Karsten, H. T. - Donatiana Et Terentiana (Art)

Donatiana et Terentiana Author(s): H. T. Karsten Source: Mnemosyne, New Series, Vol. 39 (1911), pp.
141-184 Published by: BRILL Stable URL: http://www.jstor.org/stable/4425657 . Accessed: 24/06/2013 10:21
Your use of the JSTOR archive indicates your acceptance of the Terms & Conditions of Use, available at . http://www.jstor.org/page/info/about/policies/terms.jsp
.
JSTOR is a not-for-profit service that helps scholars, researchers, and students discover, use, and build upon a wide range of content in a trusted digital archive. We use information technology and tools to increase productivity and facilitate new forms of scholarship. For more information about JSTOR, please contact support@jstor.org.
BRILL is collaborating with JSTOR to digitize, preserve and extend access to Mnemosyne.
http://www.jstor.org
This content downloaded from 181.47.27.34 on Mon, 24 Jun 2013 10:21:09 AM All use subject to JSTOR Terms and Conditions
DON
ATI AN A
ET
TERENTIANA
SCRIPSIT H. T. KARSTEN.
Pars
I.
Struck De Terentio et Erdmannus Donato. Dissert. Rostochiensis. Lips. 1910. De artis poeHermannus Steinmann ticae veteris parte quae est pe? ????. Diss. Gottingensis. 1907. Argumentum ut demonstretur scholia optima hoc dissertationis in ?de Terentio Donatiano commento et Donato" ad Terenti hoc est, fabulas
conversas, non deberi fabulas minus
e Menandreis (p. 74) ad fabulas quaeque est ad Andriam, Eunuchum, Adelphos, sed Graeco, Romano, qui ipsius Menandri interpreti Haec sententia non instruxerit. adnotationibus aliquando
momenti est, quam, ei vera est, maximi insignis totius commenti. de fontibus et auctoritate ad quaestionem Quales sint illae adnotationes originis Graecae, sic describitur novitate et rhetoricam artem grammaticam adnotationes p. 2: ?Praeter ad oeeonomiam non paucae nobis occurrunt, redolentes quae scaenicae et ad artem fabulae spectantes poetae ad tractantes scaenae et argumentum coloremque initia a nobis Itaque matica eive adscribuntur scaenarum ideoque praesertim nominatur". sive ?aestheticae" ?scaenicae" dividuntur scholia, ad scaenarum initia posita, in gramet scaenica Romani scholiastae et rhetorica aeethetica scholiaetae Graeci.
142 Res
DONAT??.
plane demonstratur quinqu? tabulis, ubi cuiusque fabulae ad scaenarum initia secundum haec genera separatim Ex his tabulis cognoscitur, indicantur. ut scribit Struckius p. 5, e Menandro conversis illum scholiastam ?in fabulis aestheticum sive scaenicum perraro desiderari"1), scholia Menandreas fere p. 7: ?ad fabulas semper totam scaenam scholia, quae explicant, praesto dum ad fabulas Apollodori, et Phormioesse, Hecyram illum scholiastam aestheticum denem, optimum et quoque sideramus". (scholiasta) compluribus tam scaenam conatur, ceptis Turn omni haec illis instructus"2), conceditur quidem In his Apollodori fabulis sane ?occurrit locis, qui item illustrare sed ut homo eloquentiae cuius ad rei exempla exhibentur et Phormionem Hecyram sed p. 10 sqq. Menandreas, sed graeca Graecorum alter topraep. 8 sqq. non ex dicuntur hoc
parte deesse adnotata aesthetica, rara esse et a Donato aliena. aesthetica non similium ad fabulas latina esse
Scholia
alteris, origine ostenditur p. 15?37:
praestantiora variis modis ad Sophoclis
1. Comparatione Electram. 2. Usu vocis tili in scholiis
scholiorum
????????a? et rariore et minus eleganti ac subad fabulas Apollodoreas quam ad Menandreas, usu vocum p??a??t?? et ???p???a. itemque rerum et litterarum 3. Singulari Graecarum notitia in scholiis aestheticis conspicua. in rhetoricis, quibusdam Figuris quae inveniuntur quidem fabularum omnium sed aesthetice adnotationibus, magis adhibitae in his, rhetorice in illis. Demonstratur hoc de analogia, astismo. dissertationis clauditur hac conclusionum 4.
ethopoeia, amphibolia, Haec prior pars : 3) sylloge
1) Quod ibidem legitur: ?nam quicumquede commentarneTerentianis bene meriti sunt, negant scholiastam aestheticum, utpote hominem perspicacemet subtilem, eundem fuisse atque grammaticumistum stolidum fatuumque",id subscriberenon ausim. 2) Hic et alibi Struckius interpreti aesthetico Graeco opponit alterum, rhetoricae et grammaticae artis praeceptis instruetum. Sed illi tamen infra addicuntur etiam scholia cum formulis Graecis grammaticis et rhetoricis, uterque igitur rhetor erat. 3) Conclusionesipsius Struckii verbis exprimendacuravi.
DONATUS. Scholia nandreis scientem aesthetica occurrunt. et rerum in fabulis
143
in Medesiderantur. Apollodoreis maxime aestheticus se Interpres praestat et litterarum Atheniensium. Non solum scholiorum Graecorum, Graecam. sed redolent Debemus Graecum Me-
spirant haec scholia animum etiam ilia aesthetica iudicia igitur nandri. conicere hunc miramur
disciplinam scholiastam esse scholiastam ad
ast??? Menandri, qui nuncupatur Neque comoedias scholiastam item ad non ??a? t?? ???f??a?, Apollodori non tanti aestimatus Graecum exstitisse. est, neque Apollodorus Ilia Menandrea de scholiasta Apollodoreo quicquam cognovimus. vero scholia fuisse non coniectura hariolamur, immo exstitisse (Timachidis) quaedam accepimus1). id egit Struckius, ut quod In altera dissertationis parte scholia aesthetica ad Donatum adhuc tantummodo coniecerat, Andriam unice Tres quae in habebant. desunt sunt, Hanc Eunuchum esse verum Adelphos confirmaret. hausisse ex commentario Graeco,
disputationem illae fabulae
sic instituit. ingeni?se et sunt contaminatae omnino Donati
scaenas aut
aut Menandreo exemplo in commento Similiter aesthetica ut non ita
deerant
continent, aliter se
scholia sed ita,
ad scaenarum
Quod utrumque Donatus nandrea scholium
quadrent scaena Medeficiente primum explicatur: dein invenit nullum scholium quod verteret; scaenae ad initium translatum temere Menandreum, huic non conveniebat. esse efficax divisione Haec et fide sane verissima sunt digna, si primum ubi scilicet iden-
omnino nonnumquam adinitia, nonnumquam ad scaenae formam Terentianam.
contaminatae,
prorsus probatio eaque de scaenarum constaret tidem satis locis nova certo scaena sciremus,
Menandrea,
Graeca
qua et paene versibus, poeta fideliter secutus sit, aut ex altero yerit novaque de suo immiscuerit.
inceperit ex parte,
ac dein si ubique desierit, sed singulis non universe, aut Graecum Latinus exemplum exemplari Graeco contamina-
1) S iis e mihi, H. L. Gr. tempore Alex. Il p. 189, de Timachide hoc scripsit: wT. commentirte zum mindesten die Fr?sche des Aristophanes, die Medeia des Eurie? pides und den Kolax des Menandros (Crameri Anecd. Par. IV 25.17 ???a??^? des Eraauch den vielleicht Hermes ???e???? ???????) ?p???????t?), (Mein. ?tf tosthenes"'. Struckius hinc efficit exstitisse scholia ad omnes Menandri fabulas.
144 Struckius
DONAT??.
haec omnia satis perspexit eiusque disquisitiones in hac altera parte saepissime versantur idcirco in lubricis quaestionibus ad formam comoediarum Menandri et propriam atque antiquam pertinentibus, quae tarnen si demum solvi aliqua quaestiones poterunt, specie ipsius Menandri fabula integra forte fortuna in lucem redierit !). dide scaenarum Graecarum Quae Struckius passim proposuit et de locis ex alterutro visione Graeco desumptis exemplari ad contaminationem Terentianam veri turn ipsiusque sunt iis, aeque Terentii quae incerta2), alii non minus fortasse verisimilia interpolationibus sed tarnen viri docti saepius excogitarunt, tuto nec novae coniecturae tali fondamento conclusio sic exprimitur p. 74 : sat nobis reddidisse optima quaeque demonstravisse
superstrui Tandem ?Auctoribus sit. Nam esse videmur".
possunt. totius dissertationis Graecis cum Terenti eiusque est
palmam turn Donati interpretis
Menandri
Operae pretium quas antea rettuli tatione absolv? locupletissima Primum
et quibus et haec conclusio argumenta, accurate brevi nitantur, persequi, quod dispunon poterit propter magnam rerum copiam, quae continetur.
dissertatione
est de V tabulis in quibus scholia quidem agendum ad scaenarum initia, quae per compendium principalia inter scholiastam distribuuntur aestheticum Graevocabo, cum cuius cis, et rhetoricum scholiis de vix hunc postremum, de Neglego et agam tantummodo de aesthetistatim haec quaestio scholia oritur, quae aesthetica? dissentio monet se hoc vocabulo non ille ea uri negare videtur ; complectitur scholia ratione, vere aesthehaec Romanum.
quibus nos
nuncupantur Struckius
et vel quae hodie usurpatur tica in commento inveniri3)
hoc titulo
1) Cf. von Arnim, Nov. Ann. XXV, 1930 p. 241. 2) Quantoperede contaminationeetiam nunc sub i adice lis sit, ostenditR. Kau eri recensio de libris Terentianis a. 1898?1908 in Bursiani Ann. CXLIII 1909 p. 215 ?270, veluti p. 315 sq. de Andria, 257 sq. de Adelphis. 3) Pag. 2 adn. 2: ?Nobis quoque hoc verbo cum utimur, observandumest quod monet Rudolfus Griesinger ?Die aesthetischen Anschauungen der alten Horaer-Er-
DONATUS. diversa, scaenici, de fabulae oeconomia, p. 2 : scholia de colore ad scaenarum, pleraque de arte
145 poetae initia
scaenarum
et secundo loco posita in fabulis Menandreis *), et tan* primo dem p. 19 aesthetico dantur omnia ad Menandreas scholiastae fabulas de rebus litterisque Graecis, aut in quibus vox ????????a etc. legitur, ita ut ei denegentur tantum scholia grammatica et rhetorica. aestheticus Igitur titulus neque ipsius hominis neque adnotationum eius certam mentibus nostris evocat et imaginem necesse erit aliam horum scholiorum divisionem aliasque appellationes instituere, Scholia Fabula scaenas ut earum natura probe ad secernatur.
principalia habet XXVIII,
Andriam.
duae postremae viquarum dentur additae a Terentio. scholia principalia (i. e. Reliquarum I et octies etiam 2) omnia dantur interpreti aesthetico, praeter tiones II 3 et V 3, ubi ab initio leguntur scholia rhetorica. Adnota* illae ?aestheticae" varii sunt generis et a me sic definiuntur: possint, Nequ?quam cum desunt in his quae nostro aliquis lepor, commendentur: sensu vere aesthetica mira vide 625. .. . dici elegantia, 412.1 scite ... arte ars in scaena quam mire ... 1 elegans per-
lectori2) conspicua 481. 1 specta in hac scaena turbatio Sunt sub uno .. . 965. scholia numero 1 in hoc satis
quam actu mira
ves, quas tarnen 338.1 schol. de argumento
dici possunt, cum multa, quae duplicia duas observationes contineant satis brevulgo uno nomine iuste comprehendere nequeas: scaenae et dein dramaticum 3).
kl?rer, dargestellt nach den Homerscholien" diss. T?bingen 1907 adn. 2 p. 19: ?Freilich ist hierbei Vorsicht geboten, dass wir nicht mit den Ausdr?ckenauch die Anschauungenunserer modernen?Aesthetik" in die alten Urteile hineinlegen1. 1) Haec ?semper fere totam scaenam explicare dicuntur"p. 7. Cf. p. 14: ?semper studet ut aliquid de tota scaena adnotet". destinata erant; cf. Pho. 211: hic locus actoris 2) Fabularumscholia lectoribus magis quam lectoris est, sqq. 175: coniuncte legendum est. Hec. 502. 2: magno pondere legendum utrumquepronomen. Ad 324. 2 : quod in lectione gestii ostendi minime potuit, sqq. 3) Dram?tica appello scholia, quae respondent Enanthii observationibusde fabula in genere, veluti hoc schol. et 404. 1 ; ad 904.1 796. 1 de ?turbis" de ?nodo erroris" de ?catastrophe"" compara Euanthium IV 5; praeterea quae sunt de externo apparatu scaenico, uti 716 de personis, aliaque eiusmodi. 10
146 404. 1
DONATUS. et de argumento. 459. 1 de argumento dramaticum 684. 1 de arguad ?suspicio senis"), de oeconomia *). de Pars oeconomia. ad prior brevis?Mysidem"), (usque de amplissime adnotationem in scholio 2, quod explicatur effecisse yidetur. 716. 1 de
(usque mento sima cum
argumento, scholio 1 unam
et dramaticum. Hanc alteram partem non Graecam, argumento est: ?vide non m?nimas partes esse perspicuum sed Romanam hoc est personae femineae, in hac comoedia attribu?, Mysidi sive haec personatis Terentium, alios), 796. 1 dramaticum ut apud veteres (i. e. Plautum agitur, ut nunc videmus". sive per mulierem, et ethographicum. 842. 1 de argumento viris 904. 1 de argumento est Simplicia dramaticum et dramaticum. varii et inter generis: se non nisi iuveniuntur
et ethographicum. Iuxta haec duplicia 28. 1 et forma 206. 2,
uri 740.1, personae, aestheticis sed revera 1 conhabuit, pro uri rhetoricam 375. tinet expositionem 1, quod Str. 3), argumenti 2 rhetoricis continet adnumeravit; rhetoricum, ipse praeceptum modis persona commendetur. 236. 1 de argumento quibus 1 et 2 Struckius scaenae, uri 432.1. vindicare 301. 1 et 2 Struckius haec scholia inGraeco quod de iis dispuautem Romanum (Euanth. Ili 9)
utrumque 172.1 differunt2),
de oeconomia
videtur, quamquam terpreti t?t p. 43 non prorsus intellego; utrumque alterum dramaticum esse, alterum oeonomicum,
est multiplex seseque ostendit, primum in argumenti expo1) Oeconomia si ti one, cam primis colloquile vel monologue spectatoresea docentur quae ad rerum sunt; dein apparet in totius fabulae prosequentiumintelligentiamnecessaria cessu, qui ita instituendusest, ut singuli ?ventas, personarumapparitiones,decessus, dicta factaque apte praeparenturet evolvantur atque inde a primo rerum et personaram concursuusque ad enodationems. catastrophencomoediaprobabilivia ac ratione orationis, proc?d?t. Hinc oriuntur quaedamspecies: oeconomia personarum, vel praestructio. sive praeparatio Tertio loco oeconomia prooeconomia adhiberi d?bet in personarummoribus instituendis, qui per totem fabulam conservandi aut nonnumquam mutandi sunt, prout insta animi humani cognitio postulare videtnr. Scholia ad hoc genus pertinentia cum Steinmanno appellavi ethbgrapbica. In omni oeconomia tarnen cavendum est poetae ?ne nuda appareat <rvv??<rtc comoediae" (Phorm. 57. 3), utque personae sua sponte neque ex poetae arbitrio quicquid agere aut loqui videantur. Cf. S tei ? m an ? p. 40 sqq. 2) Cf. Euanthi us de virtute Terenti III 5, de deo ex machina III 2. Ceterum de his scholiis, ut de seq. 172.1 et 2, postea aecuratiuserit agendum. ad h. 1. 3) Wessnerus iam comparavit Eugraphium
