Vous êtes sur la page 1sur 227

1

www.ebooksbrasil.org
2

A Origcn da Tragcdia
Provcnicnic do Esriio da Musica
FricdricI NicizscIc

Traduao c noias
Erwin TIcodor

Vcrsao ara cDool
cDoolsDrasil

Fonic Digiial
Digiializaao do livro cn acl
Ediiora Cuolo 1948
Diagranaao adaiada aos fornaios dc cDool
disonvcis.
Os ncgriios foran sulsiiiudos or iialicas ou
oniiidos.
A iraduao foi conulsada, nos casos dc duvida,
con o original alcnao c a iraduao ara o inglcs
rcarada or Ian C. JoInsion do Malasina
Univcrsiiy-Collcgc, Nanaino, DC, Canada. Tcios
disonvcis na wcl.
As noias cdiiorais csiao indicadas or |N.E.| c as
do iraduior or |N.T.|.

Caa.
Pallo Picasso, TIc Tragcdy, 1903

2006 FricdricI NicizscIc
3

ndice
Prcfacio. 6
Diografia. 14
Ensaio dc una Auiocriica. 16
Prologo a FicIard Wagncr. 32
A OFICEM DA TFACDIA. 34
Noias. 219
4

TTULO DO OFICINAL.
DIE CEDUFT DEF TFACDIE AUS DEM CEISTE
DEF MUSIK

5

FRIEDRICH NIETZSCHE
A Origem da Tragdia,
PROVENIENTE DO
ESPRITO DA MSICA
PREFCIO E TRADUO DIRETA POR:
ERWIN THEODOR
6

PREFCIO
Esia fora dc duvida quc o livro nais
cnocionanic c caracicrsiico dc NicizscIc c
Assin falava ZaraiIusira", a olra, orcn, quc
nclIor cicrna a csscncia cssoal" do jovcn
NicizscIc c csic rinogcniio. A OFICEM DA
TFACDIA.
A iraduao rcscnic c lascada no rinciro
volunc das OIus Conctus", ullicadas clo
NicizscIc-ArcIiv c or C. C. Naunann Lcizig.
A csic livro acrcsccniou NicizscIc no ano dc
1886, alcn do Ensuo dc uutoctcu", clciias
alavras, quc nao foran ullicadas, nas quc sc
cnconiran ciiadas nas aginas XXVII c scguinics
da iniroduao OHIGEM DA THAGEDIA, cscriias
or D. ElisalciI Frsicr-NicizscIc ara o
rinciro volunc das OIus Conctus" ullicado
clo Alfrcd Krncr Vcrlag" cn 1912.
Para acrcsccniar Origcn da Tragcdia
Livro rovcnicnic dc ccricncias solrc csiados
csiciicos dc dor c alcgria, icndo no fundo una
nciafsica da aric. Ao ncsno icno confissao dc
ronaniico (c qucn nais sofrc quc cigc nais
rofundancnic a lclcza clc cria a ncsna}; c,
finalncnic, olra dc juvcniudc, cIcia dc coragcn
c nclancolia juvcnis.
7
Ecricncias sicologicas fundancniais.
con o nonc dc uonco" classifica-sc a
crnancncia arrclaiadora nun nundo
inaginario c sonIado, no nundo da uucncu
Icu, cono rcdcnao da rcalizaao; con o nonc
donsuco iorna-sc, or ouiro lado, aiiva a
rcalizaao scniindo-sc suljciivancnic a cvoluao,
cono o razcr inircido do criador quc conIccc,
ao ncsno icno, a furia do dcsiruidor.
Aniagonisno dc anlas as ccricncias, c
dos dcscos quc as fundancnian. A ncu qucr
a aarcncia ctcnuncntc; dianic da ncsna iorna-
sc o Ioncn involuniario, calno cono o nar,
curado, dc acordo consigo c con a cisicncia; a
scgundu ccricncia inclc rcalizaao, ao
dcscjo da cvoluao, isio c, criaao c dcsiruiao.
A rcalizaao, iniinancnic scniida c arcscniada,
scria o iralalIo coninuo dc un dcsconicnic,
arqui-rico, scnrc icnso c scnrc inclido, dc
un Dcus, quc so odc solrcujar a dor da
cisicncia or cicrna nodificaao c nudana. a
aarcncia cono sua rcdcnao conscguida a iodo
noncnio, nas acnas or alguns insianics; o
nundo cono conscqucncia dc viscs divinas c
rcdcncs na aarcncia.
A nciafsica da aric conirac-sc
conccao unilaicral dc ScIocnIaucr quc
conrccndc a aric ariindo nao do ariisia nas
sin do rcccior. orquc iraz cn si a lilcriaao c
8
rcdcnao no gozo do irrcal, coniraondo-sc,
assin, vcrdadc (ccricncia dc un indivduo
quc sofrc c dcscscra dc si c sua vcrdadc}
Fcnissao na onu c sua cicrnidadc (cono Plaiao
dcvc icr ccrincniado. acnas csic
ccrincniou ianlcn na conccuo a viioria
solrc sua sofrcdora scnsililidadc or dcnais
irriiavcl}. A isio oc-sc o scgundo faio. Aric
conrccndida, ariindo do ariisia, c
rincialncnic do nusico. a totuu do dcvcr dc
iralalIo cono inulso donsuco.
A aric iragica, rica cn anlas as
ccricncias, c classificada cono a
confraicrnizaao do Aolo c Dionsio. a csic
fcnncno liga-sc a naior inoriancia, or aric
dc Dionsio; nas csic fcnncno sc ncga ncga-
sc uountuuncntc. Isio significa a coniraosiao
ao cnsinancnio ScIocnIaucriano da rcsignaao
cono conccao iragica do nundo!
Conira a icoria dc Wagncr, cla qual a
nusica scria o nco c o drana o n.
Dcscjo do niio iragico cono onio icrninal,
cn quc florcscc iudo quc dcvc dcscnvolvcr-sc
(rcligiao", qucr dizcr rcligiao cssinisia}.
Dcsconfiana conira a cicncia, acsar dc scr
foricncnic scniido o alvio quc iraz consigo scu
oiinisno aiual. alcgria" do Ioncn icorico.
9
Fcugnancia rofunda clo crisiianisno. Por
quc? A dccadcncia do scr alcnao airilui-sc-lIc.
Nao sc odc jusiificar o nundo scnao
cstctcuncntc. Dcsconfiana conira a noral (cla
cricncc ao nundo dos fcnncnos}.
A fclicidadc da cisicncia c ossvcl soncnic
cono fclicidadc na aarcncia ( o scr" cono a
inaginaao do quc sofrc na rcalizaao}.
A fclicidadc na rcalizaao c soncnic ossvcl
na dcstuuo do vcrdadciro, da cisicncia", da
aarcncia lcla, na dcsiruiao cssinisia da
ilusao. nu dcstuuo ncsno do scu nus Ico
IIo, utngc u ccdudc donsucu o scu uugc."
Dcsdc 1869 concou NicizscIc a rcocuar-
sc con as idcias da Ogcn du Tugcdu" c ja nas
confcrcncias quc ronunciou cn 1870 no
Muscun dc Dasilcia. o drana nusical grcgo" c
Socraics c a Tragcdia", cnconiranos a crcssao
rovisoria das idcias coligidas ncsia olra.
Pullicou scu livro cla rincira vcz cn 1872 na
cdiiora E.W. FriizscI-Lcizig, sol o iiulo. A
Ogcn du Tugcdu, oucncntc do csto du
nscu. Nova cdiao foi ullicada cn 1886, con
rcfacio cscriio cn Sils-Maria, sol o iiiulo A
Ogcn du Tugcdu ou Hccnsno c Pcssnsno.
Scgundo o cosiunc aiual, orcn, lcva csia
iraduao o rinciro iiulo, acsar dc ncla sc
10
acIar includo o rcfacio dc 1886. (Ensuo dc unu
Autoctcu}.
Nao odcnos scarar csia olra do
Vugncunsno, quc or cssa coca foi
rcondcranic do csriio dc NicizscIc. A olra,
cono a conIcccnos, odc scr quasc cIanada dc
fragncniaria, ois o jovcn NicizscIc dcscjou
fazcr vasio iralalIo solrc os grcgos, nas foi, or
razcs divcrsas, lcvado a nodificar scu lano dc
iralalIo, icrninando o livro or una aologia dc
Wagncr. Ja sc cnconiran ncsic livro os
rcnuncios dc sua filosofia osicrior. O rorio
NicizscIc o afirna na Vontudc dc Potcncu,
iniroduao.
MinIa filosofia. arrancar o Ioncn da
aarcncia, scja o crigo qual for. E nada dc ncdo,
ncsno con risco da roria vida!"
E scra csia a fornula quc o lciior aicnio
cnconirara cn ioda cicnsao da OFICEM DA
TFACDIA.
Diz Virgil J. Darlaio cn scu naravilIoso
NicizscIc, Tcndanccs ci Prollcncs" quc
L'Originc dc la Tragcdic csi un nanifcsic, doni lc
conicnu a rcoccuc l'auicur ncnc cndani la
gucrrc. Il csi, ouriani, rcnli dc considcraiions
csiIciiqucs". CIanando o rorio NicizscIc cn
nosso aulio (Prologo a FicIard Wagncr A
OFICEM DA TFACDIA} vcnos quc os lciiorcs
11
vcrao, caso lcrcn aicniancnic csic livro, con
quc scrio rollcna alcnao nos nos rcocuanos,
rollcna quc or nos c colocado no ccniro das
cscranas alcnas, cono vcriicc c onio dc
nudana."
Podcnos considcrar a Origcn da Tragcdia
cono a ccricncia dc fazcr do csriio grcgo a
fora fornadora do csriio nodcrno, scndo una
ccricncia lcna dc voniadc c caacidadc. Alois
FicIl, cn scu livro FcdcI NctzscIc (Traduao
iialiana} rcsuniu nuiio lcn o conicudo c o
oljcio dc NicizscIc quando dissc. La Nasciia
dclla Tragcdia c una nciafsica dcll'aric, cIc
irasforna l'aric in Mciafsica. E la icoria dclla
cosianic auiorcdcnzionc dcl nondo ncdianic
l'aric".
O rorio NicizscIc, quc nais iardc rcjciiou
csic rinciro grau dc scu csriio, icn anor
csccial a csia olra, cIanando-a ncsno dc
rcdilcia". E classifica a sua olra no ECCE
HOMO ag. 104, Traduao dc Lourival dc
Quciroz Hcnlcl. O incio c solrcnodo singular.
Pcla ninIa ccricncia niina, fora-nc dado
dcscolrir o unico snlolo c aralclo quc
Iisioria c dado ossuir, icndo sido o rinciro
ianlcn a concclcr o naravilIoso fcnncno
dionisaco. Ao ncsno icno, clo faio dc icr
rcconIccido Socraics cono un dccadcnic,
ccrincniara dc nancira induliiavcl quao
12
ouco o ncu insiinio sicologico csiava
ancaado or qualqucr idiossincrasia noral. a
roria noral, considcrada cono siniona da
dccadcncia, c una inovaao, una ariicularidadc
dc rincira ordcn na Iisioria da conscicncia.
Cono assara alio, dc un so ulo, cn iodos os
dois casos, acina das convcrsas fiadas do
oiinisno conira o cssinisno!" E cono rcssoa,
rcnunciador, aos a scgunda caiasirofc
nundial, o quc NicizscIc coniinua dizcndo na
agina 108 do livro ncncionado. Eu anuncio o
advcnio dc cra tugcu. a aric nais sullinc na
afirnaao da vida, a iragcdia, rcnasccra quando a
Iunanidadc, scn sofrincnio, iivcr airas dc si a
conscicncia dc icr susicniado as gucrras nais
rudcs c nais ncccssarias."
Nada nais nos rcsia acrcsccniar sc nao o
dcscjo dc quc csia iraduao conirilua ara quc
Frcdcrico NicizscIc, iao caluniado c iao ouco
conrccndido, rcccla, cnirc nos, o lugar dc
dcsiaquc quc ncrccc cnirc os grandcs
cnsadorcs dc iodo nundo....
Suli aos vossos navios! O quc ncccssiianos
c dc una nova jusiia! E dc nova lilcriaao! E dc
novos filosofos! A icrra noral c rcdonda, ianlcn.
E a icrra noral ossui os scus aniodas! E os
aniodas ianlcn icn dirciio cisicncia! Ha
un nundo novo ainda or dcscolrir, c aic nais
13
dc un! Aos vossos navios, iodos a lordo,
filosofos!" (A ALECFE CIENCIA}.
Suo Puuo, cn Junco dc l94S.
Eun TIcodo.
14

BIOGRAFIA

FricdricI WilIcln NicizscIc nasccu cn
Foclcn, nas roinidadcs dc Lu zcn (AlcnanIa},
aos 15 dc Ouiulro dc 1844 c falcccu cn Wcinar
aos 25 dc Agosio dc 1900.
Pcricnccnic a una fanlia dc asiorcs
roicsianics, crdcu nuiio ccdo scu ai (1849},
assando a infancia c os rincios da juvcniudc
na casa naicrna cn Naunlurg. Esiudou dc
1858-1864 no Cinasio Esiadual dc Pforia,
assando osicriorncnic s Univcrsidadcs dc
Donn c Lcizig, ondc sc dcdicou Filologia
Classica. Os aconiccincnios dccisivos ara scu
dcscnvolvincnio csiriiual, duranic o icno cn
quc frcqucniava a Univcrsidadc dc Lcizig foran
o conIccincnio iravado con FicIard Wagncr c a
lciiura das olras dc ScIocnIaucr. Por sugcsiao
dc scu rofcssor, o filologo FricdricI WilIcln
FiiscIl, quc dcsdc logo rcconIcccu cn scu aluno
caacidadc ciraordinaria, conscguiu NicizscIc,
cn 1869, ainda anics dc icrninar scus csiudos, o
15
lugar dc rofcssor dc filologia classica cn Dasilcia
Sua assando a rofcssor cfciivo cn 1870.
Sofrcu aqui radical iransfornaao csiriiual.
Fclclando-sc conira a csirciicza da filologia
cono cicncia (or cssa coca o cano dc iais
csiudos cra, ainda, ouco anlo}, alraa a
filosofia. Tonou aric na gucrra franco-alcna dc
1870 cono cnfcrnciro voluniario. Aos 10 anos
(1879} icvc quc rcnunciar cadcira dc rofcssor,
cn viriudc dc scu rccario csiado dc saudc. Scu
iralalIo filosofico, orcn, auncnia dia a dia,
nuliilicando-sc as olras ullicadas. Elc vivc,
fcliz c isolado, alicrnadancnic na Iialia c na
Sua aic quc, cn Janciro dc 1889, cn Turin,
sofrc un colaso, icndo-sc-lIc criurlado a
lucidcz dc csriio (aralisia aiica}. Passou scus
uliinos onzc anos, dcois dc curia crnancncia
na clnica dc Psiquiairia dc Jcna, na casa
naicrna, c aos a noric da nac (1897}, con sua
irna (ElisalciI Frsicr-NicizscIc} cn Wcinar, no
aiual Arquivo-NicizscIc". Sua sculiura
cnconira-sc cn Foclcn.
16

