AJRI DHE SHNDETI

Atmosfera sht pasuri e prbashkt e t gjith popujve . Por ajo sht prone pa tapi e domosdoshme pr t gjitha shtetet , prandaj duhet t kontrollohet jo vetm pr t mirn e popullit t vet, por edhe pr shkak t rndsis s lvizjeve atmosferike dhe ndotjen e saj duhet shiquar si fenomen i cili e sulmon ambientin n ato nivele q nuk njohin kufij politik.
F.Tolba , Drejtor i pergjithshem i UNEP it

Lidhshmrin e shumllojshme t njeriut me ambientin t cilin e rrethon e kan vrejtur edhe kulturat m t lashta. T kuptuarit e ndikimit t faktorve t ambientit t jashtm n shndetin e njeriut sht njra nga qllimet themelore t mjeksis bashkkohore Pr problemet ekologjike n bot flitet shum , ndrmirren masa dhe aksione t caktuara varsisht prej mundsive ekonomike dhe teknike por rezultatet nuk knaqin. Historiati i ndotjes s ajrit nuk sht i ri . Ai fillon n qytete t mdha ku dendsia e popullates sht e madhe dhe zhvillimi industrial n qytet sht burim i ndotjes.

Ndotja e ajrit n qytete po bhet gjithnj e m shum problem i madh ekonomik dhe shndetsor .Studimet e shumta q jan br n bot kan ardh n prfundim se aerondotja mund t shkakton: rritjen e smundjeve acute respiratore rritjen e vdekshmris nga smundjet kronike respiratore, paraqitjen e manifestimeve alergjike te 10% e populates, rritjen e astms bronhijale deri n 3 %, derisa n zonat e pastrta ajo sillet 0.6%, ekziston mundsia e helmimeve kronike t popullates me plumb, veprimi lokal n lkur , organe respiratore dhe n rast t resorbimit t gazrave ka ndikim n metabolizm, konstatohet rnje e peshs trupore n proporcion me ndotjen dhe kohzgjatjen e ekspozimit, rritjen e numrit t t smurve nga karcinoma e mushkrive

Burimet e aerondotjes Ndotja e ajrit nga ana e njeriut daton qysh nga njeriu i shpells, kur ai e zbuloi zjarrin dhe e shfrytzoi pr ngrohje dhe zierje .N historin Romake dhe Angleze ekzistojn shum artikuj t cilt flasin mbi aerondotjen . Qysh n shekullin e XIII n Angli jan aprovuar rregullore mbi kontrollin e ndotjes me tym pr t ciln sht parapar dnimi me vdekje . Natyralisti anglez John Evelyn n vitin 1661 e ka shkruar protestn e pare mbi ndotjen e ajrit n Londr , ku e ka br prcaktimin e burimeve dhe mnyrs s ndotjes si dhe ka treguar pr masat q duhet t ndrmirren pr qllim kontrolli . Ndotja e ajrit bhet e shprehur sidomos me fillimin e shfrytzimit t thngjillit si burim t energjis . N fillim t shekullit XIX Dr. Des Voeux mjek anglez e ka aplikuar termin smog pr t prshkruar kombinimin e tymit dhe mjegulls e cila ndikonte negativisht n organet e frymmarrjes s pacientve t tij . Gradualisht me aplikimin e nafts n vend t thngjillit si burim kryesor t energjis sht rritur ndotja e atmosferes t ciln e karakterizojn substancat sic jan ; oksidet e ndryshme , peroksidet , ozonidet dhe produktet e ndryshme t procesit t hidrokarbonizimit .

Si shkaktar t rritjes s aerondotjes konsiderohet kombinimi i tre faktorve :

Shtimi i numrit t popullsis n tok . Zhvillimi i industris dhe teknologjis Ndryshimet sociale ku veohen sipas mnyrs s veprimit dy faktor social : Urbanizimi dhe Standardi Jetsor.

