TC.

ANKARA N VERS TES SOSYAL B L MLER ENST TS MZE E T M ANAB L M DALI

ANKARA ETNORAFYA MZES N N Z YARET LER GZYLE DEERLEND R LMES

Zbeyde AKTA 05934103 Proje Danman Prof. Dr. Grbz ERG NER

ANKARA 2006

 NDEK LER

G R 1.BLM Mze Mzecilikteki Gelimeler Mze Eitimi.

2.BLM ETNORAFYA MZELER Etnorafya Mzesinin Kurulu Aamas... Etnorafya Mzesinde Sergilenen Eserler... Etnorafya Mzesinde Ziyaretilerle Gerekletirilen Grmeler....

3.BLM SONU KAYNAKA

GR

Bu projenin amac genelde Etnorafya Mzelerinin ilevi, tantm ynndeki almalarn amacna ulap ulamad zelde ise Ankara Etnorafya Mzesine ilikin ziyaretilerin grlerinin alnmas ve bir deerlendirme yaplmasdr. Mzenin etkinlii ve ilevinin daha iyi anlalabilmesi amacyla, ziyaretilerle ziyaret ncesi ve ziyaret sonras grmeler yaplm mzeden beklentileri ve bu beklentilerin karlanp karlanmad zerinde durulmutur. Ziyareti saysnn az olmas nedeniyle, alma kstl imkanlarla hazrlanm olup, yine de bir fikir edinilebilmesi asndan faydal olaca dnlmektedir. Mzelerin ilevinin daha iyi anlalabilmesi ve mzelerin neminin kavranabilmesi amacyla bu almann bir bak as getireceini umuyor ve Proje Danmanm Prof. Dr. Grbz ERG NER bata olmak zere emei geen herkese teekkr ediyorum.

Zbeyde AKTA

1.BLM MZE, MZEC L KTEK GEL MELER VE MZE E T M Uluslararas Mzecilik Konseyine gre; Mze, kar amac gtmeyen, toplumun gelimesine ve hizmetine dnk amal olarak alan, topluma ak ve kalc unsurlar ieren, insan ve evresinin, materyal kantn, ett ve eitim amalar ile toplayarak saklayan, aratran, ileten ve sergileyen bir kurumdur. ( nel,2000, 20) Kkeni olduka eski dnemlere giden Mzecilik, Yakn Doudaki mparatorlarn katklaryla gelimi, Yunanllarla bilinli bir ekil kazanm ve Romallarla bugnk mzecilik dncesinin ilk temelleri atlmtr. lkemizde ise Osman Hamdi Beyin kiisel abalaryla balayan mzecilik Cumhuriyet dneminde Atatrkn aklc politikalaryla ada bir seviyeye erimitir. 21. yzyln balarnda olduumuz bu gnlerde mzelerin bir gei ve deiim dneminde bulunduu, modern mzeden post modern mzeye doru bir dnm olduu (Hooper-Greenhill 2001) dnlmektedir. Yeni bir mze ideasnn doduu bu srete en nemli deiim mzeler ile ziyaretileri arasndaki ilikinin niteliinde ortaya kmaktadr. Mze kltrnn yeniden rgtlenmesi anlamna gelen bu srete ziyaretilerle daha yakn ve ayrntl ilikiler kurulmas sz konusudur. Ziyaretilerin hem birey olarak geliim zellikleri, hem de renme kapasiteleri mze-ziyareti ilikilerinin kurulmasnda dikkate alnmas gereken temel konulardr.(Onur,2002,7) Bilimsel niteliklere uygun ilk mze oluumu 1675 ylnda Elias Ashmoleun koleksiyonlarn rencilerin kullanmna sunulmak zere Oxford niversitesine verilmesiyle balamtr.1683te bu koleksiyonlar barndrmak zere alan binann zerindeki Musaeum Ashmolianum, Schola Naturalis Historiae, Officina Chimica ilk mzeye iaret eder. Bu dnemlerde birbiri ardna almaya balayan mzelerdeki sergilemeler birer depo grnts yanstmaktadr.Koleksiyonlarn btnnn sergilemeye konmas, mekanlarn her hacminin nesnelerin iinde bulunduklar dolaplarla, hatta duvarlara monte edilen koleksiyon malzemesiyle donatlmas, gelien anlamyla bir sergileme olmaktan uzakt. Herhangi bir sistematik gz etmeden, nesnelerin ilikisi ve

