AKSYON

http://www.aksiyon.com.tr/aksiyon/newsDetail_...

3 asrn hikyesi bir kese kdnda

Gemii basit bir kese kdndan okuyoruz bu defa. Harf Devriminden sonra kese kd yaplan Kuran- Kerim sayfalar, bir devrin perdesini aralad. Yaralar kabuk balasa, gzyalar dinse de ekilen sz hl hissediliyor. Cumhuriyetin kese kd o! diyor, kitap ynlar arasndan semeye altmz tabloyu kastederek. Anlamadmz fark edince ieri davet ediyor: Gein, yakndan bakn! Ne olduunu idrak etmemiz vakit alyor. Manavlarda grmeye alk olduumuz cinsten bir kese kd, erevelenip duvara aslan. Tek farkla; gazete kdndan deil, Kuran- Kerim sayfasndan yaplm. Yerinden indiriyor, nne, arkasna bakyoruz. Hayr! Yanllk yok. Kenarlarnda tefsiri de olan bir Kuran- Kerim sayfas. Tutkallanp kapatlmaya allsa da okunuyor zeri. Anne babaya itaati tleyen sra suresi 23. ayetin ortalarndan balyor sayfa: ayet onlardan biri ya da ikisi yallklarnda yannzda bulunursa sakn ff (bile) demeyin. Onlar azarlamayn ve ok nazik sz syleyin! Ve sonuna doru: Rabbiniz, iinizde olan en iyi bilendir. Eer siz iyi kimseler olursanz, phesiz O, ok tevbe edenleri balaycdr Sz sylemek zor. ylece susup kalyoruz Sahaf Ltf Bayerin Cumhuriyetin kese kd. demesi de o yzden. Nereden balayp

1 -> 19

25.12.2012 15:40

AKSYON

http://www.aksiyon.com.tr/aksiyon/newsDetail_...

ne syleyeceksiniz ayakst? Karmzdaki tek bir yapra yorumlamak iin, Cumhuriyeti mmkn klan artlarla, 3 asrlk gemile yzlemek gerekiyor Dedelerimizin acyla anlatt yllarn ahidi bu sayfa. Eski yaz kitaplarn, ne yazdna baklmakszn yakld, ayaklar altna alnd zor yllar 1930lar. mkn bulanlar, ayn akbeti yaamamak iin grnmez klm elinde ne var ne yoksa. Kimi gmm, kimi kuyuya, nehre dkm. Bir zihniyet, hayat tarz, tasavvur dnyas; khne, kymetsiz ilan edilmi ksack zamanda. Ve kitap, milletin kaderine ortaklk etmi o gnlerde Ltf Bayerin eline birka yl nce geen evraktan takip edebildiimiz kadaryla kese kdnn hikyesi; 1937de, stanbul Suriinde balyor. ehzade Abdlhamidin hocalarndan Osman Zeki Beyin kurduu Osmanbey Matbaasnda baslyor. Bask tarihini bilmesek de Harf Devriminden ksa sre nce olduunu tahmin etmek zor deil. Zira 1 Kasm 1928de kabul edilen devrim kanununa gre eski harflerle kitap basmak ve satmak, daha nce baslm eserleri piyasaya srmek yasak. stisnas yok, ayn dayatma Kuran- Kerim iin de geerli.

1923e kadar halkla Cumhuriyetin kurucu kadrolar arasnda bariz bir ayrma

2 -> 19

25.12.2012 15:40

AKSYON

http://www.aksiyon.com.tr/aksiyon/newsDetail_...

yok. Yollar, kinci Meclis dneminde ayrlyor. Yeni Trk Harflerinin Kabul ve Tatbiki Hakknda Kanunun hkmsz kld kitaplar, uzun yllar depolarda ylece bekletiliyor. Anlalan o ki Osmanbey Matbaasnn sahibi Darafaka Cemiyeti, 1937de bu evrakn hi olmazsa bir ksmn elden karma karar alm. Esnafn stanbul Mftlne ikyeti olmasa, dier binlercesi gibi haberdar olmayacaktk muhtemelen. Ancak Kurana reva grlen muameleye ahit olan halk, artk susmak, sineye ekmek istemiyor belli ki. Mftlk, ikyet zerine 17 Aralk 1937de stanbul Mfts F. lgener (Prof. Dr. Sabri lgenerin babas Mehmet Fehmi lgener) imzasyla Trk Okutma Kurumuna bavuruyor: Darafakaya vakfedilmi olan Osman Bey matbaasnn teden beri dini eserleri yapan ve basan bir matbaa olduu cihetle Mslmanlar arasnda bir mevkii hrmette grlen mezkr matbaann bu kere ambarlarnda mevcut tonlarca Kuran- Kerim sahifelerini kise kd yaplmak zere ufak bir bedel mukabilinde piyasaya satm olmas, birok vatandalar tarafndan esefle grlp ve karlanan bu kise ktlarndan bir numunesi iliik olarak takdim klnmtr. Bahsi geen numune, stanbul esnafndan Azakzde Tevfikin kese kt Mihrandan ald ktlardan. Aznlk mensubu olduu kaydedilen Mihran, Kuran sayfalarn ambalaj yapp Beyaztta piyasaya sryor. Blge esnafndan Tevfik Efendi de Mihrann mterileri arasnda. Muhtemelen paras ancak o kadarna yeten Azakzde, ktlardan 15 uval alyor. Bir tanesini, ikyet dilekesiyle birlikte resm makamlara teslim ediyor. Gerisine ne yapt bizce mehul.

3 -> 19

25.12.2012 15:40

AKSYON

http://www.aksiyon.com.tr/aksiyon/newsDetail_...

