DEPREM YALITIMI

YNETMEL

(Bayndrlk ve skan Bakanlnn Deprem zolasyon Derneine cevaben
gnderdii 26.04.2006 tarihli olumlu yazs zerine, T, B, ve
ODTden 4 retim yesi ekibine taslak olarak hazrlatlan ve 10 Temmuz
2008 tarihinde Bayndrlk ve skan Bakanlna sunulan ve Bakanlka,
oluturulacak teknik komisyonlarda incelenerek ve son hali verilerek
Resmiyet kazanmas beklenen ynetmelik tasladr.)
















DEPREM ZOLASYON DERNE


Mays 2008


DEPREM YALITIMI YNETMEL

NDEKLER

1. GENEL HKMLER
1.1 Simgeler
1.2 Tanimlar
1.2 Kapsam

2. AMA ve GENEL LKELER

3. YALITIM BRMLER
3.1 Elastomer Yaltclar
3.1.1 Elastomer Yaltclarn zellikleri
3.1.2 Elastomer Yaltclarn Tasarm Kriterleri
3.1.3 Elastomer Yaltclarn Balantlar
3.2 Dz ve Eri Yzeyli Srtnmeli Yaltclar
3.2.1 Dz ve Eri Yzeyli Srtnmeli Yaltclarn zellikleri
3.2.2 Dz ve Eri Yzeyli Srtnmeli Yaltclarn Tasarm Kriterleri
3.2.3 Dz ve Eri Yzeyli Srtnmeli Yaltclarn Balantlar

4. YALITIMI BNANIN MODELLEMES

5. DEPREM YER HAREKET

6. HESAP YNTEM
6.1 Analiz Metodlar
6.2. Edeer Yatay Yk Yntemi ile Dorusal Analiz
6.2.1. Tasarm Depremi Seviyesi Yerdeitirmesi
6.2.2. Tasarm Depremi Seviyesinde Etkin Periyot
6.2.3. Enbyk Deprem Seviyesi Yerdeitirmesi
6.2.4. Enbyk Deprem Seviyesindeki Etkin Periyot
6.2.5. Toplam Yaltm Birimi Yerdeitirmeleri
6.2.6. Edeer Yatay Ykler
6.2.7. Katlara Etkiyen Edeer Deprem Yklerinin Belirlenmesi
6.2.8. Greli Kat telemeleri
6.2.9 Yaltm Sistemi zerine Etkiyecek Dey Deprem Kuvveti
6.3. Dorusal Dinamik Analiz (Mod Birletirme Yntemi veya Zaman Tanm Alannda
Analiz)
6.4 Zaman Tanm Alannda Dorusal Olmayan Dinamik Analiz:

7. BAIMSIZ KONTROL HEYET



8. YALITIM BRM DENEYLER
8.1 Elastomer Yaltclar
8.1.1 Tip Testleri
8.1.2 Kabul Testleri
8.1.3 Elastomer Yaltm Birimi Kabul Kriterleri
8.2 Eimli Yzeyli Srtnmeli Yaltclar
8.2.1. Tip Testleri
8.2.2 Kabul Testleri
8.2.3 Eimli Yzeyli Srtnmeli Yaltm Birimi Kabul Kriterleri



EK-A - ZEMN SINIFLARININ TANIMLANMASI

















1. GENEL HKMLER

1.1 Simgeler

A
p
= Kurun ekirdekli elastomer yaltm birimlerinde kurun ekirdein alan
A
r
= Tek bir elastomer tabakann elik plaka ile yapm, yke maruz yzey alan
B = elik plaka ile yapm elastomerin ap
B
L
= Kurun ekirdek ap
B
M
= Enbyk deprem seviyesi iin yaltm sisteminn edeer viskoz snm oran ile
ilikili olarak belirlenmi spektrum azaltma katsays.
B
D
= Tasarm yerdeitirmesi seviyesinde yaltm sisteminin edeer viskoz snm
oran ile ilikili olarak belirlenmi spektrum azaltma katsays.
D = Yanal yerdeitirme miktar, oluan maksimum yerdeitirme
DL = Sabit Yk
D
D
= Tasarm depremi seviyesinde yaltm sistemi etkin rijitlik merkezinde oluacak
yerdeitirme
D
M
= Enbyk deprem seviyesinde yaltm sistemi etkin rijitlik merkezinde oluacak
yerdeitirme
D
y
= Etkin Akma Yerdeitirmesi
E
c
= Elastomer yaltm biriminin basn modl
e
t, x, y
=Yaltm sisteminin srasyla x ve y ynlerindeki toplam dmerkezlilik mesafesi.
F = D yerdeitirmesine kar gelen dayanm
F
a
= Ksa periyot spektral genlik dzeltme katsays (zemin etkisi parametresi)
F
i
= i. kat seviyesinde gz nne alnan ynde etkiyen yanal kuvvet
F
v
= 1slik periyot spektral genlik dzeltme katsays (zemin etkisi parametresi)
F
VD


= Tasarm depremi seviyesindeki dey deprem hareketinden kaynaklanacak dey
kuvvet
F
VM
= Enbyk deprem seviyesindeki dey deprem hareketinden kaynaklanacak
dey kuvvet
F
y
= Etkin Akma Dayanm
G = Elastomer malzemenin kayma modl
g = Yer ekimi ivmesi(9.81m/sn
2
)
G
AS
= Elastomer malzeme kayma modl alt snr
e
G = Etkin kayma modl deeri
G
NOM
= Elastomer malzeme kayma modl nominal deeri
G
S
= Elastomer malzeme kayma modl st snr
H
i
= Yaltm arayz ile i. kat seviyesi arasndaki mesafe
h
i
= i. kat ile (i-1). kat arasndaki mesafe
K
D, max
= Tasarm depremi yerdeitirmesi seviyesinde yaltm sisteminin maksimum
etkin rijitlii
k
e
= D yerdeitirmesine tekabl eden edeer dorusal (Sekant) Rijitlik = F / D
k
ex
,k
ey

= i. yaltm biriminin srasyla x ve y ynndeki ortalama etkin rijitlii.

K
M, max
= Enbyk deprem yerdeitirmesi seviyesinde yaltm sisteminin maksimum
etkin rijitlii
K
M, min
= Enbyk deprem yerdeitirmesi seviyesinde yaltm sisteminin minimum etkin
rijitlii
K
v
= Yaltm sisteminin toplam dey rijitlii
k
v
= Elastomer yaltm biriminin dey rijitlii
k
1
= Balang Rijitlii (Elastik Rijitlik)
k
2
= Elastik tesi Rijitlik
L = Elastomer tabaka kenar yzeyi alan
LL = Hareketli Yk
N = Yaltm arayz stnden itibaren binadaki toplam kat says
P = Elastomer zerinde sabit ve hareketli ykten kaynaklanan toplam dsey yk
cr
P = Yanal yerdeitirme olmad zaman elastomer yaltm birimlerinin burkulma
yk
'
cr
P = Yanal yerdeitirme olduu zaman elastomer yaltm birimlerinin burkulma
yk
Q = Karakteristik dayanm veya etkin akma kuvveti
R = Yaltm birimi kayma yzeyinin erilik yarap
r
x,y
= x ve y ynlerindeki burulma atalet yarap deerleri
R
1
= Yk azaltma katsays
S
D
(T) = Tasarm Depremine kar gelen %5 snml Yatay vme Spektrumu
S
D
(T
D
) = Tasarm depremi seviyesinde T
D
periyodundaki spektral ivme.
S
M
(T) = Enbyk deprem seviyesinde %5 snml yatay spektral ivme (g)
periyotlu spektral ivme (g)
S
M
(T
M
) = Enbyk deprem seviyesinde T
M
periyodundaki spektral ivme.
S
M
(0.2) = Enbyk deprem seviyesinde %5 snml ksa periyotlu yatay spektral ivme(g
S
M
(1) = Enbyk deprem seviyesinde %5 snml 1s periyotlu yatay spektral ivme (g)
S
MR
(0.2)= Enbyk deprem seviyesinde referans zemin iin, %5 snml, yatay ve ksa
periyotlu (T=0.2s) spektral ivme (g)
S
MR
(1) = Enbyk deprem seviyesinde referans zemin iin, %5 snml, yatay ve ksa
periyotlu (T=1.0s) spektral ivme (g)
S
1
= Birinci ekil katysays
S
2
= kinci ekil katsays
T = Periyot (s)
t = Elastomer tabaka kalnl
T
D
= Tasarm yerdeitirmesi seviyesinde deprem yaltml yapnn yanal etkin
titreim periyodu
T
L
= Uzun periyot blgesine gei periyodu
T
M
= Enbyk yerdeitirme altnda deprem yaltml yapnn yanal etkin titreim
periyodu
T
o
= Spektrum ke periyodu balang deeri
r
T = Toplam elastomer kalnl
T
S
= Spektrum ke periyodu biti deeri
T
v
= Elastomer yaltm birimleri ile yaltlm yapnn dey yndeki titreim
periyodu
V
b
= Tasarm yerdeitirmesi seviyesinde yaltm sisteminde oluacak kesme kuvveti.
Vs
30
= Zemin ortamnn st 30 metresi iin hesaplanan ortalama kayma dalgas
yaylma hznn deeri
W = st yapnn toplam arl
W
d
= Bir histeriz erisinin iinde kalan alan
w
i
= i. kat seviyesindeki arlk
x
i
, y
i
=
i. yaltm biriminin yaltm sistemi rijitlik merkezine gre koordinatlar
|
D
= Yaltm sisteminin tasarm yerdeitirmesi seviyesindeki edeer snm oran
|
e
= Edeer Snm Oran
|
M
= Yaltm sisteminin enbyk deprem yerdeitirmesi seviyesindeki edeer
snm oran
t
yp
= Kurun malzemenin kayma akma gerilmesi
o
G
= Scaklk, yalanma, alma etkilerinden kaynaklanacak zellik dzeltme
katsays
o

= Yalanma ve kirlenme etkilerinden kaynaklanacak zellik dzeltme katsays

C
= Birim ekil deitirme
S
= Yanal yerdeitirme altnda elastomer malzemede oluan kayma birim ekil
deitirmesi
= Srtnme katsays

AS
= Srtnme katsaysnn alt snr deeri

NOM
= Srtnme katsaysnn nominal deeri

S
= Srtnme katsaysnn st snr deeri
o
xi ,
o
yi
= Bytme faktrleri



1.2 Tanmlar

Yaltm Sistemi
Yapnn ana ktlesi altnda yer alan bir arayze belirli bir dzenle yerletirilmi yaltm
birimleri topluluudur.

Yaltm Arayz
Yaltm sisteminin yer ald yap ara kesitidir.

Altyap
Yaltm arayznn altnda kalan (temel dahil) yap ksm.

styap
Yaltm arayznn zerinde kalan yap ksm.

Yaltm Birimi
Yaltm sistemini oluturan aadaki elemanlar yaltm birimleri olarak adlandrlacaktr.

+ Elastomer Yaltm Birimleri (Kurun ekirdekli, elik Plakasz ve Yksek
Snml Elastomer Yaltclar)
+ Dz ve Eri Yzeyli Srtnmeli Yaltm Birimleri (Dzlem veya Kresel yzeyli,
Tek veya ift tarafl kzakl)

Etkin Rijitlik Merkezi
Yaltm sistemindeki birimlerin tasarm depremine kar gelen etkin yanal rijitliklerine ve
altyap rijitlik dalmna bal olarak bulunmu rijitlik merkezidir. Yaltm arayznn
zemin katn ortasnda yer almas gibi zel durumlar dnda altyap tamamen rijit olarak
kabul edilebilir.

Tasarm Depremi
50 ylda %10 alma olaslna sahip deprem yer hareketi

Tasarm Yerdeitirmesi
Tasarm Depremi etkisi altnda yaltm sisteminin arayzdeki etkin rijitlik merkezinde,
gz nne alnan yatay dorultuda oluan maksimum greli yerdeitirme (styapnn alt
ve altyapnn st arasndaki greli yerdeitirme)

Toplam Tasarm Yerdeitirmesi
Tasarm Depremi etkisi altnda yaltm arayzndeki yaltm birimlerinin herbirinde
yapnn yanal ve burulmal davran sonucu, gz nne alnan yatay dorultuda oluan
maksimum greli yerdeitirme (styapnn alt ve altyapnn st arasndaki greli
yerdeitirme)

Enbyk Deprem
50 ylda %2 alma olaslna sahip deprem yer hareketi.