btnsellii dnlmeden yaplan ilk gsterim almalar sergilerin emekleme admlardr. 18. yzylda snflandrma prensiplerine uydurulan klasik episteme, mze sergilerini yeni bir program dahilinde dzenlemeye neden oldu. Bilimsel taksonomi prensipleriyle, nesneler gizli benzerliklerinden ok grlebilen farkllklarna gre yerletirilmeye baland. Bylece anlaml btnler oluturmaya balayan koleksiyon nesnelerinin gruplar halinde yerletirilmesi, bir arada grlebilmesi, alglanmas, mekan iinde bir kurguyu takip eden sistematik iinde dizilmesi gibi sergilemenin ilk koullarnn yerine getirildii grlmektedir. Sergileme tarzlarnda ve sistemlerinde devrim yaratacak olaylara ahit olmak iin 19. yzyla ulamak gerekmektedir.Mzelerin geliimini ve sergilemeleri, hem dorudan hem de dolayl yoldan etkileyen Evrensel Sergiler ya da bugne ulaan ekliyle Dnya Fuarlar halkn ilgisini ekmeye ynelik, geici, ekici sergilemeleriyle mzelerin vitrinlerini de etkilemitir.zellikle koleksiyonlarn eitlenmesi, antik eserler, doa tarihi-egzotik doa malzemeleri ve gzel sanatlar ile ilgili eserlerden uygulamal sanatlar, endstriyel rnler, etnografik nesnelere doru geite sergileme farkllklar da ortaya kmtr. Ayn zamanda farkl alanlardaki koleksiyon malzemeleri bir btn halinde sergilenmekten kurtulmu, kendilerine uygun gerek bina , gerekse mekanlar dzenlenmitir. 1851 Londra Evrensel Sergisinin grd ilginin devamlln salamak iin kurulan South Kensington Museum, imdiki adyla Victoria & Albert Museum, koleksiyonlar toplumun eitimine hizmet iin toplamak ve sergilemek gibi bir misyonun ilkini gerekletirmiti. Sergilemesine de yansyan ilkeleri dorultusunda, mze yapsnda ktphaneler, maket, model atlyeleri gibi birimler de yer almaktayd. Mzenin sergileri bilgi vermek, uygulamal sanatlarn tm dnyadan rneklerini ngilizlere tantmak zere dzenlenmi, alan kesimin de gezebilmesi iin zel aydnlatmalarla baz geceler de ziyaretiye almt. Bu Mze toplum ynelimli kurumsallamann ilk rneklerindendir. Sergilemesinde younluk, okluk, sergileme elemanlarndaki edelik gibi gnmzde monoton gelen dzenlemelere gidildiyse de bilimsellik asndan tutarllyla ve 19. yzyln mze tipini yanstmas asndan da nemlidir.

20. yzylda mzeler daha ok halka dnk yzleriyle anlmaya balam, gerek binalarn modernist vurgusu gerekse sergi dzenlemelerindeki etkileimsellik n plana kmtr. Sergilerin yalnzca bir koleksiyon gsteriminden ibaret tutulmamas, nesnelerle ilikili anlatmlarn dahil edilmesi yntemleri de eitlendirmitir. Aydnlatma, sergi mobilyalar, renkler, dokular, grafik anlatmlar, teknolojik iletiim aralarnn kullanm mzelerdeki sergilerin koleksiyon dzenlemesinin tesinde fiziksel ve kurgusal elerle tasarlanmasn getirmitir. (Madran, 2002, 72) Modern mzeden post-modern mzeye geiin henz btn dnyada oluum aamasnda olduunu belirtmek gerek.Bununla birlikte, her mzenin bu yeni oluumun farknda olmas ve buna gre tutum taknmas gerektii de aktr. (Onur,2002,8) Yeni mzecilik yaplanmasnda; Mzeler kltrlerini aratrmada daha bilimsel, daha sosyal, ekonomik, politik ierikten kanmayan, toplum, birey ve kimlik oluumuna duyarl olarak, anlamn zenginletirmeyi amalamaktadr. ( nel,2000, 21) Mzenin bilimsel ve idari ynetimi, birbirini tamamlayan, buna karn tamamen farkl iki uzmanlk alann kapsayan unsurlardr.Bu iki unsurun, yetkinlik asndan eksiksiz almas, ada mzeciliin olmazsa olmaz kouludur. (Albek, 2002, 25) ada mzeler kitlelerin bilim, sanat, kltr eitimine katkda bulunan, evrensel deerlerin yaylmasna nclk eden, katlmc, dinamik etkin kurululardr.Ancak dnyann hibir yerinde mze kltr nn kendiliinden olumad, uzun bir toplumsal eitim abasnn rn olduu da bilinmektedir. Dolaysyla bu kltrn oluumunda atlmas gereken ilk adm bir mze eitimi politikas gelitirmektir. Bir toplumda, mzecilikteki deiimlerle eitim anlayndaki deiimlerin birbirine kout gittiini saptamak nemlidir.Bugn mze eitimi, okullar iin rehberli turlar dzenleme anlamn oktan ap sergileri, atlye almalarn, yaynlar da ieren sadece rencileri deil aileleri, yetikinleri de iine alan ok daha geni bir etkinlikler btn olarak anlalmaktadr.Mze eitiminin temellerinden biri de yaam boyu bir eitim tarz olmasdr.Mze eitiminde de renmenin yaam boyu srd ve formal eitimle snrl olmad kabul edilmektedir. (Onur,2002,11,21)