Mesele, stanbul Mftlnn Trk Okutma Kurumuna bavurmadan nce yaptrd tahkikatla ksmen aydnlanyor. renildii kadaryla matbaa, Kuran- Kerim sayfalarn Galatada bir komisyoncuya satyor. Mihran, piyasaya srd ktlar komisyoncu Keropeden alyor. stanbul Mfts lgener, elde ettikleri malumat aktardktan sonra Trk Okutma Kurumundan, Bu gibi hallere meydan verilmemesine delalet olunmasn... talep ediyor. Babakanla bal Trk Okutma Kurumu; dilekeyi, altna el yazsyla Ehemmiyetle Osman Bey Matbaasna yazarak Darafakaya iletiyor. Cevab savunma, 3 Ocak 1938de ulayor mftle. ambarlarda para hlinde bulunan ve rmee yz tutan din ve gayr din Arapa formalarn imhas arzu edildiinden bunlarn Avrupa kat fabrikalarnda kat hamuru haline konulmak ve stanbul vesair mahal piyasalarnda kullanlmamak ve aksi takdirde her trl mesuliyet kendisine ait olmak artiyle ve sureti iliik bir taahhtname mukabilinde () Keropeye satld () yarm asrdan beri temiz ve drst olarak tannm olan Osman Bey Matbaasnn bu gibi hasis menafi yznden kesri itibarna mahal braklmayaca Komisyoncu, ktlar kilosu 4 kuru mukabilinde hamur yaptracana 5 kat fiyata Mihrana satmay tercih ediyor ksacas. Osman Bey Matbaas, muhataplarna itibarn kk menfaatlere deimeyecei cevabn veriyor... Sorumlular hakknda ilem yaplp yaplmadn bilmiyoruz ne yazk ki. Tpk Sahaf Ltf Bayerde mahfuz tefti raporuna gre 31 Mays 1940ta matbaann depolarnda bulunan ciltlenmemi 2 bin adet yaldzl Kuran sayfasnn akbetini bilemediimiz gibi Buhran 2 asr nce balyor Cumhuriyete geite yaanan krlmann kk, sembolik ancak ok nemli bir gstergesi bu belge. Eski dnemin birikimini; istisna tanmadan elinin tersiyle iten Cumhuriyetin kurucu eliti ve siyasileri, vebali birlikte omuzluyor. nce eserlerin ifade ettii mn, ardndan metin kymetsizletiriliyor.

4 -> 19

25.12.2012 15:40

AKSYON

http://www.aksiyon.com.tr/aksiyon/newsDetail_...

Konudan haberdar sahaf mdavimlerinden biri, Diyanet leri Bakanl Din leri Yksek Kurulu Bakan Prof. Dr. Rait Kk. O bizim kadar akn deil. Zira dedesinin kitaplarndan balayarak pek ok vaka grm, dinlemi bugne dek. Yorum yapmadan nce kendi hatrasn paylayor bizimle: Adn aldm dedem anakkale ehidi. Medreseyi bitirdikten sonra evlenmi. Ei hamileyken savaa arlm. Nenem, Harf nklbndan sonra evrede oluturulan korkudan etkilenerek dedemin kitaplarn iki- merkebe yklemi, gtrp tarlaya dkm. Kitaplar orada senelerce yamur altnda kalarak rm. Antalya Aksekili Rait Hoca, iki medresesi olan, okuyan fazla, Mentebey kynden. Halkn, Harf Devriminden sonra ayak altnda kalmasn! diye maaraya att ileri erimi onlarca kitabn cildini karm genlik yllarnda. Zihninde canlanan manzaralar mani oluyor armasna. O yllarn vebalini bir tek Cumhuriyete ykmak hakszlk elbette. 20lerde hkme balanan her icraat, nereden baksanz 200 senelik buhrann izlerini tayor. Asrlarca cihana hkmeden Osmanl, 1774te maluplar safnda buluyor kendini. Kk Kaynarca Anlamas sonrasnda Osmanl mnevveri ilk kez kendinden phe duymaya balyor. Neden? sorusuna cevap aryor herkes. slam mmetinin Hristiyanlar karsnda yenik dmesine sebep ne? Kltr, sanat, inan, sistem, hatta klk-kyafet ve alfabe ta o zamandan tartlmaya balanyor. Kaybedilen zaman kazanmak istiyor Osmanl. Maluplar galipleri her eyiyle taklit eder! diyor bn-i Haldun. Aynen yle oluyor. Kurtulu reetesine Batllama yazlyor. Tanzimat aydnlarnn devam ettirdii muhasebe, Cumhuriyette kavgaya dnyor. Tanzimatlar reform ve tekml esas alrken Cumhuriyet, devrim yolunu tutuyor. Mustafa Kemal Bonapartist bir adam. Gerekletirmek istediklerini demokrasiyle yapamazd, bunu bekleyemezdi. Bizim aydnlarmz ok etkilenmiti Fransz htilalinden. Onun gibi yapmak istediler. Pamukkale niversitesi retim yesi Prof. Dr. Mehmet Ali nala ait bu yorum. Evet, tartma 2 asrdr sryor fakat 1900lerin bana kadar dava, devleti slah etmek erevesinde deerlendiriliyor. Tanzimatlar devleti dntrmek istiyor, topluma dokunmuyorlar. Mesela memurlara kyafet zorunluluu geliyor ama halka mdahale edilmiyor. Cumhuriyetse dorudan halk dntrmek abasnda: nk kaybedilen zaman telafi etmek istiyorlar.

