Czas - Na - Wyleczenie - Droga Do Wyleczenia Dla Doroslych Dzieci Alkoholikow PDF

Charaktery Czas na wyleczenie przewodnik
Timmen L. Cermak
CZAS NA WYLECZENIE
Timmen L. Cermak
CZAS NA WYLECZENIE
Przewodnik
Droga do wyzdrowienia dla dorosych dzieci alkoholikw
Przekad Piotr ak
KIELCE 2010
Tytu oryginau A Time to Heal. The Road to Recovery for Adult Children of Alcoholics Copyright 1988 by Timmen L. Cermak Polish edition Copyright 2010 by Charaktery sp. z o.o. Kielce 2010
Redakcja Piotr ak Redakcja techniczna Adam Cedro Korekta Anna Zdonek, Marta Majewska Projekt okadki Igor Morski / Morski Studio Graficzne ISBN 978-83-931962-0-3 Wydawnictwo Charaktery 25-502 Kielce ul. Paderewskiego 40 tel. 41343 28 44 fax 41343 28 49 charaktery@charaktery.com.pl www.charaktery.eu Druk i oprawa: Drukarnia im. A. Ptawskiego www.drukarnia.kielce.pl
Dedykuj t ksik Lois, Rhicie, Georgeowi, Lairdowi, Cyndie, Mary i Elisabeth
CZAS NA WYLECZENIE. PRZEWODNIK
Spis treci
Podzikowania ....................................................................................... 9 Nota od Autora ................................................................................... 10 Wstp: Huck i ja ................................................................................... 11 Cz I Droga przede mn ................................................................................. 19 Rozdzia 1. Czas na uzdrowienie: Obietnica nadziei ................................................................................ 23 Rozdzia 2. Czas na zrozumienie: Burzenie murw zaprzeczania ......................................................... 41 Cz II Droga za mn ......................................................................................... 53 Rozdzia 3. Czas na przypomnienie: Dziecistwo w rodzinie alkoholikw .............................................. 57 Rozdzia 4. Czas na uczucia: Stres pourazowy i DDA ..................................................................... 83 Rozdzia 5. Czas na separacj: Wspuzalenienie i DDA ............................................................... 115 Rozdzia 6. Czas na szczero: Powtrna zdrada ............................................................................... 135 6
SpiS treci
Cz III Podr.......................................................................................................149 Rozdzia 7. Czas na zaufanie: Droga do wyzdrowienia ................................................................... 153 Rozdzia 8. Czas na wsplnot: Programy Dwunastu Krokw ......................................................... 171 Rozdzia 9. Czas na odwag: Leczenie DDA .................................................................................... 193 Posowie .............................................................................................. 209 Aneks I. Gdy twoi rodzice wci pij ............................................ 213 Aneks II. Specjalne sowa do przyjaci i krewnych DDA ....... 216 Aneks III. National Assotiation for Children of Alcoholics (Krajowe Stowarzyszenie Dzieci Alkoholikw) ......................... 221 Aneks IV. Diagnostyczne kryteria wspuzalenienia ............... 223 Przydatne adresy ............................................................................... 224
Wszystko ma swj czas

