Vous êtes sur la page 1sur 18

23

Espacios y tiempos de la democracia en Amrica Latina

1.Introduccton
tunos lo> ucom tIc ma setu itt vio>1 euie itt. en niomertno existente

Vio> le minia q tic es asu mii icit co>mo> lan te esencitul ce 1ts retur u muies suc it les, iiivi rt i enel o
cl o> nele n so> fi nc e.l cortul se ts culo la legitimidad del

MarCOS

Re itm an Rosenman n

imoiden imoil it i co. N cm sc rattu ce tu u ti situarit> m ce mes tul> 1 ic ac 1mernia nc lite O ce iii o~o>be m tb 1 d ac. i>o>n el comniranio>. la viomiemirt es el imninripio> regon Itclomr ce u occien mouitina eoliuigentc. Las ctuses oumu ittuntes om1nau m ir orn ti nomycrom ce elomunna eno> m. megt nielo> etit 1c1ti cn imes i lii Ii citc ce tuso> alter nitilivo> y eomiituoul soical del ticic. lo oienitmnmturuti, eco> uve nt i ci tu cu vio> le mrt estror rtoirtui y Itmerite ce u> neta muztuco m ce Li suir icol tel. es tueepttucia co> uit> retel a ce 1 uc.go cu it etut 1 estn i u me osts las vendtclc ras 1omsilmiicitcics ce uuitu cumuistrticcu)ni cicinuientitict. Iiis ltucius pomn itt cicnimumcnueu u cu Aucrctu ..tit ma soim imarte ce ojmcumnes Imolil lO ctiirt7iitticitts ti esta xuumlcriciti estroictoirtil. Sin cmiun o> cl esmocio> temmo> oo>lmne cl rutl se tsenl u o umriuncic el senti oit> ele tus nevincicacumuies. ir un tomn mdci stu sig iiifirocio cmi tun tirio> ele. sio>lcuci0u soulis cm seii y ce sestttliiliztiroui iiomliticumOomcitul. Deuntuncitn tos i cio otictul. enntci et e ujmni ce itt mcmii cr, >01 it ets fiset hes: m oges vtus, stul cut m lib ict. ccl ti eticio n 0> cierrehus t iii rois ce tomto>cieter unnocni ce lus moclmloms i nci oms, se cu>nsidena fue m te ce vio>1cmi ci tiA e tuht n Co> u clin ha o proi;muesttis se vuelve hurtomr rtive mart itgrar ltu go>lmeruitulmli ci tuc 1>0>1 itiet. P tuesci el m ti ud o> ti revs, es el eje re co> ce 1 ti 5~ i ti le me ia ce inod mtutztcit lo> cue se nc lomen zt desde cl ~ cier tic tus cituses cicmnuantes, som tljetvo> es tmt clesctuificucini ce to reviiciieo c uommies dcmii ucut irts ce 1 tu some edad civil o tiemiicmcnrto eiiuintcit del roniilmo> ce coumicii rutiries del ejennieom del jiumoler cidicel i otilistiniiclo a ser u iprio> u mtungu n tu ce leriel ici ilmo mi ch tue mies no> soi n reno> numeic es no> miio> miii ciiiuro is pi ntm en p utivois cu ci promeeso> ole tomna ele ciecsicnes 1 tole umomcuonno se 1 rtus lo> nmt cu iiege.niiu it> tu ce1 ti dilu 5 1 odio tun ti sistemuet, sc nervumclict tic inane no momlcnttu ante tu nexisteuicio cje espace ce cl use uso> dci cot Ileto> somnitul. He cten cic llamar 1 al emmci mu ltur i tu esit retu croin existente cutre demomeracia y ejercicio> dci o>cien cmi Amrica l..otimi, part mneiomncm. ti romnt rtiturutiu, un vnctulum mmmc pomici y lbenacitmn en A unico Lattit. capaz ce exp ictin to onentoms cu lus coutics lo hucha 1>umn ti cieroo>crtieit lt tntms

Vitrenio iZoiiuiituiu Itoiseoiie-nui lt.iccniiciol ole- CC Politirtns x Soinioubouusitu. tJiiiversicitntb tomoii1mlcnueiisc ce- Mcicinici !oi//iool o. So>oioolto/, /7<1 0)0)5 l/oolht/ fi<. 2.? 40)

24 formado al pueblo en sujeto activo, rompiendo su condicin de espectador destinatario> de polticas exeluyentes y autoritarias, hayan sido stas fomnmuJadas por regmenes dictatoiriales, oiigrquicos o desarrollistas. Es decir, cuando> el pueblo> se reco>noce a partir ce sus luchas reivindicativos, aunen dom el espacio> de lo poiltco hacia un Imoirizonte de unccrtico doinde la libertad de expresin y crtica, propia de la democracia, no extingue el coinflicto y es a su vez una foirma de cuintrol pclitico. Sin cmbargo, dentro de la histora, dentro de la situacim necesaria en que lo general es particular. en que les fines generales del huimbre se muestran en grupois particulares y pueden conducir al dogmatismo, la intolerancia y la justificacin..., la demoicracia es la forma de control ms justa y humana al reconocer bis grupos partictuiares que integran Itt soiriedad . Bajo esta premisa, es pcsibie plantear que los momentos democrticos de construccin del oden en Amrica Latina son simultncois a los pro> cesos fo>rmativos de identidad naciomnal y lucha antiimperialista. Cciii la finalidad de hacer evielen te la premisa enunciada dividir la argumentacin en etapas que, a un juicio>, se constituyen en accmn tecimientos histricos que sobrepasan la especifcidac de la coyuntonra pcmltica uiaciontil cicnde se producen, transformndose en puntos de inflexion que contextualizan regionalmente las diferentes formas que han adoptado las luchas por la democracia y la liberacin en Amrica Latina en estois ltimos cuarenta aos. Cuba cii 1959, Chile en 197(1; Nicaragua en 1979 y Mxico-Cbiapas 1994. Todos ellos momentos de lucha pona demoeracia y la liberacin en Amrica Latina que tienen diferentes puntos de partida pero commparten un mismo objetivo: la reivindicacin de espacios demoicrticos en bis comntenidois del ejercicio> del poder poltico.

Marcos Roitmam Rumsenunann

sin y manginacin constituyen les rasgos ms destacados de la pumea <. Si la nevumiucin mexicano fue una tenprana lucima dennuicrticaen Amrica Latira (1910). su experiencia caminc en solitario hasta muy entrado el sgic xx. Lois intentois dic trtunisloirniacin suicial, lilieracion ntucuontl y opertoiro clemoicrtiro, ten minaromn. inexorabienente, come el surginieutom de ms dictaduras y mejores ternuctis represivos ~. ias refoirmas de carcter social cjue imnulstunumn lus gobiernois de i3otlle Ordez cmi Urugtutiy, inigoyen en Argentino o> aquellos intetuituis mas pompu listas, conio oms representadois en las expen rcucu,o provenientes de la revolucin uliana en Ecu udum y Aiessandni en Chile, se contrarnestartn u i1mnd mente. igual fin tendrn las pniniicu;sexpemuencuois musurrecrionties ce cotenclom nevom cenoinian mu Brasil 1927 (Prestes), El Salvadomr l93~ (E uu u bundo> Mart) y Chile 1932 (Mormadukc (ji utive denncmtttdas baom el manto de tun nacionalismo> opatnicn y de un d sctunsc aiitirc>nu nista 1 Puider cligrqocom y ruacll 1 ismo> militan sin ce momenacia son los fo>nmas ms habituales due encomntrancs cr la epuica comnt ejercicio> del poicien. Carlos Ibez del Ctunipom en Chile (1927-1931), Maximniiianiu Hernndez cr El Stulvador (1 93 1 1944), iorge Ubico> en Gtateuala (193 1- 1944), Machado en Cubo (1925-1933). Tibunct (tirios en Honduras (1933-1948), Anastasio Somntza Garca en Nicaragua (1937-195(m) Gumbiernes pruivisitnales de carcter militar en Paraguay, Luis Snchez Cerro (1931-1933 y Oscar i3enavdes (1933-1938) en Per, Rafael Tnuillom en Repblica Domuiiinicona (1930-1962), Gabriel lemna (1933-1938) y Alfredo Btldoimir (1938-19<13> en Uruguay, Juan Vicente Gniiez (1909-1932) en Venezuela, Juis Flix Uniburu (1930-1932) y Agustn P. Justo (1932-1938) en Argentiut, unttts inilitares en Bci i vi o, 1)avici Torc y Ge run Busch (1936-1939), militarizacin del poicler en Brasil (Estado Ncmvo) y Alberto> Enrquez en Ecuador (1932-1938). Dictaduras que conponlinn el rasgo> ce ser producto> de la dummnnacin oiigrctuica fomiidada soitmre cnitemius pl utonnticoms, paternalistas y de clientelisnt poiltino>. Fue, lo> que cnicamente se denoiinui, el onCesanisniu, deniomerticum Despus de la Segunda Guerra Mundial. oms inteutois imon deunonrtutiztur la ;mo>l itict y htcer surgir una somnieciad civil ptirticil>otivo y fuerte ovtulacitt por lo denroita militar del naz-ftuseisnum no> sert bien nenilicia imoir las clases domn icantes lat mioma menicamtus c1ome si bien opoiyaromn o Ics pases tilia

2.

El campo de lo poltico en Amrica Latina: 19301 960


~ .~ ~

u algo es evidente antes de la Segunda Guerra Mundial en Amrica Latina. es la inexistencia generalizada de fomr mtus democrticas de ejereicio y ecmntrol del pomder poltico>. Las dictaduras tligrquicas y las dinas tas familiares serian las foirmas ms acabodtus< ce estabilidad y dominacin 2 El asesinato), la exct
c

POLITICA>-

Flspaekms y tiempos de la uiemocraeua en Amrica Latiiia clois ce mit rtu el Eje. ro> teu
it m

25
0>1 it ica

imitenri m ce ce mii ti

el el lo irA uit e iiisto nicol ce la elc iiituc i iii

entlli!lur stus bomnutus ce oiuiiiinituriom ptmltictu Lt hcgciiio> m itt ce lus Loitid oms Liii ci oms cu el me rieti eretid o> un tu ud o> lib e> ejerce 1 od ti sou for e zt ti

ce tus Imuingtucsnos luicales en Armnico Ltutnio. III otito> ni 1 iris ni> y 1is clicl tcl tunts remtce u bttjoi mine yo is s emiomo < Li tice m lo> iii et ce 1tus btuerzts tur umtucits ctstu cieslneltu ti cstibctun sois iiitenvemicioi mes ltijo> el utuntom rectumn dci enmeniiigoi initerut. 1 ilmenotuc vro commiitnimsmi)o ~>. ji cicniiumcnturiti ni> ret peseuiitr umit <i 1.icuoii> viable tira cl ejercicio> y cot itom del puicler. Son tst set mcnmiitc s 1irevtirierlc oc estnimge sol oiestunromlium ti onuit les ~ouetu cleheuelu y pnomto;gu ele sons eiieiieoo. l.0is loiclitus uesmiclctutvos licr trtiiotomnnitun y cluelmiar el poaler to to oiiottirc.uhis (<mecesos ole nefoinumtus tu~nontus. ut:eomiioicuimeiitu snuclical, cte.). suiii conitemu1mlueltis couult tuenommies tic clesestoiiil zarruuu. niicrececiomnos ole enscctncioim y castigo> 1 vstu ioiteti ce enengoi iiie;lnioi se eomriieuuiciit come1 deotuniumlo> olet ti oioictnuitu ce itt segomnititiel ntu

litntin ce um niueve ijmui ce eniremittnientom ctie htu ce estril itt lorelt etiilin u liS tntiumtio omligtue~ouictis cu Arnnct 1 iliimo it 0tucnri riitiiiciith centit el cu inunrsuo. Nacenmie eicnmnnom peluI co corvo> 1 ntrm
lu. sc clima, uumvoic 1 clesnnitegntcommi ele itt soicie ttic y itt tmuioiituco>um ce 3 us iiberttices del liuuiiiumne. Ntietsm CiidiiiiCti dilus Iumnni is ele peuielutucum cmi itt otmnicoltuol. ueotu~moue Ii tn uiistt>nmtitieienm del es cenauio> tic ozoueurtu. ji te cutio> co. esto oira turba gh ltl rutie eluis mouoiuo uit ueiniicuio.Amittuuzu>iiisniiom ejome rtmhiiiiimti cr tu cli usmuiu iitiiiidltieti iiitmiioioi Ii l~iiC<< \i imtuuioiui c?ummiutiiiuslu 1 ()i.mservesc cltuc; u cli 0nsmo>ni lmmtmimtncstti ro> senmui u uiiuitieioi clemoicrotct, sumt unniicio> llmie) 1 )io usmoum ti liloitituco cftie oiimigt ci eslollerer tui loleutunoi ltn i tun Ii ir clurtu,.icmite euinitnti el ceumutinuoiiio hilen iiucioiii<ui 1 itientozeo> <ulmrompiadio> muir bis 1 (sitclois 1 ~ s dci coitil u>lm lenmoinr excelentes iiei>ehieois eeiint>iiiucu>s.

riomuitl. I)uiebnimim c1oe tivuun-cee

5~.

lezitimtu u fnnit

ce tietuencluis cmind; lus lutuisese iutni<itiiieneuiuis y

lus I,ottuclumo t.ltiiciois itnl coe;tin tun luoitecLouutoum


ttr evite orn> moisilmie tisceriso> del coiiiitmnmisunuu itt

Litt gouenutu o1uie imurt lus 1> ottiomo Liunclois relime seuilt: notl umeguicio> (tui guau ucnuocnom cu cierro>) cInc la siclo> ncumrjmuuutuclo tul ssienmo soneuii (x ti ti1mturtitum cconiuuiiiinum). y es ntuituitul c~ouc Fu iomciomui tic cuieuim gou y ce la tinieni.izti iumtermti tiiiiliiii cxsttuui coirmol tui ugreclcne 1msicuuiginti necestinio>. -\tin mutis. it etulicituc unsumt del ruutuclcn uitctmmitul es (tiente nmemte uiltiicioi iomre;oitu cormciicieui ti tirito> ce ccie. un ucdoeninicuutoo ele htu e-siutucbomnt somntul nuisiiitu, tutu el csttnoioioiiicictnisc uoimiicciiu etutilc1tucuti jtueele ser un cuir ni igo cmi coitildtiien uiiomnicnboL eluntnte tu Segoirelt (.iomcrrtt E~ltuoiciitil, itimoii era mtestru enenmigo>. ultrt rs noicol no> trgom: Itt URSS ert utuesno tuim go>. tuiort cts moestnum emienm ge. Aieriiunitu cut uituesiro> euieniioui. lmuiia parle de cut es uiomeotut tnmigo>.. I)tunurtc lo Segcuncitu (itie nrtu. Chiut ert nmocstru timigt. tilmumrt es nouesluo cmemigoi, itahit eno eole.iiigoi tlmoima es orstno onu gui, Yougosittvtu ertu uii~oi e-boina tun cut es mituestro> ccungom y ttio> uoestrum ttimmugt>. y tusu stncesmvt imente... estos tientes iltintuntieiuuiics etii itt clefmii rir ce tulmugo> y e uciimigo> mnomciouceni ciiiisuiui y tiui estttn clismtesto .0 ciejtin cune lomo tic ornitit. lus expen tomo, nois elgttn cituieu coc umgom s ouim el cnei cu: el eturticer oc :eumstomnmbrtu tu esois cnlmiums. eomunui dtuien cuinhmt ce cenimtitt . Si cluuuute tui lmnetvo tiemmh> se ilimcugt it iltusoin cleomnmtctu co>iioi ermit lumrntu ~muoiimhetnticoulo ce ciomui dci ltcie olteu cr u rcgoin. to dstiniots ionmt.s ce iumteuoeiicuo>ri iiulitaucxtuucuu tu[momybd~itt cu tu sielenrt es;roucttmntil tenmiuitum len tilejanio

brumit del Irtulticion 1 iitcntuniiencti:iioi ce Asisicrictut


Rccnoirt cu el uo> 1 <)47 (FIAR) com lus Ilsitciomo [Juiiclos. es el imninmen tuso> ele tu guerra (btu cu Auminca lttimtu. El (()NI )E.CA. cr Cc;ntnomuiii rieti. enetuclo> cmi 1 9(4 sent ot eoinicltutoi <1

(.iolieuiious mitoeioiittlsttis se rcloniiitucio>ncs dore hmorsetn tu eeetrcioini ce 1momitictis clciimiucraiittcloi


u-tus suiu tus vctiiiitis mro>iictts tuit momumer cr rt~c

tict esto nunomuthicltuci ticl enienilioq imitenlio> Fi ni numen omtumt iiegtu coim cl tlcnnomcmnie.iittm tic l{muiloi (.ialiegoms cu \eimczticitu (1948> y el surg nienuoi ce ti ciicttciouui ce Mtuuco Vne!.Iinncz. iuml1me ce Fsttiooi dore tune tus mouemlus mtirtu cutir liomitun tu elciensa ele itt lberitiol comino> turgoiuiiento> jitmr jusliico It> ,micrvdtncieum. Mtimtucl ()ulra cmi Vert (1951>), Gtistusui Roijas Piruihit en (u>louiilitu 1953), Al lreoum S nomesnuer c;ui Ptintigoutuy (I954)y Cturloms (i7tislllom \nrtus cmi Goitteintlt (10)54). su ulvioltr (o>stu Rieti et 1948. liii tomeltus cuts el tuit eO>nmoinisniiom es ci eieomuuuchomn cuimeum 12 Lii este coiiulextom ce gonerru Int tuoutonittunismo>. otunge cu (..tnimtu. o nieclticlois ce ho>s Omits cirictueuito, tui> mimoiv niiieiitu ele libenticiom riticio>mittl coivul eiifnenlamieui le ti tu cliclttitunt ce Fulgencio> Rttistu, couiniuo cmi 1 0)50) eu>u ei tuitinif> ce li inlstirgeiicitl clritmcuili et i [fi xito> momitro y mltun del miiomviniiieuitoi 26 olejoulio> tntunsforntu el 1ciisaniictrto y itt tuee~ ltem cu Anin-ico 1 atuim it revtiltucoiri rombuut tlmre tuna ettutu cu lo etutul el ctuu1me ce <ucuzls tic lo> iio>iiticoi uieomriiuimi ti Ot coiuisitleuticiomim lus siutuienites clcneutoo: II itu oip
(

POLITIC4y

26 enoin nsurreccunai coinne un ntmiuo viable para realizar el ctimbi o> soicial denmome rticc; 2) l.~ti recle fi nici n ce tct ets y estrategitus para itt tommnt o> el mantenimiento> del poider al inteniomr ce bis ptorti domo politicois cu Amrica Latint; 3) Apertura dc un debate somlmrc las exmecttutivas ce lo revomiucin en el penstunmiento> crtico> y del desarroilio> ce nue vas foirmas ce e retni m imite 1cnt ttul; 4) Al terae o> nes en bis com PO> rtt miiie ubis puil ti cois ele itus rl ases dom miii nantes 1>0>1 mm comuermo rtusce oms Esta ohmfo>rma e ucines en la 1 tti ti ca exte nior y; 5) Iran o o ti ni dois hacia Amrica Lati mo.