5 -> 19

25.12.2012 15:40

AKSYON

http://www.aksiyon.com.tr/aksiyon/newsDetail_...

nal, Cumhuriyetin kurulu mantn ap kltme olarak yorumluyor. Osmanlnn cihanmul iddialar var. Fakat 1900lerin banda devlet ve toplum iddialarn gerekletirecek maddi manevi imkndan mahrum. Balkan ve dnya savalar, ard arkas kesilmeyen malubiyetler Kimse imparatorluun ayakta kalabileceine inanmyor artk. Tek are sfrdan balamak. Gemiin hafzasna ve hatrasna saygl bir toplumla hedefe ulamak mmkn deil. Yeni devletin yeni insanlara ihtiyac var. Yepyeni bir insan tipi, homo cumhuriyetikus yetitirme telana dyorlar. Bu insann tarihle temas olmamal. Ve kimliin en nemli unsuru, dinle ba kopmal. Bu ikisinin yok edilmesi isteniyor ki Harf Devriminin temel amac da bu! diyor nal. Mevcut alfabe Trkeyi ifade etmekte yetersiz kalyordu. renilmesi zordu! iddialarnn gerekle alakas yok ona gre. Hibir millet zor reniliyor diye alfabe deitirmez. yle olsa Japonlarn, inlilerin deitirmesi gerekirdi. Kurtulu mu? Felaket mi? Topluma; takvimin, terazinin, kanunun, kyafetin ve nihayet harfin, kelimenin deimesi olarak yansyan hadise, bandan sonuna bir kltr buhran. Sonraki nesillere belletilen nklplar Tarihi zerini rtmeye alsa da ilk gnden beri sebep de, maksat da biliniyor. Dorudan hafzaya kastedecei iin Harf Devrimi,

6 -> 19

25.12.2012 15:40

AKSYON

http://www.aksiyon.com.tr/aksiyon/newsDetail_...

dierlerinden daha fazla telaa sebep oluyor. Evet!ilerle Hayr!clarn gazeteler araclyla yrtt mcadele, yllarca sryor. 1911de Arnavutluk, 1927de Azerbaycan deitiriyor alfabesini. Her seferinde stanbulda sesler daha da ykseliyor. Devrim mdafilerinin iki temel gerekesi var. Mevcut alfabe Trke ifade asndan yetersiz. Ve renilmesi zor olduu iin lke genelindeki okuma yazma oran bir trl ykselmiyor. Meselenin din ve kltrel tarafna ise hi deinmiyor, iddialar reddetmekle yetiniyorlar. Yaptmz ii dine mnfi grmek yaplan ii grmemektir. diyor smet nn 1925te. Biz u kanaatteyiz ki yaplan iin dinsizlikle hibir mnasebeti yoktur. Bu sistemde muvaffak olalm, on sene azimle, muvaffakiyetle tuttuumuz yolda yryelim. On sene sonra btn dnya ve imdi bize muarz olanlar yahut tuttuumuz yoldan din namna endie edenler greceklerdir ki Mslmanln asl en temiz, en saf, en hakiki ekli bizde tecelli etmitir. Dr. Abdullah Cevdet, Cenap ehabettin, Falih Rfk, Yakup Kadri, Yunus Nadi gibi pek ok isim var deiiklik taraftarlar arasnda. Hseyin Cahitin (Yaln) 22 Eyll 1923 tarihli cmleleri ortak fikriyat zetler nitelikte: Bizi imdiki harflere rapteden ey nedir? Bu harfleri kullanmak iin hibir mecburiyet-i diniye yoktur. Milli harflerimiz de deildir. Latin harflerini kabul ederek bir an iinde herkese okuma yazma retmek suretiyle elde edebileceimiz nmtenahi faydalar istihfaf ediyoruz. te tarafta; Kazm Karabekir, brahim Alaaddin (Gvsa), Veled elebi, Avram Galanti, Ali Ekrem (Bolayr), Fuad Kprl, Halid Ziya (Uaklgil) ve Zeki Velidinin (Togan) de aralarnda bulunduu pek ok isim, her frsatta kar tezlerini ifade ediyor. Muhalifler, alfabeye mdahale edilmesine kar deil. htiyaca gre, karl olmayan sesler iin birtakm ilaveler yaplabilir. Ancak deitirilmesine taraftar olmak, felakete sessiz kalmak manasna gelir. 1000 senelik harflerden vazgemek; milletin tarihi ve kltryle, Trklerin slam devletleriyle, ilim adamlarnn ktphanelerle irtibatnn tamamen kesilmesi demektir...

7 -> 19

25.12.2012 15:40

AKSYON

http://www.aksiyon.com.tr/aksiyon/newsDetail_...

