KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.

pl

PRZEMIA A
Die Verwandlung

FRA Z KAFKA

Gdy Gregor Samsa obudzi si pewnego rana z niespokojnych snw, stwierdzi, e zmieni si w ku w potwornego robaka. Lea na grzbiecie twardym jak pancerz, a kiedy unis nieco gow, widzia swj sklepiony, brzowy, podzielony sztywnymi ukami brzuch, na ktrym ledwo moga utrzyma si cakiem ju zelizgujca si kodra. Liczne, w porwnaniu z dawnymi rozmiarami, aonie cienkie nogi migay mu bezradnie przed oczami.

KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl

Lea na grzbiecie twardym jak pancerz ... widzia swj sklepiony, brzowy, podzielony sztywnymi ukami brzuch ... Liczne, aonie cienkie nogi migay mu bezradnie przed oczami. Rys. Andrzej Poski, 2003.

"Co si ze mn stao?" myla. To nie by sen. Jego pokj, prawdziwy, nieco tylko zbyt may ludzki pokj, mieci si spokojnie wrd czterech dobrze znanych cian. Nad stoem, na ktrym rozpocieraa si rozpakowana kolekcja towarw tekstylnych Samsa by komiwojaerem - wisia obraz, wycity przez niego niedawno z ilustrowanego czasopisma i umieszczony w adnej, pozacanej ramce. Obraz przedstawia jak dam w futrzanej czapce i boa. Siedziaa wyprostowana, a cik, futrzan mufk, w ktrej znikao jej cae przedrami, wznosia naprzeciw widza.

KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl Nastpnie Gregor skierowa wzrok ku oknu i pospna pogoda - syszao si krople deszczu uderzajce o blaszany parapet - wtrcia go w cakowit melancholi. "A gdybym tak jeszcze troch pospa i zapomnia o wszystkich gupstwach" pomyla. Byo to jednak zupenie nieosigalne, gdy przyzwyczai si sypia na prawym boku, a w swym obecnym stanie nie mg przybra tej pozycji. Jakkolwiek silnie przewraca si na prawy bok, wci pada z powrotem na grzbiet. Prbowa tego chyba ze sto razy, zamyka oczy, eby nie patrze na trzepoczce nogi, a przesta dopiero wwczas, gdy zacz odczuwa nieznany mu dotychczas lekki, tpy bl w boku. "Ach, Boe myla c za wyczerpujcy zawd sobie obraem! Dzie po dniu w podry. Interesy s znacznie bardziej denerwujce ni we waciwym sklepie na miejscu, a do tego dochodzi plaga wyjazdw, troska o poczenia kolejowe, nieregularny, kiepski wikt, zawsze zmienne, zawsze nietrwae, nigdy nie poparte serdecznoci kontakty z ludmi. Do diaba z tym wszystkim!" Poczu lekkie swdzenie na brzuchu; z wolna przesun si na grzbiecie ku porczy ka, by mc lepiej unie gow, odnalaz swdzce miejsce, obsypane maymi, biaymi punkcikami, ktrych pochodzenia nie umia ustali. Chcia obmaca to miejsce jedn z ng, ale zaraz j cofn, gdy przy dotkniciu przeszy go zimny dreszcz. Znw si przelizn do swej poprzedniej pozycji. "To wczesne wstawanie myla zupenie ogupia. Czowiek musi si wyspa. Inni komiwojaerzy yj jak damy haremowe. Gdy ja, na przykad, w cigu przedpoudnia wracam do gospody, eby przepisa uzyskane zamwienia, ci panowie siedz dopiero przy niadaniu. Gdybym ja sprbowa tego przy moim szefie, z miejsca bym wylecia. Kto wie zreszt, czy tak nie byoby dla mnie najlepiej. Gdyby mnie nie powstrzymywa wzgld na rodzicw, dawno bym wypowiedzia, poszedbym do szefa i z serca wygarnbym mu wszystko, co myl. Spadby z biurka! To take jest szczeglny sposb, siada na biurku i z wysoka rozmawia z pracownikiem, ktry w dodatku musi podej cakiem blisko, bo szef le syszy. No, nadzieja nie jest jeszcze cakiem stracona, gdy zbior wreszcie pienidze, by spaci mu dug rodzicw moe to, jeszcze trwa pi do szeciu lat zaatwi t spraw bezwarunkowo. Wtedy zrobi si to wielkie cicie. Na razie pewnie musz wstawa, bo mj pocig odchodzi o pitej." I spojrza na budzik, ktry tyka na komodzie. "Ojcze niebieski!" pomyla. Byo wp do sidmej, a wskazwki spokojnie szy naprzd, byo ju nawet dalej ni p, zbliay si trzy kwadranse. Czyby budzik nie dzwoni? Wida byo z ka, e nastawiony by prawidowo na godzin czwart; na pewno te dzwoni. Tak, ale czy to moliwe, eby spokojnie przespa ten dzwonek tak przeraliwy, e a dr meble? No, spokojnie co prawda nie spa, ale prawdopodobnie tym mocniej. C jednak powinien teraz zrobi? Nastpny pocig odchodzi o sidmej, aby na niego zdy, musiaby si szalenie pieszy, a kolekcja nie bya jeszcze spakowana i on sam nie czu si szczeglnie wieym i ruchliwym. A nawet jeli zapie pocig, nie uniknie przeklestw szefa, gdy wony firmy czeka przy pocigu o pitej i dawno ju musia zoy meldunek o jego zaniedbaniu. By on kreatur szefa, pozbawion koca i rozsdku. A gdyby zgosi, e jest chory? To byoby jednak bardzo nieprzyjemne i podejrzane, gdy Gregor podczas swej picioletniej suby ani razu jeszcze nie chorowa. Na pewno szef przyszedby razem z lekarzem Kasy Chorych, robiby wymwki rodzicom z powodu lenistwa ich syna i odrzucaby wszelkie tumaczenia powoujc si na lekarza Kasy Chorych, dla ktrego w ogle istnieli tylko ludzie zupenie zdrowi, lecz bojcy si pracy. A zreszt, czy w tym

KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl wypadku tak cakiem nie miaby racji? Rzeczywicie, pominwszy istotnie nadmiern senno po dugim nie, Gregor czu si cakiem dobrze, odczuwa nawet szczeglnie silny gd. Gdy wszystko to rozwaa w najwikszym popiechu, nie mogc si zdecydowa na opuszczenie ka budzik wybi wanie trzy kwadranse na sidm kto ostronie zapuka do drzwi u wezgowia. Gregor zawoa kto, bya to matka jest trzy na sidm. Czy nie miae jecha? Ten agodny gos! Gregor przestraszy si, gdy w odpowiedzi usysza swj wasny. Zapewne, by to niezaprzeczenie jego dawny gos, ale miesza si z nim, jak gdyby spod niego si dobywajcy i nie dajcy si stumi, bolesny pisk, ktry tylko w pierwszej chwili pozostawia sowom ich waciwy dwik, aby w dalszym ich brzmieniu zniszczy go tak dalece, e nie wiedziao si, czy si dobrze syszy. Gregor chcia szczegowo odpowiedzie i wszystko wyjani, ale w tych warunkach ograniczy si tylko do powiedzenia: Tak, tak, dzikuj, mamo, ju wstaj. Pewnie z powodu drewnianych drzwi zmiana w gosie Gregora nie daa si zauway na zewntrz, bo matka, uspokojona tym wyjanieniem, poczapaa z powrotem. Ale ta krtka rozmowa zwrcia uwag innych czonkw rodziny na to, e Gregor wbrew oczekiwaniu jest jeszcze w domu, i ju stuka lekko, lecz pici ojciec do jednych z bocznych drzwi. Gregor, Gregor! woa co si stao? A po krtkiej chwili napomnia go raz jeszcze dononiejszym gosem: Gregor, Gregor! Przy drugich bocznych drzwiach cicho alia si siostra: Gregor? Czy le si czujesz? Potrzeba ci czego? Gregor odpowiada na obie strony: Ju jestem gotw i stara si usilnie przez najdokadniejsz wymow i wtrcanie dugich pauz midzy pojedynczymi sowami pozbawi swj gos tego, co byo w nim niezwyke. Ojciec take wrci do niadania, lecz siostra szeptaa: Gregor, zaklinam ci, otwrz. Gregor jednak nie myla nawet o tym, by otworzy. Owszem, chwali sobie nabyt w podrach ostrono, ktra i w domu kazaa mu zamyka na noc wszystkie drzwi. Chcia najpierw wsta spokojnie i bez przeszkd, ubra si i przede wszystkim zje niadanie, a dopiero potem zastanowi si nad dalszymi krokami, gdy zdawa sobie spraw, e w ku nie doprowadzi swych rozmyla do adnego rozsdnego koca. Przypomnia sobie, e czsto ju zdarzao mu si w ku odczuwa lekki bl, bdcy moe wynikiem niewaciwego leenia, ktry nastpnie, po wstaniu, okazywa si czystym urojeniem, i oczekiwa w napiciu, jak jego

KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl dzisiejsze wyobraenia z wolna si rozwiej. Co do tego, e zmiana gosu nie bya niczym innym jak zwiastunem silnego przezibienia, zawodowej choroby podrujcego agenta, nie mia najmniejszych wtpliwoci. Odrzucenie kodry przyszo bardzo atwo; wystarczyo tylko nieco si nad, a spada sama. Dalej jednak szo gorzej, zwaszcza dlatego, e by tak niezwykle szeroki. Aby si podwign, musiaby uy ramion i rk, ale zamiast nich posiada tylko wiele nek, ktre bez przerwy wykonyway najrozmaitsze ruchy i ktrych w dodatku nie mg opanowa. Gdy chcia jedn z nich zgi, od razu si wyprostowaa, a gdy udao mu si wreszcie wykona t nk, co pragn, to wszystkie inne tymczasem, jakby uwolnione z wizw, poruszay si w najwyszym, bolesnym podnieceniu. "Tylko nie zostawa bezuytecznie w ku" mwi sobie Gregor. Najpierw chcia wyj z ka doln czci ciaa, lecz owa dolna cz, ktrej zreszt jeszcze nie widzia i o ktrej nie mg te wyrobi sobie waciwego wyobraenia, okazaa si zbyt cika, aby j poruszy. Szo to tak powoli, e kiedy w kocu, doprowadzony niemal do wciekoci, zebrawszy siy nieopatrznie rzuci si do przodu, obra zy kierunek, gwatownie uderzy o doln krawd ka, a piekcy bl, ktrego dozna, pouczy go, e obecnie wanie dolna cz jego ciaa jest prawdopodobnie najbardziej uczulona. Wobec tego prbowa wydosta si najpierw grn czci tuowia i ostronie zwrci gow ku brzegowi ka. To udao si atwo, a cae ciao mimo jego szerokoci i ciaru podyo w kocu z wolna za ruchem gowy. Ale gdy trzyma wreszcie gow poza kiem, w otwartej przestrzeni, uczu strach przed dalszym posuwaniem si naprzd, bo gdyby w kocu tak opad, trzeba by chyba cudu, eby uchroni gow przed zranieniem. A wanie teraz za adn cen nie mg straci przytomnoci; wola ju pozosta w ku. Kiedy jednak, wzdychajc po nowym wysiku, uoy si z powrotem tak jak przedtem i znw zobaczy swe nki ruszajce si bardziej jeszcze o ile to moliwe niespokojnie i gdy nie znalaz adnej moliwoci zaprowadzenia w tej anarchii adu i porzdku, powiedzia sobie wreszcie, e nie moe pozosta w ku i najrozsdniej bdzie zrobi wszystko, byle tylko przy najbliszej sposobnoci z ka si uwolni. Wrd tego jednak stara si nie zapomina o tym, e od rozpaczliwych postanowie znacznie lepsza jest spokojna, najspokojniejsza rozwaga. W takich momentach patrzy w okno, jak mg najprzenikliwiej, lecz niestety widok porannej mgy, przesaniajcej nawet przeciwn stron wskiej ulicy, przynosi niewiele otuchy i pokrzepienia.

KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl

Patrzy w okno, jak mg najprzenikliwiej, lecz niestety widok porannej mgy, przesaniajcej nawet przeciwn stron wskiej ulicy, przynosi niewiele otuchy i pokrzepienia. Rys. Andrzej Poski, 2003.

"Ju sidma powiedzia sobie przy nowym uderzeniu budzika ju sidma, a wci jeszcze taka mga." I przez chwilk lea spokojnie, wstrzymujc oddech, jakby od penej ciszy oczekiwa powrotu rzeczywistych i zrozumiaych stosunkw. Lecz pniej rzek sobie:

KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl "Zanim wybije kwadrans na sm, musz bezwarunkowo i na dobre opuci ko. Zreszt do tej pory przyjdzie pewnie zapyta o mnie kto z firmy, bo firma otwiera si przed sidm." I teraz stara si o to, by cakowicie i rwnomiernie wykoysa z ka swe ciao w caej jego dugoci. Gdyby w ten sposb doprowadzi je do wypadnicia z ka, gowa, ktr przy upadku mia zamiar ostro zadrze, pozostaaby prawdopodobnie nie uszkodzona. Grzbiet zdawa si by twardy przy upadku na dywan nic mu si chyba nie stanie. Najbardziej dokuczaa mu myl o gonym oskocie, ktry si prawdopodobnie rozlegnie i wywoa jeli nie przestrach, to przynajmniej zaniepokojenie za wszystkimi drzwiami. Na to jednak musia si odway. Gdy Gregor ju do poowy wystawa z ka nowa metoda bya raczej zabaw ni wysikiem, musia tylko koysa si na grzbiecie lekko si przesuwajc wpado mu do gowy, jak atwe byoby to wszystko, gdyby kto przyszed mu z pomoc. Dwoje silnych ludzi pomyla o ojcu i o sucej zupenie by wystarczyo; musieliby tylko wsun ramiona pod jego sklepiony grzbiet, w ten sposb wyj go z ka, pochyli si z ciarem, a potem jedynie ostronie dopilnowa, aby wykona przeskok na podog, gdzie pniej zapewne jego nki znalazyby zastosowanie. Tak, lecz pominwszy ju to, e drzwi byy zamknite na klucz, czy rzeczywicie miaby woa o pomoc? Mimo swego trudnego pooenia nie mg powstrzyma umiechu na t myl. By ju tak daleko, e przy silniejszym koysaniu si ledwie utrzymywa rwnowag i zaraz musia powzi ostateczn decyzj, bo do kwadransa na sm brakowao piciu minut, gdy rozleg si dzwonek przy drzwiach od mieszkania. "To kto z przedsibiorstwa" powiedzia do siebie i niemal struchla, podczas gdy jego nki taczyy tym szybciej. Przez moment trwaa cisza. "Nie otwieraj" powiedzia sobie Gregor, opanowany jak obdn nadziej. Lecz potem naturalnie suca podesza jak zwykle silnym krokiem do drzwi i otworzya. Gregorowi wystarczyo, e usysza pierwsze powitalne sowo przybyego, i wiedzia ju, kto to by sam prokurent. Dlaczego tylko Gregor skazany by na prac w firmie, w ktrej najmniejsze zaniedbanie sprowadzao zaraz najwiksze podejrzenie? Czy wszyscy pracownicy razem wzici byli ajdakami, czy nie byo wrd nich adnego godnego zaufania, odddanego czowieka, ktry jeeli nawet nie wykorzysta dla firmy tych kilku porannych godzin, szala z powodu wyrzutw sumienia i nie by po prostu w stanie opuci ka? Czy doprawdy nie wystarczyoby przysa z zapytaniem praktykanta jeli w ogle to wypytywanie byo konieczne czy musia tu przychodzi sam prokurent i czy trzeba byo pokazywa przez to caej niewinnej rodzinie, e zbadanie tej podejrzanej okolicznoci mogo by powierzone tylko rozumowi prokurenta? I bardziej z powodu wzburzenia, w ktre popad Gregor przez te rozwaania, ni wskutek istotnej decyzji, z ca si wylecia z ka. Wywoao to gone uderzenie, lecz nie waciwy oskot. Dywan osabi nieco upadek, a take grzbiet by bardziej elastyczny, ni Gregor myla, tote rozleg si jedynie niezbyt donony, guchy stuk. Gowy tylko nie trzyma do ostronie i stuk j; krci ni i tar o dywan z blu i irytacji.

KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl

Z ca si wylecia z ka. Wywoao to gone uderzenie, lecz nie waciwy oskot. Rys. Andrzej Poski, 2003.

Co tam upado powiedzia prokurent w pokoju po lewej stronie. Gregor prbowa sobie wyobrazi, czy prokurentowi nie mogoby si zdarzy kiedy co takiego, co dzi zdarzyo si jemu; waciwie trzeba przecie byo bra tak moliwo pod uwag. Ale jak gdyby w brutalnej odpowiedzi na to pytanie, prokurent w ssiednim pokoju zrobi teraz kilka zdecydowanych krokw, zaskrzypiay przy tym jego lakierki. Z pokoju po prawej stronie siostra, chcc zawiadomi Gregora, szepna:

KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl Gregor, przyszed prokurent. Wiem powiedzia Gregor, lecz nie odway si podnie gosu na tyle, by siostra moga go usysze. Gregor mwi teraz ojciec z pokoju po lewej stronie. Przyszed pan prokurent i pyta, dlaczego nie odjechae rannym pocigiem. Nie wiemy, co mu odpowiedzie. On zreszt chce te pomwi z tob osobicie. Wic prosz, otwrz drzwi. Pan prokurent bdzie ju tak dobry i wybaczy nieporzdek w pokoju. Dzie dobry, panie Samsa przerwa gono, lecz przyjanie prokurent. On si le czuje mwia matka do prokurenta, podczas gdy ojciec przemawia jeszcze przez drzwi. On si le czuje, prosz mi wierzy, panie prokurencie. Jake mgby Gregor inaczej nie przyj na pocig! Chopak ma w gowie tylko firm i nic wicej. Ju si prawie zociam o to, e nigdy wieczorem nie wychodzi; teraz by przecie osiem dni w miecie, ale kady wieczr spdza w domu. Siedzi tutaj z nami przy stole i spokojnie czyta gazet albo studiuje rozkady jazdy. Kiedy pracuje laubzeg, to ju dla niego rozrywka. O, na przykad, przez dwa czy trzy wieczory wyci ma ramk, zdziwi si pan, jaka adna, wisi tam w pokoju. Zaraz j pan zobaczy, jak tylko Gregor otworzy. Zreszt jestem szczliwa, e pan przyszed, panie prokurencie, my sami nie zdoalibymy namwi Gregora, eby otworzy drzwi, on jest taki uparty i na pewno le si czuje, cho rano si do tego nie przyznawa. Zaraz przyjd powiedzia Gregor powoli i z namysem i nie rusza si, by nie straci ani sowa z rozmowy. Ja te nie mog sobie tego inaczej wytumaczy, askawa pani powiedzia prokurent. Miejmy nadziej, e to nic powanego, cho z drugiej strony musz powiedzie, e my, ludzie interesu niestety, czy na szczcie, jak kto chce bardzo czsto ze wzgldw handlowych nie moemy po prostu zwraca uwagi na lekk niedyspozycj. No wic, czy pan prokurent moe ju wej do ciebie? pyta niecierpliwy ojciec i powtrnie puka do drzwi. Nie powiedzia Gregor. W pokoju po lewej stronie zapado nieprzyjemne milczenie, w pokoju po prawej siostra zacza ka. Dlaczego jednak siostra nie posza do tamtych? Musiaa pewnie dopiero teraz wsta z ka i jeszcze nawet nie zacza si ubiera. I dlaczego pakaa? Dlatego e nie wsta i nie wpuci prokurenta, dlatego e grozia mu utrata posady i e szef zaczby pniej znowu nka rodzicw dawnymi roszczeniami? To przecie byy na razie cakiem zbyteczne troski. Gregor by jeszcze tutaj i ani przez myl mu nie przeszo, eby opuci rodzin. W tej chwili lea sobie tu na dywanie i nikt, kto by zna jego stan, nie mg od niego powanie da, by wpuci prokurenta. Ale z powodu tej drobnej nieuprzejmoci, dla ktrej pniej bez trudu znajdzie si odpowiedni wymwk, nie mona byo przecie Gregora natychmiast usun z posady. I Gregorowi zdawao si, e znacznie rozsdniej byoby pozostawi go teraz w spokoju, zamiast przeszkadza mu

KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl paczem i namowami. Ale ta wanie niepewno drczya tamtych i usprawiedliwiaa ich postpowanie. Panie Samsa! zawoa teraz prokurent podniesionym gosem. Co si stao? Barykaduje si pan w swoim pokoju, odpowiada pan tylko "tak" i "nie", sprawia pan cikie, niepotrzebne zmartwienie swoim rodzicom i w niesychany wprost sposb zaniedbuje pan o tym wspominam tylko mimochodem swoje handlowe obowizki. Mwi tutaj w imieniu paskich rodzicw i paskiego szefa i jak najpowaniej prosz pana o natychmiastowe, wyrane wyjanienie. Dziwi si, dziwi si. Sdziem, e znam pana jako spokojnego, rozsdnego czowieka, a tu nagle wyglda na to, jakby chcia pan zacz popisywa si dziwacznymi kaprysami. Szef prbowa mi wprawdzie dzi rano wyjani paskie zaniedbanie mwi o powierzonym panu od niedawna inkasie ale ja, doprawdy, daem niemal moje sowo honoru, e to wyjanienie nie moe by trafne. Teraz jednak widz ten paski niepojty upr i cakiem trac jakkolwiek ochot, aby wstawia si za panem choby w najmniejszym stopniu. A paska posada wcale nie jest najmocniejsza. Pocztkowo miaem zamiar powiedzie panu to wszystko w cztery oczy, ale skoro pozwala mi pan tutaj bezuytecznie traci czas, nie wiem, dlaczego pascy szanowni rodzice nie mieliby si take o tym dowiedzie. Wyniki paskiej pracy byy te ostatnio bardzo niezadowalajce; pora roku nie jest wprawdzie odpowiednia do robienia nadzwyczajnych interesw, przyznajemy to, ale takiej pory roku, eby nie robi adnych interesw, w ogle nie ma, panie Samsa, i by nie moe. Ale, panie prokurencie! zawoa Gregor z przejciem i w podnieceniu zapomnia o wszystkim innym. W tej chwili, natychmiast otwieram. Lekka niedyspozycja, zawrt gowy nie pozwoli mi wsta. Teraz jeszcze le w ku. Ale ju znowu czuj si cakiem dobrze. Wanie wstaj z ka. Tylko malek chwilk cierpliwoci! To jeszcze nie idzie tak atwo, jak mylaem. Ale czuj si ju dobrze. e te to moe tak spa na czowieka! Wczoraj wieczorem czuem si jeszcze zupenie dobrze, rodzice to wiedz, albo raczej ju wczoraj wieczorem miaem lekki przedsmak tego. Mona byo to po mnie zobaczy. Jak mogem nie zgosi tego w firmie! Ale zawsze si myli, e przetrwa si chorob bez zostawania w domu. Panie prokurencie! Prosz oszczdza moich rodzicw! Wszystkie te zarzuty, ktre mi pan teraz robi, nie maj adnych podstaw, nie powiedziano mi te o tym ani sowa. Pan pewnie nie czyta ostatnich zamwie, jakie posaem. Zreszt pojad jeszcze pocigiem o smej, tych par godzin odpoczynku mnie wzmocnio. Prosz si ju tylko nie fatygowa, panie prokurencie; zaraz sam bd w przedsibiorstwie, zechce pan by tak dobrym i wytumaczy mnie przed panem szefem! I podczas gdy Gregor popiesznie wyrzuca z siebie to wszystko i ledwie wiedzia, co mwi, z atwoci, zapewne wskutek wicze dokonanych jeszcze w ku, zbliy si nieco do komody i teraz prbowa si na ni wspi. Rzeczywicie chcia otworzy drzwi, rzeczywicie chcia si pokaza i rozmawia z prokurentem; bardzo pragn przekona si, co powiedz na jego widok ci, ktrzy teraz bardzo go chc widzie. Gdyby si przestraszyli, Gregor nie ponosiby ju adnej odpowiedzialnoci i miaby spokj. Gdyby jednak wszystko przyjli spokojnie, wwczas i on nie miaby powodu do niepokoju i mgby, gdyby si popieszy, rzeczywicie o smej by na dworcu. Najpierw zelizn si kilka razy z gadkiej komody, lecz w kocu spry si do ostatniego skoku i stan na niej wyprostowany; nie zwaa ju nawet na ble w podbrzuszu, cho dokuczay mu bardzo. Teraz pozwoli sobie opa na tylne oparcie pobliskiego krzesa; trzyma si mocno nkami jego porczy. Wrd tego odzyska te panowanie nad sob i znieruchomia, gdy da si teraz sysze gos prokurenta. 10

KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl Czy pastwo zrozumieli cho jedno sowo? pyta prokurent rodzicw. Czy on nie robi z nas jednak gupcw? Na mio bosk! woaa matka ju we zach. On pewnie jest ciko chory, a my go mczymy. Greto! Greto! krzykna. Mamo? zawoaa siostra z drugiej strony. Porozumieway si poprzez pokj Gregora. Musisz natychmiast i po lekarza. Gregor jest chory. Szybko po lekarza. Czy syszaa przed chwil gos Gregora? To by gos zwierzcy powiedzia prokurent dziwnie cicho w przeciwiestwie do krzyku matki. Anno! Anno! woa ojciec poprzez przedpokj do kuchni i klaska w donie. Natychmiast sprowadzi lusarza! I obydwie dziewczyny, szeleszczc sukniami, biegy ju przez przedpokj jak te siostra zdoaa si tak szybko ubra? i z trzaskiem otwieray drzwi od mieszkania. Nie byo wcale sycha, eby je zatrzasny, widocznie zostawiy je otwarte, jak to zwykle bywa w mieszkaniach, w ktrych zdarzyo si wielkie nieszczcie. Ale Gregor znacznie si uspokoi. Nie rozumiano ju wprawdzie jego sw, mimo e jemu zdaway si one wyrane, wyraniejsze ni przedtem, zapewne wskutek przyzwyczajenia si ucha. Ale bd co bd uwierzono ju, e jest z nim co nie w porzdku, i przygotowywano si do niesienia mu pomocy. Ufno i pewno, z jak wydano pierwsze zarzdzenia, dobrze na niego wpyny. Czu si znowu wcignitym w krg ludzki i od obydwu: lekarza i lusarza, waciwie dokadnie ich nie odrniajc, spodziewa si wspaniaych i zaskakujcych rzeczy. Aby do zbliajcych si decydujcych rozmw mie moliwie najwyraniejszy gos, odkaszln nieco, starajc si zreszt uczyni to cakiem cicho, gdy niewykluczone, e take i ten odgos brzmia inaczej ni ludzkie kaszlnicie, czego on sam nie potrafi ju stwierdzi. Tymczasem w pokoju obok zrobio si cakiem cicho. Moe rodzice siedzieli z prokurentem przy stole i szeptali, a moe wszyscy nasuchiwali oparci o drzwi. Gregor z wolna przesun si z krzesem w stron drzwi, potem opuci krzeso i rzuci si ku drzwiom, zatrzyma si przy nich wyprostowany koce jego nek byy nieco lepkie i odpoczywa chwilk po wysiku. Nastpnie usiowa ustami przekrci klucz w zamku. Niestety okazao si, e nie posiada prawdziwych zbw czyme wic mia uchwyci klucz? Ale za to szczki byy widocznie silne; z ich te pomoc rzeczywicie wprawi klucz w ruch, nie zwaajc na to, e na pewno wyrzdza sobie jak krzywd, gdy z ust wylaa mu si brunatna ciecz, spywaa po kluczu i kapaa na podog. Prosz posucha rzek prokurent w ssiednim pokoju on przekrca klucz. Bya to dla Gregora wielka zachta, lecz wszyscy, take ojciec i matka, powinni by na woa: "ywo, Gregor powinni by woa tylko tak dalej, z caej siy!" I wyobraajc sobie, e

11

KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl wszyscy z napiciem ledz jego wysiki, z ca moc, na jak mg si zdoby, obdnie wgryz si w klucz. W miar obrotu klucza krci si wok zamka; trzyma si teraz tylko ustami w pozycji pionowej, stosownie do potrzeby uwiesza si klucza albo te cisn go w d caym ciarem swego tuowia. Wreszcie dwiczniejszy odgos odskakujcego zamka sprawi, e Gregor jakby si ockn. Odetchn i powiedzia sobie: "A wic obyem si bez lusarza" i zoy gow na klamce, aby zupenie otworzy drzwi. Poniewa musia otwiera je w ten sposb, drzwi byy waciwie otwarte ju do szeroko, a on sam jeszcze by niewidoczny. Musia dopiero z wolna okrci si wok skrzyda drzwi, i to bardzo ostronie, jeli przy samym wejciu do pokoju nie chcia niezgrabnie upa na grzbiet. Wci jeszcze zajty by tym trudnym obrotem i nie mia czasu, by zwraca uwag na co innego, gdy usysza gone "Och!" prokurenta i zabrzmiao to jak szum wiatru. A teraz take zobaczy go, jak stojc tu przy drzwiach przyciska do do otwartych ust i z wolna si cofa, jak gdyby rwnomiernie napieraa na niewidoczna sia. Matka pomimo obecnoci prokurenta staa tu z rozpuszczonymi jeszcze po nocy, wysoko nastroszonymi wosami zaamaa rce i najpierw spojrzaa na ojca, potem podesza dwa kroki w stron Gregora i upada wrd swych szeroko rozpostartych sukien, z gow bezradnie opuszczon na piersi. Ojciec zacisn pici wrogim gestem, jak gdyby chcia wepchn Gregora z powrotem do jego pokoju, potem niepewnie rozejrza si po mieszkaniu, wreszcie osoni oczy rkami i zapaka, a kanie wstrzsao jego potn piersi. Gregor nie wszed wcale do rodka pokoju, lecz opar si od wewntrz o nieruchome skrzydo drzwi, tak e widoczny by tylko do poowy jego tuw, a ponad nim pochylona na bok gowa, ktr przechyli ku tamtym.

12

KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl

Nie wszed wcale do rodka pokoju, lecz opar si od wewntrz o nieruchome skrzydo drzwi, tak e widoczny by tylko do poowy jego tuw, a ponad nim pochylona na bok gowa, ktr przechyli ku tamtym. Rys. Andrzej Poski, 2003.