Marcos Rmitman Rumsenmann engaois y falsas prumnests no> le ilmamois tu dcci n te vtuiiio>s a elt n,si ro>: Aclon ti cues. 1 ti cut th o no no> m lo mcitus tois fonenztus ~>tno ci ore set 1 omvu tu Ii lerotc o la leliciclac i Fue este llauiituciu a la recu1mertuein ce la olign citic e iuilegriciad del houbne, rcscottumidoi el stlomr tico> ce itt poiltiet en la accin ele goernt jtusttu co> nf mo el cli cttudlom r, lo> que 1>0>51> i iii el son rg iii icuto> ce mmm oivi miii emito mo i ti stu mccc it> uit les elote tson ni i eno> n 0>r el ni oms i miiicr tu> gt emi el ca miii mo> cmiii>renen Cubtu. Sor tni u n ho> otpo> me itt lleno> 26 ce. j tul it> dido> i> ajomntacion ce treo nelerentes teriecms resultadc de tu experemicit imsunrecciomntul: ol itus fonenzts pum~mo potec cii gont u ut goerrtu cu mitro el ej cin 1tires cito>; 2. No> siem pre htuv que. cojertur a ctie sc dcii toiclas las coinelnienes para la nevoilucin; el lomeo
.

3.

De la va insurreccional al triunfo electora] de la Unidad Popular. Amrica Latina entre 1 959 1 970
.

inst nrercomuol puede cretiritis: 3. En itt Auiinica stmlciesannuiiiaoiti el ternenc ce itt lunlit tinmocla tiche ser ltunicitiuneutainiiente el cunpo>n Si el apoirte en la ciclinnin ole nota estrategia mmmi or es tuno> ce sus tispcetcis olesttmctucios. uom lo> es nmnnios la comniccpcui del humnimbre que define el promyerfo> sumejalista en Cul>tu: un... elo>ncie no> se trottm ce eu<unfcms ki icmgrtmoms ce carne sc nomine o tic etuntas veces poir ao> pueda ir tlguien o ptuocarse en ltu playa, ni ce conntas bel lezts que vienen del extenitir puedan romniprarse roim los stlarios acta
les. Se trattu precisttniiente, ce ci ue el md ivicluu se

tu insurreccin pumpomitur en Cuba, fue el punten ce ptunticlt part acelerar el tucyenmientoi> dc. una sceiedtuoi cierno> crtica, negacltu po>r itt accin d ictotoirtul de coufi nuos gcmtmiernos mii u itturcs u ol igrc~tuicoms cue se inseribeu hiotricttmente en la llanacla repblica neocoiic>ial. Fue la tenin insurreccional la que abri Its lionertas mora el esttubieci uentom pomsteriomr ce un cmrcien poiltico> 1 ilmeradoir cuya fue nte ce iegi timacin se funcitumento> en el coincepto> ce gucrrtu usta contra la tirana: <N omsotromo 11amam oms poncim o> si ce lucha se trata, ti bis seiscentomo mii coubtuuus que estn sin trabaje deseando gtuntunoc el pt n lunroca me mte sin te mier ci ue cm igrt r ce su mat ni tu pcr falttu ce soistento>; a lus quinuentois ni omimneres del caupc que htbtan bis bolcs muuscraimico, c~uc trabajan nutt no> meses t aii om~ ci m esto> ptustun Ii tu Inc com pa rticu co> no> m sus hjois Ii ni use rt tulo>s cututroicientumo mil cbreromo cus oms u cfi roms estn des faictidos ti lomo cien mil aou eomltuu es pec 1ueuomo que viven y unueneu tralmajando> una tierna qome no> es suya a lomo proifesiomnalco js cres: nic icomo. ingeriieros, abomgacloms, veten ran ucs pi ntomueo, es cuito>res, ... que salen ele las aulas etn sus titulcs cleseomocs dc 1 unlt y 1 icno>s ce espcr0unzt pturo en contrarse en un callejn sin suincla Ese coc pucblo, el que sufre toidas las dcsdieh s y es pum tanibo> capaz de me lean com n tumolo> el coir uj e A ese puel lo>. cuyoms camnunois ce ouigustia estn emmecinaeioms ce
.

sienta uns pleom, comn mucho umis ridlumezo inteniomn


y comn umitucha nis nespcsabi licitud. El inclivelono> de

umuestro> pas salme qome Itt poica gleriumon eme le loica vrvr r es ce stucni lirio>; ecniomne ci sacrificio>. its pri mucrois lo> cciiiccie ruin cmi lo Sicnntu M test no y domn diedoientu dlole se lunli; despus lu lemois ecnoic co> en tomel ti (.7 tilia. Coilt es 1 tu vtin gotanclit ce A ninica y debe hacer socrficits pondue omeupa tun 1 ogtr ce aya n>ztdit, pcirq tue ini dira a itus mustio ce A mu rieti Ltutio el et miii mo> ce itt 1 iliedad m cu tnn o Soin ce estos olcs preniiiscis, guuerrt ce gomernil las y romumceprin del hobrc ntievu, ce ciomncle ot ngem itus di le nenc ito et re Itt izdu ie rcitu 1 ntci irio> it i, re. prese nttucl ti pom r la ucci ni uil ttinite ce lomo ptrl idi> >5 couunusttus y somritistts, y its umuestus omrgtuuizocio mies gonenri lentus. Lo imn mert ltusco mo> perder son
crecllmil idad en e.i ntcnicmn del mo>vi ni emito> tibreno>,

suibre toiclo> en aotieilo>s pases clomnide tiene u ntu itun gt e histrica iiipiantaciui (Chile, Mxico>, Unu guay. Argentino u> Bntsi y en nierio>r neclicia, Ve mezoreltu o Pentii) i Paro mtuntencr su iiegerioiuiia nconura en sons discursos y escntomo tu exime rietiera rotimana comino> un ejenplo> ce 1 uritu poin tu 1 le nticuuiui nacc r tui, peno> nccliazt e tutul clon er ptrangoin c1tre comnl leve reroinoicen la v~tu usunuecniomutl commo

POLITICS 5

Espacios y tieipus

de la denjocraena cu Anmrica Latina niista, ro> es tujcntu tu nomummento etiltoirtul muuiicom cuuc se viva. dointie tu -cvoluicn irmitu moile del Imnmnizounite istomnieom oid Ituiturt inmeciittom. lor eso>, cii cottu liimet sturgc ji omrutiimu-t.iciomnmco ruuiiitm ci MIR tui (hiie LAN cu iomlvtt. FR cu Araent rite Nl 1 .N ltu1>uuiiruis cu 1.3 ntugtutuv. 171 N cu (o iouiiiiuti, AI.N cu 3uttoil o> FW cu Per lus lmrticcoes ce eleseo>iomuiiticioinm cmi Asit /\biietu (Aruolit, inulit. \etnitm oc etiniotbtivem ti uiieclitioiumo ce lomo mutis scscuittt cr turitu ex1meneica dore- tinitit ti tu tic Auunrtu lyituitu citit colmo> restil ttncium <ib suiugumie-nmtoi tic oira liiti1itiest <<et>poiilrti. Abuict. uuuit 1itiile ole /\ot y Anime m reo 1 utiut mtstu ti iouuar ol 1cmccu Mciiiolo>o:- 1 1 sou onuneulum del hilomoitie tic muses mini tuinie-ttcio>o \ Ii > umlmtuesttt tic tnecitnii cuuumjtimilti comiiiicu el iuiipei imioimiuu promuiiuic se ouumt miuviliticioim eo,erliv ot momeicunuis suute 1ictuitinimoo. tizar ni e:i iitutucloues oretir tun oluis les \ de estt tu tu eximiesin coiriiimietti o ~nucomumuinicuibti. vusiomu ce lomo mioieesuis ole iilmertuciouii mouiilctt y oir turbit tunnitiola euivtu inubicucrieu utrmoiiui se cnuilict cii itio e-xmc-nicneituo ole ( tlt. ,\igeiiti. <~ iiuu y \1icLuonii 1 u rmtuteu tjtue icconnie ci uiituuiclo> riioisirtiiiciui lus
o

coimiio tmt estrateizit momoilile ele lomelt jmuin el moidier en Aunnictu 1 .tui.iumi Lo cserge-nmeitus cutre tuulilts eooicepciouiies oid ticciomniar iioihiidtm etilimumntini coil el cisttuuictiniiemi lo>, oiesntmnmlitinmzu -v tusitmmicntn u utn lomo uiiomsuumueiiuio niisounuecciomiituieo. Se{tuuticlois 5 te-un coctusomo cantiles ole comimitnumieucuiui. ti cxjmeniciieiti jmuiitirtt coilitinit mio> ituot ti eiint1oneecr tu [mnoi1mtiesbtl teumnct ce lus tuuioioms oineuos eomuututiioltus ni st>o:tiisitis 1olt iii coimticidituol tconic:ti litina tuoluimiltur ~ ~nsic.ituc:ir connit cunimneiittm tu imomuin co: ti iio.1cvt tite- soipoumio itt cx jienie-iiriti cOulititit. Oc. ltico uiu>ion cii btu .iiocuusieui unteniit del pcuistumnieimbom cuuteu ltumuiu.uncicunioi. Un ejtn1~iltm le duiriotiltuve cl oio.ite ocbre uouo.ioo or imrtdltrncieum 1 )eltuto: c1oe imtnsc<j> cletcnimuir me cauueammcilc ctutl cutid upu> tic. mctiticomum otictul ojune tieliumt u itus someieclioics ce Aiicnict 1 .tuliimtt ituut ti itumtii ce elle lomeitir oictimtiiic:tun ti iuumc.rstns ce lutiumscomnm en ti etutul se im:.iiitubuncotuit iiioboiictt Si oc necomuitest tu imncrmhimoleltiietu oid ictroiliis niioi cu its ioiniiitts ce oiomnimimiirumui \ ele cx iiombtuuioiri. cl coimilmie otcitil oieimtu omtn tui ctiituce:l ctiiiittis ttu muir otresiii ele citultus. Si pum el comuimunou, sc tucciitoutuii el sentido> ctu(mitulistti ce los reituciomumes someituies ce jmrecltuceniim. ltullt c 1omr cui1muruiclen ele nuueru miiiiccit.tti 1 u tu luisid omm tul soctiiuoniom i st clsetusin etuvo> tilmeut u lus lexitiO tic riuxir core ci tu netulicitc ltttimmuuiiicu ue0uri,u cieocomuitetm 1 u esefie nucumero ctubtuiitu vinci ti dioietltumoe dom lus (ni tun cliose. V7sti ciisetioit>ii litio cosi omisduei0 tic tui ptuuito> ce iriflexmmr cu el ioumothumnicrntoi ei iticun eloid se ucilejo> cii euler cribes onjciouuie.s jmomlrorc os tic onuusiomnutcionm soicitul e-, Loretoiu tic to uitcnututisto clisefiticitus 1mori uNir eltmr cl euimmimiui soictil y ce ouuo crisis poiltict y eco> iio,iucu c1oue ovitieiciui lus liumtes ole to lmruirmoreslas ce tun eicstrromliom cieno poicnitio udeuilmom. ce tiomncie sourgruoum tus euetuminicioiumeo moiltico>uimiiitt.ires ele itt iltumttit uoievi oitiiercitu en Auuirctu Ititinit ~ u ruitrt cre- retuii/01r un 1muu a ituioittuimeuiltuu 5015 prt> tucslus itt cies~mbrg0un iii cii olts inc:tulco: tu) ci mro> mo> nesonltu ser-el emuilm tui tic diii mromeeoom expansisu del ejercito> guerumllc.ui > <ci use ouiitbo> de l.fuumesio (le (ituevaut et loiiivt en 0 ii os io.lrnciu>: 1>> itt otunigoitun olt cielme ser imumiiic<i niulil un 1mon tttnitoi ruetucioma ce frules oir umtstus cnt lonobono Isis sectomnes citseo Mm c~tiies stubtuilcrritis lii nioievu o<tncti,iroii0u cicime nero> imtic?cr uimilmuis cicnime-ibois ci mumiutro o> y el miiilu, itiut orn el 1mtinuiciui ole btu ucooioucnou Somio> ce estt iomiuiu sc Inicie-u onicuutuu itt lud u mu 1 iiicuociomui iiticit>titui, ugtci.ou to euiiiuittclio e eludo de eltise o pucmnuim tu oustuuncceion lista luc mi euriomri. tire hus ceiisicieotints ole tui eoeoenleuuusmo rcciticriom
~<. o

ti RSS cii to etlico tic I>ni<u cO el e, buiol ce tun ncio< iiistomricui en tus iaehtis muir Itt cienomcrtic viti iibcntuciei cmi Animnico 1 tt lU. 1 tus enmitetus ti lus ptiniioioise eummitiumoitus u olid siomn cr cl ctiiipui somctilistti, btu 1meiniieti eiiiuiumoo> siliet. cl ievtinittimmicuiboi tel nmtro> ce Bonlin. somn Ittetuuueo ctuo. otuiiituui oicstiiiciuut> ~ ciiluiveuu cs1meutuul tus cte tui 1mcsiimlc ctnimiioi revombtucioinmuno. su umit iinmzu ce iiuteiuiieom cu Mxico huello> Momiit cii ( hile, (ordomii cu Aicyeiitiiu o el udiniiermiui ce tu viomicuicit 1io,htiru cu boicit itt re>ro>ni ocmi oicuiv>otntt coin ole tunc cu.si.s tule ioummtiuti c,iuimnuiums oii.sliuiiui.s cu Aumenico 1 ttilt A lus imitunnlctiiimiciiiois tniuuuiLulisl0io le siototeu lus iroiiimis<ts. .tt vut nmsomnieectini Oc oluitise c1tneoiti utnittuuitu tic tiiti\Oi iuilticoisomnui La occeu nii itun. itt repne-soii. rl tuOrsiritiiom m:iilictm. e:i exilie se bus otonipes ce Lsituoiom omm it uesjioueottu mts eummunum ce tus ciases titmruiuumlro lu ihmo>tuumienietiumis lu ex jieniemirt etultumt, ro> oouoi sirsin mttntu reimeitun tui oleltute cu ti izetnicncitl vei >ruistnieumttm crtico> ti oinioinenriioi: omit ltuiiimicii 1>i.utu ditin iogtn ti onuit tuncin jmouilrtu ce tus itirgtics o uiliics eiomninm un ce
1.3

toio1cnrse

oumimmlum

es u mis-el commiiiiicimttul. Se imusc>un el usliumm,eilum

ce (tuba u ini ce rhirniiiir ot nc time1 uc Oid iou u,omute hsiumicu eomnlineufai [rl <uitimubom ce ti ts tiltuciet ctiii iii se ctmiisiultry cu tui hlurtoin tuticiioiu> u ti riiuniuo1trea tiro usuomn nuco> momiilic: iiitincioi lilmie srs rouiunusriiu Su ( tui u un