Enbyk Yerdeitirme
Enbyk deprem etkisi altnda yaltm sisteminin arayzdeki etkin rijitlik merkezinde,
gz nne alnan yatay dorultuda oluan maksimum greli yerdeitirme (styapnn alt
ve altyapnn st arasndaki greli yerdeitirme)

Toplam Enbyk Yerdeitirme
Enbyk deprem etkisi altnda yaltm arayzndeki yaltm birimlerinin herbirinde
yapnn yanal ve burulmal davran sonucu, gz nne alnan yatay dorultuda oluan
maksimum greli yerdeitirme (styapnn alt ve altyapnn st arasndaki greli
yerdeitirme)

Etkin Snm Oran
Yaltm sisteminin belirli genlikli yerdeitirmeler altnda gsterecei edeer viskoz
snm oran. (Tasarm yerdeitirmesi ve enbyk yerdeitirme iin ayr ayr belirlenir).

Etkin Rijitlik
Yaltc sistemde oluan toplam kesme kuvvetinin rijitlik merkezindeki greli
yerdeitirmeye blnmesi ile elde edilen rijitlik deeri. (Tasarm yerdeitirmesi ve
enbyk yerdeitirme iin ayr ayr belirlenir).

Etkin Yaltm Periyodu
Ktlesi styap ktlesine eit ve rijitlii yaltm sisteminin etkin rijitliine eit tek
serbestlik dereceli bir sistemin doal titreim periyodu. (Tasarm yerdeitirmesi ve
enbyk yerdeitirme iin ayr ayr belirlenir)

1.3 Kapsam

1.3.1. Bu artname yatay deprem yaltm uygulanacak (yeni yaplacak veya mevcut) bina
ve bina tr) yaplarn deprem tasarm esaslarn kapsamaktadr.
1.3.2. Deprem yaltm birimleri olarak elastomer yaltm birimlerinin, dz ve eri yzeyli
srtnmeli yaltm birimlerinin kullanm kapsamaktadr.
1.3.3. Bina dey yklerinin elik yaylar vastasyla tand yaltm birimleri kapsam
dndadr.
1.3.4. Bu artname belirli bir arayz yerine yapnn deiik yerlerine datlm yaltm
birimlerine dayal tasarmlar kapsamamaktadr.
1.3.5. Bu artname kapsamnda yaplacak deprem yaltm tasarmlarnn bamsz
uzmanlar (Bamsz Kontrol Heyeti) tarafndan btn aamalarnda kontrol edilerek
onaylanmas zorunludur. Bamsz uzmanlarn nitelikleri, belirlenmesi ve
atanmasna ilikin kurallar Blm 7de verilmitir.
1.3.6. Madde 1.2.2de kapsanm yaltm birimlerine ilave olarak yerletirmi harici
sndrcleri ieren yaltm sistemlerinin tasarm Bamsz Kontrol Heyetinin
onayna tabidir.

2. AMA ve GENEL LKELER

2.1 Bu artname kapsamna girecek yaplarda yaltm birimlerinden oluan yaltm
sistemi yapnn ana ktlesi altnda yer alan bir yaltm arayzne yerletirilmi
olmaldr.

2.2 Uygulanacak yaltm sisteminin ana amac, yapnn yatay yk yayc sistemine
gelecek deprem kuvvetlerinin azaltlmasdr. Bu azaltmn salanmas iin, yaltlm
yapnn doal titreim periyodunun uzatlmas ve/veya yap etkin snm orannn
arttrlmas gereklidir.

2.3 Yaltm Sistemi aadaki zellikleri iermelidir:
Yksek dey rijitlik
Yaltm ilevini salayabilecek lde dk yatay rijitlik
Dey yk tayabilme
Enerji yutma zellii
Deprem sonras yeniden merkezlenme
Deprem harici yatay ykler (Rzgar gibi) karsnda yeterli akma dayanm

2.4 Tasarmda aada belirtilen iki seviyeli deprem yer hareketi gz nne alnacaktr.
- Tasarm Depremi - 50 ylda %10 alma olaslna sahip deprem yer hareketi.
- Enbyk Deprem 50 ylda %2 alma olaslna sahip deprem yer hareketi.

2.5 Bu artname kapsamnda projelendirilmi ve deprem yaltm sistemi uygulamas
yaplm binalarda Tasarm Depremi etkisi altnda yapsal sistemde herhangi bir hasar
olumayacak ve tasarm depremi sonrasnda dorusal elastik davrana yakn bir
davran elde edilecektir. Etkin bir yaltm sistemi uygulanm binada yanal
yerdeitirmelerinin ok byk bir orannn yaltm sisteminde yer almas gereklidir.
Bu amala st yap yksek rijitlikli (kk greli kat telemeleri) olarak tasarlanr.

2.6 Bu artname kapsamnda projelendirilmi deprem yaltm sistemi uygulanm
binalarda Enbyk Deprem etkisi altnda deprem yaltm sistemi stabil olacaktr.
Deprem etkisi altnda styapda en az Can Gvenlii performans dzeyi
salanacaktr.

2.7 Yaltlm styapya bal tm boru, kablo ve dier tesisat ve elemanlar Tasarm
Depremi etkisi altnda hasar grmeyecek ekilde dzenlenecektir. Enbyk Deprem
etkisi altnda ise bu elemanlar tamir edilebilecek lde hasar grebilecek, ancak
Can Gvenliini salayacak ekilde davran gsterecektir.

2.8 Kullanlacak yaltm sistemi birimleri toplam enbyk yerdeitirme ve dey ykn
ortak etkisi altnda, artan yanal yerdeitirmelerle artan diren gstermeli ve tekrarl
ykler altnda fiziksel zelliklerindeki deiimler bu artnamede belirtilmi snrlar
iinde kalmaldr.

2.9 Yaltm sisteminde enbyk yerdeitirme altnda oluacak yatay kuvvetle
bu yerdeitirme miktarnn yarsnda oluacak kuvvet arasndaki fark toplam yap
arlnn 1/40ndan daha byk olacaktr.

2.10 Burulma etkilerinin azaltlmas iin yaltm sisteminin etkin rijitlik merkezi ile
styap arlk merkezinin yaltm arayzndeki dey izdm mmkn olduunca
birbiri ile aktrlmaldr.

2.11 Yaltm arayznn stnde ve altnda oluacak kuvvetleri emniyetle databilecek
rijitlik ve dayanmda bir yapsal sistem oluturulacaktr.

2.12 styap ve altyap arasnda yaltm birimlerinin denetim, bakm, yeniden
merkezlenmesi ve deitirilmesine izin verecek aklk ve yapsal dzen bulunmaldr.

2.13 Yaltm birimlerinin yangn, kimyasal madde ve patlamalardan korunmas iin
nlemler alnacaktr. Yaltc sistemi iin istenecek yangn gvenlii, yaltc
arayznde bulunan dier yapsal elemanlara edeer olacaktr.

2.14 Yaltm sisteminin tasarmnda yaltm birimlerine herhangi bir ekme kuvveti
gelmemesi esastr. Ancak, zel durumlarda ekme kuvvetlerinin karlanabilmesi
iin zel nitelikli yaltm birimleri kullanlabilir. Bu birimlerin gelecek ekme
kuvvetlerini karlayabildii deneylerle dorulanacaktr.

2.15 Doal titreim periyodu 1.5snin zerinde olan binalarda veya ok yumuak zemine
(Zemin Snf F, Ek-A) oturan binalarda yaplacak deprem yaltm uygulamalar
Bamsz Kontrol Heyetinin iznine tabidir.

2.16 Herbir yaltm birimi tipinin yatay ykler altndaki mekanik davran tam lekli
deneylere dayal olarak tesbit edilecektir.

2.17 Herbir yaltm biriminin mekanik zelliklerini ve davrann aklayan rapor
gereklidir. Mekanik zelliklerde retim ve yerletirme nedenleri ve zamanla meydana
gelecek deiimler ancak gerekli kontrollerin yaplm ve tasarm aamasnda en
elverisiz koullarn gz nne alnm olmas durumunda kabul edilebilir.

2.18 Yaltm birimlerinin retim, yerletirme ve fiziksel zellikleri ile ilgili analitik ve
deneysel kontrolleri de ieren bir kalite plan ve belgesi olmaldr. Bu belge yaltm
birimlerinin ayrntlarn, boyutlarn, kalite dzenlemelerini ve yerletirme
toleranslarn iermelidir.

2.19. Yaltm birimleri iin bir bakm program gelitirilecektir. Program kapsamnda
yaltm birimlerinin yerletirilmesi ve gerekli durumlarda deitirilmesi ile ilgili
ilemler, yaltc birimlerinin yalanmasn hzlandrabilecek evresel etki ve
unsurlar, yangndan korunma, periyodik kontrol ve bakmlar tm binann mrn
kapsayan bir sre iin tanmlanacaktr.

3. YALITIM BRMLER

Bu artnamede kapsanan hkmler dnda yaltm birimlerinin tasarm ve tahkikleri iin
European Standard EN 1337-3:2005: Structural Bearings - Elastomeric Bearings
dkmannda yer alan hususlar gz nne alnacaktr.

3.1 Elastomer Yaltm Birimleri

3.1.1 Elastomer Yaltm Birimlerinin zellikleri

Elastomer yaltm birimleri elik plaka ve elastomer tabakalarn ardalanmasndan oluur.
Birimlerin yanal rijitliini elastomer malzemenin kayma rijitlii salar. Snm kurun
ekirdek veya yksek snml elastomer malzeme salar (ekil 1). Elastomer yaltm
birimleri kendilerine zg yatay kuvvet-yerdeitirme (histeresiz) erileri, edeer
dorusal rijitlikleri ve edeer snm oranlar ile tanmlanr. Kurun ekirdekli elastomer
yaltm biriminin teorik histeresiz erisi ekil 2de gsterilmitir.



Sekil 1. Kurun ekirdekli elastomer yaltm biriminin basitletirilmi kesiti



ekil 2. Kurun ekirdekli elastomer yaltm birimi iin tipik kuvvet-yerdeitirme
(histeresiz) erisi
ekil 2de
Q = Karakteristik Dayanm
k
1
= Balang Rijitlii (Elastik Rijitlik)
k
2
= Elastik tesi Rijitlik
k
e
= D yerdeitirmesine kar gelen edeer dorusal rijitlik (Sekant Rijitlii)
F = D yerdeitirmesine kar gelen dayanm
F
y
= Etkin Akma Dayanm
D
y
= Etkin Akma Yerdeitirmesi

Verilen bir ykleme evrimindeki (histeresiz erisi) edeer dorusal rijitlik (k
e
ee) o
evrimde ulalan maksimum dayanmn (F) maksimum yerdeitirmeye (D) blnmesi
ile elde edilir.

k
e
= F/D (1)

Edeer snm oran (|
e
) bir yerdeitirme evriminde yutulan enerjinin (histeresiz
erisinin iinde kalan alan =W
d
) 2t F D deerine blnmesi ile elde edilir.

(

=
FD
W
d
e
t
|
2
1
(2)

Kurun ekirdekli elastomer yaltm birimlerinde:

Q ~ F
y
= A
p
t
yp
(3)

olarak alnabilir. Burada A
p
kurun ekirdein alann, t
yp
ise kurun malzemenin kayma
akma gerilmesini gstermektedir.

