RA HMUNTSI GA MFDI HA RA HI HUNTHE DANGA THUTSUI DE RA MUDI NSDI HMUNTSI PA DA NTUTATE NU YA XHNATE RA NGUNTUDI RA BTHA RA BOTHI PROGRESO DE O.

, HGO. RA MEDE. 13DNL0003F RA DANGA HMUNTSI DE NU RA MUDI NSDI GA Y`O HKI

RA BEFI PA HANJA DA HUT`I RA NTUDI- NFDI GA HHU Nguntudi: Ra btha ra bothi Ra thuhu Quezada ra xhnate: Adn Lora

Ra nsdi: R`ato

Ra ntutate: Ra mudi ntudi ga y`o hki

Ra pa: Ret`a ma hu, ra zna r`ato ra jeya y`o mo ne ret`a ma hu

Xmbate: Fabin Hernndez Hernndez

1

R NTHONI
Nu`a mahyoni______________________________________3 Ra mut`i ra befi_____________________________________4 Ya noya habu ga hma pa te ma befi_____________________6 Ya dnga mfdi_____________________________________7 Ra nsini ga mfdi ha ra hnini___________________________8 Nu te ja ha ra hnini___________________________________9 Te ja ko ya mfdi petsi ya xmbate______________________7 Nu te pdi nu ya btsi_________________________________11 Ra befi da hoki ha ra nguntudi__________________________13 Ra huadi ra befi_____________________________________25 Ma ra ya befi nu ya btsi______________________________26 Ya dnga mfdi bi hma un ya bami ji__________________27

NU`A MAHYONI Ha nuna befi di hma hanja da mpefi ko ma befi da hoki, nuna befi bi nja ha nu ra nguntudi ga y`o hki, Adolfo Lpez Mateo, ge b ui ha ra tuka hnini boxaxni ra hyodi miza, ra haxu hnini hunthe, ge nubye mapaya petsi`tho ya jmfri ne ra hki ra hahu, ge`a ha ha ra btha ra botahi, hange ra nge`a nuna befi bi fudi ko n`a ra mudi ntudi ge ra ngtsi da hoki n`a ra munts`a ntudi habu da handi gtho ya nsdi, nge`a da gu nu ya ntudi de nu ra mudi nsini ga nzi ge petsi nuna hnini, nepu da gu ra yoho nsini ge ra t huhu ra uada hanja nu ra uada nge`a ha nuna hnini xi madi nge`a umba ra befi ya beha ne ya oho, ha nu ra befi da hoki da nxdi ra hki ra hhu habu da handi hanja da tofo ne hanja da het`i, ko ra mftsi nu ya mfdi petsi nu ya ji, nuna befi bi petsi nu ya y`a, meto da ma ha ra hnini pa ga handi te mi ja, nepu ha ra befi da mpefi ko ma hmunts`a ntudi, ne ra ngtsi da mbeni nubu da hoki xho ma befi ne da hmuntsi ya befi bi hoki nu ya xmbate.

RA MUT`I RA BEFI Gatho ya ji petsi da ntode ra ha habu ra za, nehe ts`a da hma ra noya ha mahyoni da tumbabi ra tekei, po ra nzi petsi, pa njabu hinda medi ya y`u. Nubia mapaya ha ya hnini ha n`a ra hki ne habu hina, ko nu ya r`ayo mfdi xa zoho, ha ge bui ha maxotho ra hnini, ko nuna nt`ote xa medi ya nzi nu ya xita ge mi petsi mayabu, hange ra nge`a nehe xa medi ra hki ha ya hmuntsi ja ha ya hnini, hange nehe ha nubye mapaya xa medi ndunthi ya hki ha ma hai`hu, hanja nge`a nubu ha ra hki nu ya ji hingi ha ra hahu hma ge xa nts`o nu ya nzi petsi nu ya ji ha n`a ra haki. Po nuna xuha nu ya ji ha n`a ra hki, petsi da ha ra hmfo ge`a ko nuna ts`a da ntode ya mfeni, ge nuna nt`ote ge n`a de ndunthi ya xuha ge xa thogi ya nhini ya ha n`a ra hki, hinga mpufri nehe ko nu ya ji pa ma n`a ya danga hnini pa da mpefi, ra pa da boni da mpumfri ra nzi mi petsi ha ra hnini, da mpat`i ya jamfri, ra hki, ne ra bui. Hage ra p da pengi pa ra hnini da panta ya nzi, ha njabu da medi ya nt`eni, ya thuhu, ra he, ra hki, nehe ra ts`its`i pa da hmunts`i ha da mpefi po ra njuts`i ra hnini Ra nguntudi ge n`a ra ngu habu ntini hyastho ya btsi, habu mpata ya thogi, ya mfdi, ko ra mfats`i ra xhnate, pe te pefi ya xhnate pa da umba ra mujui ra hki?, hinte pefi honse da gu ya y`a habu tutuabi ra hki ya nzubi, hange xa pumfri da umba ra nsdi ra hahu, ge`a n`a ra hoga befi hoki ya xhnate hina ge`a sektho utuabi ya xmbate, hanja da mpefi ri nandi ko ya nzubi pe hingi utuambi da gu n`a ra befi nugua ha ra hi, hage ra nge`a da gohi ha ya mfeni ga utuabi ra hhu ha ya nguntudi pa ge nu ya xmbate da ho ra nzi, pa njabu da pdi ma n`a ya jamfri ja ha nugua nximhi ge`a mahyoni da pdi nehe. Pe pa da nja nuna befi petsi da mpefi ko ra mfts`i ra hnini habu ts`a da ote ya hmti ko nu ya ji thoka ya nthokiaye, ya memda, ya dada ne ya nana pa njabu ts`a da utuabi ra hki ha da umba ra mujui pets`i, pe nu na befi honse ts`a da mpefi ko ya nt`ote ja ha ya nao ya hnini.

Pe te ja ko nu ya ji bui ko ya btsi, ya dada ya xita, ge`a hingi ne da utuabi ra hki, pa hinda thogi ya adimfdi pa da ha ra hhu, ha nujua ma hai`hu habu hingi umba ra t`ekei nu ya hki ja, habu nu ya tuka hnini gohi ha ra adimfdi, ha nu ya tsutui hinte faste honse ne da hakui ya hi, ya jamfri ne ya nzi petsi, pe te da nja xudi ndmani nubu da medi ya hki ha nugua monda? gea n`a ra xuha di thogi`hu, yo ri medi ya jmfri, ya thuhu, ya nzi, hnei, he, nt`eni ne ra nao ya nt`ote ja , nge`a nubu da medi n`a ra hki da medi ko nu`a ya y`ui, ha honse da gohi ya mfdi ge bi muti pa hinda du pe himbi tsudi nu`a mi ne, hange kohi ha ri mfeni`a ge hinda hopi da du ra hki ge xa bui nugua nxihmi denda mayubu. Hage mahyoni ga xipabi nu ya ji ge n`a ra hki ge n`a ra dnga mfdi bi zogagi`hu ma xita`hu, hage ts`a ga hma ya noya ko ndunthi ra t`ekei ne ko ra hmate pa njabu hinda du ma hki`hu.