POLITICSfr

28 mtu ptrte de Aunnirt 1 -ati ut y la regomn etie en el ctmpom ce lomo i nteneses Li ege uii iii como ce 1oms Estaciomo ti uticleus. el elscc ele su estrategia brusco evhar el riesgom ce surg miento> ce onmt segoinclo Cuba. Lstticiumo Li miel cs pro ipoin e un ~ucst r0ufegitu para la moelorniztscou social y eccmnuimca que sur vtu partu mnadui 1 tun io>s rasgois ms visibles ce lii mo> brezo nt rtl y tu nimtun tu ~ Las bourgoes tss y 1 us cintes emnp resani oes se d icremn ti 1 o ttrea ce Li tuse un or u u e. tcoimoido> interno> i un1onisandom refoinmts en el tugru y ampliando>, en algunois etusts. lomo espuduoms dc tic gociacin pu mi tictu. (7 utn co> ello> mo> ftue pomo i[ml o se e. desbomrd la participacin gencroudu un nayer nivel ce conflielui sumeitul, ro> ci tudoncn en recturnir ti Itt violcncit un iiittr y tu la proifecnim ce bis Lottucloms u niclois pttrti oolvtgutrcitr el omnelen. 1 as doms esf uteg tus se cu mu nionc m. Itt apcrttu rtu oc icienti lic comn el impulso> de gomlmenumomo ctie pi antetunt u tuitu res-ol tici omn en Ii lertac <u cci mu cointrapartda a lo Reve> [turin otoitaliotonia y comunou n usttiuu cu Ctibtu. El goibi cnn o ce 1 tu cemole rtci ti cris titnt en Chile 19641970, comn Fclonarciom Inri coimo> uixi niom 1 icic. es el sim bol ti cu tt inc nt 1 ce esfe proyecto. Su crisis, tras cl breve peniomolo> ce tu ti ni dtud Pci pu 1 tr. es u m tu coma liii ti ticd> u ce oms com lies militares eoue y-tu htulian iniciado sri anelaejuna en 1964. Brasil, A rgeutut, Lpez Arehlant et Ho ndu rts, O vtni co> en Bol i viti u A nfu ro> Mo>Ii ta en El Salvadoir. [a invasin en Repblica Domninica no y itt accin ce Baha Comch momo en Combo scmn consttutteiu cli reett de lo>s argommnentcms expomestomo. Cciii la aplicaeiii deliberada y sisteinticti ele esta po>1 ti ca, no> m ir uzt el iiioc~ uco> u C orla c~tic se mtuntiene i nexomnabiennente iastti homy. tceptandio> los goilmiernomo iatinoamerietsnoms sonsomeue su expubsin dc lo OEA a peticin ce lomo Estoclomo ti niclois. bus ci tusco domi mitin feo 1 tti u omtn cnn etttus te mmcirn bien tuprcu ciitItula 1 erciti. Ltu es-ol ur i u etultuna debe sen irrepetbie: sus tunticuerpois fue rc rpidtmente creaclois. El rem cie sombo mcl iii tuci u>u q tic tsignu Esttd 0>5 ti niel os ti lo new n cr el mu nielo> niterutucio m rial tic inversamente proipomucicnal tul gnaciom ele irtersen cutin en el proceoo ce fomt tic decisicnes y clist)~u de its pci 1 itictus tun tct mii ti u iotas en el rea. Es csttu di mensiomui la eue u nc lomo intereses ce lomo Lsttclcms Unidos eu>n bis olmjcti vomo ce clommi nocin om nmo> cia prescuite cu las 1> ut 25 esos y om igt rctn its ni iii fa res de Amrica Ltufi u rgu El estuema ce1 encmnigo imite rmo> bici 1it itt miii 1 itani acin dc 1 tus soir i ccl tcles e hizo unncnt i i ti mtcrvenroin dIC itus fomeuzuo tun machis u Itt litina ele cieterm i man 1 co limites Le mu is i bies part Itt retul i tici uiu ole refomas. As mo> Ii ulmo

Marcos Roitunan Resenimann espacio> partt orn ejercicio> cleniiomertinom del pomoler jio> ltico>. La mii u tt ni ztc i m tic it pu>! it ict sin m eres dad de ejercer los militares Itmrmairnente el pomeler, es el signo c nc oeum m paftu ltott iioiy el c tichtce r ce

itt poil ti et cu Amim ni ca Lst i ut. i .. vi omcii nii est rue tural immpone cola necesudac tuite la falta dc copa ritmo olencmcrleums ce particimticioin, unedtucin y m egomni tein Eh Co>u fi intu someitui no> tusu rc son fo> r mii tu clem omrrt intu y mom r ttm to> itt jiom itca 1 ti mi1 mu meo>.

4.

I)e la Unidad Popular en Chi] e a la experiencia del FSLN en Nicaragua (19701990)


-

i la revo> itco> n con im no unt ret el run mii lo> ce it poiltiet cii Aunir lutimia en itt cictuda ele lomo sesen fa, lo si gotuen te cicacit c~ uedom defin ioitu por eh cl cot rroil lu oir lomo tice niten ni i entois q tm e otuced e noii cu Chile, tas el triunfo electoral de Salvador Allende y io timioioci Pompoultun cl 4 ce septiemmire ce 1971). [or p riunert vez en 1 ti Iulit ira ce Anini ca Latn ti. tu uit comalieiui electoral, hegemoiizaela por uartieiums
pompulares y iiarxisttts, icgna acceder al ejecutivo> e

~tt1ttV -t3V

i n~momner tu son candidato> presidencial cioctomr Stui vacler Allende. El m noivecoc po>1 it i com y clcm omertico> ce itt U miicl oc Poipoilar est vivamente exprestucio cu son cli fencuite etmposirin ideomigica: enstia u 0>5 idi r el sumni tu mo>, radicales. lticoms, inidepeud emites. iiturxistas, co> utu ti stus. soc ict isitio, somc tul cl emomn rattto y someitl cr sti anois. Plu rti icitc cl ue tulni ti i tu mom itcu o secto> reo hasta ese umcmnento ajenois o lus mectuuisrmiuo ce pturtcipticion ruilentuv 1 u cleniiuicrucitu oc exienel tul eonju ntom del p tuello> redel ni endom lomo es poccs ce Ij orego> >oi it coi y la ~m u soicccl tuc civil: mumim ti romp domes urbtunums, proilesnoin leo aoutumnomniois. lcumicumo, pcc~oueums ciii mrco0i 1010 o couiierrituiles, untujenro, ti ocmi fuel, etnimpes ti oms estumol u tutes, m tuel lomo y cu mii tu ncitcies niciuzenao o tu ~baido>res iii ti epe riel iemites. Fue esta hetenoigeneidtid ce ciumucle ntuciu iiico> ole tu 1 la lomen-za y ti uviclac! Puipuiar. tu nt uc deuomcruticu clel m ru\-ncto> lo> S 1tu res-diluci m coubtno m tn t ti vo el ciebte so> tire itt trono rio> m cu lus 1 inii feo ole 1 tu i no urrcccnum m ecmo> gur nra j tu sta fre mte ti 1 ti utrio> y 1 ti o>~mrcs ol i mmi grcj tui etuniii ttur, el fni tinto> ole 1 tu ti ti i dtci Pumou lar

POI~ITICfl5-

Espacios y tiempos de la demnocracia en Amrica Latina cien vt Itt clise tusn ittc ti tu nt ve rt ie ite inici ttu: it o-itt pttcfctu tul socituionom: osChiiie es htmy ti piimenxo mtruuu ele u tierra llaiocla ti rumtihoinnitr ci seotun ele modelo> tic tmansieioum tu la somniedac soeiaiisitt.: piOttlii to to> ca ni un ti u u eso; utunclo uos s u gui tu un <erre u ti oieseom no ei cl oy itpttflts tem ict cl ti roummo> [mnuijuit ntuestut iicicicltici tui houmtuusuom ce uciclos lito .momcts 1muroicoulnnucmmtc e.i houauisnmo nunx i siu y tem e mmcl ti ctm mimo> aorte cl ~mnoiyectt ce otuccoloel dore cicoctuniomo. inspirtudt cmi lomo tuuiiicioms nmmo.o hiommioltuuiientc ennoizttcluio cu ci 1ouebiu chile mu uo~. Li tniunio> ce itt otu ehetu al soetiisno rumnpe el 1ircoiuiiiiiuiio ce bm estrctimiicii<c unittr cu tu cus c:ousuo y ucditucc ti ino>bago>uiisint> eje to ments ti ntuclus tu tutu suniietiioicntui cumnistilerctmnitui dtie Its otul.iommciiiitu tui moitien civil Si htsit ese umiummiicnbou teumnxtur soibre itt tmncomn otiimumnohinituclti ce to cen/tus tumuuituelos o itt puill ctu mo> cut vtulile. tic no>iisec:uciicitu olrecot che tu netuii oltuc ctie iiiimeolti uum aniolisio ttu umstucio. Nom es eto soitul come ti viti uistunrecnoimub iiiytu cionniinoclnm toiclo el iierlstuiiiieiibui ~iuiileui ele o zditiicrcltu htustt ese uomuermtom. iimitre ttrumo uotous iomrdone to ucluir uos iiiijmonlstioltus [muirtomhmcrumois cuouico o cletioien:i o treos otuhiclois ce tus turmts htohmi tui couiumrtcio cu seumolois goihmes co: l>lsluclom y hus intcumloms qtie ltilmtun eiestnrohiuclo poiltntus ele ce nioieuotitienm <tn biii 1mromvetum tic ulicints miiirt uu es 1 ienphu ce o> sentiltiolt so>u los otciicutules 1 ti to> (lrcleuitis, Onmtun lo>mnijtis. Veitisco Aivou tolo> o> bu iii 1)omnim s~om Penoiu u esto ci ueouuottucits 1mtiuccerrtu sen cjuc tu gros uhiciuma ce los facuzas armados en it pum ltict ce rehuir mii os coritntimnciomnrmitis inclietuha coti les cutu lus luumites iieruiiidiuis y e1uurenes sumo mu itulsuino lote meuicitniui rillillor. romot eum el tntmnlo> ce it tinieltic Puiptuit iituumuturtu inri ciclo> ce mefomntus esfrtuctturtics. ucclmcrsouuiclom lomo o-uiumnes someito es. ccummiomniueois coultourtico ce lo tcinonrtucia po> lilict. Su iii$cm<mrcttieioui coma> clesurrohlo 1ioilutuco co>iiijmiumuiiuoui clii ieoiiiiomnul houoctu chur reoporesto ebe. u tus cienmturcltus che to niitiyumnituo occales dote litlmtun siclo> excitiicitis o mttuotmitucttts ce cus imcnieb ci to ce co mo ti ctuei to co mu i ini titic <o ole crec ti icato> ce-oiiomnii no>. I)eiiio>crucitt o- tlesunioiioi oejtu ce ser. 1mor mnunuentu oe/, iecltumiiois eicctoiro!sttis jitirt trtuusloritittnoe cmi 1molitctt ce tucttutuet>ii y eoinii[mnoi onso soic:itl: sAtericle-n tu tus rciv-mieiicucitmuies >~w~u tures es [ti otilct fumnmt ce eurtnimomr ele hecho> tu ti so>iuucuuui tic limo utuumeico punliienuti.s iiuummnuiuis; muir o~uie iiingtiii viomr uiuiio-enstti hiere-cc ese uciihiic si mu es rctituetiiiic ti it> iituciuiuitii. ti lu meotunui y htst
o

20)

a 1tus cci m elriumneo loict les ce existe mmci tu tic ctuclti o-

nniitu. Nuestnoi ichetirit moicint tnecen tleutusiaclom sercilio>... Peno> eh puciilo nenesiot tibriotar soro itum licus cu castus oleccuiles. o:umr un niiuiiimu> ce lanilicit de.s Liig~i micts. cci tuco n tu sulo liijo s cmi ese tuelts tne lo> Ii tiytuni sitio m iech to sl ti mt no imo>! inc o. com tic r lu otulicicrte cu cata citu od tio,, el 1ouehmiom neceoutu lnabtijou, tunmrtunu cmi itt dii beniiiccltsoi cii itt vejez, neo jiel ti a son pr usumu tuliol tc. 1--boom es lu c~ tic ospirt nmois eltn cr ou jmiuzom pre-visilmie tu tomolumo lomo chile mus. Lo> eloid it sitio> uicetitio> tu Anmnico hcttiuit ti ti itungum ce siglo son Itt viti cimlemt sc tnonis[o>rmnt eri tui relereute 1itiro cl roumjtoto tic lomo 1mtuso:o ittiioiiiimenictiuiums. 1 .>c su clestuiroilioi sc hticc diehmn2miclcl. cii ~rtiti med cit. u clenmitiolutirioini tic o.~ouc oumcituiouiiou y oieuiiomrrtitiitu suun ptirtd cuuoosuturoi ce tui suilo> 1mnuieeooi \ c~trc soin to romnciciuiico ce vtulcuicu esirtuetointuh mro> vciicmites ce itt eiomniiiriuc:iumri iiomiilct u>igamcjtiictu,
it> chore murga
i
ti

cleimmoicutietu. Si tu riomleiieitu estnure


tutu

tntl ticotijtuiece dci imumnizomuite hisfomnicuu ce ejeuc

ct dci io>oicu. ello> imicintumti dore sons etidusos son

eteltus lo ciern. to cointuctuitio ole clcsigtutticitutl y iioiimnc~, rjouotictu soictl. c.x1mio>turiouui. cuiiuiimtiiis
mimo> iutenlit y ui1.mrcoiomi etuiurt sen lutuisiomnumiticitis

;momn estrouctouts olciiiuuoiutictio ce iiicmtucomni moill ea. noS la viumiemcit utenuu o> exlcnuitu, cmi cutlotuicut ce sois forus lsct. ceumniimic:i, sumeitul o poulit et. lhegturti ti tuiiicutu.tir iioucoluoi iiumnriitti ciesturmum hu y to cummqoustts de lus u nabajtucitmies. cenuenmom el ms serio> ~ciignui ctmumtnimieiocl iiistttuciuiiitoi, ci lo Isftcitm ce ii)crechum 1 o iiiic r t~icico jitiltcas y el mltnutulismom. It> comimuh une w~ e nmauic rjm,icicu so> ctil um pum it hume oleoc ruin ueromui de umomeolmo> lite [ibmtuclo>iltintt oiliiintiiomnutumntiie iii unbesttcomues cisfitts cte lu ctie com ie<ntniiiti ou e<ullti o icolsmo>
liiotoncom, oicnio>uiinioiiiu>s it smi e]inlen<u ul soicials oit> < itt am1mliticiuin ce 1 rs mimen o ideo 1momliticts.

socitihes y eh elcstrnoihum ce itt itnchti ims tticouiial comnimo> pttite de ti estnttegit ce trtmorcuou ituchirt lutcit el so>eiriisniio, genero guauoies cseuhizas ce etntmio> cu lomo 1>tusc.s ce It> regitit. Sons proiptuesttus sailam its iromumoertus coinitiniento les part incidir en el ciestrromhlt 1umitcu ce lus htn ti dom Co>ni tu iii sttus y su mc itt 1 ce miior mtuttus tic E tu romma tmccioienitti. Lii el pninen etso> rumii itt [umnmiituitriomu ce tus moiltictis ele comriiproimnioui tiotnrui o ce et uunumrituuisuum. Vetiumitis. noLt >romoestt de e-oiii mromuiisoi imistomnicum. uclctnlaci romn l3cnliuigtuen. nit entre el imanlelt coronstt y lo tit:nomenticuu cnustr uit (comino> ultrt) cumuimo riutuehios sc cetnuuaroum en decir, simio> entre lomo eo>nioiuiisltus, lus soinitulioltis y- to loerzts iiuiimtiitiics ce iiis1miicion etileirt

POLETICO>-

30 (ci ue es tulgo cli be mente), demivtu tic lo re IIcxi um somimie la experiencia de Chile ~i. ooLa cstnttegit eunoicc> mu uisttu se jroipt ue netli tun tu ti ti co>mvergenc O CO> rl lomo ptortieio>s sccicdistao y sccttidenicnattts, coit tos fuerztus cr stmt, mutis p rcgresi sttus, co> m fo mol 0>0 to grou pomo tlemo>cntticoms uit> enletuctdumo ti la imuoi>ieclticl de tipo> moiuioipumiott> ~ S ci nuet roiro> mii tu minono>> va PO>1 it i etu clero> un pmo>