Yeni alfabe Halk Evleri ve Ky Ens-titleri araclyla yaygnlatrlyor. ubat 1923te bakanlk ettii ktisat Kongresinin alfabe meselesini gndeme almasn reddeden Kazm Karabekir, 5 Martta Vakit Gazetesine beyanat veriyor: Bu fikir bir zamanlar Avrupada hrc- merci mucib oldu. () Bizim slam hurufatmz kfi deilmi. Binaenaleyh Latin hurufat istimal edilmeliymi. Baz arkadalarmz bu fikrin mrevvici oldular. Fakat neticede bunun felaketli olduunu anladlar ve piman oldular. Bu fikrin mthi bir felaket olduunu Arnavut kavmi de pek ge olarak anlad. ()Kabul edildii gn memleket herc merce girer. Her eyden sarf- nazar bizim ktphanelerimizi dolduran mukaddes kitaplarmz, tarihlerimiz ve binlerce cilt asarmz bu lisanla yazlm iken bsbtn baka bir ekilde olan bu harfleri kabul ettiimiz gn en byk felakete uram oluruz. stanbul niversitesi retim yesi Prof. Dr. Meral Alpay, Kazm Karabekirin muhalefetinin Atatrke henz vaktin gelmediini dndrdn belirtiyor. 1926da zmir suikast gerekesiyle tutuklanan Karabekir Paann st daha o gnlerde iziliyor belli ki. Harf Devriminin en gl muhaliflerinden biri, Bodrumlu Yahudi bir aileye mensup Dil Bilimi Profesr Avram Galanti. 1915-33 arasnda stanbul Darlfnununda hocalk yapan Galanti, Azerbaycann Latin alfabesine gemesinin ardndan 1927de Arab Harfler Terakkimize Mani Deildir ismiyle uzunca bir makale/kitap yazyor. Mevzunun sadece siyasi ynden ele alndndan yaknyor Galanti. Zira ilm adan baktnda bu arzuya gereke bulamyor. Gazi susuyor... Adi bir elif ba meselesinden ziyade memleketin irfan mevzu bahis Galantiye gre. Adeta yakaryor itiraz gerekelerini sralarken: Bu karar, eslfn mellefatn (gemi nesillerin eserlerini) unutturur. Maziyle olan her trl revtb

8 -> 19

25.12.2012 15:40

AKSYON

http://www.aksiyon.com.tr/aksiyon/newsDetail_...

(ilikiyi) keser. Kendi yetitirecei Latin harfi neslini kitapsz brakr. Yeni nesil, bin 300 senelik edebiyatndan, tarihinden, ilm ve fikr mazisinden haberdar olmayacaktr. () Mazisini gaib eden millet kendini tanyamaz ve bakalarna da tanttramaz. Muarzlarmz ve dmanlarmz Medeniyete hizmetiniz nedir? sorduklar vakit ne diyeceiz? Bir milletin medeniyeti, srnn ve vesaikinin (eser ve belgelerinin) ehadetiyle tespit edilir. Arap harfleri ortadan kalkt gn mazimiz ortadan kalkar ve biz Fuat Beyin (Kprl) dedii gibi zengin harsmza (kltrmze) ramen harssz bir millet haline geliriz. Defalarca tartmaya ekilmek istense de Mustafa Kemal 1928e kadar bozmuyor sessizliini. Fikri sorulduunda geitirmeyi tercih ediyor ancak niyetini ak etmiyor. Vaktin geldiine kanaat getirmi olacak ki 9 Austos 1928de Sarayburnunda ilan ediyor kararn: Asrlardan beri kafamz demir ereve iinde bulunduran, anlalmayan ve anlayamadmz iaretlerden kendimizi kurtarmak mecburiyetindeyiz. Nitekim o dnem halk arasndaki yaygn ismiyle Gazi Elifbas 3 ay sonra, 1 Kasm 1928de Resm Gazetede yaymlanan kanunla yrrle giriyor. Gazete ve kitap sayfalarndan takip ettiimiz tartmada kimin hakl olduu, daha ilk yllarda kyor ortaya. Tpk Galantinin tahmin ettii gibi gemile bugn, hocayla talebe, Trkiye ile slam devletleri arasna kapanmas zor mesafeler giriyor. Tarih Profesr Mehmet Ali nal, Trk tarihindeki iki byk krlmaya iaret ediyor sz bu kltrel kopua geldiinde. Birincisi, slamiyeti setikten sonra yaanan kesinti. Mslman olunca Orta Asyadaki btn kltr unsurlarna srtn dnyor Trkler. Din deitirmek, medeniyet deitirmek demek nk. Bu krlmann bir benzeri; 1000 yl sonra, 1920lerde tekrarlanyor. Bu kez din deimediine gre bu keskin kopuu nasl izah etmek gerek peki? Belki ellerinden gelse yaparlard onu da. diyor nal. Tartlm bunlar. Camilere sra koyalm, kiliselerdeki gibi mzik eliinde dua edelim falan. Evet din deitirilmiyor ama daha iddetli bir kesinti yaanyor. Millet btn gemiine, ilm birikimine, kltrel ve manevi deerlerine arkasn dnyor bir gnde. Yeni bir insan tipi oluturulacak. Bunun iin gemite var olanlarn reddedilmesi, deersizletirilmesi gerekiyor. Klk / kyafet deimi, kanun / nizam deimi. Hilafet gitmi, l tart, muvazene gitmi. Kelimeye / harfe gelmi sra...

9 -> 19

25.12.2012 15:40

AKSYON

http://www.aksiyon.com.tr/aksiyon/newsDetail_...