renmenin yaam boyu srd gerei mzelerin tesadfi ya da zorunlu olarak ziyaret edilip geri dnlmemek zere terk edilen mekanlar olmaktan kartlp ihtiya duyulan, nemsenen bir eitim alan olmasn da bir bakma zorunlu hale getirmitir. Bu kapsamda uygulamalar yaplmaya balanm ve giderek mze eitimi uygulamalar planlanr ve programlanr hale gelmitir. Mzelerdeki eitim programlarnn amac sadece bilgi vermek de deildir. Mzelerdeki eitim ortam yaratcl, d gcn, soru sormay, ipularndan yeni bilgiler retmeyi, sentez yapmay zendiren, gelitiren bir etkiye sahiptir.(Onur, 1999,6) Okullardan farkl olarak zellikle ocuklarda yukarda anlan soru sorma, yaratcl arttrma, yorumlama gibi zelliklerin kazandrlmas sz konusuysa ki bu artk bilimsel bir gerek olup tam da bu noktada mze eitiminin bir toplumun gelimesi iin vazgeilmez olduu aktr. Mze eitiminin grevi hem mzenin ilevlerini zenginletirmek, gcn arttrmaktr hem de bir tr halk eitimi yapmaktr.ada mzenin dolaysyla mze eitiminin amalar iinde, yaam boyu eitim yoluyla toplumu aydnlatma, bilimin yaygnlamasn salama, demokrasinin geliimine nce kendi iinde, sonra toplumda- katkda bulunma sorumluluu da vardr.(Onur, 1999,7)

2.BLM
ETNORAFYA MZELER

Etnografya Mzesi Ankarann namazgah ad ile anlan semtinde, Mslman mezarlnn bulunduu tepede kurulmutur. Anlan tepe, Vakflar Genel Mdrlnce 15 Kasm 1925 tarihli Bakanlar Kurulu karar gereince, mze ina etmek zere Milli Eitim Bakanlna balanmtr. 1924te stanbulda Prof. Celal Esad (Arseven) bakanlnda, daha sonra ise 1925 ylnda stanbul Mzeleri Mdr Halil Ethem bakanlnda, eser toplamak ve satn almak zere zel bir komisyon kurulmutur. Satn alnan 1250 adet eser, 1927 ylnda inas tamamlanan mzede tehir edilmitir. Mze Mdrlne de Hamit Zbeyr Koay atanmtr. 15 Nisan 1928 ylnda mzeyi ziyaret eden Gazi Mustafa Kemal Paa (Atatrk) mze hakknda bilgi aldktan sonra, Afgan Kral Amanullah Hann Trkiyeyi ziyaretleri nedeniyle, mzenin hizmete almasn istemitir. Mze 18.7.1930da halka alm ve 1938 Kasm aynda mzenin i avlusu, geici kabir olarak ayrlncaya kadar k kalmtr. Atatrkn naa, 1953te Antkabire nakline kadar burada kalmtr. Bu ksm hala Atatrkn ansna hrmeten sembolik bir kabir eklinde korunmaktadr:

Buras 10.11.1938de sonsuzlua ulaan Atatrkn 21.11.1938den 10.11.1953e kadar yatt yerdir. Etnografya Mzesi 15 yl sreyle Antkabir ilevi grmtr. Devlet bakanlarnn, elilerin, yabanc heyetlerin ve halkn ziyaret yeri olmutur. Bu sre iinde mzede almalar srdrlm; 6-14.10.1956 tarihlerinde, Uluslararas Mzeler Haftas nedeniyle, gerekli deiiklikler yapldktan sonra mze tekrar halkn ziyaretine almtr. Binann mimar Arif Hikmet (Koyunluolu) Cumhuriyet Dnemi mimarlarnn en iyi bilinenlerindendir. Bina dikdrtgen planl olup tek kubbelidir. Yapnn ta duvarlar kfeki ta ile kaplanmtr. Alnlk ksm mermer olup zeri oyma ssldr.

