DERRI DAJ acques (ElBiar1930Paris2004)

RagpEGE
(Prof.Dr.AhmetCEVZCnineditrlnyaptFelsefeAnsiklopedisi ninEtik Yaynlar4.ccildiiinhazrlanmtr)

Jacques Derridann yapt, Emmanuel Levinasn dnr iin yazd Bambaka (Tout autrement Gnderme yaplan kaynaklarn tam referanslar iin yaznn sonuna baknz)adlmetinde,felsefetarihikonusundadilegetirdiigzlemiheradankantlayan bir yapt:Felsefetarihi,belki de, dnmeglnn giderek artan bilincinden baka bireydeil(s.16).Biradan(ileridebukstlamannnedeniniaklamayaalacaz), Martin Heideggerin Dnme Ne Diye arlr? (Was heisst Denken?) adl yaptnn nl nermesine de ok uygun der Derridann yapt: Bizim [bu] dndrc zamanmzda (bedenklichenZeit) en ok dndrc olan (dasBedenklichste)henz (noch nicht) dnmediimizdir (denken). Almanca bedenklich sfat gibi trke dndrc sfatnn da ift anlam var: hem dnceye davet eden hem de endie veren, tedirgin eden. Gerekten de tedirgin edici, endie verici metinler Derridann metinleri. lk admda, Bat felsefesinin temel metinlerini byk bir ustalkla, fenomenolojinin okullarnda (Levinas, a.g.y., s.16) edinilmi mantksal tutarllk, salaml yzyllar boyu snanm akl yrtme teknikleriyle yorumlayan, inceleyen, sorgulayan metinler grnmyle kar karmza bu metinler. Nitekim, Derridann dili, franszcas, klasik diyebileceimiz, dilin yapsna, isterlerine, dizgesel, dilbilgisel kurallarnasonderecesaygl,dilisorumsuzcahrpalamamaya,tahripetmemeyezen gsteren bir dil. Klasik anlamda dzgn, gzel, ince, zarif bir dil. Bu adan bildik, bilinen bir dnyada, kendi kltrnn hepimize aina dnyasnda deviniyor izlenimini alabilir,ilkadmda,Derridayokuyankii.Ancakmetinilerledike,soruturmagelitike, kavramlar birbirlerine eklemlendike, bildik dnya, aina yzler, allm dnceler, gzlemler, nermeler, tezler, yava yava (Derridann dncesinin temel kurallarnda biribuyavayavasrdrlentedbirli,dikkatliritmkuraldr)sarslmaya,kendilerinden uzaklamaya, kendi kendilerine mesafe (greceimiz gibi distance, mesafe kavram

2
Derridannennemlikavamlarndanbiridir)almayabalar.Bildikdnyamzyavayava yabanclar gibi olur batan beri herkeslerin bildii, tand kendimize yava yava yabanclar gibi oluruz. Sigmund Freudun unheimlich diye nitleledi duygu kaplar yavayavaDerridaokurunu:garipbiryabanclkduygusu,bildikdnyannrktcbir grnmebrnmesi:hembildik,hemyabancnebildik,neyabanc.

Derridann dncesini batan baa kateden, youran dnrlerin n andk yukarda: Levinas, Heidegger, Freud. Avrupada profesyonel felsefe eitiminin zorunlu olarak ierdii dnrlerin yannda, en az drt tr soruturma Derridann felsefesinin biimlenmesinde belirleyici rol oynamtr denilebilir: Hegelden, zellikle de Husserlden kaynaklanan, Saussuren dilbilim alannda gerekletirdii temel devrimle beslenen, fenomenolojik soruturma Heideggerin, Friederich Nietzcshenin yolunda, metafizii skmegiriimikapsamndasrdrdvarlk/olan(Sein/Seinde)kartlnkonuedinen soruturmaEmmanuelLevinasnYahudidncesinden,Talmuddanesinalarakteki (autre) sorunsal zerine srdrd soruturma Freudun szn karmakln konu edinen, bu karmakltan yola karak ulalan bilind (das Unbewusste) kavramnn ynettii ruhzmsel soruturmas. Ancak btn bu dnrlerin, soruturmalarn yannda belki de asl belirleyici olan, Derridann edebiyata, edeb etkinlie gsterdii ilgidir.StphaneMallarm, FranzKafka, Herman Melville, James Joyce,Antonin Artaud, Paul Celan, Georges Bataille, Maurice Blanchot, Philippe Sollers gibi edebiyatlarn, tkenmez bir sabrla, yaz edimini hedef alan isel deneyimlerine (exprience

intrieure) ynelttii zmlemesel dikkatidir. te edeb etkinlie yneltilen bu dikkat

sayesinde, ilk admda birbirlerinden son derece farkl, aralarnda plak gzle gzlemlenebilecek organik bir dayanma ya da ba barndrmayan yukarda szn ettiimiz soruturmalar, yaptlar, birbirleriyle kesitirebiliyor Derrida. Bir Heideggerin, Freudu gerekten okumad, okuyup anlamaya almad kesin (bkz. Spectres de

Marx, s.276 La Carte Postale, s.206 ve tesi Derrida bu iki ad arasnda bir
anachronismeden, birbiriyle uyumayan zamanlara ait gerekliklerin arasndaki aykrlktan sz ediyor). Freudla, Mallarmyle, Joycela, Artaudyla okunan Derridann Heideggeriise,VictorFariasn(bkz.Heideggervenazizm)haklolarakhkmgiydirdii, Nasyonal Sosyalistlerin ynetimi altnda Rektrle ykselen niveriste profesrnn ideolojisi deil artk. Derridann edebiyatla kurduu bu ok sk al veri, metinleri, yazarlarnnznelideolojilerinden,deeryarglarndan,dnyagrlerindensyrarak,bir anlamda yazarlarna karn okuyup zmlemesini salyor. Daha doru, konunun karmaklna dikkat ederek konuacak olursak, Derridann yaklam, metinlerin, ilk admda grlemeyen derin mantklarnn (bkz. La Pharmacie de Platon), yazarlarnn gzlerine apak, sapasalam, sarslmaz grnen inanlar, deerleri, kanlar, olgular, gerekleri nasl sarstn, zdn, sorunsallatrdn, ayrtrdn, giderek

3
yalanladn gsteriyor. Deridann dconstruction, sk(m)me giriiminin bir anlam da, incelenen metni, metne sahip olduunu iddia eden znenin denetiminden syrp, kendiidinamiidorultusundaanlamayaalmaktrdenebilir. Y aam

(Aadaki veriler LHerne dergisinin Derrida saysnn Repres Biographiques blmndenderlenmitir). Derrida1930ylnda,CezayirinElBiarkasabasndadnyayagelir.Birfranszyahudi ailesininncocuudur.Gerekailesigereksekendisi,1940lyllardaFransadaVichy hkmetinin kard utan verici yahudi kart yasalardan ac eker, derin yaralar alrlar. Dconstruction felsefesi yorumcular, bu okuma ve ozmleme yntemiyle yahudigeleneindekiTalmudyorumlamasarasndailikilerkurmayaalm,Derridaya bu yaklamn gererlilii konusunda sorular yneltmilerdir. Bu sorulara verdii yantlarda Derrida, zlerek sylediini bildirerek, yahudi kltrne ainalnn ok snrl, yzeysel olduunu vurgular (Spir & Derrida, Audel des apparences, s.27). Cezayirdeki lisede Rousseau, Gide, Nietzche, Valry, Camus, daha sonra Bergson, Sartre, Kierkegaard ve Heidegger gibi dnrlerin yaptlarn okur. Daha sonra Pariste LouisleGrand lisesinde, yksek okullara hazrlk snfna (khgne) yazlr ileride yakn arkadalar olacak bir ok renciyle tanr: Pierre Bourdieu, Michel Deguy, Grard Granel,PierreNora,MichelSerres,vb.1952ylndaParisteYksekretmenOkuluna (

Ecole Normale Suprieure) girer. Burada, yaam boyu ok yakn dostu olacak Louis
Althusserle tanr. Bu yllarda komnist olmayan ar sol rgtlerde yer alr. Yksek retim tezini hazrlamak iin Louvaine giderek Husserl Arivlerinde aratrmalar yapar.Michel Foucaultnun derslerini izler,filozoflayakn bir dostluk kurar. 1957 ylnda Agrgation (lise retmenlii) snavn geerek bir bursla Cambridgete Harvard niversitesine gider. Orada Joyceu okur. Derridann gen yata, Alman dncesi yannda, ingilizceye ve AngloSakson dnyasna al, gerek dncesinin giderek edinecei uluslararas nitelii, gerekse bu dncenin Fransada kurumsal felsefe evrelerinde karlan biimi asndan belirleyicidir. Althusserin 1968 ylnda Jean Hyppoliteindzenledii,Derridanndakatld,HegelSeminerindeyaknarakbelirttii gibi, Fransada felsefe etkinlikleri, 1789 devriminden beri, d dnyaya, kapal, milliyeti ve tutucu glerin egemenliinde srdrlmtr (Althusser, Sur le rapport de Marx Hegel, s.85). Nitekim, niversitede kadro datm mekanizmalarn ellerindetutanbugler,giderekFransadndaenoktannacakolanbuikidnre, Althusser ile Derridaya, uzun yllar profesrlk nvann vermemekte diretmilerdir. Dconstruction giriiminin Fransz niversitelerinin felsefe blmlerinde (JeanLuc Nancy ile Philippe LacoueLabarthen retim yapklar Strazburg Felsefe Fakltesinin dnda) karlat saldrgan ve dlayc tutumlarn kaynanda, sz konusu glerin,

4
znden uluslararas dzeyde konumlanan bu dnceye duyduklar kskanlk da yatmaktadrkukusuz.

