenleri drt balk altnda toplanmaktadr. Bunlardan ilkini eitim eksiklii olarak tanmlayabiliriz. Bireylere akademik yaamlarnn ilk yllarnda bilimsel aratrma eitiminin ve disiplininin verilememesi bu tr davranlarn nedeni olabilmektedir. kinci etken bireysel zelliklerle aklanabilecek unsurlar iermektedir. Bireylerin bir an nce ykselme, n kazanma arzular ve hrslar nedeniyle uydurma ve arma yapmalar bu grup iinde deerlendirilmektedir. Bu tr davranlarn zellikle bilim kltr ve aratrma etii normlarnn yeterince yerlemedii toplumlarda gelime olana bulduu raporda ayrca belirtilmektedir. nc etken bilimde niceliin niteliin nne gemesi olarak tanmlanabilir. Fazla sayda yayn yapma ile bilimsel saygnln artaca yanlgs olarak aklanan bu durum zellikle son yllarda niversitelerde yayn saysnn akademik ykseltmelerde lt olmas ile ayn aratrmay paralar halinde farkl yerlerde yaymlamak gibi davranlarn artmasna neden olmaktadr. Son etken ise mali nedenler iinde gruplandrabileceimiz burs, proje veya sanayi desteini yitirme korkusuyla yaplan etik d davranlar kapsamaktadr (s.40-41).

Bilimsel etik ve intihal / Scientic ethics and plagiarism

193

Etik d davranlarn alkanlk haline gelmesinde renim hayatnda edinilen baz davranlarn etkisine dikkat eken aratrmalar vardr. Bu aratrmalara gre intihalin balangcnn kopya ekme alkanl olduu sylenebilir. Kopya ekme alkanlnn bugnn sorunu olmad, gemite de yaygn olarak grld bilinmektedir. Hamilton (2003, s.7), sosyolog William Bowersin 1960l yllarda yapt aratrmada 5000 rencinin yarsndan fazlasnn kopya ektiini belirtmekte ve bundan 40 yl sonra konuyla ilgili yaplan aratrmalarn bu saynn arttn gstermekte olduununa dikkat ekmektedir. Hamilton (2003) renciler arasnda kopya ekme orannn artmasnda iletiim teknolojisin etkisinin byk olduunu vurgularken, teknolojinin kopya ekmeyi kolaylatrd gibi, yakalanmasn da kolaylatrdn ifade etmektedir. Kopya ekme alkanl zerinde duran Saunder (1993) ise rencinin rencilik hayat boyunca kopya ekme davrann srdrd takdirde rencilik hayat sonrasnda da bu alkanln srdrmesinin beklenebileceini savunmaktadr. rencilikte kopya ekmenin nedenlerini derslerin zorluu, notlarn en nemli ey olmas, devlerin anlamsz veya zaman israf olarak grlmesi, kopyann, sistemin bir paras olarak dnlmesi, arkadalara kopya yoluyla yardmn bir fazilet olarak grlmesi, almaya vakit bulunamamas ekilde aklanmaktadr (Popyack ve dierleri, 2003). DeVoss ve Rosati (2002, s. 194) intihal yapma nedenlerini tanmlamann intihalin kendisini tanmlamak kadar karmak olduunu ifade ederek, renci zerindeki zaman basksnn nemli bir etken olduunu belirtmektedir. Whitaker (1993) rencilerin ok sayda kaynak kullanma ve atf vermenin yaznn temel amac olduunu kendi orijinal kirlerinin ikinci srada geldiini dndklerini belirtmekte ancak doru bir ekilde atf vermeyi bilmediklerini ifade etmektedir. rencilerin zellikle internetten eriilen bilgiyi eletirel olarak analiz etme becerisinden yoksun olmalar (Wood 2004, s.238) ve mali zorluklarn bilimsel hrszlkta nemli bir etken olduu (Kenny 2007, s. 15) vurgulanmaktadr. niversite hayatna yeni balayan rencilerin intihali kasten deil bunun bir yanl olduunu bilmeden yaptklarn, bu nedenle niversitenin ilk yllarnda intihale daha ok bavurulduunu ne sren Stubbings ve Brine (2003), intihal yapma nedenini nasl atf yaplacan bilmemek, alma becerilerinin zayf/gelimemi olmas, bilgi bulma becerilerinde eksiklik, kt zaman ynetimi, aratrmann anlalmasnda yetersizlik, mali zorluklar ve not basks olarak sralanmaktadr. Kopya konusunda benzer kirlere sahip olan Hamilton (2003, s.7) lisans eitiminin ilk yllarnda kopya ve intihal eilimin fazla olduunu, lisans eitiminin son ylna gelindiinde ise aratrma yapmann ve yazmann sevilip benimsendiini buna bal olarak da intihalin azaldn belirtmektedir. Ancak baz aratrmalar intihalin lisans st eitim srecinde de nemli bir sorun oldu-

