1.

UVOD

Kineska civilizacija je nastala u gradovima-dravama u dolinama rijeka Hoangho (uta rijeka) i Jancekjang . Zemljopisno i klimatski, bila je pogodno mjesto za naseljavanje ljudi koji su se tim podrujima poeli naseljavati prije 500.000 godina. Kina je uz Indiju i Iran zemlja s najstarijom neprekidnom civilizacijom na svijetu s kontinuitetom od vie od 4000 godina. Od 211. pr. Kr. do 1911. godine, bila je ujedinjena u golemo Carstvo kojim su vladali svemoni vladari. Tijekom tog razdoblja mijenjale su se granice, glavni gradovi, a zemlju su napadala divlja plemena, meu njima i Mongoli. Njene granice postepeno su se irile na prostore dananje Kine, Koreje, Japana i djelimino Indokine. Unato svojoj golemoj veliini, jedinstven sustav vladanja i snaan osjeaj nacionalnog identiteta pridonijeli su da Kina ostane ujedinjena. Smatra se da je ona najstarija postojea civilizacija na svijetu, koja neprekidno traje od V milenija st.e. Zbog svoje geografske udaljenosti razvila se potpuno neovisna od ostalih civilizacijskih sredita, za ije su postojanje Kineski narod saznao tek u II stoljeu stare ere.

2. Prahistorijska Kina Kina je geografski i klimatski bila pogodno mjesto za naseljavanje ljudi koji su se tim podrujima poeli naseljavati prije 500.000 godina. Prije toga, u jugoistonoj Kini, pronaeni su ostaci ranih hominida slini javanskom ovjeku. Pekinki ovjek, podvrsta homo erectusa, ivio je oko Po Haia, na jugoistoku, ali i u srednjoj i junoj Kini. Homo sapiens se pojavio u paleolitiku u podruju Ordos, na sjeveru i jugozapadu, oko 30.000. pne. Kasnijemezolitske kulture cvjetale su na sjeveru, jugu i jugozapadu te na Tajvanu. Neolitske poljoprivredne zajednice, izravni preci kineske kulture, javile su se oko 7500. pne.u junoj Kini i u brdskim krajevima prekrivenima praporom, gdje je tlo rijenih terasa s dobrim odvodnjavanjem bilo idealno za ranu poljoprivredu. Jedno od najranijih nalazita je Pan-p'o, s okruglim i pravokutnim kuama, lonarskim peima i grobljima. U dolini ute rijeke postojao je uzgoj svinja, a rana poljoprivreda ovisila je o prosu, dok u delti rijeke Yangtze postoje dokazi o riitima koja su postojala ve u 5. milenijumu pne. Rana historija Kine, kojoj nedostaju pisani spomenici, je opisana u kasnijim dokumentima iz dinastije Shang mnogo vijekova kasnije. Kako su Kinezi pokuali introspektivno pisati o minulim vijekovima, esto su mijeali mitove sa injenicama. U 6. milenijumu pne. javila seJiahu kultura, a u Damaidi u Ningxia oblasti pronaeno je 3.172 neolitskih gravira na kamenu koje predstavljaju 8.453 znakova kao to su: sunce, mjesec, zvijezde, bogovi i scene lova. Ovi piktogrami se smatraju veoma slinima najranijim znakovima kineskog pisma. Do 3000. pne. razvile su se profinjene vjetine, kao to je rezbarenje ada, a umjesto sela pojavljuju se male opine.

2.1 Dinastia Xia

Dinastija Xia je prva koja je opisana u drevnim kineskim tekstovima kao to su Zapisi velikog povjesniara i Anali na bambusu , iz oko 2100. pr. Kr. do 1600. pr. Kr. Veina arheologa povezuje ovu dinastiju s iskopinama u Erlitou u sredinjoj Henan provinciji,gdje su iskopane pei za bronzu iz oko 2000. pr. Kr.

2.2. Dinastija Shang

Oko 1600. pr. Kr. Kina je ula u bronano doba s prvom arheoloki potvrenom dinastijom, Shang, vladala je oko1520. pr. Kr. do 1027. pr. Kr. U potrazi za rudnicima bakra dinastija Shang je mijenjala svoju prijestolnicu barem est puta, a tri su iskopane: kod Cheng-choua, Erh-li-t'oua I Anyanga (Yin Xu). Pronaena su i mnoga manja nalazita, od kojih su neka smjetena u dolini rijeke Yangtze i ukazuju na irenje dinastije Shang prema jugu. Veliki gradovi sa zatitnim zidovima, bogate grobnice, raskone bakrene posude, razvijeni obrt i najraniji kineski zapisi pokazuju bogatstvo i originalnost Shang kulture. Tada se oblikovala kineska kultura u obliku pisanog jezika, filozofije, a postupno se javila i stabilna socijalno-politika i ekonomska struktura. Ta je dinastija razvila i trgovake veze s veinom podruja sredinje, sjeverne i istone Azije. Vjerovalo se da su Shang vladari poluboanstva i nazivali ih sinovima Raja. Njihova je dunost bila odravati dobre odnose izmeu zemlje i nebeskog kraljevstva.