ENSAIO DE UMA AUTOCRTICA
O quc qucr quc sirva dc lasc a csic livro dc
duvidoso valor. dcvc icr sido una qucsiao dc
grandc airaao c inoriancia c, adcnais, una
qucsiao nuiio cssoal, aicsia-o a coca cn
quc foi cscriio, ucsu du quu foi cscriio, o
crodo iurlulcnio da gucrra franco-alcna dc
1870/71. Enquanio rcssoava or ioda Euroa o
fragor da laialIa dc WriI, cnconirava-sc o
cnsador c cnignaiico cscculador, a qucn calc
a aicrnidadc dcsic livro, nun canio qualqucr
dos Alcs, nuiio cnsaiivo c rcocuado,
orianio sinuliancancnic nuiio iranquilo c
iniranquilo, confiando ao acl as suas idcias a
rcsciio dos grcgos, o fundo dcsic livro
csiranIo c ouco conrccnsvcl, ao qual dcvc scr
dcdicado csic rologo airasado (ou clogo?}.
Algunas scnanas aos, clc rorio sc cnconirava
sol os nuros dc Mciz ainda scn Iavcr-sc livrado
da inicrrogaao quc colocara a csia rcicndida
alcgria" dos grcgos c da aric grcga. aic quc clc
afinal, naquclc ncs dc icnsao cncrvanic,
cnquanio cra discuiida cn VcrsalIcs a az,
ianlcn sc s cn az consigo; c, convalcsccndo
lcniancnic duna cnfcrnidadc quc conirara
duranic a cananIa, dc dcicrninar cn si
ncsno a Origcn da iragcdia rovcnicnic do
csriio da Musica" Da Mscu? Musica c
17
iragcdia? Crcgos c nusica dc iragcdia? Crcgos c
a olra rina do cssinisno? A nais lcla, nais
invcjada, nais scduiora nancira dc vivcr dos
Ioncns quc aic o rcscnic cisiiran, os grcgos
o quc? Prccisancnic clcs ncccsstuuun da
iragcdia? E, o quc c nais da aric? Para quc
aric grcga?...
Facil c adivinIar agora ondc sc colocara a
grandc inicrrogaao, no quc conccrnc ao valor da
cisicncia. o cssinisno ncccssuuncntc,
sinal da dccadcncia, da runa, dos dcfciios, dos
insiinios cansados c dcliliiados? cono aconiccia
con os Iindus, cono succdc a nos, Ioncns c
curocus nodcrnos"? Eisic, orvcniura, un
cssinisno da fora? Una inclinaao iniclcciual
ara o duro, o nal, o rollcnaiico da cisicncia,
rovcnicnic dc saudc iranslordanic, dc cntudc
dc cisicncia? Ha, or vcniura, un sofrincnio cn
viriudc dc sucralundancia? Una valcniia
icniadora do olIar nais crsicaz, quc cxgc o
icrrvcl cono cigiria un ininigo, ininigo digno,
no qual ccrincniar a sua fora? No quc dcscja
ccrincniar o quc c o ncdo"? O quc significa
jusiancnic cnirc os grcgos da nclIor, da nais
foric, da nais valorosa coca, o niio tugco? E o
fcnncno nonsiruoso do dionisaco? O quc? Dclc
nasccu, foi a iragcdia quc dclc sc originou? E
dc ouiro lado, a causa da noric da iragcdia, o
socraiisno da noral, a dialciica, a solricdadc c
alcgria do Ioncn icorico o quc? Nao odcria
18
scr rccisancnic csic socraiisno un sinal do
ocaso", do cansao, da cnfcrnidadc, dos
insiinios quc sc dissolvian anarquicancnic? E a
alcgria" grcga do Iclcnisno osicrior soncnic
un arrclol? A voniadc cicuria conira o
cssnsno soncnic una rccauao do acicnic?
E a cicncia, cla ncsna, a nossa cicncia sin, o
quc c quc significa, visio cono siniona da vida,
ioda cicncia? Puu quc?, ior ainda, dc ondc
roccdc ioda cicncia? Cono? Consiiiuira a
cicncia soncnic un icnor c un rcfugio do
cssinisno? Una dclicada, nas ncccssaria
dcfcsa conira a vcrdadc? E, falando noralncnic,
algo cono covardia c falsidadc? Falando
inoralncnic, una asiucia? Socraics, Socraics,
icria sido csic o icu scgrcdo? nisicrioso
irnico, icria sido csia a iua... ironia?
2.
O quc cniao conrccndi, algo Iorrvcl c
crigoso, un rollcna con cIifrcs, nao
ncccssariancnic un iouro, nas, cn iodo caso,
un rollcna nouo; Iojc diria icr sido o rollcna
du ccncu cicncia ionada cla rincira vcz cn
scniido rollcnaiico, duvidoso. Mas o livro cn
quc ncu ardor c susciias juvcnis sc
nanifcsiaran, quc livro inossvcl dcvcria surgir
dc ial assunio anii-juvcnil! Conosio dc rccoccs
c rcnaiuros aconiccincnios cssoais, rcccnics
ainda, quc jazian iodos no unlral do
19
conunicavcl, colocados no icrrcno da aric, ois o
rollcna da cicncia nao odc scr rcconIccido no
icrrcno da cicncia un livro ialvcz ara ariisias
con inclinaao sccundaria, dc caacidadc
analiica c rciroscciiva, (isio c, ara una classc
ccccional dc ariisias, quc c ncccssario
rocurar, c quc ncn scqucr sc dcscja
cnconirar...} saiurado dc inovacs sicologicas c
nisicrios arisiicos, con una nciafsica-arisiica
no fundo; una olra da juvcniudc, lcna dc
coragcn c nclancolia juvcnis, indccndcnic,
icnaz c auinona, ncsno ondc arccc curvar-sc
a una auioridadc c a una vcncraao ariicular,
cnfin, una olra dc rinciianic, ianlcn cn
iodos os naus scniidos da alavra, acsar dc scu
rollcna scnilssino, aconciido dc iodos os
crros da juvcniudc, solrciudo con scu cicnso
cn dcnasia", assalio c inulso"|1|, c dc ouiro
lado, con rcsciio ao ciio quc colIcu
(ariicularncnic junio ao grandc ariisia, ao qual
sc dirigia, cono ara un dialogo}, FicIard
Wagncr, un livro ouudo, qucro dizcr quc
saiisfaz, clo ncnos, os nclIorcs dc scu icno".
Ja or isio dcvcria scr iraiado con alguna
considcraao c con silcncio; nao qucro, no
cnianio, oculiar o quanio nc arccc dcsagradavcl
agora, cono sc nc arcscnia csiranIo dcois dc
dczcsscis anos, dianic dc un olIar nais idoso,
ccn vczcs nais ninoscado, nas dc nancira
alguna nais frio, dc nodo a ianlcn nao sc
20
iornar nais csiranIo quclc assunio, do qual sc
aircvcu a aroinar csic livro icncrario, cla
rincira vcz, uc u ccncu utuucs do utstu, u
utc, ocn, utuucs du udu...
3.
Fciio. Iojc sc nc arcscnia csic livro cono
inossvcl; cIano-lIc csado, nal cscriio,
inoriuno, faniasiico, scniincnial, aqui c acola
adocicado aic o fcninino, dcsigual no tcno, scn
dcscjo ara o asscio" logico, nuiio convcncido c,
cn viriudc disso, cnsolcrlcccndo-sc das
dcnonsiracs, dcsconfiado conira a dcccncu da
dcnonsiraao ncsno, cono livro ara iniciados,
cono nusica" ara iais quc, laiizados ara a
nusica, csiao unidos ara conuns c raras
ccricncias arisiicas dcsdc o conco das coisas,
cono sinal dc rcconIccincnio ara arcnics
sanguncos n utIus, un livro orgulIoso c
cniusiasia quc sc dcclarou, dcsdc o rincio,
nais conira o ounun uugus dos lcirados" do
quc conira o ovo", nas quc, cono scu cfciio
dcnonsirou c dcnonsira, dcvc salcr airair scus
ariidarios ara novos caninIos oculios c novos
siios dc lailc. Aqui falava cn iodo caso
confcssava-sc isio ianio con curiosidadc quando
con dcsdcn una voz cstunIu, o disculo dc
un dcus ainda dcsconIccido" quc, or
cnquanio, sc oculiou sol o cauz do crudiio, sol
o csadunc c a nclancolia dialciica do alcnao,
21
ncsno sol os naus nodos do Wagncriano;
cnconirava-sc aqui un csriio con ncccssidadcs
csiranIas, ainda anninas, una ncnoria rclcia
dc crgunias, ccricncias, olscuridadcs aos
quais, nas cono onio dc inicrrogaao, sc juniou
o nonc dc Dionsio; aqui falava dizia-sc con
dcsconfiana algo arccido con una alna
nsiica, quasc frcnciica, quc iarianudcia con
dificuldadc c caricIosancnic, inccria quasc sc
dcscja conunicar-sc ou oculiar-sc, cn una
lngua csiranIa. Ela dcvcria icr cuntudo c nao
uudo, csia nova alna. Lasiinavcl quc nao nc
aircvcssc a dizcr, cono ocia, aquilo quc naquclc
icno dissc cono rosador. Talvcz o conscguissc!
Ou, clo ncnos, cono filologo. ois ainda Iojc
falia aos filologos dcscolrir c dcslravar quasc
iudo, ncsic icrrcno! Princialncnic quc Iu un
oIcnu c quc os grcgos, cnquanio nao
cnconirarnos una rcsosia ara a crgunia o
quc c o dionisaco?", sc nos arcscnian, cono
danics, dcsconIccidos c irrcrcscniavcis.!
4.
Sin, o quc c o dionisaco? Esic livro conicn a
rcsosia. c un conIcccdor" quc fala, un
iniciado, disculo dc scu dcus. Talvcz cu
discorrcssc agora con nais rccauao c ncnos
cloqucncia solrc una qucsiao sicologica iao
difcil cono c a origcn da iragcdia cnirc os
grcgos. Qucsiao fundancnial c a rclaao do grcgo
22
con a dor? Posio, ois, quc ial fossc vcrdadc c
Pcriclcs (ou Tucdidcs} no-lo da a cnicndcr na
grandc oraao funclrc, dc ondc roccdcria o
dcscjo conirario quc surgiu, cronologicancnic,
anics. A ansia do co, a csiriia c firnc dcvoao
dos aniigos Iclcnos ao cssinisno, ao niio
iragico, inagcn dc iodo icrrvcl, nau,
cnignaiico, dcsiruidor, sinisiro no fundo da
cisicncia, dc ondc roccdcria cniao a
iragcdia? Talvcz do dcscjo, da fora, da saudc
sucralundanic, dc lcniiudc? E quc significaao
icn cniao, fisiologicancnic, ial loucura, da qual
nasccu ianio a aric iragica quanio a cnica, a
loucura dionisaca? O quc? Nao scra ialvcz
ncccssariancnic a loucura o siniona da
dcgcncrcsccncia, da runa, da culiura iardia? Ha
orvcniura (una crgunia ara alicnisias}
ncuroiicos dc saudc? da juvcniudc do ovo? O
quc indica aqucla snicsc dc dcus c lodc no
saiiro? Por qual aconiccincnio cssoal, or quc
inulso icvc o grcgo dc rcrcscniar-sc o
cniusiasia dionisaco c Ioncn riniiivo, cono
saiiro? E no quc sc rcfcrc origcn do coro
iragico, cisiian naquclcs scculos, cn quc
florcscia o coro grcgo c a alna grcga sc
dcrranava lcna dc vida, culcranic, orvcniura
cniusiasnos cndcnicos? Viscs c alucinacs
quc sc conunicavan a congrcgacs rcligiosas c
conunidadcs culiurais, iniciras? Cono? sc os
grcgos, jusiancnic na ujana da juvcniudc,
23
iivcsscn a voniadc do iragico c fosscn
cssinisias? sc fossc rccisancnic a loucura,
ara cnrcgar un concciio dc Plaiao, quc irouc
Hcladc as naiorcs lcnaos? E sc, clo
conirario, sc iornavan os grcgos, rccisancnic
na coca dc sua dissoluao c fraqucza, cada vcz
nais oiinisia, nais sucrficiais, nais afciios
rcrcscniacs, orianio nais ardorosos scgundo
a logica c o racionalisno do nundo, isio c,
ianlcn nais alcgrcs" c nais cicnificos"?
Cono? Podcria, cn dcsafio a iodas as idcias
nodcrnas" c rcconcciios do gosio dcnocraiico, a
viioria do otnsno, a scnsutcz rcondcranic, o
uiiliiarisno raiico c icorico, quc c igual
dcnocracia, da qual c conicnoranco, scr un
siniona dc fora quc sulncrgc, da vclIicc
roina, do cansao sicologico? E nao
rccisancnic o cssinisno? Era Eicuro un
oiinisia, quando acicnic? Cono sc vc c una
quaniidadc dc crgunias difccis, con quc sc
solrccarrcgou csic livro, junicnos-lIc a qucsiao
nais difcil! O quc significa, sol o onio dc visia
da vida, a noral?...
5.
Ja no rologo a FicIard Wagncr c caliada a
aric c nao a noral cono a aiividadc
roriancnic nciafsica do Ioncn. No livro
ncsno, rcaarccc nuliilas vczcs a frasc dc quc
so c jusiificada a cisicncia do nundo cono
24
fcnncno csiciico. Dc faio, o livro iodo conIccc
soncnic un scnso c conira-scnso dc ariisia or
iras dc iodo c qualqucr aconiccincnio un
dcus" sc assin sc dcscja, nas dcccrio soncnic
un dcus-ariisia, conlciancnic induvidavcl c
inoral, quc qucr crnancccr igual a scu rorio
razcr c nagnificcncia, ianio no cdificar cono no
dcsiruir, no lcn cono no nal, quc sc livra do
soncnto das coniradics, criando nundos or
cscusscz dc alundancia c sucralundancia. O
nundo, cn cada insianic a conscgudu salvaao
dc Dcus, cono a scnrc variavcl, a cicrnancnic
nova visao daquclc quc nais sofrc, do nais
coniradiiorio, quc so sc salc rcdinir na
uucncu. Esia nciafsica do ariisia, ioda cla,
odc cIanar-sc un csriio quc un dia
dcfcndcra, aconica o quc aconicccr, conira a
significaao c inicrrciaao norais da cisicncia.
Aqui sc nanifcsia, qucn salc sc cla rincira
vcz, un cssinisno alcn do Dcn c do Mal",
aqui fala c sc fornula aqucla crvcrsidadc dc
caraicr" conira a qual nao sc cansou
ScIocnIaucr dc lanar, dc anicnao, as suas
iorcs naldics, una filosofia quc sc aircvc a
colocar a roria noral no nundo das
aarcncias, dc dcgrada-la. E nao soncnic cnirc
as aarcncias" (no scniido do tcnnus tccIncus
idcal} cono ianlcn cnirc as iluscs"; con
aarcncia, inaginaao, cngano, inicrrciaao,
aconodaao. Talvcz sc ossa calcular da nclIor
25
nancira a rofundidadc dcsia inclinaao nou
do cauicloso c Iosiil silcncio con quc c iraiado,
no livro iodo, o crisiianisno o crisiianisno
cono a nais ciravaganic dcsfiguraao do icna
noral quc aic o noncnio icn ouvido a
Iunanidadc. En vcrdadc nao Ia naior
coniradiao ara a inicrrciaao c jusiificaao
urancnic csiciicas do nundo, cono c cnsinada
ncsic livro, do quc a douirina crisia, quc c c qucr
scr soncntc noral, c quc, con suas ncdidas
alsoluias, cono, or ccnlo, con sua
vcracidadc dc Dcus, cila a aric, todu a aric ara
o rcino da ncniira, isio c, ncga, naldiz c
condcna.
Por iras dc una ial nancira dc cnsar c
avaliar, quc dcvc scr Iosiil aric, cnquanio c
lcgiina, scnii dcsdc o rincio a Iostdudc u
udu, a grandc c rancorosa rcugnancia conira a
cisicncia cn si, ois ioda a vida sc fundancnia
cn aarcncia, aric, ilusao, oiica, ncccssidadc dc
crscciiva c do crro. Foi o crisiianisno dcsdc o
rincio, csscncial c fundancnialncnic,
rcugnancia c icdio da vida na vida, quc sc
rcvcsiiu, sc oculiou, sc faniasiou sol a crcna
nuna cisicncia difcrcnic" ou nclIor". O odio
ao nundo, a naldiao s afcics, o ncdo da
lclcza c da scnsualidadc, un ALM invcniado
ara nclIor odcr naldizcr o AQUI, no fundo
una inclinaao ara o nada, o fin, o dcscanso,
cn dircao ao sallaiI dos sallaiIs" iudo
26
isio nc arccia assin cono a inflcvcl voniadc
do crisiianisno dc so dciar valcr os valorcs
norais, cono a nais crigosa c nais lugulrc dc
iodas as fornas dc una voniadc ara o
dcsaarccincnio", clo ncnos un sinal dc
rofunda cnfcrnidadc, cansao, csgoiancnio,
cnolrccincnio da vida ois dianic da noral
(rincialncnic da crisia, isio qucr dizcr, da
noral incondicional} dcuc a vida coniinuancnic
ficar scn razao, cn viriudc dc scr algo
csscncialncnic inoral; dcuc, finalncnic, a vida,
csnagada sol o cso do dcsrczo c do cicrno
nuo, cono indigna dc scr dcscjada, scr scniida
cono algo scn valor. A roria noral cono?
Nao scria a noral una voniadc ara a ncgaao
da vida", un insiinio sccrcio dc dcsiruiao, un
rincio dc runa, un conco do fin? E,
orianio, o crigo dos crigos?... Contu a noral,
ois, sc volvcu cniao, con csic livrinIo dc valor
duvidoso o ncu insiinio, cono un insiinio
afirnaiivo da vida, invcniando una douirina c
una valorizaao fundancnialncnic conirarias,
urancnic arisiica, aniicrisias. Cono a dcvcnos
cIanar? Cono filologo c Ioncn das alavras a
laiizci, nao scn alguna lilcrdadc ois qucn
salcria o vcrdadciro nonc do Aniicrisio? con o
nonc dc un dcus grcgo a cIanci dc
donsucu.
6.
27
Conrccndc-sc qual rollcna nc aircvi
iocar con csic livro? Quanio sinio agora nao icr
iido cniao a coragcn (ou a inodcsiia} dc crniiir-
nc, cn considcraao a iais idcias c riscos
rorios, ianlcn una linguagcn roria, quc
rocurci cnosancnic crinir con fornulas
Kaniianas c ScIocnIaucrianas valorizacs
csiranIas c novas, quc ianio sc coniraunIan
ao csriio dc Kani c ScIocnIaucr, quanio ao
gosio dcsics. O quc cnsava ScIocnIaucr solrc
a iragcdia? O quc da a iodo iragico o inulso
ara a clcvaao diz clc, "O Mundo Cono
Voniadc E Fcrcscniaao" c o csclarccincnio
do conIccincnio dc quc o nundo, a vida, nao
odcrian dar vcrdadcira saiisfaao, c quc,
orianio, nosso acgo nao tcu uuo. nisio
consisic o iragico, clc conduz, orianio,
rcsignaao". , quao difcrcnic cra o quc Dionsio
nc dizia! , quao afasiada dc nin, rccisancnic
naqucla coca, sc acIava ioda rcsignaao, nas
Ia algo ior ncsic livro, quc sinio nais ainda do
quc icr olscurccido con fornulas ScIocnIauc-
rianas rcsscniincnios dionisacos. O faio dc
Iavcr cstugudo conlciancnic o grandioso
rollcna gcgo, cono sc nc arcscniou, con a
nisiura dc assunios os nais nodcrnos! O Iavcr
concclido cscranas ondc nada Iavia dc
cscrar, ondc iudo indicava clarancnic un fin
roino! Quc cu, fundando-nc na uliina nusica
alcna, conccci a confalular con un scr
28
alcnao", cono sc csiivcssc csic a onio dc sc
dcscolrir c dc sc rccnconirar c isio nuna
coca cn quc o csriio alcnao, quc, nao Iavia
nuiio, icvc a voniadc dc doninaao solrc a
Euroa, a fora ara guiar a Euroa, aldicou
uliina c dcfiniiivancnic sol o rcicio onoso
da fundaao dc incrio, sc convcricu ncdiana,
dcnocracia, c s idcias nodcrnas". Dc faio,
ncsic nicrin, arcndi a cnsar dcscscranado c
dcsconsidcradancnic dcsic scr alcnao", c
igualncnic da aiual nusica alcna", cono scndo
ioialncnic ronaniica c a ncnos grcga dc iodas
as ossvcis fornas arisiicas, solrciudo una
csiragadora dc ncrvos, dulancnic daninIa nun
ovo quc ana a lclida c quc Ionra a inclarcza
cono viriudc, c isio cn sua dula roricdadc dc
narcoiico cnlriagador c, ao ncsno icno,
ofuscanic. aric, naiuralncnic, dc iodas as
cscranas rcciiiadas c dc uiilizaao crrnca
ara o rcscnic, con quc, naquclc icno,
csiraguci o ncu livro, coniinua o grandc onio dc
inicrrogaao dionisaco, cono la foi colocado,
ianlcn no iocanic nusica. cono scria una
nusica, nao nais dc rovcnicncia ronaniica,
cono a alcna, nas dc rovcnicncia donsucu?...
7.
Mas, ncu caro, o quc c quc c ronaniisno sc
scu livro nao c ronaniico? Podc-sc lcvar o odio
conira a aiualidadc", a vcrdadc c as idcias
29
nodcrnas" nais adianic, do quc foi lcvado cn
sua nciafsica-arisiica? Quc rcfcrc crcr no
nada, no dialo ncsno, do quc no agora"? Nao
zunlc o odio c o dcscjo dc dcsiruiao sol ioda
sua aric vocal dc coniraonio c scduao audiiiva,
una rcsoluao irada conira iudo quc c agora",
un dcscjo nao nuiio disianic do niIilisno
raiico c quc arccc dizcr. nclIor scr nada
vcrdico do quc vos icrdcs razao, do quc ficar con
a razao a vossa vcrdadc"! Ouvi, scnIor cssinisia
c divinizador da aric, ouvi con ouvido lcn alcrio
un unico irccIo dc vosso livro, nao aqucla
assagcn scn cloqucncia, quc odcria soar ara
coracs c ouvidos jovcns cono caciosa c
airacnic. nao c csia, orvcniura, a lcgiina c rcal
confissao ronaniica dc 1830 sol a nascara do
cssinisno dc 1850? Airas dcla ja rcludia o
final ronaniico conun c usual, runa, colaso,
volia c qucda anic una fc aniiga, anic o dcus
aniigo... O quc? nao c vosso livro cssinisia,
ianlcn un cdao dc anii-Iclcnisno c
ronaniisno, ncsno algo iao cnlriagador quao
ofuscanic", cn iodo caso un narcoiico, un onio
dc nusica ncsno, dc nusica alcna. Mas oua
. Inagincnos una gcraao vindoura, con csic
olIar inavido, con csic irao do Icroico ara
nonsiruoso, cnscnos c rcfliianos no asso
aircvido dcsics naiadorcs dc dragcs, a audacia
orgulIosa con quc dao as cosias a iodas csias
douirinas dc cnfraquccincnio do oiinisno, ara
30
vivcr rcsoluiancnic" no iodo c alsoluio. Nao
scria ncccssario quc o Ioncn iragico dcsia
culiura, con sua auio-cducaao ara a scricdadc
c o icrror dcscjassc una aric nova, u utc do
consoo nctusco, a iragcdia, cono dcscjaria
Hclcna quc lIc cricncc, cclanando con
Fausio.
Nao icria cu dc, o fora dcscjada,
irazcr vida a figura unica c anada!"|2|
Nao scria ncccssario?"... Nao, ircs vczcs nao!
, vos, jovcns ronaniicos nuo scria ncccssario!!
Mas c nuiio rovavcl quc ussn ndc, quc vos
ussn ndus, isio c, consolados", cono csia
cscriio, acsar dc ioda auio-cducaao ara a
scricdadc c o icrror, consolados
nciafisicancnic", cnfin, cono acalan os
ronaniicos, dc nuncu cstu...
Nao! anics vos dcvcis arcndcr a aric do
consolo do nundo dc C dcvcis arcndcr a ,
sc vos, ncus jovcns anigos, dc ioda forna,
qucrcis coniinuar cssinisias. c ossvcl quc
dcois, cono risonIos", nandcis ao dialo iodo
consolo nciafsico" rcccdido cla roria
nciafsica, ou, ara crini-lo na linguagcn
daquclc nalcfico dionisaco, cujo nonc c
Zaraiusira.
Lcvaniai vossos coracs, o ncus irnaos,
alio, nais alio ainda! E nao nc csqucais as
31
crnas! Lcvaniai ianlcn vossas crnas, lons
danarinos, c, nclIor, firnar-vos-cis na calca!
Esia coroa dc risonIo, csia grinalda dc rosas,
cu ncsno cingi csia coroa, cu ncsno saniifiquci
o ncu riso. Nao cnconirci ncnIun ouiro,
lasianic foric ara isio, Iojc.
Zaraiusira o lailarino, Zaraiusira o lcvc,
aquclc quc cnsaia as asas, ronio a voar,
accnando a iodos os assaros, ronio c findo, un
lcn-avcniurado frvolo.
Zaraiusira, o adivinIo, Zaraiusira o
vcrdadcirancnic risonIo, nao un inacicnic,
ncn un alsoluio, un quc gosia dc salios c
ulos. cu ncsno cingi csia coroa!
Esia coroa dc rinsonIo, csia coroa dc
grinalda dc rosas. a vos o ncus irnaos,
arrcncsso csia coroa! Saniifiquci o riso, Ioncns
sucriorcs, arcndci a rir!"
ASSIM FALAVA ZAFATUSTFA!
Sils-Maria, Olcrcngadin cn Agosio dc 1886.
32

PRLOGO A RICHARD WAGNER
Para nanicr afasiadas dc nin iodas as
ossvcis duvidas, agiiacs c nal-cnicndidos, a
quc darao lugar as idcias unidas ncsia olra, cn
viriudc do caraicr csiranIo dc nossa ullicidadc
csiciica, c a fin dc, ianlcn, odcr cscrcvcr o
rcfacio con o ncsno razcr conicnlaiivo, cujo
sinal cla lcva cn cada folIa, cicrnizando loas c
cnlcvanics Ioras, rcrcscnio-nc o insianic cn
quc Vos, o ncu ilusirc anigo, rccclcrcis csic
livro; cono Vos, ialvcz aos un asscio
vcscriino cla ncvc Iilcrnal, rcarando no
Proncicu dcsalgcnado no froniiscio, lcdcs o
ncu nonc c csiais incdiaiancnic convcncido dc
quc, conicnIa csic livro o quc coniivcr, o auior
icn algo scrio c inorianic a dizcr, c ianlcn quc
clc, cn iudo quc cnsava, corrcsondia convosco
cono con una cssoa rcscnic c quc soncnic
odcria cscrcvcr algo rclacionado con csia
rcscna. Vos lcnlrar-vos-cis cniao quc cu,
quando da ullicaao dc Vossa sullinc
Disscriaao Fcsiiva solrc DcciIovcn, isio c, dc
crncio inquiciudc c grandiosidadc da gucrra
rcccn-dcflagrada conccci a ncdiiar solrc csic
assunio.
Equivocar-sc-ian aquclcs quc cnsasscn
dcsics cnsaios nao scrcn nais do quc una
33
oosiao dc cciiaao airioiica c gozo csiciico,
dc scricdadc corajosa c jogo alcgrc; nuiio ao
conirario vcrao csics con adniraao, caso lcrcn
aicniancnic csic livro, con quc scrio rollcna
alcnao nos nos ocuanos, un rollcna quc or
nos c colocado no ccniro das cscranas alcnas,
cono vcriicc c onio dc nudana.
Para csics ncsnos scra, ialvcz, ofcnsivo,
vcrcn scr ionado iao a scrio un rollcna
csiciico, isio sc clcs nao rcconIcccrcn na aric
nais do quc un alcgrc assaicno, un soar dc
cananulas rcscindvcl ara a gravidadc da
cisicncia", cono sc nos fossc dcsconIccido o
alcancc dcsia conaraao.
Quc sirva dc aviso a cssas cssoas scrias,
quc csiou convcncido scr a aric a rcocuaao
nais clcvada c a vcrdadcira aiividadc nciafsica
dcsia vida, no scniido quc lIc c dado clo Ioncn
ao qual qucro icr, cono ncu insignc rccursor
ncsic irajcio dcdicado csia olra.
Dasilcia, cn fins do ano dc 1871.
34