Cambridgeden dnnde Cezayirde retmen olarak askerliini yapar, eitli liselerderetmenlikten,Sorbonnnedaasistanlktansonra,Althusseringiriimiyledoent olarak Yksek retim Okuluna atanr (1964). Georges Bataillen kurduu Critique dergisinde, PhilippeSollersin kardTelQueldergisindeyazlaryazar.1966 ylnda,o sradaAmerikada bulunan RenGirardn davetiyle John Hopkins niversitesinde byk bir sempozyuma katlr.Bu sempozyum Derridann AmerikaBirleik Devletlerinin eitli niversiteleriyle kurduu yakn ve verimli ilikilerin balangcn oluturur. Sz konusu etkinlikte Paul de Man ve Jacques Lacanla karlar, Roland Barthes, Jean Hyppolite, JeanPierre Vernant, Lucien Goldmanla buluur. 1967 ylnda, Fransz Felsefe

Derneinde, dncesinin temel kavramn oluturan Diffrance kavram zerine

(kavram szcn neden trnak iine koyduumuzu ileride aklayacaz) bir konferans verir. Ayn yl felsefesini tm dnyaya tantacak temel kitabn yaynlar:

LEcriture et la diffrence (Yaz ve Ayrm), La Voix et le phnomne (Ses ve

Fenomen), De la grammatologie (z (izik)Bilimi zerine). Bu kitaplarn yaynlanmasyla Derrida, hem Avrupa hem Avrupa d niversitelerden her geen yl artan bir ilgi grr, yzlerce konferansa arlr, felsefesi erevesinde saysz sempozyomlar dzenlenir, onlarca niversiteden fahri doktor nvan alr, kimi Amerikan niversitelerinde her yl dzenli olarak ders vermeye balar, Japonyadan Brezilyaya dn dnyasnn gndemine her geen gn biraz daha yerleir. Ancak Fransz nversitesi kendisine kaplarn kapal tutmay srdrr. 68 olaylarnda bir ok etkinlik iinde yer almasna karn, mesafeli bir konumda kalmay yeler. 1972 ylndan balayarak, Fransada, zellikle Cerisy kasabasnda kendi felsefesini ya da ilgilendii dnrlerin yaptlarn konu edinen eitli sempozyomlar dzenlenir. Bu

sempozyumlardan Nietzsche zerine dzenlenen ve Gilles Deleuze, Pierre Klossowski, Sarah Kofman, Philippe LacoueLabarthe, JeanLuc Nancy gibi dnrlerin katld sempozyumu anmak gerekir burada. Derrida, Fransada tannmasn byk lde bu sempozyomlara borludur. 1974 ylnda Sarah Kofman, Philippe LacoueLabarthe ve JeanLuc Nancy ile, Galile Yaynlarnda La philosophie en effet (Etkisinde (etki halinde) felsefe) dizisini kurar. 1980de Sorbonneda Devlet doktoras tezini savunur. ErtesiylJeanPierreVernantla,ekoslavakyalaydnlardesteklemeamacylaJeanHus Derneini kurar. ek aydnlarnn dzenledii gizli bir toplantya katlmak iin gittii Pragta yakalanr uyuturucu kaakl yapt gerekesiyle tutuklanr. Fransz hkmetinin, zellikle Bakan Franois Mitterrandn enerjik mdahaleleriyle serbest braklr. 1983 ylnda, Fransada felsefi etkinliklere yeni ve evrensel bir soluk getirecek

CollgeInternationaldePhilosophie(UluslararasFelsefeKoleji)kurumununkuruluuna

5
nclkederveKolejinilkmdrseilir.GneyAfrikadarkayrmna(apartheid)kar giriilenetkinliklerekatlr,PourNelsonMandela(NelsonMandelain)metniniyaynlar. 1987 ylnda, John Hopkins niversitesinde tanyp yakn dost olduu postyapsalc ve dconstruction yanls Paul de Mann, 194042 yllarnda Brkselde, daha sonra Nazilerin eline geecek gazetelerde yazd yazlardan birinin yahudi kart grler ierdiinin ortaya kmasyla, Derrida evresinde byk bir skandal kopar. Bu skandala, ayn yl ortaya kan Heidegger olaynn da eklenmesiyle (Heideggerin Nasyonal Sosyalist tezleri benimsemesi, Nazilerle kurduu ibirlii), dconstruction giriimi, kendilerini insancl (hmanist), insan haklar yanda kimliiyle tantan evrelerden iddetlieletirileralr.Derridabueletirileri,gerekmakalelergereksekapsamlkitaplarda (De lEsprit. Heidegger et la question Ruh zerine. Heidegger ve soru) sabrla gelitirilmi kuramsal kantlarla, sakin bir sluplayantlamayaalr.Ancak kartlarnn elinde, sz konusu iki skandal, ok uzun zamandr birikmi gocunmalarn, yaralarn, kskanlklarn, ezikliklerin, hrn, hatta kin dolu sluplarla, acsn karmalarna, intikamn almalarna yarayan bahanelere dnmtr. Bu yzden, zellikle Heidegger kousunda, dingin, dikkatli ve sabrl bir tartma ortam hi bir zaman oluturulamam, halen de oluturulamamaktadr (bkz. Emmanuel Fayen, Heidegger. Introduction du

nazisme dans la philosophie Heidegger. Felsefeye Nazizmin Sokulmas adl kitabnn

Fransadayarattalkantlar).1984ylnda,nihayetDerridayaToplumBilimleriYksek Aratrmalar Okulunda (Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales) profesrlk kadrosu verilir. Derridann bundan sonraki yaam,2004 ylnda lmne dein, saysz lkede(1997ve 1999 yllarndaiki kezdeTrkiyede), sayszkonferans,seminer,ders vererek, sempozyumlara, toplantlara, ak oturumlara katlrak geecektir. Cok sayda niversiteden, retim ve aratrma kurumundan dller alr. Kukusuz, JeanPaul Sartredan sonra, Michel Foucault ile birlikte ada dnyada en ok tannan fransz dnrdr Derrida. Kimi kitaplar yirmiden fazla dile evrilmitir. Derrida, kuramsal etkinliinin yannda, nemli toplumsal olaylar yakndan izlemeyi, en scak siyasal konularda sz alp grlerini bildirmeyi de ihmal etmez. rnein: Le concept du 11

septembre. Dialogues New York, avec Jrgen Habermas et Giovanna Borradori (11
Eyll Kavram. Jrgen Habermas ve Giovanna Borradori ile New Yorkta syleiler)

Cosmopolitesdetouslespays,encoreuneffort!(BtnlkelerinKozmopolitleri,SonBir
aba!,v.b.).Aadagreceimizgibi,Derridannyapthemnicelhemniteladanba dndrcyounluktadr. Dconstruction giriimininszlndenbirkesim

Szlk terimini temel kavramlar terimine yeliyoruz. nk Derridann kaygs, klasik ya da metafizik anlamda kendi ilerinde tutarl, salam mantklarn ynettii kavramlar retmek deildir. Zaten retme kavramna kukuyla bakar Derrida