Wszystko ma swj czas, i jest wyznaczona godzina na wszystkie sprawy pod niebem: Jest czas rodzenia i czas umierania, czas sadzenia i czas wyrywania tego, co zasadzono, czas zabijania i czas leczenia, czas burzenia i czas budowania, czas paczu i czas miechu, czas zawodzenia i czas plsw, czas rzucania kamieni i czas ich zbierania, czas pieszczot cielesnych i czas wstrzymywania si od nich, czas szukania i czas tracenia, czas zachowania i czas wyrzucania, czas rozdzierania i czas zszywania, czas milczenia i czas mwienia, czas miowania i czas nienawici, czas wojny i czas pokoju.
Ksiga Koheleta 3, 1-8 (za: Pismo wite Starego i Nowego Testamentu, Riders Digest i Wydawnictwo Pallotynw Pallotinum, WarszawaPozna 2009)
Podzikowania
Nieustannie doceniam umiejtnoci pracy z dziemi alkoholikw i alkoholikami, jakie przekazaa mi dr Stephanie Brown. Jej zdolno do przerzucania mostw nad przepaci pomidzy tradycyjnymi formami psychoterapii a uzalenieniami od substancji chemicznych wci jest dla mnie inspirujca. Zaufanie i otwarto niezliczonej liczby dorosych dzieci alkoholikw, ktrych terapi prowadziem, w ogromnej mierze przyczyniy si do powstania tej ksiki. Mam nadziej, e waciwie zinterpretowaem wasze opowieci i zrobiem wszystko, aby uchroni was przed identyfikacj. W wielu wypadkach czyem dwie lub wicej historii, poniewa chciaem wzmocni ich emocjonaln prawd. Koledzy, z ktrymi dzieliem przyjemno zakadania National Assotiation for Children of Alcoholics, wywarli nieoceniony wpyw na moj ksik. Nie sposb dzi ich zidentyfikowa jako autorw konkretnych inspiracji. Dzikuj wic im wszystkim i wszystkich szanuj. Zesp Genesis (z centrum leczenia dorosych dzieci alkoholikw i wspuzalenionych w San Francisco) to niewyczerpane rdo stymulacji i zrozumienia. Jego wkad w t ksik jest nieoceniony. Wreszcie wdziczny jestem za bezcenne komentarze do pocztkowych szkicw ksiki, czynione przez Marilyn Meshak, Petera Berena, Mary Brand Cermak (moj koleank i on) oraz Jeremyego Tarchera. Pomagalicie mi przebrn przez momenty trudne i niejasne, yczliwie wskazujc wszystko, co dobrze zrobiem. Bez waszej wraliwoci wci tkwibym przy bdach popenionych w pierwszych szkicach. Redaktorska praca Hanka Stinea bya bezcenn wartoci przy ukadaniu i wygadzaniu brudnopisu, za kocowa redakcja Mary Nadler nadaa ksice bysk, ktrego w innych okolicznociach z pewnoci by nie uzyskaa. 9
Nota od Autora
Wszystkie osobiste historie zaprezentowane w tej ksice s emocjonalnie prawdziwe, natomiast pewne fakty zmieniem, aby uniemoliwi identyfikacj osb. Kada opowie dotyczy ycia ludzi, z ktrymi zetknem si podczas terapii, adna nie powstaa w wyobrani autora. Jestem gboko wdziczny tym ludziom za wszystko, czego mnie nauczyli.
10
Wstp: Huck i ja
Huckleberry Finn fascynowa mnie od chwili, gdy poznaem go dziki ksikom Marka Twaina. Z pozoru moje ycie dosy wyranie rnio si od jego losw. Huck y w prymitywnej Ameryce przed wojn secesyjn, w czasach awantur i oszustw. Ja uczszczaem w lat 50. do szkoy redniej w Ohio, pilnie si uczyem i nigdy nawet nie spotkaem przestpcy. Huck wzi wszystko w swoje rce i wypyn tratw na dzik rzek Mississippi. Ja czasami jedziem na rowerze do szkoy. Matka Hucka nie ya, a ojciec bi go bez litoci. Jako trzynastolatek przeyem rozwd moich rodzicw, ale zawsze miaem dach nad gow. Na pierwszy rzut oka dorastalimy w rnych wiatach. Dlaczego wic zawsze reagowaem na niego, jakby by moim bratem bliniakiem? Gdy jako dorosy ponownie przeczytaem ksik Twaina, zrozumiaem ten zwizek. Moja fascynacja Huckiem i poczucie pokrewiestwa wreszcie nabray sensu: obaj bylimy dziemi ojcw alkoholikw. Przygody Hucka nie pozostawiaj wtpliwoci co do alkoholizmu pana Finna: Jak tylko dosta pienidze, zaraz si upija, a jak si upija, zaraz wyprawia hece w miasteczku, a jak wyprawia hece, zaraz go pakowali do kozy*. Pi tak duo, e mia twarz zupenie pozbawion koloru nie tak blad, jak u innych ludzi, tylko bia; tak bia, e mdo si robio na jej widok, e od samego patrzenia cierpa na czowieku skra bia jak brzuch ryby. Za kadym razem pi dotd, a mia halucynacje i cakowicie traci pa* Mark Twain, Przygody Hucka, tum. Krystyna Tarnowska, seria Klasyka Modych, Wydawnictwo Iskry, Warszawa 1973 (wszystkie cytaty pochodz z tego wydania).
11
mi. W pewnym przeraajcym epizodzie Huck jest wiadkiem, jak ojciec krzyczy ze strachu, bowiem widzi we, peznce mu po nogach i gryzce go w policzek. Nieco pniej tej samej nocy jak relacjonuje Huck goni mnie po caej izbie z myliwskim noem w rku; nazywa mnie anioem mierci i woa, e mnie zabije i e wtedy wicej po niego nie przyjd. Ojciec Hucka by brutalnym czowiekiem, ktry bi syna tak mocno, e jego ciao pokrywao si siniakami. By zgorzkniaym mczyzn, ktry obwinia wszystkich dookoa za swoje niepowodzenia. By osobnikiem zoliwym i mciwym, ktry mia Huckowi za ze szkolne nauki: przysiga, e da synowi nauczk za bujanie w obokach, i zniszczy nagrod, jak chopiec otrzyma w szkole. By publicznie skompromitowanym, znanym w miecie pijakiem. Gdy nowy sdzia naiwnie zabra pana Finna do swojego domu, eby go resocjalizowa, ten natychmiast ukrad pienidze na alkohol, sturla si z dachu werandy, zama rk w dwch miejscach i niemal zamarz na mier, zanim wzeszo soce. Dzisiaj potraktowalibymy pana Finna jako bardzo chorego czowieka. Alkoholizm zrujnowa mu ycie i doprowadzi do przedwczesnej mierci. W pijackim widzeniu wiata pan Finn uwaa Hucka za swoj osobist wasno. Zmusza syna do zarabiania pienidzy na alkohol (chopiec oddawa mu wszystkie, eby unikn bicia). Za kadym razem, gdy Huck prbowa by niezaleny, ojciec traktowa go dosownie jak zakadnika. Czasami przez cae dnie mia chopca na oku; kiedy indziej po prostu odchodzi, zostawiajc syna zamknitego w ich stojcej na odludziu chacie. Jedynym powodem istnienia Hucka byo uatwianie ycia ojcu. Gdy wdowa, ktra opiekowaa si chopcem podczas trwajcej rok nieobecnoci rodzica, poprosia o areszt zapobiegawczy dla pana Finna, kiedy ten nagle powrci, sd odmwi. Sdzia oznajmi, e nie bdzie rozdziela rodziny, jeli nie musi. Huckleberry Finn by dzieckiem alkoholika (DA) i to dowiadczenie gboko wpyno na jego ycie. Jego brawura ukrywaa strach. Za radosnym entuzjazmem chowa si chopiec, ktry na tyle dobrze pozna depresj i samotno, e czasami pragn mier 12
WSTP: HuCK I jA
ci. Cierpia z powodu poczucia winy, niewspmiernego do wszystkich jego grzechw, i czu si odpowiedzialny za niepowodzenia innych. Za kadym razem, gdy nie dziao si nic dramatycznego, Huck odczuwa znudzenie i zaczyna tskni za jakkolwiek zmian. Fantazje tak zdominoway jego ycie, e mwienie prawdy uwaa za co dziwnego. yciowa strategia Hucka polegaa na ucieczce, na trzymaniu si z daleka od sporw i na unikaniu za wszelk cen gbszego zaangaowania w jakiekolwiek zwizki czy sprawy. Przy tym cigle zmaga si z wasnym poczuciem niskiej wartoci. W kadym dziecku alkoholika jest wiele z Huckleberry Finna. Mona odczuwa z nim wi, nie bardzo zdajc sobie spraw z przyczyn takich dozna. Jego dowiadczenia s lustrem, w ktrym DA moe ujrze swoje wasne gbokie poczucie bycia outsiderem, niezmordowane denie do przetrwania. Dostrzega wreszcie siebie w biegu, prbujcego uciec od przeszoci, ktrej i tak nie moe zostawi za sob wystarczajco daleko. W zasadzie skutki bycia wychowywanym przez rodzica alkoholika nie zmieniy si zbytnio przez ostatnie sto lat. Na pocztku powieci Huck popad w rozterk, miotajc si midzy dwiema sytuacjami nie do pogodzenia. Za kadym razem, gdy spdza czas z wdow, penic rol jego straniczki, ycie stawao si nudne. Uczszcza do szkoy, uczy si religii, codziennie bra kpiel, musia te przesta przeklina i pali fajk. Bez dramatu przetrwania pijackich szalestw ojca i przygd zwizanych z zapewnieniem sobie jedzenia w okresach, kiedy rodzic znika na wiele dni, ycie wydawao si Huckowi puste. Z drugiej strony za kadym razem, gdy Huck ucieka od wdowy, stawa si zakadnikiem ojcowskiej brutalnoci i niepoczytalnoci. Tej okropnej nocy, kiedy ojciec gania go po chacie z noem, Huck zerwa ze ciany strzelb i postanowi trzyma rodzica na muszce, a ten wytrzewieje. Ostatecznie zmorzy chopca sen. Nastpnego ranka obudzi go ojciec, ktry kompletnie nie pamita wydarze minionej nocy i domaga si wyjanie, dlaczego Huck pi rozkraczony w drzwiach ze strzelb opart na kolanach. Chopak byskawicznie oceni, e powiedzenie prawdy nie jest dobrym 13
pomysem. Kto majstrowa przy drzwiach, wic si na niego zaczaiem, zmyli na poczekaniu. Dzisiaj taka kreatywno, pobudzana instynktem przetrwania, nazywana jest instynktem ulicy. W poowie XIX wieku zwano j instynktem rzeki. Huck wyczu, e ojciec kompletnie nie pamita, co si wydarzyo w nocy (takie epizody okrela si mianem utraty pamici spowodowanej przez alkohol albo czarnej dziury). Skorzysta zatem z moliwoci stworzenia innej wersji rzeczywistoci, jego zdaniem bezpieczniejszej od prawdy. Wikszo ludzi, ktrzy yj z wymykajcym si wszelkiej kontroli alkoholikiem, wie, jak nie powodowa niepotrzebnego zamieszania. Rzeczywistoci staje si to, co alkoholik jest skonny zaakceptowa jako rzeczywisto. Reakcja Hucka na wiat, ktry pozostaje poza jego kontrol i mao o niego dba, symbolizuje reakcje charakterystyczne dla wikszoci DA. Huck upozorowa wasn mier, aby mc uciec z domu i uwolni si od ojca. Gdy rodzic gdzie przepad, chopak przez dziur wycit pi w pododze wynis z domu cay prowiant, a nastpnie rozbi drzwi chaty siekier. Potem zastrzeli dzik wini, za jej krew rozsmarowa na narzucie i siekierze. Wyrwa sobie kilka wosw, przylepi je do ostrza topora i rzuci go w kt jako dowd morderstwa. Zawlk martw wini na brzeg rzeki, zostawiajc wyrany krwawy lad, aby wszyscy uznali, e jego ciao zostao wrzucone do wody. Potem ruszy w d Missisipi na poszukiwanie nowych przygd. Wyprawa Hucka to metafora podry, rozpoczynanej przez dzieci alkoholikw, gdy prbuj opuci dom i y swoim wasnym yciem. Do takiej decyzji motywuje je przede wszystkim marzenie o ucieczce, ale zbyt czsto cen jest wsppraca z wasn mierci emocjonaln, duchow, a nawet fizyczn. yciowe kredo Hucka wyraa si w jego myleniu o tym, jak powinna przebiega wyprawa tratw, by zakoczya si sukcesem. Czu, e nie moe by konfliktw; jego sposobem na radzenie sobie z negatywnymi uczuciami byo milczenie, dbanie o to, eby si z niczym nie zdradzi, duszenie spraw w sobie: tak jest lepiej, bo czowiek unika niepotrzebnych ktni i rozmaitych innych nieprzy 14
WSTP: HuCK I jA
jemnoci Mwi nam: Od mojego taty nauczyem si, e najlepszym . sposobem na dawanie sobie rady z ludmi takiego rodzaju, jak on, jest pozwoli im y na ich sposb . Gdy na jego tratw wsiadaj dwaj oszuci, Huck wie, e to nie adni tam krlowie czy ksita, tylko zwykli wydrwigrosze i szachraje... Gdy jednak chcieli, aby Huck nazywa ich krlami i ksi tami, chopak nie mia adnych obiekcji, byleby utrzyma zgod w rodzinie. Jako dziecko alkoholika Huck rozumia, e najlepszym sposobem na ukrycie si jest pozwoli innym ludziom, aby widzieli w nim, kogo tylko chcieli. Nauczy si zachowywa jak kameleon za kadym razem, gdy mia do czynienia z siami, ktrych nie by w stanie kontrolowa. W kadej sytuacji potrafi przyjmowa cechy otoczenia lub tak si zmienia, aby otrzymywa to, czego potrzebowa. W trakcie podry zaprzyjani si z ca galeri rnych typw od arystokratw z Poudnia po oszustw. W pewnym momencie ciotka Tomka Sawyera, Sally, pomylia go z samym Tomkiem, ktry lada moment mia przyjecha na letnie wakacje. Huck, potrzebujcy porzdnego posiku, perfekcyjne odegra swoj rol, cho nawet nie wiedzia, za kogo uwaa go starsza pani. Gdy ciotka przedstawia Hucka kuzynom jako Tomka Sawyera, chopak doznaje olnienia: czuem si tak, jakbym si po raz drugi narodzi. Taki byem szczliwy, kiedy usyszaem, kim jestem. Od tej chwili po prostu jest Tomkiem Sawyerem. Dzieci alkoholikw czsto ujawniaj natur kameleona. Cho ta cecha charakteru zazwyczaj jest poyteczna, to jednak moe take sta si nawykiem, ktry zamienia si w wizienie tkwica w nim prawdziwa tosamo DA nigdy nie ma szansy na cakowite uwolnienie. Huck przez cae swoje ycie nalea do spoecznie najsabszych, wic obdarza sympati wszystkich do siebie podobnych. Zaprzyjani si ze zbiegym niewolnikiem i bez zastanowienia podj ryzyko, aby go uwolni. W innej sytuacji narazi si na wielkie niebezpieczestwo, gdy udaremni niecny plan pozbawienia spadku trzech niedawno osieroconych dziewczynek, sprytnie doprowadza 15
jc kanciarzy do wzajemnych oskare. Serce Hucka miko za kadym razem, gdy widzia kogo, kogo opucio szczcie. Z wasnego dowiadczenia wiedzia, jak atwo moe si to sta. yczliwo Hucka wynika take do pewnego stopnia z wyolbrzymionego poczucia winy, tak charakterystycznego dla wielu dorosych dzieci alkoholikw (DDA). Towarzyszyo mu ono nawet wtedy, gdy wiedzia, e w aden sposb nie przyczyni si do nieszczcia: Zawsze tak bywa; czowiek robi co podego, a potem nie chce ponosi skutkw. Wydaje mu si, e dopki nikt o jego postpku nie wie, nie ma w tym adnego wstydu. Gdy Huck znalaz si pomidzy dwiema zwanionymi rodzinami i widzia, jak jeden z chopcw zosta zastrzelony, uzna, e nie powinien ju zblia si do domu zabitego: bo miaem takie uczucie, jakbym to ja zawini. Pod koniec ksiki Huck dowiedzia si, e ojciec nie yje. Nie mia ju adnego powodu, aby dalej ucieka i mg bezpiecznie wrci do Hannibal. To, co si dzieje w ostatnich akapitach powieci, wiele mwi nam o Huckleberrym Finnie. Ucieczka staa si jego sposobem na ycie. Cho mg zacz w miar normalne ycie i zgodzi si na adopcj przez ciotk Tomka Sawyera, to jednak postanowi wyruszy w poszukiwaniu nowej przygody do kraju Indian (prawdopodobnie chodzi o Oklahom), poniewa jak oznajmi sysza o nim co nadzwyczajnego. Cho taka postawa rozgrzewa serce i czytelnik ciska kciuki za Hucka, aby na zawsze pozosta chopcem poszukujcym nowych dozna, to jednak pokazuje ona po raz kolejny, w jak znacznym stopniu zosta uformowany przez dorastanie w domu alkoholika. W sercu Hucka nie tylko jasno pono pragnienie wolnoci; take strach popycha go do traktowania ucieczki jako sposobu ycia. Pod koniec ksiki wszystkie strategie Hucka okazuj si skuteczne, ale on sam wci pozostaje dzieckiem. To niemoliwe, aby przyjty przez niego styl radzenia sobie z yciowymi problemami sta si solidnym fundamentem penego, bogatego i satysfakcjonujcego dorosego ycia albo trwaych intymnych zwizkw. Dla Hucka, podobnie jak dla milionw DA, ucieczka staa si celem, wic musia wci ucieka, eby czu si bezpiecznie. Jednak, jak 16
WSTP: HuCK I jA
wiele DDA, w pewnym momencie nie bdzie mia siy biec dalej i stanie w obliczu tego, od czego przez te wszystkie lata stara si uciec. Odkryje, e cho rozpocz od ucieczki od ojca, to skoczy uciekajc od samego siebie. y tak, aby przetrwa, to jedna z bardziej znaczcych cech charakterystycznych DDA. Dwa ostatnie akapity powieci pokazuj take, jak bardzo Huck trzyma na dystans niektre swoje emocje. Na wie o mierci ojca nie okaza absolutnie adnych uczu. Czy rzeczywicie nic ju do niego nie czu? Bardziej prawdopodobne, e nie rozumia tego, co odczuwa. Pozostaje zastanawia si, jak wiele lat minie, nim Huck pozwoli sobie na jak reakcj po stracie ojca. W interesujcym odstpstwie od powieci Twaina, filmie Huckleberry Finn wyprodukowanym przez koncern Public Broadcasting System, gwny bohater dowiaduje si o mierci ojca znacznie wczeniej ni jego literacki pierwowzr. W filmie Huck natychmiast zaprzecza, aby ojciec kiedykolwiek le go potraktowa. Dochodzi take do wniosku, e by moe jest w jaki sposb odpowiedzialny za mier rodzica. Cho tych reakcji nie znajdziemy w oryginale, to jednak pokazuj one dokadnie, jak moe reagowa dziecko alkoholika. By moe Huck kiedy wyleczy rany zadane ojcowsk rk, jednak stanie si to wycznie dziki nieugitej szczeroci. W trakcie gbokiego kryzysu duchowego chopiec zosta poddany konfrontacji ze swoj skonnoci do ukrywania zych postpkw po to, aby uciec przed ich konsekwencjami. Prbowa sam siebie usprawiedliwia twierdzc, e zosta wychowany do tego, eby by sabym; zorientowa si jednak, e moe pj do kocioa i poprawi to. Klkn do modlitwy, jednak do gowy nie przychodziy mu adne sowa. To wanie wtedy uwiadomi sobie swoj najgbsz skaz. Prowadzi podwjn gr, prbowa si modli o co, co jak czu w gbi duszy byo kamstwem. Huck odkry, e nie mona kama w modlitwie. By gotw dostrzec wasne zaprzeczanie (bdzie o tym szerzej w rozdziale 2), co daje nadziej, e ostatecznie kiedy przestanie ucieka. Jeli Huck nie znalaz sposobu na zatrzymanie si, to zapewne dlatego, e wsppracowa ze swoj mierci. Skomplikowane 17
upozorowanie morderstwa symbolizuje sposb, w jaki DA czsto uzyskuj czciow wolno poprzez zaakceptowanie swojego nic-nie-znaczenia. Tkwic w ukryciu, pomniejszajc swoj prawdziw warto, wycofujc si z otaczajcej je rzeczywistoci, DA zyskuj poczucie pewnej kontroli nad swoim yciem, ktre w innym wypadku zostanie przejte przez innych i wtrcone w chaos. Mark Twain nie pozostawia nam nawet najmniejszej wskazwki, jak potoczyy si dalsze losy Huckleberry Finna. Lubi sobie wyobraa, e podruje z trup Bufallo Billa albo zaraony gorczk zota wyrusza do Jukonu. Drcz mnie take koszmary, w ktrych pijany i pozbawiony rodkw do ycia Huck ley w jakiej bocznej uliczce miasteczka Hannibal w stanie Missouri, cigle samotny, a do koca kompulsywnie poszukujcy nowych przey. Wolabym ukszenie wa od whisky tatki, mwi w pewnym momencie Huck. Jednak kto z DA nie wygosi cho raz w swoim yciu podobnej deklaracji? Zmagania DA mog nas wiele nauczy o uniwersalnych wartociach. Najwaniejsza jest lekcja o tym, e zdrowienie rozpoczyna si od szczeroci. Huck Finn demonstruje tak szczero, gdy znajduje w sobie do uczciwoci, aby przyzna, e prbuje modli si kamstwem; wie, e jego najwiksz wad jest prowadzenie podwjnej gry z yciem. T wad mona usun tylko dziki uczynieniu z wewntrznej dyscypliny niezbdnej do uzdrowienia elementu codziennego ycia. Czas na wyleczenie przygotowuje do zrozumienia tej dyscypliny, nakrela j i wskazuje kierunek, w ktrym naley pj.
18
CZ I
DROGA PRZEDE MN
Ta ksika niesie ze sob obietnic nadziei. To nadzieja, e po chodzie i mroku zimy przychodzi nastpna pora czas na wyleczenie. Nie mona przyspiesza procesu leczenia, ktry siga w gb ducha. Nie wolno te na niego biernie czeka. Ta gleba musi by uprawiana. Trzeba zasia nasiona i podla je. Chwasty trzeba wyrwa. Caa ta praca jest zobowizaniem wobec siebie i wobec przyszoci. Cz I opowiada o drodze do wyzdrowienia, ktr kade DA ma przed sob. Rozdzia 1 opisuje spodziewane obfite zbiory. Bez nadziei na takie zbiory nie ma waciwie po co wyrusza w tak trudn podr. Rozdzia 2 nakrela kroki, ktre trzeba zrobi, aby dalsza cz podry bya moliwa. Naley do nich zburzenie muru zaprzeczania, wzniesionego jako ochrona ochrona przed uczuciami, przed wspomnieniami przeszoci, przed ponownym skrzywdzeniem. Gdy tylko zaprzeczanie zniknie, moliwe bdzie rzetelne spojrzenie na ju przebyt drog. A rado z samej podry bdzie moliwa tylko wtedy, gdy wyranie widoczna stanie si zarwno droga przed nami, jak i za nami.
21
1. Czas na uzdrowienie: Obietnica nadziei
Duga i czsto mudna bya moja podr do zrozumienia, e wi, ktr odczuwam z Huckleberrym Finnem wynika z faktu, i obaj jestemy dziemi alkoholikw. Kiedy byem dzieckiem, otaczao mnie wielu ludzi, z ktrych kady mg pomc mi to zrozumie, ale wszyscy zachowywali milczenie. aden z czonkw rodziny, krewnych czy ssiadw nie powiedzia mi ani sowa o alkoholizmie ojca a do rozwodu rodzicw, ktry nastpi kilka lat pniej. Takie milczenie nie jest czym niezwykym. Zapewne wikszo DA jest chroniona przed prawd przez przyjaci i rodzin przekonanych, e jeli bd rozmawia z dziemi o alkoholizmie ich bliskich, tylko pogorsz sytuacj. Albo s zbyt zaenowani, eby porusza t kwesti. Albo jeszcze nie uwiadomili sobie, e maj do czynienia z alkoholizmem. Powody milczenia s tak liczne i rnorodne, jak ludzie, ktrzy w nim uczestnicz. Bez wzgldu jednak na powody, takie milczenie nie chronio mnie. Utrudnio mi natomiast odkrycie jednego z najwaniejszych realiw mojego ycia: uzalenienia ojca od alkoholu. Nasz lekarz domowy mia wystarczajco duo moliwoci, aby przerwa milczenie wok mnie, i rwnie wiele powodw, aby zrozumie, e powinienem pozna prawd. Z pewnoci wiedzia 23
o alkoholizmie ojca. Moja matka prosia go o rady, a on jej odpowiada, e przyczyni si do mierci ojca, jeli go opuci. Rodzice zabrali mnie do tego lekarza, gdy miaem sze lat i cierpiaem z powodu skurczu jelit, spowodowanego stresem. Lekarz nie zrobi nic, aby pomc mi zrozumie napicie, w jakim przyszo mi y. Zamiast tego zaleci, ebym luniej zapina pasek spodni. Nasz pastor nie powiedzia nigdy ani sowa o problemach mojej rodziny, cho z powodu panujcej w niej sytuacji odwiedza nas co miesic. aden z ssiadw nawet raz nie rozmawia ze mn o tym, co naprawd dzieje si w moim domu. Nikt z krewnych, bolenie wiadomych choroby mojego ojca, nigdy nie wspomnia ani sowem na ten temat. Milczenie byo cakowite. Cho wszyscy ci ludzie dziaali w najlepszej wierze, to aden z nich nie chcia zrozumie, e dzieci maj silne uczucia i potrzebuj zachty, aby je wyrazi. Wszyscy w mniejszym lub wikszym stopniu zaprzeczali rzeczywistoci. Jak pokae nastpny rozdzia, zaprzeczanie nie zawsze oznacza brak wiadomoci alkoholizmu. Czasami oznacza wybr tkwienia w niewiadomoci tego, jak bardzo alkoholizm wpywa na poszczeglnych czonkw rodziny. Kiedy indziej oznacza brak woli zrozumienia intensywnoci uczu, jakie towarzysz dzieciom za kadym razem, gdy zagroone s wizi pomidzy nimi i rodzicami a tego zagroenia nie sposb unikn, gdy jeden z rodzicw jest alkoholikiem. Kiedy zdecydowaem si na karier psychiatry, wiedziaem, e oznacza to pocztek podry wstecz, do mojego dziecistwa. Nigdy jednak nie przypuszczaem, e bdzie te oznaczao powrt do bolesnych wspomnie o alkoholizmie ojca ani e ostatecznie doprowadzi mnie do pomagania ludziom, ktrzy take dorastali w domach alkoholikw. Zaprzeczaem przed samym sob temu, jak mocno choroba rodzica uksztatowaa moj tosamo. Wydawao mi si, e zdoaem uciec od przeszoci. Mogem spdzi reszt ycia nie godzc si na fakt, e moj rodzin dotkna choroba alkoholowa i na to, w jak znacznym stopniu wpyna ona na nas wszystkich. Wielu ludzi tak robi. Nie wiem, czy stabym si bardziej wiadomy znaczenia tych wyda 24
1. CZAS NA uZDROWIENIE: ObIETNICA NADZIEI
rze, gdybym by pozostawiony samemu sobie. Na szczcie nigdy nie jestemy zupenie sami. Niebawem nawizaem kontakt na pewno pomoga mi w tym jaka niewidzialna rka z kim, kto pobudzi i rozwin we mnie now wiadomo. Podczas praktyk z psychiatrii w Stanford University Medical Center musiaem uczestniczy w seminarium na temat alkoholizmu, prowadzonym przez dr Stephanie Brown. Przez pi tygodni kurs nie wzbudza we mnie szczeglnego zainteresowania uczszczaem na niego przede wszystkim dla ywego i fachowego sposobu prowadzenia wykadw przez dr Brown. Nie zdawaem sobie sprawy, jakie znaczenie bdzie miao dla mnie to spotkanie. W szstym tygodniu temat zaj brzmia Dzieci alkoholikw. Podczas wykadu zorientowaem si, e sowa dr Brown coraz mocniej przykuwaj moj uwag. Przepenio mnie zdumienie, gdy uwiadomiem sobie, e z niesamowit trafnoci opisuje ona moje codzienne dziecice dowiadczenia. Czuem si tak, jakbym kiedy ni sen o caym moim yciu, ktrego nigdy nikomu nie opowiadaem, a teraz w sali penej studentw suchaem, jak stojca przed nami kobieta opowiada go z takimi szczegami, e wracaj do mnie dawno zapomniane zdarzenia. Byem zaszokowany. Nikt, nawet mj terapeuta, z ktrym spotykaem si od ponad roku, nie nakreli mojego wewntrznego poczucia rzeczywistoci z tak precyzj, jak uczynia to Stephanie Brown. Efektem tego wykadu byy dwie sprawy. Pierwsza: mj obraz samego siebie zosta poddany gwatownej rewizji. Dotychczas uwaaem, e moje ukryte przekonania o wiecie, moje nastawienie wobec ycia i moje nierozwizane, dotyczce przeszoci emocjonalne wzy s czym wyjtkowym. Nagle dowiedziaem si, e s to czste reakcje dzieci dorastajcych w rodzinach alkoholowych na yciowe dowiadczenia. Moje zdeformowane spojrzenie byo czym zrozumiaym i nie wynikao z cech charakteru. W rzeczywistoci byo ono reakcj na stresujce rodowisko. Druga: wiedziaem, e musz dalej zgbia to, co te nowe informacje mog znaczy dla mnie osobicie. Moja podr rozpoczynaa si na powanie. 25
OGLNY ZARYS PODRY Cel, ktry mi przywieca w trakcie pisania Czasu na wyleczenie, to pomoc innym w zrozumieniu siebie i pokazanie im, jak wiele nauczyem si w trakcie tej podry. Nauczyem si, e prawdziwe zdrowienie rozpoczyna si tylko wtedy, gdy mamy w sobie wol, aby uczyni przeszo rzeczywistoci. Oznacza to nie tylko przywoywanie wydarze, pogrzebanych w najdalszych zakamarkach umysu, ale take odtwarzanie towarzyszcych im uczu i przyjmowanie ich w penym wymiarze. Wymaga to od nas spojrzenia na rany, jakie rodziny alkoholowe zadaj dorastajcym dzieciom. Wane, e znowu mamy kontakt z dzieckiem, ktrym bylimy, e wreszcie umoliwiamy mu uzasadnienie jego uczu. Tylko oddanie gosu temu dziecku, nawet po wielu latach, moe spowodowa, e zaczniemy gbiej wierzy w swoj normalno. Kada podr rozpoczyna si od pierwszego kroku. Czsto jest on najtrudniejszy ze wszystkich, poniewa postawienie go oznacza rwnoczenie uznanie koniecznoci odbycia caej podry zanim pojawi si jakakolwiek gwarancja, e warto j odby albo e doprowadzimy j do koca. Ten akt wiary przeraa nas wolimy wtpi, czy taka podr rzeczywicie jest konieczna. Mona sobie powiedzie: Mimo wszystko nie jest tak le w miejscu, w ktrym teraz jestem . Czasami taka akceptacja naszego obecnego ycia, ze wszystkimi jego wadami, jest znakiem wielkiej dojrzaoci. W innych przypadkach oznacza lepot na drczce nas problemy. Ignorowanie jest w kocu znajomym rozwizaniem, cho moe nie najlepszym. Tendencja do radzenia sobie z problemami poprzez zaprzeczanie ich istnieniu albo ich wpywom jest tak powszechna wrd alkoholikw i ich rodzin, e wymaga osobnej analizy (rozdzia 2), zanim podr w ogle si rozpocznie. Dorose dzieci alkoholikw do perfekcji opanoway niesuchanie wewntrznego dziecka, zaprzeczaj nawet jego istnieniu. Albo zaprzeczaj, e potrzebuje ono wysuchania. Dopki nie przestaniecie zaprzecza, dopty wasz obecny stan psychologiczny pozostanie bez zmian. 26
Domy alkoholikw nie s normalnymi domami. Kiedy zaprzeczanie osabnie, zaczniecie bardziej realistycznie patrze na to, co znaczyo by dzieckiem w waszej rodzinie. Dzieci alkoholikw czsto narzekaj, e nie wiedz, co to jest normalno nigdy jednak nie miay do czynienia ze zdrowymi modelami rl. Syszaem DDA opowiadajce, jak w dziecistwie kryy po ssiedztwie i zaglday przez okna do innych domw, aby podejrze zwyczajne ycie rodzinne. Dopiero gdy naucz si, na czym polega normalne funkcjonowanie, bd mogy zobaczy niszczycielsk dynamik, ktra rzdzia yciem ich rodzin (rozdzia 3). Dorastanie w bardzo stresujcym rodowisku rodziny alkoholowej powoduje rany, ktre czsto s ukrywane. Im pniej wyjd na jaw, tym trudniej odnale ich prawdziwe przyczyny. Alkoholizm rodzicw pozostawia lady bez wzgldu na to, czy jest jawny, czy ukryty. Takie rany powoduj, e wiele DDA niezamierzenie obnia jako swojego ycia, poniewa nie jest w stanie zaufa wiatu. Ludzie ucz si na wasnych dowiadczeniach, a te podpowiadaj dzieciom alkoholikw, e niemdrze jest zaufa komukolwiek. wiat ich dziecistwa zmienia si zbyt czsto, zbyt gwatownie, zbyt bolenie, aby budzi zaufanie. Wiele osobistych cech DA wynika z ich uwizienia w nawyku przetrwania. Strategie, ktre maj pomc w radzeniu sobie z chaosem i katastrof, s czym w rodzaju automatycznego pilota nawet wtedy, gdy ju ich nie potrzebujemy. Koncepcja zespou stresu pourazowego, zazwyczaj czona z problemami dowiadczanymi przez weteranw wojny w Wietnamie, pomoe nam zrozumie rany DA. Utrata zaufania do wiata i do siebie, wraz z towarzyszc jej utrat spontanicznoci i zdolnoci do odprenia, to rany, ktre mog bole przez cae ycie (rozdzia 4). Moja podr nauczya mnie, e rodziny alkoholikw nie tylko zadaj rany dzieciom, ale te przekazuj im potencjalnie niebezpieczne sposoby radzenia sobie z nimi. Dla DA oznacza to uczenie si tych samych nieefektywnych, nawet autodestrukcyjnych, strategii zmaga z yciem, jakie stosuj alkoholicy. Termin wspuzaleniony okrela kadego czonka rodziny, ktry radzi sobie z proble 27
mami alkoholika i rodziny przede wszystkim poprzez zaprzeczanie ich istnieniu. Wikszo rodzin alkoholikw jest w znacznym stopniu wspuzaleniona (rozdzia 5). Cho wiele ran doskwierajcych DDA powstao w odlegej przeszoci, to istniej okrelone sposoby na to, aby wci je rozjtrza. Bolesnych wydarze z przeszoci nie mona zmieni. Mona natomiast zmieni poziom blu w teraniejszoci (rozdzia 6). Zrozumienie, jak moemy zmieni nasze obecne zachowanie po to, aby wygoi wiele starych ran, otworzy przed nami moliwoci gbokiego i skutecznego uzdrowienia. Staniemy na progu zdrowia. W pewnym momencie podr doprowadzia mnie do wielkiej nadziei. Zobaczyem, e dla DA istnieje cieka do wyleczenia i uzdrowienia (rozdziay 7, 8 i 9). Jak na ironi, zostaa ona wytyczona przez ludzi wyleczonych z alkoholizmu. Odkd DA wiedz znacznie wicej o swoich postawach wobec samych siebie i wobec wiata, nie powinno nikogo dziwi, e obie grupy podaj do wyleczenia podobnymi ciekami. Obecnie te szlaki s dobrze przetarte i uczszczane. To DDA decyduj o rozpoczciu swojej podry. Nikt za nie takiego wyboru nie dokona. Jednak wiadomo, e nie jest si osamotnionym, czyni podr znacznie atwiejsz. Inni ju j odbyli i chtnie dziel si swoimi dowiadczeniami z kolejnymi wdrowcami, wskazujc drog do wiata, w ktrym DA bd y peni ycia, jeli prawdziwie zaangauj si w proces zdrowienia. Wreszcie, zrozumienie skutkw dorastania w rodzinie alkoholika nauczyo mnie wiele o istocie bycia czowiekiem. To przynosi ulg. Przeciwdziaa powszechnemu wrd DDA przekonaniu o takiej wyjtkowoci osobistych dowiadcze, e oddzielaj ich one od reszty ludzi. Prawda jest zupenie inna: z powodu ekstremalnoci naszych przey moemy lepiej zrozumie ludzk natur. Z lekcji, ktrej udziela nam ycie DA wanej dla wszystkich dzieci moemy wzi to, co uniwersalne. Jednym z aspektw ludzkiej natury, ktry dowiadczenia DDA czyni szczeglnie widocznym, jest dziecica skonno do postrzegania rodzicw jako doskonaych. Pniejsze dojrzewanie ostatecz 28
nie odziera nas z tej iluzji. W jej miejsce musi pojawi si prawda o tym, kim nasi rodzice s jako oddzielne, specyficzne jednostki. W zamian za rezygnacj z tych zudze otrzymujemy moliwo odczuwania wikszej empatii wobec rodzicw i nas samych. Wszyscy ludzie staj w obliczu trudu odseparowania swojej tosamoci od tosamoci rodzicw, pozbycia si dziecicych zudze na temat ich doskonaoci oraz rozwijania empatii wobec siebie i wobec rodzicw jako zwyczajnych ludzi. Dzieci alkoholikw maj wielkie trudnoci z tymi zadaniami. Dziki zrozumieniu ich przyczyn, zyskujemy cenny wgld w ludzk natur. Przypominamy sobie, e dzieci to ywe, rozwijajce si, wymagajce opieki istoty. Maj ogromn potrzeb bliskoci z innymi ludmi, zarwno fizycznej, jak i emocjonalnej. Poczucie tego, kim s, rozwijaj wycznie poprzez pozostawanie w relacjach z innymi ludmi. Jeli dzieci maj kiedykolwiek dobrze traktowa same siebie, to musz by szanowane i doceniane. Gdy s ignorowane czuj si niewane. Gdy zawstydza si je albo wprawia w zakopotanie czuj si mao wartociowe. A gdy s poniane czuj nienawi do samych siebie. Demony, ktre strasz w ogrodzie rodzicw, znajd sposoby na zapuszczenie korzeni, w takiej czy innej postaci, rwnie w ogrodzie dzieci. Wszyscy wynosimy z dziecistwa jakie rany. Dziki zrozumieniu procesu zdrowienia DDA zaczynamy pojmowa, e cieka ku uzdrowieniu ma uniwersalne zastosowanie. Kroki, ktre DDA musz zrobi, aby uwolni si od bycia zakadnikami przeszoci, mog take wykorzystywa inni, rwnie mocno kiedy skrzywdzeni. Wszystkich, ktrzy s gotowi wykonywa te kroki, doprowadz one do zdrowia, wolnoci i rwnowagi. NIE bDZIESZ SAM Razem z czasem na uzdrowienie przychodzi te czas na przynaleno. Coraz wicej DDA godzi si z blem, strachem oraz chaosem przeszoci i rozpoczyna proces zdrowienia. Kady z nas moe sta si czci spoecznoci, ktr oni tworz. Jeli lektura 29
tej ksiki poskutkuje choby tylko zakoczeniem odizolowania, to ziarna uzdrowienia zostan zasiane. Cho zapewne czujecie si samotni przez wiksz cz ycia, to naleycie do jednej z najwikszych grup spoecznych w waszym kraju. W USA macie blisko 27 milionw braci i sistr. Jeden na omiu Amerykanw jest dzieckiem alkoholika. Gdybymy stanli rami w rami, utworzylibymy acuch z Nowego Jorku przez Seattle oraz Los Angeles do Atlanty i z powrotem do Nowego Jorku. Dorose dzieci alkoholikw pochodz ze wszystkich warstw spoecznych. Wiele ukoczyo dobre uczelnie i odnosi sukcesy zawodowe; inne s bezdomne, bezrobotne lub siedz w wizieniach. Znaczna ich liczba take jest uzaleniona od alkoholu czy innych uywek. Pomidzy DDA istnieje szczeglna wi, bez wzgldu na ich aktualne warunki ycia. Ta wi wynika z tych samych dowiadcze strachu, mioci, pragnie i nienawici, wywoywanych przez uzalenionego od alkoholu rodzica, z ktrym nie sposb si porozumie i ktry zajmuje centraln pozycj w yciu DA. Jeli chcecie dowiadczy tej wizi, poszukajcie jej w oczach innych DDA, gdy rozmawiacie z nimi o ich dziecistwie. Oni take dowiadczyli trudnych do opisania cierpie, tak dobrze wam znanych. Coraz czciej taka oglna wi istnieje te pomidzy wyleczonymi DDA. Dziel si swoimi dowiadczeniami i odkrywaj sens uwolnienia si od przeszoci. Odwag i dyscyplin w godzeniu si z przeszoci nazywamy zdrowieniem. Zdrowienie to uprawianie wewntrznej gleby, przygotowanie jej na przyjcie nasion zdrowia, aby mogy wyrosn i wyda owoce. Pogodzenie si z tym, e jestecie DA, to pocztek uprawiania gleby wewntrz siebie. Bez tego procesu nasiona zdrowia nie bd miay gdzie si zakorzeni. Podstawowym powodem szczerego przyjrzenia si wpywowi rodzica alkoholika na wasze ycie jest to, e stanowi ono pierwszy krok na drodze ku uzdrowieniu. Kade DDA poda kilka dobrych powodw, aby pozosta tak osob, jak jest. Kompromisy zawierane od najwczeniejszych lat poczynajc od tych, ktre czynilicie, mieszkajc z alkoholikiem pod jednym dachem zdaway si skuteczne przez tak dugi czas, e wreszcie na stae ulokoway si 30
gdzie w wiadomoci jako jedyne dobre rozwizania. Jednak kady kompromis ogranicza yciowe moliwoci. Moecie wierzy, e yjecie peni ycia, podczas gdy w rzeczywistoci polega ono tylko na przetrwaniu. Wyleczone DDA wiedz ju, e ycie to co wicej ni sztuka przetrwania. Pogodzenie si z tym jest trudne, poniewa takie podejcie jest czym przeciwnym do nawyku ignorowania problemw czy zaprzeczania im, przejtym bezporednio od rodzicw. Jednak gdyby kade DDA zdobyo si na uczciwe spojrzenie na siebie samego, to byoby zdumione, e jego ycie pasuje do przynajmniej jednego z najczciej spotykanych modeli DDA. Najczstsze modele DDA Pracoholicy, cigle w biegu; zawsze zawaleni projektami i sprawami, ktre musz by zrobione; rzadko zadowoleni z osigni; zaprzeczaj uczuciom; zwizki schodz na dalszy plan. Defensywni; boj si bliskoci z innymi ludmi; staraj si nie ujawnia niczego o sobie; na poziomie emocji niezdolni do otwartoci; tskni za zwizkami z ludmi; chronicznie zagniewani. Przytoczeni uczuciami; miotani emocjonalnymi burzami; desperacko prbuj zmusi innych ludzi do waciwego zachowania; czsto nie potrafi pracowa efektywnie. Uzalenieni od alkoholu i/lub innych uywek. W depresji, z chronicznym poczuciem wewntrznej pustki; trac poczucie celu w yciu; apatyczni, z nisk samoocen; bywaj autodestrukcyjni. Zaburzone poczucie tosamoci; niezdolni do oddzielenia si od rodziny; zawsze przejmuj si ocenami innych. Tosamo ofiary; stae poczucie bycia atakowanym, nierozumianym, ignorowanym i zdradzonym wszystko to ma usprawiedliwia (w oczach DDA) gniew i roszczeniowe nastawienie wobec innych. Tosamo mczennika; cierpi w milczeniu; nie potrafi zadba o siebie; stale usprawiedliwiaj bdy innych; angauj si w bolesne sytuacje po to, aby ratowa innych. 31
Szlachetni, pomocni i wspczujcy a do upadku. Nieustannie poszukuj odpowiedzi, zasad i wskazwek, ktre pomog im osign szczcie i spoeczny/emocjonalny sukces; niechtnie ufaj swoim instynktom; za jedyn waciw drog uznaj wasne przekonania. Niektre DA maj w swoim yciu okres, kiedy rodzina nie bya jeszcze zakadnikiem pijastwa rodzica. One nosz w sobie obraz wiata godnego zaufania, ktry mona przywoa i wykorzysta jako drogowskaz w yciu, ktre jest czym wicej ni zwykym przetrwaniem. Inne DA nie maj takiego obrazu wiata. One przyszy na wiat w rodzinach, w ktrych alkoholizm by ju w peni rozwoju. Niemal natychmiast po urodzeniu trafiy w rodek chaosu i szalestwa. Nie maj lepszych dowiadcze. Takie DDA musz od zera budowa zdrowszy sposb ycia. Jeli kto z was jest tak osob, moe si zastanawia, w jaki sposb ma uzdrowi poczucie wasnego ja, skoro go nigdy nie mia. ycie nie jest sprawiedliwe. Cz z nas ma przed sob podr dusz ni pozostali. Jednak we wszystkich przypadkach kroki s takie same. Uzdrowienie zawsze polega na osigniciu wewntrznej integralnoci, ktrej zbudowanie powinno zakoczy nasz podr. Jej celem jest postp, a nie doskonao. Pierwszy krok na drodze do uzdrowienia polega na pogodzeniu si z istnieniem w rodzinie alkoholizmu. Dopki nie bdziecie mieli w sobie woli zrozumienia, co oznacza bycie dorosym dzieckiem alkoholika, nie uzyskacie wiedzy o tym, co trzeba zrobi, aby si wyleczy. Bez zdiagnozowania problemu niemoliwe jest adne leczenie. Podobnie jak miliony DDA, znajdziecie zapewne niezliczone usprawiedliwienia dla uporczywego zaprzeczania temu, jak bardzo alkoholizm rodzicw uksztatowa wasze ycie. Ono ju jest wystarczajco trudne; to niedobry czas, aby dodawa do niego kolejne napicia. Albo: yjecie teraz spokojnie; po co koysa t odzi? Albo: pijastwo rodzicw nie byo wcale takie ze. Albo: yjecie niemal jak na wakacjach; po co wszystko psu? Albo jest pitek, albo sobota, albo niedziela... 32
1. Czas na uzdrowienie: obietniCa nadziei
Usprawiedliwieniom nie ma koca. Prawda jest taka, e wszystkie one s dobre; jednak dokadnie takich samych argumentw uywaj alkoholicy, aby nie spojrze bardziej realistycznie na swoje uzalenienie. By moe tak dugo, tak wytrwale i tak nieskutecznie prbowalicie wszystko sobie poukada, e jakakolwiek rozmowa z wami o prawdziwym leczeniu wydaje si z gry skazana na porak. By moe latami wrcz wychodzilicie z siebie, aby wasze nieudane maestwa jako funkcjonoway. By moe powicilicie szmat ycia na to, aby by idealnymi pracownikami, a w zamian nie otrzymalicie adnej nagrody. By moe przez ostatnie dziesi lat kupowalicie kad ksik na temat pomocy samemu sobie i uczestniczylicie w kadym warsztacie powiconym osobistemu rozwojowi, ale nie osignlicie nic poza mtlikiem w gowie i poczuciem, e z wami rzeczywicie jest co nie tak. By moe tak dugo ukrywalicie autentyczne uczucia, aby unikn konfliktw z innymi, e teraz nie jestecie w stanie okreli, co tak naprawd czujecie. Wszystkie te wysiki podejmowane dla poprawienia swego ycia przynosiy wam jedynie czasow ulg i by moe ju dawno temu stracilicie nadziej. Stawiane przez DDA przejmujce pytania odkrywaj gbokie zwtpienie w to, e w ich yciu moe jeszcze doj do jakich znaczcych zmian: Dlaczego mam si zmusza do zastosowania jeszcze jednej strategii samopomocy, skoro stosuj je od lat i aden z moich problemw nie zosta rozwizany?; Dlaczego znowu mam przekonywa siebie, e mog si zmieni, a potem przey kolejne rozczarowanie?; Dlaczego akurat teraz mam osign co, czego nigdy nie miaem jako dziecko? A potem, na wczesnych eta. pach procesu zdrowienia: No dobrze, wiem teraz wszystko o sobie i moim dziecistwie, wic dlaczego nie czuj si lepiej? Dlaczego si nie zmieniam?. Proces zdrowienia DDA pokazuje a nadto wyranie, e uleczenie i rozwj moliwe s przez cae ycie. Nasze umysy maj zdolno powrotu do zdrowia rwnie wielk, jak ciaa do gojenia skalecze i ran. Wikszo z nas syszaa historie o alkoholikach, 33
ktrzy cudem uniknli mierci, w ostatniej chwili zdecydowali si na leczenie i dzisiaj prowadz normalne, szczliwe ycie dziki Dwunastu Krokom czy innym programom. Wielu z tych uzdrowionych alkoholikw to DDA. Postawione przez nich kroki s tymi, ktre i was doprowadz do uleczenia. Nigdy nie odbierajcie nikomu nadziei, a przede wszystkim sobie. Uzdrowienie przychodzi w najmniej spodziewanych momentach nawet wtedy, gdy poddajemy si i nie chcemy ju i dalej. Zmiana jest moliwa. Widziaem wiele beznadziejnych przypadkw ludzi, ktrzy naprawd wyzdrowieli, i wiem, e wewntrzna wolno oraz wiksza samoakceptacja mog sta si rzeczywistoci. Betty, 35-letnia pielgniarka, dugo cierpiaa z powodu depresji, wynikajcej z dramatycznych romansw z nieosigalnymi dla niej mczyznami. Gdy wreszcie zakochaa si w kim, kto chcia si z ni oeni, pokonaa strach przed tego rodzaju zaangaowaniem i szczliwie wysza za m. 45-letni Bob p ycia cierpia w milczeniu z powodu alkoholizmu ony, a wreszcie podj ryzyko skonfrontowania jej z chorob. W efekcie ona zdecydowanie ograniczya picie, za relacje Boba z dziemi nagle stay si cieplejsze i bardziej otwarte. Mark by modym kierownikiem dziau, ktry zachorowa na wrzody odka niecay rok po otrzymaniu dyplomu uczelni ekonomicznej. Nauczy si jednak zdecydowanie oddziela ycie zawodowe od osobistego, dziki czemu wyranie poprawi swoje osignicia w pracy, zakoczy okres prbny i otrzyma wysze stanowisko. Liczcy 50 lat Andy nie mwi o alkoholizmie ojca a do chwili, gdy rodzic lea na ou mierci. Kiedy wreszcie poruszy ten temat, by zdumiony, e ojciec pogodzi si z prawd przedstawion przez syna i poprosi o wybaczenie. 22-letnia Sara przestaa wreszcie uwaa, e musi ignorowa demencj ojca, aby pokaza mu, jak bardzo go kocha. Ron, 32-letni nauczyciel, nauczy si, e nie musi ju duej budowa wasnej samooceny na umiejtnoci unikania rozpaczy 34
z powodu samobjstwa ojca, dokonanego w stanie upojenia alkoholowego. Yvonne uwolnia dugo tumione wspomnienia o kazirodztwie, ktre ignorowaa w przekonaniu, e dziki temu bdzie w stanie lepiej zapanowa nad swoim yciem. Widziaem, jak w yciu wielu ludzi przychodzi czas na uzdrowienie wiem, e jest ono moliwe take dla was. ZMIANA NASTAWIENIA: PODR W Gb SIEbIE Dla wielu ludzi najtrudniejsz stron zdrowienia jest konieczno zmiany wasnego nastawienia. Jako DDA moecie zareagowa tak: wietnie, powiedz mi, jakie powinno by moje nastawienie, a ja si dostosuj. Takie podejcie nigdy nie bdzie skuteczne. Pierwsz rzecz, jak musimy zmieni, eby wyzdrowie, jest nasze nastawienie do tego, jak zamierzamy dokona... zmiany nastawienia! Postaw, ktre pomog nam wyzdrowie, nigdy nie osigniemy wycznie si woli. W rzeczywistoci kada prba zmuszenia kogokolwiek do stania si kim innym tylko blokuje proces zdrowienia. Na gotowo do wyzdrowienia musimy czeka. Moemy tylko uprawia wewntrzn gleb i modli si o wol zmiany. Zdrowienie wymaga zaakceptowania paradoksu polegajcego na tym, e cho nasze nastawienie musi si zmieni, to nie mamy nad tym procesem bezporedniej kontroli. Zwyczajne zmuszenie si do zachowania w nowy sposb nie gwarantuje, e nastpi te zmiany w nastawieniu. Jane ma 38 lat, jest matk i projektantk mody. Przysza do mnie na terapi po mierci ojca, spowodowanej alkoholizmem. Gdy zapytaa mnie, jak ma uwolni si od gniewu, odpowiedziaem, e prawdziwym problemem jest jej pytanie, a nie gniew. Interesoway j tylko wskazania, jak ma uwolni si od gniewu. Nie chciaem w aden sposb przyzna, e to moliwe. Najpierw musiaa zaakceptowa swj gniew. 35
To newralgiczny punkt i bdziemy do niego wiele razy wraca. Poniewa Jane bya skonna pogodzi si ze swoim gniewem tylko po to, aby szybciej si od niego uwolni w jej yciu nic si nie zmieniao. Zmiany nastpiy dopiero wtedy, gdy zaakceptowaa gniew jako cz tego, kim jest; wwczas poczua ca jego moc i moga spojrze na niego z odpowiedniej perspektywy. Ostatecznie Jane zaprzestaa prb przezwyciania gniewu i pogodzia si z jego istnieniem. Zorientowaa si wtedy, e gniew nie panuje ju nad ni z dotychczasow moc. Jane musiaa pogodzi si z tym, e jest czas na gniew, czas na niech, a nawet czas na nienawi. Dopiero gdy zaakceptowaa, e na wszystkie jej uczucia przychodzi pora, zacz si dla niej czas leczenia. W trakcie procesu zdrowienia Jane zaprzestanie prb pokonania gniewu. Wraz ze zmian nastawienia wobec gniewu, odkryje nowe sposoby reagowania na niego. Znajdzie ludzi, ktrzy nie bd prbowali zaatwia problemu gniewu za ni, i zacznie wyraa go wprost, a nie poprzez sarkazm czy pasywny opr. Nie bdzie tego potrafia dopty, dopki nie przestanie rozpaczliwie poszukiwa sposobw na uwolnienie si od gniewu. Dyscyplina polega midzy innymi na podtrzymywaniu gotowoci do uzdrowienia. Doskonalc j odkryjemy, e nowe nastawienie zaczyna wypuszcza pdy i rosn. Zdrowienie przypomina podejcie zen do ycia: nie mona go wymusi; mona je tylko pielgnowa i wzmacnia. Zdrowienie oznacza przesiadanie si od czasu do czasu z fotela kierowcy na miejsce pasaera i akceptacj, e pewne aspekty naszego ycia mog si toczy zupenie dobrze nawet wtedy, gdy nasza wiadomo ich nie kontroluje. Jako DDA moecie poczu si nieswojo, kiedy zrozumiecie, e nie macie wpywu na rozpoczcie procesu zdrowienia. Moe by wam ciko pogodzi si z tym, e istota zdrowienia tkwi w zmianie nastawienia. S pewne rzeczy, ktre warto zrobi, aby wyleczenie stao si bardziej prawdopodobne, podobnie jak mona zwikszy prawdopodobiestwo zakwitnicia kwiatw w ogrodzie. Nie moecie jednak nic zrobi, aby urosy due i doskonae. 36
Dyscyplin zdrowienia mona roztrzsa teoretycznie, ale nie ujawni swojej leczniczej mocy, jeli nie zastosujecie jej w praktyce. Nawet najdusze studiowanie, planowanie i intelektualne przygotowywania nie dadz tak wiele jak dziaanie. Nie ma takiego celu, ktrego osignicie oznacza, e mona zrezygnowa z dyscypliny. Gdy zaniechacie praktyki, ju osignite korzyci znikn niewiarygodnie szybko. Jednym z aspektw zdrowienia jest zrozumienie i zaakceptowanie tej prawdy. Cho korzyci z uzdrowienia s wielkie, to czasami z trudem przychodzi utrzymanie odpowiedniego zaangaowania w wykonywanie kolejnych krokw. Niekiedy zdrowienie moe przypomina mozolny marsz przez bezkresn pustyni albo zapadanie si w bezdenn otcha. W takich momentach powinnimy pamita, e zdrowienie to troska o jako naszej podry przez ycie, a nie o ostateczny cel. Zdrowienie jest nastawieniem. To przekonanie, e z kadej sytuacji, nawet z pozoru najgorszej, jest jakie wyjcie. Jeli zdrowienie zamienia si w bolesny obowizek, ktry budzi w nas poczucie zagubienia, to czsto dlatego, e potajemnie chcemy wyzdrowie po to, aby uzyska wiksz kontrol nad swoim yciem. Wejcie z tak motywacj na drog ku uzdrowieniu nigdy nie doprowadzi do penego uleczenia. Nastpi ono tylko wtedy, gdy podejmiemy podr ze wzgldu na ni sam. Dar uleczenia ma swoje rdo w naszym nastawieniu do podry, a nie w prdkoci jej odbywania czy pokonanej przez nas odlegoci. Czasami trudno nam to zrozumie, poniewa taki punkt widzenia pozostaje w sprzecznoci ze sposobem mylenia o wiecie, ktrego zostalimy nauczeni jako dzieci dorastajce w domu alkoholika z naszym przekonaniem, e wewntrzny spokj osigniemy tylko wtedy, gdy wszystko bdziemy mie pod kontrol. Podr moemy rozpocz z gorycz i strachem albo z godnoci. Nieoficjalnym hymnem National Association for Children of Alcoholics jest popularna piosenka Georgea Bensona The Greatest Love of All Jeden z jej wersw przypomina nam niewane, co mi . zabior, nie mog zabra mojej godnoci Pami o tym, e naszego . 37
poczucia godnoci nie jest w stanie naruszy zachowanie ktregokolwiek z otaczajcych nas ludzi, to istotna cz uzdrowienia. Kroki ku uzdrowieniu maj zbudowa w nas stae przekonanie, e godno wyrasta z naszego wntrza, e jej rdem jest utrzymywanie wewntrznej spjnoci i absolutna uczciwo wobec samego siebie. Trwanie przy zaprzeczaniu alkoholizmowi rodzica i jego staemu wpywowi na nasze ycie, powoli, ale nieubaganie osabia t spjno. Zdrowienie nie moe odbywa si w izolacji. W dziecistwie musielicie milcze. Wasz dom by zbyt niebezpiecznym miejscem, abycie mogli mwi prawd albo otwarcie wyraa uczucia. Jednak droga do uzdrowienia daje czas na mwienie. Jedn z czci podry jest przebywanie w otoczeniu ludzi, ktrzy przypominaj, e jeli macie kontrol nad wasz godnoci, to nie ma znaczenia, nad czym jej nie sprawujecie. Aby wytrwa w podry, trzeba obdarzy innych zaufaniem i wiar, e zechc nam pomc i udzieli wsparcia. Do wyzdrowienia musimy dy razem czy to w trakcie rnych form terapii albo programw Dwunastu Krokw, czy poprzez przynaleno do rnych spoecznoci. Wasze dotychczasowe prby samotnego zdrowienia dowodz jedynie, e wci dominuj w was nastawienia, ktre osabiaj leczenie. Zaczn si one zmienia, gdy zaakceptujecie konieczno stania si czci spoecznoci lub grupy podajcej drog ku uzdrowieniu. Jeli trudno wam zrozumie t zasad, to zapewne rwnie dlatego, e pozostaje ona w sprzecznoci z wyuczonym w domu alkoholika sposobem mylenia o sobie i o wiecie. Zgodnie z nim, ycie toczy si atwiej, gdy ukrywamy przed innymi nasze obawy i problemy szczeglnie przed tymi, ktrych najbardziej kochamy i potrzebujemy. Prowadzce do uzdrowienia zmiany w nastawieniu sigaj tak gboko, e w ostatecznym rozrachunku powoduj zmiany w obrazie samego siebie. Przed rozpoczciem procesu zdrowienia poczucie nieprzydatnoci jest dla wielu DDA czci ich tosamoci. Na pocztku mylicie przede wszystkim o tym, jacy nie jestecie (na przykad pikni, bogaci albo sawni), a nie o tym, jacy jestecie. Dopiero z czasem bdziecie si peniej identyfikowa z tym, jacy jestecie. 38
Wszyscy dosy mocno przywizujemy si do naszych wyobrae o samych sobie, nawet gdy s one wypaczone i skrajnie niesprawiedliwe. Nasze koncepcje siebie bardzo szybko staj si jak wygodne, stare buty, a ich swojsko powoduje, e intuicyjnie uznajemy je za waciwe. Dopki jednak nie uznamy, e pora ju przesta ocenia si niesprawiedliwie i zaakceptowa siebie takimi, jacy jestemy, dopty nie nadejdzie dla nas czas na uzdrowienie. To ten rodzaj bezwarunkowej akceptacji, ktrej wszyscy potrzebujemy od rodzicw, ale na przeszkodzie staje choroba alkoholowa. Wkrtce jednak zaczniemy akceptowa siebie w taki wanie sposb. Zmiany w tosamoci (zwaszcza przekonania o tym, jak wiele spraw kontrolujemy) wymagaj dyscypliny oraz czasu i z pewnoci momentami bd trudne do zniesienia. Cho wraz z postpem zdrowienia przychodzi wolno, niemniej jednak trzeba przej przez okres znacznego zagubienia, lku i dezorientacji. To czas zarwno na aob, jak i na rado. W trakcie lektury tej ksiki mog si w was uwalnia przerne emocje. Zapewne pojawi si smutek, gniew, a nawet strach. Wane, abycie nie blokowali tych uczu, bowiem znacz one, e nawizalicie kontakt z ukrytymi wspomnieniami, by moe te z dawno zapomnian traum. To niemal niemoliwe, aby pozby si na zawsze uczu, ktre mielimy jako dzieci. Nasze usilne starania, aby o nich zapomnie albo odepchn jak najdalej, su jedynie pogrzebaniu ich ywcem. To zawsze zaskakujce, gdy po odsuniciu kamienia z grobowca dawnych uczu przekonujemy si, e s one tak samo intensywne jak dwie, trzy czy cztery dekady temu. Czas sam nie zagodzi emocjonalnego blu. I wbrew naszym przekonaniom, wszystkie usilne starania zmierzajce do kontroli i zmiany naszych uczu przynosz niewielki skutek. Prawda jest taka, e intelekt sprawuje nad naszymi uczuciami znacznie mniejsz kontrol ni nam si wydaje. By moe powinnicie na chwil odoy t ksik i dla odprenia spotka si z przyjacimi. Nie chodzi przecie o to, ebycie zagubili si w przeszoci, ale o znalezienie sposobw na stopniowe jej zrozumienie. Nie chodzi o moliwie szybkie prze 39
czytanie tej ksiki, a potem odoenie jej na pk. Celem jest prawdziwe wyleczenie. Prawdziwemu wyleczeniu dacie najwiksz szans, gdy bdziecie kolejne strony czyta na tyle niespiesznie, aby wyksztacio si w was poczucie empatii wobec dziecka, ktrym bylicie, i wobec wszystkich czonkw rodziny, ktrzy ulegli wpywowi choroby alkoholowej. Dzisiaj istnieje nowe rozumienie nadziei, towarzyszcej terminowi dzieci alkoholikw Moemy rozpocz zdrowienie od skut. kw wychowywania przez rodzica uzalenionego od alkoholu albo narkotykw*. Aby tak si stao, musimy mie w sobie wol bardziej realistycznego spojrzenia na rany, ktre wci nas bol. Musimy zrozumie, skd si one wziy, a take o ile lat za dugo byy przez nas niewiadomie jtrzone. Wiemy ju, e Huck Finn symbolizuje nie tylko bl i strach bycia DA, ale take si, jak DA posiadaj. Dzisiaj dzieci alkoholikw mog rozpocz proces zdrowienia z przekonaniem, e moliwe jest prawdziwe wyleczenie. Nikt nie da takiej obietnicy Huckowi i nikt nie da jej wam, gdy bylicie dziemi. Dzisiaj jednak tak obietnic otrzymujecie.
* W tej ksice sowo alkoholizm moe oznacza wszelkie formy uzalenienia od substancji chemicznych: alkoholu, narkotykw, lekarstw czy kombinacji wszystkich trzech. Wielu czytelnikw bdzie si identyfikowao z DDA, mimo e dorastali w rodzinach zmagajcych si z problemami innymi ni uzalenienia od substancji chemicznych, np. zaburzeniami umysowymi, kompulsjami, przewlekymi chorobami czy przemoc seksualn. Lekcje wynikajce z drg zdrowienia DDA maj uniwersaln warto i powinny by wykorzystywane za kadym razem, gdy oka si uyteczne (przyp. autora).
40
2. Czas na zrozumienie: burzenie murw zaprzeczania
Zanim rozpoczniecie podr do uzdrowienia, musicie uwierzy, e jest moliwa, i zaakceptowa jej konieczno. Podstawow przeszkod w rozpoczciu tej podry jest zaprzeczanie. Wiele dzieci alkoholikw uwiadamia sobie, e ich zaprzeczanie sabnie dopiero wtedy, gdy osigaj doroso. Czsto wiadomo, e mog by dziemi alkoholikw, budzi si w nich pod wpywem mediw np. artykuu o National Association for Children of Alcoholics (Krajowym Stowarzyszeniu Dzieci Alkoholikw), wywiadu z kim znanym, kto jest DDA, albo telewizyjnego materiau o przycigajcym coraz wicej osb ruchu samopomocy DDA. Innych zaintryguje ksika, na ktr natknli si przypadkiem, myszkujc w ksigarni, albo okadka reklamowana w mediach. Wiele osb napotyka informacje w szpitalu, gdzie spdza noc, poniewa rodzic, dziecko, partner, brat czy siostra musz zosta odtruci po przedawkowaniu substancji chemicznych. Ronie te liczba osb wprowadzanych w temat przez uzdrowionych przyjaci, umiejcych mwi o sobie otwarcie. Dlaczego DDA zaczynaj zwraca uwag na takie informacje, cho przez wiele lat trway w zaprzeczaniu? Po pierwsze, kiedy wiadomoci byo naprawd niewiele. Po drugie, stosowane dzisiaj 41
okrelenie dorose dzieci alkoholikw ma niezwyk moc. Du cz DDA gboko porusza wiadomo, e maj w sobie wewntrzne dziecko. Po trzecie, wiele DDA nawet te, ktre najsilniej zaprzeczaj zdaje sobie spraw z dziwnego rozdwiku pomidzy wraeniem kompetencji, jakie mog sprawia na zewntrz, a gboko skrywanym poczuciem wasnej przegranej. wiadomo istnienia innych dorosych dzieci alkoholikw pozwala im nagle poczu, e kto jeszcze rozumie ich dowiadczenia. Taka informacja e s inni ludzie, ktrzy maj podobne dowiadczenia rozbudza w nich nadziej. Poniewa zaprzeczanie jest definiowane negatywnie to swego rodzaju nieobecno wiadomoci trudno przyjrze mu si bezporednio. Cho naley ono do uniwersalnych ludzkich cech, zdefiniowanie go jest rwnie trudne, jak opisanie widzenia komu niewidomemu od urodzenia lub wyjanienie trzewoci komu cigle pijanemu. Poniewa jednak zaprzeczanie odgrywa tak wan rol w yciu kadej rodziny alkoholowej, w tym wszystkich dzieci, trzeba zrozumie jego wpyw na ich ycie. Dopki zaprzeczaniu popuszcza si cugli, dopty bdzie ono bardzo osabiao wysiki zmierzajce do zrobienia choby jednego kroku na drodze do uzdrowienia. A trzeba na ni wej nawet pomimo trudnoci zwizanych z pozbywaniem si czego, czego jeszcze nie rozumiecie. Wszyscy jestemy wiadomi nadzwyczajnej wraliwoci na jedzenie, gdy jestemy godni. Zauwaamy kad mijan piekarni i kad restauracj, widzimy kad reklam ywnoci. Gd jest niczym lampa byskowa, owietlajca kade miejsce, w ktrym mona zdoby co do jedzenia. Taka wzmocniona wiadomo, ktrej rdem jest troska o zdobycie poywienia, to przeciwiestwo zaprzeczania. Zaprzeczanie wynika z wewntrznego pragnienia unikania cierpienia. To jakby odwrotno dziaania lampy byskowej, bowiem rzuca cie. Pogra w mroku wybrane czci wiata, czyni je trudniejszymi do zauwaenia, umoliwia ukrycie wstydliwych elementw osobowoci przed sob samym nawet wtedy, gdy s one 42
2. CZAS NA ZROZuMIENIE: buRZENIE MuRW ZAPRZECZANIA
oczywiste dla wszystkich. Dokadnie tak si dzieje, gdy alkoholicy zaprzeczaj swojemu uzalenieniu i problemom, jakie ono powoduje. Mwic krtko, zaprzeczanie chroni przed dostrzeganiem spraw zbyt niewygodnych. Zaprzeczanie bardzo trudno jest zidentyfikowa, poniewa ma niezwyk zdolno do usuwania konkretnych spraw poza obszar naszej wiadomoci. Moemy stawia na pierwszym miejscu czyje dania i zaprzecza blowi oraz gniewowi, jakie odczuwamy z powodu zaniedbywania naszych wasnych potrzeb. Moemy pozwala szefowi na obcianie nas odpowiedzialnoci za nierealne projekty i zaprzecza moliwoci odmowy. Moemy nawet odwiedza ojca lecego w szpitalu z powodu perforacji wrzodw odka, ktre powstay na skutek picia alkoholu, i wci zaprzecza jego uzalenieniu. Czasami zaprzeczanie zyskuje moc dziki swojej zuchwaoci. Niektre DDA opowiaday mi, e jako dzieci wchodziy do pokoju i widziay rodzica pijcego alkohol bezporednio z butelki. Jeden z takich ojcw zawstydzony tumaczy dziecku, e tak naprawd to wyla zawarto butelki do zlewu. Oczywisto tego, co widziao dziecko, nagle zostaa podwaona. Gdy ju nie mona wierzy wasnym oczom, wiat staje si bardzo niepewnym i dezorientujcym miejscem. Oczywicie, zaprzeczanie jest take normaln i wartociow czci naszego ycia. Po mierci kogo kochanego czsto dowiadczamy poczucia nierzeczywistoci. Potem mwimy: Wiedziaem, e nie yje, ale wci nie mogem w to uwierzy. Wbrew wszelkiej logice, jaka cz nas wci ma nadziej, e kto zadzwoni i powie: Na szczcie to wszystko nieprawda. Takie wykorzystanie zaprzeczania jest zdrowe, bo chroni nas przed potnym uderzeniem poczucia straty. Jeszcze dugo moemy wybucha paczem w trakcie reklamy proszku do prania, bo prezentowany w niej obraz rodziny i przyjaci brutalnie przywouje rzeczywisto straty. Dziki zaprzeczaniu dajemy sobie szans na rozbicie takich przytaczajcych uczu na mniejsze czstki, ktre jestemy w stanie kolejno przetrawi. 43
Bez zaprzeczania nasze ycie mogoby zosta sparaliowane. Trudno byoby snu jakiekolwiek plany na przyszo, gdybymy cigle mieli pen wiadomo, e gdzie na wiecie s pociski nuklearne, zaprogramowane tak, e mog wybuchn zaledwie kilka kilometrw od naszego domu. Przez wikszo czasu trzymamy tego rodzaju wiedz poza wiadomoci i dziki temu nie zaburza ona naszego ycia. Podobnie DDA nie chc w peni uwiadomi sobie siy alkoholizmu swoich rodzicw, a to pomaga im utrzymywa zudzenie, e ycie, jakie prowadz, jest normalne. Cho zaprzeczanie jest niezbdne w yciu, to jednak cigle istnieje groba zego wykorzystywania jego mocy. Tak si dzieje, gdy staje si ono nawykowe i automatyczne. Moe nawet samo siebie okry cieniem niewiadomoci. Wtedy ludzie staj si lepi na fakt, e s lepi. Zaprzeczaj temu, e zaprzeczaj. Kolejne kamstwa czyni ich niewraliwymi na wasne uczucia. To dlatego mona wej w doroso, nie bdc wiadomym, jak bardzo alkoholizm rodzica wpywa na nasze ycie, osobowo, a nawet tosamo. Cho zaprzeczanie powoduje umysow lepot, ktra uniemoliwia dostrzeenie jego istnienia, to ponisza lista pomoe wam rozpozna, czy sami si nim posugujecie. Ostrzegawcze znaki zaprzeczania Poziom I: alkoholizm rodzicw Usprawiedliwianie rodzicw, gdy inni ludzie uwiadomi wam ich alkoholizm. Tumaczenie picia rodzicw (Tak ciko pracuj; S teraz na emeryturze; Co innego mog robi?). Ukrywanie pijastwa rodzicw przed innymi ludmi. Posugiwanie si eufemizmami (pij, bo tak wypada; pij, bo musz itp.). Poziom II: wpyw alkoholizmu rodzicw na was Ucieczka przed uznaniem, e alkoholizm rodzicw ma wielki wpyw na wasze ycie. 44
Usprawiedliwianie rodzicw poprzez przyjmowanie wycznej odpowiedzialnoci za wszystkie problemy, ktre maj rdo w waszym dziecistwie. Brak jakichkolwiek uczu wobec alkoholizmu rodzicw. Poziom III: nadmierne wykorzystywanie siy woli Zabranianie sobie okazywania gniewu. Prby wzniesienia si ponad wszystkie problemy. Poczucie zwierzchnictwa nad rodzicami. Przejcie penej kontroli nad wasnym yciem, jakby alkoholizm rodzicw nie istnia. Gdy zaprzeczanie jest aktywne, niewyraone uczucia nawarstwiaj si, nieuchronnie zapadajc w osobowo i obniajc jako dorosego ycia. Oczywicie, bez wzgldu na to, czy rodzice s alkoholikami, czy nie, ludzie ulegaj przemonemu wpywowi rodzin, w ktrych dorastaj. Wchodz w dorose ycie z obyczajami, wartociami i przekonaniami swoich rodzicw albo buntuj si przeciw tym obyczajom, wartociom i przekonaniom. Dlatego pogld, e dorastanie w rodzinach alkoholowych nie ksztatuje DDA, oznacza ignorowanie podstaw caej psychologii i bez wtpienia jest znakiem zaprzeczania. Moje dowiadczenia osobiste i kliniczne dowodz, e przerwanie zaprzeczania byciu DDA niesie ogromne korzyci. Dziedzictwo rodziny alkoholowej bdzie ogromnym ciarem w dorosym yciu, jeli nie zostanie przerwane milczenie na temat przeszoci i pogrzebane uczucia nie zostan wystawione na wiato wiadomoci. Wczesne lata ycia, spdzone w chaosie, zaprzeczaniu i strachu, dostarczaj umiejtnoci umoliwiajcych przetrwanie. Gdy jednak stan si one automatycznymi odruchami, zaczynaj by wykorzystywane w kadym elemencie ycia, nawet gdy s niewaciwe i niepotrzebne. Helen, moja bya pacjentka, jest dowodem na to, jak zaprzeczanie moe utrudni DDA wejcie na drog do uzdrowienia. Przytocz jej wasne sowa: Zidentyfikowaam moj siostr jako dziecko alkoholika. Trzy miesice pniej sama zrozumiaam, e ja te jestem DDA! W trakcie terapii stao si jasne, e jej zaprzeczanie ma . 45
dwa rda: rodzina uwaaa zaprzeczanie za normalne zachowanie, za Helen odczuwaa gbokie zawstydzenie i gorycz za kadym razem, gdy bya ju blisko pogodzenia si z prawd. Aby zrozumie rol, jak zaprzeczanie odgrywa w jej yciu, i aby mc zburzy jego mury, Helen musiaa podobnie jak wszystkie DDA dowiedzie si wicej o samym alkoholizmie. CHORObA ALKOHOLOWA Alkoholizm jest chorob, podobnie jak inne uzalenienia od substancji chemicznych. Wikszo ludzi, w tym liczni alkoholicy i DDA, ma trudnoci z zaakceptowaniem tego faktu. Niemal wszyscy wierz, e w przypadku alkoholizmu zasadniczy problem polega na utracie siy woli. Tak podpowiada zdrowy rozsdek, ale w tym przypadku myli si; przecie podpowiada te ludziom, e Ziemia jest paska, e Soce kry wok Ziemi, AIDS to kara za homoseksualizm, a alkoholizm to nieszczcie, na ktre uzaleniony zasuy z powodu swojej saboci. Alkoholizm moe by uwarunkowany genetycznie. Co najmniej 50 procent alkoholikw miao uzalenionych rodzicw. Co najmniej 25 procent DA uzalenia si od alkoholu lub innych uywek bez wzgldu na to, kto je wychowywa: rodzice alkoholicy czy zdrowe rodziny, ktre je adoptoway. Gdy czowiek uzalenia si od alkoholu, jego mzg wchodzi w stan, ktrego nie moe odmieni nawet najsilniejsza wola. Alkohol powoduje zmiany nastroju, zaburza koordynacj, pogarsza pami, a nawet ogranicza umiejtnoci rozwizywania problemw. Nawet gdy czowiek przestanie pi, to te skutki utrzymuj si jeszcze dugo. Pewien mechanik samochodowy tumaczy mi kiedy, e przesta pi, gdy zauway, jak bardzo pogorszya si jego umiejtno radzenia sobie z awariami silnikw. Opisywa coraz silniejsz skonno do trzymania si jednej diagnozy (na przykad, e to problem z ganikiem) i niemono znalezienia innych rozwiza, gdy 46
pierwszy pomys okazywa si bdny. Z uporem raz po raz sprawdza ganik, podczas gdy jego praktykanci starali si ustali inne moliwe rdo kopotw. Niestety, alkoholicy nie maj umiejtnoci postrzegania spraw z rnych stron, wic nie s w stanie zauway, e zaprzeczaj temu, jak picie obnia jako ich ycia. Alkoholizm charakteryzuje silnie rozwinite zaprzeczanie i wikszo alkoholikw pokazuje wiatu fasad prezentuj siebie, jakby nie byli uzalenieni. Szybko potrafi przytoczy dowody, ktre maj wiadczy o tym, e nie s alkoholikami. Pewna kobieta argumentowaa, e nie moe by alkoholiczk, poniewa nigdy nie pije sama, jak zwykli czyni alkoholicy. Jaki mczyzna przekonywa, e nie jest alkoholikiem, bowiem pije tylko piwo. Inna kobieta twierdzia, e z powodu picia nigdy nie opucia choby jednego dnia w pracy, wic z pewnoci nie mona jej uzna z alkoholiczk. Taka racjonalizacja moe przybra absurdalne rozmiary. Pewien zdrowiejcy alkoholik opowiada, e siada przy kuchennym stole, stawia przed sob butelk, szklank i czeka, a zegar pokae poudnie. Wedug jego przekonania prawdziwi alkoholicy pij od samego rana. Taka fasada normalnoci to skutek wieloletniego zaprzeczania rzeczywistoci zarwno przed samym sob, jak i otoczeniem. Objaww alkoholizmu jest tak wiele, e wszystkie nigdy nie wystpuj u jednej osoby. Zatem naturalne jest, e alkoholicy potrafi wskaza rzeczy robione przez typowych alkoholikw, ktre nie s prawd o nich. I gdy definiuj alkoholika jako kogo, kto pije wicej od nich nie kami. DDA take angauj si w zaprzeczanie alkoholizmowi swoich rodzicw. Niezliczon ilo razy wysuchiwaem ich opowieci o tym, jak musieli ka rodzicw do ka albo zabiera ich z barw, eby nie zostali aresztowani, a za moment dowiadywaem si, e tak naprawd to oni wtpi, czy ich rodzice s prawdziwymi alkoholikami. DDA wczenie ucz si ignorowa dowody i koncentrowa na tumaczeniach, dlaczego rodzicw nie mona uzna za uzalenionych od alkoholu (przecie mimo wszystko nigdy nie skoczyli w przydronym rowie). Wanie na tym polega zaprzeczanie. 47
Gdy picie alkoholu staje si nawykiem, ronie ryzyko, e bdzie ono substytutem wewntrznego rozwoju osobowoci. Fasada, ktrej alkoholicy uywaj do konfrontacji ze wiatem, nie pozwala im na peny rozwj psychologiczny. Gdy dystansuj si wobec siebie, trac moliwo bliskiego kontaktu z innymi, cznie z wasnymi dziemi. Kada wasza prba uznania alkoholu za prawdziwy powd pogorszenia relacji odbierana jest przez alkoholika jako atak. Przyjmuje wic postaw defensywn i prbuje wywoa w was poczucie winy z powodu wysuwania jakich okropnych oskare pod jego adresem. O piciu si nie dyskutuje, a jeli ponowicie prb rozmowy na ten temat, zostaniecie uznani za sprawiajcych kopoty. W takiej sytuacji sami zaczniecie wtpi, czy macie racj. Zaprzeczanie jest zaraliwe. Wielu czonkw rodziny alkoholika bez poczucia wstydu wsppracuje ze sob, aby utrzyma fasad nienaruszon. Zmowa milczenia wok prawdziwego problemu rozszerza si na ca rodzin i powstrzymuje wszystkich jej czonkw od mwienia prawdy w zewntrznym wiecie, od rozmawiania o niej midzy sob, a nawet z samym sob. Wywoane alkoholem zachowania spiskowcy usprawiedliwiaj przed ssiadami, krewnymi, szefami czy policj. Dzieci ucz si tumaczy nieobecno rodzicw na wywiadwkach, bowiem byy wiadkami podobnych tumacze matki czy ojca przed pracodawcami. W wielu rodzinach to dzieci su za fasad. Ich dobre zachowanie i stopnie w szkole s wykorzystywane przez rodzin do stwarzania pozorw, e wszystko jest w porzdku. Jak co zego moe dzia si w rodzinie, w ktrej s takie wspaniae crki i tacy wietni synowie? Niepowodzenia innych dzieci i ze stopnie su za dowd, e to w tamtych rodzinach dzieje si co naprawd niedobrego. Jeden z DDA, Robert, opowiada mi z usprawiedliwion w pewnym stopniu dum, e gdy mia 11 lat, doskonale wiedzia, jakie jest jego zadanie podczas kolejnych przeprowadzek rodziny. Po przybyciu na nowe miejsce natychmiast znajdowa najbliszy sklep budowlany, kupowa farb, pdzle i malowa fasad domu. Malowa 48
tylko t cz, poniewa wiedzia, e najdalej za sze miesicy rodzina znowu si przeprowadzi. Robert zrozumia, jak pomc rodzinie w utrzymaniu fasady. Kiedy Robert sta si dorosym czowiekiem, mia problem z porzuceniem udawania, e w jego yciu wszystko jest w porzdku. Taka fasada to faszywe ja Uniemoliwiaa ona Robertowi szcze. re mwienie o poczuciu braku wartoci, ktre go zadrczao. Zbyt si wstydzi, aby mwi o czymkolwiek, co uwaa za oznak saboci. Dopki jednak nie bdzie w stanie otwarcie mwi o tych sprawach, pozostan one podobnie jak w innych DDA czci tkanki jego ycia. TRZY POZIOMY ZAPRZECZANIA Istniej trzy poziomy zaprzeczania, z ktrymi dzieci alkoholikw musz stan twarz w twarz. Poziom pierwszy to zaprzeczanie podstawowemu faktowi e rodzic jest alkoholikiem. Zakres alternatywnych okrele jest bardzo duy: pije, bo ma problemy, pije tylko towarzysko, pije duo, ale tylko od czasu do czasu itd. Kade z nich jest prb zagodzenia prawdy i uniknicia uczu, jakie moe wzbudzi przyznanie, e rodzic jest alkoholikiem. Jeli dzieci podzielaj krytyczny pogld rodziny na alkoholizm, to zaprzeczanie, e ojciec albo matka s uzalenieni, pozwala broni si przed negatywnym osdzaniem kogo kochanego. Poziom drugi dotyczy ludzi, ktrzy przyjli do wiadomoci alkoholizm rodzicw, ale uwaaj, e w niewielkim stopniu wpywa on na ycie pozostaych czonkw rodziny. To cakowite zaprzeczanie temu, e reszta rodziny te ma si z czego leczy. To zaprzeczanie, e kto oprcz alkoholika uczestniczy w samozniszczeniu, yjc za fasad, w odizolowaniu i milczeniu. Jeli jedno z rodzicw nie pije, uwaane jest za chodzc doskonao. Jeli uzaleniony od alkoholu rodzic umrze albo odejdzie, przynajmniej u niektrych czonkw rodziny pojawiaj si prby uwolnienia nawet od tsknoty za nim. Taka taktyka chroni przed odczuwaniem blu, jest jednak gwatem 49
zadanym jednej z najbardziej podstawowych ludzkich potrzeb rodzicielskiej mioci i akceptacji. Wiksz krzywd przynosi pozbycie si takiego pragnienia ni pozostawienie go niespenionego. Poziom trzeci zaprzeczania wystpuje wtedy, gdy przyjmujecie do wiadomoci zarwno alkoholizm rodzica, jak i fakt, e uzalenienie wpywa na ycie reszty rodziny, ale wci uwaacie, e dziki sile woli potraficie kontrolowa to zniszczenie, ukrywajc je najgbiej, jak to tylko moliwe. DDA bardzo czsto zadaj pytanie: Po co znowu mam do tego wszystkiego wraca? Teraz nie sprawia mi to problemu, a mwienie o tej sprawie bdzie jak rozdrapywanie starej rany. Taka postawa ujawnia ukryte przekonanie, e mona powstrzyma wpyw przeszoci na nasze ycie, po prostu nie pozwalajc jej na powrt. Jednak ywcem pogrzebane uczucia nie umieraj. Czas wcale nie musi ich osabi. My tylko czujemy si lepiej, gdy zignorujemy uczucia towarzyszce przeszoci i zapomnimy o niej nawet o fizycznej czy seksualnej przemocy. Zaprzeczamy naszym uczuciom, tak jak rodzice zaprzeczali, e alkohol mia wpyw na ich ycie. Aby zrozumie, jak ywotne pozostaj tego rodzaju uczucia, wystarczy zwrci uwag na wyzwalane przez nie namitnoci, gdy zaczynacie otwarcie mierzy si z waszym dziecistwem: gniew, smutek, wstyd, gorycz, poczucie opuszczenia i utraty kontroli. To s stumione namitnoci dziecistwa. Przez dugi czas czekay na uwolnienie. Ogromna sia tych porzuconych uczu czsto wykorzystywana jest do usprawiedliwiania trwania przy zaprzeczaniu. Jeli jednak w dalszym cigu bdziecie ignorowa te uczucia, zaczniecie je traktowa z takim samym lekcewaeniem, z jakim sami bylicie traktowani w dziecistwie przez reszt rodziny. Kto kiedy bdzie musia wysucha tych uczu i oceni je. By moe to wy sami dacie do tego sygna. Wszystkie poziomy zaprzeczania nios ze sob te same konsekwencje. Gdy zaprzeczycie prawdziwym rdom waszych uczu, bl stanie si nieokrelony, a wtedy nawet najbardziej intensywne poszukiwania moliwoci uwolnienia si od niego nie bd miay 50
szans powodzenia. Aktywnym alkoholikom czsto towarzyszy rwnie nieokrelone poczucie dyskomfortu. Poniewa zaprzeczanie chroni ich przed uznaniem alkoholu za przyczyn problemw, za wszystkie negatywne konsekwencje picia obwiniaj inne czynniki. Taki proces denia do odkrycia prawdopodobnej przyczyny cierpienia, gdy prawdziwy powd ukryty jest za murem zaprzeczania, to racjonalizacja. Trwajce przy zaprzeczaniu dzieci alkoholikw prbuj nada sens swoim uczuciom, ale wci nie mog znale zasadniczego elementu, niezbdnego do uoenia puzzli. W kocowym rozrachunku mog bardziej zmaga si z racjonalizowaniem przyczyn blu ni z jego rzeczywistym powodem. W efekcie zostan uwizieni za fasad faszywym ja i strac dostp do prawdziwego ja. Jedynym wytumaczeniem trwania przy zaprzeczaniu nawet wtedy, gdy cigle powoduje ono cierpienie, jest potny lk przed nieznanym. DDA dorastay w poczuciu zagroenia nieokrelon katastrof, czajc si tu za rogiem (w kadej chwili rodzic moe zapa cug; dzisiejsza noc moe by t, po ktrej matka ju nigdy nie wrci do domu). Niepewno naznaczaa wszystko, co dziao si w waszych domach. Jako DDA musicie stan twarz w twarz z niepewnoci, ktra towarzyszy uwolnieniu uczu od dziecistwa wypychanych poza granice wiadomoci. W tym momencie moecie mie mnstwo pyta: Z jakimi uczuciami przyjdzie mi si zmierzy? Jak s one mocne? Czy mnie przytocz?. W dziecistwie nauczylimy si, jak tolerowa poczucie dyskomfortu spowodowane pijastwem naszych rodzicw, po to aby unikn koysania odzi i pogorszenia rnych spraw. Bylimy nawet nagradzani za pomoc w ukrywaniu rodzinnego sekretu, bowiem wszyscy w rodzinie bali si, e sprawy przybior zy obrt, jeli ktokolwiek dowie si o alkoholizmie rodzicw. Nasze dziecistwo przebiegao w atmosferze, w ktrej za zdrad uwaano mwienie prawdy. Zaprzeczanie stao si dla wszystkich sposobem na powstrzymywanie lku przed nieznanym. Gdy we wczesnych latach ycia trzeba ukrywa uczucia, to wejciu w doroso towarzyszy obawa przed ujawnianiem praw 51
dziwych emocji, nawet przed sob samym. Czste wrd DDA jest przekonanie, e silne uczucia mona ujawni tylko wtedy, gdy nikt nie bdzie mg ich zobaczy. Pocztek leczenia z najgorszych skutkw bycia DDA nastpuje wtedy, gdy to przekonanie zostaje odrzucone. To prawda, e pewne uczucia atwiej ujawni w obecnoci innych ludzi ni w samotnoci. DDA czsto nie do koca wiedz, kiedy czym dobrym jest pragn obecnoci kogo innego, a kiedy nie. Nie maj wyranych wskazwek ani punktw odniesienia, jak by z kim w zwizku, bez utraty poczucia wasnego ja. Proces zdrowienia wymaga zrozumienia, e wiele uczu, ktre mielicie jako dzieci, nie zostao wysuchanych ani uszanowanych przez waszych rodzicw. By moe dostrzeenie tych uczu byo dla nich zbyt bolesne. By moe zbytnio koncentrowali si na swoich wasnych problemach. By moe byli zbyt pijani albo po prostu nie byo ich w domu. Kocowy efekt jest taki, e cho pogrzebalicie te uczucia ywcem, to nie osabilicie ich intensywnoci. Przez wiele lat coraz wicej energii powicalicie na utrzymywanie tych uczu w ukryciu. Pomimo wysikw zmierzajcych do utrzymania starych emocji pod kontrol, one z pewnoci wypyn w rnych momentach waszego ycia, powodujc problemy tylko z pozoru niezwizane z alkoholizmem rodzicw. Czas na wyleczenie bazuje na przekonaniu, e kade DDA odniesie korzy, stajc si bardziej wiadomym realiw przeszoci, wcznie z tym, jakie to uczucie tkwi w niej jako dziecko. Kade DDA skorzysta na uczynieniu przeszoci bardziej realn, na ostatecznym odrzuceniu zaprzeczania, u ktrego pocztkw ley ch ukrycia pijastwa rodzicw albo zagodzenia wspomnie z pierwszych lat ycia. W przypadku niektrych DDA ta podr do wntrza moe wrcz uratowa im ycie. Inni po prostu odnajd brakujcy element puzzli swego ycia. We wszystkich przypadkach rzeczywisto nie jest na tyle za, aby czym dobrym byo zaprzeczanie jej. Wicej tracimy, gdy pozbawiamy nasz wiadomo faktw ni gdy staniemy z nimi twarz w twarz bez wzgldu na to, jakie one s.
52
CZ II
DROGA ZA MN
Pierwsze dwa rozdziay doprowadziy nas do punktu, w ktrym potrzebny jest przypyw wiary, aby mc pj dalej. Otrzymalicie obietnic uzdrowienia, ale speni si ona tylko wtedy, gdy bdziecie mieli wol poddania si dyscyplinie uzdrowienia. Pierwszym krokiem jest gotowo do odrzucenia zaprzeczania. Dziki niej uzyskacie bardziej realistyczne spojrzenie na przeszo i na to, jak ksztatowa teraniejszo. Istnieje ogromna rnica pomidzy czytaniem lub myleniem o odrzuceniu zaprzeczania a zrobieniem tego. Aby odrzuci zaprzeczenie, DDA potrzebuj przypywu wiary. Zaprzeczanie pomagao wam w okresie dziecistwa i prawdopodobnie bdzie pomaga take przez wikszo dorosego ycia. Odrzucenie go teraz uczyni was bardziej bezradnymi ni bylicie. Staniecie si bezbronni wobec wspomnie. Staniecie si bezbronni wobec wszystkich uczu. Staniecie si bezbronni wobec prawdy. Cho mog wam obieca, e wraz z postpami w leczeniu poczujecie znaczn ulg i naprawd zaczniecie zdrowie, to jednak nie mog wam da adnego dowodu na to, e ta obietnica zostanie w caoci speniona. Najsolidniejsz z moliwych gwarancj wyleczenia uzyskacie rozmawiajc z DDA, ktre ju pokonay drog do uzdrowienia. Nastpna cz ksiki prezentuje moje osobiste rozumienie dowiadcze DDA z dziecistwa. Postaram si spojrze na nie z perspektywy jak najmniej zaburzonej zaprzeczaniem. Jeli co z tego, co przeczytacie na kolejnych stronach, poruszy jakie struny prawdy w waszych wspomnieniach, to by moe atwiej przyjmiecie przypyw wiary. Zaprzeczeniem bdzie udawanie, e taki przypyw nie przeraa. Ci, ktrzy z odrzuceniem zaprzeczania czekaj, a ich strach osabnie, mog czeka przez cae ycie. Jeli zaakceptujecie, e przypyw wiary musi nastpi pomimo waszego strachu, to nie ma waciwie powodu, aby odwleka proces uwalniania si od zaprzeczania. Kolejne rozdziay naszkicuj wikszo problemw, ktre napotkacie na swojej drodze, jeli bdziecie chcieli uczyni przeszo bardziej realn. 55
3. Czas na przypomnienie: Dziecistwo w rodzinie alkoholikw
Podczas rnych spotka czsto ilustruj emocjonalny adunek uczu DDA wobec ich rodzin, mwic tylko jedno sowo: obiad. Moim zdaniem to dziaa. Niezmiennie reakcj moich suchaczy jest mieszanina miechu i pomrukw. Dla dzieci alkoholikw niewiele jest tak stresujcych momentw, jak te, gdy rodzina zasiadaa wieczorami do stou, aby razem zje posiek. Deborah opowiadaa o przeraeniu, jakie odczuwaa jako maa dziewczynka, kiedy zblia si czas wieczornego posiku. By on centralnym punktem kadego dnia. Jeli miewaa jakikolwiek kontakt ze swoim ojcem, profesorem collegeu, to wanie podczas tego rytuau. Ojciec dominowa przy stole, zasypujc dzieci gradem pyta dotyczcych tego, co dziao si w szkole. Deborah bardzo rzadko udawao si zyska jego akceptacj. Te chwile ojcowskiej aprobaty daway jej poczucie zadowolenia, ktre trwao tylko do nastpnego wsplnego posiku, gdy od pocztku musiaa walczy o przychylno ojca. Najczciej profesor potrzebowa zaledwie kilku pyta, aby udowodni crce jej ignorancj czym wywoywa w niej gorz, kie niezadowolenie z siebie samej. Pamitaa poczucie tak wielkiej swojej niedoskonaoci, e nawet nie czua si godna tych codziennych przesucha. 57
Najgorsze byy te wieczory, w czasie ktrych ojciec cakowicie wycofany siedzia z ponur min i prawie si nie odzywa podczas caego posiku. Matka nerwowo przejmowaa obowizki i prbowaa przerwa cisz nieustannym mwieniem o zwyczajnych sprawach, takich jak szkoa czy kontakty towarzyskie. Zdaniem Deborah, jej matka bya bezmylna i nieustannie przeraona. W trakcie procesu zdrowienia do Deborah bez przerwy wracay wspomnienia wsplnych posikw. Zacza sobie wyraniej przypomina spowodowany napiciem wze w odku, ktry pojawia si po kolejnym objawie niezadowolenia ze strony ojca, przypomniaa te sobie, jak si czua, gdy rodzic zmusza j do zjadania wszystkiego z talerza bez sowa skargi. Te wspomnienia pomogy jej dociec przyczyn przewlekych problemw z ukadem pokarmowym oraz czstych napadw objadania si sodyczami i akociami. W miar jak Deborah odkrywaa, co moga czu przeraona omiolatka, gdy musiaa usi z ojcem przy jednym stole, jej perfekcjonizm i denie do osigni intelektualnych kosztem rozwoju emocjonalnego zmniejszyy si po raz pierwszy od bardzo dugiego czasu. Co wicej, gdy przestaa zaprzecza, e zachowanie ojca przy stole byo wynikiem jego alkoholizmu, potrafia nada swojemu yciu nowy sens. Jako dziecko kompletnie nie rozumiaa przyczyn nastrojw ojca. Stale uwaaa, e to ona jest przyczyn jego podenerwowania albo milczenia. Dopiero podczas terapii, ktr odbya jako dorosa, potrafia dostrzec zwizek midzy jego nastrojami i alkoholizmem. Gdy ojciec panowa nad piciem po to, eby unikn krytyki ze strony maonki, napicie pomidzy nimi narastao dotd, a przestawa zwraca uwag na potrzeby rodziny i ucieka w ponure milczenie. Zdrowiejc, Deborah bya w stanie zrozumie, e ponury nastrj ojca by tak naprawd znakiem wczesnych etapw jego alkoholizmu i e nie mia nic wsplnego z ni. Alex opowiada o znacznie bardziej dramatycznych wydarzeniach. Jego matka alkoholiczka bya zamna z czowiekiem, ktry w fazie upojenia alkoholowego stawa si bardzo brutalny, sownie i fizycznie. Poza tymi okresami by czarujcym mczyzn i uwielbia bawi si z Alexem caymi godzinami. Niestety, ojczym zazwyczaj zaczyna pi podczas obiadu, co niemal codziennie prowadzio 58
3. CZAS NA PRZYPOMNIENIE: DZIECISTWO W RODZINIE ALKOHOLIKW
do dzikich awantur pod koniec posiku. Alex nauczy si szybko je i znajdowa wytumaczenia, dziki ktrym mg odchodzi od stou najszybciej, jak si dao. W urodziny matki Alex dooy wszelkich stara, aby ten dzie przebieg dobrze. Cho by dopiero w drugiej klasie, sam poszed do sklepu spoywczego i zrobi zakupy na obiad. Wiedzia, e matka zapewne zacznie pi od rana, aby uczci swoje urodziny, wic wzi na siebie przygotowanie specjalnego posiku. Kiedy kompletnie pijana matka stracia podczas obiadu przytomno i wpada twarz w talerz, ojczym zacz j gromi za to, e nie potrafi by trzewa na tyle dugo, eby cieszy si przygotowanym przez Alexa obiadem. Aby obudzi kobiet, zepchn j z krzesa, po czym rozpocza si midzy nimi regularna bjka. Zapakany Alex uciek z domu. By przekonany, e to on ponosi win za awantur, bo matka gniewnie zadaa od syna, eby wreszcie poda serwetki; Alex nakry st i przygotowa samodzielnie cay obiad, ale zapomnia o postawieniu serwetek. Przez nastpne trzydzieci lat ycia wci gani siebie za le wykonan prac. Jego siedmioletni umys przyj ca win za koszmar tamtego wieczoru. NIEDOuCZENIE Na dziedzictwo dorastania w rodzinie alkoholowej skada si zarwno to, co si zdarzyo, jak i to, co si nie zdarzyo. Jako DDA moglicie wej w doroso, nie zdobywajc wiedzy o najbardziej podstawowych sprawach. By moe nigdy nie zdarzyo si, eby wasi przyjaciele mogli zosta u was na noc. By moe nigdy nie widzielicie goci przy rodzinnym stole. By moe nigdy nie widzielicie rodziny zgodnie siedzcej przy wsplnym posiku. By moe nigdy nie widzielicie witowania Boego Narodzenia, nie mielicie urodzinowego przyjcia albo nie bylicie na rodzinnych wakacjach. Nawet podstawowe spoeczne umiejtnoci przygotowywanie posikw, sprztanie domu czy higiena osobista mog by powanie zaniedbane. Nawyki efektywnej pracy s wam cakowicie obce. 59
lkjlkjk
Odpowiedzialno finansowa nigdy nie istniaa w waszej rodzinie. By moe nigdy nie bylicie wiadkami choby najprostszego sporu, ktry koczyby si rozwizaniem innym ni przemoc fizyczna. By moe nigdy nie widzielicie intymnej bliskoci midzy dwiema osobami i tak dalej, i tak dalej. Dla kadego DDA taka lista jest inna. Gdy DDA wchodz w wiat, w niezliczonych sytuacjach musz na nowo wymyla koo, bowiem nie maj adnych wzorw ani obrazw. Doug, odnoszcy sukcesy jako doradca finansowy, podczas terapii wspomina nadzwyczaj niezrczn sytuacj, w jakiej si znalaz, gdy kupowa buty do nowego garnituru. Sprzedawca z trudem rozwiza mu buty, po czym spojrza na niego i zapyta: Gdzie pan nauczy si tak wiza sznurowada?. Doug mia 43 lata i o poow od niego modszy sprzedawca sugerowa mu, e nie umie prawidowo wiza butw. Douga zalaa fala wstydu, gdy modzieniec uczy go, jak mczyni zazwyczaj wi sznurwki. Dopiero znacznie pniej przypomnia sobie scen, gdy matka alkoholiczka usiowaa nauczy picioletniego syna wiza buty, ale szybko si zniecierpliwia trzepna go w gow, a potem kazaa mu samemu prbowa. Doug wyszed przed dom i tak dugo prbowa, a wreszcie potrafi zawiza sznurowada na tyle mocno, e buty nie spaday mu z ng. By ofiar niedouczenia. Terminu niedouczenie uywam na okrelenie przypadkowych, niespodziewanych luk w yciowym dowiadczeniu, ktre pojawiaj si u DDA. Poniewa niedouczenie, podobnie jak zaprzeczanie, tworzy martwe punkty (skoro nie wiesz, na czym polega normalno, to skd masz wiedzie, e nie jeste normalny), moecie wykorzysta dwanacie poniszych sygnaw do okrelenia, czy jestecie ofiarami niedouczenia. Dwanacie sygnaw niedouczenia 1. Nieustanne zgadywanie, co jest normalne. 2. Zastanawianie si, co powinnicie odczuwa w rnych sytuacjach. 60
3. Nadmierny lk przed nieznanym. 4. Traktowanie obserwacji innych ludzi jako jedynego rda wiedzy o waciwym zachowaniu. 5. Poczucie zagubienia po lubie albo po narodzinach pierwszego dziecka. 6. Siganie do ksiek o samodoskonaleniu za kadym razem, gdy w yciu zdarz si jakie zmiany. 7. Przekonanie, e inni zazwyczaj wiedz, co robi. 8. Cige zdawanie si na innych przy planowaniu wakacji, obiadw, przyj itp. 9. Uczucie, jakbycie mydlili innym oczy. 10. Czynienie wielkiego halo wok rzeczy, ktre inni wykonuj bez wysiku. 11. Zaniedbywanie z powodu niewiedzy codziennych obowizkw i kontroli finansw. 12. Czste przeywanie zaskoczenia z powodu odkrywania, e istniej proste metody rozwizywania spraw, z ktrymi radzilicie sobie do tej pory w skomplikowany sposb. DDA czsto nie wiedz, czego zazwyczaj oczekuje si od dorosych ludzi, poniewa maj niekompletny obraz dojrzaych zachowa, ktry inni tworz, obserwujc swoich rodzicw. Rodziny dzieci alkoholikw nie dostarczaj im niezbdnych modeli zdrowych zachowa dorosych. Gdy czujecie si jak przybysze w obcym kraju, bez znajomoci panujcych w nim obyczajw i zwyczajowych grzecznoci, wtedy cigle obserwujecie innych ludzi, aby dowiedzie si, co naley w okrelonych sytuacjach odczuwa albo robi. Uczycie si sprawia wraenie normalnych, cay czas zakadajc, e wszyscy inni wiedz, co to tak naprawd znaczy. Zbyt czsto jednak normalno oznacza dla DDA nie mie problemw. Dzieci alkoholikw czsto nie maj wiadomoci tego, e ich wyobraenia o dojrzaych zachowaniach s niepene, albo uwaaj za zbyt zawstydzajce pokazanie innym, e nie bardzo wiedz, czym jest normalno. Gdy wizja zdrowia umysowego zostanie zakcona, 61
wwczas poczucie niezadowolenia z ycia nie ma wyranego rda. Zamiast sprbowa okreli, jak inaczej mogoby wyglda wasze ycie (co wymaga posiadania wyranego obrazu bardziej prawdziwych zachowa), zaczynacie krytykowa siebie za to, e nie potraficie si nim cieszy. Prbujecie kompromisw i trzymacie si technik przetrwania. Wzmacniacie samokrytyk, gdy nie potraficie zapanowa nad nastrojami i cierpicie z powodu ycia na p gwizdka. Zaprzeczacie blowi spowodowanemu zahamowaniem w relacjach z samym sob i z innymi, majc nadziej, e jako dacie sobie rad. Innym sposobem rekompensowania braku normalnoci jest przyjcie pozycji przenikliwego obserwatora i naladowcy innych ludzi. Dziki temu budujecie niemal perfekcyjn fasad i nawet najblisi przyjaciele nie maj prawdopodobnie pojcia, e dziaacie po prostu jakby. Dopki bdziecie wybiera dziaania i uczucia odzwierciedlajce wasze wyobraenie o normalnoci, dopty wasze dowiadczenie nie wyjdzie poza poczucie, e jestecie jakby normalni. Jak dugo bdziecie stwarza pozory, tak dugo nie bdziecie czuli si w peni czci wiata. Faszywa jest idea, e normalno to zbir zasad, ktre mona odkry i przyj jak komplet nowych ubra. Prowadzi ona DDA do nieustannego szukania wiatru w polu, przegldania jednej za drug ksiek o samopomocy, zapisywania si na kolejne kursy doskonalenia rozwoju osobistego, miotanie si od jednego wybawcy do drugiego po to, aby znale prawd. Wiele DDA umierza bl daremnego poszukiwania zasad, przyjmujc postaw samotnego pielgrzyma, ktry nigdy nie osignie celu, ale ktry gotw jest w kadej chwili spakowa swj dobytek i wyruszy w szlachetn podr. Tak jak Alex, wiele DA ma ogromne braki w yciowym dowiadczeniu. Jego ycie rodzinne nie miao adnej cigoci i nie dawao bezpieczestwa; nikt nie szanowa jego uczu i nikt nie dawa mu jasnych wskazwek w adnej sprawie. Alex nauczy si, e wiat jest kapryny i niebezpieczny, nauczy si te, jak w nim przetrwa. Nie nauczy si natomiast niczego o wiecie istniejcym poza jego rodzin. Jedyn wiedz o nim czerpa z nierealistycznych telewizyjnych komedii sytuacyjnych. Father Knows Best i Leave 62
It to Beaver* byy serialami, na podstawie ktrych Alex budowa swj obraz zdrowego ycia rodzinnego, cho oczywicie zakada, e prezentuj one tylko fikcj. Jako dorosy, Alex mia wiadomo, e jego sposoby traktowania uczu wasnych i innych ludzi nie sprawdzaj si. Zanim jednak sta si zdolny do zbudowania bardziej satysfakcjonujcego zwizku ze swoj dziewczyn, musia pozna struktur intymnej relacji. Dopki tego nie zrobi, prbowa eglowa przez ycie bez dobrej mapy, ktra wskazaaby mu waciw drog. W najostrzejszych przypadkach niedouczenie moe zawa horyzonty DDA, a wreszcie ich ycie zacznie wymaga napraw powaniejszych ni te, ktre mog wykona samodzielnie. Bez znaczcej pomocy z zewntrz, wiele DDA nie zdoa odnale upragnionego spokoju umysu. Na szczcie taka pomoc jest moliwa. Cz trzecia tej ksiki eksploruje typy pomocy, z ktrej moecie skorzysta. Zanim jednak dotrzecie do tego punktu, musicie przygotowa si na przyjcie peni korzyci z tej pomocy pyncych. CHARAKTERYSTYKA ZDROWEj RODZINY By moe najlepszym sposobem na to, aby zrozumie przerne sposoby dogbnego wpywu alkoholu na ycie rodzinne i niszczenia przez niego zaufania, ktrym dzieci w naturalny sposb obdarzaj rodzicw, jest przyjrzenie si charakterystyce zdrowej rodziny. Jeli jestecie DDA, to zapewne nigdy nie mielicie z ni do czynienia. W tabeli na s. 65 znajdziecie wiele cech zdrowej rodziny oraz opis tego, jak s one znieksztacone w rodzinie alkoholowej. Nie ma rodzin, ktre stale wykazywayby wszystkie wskazane cechy. Jednake te zdrowe ujawniaj wikszo z nich, zwaszcza w okresach stresu. Tym, co pozwala im dobrze funkcjonowa, jest
* Popularne w latach 50. i 60. ubiegego wieku telewizyjne seriale komediowe. Przedstawiay one ycie szczliwych rodzin, niemal zupenie pozbawione realnych problemw (przyp. tum).
63