DONATUS. facile legentibus 580. 2 et 670. ad pronuntiationem. aestheticum. apparehit. 722. 1 820. 553.1 de 1 potius de oeconomia
147 fabulae, ut scaenae, quod attinet rhetoric urn dixerim *) quam
oeconomia
ad II 3 et ad V 3; scholium aestheticum Deest, ut vidimus, ut sumat scaenam II 3 illuc deest, Struckius ita explicat, fuisse cum II 2. Cur desit ad V 3 iunctam apud Menandrum quod non inveni. Itaque de Andriae uno nomine aesthetica Non sunt de desunt duplicia, vere scholiis principalibus, sic statuendum quae est: Struckius
argumento. decem Reliqua
appellavit Octo sed qua ter inveniuntur. aesthetica, oeconomica, dram?tica, ethographica, promiscue Tria sunt rhetorica (cf. ad 206, 301 et 820). Simplicia sunt et praeter ethographica Menandreas easdem
species exhibent quas duplicia. dixit (p. 7), Quod Struckius fere scholia esse, quae praesto scholiorum consideratione in simplicibus in his semel scaenae
ad fabulas totam
scaenam
semper hac explicent,
p. 50). illum aestheticum esse iudicem ?optimum potest, Interpretern discieius iudicia redolere aut de scaenis Menandreis (p. 14), Romanum Graecam" (p. 37), quin immo ?scholiastam plinam Terentius distat a Mea Graeco, tantum abhorrere quantum nandro" (p. 53)2). Scholia Scaenae liis vacant; sunt ad Eunuchum.
In duplicibus sexies, brevissime semel (432. 1) argumentum tangitur, uberius (236. 1). In 684. 2 copiose de argumento sed hoc Str. silentio paene praeterit (vide disputato, effici non Ex his igitur ieiunis adnotationibus vulgo non confirmatur.
principalia XXVI. Duo,
terpreti
aesthetico,
reliquarum ex his
I 2 et V 4, incerta de causa schoa Struckio omnia dautur inprincipalia tarnen eximenda est adnotatio ad I 1
1) Vide mox de scholiis Adelphorumfabulae. 2) Scholia rhetorica quidem, sed simul scaenarumargumenta multo plenius nec ad scaenaruminitia, e.g. ad male enarrantia leguntur saepe apud Eugraphium Andriam li 1.4.6 III 2 et sic ad reliquas fabulas non raro. Cf. P. Wessner in ed. Eugraphi commenti Lips. MCMVIII, praef. p. iv sq.
148 (46. 1), quae est e genere
DONATUS. rhetorico de quo videbimus genera referunt: 292.1. 643.1. succincte delectatione ad Adel668.1, indicatur, specta-
quae phos. Principalia aesthetica Vere in
supersunt 207.1. 232.2.
haec
scaenae eo Consilio argumentum quibus feratur de lepore, arte poetae, ut iudicium torum, sim. Duplicia: utilitate. 1025. 232. 454. 1 scholium 1 de oeconomia 1 vere aestheticum
personae !), et de argumenti et de oeconomia orationis.
In simplicibus sonarum agitur 539.
ethicum 2) et oeconomicum. peculiare, de oeconomia fabulae vel scaenae vel 1. 615.1. 2. 629? 2. 827.1. 840.
per1. 1002.1.
391. 1. 629. 1. 910. 1 tangitur Argumentum invenitur in his scholiis: Genus peculiare ethographiae 739. 1. 771. 1. 971. 2. 3. 1031.1, ubi intrantis personae 727.1. sese aperit externis velut ?&?? describitur, indiciis, quatenus ebrietate, Itaque rhetoricum, quinqu? diversae indolis, tria ira, vestitu, in scholiis oratione, Eunuchi sunt habitu. ad scaenarum revera initia tria unum est
unde ethographica, et Eunuchi. Andriae Scholia Ut horum natura sunt.
aesthetica, de argumento, sex oeconomica, manifestum est discrimen inter
duplicia quinqu? principalia
principalia prorsus rhetorica
ad singularis
Adelphos. probe cognoscatur haec
deerat caput de exemnumquam oratores utebantur praeter alia artis instrumenta pli s, quibus ut rem facerent ?ornatiorem vel apertiorem vel probabiliorem" (ad Her. IV 62). Sumebantur exempla ab oratoribus et poetis 3) et e poetis latinis post Ennium ea praebebant Vergilius et
praemonenda In libris de arte
1) Sic se habet: ?In hoc scaena non stans sed quasi ambulanepersona inducitur". Verba quae continuo sequuntur ?constitit tamen aliquantum intuens spectatores,dum secum loquitur', cur Wessnerus cursivis litteris notaverit, non video. 2) Sic designavi hanc adnotationem: ?Reminiscerehunc (Gnathonem)esse qui..., et hinc videbis, quos exitus habeat assentatio" Igitur hoc, uti 232.1 in parte aitera, pertinet ad scholiorum genus de fabularum utilitate, quod infra cognoscetur. 3) Quintilianus XII 4.1. V 11.1 sqq. 17. Cf. etiam Aristotelis rhet. I c. 2. II c. 20. 25, Apsines c. 8, ad Her. IV 1 et 7.
DONATUS. maxime notum Hoc rum si Terentius est. scholia tenemus, quid sibi velint intellegimus hic ad hanc fabulam sie incohantia: prima *), quem Oiceronem etiam adhibuisse
149 satis scaena-
exemplum
in hacscaena est, 540.1. 209.1 155.2. igitur exemplis themate scholia scholia rhetorica et sententiis, declamationem in quibus deest sed veluti vox facile
sim., quae leguntur: est, exemplum 713.1. 763.1. 855. 12). Sunt 719.1, suas eoruin in usum, qui exercitationes aut de tali illustrare ethicis maxime, instituere exemplum Atqui non ea tantum at alia quoque, in legitur, sunt prorsus rhetorica poterit, cuperent.
quibus illis similia, est), rum
(= hic exemplum affectus, quam grata in dominos servoqui sit, maternus esse ex falsis et dolorem laborem fides sit, eundemque 1 : hic 355. ex malis. veris ostenditur, quod severi hoquam ridiculi sint vel odio havel tenaces mines et honesti ac recti 592. 1 : haec beantur, quoquo accesserint. senilium ad officia demonstranda tentiarum de charactere largitate, sentatio ut aut certae 899. et 882. amantis, 1 : imaginem ingrata scaena plena est sen; et sic porro 610. 1: 1 : de absurda blanditia et repentina as.. . quam dulc?s sit iunioribus Haec aut mores scholia non id agunt, demonstretur, sed definiunt oeconomia notentur,
suppleri 288. 2 : hinc demonstratur
quam
censura.
narretur
scaenae, argumentum in hac fabula personae
1) Eugraphius, praef. in Andriara: *Cura omnes poetae virtutem oratoriamsemper versibas exsequantur, turn magis duo viri apud Latinos, Vergilius et Terentius, ex quibus, ut suspicio nostra est, magis Terentii virtus ad rationem rhetoricae artis accedit". 2) 155.2: hic ex. est contumeliosi per potentiam divitis et in perniciem suam pauperis contumacis. 209: i. h. sc. ... ex. vitae avarorum, qui saepe in damnum ipsius avaritiae rationibus ruunt, sqq. 540. 1 : in hoc actu ex. est, neminem facilius quam optimum quemque falli atque deludi. 713.1: hic ex. inducitur saevi patris ex affectu vero et ob hoc invisi omnibus, sqq. 719. 1 : In h. sc. ex. est intempestivae obiurgationis et per hoc ridiculae. 763.1 : hic ex. inducitur licentiae servorum sub miti domino. 855. 1 : In h. sc. ex. ind. hominum, qui virtutem taedio deserunt sqq. Unum huius generis scholium praesto est ad Eunuchum 46. 1 : in hac p??t?se? ex. proponitur, quam non suae potestatis sit qui amat, quam sapiat qui non amat neque aliter affectus est. Steinmann us minus recte haec scholia cum eis coniunxit (p. 80 sq.) in quibus scholiastae loqnuntur de comoediarum utilitate spectatoribus. Haec enim leguntur plernmque in praefationibusfabularum vel apud Euanthium et in Exe. de comoedia, raro ac prorsus aliter constituta ad scaenas, nec umquam ad earum initia.
150
DONATUS.
ut dicit Quintiet quaestionem ethicum generalem, exemplum lianus (III 5. 4), quam scaena praebeat. Hoc nomine eidem huic 88. 1, 447. 1, mihi etiam videntur adgreganda generi rhetorico 517. 1, quae non proprie continent *), descriptionem argumenti nec non Andr. Fabula 820. 1, de quo vide supra. sed IV 5 et V 2. scaenas habet XXVII, Adelphorum hic 6. 8. 9 scholiis principalibus, carent, adsunt volumus, quali? XV ut XXII. Ex harum ad scaenas ostendimus, scholiis, igitur sunt scholia a sunt rhetorica ethica, distinguenda qua specie rhetorica vulgaria, quorum specimen exhibet II 3, relatu dignum, ut sentiatur et discrimen eius : in hac scaena persona ipsius qui praestitit corr. Scholl) quantitate. (cod. praemii, nominide personarum oeconomicum haec: 26.1 Supersunt 255.1 2 dramaticum et oeconomicum (cf. praef. 1.3). bus2). Andr. 206. 3 rhetoricum 288. 2). (cf. supra ethographicum. praestiti 299. 1 dramaticum. sex versus mitis scaenulae 511. 2 quaestio de interpretatione continentis. 787. 1 : In hac scaena ac saevi parentis; igitur huius collatio et eius actio est ex gratiarum est et ex cui praestitum
est personarum, brevissimum.
argumentum
ad scaenarum Struckius scholia Dum igitur initia, praeter invenimus II 3, omnia aesthetico attribuit, longe plurima generi rhetoricum referre reliqua prorsus singulare, genus et deesse in quibus unum de argumento esse indolis, diversae scholiasta aethetica proprie sic dicenda. Itaque Adelphorum rem aut Eunuchi. prorsus aliter gessit atque Andriae affirde quibus Struckius Transeo ad fabulas Apollodori, aestheticum" scholiastam mavit, optimum p. 7 sq. ?desiderari totam scaenam conaet occurrere alterum, ?qui item illustrare to, sed ut homo eloquentiae praeceptis instructus".
1) 88.1: In hoc actu diversi homines, diversi patres, diversa studia proponuntur: hic lenis hic amarus, hic facetus hic impolitus, hic facilis hic pertinax et difficili? in delictis. 447.1: h. sc. fidem amici erga defunctum,maturitatemsenilis orationis et accusationemeius, quem laedere nolit ipse accusator,continet. 517.1 : hic ostenditur timiditas boni adulescentis et ruri se(?) ad peccandumex delicti conscientia et reverentia parentis. Wessnerus pro ?ruri se" correxit ?reversi", sed Ctesipho non verum est ?bonus"et ?rudis potest simul esse ?bonus"et ?reversusad peccandum,,> ad p.", sic enim legendum videtur. Cf. ??. ex P. Ill 7.18. 2) De hoc scholio postea videbimus.
DONATOS. Scholia Praesto altera etiam 196. mihi sunt ad scaenas,
151
principalia
Hecyram. desunt ad V 2. 4. Horum
haec ad XVIII ipsum
pars secundum sunt aesthetica 1). 415. videtur I. 516. 607.
Struckium, 58.1.2.3. 727.1.
quod vix exspec ta veris, 198.3. 274.1 (cf. Ad. 799. 3. 2.1. Addendum
1. 2. 623.1.
describitur 1, ubi argumentum l). haec simillima esse concedit aestheOredideris eum scholia, quae ticis illis ad Menandri fabulas, etiam e Graeco fonte derivata habere, minus. non quidem Oondemnantur sed Apollodoreo Menandreo, 2). Nihil vero haec scholia una cum similibus ad Phor-
hac sententia mionem, ?Iam absque omni probatione p. 13: scholia illa aesthetica scaenas Apollodoreas pro certo habemus X ad scaenas enarrantia (immo XVIII), paucis locis inveniri a Donato al?enos esse iam Scheidemantel quos quidem censuit" 3). De tribus scholiis 58. 3. 727. 1. 281. aestheticis, contendi tur p. 13 hausta mox apparebit. Oeterum scholia revera aesthetica, 76. 4 oeconomia et ethographia. dicium aestheticum 58.2 ticum. tiatione. Scholia oeconomia quae referunt esse ex Euanthio, sed perperam, 5, ut
uno nomine hic quoque appellantur denuo has species diversas : duplicia: et argumenti. orationis 274. 1 de argumento 415. 1 dramaticum et oeconomicum. 516. 1 iu-
de ethographia Porro Simplicia: personarum. oeconomicum. 623.1 drama516.2 personae. servi. 799. 2. de pronun799. 1 et 808. 1 ethographia ibid. 3 dramaticum. De 58. 1. 3. 198. 3. 727. 1 postea quae supersunt ad scaenas Vili, sunt sane rhetorica,
videbimus.
1) ?In hoc colloquio reconciiiatio senum est post iurgium mixta disputatione Pamphili de non reducendauxore". Struckius propter vocem ?disputatione"adnumeravit hoc .scholium rhetoricis. sed de 2) Nihil sane traditur de Graeco interprete ?omoediarumApollodori, Menandri quoque ?omoediarum Terentianarum interprete nihil constat; novimus tantum adnotationesfuisse Timachidae ad Colacem. in ?Quaestionibus Euanthianis" a. 1883 permulta 3) Ed. Scheidemantel scholia ad Euanthium revocandaesse censuit. Qua de re P. Wessner recte sic iudicavit: ?Die Vermutung liegt nahe dass auch ein Teil der scholien auf Euanthius zur?ckgeht, doch haben alle Versuche in dieser Richtung zu keinen gesicherten Re sultat gef?hrt". (Pauly-Wissowa, Real-Encycl. in voce Euanthius).
152 nec tarnen inter se similia: non
DONATUS. 76.2. 281.1. 336.1 exhibent ad-
sed magistrorum Donati, qui in uti institutione ceteris hanc fabulam adhibebant, puerorum prae docent commenta Donati et Eugraphii. Ab his differunt scholia notationes scholasticas, rhetorica elementum immiscetur Donati, vulgo quibus 361.1 aut de arguethicum 451.1, *), aut aestheticum Unum ex his 577. 1, quaestionem mento 243.1. continet, quain Adelphorum les deprehendimus scholiis 2). ipsius 243.1. Modo 58.3 thius et dixi 727.1 III 4: Struckium conformata ?Turn contendisse esse p. 13, scholia aesthetica ad id, quod docuerat Euancirca habitum, aetatem, a(?) Terentio custodivit, in fictis argumentis fidem comica praescripta
officium, partes etiam solus quin veritatis meretrices causa, De
personarum leges nemo agendi diligentius ausus est, etiam cum contra
assequeretur, interdum et
cur bonae
sint
1.1. p. 68 sqq., nempe certas personas c?micas, meretrices, amatores, servos, milites, alias, vulgo certis patres, esse, a quibus poetae ingenii proprietatibus quibusdam insignes at vero Apollodorum fuisse raro discesserint, qui in He? inmodo moribus novo praeceptis neglectis personas cyra struxerit3). Hinc in praefatione Hecyrae 1. 9 hoc legitur : In tota comoedia ut res novae hoc agitur, a confiant, nec tarnen abhorreant 1) Scholium notabile continens partem rhetoricam, oeconomicam,ethicam: ?In hac scaena conquestioest ad deliberationemdescendens,an habeat Pamphilus, an excludat uxorem, in qua tota oratio Pamphili ad argumentumspectans amatoria magis quam maritalis est: nam aliter non perveniretur ad ultimam cognitionem omnium rerum nisi adulescens furtivum conceptum uxoris et partum aliquanto lenius, quam coniugalis dolor expetit, toleravisset". 2) Struckiusp. 8 citavit quae scripsi de scholiis rhetoricis Donati Mnem. XXXIII de sch. p. 140?153; vide ibidem p. 229?268 de sch. rhet. interpolatorum; Hecyrae agitur 248 sqq. De scholiis ad scaenaruminitia, quae a ceteris nonnihil differunt, p. 142 sqq. disputavi, sed turn non agnovi peculiare genus illud iu commento Adelphorum.De Donati proprietatibusin rhetoricis vide Mnem. 1.1. p. 128, 132sqr 139 sqq. 146 sqq. 3) L.l. p. 73 Viam monstraverat Leo, Plaut. Forsch. 126 adn. 4: ?bewussten Abweichung von den ausgebildeten Typen zeigt ausser den Captivi die Hecyr? Apollodors"e. q. s.