6
dntrm terimini yeler. Eer retmeden, kendi kendinin sahibi erkek bilincin, yarat gcn kararllkla kullanarak felsefenin daarcna yepyeni eler ekleyip bilgimizi,dncemizi,dnyazerindekiegemenliimizipekitirmeediminianlayacaksak, Derridakendi dncesinin bylebir kaygtamadnhervesileylebelirtir.Derridann kaygs, sz konusu felsefe daarcnda, kimliklerinden phe etmeden devinen kavramlarn, yakndan bakldnda, ne denli ayrk, kendi kendilerinden dlanm, ortaya salm, ok yapl gereklikler oluturduunu sergilemektir. Szlk terimi kavramterimine bakarak dahayansz, dahabelirsiz bir nitelik tad iin, bu terimin Derridann zgn dncesine daha uygun dt izlenimindeyiz. Ayrca, gerek bu terimin seiminde gerekse aklamalarmzn dzenlenmesinde Charles Ramondun Le

vocabulairedeDerrida(Derridannszl)adlalmasndanesinlendik.
Kesim szcn de bilhassa kullanyoruz. Ancak bu szc kullanmaktaki amacmz,Derridannokyanusuandranusuzbucakszyaptnnanaelerinintmnn dkmn yapmann olanakszln duyurmak deil yalnzca. Derridann yaptnn tmn katedipkavrayamamamzn nedeni,yalnzca, tembelliimizde, anlama, sourma yetimizin kstlnda, yaptn tmn okuyabilmek iin gereken emei ve sabr gze alamamzdayatmyor.okdahatemelbirnedenivarbunun.Derridann,yadabakabir dnrn yaptnn tmnden sz etmek, Derridann mant erevesinde, anlamszdr.nktm(btn)kavram,Derridannilkyazlarndanbalayaraksrarl biimdesorgulad,kurcalad,zmlediimetafizikkavramlardanbiridir.Biranlamda Derridannfelsefesi,Hegelfelsefesinin,yani,Derridannszlnde,metafiziin,temel nermesiyle hesaplamadr: Das Wahre ist das Ganze, Hakiki olan olann tmdr (btndr) (Hegel, Phnomenologie des Geistes, s.24 bkz. Diyalektik maddesi). Hegel ya da metafizik, hakikatin bir gn kendini tamamlayacan, tm olanaklarn gerekletirerek bitireceini, mutlak doygunlua ereceini varsayar. Bu varsaym, zamana, hakikatin kendini ina etmesi sreci gzyle bakar zamann her aamas, hakikatin ya da Ruhun (Geist) bir parasnn gereklemesi, hayata gemesi, yaama katlmasdr.Buparalar,birbirleriardncazincirlenipbirleereksonundamutlakhakikati oluturacaklardr. Metafizik, bu balamda, Ruhun kendini tmyle gerekletirip tamamlamas srecini tasarlama, bu tamamlan bekleme urasdr. Dolaysyla metafiziin gznde zaman, tm (btn) ynnde, tme doru, tamamlanmla doruilerlemedir.Builerlemeyiynetenmantkgerei,yolboyundagerekleenherey Ruhun belleine yerleir. Hi bir ey darda, kenarda, tede beride unutulup kalmaz. Hibireyyitirilmez,unutulmaz,terkedilmez,kenaraatlmaz.Hibireytmynnde sourulma devinimine kar kamaz, direnemez. Bir gn hakikat tmyle, her trl eksiklikten ve fazlalktan arnm olarak kendini bulacak, kendini tmyle var klacaktr. MetafiziinPrsence(varolma,hazrolma,mevcutolma,kendikendininadaolma,

7
kendi kendiyle zdeleme, kendi kendiyle mutlak biimde rtme) tasarm, hakikatin kendini tmyle sunmas tasarmdr. Oysa Derrida zamana, kotarc, sourucu, birletirici, toparlayc bir sre gzyle deil, her aamasnda olann yeni bir ivmeyle beklenmedik, ngrlmemi, hesaplanmam ynlere sald, serpitii, dald, savrulduu, ayrt, yayld (dissminer bkz. La Dissmination) bir sre gzyle bakar. Dolaysyla her aama, metafiziin tasarlad, bekledii tm hayalinden, umudundan biraz daha uzaklatrr olan. Derridann zaman, toparlayarak deil salarak, ayrarak ilerleyen bir sretir. Bu yzden, bu srecin hi bir aamasnda tmdenszedilemezherseferindeyalnzcabirkesimszkonusudur.

Y az Denilebilir ki, Derridann felsefesi, batan sona, bir tek soru sorar: neden felsefe tarihi, durmakszn, yazy, sze bakarak, sesli sze bakarak ikinci plana itmi, yazya yalnzcabir ek(supplment), asl olannyaniszn bir yannasinsiceyapm,szn kanyla,zsuyuylabeslenenutanmazbirasalak,efendisininyanisznnndeelpene divandurup,boynunuemesigerekenbiruakgzylebakmtr?Metafiziin,seslisze tand sonsuz deerin anlam nedir? Neden Bat felsefesi sz bu derece yceltmi, yazy bu derece aalam, indirgemitir? Neden sesli sz yaznn zerinde mutlak egemenlik kurmal, yazya zerk bir alan, zgn bir kiilik tanmamaldr? Derrida, andmz gelenei, logocentrisme, szmerkezcilik kavramyla tanmlar. Dnre gre bu gelenek,Rousseaunun yaptnda en saf ifadesini bulur.DolaysylaDerrida,sz konusu geleneeRousseaunun aadnverir (DelaGrammatologie,Rousseaunun ana giri, s.145 ve tesi). Ancak gelenek en az Efltundan beri varln srdrr. Nitekim Efltun, Phaidros adl syleisinde, yaz konusunda Sokratese unlar syletir: Yaznn, ayn resim sanat gibi, byk bir sakncas vardr, Phaidros. Resim sanatnn rnleri canl gibi dururlar oysa bir soru ynelt onlara sessiz kalmaktan, susmaktan baka bir ey bilmezler. Yazl szlerin durumu da budur. Akl banda insanlar gibi konutuklarsanlr,amasylediklerinisanaaklamalarnistebironlardanbirtekyant alrsn, hep ayn yant ( Efltun, Phaidros, 275c). Sesli szle yaz arasndaki fark ruhla vcut, canlyla cansz, diriyle l, devingenle duraan, dinamikle statik,nesneyle imge, aslla taklit arasndaki farka benzetilir Rousseaunun anda. Asl dururken taklitle, kopyayla uramann anlam nedir? Yazdan m sz edeyim imdi? Hayr, eitimi konu edinen bir kitapta bu tr samalklarla (niaiseries) uramaktan utan duyarm (Rousseau, Emile ou de lducation Emile da da Eitim zerine, in Derrida, De la

Grammatologie, s. 149). Baka bir yerde unu okuyoruz: Yaz, szn temsilcisinden
baka bir ey deildir dorusu imgeye nesneden daha ok zen gsterilmesi garip geliyorinsana(Rousseau,FragmentsinditsdunessaisurleslanguesDillerzerine

8
Denemenin Yaynlanmam Bir Blm, in Derrida, De la Grammatologie, s.42). u gzlem de anlmaya deer: Diller konumak iin yaplmtr yaz szn bir eki (supplment) grevini grr yalnzca... Sz, zerinde uzlamaya vardmz gstergeler araclyla, dncelerin yerini tutar (temsil eder, reprsente) yaz da, kendi grevi dorultusunda, szn yerini tutar. Dolaysyla yaz sanat dncenin dolaylanm temsilidir(reprsentationmdiate)(a.g,y.,s.207). Yaznn bu ikincil konumunu, 18.ci yzyl fransz aydnlanma devri dnrlerinden Condillac da, Essai sur lorigine des connaissances humaines (nsan Bilgilerin Kayna zerine Bir Deneme) adl yaptnda ok anlaml biimde dile getirir: nsanlar dncelerini birbirlerine szle iletebilecek duruma geldiklerinde, bu dnceleri kalc klabilecek, onlar, dndkleri srada yanlarnda olmayan (hazr olmayan prsent olmayan) kiilere de iletebilecek gstergeler imgeleyip retmee yneldiler (alntlayan Derrida, Marges, s. 371). Burada da grld gibi, yazl gsterge szl dilin olumasndansonra,budiliniletiiminikolaylatrmak,gelitirmek,kalcklabilmek,daha geni bir kitleye, szmzle ulaamayacamz bizden uzaktaki kiilere iletebilmek iin retilenbiraratr.Yaznnretilmesiyle hayal gc, insanlarn, daha nce eylemler ya da szcklerle dile getirdikleri imgeleri, aynen (olduklar gibi) tasarlayabilmelerini salayacaktr... [Bu iletiimin salanabilmesi iin] en doal yol, nesnelerin imgelerini izmekten geiyordu. Bir insan ya da bir at dncesini ifade etmek iin, sz konusu dncelerin biimlerini tasarlamak yetecekti dolaysylailkyazdenemesiyalnzcabasitbirresimbiimindeortayakt (ibid.,s.371). Grldgibi,yaznngreviseslisztaklitetmek,sesliszeyknmek,seslisz yanslamaktr. Bu yzden, uygarlam toplumlar, fonetik alfabeyi, yani sesi, sesli sz olduugibiyanslayan,takliteden,resmedenyazdizgesinibenimserler,Rousseauya gre.Hegelde,siyasalfelsefedzeyindeRousseauyusertbiimdeeletirmesinekarn, yaz konusunda bu gr paylar (bkz. Derrida Le puits et la pyramide). Yeterince uygarlamamtoplumlarn yazlar sesli szden alabildiinekopuktur.Yabanllarn yazs sesi deil nesneleri taklit eder (Rousseau, in Derrida, De la Grammatologie, s.337). Toplumlarn uygarlk derecesi, yazlarnn sesli sze yaklama, sesli sz olduu gibi resmetme derecesine baldr. Rousseau, alfabetik olmayan yaz dizgelerinin, yazy gereksiz sessizlerle doldurup kartrdn syler. Bu balamda, trke, yaz devrimiyle, yani fonetik alfabenin benimsenmesiyle, Rousseaunun ana, metafizie, dil konusunda sesbilimin (phonologie) egemen olduu kltr evrenine yerlemitir denilebilir.