NDARJA E NDOTSVE N AJR

Sipas prbrjes s ndotsve n:
Organik Joorganik Sipas gjendjes agregate t ndotsve n: T ngurt T lngt T gazt

Sipas dimensioneve n : Mikroskopike Makroskopike Sipas forms s ndotsve n : grimca

gazra

N AMBIENTIN KOMUNAL MUND T GJEJM KTA PRBRS T NDOTJES S AJRIT. PLUHURI AEROSEDIMENTI AEROSOLET BLOZA DHE TYMI AEROSOLET E KONDENZUARA GAZRAT DHE AVULLI

AERONDOTJA N KOMUNN E PRISHTINS

Prishtina si qendr arsimore, kulturore , ekonomike dhe politike e Kosovs sht e karakterizuar me problemet e veta specifike . Ajo nga nj qytet i vogl oriental I shekullit t XIX t , gjat lufts s dyt botrore me 16 deri 18000 banor , sht rritur n nj qytet me 300000 banor , me siprfaqe prej afro 910 km2 , q e prbn rreth 7.83% t siprfaqes s gjithmbarshme t Kosovs . Komuna e Prishtins sht regjioni m i banuar n Kosov , ku nj numr i madh i popullates jeton , vepron dhe atakohet nga ndryshime t shumta ekologjike .

Prishtina me kushtet e volitshme gjeografike shtrihet n lartsi mbidetare mbi 600m , n zonn e klims kontinentale n afrsi t parkut t Grmis , andaj sht e natyrshme q t ket klim shum t volitshme . Mirpo zhvillimi i mtejm i metalurgjis, xehtaris, kimis bazike , energjetiks, komunikacionit dhe proceseve t tjera teknologjike bn q ndotja e ambientit t njeriut t rritet duke e rritur problematikn n kt lmi.

Prishtina posedon 483.480 m2 siprfaqe gjelbruese ose 4.5 m2 pr nj banor . Se a sht kjo pak apo jo do ta shohim t krahasuar me qytetet t cilat kan numr m t madh t popullsis p.sh : New York posedon 5.5m2 siprfaqe gjelbruese pr nj banor , Roma 9m 2 ; Viena 25m2 dhe Washington 50m2 .
Nga siprfaqet e prgjithshme gjelbruese n Prishtin , parqet prfshijn 18 ha dhe siprfaqet gjelbruese para banesave 12 ha . Sipas funksionit asnjra nga kto siprfaqe n Prishtin nuk i plotson kushtet pr siprfaqe gjelbruese . Parku i qytetit i ndrtuar n vitin 1949 , me siprfaqe prej 6 ha dikur me t gjitha karakteristikat q i prgjigjen nj parku t mirfillt , tani e ka humbur pamjen e tij pr shkak t mos mbajtjes s tij .

EFEKTET NEGATIVE T NDOTSVE N AJR

Pasojat pr shndetin Zvoglimi i komforit personal Zvoglimi i siguris s prgjithshme Pasojat ekonomike Pasojat estetike

100

200

300

400

500

600

700

800

900

IPH

252.17

K.e diellit

408.71

Sofalia

209.69

Tasligje

307.26
K.e trim ave

292.96

Qyteza Pejton

155.89 893.14
Obiliq

900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Series2 177 152.1 124.6 339 475.5 470.7 479.1 408.8 478.6 359.6 777.2

216

1400.00 1200.00 1000.00 800.00 475.45 600.00 400.00 200.00 0.00 468.80 1001.10 1051.75 915.92 960.71

1319.23

IPH

Sofalia

Qyteza Pejton

K.e diellit

Tasligje

K.e trim ave

Obiliq

3000 2822.9 2500 2000 1500 1000 500 0 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 667.1 1465.7 864.3 661.4 1565 1541.4 1498.6 1005.7 727.1 1018.6 465

7.7 7.65 7.6 7.55 7.5 7.45 7.4 7.35 7.3 7.25 7.39

7.65

7.61

7.58 7.50

7.50 7.41

IPH

Qyteza Pejton

K.e diellit

Sofalia

Tasligje

K.e trimave

Obiliq

IPH
7.47

K.e diellit

Sofalia

Tasligje

K.e trimave Qyteza Pejton

Obiliq

7.20
7.56 7.83 7.61 7.68 7.88

7.30

7.40

7.50

7.60

7.70

7.80

7.90

7.92

8.00

8.6 8.4 8.2 8 7.8 7.6 7.4 7.2 7 6.8 6.6 I II III IV V 7.2 7.7 7.3 7.7

8.4

7.9 7.9 7.8 7.8 7.7 7.7

7.3

VI

VII

VIII

IX

XI

XII