12 01 Silindirik Disliler

www.guven-kutay.
ch
2010Ekim
www.guven-kutay.ch
DL
ARKLAR
SLNDRK DLLER
12-01
M. GvenKUTAY
www.guven-kutay.ch
Sevgili eim
FSUN ' a
NSZ
Bir konuyu bilmek demek, onu eldeki imkanlara gre kullanabilmek demektir. Dililer konusunu
bilmek, dili retip kullanabilmek demektir.
Bubelgelerde;
- dili ve dili redktrlerini fonksiyonlarna gre hesaplayp retmek iin gerekli btn
bilgiler detayl anlatlm,
- dili hesap rnekleri, retim iin gerekli teknik resimler verilmi,
- dili imalat ve konstruksiyon esaslar anlatlm,
- Olduka detayl teorinin yannda uygulamada kullanlan deerler, tablolar ve diyagramlar
verilmitir.
ok ynl ve detayl zm rnekleri uygulamada yardmc olacaktr. Btn kullanlan literatrn
dkm, gereinde dahada etrafl bilgi edinmek iin, belgenin sonunda verilmitir. Ayrca belgenin
sonunda konu indeksi verilerek, aranlan konunun bulunmas kolaylatrlmtr.
Bu belgede verilen bilgilere gre hesaplama programlarda dilde Trke, Almanca ve ngilizce
olarak hazrlanm ve "Programlar" ksmnda excel program olarak verilmitir. Programlar
istediiniz dilde kullanp btn hesaplar yaptktan sonra, bir tek emir ile istediiniz dile evirme
imkannz vardr. Umarm ki bu programlar uygulamada yardmc olur.
Bu arada ok az imkanlarla ve byk abalarla Trke teknik literatre bu konuda kazandrdklar
kitaplar iin sayn efik OKDAY ve dier kiileri, saygyla anar, Trk makina mhendislerinin
pratikte nderliini yapp bir ok gen mhendise yol gsteren sayn aabeyimiz merhum Dr. Mh.
Dndar ARF ve btn mhendislere teekkr etmeyi bor bilirim.
svirede, MAAG AG veReishauer AG firmalarna arivlerinden ve teknik yaynlarndan istediim
ok deerli bilgileri belgelerime aktarma msadesi verdikleri iin teekkrlerimi sunarm.
Bu belgede iyi, kt veya eksik bulduunuz konular ve bilgileri bildirirseniz ok sevinirim.
Hepinize mutlu ve baarl gnler dileiyle...
svire, Baden 2010
M. GvenKUTAY
DKKAT:
Bu belgedeki bilgiler iyi niyet, byk dikkat ve abayla son teknik bilgilere gre hazrlanmtr. Ben
ve MAAG AG firmas ile REISHAUER AG firmalar bu belgedeki bilgilerin kullanlmasndan
tr oluacak zarar ve ziyan iin hi bir ekilde maddi, manevi ve hukuki sorumluluk
tamyacamz belirtirim. Bu belgedeki verileri kullanan kii, verilerin kullanld yerdeki zel
artlara uygun olup olmadna kendisi karar vermelidir. Verileri kullanan kii genel kapsaml
metotlar zel problere uygulamay kontrol edip verileri titizlikle kullanmaldr. ok zel hallerde,
ya imalatcdan edinilen veya zel deneyler sonucu elde edilen deerlerle hesabn yaplmas
gereklidir.
M. GvenKUTAY
www.guven-kutay.ch
N D E K L E R
1 Silindirik d aln dilileri ........................................................................................................................................... 7
1.1 Dili konstruksiyonu ve hesab iin gerekli temel deerler ................................................................................ 7
1.1.1 evirme oran i veya u ....................................................................................................................... 7
1.1.1.1 evirme orannnn tanmlanmas ....................................................................................................... 7
1.1.1.2 evirme orannnn seimi .................................................................................................................. 9
1.1.2 Dili malzemesi......................................................................................................................................... 10
1.1.3 Isl ilemler ve ksa tarifleri ...................................................................................................................... 14
1.1.3.1 slah etmek........................................................................................................................................ 14
1.1.3.2 Alevle sertletirmek .......................................................................................................................... 14
1.1.3.3 nduksiyonla sertletirmek ................................................................................................................ 15
1.1.3.4 Nitrasyonla sertletirmek .................................................................................................................. 16
1.1.3.5 Sementasyonla sertletirmek............................................................................................................. 17
1.1.3.6 Dililerin sertletirilmesi ile ilgili faydal bilgiler ............................................................................. 19
1.1.4 Pinyon apnn seimi ............................................................................................................................... 22
1.1.4.1 Milin mukavemet hesabna gre d
1
inseimi ...................................................................................22
1.1.4.2 Eksenler ars mesafeye gre d
1
inseimi ..........................................................................................22
1.1.4.3 K deerine gre d
1
inseimi........................................................................................................23
1.1.5 Pinyon di saysnn seimi " z
1
"..............................................................................................................24
1.1.5.1 evre hzna gre pinyon di saysnn seimi .................................................................................. 24
1.1.5.2 Kullanlma yerine gre pinyon di saysnn seimi ......................................................................... 24
1.1.6 Dili arkn di saysnn bulunmas z
2
................................................................................................25
1.1.7 Modl seimi m
n
...................................................................................................................................25
1.1.8 Di geniliinin seimi b ..................................................................................................................... 26
1.1.8.1 Di geniliinin kontrolu................................................................................................................... 27
1.1.9 Helis as |, rolveseimi ..................................................................................................................27
1.1.9.1 Helis as | nn yararlar .............................................................................................................. 28
1.1.9.2 Helis as | nn sakncalar........................................................................................................... 29
1.1.10 Dili yanann helis yn..................................................................................................................... 30
1.1.11 Eksenler mesafesininkontrolu..............................................................................................................31
1.1.12 Dili imalat kalitesinin seimi............................................................................................................... 31
1.1.12.1 Dili imalat kalitesinin kullanld yere gre seimi ....................................................................... 32
1.1.12.2 Dili imalat kalitesinin evre hzna gre seimi .............................................................................. 33
1.1.12.3 Dili imalat kalitesinin imalat ekline gre seimi ........................................................................... 33
1.1.13 Kademedemoment vekuvvetler...........................................................................................................34
1.1.13.1 Kademegenel ...................................................................................................................................34
1.1.13.2 Tek tek dililerde moment ve kuvvet................................................................................................ 35
1.1.13.3 Kapal sistem olarak kademede momentler ve kuvvetler ................................................................. 35
1.1.14 Taksimat dairesi zerindeki evrekuvveti F
t
..................................................................................36
1.1.14.1 Dz dilide kuvvetler........................................................................................................................ 36
1.1.14.2 Helis dilide kuvvetler ...................................................................................................................... 37
1.1.15 Silindirik dilide yatak kuvvetleri ......................................................................................................... 38
1.1.16 Redktrn randman, verim derecesi ................................................................................................. 40
1.1.16.1 Toplam randmann hesab ............................................................................................................... 40
1.1.16.2 Randman kayb q
K
.......................................................................................................................40
1.1.17 rnek....................................................................................................................................................41
1.1.17.1 Redktrnnllendirilmesi veanalizi .......................................................................................42
1.1.17.1.1 evirme oranlarnn n seimi .................................................................................................. 42
1.1.17.1.2 Pinyon aplarnn seimi ........................................................................................................... 42
1.1.17.1.3 Di saylarnn seimi................................................................................................................ 42
1.1.17.1.4 Modlnseimi ........................................................................................................................43
1.1.17.1.5 Dili geniliklerinin seimi ....................................................................................................... 43
1.1.17.1.6 Helis asnn seimi ................................................................................................................. 43
1.1.17.1.7 Dili arkn di saysnn bulunmas z
2
................................................................................43
1.1.17.1.8 Eksenler mesafesininkontrolu..................................................................................................44
1.1.17.1.9 Konstruksiyonmesafelerininkontrolu......................................................................................44
1.1.17.1.10 Redktr dililerinin imalat kalitesinin seimi ....................................................................... 45
1.1.17.1.11 Redktrn evirme orannn kontrolu................................................................................... 45
1.1.17.1.12 Redktrn verim derecesinin hesaplanmas.......................................................................... 46
1.1.17.1.13 Redktr kademelerindeki momentler....................................................................................46
www.guven-kutay.ch
1.1.17.1.14 Redktr kademelerindeki kuvvetler......................................................................................47
1.1.17.2 Takm tezgah redktr ilk lleri ................................................................................................ 48
1.1.17.2.1 1. Kademe deerleri .................................................................................................................. 48
1.1.17.2.2 2. Kademe deerleri .................................................................................................................. 48
1.1.17.2.3 Kademe deerleri ...................................................................................................................... 49
1.2 Silindirik dililerde mukavemet hesaplar......................................................................................................... 50
1.2.1 Di dibi krlma mukavemet hesab .......................................................................................................... 50
1.2.1.1 Hesaplanan di dibi krlma gerilimi " o
Fhe
....................................................................................51
1.2.1.1.1 Formfaktrleri ............................................................................................................................52
1.2.1.1.1.1 Formfaktr" Y
Fa
" ............................................................................................................52
1.2.1.1.1.2 entik faktr " Y
Sa
"..........................................................................................................56
1.2.1.1.1.3 Yk pay faktr " Y
c
"........................................................................................................59
1.2.1.1.1.4 Helisfaktr" Y
|
"..............................................................................................................60
1.2.1.1.2 Kuvvet faktrleri .........................................................................................................................60
1.2.1.1.2.1 letme faktr K
.........................................................................................................60
1.2.1.1.2.2 Dinamikfaktr K
V
..........................................................................................................62
1.2.1.1.2.3 Aln yk dalma faktr K
Fo
veK
Ho
............................................................................64
1.2.1.1.2.4 Yk dalma faktr K
F|
veK
H|
....................................................................................66
1.2.1.2 Malzemenin di dibindeki mukavemet deeri o
FG
........................................................................70
1.2.1.2.1 Di dibi devaml mukavemet deeri " o
Flim
" ..............................................................................70
1.2.1.2.2 Gerilme deeri dzeltme faktr " Y
ST
".....................................................................................70
1.2.1.2.3 Dayanmasresi faktr" Y
NT
" ..................................................................................................70
1.2.1.2.4 Greceli dayanma faktr " Y
orelT
"..........................................................................................72
1.2.1.2.5 Greceli yzeyfaktr Y
RrelT
.................................................................................................72
1.2.1.2.6 Byklkfaktr" Y
x
veZ
x
.....................................................................................................73
1.2.2 Di yanaklarnda yzey basnc hesab ..................................................................................................... 75
1.2.2.1 Hesaplanan di yana basnc " o
Hhe
" .............................................................................................75
1.2.2.1.1 KavramafaktrZ
c
..................................................................................................................79
1.2.2.1.2 HelisfaktrZ
|
.......................................................................................................................79
1.2.2.1.3 Di yana form faktr Z
H
....................................................................................................80
1.2.2.1.4 Malzemefaktr Z
E
...............................................................................................................82
1.2.2.2 Dilinin yanak mukavemet deeri o
HG
.........................................................................................83
1.2.2.2.1 Malzemenin di yanak mukavemet deeri o
Hlim
......................................................................83
1.2.2.2.2 Dayanmasresi faktrZ
NT
....................................................................................................83
1.2.2.2.3 Mterek yanak faktr Z
L
., Z
V
., Z
R
.......................................................................................83
1.2.2.2.4 Yalama faktr Z
L
................................................................................................................84
1.2.2.2.5 evre hz faktr " Z
V
" .............................................................................................................85
1.2.2.2.6 Yzey ileme kalite faktr Z
R
................................................................................................85
1.2.2.2.7 Malzemesertlik faktrZ
W
....................................................................................................86
1.2.2.2.8 Byklkfaktr Z
x
..............................................................................................................87
1.2.3 Yanaklarn anma hesab ......................................................................................................................... 87
1.2.3.1 Scak anma ..................................................................................................................................... 87
1.2.3.2 Souk anma.................................................................................................................................... 87
1.2.3.3 Yava hareket anmas ..................................................................................................................... 87
1.2.4 Gerekli emniyet katsaylar ....................................................................................................................... 88
1.2.5 rnek........................................................................................................................................................91
1.2.5.1 Takm tezgah redktr 1. Kademesinin mukavemet hesab........................................................... 92
1.2.5.1.1 1. Kademenin bilinen deerleri ................................................................................................... 92
1.2.5.1.2 1. Kademeningeometriklleri ................................................................................................92
1.2.5.1.3 1. Kademenin mukavemet hesaplar............................................................................................ 93
1.2.5.1.3.1 1. Kademenin di dibi krlma analizi .................................................................................. 93
1.2.5.1.4 Kademenin di yanaklarnda yzey basnc analizi ..................................................................... 95
1.2.5.2 Takm tezgah redktr 2. Kademesinin mukavemet hesab........................................................... 97
1.2.5.2.1 2. Kademenin bilinen deerleri ................................................................................................... 97
1.2.5.2.2 2. Kademeningeometriklleri ................................................................................................97
1.2.5.2.3 2. Kademenin mukavemet hesaplar............................................................................................ 98
1.2.5.2.3.1 2. Kademenin di dibi krlma analizi .................................................................................. 98
1.2.5.2.4 2. Kademenin di yanaklarnda yzey basnc hesab................................................................ 100
1.2.5.3 Takm tezgah redktr 3. Kademesinin mukavemet hesab......................................................... 102
1.2.5.3.1 3. Kademenin bilinen deerleri ................................................................................................. 102
1.2.5.3.2 3. Kademeningeometriklleri ..............................................................................................102
1.2.5.3.3 3. Kademenin mukavemet hesaplar.......................................................................................... 103
www.guven-kutay.ch
1.2.5.3.3.1 3. Kademenin di dibi krlma analizi ................................................................................ 103
1.2.5.3.4 3. Kademenin di yanaklarnda yzey basnc hesab................................................................ 105
1.2.6 Silindirik aln dilisinin imalat resmi ...................................................................................................... 107
2 Kaynaklar................................................................................................................................................................108
2.1 Literatr ..........................................................................................................................................................108
2.2 Standartlar.......................................................................................................................................................110
3 Konu ndeksi........................................................................................................................................................... 111
www.guven-kutay.ch
S i l i n d r i k D i l i l e r
www.guven-kutay.ch
7
1 Silindirik d aln dilileri
1.1 Dili konstruksiyonu ve hesab iin gerekli temel deerler
Elde hi bir deer olmadan bir redktr hesaplamak oldukca zordur. Bunun iin aada
nerdiimiz yol izlendiinde olumlu bir redktr konstrksiyonu yaplr.
Bu yol izlenirken bilinen deerler alnr, bilinmiyenlerde tahmin edilir veya nerilen tablolardan
alnr. ncelikle genel bilgiler bir araya getirilir.
Sonra hesaplar yaplr. Sonular istenilen byklkte ise alnan deerler doru tahmin edilmi
demektir. Eer hesaplar istenilen sonular vermesse, tahmini alnm olan deerler sonulara
baklarak dzeltilir ve hesaplar tekrar yaplr. Bu ilem istenilen sonular elde edilene kadar tekrar
edilir.
1.1.1 evirme oran i veya u
1.1.1.1 evirme orannnn tanmlanmas
Bir dili takmnda veya dili redktrnde evirme orann tahrik eden ilk dili
arkn asal hznn e
1
veya devir saysnn n
1
, tahrik edilen son dili
arkn asal hzna e
n
veya devir saysna n
n
olan orandr.
Bu tanmlama dili kademesinde tahrik eden dili arkn asal hznn e
1
veya devir saysnn
n
1
, tahrik edilen dili arkn asal hzna e
2
veya devir saysna n
2
olan orandr eklini alr.
Genelde redktr seiminde, iki kademeden oluan aln dilileri redktrlerinde i ~ 45, kademeden
oluan aln dilileri redktrlerinde ise i > 45 kabul edilir.
Pinyon dilerinin arkn dilerine gre fazla anmamas ve arkn llerinin gereinden daha byk
olmamas iin di says oran u bir kademede s 8( enfazla10) kabul edilir.
n
n
= = i
n
1
n
1
e
e
F. 1.1
i [-] evirme orann
e 1/s Asal hz
Sfr-Dili iftinde, her iki dilide taksimat dairesindeki evre hz ayn byklktedir. Burada;
2 2 1 1
n d n d v t = t =
2 2 1 1
n d n d =
1
2
2
1
d
d
n
n
=
www.guven-kutay.ch
8
Bylece u orantlar yazlabilir:
1
2
2
1
2
1
d
d
n
n
i = =
e
e
=
F. 1.2
i [-] evirme orann
e
1,2
1/s Asal hz
n
1,2
1/s Devir says ( 1/dak da olabilir)
d
1,2
mm Taksimat dairesi
Grld gibi bu evirme orandr. Burada 1 indeksi tahrik eden dili ark iin, 2 indekside tahrik
edilen dili ark iin kullanlmtr. 1 ve 2 indeksinin dili arkn bykl ile hibir bants yoktur.
Dier taraftan "Di says oran u" byk dili arkn di saysnn kk dili arkn di saysna
oran demektir. Burada 1 indeksi kk dili ark iin, 2 indekside byk dili ark iin kullanlmtr.
Buna gre orant u ekilde gsterilir:
1
z
z
= u
1
2
>
F. 1.3
u [-] Di says oran, ok di/az di
z
1,2
[-] Di says
evirme oranyla di says orann beraber gstermek istersek, u ekilde formle etmek gerekir:
evirme oran yavaa doru (Pinyon, yani ark 1 tahrik ederse) ==> i = u > 1
evirme oran hzlya doru (ark, yani ark 2 tahrik ederse) ==> i = 1/u < 1
ok kademeli redktrde toplam evirme oran, kademelerin tek tek evirme orannn arpmndan
oluur. Pratikte toplam evirme oran ana tahrik devir saysnn ( genelde elektrik motorunun devir
says) kta tahrik edilen aparatn devir saysna olan orandr. rnein; Yry tekerlei,
Kaldrma tamburu, hadde, v.b. ...
i
. . .
i i i
=
i
n 3 2 1 top

n
n
=
i
n
n
. . .
n
n
n
n
n
n
=
i
n
1
top
n
1 - n
4
3
3
2
2
1
top

;
z
z
=
d
d
=
i
;
z
z
=
d
d
=
i
3
4
3
4
2
1
2
1
2
1
Bylece toplam evirme oran u ekilde gsterilir:
z
z
. . .
z
z
z
z
z
z
=
d
d
. . .
d
d
d
d
d
d
=
i
1 - n
n
5
6
3
4
1
2
1 - n
n
5
6
3
4
1
2
top

www.guven-kutay.ch
9
1.1.1.2 evirme orannnn seimi
Herhangi bir konstruksiyonda evirme oran, ya artnamede belirtilmitir yada fonksiyona gre
seilir. Bu seim fonksiyona bal yaplmasna ramen konstruktrn tecrbesine baldr. evirme
oran konstruksiyon art olarak verilmemise ve konstruktrn yeteri kadar tecrbesi yoksa Tablo
1.1 in yardyla evirme oran seilir. evirme oran hep ayn dililerin bir birini kt andrmamas
iin tam sayl alnmamaldr.
rnein: 85/17 = 5 deilde, 86/17 = 5,0588235...;83 / 17 = 4,882352941...;83 / 18 = 4,611111111...
alnmaldr.
evirme orann irasyonal say olarak semek daha dorudur. Bylece her devirde ayn dilerin
birbirine deip tek tarafl anma nlenir.
5
0
0
0
3
0
0
0
2
0
0
0
5
0
0
7
0
0
3
0
0
1
0
0
0
1
5
0
0
2
0
0
1
5
0
1
0
0
u
1
,
2
-
k
a
d
e
m
e
l
i
r
e
d
k
t
r
i
i
n
10
5
7
4
3
i
9
7
8
6
u
3
,
4
-k
a
d
e
m
e
i
in
u
2
,
4
-
k
a
d
e
m
e
i
in
u
1
,
4
-
k
a
d
e
m
e
i
i
n
u
2
,
3
-
k
a
d
e
m
e
l
i
r
e
d
.
u
1
,
3
-
k
a
d
e
m
e
l
i
r
e
d
k
t
r
i
i
n
5
0
2
0
1
5
1
0
3
0
7
0
u
1
,
5
-
k
a
d
e
m
e
i
i
n
10
u
4
,
5
-
k
a
d
e
m
e
i
in
u
3
,
5
-
k
a
d
e
m
e
i
in
u
2
,
5
-
k
a
d
e
m
e
i
i
n
5
3
4
6
8
7
9
K
a
d
e
m
e
e
v
i
r
m
e
o
r
a
n
l
a
r
u
Toplamevirmeoran
Tablo 1.1, evirme orannn seimi
Kk arklarn dileri byk ark dilerinden ok daha sk dediklerinden, byk dili arklardan
nce anrlar. Kademede dn hz arttka bu anma fazla olacandan evirme oranlar dn
hzlarna gre deiik seilir.
rnek:
Giri devir says n
Gi
= 960 d/dak ve k devir says n
=11 d/dak olan bir redktrn

kademelerinin evirme oran ne olmaldr?
Burada ilk nce toplam evirme oran bulunur: u
top
=n
Gi
/ n
=960/ 11=87,27...
45<87,27... <100byleceredktr 3-kadmeli redktr olarakbelirlenir.
Tablo1.1denu
top
~ 87 iin u
1
~ 6,5okunur veu
2
~ 4,1okunur,
Dier taraftan u
top
=u
1
. u
2
. u
3
formlndenu
3
~ u
top
/ (u
1
. u
1
) bulunur
u
3
~ 87,27/ (6,5. 4,1) ~ 3,377... hesaplanr.
Bundan sonra di saylar seilir ve evirme oranlarndaki kk dzeltmeler yaplr.
www.guven-kutay.ch
10
1.1.2 Dili malzemesi
Dilinin malzesi eer artnamede belirlenmemise, imalat ekli, sl ilemleri ve kullanldk-lar yer
asndan nerilen dili malzemeleri Tablo 1.2 den, malzemenin makanik zelline gre Tablo 1.3
denseilebilir.
Dili malzemesi seerken malzemenin fiyat, sl ilem tutar (sl ilem usul, zaman ve pratikteki
yapm kolayl), imalat usulne gre (ilenme imkan) maliyeti, adedi ve grlt zellii dikkate
alnmas gereken nemli unsurlardr.
Tablo 1.2, nerilen dili malzemeleri
Kk aparatlar, ev aletleri iin neriler
Malzeme Isl ilem usul malat usul
Zn-, Ms-, Al-alamlar Pskrtme dkm
malat elii, otomat elii
Al-,Zn-,Cu-yumuak malzeme
alam, Sert dokulu malzeme
Kalptan ekme, souk ekerek
ekil verme, Presleme,
Frezeleme
Sinter metal
Sinterleme
Tama aralar iin neriler
Alaml sementasyon elikleri Semente edilmi, perdahlanm
Az alaml islah elikleri
Karbonla nitrrlenmi, bazan
perdahlanm
Freze, planyaveya
Trbo redktr ve Gemi redktr dilileri
Alaml islah elikleri perdahl veya perdahsz Frezeli
Nitrat elikleri (Alminyumsuz)
Gas ile nitrrl, talanm veya
perdahlanm
Frezeli
Byk dili arklar, Byk dili dnme arklar
Alaml elik dkm
Alaml islah elikleri (haddeli)
Endksiyonveyaalevle
sertletirilmi
Frezeli
Sanayi redktrleri, Sistem grubu redktrleri
slah elikleri
Banyoda nitratlama, tek tek di
veyaevresel alevleveya
endksiyon sertletirilmi
Alaml sementasyon elikleri Semente edilmi, talanm
Nitrat elikleri (Alminyumsuz)
Gas ile nitrrl, talanm veya
perdahlanm
Azdrma, vurma veya planya ile
di ekilmi
www.guven-kutay.ch
11
Isl ilem yaplmam ve sertletirilmemi dililerde ayn malzeme veya ayn yzey sertliinde olan
malzemeler yerine yzey sertlii farkl (hemde ok farkl) malzeme iftini dili iftlerinde kullanmak
uzun vadede anma problemini nlemek iin faydaldr. Fakat bu dnce kr dkm dililerde ve
yanaklar sertletirilmi veya talanm dili iftinde geerli deildir. Dier taraftan kaliteli
malzemeden yaplm ve sertletirilip talanm pinyonlarla alan sertletirilmemi arklar, pinyon
tarafndan souk haddelenmi gibi sertletirilir ve daha dayankl olurlar. Yksek devirde alan
pinyon dilileri, fazla zorlanmaya kar dayankl olabilmeleri iin, arklardan daha kaliteli
malzemeden yaplmaldr. Pratikte pinyonlar kaliteli elikten, arklarda zorlanma durumuna gre, ya
kr dkm (GG), sfero dkm (GGG), elik dkm (GS) veya elikten yaplrlar. Byk
redktrlerde, rnein; Trbin redktrlerinde, arklar genelde kr dkm gvdelerin stne alaml
elik ember geirilerek yaplr. eitli artlara ve kaliteye gre malzeme verilmemi ve tecrbeler
yetersizse, malzemeTablo1.3deki nerileregreseilir.
Tablo 1.3, Dili malzemeleri ve makanik zellikleri
Cinsi ve Standart
DIN
ismi
HB
o
Flim
N/mm
2
o
Hlim
N/mm
2
GG20 180 40 300
Lamel grafit kristalli kr dkm
DIN1691
GG25 220 55 330
GTS35 150 130 350
Siyahtemper dkm,
DIN1692
GTS65 220 155 440
GGG40 180 140- 190 390- 470
GGG60 250 165- 220 490- 570
Yuvarlak grafit kristalli kr
dkm DIN 1693 ara islahl
zel dkm
GGG100 350 260 700
GS52.1 160 110 280
Alamsz elik dkm
DIN1681
GS60.1 180 120 310
St 37 120 125 320
St 50 160 140 360
St 60 190 150 380
Genel imalat elikleri,
DIN17100
St 70 210 200 450
Butablodaki o
Hlim
deerleri yanlarnda belirtilmi sertlik dereceleri iin geerli olup eer kullanlan
ayn cins malzeme bu sertlik derecelerinden farklysa, fark oranna gre mukavemet deerinde bir
deime yaplmas gerekir. Bu dzelte u ekilde yaplr:
HB
HB
X
lim H X lim H
o = o
Buradao
HlimX
veHB
X
deerleri aranan malzemenin, o
Hlim
veHB
malzemenin tablo deerleridir.
Dili ark malzemelerinin devaml mukavemet deerleri deney arklar ile bulunur. Di dibi devaml
eilme mukavemet deeri o
Flim
ve yanaklar yzey basnc mukavemet deeri o
Hlim
ve dalgal
mukavemet deerlerinde malzemenin deiik kimyasal bileiminden, molkl yapsndan ve sl
ilemlerinden tr byk deer dalgalanmalar grlr.
Deiken zorlamalarda 0,7. o
Flim
deeri ve ortalama o
Hlim
- deerleride yzey przl ortalama
3m, evre hz v = 10 m/s ve ya viskositesi v =100mm
2
/s deerlerinde seilmelidir.
www.guven-kutay.ch
12
Tablo 1.3 den Tablo 1.7 ye kadar verilmi btn malzeler iin yanak sertliine bal olarak deerler
alnr. Daha detayl bilgi iin DIN 3990, T2 ve T3 e baknz.
Tablo 1.4, Dili malzemeleri ve makanik zellikleri, slah elikleri
slah elikleri DIN 17 200
DIN
ismi
HB
Yanak
o
Flim
N/mm
2
o
Hlim
N/mm
2
Ck45N 190 155- 200 470- 530
34CrMo4V 270 220- 290 630- 710
42CrMo4V 300 225- 310 680- 760
34CrNiMo6V 310 225- 315 680- 770
30CrNiMo8V 320 230- 320 700- 780
h
a
d
d
e
l
i
,

l

i
l
e
m
s
i
z
34NiCrMo12.8V 350 240- 325 750- 830
Ck45N 190 115- 160 390- 450
34CrMo4V 270 180- 250 550- 630
42CrMo4V 300 185- 270 600- 680
34CrNiMo6V 310 185- 275 600- 690
30CrNiMo8V 320 190- 280 620- 700
d
m
,

l

i
l
e
m
s
i
z
34NiCrMo12.8V 350 200- 285 680- 750
Ck45
evresel sertletirilmi b<20 mm
34CrMo4
evresel / tek tek sertletirilmi
42CrMo4
evresel sertletirilmi
A
l
e
v
/
e
n
d
k
s
i
y
o
n
s
e
r
t
l
e
t
i
r
m
e
l
i
34CrNiMo6
Tek tek sertletirilmi
485- 570
225 370
Di dibi
sertletirilmi.
140- 200
Di dibi yumuak
1000- 1230
Butablodaki o
Hlim
deerleri yanlarnda belirtilmi sertlik dereceleri iin geerlidir.
Eer kullanlan malzeme bu sertlik derecelerinden farklysa , u ekilde dzeltme yaplr:
HB
HB
X
lim H X lim H
o = o
Buradao
HlimX
veHB
X
deerleri aranan malzemenin, o
Hlim
veHB
malzemenin tablo deerleridir.
Tablo 1.5, Dili malzemeleri ve makanik zellikleri, Nitrat elikleri
Nitrat elikleri,
uzun zaman gas nitratlanm
DIN
ismi
HB
Yanak
o
Flim
N/mm
2
o
Hlim
N/mm
2
31CrMoV9V Sd<0.6mm,
R
m
>900N/mm
2
16MnCr5V Sd<0.6mm,
R
m
>900N/mm
2
700- 775 270- 420 1000- 1100
www.guven-kutay.ch
13
Tablo 1.6, Dili malzemeleri ve makanik zellikleri, slah ve Sementasyon elikleri
slah ve Sementasyon elikleri
DIN
ismi
HB
Yanak
o
Flim
N/mm
2
o
Hlim
N/mm
2
42CrMo4V Sd<0.6mm,
R
m
>800N/mm
2
U
z
u
n
z
a
m
a
n
g
a
s
n
i
t
r
a
t
l
16MnCr5V Sd<0.6mm,
R
m
>700N/mm
2
465- 570 300- 370 780- 1000
C45N
d<300mm, m<6mm
390- 425 220- 300 650- 760
42CrMo4
d<600mm, m<10mm
390- 425 220- 300 650- 760
16MnCr5N
d<300mm, m<6mm
520- 570 220- 320 650- 800
k
s
a