Yaz, konuanlarn canl olarak bulunmadklar, mevcut olmadklar balamda etkin olur, szn yerini tutma grevini yklenir. Sz sahipleri, ortaya kp sesli szlerle konumaya balar balamaz, baka bir deyimle, birbirlerinin yannda, birbirlerinin

9
nnde,ayaktahazrbulunmaya,mevcutolmaya(prsent)balarbalamaz,metafiziin mant gerei, yazya herhangi bir gereksinim kalmaz. Canl szn nnde yaz silinir. Canlszse,seslenildiindeduyan,sorusorulduundayantlayan,kendikendininyannda kendi kendini savunabilen szdr. Rousseanun anda, dnceleri maddi, yazl gstergelerle deil szl gstergelerle iletmek, dncelerin saptrlmasn, yalan yanl anlalmasn,okuyannkeyfince(arbitraire)yorumlamasn nler.nkseslisz, sesin elik ettii, destekledii sz, ne demek istediini her an aklamaya yetkin szdr. Yaznn sz gibi, hep ayn eyi syeleyen, bu yzden de anlalmasn okuyann yorumunaterkedenszdeildir.Rousseaununandasese,duyularniindeenideal olan,zihnimizdeoluansezgilereenyakn,ruhumuzaenyaknolangzylebaklr.Ses, zihnimizdeki sezgileri, dnceleri en saf biimde var klan (prsent) aratr metafizik geleneinde.Sesliszn,zihnimizdekisezgileriiletirken,busezgilerinieriinisaptrma, bozma, deitirme, ihll etme, elme, hrpalama, ypratma, andrma, rseleme, yozlatrma, ksaca yabanclatrma tehlikesi en aza, indirgenmi, hatta ortadan kaldrlmtr.nksesliszniinde,yannda,arkasndasznsahibihazrdrorada burada, nerede olduu bilinmeyen bir gereklik deildir sesli szn sahibi burada, hazrdr(prsent).Yazgibiyetimdeildirbabasyalnzbrakmaz,terketmezseslisz. Sesli sz her an, ne demek istediini, niyetinin ne olduunu, neye yneldiini, yneliminin ne olduunu aklamaya hazrdr. Derrida ite bu hazr olma durumuna, bu mevcut olma durumuna Prsence (almanca Anwesenheit) adn verir. Prsence peinde koan metafizik, yaz gibi, sahibinin, babasnn, efendisinin hi bir zaman yan banda olamayaca ikincil bir gereklie, bir yetim parasnailgisini ynelterek deerli zamannboaharcamayayanamaz,elbette.

P harmakon (Ecza)
Yukarda, Derridann ilk felsefi soruturmalarn Husserlin fenomenolojisi zerine srdrdn belirttik (LOrigine de la Gomtrienin evirisi nszyle birlikte La

voix et le phnomne). Bu soruturmalarda Derrida, zellikle, Alman filozofunun Bedeutungsintentiondiyeadlandrdanlamaynelim,anlamynelimikavramnirdeler

(La voix et le phnomne, s.23). Husserle gre, gsterge (Zeichen, signe) szc iki ayrkavramierir:biriifade(Ausdruck,expression)kavram,tekibelirti(Anzeichein,

indice) kavram. Belirti, her ne kadar bir gsterge ise de, anlamdan yoksundur
(bedeutngslos, sinnlos). Gsterileninden (signifi) yoksun bir gsterendir (signifiant) belirti.Anlamtayangsterge(bedeutsam)iseifadeyivarsayar.fade,anlamarzusu, anlam istemi, anlama ynelim, anlam ynnde atlm demektir. Anlaml gsterge, sylemekisteme eiliminde varlk kazanr. Derrida, Husserlin bedeuten fiilini sylemekisteme deyimiyle evirir. Gerek gsterge, anlaml gsterge, zorunlu olarak,

10
anlama ynelim isteminin varolduu balamda, alanda, dzende oluur. Dolaysyla ifadeyi, yani anlaml gstergeyi iine alan, konuk eden, ona varlk kazandran, ses alandr. Anlaml gsterge, konuan, sesli szlerle ifade eden bilinci varsayar. Son zmlemede Husserl de, Efltun, Rousseau ya da Hegel gibi, anlama ancak ses alannda ulalabileceine, anlamn ancak sesli szde devinebileceine, nk anlam isteminin ancak ses iinde etkin olabileceine inanr. Anlam, anlamn istenmesiyle kazanlr.Yazise,sesebakarak,anlamdanyoksun,bireyifadeetmeyenbirbelirtidir (Anzeichen).Derrida,Husserlinynelimsellik(Intentionalitt)kaygszerinesrdrd zmlemelerinden yola karak, metafiziin Prsence arayn, kendikendine konutuunuduymaistemi(vouloirsentendreparler)deyimiylebetimler.

Ancak sorun bu denli basit deil elbette. nk Husserlin de belirttii gibi, ifadeyle belirti, anlaml gstergeyle anlamsz gsterge, kesin snrlarla birbirlerinden

ayrlmamlardr. Tersine, iletiim dzeyinde, iki kavram birbiri iine girmi, birbirine dolam (Verflechtung, a.g.y., s.20) i ie grnm sergiler. Bu karmlk karsnda metafiziin tutumu hep ayn olmutur: abay, youn ve dizgeli biimde, saf anlam isteminin olanakllk koullarnn gerekletirilmesi ynnde srdrmek bu abayla, ruhun vcuttan, usla kavranlann duyularla kavranlandan, dirinin lden arndrlmas gibi, anlamn belirtiden arndrlmasn salamak. Sz konusu karmlk, i ielik karsndaDerridanntuttuuyolsabambakadr.Olumluylaolumsuzubirbirindenayrma ynndedeil,szkonusukarml,iieliiynetenderinmantkavramaynnde aba gsterir. Bu aba da Derriday (farmakon), ecza kavram zerinde dnmeyeyneltir.

Derrida, La Pharmacie de Platon (Efltunun Eczanesi) adl metninde Efltunun

Phaidros syleisini zmler. Yukarda bir alntsn yaptmz bu syleinin ana

konularndan biri yaz konusudur. Syleinin sonuna doru Efltun Phaidrosa eski Msrdakibirgeleneiykler.Naucratisyresindeyaayanveyaratczekssonderece glolanTeuthadlTanr,hesap,geometri,astronomi,tavla,zaroyunuyanndayazy daicateder.Dahasonra,blgeninkralThamousunhuzurunakarakicatlarnnyararna kralinandrmayaalr.YazyagelinceTeuthylekonuur: Hametli kralm, yaznn Msrllara retilmesiyle bilim ve bellekleri glenecektir, nk unutmann da bilgisizliin de ilcn (farmakon) buldum artk. Ancak bu szler kral kandrmaz: Zeki ve becerikli Teuth, sanatlaryaratmayeteneinitayanbaka,busanatlarnuygulandklarnda neldeyararlolacanyarglamayeteneinitayanbakadr.tesen, babalar olduun yaz birimlerine (pater n grammatn), babann ocuklarna duyduu sevgiyle, neden olacaklar etkinin tam tersi bir etki yklyorsun.Bubilgi,onlaredinenlerinruhlarnunutkanklacaktrnk belleklerini altrmaktan vazgeeceklerdir. nsanlar yazya gvenerek, anlarn ieriden, kendi ilerinin derinliklerinden hareketle canlandrmay

11
brakacak dardan, yabanc izlerin araclyla canlandrmaya yneleceklerdir. Sen bellek iin deil anlar yineleme iin bir il (farmakon) bulmusun. retime gelince, bu ara rencilerine gerei deil gerein benzerini, sanlar (doxan) retecektir. Gerek eitimden gemedenseninaracnnyardmylaedinecekleribinbirbilgiyle,herkonuyu yarglayabileceklerinisanacaklar,oysahertrlyargyeteneindenyoksun olduklarnn farknda bile olmayacaklardr. Ksaca, eitimli insanlar olacaklarna eitimli insanlara benzer insanlar olacaklar iin ekilmez yaratklar haline geleceklerdir (Efltun, Phaidros, 274d275 Derridann gzdengeirdiieviriinLapharmaciedePlaton,s.116).