194 Hakemli Yazlar / Refereed Articles

Nazan zen Uak ve Hatice Glen Birinci

unu ortaya koymaktadr. Pecorari (2003, s.317-345) lisans st tezleri zerinde yapm olduu aratrmasnda intihalin lisans st eitim srecinde de yaygn olarak yapld sonucuna ulamtr. Akbulut ve arkadalar (2007, s. 8) rencilerin akademik sahtekarla bavurma nedenlerini bireysel faktrler (zamanszlk, not kaygs, sosyal yaamn younluu), kurum politikalar (yetersiz cezalar, grmezden gelme), akran basks (arkadalar etkilemeye almak, kar cinse gsteri yapmak) olarak grup altnda toplamaktadr. ODTde renciler zerinde yaplan bir aratrmada rencilerin neden intihale bavurduklar aratrlm ve aratrma sonucunda rencilerin intihale bavurma nedenleri be balk altnda gruplandrlmtr (Uzun ve dierleri, 2007). Bunlar; Zaman darl Dersten gemenin mutlaka not almaya bal olmas rencilerin dev ve ders hakknda yetersiz bilgilendirilmeleri Dersin nemsenmemesi veya sevilmemesi ntihalin tam olarak neleri kapsadnn bilinmemesi olarak sralanmaktadr.

Aratrmalar rencilerin kes yaptr tr davranlar intihal olarak grmediini gstermektedir. rencilerin %77sinin farkl kaynaklardan kes yaptr yaparak ve kaynak gstermeyerek intihale bavurduunu, %30unun ise nternet zerindeki bilgiyi tek bir kaynaktan olduu gibi alarak ve kaynak gstermeden kullandklarn gstermektedir (Kenny, 2007, s.15). Bu durum karsnda ne gibi nlemler alnabilecei sorusu giderek daha ok sorulmaktadr. Hinchliffe (1998, s.4 aktaran Auer ve Krupar, 2003, s. 427). rencilerin intihal yapmasn engellemenin en kolay yolunun akademisyenlerin derslerde intihalin hem tanm hem de bu konudaki dnce ve yaptrmlar zerine konumas olduunu ne srmektedir. Ayrca akademisyenlerin teknolojik gelimeleri takip ederek, bilimsel hrszl tesbit eden yazlmlardan, veri tabanlarndan haberdar olmas ve eitimde bu servislerden faydalanmalar nerilmektedir (Popyack ve dierleri, 2003).

nternetin ntihale Etkisi nternet zerinden eriilebilir bilginin artmasyla intihal farkl bir boyuta tanmtr. nternette yer alan bilginin kamu mal olduu yargs intihali arttran bir dier nemli unsurdur. Benning (1998, aktaran; Akbulut ve dierleri, 2007, s. 3)