Kurun ekirdekli elastomer yaltm birimlerinde balang rijitlii byk lde kurun
ekirdein elastik rijitlii tarafndan belirlenir. Tm elastomer yaltm birimlerinde elastik
tesi rijitlik, elastomer malzemenin kayma modl (G) ile elastomer tabakann kapal
(elik plaka ile yapm) yzey alannn (A
r
) arpmnn toplam elastomer kalnlna
(
r
T t =

) blnmesi ile bulunur.

k
2
= G (A
r
/ T
r
) (4)

Dairesel kesitli ve kurun ekirdekli elastomer yaltm birimlerinde
2 2
( / 4)( )
r L
A B B t =
olarak hesaplanr (ekil 2). Yaln (kurun ekirdek iermeyen) elastomer yaltm
birimlerinde k
e
= k
2
alnr.

Elastomer yaltm birimlerinin edeer dorusal rijitlikleri ve edeer snm oranlar
elastomer malzemenin kayma modlnn (G) alt ve st snr deerlerine (G
AS
ve G
S
)
bal olarak deiir. Tasarm amal olarak bu snr deerler, retim farkn ve scaklk,
yalanma ve alma (scragging) etkilerini yanstacak ekilde Denklem 5 ve 6 vastas ile
belirlenecektir.

G
AS
= 0.9 G
NOM
(5)

G
S
= 1.1 o
G
G
NOM
(6)

Burada G
NOM
elastomer malzeme kayma modlnn nominal deerini, o
G
ise scaklk,
yalanma ve alma (scragging) etkilerinden kaynaklanan dzeltme katsaysn
gstermektedir. Bu katsaynn enkk deeri o
G
= 1.2 olarak alnacaktr.


Elastomer yaltm birimlerinin Birinci ekil Katsays (S
1
) herbir elastomer tabakann
elik plaka ile yapm, yke maruz yzey alannn (A
r
) elastomer tabakann kenar
yzeyi alanna (L) blnmesi ile bulunur. S
1
deeri genellikle 30dan kk olmaldr.

S
1
= A
r
/ L (7)

Dairesel kesitli ve kurun ekirdekli elastomer yaltm birimleri iin S
1
deeri

2 2
1
( ) / (4 )
L
S B B Bt = (8)

olarak bulunur. Burada:

B = elik plaka ile yapm elastomer apn
B
L
= Kurun ekirdek apn
t = Elastomer tabaka kalnln

gstermektedir. Kurun ekirdek iermeyen (yaln) elastomer yaltm birimleri iin B
L
=0
alnacaktr.

kinci ekil katsays (S
2
) herbir elik levhann karakteristik plan boyutu veya apnn (B)
elastomer tabakalarnn toplam kalnlna (T
r
) blnmesi ile bulunur.

S
2
= B/T
r
(9)

Elastomer yaltm birimlerinin dey rijitlii (k
v
) Denklem 10 ile verilir.

r
r c
v
T
A E
k = (10)

Burada E
c
elastomer yaltm biriminin basn modldr ve

2
1
2
1
3 ) 1 ( 3 GS S G E
c
~ + = (11)
ifadesi ile verilir.

Elastomer yaltm birimlerinin imalatnda kullanlacak malzemeler prEN 15129-2007
numaral Avrupa Standard Blm 8.2.2de kapsanan spesifikasyonlara, edeer Japonya
(JIS), edeer ABD (ASTM) standartlarna veya reticilerin (Bayndrlk ve skan
Bakanl tarafndan kabul edilmi) zel kalite kontrol programlarna uyacaktr.


3.1.2 Elastomer Yaltc Birimlerinin Tasarm Kriterleri

Elastomer yaltm birimleri:
+ Hi bir yanal yerdeitirme olmadan 1.5(DL+LL) byklnde bir dey
kuvveti emniyetle tayacaktr.
+ Toplam enbyk yanal yerdeitirme altnda (0.8DL |E|) byklnde bir
dey kuvveti ekme gerilmesine maruz kalmadan tayacaktr.
+ Toplam enbyk yanal yerdeitirme ve (1.2D+LL+|E|) yk kombinasyonu
altnda dey ve yatay kuvvetleri emniyetle tayacaktr.

Burada DL sabit yk ve LL hareketli yk gstermektedir. E deprem yknn
belirlenmesinde dey deprem bileeni de gz nne alnacaktr.

Elastomer yaltm birimlerinde deprem, sabit ve hareketli ykler altnda oluacak kayma
birim ekildeitirmesi ve kararllk durumlar kontrol edilecektir.

Deprem olmad durumlarda, basn altnda elastomer malzemede oluacak kayma birim
ekildeitirmesi Denklem 12 ile bulunacaktr.

1
6
DL LL
C
DL LL
r
C
S P
A E

+ +
= (12)

Burada
DL LL
P
+
, elastomer yaltm birimi zerinde DL sabit ve LL hareketli yknden
kaynaklanan toplam dey yk gstermektedir. E
c
elastomer yaltm birimi basn
modlnn hesaplanmasnda elastomer malzemenin kayma modlnn (G) nominal
deeri kullanlacaktr.

Deprem olduu durumlarda, basn altnda elastomer malzemede oluacak kayma birim
ekil deitirmesi Denklem 13 ile bulunacaktr.

1
0.5 | | 0.5 | |
6
DL LL E
C
DL LL E
re C
S P
A E

+ + + +
= (13)

Burada,
0.5 | | DL LL E
P
+ +
elastomer yaltm birimi zerinde DL sabit, LL hareketli (%50) ve
E deprem yknden kaynaklanan dey yk gstermektedir. E deprem yknn
belirlenmesinde dey deprem bileeni de gz nne alnacaktr.
re
A ise tanm ekil
3de yaplm olan azaltlm elastomer alandr. E
c
elastomer yaltm birimi basn
modlnn hesaplanmasnda elastomer malzemenin kayma modlnn (G) nominal
deeri kullanlacaktr.



Sekil 3. Elastomer yaltm biriminde azaltlm elastomer alannn tanm.

Yanal yerdeitirme altnda elastomer malzemede oluacak kayma birim
ekildeitirmesi (
S
) Denklem 14 ile bulunacaktr.

S
r
D
T
= (14)

Burada D yanal yerdeitirme miktar,
r
T ise elastomer tabakalarnn toplam kalnldr.

Yanal yerdeitirme olmad durumlarda elastomer yaltm birimlerinin burkulma yk
(
cr
P ) Denklem 15 ile bulunacaktr.

1 r
cr
r
GA BS
P
T
o
= (15)
Bu denklemde B, elik plaka ile yapm elastomer apn (dairesel kesitli elastomer
yaltm birimi iin) veya kk boyutunu (dikdrtgen kesitli elastomer yaltm birimi
iin) gstermektedir. A
r
elik plaka ile yapm elastomer tabaka yzeyinin (kurun
ekirdek alan dnda kalan) alandr. Kayma modlnn (G) belirlenmesinde nominal
deer kullanlacaktr. o katsays dairesel kesitli elastomer yaltm birimi iin 1.1 ve
dikdrtgen kesitli elastomer yaltm birimi iin 1.3 olarak alnacaktr.

Yanal yerdeitirme olduu durumlarda elastomer yaltm birimlerinin burkulma yk
(
'
cr
P ) Denklem 17 ile bulunacaktr.

sin
( )
cr cr
P P
o o
t

= ' ;
1
2cos ( / )
Mi
D B o

= (17)

Burada D
Mi
enbyk deprem seviyesindeki toplam yanal yerdeitirmeyi (Madde 6.2.5)
gstermektedir.

cr
P yknn tayininde kayma modlnn etkin deeri (
e
G ) kullanlacaktr.

e r
e
r
k T
G
A
= (18)

Burada
e
k enbyk deprem durumuna (yerdeitirmesine) kar gelen edeer dorusal
rijitliktir.

Elastomer yaltm birimlerinde oluacak elastomer malzeme kayma birim
ekildeitirmeleri, burkulma ykleri ve yanal yerdeitirmeler aadaki koullar
salayacaktr.

- Elastomer malzemede enbyk yanal yerdeitirmeye kar gelen kayma birim
ekildeitirmesi 2.5 deerinin altnda kalacaktr.

2.5
S
s


+ Elastomer malzemede deprem yk hari dey yklerden (DL+LL) meydana
gelen kayma birim sekildeitirmesi 2.5 deerinin altnda olacaktr.

2.5
DL LL
C

+
s

+ Elastomer malzemede deprem yk dahil dey yklerden (DL+0.5LL+|E|) ve
enbyk yanal yerdeitirmeden meydana gelen toplam kayma birim
sekildeitirmesi 6.0 deerinin altnda olacaktr.

0.5 | |
6.0
DL LL E
C
S

+ +
+ s

+ Elastomer yaltm birimlerinin yanal yerdeitirme olmad durumlardaki
burkulma yk
cr
P ,
DL LL
P
+
dey yknn enaz 3 kat olacaktr.
3.0
DL LL
cr
P
P
+
>

+ Elastomer yaltm birimlerinin yanal yerdeitirme olduu durumlardaki
burkulma yk
'
cr
P ,
0.5 D L E
P
+ +
dey yknn enaz 1.1 kat olacaktr.

0.5
1.10
D L E
cr
P
P
+ +
>
'


+ Elastomer yaltm birimlerde meydana gelecek enbyk toplam yerdeitirmeler
(D
Mi
, Madde 6.2.5) aadaki snrlar ierisinde kalacaktr.

3
(1.5 )
( )
Mi
cr
DL LL
D B
P
P
+
s ve 0.7 D B s

3.1.3 Elastomer Yalttm Birimlerinin Balantlar

Elastomer yaltm birimlerinin st- ve alt-yap balantlarnn tasarm toplam enbyk
yerdeitirme altnda 1.5(DL+LL+|E|) yk kombinasyonundan kaynaklanan yatay ve
dey kuvvetleri tayacak ekilde yaplacaktr. Burada DL sabit yk, LL hareketli yk
ve E deprem ykn gstermektedir. E deprem yknn belirlenmesinde dey
deprem bileeni de gz nne alnacaktr.

Elastomer yaltm birimlerinin st ve alt yap balantlar iin ekil 4deki standart
civatal balant ekilleri kullanlabilir. Bu balant ekillleri dndaki uygulamalarn
yeterlililii ayrca kantlanacak ve Bamsz Kontrol Heyetinin iznine tabi olacaktr.


ekil 4 a,b. Elastomer yaltm birimlerinin iin standart civatal balant ekilleri.
Yaltm birimleri ile st ve altyap balantlarnn ekme alabilen dzende (ekil 4a)
olmad ve yanal yklerin kesme kuvveti aktarclar (Shear Key) vastasyla yapld
(ekil 4b) durumlarda elastomer yaltm birimlerde yuvarlanma (Rollout veya Rollover)
kararllnn salanmas iin aadaki tahkik yaplacaktr.

0.8 | |
0.8 | |
(2 / 3)
( )
DL E
Mi
e DL E
P
D B
k H P

s
+
(19)

Burada
0.8 | | DL E
P

, elastomer yaltm birimi zerindeki 0.8DL sabit ve ekme (negatif)
ynnde alnan E deprem yknden kaynaklanan enaz (minimum) dey yk
gstermektedir. E deprem yknn belirlenmesinde dey deprem yer hareketi de gz
nne alnacaktr. H yaltc birimin st ve alt elik balk plakalar arasndak mesafedir
(ekil 1). Yaltc birimin enbyk deprem yanal yerdeitirmesi D
Mi
(Madde 6.2.5) ve
buna kar gelen edeer dorusal (sekant) yanal rijitlii k
e
ile gsterilmitir.