z
a
m
a
n

g
a
s

v
e
y
a

b
a
n
y
o
n
i
t
r
a
s
y
o
n
l
a
n
m
34Cr4V
kamyonlar redktr iin
570- 700 400- 450 1200- 1350
Tablo 1.7, Dili malzemeleri ve makanik zellikleri, Sementasyon elikleri
Sementasyonelikleri, DIN12210
Sementeli
DIN
ismi
HB
Yanak
o
Flim
N/mm
2
o
Hlim
N/mm
2
16MnCr5
Standart elikm=20mm
15CrNi6
m>16mmvebykboyutlar
17CrNiMo6
m>16mmvebykboyutlar
620- 740 315- 500 1300- 1500
Yukarda Tablo 1.6 ile Tablo 1.7 verilen o
Hlim
deerleri yanlarnda belirtilmi sertlik dereceleri iin
geerlidir. Burada yzey sertlii yaplm malzemelerde tabloya gre sertlik deiikliini gz nne
alan basit bir deitirme hesab yapmak mmkn deildir, zira burada yalnz yzey sertlii deil,
sertliin yzeydeki derinliide mukavemet konusunda rol oynar. Yaplan hesaplarn doru olmas
iin, yzey sertliinin deeri (sementasyon veya nitrasyon) tablodaki deere uymas gereklidir.
Yukarda Tablo 1.3 ile Tablo 1.7 verilen o
Hlim
deerleri DIN 3990 dan aktarlm ve malzeme
ksmnda tabloda gsterilmi o
Flim
deerleri dorudan doruya dililerle yaplan tecrbelerden ve
Whler erileri saptanarak elde edilmi cinsi ve ilemi belirtilmi malzemeler iin max.
deerlerdir.
a) Deneyler m=3...10 (Y
x
=1) mm, R
z
=10mm, Y
RrelT
=1, v=10m/s, b=10...50mm, Dz dili,
di kalitesi 4 ila 7 aras, q
s
=2,5 (Y
orelT
=1) Y
ST
=2, Helis ass |=0 (Y
|
=1), K
A
=K
F|
=K
Fo
=1,
Profil kaydrma x =0 yaplmtr.
b) o
Flim
deeri 3.10
6
sayda yk deimesine (dalgal gerilme) krlmadan dayanabilen malzeme
deeri olarak kabul edilmitir.
c) Alternatif gerilme halinde (ara dililer) verilen o
Flim
deerinin takriben 0,7 si alnmaldr.
www.guven-kutay.ch
14
1.1.3 Isl ilemler ve ksa tarifleri
Fazla zorlanan dili arklarn yzeyleri sertletirilir. Sertletirilmi olan yzeyler ok daha yava
andktan baka bunlarda pittingde hayli azalr. Darbeli almaya kar da yzeyleri ertletirilmi
dililer ok daha dayankldr. Dililer derinliine kadar sertletirilirlerse, ok fazla eilmelerinden
baka krlgan olurlar. Bu nedenle dililerin ancak yzeyleri belirli bir derinlikte sertletirilir ve
dilerin ii yumuak kalr. Sertletirme derinlii fazla olursa di ekirdeinin yumuakl kaybolur
ve daha az elastik ve krlgan bir di elde edilir. Aksine sertletirme derinlii az olursa alma
srasnda byk yklerden ezilmeler meydana gelir .
Eldeki sertletirme imkanlarna ve kullanlan dili ark malzemesine gre eitli sertletirme
metodlar vardr. Bunlara srasyla ksaca deineceiz.
1.1.3.1 slah etmek
Dili ark suda veya yada 800...900C tavlanr ve 540...680C aralarnda soutularak islah edilir.
slah etme di ekilmeden nce yaplr. Bylece malzemede boyut deiiklii olmadndan ou
zaman ek talama gereksizdir.
1.1.3.2 Alevle sertletirmek
Dili arkn yzeyleri gas-oksijen karm alevle sertletirme ssna getirilir ve s malzemenin i
tarafn etkilemeden su ile soutulur. Malzeme boyutlar ok az deitiinden ou zaman ek talama
gereksizdir.
Alevle sertletirme gaz-oksijen alevi ile yaplr. alevle sertletirme ismi de buradan gelmektedir.
Asetilen ve tabii gaz, btan gaz v. b. bu ileme uygundur. Tabii gaz veya btan gaz ile yaplan
sertletirmelerde ok daha ksa sreler elde edildikten baka daha kk di blm hatalar oluur.
Alevle sertletirmede ekirdek snmaya vakit bulmadan dili yzeyi sertletirme scaklna ular
ve diler hemen sulanrlar. Sertletirme iin yangn tehlikesini nlemek amacyla sadece su
kullanlr.
Mod1 m < 4 mm olan dililer dnerek evresel olarak stlrlar ve sonra sertletirme banyosuna
daldrlarak birden sulanrlar.
100
0
400
300
200
500
1'000
Zaman t
S
c
a
k
l
C
ekil. 1.1, zel sertletirme beki Diyagram 1.1, Alevle sertletirme diyagram
Modl m > 4 mm olan dililerde ise zel beklerle (ekil. 1.1) diler teker teker gerekli scakla
kadar stlrlar ve ufak bir dnten sonra hemen yanndaki su musluundan fkrtlan su ile
sulanrlar. Alevin dileri ok abuk olarak gerekli sertletirme scaklna stmas, bu sertletirme
ileminin hayli hzl yaplmasn salar.
www.guven-kutay.ch
15
Alevle sertletirmenin balca zellikleri unlardr:
1. Btn dili ark stlmaz, yalnz sertletirilecek diler stlr.
2. Sertletirme sresi ok ksadr, Diyagram 1.1
3. Dili arkta ekme ve eilmeler olmaz ve dzgnl bozulmaz.
4. Di yanaklarnda tufallar meydana gelmez.
5. Genel olarak talanmak gibi ikinci bir ilem gerekmez.
6. Ufak veya byk serilerde ekonomik imalat ilemidir.
7. Yksek verimine gre alevle sertletirme aparat greceli ucuzdur.
Alevle sertletirmede dilerin yzeyinde meydana gelen sert tabaka, semente ile sertletirmeye gre
deiiktir. Semente ile sertletirmede di st, di taban ve di yanaklar ayn derinlikte sertleir
(ekil. 1.2). Buna kar alevle sertletirmede yk tayan evolvent di yzeylerinde daha derin olan
sert bir tabaka meydana gelir (ekil. 1.3, ekil. 1.4). Ancak alevle normal olarak yaplan
sertletirmede di taban kavisi ksmlarnda ince bir sertlik tabakas oluur. ekil. 1.4 de grld
gibi zel beklerle di tabanndaki sertlii daha derinletmek mmkndr.
ekil. 1.2, Sementasyon ekil. 1.3, Alevle sertletirme,
alome
ekil. 1.4, Alevle sertletirme,
zel bek
ekil. 1.2 ; Semente ile sertletirmede sert tabakann derinlii her yerde eittir.
ekil. 1.3 ; Alevle sertletirmede dilerin yan yzeylerindeki sertlik daha derindir. Normal metotda
taban kavisindeki sertlik derinlii yanaklara gre daha azdr.
ekil. 1.4 ; zel beklerle yaplan alevle sertletirmede di tabanndaki sert tabaka daha derin
yaplabilir.
Alevle sertletrilmee elverili olan elikler genel olarak % 0,35 ... % 0,55 aras karbonlar vardr ve
bunlardan bir ka rnek olarak verilmitir:
Genel imalat elikleri : St 42,St 50,St 60,St 70
slah elikleri : C 22, C 45, C 60, 42CrMo4, 50CrMo4
Sementasyonelikleri : C 10, C 15, 16CrMo5, 20MaCr5, 15CrNi6
elikdkmler : GS52, GS60
1.1.3.3 nduksiyonla sertletirmek
Dili arkn yzeyleri yksek frekans bobini ile indklenerek sertletirme ssna getirilir ve bir
banyo yardmyla soutularak tavlanr, yani sertletirilir.
nduksiyonla sertletirmenin prensibi alevle sertletirmedeki gibidir. Ancak induksiyonla
sertletirmede stma alev yerine elektrikle yaplr. zerinden dalgal bir akm gemekte olan iletken
bir kangaln ierisine yerletirilmi olan dili ark endksiyon akmyla snr.
www.guven-kutay.ch
16
Is dili arkn derinliine gemeye vakit bulamadan yzeyi stlr ve dili suya daldrlarak
sulanr. Akmn frekans ne kadar yksekse akm o oranda dilinin yzeyinde konsantre olur.
Isnmann ve bunun sonucu olarak sertlemenin derinlii frekansa gre ayarlanabilir. Orta frekansl
cihazlarda sertlik derinlii 1 ...3 mm, yksek frekansllarda ise 0,1...0.9 mm arasdr.
nduksiyonla sertletrilmee elverili olan elikler iin aada bir ka rnek verilmitir:
slah elikleri : C 60,Ck45, 42CrMo4, 50CrMo4
Sementasyonelikleri : 16CrMo5, 20MaCr5, 15CrNi6
elikdkmler : GS60
Gerek alevle ve gerekse induksiyonla yaplan sertletirmelerle 520...680 HB sertliine ulalr.
Sementasyonla yaplan sertletirme ise biraz daha yksek olup 660...720 HB kadardr.
1.1.3.4 Nitrasyonla sertletirmek
Nitrasyonla sertletirilecek elikler azot gaznda 500. ..530 C de uzun bir sre tutulurlarsa
yzeylerinde cam sertliine yakn sertlikte nitrit tabakalar oluur ve sertlik dereceleri ok
yksektir. Oluan sert tabaka en ok 0,5 mm kalnlnda olup bunu elde edebilmek iin elikleri 50
saate yakn yukarda belirtilen scaklkta tutmak gereklidir. Azotu verebilmek iin stlm
eliklerin zerinden amonyak gaz geirilir.
Gas ile nitratlamak
Dili ark 500...530C de amonyak gaznda uzun zaman tutulur. rnein: 0,6 mm sertlik derinlii
iin100saatekadar.
Banyoda nitratlamak
Dili ark 2...3 saat sv amonyak tuzlu (Siyanrl) banyoda 520...580C de sda tutulur.
Nitrasyonla sertletirmenin sakncalar:
- okuzunnitrasyonsreleri, ortalama50h
- ok sert olan nitrit tabakasnn darbeye dayanmayp krlgan olmas.
Nitrasyonla sertleitimenin yararlar:
- ok byk sertlie karn ekmenin ve ekil deitirmenin hemen hemen hi denecek kadar
az olmas ve bu yzden ok dzgn imal edilmi dililerin sertletir-meden sonra talanmaya
gerek kalmamas.
- Anmaya kar son derece dayankl oluu.
- 500C ye kadar yksek scaklkta almada sertliini ve anmaya kar direncini korumas.
l aletlerinin dilileri genel olarak nitrasyonla sertletirilir. Bu gn bir ok byk redktr
fabrikalar, dili arklarn ok dzgn olarak imal ettikten sonra nitrasyonla sertletirmektedirler.
Bylece talama ilemini yapmalarna gerek kalmamaktadr.
Nitrasyona uygun zel eliklerden baka, alamsz dk karbonlu adi eliklerede nitrasyon
uygulananp, temas yzeylerine iyi bir kayma nitelii kazandrlr.
www.guven-kutay.ch
17
1.1.3.5 Sementasyonla sertletirmek
Alaml ve alamsz sementasyon elikleri karbon yzdesi dk eliklerdir (C <%0,3). Alamsz
sementasyon elikleri ok byk gler ileten ve fazla zorlanan diler iin ok iyi sonular
verdiklerini ve ok daha pahal olan alaml sementasyon cliklerinin kullanlmasna ender hallerde
gerek duyulduu zamanla pratikte grlmtr. Sementasyonla sertletirmede sertlik derinlii,
sementasyon zamanna baldr. Traktr dilerinde yaplan deneylerde 900 C de 9...10 saatlk
sementasyon srelerinde dilerin 0,9...1,1 mm derinlie kadar sertletii grlmtr. Sementasyon
maddesi olan kmr tozu karm iindeki dili arklar sertletirme makinasnn byklne
uygun sa kutulara konur ve 900 C ye stlr. Dili arklar kutular iinde her tarafta kmr
karmna tam evre olarak gmlm olmaldrlar.
Sementasyon sresinin sonunda sa kutular ierisindeki dililerle birlikte sertletirme makinasndan
darya karlr ve 100...200 C ye soumalar beklenip bundan sonra dililer kutulardan karlr
ve 840...850 C de normal ocaklarda 30 dakika tavlanrlar. Havada soumalarna imkan vermeden,
bir ya iersinde sulanarak sertletirilir. Elde edilen sertlik derecesi 58. ..64 HRc kadardr.
Sertletirme yalarn zelliklerinde nemlidir. Genelde rafine edilmi saf madeni yalarn
kullanlmas nerilir.
Der bir metotda dilileri 600 C lik bir tuz banyosuna 10 dakika asl olarak braktktan sonra toz,
sv veya gas halinde karbon verici madde iinde 850...950C aras sda karbonca zenginletirip,
sonra hareketli bir ya banyosu iinde sulayarak da setletirmek mmkndr.
Sertletirme ileminden sonra dili arklar ya ve baka yabanc maddelerden iyice temizlenir ve
150...200 C ye stlarak bir saat bu scaklkta tutulurlar, bylelikle meydana gelmi olan i
gerilmeler kaybolur. Menevi diye adlandrlan bu ilem sertletirmeden hemen sonra yaplmaldr.
Semetasyon ile sertletirme ve menevi ilemlerinin ak, Diyagram 1.2 deki s grafiinde
grlmektedir.
Meneviten sonra dililer zel ince elik taneleriyle kumlanrlar ve tufallar temizlenir.
500
200
300
400
S
c
a
k
l
C
A B C
Zaman t
D
1'000
600
700
800
900
Diyagram1.2
A : Tuz banyosundatemizleme
B : Sementasyon, 850...950C aras sda karbonca zenginletirme
C : Yada 850...950C aras sda sulama
D : 150...200 C arasnda menevileme
www.guven-kutay.ch
18
Sertletirilmi dililerin %5 i sertlik lme aletiyle kontrol edilmelidir. Bundan baka di
yanaklarna ince bir ee srmekle sertleip sertlemediine baklr.
Yada sertletirme srasnda dililerin birden soumalarndan tr sementasyon kmrnn etki
ettii ince tabakada martensit oluur. Martensitin hacmi biraz daha byk olduundan bu, dili
arkta i gerilmelerin olumasna sebep olur. Bu nedenle dar dililerde eilmeler meydana gelir.
Bunlar sertletirme srasnda birden souma sonucunda meydana gelen eilmelere eklenirler.
Ancak n s ilemi grm sementasyon elikleri (DIN 17210, Einsatzsthle) n s ilemi grm
eliklere gre sertletirmede ok daha az ekerler.
Sertletirmeden tr meydana gelen ekmeleri gidermek iin, yeniden merkezleme, pres altnda
dorultma, starak dorultma veya ekile dorultma ile hatalar giderilebilinir.
ark gbeini tekrar talyarak dili ark yeniden merkezleme en iyi dzeltme eklidir. Ancak bu
eilmenin ok az olduu zaman yaplabilir.
Pres altnda dzeltmeden kanmaldr. Zira st semente tabakalar atlar ve hatta dilide krlabilir.
Istlarak dorultma her ne kadar sertlikten kayba sebep olursada nerilen bir ilemdir.
ekile dorultmada presle dorultmadaki mahzurlar vardr. Bu metod ancak dili millerin
dzeltilmesindeuygulanabilir.
Grldg gibi sertletirme srasnda meydana gelen eilmelerin giderilmesi zordur ve zaman alc
ilemler gerektirir. Ayrca dili arklarn kaliteleri de nemli ekilde bozulur. Bu amala bu
eilmeleri nleyen veya son derece azaltarak dilinin kalitesinin bozulmamasn salayan
sertletirme tezgahlar yaplmtr.
Sementasyon ile sertletirme srasnda dili arklarda meydana gelen eilmeler ksmen veya
bsbtn nlenebilse bile di st aplarnda ve gbek aplarnda baz deimeler olur. Bu
deimeler dili arklarn biimlerine de baldr. Di st ap ile dilinin gbek ap arasndaki
fark az, yani dili ince bir ember ise hem di st ap hem de gbek ap byrler (ekil. 1.5).
Dili ark malzemesinde dzgn olarak darya ve ieriye doru etki eden sertletirme
gerilmelerinde, ember eklindeki dilide (ekil. 1.5) ortadaki yumuak malzeme basma
gerilmelerini karlayamadndan i apta da byme meydana gelir.
Gbek ap di st apndan ok ufaksa (ekil. 1.6) di st ap yine byr, fakat gbek ap
klr. ekmenin miktar sertletirme ile ilgili s ileminin ekline bal olmad deneylerle
belirlenmitir. ekme oran daha ok semente derinliine baldr.
D D
'
d
a
d
a
'
d
a
d
a
'
D
'
ekil. 1.5, ember dili
arklar
ekil. 1.6, Dolu dili
arklar
ekil. 1.7, ki taraf
oyulmu arklar
ekil. 1.8, Tek taraf
oyulmu arklar
www.guven-kutay.ch
19
Tek veya iki taraf oyulmu dili arklarda ise bu iki durum etkili olduundan dilide ya tek tarafl
eik deformasyon veya orta bask iki u bym bir deformasyon ortaya kar.
Byk dili arklarda serletirmeden sonraki ap bymeleri 1 mm ye ulat, bazen de bu deeri
at grlmtr. Bu nedenle seri imalata gemeden evvel bir ka dili imal ederek bunlar kontrol
edilip sertletirme ap farklar hesaba katlmal ve olduka az bir talama pay braklmaldr.
Sertletirmeden tr meydana gelen ap farklarn talama ile almak mmkndr. Ancak bu ilem
pahal olduundan olduka ufak talama paylaryla imalat yapmak ekonomiktir. En iyisi diliyi hi
talamadan imal etmeye almaktr. Bylece bu gibi dzeltmeler yaplarak, sertletirme ileminden
sonra talamaya ihtiya kalmadan olduka yksek kaliteli dililer imal edilebilir.
1.1.3.6 Dililerin sertletirilmesi ile ilgili faydal bilgiler
En nemli sertletirme ilemlerini grdkten sonra pratikte kullanlabilecek neriler verelim.
Dililerin sertletirilmesindeki biim deitirmelerinden tr, dilerin kalitesi der. Semente ile
sertletirmede iki, alev veya endksiyonla sertletirmede bir kalite dkl kabaca kabul
edilebilinir.
rnein; semente edilen 8 kaliteli bir dilinin kalitesi 10 olur.
Semente edilirken dllilerin gbek aplarnn ufalmasn nlemek iin bunlar sert bir silindirik
malafaya geirilerek sertletirilir. Malafann ap, dili delik apnn tolerans st snrnda imal
edilir ve dili tavlandktan sonra genilemi gbee rahata geirilir.
Dilinin olduka az eilmesini salamak iin bunu ya dolu malzemeden veya hi olmazsa simetrik
boaltlm olarak konstruksiyonu yapmaldr (ekil. 1.7).
Sementasyonda 0,2...0,3 mmlik sertlik derinlikleri elde etmek iin en ok siyanr tuzlu banyolar
kullanlr. 930 C de siyanr tuzlar eliin yzeyine karbon verirler. Banyo slcakl 500...520 C
ye drmekle siyanr tuzlar azot verirler ve nitrasyon meydana gelir. Bylelikle siyanr tuzlar ile
hem sementasyon ve hem de islah eliklerinin sertletirilebildii grlr.
Siyanr tuzlaryla yaplan sementasyonda meydana gelen kenar oksidasyonlar (stenid) dilinin
mukavemetini etkiler. Siyanr tuzlaryla yaplan sementasyonda nisbeten az derinlikteki
sertletirmelerin yaplmasnn sebebi budur. Bunlar genel olarak talanmazlar. Sertlik derinlikleri
0,6 mm nin zerinde olan dililerde sementasyonu toz veya gaz halindeki karbonla yapmak ok
dahaekonomiktir.
Byk serilerle dili imalat yapan fabrikalar sementasyonu gazlarla yaparlar.
Dili arklarn imalat tezgahlarna balanmadan nce, malzemelerinin normalize edilmesinde, baz
hallerde yumuatma tavna tabi tutulmasnda ve kumlanmasnda fayda vardr. Bunun iin elii
imal eden messeseden yeterli bilgi alnmaldr. Bu yoldaki bilgileri ancak byk ve isim yapm
elik fabrikalarndan almak mmkn olduu iin, piyasadan isimsiz ucuz bir elii tercih etmemek
gereklidir.
www.guven-kutay.ch
20
Tablo 1.8, ekme mukavemeti ile Brinell, Vickers ve Rockwell sertlii
Bu tablo, kontrol imkan olmad zaman kullanlmaldr. Eer kontrol aleti varsa sertlik aletle llmelidir.
ekme
R
m
Brinell Vickers
Rock-
well
ekme
R
m
Brinell Vickers
Rock-
well
N/mm
2
HB HV 30 HRB HRC N/mm
2
HB HV 30 HRC
370
385
400
109
114
119
115
120
125
66,7
900
915
930
266
271
276
280
285
290
27,1
27,8
28,5
415
430
450
124
128
133
130
135
140
71,2
75,0
950
965
995
280
285
295
295
300
310
29,2
29,8
31,0
465
480
495
138
143
147
145
150
155
78,7
1030
1060
1095
304
314
323
320
330
340
32,2
33,3
34,4
510
530
545
152
156
162
160
165
170
81,7
85,0
1125
1155
1190
333
342
352
350
360
370
35,5
36,6
37,7
560
575
595
166
171
176
175
180
185
87,1
1220
1255
1290
361
371
380
380
390
400
38,8
39,8
40,8
610
625
640
181
185
190
190
195
200
89,5
91,5
1320
1350
1385
390
399
409
410
420
430
41,8
42,7
43,6
660
675
690
195
199
204
205
210
215
92,5
93,5
94,0
1420
1455
1485
418
428
437
440
450
460
44,5
45,3
46,1
705
720
740
209
214
219
220
225
230
95,0
96,0
96,7
1520
1555
1630
447
456
475
470
480
500
46,9
47,7
49,1
755
770
785
223
228
233
235
240
245
98,1 20,3
21,3
1700
1775
1845
494
513
532
520
540
560
50,5
51,7
53,0
800
820
835
238
242
247
250
255
260
99,5
101,0
22,2
23,1
24,0
1920
1995
2070
551
570
589
580
600
620
54,1
55,2
56,3
850
865
880
252
257
261
265
270
275
102,0
24,8
25,6
26,4
2145 608
640
660
680
57,3
58,3
59,2
HB Kre 10 mm apnda 29 420 N basmakuvvetiyle
HV 30 elmaspiramit 136 tepe al 294 N basmakuvvetiyle
HRB Kre 1/16 in apnda 980 N basmakuvvetiyle
HRC elmaspiramit 120 tepe al 1 471 N basmakuvvetiyle
Burada HB = 0,95.HV olarak kabul edilmitir.
rnek: 350HB , 640HV 30, 45HRC gibi sertlikbyklkleri gsterilir.
www.guven-kutay.ch
21
2
0
0
2
0
0
5
0
0
3
0
0
4
0
0
2
0
0
1
0
0
4
0
0
2
0
0
0
1
0
0
0
6
0
0
8
0
0
1
0
0
0
2
0
0
o
6
0
0
1
0
0
1
2
0
0
2
0
0
0
F
E
4
0
0 o
1
0
0
0
F
l
i
m
G
T
3
0
0
4
0
0
6
0
0
5
0
0
7
0
0
A
l
m
l
i
s
l
a
h
e
l
i
i
G
G

-

K
r

d
e
l
i
k
d
m
A
l
m
s
z
i
s
l
a
h
e
l
i
m
a
l
a
t

e
l
i
i
N
i
t
r
r
l
e
n
m
i
i
s
l
a
h
e
l
i
i
G
G
3
0
0
G
G
G
8
0
0
9
0
0
A
l
m
l
s
e
m
e
n
t
a
s
y
o
n
e
l
i
i
N
i
t
r
r
l
e
n
m
i

n
i
t
r
e
l
i
i
G
G
G
-
S
f
e
r
o
d
m
G
G

-

K
r

d
m
G
T
-
T
e
m
p
e
r
d
s
l
a
h
.

a
l
e
v
l
e

s
e
r
t
l
e
t
i
r
i
l
m
i
H
B

B
r
i
n
e
l
l
-
S
e
r
t
l
i
k

d
e
e
r
i
T
a
b
l
o
1
.
9
,

G
e
n
e
l

d
i
l
i

m
a
l
z
e
m
e
l
e
r
i

v
e

m
a
k
a
n
i
k

z
e
l
l
i
k
l
e
r
i
t
a
b
l
o
s
u
www.guven-kutay.ch
22
1.1.4 Pinyon apnn seimi
Pinyon apnn seimi iin olaslk vardr:
1. Milin mukavemet hesabna gre
2. Eksenler aklna gre,
3. K deerine gre
1.1.4.1 Milin mukavemet hesabna gre d
1
in seimi
d
d
d
M
1
1
Eer pinyon mil ile tek para ise:
d
1
> 1,5. d
M
Eer pinyon milin zerine
geirilmise:
d
1
> 2. d
M
ekil. 1.9, Pinyon
1.1.4.2 Eksenler ars mesafeye gre d
1
in seimi
Eer eksenler aras mesafe biliniyorsa taksimat dairesi ap d
1
u ekilde hesaplanr.
Eksenler aras mesafe ya biliniyordur, artnamede verilmitir veya seilir. Eksenler aras mesafesi
seilirken standart say seilirse, ilerideki bir sr ilemler iin faydal olur.
Eksenler ars mesafeye gre pinyon apnn seimi u ekilde dnlerek bulunur. Eksenler aras
forml ele alnr ve bu ilenir:
2
d d
a
2 1
+
=
( ) u 1 d
d
d
1 d a 2
1
1
2
1
+ =
|
|
.
|
\
|
+ =
Buradan pinyonun taksimat dairesi ap d
1
bulunur.
u 1
a 2
d
1
+
= F. 1.4
d
1
mm Pinyonun taksimat dairesi ap
a mm Eksenler ars mesafe
u [-] Di says oran u > 1
www.guven-kutay.ch
23
1.1.4.3 K deerine gre d
1
in seimi
Tablo 1.10, K deeri Dudley/Winter e gre, Dubbel dan
Pinyon ark
letme
Tahrik/ Tahrik
v[m/s]
Malzeme, sl ilem,
ileme ve sertlik
Malzeme, sl ilem,
ileme ve sertlik
K
N/mm
2
Trbin/ J enerator
>20
, F
P, uzN
P, T
225HB
>60HRC
>58HRC
, F
P, uzN
P, T
225HB
>60HRC
>58HRC
0,80
2,00
2,80
5
, F
, F
P, T
210HB
350HB
>58HRC
, F
, F
P, T
180HB
300HB
>58HRC
1,20
2,00
4,40
E-Motoru/ Sanayi
redktr ( 24 h iletme)
10
, F
, F
P, T
210HB
350HB
>58HRC
, F
, F
P, T
180HB
300HB
>58HRC
1,00
1,80
4,00
<5
, F
, F
225HB
260HB
, F
, F
180HB
210HB
0,60
1,00
E-Motoru/ Byk
redktr
(Asansr, Deirmen,
imento frn) 7,5 P, T >58HRC P, T 320HB 1,50
E-Motoru / Takm
tezgahlar (Azdrma
tezgahlar )
22
0,3
P, T
P, T
>58HRC
>58HRC
P, T
P, T
>58HRC
>58HRC
3,00
9,00
E-Motoru/ Vin kaldrma
(max. kaldrma ykl ve
devaml iletme)
10 14
2 8
2 4
0,5- 2
, F 230/280 HB
, F 230/280 HB
, F 230/280 HB
, F 230/280 HB
, F 190 / 230 HB
, F 190 / 230 HB
, F 190 / 230 HB
, F 190 / 230 HB
1,10
1,30
1,60
1,80
E-Motoru/ Kepeli
kaldrma tahriki
(max. Kepekapama
momenti)
12
6
3
P, T
P, T
P, T
>58HRC
>58HRC
>58HRC
P, T
P, T
P, T
>58HRC
>58HRC
>58HRC
7,0
11,00
15,00
E-Motoru/ Kksanayi
redktrleri
>5
, F
, F
350HB
350HB
Sert dokulumalzeme
Polyamid
0,53
0,35
E-Motoru/ kk
aparatlar
<5
<3
<3
, F
, F
Bz, Al
200HB
200HB
200HB
inko-Basnl dkm
Bronz, Alminyum
Bronz, Alminyum
0,20
0,20
0,10
Isl ilem: = islah edilmi S = semente edilmi uzN = Uzun zaman gas ile nitratlama
leme: T = Talanm P = perdahlanm F = freze, planya, darbe
www.guven-kutay.ch
24
Taksimat dairesi ap d
1
in seimi u ekilde yaplr: Pinyonun iletecei torsiyon momenti biliniyorsa,
ki bu deer muhakkak bilinmektedir, yoksa kademe hesabnn gerei yoktur. Dili geniliinin
taksimat dairesine olan oran = b/d ya tahmin edilir yada Tablo 1.15 den alnr. Sonra Tablo 1.10
dan tecrbe ve artlara gre K deeri seilir ve bunlar forml F. 1.5 e yerletirilir:
3
d
1
1
u
1 + u
K
T 2
d
|
>
F. 1.5
K deeri u formllede belirlenebilinir:
u
1 + u
d b
F
= K
1
t
F. 1.6
1.1.5 Pinyon di saysnn seimi " z
1
"
1.1.5.1 evre hzna gre pinyon di saysnn seimi
Pinyon di says ilk nce evre hzna gre seilir. evre hzna gre pinyon di saysnn seimi u
kriterlerle yaplr:
evre hz v < 1 m/s, z
1
~ 15... 20
evre hz v = 1...5 m/s, z
1
~ 18... 22
evre hz v > 5 m/s, z
1
~ 20... 25
1.1.5.2 Kullanlma yerine gre pinyon di saysnn seimi
Pinyon di saysnn kullanlma yeri ve konstruksiyon artlarna gre seimi Tablo 1.11 ile yaplr.
Tablo 1.11, Konstruksiyon artlarna gre pinyon di saysnn seimi
Konstruksiyon artlar Kullanlma yeri
nerilenpinyon
di says z
1
Di dibi mukavemeti, yanak
basnc mukavemeti ile ayn
mhimlikte
Genel makinalarn redktrleri. Takm
tezgahlar gibi, v.b. makinalar.
(dk ve orta devir sayl < 1500 d/dak)
z
1
=17...30
Di dibi mukavemeti, yanak
basnc mukavemetine
kyasla daha mhim
Kaldrma redktr,
Tat aralar redktrlerinden bir ksm
z
1
=14...20
Yanak basnc mukavemeti,
di dibi mukavemetine
kyasla daha mhim
Devaml ve fazla yklenmeli redktrler
(yksek devir sayl > 1500 d/dak)
z
1
>35
www.guven-kutay.ch
25
Pinyon di saysn setikten sonra malzemeye gre kontrol etmekte yarar vardr. Kontrol-dan sonra kati
seim yaplr.
Tablo 1.12, Malzemeye gre pinyon di saysnn kontrolu
evirme oran u = z
2
/ z
1
Malzeme ve ilemleri
1 2 4 5
slah edilmi sertlik 230 HB ye kadar
300HBdenfazla
32- 60
30- 50
29- 55
27- 45
25- 50
23- 40
22- 45
20- 35
Kr (GG..) veya sfero (GGG..) dkm 26 - 45 23 - 40 21 - 35 18 - 30
Nitrasyonlu 24- 40 21- 35 19- 31 16- 26
Semente edilmi veya yzey sertletirilmi 21 - 32 19 - 29 16 - 25 14 - 22
1.1.6 Dili arkn di saysnn bulunmas z
2