Gemite inkr edilse de bugn hemen herkes devrimlerin muasrlamadan ziyade gemiten kopmak niyetiyle yapldnda hemfikir. 1923te Cumhuriyetin kurucu meclisini datan Tek Parti fikriyatnn 1924ten itibaren att admlar zmpara gibi geiyor toplumun zerinden. Son ve en etkili darbe Harf Devrimi ile vuruluyor. Sadece bizim deil, pek ok dier isim gibi Prof. Mete Tunayn da fikri bu: Cumhuriyet devrimleri 1925 yaznda balamt, Harf Devrimi 28de yapld. Aama aama gerekli admlar atld ve artlar olgunlatnda Harf Devrimi yapld. Alfabe deiikliini Tark bin Ziyadn gemileri yakmasna benzetiyor Tunay. Ve asl amacn gemile gelecek arasndaki ba koparmak olduuna geliyor buradan. Aslna bakarsanz yeni devletin mimarlar da inkr etmiyor bu niyeti. Daha yumuak ifadeler kullanyorlar, hepsi o. smet nn 1930larda, Harf inklbnn en byk faydas, kltr deimesini kolaylatrmasdr. Trk milletini bir kltr leminden bir bakasna nakletmitir. itirafn dile getiriyor mesela. Nihat Erimse 9 Austos 1953te, Yeni Trk Harflerinin Kabul yldnm vesilesiyle Ulus Gazetesine konuuyor: Trk milletinin kltr alannda son eyrek yzylda ald mesafeyi en bata Arap harflerinden kurtulabilmi olmak sayesinde geride brakabildiimize phe yoktur. Eer yeni Trk harfleri olmasayd, Bat kltrne bu denli abuk yaklaamazdk. Topraklaryla beraber itibarn da kaybetmi, yeni kurulan dnyada tasavvur ve tefekkr dnyas kymetsizlemi bir gemii srtnda tamak istemiyor gen Cumhuriyet. Unutur ve unutturursa Zmrdanka gibi kllerinden doabilecek. Siyasiler de aydnlar da buna gerekten inanyor. Prof. Dr. Rait Kk, devrimin arkasndaki vazgeme dncesinin bilahare ok bariz anlaldn dnyor. Nasl m? Diyanete, imam hatip mekteplerine yaplan muameleden, Darlfnundan nce ilahiyat fakltesinin kapatlmasndan, ezann ve Kurann Trkeletirilmesinden, namazda Kuran melinin okunmas teebbslerinden Meseleyi Harf Devriminden ibaret grmek, genel manzaray anlamaya mani oluyor. Bu yaananlar dinden bamsz konuulamaz Kke gre: Bir medeniyet havzasnn 900 yllk birikimi ortadan kalkyor. Medreseler, tekkeler, zaviyeler kapanyor. Btn bu kurumlarda birtakm slahata gerek duyulduu ok nceden fark edilmi. Ama toptan kapatlyor. Musikiye, dier sanatlara kadar toplumun tm kltr reddediliyor. Ruh dnyasna vurulan bu ar darbe zamanla Kuran- Kerime duyulan saygy bile ortadan kaldryor.

10 -> 19

25.12.2012 15:40

AKSYON

http://www.aksiyon.com.tr/aksiyon/newsDetail_...

Harf Devriminin Ktphanelere Yansmas kitabnn yazar Prof. Dr. Meral Alpay, bu admn etki bakmndan dierleri ile mukayese edilemeyeceini belirttikten sonra yle devam ediyor szlerine: Okuryazarl olsun olmasn hemen her evde bir Kuran bulunur. Bu kutsal kitap ou zaman zenerek sslenmi bezden bir muhafaza iinde, genellikle yatak odasnda duvarda asl dururdu. () Yeni harflerle baslm bir kitab ilk defa eline alan bir kimsenin bir aknlk geirmesi kanlmazd. Yn deiiklii olmu, yeni kitap eski kitabn altn stne geirmiti. Doru tutmak, kapan amak, sayfalarn evirmek zt yne dnm, yaz tamamen deimiti. Her ey altst olmutu yani. Din zayflamadan olmaz Detaylar arttka asl mcadelenin dinle olduunu dnenlerin hakll kyor ortaya. Osmanl milletler topluluunun enkazndan bir Trk Cumhuriyeti kurulacak. Dinin sunduu mmet reetesi, ulus harcnn halk birletirmesine mani oluyor. Tek are ncelikle din duygularn zayflatlmas. Yorumlarmza tarihten ahitler bulmak sarsyor ancak artmyor artk bizi Birok mtefekkirler, sonra vekyi bize gsteriyor ki dini hissiyat zayflamadka milliyet hissi kuvvetlenememitir. szleri, Milliyet Nazariyeleri ve Milli Hayat kitabnn yazar Mehmet zzete ait. Bu yzden yeni harflerle bile olsa din neriyata tahamml yok Tek Parti rejiminin. Bizler ne ekilde ve surette olursa olsun, memleket dhilinde dini neriyat yaplarak dini bir atmosfer yaratlmasna ve genlik iin dini bir zihniyet fidelii vcuda getirilmesine taraftar deiliz. Matbuat Umum Mdr Vedat Nedim Tr, 1934 Ne yapld, neden yapld kadar nasl yapld da tartmal. Deiimin bir ksm gerekli belki de. Kimsenin itiraz yok buna. Ancak bir rpda ve bylesine sert mi olmalyd? Toplumun inanc ve psikolojisi hi hesap edilmiyor. Hakir grlyor. Medeni olmann yolu slam dairesinden kmaktr gibi bir anlay benimseniyor. Bunlar yazlp iziliyor, aksinin yazlmas yasaklanyor. Bunlar bize iyi niyetli insanlarn bu ii yrtmedii kanaatini veriyor. diyor Rait Kk. Cumhuriyetin kurucu kadrosu iinde bu yntemin ok taraftar var, desteklemeyenlerse tasfiye ediliyor. Adeta dnyalar altst olurken halkn nasl byk, kitlesel tepkiler vermedii de merak konusu. Camiler kapal, Kuran okumak, renmek yasak. apka

11 -> 19

25.12.2012 15:40

AKSYON

http://www.aksiyon.com.tr/aksiyon/newsDetail_...

takmadan sokaa kmalarna izin yok. Ezan Trkeye dnm. Yer yer ayet mealleriyle namaz kldran imamlar tremi. Kaymakamlar, valiler, sair devlet memurlar hafiyelie soyunmu, halkn elindeki eski yazl kitaplar toplatp meydanlarda yakyor ok rencide oluyorlar Rait Beye gre. Ancak Snni toplumlarn karakterinde isyan anlay yok. Bu devir de geer, her ey yoluna girer diye bekliyorlar. Yine de ok can yanyor, kan dklyor. Kitleler halinde lkeyi terk edenler oluyor.