3.2 Dz ve Eri Yzeyli Srtnmeli Yaltm Birimleri

3.2.1 Dz ve Eri Yzeyli Srtnmeli Yaltm Birimlerinin zellikleri

Dz ve Eri Yzeyli Srtnmeli Yaltm Birimleri iinde bir kayc elemann yer ald
bir veya iki tarafl ibkey elik elemanlardan oluur (ekil 5). Bu tip yaltm birimlerinin
teorik histeresiz erisi ekil 6da gsterilmitir. Yaltm biriminin elastik tesi rijitliini
(k
2
) ibkey kayma yzlerindeki erilik yarap, snmn ise teflon kaplamal kayc
birim ve paslanmaz elik kayma yzeyi arasnda srtnme nedeni ile oluan enerji kayb
salar. Dz yzeyli yaltm birimlerindeki yatay rijitlik (k
2
) sfr olarak alnabilir. Eri
yzeyli srtnmeli yaltm birimleri kendilerine zg yatay kuvvet-yerdeitirme
(histeresiz) erileri, edeer dorusal rijitlikleri ve edeer snm oranlar ile tanmlanr.



ekil 5. Bir ve ki Tarafl Eri Yzeyli Srtnmeli Yaltm biriminin basitletirilmi
kesiti

ekil 6. Dz ve Eri Yzeyli Srtnmeli Yaltm Birimleri iin tipik kuvvet-
yerdeitirme (histeresiz) erisi

Sekil 6da:
Q = F
y
= Karakteristik Dayanm veya Etkin Akma Kuvveti
k
1
= Balang rijitlii (fiktif)
k
2
= kinci Rijitlik
k
e
= D yerdeitirmesine kar gelen edeer dorusal rijitlik (Sekant Rijitlii) = F / D
F = D yerdeitirmesine kar gelen dayanm
D
y
= Etkin Akma Yerdeitirmesi (ok kk fiktif akma yerdeitirmesi)

Karakteristik Dayanm veya Etkin Akma Kuvveti srtnme katsays () ile yaltm
birimi zerine etkiyen dey kuvvetin (P) arpmna eittir. (ki tarafl eri yzeyli
srtnmeli yaltm birimleri iin =
1
+
2
olarak alnabilir)

Q = F
y
= P (20)

Balang rijitlii, hesaplarda ok yksek bir deer olarak alnacak fiktif bir rijitliktir.
kinci rijitlik, dey kuvvetin (P) Eri Yzeyli Srtnmeli Yaltm birimi kayma
yzeyinin erilik yarapna (r) blnmesi ile belirlenir. (ki tarafl eri yzeyli
srtnmeli yaltm birimleri iin yaklak olarak r = r
1
+ r
2
alnabilir)

k
2
= P / r (21)

Verilen bir ykleme dngsndeki (histeresiz erisi) edeer dorusal rijitlik (k
e
ee), o
dngde uygulanan kuvvetin (F) ulalan maksimum yerdeitirmeye (D) blnmesi ile
elde edilir.

k
e
= F/D = (P / r) + (P / D) (22)

Edeer snm oran (|
e
) bir yerdeitirme dngsnde yutulan enerjinin (histeresiz
alan =W
d
) 2t F D deerine blnmesi ile elde edilir.

(

+
=
(

=
r D FD
W
d
e
/
2
2
1

t t
| (23)

Dz ve Eri Yzeyli Srtnmeli yaltm birimlerinin edeer dorusal rijitlikleri ve
edeer snm oranlar srtnme katsaysnn () alt ve st snr deerlerine (
AS
ve
S
)
bal olarak deiir. Tasarm amal olarak, bu snr deerleri, retim farkn ve yalanma
ve evresel kirlenme etkilerini yanstacak ekilde Denklem 24 ve 25 vastas ile
belirlenecektir.

AS
= 0.8
NOM
(24)

S
= 1.2 o

NOM
(25)

Burada
NOM
srtnme katsaysnn nominal deerini, o

ise yalanma ve kirlenme

etkilerininden kaynaklanacak zellik dzeltme katsaysn gstermektedir. Bu katsaynn
enkk deeri o

= 1.3 olarak alnacaktr.

Dz ve Eri Yzeyli Srtnmeli yaltm birimlerinin imalatnda kullanlacak malzemeler
prEN 15129: 2007 numaral Avrupa Standard blm 8.3.2de kapsanan
spesifikasyonlara veya edeer Japonya (JIS), edeer ABD (ASTM) standartlarna veya
reticilerin (Bayndrlk ve skan Bakanl tarafndan kabul edilmi) zel kalite kontrol
programlarna uyacaktr.


3.2.2 Dz ve Eri Yzeyli Srtnmeli Yaltm Birimlerinin Tasarm Kriterleri

Eri yzeyli srtnmeli yaltm birimleri:
+ Hi bir yanal yerdeitirme olmadan 1.5(DL+LL) byklnde bir dey
kuvveti emniyetle tayacaktr.
+ Toplam enbyk yanal yerdeitirme altnda (0.8DL |E|) byklnde bir
dey kuvveti ekme gerilmesine maruz kalmadan tayacaktr.
+ Toplam enbyk yanal yerdeitirme ve (1.2D+LL+|E|) yk kombinasyonu
altnda dey ve yatay kuvvetleri emniyetle tayacaktr.
Burada DL sabit yk ve LL hareketli yk gstermektedir. E deprem yknn
belirlenmesinde dey deprem bileeni de gz nne alnacaktr.

3.2.3 Dz ve Eri Yzeyli Srtnmeli Yaltm Birimlerinin Balantlar

Dz ve Eri Yzeyli Srtnmeli yaltm birimlerinin st ve alt yap balantlarnn
tasarm toplam enbyk yerdeitirme altnda 1.5(DL+LL+|E|) yk
kombinasyonundan kaynaklanan yatay ve dey kuvvetleri tayacak ekilde
yaplacaktr. Burada DL sabit yk, LL hareketli yk ve E deprem ykn
gstermektedir. E deprem yknn tanm ve belirlenmesinde dey deprem
bileeni de gz nne alnacaktr.

4. YALITILMI BNANIN MODELLENMES

4.1 st- ve alt-yap dorusal elastik olarak modellenecektir. Bu modellemede DBYBHY
Blm 7.4.4, 7.4.6, 7.4.7, 7.4.8, 7.4.10 ve7.4.13 maddelerinde kapsanan hususlar gz
nne alnacaktr.

4.2 Yaltlm binann dey dorultudaki temel titreim periyodunun (T
V
, Madde 6.1.1)
0.1sden daha kk olmas durumunda yaltm sistemi ve st yap modelinde dey
serbestlik dereceleri gz nne alnacak ve tasarmda deprem yer hareketi yatay ve
dey bileenleri ile kullanlacaktr.

4.3 Yaltm sisteminin her durumda dorusal olmayan ekilde modellenmesi mmkndr.
Yaltm birimlerinin ve yaltm sisteminin modellenmesinde (edeer dorusal
modelin kullanlamad durumlarda) Blm 3de sunulmu dorusal olmayan
modellemeler Blm 8 kapsamnda gerekletirilecek yaltm birimi deneylerine
dayal olarak kullanlacaktr .

4.4 Aadaki hususlar saland takdirde yaltm sistemi edeer dorusal olarak
modellenebilir.

a) Yaltm sisteminde tasarm yerdeitirmesine kar gelen dorusal edeer (sekant)
rijitliin (k
e
), tasarm yerdeitirmesinin %20sine kar gelen dorusal edeer
(sekant) rijitlie oran en az 1/2 olacaktr.

b) Tasarm yerdeitirmesi altnda yaltm sisteminin zellikleri dey yklemeye
bal olarak enok %10 orannda deiecektir.

c) Yaltm sisteminde tasarm ve enbyk yerdeitirmeya kar gelen edeer snm
oranlar %30 deerini gemeyecektir


4.5 Edeer Dorusal modelde herbir yaltm biriminin ilgili tasarm aamasndaki
(Tasarm Depremi veya Enbyk Deprem) yerdeitirmeye kar gelen etkin rijitlii
gz nne alnacaktr. Yaltm sisteminin toplam etkin rijitlii yaltm birimlerinin
etkin rijitliklerinin toplamna eittir. Yaltm sisteminin toplam burulma rijitliinin
hesabnda yaltm birimlerinin zati burulma rijitlikleri ihmal edilebilir.

4.6 Edeer Dorusal modelde etkin snm oran yaltm sisteminde, yaltm
periyodundaki bir ykleme evriminde yutulan enerjiye bal olarak bulunan (edeer
viskoz) etkin snm oran ile belirlenecektir. Bu etkin snm oran her iki tasarm
aamas (Tasarm Depremi veya Enbyk Deprem) iin ayr ayr belirlenecektir.

4.7 Yaltm arayz yerdeitirmelerinin hakim olmad yksek titreim modlarndaki
viskoz snm oran st yapda rijit temel (deprem yaltm yok) kabl altnda geerli
olan snm oranna eit alnacaktr. zel durumlar dnda, yksek titreim
modlarndaki edeer viskoz snm oran %5 alnabilir.

4.8 Rijitlik, snm ve srtnme katsaysnn alt snr (enkk) deerlerinin kabul ile
enbyk (yaltm arayz) yerdeitirmeleri, rijitlik, snm ve srtnme katsaysnn
st snr (enbyk) deerlerinin kabul ile de enbyk styap ivmeleri, atalet
kuvvetleri, yapsal gerilme ve yerdeitirmeler elde edilecektir. Tasarmda
kullanlacak st ve alt snr deerleri Tip Testleri sonular ve Denklem 5, 6, 24 ve 25
ile belirlenmi dzeltme faktrleri kullanlarak bulunacaktr.


5. DEPREM YER HAREKET

5.1 Tasarmda aada belirtilen iki seviyeli deprem yer hareketi gz nne alnacaktr.
Tasarm Depremi - 50 ylda %10 alma olaslna sahip deprem yer hareketi
Enbyk Deprem 50 ylda %2 alma olaslna sahip deprem yer hareketi

5.2 Bu artname kapasamnda kullanlan zemin snflar Ek Ada tanmlanmtr.
Referans zemin snf olarak B ve C Zemin Snflar ara snr (Ek-A, en st 30 m
iin tanmlanan edeer kayma dalgas hz V
S
=760m/s) kabul edilmitir.

5.3 Gz nne alnan zemin snf iin Enbyk Depreme kar gelen %5 snml Yatay
vme Spektrumu, S
M
(T), ksa ve 1s periyotlu spektral genlikler (S
M
(0.2) ve S
M
(1))
kullanlarak bulunacaktr.

S
M
(0.2) = F
a
S
MR
(0.2) (26)

S
M
(1) = F
v
S
MR
(1) (27)

Burada:
S
M
(T) = Enbyk deprem seviyesinde %5 snml yatay spektral ivme (g)
S
M
(0.2) = Enbyk deprem seviyesinde %5 snml ksa periyotlu yatay spektral
ivme (g)
F
a
= Tablo 1de sunulmu ksa periyot spektral genlik dzeltme katsays
S
MR
(0.2)

= Enbyk deprem seviyesinde referans zemin iin, %5 snml, yatay,
ksa periyotlu (T=0.2s) spektral ivme (g)
S
M
(1) = Enbyk deprem seviyesinde %5 snml 1s periyotlu yatay spektral ivme
(g)
F
v
= Tablo 2de sunulmu 1slik periyot spektral genlik dzeltme katsays
S
MR
(1)

= Enbyk deprem seviyesinde referans zemin iin, %5 snml, yatay, 1s
periyotlu spektral ivme (g)

Enbyk deprem seviyesinde %5 snml ksa periyotlu ve 1s periyotlu yatay
spektral ivme deerleri (S
MR
(0.2) ve

S
MR
(1)

) 18 Austos 2007 Tarihli ve 26617
Sayl T.C.Resm Gazetede yaynlanm Ky ve Liman Yaplar, Demiryollar,
Hava Meydanlar naatlarna likin Deprem Teknik Ynetmelii - Ek A da
verilmitir.

5.4 F
a
ve F
v
Spektral Genlik Dzeltme Katsayslar sras ile Tablo 1 ve Tablo 2de
verilmitir. Bu tablolarda kullanlan zemin snflar Ek Ade tanmlanmtr.
Tablo 1. Ksa Periyotlu Spektral Genlik Dzeltme Katsays, F
a

Zemin Snf*
Ksa Periyotlu Spektral vme (g)
a


s 0.25 = 0.50 = 0.75 =1.0 > 1.25
A 0.8 0.8 0.8 0.8 0.8
B 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0
C 1.2 1.2 1.1 1.0 1.0
D 1.6 1.4 1.2 1.1 1.0
E 2.5 1.7 1.2 0.9 0.9
F
b

b

b

b

b

* Bkz. Ek A
a
Ksa Periyotlu Spektral vmenin ara deerleri iin lineer interpolasyon yaplacaktr.
b
Sahaya zel geoteknik inceleme ve dinamik zemin davran analizi yaplacaktr.