Mareos Rumitnnamm Rosenmanm

j oiegoi c~ucd ti u-ti m so> mmm eti cl tus tilo >s co mm pomt mii ie mitto
mo~ilcos ce itt tinuieltid Puiptiltir y ce it cmpomsiriomn 1 )emuerobo Cnisttint x- del h>irtclom Nociomuial. Si el gomimie nnom boignaba promirunel izan las re (o> rin os ytm pl i ti r otu btuse sume i ti ce u mus o>, itt iegi ti mn d aol cuece nt. htueiemicioi ctuci u vez iii mo vtille el [mioireoom ce mocnutiru. S coto> otucecl uy tu resptnesftt ce itt ctise co> mmii tte y oto oing0tnuu~&ie momnies moiltcts y sumnntu 1 cs cien i elani cmii p me mcl e u tuu ucn n ce clescstt[mili tintn ttuuticoimiotutoucuomnai lo> tjonc ctectra refleja cit scnu la fticiimoi d cuiu ciole ncnomucititu ti itt ciclem ot ce lomo vtu lu mes ccuno mer ti cois. coitun dom no> muid t hacer un tuso> usOronmii cmii tul ce bis mus uuics. i\ mimeis ltuctumres se. cu tmcc mutu m ce 1 o1 fo> nono cl tic euliiiuian cr el golpe dc Estado> o.~oe elerrort al go imenno> icottimo ele Itt Linmictuc Pom<moiltin el 1 1 ce sep tiemmne ce 1973 it As, lo> cine coiriicriz sienelt tunt vemtaut tuicr btu ~u>rdiondle emtnoi ci tune ce eumliom y ce to trono bu mu ac cines ce miiome rti etis cii ti soic edad cliii emit, se tt eemraniclo mantu citur tooi tu lo estrtutegt guil mi su. Lotrttegitu plagticitu ele tetous ctic se m ini a rcmni el nmisumo> nmumentu tic tnituimbo> electumnal en 1970. III tusesi mm tito> ole 1 gem eral Rem Schuieioieu. cl iiont co> ti la dcsrapittilituciomni y el iuiieumt ecomnmirom, la iuugtu ce cliv isos, to h tue gas ce emi1m u-cot res, etn mcm mier-oms. el mmme retido> umegrom. lomo tute mOtuclomo, los tctu ot erc tco cciiist itor iomoituies cuuit tu m iniist no is. cli it tutu co> o 1a ci roo mbecl i enc itt civil lomen om m el et1 cio ce cumtvo> mona incloicir u lomo milttires ti tmmiu tuecroun gumipiofa comutut el glmienuioi ceuiitmrnticoi ce Salva omm Allende. Ltu pntpiti clenitmcutnitu crslitrt ser color imiturse sou estrateuLto ele elerroitton electo> rtui timen le tu tu 1)1 cmi itto elecriomuies mtmnltunenttnito ce mr o> ce 973. Ltu iriimoiteuiria poultica ce no> lumotrar 1 tu o cl umo te reto clel ittni tuiuic.iitom, nituyo ira uiecest nrtu mtirtu retlixtr lo uiuoicioin ce censturt tui ejectmtoom. mmonoica cinc el u-colmo)nisal le ce itis mcgomr i ti co inico rum lo Uricitcl Pomptultu ele lo chenomcncia emiol itumt, [tutnicitAlwymu, mmcm p to ie u-ti uom pum 1 to culux-e iSt ciomnies y pasan tu a$>tnar oh rccttouiic nitos itt accicn gcuipioo ()pniomn cine se comucueltu cl 22 ele ignoto> ole 973, cumtmnclu ch ~itinltumeiiuo> tiende ticniantur iicgtiuiioi &i gumiiiemniti y tnegt u to ltucrzis tnmu olts ti Icnmtun el poitier. As lo> ucilejtunti Slvtuclomn Al ende en stu ci isnnusum ce resmmmcsta: E m to tuit i mutus elccci o> mes mo rl ti rime utt mr to sec fomnes omouoturcs i titartim ce ubtener Ics clois temeos ce bis semtuciumneo >tuntu ictustun tul mnesicicuite. NoiI ugnt mcmii o u liceute respoiciu> p ehiom. omm csom mr-etc niele m miuco i ia ile, tu m si mu 1m1 e tic tic melo> m muid tu ci to mnioriios cienlumo ce lo ttrtlstuc?ntmri numtistitticiu> ntul El iumnrtu ticomercio> u1miuiiiticlcm no temic vuii
~ .

muso> hi sto>rieti lime el res tul otudt ele it ou lo> tuc u ce la experienmeit cmilent. pom puule ce to .tunticioms rummomnistts ce ibsptuo. httuiitu, Poutomu4tu y [<noii crt ti lomo ptunt cito somn tul ce niioicrtibas o soico i i sitio nteup mcta ti oir cl estumroil lo> co> uno> umprm itt no 1mno el tic ir un m tu evo> ltico O> so>ni tu etltuz ele ce m umertul i tan el Fsttodom y el 1mtieici. La va deuiiocutictu. otumint puisilmie. Lis pomoib licItudes ce eomnc1tisttir el pomoler del Esitoclo> desde fonert han clestiiamenielui pretirouuienite en el Dcci cIente elesuuromlltutioi Pon el comntrtttt, litin cncciciu nomttuim1cm eute 1 to mu is tii i citieles ce cu uie~ tui si tun ese poicien bastimiciomnits cu itt accin cleuumomerut.tucioru el ermtrc del II. sttucl ti... Ltu vio elenio icrl i ntu lomM liii i ttu este salto> contultutix-oi sin tccesicituol ce due el proile tctrutcl o> rieresdc esttub ere u, et mii cm cci mmdc i o>n me vio, su iuimcitutnvtu en cl terieut ce itt o-iulcuinituu .i.i Ms tu 1 ele 1 to ini st rom nierttul i tucio> mies ce itt ex pr rieti cio cliiicu tu it> r porte ele 1 co pl i cl oms y i ti ix ti ienelt eu ruilmet, A mmi ni ea 1 tt nt si uti siciic cm en Itt U ni elcuc Po1m nlar tu ut cii~coim po si lii e ce etunm bit> somcal y- luclt tmitnnnpertiisttu. El reselom tul oroien commmstitouciuiuiai, el imoisom del tuept pumi it cci. itt tpentourtu ce esmticiuis ce umegcicitiriuii y lime dion ln inst iftuc it neoi. ncfomr cl aptmyc ele. 1 toso)ngtu nxtuciomnes momifticcus y sindiroles. 11 APRA cu Per, Al) cu Venextelt, PIN en Comstt Rica, >Ri cu Mxico>. PRIb) eni Pt utum. [ti tito Ecli neri stt cu Paragtitiy s- el comujountcm ce omngtniztucicmmies it> pon lares y po> 1 itcas ce 1tu i zqou ienca Itut notuu cr cantu, moistrinomui su comuiipromnnsom ron lo Umuictiol Pompultr. itt vtu ciier u Inc mmnt comstrourcim clife rente de la poihioteo o ele lucha pum la iihenaein lito cuomntl y eiependcuicm0i extenicr. Proireot giomimal que coimucuixt cloiuiole lomo <ombncmnos puuuiiottus uo itt Imtun licclidlo> ti Ojtieu dom n omniper son coinipruniisom nou las viejts tlmutur ttuiao tenntitrmientes o los es tructuras ele pomcie u cacic ni. Es dcci r cu lo 1 > Nu ci cintui iztuc iom n no> mnicto ce itus riel tic/tus litio ictus y reforma tgrtunt; 2) Scmcittliztucin ce It ecumnomnimt en bu ncnu dIc tus nctus occal, nixltu y mno-icitu: 3) irtumisfo> muitinitm ce to eot muct tu rtuo ce tu ciesigouu 1 dad y tunt Leulcon imu dc itt ceuoc rae itt some itol - po1 it cay ecomnommuco. las etunttus esttubuii selmne lu incoa. Lo negits del

POLITICS5

Espaeluis y tienpos de la democracia en Amnriec Litina eleztuiciei algoitt pontt eh liii penscgticioi.i mmi snrt it itt m tuc ir. Vert ccimit en celo nuliui 1cm ole itt revi tummci ti jt n jit mt e ce ti lgtu ritmo sect ti es tu bis vtl tires cix- como muas ese mmci tules ele m tucol ntu ele nuome nac ti. En el el itt ce tiyem lus cii moultudioms ce ti oipoisic?oui bat exiomrttu co> [omniuilrieumfe iocnz.to tumtuoituo y cortbirme tu to romo u cities oclt1mlcsi tuta [muisicio>n lmeliuzenrite remite tui poder ejee ol iyo>. o ctie c1neiminnmlcn su tichen ce oulmeciencitu tu Suumieniiti (tiiiemnmoi, tu e~ue se micho cpluiem coirta itt ututomnicituol csl del rotado> tu btu ttie estn ooubouoimmtclts huir iuuttioitubti ole tu Cart Etmneitinuienmlii. dlole tisuiuntut tinit hiimicion muihtict .ocgtiui its ou>umo>uico uidt>ulsi itticio>iitibes ce btu nt soint co: ulmit ce to nouuits oid rdimiotresomon . tu x-itu chiientu tu somcitulionto oc e-ero> ruin onu tris te btiltinice. 11.1 mrcstieuite Stlsucior Allende tuses uiticbum y nubes tic ciiicsnios exlticbois. miitncnluis. me sois o diestulmtuneedoio. ft clcimitcrtcitn uom lomnmtulio iturbe ce itt ticrtn muil itirt cies itis ttinetiestus tui iiuitiiuienctnuo. ti ciuiemit me ~~>ci oesn oluit excel cruin. [ti exeniemcitu eblemit 1metnuiile tu tus eltuses co> nimintuntes ce Amnct 1 .tlutu tontn cu eoiuiscicntu cin lomo nicogois c.~oue soumumnme es ontuiileimmiiicuitoi ce mmmi 1 bsftielt ce )cmecshom oue tlcju btu mouenttu tuienft ti onu trsoi tulteniitsom cid imoitien. rutio all tic lu [mcmiii sumir mamo negtuitin el caicouiu> uturouritui del cttmltil y el etumttuisnitm comnuit ostesuitu ce ex1ibuitttconi y dom umiiiiioi Buir vez mninncutu se iencttttmi en lomo imo:nimos, ele itus ciilereuicio otustttiilivis ctur somnoteu cotuclom el trcien eo>oislbonnouiitui 1merniurnte tiuitu ntenmucto cen ctie tunuiplt el mninei1iiom ce tt[>hctir itt lev cr le mmcli cc ole 1tus grtud es mmm toso> nts so uritul es. M tuyom mutuo to> roiuulcunimiadhuo cu lus lecimomo mtunt luminar monte ce tu someiccitc 1mumhfictu o- del mruirest eles toimiut ce clecisoucs. ll>e cottu nualient ot rermumct tui or oleu cmmislitumciiuiti bies tuno re.oltuuicitu explicilt tu bu elesnuomertc tu. elcotmt mese ie mmciom mo>r dom miimlcot cid boi nnorife busto> rieti ele btu co> ni i mitc u>ni ion ng ti eotu dii Anmnio 0l ulumou Li tnolen someitul mrommoue.sto. urtus ci amtinicbtiuiui ole 1 u elermmoentuctu. muir itus nltuseo cori umantes o sus elules tntunisnturiomntuii/aoias tiene olut pnncmu uumt~cimem~u cuetun tum nuevo, omeientuuento juniolico> eomnotuuuueonu. e~one- evite ti soiceolielt cu (.7 liii e. Reo in o~u m r~ic it> m ti tic con mii me 1 tus nimio mu tus itunieieiie o iougn0ucito u tus neommutus hbentles del senit xix cu Aniit$nicu Ittiut. Reloinmas ojone gturaim tzomoin tic nitiiiert ebesetis-t tun omucier poihitct, tui gtire1tuico. vo>lertom. exdl.uveote y rccsvom. Rehuu clturio>om ddie nutunnea btu cli herestct coim lomo tnteniomnes go ib mes ele Estel ulule ~ oit >5 Ii tuoto 0) .73 tu oit etc: mnteuoeuiesit>uieso miitucs cr ci Comoit Soun dtie emmouituu el nuit>tiehom ehiieiitm 5 sc sunitoroui ti
.

31

itus cintttcitnrcus o>hig nc ti icu miii 1 itttncs ce ttroit nien ciritis, ge re mal iztun omit pomeo de necielinicin ticenet ele! mo> 1 ce 1 Lot tc ti, itt ore it> u >0>1 it ict y eh or ci cu eco>mo> m icu (3 ol peo ele Elsotucit cm e ce ii me m lu mt>htinoi comnuit tun ettunpti ole: loemzts ooelesmohiti zaciom-. neeiitizumicioi tu tuectn niuseiticlomrtu ce hus

itirticluis moihticomo eomnu tirona co: tiutictuharioiri ce tu soiciccitiol civil Y (omumsdeuundc las anciomoico cu lcrtivtis eomruitm ciesesttuiiiliztutloiuus ce1 omnoicr en tttritoi tihecitun ci sentelt rturomnitii ejoid eommteuicu el mmomccsom cies omit ce ciccisicneo. Proicest e~oue nt motecle ctuecitur somonelcit ti uluit cvtubtmtucoui icicoil met. [tu moiltct 1 it:uc o-u4cumcit.i cmi Ituimbo> soro ebo=ntcus suit i>~ieieltuNe5 lien-ti imientie sol ce.oitmtilittici coim ello sol iiiiu>mitunicitu clerlmom del mnomecot ce tort ce ciccoiomiieo. tu puilitict itucole segouir exstciielt, 1icuoi sicmclo 1mttnte ce onm tettro dbdir mio> tleefa itt couiioiicituei elenlivu tic tu cirrsumi tortucit. 1-ti iten /.tu commi c~tne otungen e otois p~>~ erbio neloucitueoumt les co: tu itiltct. ro ti suri chnctticbonntuo uiihttires. tu iuuctiicuio dc to ties setenit0u mnso-omct tiuit fomente crisis cmi u /c1oiicrti u o onu i ntictomrt cr el pcrsu mmiicrtoi enlico> ltutnohlrle u uciimo> Lti etioii or btu 1Jumnti ci 1 ompoiltr cu (iiiic se vive nommuit clenuoittu tic it xi ~i uculct tu soieituisniium o coinmiul cl lnacttsou cu 1 u imruiitrcsttu ce umnt tu timolomm riuturieu utdlical ce 1 o sin ometoints ole bi eiesugou ib cituc. LI sociulismnu se uit mu ole tus. iucoietumntduuunieo ce cilio mtnte del menus tonrenitoi itumuneu remit c1ume.dtuucio luient ele stu imom u,ote histrico> 1 mi ti lilemuit sc 1mhtiritcti pu 0uuznumutie unmrumie: slr ele 1 is ciue Otciurtus ptut reetuliel ir 1 us iienttices micho ict leo (oir reciuoio ce meu mijo> m .t usome itic o>m y exm res mi>. 1 a lentuoles irelxicloutuico que elirntn btu loucht pum btu tieniuicrticiti someitul. omuirtu o econuo>nc. As, tu ex mcuciintu ce itt tiimcitic Pompoiltin Oc iscrte mtrtu sc nab quic it> izcjnitutit oilitio.iicioiuitul lo> .stu[it o-tilo u-ti m itt olemole nac ti, m stnu muieniotulUtu n cl ti son uso> cu tu mccli cit eloid sois e croi tuires ji rumeeciemm ce 1 et mii it dci mmluxsnoi, del icmumomnom. el u:omoumisuuuo u> su> ritilioiiio ncvomlturiomiittnoi. poin ello> incttmacitatiois 1om oicfteioii ltuit entender ce to pnimicipiolo tIc uuomrut>troms. [21ioiocmcitn btu ituclt moir bao liiiemtttcies. abon to> ut ud om tu lome Ii pum r a eles momeron ti. bonoct cieset hfintun, a mntn ce esot se~mtnteio>nu. u c~ouenes cleocie >cSiu>uieo erliestus. ni;urxistti.s om uiom. sc dice, sim un etumturco ce vtuiumrun unt gobcuulmiiiciael cu hilertoc y nuiurcsoi. As: ol)clmtu refomnuoultcion sonjiomne en ti-e omrts nomots: tu aciecoitucia ctmrimlmintunon ce tus tu mmmemismo mimes cltuse y mtic i o>m, ce mmmcuolt cltic foiclo> o lomo imieieses y s-tuiunes dlur poiccem ser astniuidomo cu essc [mnuiyccttm. Octuu integut y eicctx-tiiierite. y nom lu
o

POIITICSft

32 a moicit ele pretexto> o> aiituii-ztt espmea; lo tuclecuada ce mb initcio>m e tt nc~ imite reses somciabes y pum oulares sustantvois ditie un orden ecomnomnnco ce te nclenco igeitulitaria debe preservar, y las reglas de tun juego> ~mc1 cuytt vol ti rtuci u>u tiche nemcistun sombre crite it iet ni 0>0 t co>mo1 itcomo y uc slo> i ristron mimentl es. Lu este sent co> itt h i sto>ni tu de] mt is un ucotra que la tic!