Bilimsel etik ve intihal / Scientic ethics and plagiarism

195

ise kelime ilemcilerin, elektronik kaynaklardan kes yaptr tr bilgi elde etmeyi kolaylatrdna ve bunun intihali arttrdna iaret etmektedir. Yaplan aratrmalar nternet zerinden eriilen bilginin artmasyla intihalin artmas arasnda doru bir orant olduunu gstermektedir (Akbulut ve dierleri, 2007, s. 2) ntihalin yaplmas internetle birlikte kolaylam olduu kabul edilse de unutulmamas gereken intihalin fark edilmesinin de yine internet sayesinde kolaylam olmasdr. Park(2003, s.482), nternet zerindeki bilginin eriilebilirliinin ve kullanlabilirliinin ift tara etkisinin olduunu, intihal yapmay kolaylatrd kadar bunun ortaya kmasn da kolaylatn ifade etmektedir. nternet zerinden gerekletirilen etik ihlalleri ayrca tanmlanmakta ve gruplandrlmaktadr. Akbulut ve arkadalar internet zerinden gerekletirilen bu etik d davranlar u be balk altnda toplanmaktadr (Akbulut ve dierleri, 2007, s.6): Hilekrlk (baka aratrmaclarn akademik almalarnn internet zerinden sabote edilmesi; yazya katks olmayanlarn adnn yazar olarak eklenmesi; kasten yanl atf verilmesi; bakalarnn aratrmalarnn sahiplenilmesi) ntihal (nternetteki bir almann tamamnn veya nemli ksmlarnn yazar ad belirtilmeden kullanlmas; internetten bulunan pek ok kaynan atf vermeden birletirilerek kullanlmas; internet zerindeki bir aratrmann aratrmaclarn izinleri olmadan alnmas, kullanlmas) arptma (nternetteki bilimsel bilgilerin kiisel yorumlarla maniple edilmesi; atf yaparken kaynan ieriinin deitirilmesi ve bunun yazarn kirleriyle ilikilendirilmesi) Kurallara uymama (ayn yaznn birden ok yerde kullanlmas; internetten kabul edilemez boyutta alnt yaplmas) Resmi olmayan yardm (nternet zerinden yaz satn alnmas ya da kiralanmas; bireysel yazlarn forumlar, sohbet odalar, bolglar yada gruplar yardmyla hazrlanmas; bakalarnn yerine yazlarn hazrlanmas) nternetin yaygn kullanm ve salad olanaklarla birlikte intihal konusunda nlem almann giderek daha ok konuulur bir konu haline geldii grlmektedir.

ntihalin nlenmesi iin Alnan nlemler Dnyada bilimsel hrszl nlemeye ynelik olarak eitli nlemler alnmaktadr. Bu amala 2007 ylnda inde Bilim ve Ahlak Komitesi kurulmutur.

196 Hakemli Yazlar / Refereed Articles

Nazan zen Uak ve Hatice Glen Birinci

Pakistanda ise intihal suu ileyen akademisyenleri yeterince cezalandrmayan niversitelerin para yardm kesilmektedir (Mnir, 2007). ABDde niversiteye giren her renciye davran szlemesi (code of conduct) denen ve iinde intihali de ieren niversitede uyulmas gereken etik kurallarla ilgili bir szleme imzalatlmaktadr (Cemal, 2004). ABDde bilimsel hrszl nlemeye ynelik olarak Virginia niversitesinde zel bir birim oluturulmutur. Etik d davranlarn, zellikle de intihalin nlenmesi amacyla kurulan bu birimin bana getirilen zik profesr Louis Bloomeld tarafndan gelitirilen bir program (WCopyFind) ile phelenilen metinler bilgisayara aktarlarak mevcut bilgi kaynaklarndan ne oranda nasl alnt yaptklar karlatrlabilmekte ve kopya metin tespit edilebilmektedir. lkemizde ise TBTAK, bilimsel alanda sahtekarln tanmlanmas ve nlenmesine ynelik bir dizi alma yrtmektedir. TBTAK bnyesinde kurulan Aratrma ve Yayn Etii Kurulu bu oluumlara rnektir. Ayrca TBA tarafndan 2006 ylnda Bilim Etii Kurulu oluturulmutur. TBA Bilim Etii Kurulu 1 Aralk 2001 tarihinde yaplan toplantda konuyla ilgili 6 temel ilkeyi benimseyerek kamuoyuna duyurmutur. Bu ilkeler bilimsel verilerin geree uygunluu; bilimsel aratrmann evre ve insanlara zarar vermemesi gerei; bilim insanlarnn topluma kar sorumluluklar; aratrmaya katk veren kiilerin aratrmada adlarnn yer almas; kaynak gstermede, alnt yapmada kurallara uyulmas; eitimde ve akademik etkinliklerde etik kurallara bal kalnmas eklinde zetlenebilir (TBA, 2001). Bu yaptrmlar intihalin btnyle nlenmesini salayamasa da, rencilerin ve aratrmaclarn konuyla ilgili duyarllklarnn artrlmas, deerlerin olumas ve denetim konusunda farkndalk yaratlmas asndan nemlidir. Ancak intihalin nlenebilmesi iin yaplmasnda etken olan nedenlerin de anlalmasnda yarar vardr. Nitekim bilimsel alanda etik d yaklamlar tanmlanrken bunlarn nlenmesine ynelik grlere de yer verilmektedir. Aratrmaclarn konuyla ilgili eitim yetersizlikleri; deerlerde grlen deiiklikler; ykselme kriterleri ve bunlarn aratrmaclar zerinde yaratt basklar dikkate alndnda etik d davranlarn nlenmesinde yaplmas gerekenler daha iyi anlalmaktadr. Bilimsel sahtekarln nlenmesinde temel yaklamn nemli olduunu vurgulayan Kansu (ty) bunlar aratrmaclarn eitim ve retimi; aratrmaclar zerindeki basklarn azaltlmas; mali basklarn azaltlmas olarak sralamaktadr. Bu yazda zellikle intihalin nlenmesi konusunda var olan uygulamalar dikkate alnarak iin hukuki boyutuna, eitim boyutuna ve teknik boyutuna yer verilmitir.