Tablo 2. 1.0s Periyotlu Spektral Genlik Dzeltme Katsays, F
v

Zemin Snf*
1.0s Periyotlu Spektral vme (g)
a

S
1
s 0.1 S
1
= 0.20 S
1
= 0.3 S
1
= 0.4 S
1
> 0.5
A 0.8 0.8 0.8 0.8 0.8
B 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0
C 1.7 1.6 1.5 1.4 1.3
D 2.4 2.0 1.8 1.6 1.5
E 3.5 3.2 2.8 2.4 2.4
F
b

b

b

b

b

* Bkz. Ek A
a
1.0s Periyotlu Spektral vmenin ara deerleri iin lineer interpolasyon yaplacaktr.
b
Sahaya zel geoteknik inceleme ve dinamik zemin davran analizi yaplacaktr.


5.5 Enbyk Depreme kar gelen %5 snml Yatay vme Spektrumu, S
M
(T), ekil
6da sunulmu spektruma gre belirlenecektir. Bu spektrum ekli S
M
(0.2) ve S
M
(1)
spektral ivme genlikleri ve T
0
, T
S
ve T
L
ke periyotlar tarafndan belirlenmektedir.
Spektrumun 0 periyodundaki spektral ivme deeri (enbyk yer ivmesi) 0.4S
M
(0.2)
deeri ile verilmektedir. S
M
(T) spektrumunun hesaplanmasnda Denklem 28 ve 29
kullanlacaktr.
















T
0
=0.2 T
s
T
S
=S
M
(1)/S
M
(0.2) 1.0 T
L
=10 s
T
0.4S
M
(0.2)
S
M
(1)
S
M
(T)
S
M
(0.2)
S
M
(T)=
T
L
T
2

S
M
(1)
S
M
(T)=
S
M
(1)

T
Periyot (s)
Spektral vme (g)

ekil 6. Enbyk deprem ivme spektrumu


o
o
o S
M
S L
M L
2
(0.2)
( ) 0.4 (0.2) 0.6 ( )
( ) (0.2) ( )
(1)
( ) ( )
(1)
( )
M
M M
M M
M
M
S
S T S T T T
T
S T S T T T
S
S T T T T
T
S T
S T
T
= + s
= s s
= s s
=
L
( ) T T s
(28)

Bu denklemlerdeki spektrum ke periyotu T
S
Denklem 29 ile tanmlanmtr. T
0
ke
periyodu T
0
=0.2 T
S
, uzun periyod blgesine gei periyodu olan T
L
=10s olarak
alnacaktr.

M
S
M
(1)

(0.2)
S
T
S
= (29)

5.6 Gz nne alnan zemin snf iin Tasarm Depremine kar gelen %5 snml
Yatay vme Spektrumu, S
D
(T), ksa ve 1s periyotlu spektral genlikler (S
D
(0.2) ve
S
D
(1)) kullanlarak bulunacaktr.

S
D
(0.2) = F
a
S
DR
(0.2) (30)

S
D
(1) = F
v
S
DR
(1) (31)




Burada:
S
D
(T) = Tasarm depremi seviyesinde %5 snml yatay spektral ivme (g)
S
DR
(0.2)

= Tasarm depremi seviyesinde referans zemin iin, %5 snml, yatay,
ksa periyotlu (T=0.2s) spektral ivme (g)
S
D
(0.2) = Tasarm depremi seviyesinde %5 snml ksa periyotlu yatay spektral
ivme (g)
S
DR
(1)

= Tasarm depremi seviyesinde referans zemin iin, %5 snml, yatay, 1s
periyotlu spektral ivme (g)
S
D
(1) = Tasarm depremi seviyesinde %5 snml 1s periyotlu yatay spektral ivme
(g)

Enbyk deprem seviyesinde %5 snml ksa periyotlu ve 1s periyotlu yatay
spektral ivme deerleri (S
DR
(0.2) ve

S
DR
(1)

) 18 Austos 2007 Tarihli ve 26617
Sayl T.C.Resm Gazetede yaynlanm Ky ve Liman Yaplar, Demiryollar,
Hava Meydanlar naatlarna likin Deprem Teknik Ynetmelii - Ek A da
verilmitir.

5.7 Tasarm Depremine kar gelen %5 snml Yatay vme Spektrumu, S
D
(T), ekil
7de sunulmu spektruma gre belirlenecektir. Bu spektrum ekli S
D
(0.2) ve S
D
(1)
spektral ivme genlikleri ve T
0
, T
S
ve T
L
ke periyotlar tarafndan tarafndan
belirlenmektedir. Spektrumun 0 periyodundaki spektral ivme deeri (enbyk yer
ivmesi) 0.4S
D
(0.2) deeri ile verilmektedir. S
D
(T) spektrumunun hesaplanmasnda
Denklem 30 ve 31 kullanlacaktr.















ekil 7. Tasarm depremi ivme spektrumu
o
o
o S
D
S L
D L
2
(0.2)
( ) 0.4 (0.2) 0.6 ( )
( ) (0.2) ( )
(1)
( ) ( )
(1)
( )
D
D D
D D
D
D
S
S T S T T T
T
S T S T T T
S
S T T T T
T
S T
S T
T
= + s
= s s
= s s
=
L
( ) T T s
(30)

Bu denklemlerdeki spektrum ke periyotu T
S
Denklem 31 ile tanmlanmtr. T
0
ke
periyodu T
0
=0.2 T
S
, uzun periyod blgesine gei periyodu olan T
L
=10s olarak
alnacaktr.

T
0
=0.2 T
s
T
S
=S
D
(1)/S
D
(0.2) 1.0 T
L
=10 s
T
0.4S
D
(0.2)
S
D
(1)
S
D
(T)
S
D
(0.2)
S
D
(T)=
T
L
T
2

S
D
(1)
S
D
(T)=
S
D
(1)

T
Periyot (s)
Spektral vme (g)
S
(1)

(0.2)
D
D
S
T
S
= (31)

5.8 Enbyk deprem ve tasarm depremi seviyesine kar gelen Dey ivme spektrumu
ilgili yatay ivme spektrumunun 2/3 oran alnarak belirlenecektir.

5.9 Enbyk Deprem ve Tasarm Depremine kar gelen yatay ve dey ivme
spektrumlarnn belirlenmesi iin Bamsz Kontrol Heyeti tarafndan uygun
grlecek zel etdler kullanlabilir, ancak elde edilen ivme spektrumlarndan
bulunan spektral genlikler herbir periyot iin 5.5 ve 5.7 maddeleri kapsamnda
belirlenen yatay spektral genliklerin ve Madde 5.8 kapsamnda belirlenmi dey
spektral genliklerin %90ndan daha kk olamaz.

5.10 Zaman Tanm Alannda yaplacak analizler iin zel olarak belirlenmi ivme kayd
takmlar kullanlacaktr. Bu kayt takmlar 50 ylda %2 ve %10 alma olaslkl
deprem tehlikesinin ayrm (deaggregation) ile elde edilen deprem senaryosunun
zellikleri (aletsel byklk, fay uzakl, standart sapma faktr) ve kaynak
mekanizmas ile uyumlu olan gerek (ampirik) deprem kaytlarnn leklenmesi ile
belirlenecektir. Bir takmdaki her spektrum iin ayni lekleme kullanlacaktr.
Yeterli ampirik kayt bulunamad durumlarda deprem yer hareketi deprem
tehlikesinin ayrm (deaggregation) ile elde edilen deprem senaryosunun zelliklerine
dayal fiziksel yaklamlarla simle edilecek ve-veya spektrum uyumlu yer
hereketleri retilecektir. Enbyk deprem senaryosu aletsel byklnn (moment
bykl) 7den fazla ve fay uzaklnn 20kmden az olduu durumlarda direktivite
etkilerinin belirlenmesi iin uygun fiziksel modellere dayal deprem yer hereketi
simlasyonlar yaplacaktr. Herbir iki yndeki yatay deprem yer hareketi takm iin
ortalama yatay spektrum her iki yatay spektrum genliklerinin kareleri toplamnn
karekk alnarak belirlenecektir. Ortalama yatay spektrumunun 0.5 T
D
ve 1.25T
M

periyotlar arasndaki spektral genlikleri Madde 5.5 ve 5.7de belirlenmi enbyk
deprem ve tasarm depremi yatay ivme spektrumlarnn en az 1.3 kat olacaktr.
Dey dorultudaki deprem yer hareketi spektrumu genlikleri herbir periyot iin
Madde 5.8da belirlenmi dey ivme spektrumu genliklerinin %90ndan daha byk
olacaktr. Zaman tanm alannda yaplan analizlerde en az yedi ivme kayd takm
kullanlacak ve sonularn aritmetik ortalamas alnacaktr. bu ivme kayd
takmlarnn elde edilmesinde Bamsz Kontrol Heyeti tarafndan uygun grlecek
yntem ve uygulamalar kullanlacaktr.


6. DEPREM HESABI

6.1 Analiz Yntemleri

Binann yapsal ve yaltm sistemi zelliklerine bal olarak aadaki analiz metodlar
kullanlabilir.
a) Edeer Yatay Yk Yntemi ile Dorusal Analiz
b) Mod Birletirme Yntemi ile Dorusal Analiz veya Zaman Tanm Alannda
Dorusal Analiz
c) Zaman Tanm Alannda Dorusal Olmayan Analiz

Edeer Yatay Yk Yntemi ile Dorusal Analiz her durumda yaplmas gerekli olan ve
tasarmda gz nne alnacak referans deerleri salayan temel analiz yntemidir. Mod
Birletirme Yntemi ile Dorusal Analiz veya Zaman Tanm Alannda Dorusal Analiz,
Edeer Yatay Yk Ynteminin yeterli olmad durumlarda kullanlabilir. Zaman
Tanm Alannda Dorusal Olmayan Analiz yntemi her durum iin geerlidir.

6.1.1 Edeer Yatay Yk Yntemi aadaki koullar saland takdirde yeterli bir
analiz yntemidir.

a) Madde 5.3de tanmlanm, enbyk deprem seviyesinde referans zemin iin 1s
periyotlu yatay spektral ivme, S
MR
(1), 0.6g deerinin altndadr.
b) Binann oturduu zemin A, B, C veya D snfndadr (Ek-A)
c) Yaltm sistemi edeer dorusal (visko-elastik) olarak modellenebilir (Madde 4.4)
d) st yap toplam ykseklii 20mnin altndadr.
e) Enbyk deprem seviyesinde deprem yaltml yapnn yanal etkin titreim periyodu
3snin altndadr (T
M
<= 3s)
f) Tasarm depremi seviyesinde deprem yaltml yapnn yanal etkin titreim periyodu
(T
D
), rijit temelli styap periyodunun en az (3) katdr.
g) Her iki yatay asal eksen dorultusunda yaltm sistemi rijitlik merkezi ile st yap
arlk merkezinin izdm arasndaki dmerkezlik, gz nne alnan dorultuya
dik dorultudaki styap plan boyutunun %5inden daha azdr.
h) Elastomer yaltm birimleri ile yaltlm yapnn dey dorultudaki temel titreim
periyodu T
v
, 0.1sden daha kktr.

V
v
gK
W
T t 2 = (32)

Burada W st yapnn, DBYBHY (2007) Madde 2.7.1.2 kapsamnda belirlenmi toplam
arl, K
v
yaltm sisteminin toplam dey rijitlii ve g=9.81 m/s
2
yer ekimi ivmesidir.

V v
K k =

(33)

Burada k
v
herbir

elastomer yaltm biriminin Denklem 10la belirlenmi dey rijitliidir.


6.1.2. Mod Birletirme Yntemi ile Dorusal Analiz veya Zaman Tanm Alannda
Dorusal Analiz 6.1.1. b ve h madde hkmlerinin saland durumlarda kullanlabilir.