Binaya 28 basamakl bir merdivenle klr. 4 stunlu, l bir giri sistemi vardr. Kapdan girilince kubbe alt holne ve buradan da i avlu denilen stunlu ksma geilir. Burann ortasna mermer bir havuz yaplm, at ksm ak braklmtr. Daha

sonra bu i avlu Atatrke geici kabir olarak ayrldnda, havuz baheye nakledilerek, ats kapatlmtr. avlunun etrafnda simetrik olarak bykl kkl salonlar yer almaktadr. dare ksm mzeye bitiik olup iki katldr.

Mze nnde at stnde duran Atatrk heykeli 1927 ylnda Milli Eitim Bakanl tarafndan talyan sanats B.Conanicaya yaptrlmtr. Etnografya Mzesi, Trk sanatnn Seluklu Dneminden zamanmza kadar devam eden rneklerinin sergilendii bir mzedir. Anadoluda dn treni ve Anadolunun eitli kentlerine ait gelin giysileri, Trk ileme sanat, hal ve kilim sanat, maden sanat, kahve kltr ve snnet treninin sergilendii salonlar, mze giriini sa tarafnda yer alr. Giriin sol tarafndaki salonlarda ise, ini ve cam eserler, Osmanl Dnemi hat sanat rnekleri ile Seluklu ve Beylikler Dnemine ait nadide ahap eserler sergilenmektedir.

ETNORAFYA MZES NDE Z YARET LERLE GEREKLET R LEN GRMELER Bu aratrma ve ile Etnorafya Mzesi ziyaretilerinin neler olduu profillerinin belirlenmeye

deerlendirilmesine

mzeden

beklentilerinin

allmtr. Aratrma grme yaplan 20 ziyaretinin Etnorafya Mzesi tanmndan ne anladklar, beklentileri ve ziyaret sonras beklentilerinin karlanp karlanmad ile snrldr. Aratrmada ziyaret ncesi grmeler yaplm olup bu grmelerde ziyaretilerin mzeye geli sebepleri , mzeden beklentileri ve zellikle Etnorafya Mzesinin anlam zerinde younlalmtr. Ziyaretilerle yaplan bu n grmeden sonra Mzeyi gezdikten sonra tekrar grlm ve Mze hakkndaki grleri alnmtr. Bulgular: Grlen 20 ziyaretinin 13n Ankara dndan gelen bireyler Ziyaretilerin 7si 1985 ve sonras doumlu 13 1975 ve sonras Ziyaretiler ilkretim rencisi, niversite rencisi ve niversite Ziyaretiler rencilerin yan sra retmen, Gzel sanatlar rencisi, Ankara dndan gelen ziyaretilerin tm daha nce Ankaradaki dier oluturmaktadr. doumlulardr. mezunu bireylerden olumaktadr. retim yesi, hemire ve veteriner hekim gibi meslek gruplarndan olumutur. mzeleri ziyaret etmi olduklarn fakat Etnorafya Mzesini ilk kez ziyaret ettiklerini belirtmilerdir. Ziyaretilerin byk ounluu Ankara dndan geldiklerini Etnorafya mzesini daha ok tesadfen ziyaret ettiklerini belirtmilerdir.. Etnorafya Mzesinin Gzel Sanatlar Mzesinin yannda olmas nedeniyle bu mzeyi fark ettiini syleyen iki ziyareti olmutur. Bu ziyaretilerden biri de Gzel Sanatlar Resim Blm rencisidir.

