Zdjcie* Z Kord (Alberto Dazem Gutirrezem) rozmawia Yenima Soto Alberto Daz Gutirrez (Korda) (1928-2001) fotografik kubaski,

, rozpocz karier artystyczn w latach 50. robic zdjcia reklamowe modelek. Duy wpyw wywara na sztuka pnocnoamerykaskiego fotografika Richarda Avedona. Po zwycistwie rewolucji, ktr popar i popiera do koca ycia, sta si fotografikiem epickim. W 1959 r. towarzyszy Fidelowi Castro w podry do USA. Przez prawie 10 lat by jego fotografem osobistym, a take fotoreporterem dziennikw Revolucin i Granma oraz miesicznika Cuba. Utworzy w Kubaskiej Akademii Nauk wydzia fotografii sucej badaniom naukowym i przez nastpne 10 lat powici si fotografii podmorskiej. W 2000 r. zagrozi procesem brytyjskiej agencji reklamowej, ktra wykorzystaa jego synne zdjcie Guevary do reklamy wdki Smirnoff. Odszkodowanie w wysokoci 50 tys. dolarw przekaza na zakup lekarstw dla dzieci kubaskich. Che postpiby tak samo, owiadczy. Zmar na zawa serca w Paryu, dokd pojecha na wystaw swoich fotografii. Pozostao po nim paradygmatyczne dziedzictwo w sferze sztuki fotograficznej, napisano w hawaskiej Granmie. Zasyn na wiecie z powodu jednego tylko zdjcia ale za to jakiego! ktre jest niewtpliwie najczciej reprodukowan ikon XX w., napisano w paryskim Le Monde, zaznaczajc, e mia silne przekonania castrystowskie. (zmk) - Przez prawie dziesi lat bye fotografem osobistym Fidela Castro. Jak oceniasz to dowiadczenie? - Jak susznie powiedziaa, byem fotografem osobistym, a nie oficjalnym. Musiaem robi zdjcia urzdowe, co jest rzecz normaln w przypadku przywdcy tej kategorii, ale pracowaem z myl o pozostawieniu wiadectwa (i pozostawiem je wszystkie moje negatywy s w Archiwum Biura Bada Historycznych) istoty ludzkiej, ktra tkwi w tym czowieku. Mogem fotografowa go przez tyle lat, bo wtedy byem tak mody jak on. Chodzi za kim takim jak Fidel Castro to bardzo mczca czynno. Gdy objeda wysp, byy takie dni, e przez dziesi minut nie dziao si nic ciekawego, a wtedy korzystaem z okazji i rzucaem si spa. Zaczynaem pracowa rwnie dobrze o smej rano i o czwartej nad ranem. - Czy jest czowiekiem, ktrego atwo si fotografuje? - Dla mnie tak, bo nigdy nie powiedzia nie rb mi teraz zdjcia, a ja nigdy nie prosiem go, aby pozowa... no, raz. Poprosiem go, aby stan na szczycie jednej z gr w Sierra Maestra i zrobiem mu to zdjcie z plecakiem, ktre zatytuowano Wodzu naczelny, rozkazuj. Ono najmniej mi si podoba wszystkie pozostae zrobiem idc za nim z aparatem. - A Che? - Che nie by zachwycony, gdy jego osobie robiono propagand graficzn. Pewnego dnia posano mnie z dziennika Revolucin na reporta o pracy Che w rejonie Morn; przeprowadza tam prby z pierwszym prototypem niwiarki trzciny cukrowej. Posano mnie i pewnego dziennikarza. Po przyjedzie nie zastalimy go i czekalimy w budynku mieszkalnym w centrali cukrowniczej. Przyjecha wieczorem upaprany ziemi, a ja podszedem do i powiedziaem z pewnoci siebie: W kocu udao nam si spotka z wami, komendancie; przysano mnie z gazety na reporta o prbach ze niwiark trzciny. Na to on zapyta z typow dla Argentyczykw ironi: A ty skd jeste, Korda? Jak to skd? Urodziem si w Hawanie. W samej stolicy? Tak. cinae kiedy trzcin? Nie, komendancie, nigdy. Zawoa czowieka z eskorty i rzek: Prosz znale towarzyszom dziennikarzom z Hawany porzdne maczety, eby mogli przyoy si do niw ludowych; gdy popracuj, zrobimy reporta o niwiarce. Przez tydzie cinalimy trzcin i w kocu zrobiem mu zdjcie na niwiarce. - A jednak twoje najbardziej znane zdjcie to Che Guevara. - Tak, ale to zdjcie zrobiem bez jego wiedzy. To byo w dniu pogrzebu ofiar eksplozji na La Coubre, w marcu 1960 roku (1). Stoj z obiektywem ptelefoto w odlegoci omiu czy dziesiciu metrw od trybuny i w pewnej chwili podczas przemwienia Fidela Che podchodzi do balustrady (przedtem znajdowa na drugim planie i z mojego stanowiska nie byo go wida). Patrzy na ca 23 Ulic, ktra jest pena ludzi. Robi mu dwa zdjcia tylko tyle. On zaraz odchodzi. By tam chyba p minuty.