Bilimsel etik ve intihal / Scientic ethics and plagiarism

197

Hukuki Boyutu Etik d davranlarn ve intihalin nlenmesinde lkeler yasal yaptrmlar uygulamaktadrlar. Bu yaptrmlarn toplum koullarna ve gelien iletiim teknolojisine bal olarak sk sk gzden geirilerek yenilenmesi karlalan sorunlarn zm asndan nemlidir. TBMM Adalet Komisyonu tarafndan Meclise sunulan temel ceza mevzuatna uyum ngren yasa tasarsn 07.11.2007 tarihinde benimsenmitir. 2004 ylnda hazrlanan 170 yasa maddesi zerinde deiiklik geriren tasar, 651 maddeden olumaktadr. Yasann kir ve sanat eserleri ile ilgili yeniliklerine gre bakasna ait esere kendi eseri olarak ad koyan kii 6 aydan 2 yla kadar hapis veya adli para cezasna mahkm edilir. Bu suu, datarak veya yaymlayarak ileyenlere de verilecek hapis cezasnn st snr 5 yldr. Ayn yasaya gre bir eserden kaynak gstermeksizin alnt yapanlara, 6 aydan 2 yla kadar hapis cezas verilir. Hak sahibi kiilerin izni olmakszn, alenilememi bir eserin ierii hakknda kamuya aklamada bulunan kii 6 aya kadar hapis cezasna arptrlr. Bir eserle ilgili olarak yetersiz, yanl veya aldatc nitelikte kaynak gsteren kiiler de 6 ay kadar hapisle cezalandrlr (Temel Ceza Kanunu, 2004): Ayrca Trkiyede akademik boyuttaki bilimsel hrszla ynelik olarak Bir bakasnn bilimsel eserinin veya almasnn tmn veya bir ksmn kaynak belirtmeden kendi eseri gibi gstermek retim yeleri Disiplin Ynetmeliinin 11/a-3 maddesi kapsamnda niversiteden uzaklatrlma nedeni olarak belirtilmektedir (Yksekretim, 1982).

Eitim Boyutu Bilimsel almalarda bir ok etik d uygulamann eitim eksikliinden kaynakland bilinmektedir. Bu durum yaplan yanln, yanl olduunun bilinmemesi nedeniyle tekrarlanmasna neden olmaktadr. Bu nedenle iin eitim boyutu giderek daha n plana kmaktadr. ntihalin balang aamasnn rencilik yllar olduu dnldnde bu eitimin rencilik yllarnda verilmesinin gerei daha iyi anlalmaktadr. Kansu (t.y.) bu konuda verilecek eitimin prensiplerini u ekilde gruplandrmaktadr. 1. Eitim kurumlarnn mezuniyet ncesi ve sonras dnemlerde rencilere etik kurallar retmesi, aratrma becerisi kazandrmas, bu amala aratrma yntemleri, veri toplama teknikleri, verilerin analizi ve yorumu, yayn yapma konusunda bilgilendirmesi; 2. Aratrmaclarn yeterli danmanlk alabilmesinin salanmas;