Mareos Ruiitman Roscmmm~mmin El principio> tic defiuiciumn sumbre el cual se toen ttura cl tni ti milo> resol iueomntnom dej rl aros lus II miii les soilre lomo comales se olesarromlar el prtmyecto samuel inista. <oLa revomiucin satidiniota nace corno> u mo revcm ucit> u ci enutr mtrtu, PO> li tltun y anti i un perbi istt. y cl gumbir mcm ce nenomm stntn crn cu mu tun goibm ie nu ele um d uc racont 1 co> riel e itu rtici 1ion

hesin puranenute i notrunental ti la cienocrtcia, et mci coltrit> c~ ole ~merm la stutiofticc it n ce imite ite reses cum pet it ivois. le d tu tutuu rgi ni en mo ml it i cci tuu etrocter uceestri tumiicu te rect ro m>u -i<i En esta ni o mt di reccio> n: ob A cleuncertun ia ert turcpttc tu commimo> lo> citc ti, el cfi iii co cutimo> ncces ctuel histrico, mio> slo> pcm r btu omijetix- ciad dc bao ini i tani tui es ce itt clase obrera para comnotrruir una alterutotiva. simm tamuub Idii PO> t] tic u mu [it> re ti utulmt tun tiuit> i tui ce me gumei acin y mcimci tic pe mu it itt el turceso> tu cemt to enoitas de peitier. Aomneue o lo> vis-jo icleomtgct mente com uit> otu mutu niel u> itt i /d~ u ie ncltu esttotmtu tull ttnto pomncue se le umpoin a comom lo> existeuute, ccimom pemnqur esallecra coin ese tndet omit melo cen instmumemit0l> Sus mientumnes dnnemco sigoren denitnnclooe del soicitl omimo>, lu ce un red tic d O> en ot ceii mii esin tu ut comejunto> incluler emicnudoi de bbenitucies immeio eltutuleo gantunoco ele ci ucltueitumus coin derecho> al oc cest tu hus Ii cuico ce mueretud o>, trtnusfo> mntunicl o> el poder clcmecrticoi en u mu tinte> ce goilemuahmil clac!, e~s dcci r, cambi tu mco> ci semit ido> ce 1 tu cemmmtertur tu: no>ntrcl soicial cl el momele m poir lo tud muini otracio>n del 1tider mis uno>. El neon ittcicm obte i dom es ci ot rgu miento> clel onomelo> ce p red necio> m cienno in rt coin Esta noivedoisa lorma de comnoirtuir el socia lismo> ligltun cm ce ci cta desde su negtucum. exiii et la crisis de btu genertucin ele marxrotos dcl 68. Ge nentniu de huimbres cuebntudoo hunanamiuctite y fruotradomo 1>0mb it ictumette cine sc neortien itn une vamente tu ptrt r cid mcc hozo>, pr niie mt> ele 1co ptui seo del este y u ego del mauxionnu cu tu cintct ele los omehenta. El triunfo> de unto nueva revolrucin qote no figru rabo en btu tugencia: Ni et rtugutu ctunub iaren el Cu ti ud> tunt dc Itt dcada ele bis setenta el cieveumn poil itiro> de la. regiu. El xtum ele tun levtntaniento mo1mubtur de carcter i notnrerc i omtu1 y el desarmo> lo> ce la ion cha tumm telt ptmra coinitatn tu uta ce bao di ettudu nts oligrq tu icomiii tureo mao ami tgna ce tu reg mmm (lomo Somomzo). nentu mcm e sentido> ele 1 tul uchtu pomr Itt ele mnocmoc tu, ptrtie nel u> del pomoton 1telt ce gtmemrtu j tu oft. Las experiencias ce ( tuta y (hile tibe rttn, ttunuhm n, a soto tirgouittcomnes pompotarco dc tos di frttotucleo y acciomneo de deoeot ubuluz icin a que seran sumoetidas y a loo done cicmer un clin reopomeota.
~.

tomolomo lomo sectoires suiciales. Pu un priniero vez cu la lu otomnt u itt mex-omitir i m ole rtunct en rtucl ict 1 bevti mtt lomo ji ni mini [mi ce tu mt erui uioiiii u ti u~i nxtti en el ugi oms mmen ele m no pietiac y ci mlcrtl i o ono> po it i cu. u iii e ti itu ttun ente cies ptuo ciel t ni tun bu>, itt revo> 1 ti ro> m ex liii ni tt sus oljeti o-oms: ci eniutr u-tic i ti. clestriel lo y tu-ti m su>rnaen din. Liie mesttn sume tul, sumberau itt y tui ioeleterumnacoon. Desde en<uneco el rgimen sari cl mmiola mantem e cu mu nttogom ole son ion nc mo>mi tuunuct t t> pu> ltico i ntnotno> p mcliii otto tu mcitunen toles: ji tu rul ioniuc poltico>, entino>mmi ti miiix la, cl efenisa so> Ime rtu m o- mo> al r rieti rio> u y pt rti cimor i u y moms- ib izo cuomn ptmpuloum un El su u gr nnento> ele omut nomeva tirona ce como t ronnc mo> m dcl ~mu omy-entom poilit ico> ce 1 ilmerticimu, ctyt nefercuicua oc ohtee cii eituron o non m otujeto> su> nitul y 1>0>1 it met cue htuce. a tui tu sob tu mttci noii cctivt otue onmitetita o tu masa y cine tiene a las cituses comnc su principal clctennnante, siendo> el pometilt test ti m>. es tu cii len ene u i ni <mo ciesta cacit cu m lus p ro cesomo arteniumues 14 1 u lcgeuomm itt ce! liuchlc es el Itucto> r que momoih bit u el su u n~ rumieuto ce! nov iii ir nito> ptipou 1 tuu. Su tice no> ni co> rugtu 1 ti 1 un ti [>0> la libe r tun mo> ti nianit> ra 1 y cl some u ti uonu . noLt 1 ticho mutcit ntul. 1a 1 ti ehtu cieiiioerutica y pop ubar, si m Itt lunlt pon el socialismo. son parte importante dc run etn j u m tui ele i m pciroo miles ttittu II tus nte nnied its, cu mii o> las que sc citun >omr lomo sahoniomo y its coinc initnes ce tuobajum (coin deniiandts pomramuuente econu iras) ti los ce onnnicmnmas tuicos su jienex1mltttidtis y las ce etu mmes i mos sin tic mmt, ruin ele miutumicitus y cmiii omit

ciomnues slo> trtirubunuiaiistts, tntrntcistus y tugra

nrotts A co mehuzrtmo ce nom ciar estus itch us sc un u sin enibargo. tos de qoteciturse ocbc en cli to y cu las ideo>bugm us mtcium ntul isOis, [>0>19 ti IisOto <igl <u mo Itus..., cinc l0ts hegenimumn izan. cne tunen lo> cus e u so>. (...) 1 co p un tuelois y um rgtunizaecueo stmcn0ui uot<us cinc. priv-ibegmtuii 1 tu 1 tu ch tu rout no btu bt rgou esa lome <ib ti iii cii me mte 1 eg un 1mantici ptun ce la ti ege mt> mm0icr ti n dc 1 tus fouerztus simio> oc pautetun tt ni bi n btu en est i mu mtr u mu, 1 ti 1 dic rtciol nac o mmmtu. lista y btu 1 u cii tu cu rt rtu el ti run ti Co> rut no 1to miuo elioti m tto ci ruits ce ti titunttmni o muit cumisoitomye n lomo > miii ci mu les nm viles ele tu iii letesio>u ce tumtu so irecltel tui utmiiente tic tentignuco. qoc vive tus htmuumilitueitimics cid cuiouiu iiouom y ce tus dicttucitmrtuo cu ituimnt eunnareite. El
dcii.

POLITICSJ

Espacios tiempos de la democracia en Amrica Latina


y

33

tralajadomr y el puellt ocmnetidos a una expittaeoiui cl ifercuicitul, y eliviclicbomo en las ms distintas catesgoinias somnitleo y polticas, en tribus y mmciras, en niudodaimois dc coilores, en trabajadores asaoniados y cuudeudadeis. en sindintolizadois y no> onclcalizadums. en de planta, en eventuales, en tempommabemos. cu cuijes, encuentra un puntom de ti mmmomr en itt bote Ii tu nonitro el i mii pe rit y en it 1 uniut romtnt el firuime> Eh ciestinnomilt ce tuta ioibtico~ as nocebda, domnele participan leglnianmente todcms lus secto>res occuoles vc~ nienes 1 uchantt rommutrti la eliettuduro otmniomnusttu. utumnom el ctluuiicui/om de onmtu pomca. Sen ucines ce tu [mugtucso. eupreottnoio, iutelentualcs y n 1romiesionalcs se umuen al Encuite Patritico> N acom rial, expresin gloilal del meiximiente> pc>pulan. 1-a J umtu ce Reeomustnouncu Naniomumal es el resuittude ce csttu ommc m d com ogirom~iti 1ticsom: Vicml ett (17h tu mo> nro>, Am-torro> C moiz ti foiu ot Robel ti oenum tlgu vicio ole sois imulegranteo. Fi (7tmnscci ele Estttclom. omn ganusnut de direccin coieetuv u de toeltus los bierzos antisommo~cisttis represento> el pr unipiom deunomentno y pompuar ocume rl que oc asienta el sanclin ismo>; com neicleufe comu tui ue umcii ccomnciiiiicum eue tiseguro alomo luomnbres y mujeres sus necesidaoleo [msicosce al imenit, fnttbojoi, vis-icucit. eduntucm um ti y sol oid co> miele oc eucuita et ti Itt pturtic ptocn op tbar o mrgoni zteltu htnt it retl izacin de pitneo ecomnomnincms. pcitieoms y soinioles, clumncie existe la vumiomntac pcitirtu y bis ncraumisnicis part efertiv zar y gtuuant/or ics cleneclcs ~ob iticoms, soicituies y cuilunales de las moyomrioo y domucle el pomeler est ci etenttcbom [mcm ntuotus 1 nt [it 0ucitrao cuyo selle> n bao es neutumente pompul ir El fmi unfom del o uelnmomo h uce sentir su in fitucunt cu muiviinnentomo 1moiiitueto socitules del cenjor imbu lat numome u menino> Omgan/oucmcrmes como el PTB en Brasil, biqomucrel u Unid u en Per e frenles nviroi-mnibitanes 1 MLI DR en Lb Salvadoir y U RNG cii ti tuatemuialt. Asi mionuom. it legemnomna del pueblo) constituye tun lacttmn de unidad en el proyecto> de lberactmn, euvo nesuitaelc es el annentom ele bart ci panio>u pom itca ce la somniecituel ci vii: soin lus nloviuientoms de eltuse, degnero. euituraleo, etumneomo <u re giumsoms reurenttcloo cu su lucha utrtrual y clcmnorruirtu. N ti siendo>, tu mines [miijuicio>, u ut mmi ivetitit su presencua inicitl, sino ot cli fenemte foinmmo ce oirgaiiizonini le que otomrga otntus ctunurtenstintuo tu sois ancitnco. Muivmientos somniales dtr se recieh nen cu cii niencmr ce otcieda cies tul (ti mmien> te uu tui m utrutio. cxci tic nico y relres vtus, cu vtu crisis ele iegitinuuclaci comullevtu utu crisis ele remmesemtaen ce cm html it irt Lo ce cstt crisis
Ab

dc dcnde surge su fuerza en Amrica Latina, y no> de unt supuesta ooomriginalidad. Pura ejemplarizar puidemos toimar la nueva cristiandad: ooLa crisis general de la sociedad latinoamericana apunta a sin nuevc tipo de soiciedad naciente. Dentro de la misma iglesia hay ahora grupos, particularmente aquelbois identificados noimo la iglesia popular, que rechazan cutulquier tipo> de fmm u de cris tiandad. Ltm que esta en crisis en ctras palabras, uc es la iglesia ccmom tal, snut tun mcdele> particular de las nelaciomnes Iglesia-Estado. Si el mcmvimiento genertul del pucblum coincbtuce a un nuevom tipc ele so niedad, iiabutt tun nuevo> tipo ele relacicnes kicsitu Esttclem, eue avance ms all de cualquier tipc de
la

cristianoltd. Si por otra ~iturteprevtuiecem bis reg menes militares autoinitarics. el resulttdo sert unt ntueva cnistitinclod militameelesisticttuu Y

Los argumentos para y mejores invasiones contrarrevoluciones. De Panam al liberalismo social


.

5.

i el tmiounfcm ce la revem ucin sandinista teuve loigar cr un contexto> regional, tiende la accin exteritr de Ics Es tadeo tinicles encuentra en la administracin del gobierno> demcrata de James Carter, una poltica de Denechois Humanos que se desmarco de apoyom trtudicicmnai alas dictaduras, su desarrolle se la ce en condiciomnes tcmtalmente desfaveirtubies tras el triunfo> dci neoccnscmvadunismo de Ronald Reogan. Para Ronald Reagan y sus tanques de pensamientti. la contencin activa, la distuasin poir el use de la fuerza y ci ccinvencirniento de que se estaba en presencio de una guerra prolongada numuufra el ecimunismo marcan los ejes scbme bis cuales se construir su estrategia para Amrica Latina. Lois domeunentois de Santa Fe 1 y II as lo atestigutun: En contraste ruin las polticas simplis tas noirteamemmctuuas (ertct a Jt poltica dei. Can ter) la Unin Somvitica ha empleado> tcticas scmfis tinadas onuito> ptna imucrementar itus ecmnexiones del ctmmunisnme intermuaciontul en Amrica Latina, coimo para reducir lo presencia de lus Estados Uniebuis en la regin fruto> dc ello es que Ioms 1 ostudois tinidois se en irentan O tilia ti nin Somviti ~4hIU
.

POLITICD,k-

34 ca vgoircstmente instalada en el (7anite y tu tuno Centroamrica posiblemente marxstauu -e-<. Si en el prcceso de desestabilizacin en Chile se destacar el carcter ntondestint ce su puesta en prctica onqome incluy la manipuitucin y desin foirmacin dc ttras mamas del gombiemuc nommteame rinanc, y couyau ptn ifinacin recay en tui groipt especial y ultrasecreto del Comnsejo dc Seguridad Nacional, el Cuimit Cuturento, a cuya cabezo se encontraha... Henry Kissinger. Hoy btujo el gombien no cte Reagton, el tnminc se sustituye pon eh de~ re versin, deja de ser oumutu poibtint enrubierftu, se tuon me comcm puil itica de Estado> axaitudti poir el proipio> Congreso norteamericano, e inctuve lo comnsoruccien de insurgencias ccmntmttmrevuiirmnitmuarias> Y Amrica Latina se tronsfcrma en esta visin del conflicto en parte de la poltica de seguridad nociomnal de bis Eoftiel to tini domo y pci r ttnmuft i m tcgnt los pianes de defensa del Pentuiomno y el Departo mente de Estaelt. Las guc ras de boj m intensidad, somn su respuesttu tultul u cha po m 1 iii be mci mu nac ci nal, la democract y el antinmperi0iinonntm. la pues ta en marcha de este planteamiento> nomonienza non la iuvasin a btu Isla de Granad sandinista. Lacon el tceso sistemtico> ob goibemno> u y eontmua crea cien ele la contra> y el apoyo militar y econmico tu lus gobiemnois ce Hcmnelonras, El Stuixadumr. Guate maltu y Ce>stto Rina, fo>rmanole> tina pia para aislan a Nicaragua dcl restc de la regin, tiene coimo> fin lograr su elestruccutn. A la lucha ecnirtuinsurgente y coimo> htrte ele la guerro de tajo intensidad se unirn la estrategia para revertir rccesos, la lucha ecmntra el ntrncmtn fico> y el temrcmnismo, cuestin que precipitt la ce noimintcin de nturccmgonerrila y fuenztu e cuintrom militar de bis ejmnitomo debo regin pon las fuerzas armados eotadonndenses. onEl problema de btu guerra debajo intensidad requiere que confrontemes una multitud de cuestiones polticas, miiitares, intelectuales y moirales. Se trattu de un con junte> de retois nuevos y no> convenntnales ms complicadois para nuestra pumltca. Es el azote del terroimismo en el m unelc; la lorelt cu Nicaragua entre la resistecitu elemocrtict y el rgiuumen comn nioto, las insturgenentus comntra ha i ntervenrio>n soi vitico y cultna en Augomia y Etitipt uituestro> rescate de Grantueltu..n ~><. As conienza los embates dc la acim nuotra ci mu Reagan. El uni ntdom de p tuerto> Com u ntom ci apoyo interno> a bis grupois tntisanuc u niotos eh btiicot ecomnmico> y btu elescapttul izacuomn ituse un favorecer las comndeioiies ptno ciisni cu m i0io pci sibihidades de aoetornieutom ce la mevomioncemn o un