ich mniejsza ni rodzin alkoholowych podatno na dziaanie stresu. Dzieje si tak, poniewa potrafi o wiele skuteczniej radzi sobie z problemami wywoujcymi stres. Alkoholizm rodzicw zawsze ogranicza zdolno rodziny do podtrzymywania zdrowych cech. bezpieczestwo Gdy dzieci przychodz na wiat, nie s w stanie zadba o swoje podstawowe potrzeby. Zdrowe rodziny staraj si zapewni im wszystko, co niezbdne, aby czuy si fizycznie i emocjonalnie bezpieczne. Najpierw oznacza to zapewnienie ciepego i suchego schronienia, zdrowego jedzenia i odpowiedniej higieny. Pniej wprowadzenie ogranicze i wyznaczenie odpowiednich granic, aby zminimalizowa wypadki i zdoby pewno, e dzieci podejm tylko wyzwania na miar swoich moliwoci. Zapewnienie dzieciom bezpieczestwa oznacza te danie im wzgldnej pewnoci, e najblisi s emocjonalnie otwarci i pomog im poradzi sobie z negatywnymi emocjami. Dzieci nie powinny nigdy martwi si, czy rodzice potrafi powstrzyma si od agresywnych lub wrogich zachowa wobec nich. Dzieci alkoholikw cigle si o to martwi. Alkoholizm rodzicw stopniowo narusza, a w ostatecznym rozrachunku niszczy u dzieci poczucie bezpieczestwa. To niemal uniwersalna prawda, e gdy ludzie pij, coraz bardziej koncentruj si na sobie. Na skutek otpiajcych waciwoci uywek, po ich zayciu wszyscy stajemy si mniej wraliwi na subteln stymulacj, w tym take na sygnay wysyane przez ludzi, ktrzy potrzebuj naszej uwagi. Dzieci czuj si mniej bezpieczne, gdy zaczynaj dostrzega, e rodzice nie potrafi skoncentrowa si na adnej z ich potrzeb. W pewnych przypadkach rodzice uznaj, e potrzeby dzieci s takie same jak ich. W innych mog ignorowa lub wymiewa uczucia dzieci albo wycofa si zupenie z emocjonalnych wizi z nimi. Takie wycofanie moe trwa od kilku minut a do koca ycia. Kiedy rodzice przestaj by emocjonalnie dostpni, dzieci maj dojmujce poczucie odrzucenia. 64
Cechy zdrowej rodziny bezpieczestwo
Zaburzenia spowodowane przez alkoholizm rodzicw Emocjonalna nieprzystpno rodzica utrata poczucia bezpieczestwa Niepowodzenie w chronieniu dziecka przed zagroeniami bezporednia przemoc fizyczna Zachowywanie sekretw, aby zachowa spokj utrzymywanie pozorw normalnoci ukrywanie uczu Czynienie z dzieci powiernikw Za ekonomia Pierwszestwo dla potrzeb alkoholika Poczucie odpowiedzialnoci za problemy innych ludzi Role wyznaczane przez potrzeby rodziny Sztywno rl, zwaszcza w okresie stresu Chaos Arbitralno Rozpad rodziny Narastajca natarczywo rodzicw Mylenie sekretw z prywatnoci brak szacunku dla rnic indywidualnych Zdeterminowany alkoholizmem, a nie potrzebami dzieci Ograniczona lista dopuszczalnych emocji Niewyraone emocje uksztatowane przez alkohol
Otwarta komunikacja
Troska o siebie
Podzia rl Cigo
Szacunek dla prywatnoci
Celowa uwaga Schemat Jako
65
Dzieci s bardzo wraliwe na utrat samokontroli, ktra zdarza si rodzicom w stanie upojenia alkoholowego. Nie ma chyba dla dziecka nic bardziej przeraajcego, ni znajdowa si w pobliu rodzica, ktry w ogle nie panuje nad sob. Alkoholizm oznacza bowiem niejako z definicji utrat przez alkoholika kontroli nad piciem. DA yj w cigym zagroeniu rozbicia ich wiata na kawaki. By moe to stwierdzenie brzmi dramatycznie, ale dokadnie tak jest. Przecie wikszo alkoholikw yje z podobnym strachem, nic wic dziwnego, e podzielaj go take ich dzieci. A jeli wemiemy pod uwag, jak czsto alkoholizm przyczynia si do rozwodw, chorb i przedwczesnych zgonw, to zrozumiae staje si oczekiwanie DA, e katastrofa czyha dosownie za rogiem. Pijani rodzice czsto zaniedbuj ochron dzieci przed codziennymi zagroeniami. W niewystarczajcy sposb nadzoruj zabawy maych dzieci jak ojciec alkoholik, ktry pozwoli swojemu picioletniemu synkowi bawi si w basenie koo domu, a on w tym czasie pi przed telewizorem. Wiele DDA wspomina sytuacje, w ktrych w nocy zostaway w domu bez opieki. Carol pamita posypywane cukrem kanapki, ktre przygotowywaa dla modszych sistr, kadzenie ich do eczek i snucie opowieci majcych osabi ich strach. Carol miaa wwczas cztery lata, a matka od czasu do czasu znikaa z domu nawet na trzy dni. Gdy alkoholizm rodzica nasila si, zaniedbywanie bezpieczestwa dziecka moe przerodzi si w zagroenie dla jego zdrowia. Rodzic zaniedbuje szczepienia ochronne albo w trakcie choroby nie zapewnia synowi czy crce odpowiedniej opieki lekarskiej. Sam widziaem 13-letni dziewczynk z tak zaawansowanym zapaleniem puc, e potrzebowaa respiratora do oddychania rodzice nie zabrali jej do lekarza, kiedy byo to konieczne, poniewa oboje byli pijani. W najgorszych przypadkach rodzice otwarcie stosuj wobec dzieci przemoc: fizyczn lub seksualn, albo obie formy naraz. Przemoc wobec dziecka zdarza si o wiele czciej w rodzinach, w ktrych przynajmniej jedno z rodzicw jest uzalenione od alkoholu. Trudno sobie wyobrazi bardziej dojmujc zdrad od tej, 66
gdy dziecko jest bite albo seksualnie wykorzystywane przez ludzi, od ktrych zaley jego emocjonalne i fizyczne bezpieczestwo. Historie podobne do opowieci o Hucku Finnie, bitym do krwi przez rodzonego ojca, s a nazbyt dobrze znane wikszoci DDA. Kiedy alkohol zmienia rodzicw w szalecw, niewiele jest miejsc, w ktrych mona si bezpiecznie ukry, i cay wszechwiat staje si niebezpieczny. Jednym z nielicznych miejsc, w ktrych mog si ukry dzieci-ofiary fizycznej lub seksualnej przemocy, s ich wasne umysy. Wikszo instynktownie broni si przed zbyt bolesn rodzicielsk zdrad, przyjmujc zaoenie, e w jaki sposb zasuyy na przemoc. Cho moe trudno to zrozumie, jednak ma to gboki emocjonalny sens. Przyjcie na siebie winy za agresywne zachowania rodzicw jest poyteczne na dwa sposoby. Po pierwsze, daje powd do nadziei, e by moe da si lepiej kontrolowa wasny los: wystarczy odkry waciwy sposb postpowania, a przemoc ustanie. Dzieci musz mie nadziej, wic skonne s wzi na siebie win za sprawy, ktre pozostaj poza ich moliwociami kontroli, aby ratowa poczucie, e jeszcze wszystko bdzie dobrze. Po drugie, domowa przemoc fizyczna i seksualna oddziauje na tosamo dzieci, bowiem budzi w nich uczucie nieprzydatnoci i uomnoci. Uwaajc siebie za susznie bitego, wci mona myle o rodzicach jako dobrych i kochajcych; a bardzo trudno w to uwierzy, gdy ma si wiadomo, e co jaki czas przynajmniej jedno z rodzicw nagle traci nad sob kontrol i bije bez wyranego powodu. Dla dzieci, ktre s ofiarami przemocy domowej, czsto waniejsza jest wiara w nieomylno rodzicw ni przekonanie o wasnej niewinnoci. Otwarta komunikacja Czonkowie prawidowo funkcjonujcych rodzin rozmawiaj ze sob swobodnie. Podstawowe zaoenie jest takie, e rodzina dziaa waciwie, gdy wszyscy jej czonkowie wykadaj karty na st 67
i gdy tolerowane s rne punkty widzenia. Kiedy ludzie s nagradzani za swoj otwarto, wwczas problemy wypywaj na wiato dzienne, zanim zd si przemieni w gbokie urazy; co wicej, istnieje wiele sposobw ich rozwizania. Szczero rodzi si w rodowisku, gdzie panuje otwarta komunikacja. Rodzice nieco powcigaj j wobec dzieci, rozumiejc, e naley uszanowa ich poziom pojmowania. Przekazuj wic dzieciom jasne komunikaty, posugujc si zrozumiaymi dla nich pojciami. Szacunek dla dziecicej potrzeby bezpieczestwa powoduje, e rodzice nie oczekuj od dzieci radzenia sobie z emocjami w takim samym stopniu, jak radz sobie doroli. Nie czyni dzieci swoimi powiernikami, dziki czemu otwarto komunikacji zostaje zachowana. Rodzina alkoholowa stopniowo zaczyna dziaa wedug innego zaoenia: wyjawianie sekretw jest niebezpieczne. I dochowuje ich w przekonaniu, e jeli prawda ujrzy wiato dzienne, wwczas konflikty si nasil albo kto odejdzie. Rodzina staje si zamknita na wszelkie nowe informacje o sobie. Alkoholicy zaczynaj proces utrzymywania sekretw od zaniania poziomu swojego picia. Nastpn faz jest ukrywanie samego picia; wreszcie ukrywaj negatywne konsekwencje swojego uzalenienia. Jeli drugi rodzic nie pije, stara si ochroni dzieci przed prawd o alkoholizmie ojca czy matki i czsto nie odczuwa z tego powodu wstydu. Chronienie wasnych dzieci nie moe by ze, ale przekonanie, e przemilczanie pozwoli zachowa bezpieczestwo, konsekwentnie oddala od otwartej komunikacji. Stopniowo skonno do strzeenia sekretw przescza si na inne obszary ycia, a wreszcie wszyscy czonkowie rodziny ukrywaj swoje uczucia w przekonaniu, e ich ujawnienie spowoduje niepotrzebne problemy. Atmosfera, w ktrej caa rodzina musi coraz mocniej identyfikowa si ze swoimi faszywymi fasadami, nieuchronnie powoduje obnienie samooceny. Rodzinna dynamika koncentruje si bardziej wok ochrony witoci sekretw ni wok ochrony integralnoci rodziny. DDA, ktre dorastay w takiej atmosferze, czsto maj poczucie, e ami zasady, gdy zaczynaj otwarcie mwi o swoich 68
uczuciach. Zapewne znane wam s wszystkie argumenty, z jakimi wewntrznie musicie sobie poradzi, zanim poruszycie w rozmowie temat, ktry waszym zdaniem moe si komu nie spodoba. Czsto atwiej si nie odzywa ni czu strach pyncy z otwartej komunikacji. Paradoksalnie, rodzice alkoholicy czsto trac poczucie rnic midzy nimi a ich dziemi. Podczas cigw alkoholowych okazuj dzieciom zaufanie w sposb, ktry przeraa je i rwnoczenie budzi w nich poczucie wyjtkowej relacji z ojcem czy matk. Pijany dorosy przelewa na syna albo crk swoje yciowe problemy z rwn atwoci, jak przelewa je na barmana; dziecko jest po prostu traktowane jak rami, na ktrym mona si wypaka. Nie ma specjalnego znaczenia to, jak ono si czuje, gdy syszy takie rzeczy. DDA opowiadaj o tym, e musiay wysuchiwa szczegowych zwierze pijanych rodzicw o ich pragnieniu popenienia samobjstwa albo o problemach seksualnych. To nie otwarta komunikacja, ale cakowita utrata zdolnoci rozrniania pomidzy wiatem rodzica i wiatem dziecka. Rodzic odrzuca waciw mu rodzinn rol. Gdy mae dzieci s dopuszczane do konfidencji, zatarta zastaje wana granica midzy rodzicem i dzieckiem. Jedno z najbardziej gorzkich stwierdze, jakie syszaem od DDA, brzmiao, e tak naprawd rodzice nigdy nie byli rodzicami. Jack Jack ma 32 lata i jako DDA przyszed do prowadzonej przeze mnie grupy terapeutycznej. By tak ulegy i gotowy do sprawiania przyjemnoci innym, e nikt nic o nim nie wiedzia. Gdy zainteresowanie grupy skupiao si na jego sprawach, Jack odwraca je od siebie i zadawa interesujce pytanie, dotyczce kogo innego. Jeli kto si nie zgadza z jego opini albo naciska, aby powiedzia co o sobie, nagle orientowa si, e waciwie mwi w prni. Jack stawa si emocjonalnie nieobecny. To zachowanie nabrao sensu, gdy Jack opisa swoj rodzin. 69
Przez cae dziecistwo ojciec mia zwyczaj pozostawania poza domem do pnocy i picia do upadego. Kadego wieczoru chopiec by przeraony, ale musia siedzie z matk i zabawia j. Widzia, jak kobieta miota si od wciekoci na ojca do zalewania si zami. Pniej, w rodku nocy, ojciec budzi go, kaza mu przychodzi do kuchni, przygotowywa sobie obfity posiek, po czym szczegowo opowiada synowi o tym, jak trudno mu wytrzyma z on. Jack wczenie si nauczy, e jego rola w yciu polega na okazywaniu zainteresowania opowieciami obojga rodzicw, bez wzgldu na to, czy rzeczywicie go ciekawiy, i e lepiej, aby adne z nich nie wiedziao, co tak naprawd myli. Za kadym razem, gdy nie okazywa zainteresowania wywodami matki, ona czua si gboko przez niego skrzywdzona. Ojciec po prostu wybucha i rzuca chopcem o cian, gdy ten nie zwraca uwagi na jego sowa. Historia Jacka ilustruje dwa wane momenty. Po pierwsze co ju zostao omwione otwarta dyskusja nie oznacza cakowitej szczeroci, niezalenie od wieku dziecka. Po drugie, pokazuje, e niepijcy rodzic take moe wykorzystywa dziecko w niewaciwy sposb jako powiernika. Fakt, e jedno z rodzicw jest aktywnym, niedostpnym emocjonalnie alkoholikiem, nie daje pozwolenia drugiemu na zmuszanie dziecka do odgrywania roli, ktr partner porzuci. W skrajnej postaci takie zachowanie prowadzi do emocjonalnego odpowiednika kazirodztwa, bowiem od czasu do czasu zastpczym partnerem staje si dziecko. Troska o siebie Rodzina funkcjonuje skuteczniej, gdy jej poszczeglni czonkowie potrafi aktywnie zadba o siebie. Czasami bdzie to oznacza, e rodzina powica jednemu z nich wicej uwagi i energii. Tak si dzieje, gdy na przykad ojciec lub matka otrzymuj propo 70
zycj lepszej pracy i wszyscy si przeprowadzaj. Podobnie jest, gdy dziecko potrzebuje finansowego i emocjonalnego wsparcia rodzicw, eby mc powici si swoim zainteresowaniom muzycznym czy sportowym. Kiedy indziej moe to oznacza, e kto z rodziny jest dla innych chwilowo mniej dostpny. Jeli wynika to z potrzeby doadowania baterii dziki odpoczynkowi, chwili samotnoci, przebywaniu w towarzystwie osb spoza rodziny albo poszukiwaniom duchowym to taka sytuacja nie zagraa reszcie rodziny. Zakadamy, e kady potrafi odpowiedzialnie okreli, czego potrzebuje, aby zachowa zdrowie i kontynuowa rozwj. Rodziny, ktre przyjmuj takie zaoenie, s przekonane o istnieniu niewyczerpanych zasobw zdrowia i szczcia. Kiedy jeden z czonkw rodziny osignie swj cel, pozostali nie obawiaj si, e to uniemoliwi im albo utrudni osignicie ich wasnych celw. Za ekonomia rodzin alkoholikw utrudnia ich czonkom waciwe zadbanie o siebie. Obowizuje w nich bowiem zaoenie, e zasoby wszystkiego, co wartociowe i poyteczne, s ograniczone. Szczcie traktowane jest jak pizza: jeli kto wemie kawaek, to zostanie mniej dla innych. Na przykad rodzice alkoholicy dochodz do przekonania, e s nieszczliwi, poniewa otrzymuj zbyt mao mioci i uwagi od pozostaych czonkw rodziny, ktrzy potrafi zadba o siebie. To czste uzasadnienie picia i atwo moe by wykorzystane do wzmocnienia wasnej postawy. Kto pije, aby zaguszy bl spowodowany niekochaniem przez partnera, ktremu okazywanie mioci przychodzi z coraz wikszym trudem wanie z powodu alkoholizmu. Co wicej, gdy niepijcy rodzic postanowi zainwestowa wicej energii w utrzymanie wasnego zdrowia (na przykad decydujc si na spotkania AA), jego partner alkoholik interpretuje to jako dowd bezdusznoci. Za ekonomia zakada, e na zachowanie zdrowia mona przeznaczy tylko okrelon ilo energii i jeli kto wykorzysta jej cz dla wasnych celw mniej zostanie jej dla innych. Rodziny alkoholowe mog nawet zniweczy wysiki tych swoich czonkw, ktrzy chc odseparowa si od szalestwa na tyle dugo, aby odzyska wasne zdrowie rodzina odbiera to jako porzucenie jej. 71
W rodzinie alkoholowej czsto mwi si, e nikt nie moe by zdrowszy od jej najbardziej chorego czonka. Ta zasada dominowaa w pierwszym wierwieczu ycia Alberta. By jedynakiem, wychowywanym przez ojca alkoholika i matk schizofreniczk. Matka czsto siedziaa w domu caymi tygodniami, czasami przez wiele dni w ogle si nie odzywaa. Ojciec nigdy nie potrafi utrzyma duej pracy, wic rodzina musiaa przeprowadza si trzy, cztery razy w roku. Albert pamita szczeglnie straszne chwile, gdy byli eksmitowani: on samotnie pilnowa wyrzuconego na chodnik dobytku, a rodzice szukali nowego mieszkania. Ju jako omiolatek Albert by ekspertem w grzebaniu w mietnikach na tyach restauracji i znajdowaniu posikw dla rodziny. Gdy mia 12 lat, zacz przynosi do domu tyle samo pienidzy co ojciec. Dwa lata pniej samodzielnie zapewnia rodzinie byt. W cigu nastpnych 11 lat rodzice Alberta cakowicie scedowali na niego obowizek zapewnienia rodzinie dachu nad gow i jedzenia na stole. Od momentu, w ktrym Albert przej pen odpowiedzialno za utrzymanie rodziny, jego ycie w duej mierze ustabilizowao si ju nigdy nie chodzi godny, przeprowadzali si znacznie rzadziej. Przez lata obserwowa, jak jego szkolni koledzy opuszczaj domy i zakadaj wasne rodziny. Za kadym razem jednak, gdy Albert prbowa uwolni si od rodzicw, ojciec znika i pi do nieprzytomnoci, a matka zaczynaa krzycze. Syn sta si klejem, ktry nie tylko spaja rodzin, ale te by potrzebny kademu z rodzicw, eby si nie rozpadli. Taka sytuacja trwaa a do ukoczenia przez Alberta 25 lat podj wtedy decyzj o porzuceniu rodziny bez wzgldu na konsekwencje, jakie to moe mie dla rodzicw. Zrozumia, e nie moe duej czeka, a bd gotowi na jego odejcie, bo bdzie si nimi opiekowa do koca ich ycia. Kiedy rodzice wreszcie zrozumieli, e Albert mieszka teraz o 800 kilometrw od nich, skrelili go cakowicie i yli tak, jakby umar. Czy moe dziwi, e Albert nie nawiza w dorosym yciu bliskich relacji z innymi ludmi? Jego obsesj staa si samowystarczalno. Nie mia podstaw, aby wierzy, e kogo mog obchodzi jego uczucia albo e kto moe chcie go wesprze w samodziel 72
noci. W przypadku Alberta zdrowienie wymagao przypywu wiary, ktry nastpi, gdy na spotkaniach powiconych samopomocy mczyzna zacz otwarcie mwi o swoim dojmujcym poczuciu samotnoci i izolacji. Podzia rl W zdrowych rodzinach kade dziecko wypenia rol cile dostosowan do jego indywidualnych moliwoci i potrzeb. Rodzice mog pomc dzieciom w tym procesie poprzez wyranie okrelenie wasnych rl. Cho dzieci czsto buntuj si przeciwko ograniczeniom narzucanym przez rodzicw, to ich sprzeciw jest istotn czci dojrzewania. Aby rodzice mogli skutecznie ustanawia takie granice, musz pozwoli dzieciom na bunt i by na tyle elastyczni, aby modyfikowa ograniczenia wraz ze wzrastajc odpowiedzialnoci dzieci. Za kadym razem, gdy przestaje by jasne, kto jest odpowiedzialny za ustanawianie granic, role rodzicw i dzieci zaczynaj si miesza. Taka sytuacja stawia na gowie przede wszystkim dziecicy wiat. Ostatecznie dzieci wyrastaj z potrzeby posiadania zewntrznych ogranicze. Gdy jednak rodzice zaniedbuj swoje role, dzieci zbyt wczenie wchodz w wiat. Cho pocztkowo mog si cieszy ze swobody, jak przynosi taka sytuacja, i cho szybko mog przyj na siebie odpowiedzialno, ktr powinni ponosi doroli, to pac za to najwysz cen. Jest ni odroczenie albo porzucenie dziecistwa. Wszyscy, ktrzy czytaj literatur na temat DDA, napotykaj opisy rl najczciej widywanych w rodzinach alkoholikw. Sharon Wegscheider-Cruse identyfikuje dziecic skonno do odgrywania jednej z nastpujcych rl: bohatera, koza ofiarnego, zagubionego dziecka albo maskotki. Claudia Black przygldajc si tej samej sprawie, pisze o dzieciach, ktre przyjmuj na siebie rol: odpowiedzialn, regulacyjn, agodzc albo dziecka. Te opisy s szczeglnie cenne dla DDA z dwch powodw: s oknami, przez 73
ktre mog dostrzec realia ycia w rodzinie alkoholowej, i pomagaj DDA waciwie poczy dowiadczenia z dziecistwa z tym, co si dzieje w ich dorosym yciu. Podzia rl istnieje w prawie kadej rodzinie. Kiedy jednak alkoholizm albo inne choroby zaburzaj ich wypenianie, role staj si bardzo sztywne i maj swoje rdo w potrzebach rodziny, a nie dzieci. Alkoholizm rodzica w znacznym stopniu narusza wizy, ktre cz ludzi w rodzin. Indywidualne potrzeby czonkw s coraz mocniej spychane na dalszy plan przez rozpaczliwe potrzeby rodziny. Stopniowo coraz mocniej domaga si ona od dziecka odgrywania okrelonej roli, bez wzgldu na to, czy ta rola przystaje do jego osobowoci, czy te nie. Presja, aby czonkowie rodziny wypeniali role narzucone przez uwarunkowania, a nie wynikajce z ich wewntrznego rozwoju, ronie. Co wicej, gdy kto zostanie ju zidentyfikowany z jak rol, to z biegiem czasu niemoliwe staj si choby najdrobniejsze odstpstwa od niej. Zdrowe rodziny pozwalaj dzieciom na rne reakcje na jakie wydarzenie, natomiast alkoholowe odrzucaj tak elastyczno. Oczekuj od swoich czonkw odgrywania okrelonych rl, zwaszcza w sytuacjach stresowych. Nawyk odgrywania przydzielonej czci dramatu, a nie bardziej otwartego reagowania, raczej nadwery integralno rodziny ni j wzmocni. Dla przykadu, czonkowie rodziny mog w bardzo rny sposb reagowa na decyzj rodzicw o przeprowadzce do innego miasta. Zdrowa rodzina jest na tyle elastyczna, e kade dziecko moe wyrazi swoje pozytywne i negatywne odczucia w tej kwestii. Rodzice wspieraj dzieci, kierujc si ich indywidualnymi potrzebami. W rodzinie alkoholowej istnieje wewntrzne poczucie, e wizy rodzinne ju s napite ponad granice wytrzymaoci. Gdy zapada decyzja o przeprowadzce, wwczas od dziecka, ktre generalnie reaguje pozytywnie w sytuacjach kryzysowych, rodzice oczekuj takiej samej postawy. W sytuacji stresowej nie ma elastycznoci kady czonek rodziny stara si pomc poprzez odgrywanie znanych rl. Bohater jest niepokonany. Zagubione dziecko nie ma 74
uczu. Maskotka agodzi problemy. Sztywno tych rl zniechca wszystkich do uwiadamiania sobie tego, co naprawd w danej sytuacji czuj. Gdy dzieci dorastaj, sztywno identyfikujc si z jedn rol, trzymaj si jej take w dorosym yciu. Dla Alberta niemal niemoliwe okazao si porzucenie nawyku dostosowywania si do innych, zadowalania ich i przyjmowania odpowiedzialnoci za wszystko. Za kadym razem, gdy szef spnia si z wykonaniem zadania z powodu zego planowania, Albert natychmiast bra na siebie wicej dodatkowych zaj. Nie mia poczucia, e czyni to z wyboru, on po prostu czu, e musi. Cho fizycznie uwolni si od rodzicw, to jednak nie pozby si nawykw uksztatowanych, kiedy z nimi mieszka. Taka jest prawda o wikszoci DDA. Cigo Zdrowa rodzina jest rdem cigoci w yciu jej czonkw, zwykle dziki niezliczonym formalnym i nieformalnym rytuaom. Urodziny, luby, pogrzeby, wakacje, weekendy, ferie, a nawet tak proste sprawy, jak posiki i rozmowy telefoniczne, staj si punktami odniesienia, do ktrych mona bez przerwy bezpiecznie wraca, zarwno w realnym yciu, jak i we wspomnieniach. Rodzina to co znacznie wikszego i waniejszego ni ktrykolwiek z jej czonkw indywidualnie. Kiedy naleymy do rodziny, naleymy do czego wikszego i starszego od na samych, czego przyszo znacznie wykracza poza czas naszego ycia. Rodzice alkoholicy trac cigo wasnych osobowoci i wnosz ten brak do rodziny jako caoci. Dzieci alkoholikw widz nage zmiany nastroju i zachowania rodzicw, ktre nie sposb przewidzie. Niepokj ojca o to, czy w pracy dostanie awans, moe znikn w jednej chwili dziki kilku porcjom alkoholu. Kiedy uczucia s sztucznie umierzane, zwykle powracaj w najmniej oczekiwanym i niechcianym momencie. W efekcie to, za co dziecko dzisiaj zostao nagrodzone, jutro moe sta si powodem kary. Zasady s 75
nieustannie zmieniane. W niektrych domach alkoholikw panuje kompletny chaos. Roger opowiada, jak okropnie byo lee w nocy w ku i sysze odgosy walki, toczonej przez rodzicw w ssiednim pokoju. Bez wzgldu na to, co robi, aby zaguszy ich gniewne gosy, nie mg uwolni si od napicia, ktre narastao wraz z rozwojem awantury. Kiedy rodzice zaczynali rzuca naczyniami w ciany, Roger chcia krzycze z caych si, eby przestali. Rano zawsze by zdumiony, e kuchnia lni czystoci, a rodzice zachowuj si tak, jakby nic si nie stao. Zdarzyo mu si nawet grzeba w mietniku w poszukiwaniu kawakw potuczonych talerzy, aby upewni samego siebie, e awantura naprawd miaa miejsce. W rodzinie Rogera nie byo cigoci. Nigdy nie by pewny, czy nastrj, w jakim przed chwil byli rodzice, przetrwa do nastpnego spotkania. Taki brak cigoci ma ogromny wpyw na dzieci. DA ucz si, e nie wolno ufa wasnemu rodowisku i e trzeba by nieustannie czujnym na sygnay wiadczce o nadchodzcej zmianie podstawowych zasad. Jedn z najbardziej uderzajcych cech terapii, ktr prowadziem dla DDA, bya niemono kontynuacji na nastpnym spotkaniu tego, co zdarzyo si na wczeniejszym. Wygldao to tak, jakby czonkowie grupy na kadej sesji poznawali si od nowa. Dowiadczenia z dziecistwa nauczyy ich, by nie wierzy, e relacje midzy ludmi mog mie jakkolwiek cigo. Taka jest najwaciwsza strategia, gdy yje si pod jednym dachem z rodzicami, ktrych osobowoci gwatownie si zmieniaj. To jednak za strategia budowania bliskich zwizkw. Szacunek dla prywatnoci Jednym z fundamentw zdrowej rodziny jest przekonanie, e kady z jej czonkw to odrbna osoba. Bez szacunku dla prywatnoci nie ma szacunku dla indywidualnoci. Zdrowe rodziny uwaaj indywidualno poszczeglnych czonkw za rdo swojej siy. Prywatno jest niezbdna, aby kada osoba moga odkrywa swoje 76
wrodzone talenty. Bez niej ludzie nie mogliby odpowiednio zadba o siebie. Przed wejciem do pokoju puka si w zamknite drzwi, nie otwiera si cudzej poczty, a wszyscy mog mie swoje prywatne sprawy i myli. Jedn z najtrwalszych cech rodziny alkoholowej jest nachalno, ktra permanentnie wystpuje midzy jej czonkami. Rodzice alkoholicy maj szczegln skonno do wpychania si w cudze ycie, bez wzgldu na to, czy zostali do niego zaproszeni. Bez pukania wpadaj do pokoi dzieci. Pytaj nastoletnie crki o ich seksualno, nie zwracajc uwagi na zaenowanie, ktre dziewczta prbuj ukry. Wchodz do azienki, eby zaatwi potrzeby fizjologiczne, gdy ich nastoletnie dzieci wanie si kpi. Rodziny alkoholowe maj mnstwo sekretw, ale niewiele wiedz o prawdziwej prywatnoci. Gdy ojciec Toma mwi, zblia swoj twarz na kilka centymetrw do twarzy syna i grzmia tubalnym gosem. Tom czu si tak, jakby zosta wzity do niewoli; czu, e zostaa pogwacona jego strefa intymna. Nie byo sposobu, aby wytumaczy to pijanemu rodzicowi, wic po prostu nauczy si nie reagowa na takie wtargnicia. Trudno si zatem dziwi, e podstawowym problemem Toma jako dorosego czowieka byo uczucie odrtwienia za kadym razem, gdy prbowa fizycznie lub emocjonalnie zbliy si do drugiej osoby. Ba si, e inni go zdominuj, kiedy tylko pozwoli im zbliy si do siebie. To, co pijanemu rodzicowi moe wydawa si zabawne, dziecko odbiera jako wtargnicie w jego wiat, dokonane przez bandyt. Ojciec Toma potrafi by zabawny, ale jego humor czsto zmierza w stron okrutnych artw albo gorzkiego sarkazmu, ktry doprowadza do ez siostr Toma. Wysiki alkoholika zmierzajce do wsplnej zabawy, czsto zamieniaj si w danie, aby dzieci postawiy go w centrum zainteresowania. Za kadym razem, gdy ojciec Toma gra w baseball z synem i jego kolegami, musia by miotaczem. Zawsze dominowa, w kadej podejmowanej aktywnoci. Brak szacunku dla prywatnoci wynika ze skrajnej koncentracji rodzicw na sobie, zwaszcza gdy s w stanie upojenia albo gdy 77
ich myli zaprzta pijany partner. Nie potrafi popatrze na swoje dzieci jako na odrbne osoby. Staj si one dodatkiem do rodzicw maymi aktorami grajcymi role w dramacie dorosych. Nie maj ju adnej autonomii. Gdy rodzice uwaaj, e dzieci istniej po to, aby spenia ich potrzeby, wwczas nie ma miejsca na prywatno. Celowa uwaga Koncepcja celowej uwagi sumuje wiele cech widocznych w zdrowych rodzinach. Dzieci nie potrzebuj nieustannej czujnoci ze strony dorosych, aby si rozwija. Moe ona wrcz zadziaa w sposb zupenie odwrotny. To, czego dzieci potrzebuj, co sprawnie funkcjonujca rodzina jest w stanie im da, to celowa uwaga. Ten typ uwagi ma dwa skadniki: schemat i jako. Schemat Oto dwoje dzieci kademu z nich rodzice powicaj codziennie tyle samo uwagi, jednak zupenie rne s momenty, w ktrych to czyni. Schemat A tworz te okresy, w ktrych rodzic wstaje w nocy do dziecka, gdy pacze ono ze strachu, karmi je, gdy jest godne, przewija, gdy pielucha jest mokra, towarzyszy dziecku, gdy jest najbardziej rozbawione i potrzebuje kogo, kto podzieliby z nim rado, albo gdy czuje si samotne. Do schematu B mog nalee okresy, kiedy rodzic jest na tyle przytomny, e moe przygotowa niadanie, albo kiedy jest na tyle pijany, e czuje si radosny i chce, aby dziecko dzielio z nim t rado, gdy po powrocie do domu skoczy rytua zaliczenia dwch drinkw i teraz moe przywita si z dziemi, albo kiedy zaczyna odczuwa win, bo poprzedniej nocy jego pijackie zachowanie przerazio dzieci. Pierwszy plan podporzdkowany jest potrzebom dzieci, za drugi ewidentnie zaley od potrzeb rodzica. Te rne schematy celowej uwagi tworz dzieciom zupenie odmienne wiaty dorastania. Jeli kto si o nie troszczy wedug wasnego widzimisi, wwczas ucz si raczej kontrolowa potrze 78
by ni je komunikowa. Ucz si, e wiatu nie mona zaufa i tylko reaguj na niego, a nie s jego aktywnymi uczestnikami. Z kolei jeli dzieci otrzymuj odpowiedni porcj uwagi w chwilach, w ktrych najbardziej jej potrzebuj, wwczas zaczynaj budowa w sobie ufno, e wiat dziaa w ich najlepiej pojtym interesie. Nie boj si by wiadomymi swoich potrzeb i komunikowa ich ucz si dziaa z przekonaniem, e inni ludzie zauwa je i odpowiednio zareaguj. Rnica midzy tymi dwoma schematami jest taka, jak midzy dwoma wszechwiatami: zimnym i wrogim oraz przyjaznym i uporzdkowanym. Jako Ogromne znaczenie ma take jako celowej uwagi. Gdy jest autentyczna, wwczas osoba ma dostp do peni ludzkich reakcji emocjonalnych. To dziki nim dziecko uczy si od rodzicw zasad komunikacji midzyludzkiej. Kiedy dziecko pacze, rodzic zwykle okazuje trosk i wspczucie. Gdy dziecko umiecha si, rodzic zazwyczaj odwzajemnia umiech. W znacznej wikszoci przypadkw ludzkie interakcje s nietrudne do przewidzenia i nastpuj w odpowiedzi na okrelone wydarzenia. Rodzice alkoholicy z definicji nie mog wnie do kontaktw ze swoimi dziemi peni ludzkich reakcji emocjonalnych. Wpyw alkoholu na mzg nieuchronnie ogranicza peny dostp do zasobw emocji. Te dostpne s zdeformowane przez alkohol. Gniew trzewego i gniew pijanego to dwie rne emocje. Wyraanie mioci przez kogo pijanego to nie to samo, co wyraanie mioci przez t sam osob, kiedy jest trzewa i wiadoma swoich sw. Jako uwagi, ktrej moe udzieli pijany rodzic, ma si nijak do jakoci uwagi, ktrej udziela rodzic trzewy. Dzieci nie maj nic, do czego mogyby porwna zachowanie rodzicw, wic zakadaj, e jest ono normalne. Gdy rodzice s tylko czciowo dostpni emocjonalnie, dziecica koncepcja intymnych relacji staje si uomna. Jako doroli DA mog sobie nawet nie zdawa sprawy, e co trac w swoich zwizkach z innymi, cho gdzie w rodku niepokoi je mgliste poczucie niezaspokojonych potrzeb. 79
Zakres wpywu alkoholizmu rodzicw na wasze ycie zaley w pewnej mierze od tego, w jakim wieku bylicie, gdy ycie rodzinne zaczo si rozpada. Na kadym etapie rozwoju dziecko powinno osign okrelone umiejtnoci. Dlatego wpyw alkoholizmu rodzicw na mae dzieci jest inny ni na nastolatki i prawdopodobnie gbszy. Nasze zaufanie do wiata rozwija si w okresie niemowlctwa. Aby dziecko mogo je wyksztaci, otoczenie musi stale tak samo reagowa na jego potrzeby. Kiedy alkoholizm rodzicw tworzy wiat chaotyczny albo nieprzewidywalny, niemowlta nie potrafi zbudowa zaufania do niego. W najgorszym wypadku nie ma wizi midzy rodzicem i dzieckiem, w efekcie czego traci ono zdolno nawizywania emocjonalnych kontaktw z innymi ludmi. Takie dzieci mog sta si wycofane, schizoidalne albo nawet psychotyczne. W kolejnym okresie ycia dzieci angauj si w budowanie niezalenoci. Alkoholizm rodzicw moe zaburzy rozwj dziecka, bowiem powoduje, e stosuj oni niespjn dyscyplin, zbyt emocjonalne podchodz do kontrolowania impulsw (np. trening czystoci) oraz niechtnie pozwalaj dziecku na odrbno i autonomi. Alkoholizm rodzicw w powanym stopniu hamuje denie dziecka do rozwoju wasnej tosamoci. Dzieci starsze zaczynaj kierowa energi na zapanowanie nad swoim wiatem. Na tym etapie rodzice alkoholicy czsto odnosz si do nich w destrukcyjny sposb. Mog ignorowa ich osignicia. Mog te wykorzystywa pochway do tego, aby dzieci jak najszybciej stay si za siebie odpowiedzialne. Mog nawet wspzawodniczy z dziemi. We wszystkich przypadkach znacznej komplikacji ulega dziecice zadanie odczuwania satysfakcji z powodu osobistego rozwoju. We wczesnej fazie dorastania dzieci rozwijaj wiadomo wasnej tosamoci. Na ironi moe zakrawa fakt, e DA czsto czuj, jakby ich ycie byo bardzo podobne do ycia rodzicw za fasad normalnoci skrywaj przeraenie i poczucie utraty kontroli. Bez dobrych wzorcw, wedug ktrych DA mogyby postpowa, wiele 80
z nich staje si pseudodorosymi yj w zawieszeniu, liczc, e co moe zmieni si na lepsze. Zamiast rozwija si emocjonalnie, DA spdzaj ostatnie lata w rodzinnych domach na trwaniu oraz oczekiwaniu na chwil, kiedy wreszcie wyrw si z rodziny i bd mogy zaj si wycznie swoim yciem. Wreszcie w okresie dorastania zadanie polega na odseparowaniu si od rodziny i staniu si samodzielnym. Nawet w najlepszych warunkach separacja od rodziny nie jest atwa. Dla DA jest to skrajnie trudne. Gdy rodzina jako cao sprzeciwia si utracie dziecka, ktre pomagao wiza koniec z kocem, DA drczy dojmujce poczucie winy na myl o porzuceniu domu. Rodziny alkoholowe mog w znacznym stopniu przeduy albo nawet przerwa ten ostatni etap rozwoju dziecka. Poniewa dziecistwo jest czasem ogromnych zmian, nie sposb dokadnie przewidzie, jak alkoholizm rodzicw wpynie na rozwj dziecka. Czasami skutki s inne dla kadego dziecka w rodzinie, choby z powodu wieku, w ktrym s, gdy alkoholizm nasila si. Pewne jest, e im wczeniejszy etap dziecistwa, na ktrym ycie rodzinne zaczyna by ksztatowane przez alkoholizm, tym ostrzej wpywa on na rozwj dziecka. KONKLuZjA Nasza tosamo szybko ksztatuje si we wczesnym dziecistwie, po czym powoli rozwija si przez cae ycie. Jej najgbsze i najstarsze czci pozostaj poza zasigiem naszej wiadomoci. S jednak rdzeniem krysztau, wok ktrego powstaj zewntrzne, bardziej wiadome warstwy. W wieku szeciu lat wikszo dzieci ma rozwinite podstawowe poczucie wasnego ja, ktre pozostaje na cae ycie. Ten proces formowania tosamoci nigdy nie przebiega bez potkni. Poniewa jest dynamiczny, toczy si nieustannie, wedug wasnego rozkadu jazdy. Nawet w najbardziej sprzyjajcych warunkach nasza tosamo zawiera wiele marze i obaw, ktre na 81
leay do naszych rodzicw. Dorose ycie to wystarczajco dugi okres, eby wyczyci z nich wasn tosamo, tak aby wyrastaa ona przede wszystkim z naszego wntrza. Dzieci alkoholikw musz ksztatowa swoj tosamo w warunkach dalekich od optymalnych. Im rodowisko nie daje podstawowego poczucia bezpieczestwa. Komunikacj zakca zaprzeczanie, co prowadzi do zmowy milczenia wok sekretw. Troska o siebie jest mylnie interpretowana jako egoizm. Role staj si sztywne, w efekcie czego rodzina nie potrafi broni si przed zmianami. Nie istnieje poczucie cigoci. Prywatno nie ma adnego znaczenia. W takim niezdrowym rodowisku DA musz pokonywa etapy rozwoju decydujce dla budowy zaufania, autonomii, umiejtnoci, tosamoci i zdolnoci do separacji od otoczenia. Ich horyzonty s ograniczone z powodu niedouczenia na kadym z etapw rozwoju. Spojrzenie DDA na rodzin z pozycji dorosego, bez klapek zaprzeczania na oczach, czsto sprawia im bl. atwo zagubi si w alu i beznadziei. Gdy tak si dzieje, warto przypomnie sobie, e zdrowienie jest drog, ktra prowadzi przez ciemne chmury blu do wiata po drugiej stronie. Jeli potraficie dostrzec tylko cierpienie, to przypomnijcie sobie, e nie jestecie sami. Inni ju przeszli na drug stron i wrcili, aby pokaza drog wam.
4. Czas na uczucia: Stres pourazowy i DDA
Rol stresu w ksztatowaniu DDA po raz pierwszy uwiadomiem sobie, pracujc w szpitalu dla weteranw wojny wietnamskiej. Wiele cech powszechnie spotykanych u DDA jest widocznych take u weteranw wojennych z Wietnamu. Stres moe porani kadego z nas, jeli jest zbyt intensywny i trwa zbyt dugo. Najlepiej udokumentowane przypadki ludzi przytoczonych nienormalnie silnym stresem znaleziono wrd uczestnikw zmaga wojennych. W erze Wietnamu rozumienie dugotrwaych skutkw udziau w walkach ulego znacznemu pogbieniu. Te skutki wczeniej opisywane jako zmczenie bojowe albo nerwica frontowa zostay nazwane zespoem stresu pourazowego (ang. post-traumatic stress disorder PTSD). Ludzkie reakcje na stres przebiegaj wedug pewnego wzorca. Kiedy jakie zdarzenie wywouje w nas emocje silniejsze ni jestemy w stanie znie, wwczas reagujemy szybkim przejciem do zaprzeczenia. Jeli zmagamy si ze stresem w zdrowy sposb, wwczas zaprzeczanie pojawia si tylko od czasu do czasu, gdy nastpuje nieoczekiwany przypyw emocji. W rzeczywistoci nasze reakcje na stres przypominaj wewntrzne wahado, ktre swobodnie przesuwa si od zaprzeczania uczuciom do ich wtargnicia do naszej wiadomoci, i z powrotem. Jeli tylko pozwolimy wahadu porusza si 83
swobodnie wystarczajco dugo, to ostatecznie poradzimy sobie ze stresem bez wikszych problemw. PTSD wystpuje wtedy, gdy zwyczajne mechanizmy psychologiczne stan w obliczu niezwykego natenia stresu, uniemoliwiajcego rozbicie go na atwiej przyswajalne elementy. Wahado, zamiast przesuwa si swobodnie, utyka w fazie zaprzeczania albo wtargnicia emocji, lub gwatownie buja si midzy nimi. Nie kady stres prowadzi do wystpienia PTSD. Wiadomo, e przeduajca si seria traumatycznych zdarze na pewno spowoduje wystpienie zespou stresu pourazowego, natomiast pojedyncze zdarzenie raczej nie. Wiemy te, e wicej symptomw wywouje stres, ktrego rdem s inni ludzie. Wiemy wreszcie, e osoba jest bardziej podatna na rozwj PTSD, jeli dowiadcza traumy, yjc w zamknitym systemie spoecznym, ktrego czonkowie postrzegaj reakcj na stres jako dowd saboci. Aby PTSD si pojawi, stres musi by znacznie ostrzejszy od dowiadczanego kiedykolwiek przez wikszo ludzi. Wszyscy si zgadzamy, e przeycia weteranw speniaj ten opis. Rodziny alkoholikw tworz wiele rodzajw stresu podobnych do tych, jakie pojawiaj si na polu walki. Traumatyzujce dowiadczenia s codziennoci DA, a cierpienie w ich yciu powoduj inni ludzie. Czsto uznawane s za sabe, jeli nie daj sobie rady ze stresem. Takie przeycia wykraczaj daleko poza to, co uwaane jest za normalne ycie. Istniej cztery zasadnicze symptomy zespou stresu pourazowego: powtarzajce si przeywanie traumy, psychiczne odrtwienie, nadmierna czujno i poczucie winy ocalonego. Nieco dalej omwi szczegowo kady z nich. Teraz historie dwojga DDA, uczestniczcych w prowadzonej przeze mnie terapii, ktre posu do zilustrowania rnych objaww PTSD cznie z tymi, ktre z pozoru nie maj z nim nic wsplnego. Deborah Deborah miaa 37 lat, kiedy spotkaa si ze mn, eby sprawdzi, czy terapia moe jej pomc. Jej wiadoma elegancja 84
4. CZAS NA uCZuCIA: STRES POuRAZOWY I DDA
i nienaganne maniery wiadczyy o tym, e jest kobiet sukcesu. Daa mi do zrozumienia, e bdziemy rozmawiali o jej yciu jak lekarz z lekarzem. Siedziaa z mocno splecionymi nogami i skrzyowanymi rkami, patrzya mi prosto w oczy. Wszystko byo w niej pod cis kontrol. Nawet kiedy opowiadaa mi o tym, jak zostaa zraniona, jej gos brzmia monotonnie i by pozbawiony jakiejkolwiek modulacji. adne emocje nie przedary si do tej powolnej i starannie kontrolowanej prezentacji. Deborah powiedziaa mi, e sukces nie zaspokaja jej gbszych potrzeb. Uwiadomia sobie, e dopki nie znajdzie sposobu, aby sta si bardziej swobodna wobec wasnych uczu, dopty nie zazna w yciu prawdziwej bliskoci. Mwia, jak przeraa j intymno, ale jednoczenie podkrelaa swoj niewiedz o tym, jak j osign w zwizkach z innymi ludmi. Opisaa wewntrzne odrtwienie, ktre pojawiao si za kadym razem, gdy kto wydawa si jej atrakcyjny. Na okazywanie uczu pozwalaa sobie tylko wtedy, gdy pomagaa innym rozwizywa ich problemy. Kiedy opowiadaa swoj histori, w jej gosie brzmia dojmujcy smutek. Gdy Deborah bya dzieckiem, ycie jej rodziny miao sztywn hierarchi, byo przewidywalne i niemal wyprane z emocji. Ojciec by wybitnym naukowcem, profesorem biochemii, i wszystko powici karierze. Crka uwielbiaa go i pragna, aby powica jej wicej uwagi. Matka bya dla niej nikim, kobiet bez wyksztacenia, ktra nie miaa adnego ycia poza wypenianiem domowych obowizkw. W tym domu nie byo miejsca na spory. Istniao tylko silne przekonanie wszystkich, e stanowi wzr racjonalnoci i dojrzaych zachowa. Tylko dwie sprawy stanowiy skaz na tym rodzinnym obrazie i nikomu z zewntrz nie byo dane ich zobaczy. Jedn z nich byo to, e gbok zaleno matki od ojca komplikoway jej okresowe napady depresji, w czasie ktrych Deborah niemal w caoci przejmowaa domowe obowizki. Pierwszy epizod depresyjny nastpi po mierci ojca matki, nieuleczalnego alkoho 85
lika. Profesor reagowa na napady depresji ony okazywaniem obrzydzenia. Stawa si wtedy jeszcze bardziej oschy emocjonalnie i czsto aja on za jej sabo. Drugi niewygodny epizod zdarzy si w pocztkowym okresie dorastania Deborah, kiedy wypijany codziennie przez ojca koktajl sta si nagle usprawiedliwieniem dla coraz powaniejszego picia. Ucierpiaa na tym zarwno jego praca, jak i zdrowie. Gdy lekarze zdiagnozowali u niego powan chorob wrzodow ukadu trawiennego i zalecili odstawienie alkoholu, uzna picie za nieuzasadnione i natychmiast je przerwa. Przez reszt ycia powstrzymywa si od alkoholu, ale nie zgodzi si na adn terapi ani program leczenia, ktre pomogyby mu lepiej radzi sobie z wasnymi emocjami. Cho szybko powrci do zdrowia i do pracy, to jego relacje z on stay si jeszcze gorsze i pene jadu. Najbardziej byo to wida w okresach depresji ony, poniewa profesor uwaa, e matka Deborah powinna po prostu skoczy z chorob w taki sam rzeczowy sposb, w jaki on przesta pi. Pocztkowo Deborah zapamitaa zaledwie kilka charakterystycznych wydarze ze swojego dziecistwa i dorastania. Wszystko, co potrafia przywoa z pamici, to poczucie bycia outsiderk w trakcie nauki w szkole redniej i w collegeu oraz wiadoma decyzja o rezygnacji z bliszych zwizkw na rzecz studiw uniwersyteckich. W trakcie terapii przypomniaa sobie ataki paniki, ktre zaczy si, gdy miaa osiem lat. Zdarzay si zazwyczaj w nocy. Prawie z nikim o nich nie rozmawiaa. Gdy miaa dziesi lat, pewnego razu jej opiekunka wezwaa rodzicw z restauracji do domu, poniewa Deborah miaa atak paniki podczas ich nieobecnoci. Rodzice prawie w ogle o tym nie rozmawiali po prostu zaczli wychodzi z domu znacznie rzadziej, a ataki paniki u crki ustpiy. Po collegeu, gdy trzeba byo wybra specjalizacj naukow, ojciec Deborah zacz snu plany rozpoczcia przez ni studiw doktoranckich z biochemii i ataki paniki powrciy z pen si, dodatkowo wzmacniane krtkimi, ale bardzo intensywnymi, 86
okresami depresji. Deborah zacza stara si o przyjcie do szkoy medycznej, nie wiedzc waciwie po co. Nie powiedziaa jednak ojcu ani sowa a do chwili, gdy zostaa przyjta i moga zaskoczy go t wiadomoci. Pierwsze dwa lata na uczelni medycznej byy dla niej dobrym czasem. Poczua si wreszcie wolna od rodziny i jej problemw. Nim mino p roku, miaa chopaka, a swoje ycie spoeczne budowaa wok relacji z innymi. Gdy zacza mie bezporedni kontakt z pacjentami, zorientowaa si, e ich cierpienia zupenie j rozstrajaj. Zaczy j przeladowa obrazy mierci. Gdy emocjonalne rozchwianie nasilio si, zacza powanie myle o porzuceniu kariery lekarskiej. Od swojego chopaka oczekiwaa coraz mocniejszego wsparcia, ale wpadaa w panik za kadym razem, gdy wprowadza do ich zwizku wicej intymnoci albo zaangaowania. Ich ycie seksualne przestao istnie. Zacza potrzebowa cigego podkrelania jej wartoci. Ktnie staway si coraz bardziej zacieke i coraz czstsze, a wreszcie chopak j opuci. Deborah wpada w tak gbok depresj, jakiej jeszcze nie dowiadczya. Pewien stary, yczliwy radiolog namwi j do powrotu do nauki i Deborah bez reszty powicia si badaniom i technikom radiologicznym. Napisaa te prac teoretyczn, ktra upewnia j, e radiologia bya waciwym wyborem. Pod koniec stau Deborah znowu zaangaowaa si w zwizek. Jej partner czsto pi, a w kocu zacz przed ni ukrywa ilo wypijanego alkoholu. Zwizek z nim by burzliwy, peen rozsta i powrotw. aden z kolegw nie domyla si, jaki chaos panowa w yciu ich koleanki. Gdy partnerowi dano do wyboru odwyk w centrum leczenia alkoholikw albo wizienie za drobne kradziee, Deborah sumiennie wzia na siebie rodzinn cz terapii, aby pomc mu w leczeniu. Bya wcieka, gdy powiedziano jej, e ona take ma problemy. Odoya na pk wszystkie ksiki o dzieciach alkoholikw, ktre dostaa, i trwaa w przekonaniu, e wszystko, co musi zrobi, to pomc swojemu partnerowi, eby by silniejszy. 87
Do spotkania ze mn popchno Deborah to, e partner porzuci j po szeciu miesicach abstynencji. Owiadczy, e dla niego ten zwizek bdzie niezdrowy, dopki ona nie rozwie wasnych problemw. Deborah wpada w spiral atakw paniki, depresji i myli samobjczych. Na urodziny dostaa od swojego byego partnera paczk byy w niej ksiki o DDA, ktre kiedy odoya na pk bez zagldania. Tego wieczoru zacza je czyta. Lektura tak bardzo ni wstrzsna, e pomylaa o samobjstwie. Jednak kilka dni pniej jako zadzwonia do mnie i poprosia o spotkanie. Zdumiewajce, e w rodku takiego kryzysu usiada tamtego dnia w moim gabinecie doskonale uporzdkowana i oczekiwaa rozmowy dwojga specjalistw o jej yciu. Alex Cho Alex mia 41 lat, roztacza wok siebie aur modzieczoci. Podczas naszego pierwszego spotkania zapad si w fotel i natychmiast zacz opowiada swoj histori, mieszajc aktualne wydarzenia z odleg przeszoci. W kilku momentach bez skrpowania zaczyna paka, potem powstrzymywa zy i kontynuowa chaotyczne opowiadanie o swoim yciu. Trudno mu byo skoncentrowa si duej na jednym temacie. W moim towarzystwie czu ogromn ulg, ale rozpaczliwie potrzebowa praktycznych odpowiedzi i wyranie przytaczay go minione przeycia. Mnie traktowa z mieszanin szacunku i lekkiego lekcewaenia. Byo jasne, e terapia moe mu przynie wiele korzyci, ale najpierw musia zauway swoj niecierpliwo, uszanowa j i uwiadomi sobie, e jest ona najwiksz przeszkod na jego drodze do uzdrowienia. W przeciwiestwie do rodziny Deborah, ktra utrzymywaa fasad przyzwoitoci i przewidywalnoci, ycie Alexa od pocztku byo chaotyczne. Jego matka bya kelnerk w taniej restauracji i od czasu do czasu zostawiaa dzieci pod opiek krewnych, a sama wyruszaa do Reno na szalestwa. Niezmiennie podczas kadego takiego wypadu wdawaa si w sza 88
lony romans, co jaki czas zachodzia w ci i wtedy partnerzy natychmiast j porzucali. Podczas jej nieobecnoci Alex czsto mieszka z ciotk i babci, nieuleczalnymi alkoholiczkami. Babcia wysza za m za wiecznie pijanego waciciela baru. Po mierci ma (zmar na skutek masywnego krwawienia w ukadzie pokarmowym, ktre nastpio, gdy spity do granic moliwoci przewrci si na schodach wiodcych z baru do pooonego nad nim mieszkania) odziedziczya interes. Czsto opowiadaa ludziom, jak to tamtej nocy, po zamkniciu baru, przechodzia nad ciaem ma, ale bya zbyt pijana, by zauway ogromn kau krwi. Alex nie pamita adnej sytuacji, w ktrej byby choby lad czuoci. Gdy matka bya z nim, wpychaa go do wiata swoich fantazji, penego marze i planw zapania Pana Cudownego. wiat ten by jednak skaony dzikimi napadami gniewu, przychodzcymi bez powodu czy ostrzeenia. Matka dyscyplinowaa go, bijc piciami po brzuchu i kroczu. Tumaczya synowi, e musi go bi, poniewa potrzebuje ostrej dyscypliny, aby nie sta si takim, jak jego ojciec (kimkolwiek by). Alex po raz pierwszy uciek do babki, gdy mia sze lat. Cho moe to brzmie nieprawdopodobnie, ycie z babk i ciotk byo jeszcze bardziej chaotyczne. Zawsze ktra z nich miaa nowego ma. To oczywiste, e kady z ojczymw okazywa si alkoholikiem. Niektrzy ignorowali Alexa, inni bili go i poniali. Jedyna korzy z przebywania z babk bya taka, e Alex nie mia wtpliwoci co do jej mioci i akceptacji. Jaki by jej dom, taki by, ale jego drzwi zawsze stay przed nim otworem. Babka uwielbiaa, gdy przybiega do niej przed czwart, zanim znikna w barze a do wieczora. Alex pdzi ze szkoy prosto do baru. Babka czsto nawet nie zdawaa sobie sprawy z jego obecnoci; jemu wystarczao, e po prostu z ni jest. Kiedy w dziewite urodziny matka pobia go, uciek do babki tylko po to, eby dowiedzie si od ciotki, e umara dwa miesice temu. Nigdy nie dowiedzia si, jak umara ani gdzie jest pochowana. 89
Aby unikn kompromitacji, Alex nigdy nie przyprowadza do domu kolegw. Wiedzia, e jego rodzina nie jest taka jak inne. W kady weekend trwao niekoczce si pijackie przyjcie, pene nieznajomych, ktrzy wchodzili do mieszkania i wychodzili z niego, kiedy chcieli, kpali si i grzebali w lodwce. Alex radzi sobie z tym, wracajc do domu najpniej, jak si dao. Przystpi do gangu chopcw, ktrzy eksperymentowali z wchaniem kleju i demolowali, co popado, a wreszcie spdzi rok w zakadzie poprawczym. Jako szesnastolatek uciek z domu i przez dwa lata ebra na ulicach San Francisco. Gdy jego sytuacja stawaa si rozpaczliwa pracowa jako mska prostytutka, cho nigdy tego nie lubi, i pi, eby da sobie rad. Jako osiemnastolatek Alex zosta aresztowany za kradziee w sklepie i eby unikn wizienia, wstpi do armii. Surowa, ale sprawiedliwa dyscyplina wojskowa spodobaa mu si, wic zastanawia si nad karier w mundurze, ale staa si niemoliwa, kiedy picie zaczo mie wpyw na jego zachowanie. Pewnego popoudnia wypi tyle, e zjecha wojskow ciarwk z drogi. W wypadku zama kilka eber i nog, wic niemal natychmiast dosta lekarskie zwolnienie z armii. Wrci do San Francisco i zacz pracowa jako takswkarz. Pi tylko po pracy i w weekendy. Pi lat pniej spotka kobiet, ktra niedawno si rozwioda i miaa niewiele pienidzy. Jej czteroletni syn natychmiast podbi serce Alexa. Po trzech dniach Alex zamieszka z nimi i wspiera ich finansowo. Kobieta szybko znalaza prac w banku i w cigu dwch lat awansowaa na stanowisko sekretarki dyrektora filii. Alex i jego przyjacika zaczli regularnie chodzi do pobliskiego kocioa. Za spraw zgromadzenia oraz prb partnerki, wreszcie zacz chodzi na spotkania AA. Najpierw prbowa znacznie ograniczy picie, ale przesta w ogle, gdy pasierb oznajmi, e nie lubi zapachu piwa w oddechu taty. Alex pamita, co to znaczy dla dziecka poczu zapach alkoholu. W cigu kolejnych dwch lat Alex stawa si coraz bardziej zestresowany zwizkiem z przyjacik. Tskni za bliskoci, 90
ale rwnoczenie nie potrafi partnerce zaufa. Nieustannie poszukiwa dowodw, e ona czuje si nieszczliwa i zdradza go. Nigdy nie umia wprost powiedzie jej o swoich lkach. Zamiast tego, coraz czciej denerwowa si i krytykowa kobiet nawet wtedy, gdy nie byo ku temu adnych podstaw. Zawsze przybiera postaw obronn i czsto opinie inne ni jego traktowa jak krytyk. Dziao si tak, poniewa rzdzi nim strach. Budzi si wczenie rano i planowa, co musi zrobi, aby w cigu dnia unikn katastrofy. Nigdy nie poczu, e moe si odpry i po prostu cieszy tym, co byo dobre midzy nim i jego partnerk. Jego umys by wiecznie zatruty strachem, e wszystko moe straci albo zniszczy swoimi niedoskonaociami. Czasami by brutalny wobec partnerki, gdy nie potrafi w inny sposb zakoczy ktni. Opiekun w grupie AA zasugerowa Alexowi, aby poszed na spotkanie powicone dorosym dzieciom alkoholikw. Po jego zakoczeniu dowiedzia si od uczestnikw o terapii, ktra moe pomc mu poradzi sobie z przypadociami DDA, i nastpnego dnia skontaktowa si ze mn. Historie Deborah i Alexa ilustruj dwa rne style osobowoci. Pierwszy to nadmierne zahamowanie i brak kontaktu z wikszoci emocji; drugi to zdanie si na ask kadego uczucia, ktre si pojawi. Oboje byli dorosymi dziemi alkoholikw i wychowanie w rodzinach alkoholowych odegrao decydujc rol w ich dowiadczaniu wiata. Uczuciowe odrtwienie Deborah i towarzyszce Alexowi poczucie przytoczenia emocjami byy dwiema stronami tego samego medalu (psychologia zna mnstwo takich przypadkw). Niczym niezwykym byoby te spotkanie tych przeciwnoci u jednej osoby. Zarwno uczuciowe stpienie Deborah, jak i emocjonalne przeadowanie Alexa dziaay wedug tych samych, podstawowych zasad. Te zasady s dyktowane przez normalne sposoby, ktre ludzie wykorzystuj do radzenia sobie z nienormalnym nateniem stresu.
91
Cztery symptomy PTSD Poniej podaj kilka charakterystycznych przey, ktre mog towarzyszy czterem gwnym symptomom zespou stresu pourazowego. 1. Ponowne przeywanie traumy: nocne koszmary; powracajce, obsesyjne myli; nagy powrt zapewniajcych przetrwanie zachowa w obliczu zdarze, ktre przypominaj pierwotn traum. 2. Psychiczne odrtwienie: poczucie depersonalizacji, nieprzystawanie do otoczenia, poczucie emocjonalnego znieczulenia, tumienie emocji, szczeglnie w sytuacjach wymagajcych intymnoci, czuoci albo seksualnoci. 3. Nadmierna czujno: niemono odprenia si, czste reakcje lkowe, chroniczne lki, ataki paniki. 4. Poczucie winy ocalonego: chroniczna depresja, poczucie winy bez wyranego powodu. Jeli rozpoznajecie u siebie wicej ni jeden z tych symptomw, to prawdopodobnie jako dzieci przeylicie powany stres, cho nawet moecie go nie pamita. Cztery symptomy PTSD mog pojawi si w kadym wieku i niekoniecznie w stresie. S raczej dugofalowymi skutkami nadzwyczajnych strategii radzenia sobie, niezbdnych do przetrwania stresu. Te symptomy s bliznami po gbokich ranach, ktre zada przytaczajcy stres. W wielu przypadkach symptomy nasilaj si z wiekiem, wraz ze spadkiem zdolnoci adaptacyjnych i fizycznej wytrzymaoci albo z rosncym poziomem chronicznego napicia. 92
Wikszo weteranw i wikszo DDA ma nadziej, e te objawy z upywem czasu min. Jednak czas sam w sobie nie uleczy tego rodzaju ran. Wszyscy chcemy wierzy, e skoro ju nie pamitamy wydarze z przeszoci, to nasze emocje nie musz sobie z nimi radzi. Tak, niestety, nie jest. Kady terapeuta mia do czynienia z pacjentami nagle zaskoczonymi intensywnoci emocjonalnych reakcji na wydarzenia sprzed pidziesiciu i wicej lat. Symptomy PTSD utrzymuj si, dopki nie zostanie podjte leczenie. Przyjrzymy si temu procesowi bliej w nastpnych rozdziaach, powiconych leczeniu i zdrowieniu. Teraz wane jest, aby spojrze na rany i na wydarzenia, ktre je zaday. Pierwszy krok w kadym procesie zdrowienia polega na pogodzeniu si z istnieniem ran. PONOWNE PRZEYWANIE TRAuMY Alex jest uderzajcym przykadem osoby, u ktrej wahado stresu utkno w niepodanej fazie. By nieustannie zagroony napywem emocji i przytoczeniem przez nie. Z powodu pierwotnej traumy porzucenia gwatownie reagowa na najmniejsze podejrzenie, e partnerka moe go opuci. W pewnym sensie uczucia zwizane z pierwotn traum odnawiay si za kadym razem, gdy w yciu Alexa nastpoway wydarzenia cho troch j przypominajce. By zdany na ask wszystkiego, co mogo wyzwoli te intensywne reakcje emocjonalne, wic dy do jak najszybszego osabienia uczu, aby nie zosta gboko zranionym. Ponownemu dowiadczaniu traumy towarzysz midzy innymi: natychmiastowy gniew albo smutek, albo inna intensywna emocja, pojawiajca si, gdy w otoczeniu jest kto w stanie upojenia alkoholowego; reagowanie strachem na czyj gniew albo na moliwo zerwania relacji; przyjmowanie skrajnie defensywnej postawy wobec krytyki; reakcje przestrachu na bahe wydarzenia, ktre prowadziy do awantur, gdy bylicie modsi. 93
U weteranw z Wietnamu ponowne przeywanie traumy przybiera kilka postaci. Po powrocie do cywila wielu z nich skaryo si na nawracajce natrtne myli, obrazy i emocje zwizane z wojennymi przeyciami. Czsto prbowali nauczy si ignorowania tych natrctw. Niestety, podobnie jak nie mona kontrolowa marze sennych, tak samo nie mona kontrolowa wojennych koszmarw. Jeden z moich klientw opowiada, e nie pamita, aby od zwolnienia z wojska w poowie lat 70. mia w swoim yciu cho jeden dzie, w ktrym sowo Wietnam nie pojawio si w jego mylach przynajmniej raz. Chocia na rne sposoby stara si zapomnie o tym okresie ycia, koszmar wci wdziera si nieproszony do jego umysu. Przeycia wojenne tego czowieka byy tak bolesne, e zatraci zdolno rozumienia i integrowania stresu jego myli i obrazy zwizane z Wietnamem byy wci silnie naadowane emocjonalnie. By moe najbardziej dramatyczn postaci, jak przyjmuje ponowne przeywanie traumy, jest gwatowny nawrt caego wachlarza uczu, myli i zachowa w odpowiedzi na sytuacje podobne do pierwotnego zdarzenia. Oto weteran spaceruje ulic i nagle syszy wybuch petardy albo wystrza ganika samochodu. Jego serce natychmiast przyspiesza, a donie poc si; pada na chodnik i stara si ustali rdo ostrzau. Przeywane w Wietnamie momenty ogromnego zagroenia wyksztaciy w nim nowy odruch. W trakcie walki takie zachowanie pozwala przey. Jednak w cywilu staje si niepotrzebnym automatycznym odruchem. Popularny wrd DDA dowcip opisuje podobne zjawisko: Rodzice alkoholicy nigdy nie umieraj; po prostu le dwa metry pod ziemi i czekaj na ciebie W przejmujcy sposb wyraa on po. czucie, e tak naprawd nie ma ucieczki przed ponownym przeywaniem traumy. Wiele DDA uciekao tysice kilometrw od domu po to tylko, aby odkry, e powracajce, obsesyjne myli o tym, co si dzieje w domu, wcale nie osaby. Jeden z moich pacjentw nie widzia swojej matki przez wiele lat, jednak mia w domu zainstalowan automatyczn sekretark, aby wiedzie, czy rodzicielka postanowia znowu wtargn w jego ycie. Emocjonalne zerwanie z ro 94
dzin alkoholow jest znacznie trudniejsze ni fizyczne rozstanie. Zapewne dlatego DDA jest znacznie trudniej opuci emocjonalnie dom ni nie-DDA. Najbardziej widoczn wspln cech DDA i weteranw z Wietnamu jest gwatowno, z jak strategie przetrwania pojawiaj si w odpowiedzi na wydarzenia, ktre symbolicznie przywouj pierwotn traumatyczn sytuacj. Szczeglnie dramatycznym tego przykadem jest historia Pat, siostry przeoonej na oddziale intensywnej terapii. Bya bardzo ceniona za umiejtnoci, odpowiedzialno i profesjonalizm, cho dopiero zbliaa si do trzydziestki. Terapi rozpocza z powodu rosncej przepaci midzy tym, jak inni j oceniali, a tym, jak sama siebie widziaa. Na pozr emanowaa si, ktra uspokajaa innych i dawaa im pewno, e Pat poradzi sobie ze wszystkim. Ona sama bya przekonana, e po prostu mydli ludziom oczy; ya w staym lku przed nieuchronnie nadcigajc katastrof. Im bardziej kompetentne wraenie sprawiaa, tym mniej pewnie si czua. W trakcie terapii Pat odebraa telefon ze szkoy crki z informacj, e jej dziecko ma lekk gorczk. eby zabra dziewczynk do domu, Pat musiaa wyj z pracy dwie godziny wczeniej. Poprosia kogo o zastpstwo i przekazanie obowizkw drugiej zmianie, potem dwukrotnie sprawdzia, czy wszystkie lekarskie zalecenia zostan zastosowane i czy wszyscy pacjenci s w stabilnym stanie. Po upewnieniu si, e dopilnowaa wszystkiego, Pat przesza pitnacie metrw do biura swojej szefowej, eby poinformowa j o wczeniejszym wyjciu. Kiedy staa przed zwierzchniczk, serce jej walio, donie miaa mokre od potu. Krcio jej si gowie i bya na granicy paniki. Czua si winna, poniewa musiaa poprosi innych, eby na dwie godziny przejli jej obowizki, i uwaaa, e szefowa uzna j za nieodpowiedzialn. Gdy zacza mwi, zorientowaa si, e przestpuje z nogi na nog, a gos jej si amie z emocji. Poprosiem Pat, aby pozwolia powrci do wiadomoci wszystkim emocjom, ktre odczuwaa, gdy staa przed przeoon. Gdy ze szczegami przypomniaa sobie wszystko, zapytaem j, na ile lat si czuje. Pat natychmiast odpowiedziaa: Na sze. 95
Kiedy poprosiem, eby opowiedziaa mi o swoim yciu szecioletniej dziewczynki, na trzecim miejscu wymienia alkoholizm ojca, ktry wanie w tym okresie zacz si nasila. Pat wspominaa, jak nauczya si, e nie naley rodzica niepokoi swoimi potrzebami i ujawnia wasnych uczu, bo w ten sposb mona unikn nagych wybuchw jego gniewu. Dla Pat symbolicznym odpowiednikiem tej sytuacji z dziecistwa byy momenty, kiedy osobiste potrzeby przeszkadzay jej w wypenianiu codziennych obowizkw i musiaa prosi o pomoc swoich zwierzchnikw. Ludzie ucz si na wasnych dowiadczeniach, a Pat dawno temu przekonaa si, e takie proby mog by niebezpieczne. Stajc si nadzwyczaj kompetentn i odpowiedzialn, rzadko musiaa prosi innych o pomoc. Dziki wrcz obsesyjnemu uporzdkowaniu zyskaa pewno, e osobiste potrzeby nie bd jej przeszkadza w wypenianiu obowizkw. Dowiadczenia wyniesione z dziecistwa podpowiaday jej, e osoby majce wadz nie s w stanie waciwie oceni jej potrzeb czy doceni wysikw. Za kadym razem, gdy w dorosym yciu musiaa mie do czynienia z kim posiadajcym wadz, przeszo powracaa i na moment braa gr nad teraniejszoci. Dziki przeanalizowaniu na terapii reakcji Pat w takich sytuacjach, moglimy pogbi wiadomo jej prawdziwych uczu w dziecistwie. Ostatecznie odnalaza w sobie nowy rodzaj rozumienia losu, ktry zosta jej dany wiele lat temu. Historia Pat to tylko jeden przykad, wybrany z tysicy. DDA czsto opowiadaj, e po dwch latach terapii wystarczyo im wej do domu rodzinnego w dniu jakiego wita, aby po chwili zacz dziaa w stary, autodestrukcyjny sposb. Pomimo stanowczego postanowienia DDA o otwartym mwieniu o swoich uczuciach, moe si okaza, e stare zasady na nowo umacniaj swoje pozycje i uniemoliwiaj otwart rozmow. Smutek albo gniew moe zosta wyzwolony przez co tak zwyczajnego, jak uderzenie kostki lodu o dno szklanki. Otwarte przyjmowanie postawy obronnej dominuje w waszym zachowaniu zwaszcza wtedy, gdy uznacie, e jestecie celem ataku czy krytyki. 96
Obserwowaem pewnego mczyzn, ktry za kadym razem, gdy kto opuszcza grup terapeutyczn, zaczyna koysa si na fotelu w ty i w przd, nie potrafi te mwi bez paczu. By to oczywisty przykad ponownego przeywania traumy. Ten czowiek mia rodzicw alkoholikw, ktrzy wsplnie szli w tango i nie wracali do domu przez co najmniej tydzie. Przeywa takie sytuacje, gdy mia zaledwie trzy lata. Gdy Alex przyszed na terapi, niemal cigle by w stanie ponownego przeywania traumy. Przeycia zwizane z powtarzajcym si porzucaniem przez matk, a zwaszcza z utrat babki oraz brakiem jakiejkolwiek informacji o jej mierci, miay tak dominujcy i przytaczajcy wpyw na jego wczesne ycie, e normalne psychologiczne mechanizmy radzenia sobie ze stresem okazay si nieprzydatne. Natychmiast zalewa go strach nie do zniesienia. Pierwszym wyprbowanym przez Alexa sposobem ucieczki przed strachem byy eksperymenty biochemiczne. Odurzajc mzg alkoholem albo marihuan, znieczula neurologiczne obwody odpowiedzialne za powstawanie lku i strachu. Gdy jednak sprbowa abstynencji od tych substancji, stopniowo powrci do utrzymujcego si stanu cigego przeywania lku przed odrzuceniem. Wystarczyo, e jego partnerka zmarszczya brwi w nieodpowiednim momencie, pniej albo wczeniej ni zwykle wrcia do domu kade z tych zwyczajnych zdarze przywoywao poczucie, e wszystko, co ma, moe straci w jednej chwili. Jego wahado stresu utkno w niepodanej fazie. PSYCHICZNE ODRTWIENIE Weterani wojny wietnamskiej po powrocie do domu czsto dowiadczali poczucia wyobcowania i odseparowania od otaczajcego ich wiata. Wielu obwiniao o to zmiany, jakie zaszy w kraju podczas ich suby w Wietnamie. Jednak poczucie nieprzystawania byo zbyt silne, by zmiany w kraju uzna za jedyn jego przyczyn. Wielu weteranw le czuo si take w swoich starych spoecz 97
nociach, starej pracy, a nawet we wasnych rodzinach. W trakcie terapii okazywao si, e nie potrafi dopasowa swoich emocji w taki sposb, jak robili to przed wojn. Wygldao to tak, jakby pomidzy nimi a ich uczuciami istniaa jaka niewidzialna ciana. Rzeczywicie, pierwotny zwizek pomidzy weteranami i wiatem ich emocji w jaki sposb zosta zakcony. Oto objawy emocjonalnego odrtwienia: brak jakichkolwiek uczu w okresach stresu, nage dowiadczanie ciany ktra oddziela od uczu, , dezorientacja zamiast uczu, zaciskanie zbw zamiast ujawniania uczu, strach, e jeli uczucia zostan ujawnione, nie bd w stanie ich znie. Odrtwienie oraz sztywno emocji pojawiaj si szczeglnie wtedy, gdy potrzeba intymnoci i delikatnoci. Cho cierpicy z powodu PTSD mog tskni za intymnoci, to jednak za kadym razem, gdy kto chce utrzymywa z nimi blisze kontakty, odczuwaj wewntrzn pustk. Emocjonalne znieczulenie powoduje, e nie s w stanie precyzyjnie rozpoznawa wasnych uczu, kiedy najwaniejsze jest, eby by z nimi w bezporednim kontakcie. Deborah, ktrej histori poznalicie, jest dobrym przykadem tego, jak rozwj psychicznego odrtwienia w dziecistwie moe by dziedzictwem, ktre ciy przez cae dorose ycie. Staa si tak niewraliwa na swoje uczucia, e swobodnie i bez jakiejkolwiek widocznej reakcji emocjonalnej moga opowiedzie o tym, jak strach przed intymnoci zniszczy jako jej ycia. Pamitam taki jej przerywany komentarz: Czasami boj si zawodowo osignam wszystko, na co mogam mie nadziej a mimo to jest dla mnie jasne e istota tego co wiadczy o czowieczestwie pozostaje cakowicie poza moim zasigiem. Psychiczne odrtwienie jest tak powszechne wrd DDA, e uwaa si je za co normalnego. Wikszo z nich nie potrafi sobie wyobrazi, e s ludzie, ktrzy czuj w inny sposb. Psychiczne odrtwienie to naturalny mechanizm psychologiczny, uruchamiany w okresach przytaczajcego stresu. Prawdopodobiestwo jego wy 98
stpienia jest najwiksze wtedy, gdy trzeba podj jakie dziaanie, eby przetrwa niebezpieczestwo. Opowie Lukea ilustruje, jak psychiczne odrtwienie moe si rozwija i dlaczego czasami jest skuteczn strategi. Luke Luke dosta powoanie do Wietnamu zaraz po ukoczeniu szkoy redniej. Podstawowe szkolenie przypominao caodobowy trening pikarski. Luke nigdy nie mia takiej muskulatury jak wtedy, i cieszy si z nieustannego poczucia mskiego koleestwa. Specjalne szkolenie artyleryjskie dao mu poczucie odpowiedzialnoci i kompetencji, ktre wykraczao daleko poza to, co kiedykolwiek czu. Po przybyciu do Wietnamu zacz odczuwa pewien strach, ale poczucie bycia traktowanym po raz pierwszy w yciu jako dorosy wci byo bardzo pozytywne. Wszystko zmienio si, gdy zaledwie kilka metrw od niego pocisk eksplodowa olepiajcym ogniem i hukiem. ciana z workw wypenionych piachem uchronia Lukea przed odamkami. Gdy zza niej wyjrza, zobaczy swojego najlepszego kumpla, ktry umiera, krztuszc si wasn krwi; odamek przebi mu kark i rozerwa tchawic. Od tego dnia Luke sta si nadzwyczaj wraliwy na zapachy i dwiki podobne do tamtych, towarzyszcych owej strasznej chwili. W trakcie terapii Luke przywoa wszystko, co czu w tamtym momencie. Opisywa, jak uczucia wobec umierajcego przyjaciela nagle przesuny si gdzie na ty gowy i jak dziki temu mg natychmiast wzi udzia w akcji. Wygldao to tak, jakby pomidzy nim a czci jego dowiadcze powstaa przepa. Midzy Lukiem a jego uczuciami nastpi rozam. W obliczu skrajnie traumatycznych wydarze kady z nas jest w stanie dokona takiego rozamu. W pewnych okolicznociach to poyteczna umiejtno umoliwia przetrwanie. Ludzie, ktrzy potrafi z niej skorzysta, znacznie lepiej poradz sobie z ostr traum. Niemniej jednak kiedy trzeba do tych emocji dotrze i poradzi sobie z nimi; w przeciwnym wy 99
padku bd coraz bardziej doskwiera pod skorup psychicznego odrtwienia. Nietrudno zrozumie, dlaczego DA majce za sob przeycia fizycznej lub seksualnej przemocy, separuj si od swoich dowiadcze. Odrtwienie jest ostatni lini obrony przed cakowitym przytoczeniem uczuciami. Dzieci nie potrafi powstrzyma rodzicw przed biciem ich, ale przynajmniej mog odwrci si od tego, co czuj. Faktyczna utrata poczucia bezpieczestwa, ktre rodzic powinien zapewni dziecku, moe nieodwoalnie zmieni osobist relacj ze wiatem. W dorosym yciu nawet najlepsze perspektywy nie pomog odzyska poczucia kontroli nad wasnym przeznaczeniem w takim stopniu, w jakim istniao ono przed przemoc. Psychiczne odrtwienie pojawia si take u tych DDA, ktre nie maj za sob dowiadczenia przemocy. Dlaczego? Wytumaczeniem jest bezlitosna ukryta przemoc na przykad brak celowej uwagi (patrz rozdzia 3) ktra wystpuje w znacznej wikszoci zwyczajnych rodzin alkoholikw. Ponisze wspomnienie pochodzi od syna anestezjologa. Ojciec Toma nigdy nie mia kopotw w pracy z powodu alkoholizmu, cho mia nawyk wpadania codziennie na drinka w drodze ze szpitala i szybkiego wypijania dwch koktajli zaraz po przyjedzie do domu. Gdy nie mia dyuru, wypija jeden lub dwa szeciopaki piwa, eby ugasi pragnienie . Tom Gdy Tom mia dziewi lat, pewnego dnia ojciec wezwa go do stodoy, eby pomg mu przygotowa sprzt do zaorania pola. Ojciec nie mia dyuru w ten weekend, wic pi od rana. Tom czu si bardzo niepewnie, gdy rodzic do niego przemawia, poniewa w stanie upojenia mia zwyczaj stawa bardzo blisko swojego rozmwcy. Tom patrzy na wiszc nad nim, nieco nalan, czerwonaw twarz i ukrywa swoj niech, eby nie rozgniewa ojca. Oranie pola w tym dniu nie miao sensu, poniewa poprzedniego dnia zostawili traktor unieruchomiony w botnistej 100
ziemi, a w dodatku ca noc pada deszcz. Gdy ojciec tumaczy, dlaczego dzisiaj powinno im pj lepiej, Tom czu si tak, jakby zosta wzity w charakterze zakadnika. Wiedzia, o co ojcu chodzi: bdzie jeszcze raz prbowa udowodni matce, e pole nadaje si do zaorania, cho wczeniej uznaa go za pomylonego. Tom znalaz si midzy nimi jak midzy motem i kowadem: jeli zgodzi si z ojcem, to matka take jego uzna za pomyleca, ale jeli powie ojcu prawd, zostanie potraktowany jako stronnik matki. To bya sytuacja bez zwycizcw. Tom natychmiast przyj wyuczon postaw, ktra zapewniaa mu przetrwanie. Wiedzia, e prba przedstawienia ojcu racjonalnej argumentacji bdzie jak dolanie benzyny do ognia i przez nastpne 40 minut przyjdzie mu sta w tym miejscu, z twarz ojca nad gow. Jeli si z nim zgodzi, czas skrci si do 30 minut ale wtedy bdzie musia i na pole i zmaga si z unieruchomionym traktorem. Poniewa podstawowym celem kadego zakadnika jest ucieczka, Tom wyspecjalizowa si w jednym ze sposobw Hucka Finna. Pozwala, aby ojciec widzia w nim wszystko to, czego potrzebowa: lekko potakiwa, gdy ojciec tego chcia, umiecha si, gdy byo to potrzebne, nigdy jednak nie reagowa tak, eby ojciec odczyta to jako zacht z jego strony. Wymagao to wyczucia rwnowagi, ale Tom z czasem osign mistrzostwo. Jak tumaczy pniej, stawa si zupenie pusty, poniewa wszystkie uczucia spycha gdzie w zakamarki umysu. To pozwalao mu koncentrowa si cakowicie na reagowaniu zgodnie z oczekiwaniami ojca, ale w taki sposb, e przemowa do syna szybko przestawaa dawa satysfakcj w efekcie po 15 minutach ojciec odchodzi! W trakcie terapii Tom uzupeni obraz: gdy zamyka oczy i przywoywa t scen, dosownie widzia ty swojej gowy przed twarz ojca. eby zachowywa si tak jak w powyszej sytuacji, Tom musia odsun od siebie emocje najdalej, jak to tylko byo moliwe. Nauczy si rozdziela siebie i swoje przeycia. Nauczy si zostawia swoje uczucia po jednej stronie szczeliny, a potem poszerza j dotd, a jej krawdzie staway si na tyle 101
odlege, e mg ca uwag skoncentrowa na ojcu i jego wymaganiach, a nie na wasnych potrzebach. Fala ez napyna do oczu Toma, gdy po latach przywoa t scen w moim gabinecie. Zatrzymajmy si na chwil i spjrzmy na t scen z innej perspektywy. Wyobracie sobie siebie jako ssiadw. Gdybycie zjechali z waszego podjazdu i przejechali obok domu rodziny Toma, zobaczylibycie scen, ktra wyglda na idealn relacj midzy ojcem i synem. Nie sposb dostrzec nadzwyczajne mechanizmy psychologiczne, ktre gwatownie zachodziy w Tomie. Cich rozpacz atwo przegapi wanie dlatego, e jest cicha. Dopiero gdy spojrzymy na t scen oczami Toma, staniemy si wiadomi tego, co w nim zachodzio. Aby zrozumie przeycia Toma, trzeba mie wiadomo, e powysza sytuacja nie jest czym wyjtkowym. Poczucie bycia zakadnikiem wasnych rodzicw przenikao cae dziecistwo wikszoci dzieci alkoholikw. Zwizek z takim wiatem, bez umiejtnoci wprowadzania si w stan odrtwienia, jest nie do zniesienia. Ludzie, ktrzy weszli w doroso z rozwinitym psychicznym odrtwieniem, jako doroli nie potrafi przejmowa si wasnym losem. Obchodz ich losy innych, zwaszcza dzieci, natomiast nie powicaj wystarczajco duo uwagi sobie i wasnym dzieciom. Gdy brak empatii w stosunku do samego siebie utrwali si, wewntrzne dziecko jest skazane na bycie zakadnikiem dopty, a zostanie odnaleziona droga do uzdrowienia. W trakcie terapii Deborah zademonstrowaa inny aspekt psychicznego odrtwienia: czsto nagle stawaa si nieobecna, jakby znikaa w oddali i zrywaa wszelki kontakt na kadym sensownym poziomie. Jej oczy nieruchomiay, cho nigdy nie tracia ze mn kontaktu wzrokowego. Inni zerwaliby kontakt wzrokowy, patrzyliby w gr, zaczliby pycej oddycha albo ich twarze stayby si bardziej nieruchome. Mona wiadomie manipulowa wasn uwag, aby unikn napywu uczu czy zbytniego otwarcia si. Ten proces ma wiele nazw. Jedni mwi o budowaniu muru, inni o wycofaniu odpyniciu, czarnej dziurze czy zatraceniu. , 102
Gdy zapytaem Deborah, dokd odchodzi podczas tych epizodw, potrafia powiedzie tylko, e daleko. Ostatecznie w trakcie terapii staa si bardziej wraliwa na te momenty i informowaa mnie o nich, gdy sam nie zwrciem na nie uwagi. Uwiadomia sobie, e takiej jej dystansowanie si wobec mnie nie byo przypadkowe, ale pojawiao si zawsze wtedy, gdy chciaa czego unikn, i zacza traktowa to zachowanie jako wyrany znak, e jej zaprzeczanie wci jest aktywne. Jej ch do pozbycia si psychicznego odrtwienia i traktowania go jako oznaki zaprzeczania stao si wanym krokiem na drodze do uzdrowienia. NADMIERNA CZujNO Trzecim symptomem zespou stresu pourazowego jest nadmierna czujno. Na polu walki onierz musi by nadzwyczaj czujny, jeli chce przey. Po powrocie z Wietnamu wielu weteranw zorientowao si, e pozostaj w stanie cigej gotowoci. Ich czujnoci kierowa automatyczny pilot, zmuszajcy do nieustannego lustrowania otoczenia w poszukiwaniu ukrytych niebezpieczestw. Nie potrafili uwierzy, e istniej bezpieczne miejsca. Dokucza im chroniczny lk, atwo byo ich przestraszy i nie potrafili si odpry jeszcze dugo po ustpieniu traumy walki. O nadmiernej czujnoci wiadczy m.in.: nieustanne sprawdzanie, czy inni waciwie wykonuj swoj prac, przekonanie, e nawet najdrobniejsze niepowodzenie jest pierwsz oznak katastrofy, tworzenie list wszystkich rzeczy, ktre trzeba zrobi, zanim bdzie mona pozwoli sobie na relaks, cige poczucie, e jest jeszcze co, co trzeba zrobi. Hiperczujno moe te doprowadzi do licznych fizycznych zaburze, powizanych ze stresem, jak: nadcinienie, migrenowe ble gowy czy dolegliwoci odkowo-jelitowe. Moemy zaprzecza fizycznym i duchowym kosztom, jakie ponosimy z powodu 103
chronicznego napicia, ale nie oszukamy naszego organizmu, ktry stopniowo bdzie ulega coraz wikszemu zuyciu. Jeli jestecie dziemi alkoholikw, to wiecie, co to znaczy by nieustannie czujnym, eby dostrzec pierwsze oznaki niebezpieczestwa. DDA czsto mwi, e maj nadzwyczaj wraliwe czuki, ktrymi bez przerwy sprawdzaj wiat wok. Jeli kto w tumie uniesie brew i spojrzy z dezaprobat, DDA prawdopodobnie natychmiast to zauway i postara si z wyprzedzeniem zareagowa na przewidywane wydarzenie. Nadmierna czujno jest naturaln ludzk reakcj na sytuacje wywoujce silny lk, a rodziny alkoholowe s dla dzieci najpotniejszymi jego rdami. Dorastaj wrd ludzi, ktrych nastroje zmieniaj si gwatownie i bez wyjanienia. Mae dzieci nie s w stanie przewidzie, co rodzic za chwil zrobi, poniewa nie zdaj sobie z sprawy z jego picia albo nie potrafi jeszcze dostrzec zwizku pomidzy piciem i zmianami zachowa. Na skutek nieustannego zmieniania zasad i zniszczenia normalnego toku ycia rodziny przez alkoholizm rodzicw, dzieci ucz si, e jedyna droga do zapewnienia sobie bezpieczestwa to ciga czujno wobec otaczajcego wiata. Im wczeniej niebezpieczestwo zostanie dostrzeone, tym szybciej mona uciec z domu, udobrucha rodzicw albo schowa si pod ko. Trzeba pamita, e nieprzewidywalne zmiany nastroju zdarzaj si obojgu rodzicom, nie tylko alkoholikowi. Podczas przygotowywania obiadu matka moe by w dobrym nastroju. Nagle, po cichej rozmowie telefonicznej, jej nastrj gwatownie si zmienia, matka oddala si. Dziecko nie otrzymuje adnego wyjanienia tej zmiany i na pewno zaczyna si zastanawia, czy zrobio co, co spowodowao to ponure zamknicie si matki. Brakujca informacja jest taka, e ojciec zadzwoni z kiepskim wytumaczeniem spnienia si na obiad. Kobieta wie, e tak naprawd m jest kompletnie pijany, ale nie chce tego powiedzie dziecku. Behawioryci udowodnili, e najskuteczniejszym sposobem wywoywania lku u zwierzt jest nagradzanie i karanie bez adnych zasad. Laboratoryjne szczury zachoroway na wrzody, gdy 104
byy nagradzane na tyle czsto, e wydawao im si, i znalazy system otrzymywania nagrd, a chwil potem byy dotkliwie karane. ycie Alexa z matk rwnie byo pozbawione zasad. Nigdy nie potrafi przewidzie, jak rodzicielka zareaguje na alkohol: dobrym nastrojem, pospnoci czy jeszcze inaczej. Ale gdy ju raz wpada w okrelony nastrj, pozostawaa w nim bez wzgldu na to, co si wok niej dziao. Alex pamita, jak pewnego dnia przewrci si, pobrudzi traw nowe spodnie i rozci rk. Matka bya akurat w dobrym nastroju, wic miaa si z zielonych plam jako ladu modzieczej ywioowoci. Opatrujc skaleczon do, opowiedziaa synowi zabawn historyjk o tym, jak sama rozdara kieszonk w nowej niedzielnej sukience, ktr pierwszy raz zaoya. Ale nastpnego dnia bya ju w ponurym nastroju, wic skrzyczaa Alexa za to, e cigle chodzi w brudnych dinsach. W rodzinach alkoholowych waciwie nie istnieje co takiego, jak konsekwencja. Tom opowiedzia przejmujc histori o tym, jak bardzo czujny musia by w dziecistwie. W trzeciej klasie dosta pierwszy raz ocen celujc ze sprawdzianu z ortografii. Pamita, jak bieg i taczy w drodze do domu, ciskajc w rce klaswk. Gdy wbieg po schodach ganku i sign do klamki drzwi wejciowych, nagle poczu, e jego entuzjazm znika. Zamiast wpa radonie do domu, spokojnie otworzy drzwi i poszed do salonu, nie okazujc ani odrobiny podniecenia. Niemal instynktownie wyczu, e okazywanie radoci moe nie by bezpieczne. Ojciec siedzia na wycieanym krzele przed telewizorem i czyta wieczorn gazet. Zwykle takie jego zachowanie o tej porze dnia oznaczao, e zanosi si na awantur. Tom przeszed obok ojca. Koncentrowa si na tym, czy uda mu si znikn niepostrzeenie, czy te rodzic zdoa go wzi jako zakadnika. Gazeta bya nieruchoma, wic Tom wiedzia, e moe pj do kuchni i prawdopodobnie uniknie kopotw z powodu ominicia ojca bez powitania. Gdy tylko dotar do kuchni, natychmiast oceni sytuacj: matka sprawiaa wraenie dosy zadowolonej; do awantury jeszcze nie doszo. Teraz Tom sprbowa wzbudzi w sobie moliwie duo entuzjazmu, ktry jeszcze niedawno odczuwa z powodu celujcej oceny, wic podskakiwa i ma 105
cha klaswk. Dostaem szstk!, woa, ale niezbyt gono, eby nie niepokoi ojca. Tom zapamita, e matka zacza cieszy si razem z nim. Oboje przekonali si, e mona kontrolowa spontaniczno, nie tracc nic z jej autentycznego blasku. Kiedy dzieci nie s w stanie przewidzie reakcji rodzicw na podstawie minionych zdarze, zwykle poddaj si i zaprzestaj prb nauki zasad relacji midzy ludmi. Znacznie skuteczniejsze okazuje si rozwinicie zmysu obserwacji. Nadmierna czujno powoduje jednak, e DA ucz si raczej reagowania na wiat, a nie wspdziaania z nim. Cho nauczylicie si, jak przetrwa w wiecie, ktremu nie mona zaufa, to pacicie wysok cen za hiperczujno. Niewiele w was miejsca na zabaw czy na wasne uczucia, poniewa nieustannie angaujecie si w kontrolowanie innych ludzi. Nigdy nie pozwalacie sobie na odprenie. Nic dziwnego, e wiele DA wchodzi w doroso z bagaem lku i chronicznego przeczuwania nadcigajcego nieszczcia. Nie zaskakuje te to, e dla DDA problemem numer jeden s trudnoci w nawizywaniu trwalszych relacji. Nadmierna czujno narusza fundamenty prawdziwie bliskich zwizkw, poniewa osabia zdolno do zaufania, a bez niego takie relacje nie s moliwe. POCZuCIE WINY OCALONEGO Ocaleni z katastrof czsto maj obsesyjne poczucie winy. Pytanie, dlaczego oni przeyli, a tylu innych stracio ycie, moe drczy ich przez lata. Nie ma znaczenia, e jest ono irracjonalne. Mimo wszystko istnieje i mczy dotd, a znajdzie si jaki sposb pomocy. Do oznak poczucia winy ocalonego mona zaliczy: uznawanie siebie za nieczuego za kadym razem, gdy nie udzieli si pomocy ludziom, ktrzy twierdz, e jej potrzebuj (nawet gdy sami sprowokowali swoje kopoty), powstrzymywanie si przed odczuwaniem cakowitego zadowolenia, 106
znajdowanie sposobw na to, aby czu si odpowiedzialnym za czyje nieszczcia i niepowodzenia, trwanie w niezdrowych zwizkach i sytuacjach, aby unikn poczucia winy z powodu ich zerwania. Wielu weteranw z Wietnamu zadrcza si poczuciem winy, poniewa oni przeyli, a tylu ich kolegw zostao zabitych. U czci przybiera ono posta depresji, u innych pozostaje ciemn chmur, rzucajc cie na chwile, w ktrych mogliby si w peni cieszy yciem. Weterani ze stwierdzonym PTSD mwili nawet, e czuj si zobowizani do ograniczania wasnego szczcia; do pielgnowania innych uczu np. poczucia zdrady wobec tych, ktrzy nie wrcili. Wielu weteranw drczy pytanie, dlaczego oni przeyli, a inni nie, albo gnbi myli o tym, co mogli zrobi, eby ocali kumpli. Tak jakby psychika nie bya w stanie znie pogodzenia si z tym, jak bezsilni bywamy wobec yciowych tragedii. Czym niedorzecznym byoby stwierdzi, e yciem i mierci wok nas rzdzi lepy przypadek. Taki wszechwiat staby si przeraliwie bezosobowy. Dzieci alkoholikw mog odczuwa podobne obsesyjne poczucie winy, poniewa emocjonalnie przetrway w rodzinach alkoholowych, podczas gdy innym ich czonkom to si nie udao. Jak ju wspomniaem, w licznych rodzinach alkoholikw obowizuje niewypowiedziana zasada, e nikt nie moe by zdrowszy ni najsabszy z jej czonkw. Zatem gdy nawet wyrwiecie si z rodziny i zbudujecie wasne niezalene ycie, moe was zadrcza poczucie, e kady sukces jest znakiem nieczuoci wobec tych najbliszych, ktrzy wci tkwi w chorobie. To poczucie pojawia si szczeglnie czsto u najstarszych dzieci w rodzinach alkoholowych. Gdy odchodz, eby prowadzi wasne ycie, odczuwaj dojmujc win, e pozostawiy modsze rodzestwo samo sobie. Czsto najstarsze dziecko wie, e do tej pory chronio braci i siostry. W dodatku rozwojowy charakter alkoholizmu moe oznacza, e najgorsze lata rodzina ma dopiero przed sob. Naturalnie najstarsze dzieci zastanawiaj si, czy maj prawo odej i cieszy si wasnym yciem. 107
W przypadku DDA obowizuje paragraf 22: im bardziej s gotowi rozpocz wasne ycie, tym silniejsz odczuwaj potrzeb pozostania w rodzinie i podjcia jeszcze jednej prby uporzdkowania spraw. Jeden z uczestnikw terapii opowiada o przeywanych katuszach, gdy rodzice zadzwonili do niego z prob o poyczenie piciu tysicy dolarw na spat zalegego czynszu. Wiedzia, e jeli tego nie zrobi, to prawdopodobnie zostan eksmitowani. Z drugiej jednak strony te pi tysicy zamierza przeznaczy na pierwsze od trzech lat wakacje. Poza tym ju raz wysa podobn kwot, aby ratowa ich przed podobnym kryzysem, po czym okazao si, e i tak wylecieli na bruk, poniewa ca sum przepili. Czu, e waciwie nie ma wyboru: moe zatrzyma pienidze na wakacje i zadrcza si poczuciem winy albo wysa je rodzicom i mie do nich uraz, gdy znowu je przepuszcz. John John, najstarszy z rodzestwa, od najmodszych lat by przygotowywany do przejcia odpowiedzialnoci za rodzin i nie mia w tej sprawie nic do powiedzenia. Gdy z powodu alkoholizmu ojciec musia zrezygnowa z wysokiego stanowiska i pj na zwolnienie lekarskie, eby leczy si w centrum odwykowym, John zosta podpor rodziny. Uwaa matk za sab i zupenie zalen od ojca, wic czu, e musi przej cakowit odpowiedzialno za opiek nad ni. John cieszy si now rol gowy rodziny i doskonale pamita bliski kontakt, jaki w tamtym okresie mia z matk. W wielu dwudziestu kilku lat stworzy odnoszc sukcesy firm maklersk, ale dawio go przyjcie roli starszego brata wszystkich pracownikw. Cho jego poczynania stwarzay w firmie rodzinn atmosfer, John zorientowa si, e znowu dwiga na barkach odpowiedzialno za problemy wszystkich wok. W tym czasie ojciec by w szpitalu z powodu silnego ataku serca. John jeszcze raz popieszy matce z pomoc, ale poczu si zniechcony i zdradzony, gdy lekarz powiedzia mu, e po rezygnacji z picia ojciec niepostrzeenie uzaleni si od lekw nasennych. 108
Gdy tylko rodzic stan na nogi, John sprzeda firm brokersk i wyprowadzi si do miasta oddalonego o ponad trzy tysice kilometrw. Cho w San Francisco John zaoy now firm, ktra take bardzo dobrze prosperowaa, wci y na walizkach. Jego niewielkie mieszkanie nie byo do koca urzdzone, a niektre przedmioty od omiu lat wci leay w pudach. Czsto lata do domu, eby pomaga rodzinie w kryzysowych sytuacjach. Kiedy wkrtce po przejciu na emerytur ojciec ponownie uzaleni si od rodkw nasennych, John przyjecha do domu na dwa miesice, eby zaj si matk, w efekcie czego jego wasny biznes bardzo na tym ucierpia. Jednak John nie potrafi uwolni si od poczucia odpowiedzialnoci za ca rodzin. John zdecydowa si na terapi grupow. Po roku jej trwania dowiedzia si, e ojciec znowu jest uzaleniony od rodkw nasennych. John niedawno kupi dom, a jego biznes znalaz si w sytuacji by albo nie by. Dziki wsparciu grupy zadzwoni do domu i powiedzia, e nieprdko bdzie mg znowu przyjecha. Potem jednak zaczy go drczy koszmary, w ktrych by niewdzicznym synem, a rodzina przez niego cierpiaa. Gdy ponownie zadzwoni do domu, ku swojemu zaskoczeniu dowiedzia si, e jego modszy brat zamieszka okresowo u matki i e dobrze sobie ze wszystkim radzi. John porozmawia z bratem i by wrcz zszokowany, syszc od niego to samo, co on sam przez wiele lat dusi w sobie. Brat czu si zmuszony do opieki nad matk, bo uwaa j za sab i bezwoln. Cho czu si zapany w puapk, nawet nie przyszo mu do gowy, e mgby nie zgodzi si na opiek nad rodzicielk. Czuby si tak bardzo winny! Historia Johna ilustruje przesadne uczucia winy i odpowiedzialnoci, ktre s udziaem DDA. John by pewny, e matka zaamaaby si, gdyby odmwi opieki nad ni. Kiedy jednak wreszcie zdoby si na taki krok, matka dosy atwo znalaza kogo innego, kto zatroszczy si o ni. Okazao si, e John nie jest tak niezast 109
piony, jak mu si wydawao i e istnieje druga strona medalu zwanego win. Dziki poczuciu winy, ktre pojawia si, gdy nie ratuj rodziny, DDA zachowuj poczucie wasnej wanoci. Zrezygnowa z pragnienia bycia kim wanym dla rodzicw to bardzo trudne, jeli w ogle moliwe. Poczucie winy ocalonych czyni nas winiami tego pragnienia, a miar naszego znaczenia dla rodzica jest to, czy wyzdrowia. OCZAMI DZIECKA Udzia w wojnie w Wietnamie i bycie jako dziecko zakadnikiem w domu alkoholikw s wystarczajco stresujce, eby wywoa objawy zespou stresu pourazowego. Luke, weteran wojenny, mimo upywu lat wyranie czu zapachy i sysza dwiki, ktre do niego docieray, gdy klcza przy swoim najlepszym przyjacielu i widzia jego rozerwan odamkiem tchawic, wypeniajc si krwi. Wy take moecie mie ywe wspomnienia zapachw i dwikw, ktre do was docieray, gdy klczelicie na rodku salonu obok pijanego rodzica i nasuchiwalicie jego oddechu, zastanawiajc si, czy jeszcze yje. By moe okrylicie go kocem, siedzielicie obok, drc ze strachu, i czekalicie, eby kto wreszcie wrci do domu. Na poziom stresu w przeyciach DDA naley patrze oczami dziecka, a nie oczami dorosego. Najgbsze rany czsto zadaje nie tylko trauma ycia w nieprzewidywalnych i brutalnych warunkach, ale take stawanie si zakadnikiem. Takie rany mona dostrzec u weteranw, ktrzy byli jecami wojennymi, i u tych DDA, ktre byy ofiarami fizycznej lub seksualnej przemocy. U onierza przetrzymywanego w cakowitej izolacji od towarzyszy broni zaburzeniom ulega znaczna cz osobowoci. Wok niego nie ma nikogo, kto byby w stanie nada sens jego przeyciom. Jego reakcje emocjonalne na zaistnia sytuacj podawane s w wtpliwo. W kocu lojalno onierza zostaje tak nadwtlona, e zaczyna odczuwa sympati do swoich oprawcw; moe identyfikowa si z napastnikiem. 110
Podobnie jest z dzieckiem: im silniejsza przemoc wobec niego, tym bardziej prawdopodobne, e zacznie wierzy w jej zasadno. W skrajnych przypadkach dzieci przepraszaj rodzicw nawet wtedy, gdy trafiaj na st operacyjny z powodu wewntrznych obrae spowodowanych okrutnym pobiciem. Cho na pierwszy rzut oka moe si to wydawa niemoliwe, dziecicy terapeuci potrafi zrozumie logik, z jak dzieci niewiadomie dziaaj, biorc na siebie win za przemoc. Zrozumienie tej logiki ma ywotne znaczenie nie tylko dla tych DDA, ktre w dziecistwie byy ofiarami jawnej brutalnoci, ale take dla tych, u ktrych pojawiy si symptomy PTSD, spowodowane bardziej ukrytymi formami przemocy. adne dziecko nie jest w stanie zrobi czego wystarczajco strasznego, aby sta si ofiar fizycznej lub seksualnej przemocy. Gdy ona si pojawia, emocje przytaczaj dziecko i rozpaczliwie prbuje ono znale jaki sens w tym, co si wydarzyo. Jeli patrzy na przemoc realistycznie, wwczas potrafi dostrzec swoj niewinno oraz niesprawiedliwo czynienia go zakadnikiem okrutnych pragnie kogo wielokrotnie od niego wikszego i silniejszego, od kogo jest cakowicie zalene. Posugujc si uproszczon dziecic terminologi, takie dziecko uwaa siebie za witego, ktry yje w wiecie Grzesznikw. Cho w takim spojrzeniu na przemoc jest troch prawdy, to stwarza ono dziecku powane problemy. Co dziecko moe zrobi, eby odwrci to, co si wydarzyo? Napastnik ma przytaczajc przewag siy i zapewne nic go nie powstrzymuje. Dziecko jest zbyt mae i zbyt zalene, aby samodzielnie co zmieni. Pojawia si u niego dojmujce poczucie niemocy i bezradnoci, pogbiane jeszcze tym, e nie ma znaczenia, jak bardzo stara si by dobre. Dzieci pozbawione nadziei przestaj si dobrze rozwija. Przestaj inwestowa energi w dorastanie. Spowalniaj albo zatrzymuj swj rozwj. Staj si apatyczne, a nawet mog umrze. Na szczcie natura daa ludziom mechanizm adaptacyjny, ktry pomaga im radzi sobie w takich sytuacjach. Ten mechanizm polega na powiceniu realistycznej oceny tego, co si wydarzyo, na rzecz zwikszenia szansy przetrwania. Dzieci spontanicznie za 111
czynaj patrze na siebie jak na Grzesznikw, yjcych w wiecie witych. Przychodzi im jednak paci wysok cen za zaakceptowanie tej znieksztaconej perspektywy gdy inni je le traktuj, odczuwaj wstyd, ktry umacnia w nich przekonanie, e ponosz odpowiedzialno za sytuacj, w jakiej si znalazy. Jednake takie zafaszowanie ma take du warto, bowiem daje nadziej. Skoro dziecko wywouje agresj, to znaczy, e ma jak wadz. Jest w tym nie tylko zudzenie posiadania wadzy, ale te nadzieja, e w kocu nauczy si, jak j wykorzystywa do poprawiania swojego losu. Ta nadzieja moe je pobudzi do przyspieszonego pokonywania etapw rozwoju; w trakcie tego procesu dziecko podejmie prby zapanowania nad yciowymi zadaniami i moliwie szybkiego osignicia dojrzaoci. Cho nadzieja zostaa zdobyta kosztem realistycznego spojrzenia na wiat, to jednak jest warta tej ceny lepiej przetrwa traumatyczne wydarzenia ni da si im przygnie. Pniej mona sobie jako poradzi z konsekwencjami tego, co trzeba byo zrobi, aby przetrwa. Dzieci wiadome tego, e nie zasuyy na przemoc, s bardziej naraone na apati i stanie si ofiarami. Mog te atakowa wiat z tak furi, e zaczn stwarza coraz powaniejsze problemy. Wielu klientw sdw dla modocianych przestpcw to powanie zaburzone DA. Swj gniew kieruj w stron wiata i by moe maj racj. Jednak wiat nie toleruje takich gniewnych zachowa i za nie karze. Czsto te DA, ktre najlepiej rozumiej to, co wydarzyo si w ich rodzinach, wchodz w doroso najbardziej zbuntowane. Powodem ich postawy jest gniew i niemono zdobycia wiedzy niezbdnej, aby odnosi sukcesy w dorosym wiecie. Z drugiej jednak strony te DA, ktre uciekaj przed rzeczywistoci, wci maj nadziej. Wykorzystuj gniew do zdobywania jak najwikszej liczby rnych dokumentw, np. dyplomu ukoczenia collegeu, ktre bd im potrzebne do poruszania si w dorosym wiecie. Jednake czsto nie potrafi poradzi sobie ze zudzeniem, ktre podtrzymywao ich na duchu przez cae dziecistwo. Utrata iluzji, e rodzic to wity, przypomina wrcz utrat czci ciaa. Nieuniknion reakcj s al i smutek. 112