A ORIGEM DA TRAGDIA

1.
Tcrcnos ganIo nuiio ara a cicncia csiciica
ao cIcgarnos nao so conrccnsao logica, nas
ianlcn incdiaia scgurana da oiniao dc quc
o rogrcsso da aric csia ligado dulicidadc do
Aolnico c do Dionisaco; dc nancira arccida
con a dccndcncia da gcraao da dualidadc dos
scos, cn luias coninuas c con rcconciliacs
soncnic criodicas. Esics noncs ionanos
cnrcsiados aos grcgos, quc nanifcsian ao
inicligcnic as rofundas cicncias oculias dc sua
conccao arisiica nao cn idcias, nas nas
figuras cncrgicas c claras dc scu nundo
niiologico. A anlas as divindadcs arisiicas
dcsics, Aolo c Dionsio csia ligado o nosso
rcconIccincnio dc quc cisic no nundo grcgo
una cnornc coniradiao, na origcn c nos fins,
cnirc a aric lasiica a dc Dionsio; anlos os
inulsos, iao difcrcnics, narcIan un ao lado do
ouiro, na nor aric das vczcs cn luia alcria c
inciiando-sc nuiuancnic ara novos arios, a
fin dc nclcs odcr crciuar a luia dcsic
conirasic, quc a alavra conun aric" soncnic
na aarcncia conscguc anular; aic quc clcs afinal,
35
airavcs dc nilagroso aio nciafsico do dcscjo"
Iclcnico, aarcccn unidos, roduzindo or fin,
ncsia uniao, a olra dc aric, ianio dionisaca
quanio aolnica, da Tragcdia iica.
Para nclIor arcciarnos anlos os inulsos
inagincno-los, anics dc nais nada, cono
nundos dc aric scarados do sonIo c da
cnlriagucz; fcnncnos fisiologicos cnirc os quais
c ossvcl noiar una coniradiao cono a
cisicnic cnirc o aolnico c o dionisaco. No
sonIo sc arcscniaran rincirancnic, scgundo a
oiniao dc Lucrccio, as cslcndidas figuras
divinas s alnas Iunanas. No sonIo via o
grandc csculior a fascinanic csiruiura dos
ncnlros dc scrcs solrc-Iunanos, c o ocia
Iclcnico, inquirido solrc os scgrcdos da roduao
ociica, scria da ncsna forna lcnlrado ao
sonIo c icria dado cnsinancnios arccidos, cono
aos dc Hans SacIs nos Mcsircs-Caniorcs.
Mcu anigo, cis a olra do ocia,
Pcrcclc scus sonIos c os inicrrcia.
Acrcdiia, o vcrdadciro, o Iunano dcsiino
-lIc nosirado ao sonIar.
Toda a aric ociica c iodo ociar,
Nada nais c quc una inicrrciaao con
iino.|3|
O lclo lrilIo dos nundos dc sonIo, cn cuja
roduao o Ioncn c un ariisia crfciio, c
36
condiao dc cisicncia ara ioda aric lasiica, c
ianlcn, cono vcrcnos, dc una aric csscncial
da ocsia. Cozanos a incdiaia conrccnsao da
figura, iodas as fornas falan conosco, nada Ia
dc indifcrcnic c dcsncccssario. Na vida nais
clcvada dcsia vcrdadc dc sonIo ainda icnos o
scniincnio iransarcnic dc sua aarcncia; clo
ncnos c csia a ninIa ccricncia, ara cuja
coniinuidadc c nornalidadc icria cu dc ciiar
divcrsos icsicnunIos c os diios dos ocias. O
filosofo icn ncsno o rcsscniincnio dc quc
ianlcn sol csia rcalidadc cn quc vivcnos c
sonos, sc cnconira oculia una lcn difcrcnic, c
quc orianio ianlcn cla c aarcncia; c
ScIocnIaucr indica ncsno o don quc a alguns
Ioncns c iodas as cousas arcccn ncros
faniasnas ou sonIos, cono sinal dc aiidao
filosofica. Assin cono o filosofo sc oria, cranic
a rcalidadc da cisicncia, assin sc conoria o
Ioncn, ariisiicancnic inrcssionavcl, cranic a
rcalidadc do sonIo; clc gosia dc conicnlar, c
conicnla aicniancnic; ois c or csias inagcns
quc clc inicrrcia a vida, c con csics
aconiccincnios sc ccrciia ara a ncsna. E nao
sao so as inagcns agradavcis c alcgrcs quc
ccrincnia cn si con aqucla conrccnsao
iliniiada; ianlcn o gravc, nclancolico, irisic,
sonlrio, os rccniinos incdincnios, as
inosics do acaso, as cscranas angusiiosas;
cnfin, ioda a divina concdia" da vida con o
37
infcrno, assan or clc, nao so cono un jogo dc
sonlras ois clc vivc c sofrc con csias ccnas
c ncsno assin nao scn aquclc cnsancnio,
assagciro na aarcncia; c ialvcz Iaja qucn sc
lcnlrc, cono cu ianlcn nc rccordo, dc icr, dc
crncio con os crigos c susios do sonIo,
cclanando ara si cncorajadorancnic. un
sonIo! Qucro coniinuar a sonIa-lo!" Assin cono
ianlcn dizcn cisiircn cssoas caazcs dc
coniinuar a causalidadc dc un ncsno sonIo or
ircs c nais noiics consccuiivas. Faios quc
aicsian clarancnic quc o nosso scr inicrior, o
fundancnio conun dc iodos nos, rccclc o sonIo
cono ncccssidadc razcnicira, c con rofunda
alcgria.
Esia ncccssidadc razcnicira do
conIccincnio do sonIo foi crinida, da ncsna
forna, clos grcgos ncdianic o scu Aolo, cono
dcus dc iodas as fornas criaiivas c, ao ncsno
icno, o dcus-adivinIo. Elc quc, scgundo a sua
raiz, c o DrilIanic", a divindadc da luz, donina
ouirossin o lclo lrilIo do nundo-faniasia
inicrior. A vcrdadc ccclsa, a crfciao dcsics
csiados cn coniraosiao rcalidadc coiidiana,
inicligvcl cn arics, assin cono a conscicncia
rofunda da naiurcza, quc sana c auilia cn
sono c sonIo c, ao ncsno icno, a analogia
sinlolica da caacidadc dc adivinIar, c, cn
gcral, dc iodas as arics, clas quais sc faz a vida
ossvcl c digna dc scr vivida. Mas ncsno aqucla
38
icnuc linIa, quc a rcrcscniaao sonIada nao
dcvc airavcssar, ara nao arcccr aiologica ois,
cn caso conirario, nos cnganaria a aarcncia
cono vcrdadc nua c crua, nao dcvc faliar a
inagcn do Aolo. aqucla liniiaao ncdida, livrc
dc scniincnios nais sclvagcns, aqucla
iranquilidadc salia do dcus-csculior.
Scu olIar dcvc scr radianic", corrcsondcnic
sua origcn, ianlcn quando irado sc dcvc
rcflciir nclc o lrilIo fornoso. E assin valcria ara
Aolo, nun scniido cccnirico, aquilo quc diz
ScIocnIaucr do Ioncn rcso no vcu dc Maia,
Mundo cono Vontudc c Hccscntuuo, I Vounc.
Cono no nar iorncnioso, quc, liniiado or
iodas as arics, clcva c alaia con lranidos
nonianIas dc agua, csia nun larco o
narinIciro confiando na fragil cnlarcaao, assin
sc siiua, nun nundo dc ioriuras, iranquilo o
indivduo aoiado no vcu c confiando no
ncun nduduutons". Sin, odcr-sc-ia dizcr
dc Aolo quc nclc rccclcu a confiana inalalavcl
naquclc rinciiun" a sua nais ccclsa
crcssao, c dcscja-sc ncsno dcsignar Aolo
cono o nagnfico quadro divino do nc
nduduutons, dc cujo gosio c olIar falarian
ara nos iodo o dcscjo c salcdoria da
aarcncia", inclusivc a sua lclcza.
No ncsno caiulo dcscrcvcu-nos
ScIocnIaucr o ircncndo csanio quc sc
39
aodcra do Ioncn quando clc, rccniinancnic,
sc cngana nas fornas dc conIccincnio do
fcnncno, no qual o rincio da razao, cn
alguna dc suas rcrcscniacs, arccc sofrcr
una cccao. Quando junianos a csic csanio o
ciasc agradalilssino quc no ncsno roncr do
nc nduduutons lroia do nais niino do
Ioncn, nais ainda, da naiurcza, cniao lananos
un olIar ao scr do Dionisaco, quc nais ainda sc
aroina dc nos cla analogia da cnlriagucz. Ou
or ncio da lclida narcoiizanic, quc or iodos os
Ioncns c ovos riniiivos c caniada cn Iinos,
ou or ocasiao do incnso aroinar da
rinavcra, quc airavcssa ioda a naiurcza cIcia
dc alcgria, acordan aquclas cnocs dionisacas,
cn cujo auncnio dcsaarccc o suljciivo sol
conlcio csquccincnio dc si ncsno. Na Idadc
Mcdia alcna ianlcn sc dolravan, sol idcniica
fora dionisaca, Iordas scnrc crcsccnics,
caniando c danando dc lugar ara lugar. ncsics
danarinos dc Sao Joao c Sao Viio rcconIcccnos
os coros laquicos dos grcgos, con sua rc-
Iisioria na sia Mcnor, aic Dalilnia c aos
Salcos cniusiasias|4|. Eisicn Ioncns quc, or
falia dc ccricncia ou or csiuidcz, sc afasian
dc iais aarccincnios cono dc docnas
oularcs", ironizando-as ou as lancniando, no
scniir da roria saudc. csics olrcs nao
susciian dc cono sc iorna cadavcrica c
faniasnagorica csia sua saudc, quando or clcs
40
assa, iorncniosa a vida ardcnic dc cniusiasias
dionisacos.
Sol a nagia do dionisaco nao so sc fccIa
novancnic a aliana cnirc Ioncn c Ioncn;
ianlcn a naiurcza csiranIa, ininiga ou
suljugada, iorna a cclclrar sua fcsia dc
rcconciliaao con scu filIo crdido, o Ioncn.
Esoniancancnic ofcrccc a icrra as suas dadivas,
c acficas sc aroinan as fcras das rocIas c do
dcscrio. O carro dc Dionsio csia colcrio dc florcs
c coroas; sol scu jugo narcIan a anicra c o
Tigrc. Transfornando-sc a Canao da alcgria"|5|
dc DcciIovcn nuna iniura, c nao sc ficando
airas con a inaginaao quando os nilIcs|6| no
o sc afundan; cniao c ossvcl aroinar-sc do
Dionisaco. Agora c o cscravo Ioncn livrc, agora
iodas as cadcias fias, ininigas sc roncn quc,
cla cnuria, clo caricIo ou cla noda
insolcnic" foran csialclccidas cnirc os scrcs
Iunanos. Eniao, or ocasiao do cvangclIo da
Iarnonia nundial, cada qual sc scnic con o scu
roino, nao soncnic unido, rcconciliado,
fundido nas uno, cono sc o vcu da Maia iivcssc
sido ariido c soncnic ainda rcvoluicassc anic o
nisicrioso Uno-Priniiivo. Caniando c danando
sc cicrna o Ioncn cono ncnlro dc una
conunidadc clcvada. Elc csqucccu o andar c o
falar c csia cn caninIo dc, danando, clcvar-sc
nos arcs. Scus novincnios nanifcsian
cncaniancnio. Assin cono agora falan os
41
aninais c a icrra roduz lciic c ncl, ianlcn dclc
soa algo dc solrcnaiural. Elc sc scnic un dcus,
vagucia clc ncsno agora iao ciasiado c ccclso
cono, cn scus sonIos, via vagar os dcuscs. O
Ioncn nao c nais ariisia, c olra dc aric; a
oicncia arisiica da naiurcza inicira, ara a
naina saiisfaao do Uno Priniiivo, aqui sc
cicrna sol os csircnccincnios da cnlriagucz. A
argila nais nolrc, o narnorc nais rccioso aqui
c iralalIado. o Ioncn. E aos golcs dc cinzcl
do ariisia Dionisaco nundial, soa o cIanado
nisicrioso dc Elcusis. Vos vos rcciiiais, o
nilIcs? Prcsscnics o criador, o nundo?
2.
Considcranos aic o noncnio o Aolnico c
scu conirasic, o Dionisaco, cono foras dc aric
quc cncrgcn da roria naiurcza scn ncdiaao
do ariisia Iunano, c nas quais sc conicnian or
cnquanio c dc nodo dircio os scus inulsos
arisiicos, or un lado cono o nundo
configurado clos sonIos, cuja crfciao sc
cnconira scn qualqucr rclaao con a clcvaao
iniclcciual ou a fornaao arisiica individual, or
ouiro lado cono vcrdadc cnlriagadora, quc
ianlcn nao lcva cn considcraao o indivduo,
nas quc cIcga a rocurar dcsiru-lo c rcdini-lo
or un scniincnio nsiico dc uniao. Con
rcsciio a csics csiados arisiicos incdiaios da
naiurcza, c qualqucr ariisia un iniiador", i. c.
42
ou o ariisia Aolnico dos sonIos ou o ariisia
Dionisaco da cnlriagucz ou, finalncnic, cono
or ccnlo na iragcdia grcga ao ncsno
icno ariisia do sonIo c da cnlriagucz; cono ial
dcvcnos inagina-lo, cono clc, na lclcdicc
Dionisaca c no nsiico auio-alandono, cai
vacilanic, soliiario, c scarado dos coros
cniusiasias; c cono sc lIc rcvcla, or influcncia
do sonIo aolnico, scu rorio csiado; isio c,
sua unidadc con o fundo nais niino do nundo
nuna visao alcgorica.
Dcois dcsias suosics c conaracs
gcrais aroinano-nos dos Crcgos, ara
rcconIcccr cn quc grau c aic quc onio csiavan
nclcs dcscnvolvidos aquclcs inulsos arisiicos
da naiurcza; c c or ncio dcsic rcconIccincnio
quc scrcnos caazcs dc cnicndcr nclIor a
rclaao do ariisia grcgo con scu original
riniiivo, ou arcciar a crcssao Arisioiclica. a
iniiaao da naiurcza".
Dos sonIos dos grcgos so c ossvcl falar,
acsar dc ioda a liicraiura c das nuncrosas
ancdoias rcfcrcnics aos sonIos, con suosics;
nas, nao olsianic, con una ccria scgurana;
con a caacidadc lasiica, incrivclncnic scgura c
ccria, dc scu olIar juniancnic con scu claro c
franco dcscjo da cor" nao nos odcrcnos alsicr
dc, ara vcrgonIa dc iodos os osicros, ianlcn
ara a causalidadc logica c o coniorno, corcs c
43
gruos, rcssuor una succssao dc ccnas
conaradas con scus nclIorcs quadros, cuja
crfciao nos crniiiria, sc una conaraao
fossc ossvcl, considcrar os grcgos quc sonIan
cono Honcros, c Honcro cono un grcgo quc
sonIa; nun scniido nais rofundo, do quc
quando o Ioncn nodcrno, con rcsciio a scus
sonIos, sc conara con SIalcscarc.
Pclo conirario nao ncccssiianos falar so dc
conjciuras, quando falanos da cnornc difcrcna
quc scara os grcgos Dionisacos dos larlaros
dionisacos. En iodos os onios do nundo aniigo
ara aqui dciar dc lado o nundo novo dc
Fona a Dalilnia icnos conrovacs da
cisicncia dc fcsias dionisacas, cujo iio sc
conara ao iio grcgo, no nclIor dos casos,
cono o saiiro larludo, a qucn o lodc cnrcsiou
nonc c airiluios, sc conara ao rorio Dionsio.
Quasc cn iodos os lugarcs sc siiuava, cono
ncsias fcsias, una dcscnfrcada indiscilina
scual, cujas ondas assavan or cina dc iodo
scniincnio dc fanlia c dc suas lcis vcncravcis.
Jusiancnic as lcsias nais sclvagcns da naiurcza
aqui sc dcscncadcavan, aic aqucla ncscla
aloninavcl dc luuria c crucldadc, quc scnrc
nc arcccu a lclida das lruas"|7|,
roriancnic diia. Conira os scniincnios fclris
dc iais fcsias, cujo conIccincnio vcio icr con os
grcgos or iodos os caninIos dc nar c icrra,
csiavan csics, ao quc arccc, duranic un lon
44
laso dc icno conlciancnic scguros c
roicgidos cla figura dc Aolo, quc aqui sc crigia
cn iodo o scu orgulIo, c quc nao odia oor a
calca dc Mcdusa a ncnIun odcr nais crigoso
quc a csic, odcr dionisaco groicscancnic rudc.
a aric dorica na qual sc crciuou csia aiiiudc
najcsiosa c rcclcnic. Mais duvidosa c ncsno
inossvcl sc iornou csia rcsisicncia quando
afinal, rovcnicnics da raiz nais rofunda do
Iclcnico, inulsos scnclIanics alriran scu
caninIo. cniao sc rcsunia o aiuar do dcus
dclfico cn iirar ao odcroso advcrsario, ncdianic
una rcconciliaao ooriuna, a arna dcsiruidora
das naos. Esia rcconciliaao c o noncnio nais
inorianic na Iisioria do culio grcgo. ondc qucr
quc sc fic o olIar sao visvcis as iransfornacs
oriundas dcsic aconiccincnio. Foi o arnisicio
cnirc dois advcrsarios, con firnc dcnarcaao dc
liniics, quc iinIan quc scr conscrvados agora, c
con a rcncssa criodica dc rcscnics
Ionorficos; no fundo, orcn, o alisno, cnirc clcs
cisicnic, nao iinIa sido vcncido. Sc, orcn,
olIanos ara o odcr dionisaco, quc sol a
rcssao daquclc iraiado dc az sc nanifcsiou,
cniao rcconIcccnos, cn conaraao con
aquclcs salcos lalilnicos, o rciorno do Ioncn
ao iigrc c ao nacaco, nas orgias dionisacas dos
grcgos o significado dc fcsias dc rcdcnao do
nundo c dias dc glorificaao. soncnic nclcs
quc a naiurcza alcana scu julilo arisiico, c so
45
con clcs quc o ronincnio do nc
nduduutons sc iorna un fcnncno arisiico.
Aqucla aloninavcl lclida dc lruas, dc luuria c
crucldadc nao iinIa odcr aqui; soncnic a
csiranIa nisiura c dualidadc nos afcios dos
cniusiasias dionisacos a cla rccorria assin
cono os rcncdios nos fazcn lcnlrar os vcncnos
noriais , aqucla aarcncia dc quc dorcs
rovocan o razcr, c quc o julilo iira sons
lasiinosos do ciio. Da alcgria surcna soa o
griio dc Iorror, ou un lancnio anclanic solrc
una crda irrcaravcl. Daquclas fcsias grcgas
irronc un inulso scniincnial da naiurcza,
cono sc cla iivcssc quc lancniar scu
dcsncnlrancnio cn indivduos. O canio c a
linguagcn nnica dc iais cniusiasias
difcrcnicncnic disosios, foi ara o nundo
grcgo-Ioncrico algo dc novo c inaudiio. c
rincialncnic a nusica dionisaca lIc rovocou
solrcssalio c icrror. Sc a nusica ja cra,
aarcnicncnic, conIccida cono una aric
Aolnica, cniao so o cra cono ondulaao do
riino, cuja fora criaiiva cra dcscnvolvida ara a
rcrcscniaao dc csiados aolnicos. A nusica
Aolnica cra arquiiciura dorica cn sons, nas cn
sons soncnic indicados, cono sao rorios da
ciara. Cuidadosancnic sc nanicvc disiancia,
cono nao-Aolnico, o clcncnio quc crfaz o
caraicr da nusica Dionisaca, c con isio da
nusica roriancnic diia, a fora conovcdora do
46
son, o curso uniiario da nclodia c o nundo
inconaravcl da Iarnonia. No diiiranlo
dionisaco c inclido o Ioncn ara o naior
auncnio dc suas aiidcs sinlolicas. Algo
janais scniido sc rcciiia ara a nanifcsiaao, a
dcsiruiao do vcu da Maia, o faio dc scr uno
cono gcnio da csccic c aic ncsno da naiurcza.
Agora o cnic Naiurcza dcvc crinir-sc
sinlolicancnic, c ncccssario un novo nundo
dos snlolos, rincirancnic iodo o sinlolisno
cororal, nao soncnic o sinlolisno da loca, do
rosio, da alavra, nas o ninisno conlcio da
dana, quc novincnia iodos os ncnlros cn
riino. Dcois crcsccn inicncsiivancnic as
ouiras foras sinlolicas, as da nusica cn riino,
dinanisno c Iarnonia. Para sc concncirar
dcsic dcscncadcancnio gcral dc iodas as foras
sinlolicas, o Ioncn ja dcvc icr alcanado aqucla
aliura dc alandono rorio quc dcscja crcssar-
sc sinlolicancnic; orianio, o scrvidor
diiiranlico dc Dionsio c soncnic conrccndido
or scu scnclIanic! Con quc assonlro dcvc-lo-
ia fiiar o grcgo aolnico! Con un assonlro ianio
naior quanio a clc sc juniava o icrror, ois
rcconIccia quc iudo aquilo nao lIc cra iao
csiranIo, c aic quc sua conscicncia Aolnica