2.3. Dinastija Chou

U 11. stoljeu pr. Kr. podruja pod dinastijom Shang pokorila je dinastija Chou sa sjeverozapada. Dinastija Chou je jo vie proirila svoj utjecaj i asimilirala je etniki razliite narode, te uspostavila jedinstvenu kinesku kulturu i ojaala gospodarstvo. No od 770. pr. Kr. polako gubi nadzor nad svojih stotinjak vazalnih drava koje su ratovale jedna protiv druge. Vladavina dinastije Chou se tradicionalno dijeli na dva velika perioda. Prvi od njih je Zapadni Chou, nazvan po tome to se prijestolnica vladara Choua nalazila na zapadu, oko dananjeg X'iana, i koji je trajao od 1027. pne. do oko 772. pne. Za njega je karakteristino da se kineska drava i kultura po prvi put poela iriti na jug, odnosno javljati u podrujima doline Yangtzea. Taj je period doao do kraja kada su prijestolnicu Choua napali i zauzeli "barbari" sa zapada. Kraljevi Choua su utoite morali pronai na istoku, u podruju dananjeg Luoyanga, te se drugi period naziva Istoni Chou, a za njega je karakteristino slabljenje kraljevskog autoriteta, odnosno feudalna organizacija drave. On se openito dijeli na dva pod-perioda: period Proljea i Jeseni (772. pne. - 481. pne.) i period Zaraenih drava (481. pne. - 256. prne)

3. Period proljeca i jeseni Period Proljea i Jeseni, koji je poeo 772. pne. i, prema tradiciji, zavrio sa Konfucijevom smru 481. pne., ime je dobio po historijskom tekstu Anali Proljea i

Jeseni. U njemu su kraljevi Choua, preseljeni iz svoje postojbine na istok i prisiljeni ovisiti o milosti svojih vazala, postepeno gubili svoje politike ovlasti, te postajali ceremonijalne figure. To je dovelo do razvoja feudalizma, odnosno niza manjih politikih entiteta od kojih e neki postepeno postajati drave, a iji e broj porasti na stotinu. Meu njihovim vladarima se javljalo intenzivno suparnitvo i borba za teritoriju, koja se odraavalo kroz niz oruanih sukoba, ali je isto tako dovelo i do potrebe za meusobnim savezima i razvoja diplomacije. Kineski feudalni gospodari su zbog stalnog meusobnog nadmetanja poticali razvoj tehnologije i reforme dravne uprave, a to je poticalo i razvoj kineske inteligencije iji e im predstavnici kasnije poznati kao Sto kola miljenja sluiti kao savjetnici. Uz konfucijanizam i taoizam, u tom se eriod razvio i legalizam i mohizam.

4. Period Zaracenih drzava

Period Proljea i Jeseni, koji je poeo 772. pne. i, prema tradiciji, zavrio sa Konfucijevom smru 481. pne., ime je dobio po historijskom tekstu Anali Proljea i Jeseni. U njemu su kraljevi Choua, preseljeni iz svoje postojbine na istok i prisiljeni ovisiti o milosti svojih vazala, postepeno gubili svoje politike ovlasti, te postajali ceremonijalne figure. To je dovelo do razvoja feudalizma, odnosno niza manjih politikih entiteta od kojih e neki postepeno postajati drave, a iji e broj porasti na stotinu. Meu njihovim vladarima se javljalo intenzivno suparnitvo i borba za teritoriju, koja se odraavalo kroz niz oruanih sukoba, ali je isto tako dovelo i do potrebe za meusobnim savezima i razvoja diplomacije. Kineski feudalni gospodari su zbog stalnog meusobnog nadmetanja poticali razvoj tehnologije i reforme dravne uprave, a to je poticalo i razvoj kineske inteligencije iji e im predstavnici - kasnije poznati kao Sto kola miljenja - sluiti kao savjetnici. Uz konfucijanizam i taoizam, u tom se periodu razvio i legalizam i mohizam.