6.1.3. Zaman Tanm Alannda Dorusal Olmayan Hesap Yntemi her durumda geerlidir.


6.2. Edeer Yatay Yk Yntemi ile Dorusal Analiz

Edeer Yatay Yk ynteminde st yap ve alt yap rijit kabul edilir ve st yapda her iki
dorultuda yatay teleme ve burulma serbestlik dereceleri (3 serbestlik derecesi) gz
nne alnr.


6.2.1. Tasarm Depremi Seviyesi Yerdeitirmesi

Yaltm sistemi her iki yatay dorultuda oluacak tasarm depremi seviyesi
yerdeitirmesini karlayacak ekilde projelendirilecektir.


D
D D D
D
B
T T S g
D
2
2
) (
4
|
.
|

\
|
=
t
(34)

D
D
= Tasarm depremi seviyesinde yaltm sistemi etkin rijitlik merkezinde oluacak
yerdeitirme
T
D
= Tasarm yerdeitirmesi seviyesinde deprem yaltml yapnn yanal etkin titreim
periyodu
S
D
(T
D
) = Tasarm depremi seviyesinde T
D
periyodundaki spektral ivme.
B
D
= Tasarm yerdeitirmesi seviyesinde yaltm sisteminin edeer snm oran ile
ilikili olarak belirlenmi spektrum azaltma katsays.

( )
D
D
B
| ln 1 25 . 0
1
= (35)

Tm yaltm sisteminin tasarm yerdeitirmesi seviyesindeki edeer snm oran (|
D
)
ile gsterilmitir.
2
,max
1
2
D
D D
HisteresizAlani
K D
|
t
(
=
(
(

(36)

Burada HisteresizAlan tm yaltm sisteminin tasarm yerdeitirmesi evrimindeki
histersiz erisinin iinde kalan alan gstermektedir.

K
D, max
= Tasarm depremi yerdeitirmesi seviyesinde tm yaltm sisteminin maksimum
etkin rijitliidir.

6.2.2. Tasarm Depremi Seviyesinde Etkin Periyot

Tasarm yerdeitirmesi seviyesinde deprem yaltml yapnn yanal etkin titreim
periyodu aadaki ifade ile belirlenir

g K
W
T
D
D
min ,
2t = (37)

T
D
= Tasarm depremi seviyesinde deprem yaltml yapnn yanal etkin titreim periyodu

W = Yaltm arayz zerindeki styapnn DBYBHY (2007) Madde 2.7.1.2 kapsamnda
belirlenmi toplam arl,

K
D, min
= Tasarm depremi yerdeitirmesi seviyesinde yaltm sisteminin minimum etkin
rijitlii

g = yerekimi ivmesi= 9.81 m/s
2


6.2.3. Enbyk Deprem Seviyesi Yerdeitirmesi

Yaltm sistemi etkin rijitlik merkezinde oluacak enbyk deprem seviyesindeki spektral
yerdeitirme aadaki ifade ile belirlenir

M
M M M
M
B
T T S g
D
2
2
) (
4
|
.
|

\
|
=
t
(38)

D
M
= Enbyk deprem seviyesinde yaltm sistemi etkin rijitlik merkezinde oluacak
yerdeitirme

S
M
(T
M
) = Enbyk deprem seviyesinde T
M
periyodundaki spektral ivme.

T
M
= Enbyk deprem seviyesinde deprem yaltml yapnn yanal etkin titreim periyodu

B
M
= Enbyk deprem seviyesinde yaltm sisteminin edeer snm oran ile ilikili
olarak belirlenmi spektrum azaltma katsays.

( )
M
M
B
| ln 1 25 . 0
1
= (39)

Tm yaltm sisteminin enbyk deprem yerdeitirmesi seviyesindeki edeer snm
oran (|
M
) ile gsterilmitir.

(
(

=
2
max ,
2
1
M M
M
D K
Alani Histeresiz
t
| (40)

Burada HisteresizAlan tm yaltm sisteminin bir enbyk deprem yerdeitirmesi
evrimindeki histersiz erisinin iinde kalan alan gstermektedir.

K
M, max
= Enbyk deprem yerdeitirmesi seviyesinde yaltm sisteminin maksimum
etkin rijitlii

6.2.4. Enbyk Deprem Seviyesindeki Etkin Periyot

Enbyk deprem seviyesinde deprem yaltml yapnn yanal etkin titreim periyodu
aadaki ifade ile belirlenir

g K
W
T
M
M
min ,
2t = (41)

T
M
= Enbyk yerdeitirme altnda deprem yaltml yapnn yanal etkin titreim
periyodu

W = Yaltm arayz zerindeki yer alan styapnn DBYBHY (2007) Madde 2.7.1.2
kapsamnda belirlenmi toplam arl,

K
M, min
= Enbyk deprem yerdeitirmesi seviyesinde yaltm sisteminin minimum etkin
rijitlii

g = yerekimi ivmesi= 9.81 m/s
2


6.2.5. Toplam Yaltm Birimi Yerdeitirmeleri

Deprem yaltm uygulanm binalarda yaltm sisteminin rijitlik merkezi ile styap
arlk merkezinin yaltm arayz zerindeki izdm arasndaki mesafe dmerkezlik
olarak adlandrlr ve yapnn her iki x ve y asal dorultularnda belirlenir. Buna ek olarak,
gznne alnan asal dorultuya dik dorultudaki bina plan boyutunun %5i orannda bir
dmerkezlik (ek-dmerkezlik) gz nne alnacaktr.

Yaltm sisteminde yer alan iinci yaltm birimindeki D
Dix
, D
Diy
ve D
Mix
, D
Miy
yatay

yerdeitirmeleri, yaltm sisteminin etkin rijitlik merkezindeki D
D
ve D
M
yatay

yerdeitirmelerinin
x ve y asal dorultudaki dmerkezliklere bal olarak Denlem 43 ve
44de verilen faktrlerle (o
xi
ve

o
yi
) bytlmesi ile elde edilecektir.

D
Dix
= o
yi
D
D

D
Diy
= o
xi
D
D

D
Mix
= o
yi
D
M
(42)
D
Miy
= o
xi
D
M


i
x
x t
yi
x
r
e
2
,
1+ = o
(43)
i
y
y t
xi
y
r
e
2
,
1+ = o
(44)

Burada x
i
ve y
i
i yaltm biriminin yaltm sistemi rijitlik merkezine gre koordinatlar,
e
t,x
ve e
t,y
ise yaltm sisteminin srasyla x ve y dorultularndaki toplam (%5 ek
dmerkezlik dahil) dmerkezliidir.

r
x
ve r
y
Denklem 45 ve 46 tarafndan verilen x ve y
dorultularndaki
burulma rijitlik
yarap deerlerini gstermektedir.

2 2 2
( ) / r x k y k k
y i eyi i exi exi
= +
(45)
2 2 2
( ) / r x k y k k
x i eyi i exi eyi
= +
(46)

Burada k
exi
and k
eyi

iinci
yaltm biriminin srasyla x ve y dorultularndaki ortalama
etkin rijitliidir.


Edeer yatay yk hesap yntemi kapsamnda o
xi
ve

o
yi
bytme faktrleri 1.1 deerinin
altnda olmayacaktr.


6.2.6. Edeer Yatay Ykler

Tasarm yerdeitirmesi seviyesinde yaltm sisteminde oluacak kesme kuvveti, V
b
,
Denklem 47 vastasyla bulunacaktr.

V
b
= K
D, max
D
D
(47)

K
D, max
= Tasarm depremi yerdeitirmesi seviyesinde yaltm sisteminin maksimum
etkin rijitlii

D
D
= Tasarm depremi seviyesinde yaltm sistemi etkin rijitlik merkezinde oluacak
yerdeitirme

Altyap (yaltm sisteminin alt), V
b
kesme kuvvetini dorusal-elastik davranla tayacak
ekilde deprem yaltm uygulanmam normal bina tasarmndaki esaslar gz nne
alnarak tasarlanacaktr.

styap (yaltm sisteminin st) gz nne alnan deprem dorultusunda, V
t
azaltlm

taban kesme kuvvetinin (toplam edeer deprem yknn) etkidii rijit temelli (deprem
yaltm uygulanmam) normal bir bina gibi tasarlanacaktr.

V
t
= V
b
/ R
1
(48)

R
1
= Deprem yk azaltma katsays

1 R
1
= R/4 2 (49)

Burada R, DBYBHY Tablo 2.5te tanmlanan Tayc Sistem Davran Katsaysdr.

Toplam edeer deprem yk, V
t
aadaki koullar salayacaktr:

V
t
>= Birinci mod titreim periyodu T
D
olan edeer bir binann tasarm iin DBYBHY
(2007) Madde 2.7.1.1 kapsamnda belirlenecek edeer deprem yk.

V
t
> Rzgar tasarm yknden kaynaklanacak kesme kuvveti

V
t
> Yaltm sistemini harekete geirmek iin gerekli yatay kuvvetin (elastomer
yaltclarda kurun ekirdein akmas, eimli yzeyli srtnmeli yaltclarda statik
srtnme kuvvetinin yenilmesi veya zel tasarml birimlerin dayanm) 1.5 kat


6.2.7. Katlara Etkiyen Edeer Deprem Yklerinin Belirlenmesi

Denklem 45 ile hesaplanan toplam edeer deprem yk, V
t
bina katlarna aadaki
denklem ile datlacaktr.

1
i i
i t N
j j
j
wH
F V
w H
=
=

(50)
F
i
= iinci kat seviyesinde gz nne alnan dorultuda etkiyen yanal kuvvet
w
i
= DBYBHY (2007) Madde 2.7.1.2 kapsamnda belirlenecek iinci kat seviyesindeki
arlk
H
i
= Yaltm arayz ile iinci kat seviyesi arasndaki mesafe
N= Yaltm arayz stnden itibaren toplam binadaki toplam kat says

6.2.8. Greli Kat telemeleri

Bina katlarndaki greli telemeler 0.01 h
i
deerinin altnda kalacaktr.
Burada h
i
, iinci kat ile (i-1)inci kat arasndaki mesafedir (iinci kat ykseklii).
telemelerin hesabnda dorusal elastik yntemlerle bulunacak kat yerdeitirmeleri
deprem yk azaltma katsays, R
1
(Denklem 49), ile arplacaktr.


6.2.9 Yaltm Sistemi zerine Etkiyecek Dey Deprem Kuvveti

Yaltm sisteminde yer alan yaltm birimlere deprem nedeni ile etkiyecek dey ykler
yatay deprem hareketinden oluan devrilme momentinden ve dey deprem hareketinden
kaynaklanacaktr. st yapnn dey dorultuda rijit davrand kabul ile sadece dey
deprem hareketi nedeni ile yaltm sistemine etkiyecek dey kuvvet, tasarm depremi ve
enbyk deprem seviyelerinde (F
VD
ve F
VM
) aadaki ifadelerle ile bulunacaktr.

0.3( ) (0.2)
VD D
W
F S
g
= (51)

0.3( ) (0.2)
VM M
W
F S
g
= (52)

F
VD
= Tasarm depremi seviyesindeki dey deprem hareketinden kaynaklanacak dey
kuvvet

F
VM
= Enbyk deprem seviyesindeki dey deprem hareketinden kaynaklanacak dey
kuvvet

6.3. Mod Birletirme Yntemi ile Analiz veya Zaman Tanm Alannda Analiz

Mod birletirme ynteminde maksimum i kuvvetler ve yerdeitirmeler, binada yeterli
sayda doal titreim modunun her biri iin hesaplanan maksimum katklarn istatistiksel
olarak birletirilmesi ile elde edilir.

Yaltm sistemi davrannn Madde 4.4 hkmleri kapsamnda edeer dorusal olarak
modellenebildii durumlarda dorusal dinamik analiz kullanlabilir.

Yaltlm binann dey dorultudaki temel titreim periyodunun (T
V
) 0.1sden daha
kk olmas (Madde 4.2) halinde sistemi iki yatay ve bir burulmal serbestlik derecesi
olmak zere serbestlik derecesi ile modellenecektir. Demelerin yatay dzlemde rijit
diyafram olarak alt kabul ile styapnn her bir katnda birbirine dik dorultuda iki
yatay serbestlik derecesi ile ktle merkezinden geen dey eksen etrafndaki dnme
serbestlik derecesi gznne alnacaktr.