Marcos Roitman Rosenmauin cli nista en un ecrtom ptuzc. Poiltict c~te se intensil cao partir dc 1984, tras el triunfo> del ESIN en las primeras elecciumnes democrticas y conotitunicniales de btu h istomnit de N icartiguo. Lo calcio de las expoirtaciones. mo clifietuitacies ptrtu uieocmeitir la deuda exteriomm, el aunento> ce lo gomemno, uno i milit cim del crden dcl 27.000 03/>, ci ruiercaelo> negro>. tu fuga de mecursois humanes y 1 tup reida ce cum mfi unzt, culminan comn el xito> dr esta estategio: la dcmrumta electomnol dci ESLN en felnero> ele 1 990 Lo unvasucmn a Panam, la vito ehectoiral tu la contranrevomuciomn, el frocasc ce lomo hiamtuebos o la iuou rueccin final en El Saivaelcmn y- cl gom pe ele Estticlci qote derroco al presidente Bertrand Aristide en Hait lan somomestom el ounginieutom ce un nuevc am gumnento que, oumodom a lomo proivenentes de las experiencias chilena y cubano, cierran el rielo de los ci tutudictci cines. P mie no> tone 1tu nc un munit a tu mcvom lucin, luego> be sigti el ocnituli s uno> o- thomrt be toma el turno al antiinmperiahisimui. Renuncias qote eltun cci nt mesulttuclu el ciestumrc lo> y o tungi mmicnu cm ele 1 ti u nexo> uzciunemeba cu Amrica l.tti no ~. N ncvtu porque se declara in>otentc paracita son u-encon el 1 roinpen unira patrn comuitra el im ti bichanneo-l bemol, haciendo ex P 1ierial isnit, el coilomnitul isnio> inifemnom, la desigualdad y la dependencia cultural, pom itica, eecnnca, tennomigica y ni bitan. Esta situaccmn ce tbandomno> ele un ncipoms y va lores de identidad y lucha antiinpenialista temonno poir meccniupomner el pacte ce goiiicruahiielacl desde cpriones re.accicmnarias: un Ltu esunurtoima ce1 argumento es adumirallemente sencilla, mIentras la pretensiu expresada es lmtstante cxtmem. No otlo> sc afirma eoue tun moivmmiento cm omut icibtico enutur su mett cm uncxoctun comotomo i nesperaciomo: ms bien, segn este argumente. la tentativa de enpujar tuba somniedac en cletemnui naca cli u-erc tn resultar, en efecto, un nnumvimienttm. pert en dirercin opuesto. Sencibit. sugestivo> y devastodoir, eh orgonmento> la resouitrelo> pcmptubtun entre gesiucro cuones de reaccicmntunicis a lo vez. done btusttnte electivo entre cl pblico> en general. En lomo debtufeo oetouales se le cvcmna a mimen neb comonc electo> nomntraintouitixoi, ct>ntra1mncciureiite o> ms peut nentemente, men-erso> ele tulguna poiltict puhil icti prcigresisttt o> bien i mtencicntuelt. Loo tenttut.m xao ce tbcanztun la libertad hanu cinc lo somncobac sc hundo en la esclavitud, la. btisc necio ce lo clenic ertucit 1roid tun ir omigtu rcou it y ti mtu m itt y bis pro>grti nts de segundad somnial creortun ntus. y no> niciicis. pombreza. Tomelc es ccmntraprcd ucenfe Ltu tict y lomo un umnipits ejone uiujl ictut un ruin trom occial y >artici patis-t ce lo> chore eh pomeler hace,

POLITICSy

Espacios tienpo>s de la democracia en Amrica Latina temu miami sie mucho> recomen-co mo ti e ut e rtu ce iiist nou mmicmi ttuhizar it> u icicom tg et del puomeest ce tomna ce cien i s ti nuco. A ptu it ir ce tubo i rt lo lcl re/tu y btu cxci ti su titi so untui ci ej tui che ser reslo> Iistuli Ii cituel ce lus ut hiemntus 1 1 u cououu del liben ubioniio> urcsivtm. el cstt1mttihsuiioi stiivt1e. tu testuntcoil eom ce btu tuctiv

mi

bes, no>mise nvaelom res, clenmome atoenustrntunoms, intelce tonales pomstuuioicieniioio y crtcoocmntncos, harreo> res tic 1 ocmit i dom noinmdii ce 1 trcie m me tuneomntunno

citut mdlii e u ce II sotucum. urt rslom mmm uncoo en tgente irpuesus o> o lo iii cut, somn mi> u nomo 1 uctomues ctre ex1mlietn 1-u tieshu<-rviniittcit>ii onicuol o obtctu co: lomo uctutulco onoteum u~ ehccouitiiess. Sustenii,ts e~oue ttiiijtt nudo s hitijo> el tutu uit un ucsmnesoriittutiso> ce otro fomnmts iio oltn mie ti c~oue itt oietuuu>cutucsitt imonecit huinmmon 1mttr te del prumecot dc: tomnut ole ticscsomnco. Si el jitiustiuuuiesmiom moill cumsuicitul tic l.u clctuolt ce limo turnio ocoeuult tbenuiumstuti el edtiis-omet ce bien otur es souhcieommumilum cu>mnom eot.1mt dcl e-tu1mittuisnuom, cl tortoitul prtmescso le esbohmttb/tncuomui viche tu ciejun cu ritiut dtre etu[mittiiionnom s- clcsturnoubbom it> ott suuommmu mutis, tui igontl c1tre mo> hu somn tbesiiiomertinutu y- etup it tulio timo>. to i.ei>uit.s obtitilco ques louncboruiesuihirumui la des gtitiboioei y btu moimue-ztt cmi btu ituilt ele ciestunohiu imum tiro>. suicitil csroumuumuiiieou, hiom\- otuu tiiitutieltiuiti citus mtur ucntihictinitus cu btu retniu:tu tic btu ftuthicltudi: slt cionuhztumciom tus socechtueies, ciesmitcotrtuudtm lu etlectvo>. sCni jiumoilmie c~one oc c-uuinc hitiest tn ruitoutt Feliz ce tu-den y mitigucot. El obestumromilc ce tu ole lo> mitin hturte ole-b homn/tmnite hioto>nroi. se truttu ole iomgrtun tu moobenucltch y el ti ree1triene pcmbnes y excituidumo. <o uieourztu de onuit soircscltucl ptstu tu nne curse. thmumnt, ~ ci gmtuoio tic bienes ce ccmnotumti chs1ouhbes ptirt el elisfroites iucho-ieortl. Lomo eles-tu elts tuis-cies ce csomumeeiuuuict>ui del ngreso o- itt ci itrio io>u ce gutu ele-o mituvo mutuo some tule-o ce lomo le ne iciomo del ouhie mesnctucbo- soim exmneso>n jostu y ee1outtuuix-u cies onit htuesrt cus nibitunitn ele btu nesmot cu fu mei (lu tic lus coloren/to i udi seloutules pom r ser cu mmii mcli lis-ti, uit d cnn tu y cmii renci cciomn, Toicio> o te me nmomo tus misuumtus 1itmslmibicltudco ce- ser ncumo. el dtue it> c.1oiere es hmomucine mo> leume inirtutis-t. 1 boio-se tu-tu tu eles onctuse-tmr tu me sen u it> eltur lcortudom>. Lo> ctie uit> sentult cote-o-id: te es etietu cleojitis tic -oensetr a 1 cuelmo> u hus tun-o is ime-oceuc cmres mmmci ce m /0010>5 oc mo> luuue <ini eui e cine cu el re> hay tum imeset r se tese somt pez y- o 1ouc ci tt>ouu esto e omnuuiniiticiu 1 guitil ttuel ele cilio> mt tummmcl ti e O [it itt ser ni como. S om sc bomgrtu jiesctmr Oes sugoue temmmemicit iiictutivtu scmn mmc dtueeitt itt iu>sihiibititutl. esn tunt e-eomnemiiiua hume ce mmcretid o>, tic ti i1mo mlca r itt et mutu ptuntt mmio mole mmii /tt use. cro>rio-cr un-sc cu leset u-so> Ii tu unt m ti FI cxi hile. hitrtuit yoles tuso> iii nmuitticitu. lico> smi cbejtun ce ser tum ciomeltteittri<m, cbtueiiom cies ot mroipit ciestmio> y emimmne otnt eles su iii omit. A n<tiiimcuittteiui cinc homy romm litiutem iruciiouimilttinciites soicituiclcuitenttltus. hileutu
>

6.

MeX1

ca: la lucha democrtica por la construccin de un Estado rnultitnco

~-

tu viomicuicit esorountourtul, uenientuclomnti del omden sumeitul somhmucs ci u2titii se tusient It> clontun~mi iiumltcu ce las chusco dom nmintmiteo cu Atinico 1 itimit, trece son imitixmmna ex presitn cr btu exehoisiumn ce leus ioncdboms imucliumo No> se ontttu de tmt uitungiiiacin soicitul. sinu tic omit cci mice mci~u ce ce miiceu-tic itt esttutt 1 comuiof tou d tO tu ptimbi tic tus fomnumas ches cioumiiuianio>n muhomeflmmntus e1uc tttrtio-iestiui tus sticiescituces itttiuiotiniiemc-unituo ciomnicie btu hmesenna ce btu 1ioihibtio:io>oi nioigeiitt es iutuyomiifttnitt. Lo tu alL ele cleruiomnmtueio lu done umtu tieuie vigenute ciii osieniu hiomiticom hmtusttclom. tttruulum, cmi la viomiencit etneomuturti, Itt epresem itct fomnonts ce mtuntirihmuro$ru. neeiituru-mii y neztcuturromiu ce to puelbumo imcliomo hiomne cmi eocieiicitt itt negtiti
U<~t~~:
o-tu a mnomelorcin onmt omextu hraeoimumiiuti mubtituuict.

11 Esttidom 1mncdlonre esttuttilnete btu ntucio>r. 1151.> lo siclo> ti cousttunte 1iuiitirti en btu comniiommnittcii tic lomo Esutodumo Ntuc:ioi en> Aminict Ltututi Si itusttu btu cx1ie.nucuinmtt nuetunogueuuse ti boncht pumr itt ce mii u mcoc itu ji tredle ce miiifi etrse re m u na b(uscuueoltu itmr tuimnin esmarios turtintuitucics soihre hegemio> m it ci el pone mium y tus e- tuses otu <maiterumas, un terprc it nco> el m roit le m a t nicom comnuut mtu rOe ele tun s ste.tu ce mj tu st ira sume itui sorme ntib e cu ch mnarec ele. tui Estticom momnomtneou. tu ex1m-nicnnia ce Chin pos niumelifint rote entelio> tiliigtunicboi tu redefinir tu mom[mt omino ole cleniocrtucitu o o:sttuclo. Ltu muoievti jmrompomestti ce clcimiomcntucutuehtstme ut cointencit t mico> chote clic cci n tenuer rectmor mue nto ce bao ciiheme tic ito cutu ntu es p nesete.o cmi tus ocie i edades rtucuomumaheo. Soiciccitucies de nommctnisfocboms y etun cou isituclomes clumuce itt uepnes io> rl ro> es slo> ocie ial o entmuiomiico, sumo> etultuntl o tiuieoi u icui El lestuntumicutom nustumnecciomum<l dcl pu imerc tic e.nero ce 1 994 et el Esttci o> ce ( bu u<up us M x i cci, cl tutu cu noice n u u utu evo> tipo> ce e ti Ore mita m mento citic iicieliietu [to euroclenstcus dcl n onliuetom someitul o ele tu btuclc muir romnstromin tun pum le eleiiiomnrticoi. mo> slo> cr Mxico> sino> cr el ronuubom ce bituises btu tioioituincniettnomo.

POLITICSJ

36 El Ejrcito Zaptutista de Lileracin Nacumnttl (EZLN) hace un [timado a btu sociedad civil y poh tina mexicana que sombrepasa el mero efecto> ocrpresa de la accitn insurreccional. Busca ciiocouti r sobre lus conteruidois qtme debe ce asumir orn pro> yecto demoicrtico> que hti omlvi dado> cm uno rgi mttdom tu las ecmunidades tnieas en su ehaboiracim. As, el punto ele inflexin 1cm constituye el hecho significatvo ce proponer un prcmyectom demomrrtict que une el derecho> ce autonomma regional y de otuto> determinacin de lomo puebiomo indios comn la nece sana redelinicin ele la forma de Estado. E.s un proyecto de articuitunin multitnica del Estado> bm que se prompene comuit autntica expresin ce ~om der democrtico. No se trata, como se la querido presentar, ele una visin milenarista. No la sido Otmetzalcumalt ti el restablecimiento> ce la tierra de Xibaib 1cm que moitiv el al zami euto> armado>, ha sid ti 1tu vitlene i ti estructural, la miseria y 1-a exclusin lo que ha He vado> a ejercitar la comntraviolencia. El rescate dc un lder campesino de la revolucin mexicana coimo inspiradoir ce Itt lucha, hunde sus raiceo cii la historia del agrarismo mexicano. Poirqun la <ubicgmofa de Emiliano> Zapata empieztu unucluomo siglos antes de que l naciera, cii co estratoms mutuo prefundois de la histuiria de Mxico que es, en gran parte, la hiotoiria del proillema agrtoricm. Sus rtuces ascienden ligadas a este promblema desde una pro> fundidad en el tiempo> que va ms all dc lomo trein to aos de dom Poirfirit, dc toicics loo del Mxico> independiente, y que ni siquiera armtunca, comom quisieran otromo, de la gruest napa de trescientos aomo de domituanin espooit. Tampoico> peid nitu explicarse slo, peir la comnquista del imionno> sombre el indio, sinc por una antigua y dura injusticia que se ha abatido> secularmente sobre las tierras de noneotra patria. Nuuca ha habido un hoimbre ums ntimamente ligado> a la hstoiria dc su puebit que Emibiant Zapata. Y comando> denuncio ponebt, nomo referimos ab mismo groipo> umtuno ce cine prumee de, que al lugar geogrfico> en que brumt. Este pone bIt> puede ejemplarizar admirabiemenle lo hiotomra del ogrtunisnom... Li no euucerdi untu revom unin, La revolucin lo> arrastro> tt l. Dentro> de la az y la ley suplic; pidi y reclaun lo> eue era de su ~iue blo y no se le Imizc justicia. No tena otrom ramninc que ir a pelear comn las armas le que se le negaba con el derechomu ~ Es este reencuentro ecmn las mismas demandas que motivturen el levantamiento> cemntra el icrfinio tc, Tierra y Libertad, lo> que est presente en el tic tual mnovi miento> inou rrencioai zaptutisttu. Lucht

Marcos Roitman Romseiiunauiui poir tu tierra y- poir lus derecliomotninos de dnicuco stmfmen la expctanin cr su ciclle comnielirin ce ser pueblomo indicio y ramimpesinumo pombres. Aqu, estriba btu peculio riclael del EZLN; el laler onu icic a su mci vi uclctucim ele demomcractu unouloitnca tuno omhb gtuci tu trar sic>nutni po>1 it iet ce 1 tuco ut 1 Est co> ce hegennomn itt mmonuomtm ca. De esut mtuneru itt iturima denecrtica adquiere un ormtiolo> que umbiigtu a met1 izar tun eontiom en el octoitul Estacic nexirant ce legemomn a nomnomtn ictu. Hcgeiuitmnut q ome btu omhsut nulizacic btu pomsilh icitd ce tu ut sal eitu eienocrtutreo o los problemas planteadois pomn lomo puebbts iiici oms. Prommients ogravaclomo nomm ci ini ptuloom ib imno> yectom ele liberal isnc somesitl ciado> pum eh gommiemuit dci presidente Stul in tus ele Quintami. As, mucho antes de iromeltrrse la insturreeruen del EZLN, las tronusiomrutucionno tu clues ha oiclo ot nictieium el Estacio mexicano> cciii el fin tic ttciccuar son eotrountu rtu a Itus imom iti etus cid Iibert lis nc some itul tendan inexoirablenente hacia tuno agudi-zariomn del eomuufl icto> someitul nuycm reoubttucio lome ci icvanttu nuiento> armado dcl 1 dc enero> dc 1994. Fn este omitido> lomo nomneiiciemuanfcs mamtu tal expiomsio>r lic ncc su origen, en parte. en itus rehomrmts joindictus 1iiouutcadtus pum el Presidente tu lomo trtctubomo 4 y 27 cies btu Constituciu, entre lomo oomo 1 99 1 y 1 992 respectivannente. oL.a somcecbod tacitnal se enetucumurt cmi tma u mu pomrtante eomytunttina jtundncumoiitica, ce poisihlco nomnoeconennias tnosceneientahes ptuu~ el fui omit ~mro> xiuom dc muhlomnes ce mexictunuomo: la omcasiom ce re glamentar el primer pmntufo del tumt. 4 ce niucol no comistitucin pom tietu. Coimt sc ooe, este pnutufo> recin adiciommacicm en 199 1 pomr i n icitutivtu del imo> cien ejecutivo> se refiere a bis clene.clos culttmnaleo de lo poibiacin indgena dci ptus. Eu esttu mefommuit, lo formulacin ciur recibieron ttles dencrimumo pituniteatia pomr s soma un conjunutom ce cii ficontacico u restricciones uuy severas a btu aspinturin tic cies plegar en itu ley, romu lo onnpiitouci cinc rcc1tnere lo cli fin 1 stutucitn de its cun os. las olenutuneitus inol o1mcnoahmies ce lomo ~ueimioms oms As: Itus cumotus. i mmci evidentemente era iluso> espertn que ci necumnomeini cuto> ce la etmnipomoirim pl u nicnitu mal ce lo nocutt oc nuan ifeslartu en u no fu nciario>r momil tm irt dci Eottudcm... las niutud i firturtnes o~ tic oc bicierumo tul tuntculc 27 nomnotiotucicmntul met omeem tudm mio cus nirgeneo sustautivomo part recomutcer legtuinerte omit reivinclicturiomn bistnieu ce lomo poucbltms mielitis: el control combective e intermit ce sus recumoos, en especial ce its tiernas. Aoi mu sino>, la apI ictucin ce talco camimbiomo ebioru intuye loo muisibil ictuoles ce ctue eom un [it ccl tutu lmrom egense ti e las iclacleo i neltenas