YA NOYA HABU GA HMA PA TE MA BEFI Ha nuna befi ge manga ya mpefi ha ra ngutudi, ts`a da handi nu ya mfdi petsi nu ya xmbate nubu da hutuabi ya nsdi ko ra hki hhu ngu ri ehe, pe nehe pa ga handi nubu xi majuani nu manga ya dnga hemi ko nu te ja ha ya nguntudi, ge tena nubu n`a ra xmbate padi gtho da ofo ne da het`i gtho de ga hhu nehe ts`a da hoki de ga hmfo, nge`a nuna nsdi ge`a n`a ra befi petsi da tumbi nu ya btsi ha n`a ra haki, nu manga ya dnga hemi monda de nu ya hki ha (2003) nugua ha ra njutnoya ha ra xeni11 habu tena njaua nu ya dnga tsutui de ra hyodi ne ra nguni monda petsi te da umbi ra nsdi nu ya ji ha n`a ra hki ngu ri ehe, ra mfdi petsi da nja de ga y`o hki ha petsi nehe da nja ya nt`ote pa da umba ra mujui ne ra t`ekei nu ya hki petsi nu ya ji. Hange ra nge`a ko nuna befi ma da petsi ra paha nu ya xambate da mpefi ko ra hki, pa njabu ts`a da ofo ne ts`a da heti ko yoho ya hki ngu da ha nehe da manga ya noya, ne ra ngtsi da padi gtho ya nzi ja nugua monda ne ma n`a ya hi pa njabu da pdi matsu. Nehe ko nuna befi ts`a ga mpefi ko n`a ya befi pa ga handi hanja da ofo ra hhu, ha njabu ga pdi nu ya befi ge hingi ts`a da hoki nu ya xmbate ha nuga ga humbi ya mftsi pa da hoki xho ra befi, nge`a sti thogi ya pa nu ya befi ts`a ga yopa gu ha ya nguntudi ga y`o hki. Hange nuna befi ma ga hoki ma ga ote n`a ra hmati nu ya dada pa njabu ts`a ga mpefi ko ra mftsi, nehe ko ya ji ha ra tuka hnini

YA DNGA MFDI Pa ga hoki nuna befi mahyoni ga hma nu ya danga mfdi pa nu ra befi ko ra hki mbo de nu ya nguntudi. Ra hki pa gi padi xho mahyoni da bui habu di ha, njabu n`a ra ji hinte padi nzntho da nxdi da ha xho ge`a ts`a da mpati ya mfeni ne ya noya ko ya au ngu ene nu ra danga hmuntsi ga (UNESCO, 1953, p. 11) tena ge xa majuani pa da hutuabi n`a ra btsi, da huti ko ra hki, ha ra mfeni, ra hki ge ha n`a ra danga ntudi pa da padi te ri boni da ha nehe da ofo, ge`a manga ya ntudi pa da manga ya noya mbeni. Ha ra hnini, ra hki ge n`a ra hu pa da mpati ya noya ko nu ya ji nts`ixbe, ne ts`a da padi ma n`a xho ne nzntho nubu da ha ko ya mengu ne ya nangu petsi ha ra hnini Hange ra nge`a ra mudi ntudi ja ha ra ngu, ge nuni ra btsi nxdi da ha ko ra mudi hki da hutuabi ya dada, ja gebu, da padi tengu da umbi ya t`ekei nu ya xita da pdi da nts`itsi ko ya nangu, ja gehni nu ya dada da umbi ya tsofo pa da madi ra hki, pe hinga sehe ha ra ngu da badi nehe ha ra hnini go ge nehe petsi da ftsi pa da badi xho, ha nehe habu ts`a da ha ko ra hki, ne ya dkei umbi ya tsofo nu ya btsi pa hinda pumfri ra hki ya nzi, ne gatho ya mfdi petsi nu ya hnini ge xa thotsi nu ya mfdi de ya xita pa nu ya beto pa hinda du ra nzi petsi`a. Ma n`a ra ntudi ge`a ra ngunsadi habu, nu ya xambate padi ya r`ayo mfdi ngu da ofo da heti nehe ma n`a ya befi ngu da ha xho ne hida nts`api ya ji gatho nuya befi huti nu ra xhnate. Nubu da nja gatho nu da manga ha nuna hemi ge nu ra ngunsdi da xni ya mfdi ko ra hki nu ya btsi njabu ha da hoki nu hma ya danga hemi monda, habu hma ge nu ra nsdi petsi da nja ko yoho ya hki, ge`a nubu hoki ya befi ko n`a ra hki nehe ts`a da hoki ko ma n`a ra haki, ngu ena nu ra dnga hmuntsi (UNICEF, 1999, p. 41) nu ya xmbate da nxadi da heti mant`a nubu padi da heti ko ra mudi hki. Nehe ts`a da badi mant`a ma n`a ra hki, da heti manta nge`a ya tsa da heti ko ma n`a ra haki. Hange ra nge`a nuna befi pa da badi matsu ma n`a ra hki ha da madi ya y`ui bi zogi ya boxita.

NU TE JA HA RA HNINI
Ha ra tuka hnini Boxaxni, ra hyodi miza, nuna bu ha ra y`u hyadi de nu ra axu hnini, ge n`a ra tuka hnini, hange nuna hnini hingi petsi gatho ya befi mftsi ngu ri ehe, ngu ra dehe, ra huthe habu da ma ya mpit`i, hange po nu n`a xuha n`andi zoho nu ya btsi ge hingi fonti xho, ne hingi nxha, nge`a hotho ra dehe nu ya mpit`i xi ra nts`o ha ko nuna xuha ts`a da hehni nuya xambate. Nuna hnini gatho ya danga ji au nuna tsa da handi mbo de nu ya ntutate, nge`a nandi nu ya xmbate hagui ko ya ntsitsi de ga au, ngmadi ko nuna haki tsa ga huxa ma befi ge manga ya danga hemi habu ena ge ra nsdi da ja de ga y`o haki.Nu ya mengu nuna hnini ho da mfyo ne da te ya uada,