legibus Steinmannus
tarnen et quibus et voluptas per ipsum non d?fit". illis comicis accurate praescriptis disputavit non malas introducere,
DONA TUS. suetudine: lenissimus retrix inducuntur in uxorem enim maritus beniyolae
153 nurus, socrus, verecunda deditus matri suae, mehac hic color?n vitae
et item
et 727.1: rarus bona"1), et senex allocutione miscetur a poeta, nam meretrix loquitur mitis senex, ut intelet quod est admirabilius, bona meretrix, ut a lege coTerentium (h. e. Apollodorum), legas laborasse retimicorum recederet et in actu tarnen consuetudinem neret. Similia in 856.3; haec morum igitur
in 198. 3. res tangitur 774. 3. Brevius leguntur laudatur 58.3. 834. 840.1 756.1. oeconomia, qua mutatio in meretrice III 4 sit facta. Quod probabilis erat et multo satis notum
scripsit in Hecyrae et scholiis. habemus plenius expositum praefatione Erant qui etiam Thaidem in Eunucho meretricis bonae personam repraesentare vix recte; vide ad Eun. 198. crederent, afStruckius III 5: ?temperavit cum Euanthio Denique Hec. ne in tragoediam fectum cett. transiliret", comparavit 281. 5, sed praeceptum, non miscendas esse res c?micas cum aut contra, antiqua est observatio iam obvia in scholiis tragicis Androm. 32, alibi, de qua vide Steinmannum tr?gicos, 76. 105. 3 : locus hac in re est ad Andriam. p. Lepidissimus a induci ut sic c?micas Animadverte, mortes, ubique poeta cum ad necessitatem sint non tarnen referantur, argumenti nam aut meretrix sumitur aut senex aut de duabus tragicae, simul tristitia Pho. uxoribus una uxor; itaque huiusmodi obitus aut mediocri aut etiam Of. 106. 2. Hec. 171. 2. excipiuntur gaudio. 1. 750. 2, quae adnotationem ad Andriae illustrant. ad
Euanthius
95. 4. 244.
Scholia In Phormionis ad
principalia
Phormionem.
inde a II 4 valde mutilo, sucommentario, scaenarum initia XVIII e Struckius scholia, persunt quibus X rhetorica. Vili aesthetica Sed locum mutare denominavit, bent 153. 1 et 231. 2, quae non sunt aesthetica, cum 766. 1 et
1) Causalis sententia per enim pertinet ad res novas, dum nec ... abhorreant a consuetudine" significat: non pugnant cum eo, quod fieri solet in vita quotidiana, ubi etiam benivolae socrus, verecunda nurus, etc. non desunt; etenim vitae speculum. comoedia d?bet esse cotidianae Excerpta de com. V 1 (cf. Steinmann. p. 56).
154
DONAT??. praeterea autem non rhetorica iam sunt modo
784.1, quae non sunt rhetorica; 766. 1 et 784. 1. De aestheticorum audivimus sententiam
auctore
iudicantur; atqui Graeco interpreti ticis ad fabulas Menandreas, quas Struckius eaedem Phormionem ad et species praesto quoque assignavit2), utilitate de scaenae 35.2 scholia specsunt, nempe duplicia tator!, de miro 153. 3 ethicum ad Adelphos, structione. in Eunucho lepore
arbitrariam, qua omnia a Donato l) abaesthediff?rant ab adnotationibus in re nulla
et facetiis, de artificiosa poetae oeconomia. ex genere rhetorico, quod cognovimus exemplum de rerum imminentium et oeconomicum prae-
ut 315. 1 ethographicum ?de parasitis vilioribus, et de proprie tate Terenti (i. e. Apolde potioribus", de personis 35.1 dramaticum sunt haec: lodori). Simplicia 606. 1 oeconomicum. Ili 2). 179.1 (Euanth. protaticis 784 oeconobreve. 766. 1 argumentum oeconomicum. micum. Scholia breve. argumentum et a Dorhetorica vulgo sunt scholastica principalia 231.1. 485.1. scilicet me iudice 567.1, abiudicanda3), 153. 2 et 441. 2. De scholio 1. Genuina et semirhetorica 829
nato 990. 348.
XXXIII in Mnemosyne 1 disputavi p. 141 sq. : ab initio autem" fine in rhetoricum (?meminisse est, sqq.) ethographicum; forma prorsus titulum his interpolator declamationis, interposuit et Senecae et controversiarum declamationum titulis similem Quod Quintiliani. ut rhetoribus ostendit Donatum, autem scholium veluti sic incipit: ?In hac scaena, controversia est",
quaedam placet, dicit, (p. 37) ?imbutus tametsi, ut Struckius tarnen in commentario rhetoricis et erat grammaticis studiis", secundo demum loco rhetoris Terentiano partes agere voiuisse 4) aestheticus g-raecus nominatur, 1) Donatus h. 1. idem est, qui interpres sic etiam p. 14 ?Donatus ... de Menandreis . .. optimus .. . iudex", p. 23 ?aestheticus"; ei opponitur -alter" i.e. rhetoricus Romanus p. 7. Pag. 38 autem in adn. 1 hoc legimus: ?Donatiana" cum dico, non affirmo Donatum ipsum Intercenseo pretern Graecum expilasse, sed auctorem quendam Donati id munus suscepisse atque eum Asp rum fuisse mihi persuasi". Miror quid Wessnerus de his censeat. 2) Scholia totam scaenam enarrantia ad Menandreasetiam fabulas vix reperiuntur, itaque hac de causa Pho. 766 et Hec. 377.1 Graeco origine indigna haberi non possunt. 3) Vide supra p. 152 adn. 2. 4) Cf. etiam Pho. 282.3: ?Haec apud oratores ?et??e<?? a?t?a? dicitur".
DONATUS.
155
scholia demonstravi, esse, ut olim accuratius neque ei tribuenda mere rhetorica inferioris notae, puerorum disciplinam spectantia. Conclusio de scholiis principalibus fabularum. damnandum inducat est, omnium
1.
Nomen immo et
doceat, iudicare
?aestheticum" in errorem
cum ea
nihil scholia
certi recte genera
quicunque quoniam
permulta 2. Inveniuntur fabularum, similia. 3. alia
velit, probe secernere inter se satis diversa. haec aliis
amplectitur
ad scaenarum initia omnium genera meliora aut peiora sed in ipsis argumentis
et Eunuchi in eo conveniunt Andriae Principalia quod rhetorica rara sunt, at discrepant in eo quod Eunuchi scholia sunt et maiorem habent rerum varietatem, saepe elegantiora maxime vero genere ethographico ad Eunuchum, frequenti raro ad Andriam (tantum in schol. duplicibus 796. 1. 840). 4. Principalia exhibent pleraque Adelphorum exempla, sententias in usus rhetoricos quaestiones generales, nonnumquam, comparata. Hinc efficitur aesthetico ad de communi principalium Menandreas auctore cogitari non
fabulas
secundum ipsum Struckium, rhetorica, leguntur, quot eaque aesthetica nulla in re diff?rant a Menandreis. rhetorica hic sane Principalia multo sunt ad Andriam et sed frequentiora quam Eunuchum, ad et pauciora quam Adelphos genere vulgo diversa. 6. Oommunis conclusio de omnibus scholiis principalibus Apollodoreas tot fere aesthetica nulla fieri potest nisi haec, aestheticorum, quae a Struckio auctorem eundem se ostendere. vocantur, ubicunque Hic peractis auctor p. 14 sqq. demonstrare studuit, Interpretern illum aetheticum fuisse scholiastam Graecum aliquem fabularum Menandri, quem Donatus l). Utitur expilaverit his argumentis.
posse. 5. Ad fabulas
1) Ab hoc inde loco sermo est non tantum de scholiis ad scaenaruminitia, sed de omnibus.
156 1. h. e. In
DONATUS. vocantur comparationem tragica, cum comica desint. scholia Adhibet dram?tica autem Graeca, scholia quasi ???p???a? per Grae-
Electrae. principalia Sophoclis 2. Persequitur usum vocis omnia 3. carum. scholiis 4. scholia Ostenditur fabularum scholiastae
????????a? et figurae e Menandro conversarum. peritia rerum
et litterarum
de peculiari ratione Disputatur qua usurpen tur in his et tropi ethopoeia, astismus. figurae analogia, amphibolia, has necesse est breviter exPriusquam quaestiones aggrediar Steinmanni disse rtationis argumentum est et perspicue locuples scripta cognituque dignissima. *),
ponere quae
indagavit, quid scholiastae Aeschyli, Sophoet de moribus nos doceant. clis, Euripidis Terenti2) personarum De Donato haec habet p. 5 : ?Quamquam igitur concedi debeat Donatum utilem comhuius esse, quo fundamentum cuius scholia copiosa sint et bene iaciatur, quippe se ferant nec aliunde ignoti grammatici certi prae ut libri ad nomen, quo fit, propius speciem acc?dant (verisimile etiam est instar libri tradita esse Donati scholia), neque ita sint tractata ut scholia Graeca, quae semper erant dispersa coservata et dicum Graecis iuncta in marginibus, sed scholiis, non e re est separare Donatum a duo scholiorum conoportet corpora plane eandem scilicet Graecam disciplinam haec demonstrabitur" Ad. 3). de (Grammaticorum Trendelenburgii ed. 1867) sequitur reliquiae, Notationes in schopersonarum scholia De exhibentur de personis tragicotarnen mentationis
Steinmannus
tractari, quia exhibent, quod statim Post censuram libri tragica iudiciorum I continens
arte liis rum
Caput
propositae, et Terenti.
ubi inscribitur quinqu?
II Caput quae tractatur
ethographiae
disciplina,
paragraphis.
1) Titulum posui in capite huius commentationis.Legimus pagina tituli aversa; ?De dissertationeprobanda ad ordinemphilosophorum rettulernntE. Leo et E. Schwartz". 2) Pag. 4: ?Scholia Aristophaneaad hanc rem nihil fere valent". 3) Pag. 4 exposuit de ethopoeia, quae ex Euripide praesertim fluxerit in comoediam novam fabulasque latinas.
DONATUS. 1. Be poetae via ac ratione
157
scholiastas
personae
(hoc tantum insinuatur Ad.
206.2), ???? ???st????? ? ???e?? ??a? ???p??e?), ex loquendi genere ex personis (Ad. 259. 1); raro ex ipsis factis; oppositis 328 ep?t?de? t??? ?????? ? ??es?? ??t?pa?at?tt??s? (Electr. ex locis ipsius ?. t. ?.), denique p?fa poetae indolem signifiDe singulis his indiciis cantibus. citantur scholia praecipua (p. 2. 29?39). De oeconomia. personarum Vocis mores definitio. ad suo Hic autem quaeritur,
cognoscuntur ex eo quod commendatur sive c?micos), persona a se ipsa, ab altera, ab utraque (cf. e.g. ex verbis vel sententiis (vita Soph, e? ??apud
instituendae. ethopoiiae Apud his indiciis: ex nominibus
?quo-
modo
fabulam
(Eun. 965 ?poeta hoc agit, personae neest ne spectatores in hoc cavendum sciunt", sim.); poetae Con?nter personas c?micas fictas silia perspiciant *). ? De discrimine De oeconomia chori. De exet tr?gicas ex historia desumptas. De oeconomia et proper personas agentes. positione argumenti oeconomia s. ut rite adhibenda praestructio), p??a???, praeparatio (p??pa?as?e???e? in hoc agendum, re qua poetae nonnumquam secutura sint. De spectatores, personarum quae in comoedia omnibus rebus atque De his disputatio in tragoedia. multo De bre-
et ?quomodo poetae sua agere videntur"
personas
procedentem Consilio dirigant,
pertineant" dum sponte
praevideant aliter moribus vitando vior est 3.
instituend?s
incredibili.
quam exemploruna copia e scholiis, (p. 40?54). Be personarum ventate, quae praesertim in comoedia debent esse consuetudini cum comoedia sit imitatio congruae, consueti!dinis speculum V de 1 com. et 5, (p. 55?58). cerpta 4. Be morum constant?a. Illustrato vitae, 992 ???/ a?t?? ???e similibus multisque Animi inconstantes. ??a???sa? etc. hoc Euanth. II 6, Ex-
p??s?pf, constanter
e?s??es?a?, Sunt persona? graecis et latinis. affectiones vehementiores per(e.g. Eun. 320: non hoc personae (p. 58?64).
e. g. Medeae sch?li? o? ?a? ???e?? ? t f
morum constantiam rumpunt tribuendum est, sed affectui),
1) Cf. Don. Andr. 459.1 : ... in multis enim ????????acomicorum poetarum ita se habet, ut casu putet spectator venisse, quod Consilioscriptoris factum est.
158 5. ex Be morum mutatione. 895.2:
DONATUS. Secundum naturam humanam et morum nascitur
mutatio ?et????a casuumque experientia ut . . . non sit absurdum Demeam (Ad. spectatoribus tam cito esse mutatum; sim.). Locus de a?a????a, (p. 65?68). ubi 6. Be morum generibus ac speciebus, in comoediis maxime, In ?? 2?5 arcessuntur. leges expositae personae non extrinsecus hic standum sit in formandis sunt, quibus personis; poetae iam agitur de certis personarum characteribus, quae in omnibus fabulis redeunt: amatores, siti, milites, servi, lenones, in oeconomia Apollodori tatibus quibusdam tragoediae t? p??p??. ????at? et Hec. affert De fabularum t??a e?? ?fe?e?a? praef. 1. 3: ?cum senes, patres, meretrices. parapuellae liberales, De propria personarum (vide p. 152). De proprie-
rerum
Hecyra et comoediae
utilitate delectat
hac in re. Decorum, e???as?? ?? p???ta? spectatoribus: e?sf??e?? Sept. c. Th. 182 non minus utilitatis plurimum multa, (p. ideo 68?86). rettuli, ut luGraeca
t?? ??????t?? similia
spectatoribus"; omnia
aliaque
Haec culenter
ex utilissima
commentatione ars
esset, atque et sermonem trinae utriusque illud cum arte mera
quantopere appareret, commentum Donati, Eomanorum a spectant, Clam?t Steinmanno
scholiastica praeter imaginem hoc ingens identidem maxime
penitus scholia quae res referre docscholiorum
Hellenisticae. sermonis de aliis Graeca.
turn de rhetoricis
copia Valet *). prolata scholiis, sumptis ex
formulas huius artis quasfiguras, Tropos, cumque noverant tirones, quid enim in discenda arte profit?rent, ut hodie rerum natunisi iam inde ab initio ea probe callerent, ralium studiosi nihil prius habent, catur, chemicae, physicae, penitus se ut Quintilianus, modo graece Scribebant illas formulas, imbuere. ut fit, luet qui aliquam doctrinam modo latine affectabant, centies bentius quod scholia pseudo-Donatiana graece, quidem unde ostendunt, ceteris e graecis tarnen fontibus nemo efficiet eiusmodi adnotationes prae detortas esse. quam terminologia, etc. ante omnia botanicae, quae vo-
libro, vide etiam p. 47: Hae 1) Praeter locum supra allatum ex Steinmanni translationes et imagines Graecam esse disciplinarademonstrant. P. 48: Hanc (artem) puram putam Graecamesse quivis videbit. P. 66: quo, ut alias saepe, demonstratur unam eandemquescilicet Graecam disciplinam etiam in scholiis latinis praeberi.
DONATUS. Itaque, ut ad Struckii cum scholiorum Donati
159
revertar, comparatio argumentationes nihil novi nos docet. Esset Sophocleis si inde efiloresceret alicuius momenti, insignis aliqua similitudo adnotationum Graecarum cum eo genere, quod ille ad fabulas Terenti usu Menandreas cum ?at' differentia venire totum scholiis et simul e????? aestheticum appellavit, ad fabulas sed neutrum Apollodoreas,
ut supra yidimus, ?aesthetica" potuit, quoniam, per com men turn similia sunt. Quin in ipsis scholiis Electrae a Struckio scholiastae allatis, quaeque etiam aesthetico adsigna-