Phaidros syleisinin yukardaki blm, metafiziin yazya bakn en anlaml

biimde rneklendiren betimlemelerden biridir. Derrida, sahnenin iki kahramannn kiilikleri zerinde uzunca duruyor. Teuth yaznn babas ise, kral Thamous szn,

Logosunbabas.Yarglayan,hkmgiydiren,iyiicatlakticadbirbirindenayranLogos
yakas. Dolaysyla bu sahne, Bat felsefe tarihinde, Logocentrismein, szmerkezcilikin egemenliiniilanettiiaamalardanbiriDerridanngznde.Hemszmerkeciliinhem de sesmerkezciliin (phonologie). Ancak sz konusu tarihin, zerinde yeterince durmad bir zellik var: Efltun, yazy farmakon, ecza terimiyle betimliyor. Oysa

farmakon hem ila hem de zehir demek. Dolaysyla hem yaam hem lm iin
kullanlabilir bu ecza. Ne iin, ne ynde kullanlacana, her seferinde, karar vermek gerekir. Farmakon tr, birbirini dlayan iki kimlii ilerindetayan, karm, i ie grnm sergileyen gereklikler karsnda u ya da bu ynde alnan kararlar, her seferinde, hangi zgn mantk ynetir? Derridann dikkatini ynelttii olgu budur. rnein, yukardaki blmn evirisinde, farmakon szcn, il kavramyla karlamak, belli bir anlam ynnde karar almay gerektirir nk ayn szck zehir kavramyladakarlanabilir.Yadailzehirbiiminde,hangianlamaekeceimizi,ne anlam vereceimizi bilemediimiz, karsnda kararsz kaldmzbir biimi kullanmaya da hakkmz vardr. Phaidros syleisinin bir aamasnda Efltunun yazya, eyann kendisine ynelmek yerine eyann resmiyle, taklitiyle, benzeriyle yetindii iin hkm giydirdii, onu cezalandrp dlad dorudur. Ancak ayn syleinin hemen banda, Sokrates,kendisine,evkedisigibiyaad,kentinsnrlarndanbiradmteyegemedii iinserzenilerdebulunanPahidrosaunlardasyler: Balayc ol bana kar aziz dostum. renmeyi sevdiim iin byleyim. Ne yaparsn, krlar aalar bana bir ey retmek istemiyor yalnzca kentin insanlar bir eyler retiyor bana. Ancak sen, beni dar karacak eczay (farmakon) bulmu gibisin. Hayvanlar yrtmek iin nlerine dal ya da meyve tutmazlar m hani? Sen de bana bunu yapyorsun: ktlara gemi (en bibliois) szleri (sylemi) nmde sallayarak bana btn Atik yarmadasn gezdirebilir, hatta daha baka yerlere,gnlnnistediiheryereekipgtrebilirsinbeni(Phaidros,230 deDerridanngzdengerdiieviri,agy,s.79).

12
Demek ki, szmerkezcilii egemen klan okuma, Phaidros metninin bir katmanyla yetiniyor.Sesiyazyaegemenklankarar,Efltununmetninde,yaznnbibirinidlayan ift anlamndan birine ayrcalk tanyor. Efltunun metnine, metafiziin Prsence arzusuylayaklamayan bir okuma, bu metinde, yaznn,iyi ya da kt birey olduuna karar verilemeyeceinin deneyimini yapar. Bu gzlemi genelletirip her metine uygulayabiliriz. Her metin kendini, birbirine indirgenemeyen katmanlardan olumu, okurukararszlk(indcidabilit)iinedren,farmakontrndenkavramlarlarlm bir gereklik olarak sunar. Kavramlar szcn trnak iinde yazmamzn nedeni,

farmakon tr elere, olaan kavramlar gzyle bakmann olanakszln duyurmak

iin. Metafizik iinde kavram ak seik (claire et distinct) bir gereklik, yani anlam (Bedeutung) tayan bir gereklikse eer, farmakon tr gereklikler kavram deildir, olamaz. Bu olmazkavramlara (nonconcept), Bataillea yknerek, dayanlmaz, savunulmaz(intenable)kavramlardememizgerekir(Derrida,Delconomierestreinte

lconomie gnrale, s.393). Kavram ak seik bir anlam varsayd lde, metafizik
okurundan istenen, okuyan kararszla gmen gereklikler nnde, istemini (gcn, yetkesini, usunu, bilgisini, v.b.) kullanarak karar almas, yani henz birbirinden ayrlmam birbirini dlayan iki anlam arasnda bir seim yapmasdr. Metafizik, ayrm yapp seer. Derridann gznde metafizik indcidabilitye, kararszla katlanamamak demektir.

Grammatologie , z(izik)Bilim
Derridann yaptnda farmakon tarz olmazkavramlara bir hayli rastlanr. rnek olarak Hymen, FortDaSein, Verginit gibi szckler gsterilebilir. Hymen, hem kzlk zar, hem evlenme demektir evlilik birletirir, zar ayrr. FortDa terimi, Freudun, annesinden ayrlm kk bir ocuun oynad oyunda gzlemledii bir kurguya gnderme yapar. Kk ocuk, bir ipin ucuna ilitirdii kt parasn yatann altna atpFort!(gitti,uzakta),darekipDa!(geldi,burada)diyeseslenerekarzunesnesine egemenolmayaalrbuoyunda.FortDauzaktaburada,yoklukvarlkiftininhenz ayrmam evresini simgleyen bir bileik szck. DaSein ise Heideggerin soruturmasnn temel kavramlarndan biri olan Dasein, oradaolma kavramna gnderme yapar.

FortDaSein, uzaktaburadaolma, yokvarolma tarznda

evrilebilir. Verginit, hem verge, erkeklik organ hem virginit, bakirelik kavramlarn ierir. Trkedeki kzolankz szc Derridann ok ilgisini ekerdi kukusuz. La

Carte Postale metni, farmakon tarz olmazkavramlarla srekli oynar. Derridann double, ikili, ift olgulara gsterdii ilgi yaptnn her aamasnda gzlemlenebilir. Kimi
metinleri bir sayfada iki stunlu bir yap sergiler (Tympan, Glas): stunlardan biri Derridannkendimetni,tekibakabiryazarnmetnidir.Dnr,ikimetniyaklatrpi

13
iesokarak,birinitekineyorumlatr,zmletir.Dconstructionyntemlerindenbiride, ift, ikili olgular belirgin klmaktr. Bu balamda, Derridann Roman Jakobsona yapt vganmsatlabilir.Jakobson,Saussureniitselgsterenlerinzamaniindeizgiselbir dzende olutuklar grne katlmayarak, izginin tek yapl, badak, trde (homogne) yapsna kar mzik portesinin, ya da mzikte akorun ok yapl, ayrk yapsn (htrogne) karr (De la Grammatologie, s.105). Tek seslilik (monophonie), sesmerkezciliin tanmlayc niteliklerinden biridir. Dconstruction giriimi, bir yandan metinlerin ok sesliliini (polyphonie) belirgin klar, bir yandan da soruturmaya srekli ok sesli boyutlar kazandrr. izgisellikten, tek seslilikten syrlma, bir anlamda, metafiziktensyrlmadrDerridanngznde.

Yaznn, yukarda szn ettiimiz trden bir farmakon olmas, sesli szn, geerliliine apak gzyle baklan, hi bir kukuya yer vermeden kabul edilen konumunu iyice bir sarsar. Bu konum, sesli szn, doal olarak yazdan nce geldii, doal olarak birincil bir gereklik olduudur.Oysa farmakon zerindeki soruturma, sz konusu konumun phe gtrmezliini yeniden gzden geirmeye yneltir Derriday. Sesliszn,farklelerarasndabirseimyaparakbellibiranlamynndekararalma edimini ierdiini gz nne alrsak, szden nce izilmi, yazlm bir izin varln imgelemeye hak kazanrz. Henz birbirlerinden ayrlp salt (pozitif) kimlikler kazanmam, dolaysyla seilebilir hale gelmemi anlamlar bir arada iinde tayan gereklikler tasarlanlamaz m? Balangta ses deil de iz yok mudur? Dolaysyla bir eityaz,sesincelemezmi?BusoruturmaDerridayarchicriture,yce(akn) yaz adn verdii olmazkavram imgelemeye yneltir (La Diffrance, s.16): Yunanca

(arke), balayan, yneten, kumanda eden, yetkeyi (autorit), gc elinde

bulunduran anlamlarn ierir. rnein ordu komutan ya da orkestra efi: hem yneten hem en bata gelen. Ancak Derrida bu arkeanlayn eletirir. Bu anlay metafiziin balangtasarmdr.Balangcakendi kendisiylezde, kendi kendisiylerten,kendi kendine egemen doygun bir gc, ilkeyi yerletirir sesmerkezci yaklam. Oysa izin, izikin oluturduu balang,srgit kararszlk sergileyen,yinelemesel bir gerekliktir. Dolaysyla metafiziin alglad anlamda bir arkeden sz edilemez yazyla ilgili. Sesmerkezci, szmerkezci bak as, balangca, doal olarak, birincil olan yerletirir. Sonra gelenler, bu birincil eden, neden sonu mantyla, ard ardna trer. Oysa metafiziin Prsence tutkusuna mesafe alan yaklam, balangca, ikincil olan, yinelemesel olan yerletirir. Sonra gelenlere bakarak iziin ya da izin akn konumundan sz edilebilir belki ancak bu aknlk doygun bir anlamn kumandasna, ynetimine benzer bir aknlk deildir. Yaznn balangca yerletirildii yaklamda birbirindenakseikayrlmamift(double)boyutlu,hemikiyekatlanmhembirbirine e gereklikler sz konusudur. te bu tr iz ya da yazdr Derridann archicriture

14
szcnden anlad.Yunanca, grammaszc, Derridann szlnde, sz edilenyazy,izii,izibetimler.Gramma,(grafo)fiilindentrerbufiil,kazmak, ilemek, izmek, yazmak anlamlarn ierir. Derridann gznde, gstergebilimin (smiologie)aslnesnesini,engenelnesnesinigrammakavramnnoluturmasgerekir (Positions, s.38). Ancakgramma,nesesbirim (phonme)nedeyazbirim (graphme) dir. zin iz olarak alglanmasdr. Sesbirim/yazbirim ayrm balangsal izin bir yorumu, izin, iinde gcl (potentiel) biimde tad bir olanaktr.

