Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 23 / 2010

Arnavut ve Srp Savlar Balamnda Kosovann Sahiplii Sorunu

Territorial Dispute of Kosovo Under The Albanian and The Serb Arguments
Halis AYHAN*

ZET Balkanlarn ve Kosovann temel sorunu snrlarn milliyetler ilkesine gre izilmemi olmasdr. Bu nedenden dolay Kosova bir asrdr Avrupann en sorunlu blgelerinden birisi olmutur. Arnavutlar etnik, dilsel ve dinsel farkllklar nedeniyle, Srplar ile doku uyumazl yaamaktadr. Bu doku uyumazl pek ok sorunu zmszletirmektedir. Kosovann ele geirilmesi mcadelesi Arnavut-Srp mcadelesinin eksenini oluturmakta, hakimiyet ve toprak konusu birok sorunlar bnyesinde barndrmaktadr. Arnavutlarn ve Srplarn Kosova zerindeki savlar esas olarak hem ortak hususlara hem de kendilerini gl hissettikleri alanlara ilikindir. Ortak noktalara ilikin dayanaklar temelde; tarih hak, vatan ve igal zerine kuruludur. Tarih hak konusunda sorun, blgeye ilk gelme zerinde younlamaktadr. Arnavutlar atalar lirlerden dolay blgeye Srplardan daha nce geldiklerini, Srplar ise tersi bir savla blgenin kendilerinin olduunu belirtirler. Tarih hak kavram lke kazanm asndan uluslararas ilikiler ve uluslararas hukukta muteber deildir. Her iki taraf tezat bir ekilde Kosovay vatan olarak grmektedirler. Kosovada kesintisiz yaam ve halen ounluk olarak yayor olmalar; blgeye ilk gelen olmalar; Prizren Birlii gibi Arnavut uluslamasnda katks byk olan nemli tarih deerlerin burada olumas; Kosova Cumhuriyetini kurmu olmalar gibi etkenler Arnavutlarda bu duyguyu glendirmitir. Kosova Srplar iin de vatandr. Slobodan Miloseviin 1989da z bir ekilde ifade ettii gibi, Kosova, Srp milletinin sonsuza dek kalbinde scakln hissedecei akdr. Arnavutlara gre Srplar 1912de Kosovay askeri olarak igal ederken; Srplar ise yerleme politikas, yksek doum oran, Srplarn g ettirilmesi gibi yollarla Kosovann Arnavutlatrlarak igal edildiini belirtmektedirler. Taraflarn gnmzde g noktalar da mevcuttur. Nfus, Arnavutlarn en bariz stnl olup demografik hakimiyet tm savlarnn temeli niteliindedir. Srplarn g noktalar, bata lkesel btnlk olmak zere, devlet egemenlii, snrlarn deimezlii, iilerine karmama gibi birtakm uluslararas hukuk ilkeleri ile 1244 sayl Birlemi Milletler (BM) Gvenlik Konseyi karar gibi uluslararas hukuk belgeleridir. Kosova 17 ubat 2008de bamsz olmutur. Ancak bamszln iddetle karsnda olanlarn varl/engellemeleri nedeniyle Kosova sorunu hl srmektedir. almada Arnavutlarn ve Srplarn gznde Kosovann ne derece nemli bir toprak paras olduu ortaya konmaya allm, taraflarn savlar belirlenerek sorunun tehisine ynelik bir k tutulmutur. Anahtar Kelimeler: Kosova, Kosova Sorunu, Arnavut, Arnavutluk, Srp, Srbistan, Balkanlar. almann Tr: Aratrma ABSTRACT The Balkans has been one of the regions with the highest risk of conflict since the last century and in the post-Cold War era. The inevitable coexistence of quantitatively small, various, and heterogeneous peoples in this geography establishes the basis for conflicts. It can be assumed that the conflicts between peoples are the result of boundaries neglecting the nationality principle, and in turn such conflicts contributed to division of the Balkans into small states. For this reason, fragmentation and the emergence of small states in a region is called Balkanization in international relations. Kosovo is a typical example of Balkanization. The root of the problem is that the principle of nationality was not taken into account when the borders of Kosovo were drawn. In other words, the borders are drawn in accordance with considerations of power politics rather than idealpolitics. For this reason, Kosovo has been one of the most problematic regions in the world for almost a century since the Serbian occupation of Kosovo in 1912, but especially since the Kosovos independence process started after the Cold War. What makes Kosovo a problem is its current ethnic make-up and legal status. When the process of disintegration of began in the 1980s, it proved very difficult to convince Kosovar Albanians to maintain Kosovos status as a province of Serbia. Since then ethnic, linguistic and religious differences between Kosovar Albanians and the Serbs have complicated the Kosovo issue. The problems of whether Kosovo has a right to self-determination (including the problem of whether the constitution of former Yugoslavia provided Kosovo with the right to independence), or whether it is a part of Serbia (or former Yugoslavia) represent (and represented) the legal dimensions of the issue. Even though the main aspect of AlbanianSerbian conflict converges upon the struggle for the possession of Kosovo, sovereignty of Kosovo and other territorial issues contains several other problems within. In sum, Kosovo issue is further complicated by several factors: a) Kosovos borders were demarcated several times during the Ottoman rule, finally fixed in 1945. b) It has a mixed population of two millions, overwhelming majority are Albanians but consisting of Serbs, Turks, Bosnians, Ashkalies and Goranies. c) It is located astride a
*

Ar. Gr., Krkkale niversitesi

Arnavut ve Srp Savlar Balamnda Kosovann Sahiplii Sorunu major transit root in the Balkans. d) As in the example of Turkish minority, ethnic minorities in Kosovo experience difficulties in effectively exercising their constitutional rights. The Albanian and Serbian claims to Kosovo territory are based mainly on the concept of historical rights, which emphasizes the argument of first arrival to the region. This issue of first arrival is more complicated than it looks at first, and it is almost impossible to resolve, because the parties reject the counter arguments. But the historical analysis can help resolving these conflicting claims. Concerning the question of who arrived at Kosovo first? Albanians claim that Illyrians who are the ancestors of Albanians came to the region before the Serbians, meanwhile the Serbians claim that they belong to the region. Serbians are the first to arrive at the Balkans among the Slavic people in 5th and 6th centuries, but it took until 12th century for them to spread into Kosovo region. The historical right argument is not valid in international law. However, if a community who claims certain right over a territory and continues its settlement in that region, the members of that community can put this argument forward to establish traditional rights, which are implicitly accepted by the international community. It can be argued that this might be the situation for the Kosovars. The both parties view Kosovo as their fatherland. They accuse each other of coming to the region afterwards and occupying Kosovo. For Albanians, the Serbians occupied Kosovo in 1912, while for Serbians, Kosovo is Albanianized through forced migration of Serbians out of Kosovo. There are points where the parties have strong points. The structure of population shows that the Kosovar Albanians are the majority in the region and the Albanian population is steadily increasing. On the other hand the Serbs have strong arguments based on the principles of international law, such as territorial integrity, state sovereignty, non-intervention in domestic affairs. Besides these general principles, the UN Security Council Resolution 1244 recognizes Kosovo as part of Yugoslavia, therefore Serbia. But the Kosovar Albanians have always rejected Serbian interpretation of Resolution 1244, claiming that Kosovo was part of Federal Republic of Yugoslavia, not the republic of Serbia. With the independence of Kosovo on February 17, 2008 (which was supported by the United States, majority of the European Union member states, Albania and Turkey), the UN, although it encouraged a change in the status of Kosovo following NATO intervention in Kosovo in 1999) despite its contradiction with the principle of territorial sovereignty, remained on the sidelines because of the Russian opposition and veto. Russia is the second country which opposes the Kosovos independence after Serbia. Despite the declaration of independence, Kosovo problem remains unsolved. Several proposals towards a possible solution can be put forward: a) A focus on today rather than history is needed. b) For a peaceful coexistence of peoples they need to stop viewing each other as the other. c) The parties need to give up on their so called historical rights, claims to historical fatherland, and they should stop accusing each other of being occupiers, and need to start viewing Kosovo as their common and shared homeland. d) Kosovar Serbs and Albanians should stop seeking Serbian or Albanian intervention in the affairs of Kosovo, especially in matters concerning inter community relations. e) Democratization appears to be the only way to overcome differences between peoples of Kosovo and to create conditions for peaceful coexistence. f) Economic development and the resultant increase in the level of prosperity will also help improving inter community relations. This article identifies the historical significance of the territory of Kosovo in the eyes of Kosovar Albanians and Serbs and summarizes the claims for both parties. After the diagnosis of the problem, several tentative proposals for a possible solution are put forward. Keywords: Kosovo, the Kosovo Question, Albanian, Albania, Serbian, Serbia, the Balkans. The Type of Research: Research

GR Balkanlar, tarihsel olarak Avrupann en sorunlu blgelerinden birisi olmutur. Nitekim bu durumu BM ve NATO (Kuzey Atlantik ttifak rgt - North Atlantic Treaty Organization) gibi uluslararas ve blgesel gvenlik ynelili rgtlerin raporlarnda/kararlarnda da grmek mmkndr rnein BM, 1990larn balarnda Balkanlarda II. Dnya Savandan beri en geni mlteci krizinin ve etnik temizliin yaandn belirtmitir (United Nations, 2000: 104). Balkan halklarnn srekli husumet iinde olmalar siyas yazna Balkanlama diye de bir kavram sokmutur. Balkanlama, yeni ulus devletlerin ortaya kyla, corafyann srekli daha kk paralara blnmesidir. Kosova ise Balkanlama kavramn en iyi tasvir eden lkelerden biridir. Statsnn belirsiz olmas1 gnmzde huzursuzluun temel nedeni olmakla birlikte, halklar arasnda da bir doku uyumazl vardr. Srplar ve Arnavutlar her ynyle (etnik, dinsel, dilsel vb.) birbirlerinden farkl yapda uluslardr. te bu farkllktr ki; Kosovay potansiyel bir atma blgesi yapmaktadr. Bir yerde hem dinsel hem de dilsel ayrlklar varsa atma iin tm artlar hazr grnmektedir (Malcolm, 1999: 14). Kosova meselesi gnmzde nemini korumaktadr. Kayna 20. yzyln ba olarak alnsa bile, sorun bir asrdr srmektedir. Sorunu zebilmek olduka zordur. Bu kadar uzun zaman gemesine ramen
1