Ziyaretilerin tm Mzeye ilikin olumlu ve olumsuz gr belirtmilerdir. zellikle bakr standn ve bakr dvme seslerini ok beendiklerini, ahap kaplar, yresel giysileri ve taklar ilgi ekici bulduklarn, snnet odasnn tavann, hat sanat ve oyma ilerinin dikkatlerini ektiini, gelenek ve greneklerin tantm asndan Etnorafya Mzesinin ilevinin ok nemli olduunu, Mze binasnn grkemli, temiz ve alanlarn ziyaretilere kar son derece ilgili ve gler yzl olduunu belirtmilerdir. Ziyaretilerin byk blm Mzenin yeterince tantmnn yaplmadn, Bakanln sitesindeki tantmn yetersiz olduunu, Ankara rehberlerinde gezilip grlecek yerler arasnda rastlamadklarn belirtmilerdir. zellikle renciler Etnorafya Mzesini sadece Atatrkn kabri olarak bildiklerini bunun dnda bilmediklerini belirtmilerdir. El sanatlarnn zayf kaldn, el sanatlarndan sadece bakrclarn alnm olmasnn yetersiz olduunu ifade etmilerdir. Ziyaretiler Mzede daha fazla eser grmeyi umduklarn ve bu anlamda Mzenin yetersiz olduunu belirtmilerdir. Etnorafya Mzesinin Bakente yakr bir mze olmas gerektii bu anlamda Mzenin kk ve eserlerin saysnn az olduunu belirtmi ve daha kapsaml bir mze beklediklerini belirtmileridir. zellikle klandrmadan tm ziyaretiler rahatsz olduklarn belirtmilerdir. Etiketlendirmenin yetersiz kald, eserlerin dnemlerinin belirtilmedii, yn levhalarnn bulunmad, yiyecek, iecek satlan bir yer bulunmad ve kartpostallarn pahal olduu ynnde eletiriler getirmilerdir. Ziyaretiler olumlu ve olumsuz eletirilerinin yan sra nerilerde de bulunmulardr. Bunlar arasnda zellikle bir ilkretim rencisinin Atatrkn bir sre nann bulunduu yere yapma iekler yerine taze iekler konulmas nerisi dikkat ekicidir. Meslei Felsefe retmeni olan bir ziyareti Mzenin isminin Halk Bilimi Mzesi olarak deitirilmesinin daha anlaml olacan belirtmitir.Okullara ynelik almalar yaplarak rencilerin Mzelere ynlendirilmesi gerektii , ilan ve afilerle Mzenin tantmnn yaplabilecei, tm el sanatlarna yer ayrlabilecei, ziyaretilerin eserlere dokunarak eserleri bozabilecekleri bu nedenle dokunmalarna engel olunmas gerektii, dinlence yeri ve yiyecek iecek yerlerinin olmas gerektii, mzelerin cretsiz olmas gerektii gibi nerilerde bulunulmutur.

3. BLM SONU Yaplan almada Etnorafya Mzelerinin genel anlamda tanm ve ilevinin yeterince bilinmedii ve bu eksiklii gidermek iin yaplan almalarn da yetersiz kald gzlenmitir. Ziyaretilerin byk ounluunun ziyaret ncesinde neyle karlaacaklarn bilmedikleri ziyaret sonrasnda ise yine bu nedenle tatmin olmadan mzeden ayrldklar grlm olup bu noktada zellikle Etnorafya Mzelerinin amacnn ve ilevinin anlatlmasna ynelik uygulamalarn planlanmas gerektii anlalmtr. renmenin yaam boyu srd gereinden hareketle mzelerin tesadfi ya da zorunlu olarak ziyaret edilip geri dnlmemek zere terk edilen mekanlar olmaktan kartlp ihtiya duyulan, nemsenen bir eitim alan olmasnn da bir bakma zorunlu hale geldii grlmtr .Bu kapsamda zellikle eitim kurumlar ve sivil toplum kurulularyla ibirlii yaplarak Mzelerin tantmnn yaplmas, eitim etkinlikleri, seminerler, konferanslar, geici sergiler, toplantlar, konserler, zel gnler ve geziler dzenlenmelidir.

KAYNAKA ONUR, Bekir (2002) Mze Eitimi Seminerleri,Akdeniz Blgesi Mzeleri s.7 Suna- nan Kra Akdeniz Medeniyetleri Aratrma Enstits Yaynlar, Antalya ONUR, Bekir (1999) Mze Eitimi ve Kltrel Kimlik (ed.Bekir Onur) Sunu. S.6, Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Yaynlar, Ankara ONUR, Bekir (1999) Mze ve Galeri Eitimi (ed.Bekir Onur) Sunu. S.7, Ankara niversitesi ocuk Kltr Aratrma ve Uygulama Merkezi Yaynlar, Ankara MADRAN, Burak (2002) Mevcut Mze Sergilemelerinin ada Mzecilik Kriterlerine Gre Yeniden Dzenlenmesi s.72 6. Mzecilik Semineri Askeri Mze ve Kltr Sitesi Komutanl, stanbul NEL, Berke (2000) ada Mzeciliin Temel Yaps s.20 5. Mzecilik Semineri Askeri Mze ve Kltr Sitesi Komutanl, stanbul ALBEK, Ferda (2002) ada Mzecilikte Yeniden Planlama s.25 6. Mzecilik Semineri Askeri Mze ve Kltr Sitesi Komutanl, stanbul