Tymczasem zrobio si znacznie janiej. Po drugiej stronie ulicy wyranie wida byo fragment przeciwlegego, cigncego si bez koca, szaroczarnego domu by to szpital z jego regularnymi, ostro odcinajcymi si od fasady oknami. Deszcz pada jeszcze, lecz tylko duymi, widocznymi z osobna i jakby te z osobna spadajcymi na ziemi kroplami. Na stole staa a zbyt wielka zastawa ze niadaniem, bo niadanie byo dla ojca najwaniejszym posikiem dnia i przeciga je godzinami przy lekturze rozmaitych gazet. Na przeciwnej cianie na wprost wisiaa fotografia Gregora z czasw jego suby wojskowej, przedstawiajca go jako podporucznika z 13

KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl rk na szpadzie, beztrosko umiechnity budzi respekt swoj postaw i uniformem. Drzwi od przedpokoju byy otwarte, a e otwarte byy take drzwi od mieszkania, wida nawet byo klatk schodow i pocziek schodw nwiodcych w d. A wic mwi Gregor i zdawa sobie spraw z tego, e tylko on jeden zachowa spokj zaraz si ubior, spakuj moj kolekcj i pojad. Czy pozwolicie, czy pozwolicie mi jecha? A wic widzi pan, panie prokurencie, nie jestem uparty i pracuj chtnie; podre s uciliwe, ale ja nie mogbym y bez podry. Ale dokd pan idzie, panie prokurencie? Do firmy? Tak? I powie pan o wszystkim zgodnie z prawd? Mona by chwilowo niezdolnym do pracy, lecz to jest w sam raz moment, aby przypomnie sobie o tym, czego kto dawniej dokona, i uwiadomi sobie, e pniej, po usuniciu trudnoci, bdzie pracowa tym pilniej i z tym wiksz uwag. Ja przecie jestem tak bardzo oddany panu szefowi, pan wie o tym doskonale. A ponadto opiekuj si rodzicami i siostr. Jestem w kopocie, ale si z niego wydostan. Niech mi go pan tylko nie czyni ciszym, ni jest. Niech pan trzyma w firmie moj stron! Wiem, e nie lubi si komiwojaera. Myli si, e on zarabia mnstwo pienidzy i przy tym piknie sobie yje. Po prostu ludzie nie maj specjalnego powodu, by lepiej rozway to uprzedzenie. Ale pan, panie prokurencie, pan ma lepszy wgld w te sprawy ni reszta personelu, a nawet, mwic w zupenym zaufaniu, lepszy wgld ni sam pan szef, ktry na swym stanowisku przedsibiorcy atwo moe pomyli si w opinii na niekorzy pracownika. Wie pan te doskonale, e podrujcy agent, ktry prawie przez cay rok jest poza firm, tak atwo moe sta si ofiar plotek, przypadkowych i bezpodstawnych oskare, przed ktrymi zupenie nie moe si broni, o ktrych najczciej nic nie wie, i dopiero pniej, gdy wyczerpany wraca z podry, dowiadcza w domu na wasnej skrze skutkw za, ktrego przyczyn nie moe dociec. Panie prokurencie, niech pan nie odcbodzi, niech mi pan powie cho sowo, aby pokaza, e przynajmniej w maej czci przyznaje mi pan suszno! Ale ju przy pierwszych sowach Gregora prokurent odwrci si i wzruszajc ramionami patrzy teraz wstecz ku niemu, wydwszy wargi. A kiedy Gregor mwi, ani przez chwil nie sta spokojnie, lecz nie spuszczajc Gregora z oczu wycofywa si ku drzwiom, bardzo powoii, jak gdyby istnia tajemny zakaz opuszczania pokoju. Ju by w przedpokoju, a po gwatownym ruchu, z jakim oderwa wreszcie stop od progu izby, mona by sdzi, e wanie spali sobie podeszw. W przedpokoju za wycign praw rk daleko w stron schodw, jak gdyby czekao tam na niego nadziemskie zbawienie. Gregor poj, e w adnym wypadku nie moe pozwoli, aby prokurent odszed w tym nastroju, jeli nie chce swojej posady w przedsibiorstwie narazi na najwiksze ryzyko. Rodzice nie rozumieli tego, tak dobrze; w cigu dugich lat nabrali przekonania, e Gregor mia tam na cae ycie byt zapewniony, a poza tym mieli w tej chwili tyle biecych zmartwie, e zatracili wszelk przezorno. Gregor jednak by przewidujcy. Prokurenta trzeba byo koniecznie zatrzyma, uspokoi, przekona i w kocu pozyska; od tego zaleaa przecie przyszo Gregora i jego rodziny! Gdyby cho siostra tu bya! Ona bya mdra, pakaa ju, gdy Gregor lea jeszcze spokojnie na grzbiecie. I z pewnoci prokurent, ten kobieciarz, daby si przez ni ugaska. Zamknaby drzwi od mieszkania i w przedpokoju wyperswadowaaby mu przestrach. Ale siostry akurat nie byo, Gregor musia dziaa sam. I nie mylc o tym, e nie pozna jeszcze swych obecnych moliwoci poruszania si, nie mylc take o tym, e jego mowa by moe, a nawet prawdopodobnie znw nie zostanie zrozumiana, opuci skrzydo drzwi, przesun si przez prg. Chcia podej do prokurenta, ktry ju na klatce schodowej obydwiema rkami miesznie 14

KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl uchwyci porcz. Ale natychmiast, szukajc oparcia, z lekkim okrzykiem opad na swoje liczne nki. Ledwie si to stao, po raz pierwszy tego ranka dozna fizycznego zadowolenia. Nki poczuy si pewnie na pododze, byy mu w zupenoci posuszne, co zauway ku swojej radoci; czekay tylko na to, by go ponie, dokd zechce, i wierzy ju, e zblia si koniec wszelkich cierpie. Ale w tym samym momencie, gdy on, koyszc si od wstrzymywanego ruchu, lea tu naprzeciw matki, na pododze, matka, ktra przecie wygldaa na kompletnie zaman, skoczya zaraz w gr, szeroko rozoya ramiona, rozcapierzya palce i zawoaa: Ratunku, na mio bosk, ratunku! Gow miaa pochylon, jak gdyby chciaa lepiej widzie Gregora, lecz wbrew temu jak szalona odskoczya do tyu. Zapomniaa, e poza ni stoi zastawiony st, a gdy znalaza si przy nim, usiada na nim szybko, jakby w roztargnieniu; i zdawaa si cakiem nie zauwaa, e obok niej przewrconego wielkiego dzbanka kawa szerokim strumieniem leje si na dywan. Mamo, mamo cicho powiedzia Gregor i spojrza na ni. Na chwil prokurent zupenie wypad mu z myli; natomiast na widok pyncej kawy nie mg powstrzyma si od kilkakrotnego kapnicia szczkami. Na to matka znowu krzykna, ucieka od stou i pada w ramiona pieszcego ku niej ojca. Gregor jednak nie mia teraz czasu dla rodzicw; prokurent by ju na schodach i oparszy podbrdek o porcz po raz ostatni spojrza poza siebie. Gregor wzi rozpd, by jak najpewniej go dogoni, ale prokurent musia co przeczu, bo wykona skok przez wiele stopni i znikn. Uff! krzykn jeszcze, a zagrzmiao w caej klatce schodowej. Niestety, owa ucieczka prokurenta musiaa take zupenie zdezorientowa ojca, ktry dotychczas by stosunkowo opanowany. Zamiast bowiem samemu pobiec za prokurentem lub przynajmniej nie przeszkadza w pocigu Gregorowi, chwyci w praw rk lask prokurenta, ktr ten wraz z kapeluszem i zarzutk zostawi na krzele, w lew du gazet ze stou i tupic nogami oraz machajc lask i gazet, stara si zapdzi Gregora z powrotem do jego pokoju. Nie pomagaa adna proba Gregora, adna proba nie zostaa zreszt zrozumiana, mg nie wiedzie jak pokornie krci gow ojciec tym silniej jeszcze tupa nogami. Po drugiej stronie matka mimo chodu gwatownie otwara okno i wychylona daleko na zewntrz, przyciskaa donie do twarzy. Midzy ulic a klatk schodow powsta silny przecig, powieway firanki, na stole zaszeleciy gazety, pojedyncze karty fruny po pododze. Ojciec naciera nieubaganie i sycza jak dzikus. Gregor nie mia jeszcze jednak dowiadczenia wchodzeniu tyem, szo mu to naprawd bardzo powoli. Gdyby Gregor mg si odwrci, znalazby si zaraz w swoim pokoju, ale obawia si zniecierpliwi ojca dugotrwaym obracaniem si; a laska w ojcowskiej rce grozia mu przecie kadej chwili miertelnym uderzeniem w grzbiet lub w gow. W kocu nie pozostao jednak Gregorowi nic innego, gdy zauway z przeraeniem, e idc tyem nie potrafi zachowa kierunku; zacz wic, zerkajc nieustannie i z lkiem w bok ku ojcu, obraca si jak tylko mg najszybciej, w rzeczywistoci jednak bardzo powoli, do tyu. Moliwe, e ojciec widzia jego dobr wol, gdy nie przeszkadza mu w tym, a nawet z daleka, kocem laski kierowa tym obrotem. Gdyby tylko nie sycza tak nieznonie! Gregor cakiem traci od tego gow. Ju prawie zupenie si odwrci, gdy wci suchajc tego syku pomyli si i znw cofn si nieco z powrotem. Gdy jednak w kocu szczliwie umieci gow naprzeciw uchylonych drzwi, okazao si, e jego tuw by zbyt szeroki, by bez kopotu si przez nie przecisn. Ojcu w jego obecnym nastroju naturalnie ani si nie nio, eby otworzy nieco drugie skrzydo drzwi i stworzy Gregorowi odpowiednie przejcie. Mia tylko t jedn natrtn myl, by Gregor jak najszybciej znalaz si w swym pokoju. Nigdy te nie pozwoliby na to, aby Gregor odpowiednio si wyprostowawszy przedosta si moe jako przez drzwi. Raczej popdza teraz Gregora naprzd z wielkim haasem, jakby nie istniaa adna przeszkoda. Haas ten bynajmniej nie brzmia ju dla Gregora jak gos samego tylko ojca, naprawd nie byo artw i niech si dzieje, co chce 15

KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl Gregor wcisn si midzy drzwi. Jedna strona jego tuowia uniosa si lea pochyo w szparze bok by bolenie starty do krwi, na biaych drzwiach zostay szpetne plamy. Wkrtce Gregor tkwi mocno w szparze i sam nie mg dalej si poruszy: nki z jednej strony drc zawisy w powietrzu, z drugiej byy bolenie przycinite do podogi. Wtedy ojciec da mu z tyu, istotnie teraz zbawienne, mocne pchnicie, i on, obficie krwawic, wpad daleko w gb pokoju. Drzwi zostay jeszcze zatrzanite lask, a potem wreszcie nastpi spokj.

II
Dopiero o zmierzchu Gregor obudzi si z cikiego snu, podobnego do omdlenia.

16

KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl

Dopiero o zmierzchu Gregor obudzi si z cikiego snu, podobnego do omdlenia. Rys. Andrzej Poski, 2003.

Niewiele pniej i tak by si ockn, gdy czu si dostatecznie wypoczty i wyspany, ale zdawao mu si, e zbudzio go jakby lekkie stpanie i ostrone zamknicie drzwi wiodcych do przedpokoju. Blask ulicznych lamp elektrycznych lea tu i wdzie blado na suficie i na wyszych czciach mebli, lecz niej, wok Gregora, byo ciemno. Niezgrabnie macajc czukami, ktre teraz dopiero uczy si ceni, posun si z wolna ku drzwiom, by popatrze przez szpar, co si tam stao. Cay jego lewy bok wydawa si jedn wielk, nieprzyjemnie dranic blizn, a take kula na dwch rzdach swych nek; Podczas porannych wypadkw zrani sobie zreszt ciko jedn nk ~ by to prawie cud, e tylko jedn i wlk j za sob jak martw. Dopiero przy drzwiach zwrci uwag na to, co go tu waciwie zwabio by to zapach czego jadalnego. Staa tam bowiem miska pena sodkiego mleka, w ktrym pyway mae skrawki bielutkiego chleba. O mao nie tozemia si z radoci, gdy by jeszcze bardziej godny ni rano, i zaraz zanurzy w mleku gow niemal po oczy. Wkrtce jednak wycign j rozczarowany, nie tylko dlatego, e jedzenie z powodu obolaego lewego boku sprawiao mu trudno mg je tylko wtedy, gdy wspdziaa w tym, sapic, cay jego tuw lecz ponadto mleko, bdce dotychczas jego ulubionym napojem i z pewnoci dlatego postawione tutaj przez siostr, zupenie mu nie smakowao, prawie ze wstrtem odwrci si od miski i odpezn na rodek pokoju. W pokoju rodzinnym, jak to Gregor widzia przez szpar w drzwiach; pali si gaz, ale podczas gdy kiedy indziej o tej porze dnia ojciec zwyk matce, a niekiedy i siostrze czytywa gono popoudniowe gazety, teraz nie dochodzi aden dwik. Moe to czytanie, o ktrym siostra zawsze opowiadaa mu i pisaa, ostatnio w ogle wyszo ze zwyczaju. Ale i naok byo bardzo cicho, chocia mieszkanie na pewno nie byo puste. "C za spokojne ycie wioda jednak rodzina!" powiedzia sobie Gregor i tpo wpatrujc si w ciemno, uczu wielk dum, e potrafi rodzicom i siostrze zapewni takie ycie w tak piknym mieszkaniu. Lecz c std, gdy teraz cay spokj, cay dobrobyt i zadpwolenie miay si tak przeraajco skoczy? eby nie pogry si w takich mylach, Gregor zacz si rusza i peza tam i z powrotem po pokoju. Podczas dugiego wieczoru raz jedne boczne drzwi, a raz drugie uchyliy si nieco i szybko znowu zamkny; kto pewnie mia ochot, lecz zanadto ba si wej. Gregor zatrzyma si wic tu przy drzwiach od pokoju rodzinnego, zdecydowany zachci przecie jako wahajcego si do wejcia lub dowiedzie si przynajmniej, kto to taki. Ale drzwi nie otwary si ju i Gregor czeka na prno. Rano, gdy drzwi byy zamknite, wszyscy chcieli do niego wej, teraz, gdy on otworzy jedne drzwi, a inne zostay widocznie otwarte w cigu dnia, nikt nie przychodzi, a klucze tkwiy ju teraz ze strony przeciwnej. Dopiero pno w nocy zgaso wiato w pokoju rodzinnym, atwo wic byo stwierdzi, e rodzice i siostra czuwali tak dugo, gdy, jak mona byo dokadnie dosysze, wszyscy troje oddalali si teraz na palcach. A zatem do rana na pewno ju nikt nie wejdzie, Gregor mia wic duo czasu, by spokojnie si zastanowi, jak powinien sobie teraz od nowa uoy ycie. Jednak wysoki, pusty pokj, w ktrym uwiziony przywar na pask na pododze, przeraa go. Nie wiedzia, z jakiej przyczyny, by to przecie jego wasny, od piciu lat zamieszkany przeze pokj. Na p wiadomie obrci si i nie bez lekkiego wstydu popieszy ukry si pod kanap, gdzie, mimo e

17

KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl czu ucisk na grzbiecie i nie mg podnie gowy, poczu si zaraz bardzo wygodnie i aowa tylko, e tuw ma zbyt szeroki, by mg si cay pod kanap zmieci.

Na p wiadomie obrci si i nie bez lekkiego wstydu popieszy ukry si pod kanap, ... aowa tylko, e tuw ma zbyt szeroki, by mg si cay pod kanap zmieci. Rys. Andrzej Poski, 2003.

Pozosta tam przez ca noc. Spdzi j czci w pnie, z ktrego co chwila wyrywa go gd, czci za wrd trosk i niewyranych nadziei, co jednak wszystko prowadzio do wniosku, e tymczasem musi zachowywa si spokojnie i cierpliwoci oraz najwikszymi wzgldami zagodzi rodzinie przykroci, ktre mimo woli wyrzdzi jej swoim obecnym stanem.