Statsnn belirsizlii ile uluslararas alanda tam ve egemen bir devlet olmamas kastedilmektedir. u iki rnek bunu ispatlayc niteliktedir. lki BMye ye olamamaktadr. kincisi Srbistan Kosovann bamszln, uluslararas hukuka aykrlk gerekesiyle 2009da Uluslararas Adalet Divanna gtrmtr. Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 23 / 2010

74

Halis AYHAN

zlemeyen sorunun, bamszla ramen, bugn de zm zor grnmektedir. Kosovann bamsz olmas bile bir zm olarak telakki edilmemektedir. Zira bamszlna iddetle kar olan ve olacak olan komu ve gl devletler vardr. Sorunun tantlmas/anlalabilmesi iin ncelikle Kosovann coraf ve demografik yaps ortaya konulacaktr. Her iki halkn da savlar nesnel olarak ortaya konulmakla birlikte bu incelemede, her iki tarafn ileri srd savlarn ayn temellere dayand okuyucuya sunulacaktr. Bununla beraber alma Arnavutlarn savlarnn gl ve bu nedenle haklln vurgulamaktadr. almada Kosova ile, 1946dan itibaren farkl bir blge olarak zerklik kazanan ve 2008e kadarki tarih itibariyle Srbistandan ayrm blge ifade edilmektedir. Yarsnn Kosova ve dier yarsnn da Metohya olduu eklindeki ikili ayrm, konunun anlalmasn zorlatrc olmas nedeniyle benimsenmemitir. Bir baka ifadeyle almadaki Kosova kavram hem Metohya hem de Kosovay kapsayan alan ifade etmektedir. Sonuta sorunun zmne ynelik neriler sunulacaktr. Kosovann corafi ve demografik yapsyla ilgili ksa bilgi vermekte fayda vardr. Kosova kelimesi ilk defa 12. yzylda kullanlmtr (Karatay, 1998a: 36). Bir baka kaynakta ise Kosova kelimesinin ilk kez 1389 Kosova Savana ilikin anlatlarda karmza kt belirtilmektedir (Malcolm, 1999: 25-26). Buna gre ilk kullanm 14. yzyldadr. Slavcada ku ovas (karatavuk tarlas) (Karatay, 1998a: 36) anlamna gelmektedir. Corafi snrlar itibariyle ise Kosova, tarihinde net snrlara sahip bir blge deildi. Snrlar 1945te belli olan Kosova bugn itibariyle; gneyinde Makedonya, gneybatsnda Arnavutluk, dousunda Karada, kuzeyindeyse Srbistanla evrilidir. Srbistan ile 265 kilometre (km), Makedonya ile 116 km, Arnavutluk ile 101 km ve Karada ile 62 km olmak zere toplam 564 km kara snr vardr (stanbul Ticaret Odas, 2005: 2). 10,887 km2lik yzlm (Setimes, 2007) ile Kbrs adasndan biraz byktr. En uzak mesafe olarak kuzey-gney ynnde 110 km, dou-bat ynnde ise 80 km genilii vardr.2 Kurun, inko, kmr, uranyum gibi zengin madenlere sahiptir. rnein II. Dnya Sava sresince Almanyann maden ihtiyacnn % 40n karlam olan Kosova, gnmzde de 60 milyar tonluk kmr rezerviyle Avrupann en zenginidir (CNN TRK, 2004; Sava, 2000: 322). lke nfusu eitli kaynaklarda deiik oranlarda belirtilmekle birlikte 1.8-2.5 milyon arasndadr.3 Kosova nfusunun tarihsel seyri aadaki gibidir; Tablo 1. Gemi ve Gelecek Yllara Gre Kosova Nfusu
NFUS SAYIMLARINA GRE4 2001 YILI VE SONRASI NGRLERE GRE NFUS Yl Nfus Yl Nfus 1948 733.034 2001 (AGT Tahmin) 2.400 bin 1953 815.908 2011 2.890 bin 1961 963.988 2021 3.360 bin 1971 1.243.693 2031 3.800 bin 1981 1.584.558 2041 4.180 bin 1991 1.954.747 2051 4.500 bin Kaynak: Karatay, 1998a: 117; Doru Yol, 2007; Grida, 2002.

Nfusun yaklak %90 Arnavuttur (Emirolu, 2006: 64; Kosovahaber, 2006) ve bunda Arnavutlar da Srplar da hemfikirdir (Campbell, 1999: 149). Arnavutlardan sonra en byk etnik halk Srplardr. (Arnavut ve Srplarn tarihsel sre iindeki nfus seyirleri ileride verilecektir.) Kosovadaki nfusun geri kalan ksm da kk miktarda deiik etnik halklardan olumakta olup bunlarn balcalar Trkler, Bonaklar, Makedonlar, Akaviler ve Goranilerdir. Gnmzde Kosova Meclisi aznlk haklarn da gzetici bir ekilde rgtlenmitir. 120 sandalyelik mecliste 100 sandalye Arnavutlara 20 sandalye de Kosovadaki aznlklara tahsis edilmitir. Bu 20 sandalyenin 10u Srplara, dier 10u da teki aznlklara ayrlmtr. rnein Trkler iin 2 kontenjan milletvekillii ayrlmtr. Yani Trklerin her halkarda, seime katlsalar
Bir baka kaynaa gre en geni yeri Pritine arznda 14 km, en uzun mesafesi Kaanik-Zvean arasnda 84 kmdir (Doru Yol, 2007). 3 Kosova nfusuyla ilgili deiik verilerden bazlar unlardr: 1.8 milyon (BBC, 2006); 1.954.747 (1991 Nfus Saym); 1.956.196 (2005) (stanbul Ticaret Odas, 2005: 2); 2 milyon (Zaman, 2004: 13); 2.200 bin civar (Emirolu, 2006: 63); 2.4 milyon (Doru Yol, 2007); 2.5 milyon (Tusam, 2006). 4 Kosovada gnmze dek 6 nfus saym (sonuncusu 1991de) yaplmtr.
2

Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 23 / 2010

75

Arnavut ve Srp Savlar Balamnda Kosovann Sahiplii Sorunu

da katlmasalar da, 2 milletvekillii garantidir. Seimlere katlp ok oy alabilirlerse bu say 4 milletvekilliine kadar kabilmektedir (CNN TRK, 2004). Bu adan deerlendirildiinde Kosova aznlk haklarna sayg gsteren bir lkedir. Fakat buna karlk ne acdr ki Srplar tarafndan baskya, iddete, etnik temizlie, asimilasyona, ksacas sert insan haklar ihlallerine maruz kalan Arnavutlarn kendileri de Kosovadaki dier aznlklara bask yapmaktadr. rnein Trklerin Trk olduklarn reddederek onlarn Osmanl zamannda Trkletirilmi Arnavutlar olduu savndan hareketle dillerini, kltrlerini ve kimliklerini ifade etmeleri engellenebilmektedir. Bu hususta Trklerin zerinde youn bir Arnavut basks vardr (KVMGM, 2007; Karpat, 2005; Tekin, 1996, 227). Ayn bask, belki daha fazla oranda Bonaklar iin de sz konusudur (Diplomatik Gzlem, 2007). I. TARAFLARIN ORTAK HUSUSLARA DAYANAN SAVLARI A. Tarih Hak Kosova tarihinin incelenmesi titiz bir almay gerektirir. Bu titizlik bilhassa Kosovann eskia tarihi iin sz konusu olup, bu dnemin nesnel ve somut delillerle gnna karlmas gnmz Kosova sorununun zlmesine yardmc olacaktr. Zira gnmzde her iki taraf da (Arnavutlar ve Srplar) Kosova zerindeki haklarn tarih sava da dayandrmaktadrlar. Kosovaya ilk olarak kendilerinin geldiklerini, bu nedenle Kosovann kendilerinin anavatanlar olduunu savunmaktadrlar. Gerekte Kosovaya ilk kim geldi? lk gelmek blgeye sahip olmay gerektirir mi? Bir baka ifadeyle Kosova blgesine ilk gelen, bu blgede ilk hakimiyet kuran byle bir dayanakla imdi de bu blgede hak iddia edebilir mi? Kosovann ilkalardaki tarihi incelendiinde blgeye ilk olarak Srplarn geldii izlenimi doabilir. Bunun yanl olduu kuvvetle muhtemeldir. Arnavut ve Srp kelimelerinin ilk kullanm da bu yanll perinleyici niteliktedir.5 Arnavutlarn ve Srplarn Balkanlara ne zaman geldiini belirlemek sorunun zmne yardmc olacaktr. Slavlar Balkanlara ne zaman gelmitir? Bu konuda deiik tarihler olmas nedeniyle bir netlik yoktur. Kosova tarihi zerine ayrntl ve kapsaml aratrmalaryla bilinen Noel Malcolm, Kosova (1999) adl eserinde, ilk Slavlarn Balkanlara geliiyle ilgili olarak u tespitte bulunmaktadr;
Net olmamakla birlikte, Slav kabilelerinden oluan byk bir topluluk -bunlar iinde Srplar ve Hrvatlar ounluu oluturmaktayd- M.S. 5. ve 6. yzyllarda, Tunann kuzeyindeki Orta Avrupa topraklarn istila etmitir. Slavlar, (ve ilerinde bulunan Srplar) buradan yaylmaya balayarak 547-548de bugnk Kosova topraklarn fethetmilerdir (Malcolm, 1999: 47-48).