Nagrod za pozbycie si tego zudzenia jest wzmocnienie poczucia wasnej wartoci. Zdobycie wiedzy o szkodliwoci alkoholizmu moe pomc dorosemu dziecku alkoholika zagodzi moralne osdy rodzicw. Dziki temu bdzie mg wyj poza uproszczone widzenie wiata jako zamieszkanego przez witych albo przez Grzesznikw. Wykorzystanie zespou stresu pourazowego jako struktury pozwalajcej zrozumie wiele cech DDA ma due konsekwencje zarwno dla spoeczestwa, jak i dla jednostek. Cho spoeczestwo bez problemu przyjmuje do wiadomoci niszczycielski wpyw alkoholizmu na alkoholikw, to jednak zapomina o jego znaczeniu dla dzieci. Najwyszy czas, aby powanie zastanowi si nad losem kadego dziecka, ktre yje w rodzinie alkoholowej. Istniej oczywiste dowody na to, e niszczycielski wpyw alkoholizmu dotyka wszystkich czonkw rodziny, a tych najmodszych szczeglnie wystarczy zwrci na nie uwag. Statut National Association for Children of Alcoholic podkrela prawo wszystkich dzieci do dorastania w bezpiecznym rodowisku. Gdy przyjrzymy si dokadniej poziomowi stresu, na jaki naraa dzieci alkoholizm rodzicw, stanie si jasne, e spoeczestwo powinno aktywnie zaangaowa si w zapewnienie dzieciom prawa do ycia we wzgldnym bezpieczestwie. Podejrzenie, e dziecko yje w rodzinie alkoholowej powinno by rwnoznaczne z podejrzeniem, e pogwacone zostao jego prawo do bezpiecznego rodowiska. Dla poszczeglnych DA wykorzystanie struktury PTSD oznacza, e dochodzenie do zdrowia bdzie dugim procesem. Moecie mie bardzo niewiele wspomnie z dziecistwa. Taka sytuacja utrudnia realistyczn ocen przey z wczesnego okresu ycia. Najskuteczniejsze podejcie do takich utraconych wspomnie opisuje powiedzenie: Nie ma dymu bez ognia. Jeli dostrzeecie u siebie objawy ponownego przeywania traumy, psychicznego odrtwienia, hiperczujnoci albo poczucia winy ocalonego, to macie podstaw przypuszcza, e wiele utraconych wspomnie dotyczy stresujcych i trudnych czasw. Niekoniecznie jednak trzeba zakada, e 113
rany powstay w przeszoci na skutek jawnej przemocy. Nastpny rozdzia pomoe wam zrozumie, e rodziny alkoholikw pogbiaj rany ignorujc wszystko, co przyczynio si do ich powstania. Taka postawa z biegiem czasu zintensyfikuje objawy zespou stresu pourazowego.
5. Czas na separacj: Wspuzalenienie i DDA
Cechy powszechnie spotykane u DDA s dwojakiego rodzaju. Pierwszy, opisany w poprzednim rozdziale, powizany jest ze stresem; na drugi skadaj si strategie, ktre rodziny alkoholikw wykorzystuj do zmaga z wasnymi problemami przynosz one skutek odwrotny do zamierzonego. Te strategie, okrelane terminem wspuzalenienie, naruszaj osobowo i poczucie ja kadego czonka rodziny. Sowo wspuzalenienie ma swoje rdo w okreleniu wspalkoholik, odnoszcym si do osb, ktre wykazuj wiele cech wsplnych ze swoimi uzalenionymi mami czy onami. S niemal we wszystkim podobne do alkoholikw, z jednym wyjtkiem nie pij wcale albo pij niewiele. Gdy zaczto stosowa termin uzalenienie od substancji chemicznych, aby podkreli, e alkohol jest takim samym narkotykiem, jak kokaina czy heroina, okrelenie wspalkoholik zostao zastpione pojciem wspuzalenienie. W sownikach uzalenienie definiowane jest jako bycie pod czyj kontrol albo czyim wpywem, za przedrostek wspoznacza wzajemne uzalenienie. Taka kombinacja odnosi si do osoby zalenej od innych ludzi lub przez nich kontrolowanej. Ci ludzie sami s kontrolowani przez takie siy, jak alkohol, natrc 115
twa czy chroniczne choroby albo s od nich zaleni. Przykadem moe by kto, kto rezygnuje z wasnych potrzeb, aby zadowoli uzalenionego partnera, ktrego ycie wymkno si spod kontroli. Strategie wspuzalenienia przynosz skutki przeciwne do zamierzonych. Cho pocztkowo wydaj si skuteczne, to jednak tkwi w nich zarodki zniszczenia. Gdy przestaj si sprawdza, wspuzalenieni dostarczaj im nowej energii, eby znowu mogy zadziaa. Jednak w ostatecznym rozrachunku strategie te zawsze kocz si przegran. Wspuzalenionych napdza silne przekonanie, e te strategie nie sprawdziy si z powodu ich osobistych niedoskonaoci, i buduj poczucie wasnej wartoci na zdolnoci do ponownego uruchomienia tego typu rozwiza. Nigdy nie kwestionuj wartoci samych strategii. Uwaaj, e po prostu trzeba wytrwalej pracowa, lepiej si stara albo przygotowa bardziej precyzyjne plany. W programach AA nazywane s strategiami siowymi. Wspuzalenienie ma tak wielk moc niszczenia, poniewa prowadzi DA do ignorowania ran, przysparzajcych im cierpie. Stosowana przez wspuzalenionych strategia radzenia sobie z yciowymi problemami polega na ich przemilczaniu i ignorowaniu. Dokadnie tak sam taktyk stosuj aktywni alkoholicy, a skutki s jednakowe i dla nich, i dla wspuzalenionych: problemy pogbiaj si, za prawdziwe przyczyny cierpienia staj si coraz mniej wyrane. Wspuzalenienie szczeglnie okalecza te DA, ktre nigdy nie poznay innych sposobw ycia. Nie maj wiedzy o tym, jak budowa satysfakcjonujce relacje z przyjacimi, partnerami, a nawet z wasnymi dziemi. Zbyt czsto DDA rozwodz si, po czym zawieraj kolejne maestwa, w ktre wchodz z silnym postanowieniem, e teraz na pewno si uda, ale ostatecznie i tak nie s w stanie zbudowa prawdziwej intymnoci. Wspuzalenienie powoduje, e wraz z coraz intensywniejszymi staraniami o zadowolenie innych, DDA staj si coraz mniej wiadome tego, kim s. 116
5. CZAS NA SEPARACj: WSPuZALENIENIE I DDA
Wspuzalenienie moe przybiera rne postaci, zalene od cech osobowoci czowieka. Na przykad pasywna forma jest charakterystyczna dla kogo, kto przyjmuje rol mczennika. Taka osoba akceptuje cierpienie, poniewa uwaa je za w jakim stopniu zasuone. Gdyby bya lepszym czowiekiem, to inni te traktowaliby j lepiej; ze traktowanie ze strony innych to kara za jakie niewidzialne wady. Agresywna forma wspuzalenienia powizana jest z przyjmowaniem w yciu roli przeladowcy. Gdy waszymi poczynaniami kieruje przekonanie o odpowiedzialnoci za zachowania innych ludzi, podejmujecie wysiki zmuszenia ich do zachowania takiego, jakiego od nich oczekujecie. Podstawowe oznaki wspuzalenienia Nadmierne poczucie dumy z powodu samokontroli. Budowanie poczucia wasnej wartoci na tym, czy inni chc pozostawa w relacjach z wami. Poczucie odpowiedzialnoci za spenienie potrzeb innych osb, nawet kosztem rezygnacji z wasnych pragnie. Nadmierne wykorzystywanie zaprzeczania, szczeglnie wobec wasnych potrzeb i uczu. Powicenie wasnej tosamoci na rzecz ochrony sekretw. Zmienianie siebie, eby zadowoli innych. Sabe poczucie wasnej wartoci. Napdzanie przez zachowania kompulsywne. Naduywanie rodkw odurzajcych. Prby kontrolowania innych za pomoc mioci lub gniewu. Powicenie swojego prawdziwego ja, aby utrzyma nienaruszon fasad faszywego ja. Choroby powizane ze stresem. Nie istnieje jeden obraz zachowa wiadczcych o wspuzalenieniu, poniewa zaburzenia stosunku do siy woli i powicenia wasnej tosamoci mog przybiera rne formy. W praktyce klinicznej szybko przekonujemy si, e wikszo problemw osobowociowych kryje si na tysice sposobw za zupenie innymi za 117
burzeniami. To jeden z powodw, dla ktrych przysparzaj one tak powanych kopotw. Wspuzalenieni s mistrzami w maskowaniu si oraz ukrywaniu waciwych intencji i prawdziwego ja w ten sposb wymykaj si powierzchownym diagnozom. Bez wzgldu bowiem na to, jak posta przybierze, wspuzalenienie powoduje, e pomimo poczucia wewntrznego chaosu sprawiacie wraenie kompetentnych i sprawujcych kontrol. To dlatego staracie si zadowala innych ludzi zamiast ich kocha. S trzy powody, dla ktrych DDA powinny powanie potraktowa przyczyny wspuzalenienia. Po pierwsze, wikszo z nas uczy si na podstawie tego, co widzi. Cechy wspuzalenienia rodzicw staj si czciami skadowymi naszych wasnych osobowoci, a w kocu uznajemy je za normalne. Kontakt z rodzin alkoholow nie jest ju potrzebny, eby wspuzalenienie pozostao ywe. Potrzeba wiele czasu i energii, eby uwolni si od jego skutkw. Po drugie, wspuzalenienie ogranicza zdolno do skutecznego radzenia sobie z codziennymi stresami. Zamienia zwyke problemy w rda powanych napi. Jako DA nie tylko dowiadczacie znacznie silniejszego stresu ni ten zazwyczaj towarzyszcy dziecistwu, ale te uczycie si takich sposobw zmagania z nim, ktre pogbiaj jego skutki. Na przykad gdy ignorujecie fizyczn przemoc ze strony rodzica, niewiadomie take stajecie si bardziej skonni do stosowania tego wzoru wychowania wobec waszych dzieci. Po trzecie, jako DDA niemal na pewno macie cechy wspuzalenienia, ktre dwigacie w sobie od najwczeniejszych lat ycia. Istotnym krokiem na drodze do uzdrowienia jest szczere spojrzenie na wewntrzne siy, pozwalajce wspuzalenieniu istnie. SYMPTOMY WSPuZALENIENIA Powanymi oznakami wspuzalenienia s: zmiana siebie po to, aby zadowoli innych; poczucie odpowiedzialnoci za spenianie potrzeb innych, nawet kosztem wasnych pragnie; niska samooce 118
na; napdzanie przez kompulsje; korzystanie z zaprzeczania w taki sam sposb, jak zazwyczaj czyni to aktywni alkoholicy. Zmiana siebie po to, aby zadowoli innych Wspuzalenieni istniej poprzez relacje z ludmi. Zdolno do zadowalania innych staje si dla nich jedyn moliwoci, eby poczu swoj prawdziwo. Pewna cierpica z powodu depresji wdowa opisaa wspuzalenienie prostym porwnaniem: Kiedy byam poow czego wspaniaego. Teraz jestem poow niczego, a poowa niczego to nic . Wiele DA widziao swoich niepijcych rodzicw, popadajcych w tak gbokie wspuzalenienie, e stawali si rwnie mocno emocjonalnie zdystansowani, jak ich partnerzy alkoholicy. Jako wspuzalenieni jestecie rozdarci midzy dwoma wiatami: fasad, ktr pokazujecie otoczeniu, oraz chaosem albo pustk waszego prawdziwego ycia. Fasada stwarza pozr sprawowania kontroli, kompetencji i wartociowoci. Nieustannie j modyfikujecie, poniewa wydaje wam si, e w ten sposb zadowolicie innych ludzi. Moecie j rozbudowa do tego stopnia, e zaczniecie myli j z prawdziwym yciem, ktre za ni ukrywacie i ktre bdzie stopniowo wygasa, a wreszcie pozostanie po nim tylko poczucie pustki. Dlatego wspuzalenieni zawsze zgadzaj si z otoczeniem, zawsze chc robi co, co zadowoli innych, nie maj wasnych pogldw, a wreszcie trac poczucie ja, bowiem wystarcza im utrzymywanie relacji z innymi ludmi. Pewien DDA opowiada, jak poszed do sklepu spoywczego z kobiet, na ktrej chcia zrobi wraenie. Gdy doszli do dziau mroonek, zapyta j, czy lubi lody. Kobieta entuzjastycznie potwierdzia i signa po pudeko lodw czekoladowych. Nie wiedzia wtedy, co zrobi, poniewa nie znosi czekolady, ale ba si jej o tym powiedzie. Zamiast tego zacz wewntrznie spiera si ze swoimi uczuciami i tumaczy sobie samemu, e przecie nie prbowa czekolady od wielu lat i moe teraz ju j lubi. Postanowi, e raczej sprbuje tych lodw ni narazi si na niezadowolenie z jej strony. 119
Poczucie odpowiedzialnoci za spenianie potrzeb innych, nawet kosztem wasnych pragnie Wspuzalenieni s tak nakierowani na otoczenie, e czuj si nieszczliwi, gdy wasne potrzeby zaspokajaj w wikszym stopniu ni potrzeby innych ludzi. Nie chodzi o zwyczajn wielkoduszno, cho wielu wspuzalenionych tak tumaczy swoje zachowanie. Prawdziwa wielkoduszno bierze si z kochania blinich tak samo mocno, jak siebie samego. Wspuzalenieni kochaj blinich znacznie mocniej ni siebie, a to nie jest niczym innym jako tylko powierzchown form mioci motywuje j strach, e inni mog odej. Wspuzalenieni staj si nadzwyczaj wraliwi na potrzeby innych. Taka wraliwo pomaga w zarabianiu na ycie jako pielgniarka albo nauczyciel. Jeli nawet nie wykonujecie zawodw bezporednio zwizanych z pomaganiem innym, to i tak moecie by w swoim miejscu pracy tymi, na ktrych wszyscy mog polega, do ktrych mog przyj po pomoc i liczy na to, e w kryzysowych sytuacjach zawsze wemiecie na siebie dodatkow prac. Zapewne cieszy was takie postrzeganie przez otoczenie, ale rwnoczenie moecie cierpie, poniewa nie wiecie, jak mwi nie Gdy tak si dzieje w waszych rodzinach, jestecie bar. dziej wiadomi pragnienia ich czonkw, ebycie pozostali w domu ni wasnej potrzeby bycia z nimi. Nieustannie zmieniajc siebie po to, eby zadowoli innych, coraz mniej uwagi powicacie wasnym pragnieniom. Czujecie si popychani ze wszystkich stron. Moecie tskni za tym, eby pod koniec dnia mie chocia 10 minut dla siebie. Jednak gdy taka chwila si pojawia, wiele DDA czuje dyskomfort po prostu nie wiedz, co robi, gdy nie speniaj potrzeb innych. Niska samoocena Jeli rodzice s zbyt pochonici wasnym piciem lub partnerem alkoholikiem, aby powica uwag dzieciom, to jest wielce prawdopodobne, e w pniejszym yciu nie bd one potrafiy uzna siebie za wartociowych. Wdowa, ktra twierdzia, e po stracie partnera jest niczym, zademonstrowaa przeraajc utrat 120
poczucia wasnej wartoci, charakterystyczn dla wspuzalenionych. Gdy jestecie wspuzalenieni, zadowalacie ludzi, poniewa uwaacie, e nikt nie bdzie chcia by z wami, jeli przestaniecie suy innym. Wci czujecie, e musicie zapracowa na mio i zaniedbujecie wasne potrzeby, bowiem uwaacie siebie za zbyt mao wartych, aby zasugiwa na spenienie osobistych potrzeb. Wspuzalenieni z dwch powodw maj nisk samoocen. Po pierwsze, podporzdkowuj wasn tosamo innym ludziom w takim stopniu, e czsto maj zbyt sabe poczucie wasnego ja aby , mie co ocenia. Po drugie, wdaj si w zwizki z nie w peni dojrzaymi partnerami, ktrzy z powodu niedoskonaoci, wstydu albo egocentryzmu potrzebuj kogo, kto si nimi zajmie. W kocu kto zdecyduje si na zwizek z osob, ktra poycza osobowo od innych i wci stara si ich zadowoli, eby mc poczu si wartociow? Dla wspuzalenionych tacy partnerzy nie s dobr inwestycj. Jeli uzaleniacie poczucie wasnej wartoci od innych ludzi, to szczeglnie zym wyborem jest zwizanie si z aktywnym alkoholikiem. Jak dugo uzalenienie trwa, tak dugo wspuzaleniony nie bdzie w stanie zadowoli alkoholika na tyle, aby przesta pi. Kady nawrt pijastwa wspuzaleniony bdzie uwaa za oczywisty dowd wasnej bezwartociowoci. W jego umyle dochodzi do takiego rwnania: Gdybym kocha(a) mojego() partnera(k) wystarczajco mocno, nie pi(a)by. Wszystkie DA wanie w taki sposb myl o swoich rodzicach i wikszo z nich ma matki albo ojcw, ktrzy tak myl o swoich partnerach albo partnerkach. Napdzanie przez kompulsje Wspuzalenieni maj poczucie niewielkich moliwoci wyboru. Poczuwaj si do obowizku trzymania rodziny razem, gdy jeden z czonkw rozsadza j swoim piciem. Poczuwaj si do obowizku ukrywania picia, eby uchroni rodzin i siebie przed wstydem. Poczuwaj si do obowizku picia! Kompulsywna praca, kompulsywne jedzenie, kompulsywne podejmowanie ryzyka, kompulsywne wydawanie pienidzy, kom 121
pulsywne oddawanie si hazardowi, kompulsywny seks, kompulsywna religijno, kompulsywne sprztanie domu takich kompulsji nie sposb opanowa. Sam rodzaj dziaania ma drugorzdne znaczenie, bowiem niewane jest, czy podejmowana aktywno to praca, wiczenia, czy zabawa; za kad z nich stoi ten sam wewntrzny przymus. Kompulsje maj dla wspuzalenionych podwjn warto. Po pierwsze, dodaj dramatyzmu ich yciu. Skoro poczucie siebie jest nieokrelone, dramatyzm kompulsji od czasu do czasu sprawia, e ycie staje si peniejsze. Proste aktywnoci, jak praca dajca satysfakcj i dobre zarobki czy kupowanie nowych ubra urastaj do rangi moralnych nakazw. Napicie pomidzy osob a przedmiotem kompulsji moe sta si bardzo intensywne i spowodowa gwatowny, ekscytujcy przypyw adrenaliny. Po drugie, kompulsje zajmuj wiele czasu i skutecznie chroni przed zwikszeniem wiadomoci gbokich, bolesnych emocji. Z powodu poczucia obowizku robienia wszystkiego, co w ich mocy, eby rodzina wygldaa normalnie, wspuzalenieni nie maj chwili wolnego czasu na gbsze wejrzenie w siebie, na poznanie wasnych prawdziwych uczu wobec rozgrywajcych si wok wydarze. Wiele DDA dorastao z rodzicami, do ktrych prawdziwych uczu nie mogy dotrze. Jedno z rodzicw musi pi, za drugie musi stara si utrzymywa pozory dobrej rodziny. Oboje nie chc przyzna si nawet przed sob do siy odczuwanego cierpienia. Zaprzeczanie wspuzalenieniu Wspuzalenieni maj skonno do radzenia sobie z problemami gwnie poprzez zaprzeczanie (Jak mona uwaa go za alkoholika? Przecie nigdy nie straci pracy) i wiar w si woli (Gdy tylko dostan awans i kupimy wikszy dom, bdzie szczliwa i przestanie pi). Partnerka alkoholika zazwyczaj dokadnie wie, ile moe on wypi, i stara si odwrci jego uwag od picia za kadym razem, gdy zblia si do granicy swoich moliwoci. Alkoholikowi moe si spodoba ta wzmoona uwaga i przez jaki czas bdzie kontrolowa 122
picie. Potem jednak zacznie pi potajemnie. Gdy partnerka to zauway, bdzie wylewa alkohol do zlewu. Pocztkowo bdzie mie alkoholika pod kontrol, ale on i tak znajdzie kilka nowych miejsc do ukrycia butelek. Wspuzaleniona, cakowicie skoncentrowana na pijcym, zacznie si le czu, poniewa wysiki zmierzajce do ograniczenia jego picia nie przynosz spodziewanego skutku. Zaprzecza, e partner jest uzaleniony, a rodzina rozpaczliwie potrzebuje profesjonalnej pomocy z zewntrz. To taki rodzaj zaprzeczania, ktry zmusza wspuzalenionego do podejmowania coraz to nowych prb rozwizania problemu za pomoc siy woli. PODSTAWOWE DYNAMIKI WSPuZALENIENIA Wspuzalenienie ma swoje korzenie w dwch rodzajach dynamiki, ktre tkwi gboko w osobowoci: znieksztacony stosunek do siy woli oraz zaoenie, e trzeba powici wasn tosamo, aby osign blisko w zwizku. Znieksztacony stosunek do siy woli Zgbienie tego, na czym polega znieksztacony stosunek do siy woli, oznacza wejcie na drog do uzdrowienia, ktr kady alkoholik i kade dziecko alkoholika musi przeby, aby rzeczywicie uwolni si od efektw choroby alkoholowej. Historia Paula i Irene opisuje znieksztacony stosunek do siy woli, ktry jest gwnym problemem zarwno w aktywnym alkoholizmie, jak i wspuzalenieniu. Paul wanie rozpoczyna 28-dniowy szpitalny program leczenia z alkoholizmu. Zacz pi jako 16-latek. Zapytany, co zrobi, gdy powrci impuls picia, Paul z dum odpowiedzia: Odkd zaczem leczenie, nie chc pi. Jednak rozmwca domaga si wyranej odpowiedzi, co zrobi, gdy powrci przymus picia. Paul spojrza na niego i odpowiedzia: Nie pozwol, aby tak si stao. Nie pozwol sobie na picie. Jego ona, Irene, miaa takie samo nastawienie do swojego gniewu, majcego rdo w tym, 123
e przez ostatnie 10 lat m co jaki czas j maltretowa: Po prostu pochowaam przeszo. Gniew z jej powodu nie daje nic dobrego. Niczego nie zmienia. Poza tym gniew moe spowodowa, e Paul powrci do picia z powodu poczucia winy wyznaa w sekrecie. Paul i Irene byli przekonani, e dziki sile woli bd w stanie nad wszystkim panowa, zwaszcza nad yciem emocjonalnym, nad ktrym tak naprawd nikt nie ma bezporedniej kontroli. Warto zgbi rol, jak niewaciwy stosunek do siy woli odgrywa w alkoholizmie dziki temu mona lepiej zrozumie jego znaczenie dla wspuzalenienia. Alkoholizm wynika z wzajemnych zalenoci midzy dwoma czynnikami. Pierwszy to ograniczona ilo alkoholu, jak kady z nas moe wypi bez uszczerbku dla siebie. U kadego te granice s inne. Osoby, ktrych mzgi z natury s mao odporne na alkohol, oraz te, u ktrych odporno z czasem si zmniejsza, s bardziej naraone na chorob alkoholow. Drugi czynnik to rne reakcje na ilo wypijanego alkoholu. Niektrzy w ogle nie dostrzegaj u siebie adnych ogranicze, inni zdaj sobie z nich spraw, ale nie chc ich zaakceptowa. Niemono albo niech do pogodzenia si z wasnymi ograniczeniami nie przyczyniaj si do alkoholizmu, s jednak powan barier na drodze do uzdrowienia. Niemal wszyscy aktywni alkoholicy uwaaj swoj niemono picia bez utraty nad nim kontroli za dowd na niedoskonao silnej woli. Zgadza si z nimi wikszo spoeczestwa. Spostrzeenie, e yjemy w erze gloryfikujcej si woli, jest smutne, ale oczywiste. Promowanie pozytywnego mylenia i ludzkiego potencjau czsto zachca nas do wiary, e dziki sile woli jestemy w stanie osign wszystko: od sukcesw finansowych, poprzez poczucie wasnej wartoci i duchowe owiecenie, po wyleczenie raka. Jednak tak cakowite zawierzenie sile woli ogranicza przestrze dla perspektywy zen, atwo rozpoznajcej rzeczywisto ogranicze i uczcej nas, aby nie marnowa energii na opr wobec tego, czego nie mona zmieni. Bez tej perspektywy pozwalajcej na urealnienie naszej wiary w si woli utracimy pokor, ktra ma swoje rdo w tym, e jestemy tylko ludmi, a nie bogami. 124
Wiele osb wolnych od uzalenienia od alkoholu gowi si, dlaczego alkoholicy nie s w stanie dostrzec szkd, jakie sami sobie wyrzdzaj, pijc wicej ni s w stanie znie. Myl: Dlaczego s tak gupi? albo Jak mog by tak sabi?. Wikszo alkoholikw stawia sobie te same pytania i surowo siebie osdza, gdy nie potrafi znale dobrych odpowiedzi. Alkoholicy z rnych powodw nie chc sobie uwiadomi wasnych ogranicze. Pierwszym jest zaprzeczanie. Alkohol narusza psychologiczn natur uzalenionego daje mu pierwszorzdn moliwo, aby od czasu do czasu poczu si normalnie i odpry. Zaprzeczanie problemom, jakie stwarza wybr takiej moliwoci, pozwala alkoholikom utrzymywa poczucie komfortu. Co wicej, wpyw alkoholu na mzg powoduje, e porzucenie zaprzeczania staje si trudniejsze. W dodatku to pitno, ktrym naznaczony jest alkoholizm, kiedy naznaczao grulic i raka, a dzisiaj AIDS. Alkoholizm wci jest uwaany za efekt psychologicznych albo moralnych defektw i traktowany jako oznaka saboci. Kto nie bdzie zaprzecza swojej chorobie, jeli w ten sposb uniknie takiego pitna? Poniewa alkoholizm prowadzi do stygmatyzacji, myl o byciu alkoholikiem zadaje straszny cios obrazowi samego siebie. Podobn reakcj mona zauway u cukrzykw niektrzy z nich po usyszeniu lekarskiej diagnozy czuj si uomni i gorsi. Nie lubimy stawa w obliczu ogranicze, zwaszcza gdy pojawiaj si wbrew naszej woli. Wreszcie, aktywni alkoholicy wierz, e najwaniejszy sposb na odzyskanie pewnoci siebie to udowodnienie, e nimi nie s. Zdolno do picia bez utraty kontroli staje si dla nich jedyn prawdziw miar wasnej wartoci. Alkoholicy zaczynaj pi piwo zamiast wysokoprocentowych trunkw. Zmieniaj prac albo przeprowadzaj si do odlegych rejonw kraju (W Nowym Jorku wszyscy pij; musz si std wynie). Pij jedynie w weekendy albo upijaj si raz w miesicu. Tylko niewielki odsetek alkoholikw nie podejmuje adnych wysikw, eby odzyska kontrol; tacy albo szybko umieraj, albo zostaj zmuszeni do leczenia. Jeli kto zaczy 125
na wiza swoj samoocen ze zdolnoci do kontrolowanego picia, jego alkoholizm umacnia si. Pomimo powszechnego przekonania o utracie kontroli, alkoholicy s czsto ogarnici obsesj jej odzyskania albo zaprzeczania, e j stracili. Gdy dostpnych jest dziesi moliwoci rozwizania problemu, alkoholicy skoncentruj si na tej, ktra wymaga najwikszej siy woli. Na przykad wielu z nich uwaa, e zaprzestanie picia dziki skorzystaniu z programu AA jest mniej wartociowe ni odstawienie alkoholu bez adnej pomocy. Ideaem jest dla nich kto, kto ma na tyle siln wol, e moe pi bez utraty kontroli. Alkoholicy s przekonani, e to niedoskonao silnej woli prowadzi do picia ponad miar, a wspuzalenieni partnerzy i przyjaciele umacniaj ich w tym pogldzie. Przekonanie, e nad alkoholizmem mona zapanowa dziki sile woli, jest rwnie absurdalne, jak namawianie cukrzyka, eby si woli produkowa wicej insuliny i kontrolowa poziom cukru we krwi. adnej choroby nie mona wyeliminowa poprzez wiadomy wybr. Odrzucenie pogldu, e w jakim obszarze nie mona wszystkiego osign dziki sile woli, utrudnia skuteczne radzenie sobie z jej ograniczeniami w innych obszarach ycia. Paul i Irene s tego dobrymi przykadami. Oboje myl, e wzmoona kontrola nad impulsem do picia i prby pozbycia si takich uczu, jak gniew Irene, s czci normalnoci. Alkoholicy i wspuzalenieni czsto myl kontrolowanie fasad z normalnoci. W przypadku Irene i Paula to przekonanie prowadzio do prb wzajemnego kontrolowania zachowa i uczu po to, aby ich zwizek wyglda na normalny. Wielu ludzi uwaa si woli za umysowy odpowiednik mini, a w konsekwencji za co, co mona wzmocni za pomoc wicze. To prawda, e mog wzmocni si moich ramion, aby mc dwiga wiksze ciary. Musz jednak chcie narzuci sobie dyscyplin programu treningowego. Ale mog zwikszy swoj si tylko do pewnego poziomu, nigdy nie dam rady dwign na przykad nowojorskiego Emipre State Building. Minie i sia woli s narzdziami, a narzdzi trzeba uywa waciwie, jeli maj by skuteczne. 126
Skd wiadomo, jaka jest przyczyna niepowodzenia w rozwizaniu problemu: brak silnej woli czy prba jej wykorzystania w obszarze, w ktrym nie ma ona znaczenia? Takie rozrnienie moe wywoa pewn dezorientacj, poniewa nie ma cile okrelonych regu, wedug ktrych naleaoby postpowa. Nikt niej jest jednak bardziej zdezorientowany ni aktywni alkoholicy, wspuzalenieni partnerzy albo partnerki i ich dzieci. Mimo e rozrnienie jest subtelne, to ma istotne znaczenie. Jeli go nie dostrzeemy, prawdopodobnie stracimy mnstwo energii na walenie gow w mur, zamiast podj skuteczne dziaania. Wszechwiat narzuca nam ograniczenia siy woli w zmaganiach ze wiatem fizycznym, z innymi ludmi, a nawet z nami samymi. Dla wielu ludzi kompletnym zaskoczeniem jest to, e proces zdrowienia otwiera si przed nami tylko wtedy, gdy uwiadomimy sobie swoj bezsilno take w wielu innych dziedzinach. wiat fizyczny Zacznijmy od skrajnoci: nie jestemy w stanie zmieni si woli pogody albo odwrci kierunku dziaania grawitacji. Determinacja nie pomoe nam te obniy rat kredytu hipotecznego, zwikszy notowa giedowych czy zmieni biegu wydarze na wiecie. Wszyscy o tym wiemy i zazwyczaj nie mylimy o tym staa wiadomo tego, jak wiele dziaajcych na nas si pozostaje poza nasz kontrol, byaby nie do zniesienia. Inni ludzie Ograniczenia siy woli stan si wyraniejsze, gdy uwiadomimy sobie, e nie mamy bezporedniej kontroli nad uczuciami drugiego czowieka. Si woli nie uczynimy go szczliwym albo rozgniewanym. Sobie mona nakaza uprzejme zachowanie po to, aby sprawi komu przyjemno. Gdy jednak kto jest pogrony w depresji albo smutku, wwczas zdarza si, e pomimo nawet naszych najwikszych wysikw nie dajemy rady poprawi mu nastroju. 127
Niemono kontrolowania zachowa innych ludzi jest wyranie widoczna za kadym razem, gdy chcemy, aby nasze dziecko przestao paka lub poszo spa, albo gdy usiujemy zmusi je do nauki. Wida j te zawsze wtedy, gdy usiujemy zmusi alkoholika do zaprzestania picia za pomoc siy woli. Nie moemy kontrolowa dziaa innych ludzi, poniewa nie mamy kontroli nad ich motywacjami. Nie ma nic bardziej frustrujcego ni coraz bardziej usilne i nieskuteczne prby wzbudzenia w kim motywacji, eby przesta zabija siebie alkoholem. To, czy zmiana nastpi, zaley od tego, czy alkoholik znajdzie w sobie odpowiednio siln motywacj. My sami Nad wasnym ciaem sprawujemy jedynie ograniczon kontrol. Wzrost i pe s nam dane, a cho w pewnym stopniu moemy kontrolowa wag, to jednak nie potrafimy dodawa albo ujmowa sobie kilogramw tylko za pomoc siy woli. Od moliwoci siy woli w duym stopniu zaley nasze zachowanie. Jeli mamy motywacj, moemy zmieni wag poprzez kontrolowanie tego, co i ile jemy. I podobnie, gdy narasta impuls do picia, moemy kontrolowa nasz reakcj na niego. To sia woli ma wpyw na to, czy pjdziemy do baru, czy wybierzemy si na spotkanie AA. Zaczynamy odczuwa frustracj, gdy uwiadomimy sobie, w jak niewielkim stopniu sia woli wpywa na nasze ycie. Ta frustracja narasta, kiedy zaczynamy akceptowa, e w zasadzie nie mamy adnej moliwoci kontrolowania uczu i motywacji. Nie moemy zadecydowa, e rano obudzimy si radoni albo od dzisiaj polubimy lody czekoladowe, cho nigdy za nimi nie przepadalimy. Nie zmusimy si do tego, eby przesta gniewa si na naszych rodzicw, poniewa przeczytalimy, e wybaczenie jest konieczne do uleczenia uraz. Nie mona zmusi siebie do bycia zmotywowanym do rozpoczcia leczenia. Uczucia i motywacje s narzucane wiadomoci z gbi naszego wntrza, z rejonw umysu, ktre sigaj do przeszoci poza naszymi moliwociami kontroli. To dlatego wiadomo jest czasami porwnywana do jazdy na grzbiecie mustanga. Z czasem dwie siy 128
zaczynaj tworzy zgodny tandem. Zanim jednak tak si stanie, jedziec moe jedynie zaangaowa si w utrzymanie na grzbiecie i nie kara konia za jego niech do podporzdkowania si. Za pomoc siy woli moemy kontrolowa to, czy zwracamy uwag na nasze uczucia. ona moe sta si wiadoma gniewu na ma za to, e co wieczr pije. Ten gniew j przeraa. Boi si, e moe on wywoa u niego nieprzyjazne uczucia albo doprowadzi do ktni czy rozstania. Aby siebie chroni, uznaje, e jej gniew nie ma uzasadnienia, poniewa m pracuje cay dzie i po powrocie do domu zasuguje na taki relaks, jaki sam sobie wybierze. Nakazuje sobie nie gniewa si ju wicej, ale to niemoliwe; zmusza wic swoj wiadomo do ignorowania gniewu. Bdzie on tkwi w niewiadomej czci umysu dotd, a zostanie w jaki sposb rozwizany lub uwolniony. Cho dla wikszoci ludzi czym normalnym jest umiejtno rozrniania pomidzy tym, co mona osign si woli, a czego nie mona, to dla DA wcale nie jest to oczywiste. Dla nich oraz dla ich rodzicw sia woli to krlewski gociniec, wiodcy do poszanowania siebie i mona j rozcign na kady element ycia pod warunkiem, e jest jej wystarczajco duo. Zgodnie z ich myleniem, sia woli decyduje o uczuciach, jakie kto ma wobec wiata, oraz o tym, jak inni ludzie dziaaj i co czuj. Wzorcowa dla tego grnolotnego spojrzenia na si woli interakcja zachodzi pomidzy DA i ich rodzicami. Doroli szczerze wierz, e pij, poniewa zmuszaj ich do tego zewntrzne okolicznoci brak pienidzy, niedobra praca, rozwrzeszczane dzieci, problemy z on albo mem. DA dorastaj w morzu bdnych koncepcji na temat tego, co mona, a czego nie mona kontrolowa. Poniewa DA wierz, e s przyczyn alkoholizmu rodzicw, zaczynaj eksperymentowa z tym, co ich zdaniem mog zrobi, eby ojciec czy matka przestali pi. Gdy takie wysiki spezn na niczym uznaj, e prboway z niewystarczajc energi. Podwajaj swoj determinacj i staraj si wyzwoli jeszcze wiksz si woli, aby dokona zmian. W efekcie przyjmuj t sam strategi walki wszystko albo nic ktr bez efektw wykorzystuj alkoholicy. DA staj si wspuzalenione. 129
Powicenie tosamoci na rzecz bliskoci Poytecznym podejciem do drugiej zasadniczej dynamiki wspuzalenienia powicenia tosamoci na rzecz poszukiwania bliskoci jest przyjrzenie si jej przedstawieniu w mitologii klasycznej. Odkd w 1914 roku Zygmunt Freud po raz pierwszy napisa o narcyzmie, mit o Narcyzie wykorzystuje si jako symbol egocentryzmu. Jednak w oryginalnej przypowieci wystpuje druga wana posta Echo, ktrej rzadko powica si uwag (by moe uwaana jest za kolejn manifestacj tego, co reprezentuje Narcyz, i dlatego w tytule mitu umieszcza si zazwyczaj tylko imi modzieca). Gdy Narcyz przyszed na wiat, jego matka odwiedzia wyroczni w Delfach i zapytaa, jak dugo jej syn bdzie y. Tak dugo, jak dugo nie pozna samego siebie brzmiaa odpowied. W cieniu tej , zagadkowej przepowiedni Narcyz wyrs na piknego modzieca, do ktrego wzdychay wszystkie panny. On jednak nie zwraca na nie uwagi. Lekkomylnie pogardza wszystkimi, nie reagujc na ich mio. By moe instynktownie wyczuwa, e droga do prawdziwego poznania samego siebie wiedzie poprzez pokochanie kogo i zgod na bycie kochanym. Echo, najadniejsza spord nimf, miaa dar zabawiania wszystkich swoj beztrosk paplanin. Jednak pewnego dnia popada w konflikt z Her, on Zeusa, ktra podejrzewaa, e Echo trajkocze po to, aby zaprztn uwag matki bogw, podczas gdy jej maonek wymyka si do lasu z urodziwymi nimfami. W gniewie Hera przekla Echo i spowodowaa, e boginka moga tylko powtarza to, co inni ju powiedzieli. Do niej zawsze naleao ostatnie sowo, ale nigdy nie moga odezwa si pierwsza. Echo moga tylko reagowa, niezdolna do zainicjowania jakiejkolwiek interakcji z innymi. Kiedy nimfa zakochaa si w Narcyzie, nie moga mu powiedzie o swoim uczuciu. Chodzia wic za nim bez sowa, chora z mioci, i zastanawiaa si, jak moe zwrci na siebie jego uwag. Wreszcie taka szansa pojawia si gdy usyszaa, jak modzieniec nawouje swoich towarzyszy: Jest kto tutaj?, ukryta za drzewa 130
mi powtrzya: Tutaj tutaj. Narcyz rozejrza si, ale nikogo nie zauway. Kimkolwiek jeste, podejd do mnie!, zawoa. To bya chwila dla Echo. Wysza zza drzew, podesza do Narcyza i powiedziaa: Podejd do mnie . Narcyz, ktry do tej pory nie zadawa sobie najmniejszego trudu, aby reagowa na mio piknych dziewczt, by poruszony urod Echo. To czynio nimf szczeglnie dla niego niebezpieczn, wic odwrci si od niej w gniewie, mwic: Prdzej umr ni oddam ci wadz nade mn Boginka odpowiedziaa bagalnie tylko . kilkoma sowami, ktre moga powtrzy: Oddam ci wadz nade mn. Gdy odszed, nimfa poczua wstyd i zaenowanie, poniewa upokorzya si, a mimo to zostaa odrzucona. Nemesis, bogini sprawiedliwego gniewu, ukaraa Narcyza za bezduszno wobec Echo spowodowaa, e modzieniec zobaczy w nieruchomym lustrze sadzawki swoje odbicie i zakocha si w nim. Nie mg go jednak ze sob zabra i w ten sposb podzieli los biednej nimfy. Przesiadywa nad sadzawk, tsknic za ukochanym, ktry nim pogardza. Narcyz stawa si coraz sabszy, a w kocu umar. Echo bya koo niego i gdy Narcyz wyszepta ostatnie egnaj do swojego wizerunku, moga take go poegna, powtarzajc to sowo. Los Echo by rwnie smutny: po mierci Narcyza nie potrafia ju cieszy si yciem i zacza mizernie. Jej ciao stao si w kocu niewidzialne, a koci zamieniy si w kamienie. Pozosta tylko gos, ktry mona usysze w opuszczonych jaskiniach i wwozach. Wedug powszechnego rozumienia narcyzm to stan, w ktrym ludzie s nadmiernie rozkochani w samych sobie, za co zreszt bogowie ukarali Narcyza. Jednak gbsza interpretacja mitu pokazuje, e to bdne rozumienie. Zakochanie si w sobie stao si dla Narcyza jego przeznaczeniem, ale Nemesis ukaraa go za to, e nie chcia reagowa na mio okazywan mu przez innych ludzi. Dla DDA wane jest to, e Narcyz nie mia adnych problemw z odrzucaniem mioci innych, dopki nie spotka Echo. Wywara na nim takie wraenie, jak adna inna dziewczyna. Dlaczego zatem okaza gniew i niech, krzyczc, e nigdy nie odda jej wadzy nad 131
sob? Nie wiemy nawet, czy Echo rzeczywicie pragna takiej wadzy. Tak nie zachowuje si kto, kogo nie poruszya druga osoba. Uczucia Echo do Narcyza naruszyy jego pancerz i modzieniec zorientowa si, e reaguje na jej mio wbrew swojej woli. Jak pokazuje mit, najwiksz wad narcyzmu jest nie tyle przesadna mio do siebie wielu narcystycznych ludzi cierpi z powodu niskiego poczucia wasnej wartoci co egocentryzm i niemono odczuwania gbszej wizi z innymi ludmi, ktra trwa dopty, dopki narcyz nie dostrzee siebie w drugim czowieku. Narcyz nie odczuwa adnej wizi z ludmi anonimowymi i rnicymi si od niego. Zmienia si, gdy zauway kogo, kto chodzi i mwi tak samo jak on, nosi takie same ubrania, albo wyznaje te same wartoci po prostu naladuje go. Gdy inni nie s wystarczajco do niego podobni, narcyz wywiera na nich nacisk, aby dziaali tak jak on. Zdaniem wielu, narcyz uznaje siebie samego za idealny wzorzec, przez pryzmat ktrego ocenia wszystkich dookoa. Prawda jednak jest taka, e narcyz nie odczuwa silnej wizi z innymi, dopki nie chc by tacy jak on. Wanie egocentryzm jest tym, co wie narcyzm z alkoholizmem. Aktywni alkoholicy dotd redukuj relacje interpersonalne, a maj kontakt wycznie z ludmi, ktrzy prezentuj podobne postawy i zaprzeczaj ich alkoholizmowi. Nie oznacza to, e wszyscy alkoholicy s narcyzami, zanim zaczn pi, i e narcyzm popycha ich do alkoholizmu. Prawda jest taka, e kady aktywny alkoholik stopniowo staje si coraz wikszym egocentrykiem. Wraz z utrat przez mzg elastycznoci, zanika zdolno rozumienia, e ludzie patrz na wiat z przernych perspektyw. Alkoholicy stopniowo odczuwaj wi tylko z ludmi podobnymi do nich. Dlatego czonkowie rodziny alkoholika tak czsto podzielaj los Echo. ycie z aktywnym alkoholikiem jest tylko jedn z moliwoci stania si wspuzalenionym. Mnstwo ludzi na wiecie prbuje nawizywa kontakty z innymi, upodabniajc si do nich. Chc przerwa swoje odizolowanie, wic powicaj wasn tosamo. Przyjmujc cechy innych osigaj poczucie bliskoci. Podobnie jak w przypadku Echo, ich ostatecznym przeznaczeniem jest stawa 132
si coraz bardziej przezroczystymi. Nigdy nie naucz si by sob, poniewa stale identyfikuj si z faszywym ja, zapoyczonym od tego, z kim akurat pozostaj w bliskiej relacji. Powicaj wasn tosamo, aby zyska jedynie iluzoryczne poczucie bliskoci.
133
6. Czas na szczero: Powtrna zdrada
Wiele DDA dokonuje w swoim yciu znaczcych zmian. To zrozumiae, poniewa coraz lepiej pojmuj, e wyrzdzone im szkody nie ograniczaj si tylko do przeszoci. Przeycia, ktre stay si ich udziaem, zwykle powoduj, e stare rany wci s bolesne. Ten rozdzia pomoe waszej wiadomoci przerzuci most pomidzy wydarzeniami z przeszoci (ktrych nie mona zmieni) a wydarzeniami teraniejszymi (ktre moecie ksztatowa). Zaprzestanie zaprzeczania przeszoci ma zwizek z pierwotn zdrad. Pogodzenie si z powtrn zdrad wymaga wikszej wiadomoci zaniedbywania siebie, ktrego dopuszczacie si w teraniejszoci. Rozwijanie bardziej empatycznego spojrzenia na samego siebie pozwoli wam w peni wkroczy na drog do uzdrowienia. Kiedy dzieci dorastaj w rodowisku, w ktrym ich emocje nie s szanowane i uwaane za prawdziwe, nie rozwijaj w sobie umiejtnoci oceny wasnych uczu. Staj si dorosymi, ktrzy nigdy nie s pewni tego, co czuj, Ich ycie emocjonalne nie jest w peni prawdziwe. Dzieci potrzebuj zewntrznego potwierdzenia swoich uczu, jeli maj kiedykolwiek rozwin poczucie wasnej wartoci. Na ironi zakrawa fakt, e gdy DA nie potrafi w dorosym yciu uzasadni swoich uczu, staj si winne dokadnie takiego 135
samego zaniedbywania siebie, z jakim spotkay si ze strony swoich rodzicw. Sposb, w jaki rodzice traktowali wasze uczucia, gdy bylicie dziemi, sta si waszym sposobem traktowania wasnych uczu teraz, gdy sami jestecie doroli. W taki sposb DDA zostaj podwjnie zdradzone: pierwsza zdrada wynika z zaniedbywania ich uczu w dziecistwie przez rodzicw, za druga ma swoje rdo w sposobie, w jaki same je zaniedbuj jako doroli. Tak wic gdy nawet pierwotnych zdrajcw nie ma ju w pobliu, DDA same siebie zdradzaj. Tym, co dzieciom szkodzi najdotkliwiej, jest zaniedbywanie, a nie przemoc. Konsekwencje cierpie w dziecistwie nigdy nie bd tak znaczce, jak nastpstwa zdrady polegajcej na tym, e te cierpienia nie zostay przez nikogo zauwaone. Dzieci s odporne, ale nie yj w prni. Aby byy zdrowe, koniecznie potrzebuj kogo, z kim bd odczuway wi przez cay okres rozwoju kogo, kto potwierdzi t wi, zauwaajc i akceptujc to, co w dziecku jest niepowtarzalne i odmienne. To dziki takim wizom poznajemy samych siebie, zwaszcza na poziomie emocjonalnym. Poczucie wasnej tosamoci zaczynamy rozwija wczenie, jeszcze zanim potrafimy dostrzec siebie jako odrbne istoty. W tej fazie potrzebujemy widzie, e nasze umiechy i zy wzbudzaj reakcje najbliszych, poniewa dziki temu zdobywamy pewno, e nasze uczucia s prawdziwe. Bardziej ufamy naszym uczuciom, gdy inni na nie reaguj takiej zachty oczekujemy przede wszystkim od rodzicw. Dopki dzieci nie maj kogo, kto zauwaa ich uczucia i waciwie je nazywa, nie mog sta si w peni wiadome swoich emocji. Dopiero gdy rzeczywisto uczu stanie si stabilna, moemy odseparowa nasz tosamo od tosamoci innych. Rodzice powinni uatwia ten dwuetapowy proces stabilizacji rzeczywistoci uczu, a nastpnie ksztatowania odrbnej tosamoci. Bdzie tak jednak tylko wtedy, gdy s wystarczajco zdrowi, aby spontanicznie i w oczywisty sposb reagowa na uczucia pynce z gbi duszy swych dzieci, a potem utrzymywa wizi z nimi nawet wtedy, gdy odseparuj swoj tosamo od ich tosamoci. Ani aktywny alko 136
6. CZAS NA SZCZERO: POWTRNA ZDRADA
holik, ani wspuzaleniony rodzic nie s w stanie waciwie wypeni tych funkcji. Wyobracie sobie, jakie byoby wasze ycie, gdybycie byli dzieckiem Narcyza. Odczuwaby wi z wami tylko wtedy, gdybycie byli jego dokadnym odbiciem. Nie mielibycie przestrzeni na rozwj wasnej osobowoci. Pojawienie si jakichkolwiek rnic oznaczaoby zerwanie przez Narcyza wizi, a wtedy nie byoby przy was nikogo, kto doceniby wasze odrbne i prawdziwe ja. W domach alkoholikw, gdy tylko dzieci oka jakie osobiste uczucia, egocentryczni rodzice nie s w stanie utrzyma z nimi silnej wizi. DA musz zerwa wszelkie kontakty ze swoimi rodzicami, jeli chc mie swoje wasne uczucia i rozwin si jako unikatowe indywidualnoci a to cena zbyt wysoka, eby paci j we wczesnych etapach ycia. Gdy niepijcy rodzic jest aktywnie wspuzaleniony, moe podbija problemy stwarzane przez alkoholika. Wyobracie sobie, e Narcyz jest waszym ojcem, a Echo wasz matk. Nie tylko spotkacie si z daniem ze strony Narcyza, abycie si upodobnili do niego tak bardzo, jak to tylko moliwe, ale zobaczycie take Echo, ktra powica swoj tosamo, aby ratowa zwizek z mem. Jedynym wzorem intymnoci, dawanym przez Echo, jest zdrada samej siebie. Relacja rodzic-dziecko staje si czci podstawowej osobowoci DDA. Sposb traktowania was przez rodzicw bdzie widoczny w tym, jak odnosicie si jako doroli do waszych wasnych uczu. Gdy rodzice zaprzeczali waszemu cierpieniu i gniewowi, wy dzisiaj take zaczynacie im zaprzecza. By moe jestecie dumni z tego, e nigdy nie okazujecie gniewu oraz e potraficie znie kad niewygod i kade cierpienie. Jeli w dziecistwie wasze uczucia przytaczay i przeraay rodzicw, to jako doroli bdziecie odczuwa strach, e emocje wybuchn z niszczycielsk si. Jeli rodzice traktowali wasze uczucia jako oznak saboci, jako doroli bdziecie odczuwali wstyd za kadym razem, gdy dojd one do gosu. Jeli wasi rodzice nie potrafili odczuwa z wami wizi, dopki wasze uczucia nie upodobniy si do ich 137
uczu, jako doroli bdziecie odczuwa gboki niepokj za kadym razem, gdy uznacie, e inni ludzie nie podzielaj waszych emocji. Dzieci nie przychodz na wiat z poczuciem wasnej wartoci. Musz si go nauczy. Najlepszy czas na to jest w tych momentach, w ktrych najpierw ujawnia si poczucie wasnego ja. Kiedy tak si dzieje, poczucie wasnej wartoci zostaje wbudowane w samo serce tosamoci. Takie podstawowe poczucie wasnej wartoci rodzi si z istnienia wizi z rodzicami, ktrzy kochaj dziecko rwnie mocno, jak siebie. Kiedy rodzice maj nisk samoocen i kochaj swoje dzieci bardziej ni siebie, wwczas one ucz si kocha innych bardziej ni siebie. Pomimo trudnych dowiadcze, moecie zbudowa silniejsze poczucie wasnej wartoci, jeli tylko pozwolicie innym otwarcie was kocha. DDA zbyt czsto usiuj wykorzysta si woli do wzbudzenia pozytywnych uczu wobec siebie albo do prb wyeliminowania negatywnych myli o sobie. Czasami bd traktowa czyj mio jako substytut wasnej mioci do samych siebie. Droga do uzdrowienia wymaga, abycie pozwolili innym dowiedzie si, jacy jestecie, i kocha was, a wreszcie sami pokochacie siebie. Najtrudniejsz rzecz jest mie na tyle duo ufnoci, aby pozwoli innym pozna was dokadnie takimi, jakimi jestecie tu i teraz. Kiedy was za to doceni, zaczniecie akceptowa samych siebie. DDA mog zachowywa si wobec samych siebie identycznie, jak rodzice zachowywali si wobec nich w dziecistwie. To moe sta si rdem zarwno wielkiego cierpienia, jak i nowej nadziei. Cierpienia przysporzy wam uwiadomienie sobie, e powtarzacie wszystkie zachowania, ktrych nie akceptowalicie u swoich rodzicw. Przygnbia wiadomo, e stajecie si takimi, jakimi najbardziej balicie si sta. Nagle okazuje si, e aby zbudowa zdrowsze wizi z samym sob, musicie wyj poza relacje, jakie byli w stanie nawiza z wami rodzice. Oznacza to skuteczne zmierzenie si z czci strachw i problemw, ktre ich drczyy. Kiedy uwiadomicie sobie trud takiej zmiany, zaczniecie lepiej rozumie rodzicw i los, z ktrym musz si zmaga. 138
Zrozumienie rodzicw nie jest jednak tak wane, jak rozwijanie empatii wobec samego siebie. Dzieci, ktrymi bylicie, wci czekaj na dostrzeenie, wysuchanie i potwierdzenie ich uczu. Gdy DDA mwi, e nie chc zgbia bolesnych uczu powizanych z dorastaniem w rodzinie alkoholowej, to odwracaj si plecami do dzieci, ktrymi byy. Wci pozostawiaj je w izolacji i samotnoci, z niezaspokojon tsknot za kim, komu mogyby opowiedzie o swoich uczuciach za kim, kto zauwayby, e pacz. Wiele DDA jest wiadomych pierwszej zdrady, ale zupenie nie dociera do nich druga zdrada. Akceptuj swj gniew i smutek jako waciwe reakcje na to, co je spotkao, ale wci tkwi w puapce przeszoci. Nie wychodz poza gniew i zgorzkniao. Wiedz, dlaczego maj problemy, ale nie wierz, e mog je rozwiza, poniewa tego, co wydarzyo si w przeszoci, nie da si zmieni. Teraz, kiedy dotarlicie do tego miejsca ksiki, moecie zrozumie, e wasze obecne problemy wynikaj raczej z dziecicych dowiadcze ni z jakich istotnych wewntrznych wad. Ale moecie te by przekonani, e macie problemy daleko powaniejsze ni podejrzewalicie i e nigdy nie uda si ich rozwiza. Wyraanie tumionego gniewu oraz smutku moe przynie korzyci i sta si prawdziwym pocztkiem drogi do uzdrowienia. Mona jednak te emocje okazywa przez lata i nie dokona adnej powanej zmiany w yciu. Czasami potrzeba czego wicej. Pogodzenie si z istnieniem drugiej zdrady zaniedbywaniem samego siebie to ucho igielne, przez ktre musi przej kade DDA, jeli chce mie nadziej na znaczny postp w zdrowieniu. Gdy dzieci alkoholikw stan twarz w twarz ze zdrad samych siebie, zaczn rozumie znaczenie zdania: Cierpienie jest nieuniknione, ale nieszczcia mona unikn. Przeszoci nie mona zmieni i wspomnienia o niej zawsze bd wywoywa bl. Bdzie on trwa dotd, a przestaniecie by jego ofiarami. Mona unikn zamiany minionego cierpienia w obecn niedol. Zacznijcie od zrozumienia dla siebie jako dzieci, wsuchujc si mocno jak nigdy dotd w uczucia, ktre wci potrzebuj dowartociowania. Jako dorose dzieci alkoholikw moecie nawiza 139
wizi z dziemi wewntrz was i przesta zdradza ich potrzeb bliskoci. Moecie rozpocz ten proces od zburzenia muru zaprzeczania i dokadnego przyjrzenia si temu, co przeylicie w dziecistwie. Nastpnym krokiem bdzie zaprzyjanienie si z dziemi, ktrymi bylicie, zaakceptowanie ich bez adnych osdw. Taki jest sens zdrowienia. Dla wewntrznego dziecka nigdy nie jest za pno na to, aby odnie korzy z czyjej yczliwej uwagi. To wci moliwe, poniewa dzieci, ktrymi bylicie, cierpliwie czekaj wewntrz was i nigdy nie porzucaj nadziei, e wreszcie kto do nich dotrze. Kiedy znajdziecie w sobie wol wysuchania ze wspczuciem swoich wasnych historii, stanie si moliwa zupenie nowa relacja z samym sob. Uczuciowa strona waszej osobowoci wreszcie uzyska prawo do ujawnienia si. Wraz z rozwojem wspczucia dla dzieci, ktrymi bylicie, rosn bdzie w was take zdolno odczuwania wspczucia dla delikatniejszych, bardziej spontanicznych i emocjonalnych stron was samych. Dziki grupom wsparcia i terapiom, DDA odkrywaj dzisiaj, e mog traktowa si nawzajem w zdrowy sposb, kiedy podejm ryzyko otwartego mwienia o swoich przeyciach, zaletach i nadziejach. Pogodzenie si z tym, e si jest dzieckiem alkoholika, jest bardzo wane, ale nie mniejsze znaczenie ma utrzymywanie wiadomoci bycia dorosym dzieckiem alkoholika. W ten sposb moecie sta si opiekunami i stranikami wewntrznych dzieci, traktowa je z szacunkiem i trosk. Taka postawa ma wielk moc uzdrawiania i DDA czsto nadzwyczajnie korzystaj na nauczeniu si, jak by lepszymi rodzicami dla samych siebie. Widziaem, jak zdrowiejce DDA nawizuj blisze relacje z dziemi, ktrymi byy chodziy do zoo, do kina na dziecice filmy, fundoway sobie wielkie porcje lodw, poniewa w dziecistwie ani razu nie mogy si cieszy takimi zdarzeniami. Dajc sobie takie prezenty, dostrzegaj rosnce zaufanie midzy dojrzaymi i dziecicymi czciami samych siebie. Dziecice cechy ujawniaj si bardziej swobodnie, poniewa dziecko wreszcie wie, e gdyby co wymkno si spod kontroli, to w pobliu jest dorosy, na ktrego mona liczy. 140
AL I uRAZ PSYCHICZNY Sabo rozpoznanym powodem, dla ktrego DDA odcinaj si od dziecistwa i wewntrznej dziecicej natury, jest szczeglne poczenie alu i urazu psychicznego. Wane, aby zrozumie, jak te dwie emocje wspdziaaj ze sob i licznym DDA zamykaj drogi do uzdrowienia. al ma zwizek z uczuciami, ktre pojawiaj si w odpowiedzi na powan strat. Nie zawsze al wywouje uraz psychiczny. Gdy rodzic umiera z powodu przewlekej choroby, to dzieci mog y w rodowisku, ktre udzieli im wsparcia bez wzgldu na to, jakie uczucia ujawni. W takiej atmosferze wci odczuwaj dojmujc strat, ale generalnie bdzie im oszczdzone silne poczucie niebezpieczestwa i lku zwizane z przyszoci. Siatka bezpieczestwa, podobna do tej rozpitej pod linoskoczkiem, ochroni je w kadym momencie ycia. Wci trzeba chodzi po linie i wci trzeba radzi sobie z alem, ale nie trzeba ju obawia si o wasne bezpieczestwo. Jednak jeli fizyczna lub emocjonalna strata rodzica pojawia si w niezdrowej atmosferze domu alkoholika, dziecice lki wzmagaj si. Groba, e rodzic moe w kadej chwili straci kontrol nad sob, prowadzi dzieci do lkliwego przewidywania sytuacji bardziej niebezpiecznych ni te, ktre rzeczywicie mog si wydarzy. Nieustanne pompowanie adrenaliny, spowodowane przewidywaniem katastrofy, moe zaburzy naturalny al i zamieni go w al traumatyczny. Wielu DDA traumatyczny al przeszkadza w cofniciu si do dziecistwa, ktre porzuciy wiele lat temu. Moe on sparaliowa cierpic z jego powodu osob, tak jak paniczny lk wysokoci moe nagle obezwadni wspinacza skakowego. W takiej sytuacji wspinacz musi skoncentrowa si wycznie na najbliszym kroku, ktry ma do wykonania, za dotknite traumatycznym alem DDA musz przeywa aob maymi etapami, a nie w caoci. Nie bdzie to moliwe, jeli pojedyncze wspomnienie wywouje lawi 141
n traumatycznych wspomnie, ktrej towarzyszy trudny do zniesienia poziom lku. Maymi krokami trzeba doj do poziomu, na ktrym lk stanie si moliwy do zaakceptowania. W przeciwnym razie traumatyczne reakcje blokuj proces aoby i al nie sabnie. Ponisza historia ilustruje, jak mona powstrzyma drug form zdrady zaniedbywanie samego siebie, nawet w obliczu traumatycznego alu. Pomoe wam ona zastanowi si, co sami moecie zrobi, aby wesprze proces waszego zdrowienia. Alice: pocztek zdrowienia Gdy Alice miaa pi lat, zamaa nog i zaoono jej gips. Nastpnego dnia rano dziewczynka alia si rodzicom, e noga j boli. Jednak ojciec cierpia z powodu gigantycznego kaca, a matka nie moga si zdecydowa, kto bardziej potrzebuje jej opieki. Podaa crce kilka pastylek aspiryny z kodein i skupia si na tym, eby m nie zacz si denerwowa. Poniewa bya to sobota, wkrtce po wstaniu z ka ojciec Alice znowu zacz pi. Po poudniu by ju kompletnie zalany i midzy rodzicami doszo do okropnej awantury, gdy zaczli obwinia si o wypadek crki. Dziewczynka z caych si staraa si moliwie dugo nie narzeka na bl, aby nie rozjtrzy ktni midzy matk i ojcem. Tej nocy bl obudzi Alice i leaa w ku pojkujc. Ojciec pad wczesnym wieczorem, ale obudzi si w rodku nocy. Szala po domu, kopa w ciany i przewraca krzesa. Matka pooya si koo crki i mocno j przytulia, prbujc ukoi j i jednoczenie uspokoi sam siebie obecnoci niewinnego dziecka. Kiedy ojciec wreszcie uciszy si i znowu zasn, matka uznaa, e jest zbyt pno, aby zawozi crk do szpitala albo niepokoi lekarza telefonem. Podaa maej szklank wina w charakterze rodka nasennego i sama te posza do swojego ka. W niedziel wszystko si powtrzyo. Alice pamita, jak bagaa ojca, eby zawiz j do szpitala, on jednak upiera si, e zamana noga musi troch pobole. Tej nocy dziewczynka prawie w ogle nie spaa. Po wielu latach moga ze szczegami 142
opisa kady dwik, ktry dociera do niej, gdy samotnie leaa w nocy w ku i czua, jak caa noga pulsuje z kadym uderzeniem serca. Nad ranem wreszcie zasna; gdy si obudzia, noga bolaa nieco mniej. W cigu nastpnych dwch dni cakowicie stracia w niej czucie, co oczywicie spowodowao, e przestaa cierpie. Stao si tak, poniewa gips by zbyt ciasno zaoony i noga spucha. W efekcie krew do niej nie napywaa i nerwy zaczy obumiera. Kilka tygodni pniej rodzina z przeraeniem zauwaya struk ciemnego pynu, wypywajc spod gipsu. Z chorej nogi unosi si okropny zapach. Rodzice pospieszyli z crk do szpitala; Alice pamita, e przytrzymywa j ojciec, wic nie musiaa patrze, jak lekarz zdejmowa gips. Po jego usuniciu przeraliwy smrd niemal odebra wszystkim oddech; kawaki poczerniaych mini przyczepiy si do opatrunku i odchodziy od nogi. Pielgniarka pobiega do ubikacji. Alice pamita, e ojciec odwrci si w stron lekarza i zacz komentowa, jaki to musi by dla niego trudny przypadek. Jako dorosa uznaa wiksz trosk ojca o uczucia specjalisty ni o ni za oczywisty dowd na to, e jego ycie zostao zredukowane do prb wywierania odpowiedniego wraenia na innych. Bardziej interesowaa go fasada otaczajca rodzin ni rzeczywiste ycie za ni. Niestety, Alice naleaa do tej rzeczywistoci. Nog zniszczya zaawansowana gangrena i ostatecznie trzeba byo amputowa ca koczyn. Trudno si dziwi, e dopiero w rednim wieku Alice zaja si rozwizywaniem uczu, jakie miaa w stosunku do alkoholizmu ojca. Do tego czasu jej osobowo zdominowao przekonanie, e dziki uporowi oraz determinacji moe osign wszystko i e wszystko, co osignie, musi suy wycznie jej. Taka postawa pomagaa jej w karierze, poniewa dziki niej pokonywaa w yciu wszelkie bariery. Jednak ten styl ycia pozostawia niewiele przestrzeni na rozrywk, przeszkadza w osiganiu wyznaczonych celw prostymi metodami i uniemoliwia Alice proszenie innych ludzi o pomoc, gdy jej potrze 143
bowaa. Warte zachodu byy jedynie te rzeczy, ktre osigaa w walce. Z biegiem lat ten model zachowania zacz wyniszcza Alice i odsuwa j od ludzi, ktrzy si o ni troszczyli. Kiedy Alice po raz pierwszy zetkna si z problemami DDA, bya pod wraeniem ich podobiestwa do jej wasnego ycia. Uczestniczya w spotkaniach AA dla dorosych dzieci alkoholikw i zorientowaa si, e na przemian odczuwa okropne znudzenie i intensywny lk, wibrujcy gdzie w gbi jej ciaa. W czasie spotka nie potrafia mwi bez poczucia, e za chwil eksploduje. Po podjciu indywidualnej terapii ze specjalist znajcym problemy DDA, Alice po raz pierwszy w yciu potrafia przyjrze si temu, co to znaczy dorasta w rodzinie alkoholowej. Gdy tylko pojawiay si uczucia smutku albo gniewu, natychmiast przytacza je intensywny lk. Traumatyczna natura alu Alice nieustannie zakcaa proces aoby. Ze swojego dziecistwa potrafia wydoby jedynie poczucie osamotnienia i braku bezpieczestwa oraz przekonanie, e przetrwaa wycznie dziki wasnej determinacji. Nie potrafia odczuwa nawet odrobiny empatii wobec dziecka, ktrym kiedy bya. Nie bya ju w stanie zmaga si ze skrajnym przeraeniem i cakowit samotnoci, ktre czua w czasie wydarze zwizanych z amputacj, poniewa jej rodzice zajmowali si swoimi sprawami a nie ni. Za kadym razem, gdy prbowaa posucha uczu tamtej maej dziewczynki, jej lk urasta do niebotycznych rozmiarw. Na szczcie determinacja Alice staa si nieoczekiwan zalet w czasie leczenia. Bya zdeterminowana, aby odzyska uczucia. W trakcie warsztatw dla DDA, podczas ktrych moga otwarcie opowiedzie swoj histori, zaproponowaem Alice udzia w psychodramie, ktrej celem byo odtworzenie rodziny z czasw jej wczesnego dziecistwa. Pomimo gbokiego lku zdecydowaa si na takie przeycie. Na tablicy narysowaa drzewo genealogiczne swojej rodziny. Spord uczestnikw warsztatu wybralimy grup, ktra reprezentowaa jej rodzicw, siostr, brata i j sam. Gdy aktorzy poznali znaczce cechy krewnych Alice, ktrych mieli odtwarza, stopniowo zacz si wyania obraz rodziny. Czonkowie rodziny zajli 144
miejsca, ktre symbolicznie oddaway relacje kadego z nich z pozostaymi. Ojciec ukrywa si za gazet z wyjtkiem chwil, w ktrych pi. W fazie upojenia pcznia tak, e stawa si wikszy od wszystkich i zaczyna im wygraa, oszczdza tylko siostr Alice, ktra jego zdaniem nigdy nie robia nic zego. Matka przyja postaw sabej i podporzdkowanej, domagajcej si od swoich dzieci ochrony i pocieszenia za kadym razem, gdy m zaczyna pi. Brata Alice przepenia strach; walczy z nim, starajc si za wszelk cen zadowoli ojca. W rogu zaja miejsce kobieta wybrana przez Alice do reprezentowania jej samej. Leaa w embrionalnej pozycji, sparaliowana przez strach i ignorowana waciwie przez ca rodzin. Jedynie siostra przyklkaa koo niej od czasu do czasu, eby sprawdzi, jak si czuje. Byem przewodnikiem Alice po tym obrazie. Podprowadziem j do kadego z czonkw rodziny i prosiem, aby relacjonowaa wszystkie uczucia, ktre si w niej budz. Dziki temu, e Alice pozwolia ponownie oywi minion rzeczywisto swojej rodziny, moga zacz odczuwa gbokie zrozumienie, jak bardzo bya zaniedbana ta zwinita w kbuszek piciolatka. Powiedziaa ojcu, jak wielki gniew czuje a wic zrobia to, na co nigdy nie zdobya si w realnym wiecie. Aby pogbi uczucia Alice, poprosiem j, eby sama pooya si w rogu w pozycji embrionalnej. Gdy to zrobia, dreszcz przebieg jej po plecach. Sia uwolnionych emocji bya tak wielka, e nie moglimy kontynuowa dramy. Alice zacza si wycisza i intelektualnie roztrzsa to, co si stao to by mechanizm obronny i naleao go uszanowa. Uwiadomienie sobie, e w dziecistwie wanie w ten sposb chronia sama siebie, teraz ustrzego j przed jeszcze bardziej obezwadniajcym strachem. Po zakoczeniu psychodramy i powrocie wszystkich jej aktorw do rzeczywistoci, inni uczestnicy warsztatw zaczli mwi o wraeniu, jakie zrobio na nich to, e Alice odwaya si zmierzy z tak silnymi uczuciami i wspomnieniami. Ona sama nawet przez chwil nie pomylaa o sobie jako o odwanej. Wiedziaa tylko, e nie da rady jeszcze raz odizolowa si od uczu. Obserwatorzy psychodramy odczuwali ogromn wcieko, widzc cakowite 145
podporzdkowanie rodziny alkoholizmowi ojca, i nie starczyo im czasu i energii, eby zaj si przeraon picioletni dziewczynk. Niektrzy szlochali, gdy mwili o tym, jak bardzo rodzina Alice przypominaa im cierpienie i samotno ich wasnego dziecistwa. W tamtym momencie nikt nie dostrzeg, co si dziao z Alice, gdy suchaa tych reakcji, ale potem okazao si, e byo to bardzo znaczce. Jej dziecice uczucia zostay dowartociowane tak mocno, jak nigdy przedtem. Powracajc do realiw swojego dziecistwa w towarzystwie ludzi, ktrzy stanowili cz jej teraniejszoci, otrzymaa dowartociowanie, ktrego zawsze jej bardzo brakowao. Kilka tygodni pniej Alice miaa zaskakujcy sen: w swojej gnijcej nodze zacza widzie symbol choroby ojca, a nie dowd, e to z ni jest co nie w porzdku. Przestaa obwinia siebie za swj los i dziki temu moga odczuwa empati wobec dziewczynki, ktr kiedy bya. Uczynia znaczcy krok na drodze ku uzdrowieniu. W dziecistwie Alice bya zakadniczk alkoholizmu ojca, a jego choroba doprowadzia do tego, e zdradzi zaufanie, jakim crka chciaa go obdarzy. Wi z crk potrafi odczuwa tylko wtedy, gdy widzia w niej swoje odbicie. Poniewa jej cierpienie i gangrena naruszyy fasad normalnoci, ktr czu si w obowizku prezentowa wiatu, niemal w ogle przesta zwraca uwag na dziewczynk. W kocu Alice zacza traktowa siebie w taki sam sposb, jak traktowa j ojciec, a to oznaczao, e ona te siebie zdradza. W gruncie rzeczy zacza odnosi si do swoich uczu tak, jakby byy dzieckiem, ktre naley ignorowa, eby unikn kopotw. W efekcie dziecistwo Alice pozostao zakadnikiem rwnie przez wikszo jej dorosego ycia. Alice nie miaa moliwoci prawdziwego poznania siebie i odnalezienia prawdziwego spokoju. Druga forma zdrady doprowadzia do tego, e bl, spowodowany wczeniejsz zdrad, przemieni si w przewleke cierpienie. eby skutecznie sobie poradzi z dziedzictwem bycia DDA, Alice musiaa odblokowa swoje uczucia i spontaniczno. eby tego dokona, potrzebowaa zewntrznego dowartociowania; wspuzalenieni zbyt mocno od niego zale (jak ju wspomniaem, dopasowuj swoje osobowoci do otaczajcych ich ludzi). 146
Alice stana wic przed koniecznoci znalezienia bardzo specyficznego rodowiska, ktre zaakceptowaoby wszystkie ujawniane przez ni emocje. Poniewa znalaza tak grup, to czasem potrzebowaa te powrotu do tych momentw i zdarze, w ktrych zacza wsppracowa z dzieckiem, przetrzymywanym przez ni sam w charakterze zakadnika. Na koniec Alice musiaa przywrci temu dziecku gos. Musiaa przesta podwaa zaufanie do samej siebie. Dopiero wtedy moga rozpocz dokonywanie w swoim yciu znaczcych zmian. W tym procesie inni ludzie mog odgrywa znaczc rol, umacniajc czno midzy nami i naszymi uczuciami. Ostateczny test polega na sprawdzeniu, czy DDA potrafi wreszcie wykorzysta dowartociowanie ze strony innych do odbudowania kontaktu z dzieckiem, ktrym byo, a potem do przytulenia go. Musimy da sobie przyzwolenie na to, aby by takimi, jakimi jestemy, a nie takimi, jakimi powinnimy by. Pocztkowo moe to oznacza przeraenie, samotno, smutek albo gniew. Wszystko ma swj czas. Wsuchujc si w te uczucia bez osdzania ich, moemy wreszcie uwolni nasze wewntrzne dziecko. Niestety, zbyt wiele DDA traktuje to uwolnienie jako zwolnienie z dalszego leczenia. Pierwszych sze rozdziaw tej ksiki miao za cel umoliwi wam oglne zrozumienie tego, z czego DDA musz si leczy. Dziki temu zrozumieniu dotarlicie do poziomu, na ktrym moecie przyjrze si samemu procesowi zdrowienia.
147
CZ III
PODR
Rozpoczlimy od obietnicy uzdrowienia, a przyniesiona przez ni nadzieja pozwolia nam spojrze wstecz na dug, trudn drog, ktr pokonalimy w dziecistwie. Gdy wspomnienia i uczucia znowu staj si realne, pojawia si moliwo wyleczenia. Ten czas jest ju blisko, cho moecie tego jeszcze nie wyczuwa. Wstpny etap zdrowienia polega midzy innymi na przygotowaniu podoa. Poznajc skutki zaprzeczania, stresu i wspuzalenienia dla waszego ycia, wykonalicie prace przygotowawcze pod zaoenie piknego ogrodu. Teraz, kiedy gotowi jestecie na rozpoczcie procesu zdrowienia, potrzebujecie dyscypliny i cierpliwoci, aby w peni si na nim skupi. Kiedy jednak ogrd zacznie rozkwita, bdziecie mieli znacznie mniej pracy. Moecie o niego dba, ale pamitajcie, aby pozwoli mu na rozwj zgodny z jego naturalnym rytmem. Nie moecie te narzuci mu ostatecznego ksztatu. Najlepszy wynik osigniecie, jeli bdziecie cieszy si sam podr, a nie koncentrowa si na tym, co waszym zdaniem powinno by jej celem. Wasze leczenie odbywa si poprzez naturalny proces zdrowienia umysu. W rozdziale 7 najpierw wskazuj czynniki wspierajce zdrowie, a potem nakrelam etapy, przez ktre przebiega proces leczenia. Wiele z naturalnej mdroci zdrowiejcych umysw i serc wydobyy samopomocowe programy Dwunastu Krokw im powicimy uwag w rozdziale 8. wiadomy wysiek praktykowania tej mdroci w codziennym yciu wzmacnia dyscyplin zdrowienia. Pomoc w zdrowieniu take jest moliwa i rozdzia 9 opisuje korzyci pynce z korzystania z profesjonalnej terapii. Mimo e psychoterapia sama w sobie nie jest w stanie wyleczy DDA, to moe ona dostarczy unikatowych dowiadcze, ktre obudz ukryte w was moce. Decydujca dla zdrowienia jest dobra relacja terapeu 151
tyczna. Im lepiej zrozumiecie jej znaczenie, tym skuteczniej moecie j wykorzysta dla wasnego dobra. Ostatnia sprawa: brak wyranego wskazania, e DDA musz zachowywa si jak zdrowi doroli, pozostawia wielu z nich bez jasnej wizji procesu zdrowienia. Pytaj mnie cakiem powanie: Jeli nawet spotkam kogo wyleczonego, to jak go rozpoznam?. W posowiu ponownie odwiedzam Huckleberry Finna, eby pokaza pewn wizj zdrowienia. Pomylcie, jakie mogoby by dorose ycie Hucka, gdyby doszed drog do uzdrowienia wystarczajco daleko, aby odnale wolno i rwnowag, wynikajce z posiadania zdrowych relacji ze sob i z caym wiatem...
152
7. Czas na zaufanie: Droga do wyzdrowienia
W wiecie Huckleberry Finna nie ma zrozumienia dla wyjtkowych problemw DDA. A do czasw nam wspczesnych, wikszo DDA nie spotykaa si z wikszym ni Huck zrozumieniem swoich potrzeb i stanw. Jednak wspczesno dostarcza wielu powodw, abymy poczuli nadziej. Dwie nitki drogi do uzdrowienia zostay wybrukowane i poszerzone. Jedn tworz organizacje samopomocowe, promujce wyjtkowo skuteczne programy Dwunastu Krokw dla DDA, wzorowane na Anonimowych Alkoholikach. Drug nitk tworz rozwijajce si metody terapii dla DDA. Cho kade DDA musi samodzielnie przeby t drog, to w trakcie podry ma wiele moliwoci skorzystania z fachowej pomocy. W przeciwiestwie do Hucka Finna, dzisiejsze dorose dzieci alkoholikw maj atwy dostp do innych DDA oraz do specjalistw, ktrzy mog je wesprze i poprowadzi w podry do osobistego uzdrowienia. Virginia naley do wsplnoty uleczonych DDA. Dla niej czas na uzdrowienie nadszed, gdy przystpia do grupy terapeutycznej. Jej maestwo waciwie nie istniao, w duej mierze dlatego, e m chcia dzieci, a ona bya zbyt przeraona, aby si na to zdecydowa. Virginia przysiga sobie, e nie przekae dziecku tego, co 153
otrzymaa od wasnych rodzicw: utraty wiary w siebie i goryczy, ktre przenikny cae jej ycie. Dowiadczya take fizycznej przemocy i nie miaa pojcia, czy bdzie miaa do siy, eby nie maltretowa wasnego dziecka. Uwaaa, e w jej przypadku jedynym sposobem ochrony dzieci jest po prostu ich nie mie. Teraz, gdy pisz t ksik, Virginia ma liczn dwuletni creczk i chce mie jeszcze jedno dziecko. Swoj drog do uzdrowienia i ciek, ktr potem podaa, opisywaa tak: Wreszcie zrozumiaam, jak bardzo cierpiaam z powodu goryczy, ktr odczuwaam wobec moich rodzicw, i jak bardzo taka sytuacja jest nic niewarta. Wiesz, nie czuj, e im przebaczyam. Po prostu odkryam, e przestaj zajmowa centralne miejsce w procesie mojego zdrowienia. A gdy ostatecznie zniknli z centrum mojego ycia, to po raz pierwszy pojawia si przestrze dla mnie. Uwiadomiam sobie, e jestem w porzdku na tyle, eby wpuci ma i dziecko do mojego ycia bez obaw, e w jaki sposb ich zatruj. Wci nie lubi w sobie mnstwa rzeczy, ale nie pozwalam im zaj miejsca tych spraw, ktre naprawd chc mie w moim yciu. To jest obietnica uzdrowienia. Rod take jest czonkiem wsplnoty DDA. Swj czas zdrowienia rozpocz, gdy przystpi do terapeutycznego programu Dwunastu Krokw dla kompulsywnych obartuchw. Rod nigdy nie mia nadwagi, niemniej jednak jedzenie suyo mu jako sposb unikania emocji. Kiedy stan w obliczu swoich autentycznych uczu, zrozumia, jak wielki by jego gniew na rodzicw alkoholikw. Przez kilka pierwszych lat terapii straszliwie cierpia za kadym razem, gdy musia zmierzy si ze swoj rodzin, czy to w rzeczywistoci, czy w mylach. Po terapii Rod nawiza bardzo dobre relacje z niektrymi czonkami swojej rodziny. Modszy brat przejecha przez ca Ameryk, eby podj prac w firmie Roda. Matka odwiedzaa go z wasnej inicjatywy i w czasie tych spotka oboje przekonali si, e potrafi swobodnie rozmawia, gdy nie ma ojca. Cho wygldao na to, e ojciec znowu popad w gbokie uzalenienie od lekw, Rod potrafi mu wprost powiedzie, co czuje, gdy musi patrze, jak naraa si na takie niebezpieczestwo. Przez 154
7. CZAS NA ZAufANIE: DROGA DO WYZDROWIENIA
krtk chwil mczyzna patrzy na syna przez szczelin w murze zaprzeczania, za ktrym si ukrywa, i ich oczy nawizay bezporedni kontakt. Ojciec wyzna, e take bardzo si boi. Potem szczelina znikna. Nie jestem w stanie opisa, jak wiele ta chwila dla mnie znaczy opowiada potem Rod. Cho mj ojciec prawdopo, dobnie doprowadzi si do mierci, to przez krtk chwil spotkalimy si i powiedzia mi, e w gbi duszy on wie, e nie oszalaem. Teraz bez poczucia winy mog go opuci. To jest obietnica uzdrowienia. Margaret take naley do tej samej wsplnoty. Jej czas zdrowienia rozpocz si, gdy kolega zapyta j, czy pena sukcesw kariera prawniczki, specjalizujcej si w sprawach rozwodowych, daje jej poczucie spenienia. Margaret bya wyjtkowo dobra w pomaganiu maonkom w ratowaniu ich zwizkw (albo przynajmniej w zawieraniu ugody i tym samym unikaniu sdowych batalii). Przesza gruntowny trening, bowiem przez cae dziecistwo czua si odpowiedzialna za ratowanie maestwa swoich rodzicw. Bya tak zniechcona do swojej pracy, e z trudem zwlekaa si z ka, eby dotrze do biura przed poudniem. Jeszcze w trakcie terapii przygotowywaa si do zoenia lubw kapaskich w kociele episkopalnym. Jej prawnicza kariera staa si tylko wspomnieniem: Czuj prawdziwe powoanie i mog mu si powica bez poczucia wypalenia. Moje ycie jest teraz zupenie inne. Chyba najlepiej wyjani t rnic tak: gdybym dzisiaj dowiedziaa si, e za sze miesicy umr, to w moim yciu nie zmieniabym nawet jednego drobiazgu. Wci przychodziabym na rozmowy z tob i patrzyabym na czas, ktry mi pozosta tak samo, jak patrz dzisiaj . To jest obietnica uzdrowienia. W grupie jest te Ellen. Dla niej czas zdrowienia rozpocz si, gdy przeczytaa ksik o DA, a potem wybraa terapi indywidualn. ycie Ellen wygldao tak, jakby jej przeznaczeniem byy krtkie zwizki z nieosigalnymi dla niej mczyznami, podobnie jak nieosigalny emocjonalnie by ojciec, cho nie pi od ponad 20 lat. Nawyk Ellen wdawania si w romanse z onatymi mczyznami i zatwar 155
dziaymi kawalerami by tak kompulsywny, e potrzebowaa terapii, aby nauczy si samotnego ycia. Niedawno Ellen wrcia ze swojej podry polubnej. Wkrtce po rozpoczciu terapii zrozumiaa, jak bardzo potrzebuje w swoim yciu intymnych relacji i jak bardzo si ich obawia. Nauczywszy si chroni siebie przed cigymi wtargniciami ojca w jej ycie, Ellen zdobya wystarczajco duo pewnoci siebie, aby zbudowa zwizek z mczyzn odpowiednim dla niej: Nigdy nie przypuszczaam, e potrafi si zakocha i e zasuguj na mio. Nie wiem, jak uoy si moje maestwo. Szczerze wierz, e bdzie trwao. Cokolwiek si jednak stanie, nie bd ju nigdy miaa wtpliwoci, e zasuguj na mio tak samo, jak kady inny . To take jest obietnica zdrowienia. Wspln cech zdrowiejcych DDA jest akceptacja tego, e by moe nigdy nie wylecz wszystkich ran z dziecistwa i e tak naprawd nie ma to znaczenia. Nasze leczenie zaley w rwnej mierze od reakcji na te rany, jak i od nich samych. Nie musimy usuwa blizn po nich, eby si od nich uwolni. Cech charakterystyczn wielu DDA s wyuczone sposoby reagowania na yciowe wydarzenia. Moemy jednak zdoby umiejtno odczytywania ich jako sygnaw, e w naszym obecnym yciu co uaktywnia przeszo. W efekcie bdziemy umieli znale inne moliwoci reagowania. Styl rozwizywania problemw, ktry rozwija si wraz z postpem zdrowienia, polega na uznaniu wasnych ogranicze. Gdy ju si z nimi pogodzimy, uzyskamy dostp do caego zestawu nowych strategii radzenia sobie z trudnociami yciowymi. Czonkowie wsplnoty zdrowiejcych DDA, ktrych historie przed chwil przedstawiem, nie potrzebuj ju fasad odnaleziony spokj wrcz z nich promieniuje. Z ich serc wypywa spokj, ktry udziela si otaczajcym ich ludziom. Gdy dla was nadejdzie czas zdrowienia, poczujecie si bardziej odpowiedzialni za to, aby ten spokj si pojawi. Na koniec zrozumiecie, e ma on wystarczajc moc, aby samodzielnie przywrci wam wolno i odbudowa wasz wewntrzn rwnowag. Lektura tej ksiki moe by wan czci procesu zdrowienia, jednak osignity dziki niej wgld we wasne ycie nie wystar 156
czy wam do przeprowadzenia gbokich i trwaych zmian, ktrych potrzebujecie. Z powodu podwiadomych nawykw, rozwinitych w dziecistwie, zaangaowanie w proces tych zmian musi by bardzo zdyscyplinowane. Zaangaowanie wymaga czasu, a jego niezbdnym skadnikiem jest rosnca wraliwo na innych, ktrzy take chc wyzdrowie. Jeli naprawd chcecie si wyleczy, odrzucie myl o samotnej podry drog do uzdrowienia. ETAPY ZDROWIENIA W procesie zdrowienia musicie przej pi zasadniczych etapw*. Na pierwszym z nich, etapie przetrwania, wci kurczowo trzymacie si zaprzeczania, a ycie traktujecie w duej mierze jak walk, ktr mona rwnie dobrze wygra, jak i przegra. Nastpny jest etap ponownej identyfikacji rozpoczyna si on od zaakceptowania etykiety dorosego dziecka alkoholika, a koczy uznaniem koniecznoci ponownego, dogbnego rozpoznania waciwego miejsca, jakie powinna zaj w waszym yciu sia woli. Trzeci to etap spraw podstawowych. Ponowne poznawanie, rozpoczte pod koniec poprzedniego etapu, rozszerza si na cae ycie, a w kocu potraficie zrozumie, e wasze wysiki zmierzajce do kontrolowania caego wszechwiata s tak naprawd powodem wielu waszych obecnych aktualnych problemw. Na kolejnym etapie integracji przekonania, ktre podwaay poczucie wasnej wartoci, zostaj wyparte przez przekonania, ktre poczucie wasnej wartoci wspieraj, za yciowym przewodnikiem staje si osobiste poczucie integracji, a nie opinie innych ludzi. Wreszcie, na etapie rozwoju do gosu dochodz duchowe niepokoje i nabieraj nowego znaczenia. Kady z tych etapw omwi szczegowo.
* Pragn wyrazi szczegln wdziczno Stephanie Brown za opisanie etapw zdrowienia z alkoholizmu oraz Herbertowi Gravitzowi i Julie Bowden za ich prac nad etapami zdrowienia DDA. Ustalenia tych autorw pomogy mi w przygotowaniu niniejszego rozdziau.
157
Etap przetrwania Jeli wci bezsensownie bronicie si przed faktem, e rodzice s alkoholikami i unikacie przyjrzenia si wasnym reakcjom na ich uzalenienie, to jestecie na etapie przetrwania. Aby sprawia wraenie normalnoci i unikn przytoczenia przez gniew i smutek, trzymacie na wodzy swoje uczucia i spontaniczno. Zaprzeczanie wydaje si wam niezbdne do przetrwania. Poniewa zaprzeczanie czyni lepym na waciwe rdo cierpienia, cech charakterystyczn etapu przetrwania jest poczucie dyskomfortu o nieokrelonym rdle. Na tym etapie DDA poszukuj czego, co zagodzi ich cierpienie, da im poczucie przynalenoci, wypeni wewntrzn pustk. Moecie uzaleni si od warsztatw samodoskonalenia, nieustannie wyprbowywa najmodniejsze metody budowania wikszej asertywnoci albo poczucia wasnej wartoci. Wysiki zmierzajce do umierzenia zaniepokojenia sob i wiatem mog zamieni si w zachowania kompulsywne, kompulsywn racjonalno czy kompulsywne uywanie alkoholu lub narkotykw. Wwczas leczenie staje si waniejsze ale i trudniejsze. Zasadniczym problemem na etapie przetrwania jest tosamo: budujecie j na tym, kim nie jestecie. Negatywna tosamo nigdy nie bdzie rdem prawdziwego komfortu psychicznego, nigdy nie doprowadzi do poczucia autentycznej normalnoci. Zadaniem, z ktrym musicie si zmierzy na etapie przetrwania, jest waciwe okrelenie, kim si jest to umoliwi wam rozpoznanie prawdziwych rde cierpienia. Wymagana jest absolutna szczero. Dopki zaprzeczanie zaciemnia obraz rzeczywistoci, dopty nie ma szansy na uzdrowienie siebie. Etap ponownej identyfikacji Gdy zaczniecie identyfikowa siebie jako DDA czy to pod wpywem lektury tej ksiki, czy pod wpywem spotka z innymi dorosymi dziemi alkoholikw rozpoczniecie etap ponownej 158
identyfikacji. Uywam okrelenia ponowna identyfikacja, aby podkreli, e zdrowienie rozpoczyna si od zmiany mylenia o tym, kim jestecie. Istnieje subtelna, ale zasadnicza rnica midzy pogodzeniem si z alkoholizmem rodzicw a pogodzeniem si z tym tym, e jestecie dziemi alkoholikw. Pocztkowo koncentrowalicie uwag poza wami. Potem koncentrowalicie j na sobie a dokadniej na zdradzie wobec siebie. Cho wane jest zrozumienie pierwszej zdrady, to jednak ta druga utrzymuje przy yciu dziedzictwo przeszoci, ktre zaburza wasze obecne ycie. Musicie skupi si na swoim najgbszym ja, jeli chcecie, eby nadszed dla was czas zdrowienia. Pomocne bdzie porwnanie DDA z alkoholikami, bowiem proces zdrowienia jednych i drugich przebiega wedug identycznych etapw. Wielu alkoholikw uwiadamia sobie swoje zaprzeczanie, przyjmuje etykiet alkoholika i przestaje pi. Dopki jednak nie pogodz si z ogromnymi problemami, jakie maj ze sprawowaniem kontroli, proces ich zdrowienia bdzie tkwi w martwym punkcie. Zakazuj sobie picia to kopotliwy stan, ktry wymaga nieustannego utrzymywania kontroli. Mimo e ju nie pij, pozostaje wiele zachowa zwizanych z alkoholem. Oznacza to, e wci s podenerwowani, arbitralni, kontrolujcy, napastliwi i e wci zaprzeczaj. Cho rozpoczli etap ponownej identyfikacji, proces ich zdrowienia nie postpuje. DDA te mog znale si w podobnym stanie. Wiele z nich uznaje swoich rodzicw za alkoholikw, ale wci trwa przy uczuciach wciekoci, straty i porzucenia. Ich proces zdrowienia ulega deformacji. Nie dokonujc subtelnej, ale zasadniczej zmiany, ktra polega na spojrzeniu na siebie jako na dziecko alkoholika, tracicie moliwo rozpoznania, e wszystko, co wiecie o kontroli i sile woli, musi zosta podwaone. Druga cz etapu ponownej identyfikacji wymaga uznania, e stosunku do siy woli nauczylicie si od kogo, kto nic na ten temat nie wiedzia. Gdy staniecie twarz w twarz z wrogiem odkryjecie, e tak naprawd jestecie nim wy sami. Drugi aspekt etapu ponownej identyfikacji to prawdziwe ucho igielne. Staniecie w obliczu zadania tak subtelnego, e nawet trud 159
no je opisa, cho jest ono zasadnicze dla penego uleczenia ducha. Jeli uwaacie, e temu zadaniu przypisuj zbyt wielkie znaczenie i trudno, to mog tylko odpowiedzie, e dobieraem sowa z najwysz starannoci. W moim przekonaniu wasze emocjonalne, duchowe i nawet fizyczne zdrowie zaley od tego, jak zareagujecie na problemy z kontrol, z ktrymi wanie w tym momencie si spotkacie. Uchem igielnym jest opozycja chci kontra upr. DDA, ktre tkwi w gniewie oraz poczuciu osamotnienia i porzucenia, rwnoczenie w pewien sposb broni si czasami wiadomie, a czasami nie przed tymi emocjami. Ju nie chc odczuwa gniewu, osamotnienia czy porzucenia. Maj jednak skryt nadziej, e trwajc przy nich, bd mogy w jaki sposb sprawowa nad nimi kontrol albo odmieni przeszo, albo zmusi rodzicw do porzucenia alkoholu i wyraenia skruchy. Znaem wiele DDA, ktre uparcie i moliwie jak najszybciej powracay do tych uczu, prbujc zdrowie wedug wasnego rozkadu jazdy. Same uczucia nie wystarcz, eby wyzdrowie. Musicie ich chcie dlatego, e s prawdziwe. Jeli chcecie ich z jakiejkolwiek innej przyczyny, to wci tylko po to, eby manipulowa wiatem. Musicie ograniczy wysiki zmierzajce do kontrolowania tego, co moecie kontrolowa. Im wiksze zaawansowanie w grze w kontrolowanie, tym wicej lat niedoli. Niemoliwe, aby kto, kto unika udziau w samopomocowych spotkaniach DDA albo rozpoczcia terapii, skutecznie pokona ostatnie partie etapu ponownej identyfikacji oraz kolejne czci procesu zdrowienia. Oczywicie, gupot byoby przekonywanie, e na drodze do uzdrowienia istniej tylko dwa pasy ruchu. Cud uzdrowienia mona osign, podajc do niego niezliczonymi ciekami. Pooenie nacisku na sowo unika umoliwi lepsze zrozumienie pierwszego zdania tego akapitu. Jeli wasze ycie nie przebiega tak, jak bycie chcieli, a mimo to odmawiacie przyjcia najlepiej poznanych i najskuteczniejszych form pomocy, jest to oczywisty dowd, e cz waszych problemw spowodowana zostaa przez przemone pragnienie sprawowania kontroli nad procesem zdrowienia. 160
Jednak taka kontrola jest nierealna, poniewa ze zdrowieniem wie si dobrowolna rezygnacja z prb (daremnych) kontrolowania wszystkiego, co utrudnia wam obecne ycie. Nie przejmujcie si, gdy paradoksy siy woli i kontrolowania, ktre napotkacie w drugiej czci etapu ponownej identyfikacji, wywoaj w was poczucie dezorientacji. Wiele osb daremnie prbuje intelektualnie zrozumie te pojcia. Taki paradoks istnieje i nie mona go rozwiza za pomoc wicze umysowych. Aby go w peni zrozumie, trzeba po prostu z nim y. Etap spraw podstawowych W pierwszych etapach zdrowienie polega na zakoczeniu zaprzeczania alkoholizmowi rodzicw i jego wpywowi na wasze ycie oraz na zaakceptowaniu tego, e moliwe jest inne podejcie do siy woli. Dla wsparcia procesu zdrowienia zasadnicze znaczenie ma przypyw wiary i akceptacja ogranicze moliwoci sprawowania kontroli. Etap spraw podstawowych zaczyna si wraz z uznaniem zdrowienia za stay proces. Jeli pierwszy przypyw wiary okae si rwnoczenie ostatnim, to utkniecie w martwym punkcie. Leczenie bdzie postpowa tylko wtedy, gdy zechcecie kontynuowa t wypraw w nieznane. Jeli to wszystko nieco was przeraa, to przypominam o wypaczonym przekonaniu alkoholikw, e abstynencja bdzie najwikszym osigniciem w ich yciu. Tymczasem to jest dopiero pocztek podry, w trakcie ktrej przyjdzie im zmierzy si z wieloma problemami spowodowanymi alkoholizmem i niewaciwym stosunkiem do siy woli. Kolejnym podejciem do etapu spraw podstawowych jest potraktowanie go jako okresu, w ktrym DDA i alkoholicy zaczynaj w peni zmaga si ze wspuzalenieniem. Od tego punktu proces leczenia polega na zbadaniu wszystkich sposobw, w jakie zaburzony stosunek do siy woli wpywa na wasze ycie. Oznacza odkrywanie, jak upr ogranicza ycie i moliwoci nawizywania relacji. Trudnoci w zaufaniu innym i w okazywaniu spontanicznoci, za 161
przeczanie wasnym potrzebom emocjonalnym i fizycznym, budowanie samooceny na opiniach innych ludzi, poczucie nieustannej odpowiedzialnoci za innych to problemy wspuzalenionych. Etap spraw podstawowych wykracza poza zmiany w postawie i staje si czasem dziaania. Zachca do eksperymentowania z okazywaniem spontanicznoci, pozwalania sobie na posiadanie wasnych potrzeb oraz zaprzestania dziaa podejmowanych pod wpywem poczucia winy i odpowiedzialnoci za innych. Wszystkie lki, ktre odczuwalicie na etapie ponownej identyfikacji, bd powraca za kadym razem, gdy staniecie wobec koniecznoci wykonania skoku w nieznane. Wspominajcie wtedy, jak wykonalicie pierwszy skok wbrew wszystkim waszym obawom. Etap spraw podstawowych to czas na moliwie czste wkraczanie w nieznane, a stanie si to wasz drug natur. A potem zacznie si nowy rozdzia ycia. Wasz stary sposb postpowania z powyszymi zaleceniami polegaby na zmuszaniu si do bycia spontanicznym i do ignorowania poczucia zagubienia albo przeraenia. Taka reakcja to jedna z tych niewaciwych prb sprawowania kontroli, ktrych staracie si pozby. Nowy sposb podejcia polega na tym, by zrozumie, jak to le nie by spontanicznym w nastpstwie pojawi si pragnienie, aby sprbowa czego nowego. Podobnie stary sposb zaatwiania rnych spraw bdzie wam podpowiada, ebycie zmusili si do zaprzestania zadowalania innych ludzi, ignorujc przeraenie, ktre odczuwacie na myl, e nie bdziecie ju duej mogli wykorzystywa ich opinii jako wskazwek do dziaania. Nowe podejcie podpowiada, eby przesta zadowala innych i przekona si, jak to jest, kiedy ludzie formuuj opinie na wasz temat, cho w ogle si o to nie staracie. Etap spraw podstawowych jest czsto dugim i mozolnym zgbianiem na nowo tego, co faktycznie pozostaje pod ludzk kontrol, a co nie. W miar postpu leczenia na tym etapie wzronie liczba obszarw, w ktrych bdziecie dziaa skutecznie. Bdziecie traci coraz mniej energii na prby zmieniania spraw pozostajcych poza wasz kontrol. Wasze ycie emocjonalne obudzi si i dostosuje do rytmu codziennoci. 162
Wiksza cz pracy na etapie podstawowych problemw koncentruje si na tym, jak wchodzi w relacje z perspektywy waszego prawdziwego ja a nie ukrywa si za fasad ja faszywego. Prby , nawizania bliskich relacji za pomoc kontrolowania uczu innych oraz ich opinii o was, s jednym z waniejszych elementw wspuzalenienia. Ukoczenie tego etapu zdrowienia zaley od chci swobodnego, niezalenego wchodzenia w bliskie zwizki. Relacje z innymi zawierane we wsplnotach zdrowiejcych DDA, s dobrymi pretekstem do eksperymentowania z nowymi rodzajami wraliwoci. Celem tego etapu zdrowienia jest trwae porzucenie charakterystycznego dla wspuzalenionych przekonania, e s w stanie samodzielnie zbudowa intymne relacje. Etap integracji W miar postpu na etapie spraw podstawowych, pielgnowane przez lata przekonania s sprawdzane i odrzucane. Moecie si poczu jak statek, ktry zerwa si z cum. Gdzie s przekonania, ktre maj zastpi te nieskuteczne i niepotrzebne? One rozwin si na etapie integracji i uo w nowe podejcie do ycia. Dotychczas wasze podstawowe przekonania systematycznie atakoway wasze poczucie wasnej wartoci. Kade DDA jest dobrze zaznajomione z komitetem w swojej gowie, zoonym z gosw, ktre tworz cigy strumie negatywnych przekona. Za kadym razem, gdy co osigacie, komitet przypomina wam, e to wcale nie byo trudne lub e moglicie to zrobi szybciej albo lepiej. Za kadym razem, gdy syszycie pochway, komitet przypomina wam, e tylko mydlicie ludziom oczy albo e nie maj oni zbyt wysokich wymaga. Za kadym razem, gdy jestecie z siebie zadowoleni, komitet szybko przypomina wam wszystkie rzeczy, ktrych nie zrobilicie dobrze oczywicie w trosce o to, eby wam si nie przewrcio w gowach. Komitet wkracza do akcji przy najmniejszym nawet wzrocie poczucia wasnej wartoci. Na etapie integracji rozwija si nowy gos, ktry potwierdza samoocen, a nie atakuje j. Wypywa on z dwch rde: przemiany 163
wad w zalety oraz pojawienia si poczucia integralnoci jako podstawowej zasady zachowania. Oba otrzymujecie w darze. Nie mona sprawi, aby pojawiy si, zanim nadejdzie ich czas. Po prostu pojawiaj si, gdy praca na etapie podstawowych problemw dobiega koca. Pierwsze z tych rde przemiana wad w zalety dostarcza nieoczekiwanej odpowiedzi na powszechnie stawiane pytanie: Jak mam si pozby cech DDA? Ot nie musicie pozbywa si ich. . Takie dziaanie to stary sposb radzenia sobie z problemami, bazujcy na przekonaniu, e uczynicie swoje ycie lepszym, jeli bdziecie sprawowa kontrol nad tym, kim i czym jestecie. Skoro ju raz zgodzilicie si, e wiele cech DDA ma zasadnicze znaczenie dla przetrwania stresw dziecistwa, to dlaczego teraz chcecie si ich pozby? Pierwsze trzy etapy leczenia uwolniy was od koniecznoci przetrwania, wic teraz moecie z tych cech korzysta albo nie, w zalenoci od aktualnych potrzeb. Na przykad nadzwyczajne wyczulenie na uczucia innych moe by wielk zalet dorosych dzieci alkoholikw pracujcych w zawodach nastawionych na pomaganie innym, poniewa takie DDA nie s ju winiami poczucia odpowiedzialnoci za wszystkich. Hiperczujno czsto uatwia poszukiwanie ju wyleczonych ludzi, ktrym mona zaufa. Skonno do kontrolowania wszystkiego moe pomc w dbaoci o uporzdkowanie wanych aspektw wasnego ycia. Wiele cech DDA moe sta si zaletami jeli pozwolicie im odgrywa waciw rol. Nie rezygnujcie z nich, zwaszcza gdy ju was nie mcz. Dotychczas zachowywalicie si w zalenoci od tego, jak waszym zdaniem inni ludzie bda na was reagowa. W trakcie procesu rozbierania muru zaprzeczania pojawia si nowe poczucie: wikszej integralnoci. Gdy pogodzicie si z wikszoci realiw przeszego i obecnego ycia, to wasze poczucie integralnoci wzmocni si. Uwiadomicie sobie uczucie wikszego spokoju, ktry nadejdzie wraz z pojawieniem si prawdziwego ja. Zaakceptujecie swoje uczucia i ju nie bdziecie ucieka w psychiczne odrtwienie, ktre czynio wasze ycie mniej realnym. 164
Na etapie integracji wczaj si wewntrzne standardy wyboru stylu bycia w wiecie. Mona wybra ujawnienie uczu lub ich ukrycie, w zalenoci od reakcji, jakie wywouje w was kady z nich. System przekona, ktry wspiera prawo do ycia w zgodzie z wewntrznymi standardami, przyjmuje rne formy, zatem na etapie integracji trzeba sporzdzi osobisty projekt praw. Ponisze kwestie s do niego czsto wczane:* Osobisty projekt praw ycie powinno dawa moliwoci rnych wyborw, nie tylko przetrwania. Mam prawo powiedzie nie wszystkiemu, co uwaam za niewaciwe lub niebezpieczne. ycie nie powinno by motywowane strachem. Mam prawo do wszystkich moich uczu. Prawdopodobnie nie jestem winny. Mam prawo do popeniania bdw. Nikt nie powinien si mia, gdy pacz. Mam prawo do zakoczenia rozmowy z ludmi, ktrzy mnie poniaj albo obraaj. Mam prawo by zdrowszy od caego mojego otoczenia. Mam prawo by zrelaksowany, wesoy i rozluniony. Mam prawo do zmiany i rozwoju. Mam prawo wyznaczy granice i dba o siebie. Mam prawo zoci si na kogo, kogo kocham. Mam prawo zadba o siebie bez wzgldu na okolicznoci, w jakich si znajduj. Nie musz w peni wyzdrowie, eby by wartociowym czowiekiem. Nie musz by doskonay, eby by doskonale szczliwym. Nie musz by doskonay, kropka. NIKT NIE JEST!
* Kwestie te zostay zaczerpnite z prac Claudii Black, Herberta Gravitza, Julie Bowden i Jaela Greenleafa, jak rwnie z dowiadcze wasnych autora.
165
Etap rozwoju Kady czowiek inaczej przechodzi przez etap rozwoju, ale generalnie zawiera on w sobie nowe otwarcie na duchowe aspekty ycia. Te DDA, ktre po przejciu wczeniejszych etapw leczenia mog cieszy si wiksz si, widz teraz, e na etapie rozwoju ich duchowo rozkwita i osiga now gbi. Ci, ktrych przeraay albo draniy myli o duchowoci, czsto s zdumieni, gdy zauwa, e po raz pierwszy w yciu sami uznaj i doceniaj duchowe impulsy. Gdy zaczniecie akceptowa je jako penoprawne uczucia, wasz stosunek do wszechwiata zmieni si na zawsze. Duchowo oznacza to, co odczuwamy wobec wszechwiata jako caoci, za filozofia oznacza to, co naszym zdaniem odczuwamy wobec niego. Duchowo angauje poza intelektem take uczucia. W miar postpu leczenia stosunek do wiata ulega gwatownej zmianie. Jest ona szczeglnie gboka, gdy prawdziwe ja ujawnia si, umacnia i zaczyna przymiewa ja faszywe. Przeywacie j jako zmian waszej tosamoci. Nadzwyczaj poruszajce jest takie osobiste dowiadczenie wejcia w cakowicie odmienn od dotychczasowej relacj ze wiatem. Duchowe dowiadczenie to prawdopodobnie najlepszy termin, jakim moemy je nazwa. Etap rozwoju rozpocznie si tylko wtedy, gdy bdziecie kontrolowa to, co moecie kontrolowa, a nie trwoni energi na prby pilnowania tego, co pozostaje poza waszym zasigiem. Kiedy staniecie si w peni wiadomi tego, na co moecie mie wpyw, zaczniecie dziaa z now si. wiadoma i skoncentrowana sia, waciwie zastosowana, pozwoli wam sta si aktywnymi aktorami ycia, a nie tylko jego biernymi uczestnikami. Na etapie rozwoju zaczniecie budowa wasny wiat, zgodny z waszymi moliwociami. Ten etap jest prawdziwym pocztkiem waszego wasnego, niepowtarzalnego ycia, z niepowtarzalnym stosunkiem do reszty wszechwiata. Stworzenie National Assotiation for Children of Alcoholics (NACoA) jest przykadem dziaania na wielk skal na etapie rozwoju. Wraz z zaakceptowaniem tego, e nic nie moecie zmieni 166