POLETICS t

Fspaeios y tiempos dc la demuincracia en Amrica Latina btu 1icmniamieiites omsesron ci ucumucitunte y del asecho> exuemnt soilme sois necursomo y nuuclcus ce velt. La uouevtu legsitunitmn tugrtuni cine ele eiium nesulta, bhert biza lomo comnul oiles. dcl ortuhit y cueto bus nuenon usnts .1 tu riel e-oms o u-tu ci tic. ti u~ ti elcte t ni u tucits co>niel inicmes liii e iii emite. lomo cut ut un u cus (y co-emml tutu miiemite [oms com umnmcuoms) mouediar ceder [oms olcuechts de ousomlrue lu otulmre sus rectunocs en comnin nuo ci nelviclual mm emites. [itu-e-el o r otto luc u os it mcmi tus cmi ruit nomo ce ues.necnous iturt ot cxiht>t ucuomu es incionso> enittjcnitirbtus. lo itit cstom mu ir mmeolio mo ti u st u rite exmed iliv oms> So un 1 tus ncfui mmii tus bitmi it iesto em~u e niel uci tO len lus ~u mmmtus ce De [ti Nl tuol nc o 8 iii mus ce (,o>nttu ni miiie lomo ca tu otmtes ce 1 mro uc-esou ti e cies hmutuniutie it> u ele 1 oste irut [mol tet y mo u o esmucie ole 1 us omm mu us ce tun coilturicn del c-ommiiictuu otictul. 1 m xcitusueii y nitr ci uituc ti m ce i tus gut mobeso mmm tuu omm u~usuu 1uci o>titules ce bis imnumeesomo dos uounm:u tic olceusuonuco eobnnimutuu cu emit ciesmutuctinitiht.ocio,ii ches la moubtie u e[omes tuuuort oms bici o> meso iii si o>me-es ce eso uhesio iii so mc ial utuciolos eles btu ness-omituciu>u ces [91<) btu u cumter bmeutnin ele
-

37

ti hiiottmntu cuyo> iiiictisoi esuto dii ehinmium unc romnute

nido> tunt um~mcuitul sut o- nre-uommu [ceblmmomo reto> pci Ii mu Lut te mi co> co ni ti ccimo mt u itt mu cl u eh ciesa ru-cilio> ele cuuit iouchmtu momr lcctu[mdrtur y- mu u uitemic lomo tus1mectous rntus cbesttuctcos oid [mrtiyc.cstt> cientmcrtico> ce tu es-u >1 tur it> m Nl x nie csou tu molo> tu lo> tu it emitir se tume ti mm p romb cmii u ole 1 cciti iii ici d otu ug co> u mtus las ch ce cuomuies dcl 2 1 ce tugosiu ce Q8eiumneie se acusc ce fru od e ci ce-tui tui tui ia u-u d ti ce ha Res-oil uciu lii si ituei cmii tul ([Rl) cu tt tu c~ ue eo-i t el iniunfo> ele 1 et u cli ci tufo> ce 1 1141). (loiticm h tnmoir Ct u-centus. II cebo> cine se e x[mh icUt cu el nen tun rocio> pblico> met Li ztuci ti iioim e 1 FI/ 1 ,N ce ferlc u ce emuero u ce [ 90)4 uf tus grtuves Co> nicliciumnies ce 1mcbrezt de mtuco) nois cuni m<uunu omits ti cu cu tu ut etuonotu no> un(un: la [tuu tu ce bilmen o d o ciernomeitun itt. N omoomt romo no> ms de utunuicus e~oue cl u es mcuc tu ut ol icu u loo somn redtuistomo 1 nnuiuoh tic niueutica dci imuchlo> 1 ilme nooc1 es y tu [tuyo> nid ispeustulies it u ~uc 1 une ionounentou tic uestnas co iniclic ie me o eco u tutu iii meas o some itules ce [oms pci cies sc d tO ce m tcotro> mus 1 iii esto rozo>m ent lo> 1tu iii tus la ltot eles itt ci el rue huir <t iii mc un m ele 1to cu niel ici ti tuco ele xieio del pone ibm ex u etunos, jmuesentoimmcms la ce ni tum cl ti che Ii tmeut ci s olerilo >enue itt pomti ctus, itunt lo> contl peclmnuis btu u duiculc u del gofimiemuio ibcgitimiiom ce ( tui-humo Stub iritis ce ( io>utttn o [tu fomntco ele tui goil ir nno> ti e u rti mio irlo>m cemiitic u-tiIi et, eh e tutu guntuu tice e lesee tu mes i immm juitus cu tu <dom el pas y e mm fo melo> lo is luocies cies goiles rimo mu> tu Ruttu u-tui C/ L ce 1 mo mli esmu ti iii tum testudo> es. >tics. ce legt nuoiuol del isutcbu> o- ce [tulLtic cmcclbibi ctc cmi [tu<hitimui/tuu> ce lus mnoucsesoms ciectointubes.
-. -.

Descr.d tu> cine ttunienta en tantom que Ioy existe ommo niaytmr niecesidad de comutrom dc bis promeesomo electomnales frtuo [tu[irma del irtutadom de Libre Cci nercc. Tmattuclom dtme no puede sen comestiomnaelc olml igtumci cm ti Mxico> tu mtumtener las oiitictus de ches mitin o> mu ii/aci~n cmiipre n ci icits pcr Stul i uts dc Gonttuni. Ltus cartas se entienden as marrados por un coint nousme del presdencitulisnioi priista y poir son i mupumob iii eltuel de tui> rin es ptuei oms elcuncnmtiets cinc stupcmngau un romeotiomnamentom del TLC cm ab tuicmo mo u rt nemuegomn oc u titi un tus ant> rdie com lomo u teneses gencm-tules ce 1 p ueb1cm nnexi com ti y no> slo ce lomo greuncles gru~>tis trtu oman it>u obi z.ttcbo>s y tuc niini otrado>neo ce 1 to cnn prests no>rteanue rieti utus ecmn sede en Mxirom De esot manera uc es ex t ntum ti t[ tu e el mi sumic di itt clones e uit ntulmti cmi vi con el TI C se iromel ujese tu i tus tu mncccu cu el Esutuc ti tic ( huituhtus. Asimsmti el hecho> ce- etiuntun cu omm 0o cbectomnub de soineo u presidencial o-o] va a enc re a en redi eho> ti vtuiichcz. y- begfimicituel del omotenia pcibticom itunt ctr sbieltu tuba crisis tustitoicunmiiab cue se tumrtus tutubtu desde 198 8.Pcmreste momo uso> cmi stu co>ni noiiea clcm ce feclt 1 1 ce enero> ce 1 994 ci Fil N, clecitu rtnntu: <<El Elncifo> La pttiott ce Llmo? rtuci u N toe i ti rtul mo> se les-auto cu tunmtus ptu no apcmvtu r tu un ti u> vttrutio etunel icituto>o tu btu Pres icien ci ti dc itt Rep Li ma. Eh EZLN no> boisco que gane un portdum ti gtune ttro>, el EZLN bonsctu ej tic Ii tiyct j omsti ct, que htuytu lber tttcb. y que haytt dentmn rcuc it pttmtu c nc eh p uctl cm cii j tu tu qonicn muejoir le tuct ncc e su entender y que esto veiiomumotuel. rontlctuiert que seo, reciba respetcm y en tem cli m ictte ele lomo mcx ictutuomo <od oms ~ ele otmcs puebleis. El Fjrcito Zapttista el [ iberarin Noco n cu piel e que el gomtmicnuic. dc cuabq cuer ptroidom cinc setu, setu tun gcmlienio 1 egtu unc resouittuelu el e u a elecriu ven-el aclenciunemite [mU y tircsomebxa itus muecesctudes mas re y cl emome mt ict apremiantes de u uestrc potebit niexictuuio>, copecitl nente ele ntsc t mus bus i nel igenitus> Es esttu pecou tu nioltc bu que ni turet itt el ifene neit cot el reotcm de i no ti ru-cerio> neo occer eltus en Am rieti Latintu. Ante a eunernia ce tun ntuevom pois bbc fra omole y el e una nnayomr prdida de identidad histnntu ce btu Revolucin nexictunt dc [91<) y ci tic mmci lome slom el nYnitti ce usufutugic efectivo.> y mo> mec cenit>m un, s nt.i utunl ren u e iv ncii ctun n cugnu nistu ce ti errt y 1imerttuc bu> sc pu tciuce el abzounentcm ztu [iatstcu. Alztuun ento clon e indo> pcima btu u eccsi dad ce muitn en ini i cii Oc cuuu u m ab ce bus tem tomn to ce lomo itelmitis y romruuomniei ideo uncE encus runtntu el puider ce hus gamtciemomo l,utiluiuclnsi us cutre comtinutmmmen

POLTICA>-

38 te matan y ejercen tu represit m poineuncute nomn el censentimientom del gombiemno. Efectivamente, [o accin armada del EZLN trata de recuperarla democraca ecnic parte coinstitutivo debo propia revolucuon mexmnantu. HOY 1) ECl NIOS BASTA! Somnic lomo herede ros de lomo vereltderomo fomrjadones ele nuestra nonio> riabidttd, bis dcsptmseido>s sommomo mii homnco y ibanit momo a otdomo niucotromo bemmnoncs tu cjtuc oc sunenu tu este 1 iamtclo co>moi el ni cci comino> partu uum miidin n de ltumbre ante btu amhicin itsariable ce tina clic taciura de ms ele setenut aumo encabeszttda omr turia camarilla de trtu d tunes ci u e represe m Ott tu lus gmu pomo mas ccmnseuvadtmres y vendepotntos. otmn lomo m ismois que se cmpcusicnomu a Hidalgo> y o Mtmrcloms, lomo que~ tmaiciumnanou a Vicente Guemnent. 0cm lomo msmomo que venid icromn ms ele la miotuc de nuestmom suelo> al extrtunjcnc ruvtustmn. odn loo miomcms qome trajeromn un pilumcipe cunumpec a gombcruturnoms, suin lomo mismos que fomninaromn lo dictadura de bis dciitficos pcmrfiriottus. odn lomo m ismois que se ompusie rouu a la expropiacin petrolera, otn [oms iismcms n que maoacrturumnm o lomo Omtubtjaclomreo ferromctmni le ros en 1958 y t lomo estudiantes en 1 968, sumn lomo musmumo qome bciy nois cu ittun tomolt, tubocl tutamente toidomu> ~. No> es de extraar poir [o>ttmnmtci dbues el ejrcitom ntucidcm en Chiaptus se reivi neiique oid zoptttismti para afrontan las lomcltus poir lo denmomcracio y la construccin de un Estado> multtnine. 1111 EZLN hace un biamaelt tui conjuntom ele btu pomltucin ptura evitar la dcsnacio>nalizacin e iunpedi r un mines-ti fraude eentouai, reivi udctunudom el elcsturromllo des elecciones como) un mectunismo> de hacen pci! ticu y de p no> muiver u m ca unbom otct] de unomerticc. Para tal fin numuisidena indispenuotulmbe ejercer urtu p mesi tn clvi ctu y obcm rtu mii oir purtu 1 omgntn ci cho objetivo. Por primera vez, una arr iuu untud tt icues ecmno> ombjetivo ecnvocor o las omrgunizucomnes cix-ilco y demomemticas u vigila.r un promeeou electoral nonio> forma de coniproimiso> vittui ecmn el nuevo> pmoiyectci democrtict. Ello> cuno idertud o cumc> un ftunoor mo> instrumental cm meramente prepagtunid istct. E.l EZLN Comuvomna a oquellomo ene itunltun u> quieren iuchtmr poir el comnhmit clenomnrtcu. Quienes mo> quieren el cammio> demtmrrutico NO ESTAN CONVOCAI )OS. Coinvumct a quienes estn ele acuerc ti en insistir cmi el etumnl um clemcicrti ticci pti cifi ce. O cicuico iii e misan qore slo> pcmr tu Ioncli tu ar matia se ecnsigutes eh cambio> elemomentitico> NO ESFAN CONVOCADOS. Coitvoico o c~ou cuico estn ce acuerdo> cr a~mmoibtr etue ese etumbic ce.

Marces Rumitmn-in Rosennu-.nnn nicnntict se d, utunilmin [muirtu va elenicmnal. Quienes no esten de acuerelc en putbar lo va dcctomual NO ESIAN CONVOCADOS A pesar dc estas dcclanacuuncs las deocalifinte mcmres c~ oue se Ii tun met iztuclom lutuni a eh E.Z 1 .N lt m tenel ido> tu desnucar el carcter anticlemcmcrtirom del nsum ce la vichennt coimo> fommnia dc lucho imom iti et -><, dilerenniadum to jorsts neiv uclctucioes ce bus mtomelomo empleaclomo. Sin enihmargo>. nac e se ha uit uit etcbo> btu viomeun i tu estnt e t tu ib c~ ue se leotu ejenrienelc durante ya vaniomo sgiomo sombre los mo> [miociomnes y pomellts mucliomo rtiuie 1tuistticits. El ini cmito> ce separtr icimnu ti y no> nte. cl ti mo> tic me ni os cmli cyo diete deoligitimar la lcuchtu pomn Itt demoicrarito y lo clefenso ele soro cieneniuts combeetivumo soilre son te mrutommuc. Parece sen oue bis detraetunes omivittun cm mu ini niztn lomo ciectomo ctre tiene eh noii che btu nenzu a lo hcra ce ntuntener lus priviicgios y las cicoinit td u cies oticiales que eomn ttxntom <uliuiuiomi elchcuele cii noimbre de la civil izanit y [tus1ibertocico uns cituoles de inemcacbt. Reotulto gromtesec c~uc despuco ce. ttuntom tiempo> ce njonsf iritis, viomencia ctn nct e a cc1u ib. cultural y roca] rumutra lus mtmebioo unc momo se bco turbtudtme a stoo el mcminper el btunto> dc clesugir ib cituol ntittuntui. La viombeumcit muatoirtl mio> es siohcuctu, es legtima defensa y puir ello> no> 1 icuier coludo los neivinmeiicacioines clemomertiros cinc poir la lomen-za pretenden rtumliar el omnelen estullcnicbom y legal uente yigenite. L.l lesantaniientcm ce Cliaptus uit> es restuitocbt slc de la pclreztu u> des arriomneo regicmnoleo romiutra [>oidiereo cariqon bes. No> es un Mxico> atuastuobt el cinc levanta la banclema ciclo dieiiitmc~-nocio u-el Estado> ni olu itni cu, si to> peir ci cci rutrtunio tudior l e~ uc ve cmii tu ohefcso ce otro cieneclts y cu la utuiclael ce lomo bine imbus exp ottudos y dciiii n tuclomo, e m 1tos u> nraIi u ocu o> neo civiles poipuiores. en lomo nuitv nmmcntoms someitles y pomti romo ci ue mccii ciiitu cl cmiiu ucrtueia lomo qnc lu mu tui btu landert ele son defensa y ticho. Seo ste el hecho> [itmn exceleucia cine est detrs oid ciebate. Aceptan cine btu dennumcmaco i niplno y otupoine un mertmcc mu esnito p revi ti cje tino ccii t tuno ciitui umgtub, cle~ ti itt mu mii ci macin y ce una nesgoeeuon entre sonjeutus y fuer zas poilticas y occales rtmntramoieooao. F-uenztus ntupttccs ce dar hegti nidac y mntuntenen un umuclen deummocrtcom. Quizs cl eturcten violenuo dc tu mcivudicaci(mn cienuomcrtieu del EZI N col ciemmomo u ntunieium el tinto> nttnsimm ti. i tu reimnes iii y itt mietaucio> m oh e [tuce mumomeu-oc tu po>r c1om ienes Ii iii cli sirtuttuc u> ce [ti i njoustiritu ocnitul y ele co lmeneicicus cinc ou[iomuc ftmr man hiante de loo l ites clomn i utunutes, taumtt i uteben touai. etmmo> pombtira y eccmncmunnnttumeuute.