Grammatologie,

phonologienin (sesbilim) tahttan indirilip graphologienin (yazbilim) tahta geirilii

deildir. Sesbilim de, yazbilim de, ayrmlarn, farkllklarn olutuu, ortaya kt dzende i gren etkinliklerdir. Grammatologie ise ayrmlar varsaymaz ayrmlarn olanakllk koullarna inmeye alr. Basite indirgeyici bir biimde konuacak olursak, metafizik, balangta, bir eit akn gsterilenin (signifi transcendantal) varln varsayar grammatologienin balang tasarmnda yer alan gereklik ise akn gsteren(signifianttranscendantal)denilebilecekbireyedahayakndr.

Diffrance , A yrlanlk
Grld gibi yaznn sese bakarak indirgenmesi sorunsal, soruturmay, zorunlu olarak ayrm, fark (diffrence) sorunsalna srklyor. Sesmerkezciliin ayrm sorunsaln ciddi biimde, derinlemesineirdelemediini,irdelemekten kandn grdk. Sesmerkezci felsefe ya da bilgi, olumu, ortaya km ayrmlar, farkllklar temelinde geliir.OysaDerridayagreadadnceninzgnlnoluturanniteliklerdenbiri, belki deen nemlisi,ayrmzerinesrdrd soruturmadr (bkz.Girard,LaViolence

et le sacr Deleuze, Diffrence et rptition). Bu balamda, Ferdinand de Saussuren

1916 ylnda yaynlanan Genel Dilbilim Dersleri (Cours de linguistique gnrale), ayrm sorununu son derece salam kavramsal bir ereveye oturtur, dolaysyla ada dnceyi ayrm sorunsalna aar. Derrida, her ne kadar, sesli szn yazya stn gelmesi, yaznn indirgenmesi izleinin Saussuren kimi zmlemelerinde varln srdrdn gzlemlese de, dilbilimcinin dil tanmna kaytsz artsz katlr. Hatta denilebilirki,Derridannfelsefisoruturmas,Saussurenayrmlailgiligzlemlerinindil alanndanbakaalanlarageniletilipkktenletirilmesidir.ylediyorSaussure: Buraya dein sylenenlerden kan sonu u: Dilde yalnz ayrmlar (diffrences)vardr.Amaibukadarladabitmez:Birayrmgenelliklesalt eler (termes positifs) gerektirir (varsayar, suppose), bu trl eler arasnda ortaya kar oysa dilde, yalnzca, salt nitelikli eden yoksun ayrmlar (diffrences sans termes positifs) vardr. ster gsterileni (signifi),istergstereni(signifiant)alalm,dildedizgeden(dilseldizgeden systme linguistique) nce var olduu varsaylabilecek (qui prexisteraient) kavramlara da seslere de rastlanmaz yalnzca dizgeden doan (issues de ce systme) kavramsal ayrmlarla sessel (phonique) ayrmlarbulnur.Birgstergedeki(signe)dnce(ide)yadaseszdei (matire phonique), onu evreleyen gstergelerin dnce ya da ses

15
zdeinden daha az nem tar. Anlamna da, seslerine de hi dokunmadan, komu elerden birinin deiime uramasyla bir enin deerinin(lavaleurdunterme)deiebilmesibunukantlar(A.g.y.,s.166 B.Vardarevirisi(deitirmelerle),I,s.112LaDiffrance,s.11). Saussuren bu tanm, 20.ci yzyl yapsalc akmn temel nermesidir. Balangta dizgeden doan ayrmlar a vardr yalnzca. Balangta salt nitelikli, deerini kendi iindetayan,kendi kendisiylezde, kendisinden kaynaklanan,kendi kendisineyeten, kendikendisininsahibi,kendikendisinehakimelerinvarlntasarlamak,dilibirtz (substance) olarak tasarlamaktr. Son zmlemede bu tasarm metafiziin tasarmdr. Oysa Saussuren dil anlayn batan baa yneten ilke dilin bir biim (forme) olduudur. Bu demektir ki, dilsel dizge rnei her dizgede, dizgenin ierdii eler, anlamlarn, daha dorusu deerlerini, kendi kendilerinden deil, teki elerden dolaylanarak, giderek dizgenin tmnden dolaylanarak kazanr. Dolaysyla biimsel bir dizgede (ancak dizge, tanm gerei, biimseldir), nemli olan, elerin kendileri deil, elerin aralarndaki ilikilerdir. Saussuren zmlemelerinde, balangta kendi kendilerineyetenelerdeilyalnzcabirayrmlardokusununvarolduudncesi,son dereceyetkinbirbiimde,dilegelir,kantlanr.

Derridann

temel

kaygs,

kanmzca,

Saussuren

bu

mthi

gzlemini

kktenletirmektir.Derridanngznde,Saussure,bulgusununsonsuznemineyeterince duyarlolamam,bulgusunuynetenmantnenunoktasnadeingelitirilmesiyleiki bin yllk metafiziin nedenli kkten biimdesklebileceinin (dconstruction)bilincine varamamtr. Bunun nedeni de, Saussuren yapsalc kalmay yelemesi, yapsalclkla yetinmesidir. zellikle ilk kitaplarnda Derrida yapsalcl sert biimde eletirir. Bu eletirininnederece haklolupolmadkonusunu buradasoruturma olanamzyok. zetleyecek olursak, yapsalclkta Derriday rahatsz eden yan, bu yaklamn, son zmlemede, duraan, statik bir yaklam olmas, bundan daha da vahimi, bu yaklamn, dizgeyi ya da yapy, tmel niteliiyle, balangca yerletirmesidir. Dizge ya da yap, ierdii eleri kesenkes belirleyen btndr, tmdr. Yapnn eleri, yapnn kurallaryla ynetilir, bu kurallarn mant iinde oluur, trer, anlam, deer kazanr. Dolaysyla, yap bir kez oluup oturdu mu, yapnn dna kmak, yapsalc mantk gerei, olanakszlar daha dorusu, yap dna kma kaygsnn ya da giriiminin herhangi bir anlam yoktur yaplsalcln gznde. Dizge ya da yap, yarat olanaklar, potansiyelineolursaolsun,sonzmlemede,kapayan,toparlayan,kotaran,elerine btnyle sahip, hakim olan bir gerekliktir. Sesli szn sahibi nasl sznn yanndan ayrlmyor, her an sze elik ediyorsa, dizge ya da yap da elerine ayn tarzda elik ederhattasahipleszarasndakiilikidendahadaorganikbiimdeelikederelerine. Dizge ya da yapnn tanm gerei, hi bir e btnden syrlp ya da kopup, ngrlmem, hesaplanmam, programlanmam, nceden belirlenmem bir ynde

16
devinemez. Her nekadarSaussurre,ok isabetli bir ekilde, dilin elerinin,kendilerine bakarak nedensiz (rastlantsal, keyf, arbitraire) ve ayrmsal (diffrentiel) (a.g.y., s.163,eviri,I,s.110)olduunuvurguluyorsada,dizgeyadayapyabakarak,hibire nedensiz ya da rastlantsal deildir. Bakatrl dendikte, dizgenin iinde, beklenmedik, aklanamayacak, zmlenemeyecek, kurallar bulunup gsterilemeyecek hi bir olgu yoktur. Dizge ya da yap, bambaka diye bir eyin varlndan habersizdir sonsuza dein yeni eler retebilir ancak bambaka retemez. te dizge ya da yapnn bu statik, kapayc, toparlayc nitelii, yapsalcl, eletirel etkinlii ne olursa olsun, son zmlemede,metafiziktarihininbiraamasnadntrrDerridanngznde.