w rzeczywistoci waszego dziecistwa, staniecie twarz w twarz z faktem, e tu i teraz s dzieci, ktrych realia ycia mona zmieni. Poprzez wsparcie wysikw NACoA, zmierzajcych do przemawiania w imieniu DA, rozszerzycie proces zdrowienia na rne pokolenia. Inn znakomit rzecz, ktr moecie zrobi, aby przerwa wasn izolacj z czasw, kiedy bylicie mali, jest przerwanie izolacji tych, ktrzy teraz s mali. Moemy to zrobi, jeli wystarczajco wielu z nas zacznie przemawia jednym gosem do DA i dawa im w ten sposb do zrozumienia, e nie s sami. Poczyem duchowo z opisem stworzenia NACoA, poniewa czonkowie stowarzyszenia wierz, e skoro midzy nimi istniej bliskie wizi, to wszystkie inne DA take s w stanie je stworzy. Na kocowe etapy procesu zdrowienia skada si m.in. uznanie wasnych relacji z caym wiatem. Nie leczymy si w samotnoci pod koniec stajemy si odpowiedzialni za trwanie wsplnoty, ktra wczeniej wspieraa nas na drodze ku uzdrowieniu. To sposb na oddanie darw, jakimi szczodrze zostalimy obdarowani w trakcie leczenia. W samopomocowych programach Dwunastu Krokw tkwi subtelna lecz gboka mdro, poniewa reprezentuj one trzy oywcze dziaania: szczero, poczucie zdrowienia i wejcie we wsplnot. Gdy te dziaania s podejmowane w zdyscyplinowany sposb dotd, a stan si integraln czci ycia, mog uwolni naturalne moce leczenia, tkwice w umysach i sercach. Leczenie przepywa przez kanay, ktre przebiegaj wewntrz struktury umysu. Wszystkie wysiki, aby wzmocni leczenie, take musz przebiega przez te kanay; nie mona rozwija si na ciekach, ktre nie istniej. Cakowite zaangaowanie w szczero, uczucia i wsplnot da waszym umysom pen wolno, dziki ktrej same mog si uleczy. Zaangaowanie w szczero uwalnia umys od zaprzeczania, zaburzajcego relacje ze wiatem. Za dogmat uwaam to, e prawdziwe leczenie nie rozpocznie si dopty, dopki bdziecie koncentrowa umysy na realiach ksztatujcych wasze ycie. Nie moecie oczekiwa rozpoczcia prawdziwego zdrowienia, jeli wci iden 167
tyfikujecie si z faszywym ja. Pierwsze rozdziay ksiki opisyway bolesny proces mocniejszego osadzania si w realiach wasnego dziecistwa tym trudniejszy, im mocniej te realia wpywaj na obecne ycie. Podobnie Dwanacie Krokw rozpoczyna si od konfrontacji z zaprzeczaniem temu, e jest si dzieckiem alkoholika, a potem narzuca dyscyplin w cigym inwentaryzowaniu siebie. W trakcie pracy nad tymi krokami szczero gboko zakorzenia si w yciu, a leczenie uzyskuje powane wsparcie. Zaangaowanie w przyjmowanie wasnych uczu czyli tworzenie dla nich miejsca odnawia umys, serce i dusz. DDA czsto wierz, e pozostaj w kontakcie ze swoimi uczuciami, poniewa okazuj je i dziaaj pod ich wpywem natychmiast, gdy tylko si pojawi. Osoba, ktra yje w taki sposb, nie odczuwa wcale wikszego komfortu ni kto, kto konsekwentnie tumi swoje emocje. Oboje maj ten sam cel: uwolni si od uczucia najszybciej, jak to tylko moliwe. Przyjmowanie wasnych uczu wymaga gotowoci do ich przeywania, dotknicia kadego ich aspektu i pogodzenia si z ich gbi. Wtedy dopiero zyskaj moliwo swobodnego przepywu przez nasze ycie, bez zabierania nam energii. Drugi dogmat wiary jest moim zdaniem taki: umys leczy sam siebie najlepiej, gdy prawdziwe uczucia s nie tylko odbierane intelektualnie, ale te przeywane. To dziwny paradoks, e im usilniej prbujecie kontrolowa i wypiera uczucia, tym bardziej stajecie si ich winiami. Podobnie jak ywe, oddychajce istoty, uczucia zachowuj si rnie w zalenoci od tego, czy s trzymane w zamkniciu, czy mog si porusza swobodnie. Gdy pozwolicie im swobodnie porusza si wewntrz was, nabior nowych cech i zaczn dziaa wycznie na wasz korzy. Faszywe ja narzuca uczuciom relacj pan suga. Trzeba j odrzuci w imi partnerstwa, w ktrym naturalny proces zdrowienia umysu przebiega najskuteczniej. Zaangaowanie w wejcie do wsplnoty z innymi i z Si Wysz znaczco przyspieszy proces leczenia. Wsplnota daje poczucie przynalenoci, bycia czci czego wikszego, czego nie mona osign w odosobnieniu. Trzecim dogmatem wiary jest dla mnie 168
to, e spojrzenie na siebie jako na cz wikszej caoci zawsze sprzyja leczeniu. Wsplnota daje yciu dodatkowy wymiar i cel, ktrych nie mona w peni stworzy wycznie wasnymi siami. W pojedynk kady z nas jest za saby, aby samodzielnie stworzy to, co jest w stanie wnie do naszego ycia wsplnota. Ta ksika podsuwa jedynie wskazwk, co oznacza wsplnota. Nastpne dwa rozdziay powicone samopomocowym grupom Dwunastu Krokw i terapiom sprawdzaj dwie gwne moliwoci aktywnego rozwoju poczucia wsplnoty z innymi.
8. Czas na wsplnot: Programy Dwunastu Krokw
Wspczenie droga do zdrowienia wiedzie wiele DDA do jednego z licznych samopomocowych programw Dwunastu Krokw, istniejcych po to, aby umoliwi powrt do zdrowia DDA, alkoholikom, uzalenionym od lekw i ich wspuzalenionym rodzinom. Pierwowzorem obecnych programw samopomocowych jest bractwo Anonimowych Alkoholikw, ktre w poowie lat 30. dwudziestego wieku uoyo zasady leczenia w seri Dwunastu Krokw. Stanowi one trzon skutecznego programu leczenia, ktry jak si stopniowo okazywao moe by stosowany take w przypadku wielu podobnych problemw. Na pierwszy ogie poszy kopoty przeywane przez ludzi, ktrych maonkowie byli alkoholikami (AA) oraz przez ich nastoletnie dzieci (ang. Alateen). Teraz s programy skierowane do uzalenionych od narkotykw (Anonimowi Narkomani), uzalenionych od jedzenia (Anonimowi arocy), uzalenionych od hazardu (Anonimowi Hazardzici) i uzalenionych od wydawania pienidzy (Anonimowi Dunicy). Wspczenie take dorose dzieci alkoholikw odkrywaj warto Dwunastu Krokw i coraz liczniej uczestnicz w spotkaniach samopomocowych (czy to Anonimowych Dorosych Dzieci Alkoholikw, czy te bractw DDA). 171
Aby samopomocowe programy Dwunastu Krokw zadziaay, konieczne jest spenienie dwch warunkw: dyscyplina w przepracowywaniu programu oraz osobisty udzia w spotkaniach wsplnoty zdrowiejcych. W kadym tygodniu w caych Stanach Zjednoczonych odbywa si ponad 3000 spotka dla DDA oraz ponad 23.000 mityngw dla grup rodzin Al-Anon. W USA w kadej ksice telefonicznej s listy stowarzysze AA, wic wystarczy jeden telefon, aby uzyska informacj o spotkaniach na danym obszarze. Typowe spotkanie w ramach programu Dwunastu Krokw trwa od 60 do 90 minut i zwykle odbywa si w pomieszczeniach odnajmowanych za niewielk opat przez yczliwe szpitale, szkoy i kocioy. W kadym mityngu uczestniczy od 25 do 40 osb. Krzesa czsto stoj w krgu, czasami wok stou. Na pozr spotkanie nie wymaga wysiku organizacyjnego, wystarczy stolik z kaw i herbat oraz stoisko z literatur. Wreszcie kto otwiera spotkanie, proszc wszystkich o powtrzenie Modlitwy o Spokj: Boe, obdarz mnie spokojem, abym mg zaakceptowa sprawy, ktrych nie mog zmieni, odwag, abym zmieni to, co mog zmieni, i mdroci, abym mg odrni jedno od drugiego. Pierwszy mityng bez wtpienia wyzwoli w was silne uczucia, jeszcze zanim wemiecie w nim udzia. To ogromnie wane, aby zwrci baczn uwag na te uczucia. Powiedz wam wiele o waszych lkach, nadziejach i oczekiwaniach oraz o spodziewanych przeyciach. Gdy zdecydujecie si na udzia w spotkaniu, wasze dowiadczenia bd zapewne podobne do tych, ktre stay si udziaem Roberta. Zadzwoni do mnie dziesi dni przed witem Dzikczynienia [obchodzonym w czwarty czwartek listopada przyp. tum.]. Robert ba si, e jego matka znowu zacznie pi, i nie by w stanie podj decyzji, czy postpi zgodnie z wczeniejszym planem i odwiedzi j w czasie wolnych dni witecznych. Nieustannie sam siebie gromi za to, e cho ma 29 lat, to wci obawia si swojej rodziny. Przed witem spotkaem si z Robertem dwa razy. Podczas pierwszego spotkania z trudem dochodziem do gosu. Robert mwi z napiciem, nagromadzonym przez lata frustracji i milczenia. 172
8. CZAS NA WSPLNOT: PROGRAMY DWuNASTu KROKW
Przypisywa sobie nieskoczon list uomnoci: e nie potrafi powstrzyma matki przed piciem; e nie potrafi przesta martwi si tym, co z ni bdzie; e nie potrafi kontrolowa swoich uczu. Przeprasza za to, e prawie si przede mn popaka. Bez przerwy usprawiedliwia si za zamieszanie, ktre spowodowa w czym, co nazywa moim niebywale napitym rozkadem dnia. Wtedy po raz pierwszy w yciu poszuka pomocy. Robert powiedzia mi, e obawia si rodzinnych spotka, poniewa za kadym razem wyczuwa wiszce w powietrzu nieznone napicie. Nie dzieje si nic zego, dopki matka nie zacznie pi. Wtedy modsza siostra Roberta wpada w furi, ojciec przyjmuje pozycj skrajnie defensywn (rwnoczenie narzeka, e nikt nie rozumie, jak cikie jest jego ycie z t moczymord), za Robert prbuje wszystko zaagodzi (z wyjtkiem sytuacji, w ktrych do gosu dochodzi jego sarkazm). Zdarzenie jest tak przewidywalne, e Robert potrafi wyczu jego nadejcie. Cierpienie zwizane z powrotem do tego wszystkiego stawao si coraz silniejsze i Robert w kocu uzna, e nie da sobie z nim rady. Chcia odej, ale nie widzia drogi ucieczki, co przeraao go jeszcze mocniej. Powiedziaem Robertowi, eby porozmawia z ludmi bdcymi w dokadnie takiej samej sytuacji, i zaproponowaem udzia w czterech spotkaniach w ramach samopomocowego programu Dwunastu Krokw. Powiedziaem mu, e chciabym si z nim spotka, zanim postanowi, czy pojecha do domu rodzinnego, i e wsplnie moemy podj decyzj dotyczc wita Dzikczynienia. Istnienie ludzi, ktrzy borykaj si z podobnymi trudnociami, byo szokiem dla Roberta (to zreszt do czsta reakcja DA). Zdesperowany, zgodzi si na mj plan, cho uwiadomiem mu, eby nie spodziewa si jakichkolwiek zmian. Podkreliem, e nie obchodz mnie jego oceny spotkania. Chciaem, aby skoncentrowa si na uczuciach, jakie pojawi si w nim zarwno w trakcie spotka, jak i w cigu caego tygodnia. Gdy spotkalimy si ponownie, Robert wszed do mojego biura z penym zaenowania umiechem i, ledwo skrywajc emocje, opowiedzia mi nastpujc histori: 173
Gdy poszedem na pierwsze spotkanie, byem zaskoczony swoim zdenerwowaniem. Chciaem od razu wyj, gdy zobaczyem ponad sto osb zgromadzonych w sali. Zafascynowao mnie jednak to, e wszyscy byli dziemi alkoholikw. Wygldali zupenie normalnie a przynajmniej wikszo z nich. Kilkoro sprawiao wraenie, jakby potrzebowali natychmiastowej pomocy. Kady z kadym wita si tak, jakby byli przyjacimi od lat. Czuem si jak outsider. Wszyscy wiedzieli, co bd robi w czasie spotkania i czego si po nim spodziewa. Tylko ja jeden nie miaem o niczym pojcia. Znalazem wic krzeso i sprbowaem si ukry, ale czowiek obok mnie powiedzia: Cze, a ja wygadaem si, e to moje pierwsze spotkanie. Jego twarz rozjania si i serdecznie mnie przywita. Stolik z literatur by moj pierwsz kryjwk. Poniewa nie wiedziaem, co mnie czeka, ukryem si przy nim a do ostatniej minuty przed rozpoczciem spotkania, szperajc wrd ksiek i broszur. Gdy przeczytaem, e DDA bardzo czsto przejmuj si tym, eby wyglda normalnie, zobaczyem siebie: dokadnie to prbowaem osign, zagbiajc si w lektur jakiej broszury. Zapaciem za ni 50 centw i zajem miejsce. Wanie wtedy przywita mnie mczyzna z ssiedniego krzesa. Byem do gbi wstrznity i poruszony, kiedy usyszaem chraln Modlitw o Spokj. Wszystkie moje zmysy postawiem w stan gotowoci. Nagle poczuem si, jakbym wstpi do jakiej sekty. Zaczem si obawia, e jest w tym wicej religii ni si spodziewaem. Poczuem pewn ulg, gdy sekretarz spotkania wyjani, e program nie identyfikuje si z adnym wyznaniem religijnym. Po odmwieniu Modlitwy o Spokj zazwyczaj nastpuje odczytanie standardowych pozdrowie, Dwunastu Krokw, a przewodniczcy czsto prosi, aby wszyscy szybko po kolei podali swoje imiona. Wielu ludzi pocztkowo zniechca ta powtarzalna formua powitania. Moe pojawi si poczucie uczestnictwa w jakim dziw 174
nym rytuale, jednak w kocu odkrywaj, e powtarzalno otwarcia ma swoj warto. Docenia nowicjuszy za to, e zechcieli oywi braterstwo, a bywalcom przypomina o wartociach, ktre bractwo musi pielgnowa, aby zachowa zdrowie. Wreszcie to powtarzanie staje si rdem poczucia udziau w czym znajomym, bowiem kady kolejny mityng ma zwizek z tymi, w ktrych ju brao si udzia. Wrd powtarzanych wanych wartoci s: potrzeba zachowania poufnoci (std w trakcie spotka uywane s tylko imiona); potrzeba, aby kady uczestnik oceni, ktra z czci spotkania bya dla niego wartociowa (sugestia Bierz, co chcesz, reszt zostaw jest powtarzana w trakcie kadego spotkania); zakaz udzielania wskazwek, krytykowania i wzajemnego analizowania (Nie bdzie sownych przepychanek to take sycha podczas kadego spotkania). Moe pojawi si kilka ogosze dotyczcych przyszych wydarze, proba o uporzdkowanie stolika z napojami czy podanie daty nastpnego spotkania. Czsto kry lista z numerami telefonw. Wpisuje si na ni kady, kto chce podyskutowa o programie z innym uczestnikiem spotkania. Wielu ludzi przekazuje list dalej, w ogle na ni nie patrzc. Kady moe spisa nazwiska i numery telefonw. Dla wielu ludzi taka lista jest potnym narzdziem do wyleczenia, poniewa oznacza, e wystarczy zadzwoni, aby spotka si w maym gronie. Wraenie robi te na nowicjuszu tradycja przedstawiania si podczas mityngw tylko imieniem (czsto pada po nim stwierdzenie: Jestem DDA). Nastpnie caa grupa wita kadego uczestnika, mwic Cze i powtarzajc jego imi. To oddziauje na kadego, kto jest na takim spotkaniu pierwszy raz. Niektrych deprymuje myl, e tak wielu ludzi zwraca na nich uwag; innym podoba si, e ich obecno zostaje doceniona; jeszcze inni gotowi s natychmiast wyj, bowiem wszystko za bardzo pachnie im sekt. Jeli te zwyczaje sprawiaj wam kopot, zignorujcie je. Skoncentrujcie si na wartociowych dla was czciach spotkania. 175
Prezentacja Dwunastu Krokw zwykle polega na tym, e sekretarz spotkania prosi jedn lub kilka osb o odczytanie ich w odpowiednim porzdku. Te dwanacie celw stanowi o programu zdrowienia. Ich sia tkwi w subtelnej mdroci, ktra rzadko si ujawnia podczas pierwszego spotkania z nimi. Ta mdro wprowadza w naturalny proces zdrowienia, toczcy si w naszych umysach, pogbia kanay, dziki czemu siy zdrowia mog swobodniej przez nie przepywa. Mao prawdopodobne, aby autorzy Dwunastu Krokw rozumieli psychologiczn finezj, ktra kryje si za prostym jzykiem. Mniej ich ona interesowaa ni pragnienie waciwego zapisania tego, czego nauczyy ich wasne przeycia. Dopiero stosunkowo niedawno zostaa doceniona mdro autorw Dwunastu Krokw w obszarze uzalenie od substancji chemicznych, ale take w innych obszarach ich metoda przynosi korzyci tym, ktrzy podchodz do niej powanie. Cho zwykle Dwanacie Krokw przypisywanych jest Billowi Wilsonowi i innym zaoycielom Anonimowych Alkoholikw, to jednak ich korzenie sigaj znacznie wczeniejszych czasw. Spisujc Dwanacie Krokw, Wilson korzysta z wielu zasad Grupy Oxfordzkiej duchowego ruchu, aktywnego w pocztkach XXwieku. Czonkowie grupy chcieli powrotu do czystoci pierwszych chrzecijan. Ich Pi Zalece oddania si Bogu, suchania Boych wskazwek, gotowoci do pomagania, wynagradzania strat oraz dzielenia si odzwierciedla unikatowy typ amerykaskiej teologii. Pobona ewangelizacja staje si rwnoznaczna z przekonaniem, e zbawienie nadejdzie z zewntrz jako dar (pobono) i e t dobr nowin naley radonie rozgasza (ewangelizacja). Dziki poznawaniu i stosowaniu zasad Grupy Oxfordzkiej, alkoholicy tacy jak Bill Wilson i Dr Bob, pierwsi czonkowie ruchu AA stali si abstynentami. Gdy AA zaczli si czy, zaoyciele sprbowali objani proste kroki, dziki ktrym uwolnili si od hegemonii obsesji na punkcie alkoholu. Istot ich wyzdrowienia byy wolno i ulga, ktre przyszy dziki zaakceptowaniu prawdy, e kontrola nad wiatem jest ograniczona. Zaproponowane przez nich Dwanacie Krokw jest kondensacj mdroci gromadzonej przez 176
wieki i dostosowanej do ycia zniszczonego przez uzalenienie od alkoholu. Dwanacie Krokw Anonimowych Alkoholikw 1. Przyznalimy, e jestemy bezsilni wobec alkoholu, e przestalimy kierowa wasnym yciem. 2. Uwierzylimy, e Sia wiksza od nas samych moe przywrci nam zdrowie. 3. Postanowilimy powierzy nasz wol i nasze ycie opiece Boga, jakkolwiek Go pojmujemy. 4. Zrobilimy gruntowny i odwany obrachunek moralny. 5. Wyznalimy Bogu, sobie i drugiemu czowiekowi istot naszych bdw. 6. Stalimy si cakowicie gotowi, aby Bg uwolni nas od wszystkich wad charakteru. 7. Zwrcilimy si do Niego w pokorze, aby usun nasze braki. 8. Zrobilimy list osb, ktre skrzywdzilimy i stalimy si gotowi, by zadouczyni im wszystkim. 9. Zadouczynilimy osobicie wszystkim, wobec ktrych byo to moliwe, z wyjtkiem przypadkw, gdy zranioby to ich lub innych. 10. Prowadzilimy nadal obrachunek moralny, z miejsca przyznajc si do popenianych bdw. 11. Dylimy poprzez modlitw i medytacj do coraz doskonalszej wizi z Bogiem, jakkolwiek Go pojmujemy, proszc jedynie o poznanie Jego woli wobec nas oraz o si do jej spenienia. 12. Przebudzeni duchowo w rezultacie tych Krokw, staralimy si nie posanie innym alkoholikom i stosowa te zasady we wszystkich naszych poczynaniach.* Wane, aby potraktowa Kroki jako sugestie. Jeli na pierwszy rzut oka wydaj si nieistotne, natomiast braterstwo z innymi DDA jest cenne, to trzeba koniecznie odoy Dwanacie Krokw na p* Dwanacie Krokw podane za: www.anonimowi-alkoholicy.org.pl (przyp. tum.).
177
niej. Bez wzgldu na to, czy rozpoczniecie przepracowywanie krokw, czy nie, pamitajcie o zawartej w nich obietnicy (dobrej nowinie). Z czasem ujawni swoje znaczenie kademu, kto powici czas na ich rozwaanie. Niekiedy potrzeba lat, a nawet dekad zgbiania, aby ich warto ujawnia si w peni. Odwoanie w Krokach do Boga moe niektrych przeraa. DDA czsto maj zdeformowane wyobraenie o Bogu. Poniewa Jego pierwotny obraz powstaje jako rozszerzenie tego, co widzimy u rodzicw, w przypadku DA ten wizerunek raczej nie dodaje otuchy. Poza tym, wiele DDA ma w pamici dugie modlitwy o pomoc, po ktrych nic si nie zmieniao. Pijastwo trwao wic wygldao na to, e Bg o nich zapomnia Z tych powodw propozycja, aby . DDA powiciy swoj wol i ycie Bogu, nie zawsze jest mile widziana. Kroki jednak wprost podkrelaj, e powinnicie wykorzystywa wasne rozumienie Boga. Programy Dwunastu Krokw milcz na temat tego, jakie to rozumienie powinno by. Wiele osb zastpuje pojcie Bg okreleniem Sia Wysza. Intencj Krokw nie jest dokonywanie w was przemiany religijnej. S prost zacht do rozwaenia, e co istota duchowa, grupa ludzi gromadzca si na mityngach, nawet wiadomo moe da cenn pomoc, ktra jest niedostpna, gdy czujecie si osamotnieni i odizolowani. Jeli macie problem z przyjciem tych idei, je rwnie odcie na pniej i na chwil o nich zapomnijcie. Nie pozwlcie, eby zakciy warto pierwszego spotkania z innymi DDA, ktre podjy trud wyzdrowienia. Po odczytaniu powitania oraz Dwunastu Krokw, gos zabiera jeden mwca (w kadym tygodniu mwi kto inny). A do tego momentu spotkanie prowadzi sekretarz. Ludzie penicy t funkcj zmieniaj si; zazwyczaj nikt nie jest sekretarzem duej ni sze miesicy. Cho proba o zostanie sekretarzem odbierana jest jako zaszczyt, to jednak penienie tej funkcji ma niewielkie znaczenie dla procesu zdrowienia. Od mwcw oczekuje si, aby swoje historie przedstawiali wedug okrelonej formuy. Dziel si swoimi przeyciami, swo 178
j si i swoimi nadziejami. Zgromadzenie wysuchuje mniej wicej pitnastominutowego monologu. Mwcy szczerze opowiadaj o problemach, ktre w przeszoci sami sobie stworzyli zwykle poprzez prby kontrolowania tego, czego nie byli w stanie kontrolowa. O tym, jak Dwanacie Krokw pomogo im rozwiza cz z tych problemw. O swoich aktualnych wysikach, aby nauki pynce z Krokw peniej wprowadzi do swojego ycia. Kady mwca kadzie nacisk na swoje dowiadczenia, a nie na ze uczynki innych ludzi. Po wyznaniu gwnego mwcy, pozostali uczestnicy spotkania mog krtko wypowiedzie si na temat tego, co usyszeli. Wszyscy zabierajcy gos koncentruj si na sobie, a nie na mwcy, albo na poszukiwaniu rozwiza wasnych problemw. Wielu ludzi jest zdumionych i przestraszonych odkryciem, jak trudno wytrzyma zainteresowanie ze strony innych po latach unikania go. Robert tak opisa swoje wraenia po wysuchaniu mwcy na pierwszym spotkaniu: Musz szczerze powiedzie, e na pocztku odbieraem to spotkanie jako fasz. Mylaem, e znalazem si w jakiej sekcie. Wszystko byo takie uporzdkowane, gdy czytali powitanie i wszyscy jednym gosem mwili Cze do kadego, kto zabiera gos. Dwanacie Krokw wygldao na interesujce, ale przedstawili je zbyt szybko, ebym zdy je zrozumie, a poza tym byo w nich za duo Boga, co powodowao, e nie czuem si zbyt pewnie. Potem zabraa gos gwna mwczyni, a ja znieruchomiaem na krzele. Jej opowie bya moj histori. To pierwsze spotkanie byo dla mnie idealne. Wszystko, co uwaaem za wyjtkowe w mojej rodzinie, okazao si zwyczajne. W podobnych sytuacjach zachowujemy si tak jak miliony ludzi. Jednak najwiksze wraenie zrobia na mnie szczero tej kobiety. Po opisaniu siebie jako dziecka w rodzinie alkoholowej, mwia o wasnych uczuciach i o tym, jak cigle prbuje je stumi. Wiedziaem, o czym mwi. Nigdy nie przypuszczaem, e ktokol 179
wiek bdzie rozumia to, przez co przeszedem i oto kobieta dobrowolnie zasiada przed setk ludzi i dokadnie to opisuje. Po raz pierwszy w yciu pomylaem, e moe jednak nie jestem szalony. Mwcy czsto kocz swoje wystpienia sugesti tematu dyskusji, a potem j otwieraj. Przez nastpne 2030 minut kady z uczestnikw spotkania moe krtko powiedzie o wraeniach, jakie wywar na nim mwca, o tym, czy temat wystpienia dotyczy go osobicie, albo po prostu dzieli si tym, co obecnie zachodzi w jego yciu. W czasie strumienia takich krtkich wystpie kady mwicy koncentruje si na sobie, na swoich uczuciach, na tym, czy Kroki okazay si poyteczne w jego yciu. Ponownie Robert: Oczywicie wybrany przez ni temat dyskusji by doskonay. Zaproponowaa rozmow o urazach zwizanych z rnymi witami. Wszyscy a jknli. Pocztkowo nie rozumiaem dlaczego, a kto zabra gos. Mczyzna mwi o tym, e przyszed na spotkanie, poniewa chcia porozmawia o tym, jakim koszmarem s dla niego odwiedziny w rodzinnym domu podczas wita Dzikczynienia, ale temat przypomnia mu, e jego wyleczenie zaley od skoncentrowania si na sobie, a nie na innych. Przez kolejnych 20 minut mylaem, e wybuchn, gdy jedna osoba za drug mwiy z cakowit otwartoci o wasnych prbach uwolnienia si od rodziny. Zaczem odczuwa taki gniew na moj rodzin, e przestaem zwraca uwag na to, co mwiono w ostatniej czci spotkania. Docierao do mnie tylko to, jak bardzo pochania mnie mj gniew. DDA czsto zdarza si zatraci w swoich uczuciach podczas pierwszego spotkania. Narastajcy gniew Roberta nie pozwala mu skoncentrowa si na wyznaniach kolejnych mwcw. Pamita intensywno swoich uczu i niektre wypowiedzi:
180
Liz: Postanowiam, e wito Dzikczynienia spdz samotnie. Nikt z moich przyjaci nie wie, e w tym roku nie jad do rodzicw, wic zjem kolacj bez towarzystwa. Kiedy zaczam si nad sob uala, przypomniao mi si zdanie z programu: adna sytuacja nie jest a tak za, ebym nie mg zrobi czego, co j poprawi. Po raz pierwszy w yciu skorzystaam z naszej listy telefonw, ktra okazaa si dla mnie prawdziwym darem. Od tamtej pory korzystam z niej niemal codziennie i dziki niej troje z nas spotka si, eby wsplnie witowa. Pewnie nigdy nie zrozumiem, dlaczego trwaam w podym nastroju, zamiast poprosi o pomoc. David: Jestem podekscytowany tym, co w minionym tygodniu w sobie dostrzegem, cho byo to bolesne. Wydawao mi si, e pokonaem Pierwszy Krok, ale mj przyjaciel wspomnia o idei emocjonalnej intencji. Natychmiast zrozumiaem, jak czsto moj emocjonaln intencj jest kontrolowanie ony, cho bardzo si staram stworzy wraenie, e moe robi, co chce. W tamtej sytuacji miaem wanie powiedzie, e pomog jej uspokoi nasz creczk, zanim pooymy j spa, ale uwiadomiem sobie, e tak naprawd moim jedynym celem jest sprawienie, aby ona dobrze si poczua. Kiedy zrozumiem, e nigdy nie bd mg tego sprawi? Sam myl i czuj, wic niech wic ona te ma tak moliwo. Wci pamitam o tym, e Pierwszy Krok musi osiga coraz bardziej subtelne poziomy. W procesie zdrowienia nie chodzi o doskonao, ale o postp. Helen: Nie rozumiem, o co chodzi w procesie zdrowienia. Za kadym razem, gdy przyjd na spotkanie, tylko pacz. Czy to si kiedy skoczy? Robert opowiada, e kiedy Helen zacza paka, siedzcy obok uczestnik spotkania obj j i przytuli. Sekretarz przypomnia wszystkim, e czasami jedyna rzecz, jak mona zrobi, to stara si wrci w lepej wierze, e to dziaa.
181
Martin: Helen, wiem, jak si czujesz. Przez pierwsze trzy miesice spotka nie byem w stanie na nich mwi. Zaczo si to zmienia, gdy mocniej otworzyem si na Si Wysz. To pomogo mi si skupi na Drugim i Trzecim Kroku, zanim zdyem uzna, jak bardzo brakuje mi si, eby co zmieni w moim yciu na przykad zmniejszy mj wewntrzny smutek. Shirley: Na imi mam Shirley i jestem wdzicznym DDA. Nigdy nie przypuszczaam, e powiem co takiego. Zawsze, gdy syszaam o wdzicznych DDA, brzmiao to dla mnie nienormalnie. Ale wczoraj zobaczyam, jak mj brat jest od tego daleki. Przez wikszo czasu nie ma pojcia, co odczuwa, nawet gdy jest naprawd zdenerwowany. Zasugerowaam mu, eby sprbowa chodzi na mityngi, ale zapowiedzia, e urwie mi gow, jeli jeszcze raz powiem, e nasz tata jest alkoholikiem. Wiem, e czuje si naprawd nieszczliwy i e nie ma takiego drugiego miejsca, jak to spotkanie, do ktrego mgby przyj i poprosi o wsparcie. Odczuwam wic wdziczno za uwiadomienie mi, e jestem DDA i za to, e takie spotkania pomagaj mi lepiej radzi sobie z moim yciem. Pod koniec spotkania czsto przychodzi czas na nowicjuszy eby mogli si wypowiedzie albo zada pytania. Jeli kto postanowi milcze, nikt nie bdzie go zmusza do mwienia. Midzy uczestnikami kry take koszyk na datki. Za udzia w spotkaniach samopomocowych nic si nie paci. Pienidze pochodz z dobrowolnych skadek; jeli kto po raz pierwszy uczestniczy w mityngu, nikt nie oczekuje od niego zapacenia skadki. Robert opowiada, jak zareagowa na to pierwsze spotkanie: Gdy pod koniec spotkania przyszed czas na nowicjuszy, eby jeli chc podzielili si swoimi uczuciami i przeyciami, podniosem rk. Czuem si tak poruszony tym, e ci wszyscy ludzie powicali czas, aby przywita nowych uczestnikw. Kiedy udzielono mi gosu, sam byem zaskoczony sowami, ktre wypowiedziaem: Mam na imi Robert i jestem dorosym 182
dzieckiem alkoholika. Byem oguszony tym, e z kadej strony usyszaem zgodne: Cze, Robercie. Gdy usyszaem swoje imi, zablokowaem si. Nie mogem nic powiedzie, a oni po prostu czekali. Wreszcie wykrztusiem tylko, e musiaem usysze moje imi, wypowiedziane zgodnie przez wszystkich zgromadzonych, ebym uwierzy, e to wszystko jest prawd. Prowadzcy spotkanie podzikowa mi i zachci mnie do wzicia udziau w szeciu rnych mityngach, ebym mg zobaczy moliwoci, jakie one oferuj. Na koniec spotkania wszyscy wstaj, chwytaj si za rce i recytuj Ojcze nasz Ostatnie sowa, ktre wypowiadaj, wci . trzymajc si za rce, to: Staraj si wrci to dziaa. W trakcie modlitwy Robert zacz rozglda si po krgu. Historie, ktrych wysucha w cigu ostatniej godziny, opowiaday o tak wielu zagroeniach z jego wasnego ycia, e poczu, i moe zaufa tym ludziom. Identyfikujc si z ich losami, zacz na nowo akceptowa swoj wasn histori. Kolejne trzy spotkania pozwoliy Robertowi skoncentrowa si na roli, jak peni w rodzinie. Gdy zapytaem, czy jego zdaniem ma wybr pojecha na wito Dzikczynienia czy nie, w zalenoci od tego, co dla niego najlepsze odpowiedzia, e jeszcze nie czuje, aby mg tak wybiera. Do pewnego stopnia wci by zakadnikiem swojej rodziny. Teraz jednak wiedzia, e jeli w domu sytuacja stanie si nie do zniesienia, bdzie mg wyj i wzi udzia w mityngu Dwunastu Krokw. Ju nie musia zmaga si ze swoimi problemami samotnie. DWANACIE KROKW I DWANACIE TRADYCjI: DYSCYPLINA ZDROWIENIA Programy samopomocy s skuteczne zarwno dziki bractwom zdrowiejcych DDA, jak i Dwunastu Krokom. Gdy Kroki s poznawane i stosowane, pomagaj DDA przechodzi z etapu po 183
nownej identyfikacji do etapw spraw podstawowych, integracji i rozwoju. Zanim przyjrzymy sibliej tym pniejszym etapom zdrowienia, warto lepiej zrozumie, jak dziaa kady z Krokw. 1. Przyznalimy, e jestemy bezsilni wobec alkoholu, e przestalimy kierowa wasnym yciem. Pierwszy Krok wzywa was jako DDA do pogodzenia si z dwiema rzeczami: e jestecie bezradni wobec alkoholu i e wasze ycie wymkno wam si spod kontroli. Jak naley rozumie ten Krok? Skoro alkoholicy s bezradni wobec wpywu alkoholu na ich umysy i ciaa, to ich dzieci take s bezradne wobec tego, jak alkohol wpywa na rodzicw. Pierwszy Krok wzywa do pogodzenia si z t bezsilnoci, co w rzeczywistoci rwna si zaakceptowaniu alkoholizmu rodzica. Zaprzeczanie koczy si, gdy staniemy do konfrontacji z realiami naszego ycia. Gdy rodzice s alkoholikami, to opr wobec takiego faktu nic nie da, jedynie opni zdrowienie. Pierwszy Krok sugeruje, e dobrowolnie przyjmujecie etykiet dorose dziecko alkoholika. Szczero wobec siebie i wobec wiata otwiera kanay leczenia, ktre do tej pory byy zablokowane. Dopki DDA nie zaakceptuj Pierwszego Kroku, bd czu si winne, e nie byy wystarczajco sprytne albo silne, aby zmusi rodzicw do przerwania picia. Nigdy nie przyszo im do gowy, e po prostu nie mona zmusi drugiego czowieka do rezygnacji z alkoholu. Mona go poprosi, eby przesta pi, zasugerowa mu to, unika jego towarzystwa, gdy jest pijany, uzmysowi mu zniszczenia, jakich dokona w yciu swoim i najbliszych, a take zaprosi go do wsplnego spdzenia czasu bez alkoholu. Jednak adna z tych zacht nie zmusi nikogo do zaprzestania picia. Alkoholicy zostali pokonani przez moc naogu i nikt nie moe zmieni tego faktu. Jeli bdziecie kontynuowa opr wobec tego Kroku, to by moe powinnicie ustali, dlaczego takie znaczenie ma dla was udowodnienie, e jestecie w stanie sprawowa kontrol. Co jest zego w byciu zwyczajnym czowiekiem? Pierwsza cz Pierwszego Kroku podwaa przekonania na temat moliwoci sprawowania kontroli nad rodzicem alkoholikiem. 184
Druga cz z kolei kwestionuje wysiki zmierzajce do kontrolowania wasnego ycia. Powodem, dla ktrego nie moecie jej kontrolowa, nie s wasze uomnoci, ale fakt, e w warunkach, w jakich przyszo wam y, adna istota ludzka nie byaby w stanie tego zrobi. Dzieci wychowywane w alkoholowych domach dochodz do przekonania, e ycie trzeba kontrolowa w daleko wikszym stopniu ni jest to w ogle moliwe. Czuj si nieswojo za kadym razem, gdy stan w obliczu tych czci ycia, ktrych nie s w stanie kontrolowa. Ich proces zdrowienia wymaga midzy innymi chci zbadania, dlaczego tego rodzaju strategie radzenia sobie przyczyniaj si do pogbiania problemw, a nie rozwizywania ich. Pierwszy Krok to tylko sugestia, jednak do konfrontacji z ni konieczna jest wytrwaa dyscyplina zdrowienia. Jej pozycja na pocztku listy odzwierciedla mechanizm dziaania ludzkiego umysu. 2. Uwierzylimy, e Sia wiksza od nas samych moe przywrci nam zdrowie. 3. Postanowilimy powierzy nasz wol i nasze ycie opiece Boga, jakkolwiek Go pojmujemy. Pierwszy Krok by trudny, ale dwa nastpne nie s atwiejsze. Wskazuj, e szalestwem jest przypuszczenie, i umys to najdoskonalszy twr i musi si samotnie mierzy ze wszystkimi stresami wiata. Drugi i Trzeci Krok bazuj na przekonaniu, e jeli chcemy wyzdrowie, to powinnimy polega raczej na sile czyjego umysu, a nie wasnego. Zgodnie z Drugim Krokiem nie jestemy sami; zgodnie z Trzecim to przekonanie jest fundamentem naszego dziaania. Trzeci Krok potrzebuje przypywu wiary. Mwi: Dotd nie postpowae dobrze, poniewa kierowae si swoj wol. Dlaczego nie sprbujesz kierowa si przekonaniem, e moce wiksze ni twoja wasna mog chcie dziaa dla ciebie?. Dla niektrych oznacza to podanie za wol grupy samopomocowej, aby postara si wrci. Inni tumacz to jako kierowanie si wol niewiadomoci, 185
aby umoliwi emocjom peniejsze wyzdrowienie. S i tacy, dla ktrych oznacza to spotkanie z Bogiem i powtrzenie sw: Nie moja wola, lecz Twoja niech si stanie! (k 22,42). Wszystko to s wersje tej samej kwestii uwolnienie si od ogranicze faszywego ja, ktre rozwinlicie w dziecistwie. Przypyw wiary, zawarty w Drugim i Trzecim Kroku, daje nowe poczucie przynalenoci i wiksz akceptacj wasnych uczu. Najskuteczniejszym sposobem odtworzenia zdolnoci do przynaleenia jest pragnienie przyjcia przypywu wiary w Boga. Blisko z Bogiem czy jakkolwiek Si Wysz, w ktr wierzycie, przywraca poczucie przynalenoci i odbudowuje emocje dwie sprawy, z ktrymi DA straciy kontakt we wczesnym dziecistwie. Odzyskana zdolno do przynaleenia wpywa na relacje zarwno w wiecie wewntrznym, jak i zewntrznym. Pozwala na wchodzenie w przyjanie i poczucie, e jestemy mile widziani, umoliwia te nawizanie nowych relacji z emocjami. 4. Zrobilimy gruntowny i odwany obrachunek moralny. 5. Wyznalimy Bogu, sobie i drugiemu czowiekowi istot naszych bdw. Czwarty Krok to wiczenie z obiektywnoci wobec samego siebie. Trzeba sporzdzi gruntowny spis swoich zalet i wad, swoich cnt i dziwactw, minionych i obecnych. Pity Krok sugeruje, e ten spis bdzie kompletny tylko wtedy, gdy pokaecie go komu, kto jest bardziej od was zaawansowany w uczestnictwie w programie. Ostateczny cel to stan przed swoim Bogiem i zapyta Go o ca prawd o sobie, bez wyolbrzymiania wasnych brakw czy podkrelania cnt. Te dwa kroki wymagaj absolutnej szczeroci, zwaszcza gdy przyjdzie do oceny swoich cnt, poniewa wedug przekonania wikszoci proces zdrowienia przebiegnie szybciej, jeli szczeglny nacisk pooymy na krzywdy, jakie wyrzdzilimy innym ludziom. Taki nacisk to forma manipulacji, wykorzystywanej przez nas, aby zrobi wraenie na Sile Wyszej.
186
6. Stalimy si cakowicie gotowi, aby Bg uwolni nas od wszystkich wad charakteru. 7. Zwrcilimy si do Niego w pokorze, aby usun nasze braki. Szsty Krok wskazuje, e stalimy si cakowicie gotowi, aby Bg usun wszystkie wady naszego charakteru. Nic nie wiem o was, ale nie jestem pewny, kim bybym bez moich wad: maostkowoci, nerwowoci, pielgnowania uraz, egoizmu i skonnoci do zaniedbywania relacji z Bogiem. Odnalezienie gotowoci do pogodzenia si z tymi wszystkimi rzeczami i rezygnacja z ubocznych korzyci, jakie ze sob nios, oznaczay dla mnie przyjcie potnego przypywu wiary. Podejrzewam, e to jest wanie ten moment, w ktrym kosztem faszywego ja stajemy si bardziej wiadomi swego prawdziwego ja. Jestemy tak przywizani do zewntrznej tosamoci, ktr sami uformowalimy, e porzucenie jej na zawsze moe by bardzo trudne. Jak dugo trwa taka sytuacja, tak dugo nie jestemy cakowicie gotowi do uczynienia Sidmego Kroku i poproszenia Boga o usunicie naszych wad. Za kadym razem, gdy podczas wykonywania ktrego z tych Krokw sparaliuje nas strach przed nieznanym, warto cofn si do Pierwszego Kroku. Przypomnimy sobie, e brakuje nam siy, abymy mogli wymaza ten strach. Jest on naturaln emocj, ale nie musimy zmaga si z nim w samotnoci. Moemy zaufa, e Sia Wysza pomoe nam przez niego przej. Ucieczka od zawierzenia Sile Wyszej to jeden z naszych defektw. Przyznanie si do niego przed samym sob, przed innym czowiekiem i przed Bogiem zapewne zbliy nas nieco do stania si gotowymi na to, aby si od tej wady uwolni. 8. Zrobilimy list osb, ktre skrzywdzilimy i stalimy si gotowi zadouczyni im wszystkim. 9. Zadouczynilimy osobicie wszystkim, wobec ktrych byo to moliwe, z wyjtkiem przypadkw, gdy zranioby to ich lub innych. 187
10. Prowadzilimy nadal obrachunek moralny, z miejsca przyznajc si do popenianych bdw. Kolejne trzy kroki kontynuuj proces cakowitej szczeroci wobec siebie, przemieniaj j w sposb ycia i pogbiaj wol bycia zupenie szczerym w naszych obecnych relacjach. smy Krok podpowiada, abymy spisali wszystkie krzywdy, jakie uczynilimy innym ludziom, oraz przyjli przypyw wiary, ktry przychodzi wraz z gotowoci do zmierzenia si z konsekwencjami naszych minionych dziaa, przyznania si do dokonanych zniszcze, przeprosin i naprawienia tego, co jeszcze mona naprawi. Dziewity Krok sugeruje, ebymy dziaali zgodnie z naszymi chciami i oczycili nasz przeszo. Moemy odczuwa siln niepewno i zakopotanie, kiedy staniemy przed ludmi, ktrym musimy co wynagrodzi. Nagrod dla nas jest uwolnienie si od poczucia winy. Gdy uczciwie poradzicie sobie z przeszoci, jestecie gotowi na Dziesity Krok, czyli na zaangaowanie w pozbycie si dawnych uraz. Zalegoci w usuwaniu krzywd nie bd narasta, jeli wytrwacie w szczeroci dotyczcej waszych dziaa i przyznacie si do kadej wyrzdzonej przez was krzywdy. Dziesity Krok daje wam solidny wewntrzny fundament, na ktrym moecie oprze poczucie wasnej wartoci. Ch do szczerego radzenia sobie z samym sob stanie si podstawowym standardem waszego ycia, a poczucie wasnej integralnoci okae si waniejsze od opinii innych na wasz temat. 11. Dylimy poprzez modlitw i medytacj do coraz doskonalszej wizi z Bogiem, jakkolwiek Go pojmujemy, proszc jedynie o poznanie Jego woli wobec nas, oraz o si do jej spenienia. 12. Przebudzeni duchowo w rezultacie tych Krokw, staralimy si nie posanie innym alkoholikom i stosowa te zasady we wszystkich naszych poczynaniach. Ostatnie dwa kroki dopeniaj wasze ycie duchowe, a tym samym proces zdrowienia. Jedenasty Krok polega na zaangaowaniu 188
w kad dyscyplin duchow, ktra poprawia wiadomy kontakt z Si Wysz. I znowu, dziaanie powinno by poprzedzone introspekcj, bowiem Dwunasty Krok sugeruje, aby ponie innym potrzebujcym dobr nowin przemiany w waszym yciu. Obok Dwunastu Krokw, programy samopomocowe kieruj si te wanym zestawem Dwunastu Tradycji. Poznanie Tradycji i sposobw wprowadzania ich w ycie to cenne narzdzie oceny, czy konkretne spotkanie dao wam zdrowie i bezpieczestwo, ktrych potrzebujecie w procesie leczenia. Tak jak Kroki pielgnuj zdrowie kadego uczestnika, tak Tradycje stoj na stray zdrowia grupy. Ksztatuj wiksz przestrze, struktur, ktra utrzymuje jedno celw i formy wszystkich mityngw samopomocowych. Ta jedno ma pierwszorzdne znaczenie, poniewa osobisty rozwj wikszoci ich uczestnikw zaley wanie od niej. Dwanacie Tradycji Anonimowych Alkoholikw 1. Nasze wsplne dobro powinno by najwaniejsze, wyzdrowienie kadego z nas zaley bowiem od jednoci Anonimowych Alkoholikw. 2. Jedynym i najwyszym autorytetem w naszej wsplnocie jest miujcy Bg, jakkolwiek moe si On wyraa w sumieniu kadej grupy. Nasi przewodnicy s tylko zaufanymi sugami, oni nami nie rzdz. 3. Jedynym warunkiem przynalenoci do AA jest pragnienie zaprzestania picia. 4. Kada grupa powinna by niezalena we wszystkich sprawach, z wyjtkiem tych, ktre dotycz innych grup lub AA jako caoci. 5. Kada grupa ma jeden gwny cel: nie posanie alkoholikowi, ktry wci jeszcze cierpi. 6. Grupa AA nigdy nie powinna popiera, finansowa ani uycza nazwy AA adnym pokrewnym orodkom ani jakimkolwiek przedsiwziciom, aeby problemy finansowe, majtkowe lub sprawy ambicjonalne nie odryway nas od gwnego celu. 189
7. Kada grupa AA powinna by samowystarczalna i nie powinna przyjmowa dotacji z zewntrz. 8. Dziaalno we wsplnocie AA powinna na zawsze pozosta honorowa, dopuszcza si jednak zatrudnianie niezbdnych pracownikw w subach AA. 9. Anonimowi Alkoholicy nie powinni nigdy sta si organizacj; dopuszcza si jednak tworzenie sub i komisji bezporednio odpowiedzialnych wobec tych, ktrym su. 10. Anonimowi Alkoholicy nie zajmuj stanowiska wobec problemw spoza ich wsplnoty, aeby imi AA nie zostao nigdy uwikane w publiczne polemiki. 11. Nasze oddziaywanie na zewntrz opiera si na przyciganiu, a nie na reklamowaniu; musimy zawsze zachowywa osobist anonimowo wobec prasy, radia i filmu. 12. Anonimowo stanowi duchow podstaw wszystkich naszych Tradycji, przypominajc nam zawsze o pierwszestwie zasad przed osobistymi ambicjami.* Wikszo Tradycji istnieje po to, by utrzymywa poczucie bezpieczestwa i jednoci AA. Cige zmiany przewodnictwa pomagaj unikn zdominowania grupy przez jedn osob. Decyzje dotyczce spraw grupy zawsze s podejmowane zgodnie z sumieniami jej czonkw, za jedynymi autorytetami s kochajcy Bg (kady z czonkw grupy rozumie Go na swj sposb) oraz Dwanacie Tradycji. Bractwa samopomocowe nigdy nie przyjmuj darowizn, nie gromadz te kosztownoci i majtku, aby nie odwrciy one ich uwagi od podstawowego, duchowego celu. W adnym wypadku nie cz si z innymi grupami i nie wyraaj opinii o sprawach, ktre ich nie dotycz. Dziki temu grupy samopomocowe nie budz kontrowersji. W trakcie spotka unika si napi, poniewa zakazane s potyczki sowne (komentowanie postaw innych czonkw, kwestionowanie ich wypowiedzi),
* Dwanacie Tradycji podane za: www.anonimowi-alkoholicy.org.pl (przyp. tum.).
190
a zasady programu stawiane s ponad jednostkami. Publiczne roztrzsanie osobistych alw jest niemile widziane, bowiem na pewno nie doprowadzi do korzystnej wymiany pogldw, a jedynie do wywierania nacisku na dan osob. Dwie Tradycje zasuguj na szczeglne podkrelenie i wyjanienie. Po pierwsze, bractwa samopomocowe zachowuj anonimowo z dwch powodw. Nie uywajc nazwisk i przypominajc czonkom o zachowaniu dla siebie wszystkiego, co usyszeli na spotkaniu, bractwa tworz wane poczucie bezpieczestwa. Nowicjusze powinni bowiem by pewni, e jest miejsce, do ktrego mog zawsze przyj i e ich problemw nie skomplikuje publiczne ujawnienie. Anonimowo jest te zachowywana z drugiego, mniej oczywistego, powodu stawiania zasad ponad jednostkami. Dziki zachowaniu anonimowoci aden z czonkw grupy nie moe zosta skojarzony z programem. Taka zasada chroni bractwo przed szkodami spowodowanymi obecnoci w nim osoby powszechnie znanej, ktra swoim zachowaniem moe nieumylnie le wpywa na realizacj programu. Ponadto ta zasada chroni jednostki przed pokus poszukiwania korzyci z udziau w programie. Jest wreszcie Tradycja oddziaywania dziki atrakcyjnoci, a nie dziki promocji. Znaczna cz mdroci programw Dwunastu Krokw tkwi w uwiadomieniu sobie, e osobista wolno i integralno bior si z waciwej oceny tego, co moemy kontrolowa, i tego, co pozostaje poza naszym bezporednim wpywem. Nikt nie ma moliwoci skontrolowa, czy druga osoba chce podda si leczeniu. Jedynym sposobem, aby pod czyim wpywem kto skorzysta z moliwoci leczenia, jest doznanie przez niego takich krzywd, ktre skoni go do poszukiwania nowych sposobw ycia, oraz przekonanie si, e innym ludziom uzdrowienie przynioso spokj. Tradycja oddziaywania dziki atrakcyjnoci a nie dziki promocji w peni akceptuje to, e kada istota ludzka obdarzona jest moc umoliwiajc opr przed poddaniem si dyscyplinie zdrowienia.
191
KONKLUZJA Na kocu tego rozdziau warto powtrzy, e niczym nie mona zastpi udziau w mityngach Dwunastu Krokw. Osobiste dowiadczenie jest o wiele cenniejsze od intelektualnego zrozumienia Dwunastu Krokw, ktre mog wam da moje sowa. Ich zrozumienie musi by cakowite. Jeli jestecie cho troch zainteresowani dalsz wdrwk do uzdrowienia, to zachcam was do niej.
9. Czas na odwag: Leczenie DDA
Dla DDA programy samopomocowe mog by potn si terapeutyczn. Czasami jednak nie wystarczaj i aby mogo doj do wyzdrowienia, konieczna jest profesjonalna pomoc. Ale skd wy jako DDA macie wiedzie, e terapia bdzie dla was korzystna? A gdy ju zdecydujecie si na ni, to skd moecie mie pewno, e wybrany przez was terapeuta ma odpowiednie kwalifikacje? Albo jaki rodzaj terapii bdzie najkorzystniejszy? Na te pytania nie ma prostych odpowiedzi. Zbyt wiele zaley od osobistej sytuacji kadego potrzebujcego. Gdy jednak zdecydujecie si na terapi albo chcecie oceni t, w ktrej ju uczestniczycie, ten rozdzia dostarczy wam poytecznych wskazwek, jak wybra kuracj, dla siebie najlepsz/najskuteczniejsz. Pamitajcie, e DDA to tylko etykieta, nie diagnoza. Ta etykieta jest jednak nadzwyczaj cenna, bo koncentruje uwag na jednym z najpotniejszych czynnikw majcych wpyw na wasze ycie. Kady jednak poszukuje kuracji z rnych powodw. Strzecie si terapeutw, ktrzy uwaaj, e wiedz, czego wam potrzeba, poniewa jestecie DDA. Kady z was powinien otrzyma terapi dostosowan do swoich potrzeb.
193
Czy ta terapia jest dla ciebie? Ponisza lista pyta moe si przyda w sprecyzowaniu, czy w leczeniu potrzebujecie wikszego wsparcia ni mog wam da programy Dwunastu Krokw: Czy zagroone jest twoje zdrowie lub ycie? Czy jeste uzaleniony od alkoholu albo narkotykw? Czy intymne relacje wci s dla ciebie problemem? Czy nie masz ochoty na udzia w mityngach Dwunastu Krokw? Czy nie potrafisz si cieszy jakoci ycia, jakie prowadzisz? 1. Sytuacje zagraajce yciu mog by chwilowe albo przewleke. Wasze ycie znajduje si w chwilowym zagroeniu, gdy mylicie o samobjstwie, ogarnia was obsesja mierci albo czsto ulegacie wypadkom. Chronicznym zagroeniem dla ycia moe by zaniedbywanie zdrowia, naraanie si na skrajnie silny stres albo trwanie w niebezpiecznej sytuacji z powodu le pojtej lojalnoci. Najczstsz gron sytuacj, w ktrej znajduj si DDA, jest bycie zakadnikiem kogo naduywajcego alkoholu czy narkotykw albo stosujcego przemoc fizyczn lub seksualn. Pomoc terapeuty jest zazwyczaj niezbdna do przezwycienia takich, gboko zakorzenionych, ukadw. 2. Klasycznym problemem DDA jest zbytnia zaleno albo cakowite uzalenienie od alkoholu lub narkotykw. Jedna pita dorosych dzieci alkoholikw, ktre przychodz do mnie na terapi z powodu problemw DDA, zaprzecza wasnemu uzalenieniu od substancji chemicznych. Potrzebuj leczenia, ale to nie problemy DDA s najwaniejsze. To tak, jakby prbowa przygotowa do maratonu kogo, kto wci pali. Trzeba jak najskuteczniej wykorzysta wszystkie zasoby i zdolnoci, aby mc oczekiwa jakichkolwiek widocznych zmian. Rzecz podstawowa: gdy odstawicie alkohol oraz narkotyki i chcecie podda si leczeniu z uzalenienia od substancji chemicznych, to macie szans na 194
9. CZAS NA ODWAG: LECZENIE DDA
rozpoczcie zmian w tym, jak przeszo wci wpywa na wasze ycie. Cz DDA odkrywa, e inne kompulsje (np. jedzenie, seks, praca czy wydawanie pienidzy) mog przeszkadza w wyzdrowieniu w rwnym stopniu, jak aktywne picie. Rwnie w takich przypadkach kompulsywne zachowanie musi by leczone po to, eby pniejsza kuracja bya skuteczna. 3. Czasem bardzo trudno jest zmieni gboko zakorzenione nawyki unikania intymnoci. Na drodze do uzdrowienia DDA czsto napotykaj niemoliwe do pokonania wewntrzne przeszkody. Psychiczne odrtwienie moe by tak gbokie, e nie macie adnych wspomnie z dziecistwa i nie pamitacie traumatyzujcych przey, ktre doprowadziy was do stania si ludmi, ktrymi dzisiaj jestecie. Albo wasze wspuzalenienie moe by tak dominujce, e nie jestecie w stanie zerwa zagraajcego wam, destrukcyjnego zwizku. Sami te moecie niszczy intymne relacje brutalnym zachowaniem wobec innych, przede wszystkim wobec dzieci. Nikt nie chce pogodzi si z tym, e wczorajsza ofiara moe dzisiaj by gnbicielem, jednak to czsta sytuacja. Jeli tylko podejrzewacie siebie o emocjonalne, fizyczne albo seksualne zncanie si nad kim, natychmiast poszukajcie pomocy. Niemal na pewno przeraa was i zawstydza to, co robicie. I na pewno nie chcecie kontynuowa przemocy. Zajcie si w terapii bezporednio tymi sprawami otworzy was na pozytywny wpyw przepracowania Dwunastu Krokw. 4. Jeli nie chcecie bra udziau w mityngach Dwunastu Krokw, to warto znale terapeut, ktry pomoe wam sprawdzi, dlaczego tak si dzieje. Nie mam zamiaru przekonywa, e programy Dwunastu Krokw to papierki lakmusowe waszego zdrowia. Jednak zrozumienie tego, przed czym uciekacie, moe okaza si nadzwyczaj przydatnym narzdziem do zgbiania swojego wewntrznego wiata. 5. Wiele DDA przez kilka lat uczszcza na terapi, ale nie dlatego, e jest im niezbdna do odnoszenia sukcesw i bycia szczliwymi, ale dlatego, e dziki niej mog bardziej cieszy si swoimi osigniciami. Ich praca z terapeut podobna jest do pracy z trenerem; to jeszcze jeden wany wsptwrca jakoci ich ycia. 195
Ostrzeenie: To wane, aby zrozumie, e DDA s naraone na przerne problemy psychologiczne. Gboka depresja, zaburzenia maniakalno-depresyjne czy schizofrenia to czste przypadki wrd nich. Prosz, abycie nie popadli w puapk przekonania, e jeli tylko solidnie przepracujecie problemy zwizane z waszym dziecistwem, to rozwiecie wszystkie problemy psychologiczne. Obszar zdrowia umysowego ma dug histori nadprodukcji obietnic, skadanych przez kad now terapi. W znacznej mierze dzieje si tak, poniewa wszyscy terapeuci i klienci mamy nadziej na moliwie due zagodzenie cierpienia. Leczenie spraw DDA musi by czci szerszego, gbszego podejcia do zdrowia. jAK WYbRA TERAPEuT Terapeuci, tak jak inni profesjonalici, podejmuj swoj prac z wielu powodw. Ogromna wikszo stara si by jak najbardziej skuteczna i prawa w swojej pracy. Podobnie jak w innych zawodach, wikszo terapeutw solidnie wykonuje swoj prac, cho kilku wyranie si wybija. Jednak istotna mniejszo zbyt wczenie albo zbyt pno rozpocza karier, jest niewaciwie wyksztacona, niezdyscyplinowana intelektualnie, nieprzygotowana emocjonalnie albo w inny sposb niezbyt kompetentna. Co jaki czas terapeuci musz si doksztaca. Od czasu do czasu otrzymuj wsparcie. I czasami musz zmierzy si z przeszoci. Najskuteczniejsi terapeuci nie tylko wiedz, kiedy przychodzi czas na kad z form waszej terapii, ale maj te wizj tego, na czym powinno polega pene wyleczenie. Zaspokoj te wasze najpilniejsze potrzeby w trakcie przygotowa do wejcia na kolejny etap procesu zdrowienia. Oczywicie, aden terapeuta, nawet najlepiej wyksztacony, nie speni wszystkich waszych potrzeb. Zdrowienie nie zaley wycznie od znalezienia terapeuty, ktry zaspokoi wszystkie wasze potrzeby on musi tylko zapewni podstawowe wsparcie naturalnym wewntrznym siom zdrowienia. 196
Integraln czci kadej psychoterapii jest pewna ilo przypuszcze. Terapeuci maj kilka moliwoci potwierdzenia swoich wnioskw. Nie mog za pomoc promieni rentgenowskich uzasadni diagnozy, pozostaje im wic dowiadczenie, intuicja, uczciwo, ch do czstych konsultacji z bezkompromisowymi kolegami, a take oczywicie to, czy pacjenci reaguj na zastosowan przez nich kuracj. Najlepsi terapeuci czuj si swobodnie wobec dwuznacznoci i paradoksw (zmagania z nimi rwnoczenie doprowadzaj ich do szau i intryguj). S te pewni swojego podejcia i w kadym momencie otwarci na jego zakwestionowanie. Bardzo trudno podej do wyboru terapeuty tak, jak si podchodzi do robienia niezbdnych zakupw, ale to najbardziej skuteczne nastawienie. Podobnie jak przy wyborze lekarza czy prawnika, rekomendacje przyjaci albo doradcw s najlepszymi sposobami na znalezienie terapeuty, ktry speni wasze osobiste oczekiwania. Proponuj rozpoczcie poszukiwa od uzyskania przynajmniej dwch lub trzech rekomendacji. Czsto poyteczne okazuje si wypytanie moliwie duej liczby ludzi o to, kto jest najlepszym terapeut w ich spoecznoci. Oczywicie, taki specjalista moe mie ju wystarczajc liczb klientw, ale by moe zechce poleci wam kogo rwnie godnego zaufania. Gdy ju ograniczycie list do dwch lub trzech specjalistw, umwcie si z nimi na spotkania sprawdzajce. Wczeniej poinformujcie kadego, e prosicie o spotkanie, poniewa chcecie si przekona, czy spenia wasze oczekiwania. Wikszo terapeutw z szacunkiem potraktuje takie podejcie. Po spotkaniach dajcie sobie kilka dni na zastanowienie. Gdy ju dokonacie wyboru, moecie oceni terapeut w trzech obszarach: jego przygotowania, osobistego zdrowia oraz poziomu, do jakiego wedug was bdziecie mogli mu zaufa w trakcie terapii. Przygotowanie Obecnie wrd profesjonalistw leczcych DDA dominuj ludzie wyspecjalizowani w uzalenieniach od substancji chemicz 197
nych, ktrzy rozpoznaj szczeglne potrzeby dzieci alkoholikw, ale nie posiedli wszystkich umiejtnoci niezbdnych do dugoterminowej kuracji. Potrzeb DDA dotyczcych leczenia coraz bardziej wiadomi staj si te specjalici od zdrowia umysowego, terapii podejmuj si rwnie terapeuci bez dowiadczenia w leczeniu uzalenie od substancji chemicznych. Jednym z waszych pierwszych zada powinno by znalezienie kogo posiadajcego odpowiednie przygotowanie i umiejtnoci w obu obszarach: leczenia uzalenie od substancji chemicznych i zdrowia umysowego. To rzadka kombinacja, poniewa pomidzy tymi dwoma specjalnociami istnieje rozam. Zwykle specjalici od zdrowia umysowego nie maj odpowiedniego przygotowania do leczenia uzalenie od substancji chemicznych, wic zazwyczaj oddychaj z ulg, kiedy mog przekaza swoich klientw uzalenionych od alkoholu i narkotykw innym specjalistom. Obszar uzalenie od substancji chemicznych jest stosunkowo nowy, wic wiele programw szkoleniowych dla specjalistw od zdrowia umysowego traktuje go pobienie. W efekcie wikszo terapeutw nie zna dynamiki uzalenie, a ta wiedza jest szczeglnie wana w leczeniu DDA. Z drugiej strony, specjalici od uzalenie od substancji chemicznych nie potrzebuj znacznej czci umiejtnoci niezbdnych specjalistom od zdrowia umysowego. Mog skutecznie poradzi sobie z zaprzeczaniem, towarzyszcym chemicznym uzalenieniom, bez koniecznoci terapeutycznego zmierzenia si z emocjami wczesnego dziecistwa pacjenta. Ich umiejtnoci s potrzebne w pocztkowej fazie procesu zdrowienia, ktra koncentruje si przede wszystkim na konkretnych sposobach pozostawania trzewym dzie po dniu. Nie bjcie si zapyta terapeuty, z ktrym rozmawiacie, o jego dowiadczenie w terapii chemicznych uzalenie i psychoterapii dugoterminowej oraz o przygotowanie z zakresu rozwoju dzieci. Po kadym spotkaniu postawcie sobie pytanie, czy ten terapeuta sprawia wraenie, jakby mia braki w wyksztaceniu albo trudnoci w odpowiadaniu na postawione przez was pytania. 198
Osobiste zdrowie terapeuty Wszyscy lubimy myle, e kady terapeuta potrafi we waciwy sposb radzi sobie z osobistymi problemami. Jednak nie zawsze tak si dzieje. Wysoki odsetek terapeutw pochodzi z rodzin nie do koca zdrowych; czsto z powodu uzalenienia jednego z rodzicw od substancji chemicznych. Jest wic bardzo prawdopodobne, e spotkacie specjalist, ktry jeszcze nie pogodzi si z wasn natur DDA. To przeraajce, jak wielu z nich odkrywa, e jest DDA, i prowadzi grupy terapeutyczne, zanim zacznie swoje wasne leczenie. Jeszcze bardziej przeraajce jest widzie DDA, ktre znalazy si w skrajnie trudnej sytuacji z winy terapeutw, niezdolnych do przyznania, e sami naduywaj alkoholu albo lekw. wiat to bardzo niedoskonae miejsce, wic postpicie rozwanie, powicajc nieco uwagi osobistemu zdrowiu terapeuty, ktrego wybralicie. Nie mam wtpliwoci, e dla terapeuty bardzo wane jest, aby jeszcze przed podjciem leczenia dorosych dzieci alkoholikw czu si swobodnie w kontaktach z alkoholikami i uzalenionymi od substancji chemicznych. Kady lk lub niesmak terapeuty wywoany przez ludzi uzalenionych od substancji chemicznych, zaburza terapi i moe po prostu wzmocni wszystko to, z czym klienci pragn da sobie rad. Bardzo trudno wyksztaci w sobie nastawienie zdrowsze od tego, ktre ma terapeuta, a przecie to na nim macie polega. Zadaniem terapeuty jest uatwianie klientom rozwoju, a nie blokowanie go. Poziom zaufania Kusi przekonanie, e terapeuta, ktry zapewnia wam poczucie penego komfortu, jest tym waciwym. Jednak poczucie komfortu ma wiele rde i nie ma takiego znaczenia, jak zaufanie. Moecie si czu komfortowo, poniewa wasz terapeuta zaprzecza tym samym sprawom, co wy, albo chce wzi na siebie zbyt du odpowiedzialno za wasze ycie, zamiast zachca do wyborw, ktrych tylko wy moecie dokona. Albo unika uczu tak samo jak wy. Poczucie 199
komfortu nie jest celem terapii stanowi go autentyczne uczucia, bez wzgldu na to, jakie s. W terapii potrzebujecie kogo, komu bdziecie mogli zaufa i kto pomoe wam odkry prawd o was samych. Jeli kiedykolwiek znajdziecie si w towarzystwie kogo, kto nie marnuje czasu na fasady i pprawdy, to zapewne poczujecie niepokj, spowodowany wezwaniem was do wikszej szczeroci wobec siebie. Poszukajcie terapeuty, dla ktrego szczero ma wiksze znaczenie ni komfort. Powinien da wam moliwo zbudowania absolutnej szczeroci, ktra sama ma wystarczajc moc, aby uwolni was od przeszoci. RNE ODMIANY TERAPII INDYWIDuALNEj I GRuPOWEj Kolejne pytanie, ktre musz sobie postawi DDA w trakcie poszukiwania zewntrznej pomocy, brzmi: ktra z niezliczonych odmian terapii najlepiej zaspokoi moje indywidualne potrzeby? Czy warto wybra psychoanaliz? A moe modyfikacj zachowa? Bioenergoterapi? Terapi sowem? Gestalt? Psychodram? Warsztaty? Leczenie stacjonarne? Terapi grupow? Terapi indywidualn? A moe jedn z setek pozostaych moliwoci? Przypomina to sytuacj, gdy kto otrzymuje niewielki spadek, zamierza go wpaci na fundusz inwestycyjny i nagle okazuje si, e musi wybiera wrd tysicy ofert, z ktrych kada zachwalana jest jako najlepsza. Poniszy krtki przegld gwnych form leczenia moe pomc wam w zalezieniu tej najbardziej dla was odpowiedniej. Leczenie stacjonarne Od czasu do czasu DDA znajduj si w takim gbokim kryzysie, e potrzebna jest natychmiastowa kuracja. Albo ich terapia utyka w martwym punkcie, a wtedy intensywno programu leczenia stacjonarnego staje si cennym narzdziem, katalizatorem samodzielnego rozwoju. Na szczcie programw leczenia stacjonarne 200
go dla DDA i wspuzalenionych jest coraz wicej. Realizacja tych programw trwa na og od piciu dni do czterech tygodni. Gdy kto wybierze leczenie stacjonarne, wwczas cae otoczenie staje si rdem kuracji. Atmosfer sprzyjajc zdrowieniu buduje kombinacja wykadw, zada domowych, pisania dziennikw, terapii grupowej i eksperymentalnych wicze. Leczenie stacjonarne nie tylko daje schronienie i wytchnienie od warunkw, ktre doprowadziy do kryzysu, ale wykorzystywane w nim programy daj dodatkowo wizj leczenia, na nowo rozbudzajc nadziej nawet w tych, ktrzy stali ci cyniczni albo apatyczni. Krtsze programy (trwajce na og od piciu do omiu dni) maj dosy wyrany pocztek, rodek i koniec. Wszyscy rozpoczynaj program i pokonuj go w tym samym czasie. Taka struktura nie uwzgldnia nagych wypadkw, poniewa nie pozwala na przystpienie do programu w jego trakcie. Fakt, e wszyscy chtni zaczynaj program rwnoczenie, pozwala na dokadniejsze zgranie dowiadcze. Tematy i wiczenia s czsto uoone tak, aby nastpne wynikay z poprzednich, maj te kilka emocjonalnych szczytw, nastpujcych co jaki czas dziki temu moliwe staje si przyjcie dotychczasowych dowiadcze. Integrujca natura takich programw czsto tworzy tak mocne wizi midzy uczestnikami, e nawizane przyjanie trwaj przez cae ycie. Dusze programy (trwajce okoo czterech tygodni) skadaj si zazwyczaj z serii wykadw, zaj grupowych i wicze, uoonych w ten sposb, e w mona do nich przystpi w kadym momencie. Kuracja jest zrnicowana dziki lekturom, zadaniom domowym i indywidualnym konsultacjom. Korzy z udziau w duszym programie jest podwjna. Po pierwsze, jego dugo pozwala na silniejsze ni w trakcie krtkiego programu wzmocnienie przed procesem zdrowienia. Duszy program daje wicej czasu na odtrucie si z tolerowanych przez lata trudnych sytuacji yciowych. Cakowicie zanurzacie si w terapii i macie czas na przygotowanie konkretnych planw zmian w yciu, ktrych dokonacie po zakoczeniu programu. Niektrych spraw nie da si przyspieszy, a czterotygodniowy program to okres wystarczajcy na refleksj. Po 201
drugie, duszy program ju w pierwszych dniach daje moliwo nawizania kontaktw z tymi, ktrzy go kocz. Zazwyczaj wida w nich nadziej i si, ktre rozwiny si w cigu czterech tygodni. Prawdopodobiestwo wasnego wyzdrowienia zwiksza si, gdy widzicie innych ludzi wyleczonych. Jeli wybierzecie leczenie stacjonarne albo warsztaty dla DDA, powinnicie zrozumie, e z powodu intensywnoci przey korzyci z nich pynce bd krtkotrwae, dopki te przeycia nie stan si czci cigego zaangaowania w dyscyplin zdrowienia. Najlepsze leczenie stacjonarne zawsze poczone jest z cig terapi. Czasu wymaga zintegrowanie wiedzy i emocji, zdobytych w trakcie intensywnej fazy leczenia stacjonarnego. Nie oczekujcie cudw. Cho powinienem raczej napisa: nie oczekujcie cudw bez mnstwa pracy woonej w pielgnowanie i utrzymanie ich. Terapia grupowa Waciwie prowadzona terapia grupowa to czsto najskuteczniejsza z dostpnych form leczenia. Poniewa DDA s niezwykle wyczulone na najbardziej subtelne sygnay wysyane przez innych ludzi, potrafi z atwoci przewidzie, czego terapeuta od nich oczekuje, eby mogy sta si jego najlepszymi klientami (ktre DDA nie chce by klientem najlepszym ze wszystkich?). Taka sytuacja prowadzi jednak niekiedy do zaprezentowania faszywego ja. Nawyk waszego dostosowywania si do oczekiwa innych rozbija grup. Nagle wszystko wymyka si spod kontroli. To, co mwicie, moe zadowala jednych, ale denerwowa drugich. Dopasowywanie wasnych dziaa i uczu do potrzeb innych staje si znacznie trudniejsze, poniewa jest ich zbyt wielu. Kady styl terapii grupowej ma swoje charakterystyczne wady i zalety. Niestety, terapeuci nie zawsze s tak dokadni jak powinni w wyjanianiu nawet samym sobie ktry styl zaj grupowych wykorzystuj. W efekcie mieszaj rne techniki terapii grupowej cho kada z nich ma doprowadzi do osignicia okrelonego celu i grupa dziaa znacznie mniej skutecznie ni mogaby. 202
Otwarty charakter terapii grupowej (ktra jest przeciwiestwem terapii indywidualnej, zapewne atwiejszej do kontrolowania) moe wywoywa strach i stawia rne przeszkody. Istniej dwa typy zaj grupowych, ktre w zasadzie nie s terapi, ale czsto su za pomost, po ktrym mona swobodnie wchodzi w publiczn przestrze ycia. Pierwszy typ to grupy samopomocy. Cho ich spotkania nie s terapi (i zgodnie ze swoj tradycj nie powinny roci sobie do tego pretensji), to maj charakter otwarty. Drugi typ takich zaj, take nieroszczcy sobie prawa do bycia terapi grupow, to otwarte wykady i cykle edukacyjne, czsto proponowane przez centra leczenia uzalenie od substancji chemicznych oraz oddziay krajowych organizacji do walki z alkoholizmem. Gdy spotykam si z klientami na terapii indywidualnej, zwykle polecam im tak otwart edukacj, poniewa czuj, e w trakcie naszych spotka nie uzyskaj wszystkich potrzebnych informacji. Uczestniczc w wykadach otwartych, nie tylko stopniowo pozbywacie si pitna wasnej rodziny, ale te macie moliwo znale si w jednym miejscu z innymi DDA. Kiedy widzicie, jak reaguj na nowe informacje, dociera do was, e wasze reakcje nie s szalone. Zaczynacie akceptowa swoje cierpienie spowodowane normalnymi reakcjami na nienormalne sytuacje. I by moe dostrzeecie, e adna sytuacja nie jest a tak za, eby nie mona byo o niej porozmawia otwarcie. Nawet gdy macie z tym problem, to milczenie przeamuj inni. Obok mityngw samopomocowych i wykadw, istniej jeszcze co najmniej cztery typy terapii. Najczciej spotykany to zorientowane na temat grupy dyskusyjne, w ktrych DDA prowadzone s ku temu, aby zaczy wyraa myli i uczucia. Trwajce od szeciu do omiu tygodni spotkania daj rne korzyci. Gdy s dobrze przemylane, daj uporzdkowane, konsekwentne wprowadzenie do informacji niezbdnych, aby zrozumie problemy DDA. Daj take uczestnikom wystarczajco duo czasu na przedyskutowanie i przyjcie informacji ujawnianych przy okazji kadego tematu. Grupy dyskusyjne poruszaj sprawy pozostajce poza podstawowymi informacjami o DDA, prezentowanymi w trakcie wykadw edu 203
kacyjnych (na przykad Rodziny alkoholikw skrywaj sekrety), koncentruj si na specyfice ycia kadego z uczestnikw (Jakie sekrety przechowuje twoja rodzina?). Pogbiaj te wizi midzy DDA, co z kolei osabia cige poczucie izolacji, drczce tak wiele dorosych dzieci alkoholikw. Wreszcie, ograniczony czas trwania wikszoci grup dyskusyjnych stwarza moliwo przetestowania rnych form terapeutycznych, bez koniecznoci dugotrwaego angaowania si w ktr z nich. Mniej zorganizowane grupy wsparcia to drugi typ terapii grupowej. S one podobne do grup dyskusyjnych, ale koncentruj si raczej na aktualnych zdarzeniach w yciu ich czonkw ni na okrelonych tematach (na przykad trening asertywnoci, umiejtnoci komunikacji czy planowanie procesu zdrowienia). Grupy wsparcia zwykle nie maj okrelonego czasu trwania. Dyskusja nad biecymi sprawami pozwala ich czonkom osign lepsz perspektyw yciow i rozwin alternatywne strategie skutecznego radzenia sobie z problemami. Mniejszy nacisk kadzie si na zrozumienie przeszoci, a bardziej akcentuje si zmian tego, jak jej dziedzictwo wci wpywa na teraniejszo. Trzeci typ grupy terapii eksperymentalnej wykorzystuje do odblokowania uczu techniki, takie jak: wizualizacja, psychodrama, Gestalt, wiczenia ruchowe itp. S one szczeglnie wartociowe, gdy terapie bardziej zorientowane na sowo nie mog dotrze do emocji. Mona je te wczy w prac grup dyskusyjnych i wsparcia, eby przenie uczucia do teraniejszoci, w ktrej mog zosta wyraone. Jednak sia i emocjonalna intensywno grup eksperymentalnych mog zaciemni fakt, e trzeba wykona du prac, aby uzyskane w ich trakcie spostrzeenia i przeycia doprowadziy do ostatecznych zmian. Z kolei DDA cierpicym z powodu PTSD takie grupy mog wydawa si zbyt inwazyjne; podobne wraenie mog odnie ci, ktrzy s na zbyt wczesnym etapie procesu zdrowienia, aby mie dostp do swoich uczu. Kolejnym problemem grup eksperymentalnych moe by ustawienie terapeuty w centralnej pozycji. Uczestnicy licz na to, e podczas kadego spotkania lider da im wskazwki, bdzie 204
przewodnikiem i skontroluje wiczenia; w efekcie czasami rozwija si u niego mentalno guru Podsumowujc grupy eksperymentalne . pozwalaj na wiksze osignicia ni grupy wsparcia i dyskusyjne, ale kosztem wikszego ryzyka w sferze emocjonalnej. S wreszcie grupy interaktywne, koncentrujce si na spontanicznych wydarzeniach, do ktrych dochodzi w trakcie samych mityngw. Niekiedy uwaga uczestnikw przesuwa si na wspomnienia z przeszoci albo na biece problemy yciowe, pojawiajce si poza grup, zawsze jednak wraca do relacji pomidzy czonkami grupy. W efekcie sesje staj swoistym mikrokosmosem, odzwierciedlajcym wiat. Jeli w yciu poza grup macie skonno do stawiania na pierwszym miejscu potrzeb innych ludzi, to w niej bdziecie postpowa tak samo. Jeli w yciu poza grup dopuszczacie ludzi do siebie tylko na pewn odlego, a potem budujecie mur, to postpicie tak samo, gdy jej czonkowie sprbuj si do was zbliy. Uczestnicy grupy interaktywnej uwiadomi wam takie zachowania za kadym razem, gdy tylko si ujawni, i szczerze powiedz, jak w takich sytuacjach na was reaguj. Gdy dwa dni po wydarzeniu uznacie, e powinnicie wwczas zachowa si inaczej, to ma to zupenie inny skutek ni zyskanie moliwoci waciwego zachowania w samym rodku sytuacji. Grupy interaktywne stwarzaj moliwo dokonywania wyborw wtedy, kiedy to si najbardziej liczy. Grupy interaktywne dziaaj zazwyczaj dugo, bez wyranie okrelonej daty zakoczenia pracy. Najwicej korzyci przynosz, gdy prowadz je mieszane zespoy damsko-mskie. S take bardziej skuteczne, gdy ich czonkowie nie szukaj ze sob kontaktw poza spotkaniami i gdy nie podejmuj indywidualnej terapii z jednym z prowadzcych terapeutw. Chodzi o to, aby uczestnicy nie nawizywali ze sob relacji w wiecie za zamknitymi drzwiami, w ktrym tak wiele spraw zagniedzio si w rodzinach alkoholowych. Dziki tym wskazaniom nie bdziecie np. roztrzsa, dlaczego dwaj czonkowie grupy zachowuj si jak najlepsi przyjaciele, skoro na poprzednim mityngu nie mogli na siebie patrze. Gdy jakie sprawy zagnied si w yciu, to na pewno zagnied si te w grupie. Im bardziej rygorystycznie bd przestrzegane te za 205
lecenia, tym grupa zyska wiksz warto bdzie laboratorium do badania wasnych zachowa i warsztatem do wyprbowywania alternatywnych rozwiza. Terapia indywidualna Czsto podejmowana jest prba rozstrzygnicia, ktra forma terapii jest lepsza: grupowa czy indywidualna. Niektrzy uwaaj terapi grupow za form mniej wartociow sposb na szybkie wyleczenie wikszej liczby ludzi mniejszym kosztem. Prawda jest taka, e obie formy terapii s nadzwyczaj wartociowe, ale maj odmienne cele. Jednej nie mona zastpi drug. W terapii indywidualnej caa uwaga skoncentrowana jest na relacji midzy klientem i jego terapeut. Taka sytuacja ma zasadnicze znaczenie w leczeniu gbokiego lku albo depresji, psychicznego odrtwienia, kryzysw wymagajcych intensywnej pomocy, ostrych zaburze mylenia i nadmiernej intelektualizacji, ktr DDA wykorzystuj do izolowania si od wasnych uczu. Ponadto terapia indywidualna jest potnym narzdziem badania niedokoczonych spraw, ktre pozostay midzy wami i rodzicami. W terapii DDA wiele czasu powica si na ponownie wychowanie siebie. Wie si to z traktowaniem wewntrznego dziecka z szacunkiem i uznaniem, jakich nie otrzymalicie od rodzicw, gdy bylicie dziemi. Problem polega na tym, e prawdopodobnie przez cae ycie w jaki sposb siebie wychowywalicie. Terapia indywidualna daje wam moliwo pozwolenia komu innemu na wychowanie was, choby tylko symboliczne. W takiej relacji mona dokoczy sprawy z wasnymi rodzicami na poziomie emocjonalnym, zgodnie z wasnymi kompetencjami, rwnoczenie jako dorosy i jako dziecko. Nie ma nic lepszego ni mc powiedzie rodzicom o wasnych uczuciach do nich i umoliwi im wysuchanie was. Osignicie tego jest celem terapii indywidualnej. Moe ono okaza si bardzo istotn si, sprzyjajc waszemu zdrowieniu. Jednak moe to te by nadzwyczaj kopotliwe, dezorientujce i przeraajce dowiadczenie. Dlaczego komu, kto zawsze mia 206
nad wami wadz, macie mwi o swoich prawdziwych uczuciach, zwaszcza wobec niego? Dotychczasowe dowiadczenia mwi wam, e to szalestwo. Od dziecistwa waszym celem byo chronienie siebie przed ludmi majcymi wadz, a nie stawanie si wobec nich bardziej bezbronnymi. Terapeuci wiedz, e taki krok wymaga znacznego przypywu wiary. Wiedz, e nie potrafi wam go da. Mog wam jedynie umoliwi szczere przyznanie si do tego, jak wiele cierpienia przysporzylicie sobie i innym, grzebic ywcem uczucia, oraz pomc zrozumie, e musicie wzbudzi w sobie wiar, bo w przeciwnym razie utkniecie w martwym punkcie. Rnica midzy waszym zwizkiem z rodzicami a relacj z terapeut polega na tym, e w tej drugiej nie musicie ukrywa swoich uczu. Moecie je wyrazi, uporzdkowa i oceni. Kiedy terapeuta nieustannie koncentruje swoj uwag na was, wwczas nie ma znaczenia, co wobec niego czujecie, poniewa przeywacie co, co powinno zaj midzy wami i rodzicami. Zobaczycie, e ta relacja i wszystkie inne stopniowo staje si bardziej intensywna i oywiona. Zobaczycie, e moecie by takimi, jacy naprawd jestecie, bez strachu przed kar czy odepchniciem. Taka jest nagroda za przypyw wiary. Przebieg zdrowienia zaley od woli zakoczenia waszej czci relacji z rodzicami. To, co oni zrobi ze swoj czci, nie ma adnego zwizku z procesem waszego zdrowienia. To mog obieca. Karen, 37-letnia pisarka, przez dwa lata przychodzia do mnie na terapi indywidualn. Pod koniec naszych spotka, popatrzya na mnie kiedy i powiedziaa: Nie moesz dla mnie zrobi wicej ni moi rodzice. Nie moesz te sprawi, ebym lepiej poczua si sama ze sob. Zgodziem si z tym i wytumaczyem jej, e czym naturalnym jest przekonanie dziecka o mocy rodzicw, dziki ktrej mog sprawi, eby jego ycie byo udane. Ostatecznie jednak kady z nas musi zmierzy si z faktem, e to iluzja. W zdrowych rodzinach dzieci poznaj t prawd stopniowo, w cigu wielu lat. Prawda dociera do nich dopiero wwczas, gdy stan si na tyle dojrzae, aby stan z ni twarz w twarz. Co wicej, rodzice czuj si dobrze, gdy znaj granice swoich moliwoci dawania dzieciom szczcia. Gdy 207
dzieci ze zdrowych rodzin dojd wreszcie do dorosoci, wsplnie z rodzicami mog pogodzi si ze swoimi ograniczeniami. W trakcie ponownego wychowywania, Karen przeniosa na mnie swoj iluzj na temat rodzicw. Gboko uwierzya, e jako terapeuta jestem w stanie uczyni j szczliw. Wszystkie sposoby, ktre wyprbowaa w relacji z rodzicami, staraa si zastosowa wobec mnie i sprawi, ebym przej wadz nad jej yciem i da jej wewntrzny spokj. Po prostu odgrywaem rol, ktr powinien odgrywa niepijcy rodzic. Daem jej czas na zdobycie odwagi wystarczajcej do samodzielnego porzucenia iluzji. Nie odrywaem Karen od niej ani nie wykorzystywaem. Nie wyjaniaem adnej sprawy, dopki kobieta nie bya gotowa do jej zrozumienia. Nie dyskredytowaem jej za to, e wci ma takie iluzje. Po prostu najlepiej jak potrafiem, wspieraem dojrzewanie mojej klientki do stania si niezalen osob dopki nie obudziy si w niej naturalne moce zdrowienia, podsuwaem jej odpowiednie kombinacje tego, czego chciaa i czego pragna. KONKLuZjA Rozpoczcie terapii, podobnie jak rozpoczcie procesu uzdrawiania siebie, moe przeraa. Oznacza bowiem przyznanie si przed inn ludzk istot do wasnych potrzeb i do braku kontroli nad pewnymi elementami wasnego ycia. Oznacza te nadziej, e ta druga osoba pomoe DDA odnale wolno i yciow rwnowag. Zaufanie terapeucie wymaga odnalezienia w sobie potnych pokadw wiary. Cud polega na tym, e zawsze znajdujemy w sobie odwag do poszukiwania takich pokadw. Kiedy je znajdziemy, wwczas czsto dostrzegamy, e jestemy o krok od wejcia na drog do uzdrowienia.
208
Posowie
W mojej wyobrani spotkaem si z Huckiem Finnem osobicie. Marzyem, e jako ucze pierwszej klasy uczestniczyem w szkolnej wycieczce na pokadzie odnowionego parowca Delta Queen. Staem przy barierce i patrzyem na rzek umykajc w mrok, z niepokojem mylc o tym, jak niedobrze pijanemu wraca w tak noc do domu. Bardzo stary czowiek postawi obok mnie leak i usiad na nim z westchnieniem ulgi. Zapyta, o czym myl, a ja ku swemu zaskoczeniu powiedziaem mu prawd. By moe to emanujcy z niego spokj spowodowa, e prawda odblokowaa si we mnie. Taaa, mamy problemy tego samego rodzaju odpowiedzia. Kiedy uciekem przed nimi w d tej rzeki. Ty te uciekasz? Nie, prosz pana odparem przeraony. Nigdy nie uciekem z domu. Popatrzy na rzek. Blask ksiyca odbija si od wody i taczy na jego twarzy, a mnie przez chwil wydawao si, e widz zarysy myli przebiegajcych mu przez gow. Co si stao? zapytaem. Co? moje pytanie wyrwao go z zadumy. A, pytasz o to, co si dziao, gdy uciekem z domu... Pierwsza cz tych wydarze zostaa opisana w ksice gwnie przygody, ktre przeyem jako dziecko. Ale o tym, co si dziao pniej, mona by opowiada bardzo dugo. Bardzo Powiedzmy, e reszt ycia spdziem na prbach pogodzenia si z moimi wczesnymi latami. 209
Udao si panu? wygldao to tak, jakby pytanie, ktre chcia usysze, samo wypyno z moich ust. Zamyli si. wiato taczce na jego twarzy stopniowo zaczo przybiera konkretne ksztaty. Wpatrywaem si w nie bez obawy, e stary czowiek moe by z tego powodu niezadowolony. Ksztaty zamieniy si w parad postaci: indiaska dziewczynka i jej ojciec, Nauczyciel Medycznego Koa, kowboje, klauni cyrkowi, poszukiwacze zota, handlarze, oszuci, czonkowie ligi abstynenckiej, stary Murzyn, marynarze rzeczni i ory mnstwo orw. Jednak w kalejdoskopie tych postaci stale wida byo zniszczon twarz gniewnego mczyzny. Skd wiedziaem, e to twarz ojca mojego rozmwcy. Za kadym razem, gdy ta wizja si pojawiaa, blask ksiyca migota w oczach starca i przebiega po twarzy jego ojca. Nagle zorientowaem si, e pacz. Czemu paczesz, synu? zapyta. Nie wiem, prosz pana. Wszystko dzieje si tak nagle. Sam jestem zaskoczony. No dobrze, to tyle na temat mojego pogodzenia si. Wyglda jednak na to, e zgoda sama mnie znalaza. Podruj cigle w d tej rzeki, a te j znajdziesz. Obiecuj ci. Pochyli si i postuka fajk z gwk z kaczana kukurydzy o barierk. Rozarzone drobiny popiou uleciay w ciemno i zgasy na powierzchni rzeki. Mczyzna z trudem wsta, po czym powiedzia: Moe ktrego dnia uda mi si opowiedzie ci ca moj histori. Odszed, powczc nogami. Chciabym! krzyknem za nim. A przy okazji, jak pan ma na imi? Mw do mnie po prostu Huck odpowiedzia i znikn za sterowni. Jako dorosy czsto mylaem o obrazach, ktre tamtego wieczoru przesuway si po twarzy Hucka. Czy byy podsumowaniem jego ycia, czy zapowiedzi mojego? Dzisiaj wiem, e byy i jednym, i drugim, e wyniky z wizi, jaka zaistniaa midzy Huckiem i mn, i jaka istnieje midzy wszystkimi dziemi alkoholikw. 210
POSOWIE
Tamtej nocy Huck nauczy mnie wielu rzeczy i zosta pierwszym czonkiem mojej wsplnoty zdrowiejcych. W jego obecnoci czuem uniwersalno moich dowiadcze jako DDA. Nie tylko pomg mi poczu powizanie z innymi DA, ale take umoliwi nawizanie kontaktu z moim wasnym czowieczestwem. Wszyscy zaczynamy ycie jako mae zwierztka, pene ycia i energii, jak niczego na wiecie potrzebujce gbokiego zwizku z innymi ludzkimi istotami. Poniewa witalno DA czsto jest ignorowana, a kontakty z innymi ludmi nietrwae, ich los jasno odzwierciedla to, jacy wszyscy jestemy. Uniwersaln czci czowieczestwa jest konieczno leczenia ran zadanych w przeszoci. Iluzja doskonaoci rodzicw musi w kocu ustpi miejsca prawdzie o tym, kim naprawd s. Ich ograniczenia w nieunikniony sposb staj si naszymi, a zmagania z tosamoci i poczuciem wasnej wartoci zamieniaj si w przeszkody, ktre napotykamy w naszym wasnym yciu. Taki jest ludzki los. Dzieci alkoholikw udzielaj nam lekcji o naturze kadej istoty ludzkiej. To dowiadczenie przypomina, e poczucie wasnej wartoci nie jest wrodzone, lecz ma swoje rdo w docenianiu nas przez ludzi, ktrzy ceni samych siebie. Przypomina te, e poczucie ja wynika z mioci, ktra czy dzieci z rodzicami. Wyglda to niemal tak, jakby na ludzki organizm nie skadaa si pojedyncza osoba, ale rodzina jako cao. ycie przepywa od naszych rodzicw przez nas do naszych dzieci i cho umrzemy rodzina bdzie trwa. Mylimy o sobie jako o niezalenych i autonomicznych istotach, ale na gbszym poziomie jestemy tylko kroplami wody w rzece, ktr jest nasza rodzina. Od dzieci alkoholikw uczymy si, e dyscyplina zdrowienia jest uniwersaln drog. DA pomagaj nam zrozumie, jak j pokona. I pokazuj, e nagrody w postaci uzdrowienia i rozwoju mona otrzyma w kadym momencie ycia. ycie stawia przed nami wiele spraw, ktre pozostaj poza naszymi moliwociami kontroli, a DA ucz nas, e osignicie wewntrznego spokoju zaley od naszej chci do zaakceptowania tego faktu. 211
Na wszystko jest pora oznacza, e naszym yciem kieruj przypywy i odpywy. Chcemy wycznie kocha naszych rodzicw, ale pojawia si te nienawi. Chcemy wycznie taczy, mia si i milcze, ale przychodzi te czas na aob, pacz i rozmow. Tylko gdy pozwolimy na to, aby w naszych sercach rodziy si wszelkie moliwe uczucia, gdy nie bdziemy natychmiast ich osdza czy dziaa pod ich wpywem, zostaniemy pobogosawieni darem uleczenia. Jest czas na stumienie pewnych uczu, ktre mog stanowi dla nas zagroenie, ale jest te czas na to, aby pozwoli tym uczuciom powrci. Gdy uznamy zasadno istnienia ich obu, wwczas zyskamy rwnowag i wolno, ktre przychodz wraz z uzdrowieniem. Najwaniejszym darem, jaki otrzymaem od Hucka tamtej nocy, bya pomoc, dziki ktrej po raz pierwszy w yciu dostrzegem w moim ojcu bo iskr, jaka jest w kadym z nas. Ona zawsze wywoywaa w nim zakopotanie i pewnie dlatego tak czsto przymiewa j alkoholem. Niestety, umar, zanim ta iskra moga si rozpali i rozwietli jego ycie. Nigdy nie potrafiem utrzyma z ni kontaktu, ku mojemu wielkiemu smutkowi. Kiedy jednak otworzyem si na braterstwo z tymi, ktrzy odnaleli spokj w drodze do uzdrowienia, poczuem si, jakbym znowu przez krtk chwil mg dotkn t iskr. A poniewa jest we mnie tak wiele mojego ojca, mog j w sobie poczu. Pozwlmy, by wewntrzne iskry stay si naszymi przewodnikami na drodze ku uzdrowieniu. W tej ksice staraem si podzieli z wami moimi dowiadczeniami i moim rozumieniem drogi ku uzdrowieniu. Czas na wyleczenie jest teraz w waszych rkach, ale nie pod wasz kontrol. Najwicej skorzystacie, jeli zaakceptujecie zdrowienie ze wszystkim, co ono ze sob niesie. Jeli jednak skoncentrujecie si na tych jego stronach, ktre nie speniaj waszych oczekiwa, zdoacie wykorzysta tylko cz oferty. Jeli nie czujecie, e w waszym yciu zachodz powane zmiany, to mimo wszystko nie rezygnujcie z dyscypliny zdrowienia. Pozwlcie trwa waszemu pocigowi za szczeroci, godzeniem si z wasnymi uczuciami i chci przynalenoci do wsplnoty zdrowiejcych. Dziki temu zasiejecie duo podnych nasion, ktre w kocu zapewni wam bogate zbiory. 212
Aneks I Gdy twoi rodzice wci pij
Jeli czytacie ten rozdzia, to prawdopodobnie wci niepokoi was to, co si dzieje z waszymi rodzicami. Ich nadmierne picie zapewne jest dla was nieustajcym rdem cierpienia, lku, gniewu i poczucia straty. Jednak nie musicie ju duej czu si, jak przyapani na gorcym uczynku. Jak pokazaa ta ksika, moecie zadba o wasne uzdrowienie bez wzgldu na to, co stanie si z waszymi rodzicami. S jednak rzeczy, ktre moecie zrobi, aby wpyn na nich, jeli s gotowi do zmian. Wane, abycie si jak najwicej dowiedzieli o chorobie alkoholowej. Musicie dobrze pozna zarwno jej rozwj, jak i symptomy. To uchroni was przed poddaniem si takiemu rodzajowi zaprzeczania, ktry moe zniszczy was, waszych rodzicw, ca rodzin. Otwarte wykady edukacyjne proponuje wiele orodkw leczenia uzalenie od substancji chemicznych oraz lokalne orodki krajowych instytucji zajmujcych si zwalczaniem alkoholizmu. Mityngi Anonimowych Alkoholikw s doskonaym rdem informacji o alkoholizmie i kuracji. Nigdy nie gdcie si na udzia w zaprzeczaniu alkoholizmowi albo skutkom, jakie on ma dla was i caej rodziny bez wzgldu na to, jak silnej presji bdziecie poddawani. Dla waszego osobistego zdrowia nie odwracajcie si od prawdy. Jeli przebywanie z rodzin stanie si zbyt bolesne ograniczcie kontakty z ni na jaki czas albo w ogle z nich zrezygnujcie. 213
Sprawujcie kontrol nad tym, co moecie kontrolowa. Upewnijcie si, e fundamentem kontaktw z rodzicami s wasze potrzeby, uczucia i zdrowie. Nie dajcie si wcign w sytuacje, z ktrych nie bdziecie mogli si wycofa. Cho moe to by kosztowne, wypoyczcie samochd, gdy wybieracie si do rodzicw na wolne dni, eby unikn odwoenia przez pijanego rodzica. Gdy rodzice was odwiedzaj, narzucie pewne ograniczenia, na przykad takie, e w waszym domu nie pije si alkoholu. Jeli rodzice zadzwoni do was pijani, powiedzcie im, eby si odezwali, gdy wytrzewiej. Cho takie dziaania mog rozkoysa d i wywoa wielk wojn, to wzmocni wasz pozycj. Dopki pijcy rodzice nie zaczn szanowa waszych granic, dopty wane jest, ebycie zdecydowanie, a nawet sztywno trzymali si wasnych zasad. Dziki temu chronicie siebie przed chorob rodzicw. Nie postpujecie tak, aby ich zrani lub zawstydzi; robicie tak po to, eby mc utrzymywa z nimi kontakty. Bierzcie udzia w spotkaniach Al-Anon, ktre nie koncentruj si wycznie na dorosych dzieciach alkoholikw. Dziki spotkaniom z ludmi majcymi podobne problemy, moecie znale si do zmaga z pijcym czonkiem rodziny. Spotkania Al-Anon dostarczaj take informacji o alkoholizmie, szczeglnie o jego konsekwencjach dla rodziny. Sprawdzajcie, czy proponowane techniki interwencji s dla was odpowiednie. Orodki leczenia uzalenie od substancji chemicznych oraz zwalczania alkoholizmu powinny poleca specjalistw dziaajcych w pobliu waszego miejsca zamieszkania. Jeli interwencja pomoga wam, to moe te uratowa ycie waszym rodzicom. Jeli waszym zdaniem nie okazaa si skuteczna, poniewa rodzice nie byli na ni gotowi, rodzina nie wspomagaa interwencji albo etap waszego zdrowienia nie pozwala jeszcze na interwencj bez goryczy i gniewu, to i tak moecie wynie korzy ze sprawdzenia moliwoci takiej interwencji. Sama ch takiego postpowania moe okaza si kolejnym krokiem na drodze do uzdrowienia. Kiedy to tylko moliwe, musicie przypomina sobie, e to nie wy przyczynilicie si do choroby rodzicw, e nie moecie jej kon 214
ANEKS I GDY TWOI RODZICE WCI PIj
trolowa ani wyleczy. Jeli nie potraficie zaakceptowa tych faktw poszukajcie ludzi, ktrzy je uznali. Nie ukrywajcie ez, cierpienia, gniewu i wstydu. Bez wzgldu na to, jak le si czujecie, pamitajcie, e nie musicie cierpie w samotnoci.
215
Aneks II Specjalne sowa do przyjaci i krewnych DDA
Jeli przeczytalicie t ksik, poniewa martwicie si o kogo, kto jest DDA, to moecie si zastanawia, jak w praktyce wykorzysta wieo zdobyt wiedz. Jak pomc przyjacioom, maonkom, rodzicom czy dzieciom, ktre s DDA? Mark Twain da nam w osobie Tomka Sawyera ciepy wizerunek kogo, komu DDA moe zaufa i z kim moe poczu blisko. Tomek zawsze szanowa Hucka Finna takim, jaki by naprawd. Nigdy nie prbowa go zmienia czy osdza. Przeciwnie, zaprasza Hucka, aby by czci tworzonych przez Tomka przygd. Tomek by pewny tego, kim jest, a to stwarzao Huckowi wystarczajco duo miejsca, eby by jego przyjacielem. Jeli DDA w waszym yciu nie s gotowe na zmiany, zbyt ich si boj albo nie cierpi jeszcze na tyle, by poczu konieczno ich przeprowadzenia, to nic z tym nie zrobicie. Najlepsze wwczas bdzie zaakceptowanie wasnych ogranicze. Ponisz list TAK i NIE, skierowan do przyjaci i krewnych DDA, mona podsumowa takim zdaniem: We pen odpowiedzialno za wasne zdrowie i zaakceptuj to, e nie masz mocy zmienienia DDA, podobnie jak DDA nie mog sprawi, aby ich rodzice przestali pi. 216
ANEKS II. SPECjALNE SOWA DO PRZYjACI I KREWNYCH DDA
Wasza pomoc DDA bdzie najskuteczniejsza, jeli przystpicie do niej, majc w pamici ponisz list. Zaczynam od NIE, poniewa wane jest, aby nie zaczyna od krzywdy. NIE osdzajcie DDA. Szczeglnie unikajcie podkrelania ich saboci. Wikszo z was nie zachowywaaby si inaczej, gdyby znalaza si w takiej samej sytuacji. Odrobina pokory moe wydatnie pomc wam w powstrzymaniu si od wyraania osdw. NIE prbujcie kontrolowa DDA. Albo bd miay wam to za ze, albo zgodz si na kontrol ale adna z tych postaw nie pomoe im w zdrowieniu. Co wicej, moecie nie by w stanie ich kontrolowa. Jeli zorientujecie si, e prbujecie zmusi DDA, aby stao si inne, to nawet gdy waszym zdaniem ley to w jego najlepszym interesie, dziaacie przeciw uzdrowieniu DDA, poniewa wchodzicie w relacj wspuzalenienia. Proponuj wam udzia w mityngach grup rodzinnych Al-Anon, abycie dowiedzieli si wicej o tym, jak oddzieli si od kogo kochanego, kogo prbujecie kontrolowa. NIE bierzcie na siebie caej winy za problemy innych ani nie przyjmujcie caej odpowiedzialnoci za ich uczucia. Podobnie nie obwiniajcie ich za wszystkie wasze problemy ani nie obciajcie odpowiedzialnoci za wasze uczucia. To wane, abycie mieli zdecydowane rozeznanie w tym, co moecie kontrolowa, a co pozostaje pod ich kontrol. NIE litujcie si nad DDA. To dla nich poniajce. Empatia jest trudniejsza ni lito, ale nie obejdzie si bez niej, gdy bdziecie chcieli pomc. NIE stacie si wspuzalenionymi. Nie budujcie na innych waszego szczcia, tosamoci czy zdrowia! NIE pozwlcie, ebycie stali si jedynym rdem wsparcia i pomocy dla DDA. Nigdy nie dacie im wszystkiego, czego potrzebuj. Jeli podejmiecie takie prby, wasze relacje ucierpi na tym, a nawet zostan zniszczone. NIE wspdziaajcie z DDA w zaprzeczaniu. Czasami przyjaciele powinni namci, odmawiajc udziau w czyjej lepocie. 217
TAK rozcigaj si od oglnych zalece dotyczcych waszego ycia po szczegowe dziaania, ktre moecie podj, aby pomc DDA. BIERZCIE odpowiedzialno za wasze wasne zdrowie, dcie do uzdrowienia siebie, zwaszcza gdy zmagacie si ze wspuzalenieniem czy kompulsjami (na przykad jedzeniem, seksem, religi czy wydawaniem pienidzy) albo gdy macie cho najlejsze podejrzenie, e naduywacie alkoholu czy lekw. Najlepszym darem dla DDA bdzie model waszego wasnego uzdrowienia. Musicie jednak przygotowa go sami prba przejcia przez program zdrowienia tylko po to, aby nauczy DDA, jak powinni to zrobi, czsto jest subteln form manipulacji i kontroli. PRZYJMIJCIE, e istniej dobre powody, dla ktrych DDA s takie, jakie s, i szanujcie te powody. Nie musicie zna szczegw. Wane jest take, abycie dali DDA do zrozumienia, e wierzycie, i pod ich bliznami kryj si bolesne rany. ZAAKCEPTUJCIE rzeczywisto uczu DDA. Te uczucia nie musz si wam podoba, ale nie podwaajcie ich istnienia. BAWCIE SI duo. Nie ma powodu rezygnowa z rozrywki tylko dlatego, e wci macie jakie problemy. POMAGAJCIE przede wszystkim poprzez zachcanie. Zasugerujcie, aby DDA przeczytay t lub inn ksik poruszajc tak problematyk. Zaprocie DDA do wsplnego udziau w mityngach Dwunastu Krokw (jeli odmwi, powinnicie pj sami). Poprocie je, aby bardziej realnie spojrzay na to, jak narkotyki i alkohol mog wpywa na wasze relacje. Musicie by pewni, e czynic takie zachty nie naraacie na szwank wasnego dobra; unikajcie zatem stosowania przymusu, jeli DDA nie doceni waszych zacht. Nie oczekujcie te zawsze pozytywnych reakcji. Zachta, ktra wymusza na drugiej osobie okrelon reakcj po to, by nagrodzi zachcajcego, to forma manipulacji. WSPIERAJCIE DDA w poszukiwaniach jak najskuteczniejszych metod zewntrznej pomocy i zewntrznego wsparcia. Dzielcie si z nimi krzepicymi wieciami i informacjami o programach samopomocowych, o terapii. 218
ANEKS II. SPECjALNE SOWA DO PRZYjACI I KREWNYCH DDA
MWCIE SZCZERZE o tym, jak zachowania DDA oddziauj na was. Na przykad wane jest, aby da im do zrozumienia, jakie uczucia budzi w was unikanie przez nich bliskoci. Przede wszystkim jednak POZWLCIE DDA y ich wasnym yciem, nawet gdy jakie jego czci wymykaj si kontroli. Jeli nie poddaj si leczeniu, nie zmuszajcie ich. Moecie jedynie szczerze mwi o waszych uczuciach. Jeli pozostawanie w zwizku z nieuleczonym DDA staje si dla was zbyt bolesne albo grone, trzeba otwarcie stan z tym faktem twarz w twarz. Jeli oznacza to czasowe albo cakowite zerwanie takiego zwizku trzeba tak zrobi. To trudny wybr, ale nie rni si od wyboru, jakiego DDA musz dokona wobec swoich rodzicw. Wreszcie, szczeglne sowa powinny by skierowane do tych czytelnikw, ktrzy s uleczonymi alkoholikami, lekomanami albo narkomanami. Czsto widziaem wasz gbok trosk i poczucie winy spowodowane oddziaywaniem uzalenienia na wasze dzieci. Szczeglnie bolesne jest patrzenie, jak dzieci wci cierpi, cho wy sami cieszycie si uzdrowieniem i odzyskan wolnoci. Wina, ktr odczuwacie, moe sprawia wraenie zupenie naturalnej, ale jest niepotrzebna i szkodliwa. Dopki bdziecie traktowa wasze dzieci tak, jakby ona nie istniaa, dopty bdziecie uwaa, e uzalenienia od substancji chemicznych nie s chorob e moecie z wasnej woli przesta by alkoholikami, lekomanami czy narkomanami. Bdziecie zapewne odczuwa wobec waszych dzieci al i empati, ale stumiona wina raczej zaszkodzi relacjom z nimi ni im pomoe. Dylemat, przed ktrym stajecie jako uzdrowieni alkoholicy, jest paradoksalny: wrcilicie do punktu wyjcia i teraz znacie koszmar, jaki przeywali czonkowie waszych rodzin. Jedyn ucieczk by dla nich udzia w mityngach Al-Anon i dla nastoletnich alkoholikw i dzieci alkoholikw, bowiem dziki nim zrozumieli, e nie s w stanie powstrzyma waszego picia. Teraz znalelicie si w podobnej sytuacji wobec wasnych dzieci. Musicie wykona Pierwszy Krok Al-Anon tak samo powanie, jak oni to zrobili. Przysowie 219
mwi: Co rzucisz za siebie, znajdziesz przed sob. Model wasnego uzdrowienia jest najlepszym darem, jaki moecie przekaza dzieciom. Jeli w dalszym cigu bdziecie tkwi w poczuciu winy, nie zadbacie w peni o wasne uzdrowienie. Na koniec: musicie powanie potraktowa dowiadczenie waszych dzieci bycia DA, ale nie musicie przyjmowa odpowiedzialnoci za ich uzdrowienie. Moe si okaza, e jestecie pierwszymi ludmi w yciu DDA, ktrzy powanie potraktowali ich przeycia. Takie postpowanie moe by najwaniejsz pomoc z waszej strony.
220
Aneks III National Assotiation for Children of Alcoholic