198 Hakemli Yazlar / Refereed Articles

Nazan zen Uak ve Hatice Glen Birinci

3. Aratrma verilerinin incelemeye hazr, dzenli ve eksizsiz tutulmasnn retilmesi; 4. Veri analizleri ve istatistiksel hesaplar konusunda danmanlk verilmesi, istatistik konusunda eitim verilmesi; 5. Yayn ncesi denetimin salanmas, atarn kontrol; 6. Aratrma verilerinin baka aratrmaclar tarafndan kolaylkla tekrarna ve denetimine olanak verecek ekilde sunulmas konularnda gerekli bilgi ve beceriler kazandrlmaldr. Sadece niversite eitimi aamasnda deil, eitimin her aamasnda renciye aratrma becerisi kazandrlrken aratrma sreci ve uyulmas gerekli kurallarn retilmesi gerekmektedir. Bu eitim ne kadar erken yata verilmeye balanrsa bu davranlarn alkanlk haline gelmesi o kadar kolay olacaktr. Derslerde bu konunun ele alnp verilen devlerin deerlendirilmesinde gerekli denetimin yaplmas ve rencinin sadece ierikle ilgili olarak deil, alntlar konusunda da geri bildirim alabilmesi davranlarn pekimesini kolaylatracaktr. Ktphanelerin dzenleyecei bilgi okuryazarl programlar bu adan nemlidir. Bu programlarda bilgiyi deerlendirme, sentezleme ve sunmann renilmesinin yan sra etik d davranlar ve bunlara kar uygulanan yaptrmlarn da ele alnmas konuyla ilgili duyarll artracaktr.

Teknik buyutu: yazlmlar nternet zerinden intihalin ortaya karlmas konusunda pek ok web sitesinden bilgi bulunabilecei gibi, nlenmesi amacyla hazrlanm yazlmlar da vardr. Bunlar u ekilde sralamak mmkndr. ArticleChecker: www.articlechecker.com CopyCatch: www.copycatchgold.com CopyCatch Gold http://copycatch.freeserve.co.uk CatchItFirst: http://www.catchitrst.com CodeMatch (incorporated in CodeSuite): www.ZeidmanConsulting.com CodeSuite.htm Copyscape: www.copyscape.com EVE Essay Verication Engine http://canexus.com/eve/ Glatt Plagiarism Sevices http://www.plagiarism.com Learning Center http://www.plagiarism.org iThenticate: http://www.ithenticate.comJplag: www.jplag.de MyDropBox: www.mydropbox.com

Bilimsel etik ve intihal / Scientic ethics and plagiarism

199

Plagiarism.com: www.plagiarism.com TurnItIn: www.turnitin.com WCopyFind: http://plagiarism.phsy.virginia.edu Word CHECK http://wordchecksystem.com Bu yazlmlar iinde en fazla tannanlar WCopyFind ve Turnitindir. WcopyFind 2002 ylnda Virginia niversitesi tarafndan gelitirilmi bir yazlmdr. En son versiyonu 2004 ylna aittir. Sistem word ve html dosyalarn tarayabilme, eer urller belirtilmi ise bu bilgiler internetten dolayl olarak izlenebilmektedir. Basit bir arayze sahip olan sistem cretsizdir, sayfasndan indirilebilmektedir (http://plagiarism.phsy.virginia.edu). Turnitin ise web tabanl ve cretli bir programdr. Genelde niversite ktphaneleri bu programa abone olduktan sonra akademisyenlerin hizmetine sunulmaktadr. Turnitin, 50den fazla lkede kullanlmakta, 5 milyardan fazla sayfa, binlerce kitap ve makaleyi tarayabilmektedir. Bu zelliklerinden tr Turnitin 1996 ylndan beri sisteme aktarlan renci devleriyle intihalin saptanmas konusunda en fazla kullanlan programlardan birisidir. Turnitinin kullanm birka aamadan olumaktadr. ncelikle kullanacak kiinin sisteme kaydolmas ve bir kullanc proli oluturmas gerekmektedir. Kullanacak kii bir akademisyense dersin kodunu kullanarak bir snf aabilmekte ve renci devlerini buraya aktarabilmektedir. Turnitin veri tabanna aktarlan bu yazlar veri tabanndaki 5 milyardan fazla sayfa, binlerce kitap, makale ve renci devleriyle eletirerek sonucu bir rapor halinde kullancya sunulmaktadr (ekil 1). Karlatrma mantna dayanan bu yazlmlar dikkate alnarak lkemizde de benzer almalar yaplmaktadr. Dokuz Eyll niversitesi Bilgisayar Mhendislii Blmnde yksek lisans tezi olarak hazrlanan DIFFER, var olan sistemler esas alnarak gelitirilmi benzer bir yazlmdr (Sara, 2007).