18

KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl Ju wczenie rano, prawie jeszcze w nocy, mia Gregor sposobno dowiadczy siy swych dopiero co powzitych postanowie, gdy siostra, niemal zupenie ubrana, otwara drzwi od przedpokoju i w napiciu zajrzaa do rodka. Nie znalaza go od razu, ale gdy ujrzaa go pod kanap na Boga, musia przecie gdzie by, nie mg przecie wyfrun przerazia si tak bardzo, e nie mogc si opanowa, znw zatrzasna drzwi od zewntrz. Ale jakby aujc swego postpowania, natychmiast otworzya drzwi powtrnie i wesza na palcach, tak jak wchodzi si do kogo ciko chorego lub zgoa do obcego. Gregor wysun gow a prawie do krawdzi kanapy i obserwowa siostr. Czy te zauway, e zostawi mleko, i to bynajmniej nie z braku apetytu, i czy przyniesie co innego do jedzenia, co by mu bardziej odpowiadao? Jeliby tego nie uczynia sama, wolaby raczej umrze z godu ni zwrci jej na to uwag, mimo e waciwie co potnie paro go, aby wybiec spod kanapy, rzuci si siostrze do stp i poprosi j o cokolwiek dobrego do jedzenia. Lecz siostra natychmiast ze zdziwieniem zauwaya pen jeszcze misk i, tylko odrobin mleka rozchlapan wokoo, wzia zaraz naczynie, co prawda nie goymi rkami, lecz przez szmat, i wyniosa. Gregor by ogromnie ciekaw, co przyniesie w zamian, i snu o tym najrozmaitsze myli. Lecz nigdy by nie zgad, co siostra naprawd zrobia w swej dobroci. Aby wyprbowa jego smak, przyniosa mu na starej gazecie wszystko do wyboru. Bya tu stara, na p zgnia jarzyna, koci z kolacji w zastygym biaym sosie, kilka rodzynkw i migdaw, ser, ktry Gregor dwa dni temu uzna za niejadalny, zeschnity chleb, chleb posmarowany masem oraz chleb posmarowany masem i posolony. Przy tym wszystkim postawia, ju prawdopodobnie na stae, dla Gregora przeznaczon misk, do ktrej nalaa wody. A poniewa wiedziaa, e Gregor nie bdzie przy niej jad, przez delikatno oddalia si jak najszybciej i przekrcia nawet klucz w zamku, eby tylko Gregor zrozumia, e moe zachowywa si tak swobodnie, jak zechce. Nki Gregora furczay, gdy szed teraz do jedzenia. Zreszt jego rany musiay si te ju zupenie zagoi, nic mu ju nie przeszkadzao, dziwi si temu i myla o tym, jak przed miesicem z gr skaleczy si cakiem lekko noem w palec i jak ta rana jeszcze przedwczoraj dosy mu dokuczaa. "Czybym teraz by mniej wraliwy?" myla i ssa ju chciwie ser, ktry przed wszystkimi innymi potrawami pocign go natychmiast i nieodparcie. Szybko i ze zami ukontentowania w oczach pochon jedno po drugim: ser, jarzyn i sos; natomiast wiee potrawy mu nie smakoway, nie mg nawet znie ich zapachu i to, co chcia zje, odcign nieco na bok. Od dawna by ju ze wszystkim gotw i lea tylko leniwie na tym samym miejscu, gdy siostra przekrcia z wolna klucz na znak, e powinien si wycofa. Natychmiast go to przestraszyo, mimo e ju prawie drzema, i znw popieszy pod kanap. Ale pozostawanie pod kanap choby przez ten krtki czas, gdy siostra bya w pokoju, wiele go kosztowao, gdy od obfitego jedzenia ciao jego troch si zaokrglio i cinity tam ledwie mg zapa oddech, Wrd maych atakw dusznoci patrzy pleco wybauszonymi oczami, jak siostra, nie majc o niczym pojcia, zgarna miot nie tylko resztki, lecz take wcale przez Gregora nie tknite jedzenie, jak gdyby i jego nie mona ju byo zuy, popiesznie wsypaa wszystko do kuba, ktry nakrya drewnian pokryw, po czym wszystko wyniosa. Ledwie si odwrcia, Gregor wypezn ju spod kanapy, przecign si i wzd. W ten sposb codziennie otrzymywa teraz Gregor swj posiek; najpierw rano, gdy rodzice i suca jeszcze spali, drugi raz po oglnym obiedzie, bo i wtedy rodzice spali jeszcze chwilk, a suc siostra wysyaa po jakikolwiek sprawunek. Zapewne, i oni nie chcieli, eby Gregor godowa, lecz moe nie byli w stanie dowiadywa si o jego jedzeniu, jak tylko ze syszenia, a moe siostra pragna oszczdzi im nawet drobnej troski, gdy w samej rzeczy dosy ju cierpieli.

19

KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl Jakich uyto wymwek, aby owego pierwszego przedpoudnia odprawi z domu, mimo wezwania, lekarza i lusarza, o tym Gregor zupenie nie mg si dowiedzie. Poniewa jego nie rozumiano, nikt nawet siostra nie pomyla o tym, e on moe rozumie innych; musia wic, gdy siostra bya w jego pokoju, zadowoli si tym, e sysza od czasu do czasu, jak wzdychaa wzywaa witych. Pniej dopiero, gdy si do wszystkiego troch przyzwyczaia o zupenym przyzwyczajeniu si nigdy oczywicie nie mogo by mowy pochwyci Gregor niekiedy uwag, ktra bya yczliwie pomylana lub mona j byo tak zrozumie. Ale mu dzisiaj smakowao mwia, gdy Gregor dzielnie sprztn jedzenie, podczas gdy w przeciwnym razie, co z wolna zaczo powtarza si coraz czciej, mawiaa niemal ze smutkiem: Dzi znowu wszystko zostawi. Chocia jednak Gregor nie mg bezporednio niczego si dowiedzie, podsuchiwa czasem co nieco z ssiednich pokojw i skoro tylko usysza gosy, zaraz bieg do odpowiednich drzwi i przyciska si do nich caym ciaem. Z pocztku zwaszcza nie byo rozmowy, ktra by nie dotyczya go w jaki sposb, choby ukryty. Przez dwa dni przy wszystkich posikach sycha byo narady, jak naley si teraz zachowa; lecz take pomidzy posikami mwio si na ten sam temat, gdy zawsze co najmniej dwoje czonkw rodziny byo w domu, nikt bowiem nie chcia pewnie zosta w domu sam i w adnym wypadku nie mona byo przecie cakiem opuci mieszkania. Take suca zaraz w pierwszym dniu nie byo cakiem jasne, co i ile wiedziaa ona o tym, co zaszo na kolanach prosia matk o natychmiastowe zwolnienie, a gdy w kwadrans pniej egnaa si z domem, ze zami dzikowaa za zwolnienie jak za najwiksze okazane jej tu dobrodziejstwo i cho tego od niej nie dano, zoya straszliw przysig, e nikomu nie pinie ani swka. Teraz wic siostra razem z matk musiay take same gotowa; co prawda, nie sprawiao to wiele kopotu, gdy nikt prawie nic nie jad. Gregor wci sysza, jak jedno na prno namawiao drugie do jedzenia, a nigdy nie byo innej odpowiedzi, jak: dzikuj, mam ju dosy lub co podobnego. Nic si te pewnie nie pio. Siostra czsto pytaa ojca, czy nie chciaby piwa, i serdecznie ofiarowywaa si, e sama je przyniesie, a gdy ojciec milcza, chcc pozbawi go wszelkich skrupuw mwia, e mogaby take posa po nie dozorczyni, lecz ojciec mwi w kocu wielkie: nie i wicej o tym nie mwiono. Ju w cigu pierwszego dnia ojciec przedstawi zarwno matce, jak i siostrze ca sytuacj majtkow i widoki na przyszo. Co chwila wstawa od stou i przynosi jaki dowd lub jakie zapiski z maej kasy wertheimowskiej, ktr przed piciu laty uratowa ze swego zrujnowanego przedsibiorstwa. Sycha byo, jak odmyka, a po wyjciu tego, czego szuka, znowu zamyka skomplikowany zamek. Ojcowskie wyjanienia byy po czci pierwsz pocieszajc rzecz, jak Gregor zdoa usysze od czasu swego uwizienia. Gregor mniema, e ojcu z owego przedsibiorstwa nic nie pozostao, przynajmniej ojciec nigdy nie mwi inaczej, a zreszt Gregor go o to nie pyta. Mia wwczas tylko t jedn trosk, by uczyni wszystko, aeby rodzina jak najszybciej zapomniaa o nieszczliwych interesach, ktre wszystkich ich pogryy w cakowicie beznadziejnej sytuacji. Z niezwykym wprost zapaem zabra si wic wwczas do pracy i prawie i z dnia na dzie z dobrego subiekta sta si podrujcym agentem, ktry naturalnie posiada zupenie inne moliwoci zarabiania pienidzy, a wyniki jego pracy natychmiast w formie prowizji zmieniay si w gotwk, ktr mona byo pooy w domu na stole przed zdumion i uszczliwion rodzin. Byy to pikne czasy i nigdy potem nie powtrzyy si, przynajmniej w takiej wietnoci, mimo e Gregor zarabia pniej tyle pienidzy, 20

KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl e by w stanie pokrywa i naprawd pokrywa wydatki caej rodziny. Po prostu przyzwyczaili si do tego, tak rodzina, jak i Gregor. Z wdzicznoci brano od niego pienidze, on ich chtnie dostarcza, ale nie byo w tym ju owego szczeglnego ciepa. Tylko siostra wci jeszcze pozostaa Gregorowi bliska, a e w przeciwiestwie do niego bardzo kochaa muzyk i umiaa wzruszajco gra na skrzypcach, planowa w tajemnicy, aby w przyszym roku posa j do konserwatorium, bez wzgldu na wielkie koszta, ktre to musi za sob pocign i ktre ju w inny sposb musiaoby si pokry. Podczas krtkich pobytw Gregora w miecie, w rozmowach z siostr czsto wspominano o konserwatorium, ale zawsze tylko jak o piknym nie, o ktrego urzeczywistnieniu nie byo co myle. Rodzic niechtnie nawet suchali tych niewinnych wzmianek; Gregor jednak myla o tym bardzo stanowczo i zamierza to uroczycie owiadczy w wili Boego Narodzenia. Takie, w jego obecnym stanie cakiem bezuyteczne, myli chodziy mu po gowie, gdy wyprostowany sta tam przyklejony do drzwi i nasuchiwa. Czasem oglne zmczenie nie pozwalao mu sucha ju duej i nieuwanie uderza gow o drzwi, ale natychmiast znw j podnosi do gry, gdy nawet w lekki stuk, jaki to wywoywao, sycha byo obok i wszyscy milkli. Co on tam znw wyprawia mwi ojciec po chwili, widocznie zwrcony ku drzwiom, a potem dopiero z trudem nawizywano przerwan rozmow. Gregor dowiedzia si wic dokadnie gdy ojciec zwyk si powtarza w swych objanieniach, po czci dlatego, e sam od dawna ju nie zajmowa si tymi sprawami, po czci za, bo matka nie wszystko rozumiaa za pierwszym razem e mimo caego nieszczcia pozosta jednak z dawnych czasw may majtek, ktry powikszyy nieco nienaruszone przez cay czas procenty. Poza tym pienidze, ktre Gregor co miesic przynosi do domu dla siebie zatrzymywa tylko par guldenw nie byy w caoci wydawane i zebra si z nich niewielki kapita. Gregor z zapaem kiwa gow za swymi drzwiami, ucieszony t nieoczekiwan przezornoci i oszczdnoci. Waciwie to mg by z tych nadwyek spaci dalsz cz dugu ojcowskiego u szefa, i w dzie, w ktrym mgby rozsta si ze sw posad, bardzo by si przybliy, lecz teraz niewtpliwie lepiej byo tak, jak to urzdzi ojciec. Pienidze te jednak wcale a wcale nie wystarczay, aby rodzina moga y z procentw, by moe, wystarczay tylko na utrzymanie rodziny przez rok, najwyej dwa, lecz nie duej. Bya to wic tylko suma, z ktrej waciwie nie powinno si czerpa i ktr trzeba byo odoy na wszelki wypadek; pienidze na ycie trzeba jednak byo zarobi. Tak, lecz ojciec by wprawdzie zdrowym, ale starym czowiekiem, ju od piciu lat nie pracowa w adnym razie nie mg zbytnio sobie ufa; w cigu tych piciu lat, ktre byy pierwszymi wakacjami w jego penym trudu, lecz pozbawionym sukcesw yciu, bardzo obrs tuszczem i sta si wskutek tego do ociay. A moe miaa teraz zarabia cierpica na astm stara matka, ktr trudzio ju samo chodzenie po mieszkaniu i ktra i powodu dusznoci co drugi dzie spdzaa na sofie przy otwartym oknie? I czy moga zarabia siostra, ktra przy swoich siedemnastu latach bya jeszcze dzieckiem, a dotychczasowy godny pozazdroszczenia jej tryb ycia polega na tym, aby adnie si ubra, dugo spa, pomaga w gospodarstwie, mie par skromnych rozrywek, a przede wszystkim gra na skrzypcach? Gdy zaczynao si mwi o tej koniecznoci zarobkowania, Gregor zawsze odchodzi od drzwi i rzuca si na stojc obok chodn, skrzan sof, bo byo mu gorco od wstydu i smutku.

21

KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl Czsto lea tam caymi nocami, nie spa ani chwili i tylko godzinami drapa skr. Albo nie szczdzi wielkiego wysiku, eby przysun krzeso do okna, a potem wspi si na parapet i opierajc si o krzeso przywrze do szyby, zapewne w niejasnej myli o odpreniu, jakim dawniej byo dla niego patrzenie przez okno.

Nie szczdzi wielkiego wysiku, eby ... wspi si na parapet i ... przywrze do szyby, zapewne w niejasnej myli o odpreniu, jakim dawniej byo dla niego patrzenie przez okno. Rys. Andrzej Poski, 2003.

Bo w samej rzeczy z dnia na dzie widzia coraz bardziej niewyranie nawet niezbyt oddalone przedmioty, nie dostrzega w ogle przeciwlegego szpitala, ktrego zbyt czsty widok dawniej 22

KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl przeklina, i gdyby nie wiedzia na pewno, e mieszka przy cichej, lecz typowo miejskiej Charlottenstrasse, mgby uwierzy, e ze swego okna patrzy na pustyni, w ktrej szare niebo i szara ziemia czyy si nierozerwalnie. Wystarczyo uwanej siostrze, e dwa razy spostrzega krzeso stojce przy oknie, i ju za kadym razem po sprztniciu pokoju stawiaa je tam z powrotem, a nawet od tej chwili zostawiaa otwarte wewntrzne skrzydo okna. Gdyby chocia Gregor mg z siostr porozmawia i podzikowa jej za wszystko, co musi dla niego robi, atwiej przyszoby mu znosi jej usugi, ale e byo to niemoliwe, cierpia. Siostra prbowaa wprawdzie, jak moga, zaciera przykre strony caej sprawy, i im wicej mijao czasu, tym lepiej jej si naturalnie udawao, lecz i Gregor z czasem przejrza wszystko o wiele dokadniej. Ju samo jej wejcie byo dla niego czym okropnym. Zaledwie wesza, nie tracc czasu na zamknicie drzwi, cho skdind bardzo zwaaa na to, by kademu oszczdzi widoku pokoju Gregora, pieszya prosto do okna, otwieraa j szarpniciem porywczych rk, jakby si dusia, i choby byo bardzo zimno, zostawaa chwilk przy oknie, oddychajc gboko. Dwa razy dziennie wzbudzaa w Gregorze przeraenie tym ruchem i haasem; przez cay czas dra pod kanap, a wiedzia przecie bardzo dobrze, e na pewno chtnie by mu go oszczdzia, gdyby tylko mona byo wytrzyma przy zamknitym oknie w pokoju, w ktrym znajdowa si Gregor. Pewnego razu, a min ju chyba miesic od przemiany Gregora, nie byo wic szczeglnego powodu, by siostra na widok Gregora wpadaa w osupienie, przysza nieco wczeniej ni zwykle i zastaa go jeszcze, jak nieruchomo i jak gdyby wystawiony na postrach, patrza przez okno. Nie byoby dla Gregora rzecz nieoczekiwan, gdyby nie wesza do pokoju, gdy bdc w tym miejscu przeszkadza jej w natychmiastowym otwarciu okna. Ale ona nie tylko nie wesza, lecz szybko si cofna i zamkna drzwi. Kto obcy mgby po prostu pomyle, e Gregor zaczai si na ni i chcia j ugry. Naturalnie, Gregor natychmiast ukry si pod kanap, lecz musia czeka a do poudnia, zanim siostra wrcia, a wydawaa si znacznie bardziej niespokojna ni zwykle. Po tym pozna, e jego widok wci jeszcze by dla niej nie do zniesienia i rwnie na przyszo pozostanie nieznony oraz e ona sama musiaa si pewnie bardzo opanowywa, eby nie uciec na widok nawet tej maej czci jego tuowia, ktra sterczaa spod kanapy. Aby oszczdzi jej take i tego widoku, pewnego dnia praca ta zabraa mu cztery godziny zanis na kanap przecierado i uoy je w taki sposb, e by teraz cakiem zakryty i siostra nie moga go widzie, nawet jeli si schylia. Gdyby w jej mniemaniu to przecierado nie byo potrzebne, mogaby, je przecie usun, gdy byo chyba jasne, e dla Gregora nie naleao do przyjemnoci to zupene odseparowanie si. Ona jednak zostawia przecierado, tak jak byo, a Gregorowi zdawao si nawet, e pochwyci jej wdziczne spojrzenie, gdy raz ostronie unis przecierado gow, by sprawdzi, jak siostra przyja to nowe urzdzenie. Przez pierwsze czternacie dni rodzice nie mogli si przemc, by wej do niego, i sysza czsto, jak wyraali pene uznanie dla obecnej pracy siostry, podczas gdy dotychczas czsto si na siostr gniewali, bo wydawaa si dziewczyn, z ktrej niewiele jest poytku. Lecz teraz czsto czekali oboje, ojciec i matka, przed pokojem Gregora, gdy siostra tam sprztaa, a ledwie wysza, musiaa bardzo dokadnie opowiada, jak w pokoju wyglda, co Gregor zjad, jak si tym razem zachowywa i czy daje si moe zauway maa poprawa. Matka chciaa zreszt ju wkrtce odwiedzi Gregora, lecz ojciec i siostra powstrzymywali j pocztkowo argumentami odwoujcymi si do rozsdku, ktrych Gregor bardzo uwanie sucha i w zupenoci uznawa je za suszne. Pniej jednak trzeba j byo powstrzymywa gwatem, a gdy woaa: Pucie mnie do Gregora, przecie to mj nieszczliwy syn! Czy nie pojmujecie, e musz i do niego? 23

KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl Gregor myla, e moe i dobrze by byo, gdyby matka przychodzia, naturalnie nie co dzie, lecz moe raz w tygodniu. Znaa si przecie na wsystkim znacznie lepiej od siostry, ktra mimo caej swej odwagi bya tylko dzieckiem i ostatecznie moe tylko z dziecicej lekkomylnoci wzia na siebie tak cikie zadanie. Wkrtce spenio si yczenie Gregora, aby zobaczy matk. W cigu dnia Gregor nie chcia ju ze wzgldu na rodzicw pokazywa si w oknie, lecz po kilku metrach kwadratowych podogi nie mg te zbyt wiele peza, spokojne leenie le znosi nawet w nocy, jedzenie nie sprawiao mu ju wkrtce najmniejszej przyjemnoci, przyzwyczai si wic dla rozrywki peza we wszystkich kierunkach po cianach i suficie. Chtnie zwaszcza wisia na suficie; byo to co zupenie innego ni leenie na pododze; oddychao si swobodniej, tuw koysa si z lekka, a wrd szczliwej niemal zabawy, jak Gregor znajdowa tam w grze, mogo si zdarzy, i ku wasnemu zaskoczeniu odrywa si i pada plackiem na podog.