(Krajowe Stowarzyszenie Dzieci Alkoholikw)
W walentynki 1983 roku grupka specjalistw pracujcych z DA zebraa si, aby stworzy National Assotiation for Children of Alcoholic (NACoA) niedochodowe stowarzyszenie zaoone w duchu jednoci, wspczucia i gbokiej troski o wszystkich dotknitych alkoholizmem Mam ten zaszczyt, e byem pierwszym prezesem . NACoA, a potem zasiadaem w jego zarzdzie. Nasz misj, od pocztku jasno okrelon, jest wspieranie i suenie rad wszystkim DA, w kadym wieku oraz tym, ktrzy s w stanie im pomc . NACoA jest coraz skuteczniejszym gosem, przemawiajcym w imieniu DA. Stowarzyszenie ma budzi spoeczn wiadomo istnienia DA i problemw, przed jakimi staj, ksztaci specjalistw i liderw spoecznoci oraz udziela moliwie szerokiego wsparcia DA. NACoA liczy wiele tysicy czonkw. Oddziay istniej w wikszoci amerykaskich stanw oraz w kilku krajach na caym wiecie (m.in. w Wielkiej Brytanii i Francji). Kadego roku delegaci i czonkowie NACoA spotykaj si na krajowych mityngach z przedstawicielami spoeczestwa, aby wsplnie ustali plany na przyszo. Na pierwszym spotkaniu delegatw stanowych, w lutym 1987 roku, ustalono, e naley znale wsparcie i finanse, aby zapewni realizacj nastpujcych celw: staego szkolenia w zakresie diagnostyki, interwencji i konsultacji dla wychowawcw, lekarzy i doradcw ds. alkoholizmu, a take duchownych oraz pracownikw sub medycznych, sdow 221
nictwa karnego, sub opieki nad dziemi i spoecznych, zajmujcych si rozwojowymi oraz psychospoecznymi potrzebami dzieci, ktrych rodzice s uzalenieni od alkoholu i/lub innych substancji chemicznych; zobowizania wszystkich krajowych, stanowych i prywatnych programw leczenia uzalenie od alkoholu oraz narkotykw do zapewniania form ochrony, interwencji i leczenia, przeznaczonych dla dzieci, ktrych rodzice s uzalenieni od alkoholu i/lub innych substancji chemicznych, bez wzgldu na to, czy chc oni leczy si; stworzenie koalicji osb reprezentujcych rne dyscypliny, ktra bdzie tworzy i rozpowszechnia wiedz oraz zasady niezbdne do zdefiniowania skutecznych standardw w obszarach diagnostyki, interwencji i leczenia dzieci, ktrych rodzice s uzalenieni od alkoholu i/lub innych substancji chemicznych; wdroenia na kadym etapie edukacji od przedszkoli do collegew programw wczesnej diagnostyki i interwencji oraz systemw wsparcia, skierowanych do dzieci, ktrych rodzice s uzalenieni od alkoholu i/lub innych substancji chemicznych. Obecnie do zakresu dziaalnoci NACoA naley midzy innymi: tworzenie biur informacji o DA, wydawanie kwartalnika, skadanie sprawozda przed Kongresem i wdraanie naszego projektu dla szk podstawowych. NACoA rozsya pakiety materiaw o DA do kadej szkoy podstawowej w kraju. Pakiet zawiera midzy innymi publikacj CoAs In the School Setting (DA w rodowisku szkolnym), skierowan do nauczycieli i szkolnych doradcw; zestaw szeciu plakatw adresowanych do DA (kady dla jednego rocznika); egzemplarze komiksu o zaburzeniach emocjonalnych i DA, przygotowanego przez National Committee for Prevention of Child Abuse we wsppracy z Marvell Comics. Cho od powstania NACoA wykonalimy wielk prac, to jednak wci jest to tylko uamek tego, co jeszcze trzeba zrobi. Po pocztkowej ekscytacji tym, e spoeczestwo wreszcie zaczo dostrzega istnienie DA, musimy zdoby pewno, e NACoA zdoa w peni urzeczywistni konkretne zmiany i cele nakrelone w jego statucie. 222
Aneks IV Diagnostyczne kryteria wspuzalenienia