200 Hakemli Yazlar / Refereed Articles

Nazan zen Uak ve Hatice Glen Birinci

(ekil 1). Sonu Raporu*

*(http://www.ipfw.edu/celt/assets/images/StevesImages/turnitin.jpg)

Ktphanecinin Rol Ktphanecilerin rolleri deien bilgi ortamlarnn da etkisiyle daha ok eitime arlk verecek ekilde yeniden yaplanmaktadr. Bilimsel etik, etik d davranlar ve intihal konusunda verilecek eitimin kimler tarafndan nasl dzenlenmesi gerektii dnldnde ktphanecilerin bu konuda stlenmeleri gereken sorumluluk daha iyi anlalmaktadr. Auer ve Krupar (2001, s. 424-429), ktphanecilerin kampus snrlaryla izil-

Bilimsel etik ve intihal / Scientic ethics and plagiarism

201

mi olan rollerinin giderek deitiini, rencilerin bilgiye eriim ve kullanmnda etik kurallara uyabilmeleri iin ktphanecilerin var olan sorumluluklar iine bu konuyla ilgili bilgilendirme faaliyetlerini de dahil etmeleri gerektiini vurgulamaktadr. niversite ktphanecilerinin bilgi okuryazarl konusunda fakltelerle ortak bir alma iine girerek eitimci rol stlenmesi, renci merkezli eitim yaklam erevesinde yeni frsatlarn yaratlmas, yeni renciler iin seminerler dzenlenmesi, fakltelerin rencilerin yapt intihal konusunda bilgilendirilmesi, kullanclarn var olan yazlmlardan ve web sitelerinden haberdar edilmesi, veri tabanlarnn etik kullanm konusunda kullanclar bilgilendirmesi gerekmektedir. Bu bilgilendirmenin yaplabilmesi iin ncelikle ktphanecilerin konuyla ilgilenmeleri ve kendilerini bu konuda eitmeleri gerekmektedir. rencilerin bilgiyi yasal ve etik bir biimde kullanmalar iin rehberlie ihtiyalarnn olduu aktr. Bu konuda ktphanecilerin rencileri intihal, bibliyograk yazlmlar ve atf verme; akademisyenleri ise intihalin ortaya karlmas iin kullanlan veri tabanlarndan, yazlmlardan ve web sitelerinden haberdar etmeleri gerekmektedir. Stubbings ve Brine (2003) rencilere verilecek eitim seminerleri ile konuyla ilgili standartlarn retilmesinin intihalin nlenmesi konusunda nemli bir adm olduuna iaret etmektedirler. Ayrca literatrde aklamal bibliyografyalarn renciler iin kaynaklara aina olmada nemli olduu ifade edilmektedir (Shciller, 2005, s.1062). Ktphanecilerin intihal konusunda stlenmeleri gereken rol kaynaklarn tantm, yayn tarama, yaz hazrlama, atf verme, derslerin yaplandrlmas, intihal ve intihalin saptanmasna ilikin yazlmlarn tantm olarak 6 balkta toplayan Wood (2004, s. 240) bu konuda verilecek eitimin ok ynllne dikkat ekmektedir. Ktphanecilerin hazrladklar kullanc eitimi programlar genelde kaynaklarn tantm, yayn tarama ve rapor hazrlama gibi konular iermektedir. Bu konular iine bilimsel etik, mlkiyet haklar, atf verme ve intihal konularn dahil etmek, kullanclarn bu konuda bilgilendirilmesi ve bilmeden yaplan hatalarn nne geilmesi asndan nemlidir.