nge`a nuna hnini hotho ra huthe habu thogi ra dehe hange ra nge`a nu ya ji uti ya uada pa njabu da nja te da zi ngu ya , ndombo, ya thenkue, ha nehe tsa da boni ra t`afi pa njabu da nja ra sei, nehe ra santhe, habu gatho mpefi ya hoho ya beha pa da thoki ya santhe nsha, ge nu sti guadi da mpa ko nu ya duki me ndthe, de nuna hnini haxa pa ma n`a ya hnini ri nandi, ko nuna befi nu ya dada hingi tumbi ra mujui nu ra nsdi de nu ya btsi hange nandi nu ya xmbate hingi padi xho nge`a hingi ftsi ya dada,ma n`a ra nthokiaye ge thoki ko ra santhe ge`a ra r`onjua, ne ko nu ya y`eta hoki ya ngu, nehe pa da thoki ya thumngo ra pa da nja da na dngo. Nu ya mboni ja ha nuna hnini ge ndunthi, ngu nu ya mexe, ya uti, ya mpenzu, nehe ja ya keha ngu ya pozu, ne ra keha ko ndunthi ya nkuhu, nehe ja ya mio, ya txi, ya deti, ya ndmfri, ya metoro, ya ts`aty`o, ne ya mixi, ngu ma n`a, gatho nu ya mfdi ts`a da mpefi mbo de nu ya ntutate, nge`a tsa ga hutubi ya nsdi ko nu te ja ha ra hnini. Ma n`a ra befi ge`a ra bayo ge fudi denda nzunja guto xudi, habu nu ya ji eti ya mboni pa da botse ha ra toho pa da pengi nu nzunja r`ato nde. Ha nuna hnini hingi ja ya hemi habu petsi ya ntohni; nzektho ja hu denda, ge nuna xuha hingi hopi da boni xho ma befi nge`a xi yabu nuna hnini nuya btsi hingi tsa da honi ya ntudi di hapi,.hange ra nge`a nu ya befi maga mpefi tsa da hoki ko ra mftsi nu ra mfistofo ja ha nuni ha ra hmuntsa hemi, habu nuya dada ma da faxkagi ko nu ra haki ra au. Nu ya oho tsogi ya beha pa da ma nu ri nddi, pa da mpefi ha da bui xho ne da tumbi ra hoga bui nuya btsi.

TE JA KO YA MFDI PETSI YA XMBATE

Ha ra nguntudi ra thuhu Adolfo Lpez Mateo ha nuna muntsi ja nu ya xambate de n ya goho nsdi, kuta nsdi, ne r`ato nsdi tada n`a ra hmuntsi petsi hu ya xmbate, nu ra xhnate ge umba ra ntutate nu ya btsi nehe go ge ra tsutui de nuna ngutudi, hange petsi ndunthi ya befi da hoki pa nu ra ngutsi de nuna nguntudi, ra pa da boni da xipi ya xmabate ge ha ra ngu petsi te da hoki ya befi ko ra mftsi ra mfistofo, tena nu ya btsi nubu hinda ma n`a ra petsi te da umbi ra nsdi, hange ra nge`a nu ya xmbate ya padi da mpefi sehe ko ya nts`itsi.nuna xhnate petsi yoto njeya ge mpefi ha nuna hnini padi da au xho, ko ngatho nu ya ji ha nehe umbi ra tekei nuna xhnate nge`a mpefi xho nge`a nehe bui ha ma n`a ra hnini getu de nuni Boxaxni, ha padi gatho ya nzi petsi nuna hnini pe da hoki ya nt`ani ne da hambi nubu mi hutuabi nu ya btsi ko ra au, bi engi ge hina ngetho xani ya mfdi ko ra mfistofo ge ja ha ya mudi nsdi.mbo nu ra ntutate nja ndunthi ra tekei ne ra ntsitsi ko nu ya xmbate. Mbo nu ra ntutate nja ndunthi ya mpefi ha njabu tsa da mpefi ko ya nao ya befi ge tsa da gu de nu ra hnini, pa njabu da bdi matsu nu ya xmbate. Nuna hmuntsi petsi n`a ra bami boja ne ko n`a ra koi hi, ya njoti, ya nteni, ya thotsa thuhu, ya mpuntsa koi, ne nu ya btsi petsi ya metsa mfeni gatho nu ya mpefi ga honi ha nu ma befi maga hokju. Pe gatho nu ya mpefi bui habu ra za, hingi bui ha n`a ra nts`ati, nehe xi ja nduthi ya pxi mbo ra ntutate, ha di enga ge mahyoni da gu nu ya mpefi nu ya xmbate pa mahyoni ga hutuabi da padi da mpaxi ra ntutate pa hinda neki xa nts`o

10

NU TE PDI NU YA BTSI
Ra thhu xmbate ra Ra hki ha ko ya mengu. Ra haki ha k Ra haki ho da Ofo ne heti ra ora xhnate. ha ko ya hahu. nts`itsi.

Carlos

Ga hahu

Ga hamfo

Hamfo ne hahu.

ngel

Ga hahu

Ga hamfo

Hamfo ne hahu.

Het`i : damnaga ya noya pe bedi da padi matsu. Ofo: ha ofo ngu ode. Heti: hingi heti ni de ga hahu nixi ga hamfo Ofo: hingi padi Het`i: hha pe hingi ntode xho Ofo:ja ofo ngu ode. Het`i: hingi padi Ofo:hingi padi da ofo.

Omar

Ga hahu

Ga hamfo

Hamfo ne hahu.

Nancy

Ga hahu

Ga hamfo

Hamfo ne hahu.

Diana

Ga hamfo

Ga hamfo

Hamfo ne hahu.

Het`i:hingi padi Ofo: hingi padi.

Adn

En hahu

Ga hamfo

Hamfo ne hahu.

Sal

Ga hahu

Ga hamfo

Hamfo ne hahu.

Het`i: ja padi xho ne humbi ya nt`ode Ofo: ya fudi da ofo ngu ri ehe Het`i: hingi padi Ofo: hingi padi

Armando

Ga hahu

Ga hamfo

Hamfo ne hahu.

Het`i: ja padi n`a zi tuki Ofo: ngu ode da ofo njabu hingi hutsi ya nsinibu

11

Ral

Ga hamfo

Hamfo ne hahu.

Het`i: ha padi da heti ngu ri ehe Ofo:fudi da ofo pe beditho da ofo xho.

12

RA BEFI DA HOKI HA RA NGUNTUDI

Ra thuhu ra befi: ra uada ne ya hotho Ra mudi mfadi ha ra hnini: ra uada Ra themi: ge nu ya xmbate da pdi ko ra mftsi ya mpefi ja ha ra hnini Ko nto da mpefi: ko ra mftsi nu ya ji de nuna hnini. Ya nsdi: mede, hmfo, nsdi ga t`ekei, ga thogi, ga nt`eni, ga nthokiaye Ya themi
Goho nsdi Hmfo
Handi ya xeni ha n`a ra hemi xuha, (habu bi nja to bi bupu)

kuta nsdi Hmfo

padi da hoki ya mpefi pa da hoki ya nt`ani

Rato nsdi Hmfo

Mbeni nu ya mfente bi thogi.

Mede
Padi pa te nu ya xeni mede.

Mede
Hoki ya nt`ani ga mede habu petsi da xu nu ya mede.

Mede
Hoki ya nt`ani habu da xu.

Nsadi pa nu ra nsu ra batha

Mpefi nztho ko ya r`ayo mfdi

Ra nsdi ga batha
Hutsi ya mfdi pa da badi matsu ya ntudi

Nsdi pa un ra nsu un ra batha

Hutsi ya mfdi pa da badi matsu ya ntudi.

Ra nsdi ga hemi hi
Handi te thogi ko nu ya xuha ha gatho ra xihmi.

Nsdi ga hemi hi
Padi te da ota nubu da nja mbuntsi ha nugua ha ra hi.