Dey dorultudaki deprem yer hareketinin etkileri Madde 6.2.9 kapsamnda
belirlenecektir.

Yaltlm binann dey dorultudaki temel titreim periyodunun (T
V
) 0.1sden daha
byk olmas (Madde 4.2) halinde yaltm sistemi ve st yap modelinde dey serbestlik
dereceleri gz nne alnacaktr. Bu durumda deprem yer hareketi iki yatay ve bir dey
bileeni ile gz nne alnacaktr.

Hesaba katlmas gereken yeterli titreim modu says iin DBYBHY (2007) 2.8.3.
maddesindeki kurallar gznne alnacaktr. Mod katklarnn birletirilmesi iin
DBYBHY (2007) 2.8.4 Maddesindeki hkmler ve eleman asal eksen dorultularndaki
i kuvvetlerin belirlenmesi iin DBYBHY (2007) 2.8.6 Maddesindeki hkmler
kullanlacaktr. Yaltm sisteminde yer alan yaltm birimlerindeki yerdeitirmelerin
belirlenmesinde her iki yatay dorultuda yaplan analiz sonular 1. dorultuda %100, 2.
dorultuda ise %30 arlkla vektrel olarak ve en elverisiz sonucu verecek ekilde
birletirilecektir.

Spektral analiz metodunun uygulanmasnda, Madde 6.3 ve 6.5 kapsamnda belirlenmi
enbyk deprem ve tasarm depremi seviyesi %5 snml ivme spektrumlar (S
M
(T) ve
S
T
(T)), srasyla T 0.8 T
M
ve T 0.8 T
D
periyot blgelerinde, yaltm sistemi edeer
snm oranlarna (|
M
ve |
D
) bal olarak bulunacak spektrum azaltma katsaylar (B
M
ve
B
D
) ile blnerek dzeltilecektir. ekil 8de dzeltilmi ivme spektrum ekli jenerik
olarak gsterilmitir.


















ekil 8. Dzeltilmi vme Spektrumu

st ve alt yap tayc elemanlarna gelecek deprem etkilerinin hesab iin tasarm
depremi seviyesi dzeltilmi ivme spektrumu ve yaltm sistemi etkin rijitliinin
maksimum deeri gz nne alnacaktr. Yaltm birimlerindeki enbyk
yerdeitirmelerin hesabnda enbyk depremi seviyesi dzeltilmi ivme spektrumu ve
yaltm sistemi etkin rijitliinin minimum deeri gz nne alnacaktr.

Zaman tanm alannda modal tek serbestlik dereceli sistemlerin integrasyonunda Madde
5.10 hkmleri ile uyumlu ivme kayt takmlar kullanlacaktr. Bu analizlerde
kullanlacak snm oranlar, st yap ile ilgili modlarda %5, yaltm sistemi ile ilgili
(yaltm sistemindeki yanal veya burulmal yerdeitirmelerin hakim olduu mod
ekillerini ieren) modlarda ise yaltm sistemi edeer snm oranlarna (|
M
veya |
D
)
Periyot (s)
Spektral vme(g)
A
1

A
2

0.8T
M
T
M

0.8T
D

T
D

%5 snml
st yap modlar
Yaltm sistemi ile
ilgili modlar
A
1
/A
2
=B
M
, B
D

eit olarak alnacaktr. st ve alt yap tayc elemanlarna gelecek deprem etkilerinin
hesab iin tasarm depremi seviyesine kar gelen ivme kayt takmlar, yaltm sistemi
etkin rijitliinin maksimum deeri ve edeer snm oran gz nne alnacaktr. Yaltm
birimlerindeki enbyk yerdeitirmelerin hesabnda ise enbyk depremi seviyesine
kar gelen ivme kayt takmlar, yaltm sistemi etkin rijitliinin minimum deeri ve
edeer snm oran gz nne alnacaktr.

st yap tasarmnda tayc elemanlardaki i kuvvet ve momentlere Denklem 49 ile
belirlenmis R
1
yk azaltma katsays uygulanacaktr ve konvansiyonel bina tasarm
esaslarna uyulacaktr.

Alt yapya etkiyen toplam yatay deprem kuvveti Denklem 47 ile belirlenmi V
b

kuvvetinin %90n dan daha az olamaz. Altyap bu yatay deprem ykn dorusal elastik
bir davranla tayacak ekilde projelendirilecektir.

Yaltm birimleri iin enbyk deprem etkisi altnda hesaplanacak enbyk toplam
yerdeitirmeler Madde 6.2.5 kapsamnda belirlenmi enbyk toplam yerdeitirmelerin
(D
Mi
) %90n dan daha az olamaz.

Greli kat telemeleri iin Madde 6.2.8 hkmlerine uyulacaktr.

6.4 Zaman Tanm Alannda Dorusal Olmayan Dinamik Analiz:

Her koul altnda dorusal olmayan dinamik analiz ynteminin uygulanmas mmkndr.
Ancak Madde 5.3de akland ekilde yaltm sisteminin edeer dorusal olarak
modellenemedii durumlarda dorusal olmayan dinamik analiz ynteminin kullanlmas
zorunludur.

Yaltm birimlerinin dorusal olmayan modellemeleri Madde 8 kapsamndaki testlerle
dorulanm kuvvet-yerdeitirme zelliklerine dayal olarak belirlenecektir. Tm yap
modelinde sadece yaltm birimlerinin dorusal olmayan ekilde modellenmesi gereklidir.
st ve altyaplarn dorusal elastik olarak modellenmesi mmkn ve yeterlidir.

Yaltlm binann dey dorultudaki temel titreim periyodunun (T
V
) 0.1sden daha
kk olmas (Madde 4.2) halinde yaltm sistemi iki yatay ve bir burulmal serbestlik
derecesi olmak zere serbestlik derecesi ile modellenecektir. Demelerin yatay
dzlemde rijit diyafram olarak alt kabul ile styapnn her bir katnda birbirine dik
dorultuda iki yatay serbestlik derecesi ile ktle merkezinden geen dey eksen
etrafndaki dnme serbestlik derecesi gznne alnacaktr. Dey dorultudaki deprem
yer hareketinin etkileri Madde 6.2.9 kapsamnda belirlenecektir.

Yaltlm binann dey dorultudaki temel titreim periyodunun (T
V
) 0.1sden daha
byk olmas (Madde 4.2) halinde yaltm sistemi ve st yap modelinde dey serbestlik
dereceleri gz nne alnacaktr. Bu durumda deprem yer hareketi takmlar iki yatay ve
bir dey bileeni ile gz nne alnacaktr.

E ve F tipi zemine oturan ve zemindeki ekildeitirmelerin bina davrann
etkileyebilecei durumlarda zemin-bina etkileimi analizi yaplacaktr. Bu analizin nitelik
ve kapsam Bamsz Kontrol Heyeti tarafndan belirlenecektir.

Deprem yer hareketlerinin belirlenmesi iin Madde 5.10 hkmleri ile uyumlu ivme kayt
takmlar kullanlacaktr. st ve alt yapdaki deprem etkilerinin belirlenmesinde Tasarm
Depremi seviyesine tekabl eden deprem yer hareketleri, yaltm birimlerinin toplam
enbyk yerdeitirmelerinin hesabnda ise Enbyk Deprem seviyesine tekabl eden
deprem yer hareketleri kullanlacaktr.

Yaltm birimleri iin enbyk deprem etkisi altnda hesaplanacak enbyk toplam
yerdeitirmeler Madde 6.2.5 kapsamnda belirlenmi enbyk toplam yerdeitirmelerin
(D
Mi
) %80in den daha az olamaz.

Greli kat telemeleri iin Madde 6.2.8 hkmlerine uyulacaktr.


7. BAIMSIZ KONTROL HEYET

Deprem yaltm ile ilgili tm almalarn, bu alanda teorik ve pratik bilgi ve deneyim
sahibi yerli ve/veya yabanc bamsz uzmanlar (Bamsz Kontrol Heyeti) tarafndan
tasarmn balangcndan itibaren btn aamalarda ve uygulama srasnda kontrol
edilerek onaylanmas zorunludur. Bina ile ilgili olarak verilecek proje, inaat ve kullanm
ruhsatlar Bamsz Kontrol Heyeti tarafndan verilecek rapora bal olacaktr.

Heyeti oluturacak bamsz uzmanlarn deprem tehlikesi analizleri, deprem yer
hareketlerinin seimi ve belirlenmesi, dorusal (lineer) ve dorusal olmayan (nonlineer)
dinamik deprem analizi, deprem yaltm ve yaltm birimi deneyleri konularnda teorik
ve pratik (mesleki) bilgi sahibi olmalar ve bu zelliklere sahip olduklarn belgelemeleri
gereklidir.

Bamsz Kontrol Heyeti yeleri listesi Deprem zolasyon Dernei tarafndan Bayndrlk
Bakanlnn gr alnarak belirlenecek ve herbir deprem yaltm projesi iin
oluturulacak Bamsz Kontrol Heyeti yeleri ilgili Belediye mar Mdrl tarafndan
bu listeden seilerek atanacaktr.



8. YALITIM BRM DENEYLER

Yaltm sisteminde kullanlan yaltm birimi tiplerinin yanal kuvvet yerdeitirme
karakteristikleri, etkin snm oranlar, etkin yanal ve dey rijitlikleri deneylerle
belirlenecek ve tasarmda kullanlan olan deerler dorulanacaktr. Deneyler Bayndrlk
ve skan Bakanl tarafndan akredite edilmi laboratuarlar arasndan Bamsz Kontrol
Heyeti tarafndan seilecek laboratuarda yaltm sistemi proje tasarm mhendisinin
gzetim ve denetimi altnda yaplacak ve deney sonular rapor ve tutanaklarla
belgelenecektir.

Yanal harmonik yerdeitirme deneylerinde test hz minimum 25mm/s olacaktr. stste
yerletirilmi yaltm birimlerin beraberce denenmeleri mmkndr. Yaltm birimi
zelliklerinin ykleme hzna bal olduu durumlarda harmonik deneyler T
D
periyodunda yaplacaktr. T
D
periyodunda yaplan deneylerden elde edilen tasarm
depremi yerdeitirmesi seviyesindeki etkin rijitlik ve etkin snm deerleri ile 1.0T
D
ve
0.5T
D
aralndaki herhangi bir periyotta yaplan deney sonular arasndaki fark
%15den daha fazla ise yaltm birimi zelliklerinin ykleme hzna bal olduu kabul
edilecektir. Yaltm birimi zelliklerinin ykleme hzna bal olma durumu retici firma
tarafndan belgelenecek ve Bamsz Kontrol Heyeti tarafndan onaylanacaktr.

Ayn zellik ve boyutlara haiz yaltm birimlerinin aada Madde 8.1.1 ve 8.2.1de
belirtilmi Tip testlerine tabi tutulmu olmas durumunda bu testlern yeniden
yaplmas zorunlu deildir. Yaltm birimlerinin bu testleri retici firma tarafndan
belgelenecek ve Bamsz Kontrol Heyeti tarafndan onaylanacaktr.