Sorun, ayrm, Saussureden de daha kkten biimde, daha derinlemesine dnebilmek.Bu amala, Derrida franszcadiffrerfiilinin ieriiniirdeler.Bufiiliniki farklanlamvar.Biri,yunanca (diafereyn)fiilininierdiiayrlmak,ayrolmak, farkl olmak, deiik olmak anlam. Farkl dnceleri paylaan kiiler arasnda atma olaca iin, ayn fiil, atma, anlamazlk uyumazlk, aykrlk, ihtilf (diffrend) kavramlarn da artryor. Derrida bu yunanca fiilden yola karak diaphoristique sfatn retir: ayrm getiren, ayrmsallatran, yapp ettiiyle atmalar karan, anlamazlklaryaratan.Nietzsche,Freud,Levinasbutrdendiaphoristiquednrlerdir Derridann gznde (La Diffrance, s. 18, 19, 22). Ancak laltince differe fiilinin ikinci anlam,ertelemek,ileriye,gelecektekibirzamanabrakmaktr.Dolaysylaburadadlai, sre, mhlet kavramyla retard, ge kalma, tehir kavram var. Derrida bu anlamdan yola karak temporisation kavramn devreye sokar: bir eylemi, bir giriimi, bir uygulamaydahauygunbirzaman,dahauygunbirdurumbeklenildii,hesaplanldiin erteleme.Dolaysyladiffrerfiilihemmeknhemzamanboyutlubirfiilbiimindeortaya kyor. Ayrlanlar hem mekn iinde birbirlerine mesafe (distance) alyor, birbirlerinden kopupuzaklayor,birbirlerinin kart,birbirleriyleatan gerekliklere dnyor,hem de sz konusu erteleme sreci iinde kendilerini imdiki zamanda, hemen burada yaayamamann, kendileriyle rtememenin skntsn, srgit kendilerini bekleme koulundan doan tedirginlii yayor. Ayrlm olan, hem mekn iinde hem zaman iinde, Prsencetan, kendi kendinin yannda hazr olma koulundan yoksun. Bir ifte

yoksunluktan sz edebiliriz burada da. Trkedeki ayrlmak fiiline de, biraz zorlayarak
(ancak Derridann felsefesi batan sona dilin zorlanmasn ierir), sz konusu ifte

yoksunluu ifade ettirebiliriz: hem mekn iinde birbirinden ayrlp uzaklama, hem
zamaniindekendikendineayrdme,kendindenayrlma,uzaklaragitme.

Ancak diffrence, ayrm szc, tek bana, btn bu sylenenleri dile getirmeye yeterlideil.nkayrmszc,sonzmlemede,birhal,olanbirdurumbildiriyor. Oysa szn ettiimiz kendi kendinin yannda hazr olma koulundan ifte yoksunluk,

17
verilmi bir hal ya da durum deil, srekli oluma, gelime srecinde devinen bir gereklik. Bir halin deil bir srein karl duraan deil devingen bir gereklik. tebu,heranayrlmadurumundaolmakoulunudilegetirebilmekiinDerrida,birok fransz aydnnn kulan deil gzn trmalayan bir szck retir: Diffrance.

DiffrencenesiileDiffrancenasarasndasylenitehibirfarkyok.Farkyalnzca
yazda, yazyla var klnabiliyor, sesle, seste iitilemiyor. Bu fark sesmerkezci dnyada

duyulamayacak, iitilemeyecek bir fark. nk Derridann bu szckle dile getirmek

istedii eyin unutulmas, bastrlmas (refoulement) oluturur sesmerkezciliin olanakllk koulunu. Diffrant, diffrer fiilinden tretilmi durum ortac (sfat fiil) dr: ayrlananlamnagelir.Diffranceise durum ortacnn adadntrlmesidir trkeye ayrlanlk biiminde evirebiliriz belki. Gereklemi, birbirlerinden ayrlarak zel kimlikleriyle devinen ayrmlar deil sz konusu olan. Belirtilmek istenen ayrlan olma durumu, ayrlana verilebilecek ad.Ayrlan ne ayrlm olma hali ne detm ayrmlarn berisinde,ayrmlarnyaratcgcnoluturan,varedenilkeyadaarkedir.Nekkenne de rn. Diffrance, birok yorumcunun savlad gibi her eyin iinden treyip geldii bir yce arke de deildir asla. Bu tr yorumlar Derriday, ou kez, umutsuzlua drmtr. Derridann bu adlam durum ortacn nermesinin nedeni, tam tersine, balangc, doygun bir btnn, bir dizgenin, bir yce ilkenin deil ite bu ayrlma halinin oluturduunu duyurabilmektir. Balang, imdiki zaman gibi, ayrlanlk devinimidir. Olan srgit ayrlma halindedir. Dolaysyla, balang asla, kendi kendisiyle zde, sonsuz yaratc bir gcn konumland bir an ya da urak deildir. Balangcn, imdiki zamana bakarak bir ayrcal, akn bir konumu yoktur. Nasl Prsence, imdiki zamanda, ya yitirilmi ya umutla beklenen ancak hi bir zaman hazr, mevcut olmayan bir doygunluk biiminde alglanyor, yaanyorsa, balangta da bu ekilde alglanp yaanmam olmas iin bir neden yoktur. Yakndan bakldnda farmakon trndenbiriz,balangtada,imdideayrlma,ayrmahalindedir.z,izolarakbirey demek istemez. Bir ey demek istenildiinde iz silinir, u ya da bu ayrma ayrcalk tannarak,yaniizinkararszlkaldrlarak,anlamlaroluturulur.Ancakburadasilineniz orada yeniden belirir. Diffrance, ayrlanlk, izin bu hem yinelemesel hem yaratc niteliine dikkat etmek demektir. Diffrancea, ayrlanla dikkatli yaklamn gznde varlk,isterbalangtaisterbugn,hembatanberi(immerschon,toujoursdj)hem de henz deil (noch nicht, pas encore) kipinde sunar kendini. Derrida bu yzden diffrance varlktan daha yaldr der (La Diffrance, s.28). Yazmzn banda Heideggerden alntladmz nermeye Derridann yaptnn neden bir adan uygun dtnanlayabilirizburada.Derridanngznde,balangtada,bugnde,yarnda, dnme edimi, hem batan beri gerekleen hem de henz gereklememi olan bir edimkipindeyaanmtr,yaanr,yaanacaktr.

18
Balangcn diffrance, ayrlanlk trnden yinelemesellii, Derridann temel gzlemlerinden biridir. Burada dnrn greffe, a ya da alama kavram anmsatlabilir. Genel kan (metafiziin kanlar, son zmlemede, genel kanlardr), doal olarak, alntlarn, gndermelerin, birincil konumdaki metne, sonradan eklenmi, alanmolduunainanr.Oysadiffranceadikkatlibiryaklam,hermetningenellemi bir a ya da alama olduunu, her metnin, daha batan, alntlarla rl olduunu ortayakarr.Dolaysylabirincimetin,birincisylemdiyebireyyoktur.Hermetin, her sylem yinelemesel, ikincil, alanm bir olgudur. Balangcn ikincillii konusunda Derridann u gzlemini yorumlamak isabetli olcaktr: Eer diffrancea bir tanmlama nerilecekolsayd,usylenebilirdi:diffrance,igrdheryerde,Hegelin(ortadan) kaldrmasnn (relve,Aufhebung)snr,kesilii,ykmdr(Positions,s.55).Metafiziin temelkavramAufhebung, ortadan kaldrmakkavramise (bkz.Diyalektikmaddesi),

Diffrancedadconstructiongiriimininennemliolmazkavramdr.
Hegelin Aufhebung, ortadan kaldrmak kavram elikili anlam iinde tar yoketmek,saklamak,yceltmek.Derridaaynkavramiinrelvekarlnneriyorbu szckdeszkonusuanlamieriyor.Diffrance,Aufhebungunileminisnrlandrr, keser, ykar nermesinden ne anlamamz gerekir? Hegele gre Aufhebung, Ruhun ldrmtarzdr.Ruh,doanntersine,ldrdntmyleyokedipsilmezortadan kaldrr (aufheben). Baka bir deyimle, ortadan kalkan, Ruhun belleine ilenir, ayn zamanda da daha yce bir konuma karlr. Ruh, serveni, yani fenomenolojinin aamalarboyunca,yoketme,saklama,yceltmeilemiyle,kendisinintmolanaklarnn edimselleip gereklemesini salar. Sonunda, yani zamann sonunda, Ruh, potansiyelinin tmn tketip gerekletirir, kendini bulur, kendi yanna (bei sich) yerleir,kendikendisiylezdeir.GrldgibiHegelinAufhebungkavramnnierdii diyalektik devinim, tam anlamyla, metafiziin Prsence ynnde, Prsence peinde koma servenidir. Bilindii gibi Hegelde balang hedef (erek)tir (der Anfang ist