vit (p. 18), inveniuntur eadem genera, quae ad omnes fabulas 121. 472. 516. 823 argumenta brevissima. latinas deprehendimus: 253. 1058 de oeconomia 126. 1236 ethographica. orationis. 328 de personis oppositis duplicia promiscue 660. 874 (oec. person.). 1098. commentum denuo Terentianum (cf. Steinmann de ethographia, p. 36); adsunt etiam scholia etc. oeconomia, argumento, 1404. Sic confirmatur 1384. omnino
ex doctrina pendere scholiastarum graecorum, idque etiam in dicendi formulis quales o?ks?ov ?familiare", sunt e?s??a?e? ?inducitur" a?????? ?convecentum aliis, quas notavit sedulo Steinmannus. nions, congruum", Post comparationem sumptum ? ?? a. cum ex usu scholiis vocis graecis, sequitur p. 19 argumentum ?????
Usurpatur phos, octies imitatorem
vocabulum quater ad Andriam et tories ad Adelad Eunuchum, ad Hecyram sed semel tantummodo hic et bis ad Phormionem, unde illic scholiastam Menandreum, latinum testificari Post ea tarnen scriptor opinatur. usum vocis graecae nihil ad rem
constat quae modo disputavi, res ipsa non desit in scholiis Hecyrae et Phorfacer?, dummodo In Phormione, accidit. 534 et mianis, praeter quod minime latina rei valde 750. 1, ubi vox graeca significatio legitur, . 153. 3 1 . . rerum imminenest: 70. bona frequens praeparatio 304. 2 ... et sic porro 238. 2. 269.1. 295.1. praestructio mentione sine figurae 312. 2. Praeterea oe?onomiae genera 311.1 144.1. alibi. Vides hos 98.4. 140.1. 57.3. tractantur 1 II scaenam ad locos fere omnes (vs. 231?314), pertinere tium quoniam nominavit erroris", scilicet ab hac ?incrementum in qua fabulae quod Euanthius incipit, turbarum ac totius processusque scaena parte iusta oeconomia IV 5 nodus
et prooeconomia
160 maximi tuisset momenti
DONATUS. est. Ad Hecyram figurae nomen invenitur sed suo iure scholiasta si voluisset addere po175.3, aliis locis, ubi modo brevius modo ?elegantius et subtilius" ')
tantummodo oeconomiae
193. 327.1. 182.1. 178.4. genus aliquod notavit: 1. 567. 1, in quibus laudatur respectus ad ?atast??aut futurarum bona procuratio. f??, aliaque rerum praesentium De ethopoeia, in denuo censum vocatur quae p. 33 sq., 488. 2. 489. infra videbimus. Sequitur p. 26 sqq. argumentum De rebus Graecis. Alterius tationibus scholiastae ad Andr. rerum graecarum peritia probatur adno226. 4. Ad. 26.1 Eun. 414. 2. 581. 973.1.
774. 3, de comicarum nominibus personarum graecis 2). Mitto eadem res etiam ad tractatur Hec. 78. 4, Phorm. quod praef. I 1, 26. 1, etenim neque has neque illas adnotationes graeco posse arbitror, cuius lectores non rever? ininterpreti imputari digebant militiae tentia Polemon, Syro simio huiusmodi (Eun. (Ad. monitis: Cratinus fidelis Strato ap? ? armeno, nomen t?? accommodatum 414.2), 581), servus inven?s ???t???, id est pomiles ? braso vel
a deminutivum Pamphilus, Syriscus a ducitur Simalio (Eun. 774.3), (ibid.) quod autem vel a simia ob foeditatem oris vel nasi, doctrinam pseuhominis ut Misargyrides et Eomani, prodit dograecam (Andr. ex alterum 226. 4) produnt Plauti leetorem. de rerum Graecarum peritia Andr. dum 219. ut 1, liberi ubi non scholiasta sublati Eomanus aut ignoMenandreus
Pseudulus
Argumentum rantia petitur vere ?morem cognovisse
graecum"
perhibetur,
scholiasta
interficerentur, ad Hec. 400. 2
1) Respicio his vocibus p. 22, ubi Struckius laudat elegantem et subtilem artem scholiorum quorundamde oeconomia ad fabulas Menandreas. 2) Ecce praecipuum,Ad. 26.1 : Nomina personarum,in comoediisdumtaxat,habere debent rationera et etymologiam ; etenim absurdumest comicura, <cum> apte argumenta confingat vel nomen personae incongruumdare vel offici um, quod sit a nomine diversum. Hinc servus fidelis Parmeno, infidelis Syrus vel Geta, miles Thraso vel Polemon, inven?s Pamphilus, matrona Myrrina et puer vel ab odore Storax vel a ludo et gesticulatione Scirtus et item similia. In quibus summum poetae vitium est, siquid e contrario repugnanscontrarium diversumqueprotulerit, nisi per ??t?f?as-?? ioculariter nomen imponit, ut Misarguridesin Plauto dicitur trapezita. De Scirto t? s-???t??-??.Lepidumetiam An. 855.7: ?Cat us, arschol. ad Hec. 78.4 itotpoc dens ?p? t?? ???e??,unde Cato dictus: ingeniorum enim igneus vigor est".
DONATUS. id
161
*). In his autem scholiis hoc nequ?quam ignoraverit aperte declaratur, sed, quod gravius est, Struckius ?morem praetervidit illum crudelem" non minus in usu fuisse apud Eomanos, unde Cicero, quo ad Att. XI. se mortuum tempore 93 : ?utinam susceptus 88 p. argumentum Graecis. fabularum Menandrearum illis litteris magis im167. 4 et 689. 1 esse mallet, scribere ne essem" 2). potuit
Sequitur De litteris Scholiastam butum (Andria atque lodoreas
Eun. ex Ad. 537.2. enicitur fuisse, ubi citantur hic non comparet), Theocriti fragmenta de Ad et Hellanicus eunuchis. fabulas Aristophanis, Apolnon minora quidem
satis ampia reperiuntur fragmenta 68. 2. 3. Hec. 252. Isocratis, Euripidis (Pho. 214.3), Demosthenis, sed haec Struckius a graeco auctore aesthetjco ideo abiudicat, rhetoricis sunt ex scriptoribus maxime. Quid quia sumpta in comoediis Menandreus est? Num scholiasta interpretandis aut ignoravit oratorum graecorum locos congruos pudiava hoc reet
Eomanis reliquit? talesque interpretibus Euripidis Tandem Struckius scholiastam illum Graecum fuisse demonstrat ex usu figurarum tum reperiuntur, alter ?ut Probat rhetoricarum, sed quas ille vir vere rhetoricus" hoc de formulis, astismus, ut s???ata earum usu quae quidem per omne commenadhibuerit ?magis ut aestheticus", (p. 31). vocantur
ethopoeia, possunt ut de
analogia, amphibolia, adhiberi formulae, quales partim dupliciter aut eiusmodi ???e?? ??????a?, partim sunt, et significatione inter script ores rhetoricos constiterit, quod Volkostendit; quod attinet designatur 1, sermo est de analogia itaque ex diad scholiastae
quae
vel latinos nequ?quam semper graecos mann us in notissimo libro identidem verso earum usu nihil sequitur, vel latinam. ex locis, Ad. ubi
originem Statim
graecam hoc apparet
Analogia. In scholiis
ethographicis
789.
1) Andr. 219 ad verba: ?quidquid peperisset decreverunt tollere", scholiasta: paritur enim aut mas aut femina et solet iustior causa esse tollendi, si marem uxor peperit. Hec. 400 ad verba ?continuo exponetur", scholiasta: mire necandi pueri non fit mentio, quia Pamphili filius invenietur, cum ei etiam per patrem puellae poeta succurrit. 2) Cf. Marquardt,de vita privata I p. 3 adn. 11
162 servata in charactere oratione:
DONATUS.
et Eun. 790. 3, de analogia serDemeae, leviora hic exclamare iam laudaverat, ?qui Hec. prol. 48.2 est figura iam d?bet". ???e?? grammatica. Alibi non legitur in commento, neque usquam in Graecis schovata in liis, ut ait Steinmannus p. 66 sq. Amphibolia. Voi Secundum Quintiliauum et
km annum, Grammaticos
dictionis, ambiguitas nomine vicies quo Eunuchum. praeter aliter earn usurpasse in quo erravit alterum, in quod
p. 90 sq. 402, amphibolia apud etiam graecos est figura ???e??, ut definivit Donatus (Gr. Lat. IV 395), in omnium commentariis fabularum legitur Struckius ad Eun. attinet aestheticum putat Interpretern 1 et 3 et 955. 3, 1090. Andr. 68. ad Eunuchum et ad Andriae locum
enim est in dictione, amphibolia utrobique posita usu vocum et Scholium Andriae ?virtute" ?recte". nempe Donati scholium 68. 3 debetur interpolatori, 2, ubi qui corrigit recte pa??d???? appellato. eadem sententia Quam varie autem notavit Donatus in Arte 1.1.: fit praeterea haec figura adhiberetur modis, quos percensere omnes ne nimis longum. sit non pluribus oportet. Ethopoeia. Figura et citato personae eius vel etiam ????s??, imitatio morum. alienorum l) appellatur ad Eun. 15. 3 et 155 2), Hec. 148. 2, ubi actor alius verba, quibus antea haec usa est, repetit ad opinionem indolem
Ad Adelphos 308. 3 adhibetur exprimendam. Huius autem scholii difficilioris interpretatio, quam ethographice. non recte se habet in eo quod scribit p. 34: dedit Struckius hoc loco est morum". ????p???a Getae dicta a latere ad spectatores Ad verba Sostratae, Getam Non intellego satis quae loquitur (seil. Geta), ita ut fugiant
1) Quint. IX 2.58. Figurarcisatis ambiguamfuisse monet Volkmann. p. 490 und ???p???a waren urspr?nglich v?llig synoin adn. Die Ausdr?cke p??s-?p?p???a sehr schwankend. niem ... Doch war auch hier der Sprachgebrauch 2) Hunc locura om?sit Str. sed dedit Quintilianus l.l. Scholium Hecyrae 148.2 prorsus graecuoi: ap?tt??f? ?a? ???p???a?p? d?????at?? e?? ????t????, e graeco procul dubio fluxit, una cura 311. 1 e?etast??? ?p????s??... d?a?e?t????t et 2 a?t????????ap??????, et 3 es-???at?s-?????.
DONATUS. scholiasta ut malo denda audit tam hoc adnotavit nuntio
163
: ?ad hoc Sostrata inducitur, ignorane feriatur ... quia autem non est perrepente ad irascentem, suavis idcirco non ???p???a dolentis
Geta, con versus ne ob illam loqui desinat". est. Geta, solus in scaena, Sostratae Quod ita explicandum adventum non animadvertit ?Non neque audivit earn dicentem: sed magis satis quae loquitur", iratus ob magisque intellego perfidiam quam putat Pamphili, loqui pergit donec era eum facta (vs. 320), perturbata quae paulatim interpell?t eum verba eius aperire tandem quid significent, alienus est nuntium" (vs. 326) Pamphilus milia, Ille latere est et anxia
cogit ?malum a nostra fa-
ut in graves questue erumpat, 330 sqq. quo ita ?ferito" sensim oriens dum a mulieris, ?dolor" optimae igitur dein increscens tandemque exundans, servi verba auscult?t, ethopoeia 305 cum dolentis ex Getae ad irascentem", habitu aliquid quae iam praemali praesagire sic video quod
?suavis paratur vs. incipit: timidum
nam est miseram, ?me quid Getam?" Versibus et properantem 309?320 et dolor non yerbis significato, nascens illa anxietas sed ore si et gestu. Haec autem ethopoeia periisset (?perdenda"), cuius misericordia iam vs. 308 sensisset, Geta erae praesentiam et malum nuntium commotus iras in adulescentem silentio turn pressisset. Ex iis, quae Struckius iam prius disputaverat hoc tantum refero. ?Servi Athenienses, p. 26, in comoedia socii atque paedogogi epheborum sunt dreum de id homines hoc, servorum de ethopoeia inquit, et ei qui non inducuntur, MenanInterpretern
nescivisse, At vero in Phormionis 249.2 et saepius ad Hecyram. scholocutio" liis bis notatur ?imperitia" et ?vitiosa Getae, pauperculae mulieris non profecto politi aut eruditi. Tum mancipii, nulla Parmenonis scholio 306.1 in Hecyrae tangiimperitia tur, Tria sed
aut ineruditi" ; dein impoliti ut Graecum, scivisse dicit, quia nusquam loquitur scholiastam Phormionis at et Hecyrae imperitia, ad Phormionem ut scholia bis ostendant 186. 6.
et astuta in respondendo ero iuvenili. argutia servilis vs. autem 323 ad 309, 311, scholia, ego quoHecyram dedecoris in Parmenon quod aliquid contineant que repudio, aliena sunt. In 309.1 Donatus sed quia a Donato nonem,
164 oralionis vitium acu
DONATUS.
cum hoc autem pugnat 2 in quo tetigit, servo haec hupraeter alia haec verba . .. ?convenit leguntur In 311.3 militas orationis". Donatus denuo dicendi rationem recte ista est, inepte autem aliquis addidit : ?a?a???????a interpretatus Similiter deniconvenit servo", nam nulla est anacolouthia. 323.2 Donati idem verbis: Parmeno ?perturbato repetit
que alter stulte addidit: ?et aptum est personae servili", verbum", comit?s Ceterum quod Struckius posuit, serviles epheborum in nova comoedia non fuisse impolitos aut ineruditos, unde hoc Memini nostrum certo novinaus? ?iudicium nuper me legere: fabulis de Menandri non firmo fundamento non niti, quamdiu una saltern De constabat Donatus, e melioribus Tandem pervenimus astismo. inter cum comoedia integra nobis praesto ad disquisitionem (p. 34) sit" *).
Astismus
est species ironiae, de cuius significatione rhetores quam de ceteris omnibus, A. G. IV 402 : ?est tropus scriberet, astismus virtutis, namque putatur rustica caret et faceta satis urbanitate
non magis quod norat multiplex quidquid
numerosaeque
expolitum contra in libro de tropis (Speng. Eh. Gr. dicit Ili 235) esse e????e?a? ef? ????, ut ??e?asaste'?s??? alii tropi indicabant ??? et quinqu? e????e?a? ep) t?? p??s???. Illud autem ef' ???? quid velit distinctius sic definito: aste?s??? ?e? ??? cum t?? ??a?????, ad Telemachus ?ea? ????. In commento commemoratur Scholiasta Donati. Ibi Davus aliud bene ter ad Phormionem. definitionem Phormionis abiturus me sit vis? tibi. urbaniter Adnotat scholiasta se aliud : semel ad Eunuchum, ad vs. 151 sequitur sic rogat : ea?t?? p??? ?te??? ???? ex lepido exemplo Odyssea XVII 397, ubi Antinoum : ??t???*, ? ?e? ?a?? pat?? ?? ??~ ?????, ?f' est?
simplicitate est" 2). Cocondrius
Geta, Numquid, alter : Ut Eespondet ?ste?s??? pro ?nihil".
Beete : Geta
negat
1) Sic von Arnim loco anteo laudato p. 4 adn. 1. 2) De aliis astismi definitionibusvide Ernesti lex. rh. gr. p. 44 et 96. Pauca habet de tropo satis raro Volkmannus p. 432 sqq., qui de ironiae generibushoc denuo docet: Uebrigens wurden diese Begriffe in der hier gegebenenUnterscheidung nicht allgemein anerkannt.
DONATUS. velie. Sic etiam Struckius, qui vero scholiastam definitionem ob oculos habuisse contenait. Gnatho eximiam Eunuchi Vix
165
graecam Eun. 274 Thaidi
credo. nomine
puellam, quam monstrat his verbis: est, Parmenoni Sed quid videtur hoc tibi mancupium? Scholiasta: dicit tape???s?? tf ?ste'?s?f: mancipium aut virginem. ext?nu?t Oprime; parasitus pulcherrimae daturus donum humili
militis
puellam
tatis, mine Donati,
puellae mancipii facitque hoc specie urbanicognomine sed revera faceta ironia in Parmenonem, noqui Phaedriae minoris pretii. Est igitur, ex definitione asportat mancipia extenuatio Gnathonem satis urbanitatem". Struckius ?facetam in ironiam semet loqui per ipsum ?witzige quod quomodo tueatur uon intellego. senex odiosus Chaerea narr?t Parmenoni, quomodo per
putat Selbstironie", Eun. 342 se