Ra nsdi ga hemi hi
Handi nu ya xuha thogi ha ra hnini, ne hoki ya noya pa da xipabi ya ji da nsu.

Nsdi ma nt`ebu
Manga hanja bi nja ra ntuhni nuni ncostantinopla.

Ra nsdi ma nt`ebu
Da nxadi nu ya ntuhni bi nja ma ntebu ha nugua mahi

Ra nsdi ma nt`ebu
Hma hanja nu ya danga hnini xa ts`onga ya batha.

Goho nsdi Hmfo

Hma pa te mahyoni da ha.

Te petsi da hoki un ya xamabate kuta nsdi Rato nsdi Hmfo hmfo

Padi pate nu ya xeni nu ma hakihe, ne habu da honi. padi pate un ya xeni un ma hakihe, ne habu da honi.

Mede
Hoki sehe ya nt`ani ga mede.

Mede
Hoki sehe ya nt`ani ga mede.

Mede
Hoki sehe ya nt`ani ga mede.

Nsdi pa un ra nsu ra batha

Padi hanja thogi na ya xuha ha nugua nxihmi, k ora mftsi un ya r`ayo ntudi.

Nsdi pa un ra nsu ra batha

Padi hanja thogi nu ya xuha ha nugua nxihmi, k ora mftsi un ya r`ayo ntudi.

Nsdi pa un ra nsu ra batha

Padi hanja thogi un ya xuha ha nugua nxihmi, k ora mftsi un ya r`ayo ntudi.

Ra nsdi ga hemi hi
Hma ya noya pa da zu ra hnini.

Ra nsdi ga hemi hi
Hma ya noya pa da zu ra batha.

Ra nsdi ga hemi hi
Hma ya noya pa da zu ra batha

Ra nsdi ma nt`ebu
Padi te bi nja ma meto ne habu bi nja.

Ra nsdi ma nt`ebu
Padi te bi nja ma meto ne habu bi nja.

Ra nsdi ma nt`ebu
Padi te bi nja ma meto ne habu bi nja.

Ra haki ra hahu: da handi ge ra hki mahyoni pa da manga ya noya, ha ge ko nuna ts`a da manga ya mfeni ma nt`ebu.

Ya nsdi ga t`ekei, ne ga nthokiaye, ne ga nt`eni. Ya themi

Goho nsdi Ra nsdi ga t`ekei. Handi te ri boni nu ya nthuni, ha ma ya noya pa hinda nja. Ra nsdi ga nt`eni Padi ge ja ya nao ya nt`eni mayabu ne handi ya Kuta nsdi Ra nsdi ga t`ekei. Hma ya noya ri he`ai de nu ya ji. Nsdi ga nt`eni Padi ya xeni n`a ra nteni, habu da zu ra bi ha hinda hopi da thogi ma n`a. Rato nsdi Ra nsdi ga t`ekei. Hma ya noya pa hinda nja ya ntuhni, da unga ya ts`ofo, ne ya ntudi. Ra nsdi ga nt`eni Da heni ya teni habu da hma ya mfeni mayabu de

13

nteni un ma n`a ya hnini. Ra nsdi ga thokiaye Handi pa te mahyoni nu ya koi ko yoho ya hmi.

. Ra nsdi ga nthokiaye Honi nnu ya koi ko hu ya hmi, hma ya noya ko nu ya koi, ne ya mfeni.

nura hnini, pa da umba ra mujui ngu ri ehe. Ra nsdi ga nthokiaye Hma tengu mahyoni nu ya koi.

Te da pefi nu ya xambate Goho nsdi Nsdi ga tekei Padi da ha pa hinda nja ya ntuhni. Nsdi ga nt`eni Padi da bi xho ha da hoka ya hoga befi. Nsdi ga nthokia ye Nthokia ye ne nzi.

Kut`a nsdi Nsdi ga tekei Padi da ha pa hinda nja ya ntuhni. Nsdi ga nt`eni Padi da bi xho ha da hoka ya hoga befi. Nsdi ga nthokia ye Nthokia ye ne nzi.

R`ato nsdi Nsdi ga tekei Padi da ha pa hinda nja ya ntuhni. Nsdi ga nt`eni Padi da bi xho ha da hoka ya hoga befi. Nsdi ga nthokia ye Nthokia ye ne nzi.

14

Ra thuhu ra befi: ra uada ne ya hotho Ra mudi befi Ra themi: ge nu ya xambate da padi ko ra mftsi ya mpefi ja ha ra hnini. Ya nsdi: hamfe, mede, ra nsdi ga nknti, ra nsdi ga koi hi. Ra mudi befi Da mudi ra nsdi ko ra ntheti n`a ra bede ra thuhu, ra uada y`o ko ra nxuts`i, ga ambabi nu ya xmbate, te ma bede`a?, n`a de gei gi padi n`a ra bede, bede ga nthede, nt`agi thuhu, ga xipabi da mede pa ga ode`he ya nts`ints`i, ga hutuabi n`a ra bede ha ra bamia boja, ra thuhu ra uada unga ndunthi ra sei, de ra hmunts`i ra nkuxma hyatsi ma hnini, ga hambi n`a di gei padi hanja da tati n`a ra uada, ha ra hnini to`o tsi ra sei?, ga utuabi`a ra hmuntsa ntoha ga hhu, hanja ga ofo uada de ga hahu?, hanja gi ofo santhe de ga hhu. Ga apabi ge da ambabi ya dada ne ya xita hanja ra befi pa da hoki n`a ra r`onjua. Ga ambabi xka mpa n`a ra r`onjua, hamu?, habu?, te gi mbeni ge ya befi hoki ko ra santhe da thoki ra batha nge`a gi theki ya y`eta, te ma befi ts`a gi hoki pa hinda medi ya uada?, gi ambabi nu ri dada nubu hyandi ra zna pa da poki ya ndpo, Hanja gi padi nubu ra zna da hagi hangu ya agi zna ja?, hanja thogi`a?, gatho nu ya noya habu gi tsudi. Ga mutsi ya xmbate ha ya tuka hmuntsi ga befi pa da ha de nu te pa ha ra hnini. Ra sei habu gi pa nugua ha ri hnini o ma n`a ya hnini, ga ambabi, pa ga huts`i n`a xito de ga n`ate teni hangu ya xito de n`a de goho da ota bedi?, nubu ra teni petsi ra mujui de ga kut`a mbexo hangu ga guti nubu ga thi n`ate ma kut`a teni. Te ma n`a xho da hoka n`a ra tsuta r`onjua o n`a ra bazu r`onjua hanja? Ha ya tuka hmunts`i ga xipabi hanja mahyoni da zu ra uada pa hinda thogi ya xuha ha ra hnini, ngu ya daye habu da haxa gatho te jab`u. Ha n`a ra teni hangu ya uada ts`a gi nkats`i tsa gi hoki ko ya xeni mede? Ga thutsuabi n`a ra bede ha ra bamia boja de hanaj mahyoni da zu ra batha pa hinda nja ya xuha. Ga ambabi ra pa da nja n`a ra xuha hanja gi padi ma da nja habu gi handi nu ra noya .