POLITICDfr

Espacios y tiempos de a democracia en Amrica Latina


mson ru-cren tui ele 1 EZL N cu (lb itiptts mo> es simple ex1mnesio)ii ce una luclit comuutmti la iitmlmne/tt, omnio> comntntu lomo omn~emieo someitubeo ce [tumnismntt. Pum bucztu muc so>lum muruienitul itunuibit tctu u- ntmrtul. Somm cr este. seritcit Itt elesigtutoioicl. btu iuujustint somnal, it ex1mhoittteieii mmm ud u u ib u 1 u exrlusio>ui poilitno, tus itietomnes tu emntclue ti o lomo qome se comniotitoiyes.ui ce 5omruitu ii tite ele bu tites-tu mecbtutu c 1mropouesti ce tuiomcsrtutieti irommouesf ti mu re u tui comnjourtoi tic tu ot ciceitd immexrc:tuntu y qune bu u eoimniutuclom ecm btu eche Iiruciu$ni ce bu E museumeo>uu Ntcsoutui Demnomentict el (u ce 0tgoioii ce u t)t)4 Ltu iiisoumcnie-u eiuil comnumo> turt humimia ele dehet cien ch mr omeest denmomcsututueo>. mnoueltuniocltt pomn ti CEOI< es sa tirio uities-t uutunirut ele peson btu dc nornteu 1 o cot muui1>ncoltu btu coue uoo tbliga t~ meuiiztn tun onniu coltuesuzoi p~i etiiniiicrieiem y icco> tiumeer oltud 1 tele mumumentct soit se porcebe eomnstrcoin cu Animnct [tui ut e cuturcbo> esut sc neuvtucirtu ce uiitiumcutu utuoictub y t.o>numii esuiniscos rucumeit ce tutu umo> cen metubuuieuite existe-rile. commce el euibomtuitusnuci imuenuo sstole suendom. tu bestur ele bus ciomo sebomo de incie1mciiohcmictu momhl ict. btu [omnmmt etiiuumiettt mimas del ejercicio> del puicien ce ntues to> eltuses cioi nitunules. Se domen o o> mu, btu tucnio>nm eummircuueicltt ptmr ci E jicito> up utust u ce 1 ihcmtcio>n Ntuccmnul. scne ti eeuu clii ejore bu cscuuslnouccio>ni ce btu cleniomrrocitu someitil, ~itiimtrc erooo>mirtu y et bbomrtub es ttuinbini u etmurt. U u ouloi1mna tlciuiuirrtesti est hioiv nus vigeu fe ctie umouuie u Su elesicsustu o- turtie-tuitucin ltut qoiccio dom cief mm mus u mucmiie- cu unttniomo cei pticb lu. 151.1 fomuor mcm mmuu esot cu utumcs chcs bao muiunitus ciomnntuouites del eumritinicuites. A(rn mt htm gtuntueluu sor oointroib. .tt dc muucuertuca sigues siendo> oluit uumeen lrcoente.
u

39

Sr; su

ciAN.

Mareos: Mii u tui-os y mcml uictu cu

Aimire:u L tui u Res usan Jumiosuuu ijisjvorsioiaol ce Saltunuituul r;u. <tito 4 1>0))) pu 415<). -- O u 5-mOl [O uuusLlmlm 16/ /10>0/0< ><u/,Io o,, in<urj<s< /ar/non Sin ltuiuitnic:u. >mno:einic 1978 u Isutus Lien oms no lesvess to telensto cl- Itu tlouuomrrori:u cuelo selro5iruuu smi nuncio> ci Oo<niujilts<uiC u murto tic itt dicctttltu tic bis unlois cnnueteiutn 00>5 1 .1 Si-un no. O. toiutbuun: 11 sivlniuou itiIi>oU<<ui<uuim<). Niuisico< FOl 1. 97 ~ Vn esits seinuioio< calme resaillur el souneiuiiciito> to tu Leginiuii Oturilme- ouac sts tourinn:nutio martt itoelitor enniutia tus clinuutiurtus cies 1rtojlin< o Souuou,.oo enun olio ocuiiclo> islas prn<1mtugttusttisuirn< cieno clnsetnoo< y tu totouiu<n~ia tIc ocio <s u ciesituclutln<s uijeuimrois cot eocsnitilutlmlnzulioj tuintitsounilui<snsi u u uuuiu ciloiO titssttuetu ious OOencs ut-slnu:ns Ar-vnlon. Rtnii iiu~ u ce lo 1 <more. Rouniculon lSc-baicniouru ~ it>son~lo> A rgei lun. o> nonio hius, 0.0. Onto noc Onetiesis y niosoonrraliou co la re vonIecuiociii,t~iuaMesxit{<imnolumn u 1\\i. i 970) Sunh iuiulis-,nlvoitn-- cus choco 1),> onnnn<Homc O onlit. iuisiiiuu<< cciii utou cid Ijisro> i 0)7 i - imn 41 o ~ m~i~i<> --O <<cr-u ole guerrilitus--. Madrid. mkno oltunsuountcus 1)78 ~<<lu Oiuu st oeomntltus. m:iQ 71 Oc os~on o O n niesto> --i u linonntmne cl snooeoltsuuio> cu Oulmtu-- oip oo iuuluou llnoooo>ao o/cl<ou i<0110Ji>00 oulotuto> lo>lUOo>0flot5 II un~ ~4ut~a[ Ii O.oovno osuno> lxico> Notes t uit u cii Nci~ u Souccsoloutl [98<> tssunouucuc o u unir u o on,uos ob 0>S<U5<0V<<<>< u Ai>n,uo.< /.ao/uot Sttutn uuun tic O Fuuie u u 1 9~2. lua cl elclstuic tt: nsum<ciois cte mru<cluttio<ns. se mouculeoo ounouoiu Ir c-ouisou tutuinines nulas elcs:ue;ncltis co It> moulu9ismictu: Ls<< 1 u use-sai: -xre-uuialiouso> y ctu~motuismuo e-ni Aorictu l o su Leus:-- Vi contieuci c-tupiooulisttt les tu coioiejnutsttn to Aut une u--; Asssomou Riso- Oariums: --Munelono ele muotlciccuns ca lot tloonioi o- snoholcs:nrronllou cii Auscoctu u tniioitu Una soler <mii st cumctucunir:u cu cl icoin u: Moicinis les mro<cieoccimu cus Anise iou;u Nixcnm Siosiun XXI. d uoou/omos o/o /nn.soo/om fwo0< oieoouu 40 xxv x.: Muid os ele ti uomeinccin cs Aimiolricon Liii<ion. Mt<con. dcnlutunon Poi1onionr. i 0)78. ~I l.io.n>i<os - Rejos /un cus//oso o fcos iranio. Msicuu. Siclo> XXI. 970> . ~ cl luma: 1/111. //u.sia,/a o/o onu /nuonou. Mactrti. /NX.

NOlAS
Ojos> sio, Os ooono~s 1> uFuboo l6.snoof/oo.o o/o oi&mu/oo, .snmo/oo O;suo so\ sol \-l [neoion 1 o/nno/u o/o Ion n>//o<ouo/uoole larde- Mnixicon t iN Vol 1 <)sS ~<- /on4 <mua, trilito tu ci- ohm> (<>55 Ao s onn Xi o o;, { ni <ci /co fu,in/u.v. 5 lonm (?nmsuon mo. <uit-u A tIlO u - Ojos> so <u o sonos u <iuino ln,c/oo< /a//non onu /on o/trodou o/o /00- loo> u ol/no Mc socoo O N SM. 11)78. i.,nooox. uicitntsl: /6/uooooo:n/.s,noon onn -. tnn,ioa /.a//<bot Msict lIRA. 1982. -. Vro i <~~N00.I .0 1 ...so,. toneooc-otounn: O 00<0500<00> o/u<nuo)omo//o0t dtnnonclus Nionnuoe leja. i t)tfl< Ss.v . u ~~oos.-ssso-n.. Jmusl: -- lono inuouctouuuenutos cbo ion clcsnoclsi >.itts0<OiO col oms u suaciomo O onotiono--. ciS /ontn/<o).s Ooicsronouo/onc.s auo/oon /oo//nno> 000 <o! /oir.ooo)(n o/o Ouu/o/omn/c Olleoiiom. [:Qn> nscnm t 987. poLo. 72

2> OlLo., u. Atiu>i><: /o>r Ja scmuo/oo 01<. loo o,unoon///c 2 onu Moixicon Nunoct mustueen u >soi O.icttnsioi: t I<u/osun)mu y cuo/(nnrou o/of ,,upioiafisnuo<. Mor neo> Siglou XNi 1>76 5 son u o sosomo .. lumul: 1.,, ~uat ou,muor,uooonon. Bucniomo Xi 1)7t 5 osiio uco ,Smounuounuon 51uls domo: --Ltn viti rusilcou tui so<ei;ulisisooo cu (>buus 1 son,u/ooo 5 unt ugouoieO4iiloOc-iitrontie Fsuonciiems mnmlui tomo 1 utuniu<anuueu taliono Sinsnuu nloliv;nrnlooettuoionno tuositieuo uliencle 9<0 ~i<u Ohouu< coinie <mc <mu bouuoomonoorc-tuouou cielo tienoc:nuli ooinl[mtsr Ion uncujuenonun intutonuuenoliotou tic: ito clnmcirinsn ele bou seguricionc lot csiomoioub so enecut nitro cu ci liiiroi ciol Oicroutnl: tiu,oao/um /curin. /o/gouoo/oos <nomuon<oo/ouo/ /uafi//oo. u-sornu/o.-gior. Linoiot. SOiiAll U -1. u 975
>

977

So

0<00

5 uis

ucnur:

Op

oit

An.o o ra; 5 lo uclomn: --lcsrccsr isioslotoje ni comngreso iubonio 0)/A u-/t lii 5119
Oisnoo u o ion tui 1 ossloOo/o>
/0>0

/)ou)/o/o;nou.0 OoiuOinOiS <o 0/40>

h/cu,,oom o/u 1//o ono/u i oisououou Siglou XXI 10)74

POLmc4fr

40
>n Cornuto/sao>; sae/alistas y o-al/cas. m3arcoiumuoi, LAu A,

Mareums Roitmaui Rosenmamin


Sun seno, O reintirbo>: EJ do,oannesn/o do Sanita Y, Reaugunn u bus

1978.
32

nol norodnrciunun. imn. 8. CA susneto>, Stuno oigo: /Curacsanuu nro/sino, y ootondo, Btino clo

deroc/nas /nuonoonnos Mxiouu. Al motduurrnui. 1980. Br-.nsr.u n~; u m~2,. Liii to olooerron o/e Jma/on hao-,n.o/o/ood. Re-agoon u 00>00 opon com moza no-/o-on. Mxico>. Siglo> XXi - i 0)87 - mu oig 16 1 >00 Bu moro ojoso>,.. Libia: Ou o/A, ti bonn u-sun ce Oconree Solan,. imn 85. (-sso >00.03- - Jo> go: Ion un/opon oJusoooonnno/oc M ion u. .1 umoqsiu Muirtiz.
3n)93 .V2O~E, 1991, ptigo 21-22 oocso:ussx. Altuer: Reoh-/omn,s o/o Ion /nonou,n.s/genno/on Mxi

ma, Crtica, u 977. pg u 33. ~ Ros:soorsi,c, Romosamia- u-ta izquierda esurcpra y tu experiencia chilena>, en Ma,-nnocma broto, y ao.os/o5ou poltieon. Mxce. ERA, 1 975. pg 5(1. ~ C..>uu-o, Ferm-ant: -uSongeracin del Estado burgus: ci
viejo escenaniomun, en tem/a oc/a/uVa dc! Es/ada Esnuiebor dc

Veranodel PSOE. i977. pg. 142. ~ Z-o-utesmsro. 1 ngou: Estado,, podery fotcha mo>///cou. Mxicum Viiiacaa. (2-asti Chile, 1986, 30 Sr.u seis, dirogomoit: Las das del !>resideaoe <I//conde Archi ve Salvador Al leutie. niuu l 4 Mxico. UA M, 199 u. Anerxne. Saisaduor: Op e-/A, pg. 548
~> ODomu-usu:u o., Gui llernuomo -- Las tn-anstonumaniomncs det estad om bu roinnoj iou.auuto Oi toir idi-u Cn Reuozu Mcsr/o.aonon de Sao/o logia, Mxinc, UN AM. 1977. Leosuuroeno, Noinhon: --Moidennizacin y n,udcrniciad: lo bsqueda de la ci.udaolauionn. en Madernizaciokon eo.oIuoo;uio-o, o/e nuaorae/a sor-ial y denuocrac/a po>Jn//oa Mxico>. El Couieseniu ole Mxico, 1993, 400 Gaouousomx, Manual Antonio>: E/proceso, polo/non u.-/n//onno Santiago de Chile. FLACSO, 1983. pg. 60. 40 Motocoaro. Toms: l)etrmo,crac-ia y socialisnio ea Chile Sun

cci.5.0i Do: Somo-os, IIerua niolt, y Sun osbno O O -. NY. Steumiinuni: loro nonne u-as reglas o/e/mougo Buigomut. Ovcjn.u Neert, 1991. < So.rcuu .00 INc u .s, Jess: Roun# o ,snzoh; o/o Zapaton Mxicnm. Co>oejou Naciuuoni imano la Cuutra y bou A res 199 i - pg It). -o iii>,. Pciosustoi 1 lnleur: ooAeitnuiioinuion. irrroit>rioloeiontl y roo nmnnidod iiiduo.c oua Poroyuentivas dci [Kstotdn.i uituuicc cu Mu M x icono>- Pe u culoi a ~m mii od o ou u co i oso> co soro u ni ou co ion Uiii reses yoro ioiaoj Coniuputense u )eunouerania y coitnoio ni nil u ni i cun on Aumrina Lati att, Austustom 1 992 (tiomod, Oiuuuizloz Coist iowa, Ptulmioi y Ruii mt-u vn, Ni turcuno oAqoui cstauus iiuustmt romo, bus roincniuno tos sicsnuImOO. Oiitirie onuu tuirt sez. poron nolitirt imotro oisr.-o Coiniituuiicoutiu dci Oonuit duouoboouinu Ruwtuinciomnouriu ncligouiou- douanciaunion Otoues ral oid Ejrcito Zoipauiston dc u .itmcraciu$s Nonnioual. Mxiro
uuN tucotuon vuiz ciii Imezc tu couu i ion o olcodo o igins y un sc onlt

tiago de Chile, FLACSQ. pg


42

m CuS,

Cccv>, Agnstiiio 1-as denuocmao./as res/tirugidas de A nnri

gan nunca utis Cuuri u u inaclom del dou t (Ion roicstiuum rcvoluir tintino> md igeut t.umniountituneia Ocuertul ce1 Ej rcuuu.u Zonpai iota de u ,iberacin N ami onal Mxico>. -- Promelana de Ot Selva Lacandooon IIomy dcci uns BAO i.-\ tui puchic uexiraouu Herniotuits moxocon uns---

ca Latina, Quito, Planeta, 988; y Wtoezomiso, Francisco>: (noiI o/cnno,ora cm ?San Jos, FLACSO, 1992. ~ N t;n:z Somut, Orianiobio 1ransi-no y lucha de clases- eno Nic-arongaa 19791986 Mxicc, Sigic XXi, pg. 85. ~ C>sso:i-nom, Danet, y Meos nvsio. Rafaeto --Lomo momvinuientos populares en Cen rouancnicann, en A,noiri0.-a La//aa: en/re las ni/tas y la utopia Rcucixusro. Moincus, y Cosnoso>, Ctrbous (Coord.) Madrid, Coimp niense, 199<) ~ Goix-,-~n es C,sssxoiv>, Pablo>: La hegennoouia o/e/ potebla yla loncha en Cea/raa,rnr/oa. San Jms, EDUCA, i 984, pg. 22. 40 N toSes, Carita: Discursos. Edo. Vonguanol ia- Managua. 987. Vase tambin el excelente trabajo de Vn oso, Carituso Perfiles de la renso,luc/o)tn sandinista Pu-em io ensayo> d?ousa de os Amricas. Lo Habana-Cuba, 1984, ~ I3LRRYOuAN, Piiiliipo 7todogna ole la Ji/,emaeon Mxint, Si
gio

d?tunuou abicrit del Souluouinsaiutitnnuic Moircuno tu la uiurrou Coovenrin Esuaoat cte la Asaunblcou od pnoblo Chitupouuieset Rorueioonioiou pomo cl pcoio$oiinc Loo Jonanouolou. Ni xinun, 3 ce ol ce 1994, pg 3. 50> No> es dc extiauiar que uuctcuo oir las rcccupi Inc iuuucs 9 or sc btun rcauizoocium cr M xicuu han otejoidun do ladun ocuourbious cune nus imronl vos oc uiutues rou a pueoeuiour el mroluieuntu coiniun tu uo.n u toevot foirna deluunhou domuicrou ict Fui esie sentido> pouode vos u sc ob i ibrou cuamui looduu mc> ro Tosoao, ijio- o snsnno ... Rauin u Nl s ico>. Ecli. iiiourmnu. [994 Part un scgouimicuito> umus com pIno> maccio co> usculutrse ci len td cu Ion ./ortnono/oz Diario> cione s itt coptouoie loto oiicrusiicias co tunilisis, muutmiirouucln y clclmoiuicucloi ontuicnttn
mii cuto toiclas os nosro repo iunuos Oc o> rictus

XXI, 1989,

pg. 1 24.

tu ce

cono hu urescritos.

PODJTICA,9

Vous aimerez peut-être aussi