in via, ut formosam diutius sequi puellulam compellaverit non potuerit: Dum haec dicit (seil, senex), abiit hora: rogo num quid velit. ?Eecte", inquit, abeo . .. Scholiasta tf ?ste'?s?f. hic mionis, 1. ?Eecte" Quod 2. et moraliter pro eo quod est ?nihil". denuo probandum. Ut supra in versu Phorurbana negandi formula usurpatur a sene,
quoque me fugit, eum diceret volo" '). Iterum senem, pro ?nihil usum ut putat Struckius. esse ironia in semetipsum, ?Eecte", ne usquam efferat quae Eun. 123. Thais petivit a Parmenone, narratura se pollicetur sit de se suisque rebus; ille taciturum falsa cum sed vere dixerit, effluent, plenus rimarum sit. quicquid 119 illa dicit vs. haec Cum igitur sqq. hospite, Ego cum ilio, quocum turn uno rem habebam Abu hue, qui mihi reliquit haec quae habeo omnia, Parmeno interpell?t: hoc falsumst: ecfluet. Th. Qui istuc? Utrumque eras tu uno contenta neque solus dedit: Neque Nam Scholium hic quoque bonam 123. 1 : ?ste???, Pa. Quia
tangens illum (sc. Phaedriam, Paucis ilio haec exprobrat.
magnani que partem ad te attulit. sed ?hic" dicit nec ?Phaedria" et invito est), quasi qui praesens his verbis Donatus subtilem ur-
1) Vide Fabia in ed Eun. ad vs. 191.
166 banitatem non hic
DONATUS.
hic bene declara vit, cui nemo, opinor, pronominis errasse Struckium assentitur praeter (p. 35), qui interpretes locum et commenti redactorem contendit, cum prave explicavisse sit intellegendus ea?t??. Parmeno digito se ipsum ostendens per
e????e?a? ef*
Absolv? industriae non
de dissertationis disquisitionem parte priore, multis et doctrinae laudibus insigni, sed in qua tarnen auctor ut verisimiliter id quod agebat, mihi videtur perfecisse primum, existere cum ad scaenarum in commento
duo ostenderet,
Andriae, Eunuchi, initia turn ad alios versus perAdelphorum, et his fabulis proprium scholiorum aestheticum multos, genus in commento aut spurium ae deficientem Phormionis, Hecyrae ?oscholia illa aesthetica esse ad Menandri revocanda deinde, moediarum Transeo supra (p. graecum. ad dissertationis partem 143) delineavi. scholiastam alteram, cuius argumentum
Pars Huius
IL sunt p. 38 ducta
partis
quasi
praefatiuncula ?Donatiana" ostendisse
quae
leguntur Menandreis tarnen
supra : ?Sed haec aesthetica esse, eum veri specie bavimus de
ex scholiis mihi videar,
non pro-
Hoc ut assequamur, neque demonstravimus. quaestionem Donato institutam cum studiis nonnullis Terentianis vel coniungamus. fabulae scaenas Nam cum Terentius non semper Meillum aesthesit, scholiastam non aeque exstare suspican-
Menandreis nandreae
amplexus
si quidem ticum, dum est". aesthetica
est Menandreus,
In his igitur auctor primum hoc fatetur, thesin suam, scholia in tribus his fabulis ducta esse e commentario ad
habere iam veri speciem, sed nondum esse comoedias, unde sequitur, ut ea thesi in sequentibus uti nondemonstratam, dum liceat pro re iam probata et explorata, id quod nonnumMenandri
DONATUS. quam tarnen non sunt cavit*). studia Ea autem de harum ?studia", fabularum
167 quae dein comcontamina-
memorantur, tion e deque scaenarum ambitu et forma Terentiana et Meunde conclusiones ducuntur de veritate et origine nandrea, sunt. scholiorum, quae ad scaenas illas contaminatas praesto Iam supra dixi (p. 144), cur quaestiones ad contaminationem fabularum et inde mihi silentio concluduntur, pertinentes quae esse censeam, praetereundas quippe quae, ut nunc se res habet, ita
ad liquidum ut satis firmum disputandi nequeant, perduci et concludendi in hac fundamentum. Sed inveniuntur praebeant scholiorum minus iustae, turn versuum Terentianorum non debeo, quas neglegere in ter ? rein his igitur
parte cum tationes nunc
versabimur. A ndria.
In per
prima
scaena senis
colloquium mutuis postquam solus eadem erat suam fere in fere res narrationis
(28?171) Simonis se
fabulae argumentum cum liberto Sosia tali ornarunt2), inde
laudibus
exponitur modo, ut, a vs. 48 Simo
enarret fiebat In
uniformitas
Sosia, quibus longae pauca interponente In Andria Graeca hic illic interrumpitur.
expositio scaena.
Andriam iisdem
senis orationem, qui solus per continuam ex Terentius Perinthia Menandri, qua comoediae contaminavit cuiusque prima scaena quibus Andria cum scripta, senex exponebat Terentius uxore3). igitur a Donato laudato ad vs. 28 narratione erat
yerbis
argumentum per colloquium hanc rationem praetulit ideoque his verbis : ?In hac scaena haec virtus
est, ut <?n> argument!
1) Hoc accidit p. 57, ubi legimus: ?Hanc scaenam iam propter hunc Interpretern aestheticum (Adelph. vs. 196) Menandream esse contendo", et p. 62 adn. 2: ?Iam quod scholiastam scaenicum (= aestheticum graecum) ad insequentesscaenas legimus, satis est ad refellendara opinionem Fielitzii, qui .. . scaenas V 4 usque ad finera fabulae apud Menandrumdefuisse censet". 2) Itaque vs. 28 ? 47 additi sunt a Terentio. 3) De contaminationeagitur in prologo vs. 9?14. De singulis in commento 10.1: ?Prima scaena Perinthiae fere isdem verbis quibus Andria scripta est, cetera dissimilia sunt" e. q. s. 13.1 et 14.1: ?conscius sibi est primam scaenam de Perinthia esse haustam, ubi senex ita cum uxore loquitur, ut apud Terentium cum liberto. At in Andria Menandri solus est senex". De contaminatione nuperrime egit R. ? au er in Bursiani Annal, 1909, p. 212 sqq.
168 actio servilis Nemo, sermonis scaenica orario". opinor, taedium videatur, ut
DONATUS. sine fastidio longue sermo sit ac
hic Terentium, laudari negabit sustulerit adhibito interlocutore, exstiterit. scholiastae Struckius Andriae
quod longi unde actio tarnen
in hac scaena quaedam hoc scholium vindicare solus senex rem mirabilem scaenica", virtutem intro non sed Sosia sonam Str.
cupiens ubi Menandreae,
narrabat, interpretationem Secundum verbisque contrariam.
esse
auferte,
ostendit, hoc nihil
actio scaenica lateat, nec quisquam sentiet. vs. 26, Compar?t Adelph. hic latinum ad rem; putat praeterea scholiastam m nominare debuisse, nihil attinet ad persed scholium in scholiis 3 et 6, verum tande quo agitur Sosiae, ad scaenae characterem quod sequitur scaena pro argumenti narratione proponi tur, in ut virtute poetae, sine officio fabulae iaciuntur, ?e?? ?p? ???a???, et periocham comoediae populus quam narrari videantur". est ?actio scaenica" pro eo quod illuc res magis quam narrari". dialogicum. ad eundem versum Neglexit : autem
totius quam scholiasta in d?clar?t, ?inest abite". Sed quae in hoc iussu
prorsus excogitavit illum p. 39, ?actio scaenae (?in hac scaena") iussu Istaec senis vs. 28:
tummodo
scholium
28. 2 : ?Haec qua fundamenta
prologi vel teneat et agi res magis Vides in hoc scholio planius ?agi De his scholiis dici
Sunt fere similia. Utrius paulisper digrediar. auctor habendus est Donatus? Me iutlice prioris. Leguntur quidem in altero quae in priore desunt et aliquam de speciem habent: de officio prologi vel deorum ex machina et de fabulae fundain expositione, sed haec ipsa produnt interpolatorem olim mihi videbar (ut sescenties '), quem deprehendisse illi haec norunt v. studia d., qui curant) et quem paucissimi etiam hodie identidem revertor. reperio, quoties ad commentum Donati scholiorum retinens immutat ille formam et argumenta mentis iactis illum additamentis nato Donato aut ad ea falsis. exornat Sic depromptis saepe aliunde ex ipso Doetiam hoc loco. Primum illud sumpsit a 58. 1, aut ab Euanthio III 22), alterum
Hecyram
1) Non amplius dixerim Editorem. 2) Euanthius et Donatus aetate non nimis distabant. Secundum Hieronymum
DONATUS. additamentum bulae fundamenta ditamentum moediae est eiusdem populus otiosum non verum, nam in expositione sed narrantur1); tertium ?iaciuntur" notae est in verbis : ?et periocham nec
169 faadco-
nam non dat teneat", primum expositio comoediae sed populo periocham (Exc. ?partem argumenti" de com. VII 4), et virtus poetae non in ipsa expositione posita est, quam nulla non exhibet fabula, sed, ut Donatus indicat, in eo quod agi res magis quam narrari videantur; denique grares praecipua, sic feTerentium est, quod omittitur ut spectatorum fastidium evitaretur2). In eadem scaena haec leguntur 55 Simo. Quod plerique omnes faciunt adulescentuli, ut animum ad aliquod studium adiungant, aut equos alere horum 60 aut ille canes nil ad venandum, aut ad philosophos, praeter egregie et tarnen omnia haec mediocriter. studebat, nam id arbitror Gaudebam. Sosias. Non iniuria; ad prime in vita esse utile, ut ne quid nimis. servo, quia dicentis et cetera
vissimum cisse
Ad postremum versum scholiasta adnotavit: ne nimis non incongrua sententia ?Ut quid et pervulgata et non refertur ad personam domini de quo dicitur".
ille Costantinopoli obiit a. 359, et Donatas a. 354 ?Romae insignis habebatur". Sumpsitne igitur talia alter ab altero an uterque ab Aspro, Varrone aliove auctore? 1) ?Fundamenta"etiam vox satis grandiloqua de rebus ante actis. Apud Euanthium IV 5, et in Excerptis de comoedia VII 2, atque in Donati praef. III 1 haec pars fabulae semper appellatur tantum expositio, vel narratio fabulae. 2) Nota est Wessneri opinio de commenti origine, prolata in Edit, praef.p. xlvi. Hanc coniecturam, nam ille prudenter scripsit: ?sic mihi rem composui", ab eius popularibusiam saepe pro re comperta adhibitamrepperi; sic Struckius p. 57 : ?cum Donati commentum, inquit, pessime contractum, duabus manibus excerptum, tum conglutinatum esse const et". Ex hac igitur opinione scholiorum par, de quo nunc agimus, in iis quae dissimilia habent, repraesentarentea, quae olim coniuncta fuissent in una adnotatione Donati, continenti simul apta et inepta ac supervac?nea; ex hac autem adnotatione alter excerptor extraxiseet quae optima sunt et unum rotundum scholium e?ficiunt,alter vero Donati mentem non percepisset et potissimum otiosa, si modo haec Donatea esse credideris, reddidisset. Hoc ideo minime credibile idem evenisse scholiis fere similibus, est, quia non semel, sed in plerisque fatendem erit ei, qui talia scholia accurate comparaverit. Ceterum scholia similia aut fere similia rariora esse quam vulgo creditur, probasse mihi videor in libro de cora. Donai, orig. et compos, p. 8 sqq. et passim per totum librum.
170
DONATUS.
Eabbow correxit ?modo", atque ?et quotidie" pro ?domini" verum Wessner cum ilio scripsit ?modo", pro ?et de quo". merito retinuit Struckius ?sed de quo" pro ?et de quo". at recepit ?sed de quo". Coniectura Eabbovii ?domini", ?et quotidie" dittologiam parit post ?pervulgata". Iam vero Struckius constare duabus contendit hoc scholium partibus conglutinatis deberetur. interpreti prave (p. 40), quarum altera latino, altera ratio satis arbitraria in sensit. ?In ?ne
graeco Agendi tentia grammatice nisi ratio detur cur hoc factum concinna, Dein partem graecam: ?et non referto" sqq. sic explicat: ultima parte scholii commentator affirm?t: hanc sententiam
esse ad personam ?domini dicentis", quid nimis" non referendam sed ad personam de ?etenim illud vitae quo dicatur: <(eius)>, in ore est (ad ?referendam" minus cf. Don. Hec. praeceptum 153. 1) senis *) quam Pamphili, dominus effingit cuius indolem ita ut sit: nihil egregie cetera studens" ?adulescens praeter docere videtur affirm?t, senem iudicium aperiret, sed ut ipsius filii indolem sua ratione docere videretur de3ignaret, qui agendi sic non senex ve?ne quid nimis". mira, quia Interpretatio rum adulescentulus hoc advice etiamsi at, sapientis fungitur, significant: non citasse, ut suum de filio tarnen falsa, cum neglegatur verbum ?arbitror" (vs. 60), mittimus, senex ar(vel Sosia apud Terentium) quod hoc vult: ?ego bitror illud ?ne quid nimis" in vita adprime esse utile". iudice sic scripsit: non incongrua ?Sententia est et non reservo, (sic Stephanus quia pro ?et") pervulgata ferto ad personam domini dicentis" h. e. non spectat ad personam Simonis, qui dominus est Sosiae hoc dicentis; scilicet servo esset dominum suum incongruum verba ?et de quo dicitur" nondum Postrema adagio probare. sanata sunt2). est Frequens Donatus me ?ne quid nimis". Graecus commentator Haec si recte hoc intellego, hoc adagium
1) Nempe ?. d. putat, omnia quae Sosia Terentianus loquitur, apnd Menandrum etiam a sene dicta fuisse. Secundum seholium supra citatum V. 14. 1 Sosiae verba sumpta sunt e Perinthia, ubi ea loquebaturuxor. Viri docti dissentiunt. 2) Abicio igitur coniecturam prolatam in Mnem. XXXII. 228. Proverbiurain ore servi longe aliter excusavit Ser ? i us ad Aen. 10.861, ubi haec verba solemnia ?res si qua diu mortalibns ulla est" in ore hominis sacrilegi M e ? enti i sic excus?t: ?ea enim quae per naturam movent ?nimos, in quamvis personam cadunt . ., unde
DONATUS. in commento referre et referri ad
171
pertinere, spectare, sensu adhibentur (cf. nostro (= 327.1 In haec laat loco de : hoc scaena loquitur 172 Non ita Ad vs. 173 convenit dichter ad patrem sequenti
trahere, 262.1. 251,1. 327.4 slaan I : op refert. 2
cum, pro coniungere reddere ad, quae eodem 328.1 279.1. al.); cum refert" ad ?patrem ?oportuit" de vader Davus moest foras doen), exit,
hetgeen
Simo
antequam
dubiumst, quin uxorem nolit filius; Davum modo timere sensi, ubi nuptias futuras esse audivit. Sed ipse exit foras. scholiasta antequam Struckius adnotavit: eum hoc Sosia ?Non recessit de loco senex, fabulae loqui coepisset". non convenire scholium
?sensi" ergo: Observavit
in qua senex post vs. 171: Terentianae, nunciam intro: i prae, ?Eamus, scaenam manebat relinquere in scaena. debuit, sed convenire
sequor" graecae fabulae ubi
Sic# sane
in illa fabula senex fuisse etenim futurum, suum donec nondum finiverat et loqui perrexit monologium Davus intrat*); senem illic homo sanus adnotaverit, quis igitur adhuc loquentem non recessisse? Ideo ne rogabo quidem, quomodo scholium graece non potest. audiverit, quod sine Sosiae mentione cogitari
tellegimus versum absurdum
inobtutu sed paulisper videtur, primo cogitantes in fabula Menandrea ad hunc adnotationem eiusmodi