1. Cige budowanie poczucia wasnej wartoci na zdolnoci do kontrolowania siebie oraz innych w obliczu niekorzystnych konsekwencji. 2. Przyjmowanie odpowiedzialnoci za spenianie potrzeb innych ludzi kosztem wasnych. 3. Lk przed intymnoci i separacj, spowodowany skrajnie zdeformowanym wyobraeniem na ich temat. 4. Wikanie si w zwizki z osobami o zaburzonych osobowociach, uzalenionymi od substancji chemicznych, wspuzalenionymi i/lub z innymi zaburzeniami. 5. Co najmniej trzy z poniszych czynnikw: nadmierne poleganie na zaprzeczaniu, tumienie emocji (z nagymi ich wybuchami), depresja, nadmierna czujno, kompulsje, lki, naduywanie rodkw odurzajcych, bycie ofiar nawracajcej przemocy fizycznej lub seksualnej, choroby powizane ze stresem, pozostawanie przez co najmniej dwa lata w zwizku z osob uzalenion od substancji chemicznych, bez poszukiwania pomocy.
223
Przydatne adresy
W Polsce pomoc dla DDA obejmuje dwa nurty. Po pierwsze, mona wczy si w grup samopomocow, w ktrej nie ma terapeuty. Takie grupy powstaj przy klubach AA, czasem przy poradniach odwykowych. Po drugie, mona zgosi si na profesjonaln psychoterapi, ale nie jest ona dostpna we wszystkich wojewdztwach. Najlepszym rdem informacji na ten temat bd wojewdzkie orodki terapii uzalenie i wspuzalenie, ktrych adresy znajduj si w lokalnych ksikach telefonicznych. Terapia prowadzona pod skrzydami WOTUW jest bezpatna. Informacji udziela take Instytut Psychologii Zdrowia (Warszawa-Wochy, ul. Glarska 3, tel. 22 863 87 38, 22 863 42 75; www.psychologia.edu.pl). Wikszo wiadcze Instytutu rwnie jest bezpatna. Instytut Psychologii Zdrowia prowadzi te specjalistyczne szkolenia dla terapeutw, ktrzy chcieliby pracowa z dorosymi dziemi alkoholikw. DDA szukajcy pomocy mog rwnie skorzysta z terapii w prywatnych gabinetach (musz je znale na wasn rk). W Internecie istnieje nieoficjalna strona dorosych dzieci alkoholikw www.dda.pl