Bundan baka veriler de vardr. Bir baka kaynaa gre Slavlar/Srplar 7. yzyl balarnda (Prizrenliler, 2006) bir kaynaa gre de 850 yllarnda (Tademir ve Yrr, 1999: 135) blgeye gelmilerdir. Ksacas Srplar, en eski tarih baz alnsa bile, Balkanlarda 5. yzyla kadar giden bir tarihe sahiptir. stelik Srplar Kosovada deil, ek topraklar ile Saksonyada stlenmi olup (Malcolm, 1999: 47), Kosovaya gerek anlamda yaylmalar 12. yzyl sonlarnda olmutur (Malcolm, 1999: 50). 2. yzylda Albanoilerin (bu isim eitli kaynaklarda Arbanoi, Arbenoi, Arberoi, Arber gibi farkl ekillerde de kullanlmaktadr) yaadna (Malcolm, 1999: 53-54) ilikin bir bilgi mevcutsa da, ayn kaynak Arnavutlardan bahseden en eski tarih kaytlarnn 1043 ylna ait olduunu belirtir (Malcolm, 1999: 53). Arnavutlarn tarih sahnesinde adlarn duyurmaya balamalar 12. yzylda Bizansa kar gerekletirilen Dk ayaklanmalar esnasnda olmakla birlikte (Bozbora, 1997: 27-28) Arnavutlar blgeye atalarndan dolay Srplardan daha nce gelmilerdir (lger, 1998: 169). Arnavutlarn kkeni meselesinin zmnn zorluu bir tarafa braklrsa, aslnda Arnavutlar blgeye Srplardan nce gelmilerdir. Onlar Balkanlarn lirlerden dolay en eski halkdr (Castellan, 1993: 19; Bozbora, 1997: 23; Arnavut, 2007;
5

Arnavut ve Srp kelimelerinden hareketle en geriye doru gidilmesi, yani bu kelimelerin tarihteki ilk kullanmlar taraflarn savlarndaki bir unsuru oluturmaktadr. Bu konuda tam bir netlik olmamakla birlikte baz bulgular konuyu aydnlatmaktadr. 2. yzylda Batlamyus Albanoi adl bir kabileden ve bu kabilenin yaad yer olan Albanopolisten bahseder (Malcolm, 1999: 53). Bu bilgi doru kabul edilecek olunursa (doru kabul edilecek olunursa diyoruz nk 2. yzyl ile 11. yzyl (1043) arasnda tarih kaytlarnda Arnavutlardan bahsetme konusunda bir boluk vardr (Malcolm, 1999: 54)), kelime olarak da Arnavutlarn Srplardan daha eski olduu ispatlanmaktadr. Arnavutlardan bahseden en eski tarih olarak 1043 tarihi muteber kabul edilirse, ki Batlamyusun aktard bilgi bunun yanlln ortaya koymaktadr, Srp kelimesinin daha nce kullanld sonucu doar. Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 23 / 2010

76

Halis AYHAN

Ylmaz, 2007). Milattan nce (M.) 3 binli yllarda blgeye gelerek bugnk Kosova ve Gney Srbistanda M.. 284te bir devlet kuran Friglerin kalnts olduu sanlan Dardanlar; Eskiada Bat Balkanlarda deiik milletlerden olumu lirler ve bugnk Trakyaya adn veren Traklar Arnavutlarn atalaryd. Fakat Arnavutlar kendi atalarnn esas olarak lirler olduunu kabul ederler.6 Her kim olursa olsun neticede her halk dolaysyla Arnavutlar blgeye M.. gelmilerdir (Karatay, 1998a: 22 ve 28). Tarihiler de bunu genellikle kabul etmektedir. rnein Arnavutlarn Srplardan nce geldiini, tarihi lber Ortayl da kabul etmektedir. Ona gre Kosova 14. yzyla kadar bir Arnavut lkesi idi (Prizrenliler, 2006). Srplar daha Balkanlara gelmeden Arnavutlar Kosovada bulunuyorlard diyerek baz yazarlar da bunu dorular (Rusinow, 2003: 123). Ayrca Srp nfusun krsalda ok az olmas, buna karlk ehirlerde youn olarak bulunmas, blgeye Srplarn daha sonra geldii eklinde yorumlanabilir. Blgeye ilk gelme neden bu kadar nemlidir? Yukarda da belirtildii gibi bugn her iki taraf da bu tarih hakka dayanarak blge zerinde hak iddia etmektedir. Uluslararas ilikilerde ve uluslararas hukukta bir blgeye ilk gelen olma durumundan dolay hak iddia etmek pek kabul edilebilir bir davran deildir. Uluslararas ilikiler bir karlar dzenidir. Bu tr talepler dzeni alt st etme ve karlarn zarar grmesi sonucunu dourabilme niteliinden dolay kabul grmez. Yine uluslararas hukukun da bu taleplere scak bakmad aktr. Bir uluslararas hukuk yapmcs ve uygulaycs olan BMnin balca amac uluslararas bar ve gvenlii korumaktr (BM Andlamas, m. 1/1). Bu manadaki tarih hak talepleri bu grevin ihlali olacandan dolay, rgt buna izin vermeyecektir. Nitekim BM, Saddam Hseyinin Kuveyti igal etme gerekelerinden birisi olan Irakn Kuveytte tarih hakknn olduu7 savn muteber grmemi ve Irak saldrgan devlet ilan ederek ona gerekli karl vermitir. Ama bu konuda yle bir ayrma gidilebilir; ilgili blgede hak iddia eden halk/topluluk u anda halen hak talep ettii blgede meskn haldeyse, bu savn uzun sre ileri srmse ve uluslararas toplumda ak olmasa bile zmn bir kabulleni varsa bu tezinin geerlilii olabilir kansndayz. kinci bir durum olarak hak sav ettii topraklarda uzunca bir sre yaamam ve halen de yaamayan halklarn bu savnn savunulurluk derecesi hi yok denecek kadar zayftr ve de desteklenmemektedir. Zira byle bir durum, bu tr isteklerin sonunu getirmeyecek olup, her halkn, yaad topraklardan zincirleme olarak bir baka blgeye g etmesi sonucunu dourur. Bu da uluslararas karmaaya yol aaca gibi ihtimal dahilinde olan bir politika da deildir.8 Bugnk siyas ve hukuk duruma karar vermede tarih hak kavramnn tamamen etkisiz ve/veya geersiz olduunu ileri srmek yanltr. Nitekim uluslararas hukukta tarih hakka istinaden bir blge
Nitekim bugnk Arnavuta lir dilinin devamdr (Beksa, 2006: 48). Bir baka kaynakta ise Arnavutann Trak diline benzedii belirtilmektedir (Dimitriye Bodanovi, Knyiga o Kosovu, Belgrad: 1986dan alntlayan Karatay, 1998a, 28). nc bir gr de, Arnavutann birinci derecede akraba dilinin olmaddr (Malcolm, 1999: 56). Bunun yannda Malcolm Arnavutann Trakadan tremediinin kesinliini vurgulamaktadr. Arnavutann Trakadan gelimi olamayacann kesin delili olarak, Traka yer adlarnn pek ounun birbirine bitiik iki birimden olumas gsterilmektedir. Traka baz kelimelerinde, szgelimi -para (geit, Bessapara=Bessigeidi), -diza (kale) sonekleriyle biten bir yapya sahiptir ki Arnavutada byle bir yap yoktur (Malcolm, 1999: 58). Ayrntl bilgi iin bkz. Malcolm, 1999: 55-60. 7 Devlet olarak gemii 1700l yllara kadar uzanmakla birlikte Kuveyt, Osmanl mparatorluu dneminde Basra vilayeti iindeydi. Osmanlnn yklmasyla, ngiliz smrgesine girmi, sonra da 1961de bamsz devlet olmutur. Saddam, tarihteki bu duruma dayanarak Kuveytin hl Basrann (dolaysyla Irakn) paras olduunu sav etmitir (Ar, 2004: 415). 8 srailin kurulmas hem tarih hak savnn istisnai olarak gerekletiini hem de uluslararas ilikileri bir karmaaya soktuunu gstermesi bakmndan belirtilmeye deerdir. srailliler/Yahudiler, Filistin topraklarnn kutsal kitaplar Tevratta srail oullarna vaat edilmi topraklar (arz- mevud) iinde yer aldna inanmaktadrlar. Onlar savlarn Tevrattaki, Allahn Hz. brahime: Nilden Frata kadar olan topraklar senin milletine veriyorum. ifadesine dayandrmaktadrlar. Bundan dolaydr ki Siyonizmin kuramclarndan Theodor Herz daha 1890larda kurmay dndkleri srail devletinin snrlarnn Nilden Frata kadar olmas gerektiini belirtmitir (Ar, 2005: 113-115). Bylece, yzyllardr buraya gmeyi tasarlamlar ve buralarda hak talep etmilerdir. 1917 Balfour Bildirisi ile Filistinde bir vatan sz almlardr. Yahudilerin 1919 Paris Konferans ile ilgili Mttefikler Yksek Konseyine sunmak iin hazrlad nerilerden birisi Yahudilerin Filistin zerinde tarihsel haklar olduu savyd. Bu sav, 1920 San Remoda ve Milletler Cemiyetinde Filistinin ngiliz mandasna girmesinin kabul edilmesiyle (Ar, 2005: 201) hukuk hakka dntrlmtr. Yahudilerin gayretleri hem dnemin dnya gc hem de Filistinin smrgeci/hakim devleti olan ngiltere nezdindeki uralar sonucunda gayesine ulam, 1948de srailin kurulmasyla tarih hak amalarn gerekletirmilerdir. Buna mukabil yukarda belirttiimiz zere srailin kuruluu uluslararas bar ve gvenliin ortadan kalkmasna yol amtr. Bata Araplar olmak zere blge devletlerinin bu oluumu kabul etmemeleri, srailin bu amala blgede srekli genilemesi (ki bu genileme blge devletlerince srailin vaat edilmi topraklar ele geirme emellerinin aamalar olarak grlmektedir.) bugn bile devam eden atmalar dourmutur. Filistinin de bu topraklarn sahibinin kendisinin olduu sav Filistin-srail atmasnn temelini tekil etmektedir.
6

Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 23 / 2010

77

Arnavut ve Srp Savlar Balamnda Kosovann Sahiplii Sorunu

zerinde talepte bulunabilinecei hususu deniz hukukunda sz konusudur. Bir devlet, tarih haklarna dayanarak bir krfez zerinde hak iddia edebilmekte, o krfezin tarih krfez olduunu beyan edebilmektedir. Bylece o krfeze artk uluslararas hukukun krfezle ilgili kurallar uygulanmamakta ve krfez devletin hakimiyetine girmektedir. Bunun iki nemli artn belirtmek gerekir. Birincisi, krfez yeterli bir sreden beri ilgili devletin egemenlii altnda bulunmaldr. kinci olarak da devletin bu sav uluslararas toplumca kabul grmelidir (Pazarc, 1999: 330-332). Bunlara ilaveten devletin, bu iddiasn uzun yllar, srekli bir ekilde savunmu olmas da savn glendiren nemli bir unsurdur. rnein Trkiye Marmara Denizinin tmnn isular rejimine tabi saylmas konusunda tarih bir hakk haiz olduunu resmen beyan etmitir (Toluner, 1996: 156). Uluslararas deniz hukukundaki bu uygulama, lke kazanm konusunda da sz konusu olabilir. Ancak burada bir amazla daha kar karya kalnmaktadr: Her iki taraf da Kosova zerinde yzyllardr, bu konuda bir gelenek hukuku oluturabilecek ekilde hak iddia etmektedirler. Yine de her iki halkn tarih hak savlar hukuk olmaktan ziyade siyasdir. te bu nedenle sadece taraflar ve blge lkeleri deil, sorunla ilgili tm uluslararas toplum bir kmazdadr. Kosovadaki durum birinci durumdur, yani Kosovada daha ok siyas mahiyetli tarih hak iddia eden her iki halk da gnmz itibariyle orada yaamaktadr. Arnavutlar tarih boyunca Kosovada siyas ve hukuk varlklarn muhafaza etmilerdir (Krasniqi, 2003: 170; Rusinow, 2003: 123). Onlara gre, Kosova tarih boyunca zerkliini muhafaza etmitir9 (Malcolm, 1999: 18). Srplar da Kosova zerinde tarih hak savndadrlar (Yerasimos, 1995: 82). Bir gre gre, Srbistann Kosova zerinde genel olarak kabul edilen esiz ve tartmasz bir tarih hakk vardr (Krsti-Brano, 2004: 53). Zira Srplar da tarih boyunca bu topraklarda var olmulardr. Daha 1913te Srbistan Kosova zerindeki egemenliini hakl karmak amacyla byk glere gnderdii memorandumda 3 gereke belirtmekteydi. Bunlardan birisi de tarih hak savyd. Buna gre Srbistan, Srp Ortodoks Kilisesine bal patriklik binalar iermesi ve blgenin bir zamanlar Srp mparatorluuna bal olmasndan dolay Kosova zerinde tarih hakka sahip olduunu savunmutur (Malcolm, 1999: 16). Bu hak savlarnn geersizliini kabul etmek gerekmektedir. Zira, Srp Ortodoks Kilisesinin merkezi Kosova olmayp, bu kurumun sreklilii de yoktu. 1920de yeniden kurulduundaysa merkezi Belgrad olmutur. Savn ikinci yn itibaryla ise, Srp mparatorluu denen bu Ortaa devletinin kkeni Kosovada olmayp, Kosovann kuzeybatsndaki Rasciada idi (Malcolm, 1999: 17). Kosova ise o zamanlar Srp topra olan Rascia iinde yer almamaktayd (Malcolm, 1999: 50). Srp manastr ve kiliseleri de Kosova dnda ina edilmitir. Sav daha da geersiz klan, savn tarihten silinmi imparatorluklara dayandrlmasdr (Malcolm, 1999: 17). Bir gre gre Balkanlarda Arnavutlar, Yunanllar ve Romenler hari kimsenin tarih topra yoktur (Karatay, 1998a: 20, 22). Bununla paralel olarak Srplarn da ne Kosovada ne de dier yerlerde bir tarih topra sz konusu olabilir (Karatay, 1998a: 22). B. Vatan Tarih hak savnn doal uzants olarak her iki taraf da Kosovann kendilerinin anavatanlar olduunu kabul ederler. Kosova onlar iin ulusal kimliklerinin beii (Campbell, 1999: 149) olup uluslarnn doduu yerdir. Arnavutlar iin Kosova, Arnavut kltrnn olumasnda, yorulmasnda nemli bir yere sahiptir. Arnavut milli hareketinin ilk tohumlar ve oluumu buralarda gereklemitir. rnein milli bilincin olumasnda nemli bir yeri olan Prizren Birlii 1878de Kosova-Prizrende kurulmutur. Keza gerek Tito zamannda gerekse gnmzde Balkanlardaki Arnavutlarn iletiiminde Kosova Arnavutlar olduka etkindir. Kosova, Arnavutluk-Kosova-Karada-Makedonya Arnavutlar arasnda kltr kprs vazifesi grmtr. Kosovann Arnavutlar iin bir baka nemi de, Byk Arnavutluk dncesinin hep var olmasn ve canl kalmasn salamaktadr. Arnavutluk dndaki Balkanlardaki en kalabalk Arnavut nfusun olduu Kosova bu dncenin merkezi konumunda olup (Tindemans, 1998: 154), potansiyel bir byk vatann nvesini bnyesinde barndrmaktadr. Su gtrmez bir gerektir ki; Kosova, Kosova Arnavutlar iin, ve belki de dier Arnavutlar iin de, uruna lnebilecek bir vatandr. Nitekim uruna lebileceklerini 1996-99 aras dnemde Kosova Kurtulu Ordusu (KKO; Arn.: UK- Ushtria lirimtare e
9

Malcolm bunun arptldn ve Kosovann tarihsel btnlk arz etmediini belirtmektedir. (Malcolm, 1999: 18). Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 23 / 2010

78

Halis AYHAN

Kosovs; ng.: KLA-Kosovo Liberation Army) bnyesinde savaarak ispatlamlardr. Kosova Srplar iin de vazgeilmez bir vatandr (lger, 1998: 168). Her ne kadar Kosovada az sayda Srp yaasa da, Kosovay bugn de vatan olarak grmektedirler. Kendilerince bunun hakl nedenleri de vardr: Bir kere Kosova, Srp medeniyetinin beii kabul edilmektedir (Lauwers ve Smis, 2000: 49; Johnstone, 2004: 273; Krsti-Brano, 2004: 53; Tindemans, 1998: 145). kincisi tarihteki en nemli Srp krall Kosovada domu (Krsti-Brano, 2004: 53) ve burada varlk gstermitir. 11. yzylda Sancakta kurulan Ortaa Srp Krall, 12. yzyl sonlar ila 13. yzyl balarnda tm Kosovay fethetmitir (Malcolm, 1999: 71). Bu fetihle birlikte Kralln merkezi Prizrene nakledilmi 1459da yklana kadar da Kosovada varlk gstermitir. Bunun yannda 1219da bamszlk (otokefallik) kazanan Srp Ortodoks Kilisesi patrikhanelerini Kosovann pek (Pe) ehrinde kurmulardr. pek 1346-1459 arasnda Srp Bapatrikliinin merkezi olmu, 1557-1766 arasnda da Osmanl Devleti tarafndan ayn statyle varln srdrmtr (Karatay, 1998a: 37-38; Tindemans, 1998: 145). Din mabetler yannda baka tarih Srp eserleri de Kosovada yaygn olarak bulunmaktadr. rnein I. Kosova Savanda Sultan Murat ldren ve bir kahraman olarak grlen Srp Milo Obiliin (baz kaynaklarda Kobili olarak ifade edilmektedir. rnein Malcolm, 1999: 96), mezar Kosovadadr. Aadaki tablo Srplarn Kosovada daha ok eserinin bulunduunu gstermektedir. Ancak tabloda grlmektedir ki din eserlerin dndaki eserlerin pek ounda Arnavutlarn daha fazla eseri bulunmaktadr. Tablo 2. 1986da Kosovadaki Kltrel Eserler
Tr Arkeolojik siteler Kentler, kentsel merkezler kametgah mimari Kamu mimari Dini mimari Askeri mimari Ekonomik binalar Mhendislik yaplar Ant mimari TOPLAM Kaynak: Krsti-Brano, 2004: 55. Arnavut 8 11 24 2 6 2 1 5 38 Srp 6 2 128 8 13 179 Trk10 17 7 24 11 20 3 7 78