Ya befi pa nao ya hmuntsi Goho nsdi Kuta nsdi R`ato nsdi Ha ya tuku hmuntsi ya Ga apabi nu ya xmbate Ga apabi nu ya xmbate xmbate da hoki n`a ra da ote ya noya de ga da hoki ra befi habu da befi ko yoho ya kuti de mpata mfenipa da zu ra thutsuabi ya nt`ote pa nu ya befi hoki ha ra batha. nubu da nja n``a ra hnini. xuha da padi te da pefi Ra gaxa ra befi

15

Da mpata ya befi ha ga yopa ha de nu ya befi bi hoki ha nuna pa.

Ra thuhu ra befi: ra uada ne ya hotho

Ra yoho pa de ga befi Ra themi: ge nu ya xmbate da padi ko ra mftsi ya mpefi ja ha ra hnini. Ya nsdi: ga hmfo, mede, ne ma ntebu. Ra mudi befi Ga fudi ra nsdi ko ra heni ra pena hemi, pa ga ambabi nubu bi hoki ra befi. Ga ambabi ya xmbate hanja mpa ya r`onjua nuni nts`otkani, te gi mbeni xho ra mujui ra r`onjua?, te ma n`a xho ge gi mpa ya santhe nxha ko nu me ndathe o nuni nts`otkani?, ga xipabi ya bts`i da mpefi ko ya tuka hmunts`i, ga ambabi hanja thoki n`a ra r`onjua ne hanja hoka ya santhe pa ra nsaha.

Ga hoki ya tuka hmuntsi Ha ya tuka hmuntsi da ambabi ya ntani ra zuzu ra omar de hanja thoki n`a ra r`onjua ne hanja tumbi de ya santhe pa. Ga ambabi nu ya batsi nubu xa ode n`a ra thogi de hanja thoki ra r`onjua, habu ga heti?, habu bi nja nu ra nt`ote?, to bi bui ha nu ra nt`ote?, ga umbi n`a ya hemi ko ya nao ya xuha xa thogi Ha nu ya tuka hmuntsi da handi ya xeni nu ra xuha. Ga xipabi da hadi te ma pa bi thogi ne habu bi thogi Ja huxpu ya xeni nu ya xuha de ga hahu. ga xipabi nu ya btsi da handi ha nu ya hemi xuha nu ya nt`ani ote, da handi ya mujui nu ya ntebue ja ha ya denda. Ga ambabi nubu n`a ra santhe nsaha petsi ra mujui de r`eta ma yoto mbexo hangu ga juti de n`ate ya santhe nsaha. Ga huxpu ha ra bamia boja n`a ra bede de habu ja nu ya xuha ne habu thogi`a. Ha ya tuka hmuntsi ga apabi da hoki ra befi habu da hutsi habu ode ya xuha. Hanja gi mbeni ge bi nja ra ntuhni nuni ncostantinopla, hanja gi mbeni ge mi padi ya xuha nu ji ma ntebu? Ga heni ra teni di pa ha ma haxboja. Ga xipabi da hoki ra befi pa da hma ya thogi ma meto petsi da hoki de ga y`o haki. Ya befi pa nao ya hmuntsi Goho nsdi Kuta nsdi R`ato nsdi Ga xipabi nu ya xambate Ha ya tuka hmuntsi nu Pa hinda mpufri nuna da heti ra mfistofo ha ra ya xambate da honi ya befi ga apabi da hoki n`a xii n`a nthebe yo n`ate ntani ha ya hemi xuha, ra koi de ra tuka hmuntsi ma r`ato ha da hoki nu ha ya n`tani da pefi nu te ga hemi. te api. api ha ra xi nu ra Ga apabi nu ya btsi da Ga apabi da hoki nu te mfistofo ga hamfo ha ra hoki nu te apai ha ra api ha ra hemi de nu ra xi n`a nthebe hu n`ate mfis`tofo ga mede ha ra mfistofo ha ra xi n`a ma n`a. xi n`a nthebe ne hu

16

nthebe hu n`ate ma kuta de ra nsadi mede.

Ge nu ya btsi da hoki nu te apa ha ra xi n`a nthebe hu n`ate ma n`a de ra mfistofo nsadi ga mede.

n`ate ma hto.

Ra gaxa ra befi Da utuabi ya befi ge bi hoki nu ya nts`itsi

Ra thuhu ra befi: ra uada ne ya hotho

Ra hu pa`u de ga befi Ra themi: ge nu ya xmbate da pdi ko ra mftsi ya mpefi ja ha ra hnini Nsdi ga: hmfo, mede, nsadi ga tekei. Ra mudi befi Ga hutuabi n`a ra bede ha ra bamia boja de nu ya ji b ui ha ra yota batha ga ambabi ha nu ra bede habu ga handi ya ntunhi?, de nu ri mfdi gi padi hanja tsa gi bui te ra entho?, ha ra bede habu ja ya koi ga jado. Ga xipabi nu ya xmabate da hoki ya tuka hmuntsi ga befi, ga umbi n`a ya koi, pa da handi habu nja ya ntuhni, ga ambabi, te hma nu ya koi?, mbeni mahyoni nu ya koi?, ha ya hemi xuha tema ntuhni tsa gi handi. hanja bi nja`a?, gi mbei hinxa thogi nu ra ntuhni hanja? Ga apapabi nu ya xmbate da manga ya hoga mfeni pa hinda nja ya ntuhni. Ga xipabi da hoki ra befi ha n`a ra dnga hemi habu da jutsi ya ntuhni ja ha ngu, ha ra ngunsadi, ne ha ra hnini, nehe da hutsi ya hoga mfeni pa hinda thogi ya ntuhni. Ga xipabi nu ya btsi da thogi da manga ya befi bi hoki, pe meto da fudi ga xipabi da umba ra t`ekei. Da kuete ya befi ha ra Jdo Ga apabi nu ya bts`i ko n`a ra xi ga hemi xuha, da hoki n`a ra nteni ga hemi ne ra gatsi ga ambi ts`a da heke, hanja, hangu xeni bi boni?, hanja gi hma n`a made? Da thogi ga hma hangu ya xeni bi boni. Ga hutsuabi n`a ra bede ha ra bamia boja de nu ra hmuntsi ga INALI Ga ababi tengu mahyoni nu ya ntani? Ga xipabi nu ya btsi da hoki ya tuka hmutsi, pa ga padi matsu de nu ra befi ja ha ra hnini ko nu ra nthoka santhe nsaha. Ya befi pa nao ya hmuntsi Ga apabi ya xmbate da Ge nu ya xmbate ga Ga hmuntsi nu ya btsi thati nu ya ntani j a ha ra xipi da hoki ya befi ha ra ha ya tuka hmutsi ga mfistofo n`a nthebe hu xi n`a nthebe hu n`ate befi pa da hoki nu te api n`ate ma r`ato, ha ra ne guto nehe ha ra nsadi ha ra xi n` a nthebe ne nsadi ga mede. Nehe ha ga hmfo ha ra xi n`a hu n`ate ma guto nehe ra nsadi ga hamfe ha nthebe hu n`ate ne n`a nthebe hu n`ate ne ra xi n`a nthebe goho goho nehe kuta. reta, ra ngatsi ra nsadi n`ate ne yoto. ga hamfe ha ra xi n`a

17

nthebe ne hu n`ate ma hu ne goho. Ra gaxa ra befi Ga utuabi ya befi mbo ra ngusadi, ne ga xipabi nu hinte bi padi.