soncnic lIc colria csic nundo dionisaco cono
un icnuc vcu.
3.
47
A fin dc quc conrccndanos isio dcvcnos
iirar, una or una, as cdras daquclc cdifcio
arisiico da culiura aolnica. Aqui nos nos
acrcclcnos, cn rinciro lugar, das adniravcis
figuras dos dcuscs do Olino, quc csiao no
csigao dcsic cdifcio, c cujos fciios sao
rcrcscniados cn rclcvos quc iluninan vasio
donnio. Mcsno quc Aolo csicja cnirc clcs,
cono una divindadc cnfilcirando con as ouiras,
c scn rcicnsao a una das rinciras osics,
nao nos dcvcnos dciar cnganar. O ncsno
inulso quc sc nanifcsiou cn Aolo fcz con quc
nasccssc iodo o nundo Olnico, c ncsic scniido
dcvcnos considcrar Aolo cono ai do ncsno.
Qual o incnso nisicr dc quc sc originou una iao
lrilIanic conunidadc dc cnics olnicos?
Qucn, icndo ouira rcligiao cn coraao c
csriio, sc aroinar dcsics dcuscs do Olino, a
rocurar nclcs clcvaao noral, nais ainda.
saniidadc, csiriiualizaao incororal, olIarcs
dun anor niscricordioso, csic lIcs voliara as
cosias, dcscncorajado c dcscnganado. Aqui nada
rccorda o ascciisno, a csiriiualidadc c o dcvcr.
aqui soncnic sc nos nosira una cisicncia
culcranic c iriunfal, cn quc iudo quc cisia c
divinizado, scja lon ou nau. E cniao o
olscrvador ficara surrccndido anic csia
culcrancia faniasiica dc vida c inquirira qual a
lclida niraculosa con quc gozaran a cisicncia
iais Ioncns insolcnics, ara quc, ondc qucr quc
48
olIasscn lIcs sorria Hclcna, o quadro idcal dc
sua roria cisicncia, fluiuando cn docc
scnsualidadc". A csic olscrvador orcn, quc ja
inicia a sua caninIada dc rciorno, dcvcnos
cclanar. Nao ic afasics anics dc ouvir o quc
dcclara a salcdoria oular grcga dcssa vida, quc
dianic dc ii sc csicndc con una alcgria iao
inclicavcl. Ha una lcnda scgundo a qual o rci
Midas crscguiu na florcsia, duranic longo
icno, o salio Silcno, conanIciro dc Dionsio,
quc sc csquivava. Quando finalncnic Silcno lIc
caiu nas naos crgunia-lIc o rci o quc c o
nclIor c o nais convcnicnic ara o Ioncn.
Firnc c inovcl sc cala o dcnnio; aic quc,
forado clo rci, dcclara, cnirc gargalIadas, o
scguinic. Miscravcl gcraao nonodiaria|8|, filIo
do acaso c da fadiga, orquc c quc iu nc foras a
dizcr o quc nao ic c rovciioso ouvir? O nclIor
ara ii, c inaccssvcl. nao icr nascido, nao scr,
scr nada cn scgundo lugar, orcn c... norrcr
cn lrcvc".
Cono sc rclaciona con csia salcdoria
oular, o nundo das divindadcs olnicas?
Cono a visao cIcia dc cncanios do nariir
ioriurado sc rclaciona con os scus iorncnios.
Agora sc nos alrc, or assin dizcr, o nagico
nonic Olino c nos nosira suas razcs. O grcgo
conIccia c scniia os susios c Iorrorcs da
cisicncia. nas, a fin dc odcr vivcr, os colria
49
con as lrilIanics figuras dc sonIo dos
Olnicos. Aqucla cnornc dcsconfiana ara con
as foras iiianicas da naiurcza; aqucla Moira
rcinanic solrc iodos os conIccincnios, scn
conaiao; aquclc aluirc do grandc anigo da
Iunanidadc, Proncicu; aqucla soric csaniosa
do salio dio; aqucla naldiao dc raa dos
Airidas, quc fora Orcsics ao nairicdio; cnfin,
ioda aqucla filosofia do dcus da florcsia,
juniancnic con scus ccnlos niicos, cn
viriudc da qual norrcran os nclancolicos
cirurios foi sulaniada coniinuancnic clos
grcgos or aquclc nundo ncdio dos olnicos;
clo ncnos colcria c afasiada dos olIarcs. A fin
dc odcr vivcr foran os grcgos olrigados a criar
csscs dcuscs da naior ncccssidadc;
aconiccincnio quc nos dcvcnos rcrcscniar
ccriancnic dc ial nancira quc a riniiiva,
iiianica ordcn divina do icrror sc iransfornassc
or aqucla ordcn dc lclcza aolnica, con
aulaiinas iransfornacs, na olnica ordcn
divina da alcgria; cono rosas quc lroian dc
csinIosa sclc. Cono odcria icr suoriado a
cisicncia aquclc ovo iao scnsvcl, iao dcscjoso,
iao inclinado aos sofrincnios, sc cla nao lIc fossc
aoniada cono rodcada dc una gloria sucrior,
cn scus dcuscs? Aquclc ncsno inulso quc
cIana a aric vida, cono o conlcncnio
scduior coniinuaao da vida c crfciao da
cisicncia, fcz ianlcn nasccr o nundo olnico
50
cn quc sc rcrcscniou a voniadc" Iclcnica cono
un csclIo iransfiguranic. Assin os dcuscs
jusiifican a vida Iunana vivcndo-a clcs ncsnos
a or si so suficicnic Tcodisscia!
A cisicncia sol o raio dc sol lrilIanic dc iais
dcuscs c scniido cono o digno dc scr
anlicionado, c a vcrdadcira dor dos Ioncns
Ioncricos sc rcfcrc scaraao dcsia,
rincialncnic noric roina. dc nodo quc
agora odcria dizcr-sc dclcs, invcricndo a vcrdadc
silcnica. o ior ara clcs c a noric roina, o
ior cn scgundo lugar c o faio dc icrcn dc
norrcr alguna vcz". Quando a qucia sc faz ouvir
una vcz, cniao cla rcssoa solrc Aquilcs, quc iao
lrcvc cisicncia dcsfruiou, solrc os scrcs
Iunanos quc nudan c assan cono as folIas,
solrc o dcsaarccincnio do icno Icroico. Ncn
ara o naior Icroi c indigno o dcscjo dc
coniinuar vivcndo, ncn quc scja cono jornalciro.
Con ial ncio cigc, no dcgrau aolnico, o
dcscjo" csia vida, iao unido sc scnic o scr
Ioncrico a clc, quc ncsno o lancnio sc iorna
un scu canio dc louvor.
Agora c ncccssario dizcr quc csia Iarnonia,
conicnlada iao ansiosancnic clo Ioncn
nodcrno, a unidadc do Ioncn con a naiurcza,
qual ScIillcr alicou a alavra ingcnuo"|9|, nao c
un csiado iao sinlcs, quc or si ncsno sc
roduza ou quc c incviiavcl, quc nos dcvcranos
51
cnconirar no liniar dc ioda c qualqucr culiura,
cono sc fossc o araso da Iunanidadc. isio
soncnic sc odcria crcr nuna coca quc
rocurava inaginar o Enlio" dc Fousscau cono
un ariisia c quc cnsava Iavcr acIado cn
Honcro un ial ariisia Enlio, cducado rcnic ao
coraao da naiurcza. Ondc cnconiranos o
ingcnuo" da naiurcza sonos forados a
rcconIcccr o naior cfciio da aric aolnica; quc
cn rinciro lugar icn scnrc dc vcnccr un as
dc Tiias c dc naiar nonsiros c quc dcvc icr-sc
iornado vcnccdor dc rofundczas csaniosas dc
considcracs solrc o nundo, or ncio dc forics
c alcgrcs iluscs. Mas quao oucas vczcs c
alcanada a ingcnuidadc, o cnlacc ioial na
fornosura da aarcncia! Cono c sullinc, or
isso, Honcro quc sc oria, frcnic a csia culiura
oular aolnica, cono o unico ariisia
inaginaiivo anic a caacidadc inaginaiiva do
ovo c da naiurcza cn gcral. A ingcnuidadc"
Ioncrica soncnic odc scr cnicndida cono a
conlcia viioria da ilusao aolnica. c csia una
das iluscs ianias vczcs usadas cla Naiurcza
ara o alcancc dc scus roosiios. O fin
vcrdadciro c colcrio or una inagcn ilusoria.
ara csia csicndcnos as naos, c aquclc a
naiurcza aiingc or nosso cngano. Junio aos
grcgos qucria-sc fiiar a voniadc" a si ncsna, na
iransfiguraao do gcnio c do nundo arisiico;
ara sc glorificarcn, suas criaiuras dcvian
52
scniir-sc dignas dc scrcn glorificadas, dcvcr-sc-
ian dc vcr nuna csfcra nais clcvada, scn quc
csic nundo acalado da conicnlaao dcvcssc
aiuar cono incraiivo ou ccnsura. Esia c a
csfcra da lclcza, cn quc rcflciian suas inagcns,
os Olnicos. Con csic rcflco dc lclcza luiou a
voniadc Iclcnica conira o ialcnio do sofrincnio
corrclaiivo ao arisiico c da saicncia do
sofrincnio; c cono nonuncnio dc sua viioria sc
nos arcscnia Honcro, o ariisia ingcnuo.
4.
A rcsciio dcsic ariisia ingcnuo, a analogia
do sonIo nos sulninisira alguns cnsinancnios.
Sc nos nos rcrcscniarnos aquclc quc sonIa,
cono clc, dc crncio ilusao do sonIo, c scn
inicrronc-la, sc daqui dcduzirnos una
rofunda voniadc inicrna da conicnlaao do
ncsno; sc, or ouiro lado, a fin dc odcrnos
sonIar con csic rofundo razcr inicrno na
conicnlaao dcvcnos icr csquccido o dia c sua
Iorrvcl inoriunidadc, cniao dcvcnos
inicrrciar iodos csics fcnncnos, sol a dircao
dc Aolo, inicrrcic dc sonIos, da scguinic
nancira. Por nais ccrias quc nos arcan anlas
as nciadcs da vida, a aric dcscria c a
adornccida, a rincira cono a nais rcfcrida,
nais digna, nais inorianic, nais ncrcccdora dc
scr vivida, c ncsno a unica vivida, qucro cu,
acsar dc iodas as aarcncias dc un aradoo,
53
susicniar ara aquclc nisicrioso fundo dc nosso
scr, cuja nanifcsiaao sonos, a valorizaao
coniraria do sonIo. Porquc, quanio nais
dcsculro na naiurcza aquclcs odcrosos
inulsos dc aric c nclcs un dcscjo fcrvoroso
aarcncia, rcdcnao cla aarcncia, ianio nais
nc sinio inclido accao nciafsica, quc o
vcrdadcirancnic-cisicnic|10| c Uno-
Priniiivo|11|, cono o coniradiiorio c quc
cicrnancnic sofrc|12| ncccssiia ara a sua
rcdcnao coninua ao ncsno icno a visao
cncaniadora, a aariao razcnicira, aariao
quc nos, ioialncnic rcsos c conosios da
ncsna, ncccssiianos scniir cono o vcrdadciro-
incisicnic|13|, isio c, cono un crscvcranic vir-
a-scr cn icno, lugar c causalidadc; or ouiras
alavras, cono una rcalidadc cnrica.
Prcscindindo or un noncnio, dc nossa roria
rcalidadc", considcrando a nossa cisicncia
cnrica, cono a do nundo cn gcral, cono una
rcrcscniaao do Uno-Priniiivo roduzida cn
cada noncnio, dcvc valcr-nos o sonIo cono a
aariao das aarics, cono a aarcncia das
aarcncias, c assin cono una saiisfaao ainda
nais alia do dcscjo riniiivo aariao|14|.
csia a razao dc icr o nuclco da naiurcza aquclc
razcr indcscriivcl no ariisia ingcnuo c na olra
dc aric ingcnua, quc ianlcn nada nais c scnao
aarcncia das aarcncias". Fafacl c, clc rorio,
un daquclcs ingcnuos" inoriais, quc nos
54
rcrcscniou nuna iniura sinlolica aqucla
dcsoicnciaao da aarcncia ara a aarcncia, o
roccsso riniiivo do ariisia ingcnuo c ao ncsno
icno da culiura aolnica. En sua
Transfiguraao a aric infcrior nos nosira, con o
raaz osscsso, os scus oriadorcs dcscscrados,
os disculos crlcos c ancdroniados, o rcflco
da cicrna dor-riniiiva|15|, da unica razao do
nundo. a aarcncia" c aqui o rcflco da cicrna
coniradiao, do ai das cousas. Dcsic lrilIo sc
clcva agora, cono un crfunc dc anlrosia, un
novo nundo dc aarcncias, scnclIanic a una
visao, da qual nao sc acrcclcn aquclcs rcsos
na rincira aarcncia un fluiuar luninoso no
nais uro dclciic, na aariao lrilIanic dc olIos
nui alcrios. Aqui icnos, no nais clcvado
sinlolisno arisiico, aquclc nundo dc lclcza
aolnica c scu fundancnio, a icrrvcl saicncia
dc Silcno, dianic dc nossos olIarcs, c
conrccndcnos or iniuiao sua ncccssidadc
rccroca. Aolo orcn, nais una vcz dc nos sc
aroina cono a divinizaao do nc
nduduutons, cn quc sc roccssa unicancnic o
scnrc aiingido oljcio do Uno-Priniiivo, sua
rcdcnao cla aarcncia. Dcnonsira-nos clc, con
sullincs gcsios, cono c ncccssario iodo aquclc
nundo dc dor, a fin dc quc or clc cada un scja
inclido roduao da visao rcdcniora c dcois,
cn conicnlaao da ncsna, ossa scniar-sc
iranquilancnic cn scu larco, no ncio do occano.
55
Esia divinizaao do individualisno soncnic
conIccc, quando cnsada cono incraiivo c
dando rccciios, una lci, o indivduo, isio c, a
nanuicnao dos liniics do indivduo, a ncdida
cn scniido Iclcnico, Aolo cono divindadc ciica,
cigc dos scus a ncdida c, ara conscrva-la,
conIccincnio rorio. E assin corrc dc ar cn
ar con a ncccssidadc csiciica da lclcza, a
cigcncia do conIccc-ic a ii ncsno" c do nada
cn dcnasia", cnquanio quc rcsunao c
inodcraao sc considcravan cono os vcrdadciros
dcnnios ininigos da csfcra nao aolnica,
orianio cono rcdicados do icno anic-
aolnico, da coca dos iiias, c do nundo cira-
aolnico, qucr dizcr do nundo larlaro. En
viriudc dc scu anor iiianico ara con os Ioncns
foi Proncicu dcscdaado clos aluircs; or
causa dc scu salcr cccssivo, quc dccifrava o
cnigna da csfingc, icvc dio dc cair nun alisno
dcsnoricanic dc crincs. assin inicrrciava o
dcus dclfico o assado grcgo.
Tiianico" c larlaro" ianlcn sc afigurava ao
grcgo aolnico o cfciio, quc originava o
Dionisaco; scn odcr oculiar-sc coniudo quc clc
ncsno cra inicriorncnic aarcniado con aquclcs
Tiias c Hcrois cados. Scniia ainda nais. Toda a
sua cisicncia, con ioda a sua lclcza c
nodcraao dcscansava solrc un fundancnio
oculio do sofrcr c do rcconIcccr, fundancnio quc
or sua vcz lIc cra dcscolcrio clo dionisaco! E,
56
cis a! Aolo nao conscguia vivcr scn Dionsio! O
iiianico" c o larlaro" iinIan-sc iornado, or
fin, ncccssidadc iao incraiiva quanio o
aolnico! E afigurcno-nos cono, ncsic nundo
crguido solrc a aarcncia c a nodcraao,
ariificialncnic coniido, soava o son csiaiico das
fcsias dionisacas cn nclodias nagicas quc a
cada insianic scduzian nais; cono sc fazia ouvir
ncsias iodo o cccsso da naiurcza cn razcr,
sofrincnio c rcconIccincnio, ncsno or griios
cnciranics. Inagincnos o quc odcria significar,
cranic csia canao oular dcnonaca, o ariisia
salnodianic dc Aolo, con o sonido faniasiico da
Iara! As nusas das arics dc aarcncia"
cnalidccian dianic una aric quc cn sua
cnlriagucz dizia a vcrdadc; a salcdoria dc Silcno
cclanava. Ai! ai! conira os alcgrcs Olnicos. O
indivduo con iodos os scus liniics c suas
ncdidas sc afogava aqui no csquccincnio rorio
dos csiados dionisacos c olvidava os concciios
aolnicos. O cccsso sc dcscolria cono vcrdadc;
a coniradiao, o dclciic nascido das dorcs, falava
dc si, do coraao da naiurcza. E assin, ondc qucr
quc cncirassc o dionisaco, sc anulava c
ciinguia o aolnico. Mas c igualncnic ccrio quc
la, ondc sc conscguira rcsisiir ao rinciro aiaquc,
sc crinian a rcuiaao c a najcsiadc do dcus
dclfico, nais fias c nais ancaadoras do quc
nunca. Eu soncnic osso conrccndcr o csiado
dorico c a aric dorica cono una coniinuaao do
57
acanancnio lclico do aolnico. una cducaao
iao lclica c ascra, una aric iao olsiinada c
scca, rodcada or laluarics, una oliica iao
crucl c dcsconsidcrada odcrian scr dc duraao
cicnsa acnas nuna oosiao ininicrruia ao
scr iiianico c larlaro do Dionisaco.
Aic aqui foi iraiado aquilo quc indiquci no
incio dcsia disscriaao. cono o dionisaco c o
aolnico, inciiando-sc nuiuancnic cn arios
consccuiivos doninaran o scr Iclcnico, cono da
idadc dc lronzc" con suas luias dc iiias c sua
rudc filosofia oular sc dcscnvolvcu, sol o
govcrno do inulso aolnico do lclo, o nundo
Ioncrico; cono novancnic c dcvorado csic
cslcndor ingcnuo" cla corrcnic inciuosa do
dionisaco, c cono sc clcva anic csia oicncia
nova o aolnico, cono a najcsiadc inassvcl da
aric dorica c da conccao do nundo.
Dcsic nodo sc dividc a Iisioria nais aniiga
da Crccia na luia daquclcs dois rincios Iosiis,
cn quairo grandcs ciaas arisiicas; vcno-nos
forados cniao a coniinuar inquirindo solrc o
lano uliino dcsic vir-a-scr c dcsic olrar, caso
nao adniianos o uliino crodo aiingido, o da
aric dorica, cono o icrnino c roosiio daquclcs
inulsos arisiicos, c cniao sc nos ofcrccc a
ccclsa c aliancnic clogiada olra dc aric da
iragcdia aiica c do diiiranlo nisicrioso dcois dc
58
longa luia anicccdcnic, sc glorificou cn ial filIo,
quc c, ao ncsno icno, Anigonc c Cassandra.
5.
Aroinano-nos agora do oljcio vcrdadciro
dc nossa invcsiigaao, quc icndc ao
conIccincnio do gcnio dionisaco-aolnico c dc
sua olra dc aric, clo ncnos conrccnsao,
cIcia dc rcsscniincnio, daquclc nisicrio
iniroiiivo. Pcrguniano-nos cniao ondc c quc sc
faz noiar aquclc novo gcrnc cla vcz rincira no
nundo Iclcnico, gcrnc quc, osicriorncnic,
cvolui aic cIcgar iragcdia c ao diiiranlo
dranaiico. Isio nos csclarccc, figuradancnic, a
roria aniiguidadc, quando coloca lado a lado,
cn inagcns, gcnas cic., Honcro c Arquloco
cono os anicassados c oriadorcs dc facIos da
ocsia grcga, no scniincnio scguro quc soncnic
csias figuras, ioialncnic originais c das quais
cnana solrc iodo o nundo osicrior grcgo un rio
dc fogo, sao dignas dc considcraao. Honcro, o
vclIo sonIador cado cn si, o iio do ariisia
aolnico, ingcnuo, vc cniao, adnirado, a calca
aaionada do scrvidor gucrrciro das nusas.
Aquloco, arrasiado fcrozncnic cla cisicncia; c
a csiciica nodcrna so conscguc acrcsccniar
inicrrciaiivancnic quc ao ariisia oljciivo" sc
conirac aqui o rinciro suljciivo". Pouco valor
icn, ara nos, ial inicrrciaao, c isio or
soncnic conIcccrnos o ariisia suljciivo cono
59
un ariisia nau, c cigirnos dc qualqucr csccic
c clcvaao dc aric anics dc nais nada c
inicialncnic o vcnccr do suljciivo, o rcdinir do
cu", o conicr c calar dc qualqucr dcscjo c
voniadc individuais c, nais ainda, ncn
conscguirnos crcr scn oljciividadc, scn
conicnlaao ura c dcsrovida dc inicrcssc, cn
roduao rcalncnic arisiica, or ncnor quc scja.
Por isso nossa csiciica dcvc inicialncnic rcsolvcr
aquclc rollcna. cono c quc sc iorna ossvcl o
lrico cono ariisia? Elc quc, scgundo a
ccricncia dc iodos icnos diz scnrc cu" c
quc, nossa frcnic, cania ioda a cscala cronaiica