Kosovay Srplarn vatan yapan tarih deerlerden birisi de 1389da bakent Pritine yaknlarndaki Kosova Glovasnda (Kosova Polje) Gazi Mestan Meydannda yaplan Kosova Savadr.11 Bu sava ve bu sava zerine oluturulan destans hikayeler12 Srplarn uluslamasnn kilometre talarndan birisini olutururken ayn zamanda Kosovann Srplarn vatan olma dncesini salamlatrmtr. Kosova Savann 600. yl mnasebetiyle 19 Kasm 1989da Kosovada yapt konumada Milosevi, Her milletin sonsuza dek kalbinde scakln hissettii bir ak vardr. Srplar iin bu Kosovadr. demitir (Malcolm, 1999: 400). Bu szler hamaset ykl sylenmi gibi gelebilir, ancak bu cmleler Srplarn Kosovay vatan grdklerinin en ak tezahrdr. Keza Srplar, Souk Sava ncesi dnemde, Kosovadan Eski Srbistan diye bahsetmekteydiler (Johnstone, 2004: 271; Tademir ve Yrr, 1999: 137). Kosovann vatan olarak kabul edilmesi bugn iin belki de en ok Arnavutlarn hakk grnmektedir. Hereyden nce Arnavutlar u anda nfus itibariyle zaten Kosovada yaamaktadrlar. Buna ilaveten blgeye ilk gelen olmalar, Prizren Birlii gibi Arnavut uluslamasnn olumasnda katks byk olan nemli tarih deerlerin burada olumas, burada kesintisiz olarak varlklarn korumalar (Rusinow, 2003: 123), blgeye fiili hakimiyetleri bu fikri glendirmektedir. Ve belki de daha nemlisi gnmzde
Eserlerin okluu nedeniyle Trklerin de tabloya eklenmesi uygun grlmtr. Osmanllarn Balkanlara kesin olarak yerlemesini salayan I. Kosova Sava ordu nicelii itibariyle asimetrik bir savat. Genel kabule gre I. Murat idaresindeki Osmanl ordusu 40-60 bin iken, Lazar nderliindeki Srp ordusu 100 bindir (Malcolm, 1999: 93). Bir kaynakta da Hal ordusunun 100-200 bin arasnda olduu ifade edilmektedir (imirgil, 1998: 16). 12 Bu hikayelerden birisi de udur: Lazar, isteseydi Trkleri yenebilir ve yerde bir krallk kurabilirdi ama yenmedi. Bylece o, Trkleri yenip yeryz kral olmak yerine yenilerek gkyzne ykseldi ve gklerdeki imparatorluunun kral oldu. (Tekin, 1996: 222).
10 11

Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 23 / 2010

79

Arnavut ve Srp Savlar Balamnda Kosovann Sahiplii Sorunu

Arnavutlarn, 17.2.2008de bamsz Kosova Cumhuriyeti devletlerini kurmu olmalardr. Kendi devletlerinin de olmasyla, buray benimsemiler ve dolaysyla burasn kendileri iin vatan yapmlardr. C. gal Her iki taraf da anavatan olarak grdkleri Kosovann kar tarafn igali altnda olduuna inanmlardr. Arnavutlara gre Kosova, 1912de Srplar tarafndan igal edilmitir (Johnstone, 2004: 271; zfatura, 1998: 94). Nitekim Arnavutlar ilkokul ders kitaplarnda Kosovadan Srplarn igalindeki blge olarak bahsetmektedir (Johnstone, 2004: 299). 1999-2008 arasnda Srplarn vesayeti altndaki lke anlaynn varl belirtilebilir. Bamszlk ile her iki anlay byk lde sona ermitir. Srplarn da ayn grte olduunu belirtmek yanl olmayacaktr. Onlara gre Kosova, Arnavutlar tarafndan Arnavutlatrlarak igal edilmitir (lger, 1998: 168). Bu Arnavutlatrlma politikasnn aralar olarak, Osmanl Devleti zamannda blgeye Mslman nfus yerletirilmesi, doum orannn ykseklii, Arnavutluktan Kosovaya nfus aktarm, Srplarn blgeden srlmesi vb. grlmekte ve blgenin nfus dengesinin Arnavutlarca yapay olarak deitirildiine inanlmaktadr (lger, 1998: 168-169). Arnavutlatrma savnn bir uzants olarak, Arnavutlarn gerekte Arnavutlatrlm Srplar olduklarna ilikin az taraftar bulan, arc Srp grleri de ileri srlebilmektedir. II. TARAFLARIN G DAYANAKLARI VE BU DAYANAKLARA LKN SAVLARI A. Arnavutlarn Gven Noktas: Nfus ve Demografik Sav Arnavutlarn tezlerinin drdncs blgede belirgin bir ounlua sahip olmalarndan kaynaklanmaktadr. Buna gre Arnavutlar, blgeyi fiil egemenlii altnda tutan halkn blgenin de sahibi olduunu savunmaktadrlar. Srplar ise, Kosovada Arnavut nfusun % 90lara ulamasnn ardnda yatan nedenin Arnavutlarn Srplara soykrm uygulamas olduuna inanmaktadrlar. rnein Ocak ve Eyll 1986da Kosovada Srplarn soykrma urad sav dile getirilmitir (Sava, 2001: 103). Srp nfusun azalmas bir gerektir. Blgenin Arnavut-Srp nfus hareketi incelendiinde (Tablo 3) yzde olarak Srplarn Arnavutlara gre srekli olarak azald grlr. Tablo 3. Yllara Gre Kosova Arnavut ve Srp Nfusu
Yl/Nfus Saym 1948 1953 1961 197113 1981 199114 Kaynak: Doru Yol, 2007; Karatay, 1998a: 117. Arnavut Say 498.242 524.559 646.605 916.168 1.226.736 1.607.690 Srp % 68 64.9 67.2 73.7 77.4 82.2 Say 171.914 189.869 227.016 228.265 209.498 195.301 % 23.6 23.5 23.6 18.4 13.2 10

Tablo 4. Kosovadaki Arnavut-Srp Nfusu Karlatrmas 1921-2005 (% olarak)

1921 Arnavut Srp 64.1 26 1931 62.9 32.6 1948 68.5 23.6 1961 67.2 23.6 1971 73.7 18.4 1981 77.5 13.2 199115 82 -90 8 -10 2005 90 5

Kaynak: Karatay, 1998a: 117; Johnstone, 2004: 278; Karatay, 1998b.

Karatay, 1971de Arnavut nfusun 916.167, Srp nfusun 228.261; 1981de ise Srp nfusun 209.497 olduunu belirtir (Karatay, 1998a: 117). 14 Baka kaynaklarda bu rakamlar farkl olabilmektedir. Mesela stanbul Ticaret Odas verilerine gre 1991 nfus saymna gre 1.596.440 Arnavut, 194.190 Srp vardr (stanbul Ticaret Odas, 2005). 15 1991 ve 2005 yllarna ait nfus oranlar tahminidir. Yugoslavyada her on ylda bir nfus saym yaplmaktayd. Ancak 1981den sonraki nfus saymlar, Yugoslavyann dalma srecine denk dmesi ve Arnavutlarn 1991den itibaren nfus saymlarn boykot etmeleri nedeniyle resm verilere dayandrlamamakta ve farkl veriler sz konusudur. Arnavutlarn boykot etmelerinin sebebi de, kendi paralel sistemlerini oluturma yoluna gitmeleridir.
13

Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 23 / 2010

80

Halis AYHAN

Fakat ou tarihinin de kabul ettii gibi blgedeki Srp nfusunun srekli olarak azalmas soykrm veya katliamdan dolay deildir. Tarihin belirli dnemlerinde Arnavut halkn Srplara kar basklar ve saldrlar olmutur fakat bunlar sistematik olmaktan ziyade mnferittir. Arnavut nfusun srekli artmas Arnavutlarn yksek dourganlk oranna sahip olmas; Srp ve dier Slav nfusun azalmasysa blgenin ekonomik koullar ile aklanabilir. Birinci etmen itibariyle Kosoval Arnavutlar, deil Srbistann ve Balkanlarn, Avrupann bile en yksek doum oranlarna sahip halkyd. Arnavutlarn dourganlk oranlar 1950lerden bu tarafa srekli gerilemesine ramen Srplarn dourganlk orannn hl ok stndeydi: Tablo 5. Kosovada Arnavutlar le Srplarn Dourganlk Oranlar ( olarak)
1953 Arnavut 45,9 Srp 41,2 Kaynak: Karatay, 1998a: 120. 1961 46,3 31,3 1971 42,3 22,4 1981 33,6 17,5

Kosoval Arnavutlarn nfus art hznn bu derece yksek olmasnn siyas, toplumsal ve din nedenleri vardr. Siyas olarak, Arnavutlar nfuslarndaki yksek dourganlk oranlarna gvenmiler, bylece Kosovay tamamen Arnavutlatrarak elde etmeyi amalamlardr. Nitekim, Srplar ileride Kosovann tamamen Arnavutlaaca ve Kosovada Srp kalmayaca tehlikesinin farkndadrlar. Srp yneticiler bu yksek doum oranlarnn bizzat Arnavutlar tarafndan tevik edildiini ve bir nfus eliyle Arnavutlarn blgeyi elde etme amalar olduunu bilmektedirler. Bu tehlikeyi 1937de Srp tarihisi ve devlet adam Vaso Cubrilovi dile getirmi ve Srp hkmetini nlem alma konusunda uyarmtr. Cubrilovi sorunun zm iin iki yol nermekte idi: Arnavutlarn g ettirilmesi (Arnavutlarn g ettirilecei en uygun devlet olarak da Arnavutluk ve Arnavutlar barndracak geni bozkrlarndan dolay Trkiye gsterilmekte idi) ve blgeye Srplarn yerletirilmesi. Bu neriyi dikkate alan hkmet 1938de Trkiye ile g anlamas imzalam, her aile iin belli bir miktar para karl, 200 bin Arnavut, Trk ve Mslmann Trkiyeye iskan kararlatrlmsa da II. Dnya Savann balamas bu anlamann uygulanmasn imkansz klmtr16 (Johnstone, 2004: 274-275). Ancak bu plan terk edilmemi daha sonralar tekrar uygulamaya konulmutur. Tito Yugoslavyas zamannda da blgedeki Arnavut nfusu azaltma yoluna gidilmitir. 1953 nfus saymnda Tito, Arnavutlarn Trk yazlmasn tevik etmitir. Bunun neticesinde Trk nfusu, bir nceki sayma gre 1953 nfus istatistiklerinde ar artm gzkmektedir. 1948 ylnda Trk nfus 1.315 iken 1953 ylnda 34.583e ykselmitir (Karatay, 1998a: 117). Pek ok kii kendisini Trk olarak yazdrmtr. Yugoslavya ile Trkiye arasnda 1953te yaplan g anlamas ile Arnavutlarn pek ou Trk ad altnda Trkiyeye g etmilerdir. Yugoslav istatistik yllna gre 80 bin, baz Trk kaynaklarna gre ise 150 binden fazla kii Trkiyeye g etmitir (Poulton, 1993: 112). Cubriloviin Kosovadaki Arnavut nfusu azaltma, Srp nfusu artrma politikas, Yugoslavya/Srbistan tarafndan da 1990lar boyunca uygulanmtr. Miloseviin milliyeti uygulamasnn sacayaklarndan birisi de Kosovann Srplatrlmasyd. Bu amala bata Hrvatistanda Franjo Tudjmann srd Krayina Srplar olmak zere, sava nedeniyle Hrvatistandan, Bosna Hersekten ve dier yerlerden gelen Srplar, Srbistan hkmeti ev, toprak, zm balar verme taahhdyle Kosovaya yerletirdi ama yine de Kosovadaki bariz Arnavut stnln kramad. Arnavut nfusun yksek doum oranndaki toplumsal neden ise Arnavut kadnlarnda evlenme yann dk, dolaysyla hamile kalabilme istek ve ihtimallerinin yksek olmasdr. Buna ilaveten, evli kadnlarn ok byk oran almamaktadr, yani ev hanmdr. Hayatta bir teminatlar olmad iin evlenir evlenmez ocuk yaparak kocasn kendisine veya, tersi bir ifadeyle, kendisini kocasna balama dncesi hakimdir. Bu dnce Arnavut kadnlar arasnda bir olgu olup hayatlarnn teminatdr. Din olarak da Mslman neslinin oalmas dncesi doum orannn yksek olmasnda etkilidir. Zira slam peygamberi Hz. Muhammedin ocuu zendiren bir aile anlay vardr.17 Bilhassa tam inanl
Bu konuda bilgi farkll vardr. Baz yazarlar anlamann uygulandn ve anlama gereince Trkiyeye 1944e kadar aama aama 40 bin ailenin g ettiini ve her aile iin Yugoslavyann Trkiyeye 500 TL dediini yazmaktadr (Alkan, 2002: 94). Keza baka bir kaynakta 1919-41 arasnda Arnavutlarn Trkiyeye g ettirildii/srld belirtilir (Judah, 1997: 130). Buna karlk baz yazarlar da sava nedeniyle anlamann uygulanamadn ve yrrlkten kalktn yazar (Johnstone, 2004: 275). 17 lgili hadis yledir: Ey mmetim, (evleniniz ve ocuk, torun sahibleri olup) neslinizi reterek oalnz! Ben mmetimin okluu ile iftihar ederim. (Zeynd-din ahmed b. Ahmed b. Abdil - Ltfiz - Zebd, 1991: 331).
16

Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 23 / 2010

81

Arnavut ve Srp Savlar Balamnda Kosovann Sahiplii Sorunu

Mslmanlar da bu anlaya uygun hareket etmektedirler. Bu balamda Arnavutlarn gelenekselci bir toplum olduu belirtilebilir (Balkanskidom, 2007). Kosovadaki Srp nfusunun srekli azalmasnn bir baka asl nedeni de blgenin ekonomik artlarnn kt olmasdr. Kosova, Yugoslavyann en az gelimi blgesiydi. Kosovann Slovenya ile gelimilik karlatrmas 1952de 1e kar 4.1 iken 1984te 1e kar 6.1 olmutur (Karatay, 1998a: 102). Kii bana den milli gelir dier blgelerle karlatrldnda kat kat dkt. 1946da Kosovaya gre 3 kat fazla olan Slovenyadaki ortalama gelir, 1964te 5 katna kmt (Malcolm, 1999: 382). Yine bu kt ekonominin bir sonucu olarak Arnavutlar arasnda isizlik 1971de % 18.6 iken 1981de % 27.5e (Demirta Cokun, 2001: 77) 1990da da % 60a kadar ykselmitir. Bu da gstermektedir ki; Kosovada ekonomik durum ok ktyd ve halen de ktdr. siz kalan Srplar daha iyi bir ekonomik hayat iin aileleriyle Srbistana gmlerdir (Lauwers ve Smis, 2000: 48). Ama Srbistann ileri srd savn aksine Kosovadan darya olan Srp g ve Srp nfusun azalmasnn temel nedeni Arnavut basks, soykrm deil ekonomik zorluklardr (lger, 1999: 168). Arnavut basks olmad gr iin II. Dnya Sava yllarn ve ksmen de KKOnun ok etkin olduu yllar istisna tutmak gerekir. Bu ekonomik zorluk neden Arnavutlar deil de daha ok Srplar ge zorlamtr? Bu durum u ekilde izah edilebilir. Arnavut ve Srplar gettolam bir halde yaamaktaydlar. Ve iki halk arasndaki dmanlk son zamanlarda o kadar artmtr ki, birbirlerini ie alma gibi durumlar pek sz konusu deildi. Bu, iki halkn teki olana kar bir dayanmas olarak da aklanabilir. Ancak Kosovada ounluk olan Arnavutlar ayn zamanda i dnyasnn da hakimiydi. Ve bunlar ie almada Arnavutlar tercih etmilerdir. Bu durumda i dnyasndaki pastadan pay alamayan Srplar ise isizlikten ve bahsedilen teki nedenlerden dolay bata Srbistan olmak zere dier blgelere g etmek durumunda kalmlardr. Tm bunlarn yannda Kosovadan olan Srp gnn tamamen doal, kendiliinden kaynaklandn ileri srmek yanl olacaktr. 1999daki NATOnun Kosova mdahalesi esnasnda da Srplar Kosovay terk etmilerdir.18 Yukarda da belirtildii gibi, sistematik olmamakla birlikte Arnavut basklarnn blgedeki Srp nfusun azalmasnda pay vardr. Zaten Kosovay bir nfus eliyle Arnavutlatrma lksnde olan Arnavutlarn Srplar ve dier halklar zerinde hibir baskda bulunmadn ve/veya bulunmayacan dnmek zordur. II. Dnya Sava esnasnda, igal altnda olan Kosova Arnavutlar Byk Arnavutlukun tesis edilecei dncesinden dolay igalcilerin yannda yer almlar ve Srplara kar ksa sreli bir stnle sahip olmulardr. Bu dnemde Arnavutlar zellikle Srplara kar birtakm bask ve iddet eylemlerine girimilerdir. Bu eylemler neticesinde rnein 1941de 100 bin, Nisan 1942de 70 bin Srp g ettirilmitir. Srp kaynaklarna gre de 10 bin Srp ldrlmtr (Judah, 1997: 131). Yakn bir rnek olarak 17-18 Mart 2004 tarihleri arasnda Mitroviada balayp ksmen tm Kosovaya yaylan olaylar zikredilmeye deerdir. Bu olaylarda Arnavutlarn Srp mallarna ve evlerine saldrmalar neticesinde 4.000 Srp Kosovay terk etmitir (Trbedar, 2004: 59-60). zetle Kosova nfusu ezici farkla Arnavut younlukludur. Bu husus onlara, Arnavutlarn bu blgenin sahibi ve hakimi olduklar veya olmas gerektikleri inancn vermektedir. B. Srplarn Gven Noktas: Hukuksal lkeler ve 1244 BM Gvenlik Konseyi Karar (Hukuk Sav) Srplar, Kosovay ncelikle hukuk ilkeleri ne srerek kazanmaya ve elinde tutmaya almtr. Bunlarn banda lkesel btnlk, snrlarn deimezlii gibi ilkeler gelmektedir. laveten eitli uluslararas hukuk kararlar da Srbistann elini glendirmektedir. Uluslararas toplumun ve BMnin geleneksel gr devletlerin lkesel btnlklerinden yana olmutur. Devletlerin iradeleriyle ve anlamayla snrlarn deimesi rnekleri mevcuttur. ekoslovakyann anlaarak ek Cumhuriyeti ve Slovakya; Srbistan-Karada Cumhuriyetinin halkoylamasyla Srbistan ve Karada olarak ikiye ayrlmalar bu kapsamdadr. Ancak zor yoluyla ayrlmalara scak baklmamaktadr. BM ve uluslararas toplum g yoluyla snrlarn deimesine ou zaman kar kmtr. rnein Irakn Kuveyti ilhak ederek Ortadouda snrlar deitirme giriimi iddetli tepki grmtr. Bu tr gnlsz blnmeler lke iinde huzursuzluklara ve insan ihlallere neden olabilecei gibi blgesel ve uluslararas sorunlara da
Harekat esnasnda Arnavutlar da Kosovadan darya g etmilerdir. Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 23 / 2010