Eksenler aras mesafe formlnden:
( )
2
m
z z a
t
2 1
+ =
2 1
t
z z
m
a 2
+ =
1
t
2
z
m
a 2
z
=
F. 1.7
a mm Dzeltmeli eksenler akl
m
t
mm Aln modl
z
1
[-] Pinyonun di says
1.1.7 Modl seimi m
n
Taksimat dairesi ve di says bulunduktan modl kabaca m = d/z formlnden hesaplanr ve sonra;
a) Di ekme takm masrafn azaltmak iin bu deere yakn daha nce kullanlm elde
bulunanmodl seilir.
b) Di ekme takmn ucuz alabilmek iin standartlarn nerdii (DIN 780 / TS 429) modl
bykl seilir. Seim iin Fehler! Verweisquelle konnte nicht gefunden werden. e
baklr ve mmknse birinci sradan seilir.
Bu seim yaplrken u hususlarada dikkat ederek modl ya daha kk veya daha byk seilir:
- Kk modl dilinin sessiz almasn salar. Modl bydke kademe daha sesli
alr.
- Kk modl snr di saysnn daha kk olmasn salar ve alt kesmeyi nler.
- Kk modl mukavemet hesabnda diin dayanklln azaltr,
rnein: Taksimat dairesi 116 mm ve di says 19 olan pinyonun modl ne kadardr?
Modl hesab ve seimi: 11 , 6
19
116
m
n
= = seim: Sra 1 m
n
=6mm.
www.guven-kutay.ch
26
Modl byklkleri DIN 780 de standartlatrlmtr. DIN 780 ksmen alnm tablo aada
verilmitir:
Tablo 1.13, Aln ve konik dililer iin modl m
n
nerileri ( DIN 780 ksmen)
Sra 1 0,1 0,12 0,16 0,2 0,25 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9
1,0 1,25 1,5 2 2,5 3 4 5 6 8
10 12 16 20 25 32 40 50 60
Sra 2 0,11 0,14 0,18 0,22 0,28 0,35 0,45 0,55 0,65 0,75 0,85 0,95
1,125 1,375 1,75 2,25 2,75 3,5 4,5 5,5 7 9
11 14 18 22 28 36 45 55 70
Tablo 1.14, Salyangoz ve sonsuz dililer iin modl m
n
nerileri ( DIN 780 ksmen)
1 1,25 1,60 2 2,5 3,15 4 5 6,3 8
10 12,5 20
1.1.8 Di geniliinin seimi b
Burada seilen di genilii deme boyu, yani temas boyudur. Genelde =b/d
1
= 1 alnmas-n
neririm. Be genelde byk arkn geniliidir ve u formlle bulunur:
d
= b veya
d
b
=
1 d
1
d

F. 1.8
d
[-] Di genilii katsays
b mm Pinyonun di genilii
d
1
Di genilii katsays " " Tablo 1.15 den alnr. Di geniliinin taksimat dairesine olan oran 0,6
dan az ve 1,8 den fazla olmamaldr. Bu oran dndaki hallerde, en ideal yataklama dahi, di
yanaklarnn temas orann ya ksmi veya ok kark ve pahal nlemlerle gerekletirebilir.
Pinyon genelde daha kaliteli malzemeden olduundan anmas daha zor olaca iin, pinyonun
genilii daha byk seilir. Eer arkn malzemesi daha kaliteli ise, arkn genilii daha byk
seilmelidir.
b
1
= b + (5...10) mm olarak hesaplanp, seilir.
www.guven-kutay.ch
27
G
e
n
i
l
i
i
n

a
p
a

o
r
a
n
=
b
/
d
b
Di saylar oran u = z / z
6
0.6
0.8
1
0.2
0.4
a
4 2 3 5
2 1
8 9 10 7
1
1.0
1.2
1.4
1.6
1.8
2.0
c
d
Tablo 1.15, Geniliin pinyon apna oran
a erisi:
Kk devir sayl redktrler ve yol verme
dili dzeni, dili kalitesi DIN 8 ile 10 aras
ve mil yataklama dili ortada veya portofo
dili.
b erisi:
Orta devir sayl redktrler. niversel-
redktrler, mil yataklama iyi ve devaml
bakml, dili kalitesi DIN 7 ile 9 aras,
miller normal yataklanm.
c erisi:
Yksek devir sayl ve uzun mrl
redktrler, dili kalitesi DIN 6 ile 7 aras,
miller hassas yataklanm.
d erisi:
okyksek devir sayl ve ok uzun mrl
redktrler, dili kalitesi DIN 4 ile 6 aras,
miller ok hassas ve rijit yataklanm.
1.1.8.1 Di geniliinin kontrolu
| | >
b
m k min
cos
b
+ sin
W
=
b
b
W
0,018 + 1,2 >
b
k m
( ) | + | >
b
k k min
cos W 018 , 0 2 , 1 + sin
W
=
b
b
F. 1.9
W
k
mm Di genilii katsays
| Eiklik as
1.1.9 Helis as |, rol ve seimi
Helis dilide helis as | taksimat silindirinde yanak dorusu teeti ile taksimat silindi-rinde
deme noktasndan ark eksenine paralel alnan doru arasndaki adr (ekil. 1.10).
Temel dairesinde helis as |
b
temel dairesi silindirinde yanak dorusu teeti ile aln kesiti
dzlemindeki d
n
silindirindeki teetin arasndaki adr.
Temas boyunu byltmek, tam temas ve grltsz almay salamak ve byk evre hzlar ile
alabilmek iin helis dililer kullanlr. Helis as | nn seiminde yksek devirli kademelerde
| byk, dk devirli kademelerde | kkseilmelidir.
www.guven-kutay.ch
28
Taksimat silindiri
Yuvarlanmaekseni
|
Taksimat silindirinde
yanak dorusu
Helis as
Taksimat dzleminde yanak dorusu
ekil. 1.10, Taksimat silindiri ve dzleminde helis as
Helis as | nn byk olmas profil kavrama oran c
o
y byltr. Buda sessiz ileme salar.
Ancak| nn byk tutulmas rulman yataklarda arzu edilmeyen daha byk eksenel ykler dourur.
Bu gr noktalarndan hareket edersek | nn hzl ileyen kademelerde daha byk, yava ileyen
momentin dolaysyla kuvvetlerin byk olduu kademelerde kk veya zel hallerde 0
olmasnn uygun olduu sonucuna varrz.
1.1.9.1 Helis as | nn yararlar
- Profil ve helis kavrama oranlar daha etkili ve byk olur.
- Alt kesimli dili snr di saysnn daha da kk seilebilir.
'
3
b
2
n
z
cos
z
cos cos
z
z =
|
~
| |
= | ~
3 '
min
cos z z
|, o=20 iin 0 28 47 90
z
min
teoride 17 12 3,6
z
min
praktikte 14 10 3 1 *)1
*)1 Salyangoz dili
- Konstruksiyonun mukavemet deerleri ykselir. Kuvvet daha geni temas boyuna
yayldndan, izgisel kuvvet (N/mm) klr. Bundan baka yanaklarn temas yerlerindeki
kavis yar aplarnn kk ve byk olarak deiik olmalar anmay azaltr.
- Kademe daha sessiz iler. Temasn eik olmas srtnmeyi arttrdndan grlt azalr.
- Eksenleri paralel olmayan dili iftlerinin (Sonsuz dililer) kullanlmasn salar.
www.guven-kutay.ch
29
1.1.9.2 Helis as | nn sakncalar
- Mil yataklarna ek olarak eksenel kuvvetler etki eder.
- Srtnme verim kaybn arttrdndan, verim derecesinde kk kayp gzkr.
- Srgl kademeler kullanlamaz.
Dili almasnda kullanlan azdrma tezgahlarnn zelliinden ileri gelen bir hususa gre | nn tam
say olmas dilinin ok hassas bir | asyla almasn salayamaz, buna mukabil sin |/t deerinin
tam say olmas bu hususu salayabilir. ok hassas vede hzl iliyen dililer imal edilmek
isteniyorsa,
sin|/t = 0,07 tam say | =12 42' 14 =12,6356
sin|/t = 0,09 tam say | =16 25' 26 =16,3348
gibi ksurlu | lar seilmesi gerekir. Bu durum yalnz azdrma tezgahlar iin geerlidir. Eiklik
as azdrma tezgahlar iin Tablo 1.16 den veya F. 1.10 ile seilebilir.
1
n
b
m
5 , 3 sin ~ |
F. 1.10
m
n
mm Normal modl
| Helis as
b
1
mm Temasboyu
Tablo 1.16, Helis as | nn azdrma tezgahlar iin nerilen deerleri( DIN 3978 den bir ksm)
1 2 1.25 2.5 1.5 3
m
n
mm
4 8 5 10 6 12
sin| / |
0.100 5.73920 0.93375 5.37940 0.1125 6.45940
sin| / |
0.125 7.18080 0.12500 7.18080 0.1500 8.62690
sin| / |
0.150 8.62690 0.16625 8.98930 0.1875 10.8069
sin| / |
0.175 10.0787 0.18750 10.8069 0.2250 13.0029
sin| / |
0.200 11.5370 0.21875 12.6356 0.2625 15.2185
sin| / |
0.225 13.0029 0.25000 14.4775 0.3000 17.4576
sin| / |
0.250 14.4775 0.28125 16.3348 0.3375 19.7246
sin| / |
0.275 15.9620 0.31250 18.2100 0.3750 22.0243
sin| / |
0.300 17.4576 0.34375 20.1055 0.4125 24.3620
sin| / |
0.325 18.9656 0.37500 22.0243 0.4500 26.7437
sin| / |
0.350 20.4873 0.40625 23.9695 0.4875 29.1764
sin| / |
0.375 22.0243 0.43750 25.9445 0.5250 31.6682
sin| / |
0.400 23.5782 0.46875 27.9532 0.5625 34.2289
Helis as iin en emin seim; retim imkanlarn gz nne alarak, retici firma veya
ustabalaryla grerek, helis asnn seimini yapmaktr.
www.guven-kutay.ch
30
1.1.10 Dili yanann helis yn
Beraber alan dili iftinde helis ynleri kart yn olarak seilmelidir.
rnein: Pinyon; sa helis,
Dili ark; sol helis.
Helis ynnn bulunmas:
ekil. 1.11 ve ekil. 1.12 de helis ynnn tarifi yaplmtr. Rotasyon ekseni dik tutulunca helis
yn verilen ad gsterir.
Rotasyonekseni
Rotasyonekseni
ekil. 1.11, Sa helis ekil. 1.12, Sol helis
Dili yanann helis yn sistemdeki yatak kuvvetlerine gre seilir. Ayn mil zerinde bu-lunan
arklarn helis ynleri, eksenel kuvvetlerin karlkl gelip toplam eksenel ykn az olmas iin,
ayn ynde seilir. (bak ekil. 1.13).
Sol helis
Sa helis
t2
F
Sol helis
a1
A
F
F
r2
t1
F
F
a2
r1
F
Sa helis
B
ekil. 1.13, Dili tayan milde kuvvetler
www.guven-kutay.ch
31
1.1.11 Eksenler mesafesinin kontrolu
Temel deerlerin lleri belirlendikten sonra eksenler mesafesi kontrol edilmelidir. Kont-rol
sonucu olumluysa deerler kabul edilir.
t
2 1
0
m
2
z z
a
+
= F. 1.11
a
0
mm Dzeltmesiz eksenler akl
m
t
mm Aln modl
z
1
z
2
[-] Dili arkn di says
u art devaml tutulursa mukavemet hesaplarnda daha emniyetli sonular alnr:
a a
0
s F. 1.12
a
0
mm Dzeltmesiz eksenler akl
a mm Dzeltmeli eksenler akl
Hesaplanan dzeltmesiz eksenler akl, iletmedeki dzeltmeli eksenler aklndan daha kk
olmas ek emniyet bakmndan gereklidir. nk a > a
0
olunca dililerde art dzeltme garantilenir
ve buda di dibi mukavemeti iin olumlu bir kazantr.
1.1.12 Dili imalat kalitesinin seimi
Dili arklarn tek tek ana byklklerinin tolerans, taksimat dairesine bal ve ait olduu modl
sahalarna gre 12 kalite grubuna ayrlmtr.
Dililerin kalite gruplar, 1 den 12 ye kadar, kullanldklar yer ve ekonomiklik bakmndan
dnlerek seilir. 1 nci grubun tolerans en kk, 12 nci grubun tolerans en bydr.
neri olarak dili kalite seimi, bilhassa yeteri kadar tecrbeniz yoksa, dililerin kullanld yer,
evre hz veya imalat usulne gre, Tablo 1.18 den Tablo 1.20 e kadar verilmitir.
Dnlmeden seilen her byk tolerans kalitesi, maliyeti gereksiz olarak ykseltir. 1 ... 4 kaliteleri
mastarlar ve dili kontrol aletleri iin, 11 ve 12 nci kalitelerde kaba, genelde dkm dililer iindir.
Dili kaliteleri hakknda daha derin bilgi ve standart bilgileri Alman standart DIN 3962 T1 ve T3 de,
svire standart VSM 15530 de bulabilirsiniz.
Tablo1.17, Yzeykalitesi iinneriler
DINkalitesi 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Yzey
kalitesi
N1 N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9 N10 N11 N12
R
z
m
olarak
0,06 0,25 0,63 1,6 2,5 6,3 16 63 160 250
www.guven-kutay.ch
32
Dili imalat kalitesi u kriterden birine gre yaplr ve dier ikisiyle tahkik edilir.
- Kullanld yer
- evre hz
- malat usul
Dikkat edilecek genel husus udur:
Sertletirilmi helis ve avu dililerde di ba krlmasn nlemek iin en kaba kalite olarak DIN 8
seilmelidir.
Dili imalat kalitesi DIN 3962 T1 ve T3 e gre u ekilde seilir:
1.1.12.1 Dili imalat kalitesinin kullanld yere gre seimi
Tablo 1.18, Dili imalat kalitesinin kullanld yere gre seimi
DINKalitesi
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Mastar dili
Trbinler
Is motorlar
Gemi ina
Buhar makinalar
Tekstil makinalar
Bask (matbua) makinalar
Apparatlar
Demiryolu
Kaldrma ve Tama makinalar
Bro makinalar
Saat vehassasmekanikmakinalar
Takmtezgahlar
l makinalar
Uaksanayii veUaklar
Kamyon ve makinalar
Raydahareketli makinalar
Arazi ve Ziraat makinalar
www.guven-kutay.ch
33
1.1.12.2 Dili imalat kalitesinin evre hzna gre seimi
Tablo 1.19, Dili imalat kalitesinin evre hzna gre seimi
DINQualitt
1 v>42m/s
2 vs 42m/s
3
4 vs 20m/s
5
6
7
8 vs 8m/s
9
10 vs 3m/s
11
12
DKKAT: Burada yaplan neriler verilen evre hzna gre alnmas gereken en dk imalat
kalitesini gstermektedir.
1.1.12.3 Dili imalat kalitesinin imalat ekline gre seimi
Tablo 1.20, Dili imalat kalitesinin imalat ekline gre seimi
Planyalanm veya frezelenmi (azdrma) dililer
Preste kesilmi veya preslenmi dililer
Planyal, frezeli sertletirilmi dililer
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Raspalanm dililer
Talanm dililer
DKKAT: Burada yaplan neriler imalat ekline gre alnmas gereken en dk imalat kalitesini
gstermektedir.
www.guven-kutay.ch
34
1.1.13 Kademede moment ve kuvvetler
1.1.13.1 Kademe genel
G
i
r
i
P
t
M
a
P
M
t
ekil. 1.14, Dili ifti, kademe genel
e =
t
M P F. 1.13
10
n
60
n 2
~
t
= e F. 1.14
a mm Eksen aras
M
t1
Nmm Giri momenti
M
t2
Nmm k momenti
P Nmm G(Srtnmesiz)
t1
M
t
F
t
F
Aksiyon
Reaksiyon
M
t1
t2
M
t
F
M
t2
d
1
d
2
ekil. 1.15, Dili iftinde, kademede moment ve kuvvetler
www.guven-kutay.ch
35
1.1.13.2 Tek tek dililerde moment ve kuvvet
F
t
t1
M
F
t
F
t
F
t
t2
M
2
R
R
1
ekil. 1.16, Tek tek dililerde moment ve kuvvet
Mekaniin denge artlarndan;
X-Ynndeki kuvvetlerin toplam sfrdr.
= 0 F
x
ark1: 0 F F
t t
= +
ark2: 0 F F
t t
= +
Bir noktadaki momentlerin toplam sfrdr.
= 0 M
ark1: 0 F r M
t 1 1 t
= +
ark2: 0 F r M
t 2 2 t
= +
1.1.13.3 Kapal sistem olarak kademede momentler ve kuvvetler
M
t1
F
t
F
t
M
t2
ekil. 1.17, kademede momentler ve kuvvetler
Mekaniin denge artlarndan;
Bir noktadaki momentlerin toplam sfrdr.
= 0 M
( ) 0 r r F M M
2 1 t 2 t 1 t
= + +
X-Ynndeki kuvvetlerin toplam sfrdr.
= 0 F
x
0 F F
t t
= +
www.guven-kutay.ch
36
1.1.14 Taksimat dairesi zerindeki evre kuvveti F
t

1.1.14.1 Dz dilide kuvvetler
F
d
C
R
o
t
a
s
y
o
n
e
k
s
e
n
i
C
o
F
r
t
x
F veya
t
F
x
F
Y
a
n
a
k
y
ekil. 1.18, Dz dilide kuvvetler

Dili milindeki effektif g P ve
asal hz e kabul edilirse, n
1
de bu milin devir says olursa,
u formller yazlr:
Moment
1
t
n 2
P P
M
t
=
e
=
2
d
F M
t t
=
Deerler yerletirilip ilenirse:
1
t
t
d
M 2
F

=
bulunur.
Burada bahsi geen btn
kuvvetler taksimat dairesi
zerindeki kuvvetlerdir. Biz
burada bu kuvvetleri yalnz
ynleriyle adlandra-caz.
rnein; F
t
taksimat
dairesindeki teet evre
kuvvetidir. Burada yalnz
evre kuvveti diye bahis
edilecektir.
d
M 2
=
F
1,2
2 , 1 t
t1,2

F. 1.15
tan
F
=
F
n t1,2 r1,2
o
F. 1.16
F
t1,2
N evrekuvveti (indeksinegre)
M
t1,2
Nmm Torsiyonmomenti (indeksinegre)
d
1,2
mm Taksimat (yuvarlanmad
w1,2
) dairesi ap
F
r
N Radyal kuvvet
o
n
Kavrama as
www.guven-kutay.ch
37
1.1.14.2 Helis dilide kuvvetler
t
d
K
a
v
r
a
m
a
i
z
g
i
s
i
t
y
F
a
90
x
t
|
o
|
R
o
t
a
s
y
o
n
e
k
s
e
n
i
Y
a
n
a
k
y
|
t
x
x
n
F
v
e
y
a
F
tn
r
F
Y
a
n
a
k
y
E
k
s
e
n
p
a
r
a
l
e
l
i
F
r
F
a
F
C
C
t
F
tn
F
ekil. 1.19, Helis dilide kuvvetler
d
M 2
=
F
1,2
2 , 1 t
t1,2

F. 1.17
|
o
cos
tan
F
=
F
n t1,2
r1,2
F. 1.18
| tan F = F
2 , 1 t 2 , 1 a
F. 1.19
F
t1,2
N evrekuvveti (indeksinegre)
M
t1,2
Nmm Torsiyonmomenti (indeksinegre)
d
1,2
mm Taksimat (yuvarlanmad
w1,2
) dairesi ap
F
r
N Radyal kuvvet (indeksinegre)
o
n
Kavrama as
| Helis as
www.guven-kutay.ch
38
1.1.15 Silindirik dilide yatak kuvvetleri
Silindirik aln dilili redktrn ara milindeki moment ve kuvvet dalmlaryla yatak kuvvetleri.
y
z
L
x
L
A
B
L
A Taraf
B Taraf
XY-Dzlemi
XZ-Dzlemi
FAz
FAy
Fz1
FAzFx1
FAzFx2
Fy1
Fx1
Fx2
Fy2
Fz2
FBz
FBy
FBzFx1
FBzFx2
M
t-D
alm
Fqxz-D
alm
M
bxz-D
alm
M
bFx1-D
alm
Fnxz-D
alm
M
bFx2-D
alm
Fqxy-D
alm
M
bxy-D
alm
FAx
ekil. 1.20, Ara milde kuvvet ve moment dalm
y XY-Dzlemi
FAz
XZ-Dzlemi
z
x
FAy
Fx2
ark 2,2
Pinyon3,1
FAx
A Taraf
B Taraf
L
-L
B
L
L
A
Fz1
Fy1
Fy2
Fz2
Fx1
FBz
FBy
ekil. 1.21, Ara milde yatak kuvvetleri
2 x 1 x Ax
F F = F
www.guven-kutay.ch
39
y1
F F
y2
y
x
+
F
By
F
Ay
A
B
L
A
L
(L-L )
B
XY-Dzlemindeki kuvvetler
( ) 0 L L F L F L F
B 2 y A 1 y By
=
( )
L
L L F L F
= F
B 2 y A 1 y
By
+
0 F F F F
By 2 y 1 y Ay
= +
By 2 y 1 y Ay
F F F = F +
ekil. 1.22, XY-Dzlemindeki kuvvetler
(L-L )
B
L
A
L
F
z1
Az
F
A
z
F
z2
+
B
x
Bz
F
XZ-Dzlemindeki kuvvetler
( ) 0 L L F L F L F
B 2 z A 1 z Bz
= +
( )
L
L L F L F
= F
B 2 z A 1 z
Bz

0 F F F F
Bz 2 z 1 z Az
= + +
Bz 2 z 1 z Az
F F F = F
ekil. 1.23, XZ-Dzlemindeki kuvvetler
1
,
r
2
r
A
B
x
+
F
x2
x1
F
A
L
(L-L )
B
L
F
AzFx1
F
AzFx2
F F
,
BzFx1 BzFx2
z
XZ-Dzlemindeki moment kuvvetleri
0 r F L F
1 1 x 1 BzFx
=
0 r F L F
2 2 x 2 BzFx
=
L
r F
= F
1 1 x
1 BzFx

L
r F
= F
2 2 x
2 BzFx

1 BzFx 1 AzFx
F F =
2 BzFx 2 AzFx
F F =
ekil. 1.24, XZ-Dzlemindeki moment kuvvetleri
www.guven-kutay.ch
40
1.1.16 Redktrn randman, verim derecesi
Kademenin veya redktrn randman (verim derecesi) k gcnn"P
" giri gcne "P

Gi
"
oran olup bu daima birden kktr.
1 <
P
P
=
Gi
top
q F. 1.20
Yaplan deneyler sonucu bir dili kademesindeki elemanlarn verim dereceleri bulunmu ve bu
deerler Tablo 1.21 gsterilmitir. Pratikte yaplan hesaplarda kademede kullanlan elemanlar iin
Tablo 1.21 deerleri alnr.
Tablo 1.21, Elemanlarn verim dereceleri
Tanm Sembol Deeri
1. Talanm ve iyi yalanan dili kademesi q
Dk
= 0,995
2. lenmi ve iyi yalanan dili kademesi q
Dk
= 0,990
3. lenmemi ve iyi yalanan dili kademesi q
Dk
= 0,980
4. Rulmanyatakverimderecesi q
RY
= 0,995
5. Kayganyatakverimderecesi q
KY
= 0,970
6. Normal yalanan contann verim derecesi q
Co
= 0,980
1.1.16.1 Toplam randmann hesab
Bir sistemin veya bir redktrn toplam randmann, o sistemi oluturan elemanlarn veya
kademelerin randmanlarnn arpm ile bulunur. Bu F. 1.21 ve F. 1.22 de gsterilmitir.
Tipik rulman yatakl ara dili kademesi;
2
RY Dk 1
= q q q
F. 1.21
q
Dk
[-] yi yalanan dili kademesi
q
RY
[-] Rulmanyatakverimderecesi
Sistemin veya bir redktrn toplam randman;
n 3 2 1 1
= q q q q q F. 1.22
q
top
[-] Toplam randman
q
1,...n
[-] Kademe randmanlar
Eksenel ykler, dililerin birbirine gemeleri, v. b. durumlardan dolay redktrn toplam
randman ~ 1...2% daha kk alnr.
1.1.16.2 Randman kayb q
K
( ) 100 - 1 =
top K
q q
F. 1.23
www.guven-kutay.ch
41
1.1.17 rnek
Buraya kadar verilmi olan bilgileri pratie aktarabilmek iin bir rnek alalm.
Takm tezgah redktr
Taslaktanda grld gibi takm tezgah iin silindirik aln dilili bir kapal kutu redktr
konstruksiyonu hesaplarla beraber yaplacaktr.
Taslak ve artnameden bilgiler:
- Takm tezgah iin orta devirli silindirik aln dilili kapal kutu redktr,
- Giri devir says n
Gi
~ 1460 1/dak
- k devir says n
~ 15 1/dak
- Gerekli max. k momenti M
max
=12800 Nm
- Yklenme says N
L
> 3.10
6
yk says
- Giri, k eksenler mesafesi a
top
> 750mm
nerilenkademeeksenmesafeleri a
1
=200mm
a
2
=250mm
a
3
=315mm
a
top
=765mm>750mm
- Redktr kutusu kr dkm (GG20),
- Toz geirmez ekilde imalat,
- Yalama, ISO VG 220 ( v
50
=120mm
2
/s), depoda bulunan ya,
- Servis ve bakm devaml ve peryodik,
- Pinyon, pinyonlumil olarakimal edilecek,
- Dili ark, kamasz sk geme,
- Malzeme; slah elii, 42 CrMo 4 , W.Nr.: 1.7225 , sertletirilmi,
- Yanakyzeyi vehesaplananyzeyler kalitesi R
z
=6,3m,
- Mil yataklamas; piyasadan alnma rulman yatak, birinci snf yataklama.
Dier byklkler seime bal.
Hesaplanmas istenilenler :
1 Redktrnllendirilmesi.
2 Geometrikbyklkler.
3 Mukavemet hesaplar.
Burada ilk evvela Redktrn llendirilmesi ve Geometrik byklkler hesaplayalm. Bundan
sonraki ksmdada Mukavemet hesaplarn yaparz.
www.guven-kutay.ch
42
1.1.17.1 Redktrn n llendirilmesi ve analizi
1.1.17.1.1 evirme oranlarnn n seimi
Giri devir says n
Gi
= 1460 1/dak
k devir says n
= 151/dak
Toplam evirme oran
Gi a
n / n u =
u
a
= 97,333
Birinci kademenin evirme oran u
1
, Tablo1.1denokunan u
1
~ 6,5
u
2
, Tablo1.1denokunan u
2
~ 4,3
nc kademenin evirme oran u
3
=u
a
/ (u
1
. u
2
) u
3
~ 3,482
Pinyon millerinin devir says n
1
=1460
n
2
=1460/ 6,5
n
3
=224/ 4,3
n
1
=
n
2
=
n
3
=
1460 dak
1
24,3 s
1
224 dak
1
3,7 s
1
52,2 dak
1
0,9 s
1
1.1.17.1.2 Pinyon aplarnn seimi
Taslakta eksenler aras nerildiine gre seim u ekilde yaplr (Forml F. 1.4):
Birinci kademe pinyon taksimat ap
1
1
11
u 1
a 2
d
+
=
5 , 6 1
200 2
+
=
d
11
~ 53,33mm
kinci kademe pinyon taksimat ap
2
2
12
u 1
a 2
d
+
=
3 , 4 1
250 2
+
=
d
12
~ 94,34mm
nc kademe pinyon taksimat ap
3
3
13
u 1
a 2
d
+
=
48 , 3 1
315 2
+
=
d
13
~ 140,55mm
1.1.17.1.3 Di saylarnn seimi
evre hzna gre pinyon di saysnn seimi (Ksm 1.1.5.1)
evre hz v
1
=t . d
11
. n
1
=t . 0,053. 24,3 v
1
~ 4,1m/s
z
1
~ 19
evre hz v
2
=t . d
12
. n
2
=t . 0,0943. 3,7 v
2
~ 1,1m/s
z
2
~ 19
evre hz v
3
=t . d
13
. n
3
=t . 0,140,6. 0,9 v
3
~ 0,4m/s
z
3
~ 17
Konstruksiyon artlarna gre di saysnn kontrolu (Tablo 1.11)
Di dibi mukavemeti yanak basnc mukavemeti ile ayn mhimlikte. Orta ve dk devirli kademeler
(<1500; <1000). Seimyeterli.
www.guven-kutay.ch
43
Malzemeye gre pinyon di saysnn kontrolu (Tablo 1.12) : Her nekadar 20 veya daha byn
neriyorsada seilen di saysyla hesaba devam edelim.
Malzeme: Tablo 1.4 den; slah elii, 42 CrMo 4 , W.Nr.: 1.7225
evresel alevle di dibi dahil sertletirilmi
Yzey sertlii 525 HB
Di dibi mukavemet deeri, kabul edilen hesaplama deeri o
Flim
= 310N/mm
2
Di yana mukavemet deeri, kabul edilen hesaplama deeri o
Hlim
= 1100N/mm
2
Elastiklikmodl E
din
= 210000N/mm
2
1.1.17.1.4 Modln seimi
Modl hesaplandktan sonra Fehler! Verweisquelle konnte nicht gefunden werden. nin1.
srasndan seilir:
1. Kademeiin m
n1
=d
11
/ z
11
=53,33/ 19=2,81 m
n1
= 3,0mm
2. Kademeiin m
n2
=d
12
/ z
12
=94,34/ 19=4,97 m
n1
= 5,0mm
3. Kademeiin m
n3
=d
13
/ z
13
=140,55/ 17=8,27 m
n1
= 8,0mm
1.1.17.1.5 Dili geniliklerinin seimi
Tablo 1.15 den normal temas genilii bulunur. Daha sonra dili genilikleri dililerin
malzemelerine gre anma olaslna gre seilir.
=b/ dformlnden, b= . d bulunur:
1. Kademeiin
1
=1,1 b
21
=
1
. d
1
=1,1. 53,33
b
11
=b
21
+5mm
b
21
=
b
11
=
60mm
65mm
2. Kademeiin
2
=1,1 b
21
=
1
. d
1
=1,1. 94,34
b
11
=b
21
+8mm
b
21
=
b
11
=
105mm
113mm
3. Kademeiin
3
=1,0 b
21
=
1
. d
1
=1,1. 140,55
b
11
=b
21
+10mm
b
21
=
b
11
=
140mm
150mm
1.1.17.1.6 Helis asnn seimi
Helis as imalat ekline gre seilir. Burada azdrma tezgah ile di aacamz kabul edersek,
helis asn tam say deilde Tablo 1.16 den sememiz gerekir:
1. Kademeiin m
n
=3mm, seim |
1
= 19,7246
2. Kademeiin m
n
=5mm, seim |
2
= 14,4775
3. Kademeiin m
n
=8mm, seim |
3
= 10,0787
1.1.17.1.7 Dili arkn di saysnn bulunmas z
2