Sed convenitne haec adnotatio Nonne Terentiano? scholiastae in latina fabula post vs. 171 senex recessit de loco? Ita denuo nobis videtur. Sed aliter visum est Donato, qui statim ad primum scaenae versum 172 hoc monuit: iam ?Peracta narratione et Terentius servis dat plerumque sententias prudentissiraasquidem, sed quae se per naturam offerunt cunctis, ut ne quid nimis". Eum imitatus est Eugraphius, qui ad Andriae locum praeter alia etiam haec scripsit: ?primo omnium in horainibus natura i.e. sensus aequalis est". Cf. Mnem. XXXIII p. 135 sq., de EugraphioServii imitatore et Wessner in ?d. Eugr. praef. p. v. 1) Sic recte Struck, p. 40 sq.: ?In Menandri fabula senex vs. 171 ... non dixit, sed (usque ad vs. 167) de Davo servo et de timore servi nuntio nnptiarum perterriti (l72?175) locutus est". Quid sibi velit parenthesis non assequor, fortasse hoc; ?usque a vs. 167", nam ?usque ad vs. 167'/ non veruna esset.
172 persona per quem genuinum, Sosiae agenda non erat
DONATUS. senex ergo substitit duo scholia, utrumque reliqua". Igitur Simonem scaenam verbo invito reliquisse necessaria;
sunt
negant Et sic etiam Americanus editor Andriae *), cui assen?sequor". tior: that instead of following Sosia im?We must suppose Simo etc. reflect the situation" behind to mediatly, lingers upon contaminatae, legitur non ad hanc argumento, quam Struckius scaenam sed ad sequentem II 3, vel potius quadrare contendit, ad II 2 -(- II 3, quas apud Menandrum fuisse putat. coniunctas Scholium sic se habet: ?Haec scaena consilium continet peradnotatio de scaenae ad quas maxime et hic est losonarum, pertinet argumentum, in ut fieri solet fortuna mixta rebus dispositis cus, quo magnas turbas dat" 2). PamDavum, personas, maxime ?ad quas philum, pertineat arguac dein in hac scaena esse ?consilium", sed esse mentum", Davi narrationem. si reputamus infitiatur Utrumque perperam hoc scholium non graecam. legi ad Andriam latinam, Terenti Andria adulescentium ?ex duorum periculis gauNegat Charinum primum, eas esse scaenae ut ait Donatus componitur", II 1 III et 2, Euanthium praefationes diisque Charinum, Struckius Menandrea. ea autem vs. ad quam Pamphilum cum hoc negat nimis Porro Davi narratio confer 305. 1, quocum III 9; itaque non minus haec fabula c?l?br?t; Davumque irretito continetur est comoediae forma tantum vs. 353?369, vir doctus Ad initium scaenae II 2, a Terentio
inde a vs. 338 et seqnuntur quae praecedunt usque exhibent trium illorum 374, quod recte colloquium, dici potest, i. e. consultatio, ?consilium" quo sensu et alii et dixit Consilia continet XII. sane 2.21: versata ?de sunt". et quibus Scaena rebus maxima II 3 sequens efficaciorem Davi et
e. g. .Quintilianus saepe in senatu consultationem
seriorem
1) P. Terenti Afri Andria with introduction and notes by H. R. Fairelough second ed. 1904, Boston and Chicago. 2) Pars est fabulae haec scaena cum sequentibus, quae appellatur epitasis, i. e. ?incrementum processusque turbarura ac totius nodus erroris", ut dicit Euanthius IV 5; cf. Andr praef. I 5. ?Fortuna mixta rebus dispositis" = se immiscens rebus a fabulae personis scite, ut putabant, ordinatis, De duplici scholii natura vide supra p. 145.
DONATUS.
173
375. 1 ?dejiberationem" nuncupavit, quam scholiasta Pamphili, in desinit certum consilium. quae patris decipiendi In scaena II 5 Simo filium Pamphilum, amatorem Glyceri, ita compellat : 418 Hodie uxorem seit ducas, ut dixi, volo. filiam suam ut res nunc se habent, Chremetem, uxorem esse daturum, confidenhodie nec eras Pamphilo filium non iubere gesturum. sic audet, Atqui quia Pamphilus, pro certo habet, eum Davi praeceptis in me mora.
Probe
neque ter tarnen sibi bene Senex
morem
instructus, Neque primo
respondet: inopinanter istic neque alibi tibi erit sed dein speciose Facis
usquam
obmutuit,
Quom istuc quod postulo et paulo post: in tro, ne in mora, I nunciam scaena II 6 Simo, sequenti filii pentino obsequio aliquid doli fieri cupit, a Davo certior abhorreat, In que cognoscere cum fidem respondenti sic rogat: Potin Simo. 440 Num conatur
reponit: ut te decet, impetro cum gratia, quom opus sit, sies. dubitat quin requi nullus subsit et ille revera nuptias quid vere ille cogitet, aperte, Itaque facilius. iddein prius
ratione, primum duplici servo non habet, alio modo. veruni dicere? Da. haec Nil sunt
es mihi illi
nuptiae quidpiam huiusce hospitae? eius(?) propter consuetudinem Day us. Nil hercle; aut, si adeo, biduist aut tridui haec sollicitudo, nosti, dein desinet Etenim Simo. Laudo. ipsus secum earn rem reputa vit via. ei dumque aetas tulit, Da. Dum licitumst infamiae turn id clam; cavit ne umquam esset, ut virum est: nunc fortem decet. adpulit. cur tarnen ille opus se haberi, est esse animam ad uxorem rogat
molestae
445 Senex tristis sit,
amavit; ea res sibi Nunc sentiens
uxore ludibrio
si nuptias velit : Subtristis visus
Da vus. Simo.
mihi. aliquantum tibi. Nil propter banc rem, sed est quod suscenset Si. Quid id est? Da. Puerilest. Quid namst? [Da. Nil. Si. Quin die, quid est?
174 Da ? us. His sentiens multa Ait nimium etiam
DONATUS. parce facer? sumptum. addit, donec tandem recte ut fiant hic vult videro, veterator est huic sibi?
garrulus
Simo,
tricas
sed non perspiciens: Tace, inquit, ego istaec secum
et mox
Quid nam hoc est rei? quid Nam si hic malist quicquam, una in paucis Scaena, lepida fere ut describenda fuit et
paucisque conamen veritatis Simonis eliciendae ex servo duplex et totius scaenae concinnitas luculenter appareret, perspiceretur, et sentiretur sic
rei caput. et egregia arte confecta, tota adnotatiunculis meis munienda,
em illic
breviter denique quam scite Donatus eius indolem vs. 432: ad scaena dolos utriuscontinet ?Haec designaverit et et miro modo". capit capitur que personae, quibus utaque hanc scaenam Iam vero Struckius gravi virio laborare cen-
versuum 438?446, set, nempe interpolatione quae debeantur versus eliminaverit Menandreos. Cur sic putat? Terentio, qui versum 438 et Ex prava nimirum 447, quorum interpretatione con tendit *). Ergo praetervidit harum priorem alterum repetere discrimen et similia putavit quae prorsus sunt diversa, rogationum scaenae lepor eum fefellit. facto totius Ceterum Str. ulterius quo est atque etiam invenisse sibi videtur, quid Menandrea progressus ante vs. 447, pro priore senis rogatione Andria habuerit, quam Extricavit hoc ex scholio, quod graecum esse finxerit Terentius. putat, quaerere ad vs. 449.1: quam Pamphili, quam animo advertit senex". in verbis aversa suspicione, quae sic explicavit, in loco Menandreo Davum ut concludat, senis, alisuspicionem in a esse non fallaciam averrecusatis, nuptiis Pamphilo quam suspicione Haesit quid tristitiam tisse nihil simulando esse discordare dicam. hanc illam Nunc De hac re mox quod totam et Pamphilum hoc tantum observo: Glycerium. in ipso scholio et si ?Puerile et ad respondeat est; apparet causam Davum derivet nunc aversa
praeterea
explicationem coniecturarum
flagitet aut commendet, structuram concidere,
1) Pag. 46.: ?Quaerit enim Simo e servo (438), num Pamphilo nnptiae mo?estae sint. ... Nihilominus senex quaestionem repetit ?substistis visust esse aliquanturn mihi (447)".
DONATUS. meminimu3 sam nullam esse in hac viri duas irisque illius Davum scaena docti eiusdem observationes rogationis mihi
175 otioansam quarum aman-
repetitionem. Ceterum est, gratum ad tractandas praebuisse altera est de discordia altera de scholii tes, viri docti, Coniectura iras esse inter
difficiliores, quaestione3 inter simulatis auctoritate. iam in scaena
II 6 simulasse est, quia scaenae et
amantes, respuenda imprimis eius rei mentio pugnat cum. fine huius praepropera III 1 et 2. cum oeconomia sequentium Irae illae vss. 552.
III 3 et 4, in scaenis demum commemorantur ad a Simone adhibentur 575 sq. 591 sq. 597, ibique obunicum est Chremetis vincendum odium, quod nuptiarum pollicitus staculum, nuptiae fiant, ex quo Pamphilus quominus non futuram est in se moram (vide 526 sqq.). Et vicit Ohreremedium metem (592 sqq.). At vero si Simo hoc certissimum ad
in II 6, multa, a Davo iam accepit nuptias perficiendas in senis sunt. Primum desperatio inepta quae dein leguntur, fine scaenae II 6, 457 sq. (vide vss. supra citatos), turn quod in sit III 1 et 2 cum Davo litigare pergit et quid sibi faciendum incertus fidem et amorem Pamphili laudent ancilla semel iterumque ingenium optimumque Glyceri vs. 462, 464, 466, 487 sqq., nihil senex obloquitnr et obstetrix, cum tarnen irae sint nec Davum rogat*), quid haec significent, 526 sqq. credere prohiinter eos. Denique quae Simo loquitur ad promovendas habere adiumentum etiam eum aliud bent, errat, porro quod, cum quam filii pollicitationem. nuptias, reicienda viri docti coniectura Etiamsi est, tarnen autem ubinam senex a Davo acceperit hunc nunmanet haec quaestio, tium ganti de vs. amantium discordia: sic enim Chremeti affirm?t ro575 sq. Qui seis eos nunc discordare inter se ? Simo. Ip3us mihi Davus, qui, intumust eorum consiliis, Et denuo vs. 591: narrasti Narro huic (Chremeti), quae tu (Davus) dudum Ubinam Davus hoc dudum, dixit, qui iam inde
dixit. mihi.
a scaena
1) Uti postea vs. 853.
176 II hoc 4 continuo narrare ei eum Simone
DONATUS. in pulpito versatur, Sp en g eli us ad vs. narrationem 506?522". nec in tus ideo 591 In adnotavit: bis tamen
?dudum versibus
potuit? ad pertinet
irae nusquam aperte indicantur, neque in vss. sequentibus Simo usquam prodit, se hoc argumentum in promptu (525?532) habere ad commovendum Chremetem. Attamen in vss. illis a Spengelio citatis fere inest id quod quaerimus, praesertim in vs. 519sq. Davus. Quis igitur hanc fidem Cum eum ego? [nam omnes nos quidem amarit : nunc sibi uxorem expetit. habere Simo adhuc in haesitat sequenti non potuit, (524 sq.). III 3 scaena sed multis ab illa abstraxit nisi
scimus, Simo Itaque primis verbis alia verbis
quam misere his verbis sic concludo. suis
precibus ab hoc ratione modo
Chremetem
exorare
repellitur Chremetem
(538?549), placare
affirmaverat, paucis et (552), et aliquanto gnatum" Glycerium nominat. Davum nuntii auctorem
ille animo volvens, qua possit, ea quae Davus incertis his contraxit: ?Irae sunt inter post non mendaciter
ab interpretibus non et recentioribus Quaestionem antiquis fusius tractandam esse censui. explanatam Altera versatur in scholio, in scholiis vel potius quaestio secundum Struckius ad 449: vs. duobus, quorum omisit, S. Quid namst? D. Puerile est. S. Quid id est? D. Nil. [S. Quin die, quid est? nunc etiam repetam, quo facilius quaerere, et ad quid respondeat tristitiam suspicione Pamphili, magis audire desideret '), contra rependendam causam
Primum,
comparetur 1. ?Apparet quam causam
supra iam relatum, cum altero: Davum derivet nunc aversa
senex". quam animo advertit 2. ?Utrum ideo suspendit, an quia necdum commento
ut senex est
senis?" propositioni Scholia non congruunt. Utrum praestat? adnotavit: die Z?gerung will Davus ?Durch Spengelius seiner Rede den Schein der Wahrheit geben". Si huic interpretation! addimus initium scholii seeundi, pienissima demum versus
I) Sic correxi lectionem codieumt ?Utrum magis i. s., ut senex a. d.'
DONATUS.
177
oritur haec: Davus rei cunctatione interpretatio ?Respondendi audiendae senis excit?t et simul orationi suae specupiditatem ciem veritatis in ut dare conato". Dayus dicitur non, Ergo scholio callide aversa de III filii avertitur 2, ubi Secundi primo, quaerit, in respondendo suspicione in fallacia aut sed consulto et respondeat, In eodem verba scholio tergiversatur. quid a vero aliena sunt, suspicio Simonis in hac scaena nusquam ad finem scaenae nam
accipiendis nuptiis, sed permanet, tollitur, usque vide vs. 580 sq.
scholii pars altera eandem interpretationem proponit, in initio scholii primi. Igitur scholium secunlegitur Donato reddendum est, qui non raro duarum explicationum optionem exhibet l). Interpolator est peiorem amplexus in scholio primo, de ut suo sunt. addiditque quae, vulgo, inepta quae dum Ecce alterum ad duos ex parte similium, scholiorum sed quae exemplum eiusdem revocari nequeunt. commenti excerptores Adel Omitto denuo quae phi.
de fabulae contaminatione et disputantur scholiis vocem ????????a? divisione, deque graecarum in prima parte continentibus, qua de re satis superque taliaque dixi. His exemptis pauca tractanda restant ad locorum interprescaenarum tationem De autem pertinentia. scaena II 4 in dissertatione a Menandro ductam esse sic legitur p. 59: ?Scaenam ex Donati verbis elucet,
etiam
esse adnotat vs. 275. 2 : Menanqui aliquid a Terentio mutatum illum voiuisse fingit, Terentius pro fug ere. Recte igitur der mori verba Terenti alter scholiasta Romanus ys. 275. 1 dicit: secundum verba Menandri secundum alter vero, Graecus, deest f?ggere, sed tf e?f???s?f deest perire, 274.4: lacetur, cf. 275.2: ?p?s??p?s?? e?f???s??? ?????9 \ ubi Aeschinus in colloquio fratrem Yersamur Ctesiphonem vs. quod propter reprehendit, nec se antea in auxilium amorem et pudorem aufugere voluerit, vocaverit; A e sch. Hoc mihi dolet, nos sero rescisse ut si omnes cuperent Redisse,
et rem paene in eum locum tibi nil possent auxiliarier.
1) Cf. Eun. 463. 1, 550.2, aliaque quae in libro meo passim notavi.
178 Ctes. 275 In vs. Rem 275 Pudebat. A e sch. e patria!
DONATUS. Ah, turpe stultitiast dictu. non pudor. istaec, [Tam ob parvolam D?os quaeso ut istaec verbum
paene post
fugere Menandrum cogitet,
[prohibeant. ?paene e patria" deesse per aposiopesin scholiastae vel profugere Latino facile concedimus. pro ?fugere" utrum scholiasta legebatur mori.
ut graecus, in ?deest perire", potuerit: quod ipso textu graeco legebatur! Str. in eo quoque Ceterum traxit erravit, quod hoc scholium cum legatur ad vs, 275, ad 274, ubi etiam aliquid deest, ut animadvertit hoc deest unde Donatus in 274. 1: ?deest per aposiopesin ad hunc quoque apparet Porro Struckius ad vs. 275 e primo ?deest fugere", amatores aut ; neque sed euphemismum, per ellipsin, versum scholium non quadrare. fateri". Verissime
Apud Iam lector hoc quaeso Str. ait, hic adnotare
quia ut amicam ?????. Quid
