Kod Kertas

K.P/M.KEJ.02.08 (2)

Page 1 of 15

INSTITUT KEMAHIRAN BELIA NEGARA

KEMENTERIAN BELIA DAN SUKAN MALAYSIA

KERTAS PENERANGAN

KURSUS

SOFT SKILL MATEMATIK KEJURUTERAAN.

TAHAP

Semester 2

MODUL

02- PERKAITAN

TASK/TUGASAN

02.08. FUNGSI

OBJEKTIF
PENCAPAIAN
PIAWAI

Pelajar memahami konsep Fungsi serta tahu menggunakannya

dengan mengunakan peralatan perhubungan, supaya mendapat
fungsi yang tepat dan betul.

TAJUK

FUNGSI

TUJUAN

Pelajar dapat memahami konsep fungsi serta tahu

menggunakannya dengan kaedah yang betul dan tepat.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Modul 02 - Kertas Penerangan

Cawangan Kurikulum
2005 (Versi 1)

Kod Kertas

K.P/M.KEJ.02.08 (2)

Page 2 of 15

PENERANGAN :
1. HUBUNGAN
1.1

Hubungan Antara Dua Set

i)
ii)

Hubungan antara set A dengan set B ialah suatu pemasangan unsur-unsur

dalam set A dengan unsur-unsur dalam set B .
Hubungan boleh ditunjukkan dalam gambar rajah anak panah atau pasangan
bertertib .
Misalnya,
Set A

Set B
f (x)

Contoh 1
Diberi set A = {1, 5, 9} dan set B = {2, 4, 7, 11} . Lukiskan satu gambarajah anak panah
untuk
menunjukkan hubungan adalah lebih besar daripada antara set A dengan Set B .
Penyelesaian :
A adalah lebih besar daripada B

f (x)

1
4
5
7
9
11

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Modul 02 - Kertas Penerangan

Cawangan Kurikulum
2005 (Versi 1)

Kod Kertas

K.P/M.KEJ.02.08 (2)

Page 3 of 15

Contoh 2
Diberi set P = {6, 8, 15, 19} dan set Q = {2, 4, 5, 13}. Tunjukkan hubungan ialah
gandaan bagi
antara set P dengan set Q dengan
i)
gambar rajah anak panah,
ii)
pasangan betertib
Penyelesaian :
i)

P ialah gandaan bagi Q

15

19

13

ii) Pasangan bertertib :

{ (6, 2), (8, 2), (8, 4), (15, 5) }

1.2

i)

A darab dengan 2 B

-1

-2

10

16

Domain

Kodomain

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Modul 02 - Kertas Penerangan

Cawangan Kurikulum
2005 (Versi 1)

Kod Kertas

K.P/M.KEJ.02.08 (2)

Page 4 of 15

Dalam hubungan di atas, domain ialah { -1, 4, 5, 8 } manakala kodomain ialah

{ -2, 8, 10, 16 } .
Bagi 5
10,
5 ialah objek bagi 10
dan 10 ialah imej bagi 5.
ii)

P dikuasaduakan menjadi Q

-3

-4

16

-9

-16

Dalam hubungan di atas, bukan semua unsur dalam kedua-dua set dihubungkan .
Unsur 9 dan 16 bukan imej kerana tiada objek dihubungkan dengannya .
Domain ialah { -3, -4, 3, 4 }.
Kodomain ialah {9, 16, -9, -16 }.
Julat ialah { 9, 16 } .
1.3 Jenis Hubungan
i) Hubungan satu dengan satu
P

ii) Hubungan satu dengan banyak

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Modul 02 - Kertas Penerangan
Cawangan Kurikulum
2005 (Versi 1)

Kod Kertas

K.P/M.KEJ.02.08 (2)

Page 5 of 15

1
p
2
q
3
4

iii) Hubungan banyak dengan satu

A

2. FUNGSI
2.1 Fungsi Sebagai Hubungan Khas
Fungsi ialah hubungan khas dengan setiap objek dalam domain mempunyai hanya satu
imej dalam kodomain . Hubungan satu dengan satu dan hubungan banyak dengan satu
adalah hubungan khas dan disebut fungsi . Tidak semestinya setiap unsur dalam
kodomain sesuatu fungsi boleh menjadi imej bagi setiap objek dalam domain fungsi itu .

Contoh 3:
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Modul 02 - Kertas Penerangan
Cawangan Kurikulum
2005 (Versi 1)

Kod Kertas

K.P/M.KEJ.02.08 (2)

Page 6 of 15

Nyatakan sama ada setiap hubungan yang berikut ialah satu fungsi atau tidak .
a)

ialah salingan bagi

5
1/5
6
1/6
9
1/9
11
s

b)

A mengambil bahagian dalam pertandingan B

Ah Chong
Bola
Sepak

Mazlan
Muthu

Bola
Tampar

Ramli

c)

bekerja sebagai

Kim Hock
Johari

Guru

Siew Chu
Polis
Azuriahi

d) Set pasangan bertertib :

{ (pembaris, matematik), (jangka sudut, matematik), (berus, lukisan), (krayon,
lukisan) }
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Modul 02 - Kertas Penerangan
Cawangan Kurikulum
2005 (Versi 1)