- Przypadek? - Czysty przypadek. Wiadomo, co byo potem. Po wywoaniu i utrwaleniu mwi sobie: caramba, ale ten facet ma min!, robi powikszenie i wieszam je w pracowni. Tego wieczoru zaniosem do Revolucin zdjcia z pogrzebu ofiar La Coubre. Nastpnego dnia moje zdjcie Fidela przemawiajcego z trybuny i pokazujcego granaty rczne, ktre pozostay po eksplozji, znalazo si na pierwszej stronie, natomiast zdjcia Che nie opublikowano. Ukazao si dopiero 15 kwietnia 1961 roku, obok notatki prasowej, w ktrej zapowiadano jego wystpienie jako ministra przemysu... Ustaliem to pniej. Pytano mnie wielokrotnie, czy Che zna moje zdjcie; uwaam, e wczeniej go nie zna. Poniewa jednak uwanie czyta gazet, wic wyobraam sobie, e musia je widzie, ale nigdy o tym nie rozmawialimy. - Czy masz inne wielkie zdjcia Che, ktre nie stay si rwnie synne? - Nie mam wielkich zdj Che. Mam jedno, na ktrym jako prezes Banku Narodowego rozmawia z Sartreem i Simone de Beauvoir. Mam te gr w golfa w dawnym Villareal Golf Club Fidel Castro, Nez Jimnez i Che celebruj mecz golfowy; wydaje mi si, e przedrzeniaj Eisenhowera, prezydenta Stanw Zjednoczonych, ktry zrobi jak zagrywk golfow nie wiem, na czym polegaa, bo si na tym nie znam i caa prasa wiatowa opublikowaa o tym reportae. - Jak to si stao, e tamto zdjcie pojawio si prawie po dziesiciu latach? - Ta cz tej historii nie jest znana. Na Kubie wykorzystano je po raz pierwszy podczas uroczystoci aobnej po mierci Che (1967). Zrobiono gigantyczn reprodukcj i zawieszono na caej cianie budynku Ministerstwa Spraw Wewntrznych, od gry do dou. Tam staa trybuna i nastpnego dnia wszystkie gazety umieciy na pierwszych stronach zdjcie Fidela stojcego obok flagi spuszczonej do poowy masztu, na tle mojego zdjcia Che. Nigdy nie dowiedziaem si, kto odnalaz to zdjcie ani jak to si stao. Moe zrobia to Celia albo Hayde (2). Tego dnia miaem nog w gipsie i z wielkim trudem dotarem z Biblioteki Narodowej na trybun, z ktrej miaem zrobi zdjcia. Byo to jedno z najwikszych zgromadze, jakie widziaem; na placu panowaa niesamowita cisza. Dotarcie na trybun z nog w gipsie byo tak trudne, e doprawdy nie pamitam, co czuem, widzc to zdjcie, o ktrym praktycznie zapomniaem. - Czy to tak stao si ono synne na caym wiecie? - Nie, cztery czy pi miesicy wczeniej Che zgin w padzierniku 1967 roku przyszed do mnie nieznajomy, ktry szuka zdjcia Che. Polecia mi go Hayde Santamara. Pokazaem mu zdjcie wiszce w pracowni. Zapyta Moe mi pan zrobi dwie odbitki? Nastpnego dnia przyszed po odbitki w formacie 11 na 14. Ile jestem panu winien? To prezent mwi bo skierowaa pana do mnie osoba, ktr darz wielkim podziwem. To by Giangiacomo Feltrinelli, ktry wraca z Boliwii, gdzie usiowa zabiega u wadz boliwijskich o uwolnienie Rgisa Debraya (3). Przypuszczam, e Feltrinelli dowiedzia si jako, i Che jest w Boliwii, o czym wiedziao niewiele osb na wiecie. Zdjcie stao si synne, gdy Feltrinelli umieci