24

KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl

Przyzwyczai si dla rozrywki peza we wszystkich kierunkach po cianach i suficie. Chtnie zwaszcza wisia na suficie; byo to co zupenie innego ni leenie na pododze; oddychao si swobodniej, tuw koysa si z lekka. Rys. Andrzej Poski, 2003.

Ale teraz naturalnie o wiele lepiej panowa ju nad swym ciaem ni dawniej i nawet przy tak powanym upadku nie wyrzdza sobie krzywdy. Siostra natychmiast zauwaya now zabaw, jak Gregor sobie wynalaz pezajc zostawia tu i wdzie lady swych lepkich nek i wbia sobie w gow, by umoliwi Gregorowi pezanie po jak najwikszej przestrzeni, a wic usun meble, ktre w tym przeszkadzay, przede wszystkim komod i biurko. Sama jednak nie bya w stanie tego zrobi; ojca nie miaa odwagi prosi o pomoc, suca z pewnoci by jej nie pomoga, gdy ta mniej wicej szesnastoletnia dziewczyna trwaa wprawdzie na posterunku po oddaleniu dawnej kucharki, ale wyprosia sobie zgod na to, aby trzyma kuchni stale zamknit, a 25

KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl otwiera j tylko na specjalne wezwanie. Nie pozostao wic siostrze nic innego, jak pewnego razu pod nieobecno ojca i po matk. Matka nadesza z okrzykami radoci penej podniecenia, lecz pod drzwiami pokoju Gregora umilka. Siostra oczywicie sprawdzia najpierw, czy w pokoju wszystko jest w porzdku; dopiero potem pozwolia matce wej. Gregor w najwikszym popiechu bardziej jeszcze nacign i sfadowa przecierado, wszystko to wygldao naprawd tak, jak gdyby tylko przypadkowo rzucono przecierado na kanap. Gregor zaniecha tym razem szpiegowania spod przecierada; wyrzek si tymczasem ujrzenia matki, cieszy si tylko, e oto jednak przysza. Chod, nie wida go mwia siostra i widocznie prowadzia matk za rk. Gregor sysza, jak dwie sabe kobiety ruszyy z miejsca cik, star komod i jak siostra wci braa na siebie najwiksz cz pracy, nie suchajc ostrzee matki, ktra obawiaa si, e crka si oberwie. Trwao to bardzo dugo. Chyba ju po kwadransie pracy matka powiedziaa, e jednak lepiej bdzie moe zostawi komod na miejscu, bo po pierwsze jest za cika, nie bd gotowe przed przyjciem ojca i zostawion na rodku pokoju komod zatarasuj Gregorowi wszelkie przejcie, po drugie za nie mona by przecie wcale pewnym, czy Gregorowi spodoba si usunicie mebli. Jej wydaje si, e przeciwnie, widok pustej ciany wprost rani jej serce, czemu wic Gregor nie miaby odnie tego wraenia, skoro od dawna by przecie przyzwyczajony do mebli i mgby si czu opuszczony w pustym pokoju. I czy nie jest tak zakoczya matka cakiem cicho, mwia w ogle prawie szeptem, jak gdyby nie chciaa, by Gregor, o ktrym nie wiedziaa, gdzie si dokadnie znajduje, usysza choby dwik jej gosu, bo o tym, e sw nie rozumie, bya przekonana i czy nie jest tak, jak gdybymy przez usunicie mebli pokazali, e utracilimy wszelk nadziej na polepszenie i zostawiamy go bezwzgldnie samemu sobie? Myl, e bdzie najlepiej, jeli sprbujemy utrzyma pokj dokadnie w tym stanie, w jakim by poprzednio, aeby Gregor, gdy znw do nas powrci, znalaz wszysto bez zmian i tym atwiej mg zapomnie o tym, co si tymczasem dziao. Suchajc tych sw matki, poj Gregor, e niemono jakiegokolwiek bezporedniego, ludzkiego odezwania si, w poczeniu z tym jednostajnym yciem pord rodziny, musiaa w cigu tych dwch miesicy zmci jego umys. Inaczej bowiem nie umia sobie wytumaczy, e mg powanie pragn, aby oprniono jego pokj. Czy istotnie mia ochot zamieni ciepy i odziedziczonymi meblami przyjemnie urzdzony pokj w nor, w ktrej co prawda bez przeszkd mgby peza na wszystkie strony, zapominajc jednak rwnoczenie szybko i zupenie o swej ludzkiej przeszoci? Ju by przecie bliski zapomnienia i wstrzsn nim tylko od dawna niesyszany gos matki. Niczego nie powinno si usuwa, wszystko musi pozosta, nie mg obej si bez dobrego wpywu mebli na swoje samopoczucie, a jeli meble przeszkadzay mu w bezmylnym pezaniu, nie byo to adn szkod, lecz wielk korzyci. Niestety, siostra bya jednak innego zdania, przy omawianiu spraw Gregora przywyczaia si, zreszt niezupenie bez podstaw, wystpowa wobec rodzicw jako osoba szczeglnie kompetentna; tote i teraz rada matki bya dla siostry dostatecznym powodem, by upiera si przy usuniciu nie tylko komody i biurka, o ktrych sama mylaa poprzednio, lecz wszystkich mebli, z wyjtkiem nieodzownej kanapy. Naturalnie nie tylko dziecica przekora i tak ostatnio nieoczekiwanie, a z trudem zdobyta pewno siebie skaniay j do tego dania; rzeczywicie przecie obserwowaa, e Gregor potrzebuje do pezania wiele miejsca, natomiast z mebli o ile 26

KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl mona byo spostrzec nie korzysta zupenie. By moe dziaay tu jednak take, marzycielskie skonnoci dziewczt w jej wieku, szukajce zaspokojenia przy kadej okazji, teraz za ncce Gret do przedstawienia sytuacji Gregora w sposb bardziej jeszcze przeraajcy, by potem jeszcze wicej ni dotychczas mc si o niego troszczy. Gdy chyba aden czowiek oprcz Grety nie odwayby si nigdy wej do pomieszczenia, w ktrym Gregor sam jeden panowa nad pustymi cianami. Tak wic nie daa si matce odwie od swej decyzji. Zreszt zdawao si, e w tym pokoju matka, czuje si niepewnie i nieswojo. Wkrtce umilka i w miar swych si pomoga siostrze przy usuniciu komody. No, bez komody Gregor od biedy mg si obej, ale biurko musiao ju zosta. I zaledwie panie wraz z komod, na ktr ze stkaniem napieray, opuciy pokj, Gregor wysun gow spod kanapy, aby zobaczy, jak mgby ostronie i moliwie najogldniej wda si w t spraw. Na nieszczcie wanie matka: wrcia pierwsza, podczas gdy Greta w ssiednim pokoju obejmowaa ramionami komod i sama prbowaa popycha j w t i w tamt stron, nie mogc naturalnie poruszy jej z miejsca. A matka nie bya przyzwyczajona do widoku Gregora, mgby przyprawi j o chorob, wic przeraony pomkn cofajc si a pod drugi koniec kanapy, ale nie mg ju zapobiec temu, e przecierado z przodu nieco si unioso. To wystarczyo, by zwrci uwag matki. Zatrzymaa si, przez moment staa spokojnie, a potem wrcia do Grety. Chocia Gregor wci sobie mwi, e nie dzieje si nic nadzwyczajnego, przestawia si tylko kilka mebli, to jednak wkrtce musia przyzna, e owo chodzenie kobiet tam i z powrotem, ich ciche nawoywanie, szuranie mebla po pododze dziaa na niego jak wielki, ze wszech stron ogarniajcy go zamt. I wciga jc gow, kulc nki, z ciaem przycinitym mocno do podogi, musia sobie otwarcie powiedzie, e dugo tego wszystkiego nie wytrzyma. One ogoacay jego pokj; zabieray wszystko, co mu byo drogie, wyniosy ju komod, w ktrej leaa laubzega i inne narzdzia; teraz wstrzsay silnie ju zarytym w podog biurkiem, przy ktrym odrabia swoje zadania jako student akademii handlowej, gimnazjalista, ba, nawet jeszczejako ucze szkoy powszechnej teraz naprawd nie mia ju czasu, eby roztrzsa dobre zamiary dwch kobiet, o ktrych istnieniu zreszt prawie zapomnia, gdy, wyczerpane, pracoway ju w milczeniu i syszao si tylko cikie tupanie ich ng. Wyskoczy wic wreszcie w ssiednim pokoju kobiety opary si wanie o biurko, eby nieco odsapn cztery razy zmienia kierunek swego biegu, doprawdy nie wiedzia, co najpierw powinien ratowa, nagle wzrok jego pad na obraz damy przystrojonej w futro, wiszcy na pustej ju zreszt cianie. Szybko podpezn w gr i przycisn si do szka, ktre go zatrzymao chodzc przyjemnie jego gorcy brzuch. Przynajmniej tego obrazu, ktry Gregor cakiem zakrywa, nikt z pewnoci nie zabierze. Odwrci gow ku drzwiom pokoju rodzinnego, by ujrze wracajce kobiety.

27

KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl

Szybko podpezn w gr i przycisn si do szka, ktre go zatrzymao chodzc przyjemnie jego gorcy brzuch. Przynajmniej tego obrazu, ktry Gregor cakiem zakrywa, nikt z pewnoci nie zabierze. Odwrci gow ku drzwiom pokoju rodzinnego, by ujrze wracajce kobiety. Rys. Andrzej Poski, 2003.

Ju wracay po niedugim wypoczynku; Greta obja matk ramieniem i prawie j niosa. A wic co teraz wemiemy? powiedziaa Greta i spojrzaa naokoo. Wtedy wzrok jej skrzyowa si ze wzrokiem Gregora na cianie. Chyba tylko dziki obecnoci matki zachowaa przytomno umysu, skonia twarz ku matce, by powstrzyma j od rozgldania si, i powiedziaa nierozwanie, z dreniem:

28

KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl Pozwl, moe raczej wrcimy jeszcze na chwil do naszego pokoju? Zamiar Grety by dla Gregora jasny, chcia zaprowadzi matk w bezpieczne miejsce, a potem spdzi go ze ciany. No, niech tylko sprbuje! Siedzi na swym obrazie i nie odda go. Raczej skoczyby Grecie na twarz. Ale dopiero sowa Grety naprawd zaniepokoiy matk, odstpia na bok, spostrzega ogromn brzow plam na kwiecistej tapecie, i zanim waciwie dotaro do jej wiadomoci, e to, co ujrzaa, byo Gregorem, zawoaa wrzaskliwym, ochrypym gosem: Ach, Boe, ach, Boe! i z rozpostartymi ramionami, jakby z gestem rezygnacji, pada na kanap i nie ruszaa si. Ty, Gregor! zawoaa siostra z podniesion pici i ostrym spojrzeniem. Od chwili przemiany byy to pierwsze sowa ktre skierowaa bezporednio do niego. Pobiega do ssiedniego pokoju po jakkolwiek esencj, ktr mogaby ocuci matk z omdlenia; Gregor take chcia pomc na ratowanie obrazu by jeszcze czas ale przyklei si mocno do szka i musia oderwa si si. Pobieg potem take do ssiedniego pokoju, jak gdyby mg siostrze da jak rad, tak jak dawniej, lecz w kocu musia sta za ni bezczynnie, podczas gdy ona przebieraa w rozmaitych flaszeczkach, i jeszcze j przestraszy, kiedy si odwrcia. Jedna flaszka upada na podog i stuka si; odamek zrani Gregora w twarz, oblao go jakie rce lekarstwo. Greta, nie zatrzymujc si duej, porwaa teraz tyle flaszeczek, ile tylko moga utrzyma, i pobiega z nimi do matki. Nog zatrzasna drzwi. Gregor by teraz odcity od matki, ktra z jego winy bya moe bliska mierci; nie mia otworzy drzwi; nie chcia sposzy siostry, ktra musiaa zosta przy matce, nie pozostao mu nic innego, jak tylko czeka. I drczony trosk oraz wyrzutami sumienia zacz peza, peza po wszystkim, po cianach, meblach i suficie, a wreszcie w rozpaczy, gdy cay pokj zacz ju jakby krci si wok niego, upad na rodek wielkiego stou. Mina krtka chwila, Gregor lea osabiony, wok panowaa cisza, moe by to dobry znak. Wtem rozleg si dzwonek. Dziewczyna naturalnie zamkna si w kuchni, wic Greta musiaa pj otworzy. Przyszed ojciec. Co si stao? to byy jego pierwsze sowa; zapewne wygld Grety powiedzia mu wszystko. Greta odpara stumionym gosem, widocznie przycisna twarz do piersi ojca: Matka zemdlaa, ale teraz ju jej lepiej. Gregor uciek. Spodziewaem si tego powiedzia ojciec. Zawsze wam to mwiem, ale wy, kobiety, nie chciaycie sucha. Dla Gregora byo jasne, e ojciec le zrozumia zbyt krtk wiadomo usyszan od Grety i sdzi, e Gregor dopuci si jakiego gwatu. Gregor musia dlatego sprbowa teraz ojca przebaga, gdy na to, by mu wszystko wyjani, nie mia ani czasu, ani moliwoci. Uciek wic do drzwi swego pokoju i przycisn si do nich, aby, jak tylko ojciec wejdzie z przedpokoju, mg zaraz zobaczy, e Gregor ma najlepszy zamiar wrci do siebie i e nie potrzeba go wypdza, lecz tylko otworzy drzwi, a zaraz zniknie.