1925te ilan edilen apka Kanunundan sonra bir cami girii. Cemaat, ftr apkalarn ayakkablk yanna kurulmu apkalka brakp namaza geiyor. Halkn sessizliinde idarenin tepkileri bastrma ynteminin de pay byk phesiz. Harf Devriminden nce tepki ekebilecek en nemli adm Kyafet nklb. 1925te apka Kanunu knca ortalk karyor. stiklal Mahkemeleri eliyle duruma derhal mdahale ediliyor. Takrir-i Skn Kanununun sresi 1928e kadar uzatlyor. Mustafa Kemal de farknda sertliklerinin. Ama bu gerekli ona gre: te biz Takrir-i Skn Kanununun meriyyetinden istifade ettik ise bu tarihi

12 -> 19

25.12.2012 15:40

AKSYON

http://www.aksiyon.com.tr/aksiyon/newsDetail_...

hatay pak gstermek iin, milletimizin nsiyesini olduu gibi ak ve pak gstermek iin, milletimizin mutaassp ve Kurun-u Vustai zihniyette olmadn ispat etmek iin istifade ettik. Kendileri ifade etmese, gemiten utandklarn sylemek iftira olurdu belki. Ama inkr etmiyorlar bu ar bedellerin sizin gibi muasrz, Ortaa zihniyetinde deiliz! diyebilmek iin detildiini Sanki Hlagu devri... Gemiin birikimi, aks deitiren medeniyetin deerlerini dorulamyor. Bu sebepten olacak, Cumhuriyet dnemi ktphaneleri ile ilgili aratrmalarn neredeyse hibirinde; asrlk ktphanelere, binlerce yllk el yazmalarna ne oldu, sorusu sorulmuyor. Hepsinde ayn istatistikler; 1928den sonra ka kitap basld? Nerelere halk ktphanesi kuruldu? Okur yazar oran ne kadar artt?.. Oysa 19. asr sonlarnda Osmanl topraklarnda, kaytl 350 ktphane bulunuyor. Byk ksm ahslar ya da vakflar tarafndan tesis edilen bu ktphaneler de sistemin sarsntsndan payn alyor. htiva ettikleri ilm birikime duyulan phe, kitaplarn kaderine terk edilmesini beraberinde getiriyor. 1908de Sadrazam Hilmi Paaya verilen raporda stanbuldaki 40tan fazla umumi ktphanenin durumu zetleniyor: Bu ktphaneler bir birinden uzak olduu gibi kymetli kitaplar da perakende (dank) bulunduundan, bunlardan faydalanmak iin herhalde hayli zaman ve birok almay ziyan etmek icab eder. () Kitaplara gelince bunlar ktphanelerin ihmal kelerinde telef olmaya veya kaybolmaya maruzdur. Ktphanelerde muhafaza edilebilmi olan kitaplar da mahva mahkmdur. nk bunlar hibir usul, makul bir tertip iinde bulunmayp birbiri stne ylp atlmtr. Kitap ynlar altnda kalm eser, btn stndeki kitaplarn tazyikine maruz bulunduundan mrekkep birbirine yaparak yapraklar bozulur. 1920ler ve 30larda bu yara da iyice derinleiyor. Neredeyse mrnn tamamn ilm aratrmalarla geiren Muallim Cevdetin hatralar, baka ahide mahal brakmayacak aklkta tasvir ediyor manzaray: Ayasofyann orta tabakasnda kapal, kilitli iki mahzen-i evrak vardr. Fazla olarak koridorda akta evrak ve birok vesikalarla defterlerle dolu olan sekiz-on

13 -> 19

25.12.2012 15:40

AKSYON

http://www.aksiyon.com.tr/aksiyon/newsDetail_...

sandk mevcuttur, bunlar kapaldr. () Mahzendekiler kilitlidir, sandktakiler kapal. Fakat Kimsenin muhafaza ve tetkikine lzum grmedii, frlatp yerlere att tahmin-i acizaneme gre lakal yzbini mtecaviz vesaik vardr ki bunlar mahzen yle dursun adi sandklara bile konulmam, lzumsuz addedilmitir. Cevdet Beyin hassasiyeti onu tanyanlarca yakndan biliniyor. Elinden bir ey gelmese arivleri dolap grdklerini teker teker kayda geiyor. Kuyd- Vakfiye Mdr zzeddin Beyin ricasyla gidiyor Ayasofyaya da. Tam bir talan meydan kyor karsna: Byk ve kilitli mahzen-i evrakn yannda onar metre tluunda (uzunluunda) ve birer metre shannda (geniliinde) tam drt merdivenin zerinden yuvarlanan ve senede bir defa, Kadir gecelerinde tabaka-y ulya sprlnce btn molozlar i bu onbinlerce metrk fermanlar, bertlar, defterler, tezkereler ve donanma, tophane, yenieri, endern, maliye, evkf vesikalarnn stne dklen sprntl gsterdiler. Kayyum ile beraber bu b-misil evrak ineye ineye tam krk metre yol gittim. () Bu hali Hulagunun Dicle Nehrine attrd on binlerce kitap ve evrak zya ile mukayeseye mecbur oldum. Artk bu milletin ihtiyac olmayacaktr diye dnlen eski evrak ve kitaplara ne tr muamelelerin reva grldn en ak takip edebildiimiz kaynak Muallim Cevdetin hatralar. Nerede ne var bir bir sralayp tarihin vicdanna havale ediyor: -Harbiye Nezaretinin daha eski birok vesaiki Merutiyeti mteakip yaktrdn, bir ksmn da toptan kt tccarlar ile bakkallara sattn bilen oktur. -Asker shhiye tekilat ile Krm ve 93 seneleri harp vesikalarn aramakla megul tarihileri mustarip edecek ne hazin hal -1000 tarihinden evvelki Bahriye Vesikalar mahvolmutur. -Eski Maarif Dairesi altndaki mahzende duran mhim evrak ve vesaikin pek ou merutiyeti mteakip gya Donanma Cemiyeti krna okkas 20 paradan satlmtr.