scholio citavit tantum verba: sed piene sic se habet 275.1: ?Deest ?fugere", comici cito comminantur patriam se deserturos, et sic 2: 275. ??p?s??p?s?? consequantur", e?f???s??? mori illum scholiis voiuisse his iudicandum fingit, Terentius est? Struckius profugere".
Menander de
postremum ap. e?f. ?????, graeco vindicare vipropter graeca interpreti detur. Perperam, nam in reticentia verbi ?fugere" vel ?pro. . fugere" nullus est euphemismus. Reliqua verba: ?Menander. Donati esse nemo negabit. Sed quid aestimandum profugere" de priore scholio ? Ibi ratio redditur cur Ctesipho fugere voluerit. Terentius hoc non indicavit, sed ratio non improbabilis est, et concinit cum ea Slomannus: have followed ?Ctesipho might ?the music girl to Cyprus (cf. vs. 278), as Antipho threatened to do, Phorm. 551" l). sic statuo: Donatus uno tenore hoc dedit: ?Paene Itaque ex patria, deest ?fugere", ... quia amatores consequantur. Menander mori illum voiuisse Emblema ma? fingit". graecum est reddendum, eidem fortasse, finxit ut gistello 274.4; qui supra vidimus Additamenturn initium. 1) In edit. Anglica a. 1901 ad h. v. utebantur. (p. 158) liben ter illi graecis formulis otiosum est post scholii ?Terentius profugere"
DONATUS.
179
Eunuch Omissis aliena, Colace ?Hic modum duas Duae ab III altera Simili fabulae". denuo
us.
a re iis, quae in hoc capitulo disputantur in scaena contaminata scholium e quod legitur III 1 vs. 440. 2 : tractabo magna praeparat, quemadet Gnathonem per
????????a est, qua Terentius inter Thaidem iurgium militemque partes serpat fabulae". partes parte ratione ad ex fabulae Andriae intelleguntur Menandri
vulgo res desumptae ab altera e Colace *). Eunucho, scaenam ex Perinthia contaminatami
301.1: altera pars ostenditur ?In hoc colloquio Hanc interpretationem Struckius, qui hanc adnotationem denuo Interpretern ad graecum revocat, probare non potuit, ut est. Rettulit duas consentaneum ad unam igitur partes Eunuchum Menandream, quod unius ?per duas fabulae iurgium et scholium partes ?iurgium", iurgia unum (p. 67), serpat fabulae", significet e. Cum autem in Eugraeca ab hoc iurgio ostendatur, sic explicat
1 adnotatur
ut duo
nucho
tantum
distinxit
?prius
exstitit" (p. 67), alterum iurgium ab omni parte claudicai Primum, poeta in scaena III 1 ?praenon ante initium fabulae initum, potest parare" iurgium dici secundo loco, eiusmodi non fabulae, potest pars iurgium
fabulae quod iam ante initium et quo respicere dicit Parmenonem vss. 480 sqq. ; illum incipit III 2. Haec interpretatio secundum iurgium,
fabulam prorsus alia res tertio, duo iurgia serpentia per unam est atque unum duas fabulae. serpens per iurgium partes Restant duo loci Terentiani cum scholiis in suis, quibns aliesse videtur. qua repugnantia III 5 In scaena Chaerea violata eunuchi Thaidis domo exit virgine gestiens indutus vestitu et circumspiciens sic rogat :
1) Vide quae exposuit Fabia in edit, praef. p. 43 sq., ubi cum alia tum haec leguntur: ?Ce que Donat appelle les deux parties de la pi?ce, ce sont, sans nul donte les ?l?ments fournis, d'un c?t?, par l'original principal, de l'autre, par l'original secondaire". Ipse verba ?et Gnathonem"emblema esse putat, sed Gnathonis mentio non absona est, cum hic et alibi in fabula iurgii auctor et promotor exist?t. Kampe totum scholium sine iusta causa proscripsit. De iurgio serpente per duas partes fabulae vide Fabiam p. 44.
180 Num 550 Iamne quis hic est?
DONATUS. Nemost. Num quis hie me sequitur? homost
hoc mihi licet gaudium erumpere vs. 449.2 : ?Duo metuit : ne quis ex scholiasta et ne quis sui persecutor occurrat his *) obvius comprehensor exsistat". ?dnotavit Paulo Sed 555 post sic pergit Chaerea : intervenire curiosum neminemne nunc mihi, enicet,
[Nemo ? e. q. s.
qui me sequatur quoque earn, rogitando aut quid laetus sim, .... quid gestiam hunc nactus. e. q. s. vestitum scholiasta vs. 554. nam molestum narrare vs. sit, quae dolet". 449 Chaerea contra
obtundat, ubi siem
Adnotavit tristibus gravatur
1 : ?Id cupit gaudens, quod aliis I 1) Heaut. Menedemus (cf. hominum cuius his voti verbis: praesentiam, statim compos in fit
in Igitur 554 exoptat
metuit
cui laetitiam
appropinquante Adibo atque
Antiphone ab eo gratiam exclamationis
enarret, vs. 527
Scholia utriusque videntur, quod pugnare in via, ne tali vestitu cuius timorem, lescentulo, conspiciatur animi non mox exundans est vincit alacritas2). Itaque quod damnemus. Str. graeco scholiastae scholium dedit alterutrum postremum convenire censet a Chaeream 957?962, nandri de 554. cum 1. Cum Chaereae primos tarnen sentiat scholium primum exclamatione scaenae esse priore, interpolatos versus tres, et Menandri in Andria esse, quae leguntur totam nunc
hanc quam video velie, inibo. et sententiam vere reddiderunt, debetur mutato animi affectui in adu-
549. 2
Terentio
hoc loco philosophatum ubi scholiasta narr?t: Eunucho transtulit". unde
?Hanc sententiam Hanc coniecturam et scholiorum
Memitto,
sit ostendisse satisque orta sit. iustississime Commentationis demonstrari posset,
locorum
repugnantia
initio multa
rem
magni et insignia
momenti Commenti
fore
si dicebam, scholia e Grae-
1) Corrigendumvidetur: exeunti. 2) Fabia eleganter: ?Le de'sir de confier ? quelqu'unson extr?me bonheur,l'emporte maintenant sur la crainte que Chaer?a avait toute ? l'heure d^tre vu o? poursuivi".
DONATUS.
181
a Donato esse translata, eis fontibus quam ob causam Struckii non omnia summa cura ponderanda tantum esse raargumenta id quod sibi propoto sum. Quamquam autem vir doctissimus suit nusquam ratione demonstravisse tarnen videtur, probabili eius conamen ipsum commenti auctoritatem huius magni pretti habendum est, quoniam ad necessario cognoscendam experimentum id magis docte et firerat faciendum nemoque generis miter et sagaciter praestare me indice potuit, quam in hac dismulta interim observata sertatione factum est, in qua praeterea utilitatem. et disputata sunt, quae magnam semper habebunt Adiciam ritatem curasse pauca de alia dissertatione ad Donati nuper mihi quam scriptorem pertinenti, Titulus est refero. gratus De Otto In dissertationis Servii quoque auctomandandam
doctrina commento
rhetorica Donati, Marpurgi
et de scripsit mcmx.
Terentiano
Feyerabend,
haec lego: ?Donatea", capite quod inscribitur commento ex parte de Terentiano explicavit, ?Quae Karstenus mihi confirmare videor" iam eis *). proferam quae comprobans, eo pluris faci?, quod scriptor alia Hanc inter nos congruentiam rem adortus eadem saepe mecum scholia intervia ac ratione polata inveni: in libro mentariis una tem nati esse veluti duabus iudicavit, Eun. 89.2. 107.4. Phorm. meo p. 110.31.87, et sic quam 22 sq. haec paginis 908. 3, quibuscum alibi alia. rhetorica 58: statim confer in com-
Conclusio cum
?Servium instituit, inveniturp. ad unum Donato fonDiomede, Charisio, et Diomedes et Ars Donimirum Charisius recurrere. usum fuit, ex ilio fonte non nisi quod ad grammaticorum cum Servius et Donatus in commentariis suis ex e. q. s. statuerit
comparationis, Servii et Donati
de doctrina
hauserunt, profondo
hauserunt", Quatenus sic recte nunc de uno tantum libri pertinet, haec in medium
non huius est loci. Ego indagare ad meam loco, quae quasi provinciam
proferam.
1) Citantur in adnotatione: Karsten, de com. Don. ad Ter. fabulas origine et corapositione, Lugd. Bat. 1907 et Mnemosyne,vol. 32 et 33.
182 Pagina Sed 14 citatur hoc,
DONATUS. ad Eunuchi timida vs. subito 642:
hoc
quid scholium, timens: aliud sociam
Pythias? egreditur quod attribuit: Donato ?Timida quod Feyerabend aliud eventus naturale est, ut: ?addit se est, naiadum pulcherrima" Aegle, timidisque supervenit
(Verg. Eel. 6. 20). Ti mi di s aut Turn citatur Servius ad hunc Vergili locum: ? est qui semper timet, timens vero nam timidus timentibus, ? aut revera ?timidis", ex formidat ad causa, quia tempus qui insito". est timor naturaliter aetatem pueris per fusius rem v. d. sic concluditi ?Servium comparane m util nisi anon Terenti si commentimi ne mireris, tractasse Donatum nobis servatum dilaceratum tum esse, atque Haec commentario vero in Vergiliano memineris". potuisse Non latius atque uberius ea exponere
et lamutilum Donatianum equidem nego commentum si hoc intellegitur de toto opere, sed cerum ad nos pervenisse, non ideirco credendum est, genuina ipsius Donati scholia mutila in commento Hoc accipi tantum d?bet, aut decurtata praestare. Qui igitur mutilum, prius inquirat sitne qua de re, ut alias saepe, ita nunc quoque iudicium genuinum, est. Praecedit in promptu nempe huic scholio aliud de eadem voce huiusmodi: quoties putat hoc singulis scholium Donati esse 642.2 (Ba. 105): Timida ?nam commota. Plautus modo turbata, aegra, ut ex mari timida es" *) et hic ipse (Hec. 320): ?Philumenam pavitare nescio quid dixerunt". est de scholiis id rite demonstretur.
unice vera est et Plauti interpretatio Haec est igitur Donati opinio, idoneum. exemplum prorsus est exemplum cui tarnen non imputandum quod additur Hecyrae fere adiectivi Eandem alienum. a re omnino interpretationem
?uxorem" inquit, Hic vocis ?timida"
1) In Plauti loco Bacchis sororem sic alloquitur: ?Eamus hinc intro ut laves, vit: timida es aegra nam uti mari vecta es, credo timida es". Weise hoc adnota es et perturbata ex timore navigationis. Etiam vs. praecedens 641 Donati scholium habet cum exemplo congruo e Bacchidibus, ubi tamen vs. 100 multo meline sic citatur: ?Prius adero quam te amare desinam", in textu est prius hic adero, q.t. a. d. Neutrum Plauti locum ipse inspexit? cum haec scriberet. Citavitne e memoria an ex alio auctore?
DONATUS. Donatus dedit ad Adelph. versum 305: timidum ?Video ?timidum" Getam", ubi adnotat: perturbatum, sed dolet, sic Plautus cett.". debetur 205.2,
183 et non
properantem enim timet
642.3 scholium Itaque sed etiam ad Phormionem midum" falsum
ut ?addit pro timentem, dici pro timentem. est, timidum earn temere unde magister adhibuit, sapit, in iudicio voce usus sit. Timid explicanda et ut ?. Terentium docent ? h orna revera ei nasum fere semper a citata exempla ad usurpabatur Fabia ad
nec hoc tantum, magistro, ubi hac forma legitur: ?Tise sociam" etc. Utroque loco Formula cum us scholam suo Plautum et a Donatus apud
pro locum
perturbato, Eunuchi Ecl. VI 20
midis" dum
Apud Vergilium Hecyram. indicat timentes ne expergefiat pueros et sic ibidem vs. 77 ?t?midos sublinunt, Plenam scholarem
?tiSilenus
nautas"
regulam apud ubi praeter Servii diff. verb. 354, verba haec Isidorum, etiam leguntur : ?Tali intellectu distinguuntur pavidus et pavens, et solemne huius regulae exemplum et stupens, etc.", stupidus ut probat adnotatio ad Hecyrae erat versus Vergilianus, prodeprehendimus. studio stupidus in fun?mbulo", 1. 4: ?Populus ubi schologum ut lium 3 : ?stupidus" s. pro stupens, timidisque Aegle" *). Ser vi um non comparavit cum Donato, sed Itaque Feyerabend cum minoris notae, neque nec concludi Donatus, quicquam quam mutila. Donati condicione scholiasta ille rem fusius tractavit hinc potest de scholiorum
invenimus
De hac autem re est quod addam. Scholia cum alia ?aesthetica", ad scaenarum initia Andriae, Eunuchi, turn ea quae leguntur laudata sunt ut egregia exceptione Ex his etiamsi aliquanlaudibus, 2). digna haec tarnen rest?t, scholia illa nequ?tum inde detrahimus, mutila aut lacera. Ostendimus autem esse reliquarum quam scholia principalia easdem eum illis habere proquoque fabularum Adelphorum, et graecorum doctrina prietates et merita; quin possunt etiam e commento alia scholia a Struckio sine
1) Quae de his scholiis disputavi in libro meo p. 18, mutanda et supplenda sunt ex supra scriptis. iudicium de his scholiis p. 64, qui 2) Vide quantopere distet Gerstenbergii suspicatur ea scholia esse ?tenues amplioris commentarii rhetorici reliquias", quem refutare conatus sum Mnem?XXXIII p. 128 sqq.
184 permulta proferri, forma praestent; exsistit, in Contumeliae scholia meras
DONATUS. illis amplitudine, doctrina, quae principalibus nuDonateorum scholiorum sic ingens ostendant. mutilationis labem nullam quae commentum ipsius Donati iactatae ea tantum
imputanquae pristini operis auctori immerito tangunt, tur; at sane non levis labor est hic aera a lupinis secernere, quod fieri posse, spero fore ut aliquando demonstrem. tarnen probabiliter AD HYMN. APOLL. 402. Sumpta tabulatum e maris fluctibus Apollo specie delphini iter facientis: na vis Cnosiae versus Pylum t?? d' ?? t?? ?at? ????? epef??sat? ???sa?, ?e ???a ????a. 't??asse p??t?s' ??asse?as?e, o) 5' ????? e?) ??? ?a??at? ?e??a????te?, o?y o? ?' ?p?* e???? ?te. excripsi versibus tam molesta insilit in
405 In his
sunt verba ?? t?? ? quae be for Gemoll ???sa?, ?that pardoned up the pasmay giving The Homeric non in(Allen-Sikes, Hymns); sage as hopeless" enim sed absurda recte ? id est absurde ? yerterpretantis to observe est ?whoever the dolphin". tentis thought Itaque aut desperandum. Mihi manifesto infiniti us ? nautarum in virio laborare ???sa?. Quisqu?s ? nam ?? t?? ... animum sibi inducebat . .?. , ep?f??ssa?t? ? ille navem (crebris duco cum plerisque verum editoribus, Procaudae ictibus) penitus concutiebat. Haec quomodo explenda? codex habet ?? nomen mente ?? t??, pro quo t??, optimus fiat contextus; in e? t??, quo magis perspicuus nam mutemus aut tentanda videtur revera aliquis volebat vel ita rescribere e nautis esse necessarium : ?quoties non videtur in navem se deiecerat, quod saltu ingenti . .. quid ? Inde pellere opinor, remover? conabatur) autem ad litteras traditas accedit proxime quid; cete, est correctio
(vel eiusmodi
molestum ille conabantur, hospitem fugare totum ita ut omnes tremefaciebat, navigium metu percellerentur. ?e??a????te?, Itaque exinde e?) ??'? ?a??at? donee oram Peloponnesi anxii quid esset futurum, expectantes Crisam in sinum Corinthium : ibi e? navis pervenit praetervecta Cum f???sa?. motu vehementi ???? ????se t??a? te??te???? ''?p?????. V. L.