Dili arkn di says z
2
forml F. 1.7ilebulunur.
11
1 t
1
21
z
m
a 2
z
= 19
) 7246 , 19 cos( / 3
200 2
= =106,5
z
21
=
z
11
=
107
18
12
2 t
2
22
z
m
a 2
z
= 19
) 4775 , 14 cos( / 5
250 2
= =77,8
z
22
=
z
22
=
78
18
13
3 t
3
23
z
m
a 2
z
= 17
) 0787 , 10 cos( / 8
315 2
= =60,5
z
23
=
z
13
=
61
16
www.guven-kutay.ch
44
1.1.17.1.8 Eksenler mesafesinin kontrolu
Eksenler mesafesinin kontrolu forml F. 1.11 ile yaplr;
1 t
21 11
01
m
2
z z
a
+
=
) 19,7246 cos(
3
2
107 18
+
=
a
01
= 199,187mm
Dilileri + dzeltmek iin u art kontrol edilmelidir: a a
0
s , forml F. 1.12
a
01
=199,187mm<a
1
=200mm
2 t
22 12
02
m
2
z z
a
+
=
) 14,4775 cos(
5
2
78 18
+
=
a
02
= 247,871mm
a
02
=247,871mm<a
2
=250mm
1 t
21 11
01
m
2
z z
a
+
=
) 10,0787 cos(
8
2
61 16
+
=
a
03
= 312,827mm
a
01
=312,827mm<a
3
=315mm
1.1.17.1.9 Konstruksiyon mesafelerinin kontrolu
1
t d
a21
d
a13
d
W4
a
3
t
2
2
a
ekil. 1.25, 3 Kademeli redktrn prensip tasla
Kabahesaplamaiinx ~ +0,3ved
W4
~ 130mm kabul edelim
1 nci Kademe arknn ba st dairesi ap,
d
a21
=d
21
+2. m
n1
. (1+x) d
a21
= 348,8mm
3 nc Kademe pinyonunun ba st dairesi ap,
d
a13
=d
13
+2. m
n3
. (1+x) d
a13
= 150,8mm
2 nci Kademe arknn ba st dairesi ap,
d
a22
=d
22
+2. m
n2
. (1+x) d
a22
= 415,8mm
www.guven-kutay.ch
45
Kontrol mesafesi t
1
u art yerine getirmelidir:
0
2
d d
a t
13 a 21 a
2 1
>
+
=
mm 19 , 0
2
8 , 150 8 , 348
250
2
d d
a t
13 a 21 a
2 1
=
+
=
+
= >0
Kontrol mesafesi t
2
u art yerine getirmelidir:
0
2
d d
a t
22 a 4 W
3 2
>
+
=
mm 1 , 42
2
8 , 415 130
315
2
d d
a t
22 a 4 W
3 2
=
+
=
+
= >0
1.1.17.1.10 Redktr dililerinin imalat kalitesinin seimi
Redktr dililerinin imalat kalitesi Tablo 1.18 den Tablo 1.20 e kadar tablolarn nerilerinden
seilir.
Dili imalat kalitesinin kullanld yere gre seimi, Tablo 1.18;
Kullanlan yer : Takmtezgahlar, Kalite DIN 3 ile DIN 9 aras. Dili sertletirilmi malzemeden ve
ekonomik imalat olmas iin DIN 8 kalitesi seilir.
Bu seim dier artlarla kontrol edilir.
Dili imalat kalitesinin evre hzna gre kontrolu, Tablo 1.19;
DIN 8, kalitesi evre hz 8 m/s kadar geerli. yleyse DIN 8 evre hz bakmndan iyi seim.
Dili imalat kalitesinin imalat ekline gre kontrolu, Tablo 1.20;
Azdrma usul, normal yani talanmam imalat ekli, en dk DIN 6 kalitesi. yleyse DIN 8
evre hz bakmndan iyi seim.
Bylece dililerin imalat; azdrma usul, DIN 8 Kalitesinde, normal talanmam olacak.
1.1.17.1.11 Redktrn evirme orannn kontrolu
Redktr kademelerindeki evirme oran:
1nci kademe z
11
=18 ; z
21
=107 u
1
=z
21
/ z
11
=107/ 18 u
1
=5,944
2nci kademe z
12
=18 ; z
22
= 78 u
2
=z
22
/ z
12
= 78/ 18 u
2
=4,333
3nci kademe z
13
=16 ; z
23
= 61 u
3
=z
23
/ z
13
= 61/ 16 u
3
=3,813
Toplam evirme oran : u
top
=u
1
. u
2
. u
3
=5,944. 5,944. 3,813=98,207
artnamede evirme oran u
a
=97,333
a
a top
u
u u
u

= A
333 , 97
333 , 97 207 , 98
= = 0,009 % buda hz tolerans %2,5 dan kk olduundan
redktrn toplam evirme oran iyi seilmi demektir.
www.guven-kutay.ch
46
1.1.17.1.12 Redktrn verim derecesinin hesaplanmas
Redktrn verim derecesi bir yandan genel taslak ekil. 1.25, dier taraftan Tablo 1.21 daki
neriler kullanlarak hesaplanr. Btn problem giri ile k arasndaki kayplarn bilanosudur ve
bu faktrler arpm olarak yaplr.
Giri, 1 nci mil
2
RY Co 1 M
q q = q =0,98. 0,995
2
=0,970225
1nci Kademe
2
RY Dk K 1
q q = q =0,995. 0,995
2
=0,985075
2nci Kademe
2
RY Dk K 2
q q = q =0,995. 0,995
2
=0,985075
3ncKademe
2
RY Dk K 3
q q = q =0,995. 0,995
2
=0,985075
k, 4 nc mil
Co 4 M
q = q =0,98
Toplamverimderecesi:
4 M K 3 K 2 K 1 1 M top
q q q q q = q
q
top
=0,970225. 0,985075. 0,985075. 0,985075. 0,98
q
top
=0.908879
Toplamverim q
top
=0.91 kabul edilir.
1.1.17.1.13 Redktr kademelerindeki momentler
Redktr kademelerindeki moment genelde iletmede gereken k momenti ile hesaplanr. Bu
deerden verim derecesi ve evirme oran kullanlarak redktrde istenilen noktadaki moment
saptanr. Bu deer genelde pinyondaki moment olarak kademe iin alnr. Bu normal olarak iletme
durumu ve artlarna gre mekanik kanunlar ile hesaplanr. Burada dili hesaplar iin gereken
byklk hedefi saptrmamak iin artname deeri olarak alnmtr.
art olarak gerekli max. k momenti, M
max
= 12800 Nm verilmitir. Bu momentle redktr iin
geerli kademe yani pinyon milindeki momentler hesaplanr.
3nckademedeki moment; M
t3
=M
max
/(q
M4
. q
3K
.u
3
) =12'800/ (0,98. 0,985. 3,813)
M
t3
= 3'477,8 Nm
2nci kademedeki moment; M
t2
=M
t3
/(q
2K
.u
2
) =3'477,8/ (0,985. 4,333)
M
t2
= 814,7 Nm
1nci kademedeki moment; M
t1
=M
t2
/(q
1K
.u
1
) =814,7/ (0,985. 5,944)
M
t1
= 139,1 Nm
www.guven-kutay.ch
47
1.1.17.1.14 Redktr kademelerindeki kuvvetler
Redktr kademelerindeki kuvvetler denince kademedeki hesaplarda kullanlacak kuvvetler akla
gelir. Bu kuvvetleri pinyonu etkileyen kuvvet olarak hesaplar, arkn kuvvetlerinide bu kuvvetlerin
reaksiyonkuvveti olarak buluruz.
1nci kademedeki kuvvetler:
evrekuvveti F. 1.15,
d
M 2
=
F
1
1 t
t1

366 , 57
139100 2
=

F
t1
=4'851 N
Radyal kuvvetF. 1.18,
1
n t1
r1
cos
tan
F
=
F
|
o
941326 , 0
36397 , 0 851 ' 4
=

F
r1
=1'876 N
Eksenel kuvvet F. 1.19,
1 1 t 1 a
tan F = F | =4'851. 0,358536 F
a1
=1'739 N
evrekuvveti
d
M 2
=
F
2
2 t
2 t

952 , 92
814730 2
=

F
t2
=17'530 N
Radyal kuvvet
2
n 2 t
2 r
cos
tan
F
=
F
|
o
968246 , 0
36397 , 0 530 ' 17
=

F
r2
= 6'590 N
Eksenel kuvvet
2 2 t 2 a
tan F = F | =17'530. 0,258199 F
a2
= 4'526 N
evrekuvveti
d
M 2
=
F
3
3 t
3 t

006 , 130
3477800 2
=

F
t3
=53'502 N
Radyal kuvvet
3
n 3 t
3 r
cos
tan
F
=
F
|
o
984568 , 0
36397 , 0 502 ' 53
=

F
r3
=19'778 N
Eksenel kuvvet
3 3 t 3 a
tan F = F | =53'502. 0,177744 F
a3
= 9'510 N
Bylece takm tezgah redktr iin gereken ilk ller ve analiz tamamlanm olur.
www.guven-kutay.ch
48
1.1.17.2 Takm tezgah redktr ilk lleri
1.1.17.2.1 1. Kademe deerleri
Tanm Birim Sembol Pinyon ark
Di says z
11,21
= 18 107
Modl mm m
n1
= 3
Kavrana as o
n1
= 20
evirme oran u
1
= 5,944
Di genilii mm b
11,21
= 65 60
Helis as |
1
= 19,7246
Helisyn sa sol
Di ama kalitesi DIN8
Eksenler mesafesi mm a
1
= 200
Devir says d/s n
11,21
= 24,3 3,7
Malzeme, slah elii 42CrMo4 42CrMo4
Elastiklikmodl N/mm
2
E
din
= 210000 210000
Di dibi mukavemet deeri N/mm
2
o
Flim
= 310 310
Di yana mukavemet deeri N/mm
2
o
Hlim
= 1100 1100
evresel 0,5 mm derinlikte alevle di dibi
dahil sertletirilmi
HB 525 525
Moment (hesaplar iingeerli, pinyon) Nm M
t1
= 139,1
evrekuvveti N F
t1
= 4851
1.1.17.2.2 2. Kademe deerleri
Di says z
12,22
= 18 78
Modl mm m
n2
= 5
Kavrana as o
n2
= 20
evirme oran u
2
= 4,333
Di genilii mm b
12,22
= 113 105
Helis as |
2
= 14,4775
Helisyn sol sa
2
= 250
Devir says d/s n
12,22
= 3,7 0,9
Elastiklikmodl N/mm
2
E
din
= 210000 210000
2
o
Flim
= 310 310
2
o
Hlim
= 1100 1100
1 nci kademe gibi sertletirilmi HB 525 525
t2
= 814,7
evrekuvveti N F
t2
= 17530
www.guven-kutay.ch
49
1.1.17.2.3 Kademe deerleri
Di says z
13,23
= 16 61
Modl mm m
n3
= 8
Kavrana as o
n3
= 20
evirme oran u
3
= 3,813
Di genilii mm b
13,23
= 150 140
Helis as |
3
= 10,0787
Helisyn sa sol
3
= 315
Devir says d/s n
13,23
= 0,9 0,9
Elastiklikmodl N/mm
2
E
din
= 210000 210000
2
o
Flim
= 310 310
2
o
Hlim
= 1100 1100
evresel 0,5 mm derinlikte alevle di dibi
dahil sertletirilmi
HB 525 525
t3
= 3477,8
evrekuvveti N F
t3
= 53502
www.guven-kutay.ch
50
1.2 Silindirik dililerde mukavemet hesaplar
Burada verilen bilgiler ilk nce silindirik dililerin hesaplanmasnda geerlidir. Dier dili tiplerine
biraz deiikle uygulanabilir. Bunu ilerde dier dili tiplerinde greceiz.
Dz dililer helis dililerin zel hali olarak kabul edilmitir, yani helis as | =0 dir. Btnforml
ve tanmlar temel olarak helis dililer iin yaplm olup, dz dililer iin helis as | =0
yerletirilip forml ve tanmlamalar geerli klnr.
Dili hesaplarn etkileyen faktrlerin seimi ve kabulnde eitli metotlar vardr ve bunlar DIN de
A danE ye kadar snflandrlmtr. En doru hesaplama metodu A olup dierleri srasyla pratikte
kullanldklar yere gre basitletirilmitir. Burada yaplan hesaplarda, bu metotlardan DIN3990T1
de verilmi olan C Metodu kullanlmtr. Genel olarak bu metot kritik devir saysnn altnda
ileyen, dolu diskli kademeler iin kullanlr. zel kiritik hesaplarda duruma gre bir nceki metot
kabul edilir. Dili geometrisi DIN 3960 a gre hesaplanmtr.
Dilide mukavemet hesaplarnn yaplabilmesi iin temel ve geometrik llerin tamamen yaplm
olmas ve bilinmesi gereklidir. Mukavemet hesaplar sonucu bu deerler deitirilirse, hesaplar yeni
deerlerle yeniden yaplr. Devaml olarak tekrarladmz prensip buradada geerlidir. Mukavemet
hesaplar bir yandan iterasyon dier yandanda ksr dng hesabdr. yi niyetle batan, bilgi ve
tecrbelere dayanlarak, byklkler ve ller seilir ve mukavemet hesaplar ile doruluklar
aratrlr. Seimler an eseri ya doru bulunur, o zaman problem yoktur, veya yeniden
llendiriliphesaplar tekrar edilir. Taki hesaplar veller birbirini tutanakadar.
Dililerde mukavemet kontrolu, u ynde yaplan hesaplara dayanr:
1. Di dibi krlma mukavemet hesab
2. Di yanaklarnda yzey basnc hesab
3. Yanaklarn anma hesab
1.2.1 Di dibi krlma mukavemet hesab
uras bir gerektirki, yzden fazla dii olan bir dilide, bir di dahi krlsa o dili artk fonksiyonunu
yerine getiremez. Genelde diler, di dibinden krlr. Bu krlma ekle gre, ya devaml yklenme
veya fazla yklenme sonucu meydana gelir. Devaml yklenme krlmalarnn sebepleri; talanma ve
ileme hasarlar (kk izler ve entikler), di dibi yuvarlandaki kk ileme hatalar, sertletirme
snrlarnda meydana gelen metalurjik entikler, v. b.
Bu hatalara kar alnacak nlemler unlardr:
Byk modl, yani kk di says z ,
Helis dili,
Di dibinin sertletirilmesi,
Pozitif di dzeltmesi, pozitif profil kaydrmas,
Bilinli di dibi kavisi hesaplanmas ve imali,
Di dibi kavisinin kk samalarla kumlanmas,
Milin ve yataklarnn rijitlendirilmesi.
www.guven-kutay.ch
51
Di dibi krlma mukavemet hesab, dilinin emniyetli di dibi mukavemet deerine gre yaplr.
Hesaplama u ekilde yaplr. spat edilmesi gereken art udur:
S
=
S
FGER
Fhe
FG
Fhe
>
o
o
F. 1.24
S
Fhe
[-] Hesaplanan di dibi krlma emniyet faktr
o
Fhe
N/mm
2
Hesaplanan di dibi krlma gerilimi
o
FG
N/mm
2
Malzemenin di dibi krlma mukavemeti
S
FGER
[-] Gerekli di dibi krlma emniyet faktr
1.2.1.1 Hesaplanan di dibi krlma gerilimi " o
Fhe

Di dibi krlma gerilimi pinyon o
Fhe1
vearkao
Fhe2
gre ayr ayr hesaplanr.
K K K K
=
F F V FYe Fhe o |

o o F. 1.25
o
Fhe
N/mm
2
Hesaplanan di dibi krlma gerilimi
o
FYe
N/mm
2
Yerel di dibi krlma gerilimi
Kuvvet faktrleri
K
[-] letme faktr

K
V
[-] Dinamikfaktr
K
F|
[-] Yk dalma faktr
K
Fo
[-] Aln yk dalma faktr
Yerel di dibi krlma gerilimi " o
FYe
"
Yerel di dibi krlma gerilimi " o
FYe
" u ekilde bulunur:
| c

= o Y Y Y Y
m b
F
Sa Fa
n
t
FYe
F. 1.26
o
FYe
N/mm
2
Yerel di dibi krlma gerilimi
Form faktrleri
Y
Fa
[-] Formfaktr
Y
Sa
[-] entikfaktr
Y
c
[-] Yk pay faktr
Y
|
[-] Helis as faktr
Burada verilmi olan faktrleri tek tek ele alp inceleyelim.
www.guven-kutay.ch
52
Silindirik d aln dililerin hesab u artlarn kabul ile DIN3990T1 de iaretlenen C Metodu
kullanlarak yaplmtr. Bu artlara uymayan dili hesaplarnn zel metotlarla yaplmasn
neririm.
Silindirik d aln dililerinin hesaplama artlar:
1. Di taban genilii, 30 li teetlerin taban kavisine deim noktalar arasdr.
2. Referans profilinin kafa kavisi belirli bir saydr ve sfr deildir (
a0
=0),
- Di st apndaki kavrama as o
Fan
, edeer dz dilinin di st apndaki
kavrama asndan faydalanlarak hesaplanaca,
- kuvvet kolu h
Fa
di stnde dii zorlayan kuvvetin di kalnl orta eksenini
kestii nokta ile 30 li teetin di dibi kavisine dedii nokta arasndaki mesafe
olduu,
kabul edilmitir.
1.2.1.1.1 Form faktrleri
1.2.1.1.1.1 Form faktr " Y
Fa
"
Form faktr " Y
Fa
" di dibi mukavemet momentini ve di dibini eilmeye altran evre
kuvvetinin di dibini etkiledii moment kolunun bykln ve di dibi geniliini gz nne alan
bir faktrdr. Bu faktr kart dilinin hibir etkisi olmakszn di formunun di dibi gerilimine olan
etkisini gsterir.
t
F etkili basma
r
b
o
F etkili kesme
r
30 30
A'
B'
t
k
eg
t
S
Fn
o
t
n
F
F
h
F
a
n
F
F
o
Fan
F etkili eilme
ekil. 1.26, Dide gerilim dalm
DIN 3990 T3 e gre kopma, eilme gerili-
minin ekme taraf olan B noktasnda balar.
Burada toplam von Mises gerilimini ya-
zarsak:
( ) ( )
k 0
2
b eg
2
VM
3 + - = t
o o o o
Burada basma o
b
ve kesme t
k
gerilimleri
dikkate alnmayp, birbirlerini karladklar
var saylarak, sfr kabul edilirler.
Bylece formlmz pratikte kullanlan haline
gelir.
W
M
= =
e
e
e VM
o o
Buradaki deerleri yazacak olursak;
Fa Fan n Fa t b
h cos
F h F
=
M

o
=
6
S b
=
W
2
Fn
b

www.guven-kutay.ch
53
Bu deerleri yerletirirsek;
S
b
h
cos
F
6
=
2
Fn
Fa Fan n
e

o

o
Formln buluruz. Hesaplarda kullanlan teetsel evre kuvveti F
t
ve di stnde etki gsteren
normal kuvvet F
n
taksimat dairesinde sabit byklk olarak kalrlar.
cos F F
n t
n
o = buradanF
n
hesaplanr
cos
F
=
F
n
t
n
o
ve yukardaki formlde yerletirilir.
S
b cos
h
cos
F
6
=
2
Fn
n
Fa Fan t
e

o

o

o
Eldeedilenbuforml"m
n
/ m
n
" ile arparsak formlmz u ekilde ortaya kar:
S
cos
cos
h m
6
m
b
F
=
2
Fn
n
Fan Fa n
n
t
e
o
o

o
Bu formlde F
t
/b.m
n
bilinen byklklerdir. Formln geri kalan ksm hesaplanmas gereken ve
dilinin profil eklinin etkiledii bir deerdir. Bu bykl Form faktr olarak adlandralm.
Bu faktr ya hesap programlar ile detayl hesaplanr veya nceden hesaplanm ve diyagram olarak
hazrlanm tablolardan okunur. Tablo 1.22 den, DIN standartlarndan veya literatrden okunan
form faktr deerleri pratikte yaplan hesaplar iin yeterlidir. Bu forml m
n
2
ile geniletirsek
formfaktrformlnbuluruz.
n
2
n
Fn
Fan
n
Fa
Fa
cos
m
S
cos
m
h
6
Y
o
|
|
.
|
\
|
o
=
F. 1.27
Y
Fa
[-] Formfaktr
h
Fa
mm Kuvvet kolu
o
Fan
Di st kavrama as
S
Fn
mm Di dibi genilii
m
n
mm Normal modl
o
n
Normal kavrama as
Form faktrn hesaplamak iin formlde verilen btn deerleri srasyla hesaplayalm.
www.guven-kutay.ch
54
Kuvvet kolu " h
Fa
"
Di dibi krlma mukavemet hesabnda kullanlan kuvvet kolu h
Fa
di stnde dii zorlayan
kuvvetin di kalnl orta eksenini kestii nokta ile 30 li teetin di dibi kavisine dedii nokta
arasndaki mesafedir. Bu deerin normal modl ile olan orannn hesab u formlle yaplr:
( )
( )
|
|
.
|
\
|
0
+
|
|
.
|
\
|
|
.
|
\
|
0
t
o
o
=
cos
G
m
5 , 0
3
cos
cos
cos
2
z
m
h
n
0 a
Fan
n n
n
Fa
F. 1.28
h
Fa
mm Kuvvet kolu
m
n
mm Normal modl
z
n
[-] Edeer di says
o
Fan
Di st kavrama as
0 [-] leme usul faktr
a0
mm Takmn di st kavis yar ap
o
n
Normal kavrama as
G [-] leme takm faktr
Di st apnda zorlayan kuvvetin kavrama as o
Fan
Di st apnda zorlayan kuvvetin kavrama as o

Fan
edeer dz dilinin di st apndaki
kavrama asndan faydalanlarak u ekilde hesaplanr:
a an Fan
o = o
Edeer dz dilinin di st apndaki kavrama as o
an
u byklktedir.
|
|
.
|
\
|
= o
an
bn
an
d
d
arccos
Yardmc a
a
u formlle hesaplanr:
an n n
n
a
inv inv tan x 2
2 z
1
o o +
|
.
|
\
|
o +
t
=
Edeer dz dilinin di st ap d
an
u formlle hesaplanr:
d d d d
a n an
+ =
Teoretik normal taksimat dairesi d
n
temel dili kanununa gre, modl ile di saysnn
arpmndan elde edilir:
n n n
z m d =
www.guven-kutay.ch
55
Teoretik temel dairesi ap d
bn
udur:
n n bn
cos d d o =
leme usul faktr "0"
Yardmc byklk ileme usul faktr 0, ileme usuln gz nne alan bir faktrdr ve u
iterasyonformlilebelirlenir:
H tan
z
G 2
n
0
= 0
zm iin balangta "0 =t/6" kabul edilmesi nerilir.
Yardmc byklk "H" u ekilde hesaplanr:
3 m
E
2 z
2
H
n n
t
|
|
.
|
\
|
t
=
Buradaki yardmc faktr " E " normal di ama takm iin (yani di yanan talama pay ile
amayan referans profilli takmlar iin) u ekilde hesaplanr:
( )
n
0 a
n n 0 a n
cos
sin 1 tan h m
4
E
o
o o
t
=
Referans profilimizde kabul ettiimiz takmn kafa kavis yar ap
a0
ve di ykseklii normal
modle gre u byklktedir.
n 0 a
m 25 , 0 = ve
n 0 a
m 25 , 1 h =
leme takm faktr "G"
Profil kaydrmas ve referans profili deerlerinin, yani ileme takmnn llerinin etkisini
katklamak iin ileme takm faktr G yardmc faktr olarak kullanlr. Bu faktrn deeri u
ekilde bulunur:
x
m
h
m
G
n
0 a
n
0 a
+
=
Kabul edilen referans profili byklkleri bu formlde yerletirilirse;
x
m
m 25 , 1
m
m 25 , 0
G
n
n
n
n
+
=
sonuta u forml elde edilir:
1 x G =
www.guven-kutay.ch
56
Di dibi genilii " S
Fn
"
Di dibi krlma mukavemet hesabnda kullanlan di dibi genilii S
Fn
, 30 li teetlerin di dibi
kavisine dedii noktalar arasndaki mesafedir. Bu deerin normal modl ile olan orannn (S
Fn
/m
n
)
hesab, u formlle yaplr:
|
|
.
|
\
|
0
+
|
.
|
\
|
0
t
=
n
0 a
n
n
Fn
m cos
G
3
3
sin z
m
S
F. 1.29
S
Fn
mm Di dibi genilii
m
n
mm Normal modl
z
n
[-] Edeer di says
0 [-] leme usul faktr
G [-] leme takm faktr
a0
mm Takmn kafa kavis yar ap
Burada verilen btn deerler kuvvet kolunda belirlenmitir.
1.2.1.1.1.2 entik faktr " Y
Sa
"
entik faktr "Y
Sa
" , bu faktre gerilim dzeltme faktrde denilir. Bu faktr, di dibi kavisinin
yaratt entik etkisini, di dibi krlma gerilimi hesabna yanstr.
Burada pratikte kullanlabilecek dorulukta, kavrama as o
n
= 20 iin, yaklak deer hesab
yaplacaktr. Bu hesap yaklak olduundan ayn dnce ile daha eitli kavrama alar ve i dili
hesabndada kullanlabilinir. Aada verilmi olan forml F. 1.30 entik deikeni 1 s q
s
< 8 deeri
iin geerlidir. Hesaplarda bunun konrtrol nemle salk verilir.
( )
La
3 , 2
21 , 1
1
s a Sa
q L 13 , 0 2 , 1 Y
+
+ =
F. 1.30
Y
Sa
[-] entikfaktr
L
a
[-] Di dibi geniliinin kuvvet koluna oran
q
s
[-] entik deikeni
Di dibi geniliinin kuvvet koluna oran "L
a
"
Di dibi geniliinin kuvvet koluna oran L
a
u ekilde hesaplanr:
n Fa
n Fn
Fa
Fn
a
m / h
m / S
h
S
L = =
F. 1.31
www.guven-kutay.ch
57
Tablo1.22, Formfaktr Y
Fa
X=+0,2
2
3
4
5
15 20 25 30 35
z veya zn
Y
F
a
X =0
X=u0,1
X=u0,3
X=u0,4
X=u0,5
X=u0,1
X=u0,2
X=u0,3
X=u0,4
X=u0,5
2
2.2
2.4
2.6
2.8
3
3.2
35 45 55 65 75 85 95 105 115 125 135 145
z veya zn
Y
F
a
Bu diyagramda verilen deerler u artlarla geerlidir: Referans profili DIN867/TS612 ye gre,
Kavrama as o
n
= 20, Ba ykseklii h
a
=m
n
Taban derinlii h
t
=1,25.m
n
, Dib kavisi r
t
=
0,25.m
n
Bu diyagram yukarda verilmi olan formllerle pratikte kullanlan byklkler iin
yaplmtr. zel hallerde Y
Fa
deerinin formllerle hesaplanmas nerilir.
www.guven-kutay.ch
58
Tablo1.23, entikfaktr Y
Sa
X=+0,2
1.3
1.5
1.7
1.9
15 20 25 30 35
z v eya zn
Y
S
a
X=+0,1
X =0
X=+0,3
X=+0,4
X=+0,5
X=u0,1
X=u0,2
X=u0,3
X=u0,4
X=u0,5
1.4
1.5
1.6
1.7
1.8
1.9
2
2.1
2.2
35 45 55 65 75 85 95 105 115 125 135 145
z veya zn
Y
S
a
Bu diyagramda verilen deerler u artlarla geerlidir: Referans profili DIN867/TS612 ye gre,
Kavrama as o
n
= 20, Ba ykseklii h
a
=m
n
Taban derinlii h
t
=1,25.m
n
, Dibkavisi r
t
=0,25.m
n
Bu diyagram yukarda verilmi olan formllerle pratikte kullanlan byklkler iin yaplmtr. zel
hallerdeY
Fa
deerinin formllerle hesaplanmas nerilir.
www.guven-kutay.ch
59
entik deikeni qs
entik deikeni q
s
u ekilde hesaplanr:
( )
F
n n Fn
F
Fn
s
2
m m / S
2
S
q