29

KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl Ale nastrj ojca nie sprzyja zwracaniu uwagi na takie subtelnoci. Ach! zawoa zaraz przy wejciu takim tonem, jak gdyby rwnoczenie by wcieky i wesoy. Gregor odchyli gow od drzwi i unis j ku ojcu. Doprawdy, nie wyobraa sobie ojca takim, jaki sta teraz tutaj; ostatnio co prawda, wskutek nowego nawyku pezania przesta si, tak jak dawniej, troszczy o to, co dzieje, si w mieszkaniu, i waciwie powinien by przygotowany na to, e zastanie tu zmienione warunki. Mimo to, mimo to, czy to by jeszcze ojciec? Ten sam czowiek, ktry lea dawniej gnunie zagrzebany w ku, gdy Gregor wybiera si w handlow podr; ktry wieczorami, gdy wraca, przyjmowa go w szlafroku, w fotelu; nie by nawet w stanie powsta, lecz tylko na znak radoci unosi ramiona; ktry podczas rzadkich wsplnych przechadzek w kilka niedziel w roku i w najwaniejsze wita, idc midzy Gregorem i matk, ktrzy ju sami szli powoli, posuwa si naprzd zawsze jeszcze nieco wolniej, zawinity w swj stary paszcz i zawsze ostronie stawiajc lask, a gdy chcia co powiedzie, prawie zawsze zatrzymywa si, a towarzystwo gromadzio si wok niego? Teraz by dumnie wyprostowany, ubrany, w obcisy niebieski uniform ze zotymi guzikami, taki jaki nosz woni bankowi; nad wysokim sztywnym konierzem: surduta rozlewa si jego potny, podwjny podbrdek; spod krzaczastych brwi wybiegao ywe i uwane spojrzenie; rozczochrane, niegdy biae wosy za czesane byy starannie i skrupulatnie w byszczc fryzur z przedziakiem. Czapk, do ktrej przypity by zoty monogram, prawdopodobnie bankowy, cisn ukiem przez cay pokj na kanap i odrzuciwszy poy swego dugiego munduru, szed ku Gregorowi z rkami w kieszeniach i zajadym wyrazem twarzy. Sam chyba nie wiedzia, co zamierza; uno si stopy niezwykle wysoko i Gregor dziwi si ogrom nie wielkoci jego podeszew. Nie sta jednak przy tym w miejscu, wiedzia przecie ju od pierwszego dnia swego nowego ycia, e ojciec uwaa za suszne, stosowa wobec niego tylko najwysz surowo. Tak, wic bieg przed ojcem, zatrzymywa si, gdy ojciec przystawa, i znw pieszy naprzd, gdy tylko ojciec si poruszy. W ten sposb wielokrotnie okryli pokj i nie zdarzyo si nic decydujcego, a wskutek powolnego tempa nie wygldao to nawet na pocig. Dlatego te Gregor trzyma si tymczasem podogi, zwaszcza e obawia si, i ojciec mgby uzna za szczegln zoliwo ucieczk na ciany lub sufit. Zreszt Gregor musia sobie powiedzie, e nawet tego biegu dugo nie wytrzyma, bo podczas gdy ojciec stawia jeden krok, on musia wykona niezliczon ilo ruchw. Zacz ju odczuwa dusznoci, tym bardziej, e i dawniej jego puca nie byy cakiem godne zaufania. Gdy si wic tak zatacza, zbierajc wszystkie siy do biegu, ledwie otwiera oczy, w swym odrtwieniu nie myla nawet o innym sposobie ratunku ni bieg; i ju prawie zapomnia, e stay mu otworem ciany, tutaj zastawione zreszt troskliwie rzebionymi meblami penymi hakw i kantw. I wtedy nagle przeleciao co tu koo niego i potoczyo si przed nim. Byo to jabko, a zaraz nadleciao drugie. Gregor zatrzyma si przeraony. Dalszy bieg by zbyteczny, gdy ojciec postanowi go zbombardowa. Napeni kieszenie owocami z tacy na kredensie i rzuca teraz, nie celujc na razie dokadnie, jabko za jabkiem. Te mae czerwone jabka toczyy si w kko po pododze jak naelektryzowane i obijay si o siebie. Jedno, sabo rzucone, musno grzbiet Gregora, ale zelizno si, nie czynic mu szkody. Nastpne, rzucone zaraz po tamtym, dosownie wbio si w jego tuw, Gregor chcia powlec si dalej, jak gdyby zmieniajc miejsce mg uj przed niespodzianym, niewiarygodnym blem; czu si jednak jakby przygwodony i rozcign si w zupenym pomieszaniu zmysw.

30

KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl

Nagle przeleciao co tu koo niego i potoczyo si przed nim. Byo to jabko, a zaraz nadleciao drugie. Gregor zatrzyma si przeraony. Dalszy bieg by zbyteczny, gdy ojciec postanowi go zbombardowa. Rys. Andrzej Poski, 2003.

31

KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl

Jedno, sabo rzucone, musno grzbiet Gregora, ale zelizno si, nie czynic mu szkody. Nastpne, rzucone zaraz po tamtym, dosownie wbio si w jego tuw. Rys. Andrzej Poski, 2003.

Ostatnim spojrzeniem ujrza jeszcze, jak gwatownie otwary si drzwi jego pokoju i przed krzyczc siostr biega matka, w koszuli, gdy siostra rozebraa j, by jej w omdleniu zapewni swobodny oddech. Potem matka pobiega do ojca, gubic po drodze suknie, ktre rozwizane, jedna po drugiej zelizgiway si na podog; potykajc si o nie, matka dopada ojca, obja go kurczowo wzrok Gregora odmawia mu ju jednak posuszestwa i ciskajc domi gow ojca bagaa go o darowanie Gregorowi ycia.

32

KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl

III
Jabko, ktrego nikt nie odway si usun, tkwio w ciele Gregora jako widoczna pamitka, i zdawao si, e cika rana, z powodu ktrej Gregor chorowa ponad miesic, przypomniaa nawet ojcu, e mimo swej obecnej smutnej i obrzydliwej postaci Gregor jest jednak czonkiem rodziny i nie naley traktowa go jak wroga, lecz przeciwnie, obowizek rodzinny nakazuje przemc wstrt i mie dla niego cierpliwo, ju tylko cierpliwo.

Jabko, ktrego nikt nie odway si usun, tkwio w ciele Gregora jako widoczna pamitka, ... cika rana... Gregor z powodu rany straci prawdopodobnie na zawsze ruchliwo i na samo przejcie pokoju potrzebowa dugich, dugich minut,

33

KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl

jak stary inwalida o pezaniu w grze nie byo nawet co myle. Rys. Andrzej Poski, 2003.

Tote cho teraz Gregor z powodu rany straci prawdopodobnie na zawsze ruchliwo i na samo przejcie pokoju potrzebowa dugich, dugich minut, jak stary inwalida o pezaniu w grze nie byo nawet co myle w zamian za to pogorszenie si swego stanu otrzyma zupenie w jego mniemaniu wystarczajc nagrod. Polegaa ona na tym, e zawsze pod wieczr zostawiano otwarte drzwi od pokoju rodzinnego, drzwi, ktre on ju na godzin lub dwie godziny przedtem zwyk by z napiciem obserwowa, tak e lec w ciemnociach wasnego pokoju i z pokoju rodzinnego niewidoczny, mg patrze na ca rodzin siedzc przy owietlonym stole i niejako za oglnym zezwoleniem, a wic zupenie inaczej ni dawniej, przysuchiwa si rozmowom. Zapewne, nie byy to ju oywione gawdy z dawnych czasw, o ktrych Gregor zawsze z tsknot myla w maych pokojach hotelowych, gdy znuony musia si rzuca na wilgotn pociel. Teraz mwio si przewanie tylko bardzo cicho. Ojciec wkrtce po kolacji zasypia w swoim krzele; matka i siostra upominay si nawzajem o cisz, matka, silnie nachylona ku wiatu, szya delikatn bilizn dla magazynu md; siostra, ktra przyja posad ekspedientki, uczya si wieczorem stenografii francuskiego, aby moe kiedy pniej mc obj lepsze stanowisko. Niekiedy ojciec si budzi i jakby wcale nie wiedzia o tym, e zasn, mwi do matki: Jak dugo znowu dzisiaj szyjesz i natychmiast zasypia z powrotem, podczas gdy matka i siostra wymieniay zmczony umiech. Nawet w domu wzbrania si ojciec z dziwnym uporem zdejmowa swj subowy uniform, i podczas gdy szlafrok bezuytecznie wisia na wieszaku, ojciec drzema na swym miejscu cakowicie ubrany, jak gdyby zawsze gotw do suby i jakby nawet tutaj czeka na gos zwierzchnika. Wskutek tego uniform, ju na pocztku nienowy, pomimo caej troskliwoci matki i siostry nie grzeszy czystoci, i Gregor czsto caymi wieczorami patrzy na owo wyplamione, lecz byszczce zawsze wyczyszczonymi zotymi guzikami ubranie, w ktrym stary czowiek spa bardzo niewygodnie, a jednak spokojnie. Skoro tylko zegar wybi dziesit, matka cichymi sowy prbowaa obudzi ojca i nakoni go, aby poszed do ka, gdy tutaj nie mg si przecie dobrze wyspa, a sen by mu bardzo potrzebny, bo ju o szstej musia rozpoczyna sub. Lecz ojciec z uporem, ktry opanowa go od czasu, gdy zosta wonym, nastawa zawsze, eby jeszcze duej pozosta przy stole, mimo e regularnie zasypia i potem tylko z najwikszym trudem dawa si nakoni do zmiany krzesa na ko; cho matka i siostra nalegay na wwczas delikatnie upominajc, on caymi kwadransami powoli potrzsa gow, nie otwiera oczu i nie wstawa. Matka szarpaa go za rkaw i mwia mu do ucha pochlebstwa, siostra zostawiaa swoje zadanie, by pomc matce, ale na ojca to nie dziaao. Zapada tylko jeszcze gbiej w kreso. Dopiero gdy kobiety bray go pod ramiona, otwiera oczy, patrza kolejno na matk i na siostr i zwykle mwi: To jest ycie. To s spokojne dni mojej staroci. I wsparty na obydwu kobietach, podnosi si z trudnoci, jak gdyby sam dla siebie by najwikszym ciarem, pozwala im odprowadzi si do drzwi, tam oddala je skinieniem i dalej

34

KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl szed ju o wasnych siach, podczas gdy matka najpieszniej odrzucaa przybory do szycia, a siostra piro, aby pobiec za ojcem i dalej suy mu pomoc. Kt w tej zapracowanej i przemczonej rodzinie mia czas, aby troszczy si o Gregora wicej, ni to bezwzgldnie byo konieczne? Gospodarstwo domowe ograniczano coraz bardziej, oddalono przecie teraz suc; rano i wieczorem przychodzia ogromna, kocista posugaczka z biaymi rozczochranymi wosami, aby wykona najcisz robot; wszystko inne zaatwiaa matka przy mnstwie swych krawieckich prac. Doszo nawet do tego, e rozmaite klejnoty rodzinne, ktre dawniej matka i siostra nosiy z wielk radoci z okazji zabaw i uroczystoci, zostay sprzedane, jak o tym Gregor dowiedzia si wieczorem przy wsplnym omawianiu uzyskanych cen. Najwicej jednak zawsze si skarono, e nie mona opuci tego mieszkania, o wiele za obszernego na obecne warunki, gdy trudno byo obmyli sposb przesiedlenia Gregora i Gregor pojmowa jednak, e to nie tylko wzgld na niego utrudnia przeprowadzk. Jego mona byo przecie atwo przetransportowa w odpowiedniej skrzyni i z kilkoma otworami dla dopywu powietrza. Tym, co przede wszystkim powstrzymywao rodzin od zmiany mieszkania, bya raczej zupenie rozpaczliwa sytuacja i myl o tym, e spotkao ich takie nieszczcie, jakie nie dotkno nikogo w krgu krewnych i znajomych. Wypenili do ostatka wszystko, czego wiat da od ludzi biedych: ojciec przynosi niadania drobnym urzdnikom w banku, matka naprawiaa bielizn obcych ludzi, siostra na rozkazy klientw tam i z powrotem biegaa za lad; ale na nic wicej nie starczyo ju rodzinie si. I rana na grzbiecie zaczynaa Gregora bole od nowa, gdy matk i siostra, odprowadziwszy ojca do ka, wracay teraz, nie podejmoway roboty, siaday bliziutko siebie, policzek przy policzku, a matka, pokazujc na pokj Gregora, mwia: Zamknij te drzwi, Greto i teraz Gregor znowu pogra si w ciemnoci, a tu obok kobiety mieszay swe zy lub nie paczc nawet wpatryway si milczc w st. Noce i dnie spdza Gregor prawie zupenie bez snu.

35

KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl

Noce i dnie spdza Gregor prawie zupenie bez snu. Rys. Andrzej Poski, 2003.

Niekiedy myla, e przy nastpnym otwarciu drzwi znw, cakiem tak jak dawniej, ujmie sprawy rodziny w swoje rce; w mylach jego pojawiali si znw po dugim czasie szef i prokurent, pomocnicy handlowi i praktykanci, mao pojtny sucy, dwaj czy trzej przyjaciele z innych firm, pokojwka z hotelu na prowincji, mie, ulotne wspomnienie, kasjerka ze skadu kapeluszy, o ktrej wzgldy stara si powanie, ale zbyt powoli wszyscy oni zjawiali si, zmieszani z obcymi lub ju zapomnianymi, ale zamiast pomc jemu i jego rodzinie, byli wszyscy nieprzystpni i cieszy si, kiedy znikali. Potem jednak odchodzia go nagle ochota, aby troszczy si o rodzin, przepeniaa go tylko wcieko z powodu zej pielgnacji, i chocia nie mg sobie wyobrazi niczego, na co miaby apetyt, robi przecie plany, jak by tu si uda do spiarni i

36

KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl choby nawet nie czu godu, zabra stamtd to, co mimo wszystko mu si naleao. Teraz siostra, nie mylc ju wiele o tym, czym mogaby sprawi Gregorowi szczegln przyjemno, w najwikszym popiechu, zanim rano i w poudnie pobiega do sklepu, wsuwaa nog do pokoju Gregora jakiekolwiek jedzenie, aby wieczorem, nie zwaajc na to, czy zostao tylko skosztowane, czy w najczstszym przypadku zupenie nietknite, wymie je jednym zamachem mioty. Sprztania pokoju, ktrym teraz zajmowaa si tylko wieczorem, nie mona ju byo zaatwia szybciej. Wzdu cian cigny si smugi brudu, tu i wdzie leay kupki kurzu i mieci. Z pocztku Gregor z chwil przyjcia siostry stawa w specjalnie odznaczajcym si brudem kcie, aby t pozycj uczyni jej niejako wymwk. Ale mgby tam chyba sta tygodniami, a siostra by si nie poprawia; widziaa ona brud rwnie dobrze jak on, ale zdecydowaa wanie, e go pozostawi. Przy tym za z ca, now u niej draliwoci, ktrej nabya w ogle zreszt eaa rodzina, czuwaa nad tym, aby sprztanie pokoju Gregora pozostao jej spraw. Pewnego razu matka podja si wielkiego sprztania w pokoju Gregora, musiaa zuy na to par kubw wody wiele wilgoci sprawio zreszt take przykro Gregorowi i rozpar si na kanapie rozgoryczony i nieruchomy ale kara nie omina za to matki. Bo skoro tylko siostra zauwaya wieczorem zmian w pokoju Gregora, natychmiast, zraniona do ywego, pobiega do rodzinnego pokoju i tam, mimo e matka uniosa bagalnie rce, wybuchna spazmatycznym paczem, czemu rodzice ojciec zosta naturalnie wposzony ze swego krzesa przypatrywali si z pocztku zdumieni i bezradni. Potem i oni zaczli si kci; ojciec z jednej strony robi wymwki matce, e nie zostawia siostrze pokoju Gregora do oczyszczenia, z drugiej strony krzycza na siostr, e ju nigdy nie bdzie jej wolno go sprzta. Podczas gdy nie posiadajcego si ze zdenerwowania ojca matka prbowaa zacign do sypialni, a siostra, wstrzsana kaniem, bbnia swymi maymi pistkami o st, Gregor gono sycza z wciekoci o to, e nikomu nie przyszo na myl zamkn drzwi, aby oszczdzi mu tego widoku i haasu. Ale nawet jeli siostrze, wyczerpanej prac zawodow, uprzykrzyo si troszczy o Gregora tak jak dawniej, to przecie matka nie musiaa jej zastpowa, a mimo to Gregor mg nie by zaniedbywany. Bya bowiem teraz posugaczka. Ta stara "wdowa" ktra dziki swym silnym kociom potrafia wytrzyma najgorsze w cigu dugiego ycia, nie czua waciwie do Gregora wstrtu. Bez adnej ciekawoci otworzya kiedy przypadkowo drzwi do pokoju Gregora i natkna si na niego. Ogromnie przeraony, cho nikt go nie goni, Gregor zacz biega tam i z powrotem, a ona staa zdumiona, z rkami zaoonymi na brzuchu. Od tego czasu nigdy nie omieszkaa, rano i wieczorem uchyli przelotnie drzwi i zajrze do Gregora. Z pocztku przywoywaa go take do siebie sowami, ktre prawdopodobnie uwaaa za przyjazne: Chod no tu, stary uku! albo: Patrzcie no na starego uka! Na takie zaczepki Gregor nic nie odpowiada, lecz, trwa na swoim miejscu nieporuszony, jak gdyby w ogle nikt nie otwiera drzwi. Gdyby zamiast pozwala na to, aby posugaczka przeszkadzaa mu stosownie do swych kaprysw, wydano jej rozkaz, eby codziennie sprztna pokj! Pewnego razu, wczesnym rankiem o szyby uderza gwatowny deszcz, moe ju znak nadchodzcej wiosny Gregor, gdy posugaczka znw zacza swoje mwki, by tak rozdraniony, e obrci si ku niej, z wolna zreszt i cherlawo, lecz jakby do ataku. Ale posugaczka, zamiast si przestraszy, podniosa tylko wysoko w gr krzeso znajdujce si w pobliu drzwi i gdy staa tam z szeroko otwartymi ustami, wyrany by jej zamiar zamknicia ust dopiero wtedy, gdy trzymane przez ni krzeso spadnie na grzbiet Gregora.