Kod Kertas

K.P/M.KEJ.02.08 (2)

Page 7 of 15

Penyelesaian :
a) Hubungan ini ialah fungsi sebab setiap objek dalam domain mempunyai hanya
satu imej dalam kodomain .
b) Hubungan ini bukan fungsi sebab ada satu objek dalam domain mempunyai lebih
daripada satu imej .
c) Hubungan ini bukan fungsi sebab tidak semua objek mempunyai imej .
d) Hubungan ini ialah fungsi sebab setiap objek mempunyai hanya satu imej
walaupun dua objek mempunyai imej yang sama .
2.2 Tatatanda Fungsi
i)

Suatu fungsi yang memetakan setiap unsur dalam set A kepada unsur-unsur
dalam set B boleh ditulis sebagai f : A
B.
Katakan x ialah satu objek dalam set A dan x dipetakan kepada y dalam set
B . Maka y ialah imej bagi x dan boleh ditulis sebagai f (x) = y .
Maka, f : x
y
F: x
f (x)
Misalnya,
A
dikuasaduakan
B
f
2

Fungsi f diatas boleh ditulis sebagai

F:x
x
Atau f (x) = x
ii)

Nilai Mutlak bagi x ialah nilai berangka bagi x dan ditandakan sebagai |x | .
x, jika x 0
|x| =
-x, jika x < 0
Misalnya, jika x = 5,
jika x = -5,

|5| = 5
|-5 | = - (-5)
= 5

Contoh 4 :

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Modul 02 - Kertas Penerangan

Cawangan Kurikulum
2005 (Versi 1)

Kod Kertas

K.P/M.KEJ.02.08 (2)

Page 8 of 15

a) Diberi fungsi f : x

2x + 3x . Cari imej bagi 3 .

b) Diberi fungsi g : x

sin 2x + kos 3x . Cari imej bagi 30 .

c) Diberi fungsi h : x

| 3x - 5 | . Cari imej bagi 4 dan -2 .

Penyelesaian :
a) f : x
2x + 3x
f (x) = 2x + 3x
f (-3) = 2(-3) + 3(-3)
= 18 9
= 9
Jadi, imej bagi 3 ialah 9 .
b) g : x
g (x) =
g (30) =
=

sin 2x + kos 3x
sin 2x + kos 3x
sin 2(30) + kos 3(30)
sin 60 + kos 90

3
= + 0
2
3
=
2
Jadi, imej bagi 30 ialah

c) h : x
| 3x - 5 |
h (x) = | 3x - 5 |
h (4) = | 3(4) - 5 |
= | 12 - 5 |
= 7
Jadi, imej bagi 4 ialah 7.
h (-2) = | 3(-2) - 5 |
= | -6 - 5 |
= | -11 |
= 11
Jadi, imej bagi 2 ialah 11

Contoh 5 :
12
Diberi fungsi f : x

, f (-2) = -

4
, dan f (4) = 4 . Cari

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Modul 02 - Kertas Penerangan

Cawangan Kurikulum
2005 (Versi 1)

Kod Kertas

K.P/M.KEJ.02.08 (2)

Page 9 of 15

ax + b

a) nilai a dan nilai b,

b) nilai-nilai x jika f (x) = x

Penyelesaian :
12
a)

f :

x
ax + b
12
f (x) =
ax + b
12

f (-2) =

= -

a(-2) + b
3
36 = 8a - 4b
2a - b = 9 . (1)
12
f (4) =
= 4
a(4) + b
12
= 4a + b
4
4a + b = 3 .. (2)
(1) + (2) :
6a = 12
a= 2
Gantikan a = 2 dalam (2),
4(2) + b = 3
b = -5
Jadi, a = 2 dan b = -5 .
12
b)

f (x) =
2x - 5
Diberi f (x) = x
12
Jadi,

= x
2x - 5
12 = 2x - 5x
2x - 5x - 12 = 0
(2x + 3) (x - 4) = 0
Maka,

2x + 3 = 0

atau

x - 4=0

3
x=-

atau

x=4

2
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Modul 02 - Kertas Penerangan
Cawangan Kurikulum
2005 (Versi 1)

Kod Kertas

K.P/M.KEJ.02.08 (2)

Page 10 of 15

3. FUNGSI GUBAHAN
f

g
g[f(x)]
= gf(x)

f(x)

gf
Jika f dan g ialah dua fungsi, maka gf ialah satu fungsi gubahan yang terhasil daripada
pemetaan f
Diikuti oleh pemetaan g .