=

=
F. 1.32
Di dibi yar ap
t
30 teetlerinin di dibi kavisine dedii noltadaki di dibi yar ap

t
u ekilde hesaplanr:
( ) G 2 cos z cos
G m 2
2
n
2
n
0 a t
0 0

+ = F. 1.33
entikfaktr"Y
Sa
" daha nce diyagram olarak hazrlanm tablolardan okunur.
Tablo 1.23 den, DIN standartlarndan veya literatrden okunan deerler pratikte yeterlidir.
1.2.1.1.1.3 Yk pay faktr " Y
c
"
Yk pay faktr Y
c
dii etkileyen kuvvetin dist apnda etkileme dzeltmesini salar. Yk
pay faktrn hesaplayan forml c
on
<2iingeerlidir.
n
75 , 0
25 , 0 Y
o
c
c
+ =
F. 1.34
Y
c
[-] Yk pay faktr
c
on
[-] Eik dilide profil kavrama oran
|
c c
o o
b
2
n
cos
/ = F. 1.35
c
on
[-] Eik dilide profil kavrama oran
c
o
[-] Dz dilide profil kavrama oran
|
b
Temel dairesinde eiklik as
Dz dilide profil kavrama faktr c
o
hesaplanmas yansra, sfr dililer, V-Sfr-Kademe ve V-
Kademeler iinDIN3990daki veyaliteratrdeki tablolardanokunabilir.
www.guven-kutay.ch
60
1.2.1.1.1.4 Helis faktr " Y
|
"
Helis faktr Y
|
kuvvet dalmnn eik ve dz dilideki farkn belirtir. Helis faktr "Y
|
"
eitli durumlara gre hesaplanr. Eer c
|
> 1isedaimac
|
= 1 olarak kabul edilir. Eer | s 30 ise
daima| =30 kabul edilir ve F. 1.36 ile, deilse F. 1.36 ile hasaplanr. Bu deer pratiktikte yaplan
kabahesaplardakullanmakiinTablo1.24denveDIN3990, T3denokunabilir.
120
1 Y
|
c =
| |
F. 1.36
| |
c = 25 , 0 1 Y
F. 1.37
Y
|
[-] Helisfaktr
c
|
1 Helis kavrama oran
| Helis as
Tablo1.24, Helisfaktr
0 10
Y
|
0,8
0,9
1,0
30 20 40
0,2
0,9
=1
0,6
0,8
0,7
0,4
=0,5
0,3
|
c
|
c
0,1
=0
c
|
Eiklik as |
1.2.1.1.2 Kuvvet faktrleri
1.2.1.1.2.1 letme faktr K

letme faktr K
dili arkn kullanld yerdeki kuvvetin dalgalanmas ve tahrik chaz ile

tahrik edilen makinann zorlanma dalgalanmalarn belirler.
Eer hesaplanancak kademe veya redktr iin iletme faktrne ait zel artlar, lme deerleri
veya tecrbeler sonucu belirlenmi bir katsay yoksa, aada verilen Tablo 1.25 den gerekli deerler
alnr. Bu deerler kk dalgalanmal veya devaml ayn halde zorlanan iletmeler iin geerlidir.
ok yksek balang momentli, ok anormal darbeli iletmelerde kademenin statik ve zamana bal
mukavemet hesaplarnn ciddi olarak ele alnp, detayl yaplmas iletmenin sihhati bakmndan
nemlidir.
www.guven-kutay.ch
61
Tablo 1.25, letme faktr K

Tahrik eden makina
Ar yklemeli, kuvvetli darbeli.
rnein: Tek silindirli motorlar
Ortayklemeli, normal darbeli.
rnein: ok silindirli motorlar
Hafif yklemeli, dzenli darbeli.
rnein: Dzenli fakat sk sk altrlan makinalar
Dzenli yklemeli.
rnein: Elektrik motorlar, Buhar ve Gas trbini
Tahrik edilen makina
S

r

a
Dzenli yklemeli:
rnein: Ray zerinde yryler, jeneratrler,
lastik bantl konveyyrler, hafif yk asansrleri,
ceraskallar, kavaletal gtrcler, sa bkme
makinalar, giyotin makaslar, takm tezgahlar ana
tahriki, dner frnlar, dokuma tezgahlar, sarg
makinalar, basma ve boyama makinalar, yourma
makinalar.
1,0 1,1 1,25 1,5 1
Hafif yklemeli, dzenli darbeli:
rnein: Yol inaat mak., yk asansrleri, elik
bantl konveyyrler, inaat asansrleri, kaldrma re-
dktrleri, dn mekanizmalar, tambur kurutucu-
lar, boru hatt pompalar, betoniyerler, planya mak.,
kartrclar, santrfujlar (hafif), pistonlu ve turbo
kompresrler, ykama makinalar, emi pompalar.
1,25 1,35 1,5 1,75 2
Orta yklemeli, normal darbeli:
rnein: (Kimya) Hafif akkanl alkalayclar,
santrfujlar (ar), (kaldrma ve iletme) Lastik bantl
konveyyrler, koval elevatrler, (eitli)
vantilatrler, aa ileme mak., vin yryleri,
dn tertibatlar, takm tezgahlar yardmc
tahrikleri, ie ve kavanoz doldurma makinalar,
ambalaj makinalar, hafif akkan trbinler.
1,50 1,60 1,75
2,00
veya
daha
byk
3
Ar yklemeli, kuvvetli darbeli:
rnein: (Ekskavatrler) zincir koval
ekskavatrler, paletli yryler, koval arklar,
kesici kafalar, (Petrol) kuyu ama mekanizmalar,
(kaldrma ve iletme) insan asansrleri, eik
asansrler, (kauuk mak.) yourma ve silindirleme
makinalar, (vin) bum ve yk kaldrma, (metal
ileme) ahmerdanlar, planyalar, presler, makaslar,
scak basma presleri, haddeler, (tahta sanayii)
yontma tamburlar ve makinalar, erit testereler,
(eitli) tula ve briket presleri, eker kam
tcleri, pistonlu pompalar ve kompresrler,
krclar, deirmenler-
1,75 1,85 2,00
2,25
veya
daha
byk
4
S t u n 1 2 3 4
www.guven-kutay.ch
62
1.2.1.1.2.2 Dinamik faktr K
V

Dinamik faktr K
V
dili arklarn iletmede alrken dourduklar titreimlerin etkisini hesaba
katar.
Dinamik faktr "K
V
"nin analitik saptanmas
Burada dikkat edilecek husus bu formllerin geerliliidir. Eer K
4
>10m/sise, buradaki formller
geerli deildir ve hesaplar DIN 3990T1 e gre ayrca yaplmaldr.
Dz dili iin
4
t
1
V
K 0193 , 0
b / F K
K 123 , 1
1 K
|
|
.
|
\
|
+

+ =
o
F. 1.38
Helis dili iin
4
t
1
V
K 0087 , 0
b / F K
K 123 , 1
1 K
|
|
.
|
\
|
+

+ =
|
F. 1.39
s / m 10
u 1
u
v z 01 , 0 K
2
2
1 1 4
s
+
=
F. 1.40
K
Vo
[-] Dz dili iin dinamik faktr
K
V|
[-] Helis dili iin dinamik faktr
K
1
[-] Kalitefaktr, Tablo1.26
K
[-] letme faktr, Tablo 1.25

F
t
N Taksimat dairesindeevrekuvveti
b mm Temasboyu
z
1
v
1
m/s Pinyonun evre hz
Tablo1.26, KalitefaktrK
1
DINegrekalite 6 7 8 9 10 11 12
K
1
8,5 13,6 21,8 30,7 47,7 68,2 109,1
Dinamik faktr "K
V
" nin tablodan saptanmas
DynamikfaktrK
Vo
oder K
V|
gayet kolay DIN 3990 daki tablolardan alnabilir. Tablodan bulunan
deer F. 1.38 veya F. 1.39 ile bulunan deere gre daha kabadr. nerimiz
( ) N K f 1 K
350 F v
+ = F. 1.41
f
F
[-] Dzeltmefaktr
(K
350
.N) [-] Yardmc deer
www.guven-kutay.ch
63
Tablo 1.27, Dz dili iin yk dzeltme faktr f
F
(ara deerler linear interpolirt)
izgisel yk(K
A
.F
t
/b) N/mm izgisel yk(K
A
.F
t
/b) N/mm
D
I
N
K
a
l
i
t
e
s
i
s
1
0
0
2
0
0
3
5
0
5
0
0
8
0
0
1
2
0
0
1
5
0
0
2
0
0
0
D
I
N
K
a
l
i
t
e
s
i
s
1
0
0
2
0
0
3
5
0
5
0
0
8
0
0
1
2
0
0
1
5
0
0
2
0
0
0
3 1,61 1,19 1 0,93 0,86 0,83 0,81 0,80 8 2,95 1,59 1 0,77 0,56 0,45 0,40 0,35
4 1,81 1,24 1 0,90 0,82 0,77 0,75 0,73 9 3,09 1,63 1 0,75 0,53 0,41 0,36 0,31
5 2,15 1,34 1 0,86 0,74 0,67 0,65 0,52 10 3,22 1,67 1 0,73 0,50 0,37 0,32 0,27
6 2,45 1,43 1 0,83 0,67 0,59 0,55 0,51 11 3,30 1,69 1 0,72 0,48 0,35 0,30 0,24
7 2,73 1,52 1 0,79 0,61 0,51 0,47 0,43 12 3,37 1,71 1 0,72 0,47 0,35 0,27 0,22
Tablo 1.28, Dz dili iin (K
350
.N) deeri
9
1,0
0,9
0,5
0,2
0,3
0,4
0,6
0,7
0,8
0,1
K
*
N
3
5
0
1 2 3 0 5 4 6 7 8
blgesi
Ana rezonans
12 10 11
6
5
10 9
G'
8
7
0,5 0 1,0
G'
10
K
*
N
3
5
0
0,05
0,10
12 11
5
6
7
8
9
Tablo 1.29, Helis dili iin yk dzeltme faktr f
F
(ara deerler linear interpolirt)
izgisel yk(K
A
.F
t
/b) N/mm izgisel yk(K
A
.F
t
/b) N/mm
D
I
N
K
a
l
i
t
e
s
i
s
1
0
0
2
0
0
3
5
0
5
0
0
8
0
0
1
2
0
0
1
5
0
0
2
0
0
0 D
I
N
K
a
l
i
t
e
s
i
s
1
0
0
2
0
0
3
5
0
5
0
0
8
0
0
1
2
0
0
1
5
0
0
2
0
0
0
3 1,96 1,29 1,00 0,88 0,78 0,73 0,70 0,68 8 3,19 1,66 1,00 0,74 0,51 0,38 0,33 0,28
4 2,21 1,36 1,00 0,85 0,73 0,66 0,62 0,60 9 3,27 1,68 1,00 0,73 0,49 0,36 0,30 0,25
5 2,56 1,47 1,00 0,81 0,65 0,56 0,52 0,48 10 3,35 1,70 1,00 0,72 0,47 0,33 0,28 0,22
6 2,82 1,55 1,00 0,78 0,59 0,48 0,44 0,39 11 3,39 1,72 1,00 0,71 0,46 0,32 0,27 0,21
7 3,03 1,61 1,00 0,76 0,54 0,42 0,37 0,33 12 3,43 1,73 1,00 0,71 0,45 0,31 0,25 0,20
www.guven-kutay.ch
64
Tablo 1.30, Helis dili iin (K
350
.N) deeri
0,7
0,8
0,9
1,0
0,4
0,5
0,6
0
0,1
0,2
0,3
3
5
0
K
*
N
4 3 2 1 9 8 7 6 5
11 12 10
9
7
6
5
10
8
Ana rezonans
blgesi
0 0,5
0,10
0,05
3
5
0
K
*
N
11 12
6
1,0
5
G'
7
8
9
10
Yardmc faktr
2
2
1 1
'
u 1
u
v z 01 , 0 G
+
=
1.2.1.1.2.3 Aln yk dalma faktr K
Fo
ve K
Ho
Aln yk dalma faktr K
F
ayn anda evre kuvvetinin ne kadar dili tarafndan tandn
gsterir. K
Fo
deeri di dibi krlmasnda, K
Ho
deeri di yanaklar yzey basncnda kullanlr.
Bir kademede dili iftinden biri normal br sertletirilmi malzemedense ortalama deer
kullanlmas, eitli dili kalitesi varsa kaba kalitenin alnmas salk verilir.
Tablo 1.31, Aln yk dalma faktr K
Fo
veK
Ho
izgisel yk( K
A
F
t
/ b) inN/mm
> 100N/mm <100N/mm
Dili kalitesi
DIN3962
6 7 8 9 10 11 12 6... 12
Dz
dili
K
Fo
K
Ho
1,0 1,1 1,2
1/ Y
c
> 1,2 3)*
1/ Z
c
2
> 1,2 3)*
1)*
Helis
dili
K
Fo
K
Ho
1,0 1,1 1,2 1,4 c
an
=c
o
/ cos
2
|
b
> 1,4 3)*
Dz
dili
K
Fo
K
Ho
1,0 1,1 1,2
1/ Y
c
> 1,2 3)*
1/ Z
c
2
> 1,2 3)*
2)*
Helis
dili
K
Fo
K
Ho
1,0 1,1 1,2 1,4
3)*
c
on
=c
o
/ cos
2
|
b
> 1,4
1)* Semente ve evresel sertletirilmi veya nitrasyonla sertletirilmi dililer.
2)* Sertletirilmemi, normal malzemeye ayrca hibir ekilde mdahale edilmemi dililer.
3)* Faktor verilen forml ile hesaplanr. Elde edilen deer eitlikte verilen deerden kk ksada,
eitlikte verilen deer alnr.
www.guven-kutay.ch
65
Fo
, K
Ho
nn analitik olarak hesaplanmas:
Analitik olarak hesaplanan aln yk dalma faktr K
Fo
, K
Ho
nn deeri yaklaktr. Bu
formllerin bilgisayarda programlamak iin kullanlmasnda fayda vardr.
c
s 2iin
1
b / F
) y f ( c
4 , 0 9 , 0
2
K K
or
pe
F H
>
|
|
.
|
\
|
+
c
= =
|
o o
F. 1.42
c
>2iin
b / F
) y f ( c ) 1 ( 2
4 , 0 9 , 0 K K
or
pe
F H
|
o o

c
c
+ = = F. 1.43
c
[-] Toplam kavrama oran c
= c
o
+ c
|
c
N/(mm.) Di rijitlii faktr, Tablo 1.32

f
pe
m Kavrama taksimatnn en byk sapma deeri
y
|
m Alma deeri, Tablo 1.33
F
or
N Etkili olanevrekuvveti
Tablo 1.32, Di rijitlii faktr c
Dili malzemesi elik/elik GS/GS GGG/GGG GG/GG

c
N/(mm.) olarak *)1 20 20 17 12

*)1 Eer pinyon ve arkn malzeleri deiik ise ortalama deer alnr.
elik/GGGc

= (20+17)/2 = 18,5 N/(mm.)
Kavrama taksimatnn en byk sapma deeri f
pe

H n pe
q )) d 25 , 0 m ( 315 , 0 4 ( f + + = F. 1.44
Etkili olanortalamaevrekuvveti
|
=
H t or
K K F F
F. 1.45
artlar:
Eer ( )
2
H
Z / K
c o o
c c > ise ( )
2
H
Z / K
c o o
c c = alnr.
Eer K
Ho
<1,0 ise K
Ho
= 1,0 alnr.
( ) ( )
o | | o c
c c + c c = / 1 3 / 4 Z de c
|
>1iin c
|
= 1 alnr.
Eer ( )
c o o
c c > Y / K
F
ise ( )
c o o
c c = Y / K
F
alnr.
n
/ 75 , 0 25 , 0 Y
o c
c + = Formlnde | c = c
o o
2
n
cos / alnr.
www.guven-kutay.ch
66
1.2.1.1.2.4 Yk dalma faktr K
F|
ve K
H|

Yk dalma faktr K
F|
di geniliindeki deiik yk dalmn di dibi krlmasnda, K
H|
faktrde yzey basncndaki etkisini gsterir. Bu faktor ayn zamanda imalat hatalar ile elastik ve
termikdeformasyonetkilerinideierir.
Yk dalma faktrn analitik olarak hesaplamak olduka zor ve zahmetli bir ilemdir. Pratikte
hazrlanm tablolardan, DIN 3990 ve literatrde verilmi olan tablolardan, deerlerin alnmasnda
saknca yoktur.
Yk dalma faktr " K
F|
"
( )
N
H F
K K
| |
= F. 1.46
K
F|
[-] Di dibi krlmasnda yk dalma faktr
K
H|
[-] Di yzey basncnda yk dalma faktr
N [-] Temas boyu ile di ykseklii oran faktr
Eer di geniliinin di yksekliine oran 3 > b/h > 12 ise K
F|
=K
H|
eittir, bu N = 1 demektir,
yoksa kuvvet N u ekilde hesaplanr.
2
2
h
b
h
b
1
h
b
N
|
.
|
\
|
+
|
.
|
\
|
+
|
.
|
\
|
= F. 1.47
b mm Dilide temas boyu
h mm Di ykseklii
Di ykseklii h referans profilindeki kabule gre h ~ 2,25. m
n
dir.
Yk dalma faktr " K
H|

Yk dalma faktr K
H|
u ekilde hesaplanr:
K
H|
s 2ise
b / F
F 10
+ 1 =
K
or
y
H
|
|

F. 1.48
K
H|
>2ise
b / F
F 10
2 =
K
or
y
H
|
|

F. 1.49
F
|y
mm Etkili yanak izgi sapmas
F
or
N Ortalamakuvvet
b mm Temasboyu
www.guven-kutay.ch
67
Ortalama kuvvet " F
or
"
V t or
K K
F
=
F

F. 1.50
F
t
N Taksimat dairesindeevrekuvveti
K
[-] letme faktr

K
V
[-] Di ekline gre dinamik faktr
Etkili yanak izgi sapmas " F
|y
"
Hakiki yanak izgi sapmas "F
|y
" u ekilde hesaplanr:
y
F
=
F
x y
|
| |

F. 1.51
F
|x
mm almadan nce yanak izgi sapmas
y
|
mm Alma deeri
Alma deeri " y
|
"
Alma deeri " y
|
" analitik olarak ok zor hesaplanr. Fakat DIN 3962 de hazrlanm ve Tablo 1.33
e aktarlm deerler pratikte kullanmak iin alnabilir.
Tablo 1.33, Alma deeri y
|
(DIN3962denzet)
evre hz v |m/s|
o
Hlim
Alma deeri y
|
|mm|
s 5 5<vs10 s 10 Btnv
s 400 y
|
=0,800F
|x
s y
|max
64 32 - -
GG, GGG y
|
=0,550F
|x
s y
|max
64 45 22 -
s 600 y
|
=0,534F
|x
s y
|max
64 43 21 -
s 800 y
|
=0,400F
|x
s y
|max
64 32 16 -
s 1000 y
|
=0,320F
|x
s y
|max
64 26 13 -
s 1200 y
|
=0,265F
|x
s y
|max
64 21 11 -
>1200 *)1 y
|
=0,150F
|x
s y
|max
- - - 6
*)1 sertletirilmi semantasyon, islah ve nitrat elikleri
www.guven-kutay.ch
68
almadan nce yanak izgi sapmas " F
|x
"
min Bx sh ma x
F
f
1,33 +
f
=
F
>
|
F. 1.52
f
ma
mm malat hatasndan doan sapmalar
f
sh
mm Esnemeden doan sapma
F
Bx
min deeri olarak u deerlerin by alnr:
( ) b / F 005 , 0 F
or min Bx
=
|
=
H min Bx
f 5 , 0 F
malat hatasndan doan sapmalar f
ma
H
14 , 0
H ma
q b 4,16 =
f f
~
|
F. 1.53
f
H|
mm Yanak dorusu a sapmas
b mm Temasboyu
q
H
[-] Di kalitesi faktr Tablo 1.34
Tablo 1.34, Di kalitesi faktr q
H
(tecrbe deeri)
DINegrekalite 5 6 7 8 9 10 11 12
q
H
1,00 1,32 1,85 2,59 4,01 6,22 9,63 14,9
Esnemeden doan sapma " f
sh
"
Esnemeden doan sapma "f
sh
" milin veya pinyonun deformasyonundan doan sapmalar belirler. Bu
iletmede yanaklarn ve milin esnemesinden oluan deerdir.
Tablo 1.35, Esnemeden doan sapma " f
sh
" m olarak (tecrbe deerleri)
Deen di genilii b |mm|
... 20
>20
... 40
>40
... 100
>100
... 260
>260
... 315
>315
... 560
>560
ok rijid kasal redktr,
F
t
/ bs 200N/mm
5 6,5 7 8 10 12 16
Rijid kasal redktr,
F
t
/ bs 200-1000N/mm
6 7 8 11 14 18 24
Esnek kasal redktr,
F
t
/ b>1000N/mm
10 13 18 25 30 38 50
www.guven-kutay.ch
69
Yanak dorusu a sapmas f
H|
Tablo 1.36, Yanak dorusu a sapmas "f

H|
" molarak, DIN3962yegre
DIN-Kalitesi Temasboyu" b" mmolarak
6 s20 20 40 40100 100160 >160
7
Talanm, raspalanm veya
hassas frezeli, yani azdrmayla
hassasyzeyli 8 9 10 11
8
Rijid konstruksiyon, raspal,
frezeli
11 13 14 16
9 16 18 20 22
10 25 28 28 32
11 36 40 45 50
12 56 63 71 80
13 90 100 110 125
T
o
l
e
r
a
n
s
l
a
r
z
e
l
o
l
a
r
a
k
b
e
l
i
r
l
e
n
i
r
Esnemefaktrf
sh
nn analitik olarak hesaplanmas
Esnemefaktrf
sh
nn analitik olarak olduka zor bir hesap yoluyla hesaplanr. Hesabn analitik
olmasna ramen K faktr deneylerle elde edilen bir deer olarak alnr.
|
|
.
|
\
|
(
(
+
|
|
.
|
\
|
|
|
.
|
\
|

'
|
.
|
\
|
d
b
3 , 0 0,3 -
d
d
d
s L
K + 1
b
F
0,023 =
f
1
2
sh
1
4
2
1
or
sh
F. 1.54
K' [-] Pinyonunyataklaragrepozisyonfaktr(DIN3990dan)
d
sh
mm Pinyon milinin ap
d
1
mm Pinyonun taksimat daire ap
b mm Yanaklarn temas boyu
0,3 -
d
d
d
s L
K + 1
sh
1
4
2
1
|
|
.
|
\
|
|
|
.
|
\
|

'
Deeri absolut deer olup, sonu ister ister + ksn, her zaman + alnr.
www.guven-kutay.ch
70
1.2.1.2 Malzemenin di dibindeki mukavemet deeri o
FG
Malzemenin di dibindeki mukavemet deeri " o

FG
" deney dililerinden elde edilir. Deney dilileri
ile elde edilen faktrlerin indeksinde " T " harfi kullanlmtr. Bilinen dzeltme faktrleriyle
pinyon ve ark iin aada verilen forml kurulur.
X RrelT rel NT ST lim F FG
Y Y Y Y Y o = o
o
F. 1.55
o
FG
N/mm
2
Malzemenin di dibindeki mukavemet deeri
o
Flim
N/mm
2
Di dibi devaml mukavemet deeri (Dalgal)
Y
ST
[-] Gerilme deeri dzeltme faktr (Y
ST
=2)
Y
NT
[-] Dayanma sresi faktr (1% skarta ve 3 10
6
s N
L
)
Y
orel
[-] Greceli dayanma faktr (deney dilisine gre)
Y
RrelT
[-] Greceli yzeyfaktr(R
z
=1m yegre)
Y
X
[-] Byklkfaktr( m=5mm)
1.2.1.2.1 Di dibi devaml mukavemet deeri " o
Flim
"
Standart ve literatrden aktarlm ve malzeme ksmnda Tablo 1.3 den Tablo 1.8 e kadar
gsterilmi o
Flim
deerleri dorudan doruya dililerle yaplan tecrbelerden ve Whler erileri
saptanarak elde edilmi cinsi ve ilemi belirtilmi malzemeler iin max. deerlerdir. Elde kendi
deney ve tecrbelerimize dayanan mukavemet deerleri yoksa, hesaplar iin gereken deerler bu
tablolardan alnabilir.
1.2.1.2.2 Gerilme deeri dzeltme faktr " Y
ST
"
Malzemenin gerilme deeri dzeltme faktr tecrbe dililerinde DIN e gre sabit deerdir.
Bu deer: Y
ST
= 2 olarak belirlenmitir.
1.2.1.2.3 Dayanma sresi faktr " Y
NT
"
Dayanmasresi faktr Y
NT
malzemenin alma zamanna gre, yani max. kuvvet ile zorlanma
saysna gre mukavemet deerinin saptanmasna yardmc olur. Dayanma sresi faktr Y
NT

Tablo 1.37 da verilen formllerle analitik hesaplanmas yan sra Tablo 1.38 den dorudan
okunabilir.
www.guven-kutay.ch
71
Tablo1.37, Dayanmasresi faktr" Y
NT
"
Ykleme says N
L
Malzeme
N
L
s 10
3
10
3
<N
L
<3.10
6
3. 10
6
s N
L
A
slah ve semantasyon elikleri.
Nitrokarbonla sertletirilmi
elikler.
1,2
atlama snr |
|
.
|
\
|

N
10 3
L
6
0,012
B
Nitrat, islah ve semantasyon elii.
N-gazyla sertletirilmi, sfero d-
km GGG (ferr.) ve kr dkm GG.
1,6
atlama snr |
|
.
|
\
|

N
10
3
L
6
0,059
C
Semente edilmi semantasyon elii
ve induksiyonla sertletirilmi elik
veelikdkmler.
2,5
|
|
.
|
\
|

N
10
3
L
6
0,115
D
elikler, sferodkmGGG(perl.
Vebai.) elikdkmD(perl.).
2,5
|
|
.
|
\
|

N
10
3
L
6
0,160
1,0
Tablo1.38, Dayanmasresi faktr" Y
NT
"
10
2 3 4 5 2 5 4 3
10
2 5 4 3
10
2 5 4 3
10
2 5 4 3
10 10
2 3 4 5 6 7
1,0
1,2
1,4
1,6
1,8
2,0
2,5
3,0
A
B
C
D
Y
N
T
L
Ykleme says N
A slah ve semantasyon elikleri, nitrokarbonla sertletirilmi elikler
B Nitrat, islah ve semantasyon elikleri, N-gazyla sertletirilmi, sfero dkm GGG (ferr.) ve kr
dkmGG
C Semente edilmi semantasyon elii ve induksiyonla sertletirilmi elik ve elik dkmler
D elikler, sferodkmGGG(perl. Vebai.) elik dkmD(perl.)
www.guven-kutay.ch
72
1.2.1.2.4 Greceli dayanma faktr " Y
orelT
"
Greceli dayanma faktr Y
orelT
dilinin entik etkisinin deney dili arkna (greceli olarak)
gre deiikliini belirtir. Bu faktrn deeri ya Tablo 1.39 den veya DIN 3990 T3 deki tablodan
okunabilir. Pratikte ou zaman " 1 " alnr.
Tablo 1.39, Greceli dayanma faktr " Y
orelT
"
1,2
1,1
1,0
0,9
2,3 2,2 2,1 2,0 1,9 1,8 1,7 1,6 1,5 1,4
o
r
e
l
T
Y
entikfaktr Y
Sa
1000
300
150
m
R
300
400
500
600
800
R
R
p0,2
e
1.2.1.2.5 Greceli yzey faktr Y
RrelT