Kaynaka Akbulut, Y., enda, S., Birinci, G., Kler, K., ahin, M.C., ve Odaba, H.F. (2007). Exploring te types and reasons of internet-trigged academic dihonesty among Turkish undergraduate students: development of internet-trigged academic dihonesty scale (ITADS). Computers and Education, 1-11. 1 Kasm 2007 tarihinde Science Direct veri tabanndan eriildi.

202 Hakemli Yazlar / Refereed Articles

Nazan zen Uak ve Hatice Glen Birinci

Al, U ve Cotur, R. (2007). Trk Psikoloji Dergisinin Bibliyometrik Proli. Trk Ktphanecilii, 21, (2), 142-163. 15 Kasm 2007 tarihinde http://www. kutuphaneci.org.tr/web/node.php?action=6&type=6&target=contentShow&i d=2143&node_id=412 adresinden eriildi. Arda, B. (2001). Bilimsel bilgi retiminde yayn etii. 2001 Ulusal Tbbi Etik Kongresinde sunulan bildiri. 1 Kasm 2007 tarihinde atlas.cc.itu.edu.tr/ ~goksel/dersler/etik/barda.pdf adresinden eriildi. Birinci, A. (2006). Tarihilikte meslek ahlak veya ahlakszln tarihilii meselesi. Muhafazakr Dnce, 7, 77-108. Cemal, H. (2004, 11 Eyll)). ntihal. Milliyet. 15 Kasm 2007 tarihinde http:// www.milliyet.com.tr/2004/09/11/yazar/cemal.html adresinden eriildi. DeVoss, D. ve Rosati, A. (2002). It wasnt me, was it? Plagiarism and the web. Computers and Composition, 2002, 19, 191-2003. 1 Kasm 2007 tarihinde Science Direct veri tabanndan eriildi. Gareld, E. (1965). Can citation indexing be automated? in Statistical Association Methods for Mechanized Documentation, Symposium Proceedings pp. 189-192. Eds. Mary Elizabeth Stevens, Vincent E. Giuliano, Laurence B. Heilprin Washington: National Bureau of Standards. 5 Nisan 2007 tarihinde http://www.gareld.library.upenn.edu/essays/ V1p084y1962- 73.pdf adresinden eriildi. Hinchliffe, L. (1998). Cut and paste plagiarism:preventing, detecting, and tracking online plagiarism. 5 Aralk 2000 tarihinde http://alexia.lis.uiuc.edu/ %7Ejanicke/plagiary.htm adresinden eriildi. Hamilton, D. (2003). Plagiarism: librarians help provide new solutions to an old problem. Searcher, 11 (4), 26-28. 1 Kasm 2007 tarihinde Wilson Select Plus veri tabanndan eriildi. Kansu, E. (1994) Dnyada ve Trkiyede Bilim, Etik ve niversite iinde (s.7175). TBA,Bilimsel Toplant Serileri 1, Ankara: TBA. Kenny, D. (2006). Student plagiarism and professional practice. Nurse Education Today, 27, 14-18. 1 Kasm 2007 tarihinde Science Direct veri tabanndan eriildi. Mnir, M. (2007, 25 Ekim). Sekiz soru cevapla intihalin karnesi. Milliyet. 15 Kasm 2007 tarihinde http://www.milliyet.com/2007/10/25/yazar/munir.html adresinden eriildi. Namlu, A. G. ve Odaba, H. F. (2007). Unethical computer using behaviour scale: a study of reability and validity on urkish university student. Computers and Education, 48, 205-215. 1 Kasm 2007 tarihinde Science Direct veri tabanndan eriildi. Ouz, N. Y. (1999). Bilimsel yayn etii. Klinik Psikiyatri, 2, 153-159.