Ra thuhu ra befi: ra uada ne ya hotho

Ra goho pa de ga befi. Ra themi: ge nu ya xmbate da pdi ko ra mftsi ya mpefi ja ha ra hnini nsdi: mede, ga heni, ne ga nthokiay`e Ra mudi befi Ga huts`i n`a ra bede ha ra bamia boja de ga ntunhi ha ya ngunsadi. Ga ambabi pa hinda thogi nu ya xuha te ga pefi?, ya hoga bui ha mbo ra nsdi, ya befi ne ya mefi petsi ngu ga bts`i. Ga xipabi nu ya xmbate da hoki ya tuka hmuntsi de nu ya befi petsi ne ya befi da hoki. Ga apabi da hoki de ga hhu. Ga ambabi nu ya btsi de nu ya ntuhni, te gi mbeni e n`a ra xuha o ya ntani, ya ntani ga ntuhni habu ga tsudi , nubu nuna nsdi ge n`a ra xuha hemi, te ma mudi noya gi huxpu? Ha nugua ri hnini thogi habu?, ga apabi nu ya xmbate da hma ya noya pa hinda nja ya ntuhni. Ha ra bede da huxpu habu ga handi, hoki n`a ra koi pa hinda nja ya ntuhni. Ga umbi nu ya btsi ya xi habu da hoki ya befi ko ya xeni, ya xu, ne ya heki. Ga heni ko ya heki Ga poni ga handi ra zuzu ra Omar. Ra gaxa ra befi Ga apabi nu ya xmbate Ga apabi nu ya xmbate Ga apabi nu ya tuka da heti ra xi n`a nthebe que da het`i nu ra bede muntsi da manga ya ne goho, de nu bi het`i de nu ra mfis`tofo ha ra noya de ga hoga bui ha ga apabi da hoki ya xi n`a nthebe ne hu de mbo ra nguntudi ne nkohi pa da ntsixbe nu ra nsdi ga tekei pa hanja da nja ra tekei ko xho ko gatho ya hnini da hoki n`a ra hemi ko ngatho pa hinda nja ya ntuhni. ndunthi ya koi de nu ya befi petsi`u Ra gaxa ra befi Ga utuabi ya befi bi hoki nu ya btsi ha nuna pa pa da nja ya nkohi de ya bede bi hyandi.

18

Ra thuhu ra befi: ra uada ne ya hotho

Ra kuta pa de ga befi Ra themi: ge nu ya xmbate da pdi ko ra mftsi ya mpefi ja ha ra hnini Nsdi ga:mede ne hmfo Ra mudi befi Ga fudi ra nsadi ko ra nteni ra roka xa pa, ga xipabi nu ya xmbate da utuabi ya ntani bi hoki, ga hutsubi n`a ra bede ha ra bamia boja. Ga xipabi nu ya batsi ga heni ko ra thots`a thuhu ga hhu, ga utuabi n`a ra bede ha ra bami boja de nu ra uada ne hanga mahyoni pa ra huni ra hhu. Ga ambabi nu ya xmbate te ma befi tsa da hoki ko nu ra nsadi ra uada?, ha ri r`onjua tsa da heke, hanju ya xeni da boni?, nu ra heke hanju da boni?, ga xipabi nu ya xmbate ga hoka n`a ra ya ntani, ha nu ya huahi ja ya uada te ma huahi ja mats`u ya uada nu ja ha ra gosti ra hnini o ha ra he, nu ya dnjua ko nu ya r`onjua to`o petsi ma n`a ndunthi ya thai, ga utuabi n`a ra danjua ne ra r`onjua ga ambi to petsi ma n`a ndutnhi ya thahi? Ga xipabi nu ya xmbate da hoka ya tuka hmuntsi pa da heni ra nteni ga xeni. Ga umbi ya befi habu da hoka ya thontsa koi pa da hoki ra befi habu da hoki ya mede. Ha ya tuka hmuntsi ga xipabi da hoka ya ntani habu da hma nuya xeni, ya xu, ne ra heke. Ga mpata ya ntani. Ga heni ko ra thotsa koi. Ga apababi nu ya xmbate da hoki n` a ra befi habu da huana ya koi ga mede ge ja ha ra hnini. Ga thutsuabi n`a ra bede koi ga mede. Ga apabi nu ya xmbate da hoki n`a ra koi ga mede pa da hoki n`a ra koi habu ts`a da hoka ma n`a ya koi. Ya befi pa nao ya hmuntsi Ga xipabi nu ya xmbate Ha ya tuka hmuntsi ga Ga xipabi nu ya xmbate da hoka ya tuka hmunti xipabi nu ya xmbate da da hoki ya ntani habu da ga befi pa da hoka ya hoka ya ntani habu da xu ntani ya he de ga xeni hoki de ga xu de ga pa da mpati ko ya heke. nts`its`i . Ra gaxa ra befi Ga xipabi nu ya xmbate da thogi ha ra hyo ra xhnate pa da hma te bi pefi ha nuna pa de ga befi, ga mpati ya ntani bi hoki.