Greceli yzey faktr Y
RrelT
dilinin yzey kalitesinin deney dili ark yzey kalite-sine gre
(greceli olarak) deiiklik orann gsterir. Greceli yzey faktr Y
RrelT
Tablo 1.40da, DIN
3990 T3 de verilmi formllerle veya den, DIN 3990 T3 de verilmi Tablo 1.41 tablodan dorudan
okunabilir.
Tablo1.40, Greceli yzeyfaktr Y
RrelT
Yzeykalitesi
Malzeme
R
z
<1m 1m<R
z
<40m
A Statik yklenmi btn malzemeler Y
RelT
=1,000 Y
RelT
=1.0
B GG, GGG(ferr.), nitrat elikler Y
RelT
=1,025 ( ) 1 +
R
3,259 - 4,299 =
Y
z
0,005
RrelT
C
Sementeli ve btn yumuak elikler
(R
m
<800N/mm
2
)
Y
RelT
=1,070 ( ) 1 +
R
4,203 - 5,306 =
Y
z
0,01
RrelT
D
slah ve semantasyon elikleri, btn
sertletirilmi elikler,
(R
m
>800N/mm
2
)
Y
RelT
=1,120 ( ) 1 +
R
0,529 - 1,674 =
Y
z
0,1
RrelT
Yzeykalitesi R
z
>40m iin zel deerler kullanlr veya denemelerle faktr bulunur.
www.guven-kutay.ch
73
Tablo1.41, Greceli yzeyfaktr Y
RrelT
R
r
e
l
T
Y
1
1,15
1,10
1,05
1,00
0,95
0,90
40 30 20 10 5 4 3 2
Yzey przl kalitesi R
z
A
B
C
D
A Statik yklenmi btn malzemeler
B GG, GGG(ferr.), nitrat elikler
C Semente edilmi elikler ve btn yumuak elikler (R
m
<800N/mm
2
)
D slah ve semantasyon elikleri, btn sertletirilmi elikler, (R
m
>800N/mm
2
)
1.2.1.2.6 Byklk faktr " Y
x
ve Z
x

Byklk faktr" Y
x
" malzemeye gre modln di dibi mukavemet deerine, byklk faktr
" Z
x
" de yanak yzey basnc mukavemet deerine (di yana oyuklamasna) olan etkisini
gsterir.
Her eit elik malzemede statik yklemede byklk faktrleri Y
x
ve Z
x
iin 1 deeri alnr.
Byklk faktr " Y
x
" ve" Z
x
" malzemeyevemodlegreTablo 1.44 denveyaDIN 3990T2,
T3 okunabilmeleri yan sra byklk faktr " Y
x
" Tablo 1.42 de verilmi formllerle, byklk
faktr" Z
x
" de Tablo 1.43 de verilmi formllerle hesaplanr.
Tablo1.42, Byklkfaktr Y
x
di dibi krlmasna iin
Normal modl [mm]
Malzeme
m
n
<5 5<m
n
<25 m
n
s 25
malat ve islah elikleri Y
x
=1,03- 0,006*m
n
Y
x
=0,85
Yzeyi sertletirilmi elikler Y
x
=1,05- 0,01*m
n
Y
x
=0,80
Kr dkm
Y
x
=1
Y
x
=1,075- 0,015*m
n
Y
x
=0,70
www.guven-kutay.ch
74
Tablo1.43, Byklkfaktr Z
x
di yana oyuklamas iin
Normal modl [mm]
Malzeme
m
n
s 7 7<m
n
<30 m
n
> 30
malat ve islah elikleri Z
x
=1,03- 0,006* m
n
Z
x
=0,90
Yzeyi sertletirilmi elikler Z
x
=1,05- 0,01* m
n
Z
x
=0,75
Kr dkm
Z
x
=1
Z
x
=1,075- 0,015* m
n
Z
x
=0,70
Tablo1.44, Byklkfaktr Y
x
veZ
x
k
l
k
f
a
k
t
Y
(
Z
)
Modul m,
m
n
x
x
1,0
0,9
0,8
0,7
45 35 25 15 5
50 40 30 20 10 1
F
A
B
C
D
E
x
Y
Z
x
Y
x
x
Y
x
Z
, Z
x
Y
x
A Statik yklemedebtnmalzemeler Y
x
iin. Dkmmalzeme(GG, GGG), imalat ve
islahelikleri Z
x
iin.
B Sathlar sertletirilmi elikler iin
C malat ve islah elikleri, GGG iin
D Sathlar sertletirilmi elikler iin
E Azotla (nitratla) sertletirilmi elikler
F Dkmmalzeme(GG, GGG)
www.guven-kutay.ch
75
1.2.2 Di yanaklarnda yzey basnc hesab
Dilinin yanaklarnda anma olur ve karncalama meydana gelirse, o dili fonsiyonunu tam olarak
yapamaz. Dilinin yanaklarnda karncalama (Grbchenbildung/Pittings) balamas, dilinin
yzeyine yakn yerlerde atlaklara ve bu atlaklarda kayganl nleyerek para kopmalarna sebep
olur. Bu hatalar nleyebilmek iin u nlemler alnr:
Pozitif di dzeltmesi, pozitif profil kaydrmas,
ok di says z , yani kk modl (di dibi krlmasna tam ters)
Helis dili
Di yana sertletirilmesi,
Di yana talanmas, gerekirse raspalanmas,
Sentetik ya kullanlmas ....
Di yanaklarnda yzey basnc hesab u ekilde yaplr:
S
=
S
HGER
Hhe
HG
Hhe
>
o
o
F. 1.56
S
Hhe
[-] Hesaplanan di yana emniyet faktr
o
Hhe
N/mm
2
Hesaplanan di yana basnc
o
HG
N/mm
2
Malzemenin emniyetli di yana mukavemeti
S
HGER
[-] Gerekli di yana emniyet faktr
1.2.2.1 Hesaplanan di yana basnc " o
Hhe
"
Hesaplanan di yana basnc " o
Hhe
" di yanandaki basma gerilimidir. Bu basma gerilimi yalnz
pinyon iin hesaplanr fakat ark ve pinyondan hangisinin malzeme deeri dkse o deerle
karlatrlp karar verilir.
H H V IS HYe Hhe
K K K K
=
o |

o o F. 1.57
o
Hhe
N/mm
2
Hesaplanan di yana basnc
o
HYe
N/mm
2
Yerel di di yana basnc
Kuvvet faktrleri
K
[-] letme faktr

K
V
[-] Dinamikfaktr
K
F|
[-] Yk dalma faktr
K
Fo
[-] Aln yk dalma faktr
Kuvvet faktrleri K
, K
V
, K
H|
veK
Ho
, ksm 1.2.1.1.2 de nasl hesaplanacaklar anlatlmtr. Analog
yaplan hesaplarla burada kullanlma deerleri bulunur.
www.guven-kutay.ch
76
Yerel di di yana basnc " o
HYe
"
Genel olarak bir dilide di yanaklarnda yzey basnc Hertz in ortaya koyduu iki silindir
haddenin yzey basn forml ile bulunur. Burada max. hadde basnc:
b
1
2
max
F
o
( )
2
Hmax
- 1 b 2
E F
=
v
t

o
Burada E deeri:
E
+
E
E E 2
= E
2 1
2 1

deeri

2 1
2 1
2 1
+
= ya ve
1
+
1
=
1
olarak alnr.
ekil. 1.27, Hertz basnc
Hmax
b
E F 0,175
=

o
F. 1.58
F N Kuvvet
E N/mm
2
Dzeltilmi elastiklik says
b mm Temasboyu
mm Dzeltilmi kavis yar ap
v [-] Poisson says, elik iin v =0,3
Dili yanak profilinde (evolvent) kavis yar aplar sabit olmadndan, ayrca yanaklarda srtnme
olduundan ve yalama dikkate alnmadndan forml F. 1.58 yaklak deer formldr.
Dz aln dilisinin serbest seilen herhangi bir temas yerinde, Y noktas diyelim, yzey basn-cn
hesaplamakisteyelim.
Kademedeki dililerin yuvarlanma dairesi yar aplarn yazalm:
2
d
=
r
und
2
d
=
r
2 w
2 w
1 w
1 w
ve iletme kavrama as o
w
ile u banty yazabiliriz:
www.guven-kutay.ch
77
d
=
d
2
M
2
b
2
d
b
1
d
w
1
d
=
d
1
1
M
w
2
C
w
o
o
y
1
T
1
Y
o
w
o
y2
T
2
y
2
y
1
r
+
r
+
= sin
2 w 1 w
2 y 1 y
w

o
( )
o

w 2 w 1 w
2 y 1 y
sin
r
+
r
= +
1 b
2 b
1 w
2 w
r
r
r
r
= u =
( )
o
+
w 1 w 1 w
2 y 1 y
sin
r
u
r
= +
( )
o
+
w 1 w
2 y 1 y
sin r 1 u = +
o

1 y 1 b
1 y
tan
r
=
o

o

2 y 1 b 2 y 2 b
2 y
tan
r
u = tan
r
=
+
=
2 y 1 y
2 y 1 y
y

Y noktasndaki profil kavisi yar ap:

o

o

o
w 1 w
2 y 1 b 1 y
1 b
y
sin
r
) 1 + u (
tan
r
u tan r
=
w
1
1 w
cos
cos r
=
r
o
o
o cos r =
r
1 1 b
w
w
w
cos
sin
tan
o
o
=
o
Ve btn bu deerleri yerletiririsek:
ekil. 1.28, Yzey basnc
o
o
o
o
o
o
o
w 1
w 2 y 1 1 y 1
y
sin cos
r
) 1 + u (
cos tan cos r u tan cos
r
=
o
o
o
o

w
2 y 1 y
1
y
tan
tan tan cos
1 + u
u
2
d
=
Burada elde edilen kavis yar ap
y
, yzey basnc formlnde yerletirilirse, ve Kuvvet iinde u
bant konulursa F ~ F
bn
=F
t
/ coso , herhangi bir temas noktasndaki basn iin u forml
bulunur:
2 y 1 y
2
w
1
t
HY
tan tan
cos
tan 2
u
1 + u
d
b
E
F
0,175 =
o
o
o
o
o
Basnc herhangibir temas noktas deilde, yuvarlanma noktas C kabul edersek,
o
y1
=o
y2
=o
w
olur, ve formlmz u ekli alr:
www.guven-kutay.ch
78
w
2
1
t
HY
tan
cos
2
u
1 + u
d
b
E
F
0,175 =
o
o

o
Burada formlmz u arpana ayrrsak:
w
2
1
t
HY
E 0,175
tan
cos
2
u
1 + u
d
b
F
=
o
o

o
Burada birinci arpan dili kademesinin deimeyen temel geometrik deerleridir. kinci arpan profil
formuna bal deerlerden olutuundan buna di yana form faktr ad verilir ve Z
H
ile
gsterilir.
tan
cos
2
=
Z
w
2
H
o
o
nc arpan malzemelerin elastiklik modllerine bal deer olduundan buna Malzeme faktr
ad verilir ve Z
E
ilegsterilir.
E
E 0,175 =
Z

Dier tarafta biliyoruz ki; dilinin helis as ve kavrama oran mukavemet hesaplarna etki edek iki
byklktr. Buradakavramafaktr iinZ
c
, helis faktr iinZ
|
deerlerinide katarsak,
Yerel di yana basnc o
HYe
iin u forml bulunur:
E H
1
t
HYe
Z Z Z Z
u
1 + u
d b
F
=
o
| c
F. 1.59
o
HYe
N/mm
2
Yerel di yana basnc
F
t
N Taksimat dairesindeki evrekuvveti
b mm Temasboyu
d
1
u [-] Kademede nakil oran
Z
c
[-] Kavramafaktr
Z
|
[-] Helisfaktr
Z
H
[-] Di yana form faktr
Z
E
[-] Malzemefaktr
Burada etkili olan faktrleri srasyla ele alp hesaplayalm.
www.guven-kutay.ch
79
1.2.2.1.1 Kavrama faktr Z
c
c
Z
1,00
0,95
0,65
0,90
0,85
0,80
0,75
0,70
c
o
1,0 1,5 2,0 2,5
0
,
4
=
0
|
c
0
,
2
0
,
6
0
,
8
>

1
,
0
Tablo1.45, KavramafaktrZ
c
Kavrama faktr Z
c
zorlama kuvvetinin
yanaklara dalmn
belirler.
Faktr deeri Tablo
1.45 den, DIN 3990
T2 de verilmi
tablodan alnmasnn
yan sra aada
verilen forml-lerlede
analitik olarak
hesaplanr.
Dz dililer
3
- 4
=
Z
c
o
c
F. 1.60
Helis dililer, c
|
<1iin +
3
) - 1 ( ) - 4 (
=
Z
c
c c
c
o
| | o
c
F. 1.61
c
|
> 1iin
1
=
Z
c
o
c
F. 1.62
c
o
[-] Profil kavrama oran
c
|
[-] Helis kavrama oran
1.2.2.1.2 Helis faktr Z
|

Helis faktrZ
|
ampirik bir dzeltme faktrdr ve helis asnn yanak yzey basncna etkisini
belirler ve u ekilde hesaplanr.
| =
|
cos Z F. 1.63
Z
|
[-] Helisfaktr
| Helis as
www.guven-kutay.ch
80
1.2.2.1.3 Di yana form faktr Z
H

Tablo1.46, Yanak formfaktrZ
H
(z1+z2) (x1+x2) / =- 0,01

-0,005
0
0,005
0,01
0,015
0,02
0,025
0,03
0,04
0,05
0,06
0,07
0,08
0,09
0,1
1.5
1.6
1.7
1.8
1.9
2
2.1
2.2
2.3
2.4
2.5
2.6
2.7
2.8
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45
Eiklik as
F
a
k
t
o
r
Z
H
Di yana form faktr Z
H
kademedeki a fonksiyonlarnn etkisini belirtir. Bu faktrn deeri
kavrama as o, helis as | ve iletmedeki kavrama as o
w
nin deerine gre deiir.
H
eitli ekilde bulunur. Deer ya aada verilmi olan
F. 1.64 , F. 1.65 veya DIN 3990 daki formllerle analitik olarak hesaplanr, veya dz dili
kademesinde o =20, | = 0 ve helis dili kademesinde o =20, | s 45 iin Tablo 1.46 den
(x
1
+x
2
)/(z
1
+z
2
) oranna gre, pratikte kullanabilinir dorulukta okunur.
Yukardada belirttiimiz gibi di yana form faktr Z
H
nn genel forml udur:
w n
2
H
tan
cos
2
=
Z
o
o
www.guven-kutay.ch
81
Dz dililer
w n
2
H
tan
cos
2
=
Z
o
o
F. 1.64
Helis dililer
wt t
2
b
H
tan
cos
cos 2
=
Z
o
o
|
F. 1.65
Z
H
1 Di yana form faktr
o
n
Normal kavrama as
o
w
Dz dilinin iletme kavrama as
|
b
Temel dairesinde helis as
o
t
Aln kavrama as
o
wt
Helis dilinin iletme kavrama as
www.guven-kutay.ch
82
1.2.2.1.4 Malzeme faktr Z
E

Malzemefaktr Z
E
kademedeki malzeme iftinin yzey basnc gerilimine etkisini belirler. Bu
faktr Tablo 1.47 ile, DIN 3990 T2 de verilmi tablorla belirlenmesinin yan sra aada verilen
formllerlede (F. 1.66, F. 1.67 ve F. 1.68) analitik olarak hesaplanr.
MalzemefaktrZ
E
malzeme sabitelerinden oluur.
2
2
2
1
2
1
E
E
- 1
+
E
- 1
1
=
Z
|
|
.
|
\
|
v v
t
F. 1.66
E =E
1
=E
2
ve
v =v
1
=v
2
ise:
( )
2
E
- 1 2
E
=
Z
v
t
F. 1.67
v
1
=v
2
=0,3iin
E
E 0,175 =
Z
F. 1.68
E N/mm
2
Elastiklikmodl, indeksinegre
v [-] Poisson says, indeksine gre
Tablo1.47, v =0,3olanbirkamalzemeninmalzemefaktr Z
E
ark1 ark2
Malzeme E- Mod Malzeme E- Mod
Z
E
elik 206'000 189,8
elikdkm 202'000 188,9
Yuvarlak grafit kristalli sfero dkm 173'000 181,4
Dkmbronzveyadkmbeyazpirin 103'000 155,0
Beyazpirin 113'000 159,8
elik *)1 206'000
Lamel grafit kristalli kr dkm (GG..) 126'000 165,4
elikdkm 202'000 155,0
Yuvarlak grafit kristalli sfero dkm 173'000 180,5 elikdkm 202'000
Yuvarlak grafit kristalli sfero dkm 173'000 173,9
Yuvarlakgrafit kristalli
sferodkm
173'000
Lamel grafitli kr dkm 118'000 Lamel grafit kristalli kr dkm (GG..) 118'000 143,7
elik 206'000 Sert dokulumalzemev=0,5 7'850 56,4
*)1 Elastiklik modl ortalama deeri 206000 N/mm
2
alnmtr. Eer elastiklik modl deeri,
rnein 210000 N/mm
2
olursamalzemefaktr Z
E
=191,6 olur.
www.guven-kutay.ch
83
1.2.2.2 Dilinin yanak mukavemet deeri o
HG

Dilinin yanak mukavemet deeri o
HG
, dier tanmyla; dili yanaklarnn yzey basn
mukavemet deeri, genelde deney dilileriyle bulunur. Bilinen etki faktrleriyle dilinin yanak
mukavemet deeri, ksa olarak yanak mukavemeti pinyon iin u ekilde gsterilir:
( )
Z Z Z Z Z Z
=
X W R V L NT Hlim HG

o o F. 1.69
o
Hlim
N/mm
2
Malzemenin di yanak mukavemet deeri
Z
NT
[-] Dayanmasresi faktr
Z
L
[-] Yalama faktr
Z
V
[-] evre hz faktr
Z
R
[-] Yzey ileme kalite faktr
Z
W
[-] Malzemesertlikfaktr
Z
X
[-] Byklkfaktr
1.2.2.2.1 Malzemenin di yanak mukavemet deeri o
Hlim
Elde kendi deney ve tecrbelerimize dayanan mukavemet deerleri yoksa, hesaplar iin gereken
deerler tablolardan alnr. Malzemenin di yanak mukavemet deeri o
Hlim
malzeme ksmnda
DIN 3990 dan aktarlm Tablo 1.3 den Tablo 1.8 e kadar verilmitir. Bu deerler cinsi ve ilemi
belirtilmi malzemeler iin max. deerlerdir. Pratik hesaplarda ortalama deerlerin alnmas, ciddi
durumlarda daha detayl ve evre etkileri dikkate alnarak deerlerin seilmesinde fayda vardr.
1.2.2.2.2 Dayanma sresi faktr Z
NT
Dayanma sresi faktr Z

NT
iletmedeki ykleme says N
L
nn etkisini gsterir. Dayanma
sresi faktr Z
NT
iin iletmede snrl bir zamanda alma anndaki ykleme saysna ( N
L
)
baml olarak yaklak deerler bulunmutur. Faktr deeri Tablo 1.48 ve DIN 3990 daki tablolardan
okunup veya analitik olarak hesaplanr.
Tablo 1.48, DIN 3990 a gre ykleme says ile balantl dayanma sresi faktr Z
NT
Ykleme says Dayanmasresi faktr Z

NT
N
L
s 10
5
Z
NT
=1,6
10
5
<N
L
<5.10
7
Z
NT
=(5.10
7
/ N
L
)
0,0756
5.10
7
s N
L
Z
NT
=1,0
1.2.2.2.3 Mterek yanak faktr Z
L
., Z
V
., Z
R

Ya, hz ve yzey ileme kalite faktr Z
L
, Z
V
, Z
R
beraberce Mterek yanak faktr Z
L
, Z
V
,
Z
R
olarakta adlandrlp, pratikte yaplan kaba hesaplarda faktr iin bir mterek deer alnr.
Mterek yanak faktr ( )
R V L
Z Z Z iin u deerler alnr:
( )
R V L
Z Z Z = 0,85 azdrma veya planya ile alan dililerde,
( )
R V L
Z Z Z = 0,92 talanan veya raspalanan dililerde,
( )
R V L
Z Z Z = 1,00 talanan veya raspalanan ve R
z100
s 4m olan dililerde.
Normal ve hassas hesaplarda veya istenildiinde bu faktr ayr ayr hesaplanr.
www.guven-kutay.ch
84
1.2.2.2.4 Yalama faktr Z
L

L
Z
20 40 60 240 160 80 120 140 180 220 280 260
v 40C denominal viskozite (mm /s)
40
2
0,9
1,0
1,1
1,2
v 50C denominal viskozite (mm /s)
50
2
100
0,8
0 300 200 100
1000
500 400 300 200
1100
900 2
Hlim
o s 850 N/mm
> 1200
H lim
o N/mm
2
Tablo 1.49, Yalama faktr Z
L
Yalama faktr Z
L
kademede yalamann ve yan etkisini belirler. Faktrn bulunmasnda
daima daha zayf dili arkn deerleri kullanlr. Yan viskozitesi yalama faktrne byk etki
gsterir. Bunun iinde viskozitenin muhakkak bilinmesi arttr. Bu faktr ayn yamanda malzemenin
yanak mukavemet deerine grede deiir.
Yalama faktr Z
L
DIN 3990 dan , Tablo 1.49 ile veya formllerle bulunur. Tablonun yan
viskozitesine gre yaplm olmas gerekir.
Hesaplar yaplmadan nce aada verilen bantlarn kontrolunde fayda vardr.
Eer o
Hlim
< 850N/mm
2
ise, C
ZL
= 0,83 alnr,
Eer o
Hlim
>1200N/mm
2
ise, C
ZL
= 0,91 alnr.
Bylecegereksiz hesaplamanlenir.
Yalama faktr Z
L
analitik olarak hesaplanmas:
50Cdeki viskozite, v
50
iin:
( )
80
+ 1,2
C
- 1 4
+
C
=
Z
50
2
ZL
ZL L
|
|
.
|
\
|
v
F. 1.70
40Cdeki viskozite, v
40
iin:
( )
134
+ 1,2
C
- 1 4
+
C
=
Z
40
2
ZL
ZL L
|
|
.
|
\
|
v
F. 1.71
C
ZL
deeri iin: 57 3 6 0, +
5 7 3 4
=
C
Hlim
ZL
o
F. 1.72
www.guven-kutay.ch
85
1.2.2.2.5 evre hz faktr " Z
V
"
evre hz faktr " Z
V
" kademede yalamada, yalama filminindeki toplam hzn etkisini gsterir.
Faktrn bulunmasnda daima daha zayf dili arkn deerleri kullanlr.
100
1000
1100
1,10
6
0,90
1
1,00
V
Z
2 4
evre hz v (m/s)
> 1200
10 8 20
o
Hlim
60 40 80
N/mm
2
s 850 o
Hlim
N/mm
2
900
Tablo 1.50, evre hz faktr " Z
V
"
( )
ZV
ZV V
v
32
+ 0,8
C
- 1 2
+
C
=
Z
F. 1.73
C
ZV
deeri iin: 02 , 0 + C =
C
zL ZV
F. 1.74
1.2.2.2.6 Yzey ileme kalite faktr Z
R
Hlim
zafi yzey ileme kalitesi R
1,10
1,00
0,90
0,80
Z
R
4 2 1 3
Hlim
o
6
N/mm
5
s 850
7 8
2
o
1100
z 100
9 10
(m)
11 12 13 14
1000
900
15
N/mm
2
> 1200
Tablo 1.51, Yzey ileme kalite faktr Z
R
www.guven-kutay.ch
86
Yzey ileme kalite
faktrZ
R
|
|
.
|
\
|
R
3
=
Z
100 z
C
R
ZR
F. 1.75
3
2 z 1 z
100 z
a
100
2
R
+
R
=
R
F. 1.76
C
zR
deeri iin: 0002 , 0 32 , 0 =
C
lim H zR
o + F. 1.77
Eer o
Hlim
< 850N/mm
2
ise, C
zR
= 0,15 alnr,
Eer o
Hlim
>1200N/mm
2
ise, C
zR
= 0,08 alnr.
1.2.2.2.7 Malzeme sertlik faktr Z
W

Malzemesertlik faktrZ
W
malzeme yzey sertliinin mukavemet deerine etkisini gsterir. Bu
faktr forml F. 1.78veyaTablo1.52ilebulunur.
HB> 470 iin Z
W
= 1 alnr,
470>HB> 130 iin forml F. 1.78 kullanlr,
130>HB iin Z
W
= 1,2 alnr.
1700
130 - HB
- 1,2 =
Z
W
F. 1.78
w
Z
HB
Yumuak malzemenin di yana sertlii
1,0
1,1
1,3
1,2
300 200 130 400 470
Tablo1.52, SertlikfaktrZ
W
www.guven-kutay.ch
87
1.2.2.2.8 Byklk faktr Z
x