je na plakacie nie przyszo mi do gowy, e je do czego wykorzysta. - A wic kolejny przypadek sprawi, e stae si znany na wiecie? - Nie, nie jestem znany na wiecie nawet po plakacie Feltrinelliego. W prawach autorskich nie figurowao moje nazwisko. Pierwsza podaa je woska dziennikarka Giuliana Scim, ktrej w Meksyku poyczyem negatyw; wykorzystaa go w swojej pracowni fotograficznej i we woskim czasopimie Progresso Fotografico (lipiec 1983 roku) opublikowaa artyku, w ktrym opisaa, jak na widok tego negatywu jej uczniowie pakali ze wzruszenia. Zdjcie byo synne i nikogo nie obchodzio, kto je zrobi. - Co mylisz o uytku wrcz manipulacji jaki zrobiono z tego zdjcia? - To bardzo kontrowersyjna sprawa. Zrobiono i dobry, i zy uytek. W wiecie kapitalistycznym wielkie firmy reklamowe uczyniy z niego artyku konsumpcyjny, ale ma ono rwnie warto, ktra polega na tym, e pozwala rozpowszechnia i utrzymywa przy yciu wizerunek czowieka, ktry nie yje od trzydziestu lat, a z kadym dniem staje si coraz bardziej znany. Ten wizerunek ju nie naley do mnie, cho to ja jestem jego autorem. Gdyby wszyscy, ktrzy go reprodukuj, postanowili mi za to zapaci, moe mgbym nawet zaoy fundacj, ktra zajmowaaby si astmatykami kubaskimi i kto wie, czym jeszcze. (4)

* Fragment wywiadu, ktry ukaza si w La Gaceta de Cuba, czasopimie Krajowego Zwizku Pisarzy i Artystw Kubaskich (UNEAC), Hawana, wrzesie-padziernik 1997 r. Tum. Zbigniew Marcin Kowalewski Przekad ukaza si w czasopimie Rewolucja nr 1, 2001. Przypisy 1. 4 marca 1960 r. statek francuski La Coubre, ktry zawin do portu hawaskiego z 70 tonami broni i amunicji zakupionej przez rzd rewolucyjny w Belgii, wylecia w powietrze wysadzony przez agentw Centralnej Agencji Wywiadowczej USA. W wyniku gigantycznej eksplozji zgino 75 osb, a ponad 200 zostao rannych. Nastpnego dnia na wielkim zgromadzeniu aobnym, podczas ktrego Korda zrobi najsynniejsze zdjcie Che Guevary, Fidel Castro po raz pierwszy zakoczy swoje przemwienie hasem: Ojczyzna albo mier! Zwyciymy! ( Przyp. tum.) 2. Celia Snchez i Hayde Santamara bray udzia w walce rewolucyjnej i naleay do grona czoowych bojowniczek zaoonego przez Fidela Castro Ruchu 26 Lipca. ( Przyp. tum.) 3. Jego syn Carlo (Senior Service, Pary, Bourgois 2001, s. 318, 328) twierdzi, e Feltrinelli uzyska zdjcie od Kordy w kwietniu 1967 r., a wic przed podr do Boliwii; w lipcu 1968 r. umieci je na plakacie reklamujcym woskie wydanie Dziennika Che Guevary z Boliwii. (Przyp. tum.) 4. Gdy na festiwalu fotodziennikarstwa w Perpignan (Francja) pytano go [Kord], dlaczego nie reaguje na tak wielkie naduycia w dziedzinie reprodukcji swojej pracy, wskutek czego przechodz mu koo nosa prawa autorskie i dua fortuna, pisze Michel Guerrin w Le Monde (z 27-28 maja 2001 r.), odpowiada, e ikona, ktr wznoszono na barykadach Maja 68 i ktra towarzyszya wszystkim ruchom modzieowym, suya sprawie rewolucji kubaskiej. ( Przyp. tum.)