5.Ujedinjenje Kine

Oko 400. pr. Kr. sruena je centralna vlast i brojna su malena kraljevstva meusobno ratovala. Godine 221. pr. Kr. kao pobjednik je izala drava Qin ujedinivi sva suparnika kraljevstva pod vladavinom Prvog cara. Jaanje drave Qin se nastavilo i u 3. vijeku pne. ali je njene vojne, ekonomske i intelektualne resurse maksimalno iskoristio njen vladar Zheng Ying, koji e kasnije postati poznat kao Qin Shi Huang. U nizu vojnih pohoda od 230. pne. do 221. pne. je pokorio svih est suparnikih drava, te se nakon toga proglasio prvim carem. Zbog toga ga kineska historija tradicionalno smatra osnivaem dinastije Qin, odnosno od 221. pne. potie tzv. carska era Kine koja e zavriti uspostavom Republike 1911. Dinastija Qin se, meutim, nije odrala. Njegov sin Qin Shi Er se pokazao nesposobnim uguiti seriju seljakih ustanaka, te je svrgnut 207. pne. nakon ega je Kina pala u doba viegodinje anarhije. U to vrijeme izgraen je Kineski zid uz pomo robovske radne snage. Zatieno Kineskim zidom, carstvo Qin obuhvaalo je dananju sjevernu i istonu Kinu. Zid je izgraen kao obrana od neprijateljskih plemena iz srednje Azije.

6. Kineski zid Kineski zid, jedno od sedam svjetskih uda, najvea je drevna vojna fortifikacija u svijetu ija je izgradnja najdue trajala. Svi zidovi zajedno su dugaki 8.851,8 km, to ih masom ini najveom graevinom na svijetu. On je 1987. godine upisan u Listu svjetske kulturne batine. Za izgradnju zida uglavnom je koriten kamen, a vezivni materijal raen je od vapna i ljepljive rie. Prva granina utvrenja koja potsjeaju na zid nastala su vjerojatno u drugoj polovini 5. stoljea pr. Kr., u razdoblju ratovanja izmeu zaraenih carstava, a zbog zatite jednih od drugih. Ovi pojedinani odjeljci zidova raeni su od obraene gline koju su zbog vee izdrljivosti mijeali sa slamom. Godine 214. pr. Kr. prema naredbi prvog cara ujedinjene Kine, in i Huangdija, nakon ekspanzije preko ute rijeke, poinje gradnja zatitnih zidova za obranu od naroda sa sjevera. Gradnja zida zapoela je na sjevernoj granici carstva s oko 300.000 radnika i nepoznatim brojem politikih zatvorenika. Zbog nedostatka gline, graen je slaganjem ploa prirodnog kamena. Od tada, zid je bio neprekidno dograivan i preraivan, a danas poznati oblik dobio je u vrijeme dinastije Ming, kada je bila zadnja velika faza gradnje. God. 1493. poela je gradnja Ming zida, radi zatite od Mongola ali i zbog bolje kontrole trgovine, i nastavljena razliitim intenzitetom sve do 17. stoljea. Putanja zida slijedi linije brdskih grebena, to je naroito zahtjevna i skupa gradnja. Kineski zid je postao simbolom nacionalnog jedinstva te najvea kineska turistika atrakcija. Od 1970. godine otvoren je i za turistike obilaske te ga posjeti oko 10 milijuna turista godinje. Najee se posjeuju dijelovi Zida oko Pekinga. Budui da je Zid stariji od 2.000 godina neki dijelovi su ruevni ili nestali, stoga, vlasti su donijele zakon koji zabranjuje vaenje cigli, kamenja i gradnju kua u blizini kako bi to bolje ouvali Zid. budui da predstavlja jednu od najkreativnijih gradjevina koju je izgradio covjek.

7. Qin Shi Huangdi

Kada je Zheng (258. pr. Kr. - 210. pr. Kr.), voa pobjednike vojske Qina, preuzeo upravljanje Kinom 221 pr. Kr. uzeo je poasni naslov Prvi suvereni car Qina ili Qin Shi Huangdi. Prvi car bio je vrlo surov prema svojim podanicima i njegova je dinastija svrgnuta u seljakoj buni 207. pr. Kr. Ime Kine dolazi od Qin. Grob Prvog cara uvale su tisue ratnika od terakote u prirodnoj veliini, sa konjima i koijama a posao im je bio zatititi cara poslije smrti. Tu vojsku od terakote pronali su 1974. godine ljudi koji su kopali bunar. Grob lei nedaleko od dananjeg grada Xi'ana. Neko su glineni vojnici nosili pravo bronano oruje, koje su pokrali pljakai grobova.

8. Dinastija Han

Godine 207. pr. Kr. vlast je preuzela nova dinastija. Carevi Hana koji su vladali do 220., uspostavili su nacionalnu dravnu administraciju radi upravljanja zemljom. inovnici su prouavali uenje filozofa Konfucija (551. pr. Kr. - 479. pr. Kr.), a birani su strogim ispitnim sustavom. Ustrojstvo dravne uprave ostalo je uglavnom

nepromjenjeno sljedeih 2000 godina. Vladavina Hana oznaila je period mira i napretka, a Kina je prednjaila u umjetnostii tehnologiji, s izumima kao to su papir, porculan i barut. Za vrijeme dinastije Han sjeverna Kina (Mandurija) bila je pod kraljevstvom Koguryo (277. pr. Kr.-668.) od kojega e kasnije nastati Koreja.