Byklk faktr Z
x
malzemeye gre modln yanak yzey basnc mukavemet deerine (di
yana oyuklamasna) olan etkisini gsterir. Faktr deeri ksm 1.2.1.2.6 dan alnr.
1.2.3 Yanaklarn anma hesab
Yanaklarn anma hesab dier adyla yanaklarn yenmesi grupta toplanr. Burada bu ksm
pratikte pek kullanlmad iin ksaca anlatlacaktr. Detayl bilgi ve hesap esaslar iin DIN-
Standartlarna (DIN 3990 T4), VDI-nergelerine ve zel literatura bakmanz neririm.
1. Scak anma,
2. Souk anma,
3. Yava hareket anmas.
1.2.3.1 Scak anma
Di yanaklarnda yerel s ykseklii ya tabakasnn yok olmasna ve buda srtnmeden tr temas
noktalarnda yanaklarn bir birine kaynamasna sebep olur. Buda ar anma sebeplerinden biridir.
nlemler: - kkmodl,
- dengeli profil kaydrmas,
- s dalmnn mkemmelletirilmesi,
- yanaklarn hatasz kaymas,
- sentetik yalarla yalama.
1.2.3.2 Souk anma
Dili yanaklar yava hz ve ok byk kuvvet altnda temas yerlerinde nokta kayna oluur. Bu
ekseriyakttemasyzeyi olandurumlardagrlr.
1.2.3.3 Yava hareket anmas
Teetsel hzn v
t
s 0,5 m/s olmas halinde hidrodinamik yalama olmayacandan di yanaklarnda
devaml ve sabit malzeme anmas meydana gelir.
nlemler: - yksek evre hz,
- pinyon ve arkta hemen hemen ayn yzey sertlii,
- sentetik yalarla yalama.
www.guven-kutay.ch
88
1.2.4 Gerekli emniyet katsaylar
Dili hasab deerlendirmeleri birazda imalatcnn ve konstrktrn insiyatifine bal olmakla
beraber buraya bir konuda otorite olmas bakmndan Prof. Niemann' n deerlendirmesini biraz
geniletilmi ve tablo ekline sokulmu olarak aktarabiliriz.
Malzemenin di dibi yorulma krlmasna kar gerekli emniyet katsays S
FGER
Malzemenin di yana oyuklamaya kar gerekli emniyet katsays S
HGER
Malzemenin yenme ve anmaya kar gerekli emniyet katsays S
SGER
Eer verilmi bir art yoksa vede tecrbeleriniz altnz konuda az ise Tablo 1.53 verilen
deerler nerilir.
Tam ykte alma halinde mr deerlendirmesi:
Hesaplara esas olan eitli malzemeler iin, standartlarn verdii malzeme mukavemet deerleri,
tespit edilen Whler erilerine gre S
FHe
>1 veya S
HHe
> 1 olduu takdirde mr sonsuz kabul
edilebilir, ancakS
FHe
<1veyaS
HHe
< 1 olduu takdirde, dilinin dayanma zaman hesaplar u ekilde
yaplr:
Di dibi krlmas iin:
5
FHe
3
hF
S
n
10 33
L
=
F. 1.79
Yanak basnc,
Hertz basnc iin:
2
HHe
2
HG
hH
S
n
7 , 22
L
o
=
F. 1.80
L
hF
h Di dibi mukavemetine gre saat olarak mr
n 1/dak Dilinin bir dakikadaki devir says
S
FHe
[-] Di dibi mukavemetine gre hesaplanan emniyet katsays
L
hH
h Di yana mukavemetine gre saat olarak mr
S
FHe
[-] Di yana mukavemetine gre hesaplanan emniyet katsays
o
HG
[-] Di yana mazemesinin emniyetli Hertz mukavemeti
Deerlerin seimi:
Tablo 1.53 den deerler seilirken u hususlara dikkat edilmelidir:
nerilen deerler minimum deerlerdir. zel artlar olmasa bile, zor artlar iin daima yksek
deerler alnmaldr. letme faktr 1,1 ile 5,0 arasnda seilebilir. letme faktrnn seim iin
Tablo 1.25 ten yararlanlabilinir.
www.guven-kutay.ch
89
Tablo 1.53, a) letme durumuna gre gerekli emniyet faktrleri
letme vasflar Hasarn snrlanmas: S
FGER
S
HGER
S
SGER
AZ ve HAFF ARTLI
LETME
Deerler islah ve semente
edilmi malzemeler iin
geerlidir. Nitrasyondan
kanlmaldr.
rnein: Makaslar, Pres-
ler, Ceraskallar, ...
- ounlukla zamana bal mukavemet hesab.
zel olarak devaml mukavemet;
- max letme momenti ile yaplan hesap-
lamalar; M
max
=Moment x letme faktr,
- sakin, darbesiz tahrikler;
elektrikmotoru, ceraskal, v.b. gibi.
0
,
7
.
.
.
1
,
0
0
,
5
.
.
.
0
,
7
1
,
5
- Statikmukavemet;
- Plastik deime veya malzemede atlama
tehlikesi varsa,
- Balang darbeli. letmede hatr saylr
sk darbeli momentler etkinse.
- Hesaplamalar; M
max
= Moment x letme
faktr ile yaplyorsa.
1
,
4
1
,
0
-
-
-
- Devaml mukavemet;
- Hesaplamalar; M
max
= Moment x letme
faktr ile yaplyorsa,
- Olduka byk ve sk darbeli zorlamalar.
1
,
4
.
.
.
1
,
5
0
,
8
.
.
.
1
,
2
1
,
5
.
.
.
1
,
8
NORMAL ARTLI
LETME
Endstri, Turbo ve Tesis
redktrleri.
rnein:
Takm tezgahlar ve
normal kaldrma aralar
redktrleri.
Btn elektrik motorlu
tahrikler.
- Hesaplar kollektif yklemeye gre ve devaml
mukavemet iin;
- Hesaplamalar; M
max
=Koll. Moment x
letme faktr ile yaplyorsa,
- Olduka byk ve sk darbeli zorlamalar.
1
,
2
.
.
.
1
,
4
0
,
8
.
.
.
1
,
0
1
,
5
- Statikmukavemet;
- Plastik deime veya malzemede atlama
istenmiyorsa,
- Hatr saylr sk sk balang darbeli
momentler etkisindeyse,
- Hesaplamalar; M
max
= Moment x letme
1
,
8
1
,
3
-
-
-
- Devaml mukavemet;
- Hatr saylr sk sk balang darbeli
momentler etkisindeyse,
- Hesaplamalar; M
max
= Moment x letme
1
,
6
.
.
.
3
,
0
1
,
3
.
.
.
1
,
6
2
,
0
.
.
.
2
,
5
OK ve AIR ARTLI
LETME
Kritik iletmeler. (ok
yksek sayda ykleme,
ok yksek zarar rizikolu,
zararn etkisi ok byk
ve yedekparas zor temin
edilen veya ulatrlan,
fazla yk emniyeti olma-
yan iletmeler.
rnein:
Byk Turbo, Gemi, Uak
ve zor artlarda alan
Kaldrma aralar redk-
trleri.
- Hesaplar kollektif yklemeye gre ve devaml
mukavemet iin;
- Hatr saylr sk darbeli momentler. 1
,
4
.
.
.
2
,
0
1
,
2
.
.
.
1
,
4
1
,
8
www.guven-kutay.ch
90
Tablo 1.54, Genel art ve duruma gre gerekli emniyet faktrnn yuvarlanmas
FAZLA EMNYET GEREKTREN DURUM AZ EMNYET GEREKTREN DURUM
Hesaplamaya gre:
- Kabavetahmini hesaplama - Hesap tam ve doru alnan yk veya
kuvvetlerle yaplmsa,
- Hesaplamametoduazemniyetli veaz
gvenilir ise, Yenme, anma, vs. dikkate
alnmamsa.
- Hesaplamametoduemniyetli vegvenilir ise.
Malzeme ve imalat kalitesine gre:
- zel bir artname yok, genel artlara gre
alnm malzeme veya imalat. Isl ileme,
llendirmevetoleranslar belirsiz. Kontrol
yaplmam.
- zel artnameye gre alnm malzeme ve
imalat. Isl ileme, llendirme ve
toleranslar tam belirlenmi. Kontrollar tam
artnameye gre yaplm.
- Tannmyan imalatc, tecrbesiz imalatc
veyatecrbesizlik.
- yi tutturulmu imalat kalitesi, kalitesi tam
bilinen malzeme, Bilinli sl ileme, imalat
ebatlar normal bilinen byklkte.
- zel, tek veya az sayda imalat. - Seri imalat, devaml kalite konrol ve kk
boyutluimalat.
- Snrl kontrol imkan. - Geni imkanl denemeler, deneme tipi ve tam
ykiledeneme, sihhatli lme.
letme, Montaj ve bakm artlarna gre:
- letme, Montaj ve bakm artlar hakknda
bilgiler emin ve kati deil.
- letme, Montaj ve bakm artlar hakknda
bilgiler tameminvekati.
- Tahrik zincirinde emniyet paras yok. - Tahrikzincirindefazlaykbildirecek
bilinli konulmu, krlmas zarar vermiyen,
emniyet paras var.
Bozulma veya krlmann tesirlerine gre:
- Birdenbire krlma, iletmenin tamamen
durmas.
- Erosyon, korosyon ve anma sonucu krlma
zaman tam ve kati belirliyse.
- Bozulma halinde insan hayat sz konusu ise.
rnein: Hava ve Uzay uumakinalar.
- Anmaya kar olumlu ve tesirli nlemler
alnmsa.
rnein: Yalama ve ya uygun seilmise.
- letmenin durmas halinde byk maddi
zararlar bekleniyorsa.
rnein: Deirmenler, Haddeler, v.s.
- letmenin durmas halinde zarar snrlysa.
rnein: Modul olarak deitirilen paralar,
v.s.
- Bozulma ihtimali olan para dier paralara
kyasla olduka pahal ise.
- Bozulma ihtimali olan para dier paralara
kyasla olduka ucuz ise.
- Bozulma ihtimali olan parann yedei yoksa. - Bozulma ihtimali olan parann yedei varsa.
- Tamir ve bakm olanaklar zorsa. - Tamir ve bakm olanaklar kolaysa.
www.guven-kutay.ch
91
1.2.5 rnek
Ana rneimiz olan Takm tezgah redktr kademelerinin mukavemet hsaplarn yapalm.
Redktr llendirilmi ve geometrik lleri tamamlanmtr. Genel olarak bir konstruksiyon
yaplrken kr krne hi dnmeden mukavemet hesaplarn yapmak pekte akllca bir tutum
deildir. Bir iletmede, bir i yaparken devaml olarak, yaplan iin ekonomiklii n planda yer alr.
Yaplan ilem karl deilse, yani para kazandrmyor ve gerekli deilse, o ii yapmak aklllk
deildir. Hesap yapmakta bir itir.
lk nce hesabn yaplp yaplmamas ciddi olarak dnlmelidir. Bu dnceler Konstruksiyon
ve Konstruksiyon metodii blmnde geni olarak ele alnmtr. Burada ksaca hesaplamann
ciddiyetini ele alp hesabmz yapalm. Eer yapacamz redktr bir veya iki adet yaplacaksa.
Herhangi bir sebepten tr krlmas veya bozulmas ciddi ve hukuki zarar vermiyorsa. Daha nce
bu artlara yakn bir redktr yaplmsa. Hi zahmet etmeden, yani hi hesap yapmadan eldeki
redktrn aynsn yapp ii bitirmek gerekir. Unutmayn ki, pratik hayatta siz bilginizi kantlamak
iin almyorsunuz. Para kazanp yaadnz gnleri tatl geirmek iin alyorsunuz. Bir ii
muhakkak hesaplamak okulda yaplr. nk okulda bilginizi gstermeniz gereklidir. Hesabn
yaplmasna karar verdiinizde, u yeni soru ortaya kar; Nasl hesap yapalm?
Hesaplar genelde ekilde yaplr:
1. Kaba hesaplar.
Literatrde verilmi olan deer ve tablolarla yaplan hesaplar.
Kullanldklar yerler: Bunlar az sayda imal edilen ve hatalar ciddi sonular yaratmayan
mallar iin yaplr. Hibir zaman doruluu mnakaa yaratacak ve hesaplar ortaya koyup
kant istenmeyecek durumlardr.
2. Normal hesaplar.
Ciddi bir metoda ve bir otoriteye dayanan analitik hesaplar. Yani, literatrde verilmi olan
karlatrma deerleri ve formllerle yaplan hesaplar.
Kullanldklar yerler: Seri imalat. Hata sonucu olduka ciddi hasarlarn oluaca iler.
Hasarda kontrol ve iyi niyet kant gereken haller.
3. Hassas ve detayl hesaplar.
Meslekte mnakaasz kabul edilen bir metotla yaplan ve karlatrma deerleri zel
deneylerlebulunanhesaplar.
Kullanldklar yerler: Hava ve uzay aralar redktrleri, seri ve zel imalatlar. Hata
sonucu ok ciddi hasarlarn oluaca durumlar. Sonular bu gnn teknik imkanlarna
gre mnakaasz kabul edilmesi gereken hesaplar.
Burada, bizim yapacamz hesap ikinci durumdur. Hesabmz yapalm.
Hesaplarda, rnei geniletmek iin analitik hesap iin gereken formllerin yan sra ait olduklar
tablolarda verilmitir. Hesaplardaki deerler yalnz analitik sonularn deerleridir. Yalnz 1 nci
kademede geni aklamalar yaplmtr. Dier kademeler analog hesap olduundan yalnz sonular
verilmitir.
www.guven-kutay.ch
92
1.2.5.1 Takm tezgah redktr 1. Kademesinin mukavemet hesab
1.2.5.1.1 1. Kademenin bilinen deerleri
Di says z
11,21
= 18 107
Modl mm m
n1
= 3
Kavrana as o
n1
= 20
Nakil oran u
1
= 5,944
Di genilii mm b
11,21
= 65 60
Helis as |
1
= 19,7246
Helisyn sa sol
1
= 200
Devir says d/s n
11,21
= 24,3 3,7
Malzeme , slah elii 42CrMo4 42CrMo4
Elastiklikmodl N/mm
2
E
din
= 210000 210000
2
o
Flim
= 310 310
2
o
Hlim
= 1100 1100
0,5 mm derinlikte alevle di dibi dahil sertletiril HB 525 525
Yzeykalitesi m R
z1,2
= 6,3 6,3
t1
= 139,1
evrekuvveti N F
t1
= 4850
1.2.5.1.2 1. Kademenin geometrik lleri
Tanm Pinyon ark
1 Aln modl m
t1
=3,18699mm
2 Aln kavrama as o
t1
=21,139346
3 Profil kaydrmasz eksen aras a
01
=199,187mm
4 letmede kavrama as o
wt1
=21,733627
5 Aln kavrama asnn evolvent fonksiyonu invo
t1
=0,017706
6 letme kavrama asnn evolv. fonksiyonu invo
wt1
=0,019305
7 Toplam profil kaydrma deeri Ex
1
=0,274596
8 Di st ap dzeltmesi k.m
n1
=0,01095
9 Temel dairesinde helis as |
b1
=18,490399
10 Edeer di says z
n1
=21,260365 z
n2
=126,381061
11 Profil kaydrma faktr x
11
=+0,25 x
21
=+0,02459
12 Taksimat dairesi d
11
=57,366 d
21
=341,008
13 Di stap d
a11
=64,844 d
a21
=347,134
14 llecek di says k
11
=3 k
21
=15
15 Kontrol l deeri W
k11
=23,552 W
k21
=133,809
Takmtezgahlar tahrikleri A
a
=js6; A
sne
=f ; T
sn
=24
W
k
iin st sapma deeri A
sne
= 0,019 A
sne
= 0,035
Di kalnl tolerans T
sn
=0,025 T
sn
=0,040
st tolerans A
Wk1
=0,018 A
Wk2
=0,033
Alt tolerans A
aWk1
=0,041 A
Wk2
=0,070
max. l deeri W
k11
=23,535 W
k21
=133,776
min. l deeri W
ka11
=23,511 W
ka21
=133,739
Eksenler aras tolerans A
a1
= 0,0145mm
16 Temel dairesi ap d
b11
=53,506 d
b21
=318,061
17 Profil kavrama oran c
o1
=1,476781
Profil kavrama oran c
on1
=1,641929
www.guven-kutay.ch
93
18 Helis kavrama oran c
|1
=2,148588
19 Di genilii kontrolu b
min
=9,5mm<b
2
=60mm
1.2.5.1.3 1. Kademenin mukavemet hesaplar
1.2.5.1.3.1 1. Kademenin di dibi krlma analizi
Di dibi krlmas mukavemet hesabnda kantlanmas
gereken art, sayfa 51 de, forml F. 1.24 ile bulunur.
S
=
S
FGER
Fhe
FG
Fhe
>
o
o
/ =
S
1 Fhe 1 FG 1 Fhe
o o
=638/ 323
S
Fhe1
=1,98
1.
/ =
S
2 Fhe 2 FG 2 Fhe
o o
=638/ 317
S
Fhe2
=1,87
2. Malzemenin di dibi yorulma krlmasna kar gerekli
emniyet katsays, sayfa 89 deki Tablo 1.53 ve sayfa 90 deki
Tablo1.54danbulunur.
Elektrik motorlu, takm tezgahlar redktr. Devaml
mukavemet hesab. Hesap momenti iletme faktrl. Tala
kaldrmada olduka sk darbeli zorlama. nerilen tablo
deerleri: 1,4 ... 1,5 . Burada yaptmz hesap emniyetli ve
gvenilir bir metot olduundan, kk deer seilir.
Burada hesaplanan emniyet katsaylarna gre kadememizin
fonksiyonu di dibi krlmasna gre devam edecektir.
Deerler S
FGERmax
=1,5danda byktr.
S
FGER
=1,4
Di dibindeki krlma gerilimi o
Fhe1
ve o
Fhe2

3.
Fhe1
veo
Fhe2
, sayfa51
deki forml F. 1.25ilebulunur;
K K K K
=
F F V FYe Fhe o |

o o
o
Fhe1
=323N/mm
2
o
Fhe2
=317N/mm
2
4.
Yerel di dibi krlma gerilimi o
Fye
, sayfa51deki forml
F. 1.26ilebulunur;
| c

= o Y Y Y Y
m b
F
Sa Fa
n
t
FYe
o
Fye1
=70N/mm
2
o
Fye2
=69N/mm
2
Form faktrleri:
5.
Formfaktr Y
Fa
sayfa53da, forml F.
1.27den, veyasayfa57
da, Tablo1.22den n
2
n
Fn
Fan
n
Fa
Fa
cos
m
S
cos
m
h
6
Y
o
|
|
.
|
\
|
o
=
Y
Fa11
=2,478
Y
Fa21
=2,168
6.
entikfaktrY
Sa
,
Forml F. 1.30den,
veyaTablo1.23den ( )
La
3 , 2
21 , 1
1
s a Sa
q L 13 , 0 2 , 1 Y
+
+ =
Y
Sa11
=1,772
Y
Sa21
=1,993
7.
Yk pay faktr Y
c
, F. 1.34
n
75 , 0
25 , 0 Y
o
c
c
+ =
Y
c1
=0,707
8. Helisfaktr Y
|
,
F. 1.36
veyaTablo1.24den
120
1 Y
|
c =
| |
Y
|1
=0,836
www.guven-kutay.ch
94
Kuvvet faktrleri:
9. letme faktr K
, sayfa61de, Tablo1.25den.
Tahrik edilen makina, sra 3 de, Orta yklemeli, normal
darbeli, takm tezgahlar.
Tahrik eden makina, stun1, Dzenli yklemeli, elektrik
motorlar.
K
=1,5
10
.
Dinamikfaktr K
V
, sayfa62da, forml F. 1.39ile, veya
sayfa64de,
Tablo1.30ile:
4
t
1
V
K 0087 , 0
b / F K
K 123 , 1
1 K
|
|
.
|
\
|
+

+ =
|
K
V|1
=1,164
11
.
K
4
deeri, sayfa 62 da, forml F. 1.40 ile
s / m 10
u 1
u
v z 01 , 0 K
2
2
1 1 4
s
+
=
K
4
=0,78m/s
12
.
F
, sayfa64de, Tablo1.31
den, izgisel yk K
A
F
t
/ b = 121 N/mm , helis dili, Dili
kalitesi DIN 8, evresel sertletirilmi dililer.
K
Fo
=1,2
13
.
Yk dalma faktr K
F|
, sayfa66da, forml F. 1.46
ile: ( )
N
H F
K K
| |
=
K
F|
=2,204
14
.
kuvvet N, sayfa66da, forml F. 1.47ile N=0,889
15
.
Yk dalma faktr K
H|
, sayfa66da, forml F. 1.48
ile:
b / F
F 10
+ 1 =
K
or
y
H
|
|

K
H|
=2,433
FG
"
16
.
FG
" , sayfa
70, forml F. 1.55
Y Y Y Y Y o = o
o
o
FG1
=638N/mm
2
o
FG2
=638N/mm
2
17
.
Malzememnin di dibi devaml mukavemet deeri o
Flim
,
dililerin llendirilmesinde malzeme seimiyle belir-
lenmitir. Ayn malzeme olduundan o
Flim1
=o
Flim2
dir.
o
Flim1
=310N/mm
2
o
Flim2
=310N/mm
2
18
.
Malzemenin gerilme deeri dzeltme faktr Y
ST
,
sayfa70den.
Y
ST
=2
19
.
NT
, sayfa71de, Tablo1.37
daki formlle; 3. 10
6
s N
L
iin:
Y
NT1
=1
Y
NT2
=1
20
.
orelT
, sayfa72de, Tablo
1.39, Y
orelT1
iinY
Sa1
=1,774veY
orelT2
iinY
Sa2
=2,0
Y
orelT1
=1
Y
orelT2
=1
21
.
Greceli yzeyfaktr Y
RrelT
, sayfa72de, Tablo1.40,
islah elii, ( ) 1 +
R
0,529 - 1,674 =
Y
z
0,1
RrelT
Y
RrelT1
=1,029
Y
RrelT2
=1,029
22
.
Byklkfaktr Y
X
, sayfa73de, Tablo1.42denveya
sayfa 74 da, Tablo 1.44 den, Yzeyi sertletirilmi elikler,
m
n
<5iin
Y
X
=1,0
www.guven-kutay.ch
95
1.2.5.1.4 Kademenin di yanaklarnda yzey basnc analizi
Di yanaklarnda yzey basnc hesabnda kantlanmas gereken
art, sayfa 75 de, forml F. 1.56 ile bulunur.
S
=
S
HGER
Hhe
HG
Hhe
>
o
o
/ =
S
1 Hhe 1 HG 1 Hhe
o o
=1'298/ 1'037
S
Hhe1
=1,23
1.
/ =
S
2 Hhe 2 HG 2 Hhe
o o
=1'298/ 1'037
S
Hhe2
=1,23
2. Malzemenin di yana oyuklamaya kar gerekli emniyet
katsays, sayfa 89 deki Tablo 1.53 ve sayfa 90 deki Tablo 1.54 dan
bulunur.
Elektrik motorlu, takm tezgahlar redktr. Devaml mukavemet
hesab. Hesap momenti iletme faktrl. Tala kaldrmada olduka
sk darbeli zorlama. nerilen tablo deerleri: 0,8 ... 1,2 . Burada
yaptmz hesap emniyetli ve gvenilir bir metot olduundan,
kk deer seilir.
fonksiyonu di yana oyuklamasna kar yeteri kadar
emniyetlidir. N
L
= 3.10
6
ykleme saysna yanaklar anmadan
ulalabilinir.
S
HGER
=0,8
Di yanandaki hesaplanan yanak basnc o
Hhe

23
.
Hhe
, sayfa75de,
H H V HYe Hhe
K K K K
=
o |

o o
o
Hhe1
=1'037N/mm
2
24
.
letme faktr K
veDinamikfaktr K
V
di dibi hesabna
gre bir deiiklik yoktur. Deerler aynen alnr.
K
=1,5
K
V|1
=1,164
25
.
Yk dalma faktr K
H|
di dibi hesabnda, sayfa 66 , forml
F. 1.48 ile bulunmutur.
K
H|
=2,433
26
.
Ho
, di dibi faktr K
Fo
yagre
bir deiiklik yoktur. Deer aynen alnr.
K
Ho
=1,2
27
.
Kuvvet faktrleri deeri:
H H V Kuv
K K K K
K
o |
=
K
Kuv
=2,258
28
.
Yerel di di yana basnc o
Hye
, sayfa78, forml
F. 1.59 ile hesaplamr.
E H
1
t
HYe
Z Z Z Z
u
1 + u
d b
F
=
o
| c
Burada: F
t
, b, d
1
ve u dililerin llendirilmesinde ve geometrik
llerde belirlenmitir.
o
Hye1
=575N/mm
2
29
.
KavramafaktrZ
c
, sayfa 79 , forml F. 1.62 ile. Helis a c
|
> 1
iin
1
=
Z
c
o
c
, veyasayfa79, Tablo1.45
Z
c
=0,823
30
.
HelisfaktrZ
|
sayfa79, forml F. 1.63ile
| =
|
cos Z
Z
|
=0,970
www.guven-kutay.ch
96
31
.
H
sayfa81, forml F. 1.65ile, helis
dili iin :
wt t
2
b
H
tan
cos
cos 2
=
Z
o
o
|
, veya
sayfa80, Tablo1.46den.
Z
H
=2,339
32
.
Malzemefaktr Z
E
E =E
1
=E
2
vev =v
1
=0,3ise:
E
E 0,175 =
Z
, veya
sayfa82, Tablo1.47dan.
mm / N 6 , 191 =
Z
E
Malzemenin di yanandaki basn mukavemet deeri " o
HG
"
33
.
HG
",
sayfa83, forml F. 1.69ile:
( )
Z Z Z Z Z Z
=

o o
o
HG1
=1'278N/mm
2
o
HG2
=1'278N/mm
2
34
.
Malzemenin di yanandaki devaml basn mukavemet deeri "
o
Hlim
", dililerin llendirilmesinde malzeme seimiyle
belirlenmitir. Ayn malzeme olduundan
o
Hlim1
=o
Hlim2
dir.
o
Hlim1
=1100N/mm
2
o
Hlim2
=1100N/mm
2
35
.
Dayanmasresi faktrZ
NT
, sayfa83, Tablo1.48
N
L
>3.10
6
iin: 10
5
<N
L
<5.10
7
ve Z
NT
=(5.10
7
/ N
L
)
0,0756
Z
NT
=1,237
36
.
Yalama faktr Z
L
, sayfa84, forml F. 1.70ile,
v
50
=120mm
2
/siin
( )
80
+ 1,2
C
- 1 4
+
C
=
Z
50
2
ZL
ZL L
|
|
.
|
\
|
v
o
Hlim1,2
=1100 57 3 6 0, +
5 7 3 4
=
C
Hlim
ZL
o
, veyaTablo1.49ile.
Z
L1
=1,017
Z
L2
=1,017
C
ZL
=0,887
37
.
evre hz faktr " Z
V
", sayfa85, forml F. 1.73
v=iin;
( )
ZV
ZV V
v
32
+ 0,8
C
- 1 2
+
C
=
Z
ve o
Hlim1,2
=1100
02 , 0 + C =
C
zL ZV
, veyaTablo1.50ile.
Z
V1
=0,972
Z
V2
=0,972
C
ZV
=0,907
38
.
Yzey ileme kalite faktr Z
R
, sayfa86, forml F. 1.75
|
|
.
|
\
|
R
3
=
Z
100 z
C
R
ZR
sayfa86, forml F. 1.76
3
2 z 1 z
100 z
a
100
2
R
+
R
=
R
sayfa86, forml F. 1.77 0002 , 0 32 , 0 =
C
lim H zR
o + ,
veyaTablo1.51 ile
Z
R1
=0,950
Z
R2
=0,950
R
z100
=5,0
C
ZR
=0,1
39
.
MalzemesertlikfaktrZ
W
, Tablo1.52ile
HB
1,2
=525iin
1700
130 - HB
- 1,2 =
Z
W
Z
W1
=1,0
Z
W2
=1,0
40
.
Byklkfaktr Z
x
, sayfa73de, Tablo1.42denveyasayfa74
da, Tablo 1.44 den, Yzeyi sertletirilmi elikler, m
n
<7iin
Z
X1
=1,0
Elde edilen karlatrma deerlerine gre 1 nci kadememizin fonksiyonunu yapmamas iin
hesapsal bir sorunyoktur.
www.guven-kutay.ch
97
Di says z
12,22
= 18 78
Modl mm m
n2
= 5
Kavrana as o
n2
= 20
Nakil oran u
2
= 4,333
Di genilii mm b
12,22
= 113 105
Helis as |
2
= 14,4775
Helisyn sol sa
2
= 250
Devir says d/s n
12,22
= 3,7 0,9
Elastiklikmodl N/mm
2
E
din
= 210000 210000
2
o
Flim
= 310 310
2
o
Hlim
= 1100 1100
1 nci kademe gibi sertletirilmi HB 525 525
Yzeykalitesi m R
z1,2
= 6,3 6,3
t2
= 781,4
evrekuvveti N F
t2
= 16'825
Tanm Pinyon ark
1 Aln modl m
t2
=5,16398mm
2 Aln kavrama as o
t2
=20,601583
02
=247,871mm
wt2
=21,862817
t2
=0,016341
6 letme kavrama asnn evolv. Fonksiyonu invo
wt2
=0,019666
2
=0,438401
n2
=0,062927
b2
=13,587082
10 Edeer di says z
n12
=19,676226 z
n22
=85,263647
12
=+0,25 x
22
=+0,188401
12
=92,952 d
21
=402,790
13 Di stap d
a12
=105,326 d
a22
=414,548
14 llecek di says k
12
=3 k
22
=10
k12
=39,139 W
k22
=146,859
a
=js6; A
sne
=f ; T
sn
=24
W
k
sne
= 0,019 A
sne
= 0,035
Di kalnl tolerans T
sn
=0,025 T
sn
=0,040
st tolerans A
Wk2
=0,018 A
Wk2
=0,033
Alt tolerans A
aWk2
=0,041 A
Wk2
=0,070
max. l deeri W
k12
=39,121 W
k22
=146,789
min. l deeri W
ka12
=39,097 W
ka22
=146,827
a2
= 0,0145mm
b12
=87,007 d
b22
=377,032
o2
=1,497914
on2
=1,585411
www.guven-kutay.ch
98
|2
=1,671126
min
=11,6mm<b
2
=105mm
Di dibi krlmas mukavemet hesabnda kantlanmas gereken art,
sayfa51de, forml F. 1.24ilebulunur.
S
=
S
FGER
Fhe
FG
Fhe
>
o
o
/ =
S
1 Fhe 1 FG 1 Fhe
o o
=638/ 298
S
Fhe1
=2,14
1.
/ =
S
2 Fhe 2 FG 2 Fhe
o o
=638/ 292
S
Fhe2
=2,18
2. Malzemenin di dibi yorulma krlmasna kar gerekli emniyet
bulunur.
kk deer seilir.
fonksiyonu di dibi krlmasna gre devam edecektir. Deerler
S
FGERmax
=1,5danda byktr.
S
FGER
=1,4
Fhe1
ve o
Fhe2

3.
Fhe1
veo
Fhe2
, sayfa51deki
forml F. 1.25ilebulunur;
K K K K
=
F F V FYe Fhe o |

o o
o
Fhe1
=298N/mm
2
o
Fhe2
=292N/mm
2
4.
Fye
, sayfa51deki forml F. 1.26
ilebulunur;
| c

= o Y Y Y Y
m b
F
Sa Fa
n
t
FYe
o
Fye1
=90N/mm
2
o
Fye2
=88N/mm
2
Form faktrleri:
5.
Formfaktr Y
Fa
sayfa53da, forml F.
1.27den, veyasayfa57
da, Tablo1.22den n
2
n
Fn
Fan
n
Fa
Fa
cos
m
S
cos
m
h
6
Y
o
|
|
.
|
\
|
o
=
Y
Fa11
=2,605
Y
Fa21
=2,157
6.
entikfaktrY
Sa
,
Forml F. 1.30den,
veyaTablo1.23den ( )
La
3 , 2
21 , 1
1
s a Sa
q L 13 , 0 2 , 1 Y
+
+ =
Y
Sa11
=1,759
Y
Sa21
=1,999
7.
Yk pay faktr Y
c
, F. 1.34
n
75 , 0
25 , 0 Y
o
c
c
+ =
Y
c1
=0,723
8. Helisfaktr Y
|
, F.
1.36
veyaTablo1.24den
120
1 Y
|
c =
| |
Y
|1
=0,879
www.guven-kutay.ch
99
Kuvvet faktrleri:
9. letme faktr K
Tahrik edilen makina, sra 3 de, Orta yklemeli, normal darbeli,
takm tezgahlar.
Tahrik eden makina, stun 1, Dzenli yklemeli, elektrik motorlar.
K
=1,5
10
.
Dinamikfaktr K
V
, sayfa62da, forml F. 1.39ile, veyasayfa
64de,
Tablo1.30ile:
4
t
1
V
K 0087 , 0
b / F K
K 123 , 1
1 K
|
|
.
|
\
|
+

+ =
|
K
V|1
=1,023
11
.
K
4
s / m 10
u 1
u
v z 01 , 0 K
2
2
1 1 4
s
+
=
K
4
=0,210m/s
12
.
F
, sayfa64de, Tablo1.31den,
izgisel yk K
A
F
t
/ b = 250 N/mm , helis dili, Dili kalitesi DIN
8, evresel sertletirilmi dililer.
K
Fo
=1,2
13
.
Yk dalma faktr K
F|
, sayfa66da, forml F. 1.46ile:
( )
N
H F
K K
| |
=
K
F|
=1,805
14
.
15
.
Yk dalma faktr K
H|
b / F
F 10
+ 1 =
K
or
y
H
|
|

K
H|
=1,936
FG
"
16
.
FG
" , sayfa70,
forml F. 1.55
Y Y Y Y Y o = o
o
o
FG1
=638N/mm
2
o
FG2
=638N/mm
2
17
.
Flim
, dililerin
llendirilmesinde malzeme seimiyle belir-lenmitir. Ayn
malzeme olduundan o
Flim1
=o
Flim2
dir.
o
Flim1
=310N/mm
2
o
Flim2
=310N/mm
2
18
.
ST
,
sayfa70den.
Y
ST
=2
19
.
NT
, sayfa71de, Tablo1.37daki
formlle; 3. 10
6
s N
L
iin:
Y
NT1
=1
Y
NT2
=1
20
.
orelT
, sayfa72de, Tablo1.39,
Y
orelT1
iinY
Sa1
=1,761veY
orelT2
iinY
Sa2
=2,0
Y
orelT1
=1
Y
orelT2
=1
21
.
Greceli yzeyfaktr Y
RrelT
, sayfa72de, Tablo1.40, islah
elii, ( ) 1 +
R
0,529 - 1,674 =
Y
z
0,1
RrelT
Y
RrelT1
=1,029
Y
RrelT2
=1,029
22
.
Byklkfaktr Y
X
, sayfa73de, Tablo1.42denveyasayfa
74 de, Tablo 1.44 den, Yzeyi sertletirilmi elikler, m
n
s 5iin
Y
X
=1,0
www.guven-kutay.ch
100
1.2.5.2.4 2. Kademenin di yanaklarnda yzey basnc hesab
Di yanaklarnda yzey basnc hesabnda kantlanmas gereken
art, sayfa 75 de, forml F. 1.56 ile bulunur.
S
=
S
HGER
Hhe
HG
Hhe
>
o
o
/ =
S
1 Hhe 1 HG 1 Hhe
o o
=1248/ 997
S
Hhe1
=1,25
1.
/ =
S
2 Hhe 2 HG 2 Hhe
o o
=1248/ 997
S
Hhe2
=1,25
2. Malzemenin di yana oyuklamaya kar gerekli emniyet
bulunur.
kk deer seilir.
fonksiyonu di yana oyuklamasna kar yeteri kadar
emniyetlidir. N
L
= 3.10
6
ykleme saysna yanaklar anmadan
ulalabilinir.
S
HGER
=0,8
Hhe