18

82

Halis AYHAN

neden olabilmektedir. BMnin lkesel btnlk tavrndan Srbistan memnun grnmekte ve g almaktadr. Srbistann ikinci hukuk gven noktas uluslararas bir belgedir. BMnin yukarda bahsedilen tutumunun bir uzants, sonucu olarak ald 1244 Karar, Srbistann elinde byk bir kozdur. Kosovada bilhassa 1998-99 yllarnda yaanan iddetli atmalardan sonra NATO Kosovaya asker mdahalede bulunmu, akabinde de Kosovann ynetimini BMye devretmitir. 10 Haziran 1999da da BM Gvenlik Konseyi 1244 Sayl Karar alarak, Kosovann Yugoslavyaya/Srbistana bal bir blge olduunu kabul etmitir.19 III. SAVLARIN GNMZDEK GEERLL Kosova bugn itibariyle her iki halkn zerinde mcadele ettii bir alan olma zelliini srdrmektedir. Halklarn Kosova zerindeki savlar canlln korumaktadr. Tarih hak konusunda her iki halk da bu topraklardaki haklarndan yeri geldike bahsetmekten geri kalmamaktadr. Srplar, eski Srbistan, Srplarn Kuds gibi ifadelerle, din kurumlarn varl gibi gerekelerle Kosovay sahiplenmektedirler. Arnavutlar ise tarih hak meselesini Kosovaya ilk gelme, srekli burada var olma gibi gerekelere dayanmaktadrlar. Bugn itibariyle Arnavutlar byk miktarda, Srplarn ise bir ksm Kosovada yaamakta ama blge bamszla kadar geen srede Srbistan snrlar ierisinde bulunmaktayd. Srplarn Kosova zerinde fiil olmasa da hukuk egemenlii vard. Arnavutlar blgede ounluk olduklar iin fiil bir egemenlie ve avantaja; Srplar ise Kosovann Srbistann uluslararas snrlar iinde yer alm olmas nedeniyle Kosova zerinde dolayl bir egemenlie ve avantaja sahip olmutur. Sorunun kilit noktas da buradadr. Her iki halk ayn topraklar zerinde hak iddia etmektedir. Srbistan, Kosova bamsz olduktan sonra bile bu lke/toprak zerindeki tarihi haklarn savunmaya devam etmektedir. Bamszln zerinden bir yl getikten sonra Kosovann bamszlnn meruluunu/uluslararas hukuka uygunluunu sorgulamak ve aksini ispat amacyla Srbistan 2009da Uluslararas Adalet Divanna (UAD) bavurmutur. Davann grmelerinde Srbistan tarih hak savn dile getirmitir. Srbistann Paris Bykelisi Dusan Batakovi, Kosovay Srbistann tarihi beii olarak nitelemitir (Dnya Blteni, 2009). Vatan meselesi de iki halkn duyarllklarnn had safhaya kt bir alandr. Arnavutlar bilhassa bugnk niceliksel ve egemenik glerine dayanrken; Srplar medeniyetlerinin beiini (Johnstone, 2004: 273) terk etmek istememektedirler. rnein yukarda da bahsedildii zere Miloseviin Kosovann Srplarn kalbindeki vatan (Malcolm, 1999: 400) olduuna ilikin ifadesine ilaveten Srbistan Cumhurbakan Boris Tadiin Kosova, Srbistann gemii ve kltrel kklerinin bulunduu yerdir (Prizrenliler, 2007). sylemleri bunun kantdr. gal hakkndaki grler de yukarda ifade edildii minvaldedir. Gler igal savnn nemli bir unsurudur. Gerek Arnavutlarn ve Srplarn Kosova dna g etmeleri ve/veya ettirilmeleri gerekse Kosovaya olan Arnavut ve Srp g sorunun iddetini artrmtr. rnein Kosovadan 1690da ve daha da kapsaml olarak 1730da Srp gleri olmutur. Bunun yannda Yugoslavyann dalmas srecinde Hrvatistandan Kosovaya gler olmutur. Rusinow (2003) gibi kimi yazarlara gre Kosova sorununu douran asl etken bu gler olmutur (Rusinow, 2003: 123). Gnmzde igal teziyle ilgili olarak UADdaki savunmasnda Kosoval yetkililer, Kosovann hibir zaman Srbistann bir paras olmad tezini savunmutur (Radikal, 2009). Nfus olarak Kosovann ezici ounluu Arnavutlardan mteekkildir. Arnavut nfusu artk, bamszlk ncesi etnik temizlik, yok edilme, g ettirilme gibi nfus azaltc muamelelere maruz kalmadndan dolay daha ok artmaktadr. Kosovay tamamen kendileri ynetmekte ve demografik stnlklerini idar alana aksettirmilerdir.
19

(BM, 1999). S/RES/1244 (1999), 10 Haziran 1999, 4011. Toplant. Kararn Balang ksmnda geen, Reaffirming the commitment of all Member States to the sovereignty and territorial integrity of the Federal Republic of Yugoslavia ifadesi Kosovann Yugoslavyann toprak btnln bozamayacan belirtmektedir. Buradaki Yugoslavya, Srbistan ve Karadadan oluan lkeyi ifade etmektedir. Zira devletin ad Yeni Yugoslavyadr. Kosova, Srbistann snrlar iinde olduundan Srbistan toprak btnl erevesinde deerlendirilmitir. Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 23 / 2010

83

Arnavut ve Srp Savlar Balamnda Kosovann Sahiplii Sorunu

Hukuk sav mevzusunda ise Srplar, bamszln BM yesi 64 devletin tanm (Kosovothanksyou, 2009) olmasna ramen, hal Kosovay kendisine tekrar balama gayretindedir. Bunu da daha ok hukuk yolla gerekletirme giriimindedir. Bu dorultuda UADa bavurmutur. Kosovann hukuken Srbistana bal olduunu, bar zaman bir devletten tek yanl bamszlk ilan ederek uluslararas hukuka aykr davrand, bu nedenle ayrlmann yasal olmadn ileri srmektedir (Balkanhaber, 2009). SONU Kosova meselesinde zm reetesinin gemiteki deil, bugnk koullardan karlmas daha yerinde olacaktr. nk ou zaman gemii okuyarak bugn yorumlamak aratrmacy yanltaca gibi bu davran tarz soruna tuz biber ekmekten farksz olmaktadr. zellikle mevzubahis olan Kosova olunca belki de gemie hi deinmemek en dorusudur. Kosovann yakn gemiinde, Arnavutlarla Srplar arasnda var olan kin, nefret, dmanlk duygu ve eylemleri yatmaktadr.20 Kosova iin gemii kurcalamak pandorann kutusunu amaktr. Zira buradaki ihtilaf daha ok eski dmanlklar zerine kuruludur (Campbell, 1999: 149). Balkanlar ekillendiren en nemli etmenlerden biri milliyetiliktir. Balkan milliyetilii halklar arasndaki atmalarn temelini oluturmutur. Milliyetilik tarih sahnesine ktndan beri Balkanlarda barol oynamtr. Farkl halklarn varlndan kaynaklanan milliyetilie uygun ortamda, bu farkllk baz artlar gerekletiinde atmalarn gerekesini oluturabilecektir. Genel olarak Balkanlarda zelde de Kosovada Arnavutlarn ve Srplarn birbirlerini teki olarak grmeleri ve bu zihniyeti devam ettirdikleri mddete atma hep hissedilir olacaktr. Kosova sorununun zmnde yaplmas gereken en nemli ilerden birisi halklarn birbirlerine kar besledikleri tekilik zihniyetine son verdirebilmektir. Bu yapld takdirde Kosova ve Srbistan daha gvenli ve barl blgeler olacaktr. ki halkn birbirini teki olarak grmelerine yol aan unsurlar ortadan kaldrabilecek yollardan birisi Kosovann ortak yaam alan olarak kabul edilmesidir. Yukarda bahsedilen her iki halkn sav ettii tarih hak, vatan ve igal anlaylarna son verilmelidir. Kosova, sadece, bir halkn elde etmeye alt bir mcadele alan olmamaldr. kinci olarak, Kosovadaki Arnavutlarn Arnavutluktan, Srplarn ise Srbistandan ynlendirilme ve savunulma yaklamlarnn son bulmas halinde iki halkn birbirleriyle ilikilerinde yumuama olabilecektir. Halklarn anavatanlarna gvenme ve dayanma anlaylar son bulursa veya en aza indirgenirse, barl bir ekilde bir arada yaama ihtimalleri de artabilecektir. nc olarak, demokrasi gelitirilmelidir. Demokrasi ayrlmann panzehiridir. Her hakkn aldna ve dierleriyle eit olduuna inanan bireylerin/halklarn olduu bir toplumda atma ve ayrlma gibi ihtimaller fazlaca yoktur. Kosova bamsz olmutur. Demokrasi artk Kosovann kendi iindeki Srplara ve dier farkl halklara tannmaldr ki Kosova Cumhuriyeti de yeni blnmelere maruz kalmasn. Son bir zm nerisi olarak, atmalarn ve milliyetiliin daha ok fakir blge ve halklarda rabet grd gereinden hareketle Kosova ekonomisinin iyiletirilmesi gereklidir. Zenginlik de ayrlmann panzehiri olarak grlebilir. Tm bu etmenler yeni ayrmalar nleyebilecek veya gerek Kosova ile Srbistann gerekse Kosovadaki Arnavutlarla Srplarn (ayn zamanda dier aznlklarn) bir arada yaamasna olumlu katklarda bulunacaktr.
20

ki halk arasndaki dmanlk 19. yzylda balayp yakn tarihte iddetini artran bir olgudur. Bu yzyla kadar Arnavutlar ve Srplar arasnda etnik bir atma yaanmam, tersine bir birliktelik sz konusu olmutur. I. Kosova Savanda mttefik olarak savamlardr. Avusturya blgeyi igal edince hem Srplar hem de Mslman olanlar da dahil Arnavutlar igalcilerin yannda yer alarak Osmanl ynetimine son vermek iin ayaklanmlardr. Bu blgedeki Arnavut ve Srplarn yakn ibirlii ve iki topluluk arasnda evlilik gelenei olduu gibi atalarnn ortak olduuna ilikin efsanelere bile rastlanmtr. Kesin snrlarla ayrlm bir etnik ayrma rastlanmamtr. Ancak bu birliktelik 19. yzyldan itibaren bozulmu, dahas birbirine kart bir hale dnmtr. Arnavut-Srp ilikilerini gerginletiren nedenlerin kilometre talar unlardr: 1) 19. yzylda Balkanlarda Slav Hristiyan devletleri boy gsterip yaylrken konunun politiklemesi ve Srp fikriyatnn Kosova Savan kltletirmesi, 2) Rusya gibi glerin, Srplara desteinden dolay, Arnavutlar arasnda bir kuku ve dmanlk havas oluturmalar, 3) Osmanlnn Krm Savandaki politikas ve Rus kart (ve genel olarak da Ortodoks kart) erkezlerin blgeye yerletirilmesi, 4) Srplarn Mslmanlar blgeden srmesi, 5) Srbistann blgeyi igal etmesi ve baskc politikalar (Malcolm, 1999: 14-16), 6) II. Dnya Sava yllarnn tarihsel dmanln olumas ve/veya pekimesinde nadide bir yere sahip olmas.

Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 23 / 2010

84

Halis AYHAN

KAYNAKA Alkan, Necmettin (K 2002). Kosova Meselesinin Tarihi, Kltrel ve Siyasi Altyaps, Avrasya Etdleri, Say: 21, (K), ss. 83-99. Ar, Tayyar (2005). Gemiten Gnmze Orta Dou: Siyaset, Sava ve Diplomasi, 2. Bask, stanbul: Alfa Yaynlar. _____ (2004). Irak, ran ve ABD, nleyici Sava, Petrol ve Hegemonya, stanbul: Alfa Yay. Arnavut, 2007. Arnavutlukun lk Sakinleri, http://www.arnavut.com/tarihi.php, (E.T.: 8.12.2007). Balkanhaber, 2009. Kosovann Bamszlna tiraz, 1.12.2009, http://www.balkanhaber.com/?p=11, (E.T.: 25.12.2009). Balkanskidom, 2007. Ksaca Arnavut Kltr, 12.7.2007, http:// www.balkanskidom.com/showthreadphp?t=1960, (E.T.: 17.12.2007). BBC, 2006. Rehber: Kosova Ynetimi, 23.3.2006, http://www.bbc.co.uk/turkish /indepth/story/2004/10/041022_kosova_rehbershtml, (E.T.: 7.12.2007). Beksa, Engin. Balkanlarda Tarih ncesi ve Erken Uygarlklar, Osman Karatay-Bilgehan A. Gkda (Edi.), Balkanlar El Kitab, Cilt I: Tarih, Ankara: Vadi Yaynlar, 2006, pp. 37-53. BM, 1999. http://www.un.org/Docs/scres/1999/sc99.htm, (E.T.: 17.12.2007). Bozbora, Nuray (1997). Osmanl Ynetiminde Arnavutluk ve Arnavut Ulusuluunun Geliimi, stanbul:Boyut Yaynlar. Campbell, Greg (1999). The Road To Kosovo, Oxford: Westview Press. Castellan, Georges (1993). Balkanlarn Tarihi, 14-20. Yzyl, Tr.: Ayegl Yaraman-Babuu, stanbul: Milliyet Yaynlar. Cnn Trk (9.4.2004). ift Bal Kartal: Kosova Program. Demirta Cokun, Birgl (2001). Arnavutlukun D Politikas ve Balkanlarda Arnavut Sorunu, Balkan Diplomasisi, (Der.) mer E. Ltem ve Birgl Demirta Cokun, Ankara: Avrasya Str. Ara. Mer. Yaynlar, ss. 67-101. Diplomatik Gzlem, 2007. Yok Hkmnde Bir Millet: Bonaklar, http:// www.diplomatikgozlem.com/haber_oku.asp?id=2558, (E.T: 8.12.2007). Doru Yol, 2007. Kosova, http://dogruyol-tksd.org/content/view/20/40/, (E.T.: 8.12.2007). Dnya Blteni, 2009. Kosova Bamszln Adalet Divannda Savunacak, 1.12.2009, http://www.dunyabulteni.net/news_detail.php?id=97331, (E.T.: 25.12.2009). Emirolu, Hseyin (2006). Souk Sava Sonrasnda Kosova Sorunu ve Birlemi Milletler, Avrasya Etdleri, Yl 12, Say 29-30 (2006), ss. 63-96. Grida, 2002. Kosovo State of the Environment Report, June 2002, http:// enrin.grida.no/htmls/kosovo/SoE/popullat.htm, (E.T.: 8.12.2007). Hasani, Enver (lkbahar 1998). Kosova Krizi: Hukuki ve Siyasi Boyutu, Avrasya Dosyas, Cilt 4, Say 1, ss. 121-130. stanbul Ticaret Odas. Kosova lke Raporu, 24.6.2005, http://www.ito.org.tr /ITOPortal/Dokuman/08.04.56.pdf, (E.T.: 8.12.2007). Johnstone, Diana (2004). Ahmaklarn Seferi-Yugoslavya, NATO ve Batnn Aldatmacalar, ev.: Emre Ergven-Ergin Bulut, stanbul: Balam Yay. Judah, Tim (1997). The Serbs: History, Myth & the Destruction of Yugoslavia, New Haven: Yale University Press. Karatay, Osman (1998a). Kosova, Kanl Ova, stanbul: z Yaynclk. _____ (1998b). Kosovann Nfus Gerei, 10.3.1998, http://www.zaman .com.tr/haber.do?haberno=509526&keyfield=, (E.T.: 29.12.2007). Karpat, Can (15.12.2005). Balkanlarn en kritik blgesinde yaayanlar: Kosoval Trkler, http://www.axisglobe.com/article.asp?article=541, (E.T.: 8.12.2007) Kosovahaber, 2006. Srbistann Kosova Tavr Kzdrd, 1.11.2006, http:// www.kosovahaber.net/haber_n_4_1/detay.asp?hid=778, (E.T.: 7.12.2007) Kosovothanksyou, 2009. Who Recognized Kosova As An Independents State?, http://www.kosovothanksyou.com/, (E.T.: 25.12.2009).

Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 23 / 2010

85

Arnavut ve Srp Savlar Balamnda Kosovann Sahiplii Sorunu

Krasniqi, Fitim (2003). Uluslararas ve Blgesel G Dengesi Balamnda Kosova Sorununun Analizi, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi. Bursa: Uluda niversitesi Sosyal Bilimler Enstits. Krsti-Brano, Branislaw (2004). Kosovo, Facing the Court of History, New York: Humanity Books. KVMGM, 2007. Kltr Varlklar ve Mzeler Genel Mdrl. Balkan Savalarndan Sonra Kosovada Trkler, http://kvmgm.kultur.gov.tr/dosyagoster.aspx?DIL=1&BELGEANAH=109871&DOSYAISIM=balkans avaslarindansonrakosovadaturkler.pdf, (E.T.: 8.12.2007). Lauwers, Gunter ve Smis, Stefaan (Summer 2000). New Dimensions of the Right to SelfDetermination: A Study of the International Response to the Kosova Crisis, Nationalism & Ethnic Politics, 6 (2), pp. 43-70. Malcolm, Noel (1999). Kosova, Balkanlar Anlamak in, stanbul: Sabah Yaynlar. Pazarc, Hseyin (1999). Uluslararas Hukuk Dersleri, II. Kitap, Gz. Ge. 6. Bask, Ankara: Turhan Kitabevi. Poulton, Hugh (1993). Balkanlar (atan Aznlklar, atan Devletler), stanbul: Sarmal Yaynevi. Prizrenliler, 2006. Kosova, 28.10.2006, http://www.prizrenliler.org/index.php? option=com_content&task=view&id=15&Itemid=28, (E.T.: 17.12.2007). Radikal, 2009. Kosovann Meruiyeti Laheyde, 2.12.2009, http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=RadikalHaberDetay&Date=02.12.2009&ArticleID=9671 17, (E.T.: 25.12.2009). Rusinow, Dennison (2003). Yugoslavyann Paralanmasnda ve Savata Osmanl Miras, L. Carl Brown (Der.), mparatorluk Miras, Balkanlarda ve Ortadouda Osmanl Damgas, ev.: Gl aal Gven, 3. Bask, stanbul: letiim Yaynlar, ss. 113-143. Sava, Hseyin (Aralk 2000). Dn ve Bugnyle Kosova Sorunu-I, Cumhuriyet niv. Fen-Edebiyat Fak. Sosyal Bilimler Dergisi, Say: 24, ss. 321-342. -------. (Mays 2001). Dn ve Bugnyle Kosova Sorunu-II, Cumhuriyet niv. Fen-Edebiyat Fak. Sosyal Bilimler Dergisi, Say: 25, No. 1, ss. 101-111. Setimes, 2007. Srbistan lke Bilgileri, http://www.setimes.com/cocoon/ setimes/xhtml/tr/infoCountryPage/setimes/resource_centre/countries/serbia?country=Serbia#geograp hyPeople, (E.T.: 6.12.2007). imirgil, Ahmet (Mays 1998). Kosovada Verilen Kurban ..., Tarih ve Medeniyet, 5(50), ss. 12-17. Tademir, Fatma & Yrr, Pnar (K 1999). Kosova Sorunu, Tarihi ve Hukuki Bir Deerlendirme, Gazi niv. BF Dergisi, 1(3), ss. 135-151. Tekin, Arslan (Sonbahar 1996). Kosovada Neler Olabilir?, Avrasya Dosyas, 3(3), ss. 214-231. Tindemans, Leo (1998). Bara ar, Uluslararas Komisyonun Balkanlar Hakkndaki Raporu, (Tr.) zden Arkan, stanbul: Sabah Kitaplar. Toluner, Sevin (1996). Milletleraras Hukuk Dersleri, Devletin Yetkisi, 5. Bas, stanbul: Beta Yaynlar. TRT1 (21.10.2004). Snrlar Arasnda Program. Trbedar, Erhan (Mays 2004). Kosova Sorunu: Yarm Braklm , Stratejik Analiz, 5(49), ss. 59-65. United Nations, Basic Facts About the United Nations, New York: United Nations, 2000. lger, rfan Kaya (lkbahar 1998). Srplara Gre Kosova Sorunu, Avrasya Dosyas, 4(1-2), ss. 162-174. Tusam, 2006. Kosovada Trke Krizi, 2.10.2006, http://www.tusam.net/ print.asp?id=669&tbl=MAKALELER&fld=makale, (E.T.: 7.12.2007). Yerasimos, Stefanos (1995). Milliyetler ve Snrlar: Balkanlar, Kafkasya ve Orta Asya, ev.: irin Tekeli, 2. Bask, stanbul: letiim Yaynlar. Ylmaz, Murat slam Corafyas: Bamszln Eiinde Bir lke: Kosova, http://www.dusuncegundem.com/sayi-29/islam-cografyasi-bagimsizligin-esiginde-bir-ulke-kosova.html, (E.T.: 8.12.2007). Zaman Gazetesi, 24 Ekim 2004. Zeynd-din Ahmed b. Ahmed b. Abdil - Ltfiz Zebd (1991). Sahh-i Buhari Muhtasar Tecrd-i Sarih Tercemesi ve erhi, Ter. ve arihi: Kamil Miras, Onbirinci Cilt, 10. Bask, Ankara: Diyanet leri Bakanl Yaynlar.

Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 23 / 2010

86