8.1 Elastomer Yaltm Birimleri


8.1.1 Tip Testleri
Herbir elastomer yaltm birimi tipinden en az 2 adedine uygulanacaktr.

Uzun sreli Basn Testi:
1.5(D+L) dey kuvvetinin (herbir yaltc birim tipi iin enbyk olan) statik olarak 5
dakika sre ile uygulanmas

Dey Rijitlik Testi:
Dey kuvvetin 0 ve D+0.5L kuvveti (herbir yaltc birim tipi iin enbyk olan)
arasnda dorusal olarak arttrlarak 5 kere uygulanmas

Basn + Harmonik Yanal Yerdeitirme Testleri:
(Yanal etkin rijitlik ve etkin snm orannn belirlenmesi)




Test Tipi Basn Kuvveti evrim Says Yerdeitirme
A
1.2DL + 0.5LL + |E|
(herbir yaltm birimi tipi
iin ortalama kuvvet)
3 0.2 D
D

B 3 0.5 D
D

C 3 1.0 D
D

D 3 1.0 D
M

E
1.2DL + 1.0LL + |E|
(herbir yaltm birimi tipi
iin enbyk olan kuvvet)
3 1.0 D
TM



8.1.2 Kabul Testleri
Tm yaltm birimlerinin %100ne uygulanacaktr

Basn + Harmonik Yanal Yerdeitirme Testleri:
(Yanal etkin rijitlik ve etkin snm orannn belirlenmesi)

Test Tipi Basn Kuvveti evrim Says
Yerdeitirme

F
DL + 0.5LL
(herbir yaltm birimi tipi
iin enbyk olan kuvvet)
3 1.0 D
M


DL = Sabit yk
LL = Hareketli yk
E = Deprem yk


8.1.3 Elastomer Yaltm Birimi Kabul Kriterleri
Elastomer yaltm birimi kabul kriterleri aadaki hkmlerle belirlenmitir.

1. Kuvvet-yerdeitirme erileri daima pozitif bir eime sahip olacaktr.
2. Herbir yaltm birimi iin enbyk deprem seviyesi yerdeitirmesi altnda
llm etkin rijitlik, bu birim tipinin tasarmnda gz nne alnm etkin
rijitliinin %15 snrlar iinde kalacaktr.
3. Tm yaltm sistemi iin enbyk deprem seviyesi yerdeitirmesi altnda
llm etkin rijitlik, yaltm sistemi tasarmnda kullanlm etkin rijitliinin
%10 snrlar iinde kalacaktr.
4. Herbir yaltm birim iin enbyk deprem seviyesi yerdeitirmesi evriminde
llm enerji yutumu (HisteresizAlan) bu birim tipinin tasarmda gz nne
alnm deerin %75inden daha byk olacaktr.
5. Tm yaltm sistemi iin enbyk deprem seviyesi yerdeitirmesi evriminde
llm enerji yutumu, yaltm sistemi tasarmda kullanlm deerin %85inden
daha byk olacaktr.
6. Yaltm birimlerinin birinci ykleme evriminde elde edilen mekanik
zelliklerinin nc ykleme evriminde elde edilenlerden fark %15i
geemez.
7. Testlerden sonra yaplacak incelemelerde elastomer yaltm birimlerinde kalc
deformasyon, atlama ve elik plaka ve elastomer tabakalar arasnda ayrlma ve
syrlma grlmeyecektir.

8.2 Eimli Yzeyli Srtnmeli Yaltm Birimleri

8.2.1. Tip Testleri
Herbir yaltm birimi tipinden en az 2 adedine uygulanacaktr.

Uzun sreli Basn Testi:
1.5(1.2 DL+LL) dey kuvvetinin (herbir yaltm birimi tipi iin enbyk olan) statik
olarak 5 dakika sre ile uygulanmas

Basn + Harmonik Yanal Yerdeitirme Testleri:
(Srtnme Katsays, Yanal etkin rijitlik ve etkin snm orannn belirlenmesi iin
nc dng sonular kullanlacaktr.)

Test Tipi Basn Kuvveti evrim Says
Yerdeitirme

A
1.2DL + 0.5LL + |E|
(herbir yaltm birimi tipi
iin ortalama kuvvet)
3 0.2 D
D

B 3 0.5 D
D

C 3 1.0 D
D

D 3 1.0 D
M

E
1.2DL + 1.0LL + |E|
(herbir yaltm birimi tipi
iin enbyk olan kuvvet)
3 1.0 D
TM



8.2.2 Kabul Testleri

Eimli Yzeyli Srtnmeli tm yaltm birimlerinin %100ne uygulanacaktr.

Basn + Harmonik Yanal Yerdeitirme Testleri:
(Srtnme Katsays, Yanal etkin rijitlik ve etkin snm orannn belirlenmesi iin
nc evrim sonular kullanlacaktr.)

Test
Tipi
Basn Kuvveti evrim Says
Yerdeitirme

F
DL + 0.5LL
(herbir yaltc birim tipi
iin enbyk olan kuvvet)
3 1.0 D
M



DL = Sabit yk
LL = Hareketli yk
E = Deprem yk

8.2.3 Eimli Yzeyli Srtnmeli Yaltm Birimi Kabul Kriterleri
Eimli Yzeyli Srtnmeli Yaltm Birimi kabul kriterleri aadaki hkmlerle
belirlenmitir.

1. Kuvvet-yerdeitirme erileri daima pozitif bir eime sahip olacaktr.
2. Herbir yaltm birimi iin enbyk deprem seviyesi yerdeitirmesi altnda
llm etkin rijitlik, bu birim tipinin tasarmnda gz nne alnm etkin
rijitliinin %20 snrlar iinde kalacaktr.
3. Tm yaltm sistemi iin enbyk deprem seviyesi yerdeitirmesi altnda
llm etkin rijitlik, yaltm sistemi tasarmnda kullanlm etkin rijitliinin
%15 snrlar iinde kalacaktr.
4. Herbir yaltm birimi iin evrim bana llm enerji yutumu (HisteresizAlan)
bu birim tipinin tasarmnda gz nne alnm deerin %75inden daha byk
olacaktr.
5. Tm yaltm sistemi iin llm (HisteresizAlan) tasarmda kullanlm deerin
%85inden daha byk olacaktr.
6. Yaltm birimlerinin birinci ykleme evriminde elde edilen mekanik
zelliklerinin nc ykleme evriminde elde edilenlerden fark %15i
geemez.
7. Testlerden sonra yaplacak incelemelerde Eimli Yzeyli Srtnmeli Yaltm
birimlerinde kalc deformasyon, kayc yzey kaplamalarnda ayrlma, syrlma
ve derin izilmeler grlmeyecektir.



















EK-A
ZEMN SINIFLARININ TANIMLANMASI

A.1. SMGELER
d
c
= En st 30 mdeki kohezyonlu zemin tabakalarnn toplam kalnl
d
i
= 1 ila 30 m arasnda yer alan iinci tabakann kalnl (m)
d
s
= En st 30 mdeki kohezyonsuz zemin tabakalarnn toplam kalnl
N
i
= 1 ila 30 m arasnda yer alan iinci tabakann dzeltme yaplmam standart
penetrasyon says (ASTM D 1586, 100 vuru/ftden byk alnmayacaktr.)
PI = Plastisite indisi
s
ui
= 1 ila 30 m arasnda yer alan iinci tabakann drenajsz kayma dayanm (kPa),
(ASTM D 2166 veya D 2850, 250 kPadan byk alnmayacaktr.)
v
si
= 1 ila 30 m arasnda yer alan iinci tabakann kayma dalgas hz (m/sn)
w = Su muhtevas

A.2. ZEMN SINIFLARI

A.2.1 vme Spektrumunda esas alnan zemin snflar aadaki gibi tanmlanmaktadr:
A Snf: Sert kaya, kayma dalgas hz,
s
v > 1500 m/sn
B Snf: Kaya, (760 m/sn <
s
v s 1500 m/sn)
C Snf: ok sk zeminler ve yumuak kaya, (360 m/sn <
s
v s 760 m/sn) veya
N > 50 veya
u
s > 100 kPa
D Snf: Kat zeminler, (180 m/sn <
s
v s 360 m/sn) veya (15 s N s 50) veya
(50 kPa s
u
s s 100 kPa)
E snf:
s
v < 180 m/sn veya N < 15 veya
u
s < 50 kPa olan zemin profili veya 3
metreden
kaln yumuak kil bulunan zemin profili (PI >20, w > %40 ve
u
s < 25 kPa)
F Snf: Sahaya zel deerlendirme gerektiren zeminler:
(1) Deprem etkisi altnda potansiyel kme veya gme duyarll olan zeminler
(rnein svlaabilen zeminler), yksek derecede hassas killer ve zayf imentolanm
zeminler, vb.
stisna: Hakim periyodu 0.5 snden dk olan yaplar iin svlaabilen zeminlerde
spektal ivmelerin bulunmasnda sahaya zel geoteknik aratrmaya gerek yoktur. Bu
durumda zemin snf A.2ye gre belirlenir.
(2) Turbalar ve/veya yksek derecede organik killer (H > 3 m kalnlnda turba ve/veya
organik kil)
(3) ok yksek plastisiteli killer (H > 8 m ve PI > 75)
(4) ok kaln yumuak/orta sert killer (H > 36 m ve
u
s < 50 kPa)

A.2.2 Zemin snfnn A.1.1e gre tanmlanabilmesi iin yeterli geoteknik verinin
mevcut olmamas durumunda, E ve F snflarnda olmadndan emin olunmas kayd ile,
zeminin D snfnda olduu kabul edilebilir.

A.2.3 Zemin sfnnn tanmlanmasnda kullanlan parametreler zemin profilinin en
stteki 30 msi iin hesaplanr. En st 30 mde farkl kaya ve zemin tabakalarn ieren
profillerdeki tabakalar i=1den i=nye kadar numaralandrlr. A.2.1de yer alan temel
parametreler aada tanmlanmtr.
(a) En st 30 m iin edeer kayma dalgas hz:

n
i n
i 1
i n
1 i
i 1 si
( 30 )
s
i
d
v d m
d
v
=
=
=
= =

(A.1)
(b) En st 30 m iin edeer standart penetrasyon says (kohezyonsuz zemin,
kohezyonlu zemin ve kaya tabakalar iin):

n
i
i 1
n
i
i 1 i
d
N
d
N
=
=
=

(A.2)
(c) En st 30 m iin edeer standart penetrasyon says (sadece kohezyonsuz zemin
tabakalar iin):

m
s
ch i s m
i 1 i
i 1 i
( )
d
N d d
d
N
=
=
= =

(A.3)
(d) En st 30 m iin edeer drenajsz kayma dayanm:

k
c
u i c k
i 1 i
i 1 ui
( )
d
s d d
d
s
=
=
= =

(A.4)

A.3. SINIFLANDIRMANIN YAPILMASI

Zemin snflandrmas iin aadaki admlar izlenecektir:
A.3.1 F snf zemin iin tanmlanan drt grup kontrol edilir. Saha bu drt gruptan
herhangi birine giriyor ise Zemin Snf F olarak deerlendirilir ve sahaya zel
deerlendirme yaplr.
A.3.2 3 metreden kaln yumuak kil tabakas olup olmad kontrol edilir (gerekli
kriterler PI >20, w > %40 ve
u
s < 25 kPa). Var ise Zemin Snf E olarak atanr.
A.3.3 Aksi btn durumlarda, A.2.3te en st 30 m iin tanmlanan edeer kayma
dalgas hz (
s
v ), edeer penetrasyon says ( N veya
ch
N ) veya edeer drenajsz
kayma dayanm (
u
s )nun birisinden yararlanarak A.2.1e gre zemin snflandrmas
yaplr.
A.3.4 Zemin Snf B, kaya iin kayma dalgas hzna gre atanmaldr. Az anm sert
kayalar iin kayma dalgas hznn tahminine izin verilir. Yksek derecede anm veya
krlm kayalar iin kayma dalgas hz llmeli veya Zemin Snf C olarak atanmaldr.
A.3.5 Zemin Snf A atamas sahada yaplan kayma dalgas hz lmleri veya ayn
kaya trndeki profiller zerinde yaplan lmlere gre olmaldr.
A.3.6 Kaya tabakas ile temel seviyesi arasnda kalnl 3 mden fazla bir zemin
tabakas var ise, Zemin Snf A veya B olarak atanmamaldr.
Tablo A.1. Zemin Snflar
Zemin
Snf
Aklama
s
v (m/sn) N veya
ch
N
u
s (kPa)
a

C
ok sk zemin
ve yumuak kaya
360 - 760 > 50 > 100
D Sert zemin 180 - 360 15 - 50 50 - 100
E Yumuak zemin < 180 < 15 < 50
a

u
s yntemi kullanlm ve
ch
N ile
u
s kriterleri farkl sonu veriyor ise, daha
zayf olan zemin snf seilmelidir.