Czas - Na - Wyleczenie - Droga Do Wyleczenia Dla Doroslych Dzieci Alkoholikow PDF

Transféré par

Informations du document

Titre original

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Czas - Na - Wyleczenie - Droga Do Wyleczenia Dla Doroslych Dzieci Alkoholikow PDF

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Charaktery Czas na wyleczenie przewodnik

Charaktery Czas na wyleczenie przewodnik

Charaktery Czas na wyleczenie przewodnik

Charaktery Czas na wyleczenie przewodnik

Charaktery Czas na wyleczenie przewodnik

Dedykuj t ksik Lois, Rhicie, Georgeowi, Lairdowi, Cyndie, Mary i Elisabeth

Charaktery Czas na wyleczenie przewodnik

CZAS NA WYLECZENIE. PRZEWODNIK

Charaktery Czas na wyleczenie przewodnik

Charaktery Czas na wyleczenie przewodnik

Wszystko ma swj czas

Charaktery Czas na wyleczenie przewodnik

Charaktery Czas na wyleczenie przewodnik

CZAS NA WYLECZENIE. PRZEWODNIK

Charaktery Czas na wyleczenie przewodnik

Charaktery Czas na wyleczenie przewodnik

CZAS NA WYLECZENIE. PRZEWODNIK

Charaktery Czas na wyleczenie przewodnik

Charaktery Czas na wyleczenie przewodnik

CZAS NA WYLECZENIE. PRZEWODNIK

Charaktery Czas na wyleczenie przewodnik

Charaktery Czas na wyleczenie przewodnik

CZAS NA WYLECZENIE. PRZEWODNIK

Charaktery Czas na wyleczenie przewodnik

Charaktery Czas na wyleczenie przewodnik

CZAS NA WYLECZENIE. PRZEWODNIK

Charaktery Czas na wyleczenie przewodnik

Charaktery Czas na wyleczenie przewodnik

Charaktery Czas na wyleczenie przewodnik

Charaktery Czas na wyleczenie przewodnik

Charaktery Czas na wyleczenie przewodnik

1. Czas na uzdrowienie: Obietnica nadziei

Charaktery Czas na wyleczenie przewodnik

CZAS NA WYLECZENIE. PRZEWODNIK

Charaktery Czas na wyleczenie przewodnik

1. CZAS NA uZDROWIENIE: ObIETNICA NADZIEI

Charaktery Czas na wyleczenie przewodnik

CZAS NA WYLECZENIE. PRZEWODNIK

Charaktery Czas na wyleczenie przewodnik

1. CZAS NA uZDROWIENIE: ObIETNICA NADZIEI

Charaktery Czas na wyleczenie przewodnik

CZAS NA WYLECZENIE. PRZEWODNIK

Charaktery Czas na wyleczenie przewodnik

1. CZAS NA uZDROWIENIE: ObIETNICA NADZIEI

Charaktery Czas na wyleczenie przewodnik

CZAS NA WYLECZENIE. PRZEWODNIK

Charaktery Czas na wyleczenie przewodnik

1. CZAS NA uZDROWIENIE: ObIETNICA NADZIEI

Charaktery Czas na wyleczenie przewodnik

CZAS NA WYLECZENIE. PRZEWODNIK

Charaktery Czas na wyleczenie przewodnik

1. Czas na uzdrowienie: obietniCa nadziei

Charaktery Czas na wyleczenie przewodnik

CZAS NA WYLECZENIE. PRZEWODNIK

Charaktery Czas na wyleczenie przewodnik

1. CZAS NA uZDROWIENIE: ObIETNICA NADZIEI

Charaktery Czas na wyleczenie przewodnik

CZAS NA WYLECZENIE. PRZEWODNIK

Charaktery Czas na wyleczenie przewodnik

1. CZAS NA uZDROWIENIE: ObIETNICA NADZIEI

Charaktery Czas na wyleczenie przewodnik

CZAS NA WYLECZENIE. PRZEWODNIK

Charaktery Czas na wyleczenie przewodnik