dc suas aics c scus dcscjos! Prccisancnic csic
Arquloco nos assusia, ao lado dc Honcro, clo
griio dc scu odio c dc sua ironia, clas
cclanacs viciadas dc scus dcscjos; nao scra
clc, csic cIanado rinciro ariisia suljciivo, o
vcrdadciro anii-ariisia? Mas cniao or quc a
vcncraao quc a clc, ao ocia, iriluiou, cn
noiavcis crcsscs o oraculo dc Dclfos, o ccniro
da aric oljciiva"?
Solrc o roccsso dc scu ociar iluninou-nos
ScIillcr or una olscrvaao sicologica, a clc
ncsno inclicavcl, nas quc nao arccc
duvidosa, ois clc confcssa nao icr iido, cono
csiado rcaraiorio ara o ociar, dianic dc si
ncn cn si una scric dc inagcns, con
causalidadc ordcnada dc cnsancnios, nas sin
una disosiao nusical! (En nin a scnsaao
60
nao icn, inicialncnic un oljcio claro c
dcicrninado. so nais iardc quc csic sc forna.
Una ccria scnsaao nusical dc csriio sc
anicc, c soncnic a csia sc scguc a idcia
ociica"}. Sc acrcsccniarnos agora o fcnncno
nais inorianic dc iodo o lirisno aniigo, quc cn
iodos os lugarcs sc arcscnia cono a uniao
naiural, c aic ncsno cono a idcniidadc do lrico
con o nusico, cn coniraosiao do qual sc nos
figura o nosso lirisno nais nodcrno cono una
inagcn divina scn calca, cniao odcnos con
fundancnio na nossa nciafsica csiciica,
rcrcscniada anicriorncnic, clicar-nos dc
nancira scguinic o lrico. Priniiivancnic, cono
ariisia dionisaco, sc unificou ioialncnic con o
Uno-Priniiivo, sua dor c sua coniradiao c
roduz a coia dcsic Uno-Priniiivo cono nusica,
ncsno quando csia fora dcnoninada con razao
una rcciiao do nundo c una scgunda
noldagcn do ncsno; agora, orcn, sc lIc iorna
visvcl csia nusica, sol influcncia do sonIo
aolnico, cono una visao conaraiiva do sonIo.
Aquclc rcflco, scn inagcn ou concciio da dor
riniiiva na nusica, con sua rcduao na
aarcncia, roduz agora un scgundo rcflco,
cono unica igualdadc ou ccnlo. Sua
suljciividadc ja foi alandonada clo ariisia no
roccsso dionisaco; a inagcn quc cniao lIc
nosira sua unidadc con o coraao do nundo, c
una ccna do sonIo quc faz crccivcl aqucla
61
coniradiao c dor, conjuniancnic con o razcr
da aarcncia. O cu" do lrico soa cniao do
alisno da cisicncia. sua suljciividadc" no
scniido dos csiciicos nodcrnos c inaginaao.
Quando Arquloco, o rinciro lrico dos grcgos,
nanifcsia scu anor ciravaganic c, ao ncsno
icno, scu dcsrczo s filIas dc Lycanlcs, nao c
a sua aiao quc laila nossa frcnic cn dana
dcscnfrcada, vcnos Dionsio c as nnadcs,
vcnos o lclcdo cniusiasia Arquloco, cado no
sono cono nas Dacanics no-lo dcscrcvc
Euridcs, o sono nos cuncs dos Alcs no sol do
ncio-dia c cniao Aolo dclc sc accrca c o ioca
con os louros. O cncanio dionisaco-nusical do
dorncnic lana, or assin dizcr, ccniclIas dc
inagcns cn scu rcdor, ocsias lricas quc, cn
scu naior dcscnvolvincnio, sc dcnoninan
iragcdias c diiiranlos dranaiicos.
O lasiico c ao ncsno icno o scu
aarcniado cico csiao incrsos nuna
conicnlaao ura das inagcns. O nusico
dionisaco c, scn qualqucr inagcn, acnas dor
riniiiva c cco riniiivo do ncsno. O gcnio lrico
scnic nasccr c crcsccr do nsiico alandono
rorio c do csiado uniiario un nundo dc
inagcns c igualdadcs quc icn un colorido,
causalidadc c vclocidadc lcn difcrcnics daquclc
nundo do lasiico c do cico. Enquanio csic
uliino vivc ncsias inagcns, c soncnic nclas, con
agrado razcniciro, nao sc cansando dc as fiiar
62
aic nos ncnorcs iraos, cnquanio quc, ncsno a
inagcn do Aquilcs zangado, c ara clc soncnic c
acnas un quadro, cuja crcssao irada clc frui
con aquclc dcscjo do sonIar na aarcncia dc
nodo dclc csiar, or csic csclIo da aarcncia,
rcscrvado conira a unificaao c o fundir-sc con
suas fornas cniao, conarando, as inagcns
do lrico nada nais sao do quc clc ncsno c, or
assin dizcr, acnas divcrsas oljciivacs dclc,
cn viriudc do quc, cono onio ncdio novcl dcsic
nundo, clc odc dizcr cu"; so quc csia
individualidadc nao c a ncsna do quc a do
Ioncn dcscrio, cnrico-rcal, nas a unica
individualidadc vcrdadcirancnic cisicnic c
cicrna, quc jaz no anago dc iodas as cousas, or
cuja coia o gcnio lrico vc aic o scu fundo.
Figurcno-nos una vcz cono clc sc dcscolrc a si
dc crncio a csias coias cono nao-gcnio", isio
c, sua suljciividadc", ioda a iurla dc aics c
novincnios suljciivos do dcscjo, dirigidos a un
oljcio dcicrninado, ara clc rcal. Sc agora arccc
cono sc o gcnio lrico c, con clc ligado, o nao-
gcnio fossc una unidadc c cono sc o rinciro
disscssc dc si ncsno aqucla alavrinIa cu",
cniao csia aarcncia ja nao nos odcra scduzir,
cono scduziu aquclcs quc classificavan o lrico
cono ocia suljciivo. En vcrdadc c Arquloco, o
Ioncn aaionadancnic ardcnic, quc ana c
odcia, nada nais quc una visao do gcnio nundial
c quc crinc sinlolicancnic sua dor riniiiva,
63
naquclc ccnlo do Ioncn cIanado Arquloco;
cnquanio quc aquclc Arquloco, quc qucr c dcscja
suljciivancnic, nunca odcra scr ocia. Mas nao
c ncsno ncccssario quc o lrico so vcja dianic dc
si o fcnncno do Ioncn Arquloco cono rcflco
da aarcncia cicrna; c a iragcdia rova o quanio
sc odc afasiar o nundo visionado clo lrico
dcssc fcnncno quc cn vcrdadc csia dcnasiado
crio.
ScIocnIaucr, quc nao oculiou a dificuldadc
quc o lrico arcscnia ara a considcraao
filosofica da aric, acrcdiia icr acIado una sada,
qual nao o osso aconanIar. orquc a clc
soncnic, cn sua rofunda nciafsica da nusica,
foi dado o ncio con o qual odcria icr sido
afasiada dcfiniiivancnic aqucla dificuldadc; cono
crcio ic-lo fciio aqui, scgundo scu csriio c ara
sua Ionra. Elc ao conirario indica cono a
csscncia roria da canao o quc scguc (O
nundo cono voniadc c rcrcscniaao I}.
o sujciio da voniadc, qucr dizcr, da
voniadc roria, quc cncIc a conscicncia daquclc
quc cania, frcqucnicncnic cono un dcscjo
dcsligado, saiisfciio (alcgria}, nas ialvcz nais
frcqucnicncnic ainda cono un rcrinido
(irisicza}, scnrc cono afcio, aiao, csiado dc
anino agiiado. Ao lado dcsic, orcn, c ao ncsno
icno con clc sc scnic o quc cania, clo asccio
da naiurcza quc o rodcia cono sujciio do
64
conIccincnio uro, dcsrovido dc voniadc, cuja
inalalavcl iranquilidadc dc alna cnira cniao cn
conirasic con o inulso da voniadc scnrc
liniiada, scnrc indigcnic ainda; o scniincnio
dcsic conirasic, dcsia nudana c aquilo quc sc
crcssa no conjunio da canao c o quc consiiiui
o csiado lrico. Ncsic sc nos aroina, sc assin
odcnos dizcr, o conIccincnio uro, a fin dc
nos lilcriar da voniadc c dc scu inulso.
Scguinos, nas acnas or alguns insianics,
scnrc a voniadc; a rccordaao dc nossos fins
cssoais nos arranca da conicnlaao iranquila;
nas ianlcn novancnic nos iira da voniadc a
lcla vizinIana roina, na qual sc nos ofcrccc o
conIccincnio uro, dcsrovido dc dcscjo. Por
isso sc nisiuraran naravilIosancnic na canao
c na disosiao lrica a voniadc (o inicrcssc
cssoal dos fins} c a conicnlaao ura da
vizinIana quc sc arcscnia; sc luscan c sc
inaginan rclacs cnirc anlas, a disosiao
suljciiva, a afciao da voniadc conunican
vizinIana, c csia novancnic qucla, sua cor cn
rcflco. A rova dc iodo csic csiado dc alna iao
ncsclado c dividido c a canao vcrdadcira".
Qucn odcria dcsconIcccr ncsia dcscriao,
quc aqui sc caracicriza o lirisno cono una aric
alcanada incrfciiancnic cono una aric quc
csia scnrc saliando c quc oucas vczcs alcana
o fin, ncsno cono una scni-aric, cuja csscncia
dcvcssc consisiir na voniadc c na conicnlaao
65
ura; isio c, quc o csiado nao-csiciico c o csiciico
csiivcsscn adniravclncnic nisiurados? Nos,
clo conirario, asscvcranos quc ioda a
coniradiao scgundo a qual, scgundo un ncdidor
dc valorcs, dividc ScIocnIaucr as arics, a
coniradiao do suljciivo c a do oljciivo, sao
inrorios na csiciica cn viriudc do sujciio, o
indivduo dcscjoso c quc foncnia scus roosiios
cgosias, so odcr scr considcrado cono ininigo,
c nao cono origcn da aric. Mas, scndo o sujciio
ariisia, csic csia ja rcdinido dc sua voniadc
individual c sc convcric cn ncdiun, airavcs do
qual fcsicja o sujciio quc rcalncnic cisic, sua
rcdcnao na aarcncia. Por isio, ara nossa
IunilIaao c rcalcc, dcvc csiar dianic dc nossa
visia, quc ioda a concdia arisiica nao sc
rcrcscnia ara nos, ialvcz ara nossa nclIoria
ou ara nossa iniiaao, c nais quc nos sonos,
ianouco, os criadorcs vcrdadciros daquclc
nundo dc aric; nas sin odcnos suor dc nos
ncsnos quc sonos, ara o vcrdadciro criador da
ncsna, inagcns c rojccs arisiicas, o quc icn
na significaao dc olras dc aric nossa naior
dignidadc, ois so cono fcnncno arisiico sao
jusiificados cicrnancnic a cisicncia c o nundo;
cnquanio quc nossa conscicncia solrc csia nossa
significaao nao c nais do quc a quc icn
gucrrciros iniados nuna icla, da laialIa ncla
rcrcscniada. Daqui rcsulia quc iodo o nosso
salcr arisiico c, no fundo, una conlcia ilusao,
66
cn viriudc dc nos, cono conIcccdorcs, nao
scrnos con aquclc scr uno c idcniico, quc sc
roorciona, cono criador c cscciador unico,
un gozo cicrno. Soncnic cnquanio o gcnio sc
fundir no aio da roduao arisiica con aquclc
ariisia-riniiivo|16| do nundo, salc clc algo
solrc a csscncia cicrna da aric; ois naquclc
csiado c clc, nilagrosancnic, idcniico qucla
inagcn sinisira da falula, quc odc virar os
olIos c sc fiiar a si ncsna; cniao clc rcrcscnia
sinuliancancnic o sujciio c o oljcio, ao ncsno
icno ocia, aior c cscciador.
6.
No iocanic a Arquloco dcscolriu a
invcsiigaao crudiia quc clc iniroduziu a canao
oular na liicraiura, c quc, or isso, lIc concic
aqucla osiao unica, ao lado dc Honcro, na
considcraao gcral dos grcgos. O quc, orcn, c a
canao oular cn conaraao con a cocia
ioialncnic aolnica? Quc nais do quc o
crciuun vcsiigiun" dc una uniao do
Aolnico c do Dionisaco; sua nonsiruosa
roagaao quc or iodos os ovos sc csicndc c
quc sc nuliilica cn roducs scnrc novas, c-
nos una rova dc quao foric c aquclc dulo
inulso arisiico da naiurcza; quc, dc nancira
analoga, dcia suas narcas na canao oular,
cono os novincnios orgiasiicos dc un ovo sc
cicrnizan cn sua nusica. Dcvcria scr ncsno
67
dcnonsiravcl Iisioricancnic quc iodo crodo
nui roduiivo cn cancs oularcs c, ao ncsno
icno, cciiado do nodo nais foric or corrcnics
dionisacas, quc dcvcnos considcrar scnrc
cono fundancnio c suosiao da canao oular.
A canao oular c ara nos, inicialncnic,
un csclIo nusical do nundo, cono nclodia
original, quc rocura agora una figura dc sonIo
aralcla c quc a crinc na ocsia. A nclodia c
cniao o riniiivo c o conun, quc or isso odc
ianlcn sofrcr nuliilas oljciivacs cn icios
nuliilos. Ela c ianlcn o nais inorianic c o
nais ncccssario na arcciaao ingcnua do ovo.
A nclodia roduz a ocsia dc si, c isio scnrc
novancnic; nada nais nos qucr crinir a forna
dc csirofcs da canao oular, fcnncno quc
scnrc fiici con assonlro, aic cnconirar csia
soluao. Qucn considcra, scgundo csia icoria,
una colcao dc cancs oularcs or ccnlo
a do raaz cornciciro|17| csic acIara ccnlos
inicrninavcis dc cono a nclodia, quc
coniinuancnic roduz, joga ccniclIas dc inagcns
cn scu rcdor; quc cn scu colorido, cn sua
nudana rccniina c aic cn sua rcciiiaao
louca, nanifcsian una fora ioialncnic csiranIa
aarcncia cica c scu corrcr iranquilo. Do
onio dc visia da cocia, c sinlcsncnic
condcnavcl csic nundo dc inagcns, dcsigual c
irrcgular, do lirisno; c ial fizcran dcccrio as
68
rasodias cico-fcsiivas das ccrinnias
aolnicas na coca dc Tcrandro.
Vcnos, orianio, no ociar da canao
oular, a lngua csforada o nais ossvcl ara
iniiar a nusica; clo quc sc inicia con Arquloco
un novo nundo da ocsia quc c, cn scu fundo
nais niino, conirario ocsia Ioncrica. Con
isio indicanos a unica rclaao ossvcl cnirc
ocsia c nusica, alavra c son; a alavra, a
inagcn, o concciio rocuran una crcssao
analoga nusica c sofrcn agora cn si o odcr da
nusica. Ncsic scniido odcnos disiinguir duas
corrcnics rinciais na Iisioria lingusiica do
ovo grcgo, scgundo a lngua iniiassc o nundo
das inagcns c dos fcnncnos, ou o da nusica.
Fcfliia-sc, una vcz nais c rofundancnic, solrc
a difcrcna lingusiica do colorido, da consiruao
siniaiica, da csccic dc alavras cnirc Honcro c
Pndaro c cnicndcr-sc-a o significado dcsic
conirasic. Sin, quando rcflciinos a csic rcsciio,
iorna-sc-nos claro quc cnirc Honcro c Pndaro
dcvcn icr rcssoado os sons orgiasiicos da flauia
do Olino, quc ainda na coca dc Arisioiclcs, dc
crncio a una nusica infiniiancnic nais
cvoluda, arrasiavan ao cniusiasno dcliranic, c
quc dcccrio inciiaran iniiaao, cn scus cfciios
riniiivos, iodos os ncios dc crcssao dos
conicnorancos. Qucro rccordar aqui un
conIccido fcnncno dos nossos dias, quc odc
arcccr conirario nossa csiciica.
69
Ecrincnianos scnrc dc novo cono una
sinfonia dc DcciIovcn inclc os ouvinics a
crcsscs figuradas, scja orquc a conosiao
dos divcrsos nundos dc inagcns, roduzidos or
una scqucncia dc sons, sc conoric
faniasiicancnic colorida ou, aic, coniradiioria;
ccrccr a rcsciio dc iais conosics sua olrc
criica, c nao rcarar no fcnncno quc c
facilncnic clicavcl, isio c rorio daqucla
csiciica. Sin, ncsno quando o conosiior sc
criniu cn inagcns solrc una conosiao,
cono quando indica una sinfonia cono
Pasioral" c una conosiao lcvc cono Ccna
junio ao rilcirinIo", una ouira cono Alcgrc
rcuniao dos canoncscs", cniao iodas csias sao
rcrcscniacs conaraiivas, nascidas da nusica
c nao oljcios iniiados cla nusica
rcrcscniacs quc nada nos odcn cnsinar
solrc o conicudo dionisaco da nusica c quc nao
icn valor cclusivancnic ao lado dc ouiras
inagcns. Esic roccsso dc una dcscarga da
nusica cn inagcns dcvcnos iransniiir, cn
ncnic, a una nuliidao oular juvcnil c
criadora, no iocanic lingusiica, a fin dc
conrccndcrnos a origcn da canao oular cn
csirofcs c cono ioda a riqucza idionaiica sc
cciia clo novo rincio dc iniiaao da nusica.
Sc odcnos considcrar a ocsia lrica cono a
fulguraao iniiaiiva da nusica cn inagcns c
idcias, cniao crguniarcnos. cono quc cousa
70
aarccc a nusica no csclIo da alcgoria c das
idcias?" Aarccc cono voniadc, ionada a alavra
cn scniido ScIocnIaucriano, isio c, cono
conirasic da disosiao csiciica, urancnic
conicnlaiiva c involuniaria. Disiinguc-sc aqui, o
nais rigorosancnic ossvcl, a idcia do scr dado
fcnncno, orquc a nusica, scgundo a sua
naiurcza, nao odc scr voniadc, ois, cono ial,
dcvcria scr lanida ioialncnic do donnio da Aric
or a voniadc scr o incsiciico cn si; nas cla
aarccc cono voniadc. Para crinir scus
fcnncnos cn figuras ou inagcns ncccssiia o
lrico dc iodas as foras da aiao; dcsdc o
nurnurar da inclinaao aic o lorlulIar da
loucura; sol o inulso dc falar cn ccnlos
aolnicos da nusica conrccndc clc a naiurcza
c a si acnas cono o cicrno dcscjoso, colioso c
anclanic. Quando, orcn, inicrrcia a nusica cn
inagcns, clc ncsno dcscansa na quiciudc
occanica da considcraao aolnica, acsar dc
iudo o quc clc divisa clo ncdiun da nusica
csiar cn novincnio agiiado c arcssado. E
quando clc rorio sc vc clo ncsno ncdiun,
cniao lIc aarccc sua roria inagcn no csiado
dun scniir nao saiisfciio, scu rorio dcscjar;
qucrcr, gcncr c culiar c-lIc una conaraao
con quc sc inicrrcia a nusica. Esic c o
fcnncno do lrico. Cono gcnio aolnico clc
inicrrcia a nusica cla inagcn da voniadc,
cnquanio quc clc ncsno conlciancnic
71
dcsrcndido da ansia da voniadc, c una figura
ura c scrcna cono o sol.|18|
Toda csia discussao acciia quc o lirisno c iao
dccndcnic do csriio da nusica, cono a roria
nusica quc, cn sua ioial iliniiaao, nao
ncccssiia ncn da inagcn, ncn da idcia, acnas
as suoriando ao scu lado. A ocsia do lrico
nada odc crinir quc ja nao csicja coniido na
naior gcncralidadc c indifcrcna da nusica, quc
o incliu linguagcn figurada. Nao sc odc
csgoiar con a linguagcn o sinlolisno univcrsal
da nusica or csia sc rcfcrir sinlolicancnic
coniradiao c dor riniiivas no coraao do Uno-
Priniiivo, sinlolizando con isio una csfcra quc
csia solrc iodos c anic iodos os fcnncnos.
Conarando con csia, iodo fcnncno nada nais
c quc alcgoria; or isio a lngua, cono orgao c
snlolo dos fcnncnos, nao odc nunca c cn
ncnIun lugar crinir o rofundo scniido da
nusica, nas crnanccc, quando sc roniifica a
iniiar a nusica, soncnic cn coniaio cicrno con
cla, cnquanio quc scu scniido nais rofundo,
acsar dc ioda cloqucncia lrica, nao sc odc
accrcar dc nos or nais un asso, scqucr.
7.
Dcvcnos agora cIanar cn nosso aulio
iodos os rincios arisiicos discuiidos aic o