19

Ra thuhu ra befi: ra uada ne ya hotho

Ra r`ato pa de ga befi Ra themi: ge nu ya xmbate da pdi ko ra mftsi ya mpefi ja ha ra hnini Nsdi ga: mede, hmfe, ra nsu ra batha n era koi ga hi. Ra mudi befi Ga xipabi ya nt`agi thuhu de nu ra r`onjua, ya dexi ga ambabi nu ya xmbate, te ma bede xka ode de nu ya dexi? Mbo nu ya mpa sei te ma bede xka ode ko nu ra mpa sei. Ga xipabi da hoka ya tuka hmuntsi pa da hoki n`a ra mede de nu ra uada te ma jeya bi mpa ra sei xi ndunthi? Ga xipabi nu ya bts`i ge ha gatho ra nguni ma hai monda ga ya nao ya uada. te ma befi tsa da hoki ko nu ra santhe?, ga xipabi ge ha n`a ra koi hai me monda da huana ya danga hnini habu ga ya uada ne habutho ati ya uada ne ja ra sei, ga xipabi da hoki n`a habu da hma nu ya mpa hoki monda ko nu ra ithe, sei ko ma n`a ya danga hnini. Ra uada te ma huni rakje. Ga tsopu n`a ra befi habu da ntambabi ya dada te ma huni xa thoki ko ya uada. Ga xipabi da hoki ya tuka munts`i, ha dahoki n`a ra xuha ga hemi habu da hutsuabi ya huni ge ja ha ra hnini. Da hoki n`a ya nt`ani de ya huni ja ha ra hnini. Ga xipabi ya mede de ga hhu pa da padi da mede ra boja, nepu ga heni ra ndenda. Ga ambabi un ra Omar nubu ga thai n`a ra nteni ga nziki di juti n`ate ma kuta, hangu da juti po rato nteni ga nziki. Ga hambi ya nt`ni habu ote ra bedi nu ya boja. Ha ya tuka hmuntsi ga umbi ya njoti ne ya xito pa da handi ya hingi petsi, ga apabi n`a ra koi de ga njoti. Ga hutsuabi n`a ra bede ga koi de nu ra nda Cantinflas ne ko ya ts`o. Ga ambi un ma n`a ya hai j`a te ma koi petsi, ko un ya tso ts`a da hoki n`a ra hoja koi, hanja? Ngu nu ja ha ra nija , hanja gi hoki?, ha ya hemi xuha te ma njoti gi tsudi. Ko nu ra tuka mfis`tofo ga hoki nu mbehe ga api da hoki ra mudi xi. Ga utuabi n`a ra jata mpani pa da handi ya koi. Ga ambi te ma jeya bi tsudi ra mudi koi, habu? Ga xipabi ya xmbate da hoki ya tuka hmuntsi pa da hiandi ha ra koi hi, ne da honi ra hnini habu bi tsudi ra mudi koi, te ma nzi petsi? Ga hutsuabi n`a ra bede ga koi ko nu ra nda Cantinflas, ra nzai ri nandi, ya griego ne ya sumerio ga abi haja mi hu ra mui ge mi bui ra hi? Ga xipabi da hoki ya nkohi pa da zu ra hnini ne ra batha ko ya ndpo ne ya mboni. Ya befi pa nao ya hmuntsi Ga apabi ya xmbate da Ga api nu ya bts`i da Ha ya tuka hmutsi nu ya hoki n`a ra njoti habu da hoki ya tuka hmuntsi ha xmbate da hoki ha ra

20

hutsi ya noya pa hinda thogi ya xuha nubu da nja ya daye, ya huati. Ra ngtsi da hoki ra befi pa da hma ha ra nt`oxyabu

da hoki n`a ra hemi ko hu ya xeni habu da hutsi ra nzu ra maka hi

hemi xa nda ya noya pa hinda thogi ya xuha

Ra gaxa ra befi Ga kuete ya befi ha ra gatho ga tumbi ya mfdi nu ya jai de ra nguntudi

Ra thuhu ra befi: ra uada ne ya hotho

Ra yoto pa de ga befi Ra themi: ge nu ya xmbate da pdi ko ra mftsi ya mpefi ja ha ra hnini Nsdi ga: mede, hmfo, ne nsdi ma nt`ebu Ra mudi befi Ga fudi ga mpati ra befi de nu ya huni ja ha ra hnini, hangu ya huni ja? Ga hutsuabi n`a ra bede ga koi ha ra bamia boja de ya huni ja ha ra hnini. Ga ambi mahyegi ngu ri nhini?, gi padi gi tsi nu ya hnui?, hanja ra nkuni de nu ri ngu? Ga xipabi nu ya xmbate da hoki de ga hhu nu ya huni ja ha ri hnini. Ga hapi nu ya bts`i ge da hoki n`a tuka mfistofo de nu ya huni au. Ga tsopu nu ya btsi da hambi ya xita te ma heni mi ho da heni. Ga huatsuabi n`a ra bede ga koi ha ra bamia boja de nu ra hmuntsi di nja nuni thenhi ga hambi, hanja fudi un ra bede?, te ma noya ma da petsi?, habu bi nja nuna ntini? Ga hutsuabi n`a ra bede ga koi ha ra bamia boja, de nu ra hemi xuha hanja bi thogi ya y`a ha bi mpati ra bi. Ga xipabi nu ya xmbate da hoka ya tuka hmuntsi pa da padi ya xeni petsi nu ra hemi xuha. Ga tumbi ya hemi boja de ga yoho nthebe, ga hambabi numu ra hemi xuha petsi ra mujui reta ma yoho, hangu ya hemi xuha tsa gi tai?, ga xipabi ya tuka hmuntsi da hma hanja bi hoki ra mede pa bi padi hangu`a Ga hutsuabi n`a ra bede ga koi ha ra bamia boja, de nu ya danga hnini ne ya ya xuha thogi, hanja raka ya xuha nu ya danga hnini? Ga hapabi nu ya tuka hmuntsi da hoki n`a njoti ko yoho ya xeni habi da hutsuabi ya hotho noya rakju ya danga hnini nehe ya nts`o, ga hambi habu xi ts`o ya hemi xuha?, hanja? Ya befi pa nao ya hmuntsi Ga hapi nu ya xambate da hoki ya ntani habu da hani te ja pa da tsi ha ra toho pa da hutuabi ya nts`itsi un mbehe. Ga hapi un ya

Ga hapi nu ya xmbate da hoki n`a ra xuha, de nu ra mpa de nu ya xa`ue ne ya yuhis. Ga hapi da hoki ya befi ja ha ra mfistofo

Sehe nu ya btsi da hoki ya befi ha ra mfistofo ga mede ha ra xi n`a nthebe ne hu n`ate ne ret`a ma goho nehe ha ra nsdi hamfo.

21

ga mede ha ra xi n`a nthebe ne hu n`ate ne hto. Ha ya tuka hmuntsi ga hapi da hoki n`a xeni hemi mahuantho de nu ya thogi bi nja ma meto ra ntuhni pa da bui xaho ko ya mfatsi ya koi.

xmbate da hoki ya befi ha ra mfistofo ga mede ha ra xi n`a nthebe hu n`ate ne reta ma n`a. Ga tumbabi ya koi de nu ra danga hnini de da hoki n`a ra bede ko nu ya koi. .

Ga tumbi ya koi de nu ya mbuntsi bi nja ncostantinopla ha nu ya btsi da hoka ya noya pa hinda thogi nu ra ntuhni.