37

KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl A co, dalej ju nie moesz? spytaa, gdy Gregor znw si odwrci, i spokojnie postawia krzeso z powrotem w kcie. Gregor nic ju prawie teraz nie jad. Tylko, jeli przypadkowo zbliy si do przygotowanego jedzenia, bra dla zabawy jeden ks w usta, trzyma go godzinami, a potem najczciej wypluwa. Pocztkowo myla, e to smutek, spowodowany wygldem pokoju, powstrzymuje go od jedzenia; ale wanie ze zmianami, ktre zaszy w pokoju, pogodzi si bardzo szybko. Przyzwyczajono si wstawia do tego pokoju rzeczy, ktrych nie byo gdzie umieci, a rzeczy tych byo teraz wiele, gdy jeden pokj w mieszkaniu wynajto trzem panom. Ci powani panowie wszyscy trzej mieli brody, jak Gregor ustali raz, patrzc przez szpar w drzwiach skrupulatnie zwaali na porzdek, nie tylko w ich pokoju, ale, skoro ju si tutaj sprowadzili, w caym gospodarstwie, a specjalnie w kuchni, Nie znosili rzeczy nieuytecznych ani tym bardziej brudnych. Ponadto przywieli ze sob wikszo swoich wasnych sprztw. Z tego powodu stao si zbdnych wiele rzczy, ktre wprawdzie nie nadaway si do sprzedania, ale ktrych nie chciano take wyrzuci. Wszystkie one powdroway do pokoju Gregora. Nawet skrzynie na popi i na odpadki z kuchni. Co tylko w danym moniencie byo niepotrzebne, posugaczka, zawsze bardzo popiesznie, wrzucaa po prostu do pokoju Gregora; Gregor widzia najczciej tylko odnony przedmiot i rk, ktra go trzymaa. Zapewne posugaczka miaa zamiar w wolnym czasie i przy okazji znw wynie te rzeczy albo wszystkie wyprztn za jednym razem, lecz w istocie zostay one tam, gdzie znalazy si, z chwil gdy zostay rzucone, chyba ze Gregor przeczoga si przez t graciarni i poruszy j. Robi to najpierw zmuszony koniecznoci, gdy nie mia ju wcale miejsca do pezania, potem jednak z coraz wiksz przyjemnoci, chocia po takich wdrwkach, miertelnie znuony i smutny, znowu caymi godzinami lea bez ruchu. Poniewa sublokatorzy jadali czasem kolacj w domu, we wsplnym pokoju rodzinnym, drzwi do tego pokoju w niektre wieczory pozostaway zamknite. Gregor znis to jednak zupenie atwo, przecie ju wielu wieczorw, podczas ktrych byy one otwarte, nie wykorzystywa, tylko lea w najciemniejszym kcie swego pokoju, a rodzina nawet tego nie spostrzegaa. Raz jednak posugaczka zostawia drzwi do pokoju rodzinnego nieco uchylone, pozostay tak uchylone i wwczas, gdy wiecorem nadeszli sublokatorzy i zapalono wiato. Usiedli przy stole na miejscach, na ktrych dawniej siadali ojciec, matka i Gregor, rozoyli serwetki i ujli w rce noe i widelce. Natychmiast w drzwiach pojawia si matka z pmiskiem misa, a tu za ni siostra z pmiskiem, na ktrym pitrzyy si kartofle. Jedzenie silnie parowao. Sublokatorzy schylili si nad postawionymi pmiskami, jak gdyby przed jedzeniem chcieli je sprawdzi, i rzeczywicie ten, ktry siedzia porodku i wydawa si autorytetem dla dwch pozostaych, odkroi kawaek misa jeszcze na pmisku, widocznie po to, aby ustali, czy jest do kruche i czy nie naley czasem odesa go do kuchni. By zadowolony, a matka i siostra, patrzce na to w napiciu, odetchny i umiechny si. Sama rodzina jada w kuchni. Mimo to ojciec, zanim poszed do kuchni, wszed do pokoju i ukoniwszy si jeden jedyny raz, z czapk w rku obszed st naokoo. Sublokatorzy podnieli si z miejsc i mruknli co w brody. Potem, gdy zostali sami, jedli w zupenym prawie milczeniu. Dziwnym wydao si Gregorowi, e z wszystkich rnorodnych odgosw wydawanych przy jedzeniu sysza tylko wci zgrzytanie ich zbw, jak gdyby trzeba mu byo pokaza, e po to, aby je, trzeba mie zby i e nawet najpikniejszymi, lecz bezzbnymi szczkami nic si nie zdziaa.

38

KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl "Nie brak mi przecie apetytu powiedzia sobie Gregor, peen troski ale nie na te rzeczy. Oto ci panowie sobie jedz, a ja gin!" Wanie tego wieczora rozleg si w kuchni dwik skrzypiec. Gregor nie przypomina sobie, czy sysza go przez cay ubiegy czas. Sublokatorzy skoczyli ju wieczerz, siedzcy w rodku wycign gazet, dwom pozostaym da po jednym arkuszu i teraz, rozparci, czytali i palili. Gdy skrzyce zaczy gra, zwrcili na to uwag, powstali i na palcach podeszli ku drzwiom od przedpokoju, przy ktrych stanli stoczeni. Musiano ich usysze z kuchni, gdy ojciec zawoa: Czy ta gra sprawia moe panom przykro? Mona j natychmiast przerwa! Przeciwnie powiedzia w, co przedtem siedzia w rodku. Moe panienka zechce przyj do nas i zagra tutaj w pokoju, gdzie jest przecie znacznie wygodniej i przyjemniej? Ale prosz zawoa ojciec, jak gdyby to on by skrzypkiem. Panowie wrcili do pokoju i czekali. Wkrtce przyszed ojciec z pulpitem do nut, matka z nutami i siostra ze skrzypcami. Siostra spokojnie przygotowaa wszystko do gry; rodzice, ktrzy nigdy przedtem nie odnajmowali pokoju i dlatego przesadzali w uprzejmoci wobec sublokatorw, nie odwayli si nawet usi na swych wasnych krzesach; ojciec opar si o drzwi, praw rk wsun midzy dwa guziki zapitego munduru, ale matka usiada na krzele, zaofiarowanym jej prze jednego z panw, w kcie na uboczu, gdzie je w pan przypadkowo postawi. Siostra zacza gra. Ojciec i matka, kade ze swego miejsca, uwanie obserwowali ruchy jej rk. Gregor, pocignity gr, odway si posun nieco dalej i gow trzyma ju w pokoju rodzinnym. Troch si dziwi, e ostatnio tak mao zwaa na innych dawniej owe wzgldy dla innych byy jego dum. W dodatku wanie teraz miaby wicej powodw, by si ukrywa, gdy wskutek kurzu, ktry pokrywa cay jego pokj i unosi si przy najmniejszym poruszeniu, cay by nim pokryty; na grzbiecie i po bokach nis ze sob nitki, wosy, resztki jedzenia; jego obojtno na wszystko bya zbyt wielka, aby si pooy na grzbiecie i tak jak dawniej czyni to wielokrotnie w cigu dnia oczyci si o dywan. A mimo to nie waha si posun nieco naprzd po nieskazitelnej pododze pokoju rodzinnego. Nikt zreszt nie zwrci na niego uwagi. Rodzina bya cakowicie pochonita gr; natomiast panowie, ktrzy pocztkowo z rkami w kieszeniach od spodni ustawili si o wiele za blisko za pulpitem, jak gdyby wszyscy musieli zaglda w nuty, co z pewnoci siostrze przeszkadzao, wkrtce, rozmawiajc pgosem z opuszczonymi gowami, cofnli si pod okno, gdzie te pozostali, troskliwie obserwowani przez ojca. Sprawiao to teraz a nadto wyrane wraenie, jakby rozczarowali si sdzc, e posuchaj piknej lub zabawnej gry, jakby mieli ju do caego przedstawienia i tylko z uprzejmoci pozwalali jeszcze zakca sobie spokj. Zwaszcza sposb, w jaki wszyscy wydmuchiwali w gr nosem i ustami dym z cygar, wskazywa na ich wielk nerwowo. A przecie siostra graa tak piknie. Twarz przechylia na bok, a wzrok jej badawczo i smutnie przebiega linijki nut. Gregor podpezn jeszcze kawaek naprzd, a gow trzyma tu przy pododze, aby o ile monoci napotka jej spojrzenie. Czy by zwierzciem, skoro muzyka tak go pocigaa? Byo mu tak, jak gdyby ukazaa mu si droga do upragnionego, nieznanego poywienia. Zdecydowany by podpezn a do siostry, pocign j za sukienk i da jej w ten sposb do zrozumienia, e mogaby przeeie przyj ze swymi skrzypcami do jego 39

KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl pokoju, gdy nikt tutaj nie ceni jej gry tak bardzo, jak on pragn j ceni. Nie wypuciby jej ju ze swego pokoju, przynajmniej dopty, dopki by y; jego okropna posta po raz pierwszy by mu si przydaa; byby rwnoczenie przy wszystkich drzwiach swego pokoju i syczaby na napastnikw. Ale siostra powinna by zosta przy nim nie z musu, lecz dobrowolnie; siedziaaby tu obok niego na kanapie, nachyliaby ku niemu ucho, a on jake chtnie zwierzyby jej, e mia kiedy mocny zamiar, aby j posa do konserwatorium, i gdyby tymczasem nie zdarzyo si nieszczcie, w ubiege Boe Narodzenie bo przecie Boe Narodzenie ju chyba mino powiedziaby to wszystkim, nie zwracajc uwagi na adne sprzeciwy. Po tym owiadczeniu siostra wybuchnaby zami ze wzruszenia, a Gregor unisby si a do jej ramion i pocaowa j w szyj, ktr, odkd chodzia do sklepu, miaa odkryt, bez wstki i bez konierzyka. Panie Samsa! zawoa w rodkowy pan do ojca i nie tracc ani sowa wicej, wskaza palcem na wolno posuwajcego si naprzd Gregora. Skrzypce umilky, sublokator najpierw umiechn si do przyjaci potrzsajc gow, a potem znowu spojrza na Gregora. Ojcu zdawao si, e zamiast wypdza Gregora, trzeba przede wszystkim uspokoi sublokatorw, cho ci bynajmniej nie byli zdenerwowani, a Gregor zdawa si bawi ich wicej ni gra na skrzypcach. Pospieszy ku nim i szeroko otwartymi ramionami prbowa zmusi ich, by weszli do swego pokoju, a rwnoczenie wasnym ciaem stara si zasoni im Gregora. Teraz panowie istotnie nieco si rozgniewali, nie wiadomo czy z powodu zachowania si ojca, czy dlatego e zrozumieli, i nic o tym nie wiedzc mieli za ssiada co takiego jak Gregor. dali od ojca wyjanie, sami z kolei podnosili do gry ramiona, niespokojnie skubali brody i niechtnie, z wolna cofali si do swego pokoju. Tymczasem siostra przezwyciya odrtwienie, w ktre popada po gwatownie przerwanej grze. Przez pewien czas trzymaa w bezwadnie opuszczonych rkach skrzypce i smyczek i jak gdyby jeszcze graa, wci patrzya w nuty, lecz potem od razu zerwaa si, pooya instrument na kolanach matki, ktra siedziaa jeszcze na swym krzele dyszc ciko w ataku dusznoci, i pobiega do ssiedniego pokoju, do ktrego ponagleni przez ojca sublokatorzy ju si szybciej zbliali. Wida byo, jak pod wprawnymi rkami siostry leciay w gr, a potem porzdnie ukaday si na kach kodry i poduszki. Zanim jeszcze panowie doszli do pokoju, bya gotowa ze saniem i wymkna si. Ojciec wydawa si znw tak bardzo tkwi w swym uporze, e zapomnia o wszelkim respekcie, jaki by winien swym podnajemcom. Ponagla ich tylko i ponagla dopty, dopki ju w drzwiach pokoju w rodkowy pan nie tupn grzmico nog i w ten sposb ojca nie zatrzyma. Niniejszym owiadczam mwi unisszy rk, a wzrokiem szuka take matki i siostry e ze wzgldu na panujce w tym mieszkaniu i w tej rodzinie wstrtne stosunki splun przy tym krtko i zdecydowanie na podog wypowiadam natychmiast swj pokj. Nie zapac te oczywicie ani grosza za poprzednie dni, podczas ktrych tutaj mieszkaem, przeciwnie, zastanowi si jeszcze, czy nie wystpi przeciwko pastwu z jakimi, prosz mi wierzy, atwymi do uzasadnienia pretensjami. Zamilk i spojrza wprost przed siebie, jakby czego oczekiwa. Istotnie, jego dwaj przyjaciele natychmiast wpadli mu w sowo: My take od zaraz wypowiadamy. Wwczas tamten chwyci za klamk i z trzaskiem zamkn drzwi. Macajc rkami, ojciec dowlk si i opad na swoje krzeso; wygldao to, jakby wycign si do zwykej wieczornej drzemki, lecz silne drenie gowy, jak gdyby pozbawionej oparcia, wskazywao, e bynajmniej nie spa. Gregor przez cay czas lea cicho w miejscu, w ktrym 40

KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl przyapali go sublokatorzy. Rozczarowanie z powodu nieudania si jego planu, lecz pewnie take sabo spowodowana przez czste godowanie uniemoliwiy mu poruszenie si. Obawia si, i to z dziwn pewnoci, e ju w nastpnym momencie rozaduje si nad nim jaki kataklizm. Czeka na niego. Nie przestraszyy go nawet skrzypce, ktre wysuny si spod drcych palcw matki, spady jej z kolan i wyday gony dwik. Kochani rodzice powiedziaa siostra i na wstpie uderzya pici w st. Tak dalej by nie moe. Jeeli wy tego nie pojmujecie, to ja to pojmuj. Nie chc wobec tego potwora wymawia imienia mojego brata i mwi tylko: musimy sprbowa si go pozby. Uczynilimy, co w ludzkiej mocy, aby go pielgnowa i znosi, myl, e nikt nie moe nam zrobi najmniejszego zarzutu. Ona ma po tysickro suszno wypowiedzia ojciec swj pogld. Matka, ktra wci jeszcze nie moga zaczerpn penego oddechu, pocza z obdnym wyrazem oczu gucho kaszle w stulon do. Siostra podbiega do matki i podtrzymaa jej czoo. Dziki sowom siostry ojciec nabra zdawao si lepszych myli, usiad prosto, bawi si sw subow czapk wrd talerzy pozostaych na stole po kolacji sublokatorw, a od czasu do czasu spoglda na spokojnego Gregora. Musimy stara si go pozby mwia siostra, teraz ju wycznie do ojca, gdy matka wrd swego kaszlu nic nie syszaa. On was obydwoje doprowadzi do grobu, wiem, e to si stanie. Jeli ju musi si pracowa tak ciko, jak my wszyscy, nie mona jeszcze znosi w domu tej wiecznej mczarni. Ja te ju tego nie wytrzymuj. I wybuchna tak gwatownym paczem, e jej zy trysny na twarz matki. Stara je machinalnie. Moje dziecko rzek ojciec ze wspczuciem i z niezwyk u niego wyrozumiaoci c jednak powinnimy uczyni? Siostra wzruszya tylko ramionami na znak bezradnoci, ktra ogarna j podczas paczu zajmujc miejsce poprzedniej pewnoci siebie. Gdyby on mg nas zrozumie powiedzia ojciec na p pytajco. Siostra, paczc, gwatownie machna rk na znak, e o tym nie ma nawet co myle. Gdyby on mg nas zrozumie powtrzy ojciec i zamkn oczy, okazujc w ten sposb, e podziela przekonanie siostry wtedy, by moe, mona by si z nim jako umwi. Ale jak... On musi znikn zawoaa siostra to jest jedyny sposb, ojcze. Musisz tylko pozby si wszelkiej myli o tym, e to jest Gregor. Naszym nieszczciem jest wanie, e wierzylimy w to tak dugo. Ale jakeby to mg by Gregor? Gdyby to by Gregor, od dawna by ju zrozumia, e wspycie ludzi z takim stworem jest niemoliwe, i odszedby dobrowolnie. Wtedy nie mielibymy brata, ale moglibymy y dalej i czci jego pami. Teraz za przeladuje nas to zwierz, wypdza sublokatorw, chce najwidoczniej zagarn dla siebie cae mieszkanie, a nam