noncnio, a fin dc acIarnos os caninIos ccrios
72
no lalirinio", nonc quc sonos olrigados a dar
origcn da iragcdia grcga. Prcsuno nao afirnar
nada dc alsurdo quando digo quc o rollcna
dcsia origcn nao foi ainda, aic Iojc, arcscniado
scriancnic c, nuiio ncnos, rcsolvido, ncsno quc
sc icnIan ja ianias vczcs jungido c dcsunido,
conlinaioriancnic, os cdaos csarsos da
iradiao aniiga. A iradiao afirna con ioda
scgurana quc a iragcdia sc origina do coro
iragico c quc fora, riniiivancnic, soncnic coro c
nada nais quc coro; clo quc icnos a olrigaao
dc fiiar csic coro iragico cono o vcrdadciro drana
riniiivo, scn nos confornar con as crcsscs
arisiicas corrcnics, scgundo as quais clc nao
assa dc un cscciador idcalisia ou quc icnIa dc
rcrcscniar o ovo cranic a rcgiao rincicsca
da ccna. Esic uliino cnsancnio clicaiivo
ncncionado, quc soa con iania clcvaao ara
alguns oliicos cono sc fossc rcrcscniada,
no coro oular, a inuiavcl lcgislaao noral dos
aicnicnscs dcnocraiicos, quc crnanccia scnrc
con a razao solrc os aaionados cccssos c
divcrscs dos rcis quc odc scr arcscniado
or un diio dc Arisioiclcs cono o nais vcrdico
ossvcl, c dcsiiiudo, no cnianio, dc inoriancia,
ara a fornaao riniiiva da iragcdia, c isio or
scr ccludo iodo c qualqucr conirasic cnirc ovo
c rncic daquclas origcns unicancnic
rcligiosas. Assin ianlcn c ccluda qualqucr
csfcra oliico-social, nas considcraranos, or
73
icrnos cn visia a forna classica do coro or nos
conIccido dc squilo c Sofoclcs, llasfcnia falar
aqui da suosiao dc una rcrcscniaao
consiiiucional oular", llasfcnia dianic da qual
nao rccuarian nuiios ouiros. A rcrcscniaao
consiiiucional oular nao c conIccida clas
aniigas consiiiuics in rai" c cscranos quc
ncn a rcsscniiran" cn sua iragcdia.
Muiio nais cclclrc quc csia clicaao
oliica do coro c o cnsancnio dc A. W. ScIlcgcl,
quc nos rcconcnda considcrarnos o coro, or
assin dizcr, cono o conicudo c o ciraio da
nuliidao dos cscciadorcs, cono o cscciador
idcal. Esia oiniao, confroniada con aqucla
iradiao Iisiorica dc quc riniiivancnic a
iragcdia nao assava dc coro, sc idcniifica con
aquilo quc cla c. rudc, anii-cicnifica nas
lrilIanic suosiao, c quc so conscrvou scu
lrilIo cla forna conccnirada dc crcssao, cla
rcvcnao iiicancnic gcrnanica conira iudo quc
sc diz idcal", c or nossa surrcsa noncnianca.
Pois surrccndcno-nos ao conararnos o iao
nosso conIccido ullico dos icairos, c inquirino-
nos sc Ia una ossililidadc dc idcalizar or csic
ullico algo dc analogico ao coro iragico.
Ncgano-lo iaciiancnic c adnircnos agora a
audacia da afirnaao dc ScIlcgcl, cono a
naiurcza ioialncnic divcrsa do ullico grcgo.
Pois scnrc suuscnos quc o cscciador
roriancnic diio, fossc clc qucn fossc, dcvcria
74
csiar ccrio dc icr sua frcnic una olra dc aric c
nao una rcalidadc cnrica; cnquanio quc o coro
iragico dos grcgos c olrigado a rcconIcccr cono
cisicncias cororcas as figuras da ccna. O coro
dos Oqucanicos crc vcr dianic dc si o iiia
Proncicu c sc considcra iao rcal cono considcra
rcal o dcus da ccna. E scria isio a classc nclIor c
nais ura do cscciador, considcrar rcal c
cisicnic cororalncnic, scgundo o fazcn os
Oqucanicos, quanio a Proncicu. E scria o sinal
do cscciador idcal, corrcr ao alco c lilcriar dos
naririos aquclc dcus. Acrcdiiavanos nun
ullico csiciico c julgavanos cada cscciador
ianio nais caaz, quanio nais aio cra dc
considcrar a olra dc aric cono aric, isio qucr
dizcr, csiciicancnic; c sin cnrica c
cororalncnic. OI! csics grcgos! susiranos, clcs
dcrrulan a nossa csiciica. A isio
acosiunados, orcn, rccianos o concciio
scIlcgcliano ioda vcz quc ouvsscnos falar cn
coro.
Mas aqucla iao crcssiva iradiao aqui sc
crinc advcrsancnic a ScIlcgcl, o coro or si
ncsno, scu alco, orianio a forna riniiiva da
iragcdia c aquclc coro idcal nao sc conrccndcn.
Quc gcncro dc aric scria a quc fossc iirada do
concciio do cscciador, dc cuja forna roria
dcvcria valcr o cscciador cn si"? O cscciador
scn csciaculo c un conira-scnso. Tcncnos quc
a origcn da iragcdia nao sc ossa clicar ncn
75
cla considcraao da inicligcncia noral da
nuliidao, ncn do concciio do cscciador scn
csciaculo, c considcranos csic rollcna
rofundo cn dcnasia, ara scqucr scrnos
iocados or considcracs iao sucrficiais.
Una inicrrciaao infiniiancnic valorosa
solrc o significado do coro nanifcsiou ScIillcr no
cclclrc rologo da Noiva dc Mcssina", cn quc
considcra o nundo cono un iodo vivo, clo quc a
iragcdia c cnvolvida ara sc scarar dc nodo
ioial do nundo rcal c nanicr o scu fundo idcal c
a sua lilcrdadc ociica.
ScIillcr conlaic, con csia sua arna
rincial, a conrccnsao conun do quc sc diz
naiural, a ilusao dcscjada dc nancira conun na
ocsia dranaiica. Enquanio quc o rorio dia no
icairo scja algo arisiico, a arquiiciura algo
sinlolico c a lngua ncirica conicnIa un caraicr
iao idcal, c quc ainda cisia o cngano no scu
iodo, nao c suficicnic quc sc considcrc soncnic
isio cono una lilcrdadc ociica, o quc, afinal,
consiiiui o conicudo dc ioda a ocsia. A
iniroduao do coro c o asso dccisivo, con o qual
sc dcclara alcria, c Ioncsiancnic, a gucrra a
qualqucr naiuralisno na aric.
ara una ial nancira dc cnsar quc a
nossa coca, quc iao sucrior sc considcra,
cnrcga o diio sucrior scudo-idcalisno".
76
Tcno orcn quc, con nossa aiual idolairia do
naiural c vcrdadciro, cIcgucnos ao olo
conirario dc iodo idcalisno, isio c, rcgiao da
sala das figuras dc ccra. Mcsno nclcs Ia una
aric, cono cn ccrios ronanccs csiinados do
rcscnic, nas nao sc nos dcvc aiorncniar con a
rcicnsao dc quc, con csia aric, sc Ia dc sucrar
o scudo-idcalisno" dc ScIillcr c CociIc.
naiuralncnic un icrrcno idcal" no qual,
scgundo a oiniao scnsaia dc ScIillcr, cranlula
o coro dos saiiros grcgos, o coro da iragcdia
riniiiva, un icrrcno nuiio acina do caninIo
conun dos noriais. O grcgo cdificou, ara csic
coro, os andaincs dc un csiado naiural fingido,
colocando ncsscs andaincs scrcs naiurais,
ficicios. A iragcdia foi crigida solrc csic
fundancnio c ja or isso foi dcsolrigada, dcsdc o
incio, dc rcroducs ficis da rcalidadc. Acsar
disio nao c un nundo faniasiado cnirc ccu c
icrra, c sin un nundo da ncsna auicniicidadc c
rcalidadc, cono as ossua o Olino, juniancnic
con os scus noradorcs, ara o Iclcno crcdulo. O
saiiro cono corisia dionisaco vivc nuna
rcalidadc rcligiosa, adniiida sol sanao do niio c
do culio. Quc con clc sc inicia a iragcdia, quc
dclc fala a salcdoria dionisaca da iragcdia, c
ara nos un fcnncno iao csiranIavcl, cono o c
a origcn da iragcdia, rovcnicnic do coro. Talvcz
consiganos olicr un onio dc ariida, sc cu
colocar a suosiao dc quc o saiiro, o scr naiural
77
ficicio, sc rclacionc con o Ioncn culio cono sc
rclaciona a nusica dionisaca con a civilizaao.
Dcsia uliina diz Ficardo Wagncr quc cla c
aagada cla nusica, cono c o lrilIo da lanada
cla luz do dia. Da ncsna nancira crcio, sc
scniiu anulado o Ioncn culio grcgo, cn
rcscna do coro sairico; c isio c o rinciro cfciio
da iragcdia dionisaca, quc o csiado c a
socicdadc, os alisnos cn gcral cnirc Ioncn c
Ioncn, ccdan a un oicnissino scniincnio dc
unidadc, o qual rcconduz ao coraao da Naiurcza.
O consolo nciafsico, con o qual, cono ja
dcici indicado airas, nos dcscdc ioda a
vcrdadcira iragcdia, quc a vida no fundo das
cousas, acsar dc ioda a nuiaao dos
fcnncnos, c indcsiruiivclncnic alcgrc c oicnic;
csic consolo aarccc con clarcza cono coro dos
saiiros, cono coro dc scrcs naiurais, quc vivcn
or dciras dc qualqucr civilizaao c quc, acsar
das nudanas das gcracs c da Iisioria dos
ovos, coniinuan scndo scnrc os ncsnos.
Con csic coro sc consola o Iclcno rofundo,
o unico igualncnic aio ara as dorcs nais
suavcs c nais crucis, quc con olIar cncrgico
fiiou o icrrvcl inulso dc dcsiruiao do quc sc
cIana Iisioria nundial, da ncsna forna cono
cono fiiou a crucldadc da naiurcza, cnconirando-
sc cn crigo dc ansiar or una ncgaao ludisia
da voniadc. A Aric o salva, c cla Aric sc lIc salva
a vida.
78
O ciasc do csiado dionisaco, con sua
dcsiruiao das larrciras c liniics conuns da
cisicncia, conicn cn vcrdadc, duranic sua
duraao, un clcncnio lciargico, cn quc vcn a
sulncrgir iodo o ccrincniado, cssoalncnic,
cn icnos idos. Assin sc scara clo alisno do
assado o nundo da vcrdadc coiidiana c da
vcrdadc dionisaca. Logo, orcn, quc aqucla
vcrdadc coiidiana sc nos scara cono ial, una
disosiao ascciica, ncgaiiva, da voniadc c o fruio
dcsias siiuacs. Ncsic scniido arccc-sc o
Ioncn dionisaco con Hanlcio; anlos lanaran
una vcz un olIar vcrdadciro csscncia das
cousas, clcs rcconIcccran, c rcugnava-lIcs
agir, ois a sua aao nada icria odido nodificar
na csscncia cicrna das cousas; clcs scnicn-no
or vcrgonIoso ou ridculo quc sc rcicnda quc
clcs dcvan rcinicgrar o nundo quc sc
dcsinicgrou. O conIccincnio naia a aao, aao
calc o cnvclancnio|19| cla ilusao c isio o quc
Hanlcio cnsina, nao aqucla salcdoria laraia dc
Joao o SonIador quc, cn viriudc dc cccsso dc
rcflcao c cccsso dc ossililidadcs, nao sc dc
dccidir aao; nao o rcflciir, nao! o
conIccincnio vcrdadciro, o rclancc na vcrdadc
Iorrorosa, sucra qualqucr noiivo quc inclc
aao, ianio con Hanlcio cono con o Ioncn
dionisaco. Agora nao Ia consolo quc faa cfciio,
a ansia assa, dcois da noric, or solrc o
nundo, or solrc os dcuscs ncsno, a cisicncia
79
c ncgada, conjuniancnic con scu rcflco fugidio
nos dcuscs, ou nun Alcn scniicrno. Na ccricza
da vcrdadc una vcz fiiada vcra cniao o Ioncn
soncnic o Iorrvcl ou o alsurdo da cisicncia;
cniao clc conrccndcra o sinlolico no dcsiino dc
Ofclia, cniao rcconIcccra a salcdoria do dcus
silvcsirc Silcno; c isio rcugna-lIc.
Aqui, no naior crigo da voniadc, sc
aroina, cono fciiiccira salvadora c salcdora da
cura, a Aric. So cla conscguc dolrar aquclcs
cnsancnios dc rcugnancia solrc o Iorrvcl ou
solrc o alsurdo da cisicncia, cn rcrcscniacs
con as quais sc conscguc vivcr. Esias sao o
sullinc cono a sujciao arisiica do Iorrvcl, c o
cnico cono a dcscarga arisiica dc nojo do
alsurdo. O coro sairico do Diiiranlo c a aao
salvadora da aric grcga. no nundo ncdio dcsics
conanIciros dionisacos sc csgoiaran aquclcs
accssos, ja anicriorncnic dcscriios.
8.
Tanio o saiiro cono o asior idlico da coca
nodcrna sao o rcsuliado dc un dcscjo dirigido ao
riniiivo c naiural; nas cono agarra firnc c
inavidancnic o grcgo a scu Ioncn sclvagcn, c
cono lrinca, cnvcrgonIada c afcninadancnic, o
Ioncn da nossa coca con a inagcn
lisonjcadora dc un asior dclicado, dcgcncrado c
iocador dc flauia! A Naiurcza, ainda nao
80
iralalIada clo conIccincnio c con as aldravas
da culiura ainda inquclraniadas, csia viu o grcgo
cn scu saiiro, quc nao sc asscnclIava or isso
ao nacaco. Muiio clo conirario. cra a inagcn
riniiiva do Ioncn, a crcssao dc scus naiorcs
c nais forics inulsos, cono o cniusiasia
cncaniado c arrclaiado cla roinidadc do
dcus; cono conanIciro ariilIanic do
sofrincnio, no qual sc rccic a dor dcsic dcus,
cono dcclaranic dc salcdorias rovcnicnics do
anago da naiurcza, cono cnllcna da
onioicncia scual na naiurcza, quc o grcgo csia
acosiunado a fiiar rcsciiosancnic,
conicnlaiivo c adnirado. O saiiro cra algo dc
sullinc c divino, assin dcvcria arcccr
rincialncnic ao olIar dolorosancnic
alquclraniado do Ioncn dionisaco. Tcr-lIc-ia
sido insuliuoso o asior clcganic c ninoso"; nos
grandiosos c vigorosos iraos dcscolcrios da
naiurcza dcscansava, con saiisfaao ccclsa, o
scu olIar; aqui csiava aagada a ilusao dc
culiura da inagcn riniiiva do Ioncn, aqui sc
dcscolria o Ioncn vcrdadciro, o saiiro larludo
quc alcluiava o scu dcus. Dianic dclc o Ioncn
civilizado dcsaarccia, iornando-sc una
caricaiura ncniirosa. No quc conccrnc a csics
incios dc aric iragica, csia ScIillcr igualncnic
con a razao. O coro c una nuralIa viva conira a
rcalidadc quc invcsic, orquc clc o coro sairico
rcflcic nclIor, nais vcrdadcira c nais
81
conlciancnic, a vida do quc o Ioncn civilizado
quc, a naior aric das vczcs, julga scr a rcalidadc
unica. A csfcra da ocsia nao csia fora do nundo
cono una inossililidadc faniasiica dc un
ccrclro dc ocia; cla qucr scr rccisancnic o
conirario, a crcssao unica da vcrdadc, c c or
isso quc sc dcvc arrcncssar ara longc o adorno
ncniiroso daqucla suosia vcrdadc do Ioncn
civilizado. O conirasic dcsia vcrdadc da naiurcza
roriancnic diia c da ncniira da civilizaao, quc
sc conoria cono sc fossc a unica rcalidadc, c
arccido con o conirasic cnirc o conjunio das
cousas c da cousa cn si, c do nundo iodo das
aarcncias; c assin cono a iragcdia, con scu
consolo nciafsico, indica a vida cicrna daquclc
nuclco da cisicncia, con o dcsaarccincnio
coninuo dos fcnncnos, assin o sinlolisno do
coro sairico crcssa, nun ccnlo, aqucla
rclaao riniiiva cnirc a cousa cn si c a
aariao, o fcnncno. Aquclc asior idlico do
Ioncn nodcrno nada nais c scnao una inagcn
da sona das iluscs dc culiura quc lIc valcn
cono scndo a Naiurcza; o grcgo dionisaco,
qucrcndo a vcrdadc c a Naiurcza cn sua forna
surcna, vc-sc iransfornado nagicancnic cn
saiiro.
Sol iais disosics c conIccincnios sc
rcgozija a iurla cniusiasnada dc scrvidorcs dc
Dionsio, cujo odcr sc nodifica sol scus
rorios olIos, dc nodo a julgarcn scr gcnios
82
rcnovados da Naiurcza, saiiros. A consiiiuiao
osicrior do coro da iragcdia c a iniiaao
arisiica daquclc fcnncno naiural, na qual sc
iornou ncccssaria, cniao, una scaraao cnirc
cscciadorcs dionisacos c iransfornados
dionisacos. ncccssario, orcn, quc sc icnIa
scnrc rcscnic quc o ullico da iragcdia aiica
sc rccnconirava no coro da orqucsira c quc nao
cisiia, fundancnialncnic, osiao divcrsa cnirc
ullico c coro; ois iudo c un grandc c ccclso
coro dc Saiiros dananics c canianics ou dos quc
or csics saiiros sc fazcn rcrcscniar. A alavra
scIlcgcliana dcvc-sc-nos nanifcsiar aqui nuna
razao nais rofunda. O coro c o cscciador
idcal", or clc scr o unico quc conicnla, o
conicnlador do nundo das viscs da ccna. Un
ullico dc cscciadorcs, ial cono o conIcccnos,
cra dcsconIccido aos grcgos. Nos icairos dcsics,
cn viriudc do icrrao quc sc clcvava cn arcos
conccniricos, cra ossvcl a qualqucr cssoa
arcciar iodo o nundo civilizado siiuado cn scu
rcdor c julgar-sc, cn faria conicnlaao, corisia.
Scgundo csic conIccincnio odcnos dcnoninar
o coro, cn scu rinciro dcgrau, na iragcdia
riniiiva, un auio-rcflco do Ioncn dionisaco;
fcnncno quc sc odc cfciuar o nais clarancnic
clo roccsso do aior quc, con vcrdadcira
aiidao, vc dianic dc scus olIos, cn forna
iangvcl, o acl quc dcvc rcrcscniar. O coro
sairico c, anics dc nais nada, una visao da
83
nuliidao dionisaca, cono c, or scu iurno, o
nundo do alco una visao dcssc coro sairico; o
vigor dcsia visao c suficicnicncnic foric ara
fazcr con quc o olIar sc iornc inscnsvcl ao cfciio
da rcalidadc" c aos Ioncns civilizados, scniados
cn rcdor. A forna do icairo grcgo faz lcnlrar un
valc soliiario dos Alcs; a arquiiciura da ccna
aarccc cono una inagcn luninosa dc nuvcns,
quc s lacanics, quc a vccn das aliuras,
vagando nas nonianIas, aarccc cono una
noldura naravilIosa cn cujo ncio sc lIcs
dcara a inagcn dc Dionsio.
Aquclc fcnncno riniiivo arisiico, quc aqui
ncncionanos ara a clicaao do coro da
iragcdia, c quasc cscandaloso ara nosso crudiio
nodo dc vcr os clcncniarcs roccssos arisiicos,
cnquanio nada odc scr nais ccrio do quc o faio
dc scr o ocia soncnic ocia quando sc vc
rodcado or figuras, quc dianic dclc vivcn c
agcn, c cujo scr inicrior conscguc dcscoriinar.
Por una fraqucza csiranIa da aiidao nodcrna,
vcno-nos inclinados a rcrcscniar o fcnncno
riniiivo csiciico dc nodo dcnasiadancnic
conlicado c alsiraio. A nciafora nao c, ara o
vcrdadciro ocia, una figura rciorica, nas sin
una rcrcscniaao quc lIc aarccc na rcalidadc,
no lugar do concciio. O caraicr nao c ara clc
algo ioial, conosio dc iraos singularcs, nas
una cssoa inoriunancnic vivaz anic scu olIar
c quc acnas sc disiinguc da visao igual do inior
84
cla coniinuidadc nao inicrronida do vivcr c do
agir. Por quc c quc Honcro dcscrcvc nais
consicuancnic do quc iodos os ouiros ocias?
Porquc vc nais. Falanos alsiraiancnic solrc a
ocsia, orquc iodos sonos naus ocias. No
fundo o fcnncno csiciico c sinlcs. Consisic cn
icr-sc a caacidadc dc vcr coniinuancnic un
jogo vivaz c vivcr scnrc rodcado or iurlas dc
csriios; cniao c-sc ocia. so scniir o inulso