14 -> 19

25.12.2012 15:40

AKSYON

http://www.aksiyon.com.tr/aksiyon/newsDetail_...

-Adliye vesikalar yangnda batan baa yanmtr Tevhid-i Tedrisat Kanunu ve tekkelerin, zaviyelerin kapatlmas zerine medrese ve tekkelerde bulunan yazma eserlerin bir ktphanede toplanmas gndeme geliyor. Yazmalar en yakn ktphaneye ya da Sleymaniyeye naklediliyor. Ayn tarihlerde Anadoludan da yazma eserler toplanyor. Ancak ne kadarnn ktphanelere ulatn takip etmek imknsz. Halveti eyhi Fahreddin Efendinin mridlerine anlattklar artk kimseyi artmasa gerek... stanbulda bir bakkala giren eyh Efendi, satcnn zerinde eski yaz olan bir ktla paket yaptn gryor. Geri kalann duvarda bir engele tutturmu. Nedir o? Bakabilir miyim? diye msaade istediinde neredeyse baylacak. eyh Sadk Efendi risalesinin bir nshasn tutuyor elinde. Paras ne kadarsa vereyim bu ktlar sat bana! Gnaha giriyorsun. deyip paket kd olmaktan kurtaryor risaleyi Aradan 80 ksur yl gemi, o gnleri yaayanlar gm, anlar kllenmiken bir Kuran sayfas mecbur klyor gemile yzlemeyi. Toplumlar da insanlar gibi travma yaayabiliyor. Ve yaananlar dmanlk vesilesi klmak gibi yok saymak da ie yaramyor. Geri dnmek, bir alfabe devrimi daha yapmak deil kimsenin kast. Ancak atlacak baka admlar olmal. Gemi ancak o zaman ekilecek belli ki yolumuzdan

Yeni Trk Harflerinin Kabul ve Tatbiki Hakknda Kanun / 1 Kasm 1928

Madde 1-imdiye kadar Trkeyi yazmak iin kullanlan Arap harfleri yerine Latin esasndan alnan ve merbut cetvelde ekilleri gsterilen harfler Trk Harfleri unvan ve hukuku ile kabul edilmitir. Madde 2-Bu kanunun neri tarihinden itibaren Devletin btn daire ve messeselerinde ve bilcmle irket, cemiyet ve hususi messeselerde Trk harfleriyle yazlm olan yazlarn kabul ve muameleye konulmas mecburidir. Madde 3-Devlet dairelerinin her birinde Trk Harflerinin devlet muamelatna tatbiki tarihi 1929 Ocak aynn birinci gnn geemez. Madde 4- Trke hususi veya resmi levha, tabela, ilan ve sinema yazlar ile kezalik Trke hususi, resmi bilcmle gayr- mevkut gazete, risale ve mecmualarn Trk harfleriyle baslmas ve yazlmas mecburidir.

15 -> 19

25.12.2012 15:40

AKSYON

http://www.aksiyon.com.tr/aksiyon/newsDetail_...

Madde 5-1929 Ocak aynn bandan itibaren Trke baslacak kitaplarn Trk harfleriyle baslmas mecburidir. Madde 9- Eski harflerle matbu kitaplarda tedrisat icras memnudur.

1924 35 arasnda yaplan nemli deiiklikler

1924Hilafet ilga ediliyor. 1925Medrese, tekke ve zaviyeler kapatlyor. 1925apka ve Kyafet nklb yaplyor. 1926Toplum hayatn dzenleyen Meden Kanun ve onu tamamlayan kanunlar karlyor. 1928Latin alfabesi kabul ediliyor. 1929Okullarda Arapa ve Farsa dersler yasaklanyor. Yerine ngilizce ve Almanca dersi balatlyor. 1931Trk Tarih Kurumu almalarna balyor. 1932Trk Dil Kurumu kuruluyor. 1932Trke ezan uygulamas balyor. 1933Darlfnun reformunun ardndan stanbul niversitesi alyor. 1935Ayasofya Camii mzeye dntrlyor. Ayn dnemde cami saylar azaltlyor. Cami dnda cemaatle namaz klmak, Kuran ve din eitimi yasaklanyor. Trke ibadet ve Trke Kuran tartmalar balyor. Kuran- Kerim basm hkmet tarafndan ok sk bir denetim altna alnyor. Pek ok yayn hkmet karar ile toplatlyor. Divan edebiyat eitimi sona eriyor. Sadece Tanzimat sonras dnem okutuluyor. Klasik Bat Edebiyat eserleri tercme edilmeye balanyor. Kullanm uygunsuz bulunan Farsa ve Arapa kelimelerin dilden karlmas gndeme geliyor.

16 -> 19

25.12.2012 15:40

AKSYON

http://www.aksiyon.com.tr/aksiyon/newsDetail_...