Zweck, Phnomenologie des Geistes, s.26). Bu nermenin anlam udur: Ruh ya da

mutlak, balangta kendinde (an sich), kapal, rtl, sarl olarak verilmitir. Zaman iinde alp gelierek kendini gerekletirir. Ancak bu alma, aacn tohumu gibi,tm olanaklaryla balangta konumlanan gcl (potentiel) bir kendiliin gereklemesi olduu lde, Ruhun serveni, Aufhebungun mant gerei, aarak kapayan yani tamamlayan bir sretir. Balangcn bu tr tasarmnn, Derridann Diffrance szcyle imgelemeye alt balangca ne derece yabanc olduu ortadadr. Birinci tasarmn kaygs, sarslmaz bir kararllk ve istemle yaplan yatrmlarn boa gitmemesini, verimli olmasn, zamann boa harcanmamasn, yatrma sokulan sermayeden en yksek krn elde edilmesini salamaktr. tekinin kaygs ise bambakadr: zamana, gcmzn,kaynaklarmzn,yeteneklerimizin,olanaklarmzn

19
en verimli biimde birikime sokulma sreci gzyle bakmaktan vazgeip, oyunu oyun olarak, yatrmkazanm mantnn kkbyk hesaplarna glmseyerek, oynamak. Derridann szlnde birinci kayg snrl ekonominin, ikinci kayg ise genel ekonominin esin kaynadr (bkz. Delconomie restreinte lconomie gnrale). Bir yanda yaam saknmla, tutumla, hesapl kitapl, nafile harcamalar kendimize yasaklayarakkullanmakaygs,biryandametafiziinbuentemelkaygsnaglerek,bu kaygyciddiyealmayarak,yaamdakendimizidebambakakullanmlaraamakaygs. Biryandaolanaklarntmn,enkkkrntlarnadein,doludolu,doyadoyatketip gerekletirme kararll, bir yanda olanakszn olanaksz deneyimi. Bir yanda

Aufhebungunsarpsarmalayanmant,biryandaDiffrancenapsaandevinimi.
Sonu MauriceBlanchot,Derridaiinyazdbirmetindeylediyor:Yenidenyazmaya balayacam, Derrida zerine deil (ne cret!), ancak onun yardmyla ve balar balamazonaihanetettiiminbilinciyle(Grce(soitrendue)JacquesDerrida,s.465). Derrida zerine yazdmz bu yaznn, giriimin tr gerei, ne derece eksik, snrl, indirgeyici, kimi yerde yzeyde olduunu, dolaysyla bu tr bir yaznn,balar balamaz, Derridann son derece karmak ve youn dncesine ihanet ettiinin bilincindeyiz. Derridann soruturmasnn bir katmann, bir kesimini, kiisel olanaklarmzn snrlar iinde zmlemeye altk.Bylesine snrl bir giriime bir de genel sonu, yani yarg eklemenin anlamszl ortada. Ancak konuan varlklarz doamz gerei, doru yanl, bilir bimez, sorumlu sorumsuz bir eyler syleyeceiz, yarglayacaz. Derridann dnsel servenine bir mesafe alarak baktmzda bizi zen, bize, byle olmasayd ne iyi olurdu! dedirten bir ey var. Dconstruction anlamndaki metinleri skme, zme, zmleme, metinlerin ilk admda, plak gzle grlemeyen kurulu yasalarna, oyunlarnn kuralna ulama giriiminin (bkz. La

pharmacie de Platonun ilk cmlesi, s.71) bir felsefeye dnmemesi gerekirdi

dnmese ne iyi olurdu. Dconstruction kaygsyla okuyup yazma, zamanla, herhangi bir felsefe akm gibi bir akma dnt: okullar kuruldu, kurumlar edindi.

Dconstructioncular tredi, Dconstruction yandalarndan bekler olutu. Derrida bu

gelimeyi nleyemedi. nleyemedi diyoruz, nk, Derrida, batan beri, etkinliinin, yeni bir feslefe anlay, gr, doktrini, dizgesi, okulu ynnde srdrlmediini srarla vurgulamt. Ancak kanmzca, Derrida da, her byk dncenin bana gelen talihsizlie kar koyamad: baarsnn, hatta stn baarsnn kurban oldu. n, tannmas arttka, ard ardna gelen usuz bucaksz yazlar, bize yle geliyor ki, ilk yazlarda gzlemlediimiz ve hayran kaldmz youn okuma almalarnn besledii rnler olmaktan giderek kt. Sanki gittike okumaya (renmeye) daha az, yazya daha ok zaman ayrlr oldu Derridann serveninde. Sanki diyoruz, nk bu

20
yargmzn, Derridann Dconstruction yntemiyle kantlanmad srece hi bir geerlilii olmadn, franszlarn dedii gibi nul et non avenu olduunu ok iyi biliyoruz.

RagpEGE Strazburg,Austos2005

21

Derridanngndermeyaplanyaptlar

LOrigine de la Gomtrie (Geometrinin Kkeni), Husserl evirisi (kapsaml bir

Giriyazsyla),PressesUniversitairesdeFrance,1962

DelaGrammatologie ,Ed.duSeuil,(1967),2004 LEcritureetlaDiffrence(YazveAyrm),Ed.duSeuil,1967

De lconoie restreinte lconomie gnrale. Un hglianisme sans rserve (Snrl Ekonomiden Genel Ekonomiye. Saknmsz bir Hegelcilik), in LEcriture

etlaDiffrence La Voix et le phnomne (Ses ve Fenomen), Presses Universitaires de France,

(1967),1976

LaDissmination(Salma),Ed.duSeuil,1972
LaP harmaciedeP laton (EfltununEczanesi),inLaDissmination

M argesdelaP hilosophie(FelsefeninKylarKenarlar),Ed.DeMinuit,1972
Tympan (Kulakdavulu),inMargesdelaPhilosophie Ladiffrance ,inMargesdelaPhilosophie Lepuitsetlapyramide (KuyuvePiramit),inMargesdelaPhilosophie

P ositions(Tutumlar,Tavrlar),Ed.deMinuit,1972 Glas(an),Galile,1974 La Carte P ostale. De Socrate Freud et audel (Kartpostal. Sokratesten

Frreudavetesine),AubierFlammarion,1980

Forcedelaloi.Lesfondementsmystiquesdelautorit(YasannGc.Yetkenin
MistikTemelleri),Galile,1984

De lEsprit. Heideggeret la question (Ruh zerine. Heideggerve Soru), Galile,

1987

SpectresdeM arx(MarxnHayaletleri),Galile,1993 Cosmopolites de tous les pays, encore un effort! (Btn lkelerin
Kozmopolitleri,SonBiraba!),Galile,1997

Le Concept de 11 septembre (11 Eyll Kavram), Jrgen Habermas ve

GiovannaBoradoriilesyleiler,Galile,2003

tekikaynaklar

22
A LTHUSSERLouis,SurlerapportdeMarxHegel(MarxnHegellelikisizerine), in Hegel et la pense moderne (Hegel ve ada Dnce), Jean Hyppolite Semineri, PressesUniversitairesdeFrance,1970,s.85111 BLAN CHOTMaurice, Grce(soitrendue)JacquesDerrida(LtufJacquesDerridann zerineOlsunJacquesDerridaSayesinde),inLHerne,s.465468 DELEUZE G., Diffrence et rptition (Ayrm ve Yineleme), Presses Universitaires de France,1968) EFL TUN ,Phdre(Phaidros),(Trad.E.Chambry,GarnierFlammarion,1964 FA RI A SVictor,Heideggeretlenazisme(HeideggerveNazizm),Verdier,1997 FA Y EEmmanuel,Heidegger.Introductiondunazismedanslaphilosophie(Heidegger. Felsefeyenazizminsokulmas,AlbinMichel,2005 GI RA RDR.,LaViolenceetlesacr(iddetveKutsal),Grasset,1980 HEGELG.W .F.,PhnomenologiedesGesites(RuhunFenomenolojisi),Suhrkamp,1973 HEGEL G.W .F., Wissenschaft der Logik (Mantk Bilimi), Smtliche Werke, Ed. H. Glockner,1965 HEI DEGGER Martin,

Was heisst Denken? (Dnme Ne Diye arlr?),

Gesamtausgabe,Band8,VittorioKlostermann,(1952),2002 LHERNE dergisi zel says, Derrida, Derleyenler: MarieLouise Mallet et Ginette Michaud,Ed.delHerne,2004 LEVI NA SEmmanuel,Toutautrement(Bambaka),inLHerne,s.1619 RAM ON DCharles ,VocabulairedeDerrida(DerridannSzl),Ellipses,2004 SA USSURE Ferdinand de, Cours de linguistique gnrale (Genel Dilbilim Dersleri), Payot(1916),1995.Trkeevirisi:BerkeVardar,TrkDilKurumuYaynlar,1976,2cilt SP I REAntoineetDERRI DA Jacques, Audeldesapparences(Grnntesinde), LeBorddeleau,2002