Ra gaxa rabefi Ga kuete ya befi ha ra jado nehe ga hma te da pefi ha nunu pa de ga befi. Ra thuhu ra befi: ra uada ne ya hotho Ra hto pa ga befi. Ra themi: ge nu ya xmbate da pdi ko ra mftsi ya mpefi ja ha ra hnini Nsdi ga: hamfo, mede, tekei Ra mudi befi Ga fudi ra nsdi ko ya mpata mfdi, ha hutsi n`a ra bede ga koi ha ra bamia boja, de nu ya heni me tarahumara. Ga hapabi nu ya xmbate ge da hoki ya tuka hmuntsi, pa da pete de nu ya heni habu ts`a hinda thogi ya ntuhni nubu da manga gatho ya noya. Ga hamababi te ga pefi pa hibi nja ya ntuhni?, nu ra heni ge ra mengu o nu ya heni ha gathi ra nguni ra hai monda? Ga xipabi nu ya tuka hmutsi ga xmbate da hoki n`a ra njoti ko yo xeni habu da huxpu ya heni mengu ne nu ya heni megu ma n`a ya hnini. Ga hapabi nu ya btsi da huxa n`a ra heni habu hinda nja ya ntunhi, ga poni ha ra batha heni pa da fudi ya henibu. Ga hambi te ga pefi pa hibinja ya ntuhni?, nu ra heni ga ha mengu, o hehe ma n`a hnini?, te ma nteni xa ote da ntunhi nu ya ji? Ga muntsi nu ya btsi ko ya nts`its`i pa da mpata ya mfeni de un ya njoti ga heni. Ha ya tuka hmuntsi ga hapi da hoki n`a ra tuka hmutsi de nu ya nteni ja ha ra hnini, pa nu sti huadi da hutuabi ya nts`its`i, ra njatsi da thoki ya ntani pa da hambi nu ma n`a ya xmbate de nu ya nteni heni`u. Ga hmuntsi ha ya mexa pa ga heni nu ya kea ne ya rede. Ya befi pa nao ya hmuntsi Ga hapi nu ya Ga hapi nu ya Ga hapi ya xmbate xmbate da hoki ya xmbate da hoki ya da hoki ya befi ha ra befi ha ra mfistofo ga befi hapi ha ra xi n`a nthebe hu mede ha ra xi n`a mfistofo ga mede ha n`ete ma reta ne nthebe hu n`ate ne ra xi n`a nthebe hu yoho de un ra mfistifo reta ma yoho. n`ate ne guto. ga mede.

Ra gaxa ra befi Da kuete ya befi mbo ra ngutudi nepu ga heni ra roka xa pa pa ga hoki ya ntani.

22

Ra thuhu ra befi: ra uada ne ya hotho Ra guto pa ga befi Ra themi: ge nu ya xmbate da pdi ko ra mftsi ya mpefi ja ha ra hnini Nsdi ga.mede, ne ga nt`eni ne htokia`ye Ra mudi befi Ga fudi ra nsdi ko ra nteni ra roka xa pa, ga manga ya befi sta handi ha gatho ya pa. Ga hutsi n`a ra bede ga koi ha ra bamia boja de nu ya ntso koi xa hoki nu ya bsji. Ga amababi te ma xuha ja ha ri hnini ko nu ya nt`ote, n`a ra koi ga jado habu ja, ya koi ge xa thoki ha ya do habu ja`a? Ga heni ra nteni ga stop Ga hutsi n`a ra bede ga koi de nuya bi ga do. te ma nt`ote petsi nu ya bi ga do ko nu ya koi ya thoki ha ya hemi? Ga hambi nu ra y`a da heni hanja ga bi? Ga xipabi da hoki n`a ra koi ko ra bi. Ga humbi ya befi de de ga heke pa da hoki un te hapi. Ga huxpu ya bede ga koi ha ra bamia boja de nu ya nteni ja ha ya nao ya hnini monda. Ga hambi mahyegi nu ya teni ga nu ko ya tarahumaro ko nu ja nugua ha ri hnini?, te ma heni megu ha te ma heni hina?, tema heni ga ho? Ya befi pa nao ya muntsi Ga api nu ya Ga hapi nu ya Ga hapi nu ya btsi xmbate te ma koi da xamate da hoki ya da hoki n`a ra koi ko hoki pa hinda nja ya koi ko nu ya mfeni nu ya nts`its`i ja mbo ntuhni, pa da ngatsi petsi da hoki. ra nguntudi. da huxpu ha ra Da hoki ra befi ha ra Da mpefi nu te hapi nkuxmahyatsi. xi n`a nthebe hu ha ra xi n`a nthebe n`ate ne reta ma hu, Da hoki nu te hapi ha ne hu n`ate ma hu ne goho ha ra ra xi n`a ntheb ne ha ra mfistofo ga mfistofo ga mede. hu n`ate ne reta. Ha mede. ra mfistofo ga mede. Ra gaxa ra befi Da kuete ya befi mbo ra ngutudi nepu ga heni ra roka xa pa pa ga hoki ya ntani.

23

Ra huadi gatho ra befi

Reta ma pa ga befi

Da thoki gatho nu ya befi pa da hutuabi ma n`a ya xmbate , ga yopa gu nu ya nsdi da handi ha gatho nu r`eta ma pa de ga ntini ha ra nguntudi Ha hutsu ha n`a ra danga henmi un yanteni heni nuni mboxaxi Hahu Kuta nsdi Ga hutuabi nu ya ntani ga huni, ja ha ra hnini ge nubye mapaya tsitho.

Goho nsdi Ga hutuabi nu ya befi ga xuha.

R`ato nsdi Ga hutubi nu ya tuka mfistofo de nu ya huni mengu Boxaxni.

Ra ngatsi gatho ra befi Ga hapi nu ya xmbate da manga hanja bi hoki nu ya befi, nu ya noya da hma petsi da hoki de ga hahu, ra ngtsi ga ote ya ntani pa ga handi nubu bi padi matsu.

24

RA HUADI RA BEFI
Pa ga huadi ma befi nu ya tuka mpefi da hoki pa da umba ra mujui nu ra hki, ha bi ts`a ga mpefi, pe mahyoni da nja ra mbeni de geke nubu di ne ga mpefi ko nuna befi, ga hokje nu ri hehe ma njbu hinga hopi da du ma hki ra hhu, nge`a xa thogi ndunthi ya jeya, ya ntuhni, meto ko nu ya ndezna ra ngtsi ko ya ndro, pe maske ko nu ya mbuntsi bi nja himbi du ma hki, hange nuna befi da hoki bi boni xho pe hige gatho ya befi nge`a di padi ge nzntho hinda boni gatho nu ya befi ngu ri ehe, ha njabu honse bi mpefi ko nu ya befi mahyoni pa da badi xho nu ya ntudi, ha pe ga manga xi majuani ge ko nu ya befi ga ha ra hnini, ha ts`a da mpefi ngu ri ehe ko nu ya ntudi nge`a nu ya btsi padi gatho nu te ja ha ra hnini ha ge nzntho ya dada hutuabi, pa da nja ra nzmui

25

MA RA YA BEFI NU YABTS
Nu ma n`a ya hi ja nu r mote ma xihmi, ne xa ofo ga hhu.

Ya befi bi hoki nu ya btsi.

26

YA DANGA MFENI BI HMA NU YA BAMI JI

Dutcher. (1953) Escribir lengua materna. UNESCO. (1953) pp. 11-41. En: http://cal.org. Ley general de derechos lingsticos de los pueblos indgenas. (2003) De los derechos de los hablantes de lenguas indgenas, P. 4, 13 de Marzo de 2003, Mxico. Cassany, Daniel, Marta Luna y Gloria Sanz (200), Introduccin, Comprensin oral, Expresin oral, Comprensin lectora y expresin escrita, en Ensear lengua, Susanna Esquerdo (trad), 4 ed., Barcelona, Gra, p 87. Gonzles Tornara, Mara del Lujan (2000) Familia y educacin en valores, en Revista Electrnica de la OEI, Foro Iberoamericano sobre Educacin en valores, Ministerio de Educacin y Cultura Organizacin Iberoamericanos Montevideo, 2 al 6 de octubre de de Estados 2000. En:

http//www.campus- oei.org/valores/tornaria.htm

27