Matbaann varlk sebebi Kuran basmak

Terhis olan askerler yllarca Anadoluya hediye mushaflar tayarak Osman Beyi duygulandran yoklua son veriyor. Matbaann atk sular zel bir hatla lama karmadan denize ulayor. Sultan Abdlaziz, ehzade Abdlhamid iin hoca aradnda Hakkakzde Mustafa Hilmi Efendinin olu Osman Zeki tavsiye ediliyor padiaha. Osman Bey bylelikle ok gen yata giriyor tarihin kaytlar arasna. Abdlhamidin en yaknndaki isimler arasnda anlyor hep. Her ne oluyorsa 1860larn ilk yllarnda dedikodu sebebiyle bir sreliine saraydan uzaklatrlyor. Evli, oluk ocuk sahibi artk. Yeni bir i tutmadan nce hac

17 -> 19

25.12.2012 15:40

AKSYON

http://www.aksiyon.com.tr/aksiyon/newsDetail_...

yolculuuna kyor. Hayli meakkati gze almak gerekiyor mbarek topraklara yz srmek iin. Asrn mehur hattatlarndan Mustafa Hilmi Efendinin olu Osman Zeki, grmek bir yana tarada hayatn hangi artlarda idame ettirildiinden haberdar deil muhtemelen. Ne tarafa dnseniz yokluk. ahit olduu her eyden mteessir oluyor. En fazla da alnmasn diye zincire vurulmu el yazmas Kuran- Kerimler elem veriyor ona. Torunu Nezhun Tevgilin naklettiine gre bu mahrumiyet sebep oluyor matbaa kurmasna. Kuran- Kerim neredecek bir matbaa kuracak ve Anadoluya gnderecei Mushaf- erifler bir nebze olsun hafifletecek halkn yoksunluunu Dndnde byk olu Cevat Beyle Bablide bir oda kiralayp ie koyuluyor. Matbaa-i Osman Zeki imzasn tayan ilk kitaplar; 1869da geici bir meknda, Matbaa-i mirenin boa kan huruf tezghyla baslyor. Yayn yelpazesi ve alan says hzla geniliyor. emberlitaa; bugn altnda sinema, zerinde Frat Kltr Merkezinin bulunduu yerdeki kendi binasna tandnda, devrin en donanml ve itibarl messesesi olarak anlyor artk Osmanbey Matbaas. Matbaann mhrn tayan ilk eserler; Osman Zeki Beyin kendi talik hattyla yazp tabask usulyle bast Endern Vasfn divan, Tuhfe-i Vehbinin nesih yaz ile yaplm tabasks ve smail Niyazinin erh ettii Birgiv erhi. Ahmet Cevdet Paann tertib-i cedid namyla maruf Tarih-i Cevdetinin en mehur ve kymetli basks da burada yaplyor. Ancak Osmanbey Matbaas denince o devirde de bugn de nadide Kuran- Kerimler geliyor akla. Matbaann ncelikli mesaisi, her biri neredeyse el yazmas eserler kadar titizlikle hazrlanan Mushaf ve cz neretmek. Kuran- Kerim basmak hataya tahamml olmayan bir alan. stanbulda eitli teebbsler olmakla birlikte matbu Mushaflarda en byk kalem, randan ithal kitaplardan oluuyor o devirde. Tetkiklerde pek ok hata tespit edilince mukaddes kitabn ithali de izinsiz neri de yasaklanyor. Dersaadet areyi bir matbaaya yetki vermekte buluyor. 1882de bu imtiyaz kazanan Osmanbey Matbaas, uzatmalarla 30 sene boyunca Kuran- Kerim nereden tek matbaa oluyor. Her kye bir Kuran En mehur Trk hattatlarn kaleme ald Kuran- Kerimler, foto-litograf usulyle

18 -> 19

25.12.2012 15:40

AKSYON

http://www.aksiyon.com.tr/aksiyon/newsDetail_...

sanat eseri saylabilecek nefasette baslyor ve tashihi bizzat Osman Zeki Bey tarafndan yaplyor. Osman Bey szn unutmuyor elbette. Her sene, memleketine dnen askerlere birer Mushaf- erif hediye ediyor gtrmeleri iin. Bu det onun vefatndan sonra da evlatlar tarafndan devam ettiriliyor. Ayrca imkn olduka gnderildikleri yerde datlmak zere gemilere sandk sandk kitap ykletiyor merhum. Anadolu halknn evine ilk o zaman Kuran girmeye balyor. Tarihi Mustafa Armaann son devrin hezarfenlerinden Necmettin Okyaydan naklettiine gre Sultan Abdlhamid Kuran bast iin matbaann atk sularna zel ayr bir lam tertibat yaptryor. 1876da kinci Abdlhamidin yaknnda grev yapmak zere kurena sfatyla tekrar Saraya dnyor Osman Bey. 1890da, serkurena iken vefat ediyor. Babasnn saraya gitmesi zerine matbaann ynetimi byk olu Ali Cevad Beye geiyor. Bamabeyncilii esnasnda Osman Bey ve ailesi Niantanda bir konakta yayor. Bugn Osmanbey ismini tayan muhite o zamanlarda veriliyor bu isim. Ali Cevad Beyin vefat zerine iin bana en kk oul Mehmed Saim (lkbasan) Bey geiyor. Saim Bey, 1898de Matbaa-i Amire Mdrlne tayin ediliyor. Vefatna kadar matbaa ile ilgilenen Mehmed Saim Bey ve kardei Nudiye Hanm vefatlarna yakn matbaay Darafaka Cemiyetine balyor. 10 Ekim 1935te bu vesileyle Darafaka Vakfnda iki karde iin mevlid-i erif okutuluyor. Klerek varln koruyan matbaa, 1956ya kadar kitap basmaya devam ediyor. (Bilgiler Prof. Dr. Ali Birincinin Mteferrika Dergisinde yaymlanan makalesinden alnmtr.)
2012-12-24 Muhabir: AYE ADLI

19 -> 19

25.12.2012 15:40