Bilimsel etik ve intihal / Scientic ethics and plagiarism

203

Park, C. (2003). In other (peoples) words: plagiarism by university students literature and lessons. Assesment and Evaluation in Higher Education 28 (5), 471-488. Pecorari, D. (2003). Good and original: plagiarism and patchwriting in academic second- language writing. Joruanl of Second Language Writing, 12, 317-345. 1 Kasm 2007 tarihinde Science Direct veri tabanndan eriildi. Plagiarism.org. (2007) Types of plagiarism. 15 Kasm 2007 tarihinde http://www. plagiarism.org/learning_center/types_of_plagiarism.html adresinden eriildi. Sara, .F. (2007). Differ-a plagiarism detection system. Yaymlanmam yksek lisans tezi, Dokuz Eyll niversitesi, zmir. 06.03.2008 tarihinde http://www. cs.deu.edu.tr/seniorprojects/DIFFER.pdf adresinden eriildi. Saunders, E.J. (1993). Confronting academic dishonesty, Journal of Social Work Education, 29, (2), pp. 224230. 15 Kasm tarihinde Science Direct veri tabanndan eriildi. Schiller, M. R. (2005). E-cheating: electronic plagiarism. Journal of the Academic Dietetic Association, 105, (7), 1058-1062. Kasm 2007 tarihinde Science Direct veri tabanndan eriildi. Smith, L.C. (1981). Citation analysis. Library Trends, 30, 83-106. Stubbings, R. ve Brine, A. (2003). Plagiarism and the role of the library. 1 Kasm 2007 tarihinde http://www.cilip.org.uk/publications/updatemagazine/archive/ archive2003/december/update0312c.htm adresinden erilidi. Temel Ceza Kanunu, T.C. Resmi Gazete (25611, 12 Ekim 2004). TBA (2001). Bilimsel aratrmalarda etik ve sorunlar. 1 Aralk 2007 tarihinde http://www.tuba.gov.tr/duyurugoster.php?yil=01&duyuru=3 adresinden eriildi. TBTAK (2006). Bilimsel dergilere gnderilen makalelerde dikkat edilmesi gereken noktalar. 1 Kasm 2007 tarihinde http://journals.tubitak.gov.tr/genel/ brosur.pdf adresinden eriildi. Trkiye Bilimler Akademisi Bilim Etii Komitesi (2002). Bilimsel aratrmada etik ve sorunlar. Ankara, Ttkiye Bilimler Akademisi Yaynlar. Uzun, E., Karaku, T., Kurun, E. ve Karaaslan, H. (31 Ocak-2 ubat 2007). renci gzyle arma (intihal): neden ve zm nerileri. Akademik Biliim 07 Ktahyada sunulan bildiri. 1 Kasm 2007 tarihinde http://ab.org. tr/ab07/bildiri/174.doc adresinden eriildi. Wood, G. (2004). Academic original sin: plagiarism, the internet, and librarins. Journal of Academic Librarianship, 30 (3), 237-242. 1 Kasm 2007 tarihinde Wilson Select Plus veri tabanndan eriildi. Yksekretim Kurumlar Ynetici, retim Eleman ve Memurlar Disiplin Ynetmelii, T.C. Resmi Gazete (17789, 21 Austos, 1982).

204 Hakemli Yazlar / Refereed Articles

Nazan zen Uak ve Hatice Glen Birinci

Summary Reliability of the scientic study is very much related to what extent that the regulations are followed during research and publication. Authors, referees, editors, publishers, librarians, and readers are the contributing elements to the process and control of scholarly communication. Increasing concerns about this subject is paralleled by the increase in unethical behaviors. Non-ethical behavior in the scientic area includes infraction fabrication, falsication, plagiarism, duplication, least publishable units, neglecting support and misusing credit. Plagiarism may occur both as sources not cited and sources cited. Reasons of plagiarism can be lack of education, individual characteristics, quantity than quality in science, deformation of merit, competition and nancial issues. It is understood that the origin of unethical behavior is the attitudes obtained during education life. Recent studies reveal that the rst phase of plagiarism is cheating. It is obvious that the development of communication technologies affect the increasing rate of cheating. Plagiarism gains another dimension due to increasing access of information from the internet. The prejudice that the information gathered from the internet is public property and word processing programs which make it easier to cut and paste information from electronic sources are factors that boost plagiarism. Internet makes it easier to plagiarize, but it also makes it to be discovered. There is commercial and non-commercial softwares designed for this purpose, like TurnItIn, WCopyFind, and Word CHECK. Legal sanctions are being rearranged depending on the changing circumstances to prevent plagiarism. The importance of the educational aspects of this issue is growing. In the changing information environment librarians, especially university librarians must take responsibility take an educational role and guide legal and ethical information usage with a student-centered approach. This guidance includes introduction to sources, research, presentation, how to make citations, the construction of courses, plagiarism, and the determination of plagiarism.