23
.
Hhe
, sayfa75de,
H H V HYe Hhe
K K K K
=
o |

o o
o
Hhe1
=997N/mm
2
24
.
letme faktr K
veDinamikfaktr K
V
di dibi hesabna
gre bir deiiklik yoktur. Deerler aynen alnr.
K
=1,5
K
V|1
=1,023
25
.
Yk dalma faktr K
H|
di dibi hesabnda, sayfa 66 , forml
F. 1.48 ile bulunmutur.
K
H|
=1,936
26
.
Ho
, di dibi faktr K
Fo
yagre
bir deiiklik yoktur. Deer aynen alnr.
K
Ho
=1,2
27
.
H H V Kuv
K K K K
K
o |
=
K
Kuv
=1,888
28
.
Hye
, sayfa78, forml
E H
1
t
HYe
Z Z Z Z
u
1 + u
d b
F
=
o
| c
Burada: F
t
, b, d
1
o
Hye1
=656N/mm
2
29
.
KavramafaktrZ
c
|
> 1
iin
1
=
Z
c
o
c
Z
c
=0,817
30
.
HelisfaktrZ
|
| =
|
cos Z
Z
|
=0,984
www.guven-kutay.ch
101
31
.
H
sayfa81, forml F. 1.65ile, helis
dili iin :
wt t
2
b
H
tan
cos
cos 2
=
Z
o
o
|
, veya
Z
H
=2,352
32
.
Malzemefaktr Z
E
E =E
1
=E
2
vev =v
1
=0,3ise:
E
E 0,175 =
Z
, veya
mm / N 6 , 191 =
ZE
HG
"
33
.
HG
",
( )
Z Z Z Z Z Z
=

o o
o
HG1
=1248N/mm
2
o
HG2
=1248N/mm
2
34
.
o
Hlim
o
Hlim1
=o
Hlim2
dir.
o
Hlim1
=1100N/mm
2
o
Hlim2
=1100N/mm
2
35
.
Dayanmasresi faktrZ
NT
N
L
>3.10
6
iin: 10
5
<N
L
<5.10
7
ve Z
NT
=(5.10
7
/ N
L
)
0,0756
Z
NT
=1,237
36
.
Yalama faktr Z
L
v
50
=120mm
2
/siin
( )
80
+ 1,2
C
- 1 4
+
C
=
Z
50
2
ZL
ZL L
|
|
.
|
\
|
v
o
Hlim1,2
=1100
57 3 6 0, +
5 7 3 4
=
C
Hlim
ZL
o
, veyasayfa84, Tablo1.49ile.
Z
L1
=1,017
Z
L2
=1,017
C
ZL
=0,887
37
.
evre hz faktr " Z
V
v=iin;
( )
ZV
ZV V
v
32
+ 0,8
C
- 1 2
+
C
=
Z
veo
Hlim1,2
=1100
02 , 0 + C =
C
zL ZV
, veyasayfa85, Tablo1.50ile.
Z
V1
=0,943
Z
V2
=0,943
C
ZV
=0,907
38
.
R
|
|
.
|
\
|
R
3
=
Z
100 z
C
R
ZR
3
2 z 1 z
100 z
a
100
2
R
+
R
=
R
sayfa86, forml F. 1.77 0002 , 0 32 , 0 =
C
lim H zR
o + ,
veyasayfa85, Tablo1.51den
Z
R1
=0,957
Z
R2
=0,957
R
z100
=4,642
C
ZR
=0,1
39
.
W
HB
1,2
=525iin
1700
130 - HB
- 1,2 =
Z
W
Z
W1
=1,0
Z
W2
=1,0
40
.
Byklkfaktr Z
x
n
<7iin
Z
X1
=1,0
Elde edilen karlatrma deerlerine gre 2 nci kadememizin fonksiyonunu yapmamas iin
www.guven-kutay.ch
102
Di says z
13,23
= 16 61
Modl mm m
n3
= 8
Kavrana as o
n3
= 20
Nakil oran u
3
= 3,813
Di genilii mm b
13,23
= 150 140
Helis as |
3
= 10,0787
Helisyn sa sol
3
= 315
Devir says d/s n
13,23
= 0,9 0,9
Elastiklikmodl N/mm
2
E
din
= 210000 210000
2
o
Flim
= 310 310
2
o
Hlim
= 1100 1100
evresel 0,5 mm derinlikte alevle di dibi dahil
sertletirilmi
HB 525 525
Yzeykalitesi m R
z1,2
= 6,3 6,3
t3
= 2'936,7
evrekuvveti N F
t3
= 45178
Tanm Pinyon ark
1 Aln modl m
t3
=8,12539mm
2 Aln kavrama as o
t3
=20,288809
03
=312,827mm
wt3
=21,33141
t3
=0,015581
6 letme kavrama asnn evolv. Fonksiyonu invo
wt3
=0,018212
3
=0,27831
n3
=0,053935
b3
=9,465104
10 Edeer di says z
n13
=16,702458 z
n23
=63,678121
13
=+0,25 x
23
=+0,02831
13
=130,006 d
23
=495,649
13 Di stap d
a13
=149,898 d
a23
=511,994
14 llecek di says k
13
=3 k
23
=8
k13
=62,285 W
k23
=184,428
a
=js6; A
sne
=f ; T
sn
=24
W
k
sne13
= 0,026 A
sne23
= 0,035
Di kalnl tolerans T
sn13
=0,030 T
sn23
=0,040
st tolerans A
Wk13
=0,024 A
Wk23
=0,033
Alt tolerans A
aWk13
=0,053 A
Wk23
=0,070
max. l deeri W
k13
=62,260 W
k23
=184,395
min. l deeri W
ka13
=62,232 W
ka23
=184,357
a3
= 0,016mm
b13
=121,941 d
b23
=464,899
o3
=1,513986
www.guven-kutay.ch
103
on2
=1,556067
|2
=0,974828
min
=13,2mm<b
2
=140mm
Di dibi krlmas mukavemet hesabnda kantlanmas gereken art, sayfa
51de, forml F. 1.24ilebulunur.
S
=
S
FGER
Fhe
FG
Fhe
>
o
o
/ =
S
1 Fhe 1 FG 1 Fhe
o o
=619/ 325
S
Fhe1
=1,90
1.
/ =
S
2 Fhe 2 FG 2 Fhe
o o
=619/ 308
S
Fhe2
=2,01
2. Malzemenin di dibi yorulma krlmasna kar gerekli emniyet katsays,
sayfa89deki Tablo1.53vesayfa90deki Tablo1.54danbulunur.
Elektrik motorlu, takm tezgahlar redktr. Devaml mukavemet hesab.
Hesap momenti iletme faktrl. Tala kaldrmada olduka sk darbeli
zorlama. nerilen tablo deerleri: 1,4 ... 1,5 . Burada yaptmz hesap
emniyetli ve gvenilir bir metot olduundan, kk deer seilir.
Burada hesaplanan emniyet katsaylarna gre kadememizin fonksiyonu
di dibi krlmasna gre devam edecektir. Deerler S
FGERmax
=1,5danda
byktr.
S
FGER
=1,4
Fhe1
ve o
Fhe2

3.
Fhe1
veo
Fhe2
, sayfa51deki forml F.
1.25ilebulunur;
K K K K
=
F F V FYe Fhe o |

o o
o
Fhe1
=325N/mm
2
o
Fhe2
=308N/mm
2
4.
Fye
, sayfa51deki forml F. 1.26ile
bulunur;
| c

= o Y Y Y Y
m b
F
Sa Fa
n
t
FYe
o
Fye1
=122N/mm
2
o
Fye2
=115N/mm
2
Form faktrleri:
5.
Formfaktr Y
Fa
sayfa53
da, forml F. 1.27den, veya
sayfa57da, Tablo1.22den
n
2
n
Fn
Fan
n
Fa
Fa
cos
m
S
cos
m
h
6
Y
o
|
|
.
|
\
|
o
=
Y
Fa11
=2,611
Y
Fa21
=2,279
6.
entikfaktrY
Sa
, Forml
F. 1.30den, veyaTablo1.23
den ( )
La
3 , 2
21 , 1
1
s a Sa
q L 13 , 0 2 , 1 Y
+
+ =
Y
Sa11
=1,721
Y
Sa21
=1,867
7.
Yk pay faktr Y
c
, F. 1.34
n
75 , 0
25 , 0 Y
o
c
c
+ =
Y
c1
=0,732
8.
Helisfaktr Y
|
, F. 1.36
veyaTablo1.24den
120
1 Y
|
c =
| |
Y
|1
=0,918
www.guven-kutay.ch
104
Kuvvet faktrleri:
9. letme faktr K
Tahrik edilen makina, sra 3 de, Orta yklemeli, normal darbeli, takm
tezgahlar.
Tahrik eden makina, stun 1, Dzenli yklemeli, elektrik motorlar.
K
=1,5
10
.
Dinamikfaktr K
V
, sayfa62da, forml F. 1.39ile, veyasayfa64de,
Tablo1.30ile:
4
t
1
V
K 0087 , 0
b / F K
K 123 , 1
1 K
|
|
.
|
\
|
+

+ =
|
K
V|1
=1,017
11
.
K
4
s / m 10
u 1
u
v z 01 , 0 K
2
2
1 1 4
s
+
=
K
4
=0,291m/s
12
.
F
, sayfa64de, Tablo1.31den, izgisel
yk K
A
F
t
/ b = 250 N/mm , helis dili, Dili kalitesi DIN 8, evresel
sertletirilmi dililer.
K
Fo
=1,2
13
.
Yk dalma faktr K
F|
( )
N
H F
K K
| |
=
K
F|
=1,458
14
.
15
.
Yk dalma faktr K
H|
b / F
F 10
+ 1 =
K
or
y
H
|
|

K
H|
=1,540
FG
"
16
.
FG
" , sayfa70, forml
F. 1.55
Y Y Y Y Y o = o
o
o
FG1
=619N/mm
2
o
FG2
=619N/mm
2
17
.
Flim
, dililerin
llendirilmesinde malzeme seimiyle belir-lenmitir. Ayn malzeme
olduundan o
Flim1
=o
Flim2
dir.
o
Flim1
=310N/mm
2
o
Flim2
=310N/mm
2
18
.
ST
,
sayfa70den.
Y
ST
=2
19
.
NT
, sayfa71de, Tablo1.37daki formlle;
3. 10
6
s N
L
iin:
Y
NT1
=1
Y
NT2
=1
20
.
orelT
, sayfa72de, Tablo1.39, Y
orelT1
iinY
Sa1
=1,723veY
orelT2
iinY
Sa2
=1,876
Y
orelT1
=1
Y
orelT2
=1
21
.
Greceli yzeyfaktr Y
RrelT
, sayfa 72 de, Tablo 1.40, islah elii,
( ) 1 +
R
0,529 - 1,674 =
Y
z
0,1
RrelT
Y
RrelT1
=1,029
Y
RrelT2
=1,029
22
.
Byklkfaktr Y
X
, sayfa73de, Tablo1.42denveyasayfa74da,
Tablo 1.44 den, Yzeyi sertletirilmi elikler, m
n
=8iin, Y
x
=1,03-
0,006.m
n
Y
X
=0,97
www.guven-kutay.ch
105
1.2.5.3.4 3. Kademenin di yanaklarnda yzey basnc hesab
Di yanaklarnda yzey basnc hesabnda kantlanmas gereken art,
sayfa75de, forml F. 1.56ilebulunur.
S
=
S
HGER
Hhe
HG
Hhe
>
o
o
/ =
S
1 Hhe 1 HG 1 Hhe
o o
=1228/ 1104
S
Hhe1
=1,11
1.
/ =
S
2 Hhe 2 HG 2 Hhe
o o
=1228/ 1104
S
Hhe2
=1,11
2. Malzemenin di yana oyuklamaya kar gerekli emniyet katsays,
sayfa89deki Tablo1.53vesayfa90deki Tablo1.54danbulunur.
Elektrik motorlu, takm tezgahlar redktr. Devaml mukavemet hesab.
Hesap momenti iletme faktrl. Tala kaldrmada olduka sk darbeli
zorlama. nerilen tablo deerleri: 0,8 ... 1,2 . Burada yaptmz hesap
emniyetli ve gvenilir bir metot olduundan, kk deer seilir.
Burada hesaplanan emniyet katsaylarna gre kadememizin fonksiyonu
di yana oyuklamasna kar yeteri kadar emniyetlidir. N
L
=3.10
6
ykleme saysna yanaklar anmadan ulalabilinir.
S
HGER
=0,8
Hhe

23
.
Hhe
, sayfa75de, forml F.
1.57ilebulunur.
H H V HYe Hhe
K K K K
=
o |

o o
o
Hhe1
=1228N/mm
2
24
.
letme faktr K
veDinamikfaktr K
V
di dibi hesabna gre bir
deiiklik yoktur. Deerler aynen alnr.
K
=1,5
K
V|1
=1,017
25
.
Yk dalma faktr K
H|
di dibi hesabnda, sayfa 66 , forml F.
1.48 ile bulunmutur.
K
H|
=1,54
26
.
Ho
, di dibi faktr K
Fo
yagrebir
deiiklik yoktur. Deer aynen alnr.
K
Ho
=1,2
27
.
H H V Kuv
K K K K
K
o |
=
K
Kuv
=1,679
28
.
Yerel di di yana basnc o
Hye
, sayfa78, forml
E H
1
t
HYe
Z Z Z Z
u
1 + u
d b
F
=
o
| c
Burada: F
t
, b, d
1
o
Hye1
=813N/mm
2
29
.
KavramafaktrZ
c
|
> 1iin
1
=
Z
c
o
c
Z
c
=0,815
30
.
HelisfaktrZ
|
| =
|
cos Z
Z
|
=0,992
31
.
H
sayfa 81 , forml F. 1.65 ile, helis dili
iin:
wt t
2
b
H
tan
cos
cos 2
=
Z
o
o
|
, veya
Z
H
=2,396
www.guven-kutay.ch
106
32
.
Malzemefaktr Z
E
E =E
1
=E
2
vev =v
1
=0,3ise:
E
E 0,175 =
Z
, veya
mm / N 6 , 191 =
Z
E
HG
"
33
.
HG
",
( )
Z Z Z Z Z Z
=

o o
o
HG1
=1228N/mm
2
o
HG2
=1228N/mm
2
34
.
o
Hlim
o
Hlim1
=o
Hlim2
dir.
o
Hlim1
=1100N/mm
2
o
Hlim2
=1100N/mm
2
35
.
Dayanmasresi faktrZ
NT
N
L
>3.10
6
iin: 10
5
<N
L
<5.10
7
ve Z
NT
=(5.10
7
/ N
L
)
0,0756
Z
NT
=1,237
36
.
Yalama faktr Z
L
v
50
=120mm
2
/siin
( )
80
+ 1,2
C
- 1 4
+
C
=
Z
50
2
ZL
ZL L
|
|
.
|
\
|
v
o
Hlim1,2
=1100
57 3 6 0, +
5 7 3 4
=
C
Hlim
ZL
o
, veya sayfa84, Tablo1.49ile.
Z
L1
=1,017
Z
L2
=1,017
C
ZL
=0,887
37
.
evre hz faktr " Z
V
v=iin;
( )
ZV
ZV V
v
32
+ 0,8
C
- 1 2
+
C
=
Z
ve
o
Hlim1,2
=1100
02 , 0 + C =
C
zL ZV
, veya sayfa85, Tablo1.50ile.
Z
V1
=0,949
Z
V2
=0,949
C
ZV
=0,907
38
.
R
|
|
.
|
\
|
R
3
=
Z
100 z
C
R
ZR
3
2 z 1 z
100 z
a
100
2
R
+
R
=
R
sayfa86, forml F. 1.77 0002 , 0 32 , 0 =
C
lim H zR
o + ,
veyasayfa85, Tablo1.51ile.
Z
R1
=0,965
Z
R2
=0,965
R
z100
=4,298
C
ZR
=0,1
39
.
W
, sayfa86, Tablo1.52ile.
HB
1,2
=525iin
1700
130 - HB
- 1,2 =
ZW
Z
W1
=1,0
Z
W2
=1,0
40
.
Byklkfaktr Z
x
n
=8iin,
Z
x
=1,05- 0,01. m
n
Z
X1
=0,97
Elde edilen karlatrma deerlerine gre 3 nc kadememizin fonksiyonunu yapmamas iin
www.guven-kutay.ch
107
1.2.6 Silindirik aln dilisinin imalat resmi
2
0
4
0
H
7
N7
N11
5
4
,
8
7
0
,
1
+0,2
0
- 0,1
0
3
3
105
XYZ40002
160
19,456
19,592
19,503
12,6356
20
2,5
19
+0,25
46,679
sol
1
N9
(
N7
18
0,2
N11
Semente kalnl 0,5 mm
Di ekildikten sonra semente edilecek.
Yzey sertlii min. 525 HB
*)1
N7
Keler 0,2x45 krlacak
Semente edildikten sonra talanacak
N7
3
3
18
0,2
Helis yn
Taksimat dairesi
Profil kaydrma faktr
Diekme kalitesi
Eksen mesafesi
Kart di says
l deerleri
Kart dili Res.No.:
llecek di says
W min
W max
W
z
DIN 8
a
x
d
k
Di says
Helis as
Normal modl
Kavrama as
n
m
z
|
n
o
55
45
1
2
H
7
2
ekil. 1.29, Silindirik aln dilisinin imalat resmi
D i l i l e r
www.guven-kutay.ch
108
2 Kaynaklar
2.1 Literatr
[ 1] Akkurt Mustafa/
Kent Malik
Makina Elemanlar, Birinci Cilt, 2.Bask
Birsen Yaynevi, 1986
[ 2] Bachmann/ Lohkamp/
Strobl
Maschinenelemente, Band1, Grundlagenund
Verbindungselemente, Vogel- Buchverlag, Wrzburg
[ 3]
Bargel/Schulze Werkstoffkunde,
VDI-VerlagGmbH, Dsseldorf
[ 4]
Bge, A. DasTechniker Handbuch, 16. berarbeiteteAuflage, Friedr.
Vieweg&Sohn, 2000
[ 5]
Decker, K-H.
Maschinenelemente, GestaltungundBerechnung
Carl Hanser Verlag, MnchenWien, 8.Auflage
[ 6] DIN-Taschenbuch106 Antriebstechnik1, Normenber dieVerzahnungsterminologie
BeuthVerlagGmbH, Berlin/Kln, 2.Auflage1981
[ 7] DIN-Taschenbuch123 Antriebstechnik2, Normenfr dieZahnradfertigung
BeuthVerlagGmbH, Berlin/Kln, 1.Auflage1978
[ 8] DIN-Taschenbuch173 Antriebstechnik3, Normenfr dieZahnradkonstruktion
BeuthVerlagGmbH, Berlin/Kln
[ 9]
Dubbel, H. Taschenbuchfr denMaschinenbau,
17. Auflage, Springer Verlag, 1990
[ 10] Ernst DieHebezeuge
Bemessungsgrundlagen, Bauteile, Antriebe
Friedr. Vieweg+Sohn Branschweig, 1973
[ 11]
Gieck, K. TechnischeFormelsammlung,
27. erweiterteAuflage, GieckVerlag, 1981
[ 12]
Htte DieGrundlagender Ingenieurwissenschaften
29. vlligneubearbeiteteAuflage, Springer Verlag, 1991
[ 13]
Khler / Rgnitz Maschinenteile, Teil 1undTeil 2
B.G.Teubner, Stuttgart
[ 14]
Konstruteur BBC (Yeni ABB) Firmas
Firma ii yayn
[ 15]
Kutay, M. Gven Makinacnn Rehberi,
Birsen Yaynevi, Istanbul, 2003
[ 16]
Kutay, M. Gven Mukavemet Deerleri,
Makina Mhendisleri Odas, MMO/2004/353
[ 17] Langer, E. Maschinenelemente, BerechnungundGestaltung
Dmmler
D i l i l e r
www.guven-kutay.ch
[ 18] MAAG.Taschenbuch MAAG.Zahnrder Aktiengeselschaft
CH-8023Zrich/Schweiz
[ 19] Matek, W. / Muhs, D. /
Wittel, H. / Becker, M.
Roloff/Matek, Maschinenelemente
ViewegVerlag
[ 20] Niemann, G. MASCHINENELEMENTE, BandII, III
Springer-Verlag, 2.Auflage1981
[ 21 ] Okday efik Makina Elemanlar, nc Cilt, 4.Bask
Birsen Yaynevi, 1982
[ 22] Reishauer AG KatalogveCD
Werkzeugmaschinen, Industriestr 36
CH-8304Walliselen-ZH
[ 23] Schuster, C. DiepraktischeBerechnungder Dauerfestigkeit gekerbter
Bauteileunter BercksichtigungdesDDR-StandartsTGL 19340.
IFL Mitt. 6(1967), Heft 11
[ 24] TenBosch Berechnungder Maschinenelemente
Springer-Verlag, Berlin-Heidelberg-NewYork
[ 25] Wellinger, K. /
Dietmann, H.
Festigkeitsberechnung,
GrundlagenundtechnischeAnwendung
[ 26] Widmer, E. FrsenundVerzahnenI
BlaueTR-Reihe, VerlagTechnischeRundschauimHallwag
Verlag, BernundStuttgart
[ 27] Pickard, J . Berechnungeinfacher undzusammengesetzter Planetengetriebe
KEM, Mai 1987
D i l i l e r
www.guven-kutay.ch
2.2 Standartlar
DIN 780T1 Mai1977 Modulreihefr Zahnrder, Modulnfr Stirnrder
DIN 780T2 Mai1977 Modulreihefr Zahnrder, Modulnfr
Zylinderschneckengetriebe
DIN 867 Feb1986 Bezugsprofile, fr EvolventenverzahnungenanStirnrdern
(Zylinderrder) fr denallgemeinenMaschinenbauundden
Schwermaschinenbau
DIN3960 J uli1980 BegriffeundBestimmungsgrssenfr Stirnrder
(Zylinderrder) undStirnradpaare(Zylinderradpaare) mit
Evolventenverzahnung
DIN3960B1 J uli1980 BegriffeundBestimmungsgrssenfr Stirnrder
(Zylinderrder) undStirnradpaare(Zylinderradpaare) mit
Evolventenverzahnung, Zusammenstellungder Gleichungen
DIN3964 Nov1980 AchsabstandabmasseundAchslagetoleranzenvonGehusen
fr Stirnradgetriebe
DIN3966T1 Aug1978 Angabenfr VerzahnungeninZeichnungen, Angabenfr
Stirnrad-(Zylinderrad) Evolventenverzahnungen
DIN3967 J ul1978 Getriebe-Passsystem, Flankenspiel / Zahndickenabmasse/
ZahndickentoleranzenGrundlagen
DIN3978 Aug1976 Schrgungswinkel fr Stirnradverzahnungen
DIN3990T1 Mr1980 Grundlagenfr dieTragfhigkeitsberechnungvonGerad-
undSchrgstirnrdern, Einfhrungundallgemeine
Einflussfaktoren
undSchrgstirnrdern, Berechnungder
Zahnflankentragfhigkeit (Grbchenbildung).
undSchrgstirnrdern, Berechnungder
Zahnfusstragfhigkeit
undSchrgstirnrdern, Berechnungder Fresstragfhigkeit
DIN3990T 5 Mai1984 TragfhigkeitsberechnungvonStirnrdern,
DauerfestigkeitswerteundWerkstoffqualitten
DIN3990T11 J ul1984 TragfhigkeitsberechnungvonStirnrdernmit
Evolventenverzahnung, Anwendungsnormfr
Industriegetriebe, Detail-Methode
DIN3990T21 J ul1984 TragfhigkeitsberechnungvonStirnrdernmit
Evolventenverzahnung, Anwendungsnormfr
SchnellaufgetriebeundGetriebehnlicher Anforderungen
VDI 2157 Sep1978 Planetengetriebe
Begriffe, Symbole, Berechnungsgrundlagen
D i l i l e r
www.guven-kutay.ch
111
3 Konu ndeksi
A
Alevle sertletirmek 14
Fo
veK
Ho
64
Alma deeri y
|
67
B
Banyodanitratlamak 16
Byklkfaktr Y
x
73
Byklkfaktr Y
x
veZ
x
73
Byklkfaktr Z
x
87
almadan nce yanak izgi sapmasF

|x
67
entik deikeni q
s
59
entik faktr"Y
Sa
" 56
evirme oran i 7, 9
evre hz faktr " Z
V
" 85
evrekuvveti F
t
36
D
NT
70
Dayanmasresi faktrZ
NT
83
Dinamikfaktr K
V
62
Di ekme kalitesi 31
Di dibi genilii S
Fn
56
Di dibi geniliinin kuvvet koluna oran L
a
56
Di dibi kavisi yar ap
t
59
Di dibi krlma mukavemeti 50
Di dibi mukavemeti o
Flim
12, 70
Di genilii katsays
d
26
Di geniliib 26
Di kalitesi faktr q
H
68
Di rijitlii faktr c
65
Di says oran u 7
Di st apnda zorlayan kuvvetin kavrama as
o
Fan
54
H
78, 81
Di yanaklar mukavemeti 75
Di yanaklarnda yzey basnc hesab 75
Dili arkn di says z
2
25
Dili imalat kalitesi 31, 32
Dili malzemesi 10
Dz dilide kuvvetler 36
E
Eik dilide profil kavrama oran c
on
59
Eksenler mesafesi a 31
Edeer dz dilinin di st ap d
an
54
Edeer dz dilinin di st apndaki kavrama as
o
an
54
Esnemeden doan sapma f
sh
68
Etkili yanak izgi sapmasF
|y
67
F
Formfaktrleri 51
Formfaktr" Y
Fa
" 52
G
Gasilenitratlamak 16
Gerekli di dibi krlma emniyet faktr S
FGER
51
Gerekli emniyet katsaylar 88
Gerilme deeri dzeltme faktr Y
ST
70
orelT
72
Greceli yzeyfaktr Y
RrelT
72
H
Helis as | 27
Helis dilide kuvvetler 37
Helisfaktr Y
|
60
HelisfaktrZ
|
79
Helisyn 30
Hertz 76
Hesaplanan di dibi krlma emniyet faktr S
Fhe
51
Hesaplanan di dibi krlma gerilimi o
Fhe
51
Hesaplanan di yana basnc " o
Hhe
" 75
I
malat hatasndan doan sapmalar f
ma
68
nduksiyonla sertletirmek 15
slah etmek 14
leme takm faktr G 55
leme usul faktr 0 55
letme faktr K
60
K
KalitefaktrK
1
62
KavramafaktrZ
c
79
Kavrama taksimatnn en byk sapma deeri f
pe
65
Kontrol arklar deeri 12
Kuvvet faktrleri 51, 75
Kuvvet kolu h
Fa
54
M
Malzeme 10
Malzemefaktr Z
E
78, 82
Malzemesertlik faktrZ
W
86
Malzemenin di dibi krlma mukavemeti o
FG
51, 70
Malzemenin di yanak mukavemeti o
HG
83
Menevilemek 17
Modl seimi 25
Modl m 25
Moment 36
Mterek yanak faktr Z
L
, Z
V
, Z
R
83
N
Nitrasyonla sertletirmek 16
Normal modl " m
n
" 25
P
Pinyon ap d
1
22
Pinyon di says " z
1
" 22, 24
D i l i l e r
www.guven-kutay.ch
R
Radyal kuvvet F
r
36
Randman q 40
Randman kayb q
K
40
S
Sementasyonla sertletirmek 17
Sementeetmek 17
Scak anma 87
Souk anma 87
T
Temel dairesinde helis as " |
b
" 27
Toplam randman q
top
40
Toplamverimq
top
40
Torsiyonmomenti M
t
37
V
Verimderecesi q 40
Y
Ya, hz ve yzey ileme kalite faktr Z
L
, Z
V
, Z
R
83
Yalama faktr Z
L
83
Yanak dorusu a sapmas f
H|
69
Yanakyzeymukavemeti o
Hlim
83
Yanaklarn anma hesab 87
yanaklarn yenmesi 87
Yardmc a
a
54
Yardmc byklk H 55
Yardmc faktr E 55
Yava hareket anmas 87
FYe
51
HYe
78
Yk dalma faktr K
F|
veK
H|
66
Yk pay faktr Y
c
59
R
86
D i l i l e r
www.guven-kutay.ch
3.1

12 01 Silindirik Disliler

Transféré par

Informations du document

Titre original

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

12 01 Silindirik Disliler

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

www.guven-kutay.

=11 d/dak olan bir redktrn

ekil. 1.18, Dz dilide kuvvetler

" giri gcne "P

[-] letme faktr

Di st apnda zorlayan kuvvetin kavrama as o

30 teetlerinin di dibi kavisine dedii noltadaki di dibi yar ap

dili arkn kullanld yerdeki kuvvetin dalgalanmas ve tahrik chaz ile

[-] letme faktr, Tablo 1.25

[-] Toplam kavrama oran c

N/(mm.) Di rijitlii faktr, Tablo 1.32

Dili malzemesi elik/elik GS/GS GGG/GGG GG/GG

N/(mm.) olarak *)1 20 20 17 12

[-] letme faktr

Tablo 1.36, Yanak dorusu a sapmas "f

Malzemenin di dibindeki mukavemet deeri " o

[-] letme faktr

Y noktasndaki profil kavisi yar ap:

(z1+z2) (x1+x2) / =- 0,01

Dayanma sresi faktr Z

Ykleme says Dayanmasresi faktr Z

almadan nce yanak izgi sapmasF

Vous aimerez peut-être aussi