Euskal Herriko Erdi Aroaren Historia

Ausonio (c. 309-c. 394) eta Paulino Nolako (c. 353-431)

390 inguruan

Paulino Hispanian zegoen denborako gutunak

Ausonio (Epist. 29)

Vertisti, Pauline, tuos dulcissime mores? Vasconis hoc saltus et ninguida Pyrenaei Hospitia et nostri facit obliuio caeli? Inprecer ex merito quid non tibi, Hiberia tellus! Te populent Poeni, te peridus Hannibal urat; Te belli sedem repetat Sertorius exul. Aldatu dituk, Paulino arras goxoa, hire ohiturak? Hau eragin dute baso baskoiak eta Pirinioetako ostatu elurtuek eta gure zerua ahaztu izanak? Zein zorigaitz ez dizut bada opatuko zuri, eta ondo merezita, Hispaniako lurra ! Kartagotarrek suntsi zaitzatela, Anibal maltzurrak erre zaitzala; Sertorio erbesteratuak berriro ere gerrarako hauta zaitzala.

Paulino (Epist. 10)

Qui summum suspecto patrem, quem qui colit unum, Hic uere memor est caeli, crede ergo, pater, nos Nec caeli immemores nec uiuere menties egentes, Humanisque agitare locis; studia ipsa piorum Testantur mores hominum: nec enim impia summum Gens poterit nouisse deum; sint multa locorum, Multa hominum studiis inculta, expertia legum, Quae regio agresti ritu caret? Aut quid in istis Improbitas aliena noceta? Quod tu mihi uastos Vasconiae saltus et ninguida Pyrenaei Obicis hospitia, in primo quasi limine fixus Hispaniae regionis agam nec sit locus usquam Rure uel urbe mihi summum qua diues in orbem Usque patet mersos spectans Hispania soles: Sed fuerit fortuna iugis habitasse latronum: Num lare barbarico rugui mutatus in ipsos, Inter quos habui, socia feritate colonos? Non recipit mens pura malum neque leuibus haerent Inspersae fibris maculae: si Vascone saltu Quisquis agit purus sceleris uitam, integer aeque Nulla ab inhumano morum contagia ducit

Aita gorenari begira, eta hura bakarrik gurtuz dagoenak, zerua benetan gogoratzen du. Sinets ezazu beraz, aita, ez dugula zerua ahaztu, eta ez garela burua galdurik bizi; gizakien artean gabiltz. Kezka elizkoiek beraiek erakusten dituzte nire giza-ohiturak: pietaterik gabeko jendeak ez luke Jaungoiko gorena ezagutzerik izango. Toki asko eta gizon asko baldin badaude kezka honen eta legearen ezjakintasunean, zein lurraldek falta du larre-usadioa? Edo honelako lekuetan, zer kutsatzen Pirinioetako du inoren ostatu maltzurkeriak? elurtuak, Zertan aipatzen dizkidazu Baskoniako baso zabalak eta Hispaniako lurraldearen lehen mugan finkatu banintz bezala, edo niretzat Hispanian ez landan ez hirian lekurik ez balego bezala, munduan aberatsa den Hispanian hain zuzen, itsasoan ezkutatzen diren arte eguzkiak ikusten dituena. Baina demagun nire patua lapurren mendietan bizitzea dela: etxe barbaroan gogortuko ote nitzateke, eta haietako bat bihurtu, basakerian elkartuta? Gogo garbiak ez du gaitzik jasotzen,

Euskal Herriko Erdi Aroaren Historia

Hospite, sed mihi cur sit ab illo nomine crimen, Qui diuera colo, ut colui, loca iuncta superbis Urbibus et laetis hominum celeberrima cultis? Ac si Vasconicis mihi uita fuisset in oris Cur non more meo potius formata ferinos Poneret, in nostros migrans, gens barbara ritus?

ezta zipristindutako orbanek oihal arinak lohitu ere. Baso baskoian inork bere bizia krimenetik garbi baldin badarama, onest eta zuzen, ez dio anfitrioi basatiak usadiorik kutsatuko. Baina, zer dela eta niri aitzaki horrekin krimenik leporatu, guztiz bestelako lekuetan bizi banaiz, eta bizi izan banaiz, gizonen lan oparoak ospetsu egin dituen hiri bikainen inguruan hain zuzen? Baina lurralde baskoian bizitzea egokituko balitzait, zergatik, nire ohiturek eraginda, jende barbaroak ez lituzke bere usadioak alde batera utziko, gureetara etortzeko?

Has telluris opes, Hispani nescius orbis,

Mundu hispanoko lurraren aberastasun hauek ezagutzen ez dituzun horrek, Zertarako aipatu hiri ospetsuak, lurretan eta harresietan, Hispania zoriontsuak itsaso bien artean erakusten dituenak, Bizi zaren lurraldea dela eta, gustatuko ote zaizu Bordele distiratsua ahaztea eta haren ordez Boios biketsua deskribatzea? Terma maroialiko oparoetan zure aisiaz gozatzen duzunean eta baso itzaltsuen artean egunak ematea erabakitzen duzunean, alegia bizigune oparoetan eta edertasunez eraikitako lekuetan: bizi ote zara lastoz estalitako etxola belztuetan, edo larruez jazten den Bigorra duin populatugabean?

Quid numerem egregias terris et moenibus urbes, Quas geminum felix Hispania tendit in aequor,

Qua regiones habites, placeat reticere nitentem Burdigalam et piceos malis describere Boios? Cumque Maroialicis tua prodigis otia thermis Inter et umbrosos donas tibi uiuere lucos, Laeta locis et mira colens habitacula tectis: Ningrantesne casas et texta mapalia culmo Dignaque pellitis habitas deserta Bigerris?