dc iransfornar-sc a si ncsno c falar cono
rovcnicnic dc ouiros coros c ouiras alnas,
cniao c-sc dranaiurgo.
A cciiaao dionisaca c caaz dc iransniiir a
una nuliidao csia aiidao arisiica, dc sc vcr
rodcada or una ial iurla dc csriios con a
qual, inicriorncnic, salc quc c unida. Esic
roccsso do coro da iragcdia c o fcnncno
riniiivo dranaiico; vcr-sc iransfornado dianic
dc si ncsno, c cniao agir cono sc, dc faio,
iivcssc cncirado cn un ouiro coro, cn un
ouiro caraicr. Esic roccsso csia no rincio do
dcscnvolvincnio do drana. Aqui cisic algucn
difcrcnic do rasoda quc nao sc fundc con suas
inagcns, nas quc scnclIanic ao inior as vc
con olIar conicnlaiivo fora dc si; aqui Ia ja un
alandono do indivduo cn una naiurcza
csiranIa. O diiiranlo c, or isso, lcn disiinio dc
qualqucr ouiro canio coral. As donzclas quc, con
rano dc louros na nao, sc dirigcn fcsiivancnic
ao icnlo dc Aolo, caniando ncssc irajcio un
85
Iino dc rocissao, coniinuan scndo o quc sao c
conscrvan o scu nonc civil; o coro diiiranlico c
un coro dc iransfornados, quc csqucccran o scu
assado civil, sua osiao social. Tornaran-sc
scrvidorcs cicrnos dc scu dcus c vivcn fora dc
quaisqucr csfcras sociais. Todo o ouiro lirisno
coral dos Iclcnos nada nais c quc una
nonsiruosa clcvaao do canior unico aolnico,
cnquanio quc no diiiranlo Ia, anic nos, una
conunidadc dc aiorcs quc, ncsno cnirc si, sc
considcran iransfornados.
O cncaniancnio c condiao dc ioda aric
dranaiica. Ncsic cncaniancnio sc vc o
cniusiasia dionisaco cono saiiro c cono saiiro
vc, or sua vcz, o dcus, isio c, clc vc cn sua
iransfornaao una ouira visao fora dc si, cono
conlcncnio aolnico dc scu csiado. Con csia
nova visao sc conlcia o drana.
Scgundo csic conIccincnio, dcvcnos
cnicndcr a iragcdia grcga cono o coro dionisaco,
quc scnrc sc dcscarrcga nun nundo aolnico
dc inagcns. Aquclas arics dc coro, con as quais
c cnirclaada a iragcdia sao, odc-sc dizcr, o scio
naicrno dc iodo o dialogo, isio c, dc iodo o
nundo da ccna, do drana cn si. En divcrsas
dcscargas succssivas irradia csic fundancnio
riniiivo da iragcdia aqucla visao do drana.
Drana quc c un fcnncno rovcnicnic do sonIo,
c orianio dc naiurcza cica; nas quc nao
86
rcrcscnia, or ouiro lado, cono oljciivaao dc
un csiado dionisaco, a rcdcnao aolnica na
aarcncia, nas sin, clo conirario, a divisao do
indivduo c scu unificar-sc con o scr riniiivo.
Con isio rcrcscnia o drana a scnsililidadc
aolnica dc conIccincnios c cfciios dionisacos,
scndo or isso scarado da cocia or un
alisno incnso.
O coro da iragcdia grcga, o snlolo dc ioda a
nuliidao cciiada dionisiacancnic, cnconira
ncsia nossa conccao sua clicaao ioial.
Enquanio quc nos, acosiunados osiao dc un
coro no alco nodcrno, csccialncnic iraiando-
sc dc un coro dc ocra, nao odcnos cnicndcr
cono aquclc coro iragico dos grcgos udcssc scr
nais aniigo, nais original c nais inorianic quc
a aao" vcrdadcira cono foi iao clarancnic
iransniiido cnquanio quc, or ouiro lado, nao
odcnos aiinar con aqucla inoriancia c
rinordialidadc iradicionais orquc fora
conosio soncnic or scrcs infcriorcs c scrvis c
ncsno, riniiivancnic, or saiiros arccidos
con lodcs, cnquanio a orqucsira dianic da ccna
coniinuava scndo un cnigna ara nos; cIcganos
agora conclusao dc quc a ccna juniancnic con
a aao so cra, riniiivancnic, inaginada cono
una visao, c quc o coro c a unica rcalidadc", quc
dc si origina a visao, falando dcsia con iodo o
sinlolisno da dana, do son c da alavra. Esic
coro, vc cn sua visao scu scnIor c ncsirc
87
Dionsio, c c, or isso ncsno, o coro scrvil, clc vc
cono o dcus sofrc c sc glorifica, nao agindo clc
ncsno or csia razao. Ncsia osiao
conlciancnic scrvil dianic do dcus, c clc a
naior crcssao da Naiurcza, or scr a crcssao
dionisaca, c cicrna or isso, cono aqucla,
oraculos c scnicnas salias; scndo acicnic, clc
c, ianlcn, o salio, aquclc quc anuncia a vcrdadc
rovcnicnic do coraao do nundo. Assin sc
origina aqucla figura faniasiica c rcugnanic do
saiiro salio c cniusiasia, quc c ao ncsno icno
o Ioncn ingcnuo", cn coniraosiao ao dcus;
inagcn c rcflco da Naiurcza c dc scus inulsos
nais oicnics, c snlolo da ncsna, scndo ao
ncsno icno arauio dc sua salcdoria c dc sua
aric. nusico, ocia, danarino c visionario cn
una so cssoa.
Dionsio, Icroi vcrdadciro do alco c onio
ccniral da visao, nao cisic riniiivancnic,
scgundo csic conIccincnio c scgundo a iradiao
no crodo nais aniigo da iragcdia, nas c so
rcrcscniado cono cisicnic; qucr dizcr quc a
iragcdia c, naquclc icno, soncnic coro" c nao
drana". Mais iardc ccrincnia-sc nosirar o
dcus cono algo rcal c dc rcrcscniar, visvcl a
iodos, a figura da visao c a noldura glorificanic;
con isio sc inicia o drana cn scniido nais
rcsiriio. Eniao c cncarrcgado o coro diiiranlico
dc cciiar o anino dos ouvinics dionisiacancnic
aic un ccrio grau, a firn dc quc csics, ao
88
aarcccr o Icroi no alco, nao vcjan o Ioncn
disforncncnic faniasiado c nascarado, nas sin
una figura dc visao, nascida dc scu rorio
ciasc. Inagincnos Adncio a cnsar con
rofunda cisna cn sua csosa Alccsic, noria
rcccnicncnic, consunindo-sc ioialncnic na
conicnlaao csiriiual da ncsna; dc rccnic sc
lIc aroina una inagcn dc nulIcr, dc fornas
arccidas c dc andar scnclIanic, cnvolia cn un
vcu. Inagincnos a sua rccniina criurlaao,
sua conaraao violcnia, sua convicao
insiiniiva, c icrcnos una analogia do scniincnio
con o qual, dionisiacancnic cciiado, o
cscciador via aroinar-sc o dcus, no alco,
con cujos sofrincnios ja sc iinIa idcniificado.
Involuniariancnic iransoriou ioda a inagcn,
ircnulando nagicancnic anic scu olIar, naqucla
figura faniasiada, dissolvcndo a rcalidadc dcsia
cn una cono quc faniasiica irrcalidadc. csic o
csiado dc sonIo aolnico, no qual sc cnvolvc o
nundo do dia, nasccndo ara o nosso olIar cn
nuiacs coninuas un nundo novo, nais
crcssivo, nais inicligvcl, nais conovcdor do
quc aquclc; c ncsno assin nais sonlrio. csia
a razao dc rcconIcccrnos na iragcdia una
caicgorica coniradiao do csiilo. Linguagcn, cor,
novincnio, dinanisno do discurso sc scaran
dc un lado clo lirisno dionisaco do coro, do
ouiro clo nundo aolnico do sonIo, cono
csfcras dc crcssao ioialncnic divcrsas. Os
89
fcnncnos aolnicos cn quc sc oljciiva Dionsio
nao sao nais un nar cicrno", novincnio
varianic c vivcr ardcnic" cono o c a nusica do
coro, ncn aquclas foras scniidas c nao
ociizadas ara a inagcn, nas quais scnic o
scrvidor cniusiasnado dc Dionsio a roinidadc
do dcus; a clarcza c a firncza das criacs cicas
falan do alco. Dionsio ja nao sc crinc nais
or foras, nas sin cono Icroi cico, con
linguagcn quasc scnclIanic a Honcro.
9.
Tudo o quc vcn sucrfcic na aric
aolnica da iragcdia grcga, no dialogo,
arcscnia-sc-nos sinlcs, iransarcnic, lclo. O
dialogo c, ncsic scniido, a inagcn do Iclcno, cuja
naiurcza sc cicrna na dana, or sc rcsunir na
dana a naior fora oicncial, quc sc dcscolrc na
flcililidadc c voluia dos novincnios. Assin nos
surrccndc a linguagcn dc Sofoclcs or sua
ccricza c clarcza aolnicas, dc nodo a julgarnos
vcr, incdiaiancnic, aic o fundo nais rccndiio dc
scu scr, adnirados ncsno dc quc o caninIo aic
csic fundo sc nos arcscnic iao curio.
Prcscindindo or un noncnio do caraicr do
Icroi, quc vcn iona, iornando-sc visvcl c
quc nada nais c do quc una figura luzcnic,
rojciada nuna arcdc cscura, isio c, aarcncia
ioial , c cngolfando-nos no niio, quc sc rojcia
ncsics claros rcflcos, ccrincnianos dc
90
rccnic un fcnncno quc csia cn rclaao invcrsa
con un conIccido fcnncno oiico. Sc nos,
dcois dc icrnos ccrincniado fiar o sol a olIo
nu, nos volvcrnos cono quc ofuscados clos
raios solarcs, cniao icrcnos nancIas coloridas,
cscuras dianic da visia; quc icn a funao dc
rcncdio; invcrianos, c aquclas figuras luzcnics
do Icroi dc Sofoclcs, orianio o aolnico da
nascara, sao roducs ncccssarias dc un olIar
ao inicrior c ao Iorrvcl da Naiurcza, sao,
conaraiivancnic, nancIas lrilIanics ara a
cura dc un olIar fcrido cla noiic icrrvcl.
Acnas ncsic scniido odcnos crcr quc
conrccndcnos lcn o concciio scrio c
inorianic da alcgria grcga", cnquanio quc
cnconiranos, o concciio nal cnicndido dcsia
alcgria, cn csiado dc saiisfaao nao icnvcl, na
aiualidadc, cn ioda aric.
A figura nais dolorosa do alco grcgo, o
infcliz dio, foi conrccndido or Sofoclcs cono
o Ioncn nolrc quc, a dcsciio dc scu salcr, csia
dcsiinado ao crro c dcsgraa, nas quc,
finalncnic, or scu sofrincnio airoz, ccrcc cn
scu rcdor una fora nagica c lcndiia, cujo cfciio
ainda scra scniido dcois dc sua noric. O
Ioncn nolrc nao cca, c isio o quc crcssa o
ocia rofundo; or sua aao odc dcsaarcccr
ioda c qualqucr lci, ioda ordcn naiural, c ncsno
o nundo noral. Prccisancnic or csic nodo dc
agir c quc sc iraara un circulo nagico, nais
91
clcvado dc influcncias, influcncias csias quc
cdificarao un nundo novo solrc as runas do
vclIo c ionlado|20|. isio o quc o ocia, quc c,
ao ncsno icno, cnsador rcligioso, qucr
crinir. Cono ocia indica-nos cn rinciro
lugar un roccsso, naravilIosancnic cnrcdado,
quc lcniancnic o juiz dcsfaz ncnlro or
ncnlro, ara a sua roria crdiao; a alcgria,
gcnuinancnic Iclcnica, ncsia soluao dialciica c
iao grandc, quc or csic ncio cncira cn ioda a
olra una rcsiia dc alcgria, quc quclra o gunc s
Iorrorosas condics dcssc roccsso. No dio
cn ColcIa"|21| cnconiranos scnclIanic alcgria,
rcalada, orcn, cn una iransfiguraao
inicrninavcl. Coniraondo-sc ao anciao aiingido
or un cccsso dc dcsgraas, quc c alandonado
a iudo quc a clc sc rcfcrc, cono o sofrcdor
cnconira-sc a alcgria suraicrrcsirc quc,
laiando dc csfcra divina, nos indica aiingir o
Icroi cn sua conduia urancnic assiva, a sua
naior aiividadc, quc cccdc dc nuiio a sua
roria vida, cnquanio quc sua aiividadc c
iralalIo na vida rcccdcnic soncnic o
conduziran assividadc. Assin sc solia
lcniancnic o no do roccsso dc dio, quc csiava
cnrcdado dc nodo insoluvcl ara a visia do
norial c a nais rofunda alcgria Iunana dc
nos sc aodcra, ncsia arclIa divina da dialciica.
Sc iivcrnos fciio jusiia ao ocia con csia
dcclaraao, ainda odcnos scr inquiridos sc, con
92
isio, sc csgoiou o conicudo do niio, c aqui
crcclc-sc quc ioda a conccao do ocia nao c
nais do quc, jusiancnic, aquclc quadro diafano
quc nos arcscnia a naiurcza sanaiiva dcois dc
un olIar ao alisno. dio c arricida, c o csoso
dc sua nac; dio c aquclc quc dccifra os
cnignas da csfingc! O quc c quc nos rcvcla a
nisicriosa irindadc dcsics aios do dcsiino? Ha
un crcdo oular aniiqussino c csccialncnic
csalIado cnirc os crsas, quc diz quc un
nagico salio soncnic odc nasccr dc un inccsio;
o quc nos dcvcnos inicrrciar incdiaiancnic,
icndo cn visia o dio dccifrador dc cnignas c
lilcriador dc sua nac, cono scndo o faio quc la,
ondc sc quclrou, ncdianic foras ociicas c
nagicas, a scaraao cnirc rcscnic c fuiuro, a
lci fia da individualizaao c o fciiio cn si da
Naiurcza, dcvc icr-sc anicciado cono causa
una incnsa coniradiao da Naiurcza cono
naquclc caso o inccsio ; ois cono c quc sc
odcria forar a Naiurcza ao alandono dc scus
scgrcdos, sc nao cn a cnfrcniar viioriosancnic,
isio c, clo ariificial? Esic conIccincnio vcjo-o
firnado naqucla irindadc Iorrvcl dos dcsiinos dc
dio; o ncsno indivduo quc dccifra o cnigna
da Naiurcza daqucla Esfingc lifornc c
ianlcn olrigado, cono arricida c csoso da
nac, a quclrar as lcis nais sagradas da
Naiurcza. Sin, o niio arccc qucrcr indicar quc a
salcdoria, c rincialncnic a salcdoria
93
dionisaca, c un Iorror anii-naiural c quc aquclc,
quc or sua salcdoria arroja a Naiurcza ao
alisno da dcsiruiao ianlcn cn si rorio
dcvcra scniir a dissoluao da Naiurcza. O gunc
da salcdoria sc volvc conira o salio. Salcdoria c
un crinc cranic a Naiurcza". Tais frascs
icnclrosas rofcrc o niio; o ocia Iclcnico,
orcn, ioca cono un raio solar a sullinc c
icrrvcl Coluna dc Mcnnon do niio, dc nodo quc
csia rinciia a soar cn nclodias sofoclcicas!
gloria da assividadc conarc-sc agora a
gloria da aiividadc, a qual ccrca dc lrilIo o
Proncicu dc squilo. O quc aqui icvc quc dizcr
dc nos o cnsador squilo, o quc clc orcn, cono
ocia, soncnic nos dciou adivinIar or sua
inagcn conaraiiva; isio salia rcvclar-nos o
jovcn CociIc nas alavras aircvidas dc scu
Proncicu.
Aqui csiou, forno Ioncns
ninIa inagcn,
Una gcraao quc nc igualc
Para sofrcr c sc alcgrar,
E quc nao ic rcsciic,
Cono cu!"|22|
O Ioncn, clcvando-sc ao iiianico, conquisia
a sua roria culiura c fora os dcuscs a sc aliar
con clc, or ossuir na sua roria salcdoria,
cn sua nac, a cisicncia c os scus liniics. O
94
nais naravilIoso naqucla ocsia do Proncicu
quc, scgundo a sua idcia fundancnial c o Iino da
falia dc rcligiosidadc, c o irao rofundancnic
Esquilcico dc Jusiia. o sofrincnio incnso dc
un sozinIo" nun lado c a incrfciao divina c
ncsno a susciia dc un Crcusculo dos
dcuscs" no ouiro, a fora dc anlos csics
sisicnas dc vida, quc olriga rcconciliaao c
unidadc nciafsica iudo isio nos faz lcnlrar o
onio ccniral c caiial da considcraao do nundo
scgundo squilo, quc vc rcinar solrc dcuscs c
Ioncns as Parcas cono a jusiia cicrna.
Con a coragcn adniravcl, con quc squilo
coloca na sua lalana jusiiccira o nundo
olnico, dcvcnos icr rcscnic quc o grcgo
cnsaiivo iinIa fundancnio firnc c inovcl do
cnsancnio nciafsico cn scus nisicrios, c quc
iodas as suas vclcidadcs cciicas odian
dcscarrcgar-sc nos dcuscs olnicos.
Princialncnic o ariisia grcgo scniia, icndo cn
visia iais divindadcs, un scniincnio olscuro dc
nuiua dccndcncia c c no Proncicu dc squilo
quc sc acIa sinlolizado ial scniir. O ariisia
iiianico acrcdiiava olsiinadancnic odcr criar
Ioncns c, clo ncnos, odcr dcsiruir dcuscs c
isio or sua salcdoria sucrior quc, orcn, cra
forado a ciar no sofrincnio, cicrno. O sullinc
salcr" do grandc gcnio quc, ncsno con dor
cicrna, c ago nui ciguancnic, o orgulIo ascro
do ariisia c isio o quc rcrcscnia o conicudo c
95
a alna da ocsia csquilcica, cnquanio quc
Sofoclcs cnioa, rcludiando, no dio a canao
viioriosa do sanio. Mas ianlcn con a
inicrrciaao quc squilo dcu ao niio, nao foi
ncdida a asnosa rofundcza do icrror; o dcscjo
dc scr do ariisia, a alcgria do lalor arisiico quc
sc oc a ioda dcsgraa c anics una luninosa
inagcn dc nuvcn c ccu; quc sc rcflcic cn un
lago dc irisicza. A lcnda dc Proncicu c una
roricdadc riniiiva dc ioda a conunidadc
oular ariana c un docuncnio ara a
disosiao dcsics no iragico c ao ncdiiaiivo; nao
c ncsno inrovavcl quc csic niio icnIa a
ncsna inoriancia arisiica ara o scr ariano,
quc icn o niio do ccado dc Adao ara o scniia,
c quc cnirc anlos os niios cisia un grau dc
arcnicsco cono cnirc irnao c irna. A
rcssuosiao daquclc niio dc Proncicu c o valor
cccssivo, quc a Iunanidadc riniiiva airilui ao
fogo cono scndo o vcrdadciro aladino dc
qualqucr culiura quc dcsonia. O faio, orcn, c
quc o Ioncn govcrna livrcncnic csic fogo, c quc
nao o rccclc soncnic cono una dadiva cclcsic,
cono raio inflanavcl ou inccndio solar. Isio
arccia a iais conicnlaiivos, Ioncns-riniiivos,
un ulirajc, un roulo naiurcza divina. Assin,
arcscnia-nos dcsdc ja o rinciro rollcna
filosofico una oosiao nclindrosancnic
insoluvcl cnirc Ioncn c Dcus c coloca-a cono
un lloco dc cdra no liniar dc ioda a culiura. O
96
nclIor c o nais ccclso, dc quc odc ariiciar a
Iunanidadc cla o conscguc or un ulirajc, scndo
olrigada a arcar con iodas as suas
conscqucncias, isio c, con iodo o diluvio dc
sofrincnios c dcsgosios con quc as divindadcs
icn dc afligir o gcncro Iunano, quc nolrcncnic
sc clcva.
Eis un cnsancnio accrlo quc, cla
dignidadc conccdida ao dcliio, conirasia
singularncnic con o niio scniia do ccado dc
Adao, no qual foran considcrados, cono scndo a
origcn do nal. a curiosidadc, o fingincnio
ncniiroso, a scduao, a concuisccncia, cnfin
una quaniidadc dc afciacs rincialncnic
fcnininas. Aquilo quc disiinguc a rcrcscniaao
ariana, c a oiniao clcvada do ccado aiivo cono
a rcal viriudc dc Proncicu; con quc sc
cnconirou, ao ncsno icno, o fundancnio ciico
da iragcdia cssinisia cono a jusiificaiiva do nal
Iunano, qucr dizcr ianio da cula Iunana
quanio do sofrincnio causado or cla. A dcsgraa
na csscncia das cousas a quc o ariano
conicnlaiivo nao da ouira inicrrciaao a
coniradiao no coraao do nundo sc lIc
nanifcsia cono a nisiura dc nundos divcrsos,