Fungsi gubahan,
langsung kepada
unsur dalam set C .

f: A
g: B
gf : A

B
C
C, iaitu memetakan unsur dari set A secara

Perhatian :
Secara amnya, gf fg .
Contoh 7 :
Fungsi f dan fungsi g ditakrifkan oleh
f : x
3x + 5
2
g : x

- 3, x 0
x

a) Cari fungsi gubahan gf dan fg .

b) Cari ff(x) .
c) Cari nilai gf(-2) .
Penyelesaian :
a)

gf (x) = g[f(x)]
= g(3x + 5)

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Modul 02 - Kertas Penerangan

Cawangan Kurikulum
2005 (Versi 1)

Kod Kertas

K.P/M.KEJ.02.08 (2)

Page 11 of 15

Katakan 3x + 5 = y
Maka,
gf(x) = g(y)
2
=

- 3
y

Gantikan

y = 3x + 5
2
gf(x) =

- 3
3x + 5
2 - 9x - 15

=
3x + 5
(9x + 13)
=3x + 5
(9x + 13)
Jadi, fungsi gubahan gf : x

.
3x + 5

fg(x) = f[g(x)]
2
= f (

- 3) + 5
x

6
=

- 9 + 5
x
6

- 4
4
6

Jadi, fungsi gubahan fg : x

- 4, x0.
4

b)

ff(x) = f[f(x)]
= f(3x + 5)
= 3(3x + 5) + 5
= 9x + 15 + 5

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Modul 02 - Kertas Penerangan

Cawangan Kurikulum
2005 (Versi 1)

Kod Kertas

K.P/M.KEJ.02.08 (2)

Page 12 of 15

= 9x + 20
Jadi, ff : x

9x + 20 .
(9x + 13)

c)

gf(x) = 3x + 5
[ 9(-2) + 13 ]
gf(-2) = 3(-2) + 5
(-18 + 13)
= -6 + 5
= -5

Contoh 8 :
Fungsi-fungsi f dan g ditakrifkan oleh
f : x
2x + 5,
g : x
x + 2 .
Ungkapkan fungsi gubahan fg dan gf dalam bentuk yang serupa . Cari nilai-nilai x
sedemikian
supaya
a) f(x) = g(x) ,

b) fg(x) = gf(x) .

Penyelesaian :
fg(x) =
=
=
=
=
Jadi, fg : x
gf(x) =
=
=
=
=
Jadi, gf : x
a)

f[g(x)]
f(x + 2)
2(x + 2) + 5
2x + 4 + 5
2x + 9
2x + 9 .
g[f(x)]
g(2x + 5)
(2x + 5) + 2
4x + 20x + 25 + 2
4x + 20x + 27
4x + 20x + 27 .

f(x) = g(x)
2x + 5 = x +2
x - 2x -3 = 0

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Modul 02 - Kertas Penerangan

Cawangan Kurikulum
2005 (Versi 1)

Kod Kertas

K.P/M.KEJ.02.08 (2)

Page 13 of 15

(x + 1) (x - 3) = 0
Maka,
x + 1 = 0 atau x - 3 = 0
x = -1 atau
x = 3
b)

fg(x) = gf(x)
2x + 9 = 4x + 20x + 27
2x + 20x + 18 = 0
x + 10x + 9 = 0
(x + 1) (x + 9) = 0
Maka,
x + 1 = 0 atau x + 9 = 0
x = -1 atau
x = -9

4. FUNGSI SONGSANGAN
f
x

Jika f memetakan x kepada y, maka songsangan bagi f ialah fungsi yang memetakan y
balik kepada x dan ditandakan sebagai f .
Maka,

f(x) = y
f (y) = x .

Perhatian :
1. Songsangan sesuatu fungsi tidak semestinya merupakan satu fungsi .
2. Jika f(y) = x , maka f(x) = y .
Contoh 9 :
2x + 1
Diberi

f : x

, x 3 . Cari
x - 3

a) songsangan bagi fungsi f ,

b) f (3) .

Penyelesaian :
2x + 1
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Modul 02 - Kertas Penerangan
Cawangan Kurikulum
2005 (Versi 1)

Kod Kertas

a)

K.P/M.KEJ.02.08 (2)

Page 14 of 15

f(x) =
x - 3
Katakan f(x) = y
Maka,
f(y) = x
2y + 1
= x
y - 3
2y + 1 = xy - 3x
1 + 3x = xy - 2y
1 + 3x = y(x - 2)
1 + 3x
y =
x - 2

( jadikan y sebagai perkara

rumus daripada ungkapan
asal . )

1 + 3x
Jadi,

f(x) =
x - 2
1 + 3x
f : x
x - 2

1 + 3(3)
b)

f(3) =
3 - 2
= 10

Rujukan :

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Modul 02 - Kertas Penerangan

Cawangan Kurikulum
2005 (Versi 1)

Kod Kertas

K.P/M.KEJ.02.08 (2)

Page 15 of 15

1. K.S. Tey, C.B. Goh dan A.G. Tan , Matematik STPM (tulin) sukatan S & T,
Pelangi, 1995, Kuala Lumpur.
2. S. Ibrahim, Matematik Untuk Juruteknik Elektrik, Jilid 1, Dewan Bahasa Pustaka,
1988, Kuala Lumpur.
3. K.S. Yoong dan C.C. Yang , Target ++ Matematik SPM, Sasbadi, 1996, Petaling
Jaya.
4. A.S. Max dan L.Norbert, Algebra and Trigonometry, Edisi ke 3, Prentice Hall,
1987, New York.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Modul 02 - Kertas Penerangan

Cawangan Kurikulum
2005 (Versi 1)