41

KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl kae nocowa na ulicy. Spjrz tylko, ojcze krzykna nagle ju znowu zaczyna! I siostra, z cakowicie dla Gregora niezrozumiaym przeraeniem, opucia nawet matk, odepchna si wprost od jej krzesa, jak gdyby wolaa raczej powici matk ni znale si w pobliu Gregora, i piesznie ukrya si za ojcem, ktry, poruszony jej zachowaniem, take si podnis i wycign rce; jak gdyby w obronie siostry. Ale Gregorowi nie przyszo nawet na myl, eby chcie przestraszy kogokolwiek, a zwaszcza siostr. Po prostu zacz si odwraca, aby powdrowa z powrotem do swego pokoju; wygldao to zreszt dziwnie, poniewa wobec niedyspozycji obroty przychodziy mu i trudnoci i musia pomaga sobie gow, ktr przy tym wiele razy unosi, to znw uderza ni o podog. Zatrzyma si i obejrza. Zdaje si e zrozumiano jego dobry zamiar; przestrach rodziny by tylko chwilowy. Teraz wszyscy patrzyli na niego w milczeniu i ze smutkiem. Matka leaa w swym krzele, nogi miaa wycignite, oczy jej zapady si niemal z wycieczenia. Ojciec i siostra siedzieli obok siebie; siostra zarzucia ojcu rk na szyj. "Teraz ju pewnie mog si odwrci" pomyla Gregor i znw zabra si do pracy. Nie mg stumi sapania wywoanego wysikiem, musia te od czasu do czasu wypoczywa. Nikt go zreszt nie popdza, pozostawiono mu pen swobod. Gdy ukoczy obrt, natychmiast zacz wdrowa z powrotem przed siebie. Dziwi si wielkiej odlegoci, jaka dzielia go od jego pokoju, i zupenie nie pojmowa, jak mg, przy swoim osabieniu, przeby dopiero co t sam drog niemal tego nie zauwaajc. Mylc tylko o tym, by posuwa si jak najszybciej, nie zwraca prawie uwagi na to, e ze strony rodziny nie pado ani jedno sowo, ani jeden okrzyk.

42

KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl

Dziwi si wielkiej odlegoci, jaka dzielia go od jego pokoju, i zupenie nie pojmowa, jak mg, przy swoim osabieniu, przeby dopiero co t sam drog niemal tego nie zauwaajc. Rys. Andrzej Poski, 2003.

Dopiero gdy by ju w drzwiach, odwrci gow, niezupenie zreszt, bo czu, e kark mu sztywnieje, ale zobaczy w kadym bd razie, e nic si za jego plecami nie zmienio, siostra tylko powstaa z miejsca. Ostatnie jego spojrzenie pado na matk, ktra teraz cakiem ju zasna. Zaledwie znalaz si w swoim pokoju, drzwi zostay popiesznie zatrzanite i zaryglowane. Gregor tak bardzo przestraszy si gwatownego haasu, e zaamay si pod nim nki. To siostra tak si popieszya. Staa ju i tylko czekaa, potem lekko podskoczya, Gregor nie sysza nawet kiedy, a przekrcajc klucz w zamku, krzykna do rodzicw: 43

KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl Nareszcie! "I c teraz?" zapyta Gregor sam siebie i rozejrza si w ciemnoci. Wkrtce odkry, e ju w ogle nie moe si poruszy. Nie zdziwio go to, raczej wydawao mu si nienaturalne, e a do tej chwili potrafi si rzeczywicie porusza na tych cienkich nkach. Zreszt byo mu wzgldnie dobrze. Czu wprawdzie ble w caym ciele, ale zdawao mu si, jak gdyby byy one coraz sabsze, sabsze, a w kocu cakiem zanikay. Ledwie ju czu zgnie jabko tkwice w grzbiecie i rozognione ciao wok niego, cae pokryte mikkim kurzem. O rodzinie myla znowu ze wzruszeniem i mioci. Jeszcze niemal bardziej ni siostra przekonany by o tym, e powinien znikn. Trwa wrd tych czczych i spokojnych rozwaa do chwili, gdy zegar na wiey wybi trzeci nad ranem. Przey jeszcze pierwszy brzask witu za oknami. Potem bezwolnie opuci nisko gow i ostatni, saby oddech wypyn z jego nozdrzy.

44

KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl

Przey jeszcze pierwszy brzask witu za oknami. Potem bezwolnie opuci nisko gow i ostatni, saby oddech wypyn z jego nozdrzy. Rys. Andrzej Poski, 2003.

Gdy wczesnym rankiem przysza posugaczka mimo i czsto proszono j, aby tego unikaa, trzaskaa w popiechu wszystkimi drzwiami tak silnie, e w caym mieszkaniu po jej przyjciu nie mona ju byo spa spokojnie gdy tedy przysza, z pocztku przy zwykej, krtkiej wizycie u Gregora nie spostrzega nic szczeglnego. Sdzia, e on umylnie ley tak nieruchomo i udaje obraonego; przypisywaa mu wszelki moliwy rozum. Poniewa przypadkowo trzymaa w rce dug miot, prbowaa od drzwi poaskota Gregora. Gdy to nie odnioso skutku, rozgniewaa si, popchna lekko Gregora, i dopiero kiedy ruszya go z miejsca bez adnego oporu, zwrcio to jej uwag. Gdy wkrtce poznaa prawdziwy stan rzeczy, zrobia wielkie oczy, gwizdna pod 45

KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl nosem, ale nie zatrzymujc si dugo, z trzaskiem otwara drzwi od sypialni i gono zawoaa w ciemno: Spjrzcie tylko pastwo, on zdech! Ley sobie tutaj, na dobre zdech! Pastwo Samsa zerwali si i usiedli w maeskim ou, starajc si ochon ze strachu, jakiego nabawia ich posugaczka, dopiero po chwili zrozumieli, z czym przychodzi. Potem jednak pan i pani Samsa, kade ze swojej strony, popiesznie wstali z ka; pan Samsa zarzuci kodr na ramiona, pani Samsa wybiega tylko w nocnej koszuli; tak wkroczyli do pokoju Gregora. Tymczasem otwary si take drzwi od pokoju rodzinnego, w ktrym od czasu wprowadzenia si sublokatorw spaa Greta; bya zupenie ubrana, jak gdyby wcale nie spaa, jej blada twarz zdawaa si to potwierdza. Nie yje? spytaa pani Samsa i niepewnie spojrzaa na posugaczk, cho moga to przecie sama zbada, a nawet przekona si o tym bez badania. Chyba si nie myl powiedziaa posugaczka i na dowd tego miot odepchna zwoki Gregora jeszcze do daleko na bok. Pani Samsa uczynia ruch,jak gdyby chciaa miot zatrzyma, ale nie zrobia tego. No powiedzia pan Samsa teraz moemy podzikowa Bogu. Przeegna si, a trzy panie poszy za jego przykadem. Greta, ktra nie odwracaa oczu od zwok, powiedziaa: Popatrzcie no, jaki by chudy. Bo te ju od dawna nic nie jad. Jak si wstawiao jedzenie, tak si je wynosio. Istotnie, ciao Gregora byo zupenie zwiotczae i wysche, widziao si to waciwie dopiero teraz, gdy nie unosi si ju na nkach i mona byo bez przeszkody mu si przyjrze. Greto, chod no do nas na chwilk powiedziaa pani Samsa, i Greta, nie przestajc oglda si na zwoki, posza za rodzicami do sypialni. Posugaczka zamkna drzwi i szeroko otwara okno. Mimo wczesnego rana powietrze byo ju jakie letnie. By wanie koniec marca. Trzej panowie sublokatorzy wyszli ze swego pokoju i zdumieni rozejrzeli si za niadaniem; zapomniano o nich. Gdzie jest niadanie? gderliwie zapyta posugaczki w rodkowy pan. Ale ona pooya palec na ustach, a potem szybko w milczeniu skina na panw, eby przyszli do pokoju Gregora. Przyszli wic i z rkami w kieszeniach swych znoszonych nieco surducikw stanli w cakiem ju teraz jasnym pokoju wok zwok Gregora. Wtedy otwary si drzwi od sypialni i pojawi si pan Samsa w swej liberii; po jednej stronie mia on, po drugiej crk. Wszyscy byli troch zapakani; od czasu do czasu Greta przyciskaa twarz do ramienia ojca.

46

KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl Panowie natychmiast opuszcz moje mieszkanie! powiedzia pan Samsa i nie puszczajc od siebie kobiet wskaza na drzwi. Jak pan to rozumie? zapyta nieco zaskoczony rodkowy pan i sodko si umiechn. Dwaj inni trzymali rce zaoone do tyu i bezustannie je zacierali, jakby w wesoym oczekiwaniu wielkiej ktni, ktra musi jednak zakoczy si dla nich pomylnie. Rozumiem to dokadnie tak, jak mwi odrzek pan Samsa i wraz ze swymi dwiema towarzyszkami postpi ku sublokatorowi. Ten sta najpierw spokojnie i patrzy w podog, jak gdyby ukada sobie dopiero na nowo myli w swojej gowie. Nastpnie powiedzia: Wobec tego idziemy i spojrza na pana Sams, jakby w pokorze, ktra nagle nim owadna, prosi o zgod nawet i na t decyzj. Pan Samsa mrugn mu tylko kilkakrotnie i krtko wielkimi oczami. Na to sublokator rzeczywicie poszed natychmiast dugimi krokami do przedpokoju; obydwaj jego przyjaciele ju od chwili nasuchiwali, trzymajc rce spokojnie, a teraz skoczyli wprost za nim jakby w trwodze, e pan Samsa mgby przed nimi wkroczy do przedpokoju i rozczy ich z ich wodzem. W przedpokoju wszyscy trzej zdjli z wieszada kapelusze, wycignli laski ze stojaka, skonili si w milczeniu i opucili mieszkanie. Z jakim zupenie, jak si okazao, bezpodstawnym niedowierzaniem wyszed pan Samsa na klatk schodow wraz z obiema paniami; wszyscy troje, przechyleni przez porcz, przypatrywali si, jak trzej panowie z wolna wprawdzie, lecz stale schodzili w d po dugich schodach, co pitro znikali za okrelonym zakrtem schodw, a po, kilku chwilach zjawiali si znowu. Im gbiej schodzili, tym mniej rodzina Samsy interesowaa si nimi, a gdy naprzeciw nich wyszed, a potem wysoko ponad nimi pojawi si dumnie czeladnik rzenicki z koszem na gowie, wtedy pan Samsa wraz z paniami pucili porcz i wszyscy jakby z ulg wrcili do mieszkania. Dzisiejszy dzie postanowili wykorzysta na wypoczynek i przechadzk; nie tylko zasuyli na t przerw w pracy, ale nawet bezwarunkowo jej potrzebowali. Usiedli zatem przy stole i napisali trzy listy z usprawiedliwieniami: pan Samsa do swojej dyrekcji, pani Samsa do swego zleceniodawcy i Greta do swego pryncypaa: Podczas pisania wesza posugaczka, eby powiedzie, e odchodzi skoczywszy sw porann prac. Troje piszcych z pocztku skino gowami, nie patrzc, dopiero gdy posugaczka wci jeszcze nie chciaa odej, spojrzeli na ni gniewnie. No? zapyta pan Samsa. Posugaczka staa w drzwiach z umiechem, jak gdyby miaa zawiadomi rodzin o wielkim szczciu, ale chciaa to uczyni dopiero wwczas, gdy si j dokadnie wypyta. Umieszczone na jej kapeluszu niemal pionowo mae strusie piro, ktre odkd tylko posugaczka nastaa, zawsze dranio pana Sams, chwiao si lekko na wszystkie strony. Wic czego pani waciwie chce? spytaa pani Samsa, przed ktr posugaczka miaa jeszcze najwikszy respekt. No odpara posugaczka, a peen uprzejmoci umiech nie pozwoli jej zaraz mwi dalej no wic, nie potrzebujecie si pastwo martwi, jak toto std uprztn. To ju zaatwione.

47

KRAINA LOGOS www.logos.astral-life.pl Pani Samsa i Greta pochyliy si nad swymi listami, jak gdyby chciay dalej pisa; pan Samsa, ktry zauway, e posugaczka chce teraz zacz dokadnie wszystko opowiada, powstrzyma j stanowczo wycignit doni. Skoro wic nie wolno jej byo opowiedzie, przypomniaa sobie o tym, e bardzo si pieszy, wyranie obraona zawoaa: Adje wszystkim odwrcia si z wciekoci i wysza, straszliwie trzasnwszy drzwiami. Wieczorem si j oddali powiedzia pan Samsa, nie otrzyma jednak odpowiedzi ani od ony, ani od crki, gdy posugaczka znw zakcia ich ledwie odzyskany spokj. Podniosy si, podeszy do okna i stay tam, trzymajc si w objciu. Pan Samsa odwrci si ku nim ze swego krzesa, przez krtk chwil obserwowa w milczeniu, potem zawoa: Ale chodcie tutaj. Zostawcie ju wreszcie te stare sprawy. Miejcie te troch wzgldw dla mnie. Panie zaraz usuchay, popieszyy do niego, ugaskay go i szybko skoczyy swoje listy. Potem wszyscy troje wyszli razem z domu, czego nie robili ju od miesicy, i pojechali tramwajem za miasto. Wagon, w ktrym siedzieli sami, by cay przewietlony ciepym socem. Wygodnie oparci na swoich miejscach, omawiali widoki na przyszo i przy dokadniejszym ich zbadaniu okazao si, e nie s one bynajmniej ze. Waciwie wcale jeszcze z sob o tym nie mwili, lecz dla wszystkich trojga byy ich posady nadzwyczaj korzystne, obiecujce wiele zwaszcza na przyszo. Najwiksze i natychmiastowe polepszenie sytuacji osignie si oczywicie atwo przez zmian mieszkania; chcieli teraz wzi mniejsze i tasze, lecz lepiej pooone i w ogle praktyczniejsze ni obecne, ktre wyszuka jeszcze Gregor. Niemal rwnoczenie, gdy tak rozmawiali, przyszo na myl panu i pani Samsa, patrzcym na sw coraz bardziej oywiajc si crk, e mimo wszelkich utrapie, ktre obleky bladoci jej policzki, rozwina si ona w pikn i bujn dziewczyn. Milknc i niemal bezwiednie porozumiewajc si wzrokiem, pomyleli, e zblia si czas, aby poszuka dla niej jakiego dzielnego ma. I jakby na potwierdzenia ich nowych marze i dobrych zamiarw, u celu drogi crka pierwsza podniosa si i przecigna swoje mode ciao.

Z niemieckiego przeoy Juliusz Kydryski

Andrzej Poski (ur. 1949) jest znanym polskim artyst-malarzem, grafikiem i ilustratorem ksiek. Wyksztacony w krakowskiej Akademii Sztuk Piknych, od roku 1975 mieszka w Lund, w Szwecji.

Copyright for the illustrations 2003-2004 Andrzej Poski

48