Karsten, H. T. - Donatiana Et Terentiana (Art)

Transféré par

Informations du document

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Karsten, H. T. - Donatiana Et Terentiana (Art)

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Donatiana et Terentiana Author(s): H. T. Karsten Source: Mnemosyne, New Series, Vol. 39 (1911), pp.

conversas, non deberi fabulas minus

alteris, origine ostenditur p. 15?37:

praestantiora variis modis ad Sophoclis

1. Comparatione Electram. 2. Usu vocis tili in scholiis

ethopoeia, amphibolia, Haec prior pars : 3) sylloge

DONATUS. Scholia nandreis scientem aesthetica occurrunt. et rerum in fabulis

disciplinam scholiastam esse scholiastam ad

disputationem illae fabulae

sic instituit. ingeni?se et sunt contaminatae omnino Donati

aut Menandreo exemplo in commento Similiter aesthetica ut non ita

scholia sed ita,

Quod utrumque Donatus nandrea scholium

omnino nonnumquam adinitia, nonnumquam ad scaenae formam Terentianam.

superstrui Tandem ?Auctoribus sit. Nam esse videmur".

possunt. totius dissertationis Graecis cum Terenti eiusque est

palmam turn Donati interpretis

Operae pretium quas antea rettuli tatione absolv? locupletissima Primum

et vel quae hodie usurpatur tica in commento inveniri3)

145 poetae initia

principalia habet XXVIII,

quam actu mira

ves, quas tarnen 338.1 schol. de argumento

(usque mento sima cum

argumento, scholio 1 unam

et ethographicum. Iuxta haec duplicia 28. 1 et forma 206. 2,

utrumque 172.1 differunt2),

147 fabulae, ut scaenae, quod attinet rhetoric urn dixerim *) quam

argumento. decem Reliqua

semper hac explicent,

principalia XXVI. Duo,

148 (46. 1), quae est e genere

quae phos. Principalia aesthetica Vere in

supersunt 207.1. 232.2.

personae !), et de argumenti et de oeconomia orationis.

In simplicibus sonarum agitur 539.

unde ethographica, et Eunuchi. Andriae Scholia Ut horum natura sunt.

aesthetica, de argumento, sex oeconomica, manifestum est discrimen inter

duplicia quinqu? principalia

principalia prorsus rhetorica

Adelphos. probe cognoscatur haec

praemonenda In libris de arte

149 satis scaena-

quibus illis similia, est), rum

suppleri 288. 2 : hinc demonstratur

scaenae, argumentum in hac fabula personae

est personarum, brevissimum.

DONATOS. Scholia Praesto altera etiam 196. mihi sunt ad scaenas,

Hecyram. desunt ad V 2. 4. Horum

haec ad XVIII ipsum

pars secundum sunt aesthetica 1). 415. videtur I. 516. 607.

Struckium, 58.1.2.3. 727.1.

152 nec tarnen inter se similia: non

DONATUS. 76.2. 281.1. 336.1 exhibent ad-

officium, partes etiam solus quin veritatis meretrices causa, De

DONAT??. praeterea autem non rhetorica iam sunt modo

arbitrariam, qua omnia a Donato l) abaesthediff?rant ab adnotationibus in re nulla

nato 990. 348.

certi recte genera

permulta 2. Inveniuntur fabularum, similia. 3. alia

velit, probe secernere inter se satis diversa. haec aliis

????????a? et figurae e Menandro conversarum. peritia rerum

arte liis rum

ubi inscribitur quinqu?