or ccnlo un divino c un Iunano, dos quais
cada un, individualncnic, csia con a razao, quc,
orcn, isolado do ouiro, c olrigado a sofrcr or
sua individualidadc. No inulso Icroico do
indivduo isolado conccrncnic ao gcral, no inicnio
97
dc airavcssar o liniic da individualizaao, c dc
qucrcr scr o scr uno do nundo, clc sofrc cn si
ncsno a coniradiao riniiiva quc as cousas
cnccrran, o quc qucr dizcr quc clc concic
ccados c sofrc. Assin scndo, cnicndcn os
arianos o dcliio cono Ioncn c os scniias o
ccado cono nulIcr, assin cono ianlcn c
conciido o dcliio-riniiivo|23| clo Ioncn, c o
ccado-riniiivo|24| cla nulIcr. Adcnais diz o
coro das lruas.|25|
Isio iao caio nao odcnos considcrar,
Con assos nil a nulIcr o faz;
Mas, or nais quc cla sc ossa arcssar,
Con un so salio vai o Ioncn airas.
Aquclc quc conrccndc o anago da lcnda dc
Proncicu isio c a ncccssidadc do dcliio,
ofcrccida ao indivduo quc iiianicancnic sc
csfora cssc ianlcn dcvc, logicancnic,
cnicndcr o anii-aolnico dc ial idcia cssinisia;
ois Aolo dcscja acalnar os indivduos isolados,
iraando linIas linirofcs cnirc os ncsnos c
lcnlrando rcciidas vczcs as nais sagradas lcis
univcrsais, con suas cigcncias dc conIccincnio
rorio c nodcraao. Para quc, orcn, con csia
icndcncia aolnica, a forna nao sc iniciriassc
con a rigidcz c fricza cgcia, ara quc, sol o
csforo dc rcscrcvcr onda soliiaria o scu
caninIo c o scu icrrcno, nao sc acalc o
novincnio dc iodo o lago, dcsirua dc icnos a
98
icnos a corrcnic vigorosa do dionisaco iodos
aquclcs crculos dininuios, nos quais o rincial
dcscjo" aolnico rocurava cncarccrar o
Iclcnisno. Aqucla corrcnic do dionisaco,
cngrossando rccniinancnic, iona solrc scus
onlros aquclas cqucnas ondas, assin cono o
irnao dc Proncicu, o iiia Ailas, o fcz icrra. Esic
inulso dionisaco dc sc iornar or assin dizcr o
Ailas dc iodos os isolados, c dc os carrcgar con
onlros largos, alio c nais alio, longc c nais
longc, c o quc Ia dc conun cnirc o Proncicico c
o dionisaco. O Proncicu csquilcico c, sol csic
onio dc visia, una nascara dionisaca,
cnquanio quc naquclc irao rofundo dc jusiia,
airas ncncionado, squilo rcvcla sua
dcsccndcncia aicrna dc Aolo, o dcus da
individualidadc c dos liniics da jusiia. E assin
odcr-sc-ia crinir cn fornula inicligvcl a
dulicidadc do Proncicu csquilcico, sua naiurcza
ao ncsno icno aolnica c dionisaca. Todo o
cisicnic c jusio c injusio c igualncnic lcgiino
cn anlos". Isio c un nundo! Isio sc cIana un
nundo!
10.
iradiao inconicsiavcl quc a iragcdia grcga
iinIa or assunio, cn sua forna nais aniiga,
cclusivancnic os sofrincnios dc Dionsio, c quc
or nuiio icno o unico Icroi cisicnic do alco
cra o rorio Dionsio. Mas odc asscvcrar-sc
99
con a ncsna ccricza quc nunca, aic Euridcs,
dciou Dionsio dc scr o Icroi iragico, c quc iodas
as figuras cclclrcs do alco grcgo, Proncicu,
dio cic., nao sao nais quc nascaras daquclc
Icroi riniiivo Dionsio. O faio dc csiar or
dciras dc iodas csias nascaras una divindadc c
a razao rincial ara a ianias vczcs adnirada
idcalizaao" daquclas figuras cclclrcs. Algucn
afirnou scrcn cnicos iodos os indivduos cono
indivduos, scndo con isio anii-iragicos, dc ondc
sc odcria concluir quc os grcgos ncn odian
aiurar indivduos, na ccna iragica. Dc faio clcs
arcccn icr scniido assin. cono, alias, aqucla
disiinao c arcciaao dc valor da idcia", cn
coniraosiao ao dolo", inagcn, c fundada
rofundancnic no scr Iclcnico; o Dionsio
vcrdadcirancnic rcal aarccc cn una
nuliilicidadc dc figuras, con a nascara dc un
Icroi conlaicnic c, or assin dizcr, cnrcdado na
rcdc da voniadc individual. Assin cono agora
fala c agc o dcus quc aarccc, asscnclIa-sc clc a
un indivduo crranic, csforanic c sofrcdor, c
aarcccr con ial ccricza c clarcza cicas c o cfciio
dc Aolo, dccifrador dc cnignas, quc inicrrcia
ara o coro o scu csiado dionisaco or aquclc
fcnncno conaraiivo. En vcrdadc, orcn, c
aquclc Icroi o Dionsio dos Misicrios, aquclc quc
sofrc, aquclc dcus quc ccrincnia cn si ncsno
as dorcs da individualidadc, do qual narran
niios naravilIosos icr sido clc, quando ncnino,
100
csquaricjado clos iiias, c scr adorado agora,
ncsic csiado, cono Zagrcus; no quc sc indica quc
csic csquaricjancnio, o sofrincnio roriancnic
dionisaco, c igual iransfornaao cn ar, agua,
icrra c fogo, c quc orianio dcvcnos considcrar o
csiado da individualidadc cono algo rcrovavcl,
cono scndo a fonic c o fundancnio rinciro dc
iodos os adccincnios.
Do sorriso dc Dionsio originaran-sc os
dcuscs do Olino; das suas lagrinas, os Ioncns.
Naqucla cisicncia do dcus dcscdaado icn
Dionsio a naiurcza dula dc un dcnnio crucl c
sclvagcn c dc un solcrano ncigo c afavcl. A
cscrana dos coics|26|, orcn, sc dirigia a un
rcnascincnio dc Dionsio, quc dcvcnos cnicndcr
agora rcssagiosancnic cono o icrnino da
individualidadc; a csic icrcciro Dionsio quc
vinIa, rcssoava o ioniiroanic canio dc julilo dos
coics. soncnic ncsia cscrana quc Ia un
raio dc alcgria na facc do univcrso laccrado c
dcscdaado cn indivduos, cono o rcrcscnia o
niio cla Dcncira ncrgulIada cn luio cicrno c
quc iorna a sc alcgrar cla rincira vcz quando
sc lIc diz odcr nais una vcz dar luz Dionsio.
Nas considcracs arcscniadas icnos iodos os
cononcnics dc una conccao cssinisia c
nclancolica do nundo c juniancnic con csia a
douirina dos nisicrios da iragcdia; o
conIccincnio fundancnial da unidadc dc iodo o
cisicnic, a considcraao da individualidadc cono
101
a razao rincira do nal, a aric cono a cscrana
alcgrc dc quc o grilIao da individualidadc ossa
scr quclrado, cono o rcsscniincnio dc unidadc
rcsialclccida.
Indicou-sc airas quc a cocia Ioncrica c a
ocsia da culiura olnica, con quc cla caniou
scu rorio Iino viiorioso solrc os Iorrorcs da
luia con os iiias. Agora, sol a influcncia incnsa
da ocsia iragica, novancnic sc nodifican al
ovo" os niios Ioncricos c dcnonsiran ncsia
ncicnsicosc, icr sido vcncida ncsic nicrin, a
culiura olnica or una conccao ainda nais
rofunda do nundo. O olsiinado Tiia Proncicu
anunciou a scu vcrdugo olnico, quc un dia a
sua doninaao scra ancaada clo naior crigo,
caso nao sc una con clc cn. noncnio ooriuno.
En squilo rcconIcccnos a aliana do Zcus
assusiado c rcccoso do scu fin. Assin sc iraz,
iardiancnic, do Tariaro luz a coca anicrior aos
Tiias. A filosofia da naiurcza nua c sclvagcn fiia
os nundos dos niios Ioncricos, quc assan
danando, con o scnllanic dcscolcrio da
Vcrdadc. Elcs cnalidcccn, ircncn dianic do
olIar rclanagucanic dcsia dcusa aic quc o
unIo odcroso do ariisia dionisaco os olriga a
acciiar os scrvios da nova divindadc. A vcrdadc
dionisaca iona a si a csfcra ioial do niio, cono
sinlolisno dc scus conIccincnios c cicrioriza
csics, cn aric, no culio noiorio da iragcdia, cn
aric cn cclclracs sccrcias dc fcsias
102
dranaiicas dc nisicrio, scnrc, orcn, sol o
vclIo cnvoliorio niico. Quc fora foi cssa, quc
lilcriou Proncicu dc scus aluircs c quc
iransfornou o niio cn vcculo dc salcdoria
dionisaca? a fora Icraclica da nusica, a qual,
cIcgada na iragcdia sua naior crcssao, salc
inicrrciar o niio con nova significaao, a nais
rofunda, quc ja anicriorncnic iivcnos quc
caracicrizar cono a faculdadc nais oicnic da
nusica. Porquc c o dcsiino dc qualqucr niio
aulaiinancnic cscondcr-sc na csirciicza dc una
rcicndida vcrdadc Iisiorica c scr iraiado, cn
alguna coca osicrior, cono un faio isolado c
unico con rcicnscs Iisioricas; c os grcgos ja
csiavan no caninIo dc convcricr inicirancnic o
scu sonIo niico juvcnil con crsicacia c livrc
arlirio, cn un conio juvcnil Iisiorico-
ragnaiico. Pois csia c a causa orquc dcfinIan
as rcligics. quando sao sisicnaiizadas as
suosics niicas dc una rcligiao, sol os olIos
scvcros c racionais dc un dognaiisno oriodoo,
cono una sona iniangvcl dc aconiccincnios
Iisioricos c quando sc rinciia a dcfcndcr,
icncroso, a auicniicidadc dos niios, nas a oor-
sc a ioda a coniinuidadc dc vida c a iodo vio
naiural dos ncsnos, quando, finalncnic, norrc o
scniincnio clo niio, aarcccndo cn scu lugar a
cigcncia da rcligiao or fundancnios Iisioricos.
Esic niio, quc dcfinIava, foi agarrado clo gcnio
rcnascido da nusica dionisaca c cn sua nao
103
nais una vcz florcsccu, con corcs nunca danics
arcscniadas, con crfuncs cciianics dc
rcsscniincnio ansioso dc un nundo nciafsico.
Dcois dcsic uliino lrilIar clc sc dcsnorona,
suas folIas nurcIan c logo sao crscguidas as
florcs dcsloiadas, dcsiroadas, c carrcgadas
airavcs dos vcnios clos Lucianos cscarncccdorcs
da aniiguidadc. Pcla iragcdia alcana o niio scu
conicudo nais rofundo, sua forna nais
crcssiva; lcvania-sc, ainda una vcz,
scnclIanic a un Icroi fcrido, c iodo o cccsso dc
fora, juniancnic con a quiciudc salia daquclc
quc norrc, ardc cn scu olIar con un uliino
lrilIo oicnic.
Quc qucrias iu, o Euridcs nalfciior, quando
rocurasic conclir a scrvir-ic nais una vcz
aquclc quc csiava cirando? Elc falcccu cnirc
iuas naos violcnias; c cniao iu ncccssiiasic dc
un niio iniiado, nascarado, quc, cono o
nacaco dc Hcraclcs, salia soncnic cnfciiar-sc
con a osicniaao douirora. E da ncsna forna
quc o niio norrcu ara ii, dcsaarcccu ara ii o
gcnio da nusica; c, ncsno saqucando con naos
avidas iodos os jardins da nusica, nao cIcgasic
scnao a una nusica iniiada c nascarada. E, cn
viriudc dc icrcs dciado Dionsio, ianlcn ic
dciou Aolo. Fazc con quc iodas as aics sc
lcvanicn dc scu ouso, caiiva-os ara os nanicr
a icu lado, agua c aronia una dialciica
sofsiica ara os discursos dc icus Icrois.
104
Tanlcn os icus Icrois ossucn soncnic aics
iniiadas c sinuladas, crinindo-sc acnas cn
discursos iniiados c fingidos.
11.
A iragcdia grcga crcccu difcrcnicncnic dc
iodas as ouiras csccics arisiicas irnas, nais
aniigas; cla crcccu or suicdio, cn viriudc dc
un confliio insoluvcl, qucr dizcr quc norrcu
iragicancnic; cnquanio quc iodas aquclas
ciraran cn idadc avanada, sofrcndo a noric
nais agradavcl c calna ossvcl. Pois sc c
condigno a un fcliz csiado da naiurcza sair da
vida con lcla dcsccndcncia c scn luia, cniao nos
dcnonsiraran aquclas aniigas csccics arisiicas
ial csiado fcliz da naiurcza. Elas dcsaarcccran
lcniancnic, c dianic dc scus olIos norilundos
csiava ja a sua dcsccndcncia c lcvaniava, con
gcsio corajoso, inacicnicncnic, a calca. Con a
noric da iragcdia grcga originou-sc un vacuo
cnornc, scniido rofundancnic cn ioda aric, c
assin cono una vcz, no icno dc Tilcrio,
ouviran larquciros grcgos, nuna ilIoia dcscria,
o griio conovcdor o grandc Pa csia norio", soava
agora un cono quc lancnio doloroso no nundo
Iclcnico. A iragcdia csia noria! A roria ocsia
falcccu con cla! Fora, acalcnos convosco, o
Egoncs dcaucrados c cnagrccidos! Ao Hadcs
con vos, a fin dc quc la ossais saiisfazcr-vos
con as nigalIas dciadas clos aniigos ncsircs!"
105
Mas quando, acsar dc iudo, florcsccu ainda
una vcz a nova classc dc aric, quc vcncrava na
iragcdia sua anicccssora c ncsirc dc noiar-sc
con csanio, quc, cn vcrdadc, iinIa os iraos dc
sua nac, orcn aquclcs iraos quc csia nosirara
cn sua longa agonia. Esia agonia da iragcdia
sofrcu Euridcs; aqucla classc dc aric ulicrior c
conIccida cono a nova concdia aiica. Ncla vivia
a forna dcgcncrada da iragcdia, cono
nonuncnio dc sua noric cccssivancnic cnosa
c violcnia.
Vcrificando csia rclaao, cnicndcnos a
inclinaao aaionada quc os ocias da nova
concdia scniian ara con Euridcs, dc nodo a
nao csiranIarnos o dcscjo dc Filcnonc, quc sc
dciaria cnforcar incdiaiancnic, soncnic ara
odcr visiiar Euridcs no Hadcs, sc csiivcssc
convcncido dc quc o falccido ainda iinIa o uso da
razao.|27|
Qucrcndo-sc, orcn, indicar raidancnic c
scn rcicnscs dc rcvclar algo quc csgoic a
qucsiao, aquilo quc icn Euridcs cn conun
con Mcnandro c Filcnonc c quc quclcs fcz cfciio
iao csaniosancnic ccnlar, cniao c suficicnic
dizcr quc o cscciador foi, or Euridcs, lcvado
ao alco. Aquclc quc rcconIcccu qual a naicria
con quc fornavan os iragicos roncicicos
anicriorcs a Euridcs os scus Icrois, c quanio
dclcs csiava afasiada a inicnao dc lcvar ao alco
106
a nascara ficl da vcrdadc, csic ianlcn csiara
csclarccido solrc a icndcncia ioialncnic
divcrgcnic dc Euridcs. O Ioncn vulgar suliu
con clc, da laicia ccna; o csclIo, cn quc
aniigancnic so sc crcssavan as grandcs c
audazcs fcics, nosirava agora aqucla fidclidadc
cscruulosa, quc rcroduz ianlcn as linIas
nalogradas da Naiurcza. Ulisscs, o Iclcno iico
da aric nais aniiga, dccaiu agora, sol as naos
dos ocias nais rcccnics, figura dc Crcculo
quc, a ariir dcsic noncnio, cono cscravo
doncsiico londoso c nanIoso, csia no onio
ccniral do inicrcssc dranaiico. Aquilo quc
Euridcs sc airilui, cono scndo scu ncriio, cn
AS FS" dc Arisiofancs, quc lilcriou, or scus
rcncdios casciros, a aric iragica dc sua onosa
corulcncia, scnic-sc rincialncnic cn scus
Icrois iragicos. En csscncia o quc via c ouvia
agora o cscciador, no alco curiidcico, cra o
scu sosia, c o ncsno cscciador alcgrava-sc or
csic salcr falar iao lcn. Nao sc ficou ncsia
alcgria; arcndcu-sc a falar con Euridcs, c clc
disio sc vangloriava na disuia con squilo
cono, or scu inicrncdio, arcndcu o ovo a
olscrvar, discuiir, iirar concluscs ariisiicancnic
c con as nais sagazcs sofisiicacs. Foi or csia
nudana na linguagcn ullica, quc clc
ossililiiou a concdia nais nodcrna, una vcz
quc, dcsdc cniao, nao cra scgrcdo cono c con
quc scnicnas odcrian rcrcscniar-sc no alco
107
os aconiccincnios coiidianos. A ncdiania
lurgucsa, solrc a qual Euridcs consirua iodas
as suas cscranas oliicas, ionava agora a
alavra, dcois dc icrcn fiado aic cniao o
caraicr lingusiico na iragcdia o scni-dcus c na
concdia o saiiro cnlriagado ou scni-Ioncn. E
assin rcssalia o Euridcs arisiofanico, ara sua
gloria, a nancira cla qual rcrcscniou o vivcr c o
agir conuns, coiidianos c conIccidos dc iodos. O
faio dc agora filosofar o ovo iodo, adninisirar
con sagacidadc inaudiia as suas icrras c os scus
lcns c nancjar os scus roccssos, iudo isio c
ncriio dclc c o succsso da salcdoria, inoculada
or clc ncsic ncsno ovo.
A una nuliidao dc ial forna rcarada c
csclarccida sc odia dirigir agora a nova concdia,
ara a qual, dc ccrio nodo, Euridcs sc iornou
corifcu. Acnas quc dcsia vcz icvc dc scr
ccrciiado o coro dos cscciadorcs. Logo quc csic
adquiriu ccricncia no canio da csccic sonora
curiidcica, lcvaniou-sc aqucla csccic
dranaiica, scnclIanic ao adrcz, a concdia nais
nodcrna, con scu coninuo iriunfo da cscricza
c da asiucia. Euridcs orcn o corifcu cra
clogiado inicrninavclncnic; Ia qucn sc naiaria
ara arcndcr ainda nais, sc nao soulcssc icrcn
os ocias iragicos norrido dc forna idcniica
iragcdia. Con cla, orcn, alandonou o Iclcno a
crcna cn sua inorialidadc; nao so a crcna cn
un assado idcal, nas ianlcn a crcna cn un
108
fuiuro idcal. A alavra do conIccido ciiafio
....quando anciao, lcviano c caricIoso", alica-
sc ianlcn ao Iclcnisno dccrciio. O noncnio, a
graa, a lcviandadc, o caricIo sao suas naiorcs
divindadcs; a quinia classc, a classc do cscravo
cIcga agora, clo ncnos scgundo o caraicr, a
doninar; c sc ainda sc odc falar cn alcgria
grcga", cniao c a alcgria do cscravo; cscravo quc
nao salc rcsondcr or nada difcil, anlicionar
nada dc clcvado, quc nao salc csiinar ncn o
assado c ncn o fuiuro, nas so o rcscnic. Foi
csic lrilIo da alcgria grcga" conira o qual sc
insurgiran as naiurczas rofundas c icrrvcis dos
quairo rinciros scculos do Crisiianisno; a clas
arccia csia fuga cfcninada da scricdadc c do
ncdo, csia covardc auio-suficicncia no gozo
cnodo, nao soncnic dcsdcnIavcl, nas cono
scndo o caraicr cnincnicncnic anii-crisiao. E
dcvc-sc airiluir sua influcncia quc o concciio,
quc or scculos sc fornou da aniiguidadc grcga,
conscrvou con icnacidadc quasc insucravcl
aqucla cor alcgrc dc un vcrnclIo alido cono
sc nunca iivcssc cisiido un scio scculo, con
sua origcn da iragcdia, scus nisicrios, scu
Piiagoras, scu Hcracliio c ncsno cono sc nao
cisiisscn as olras arisiicas da coca Icroica,
quc dc faio cada una or si nao sao
clicavcis sc ionarnos or fundancnio ial
dcscjo dccrciio dc cisicncia c alcgria rorio dc
109
cscravos, c quc indica una conccao ioialncnic
divcrsa do nundo, cono razao dc cisicncia.
Sc sc afirnou cn uliino lugar, quc foi
Euridcs qucn lcvou o cscciador ao alco ara,
con isio, o iornar aio a julgar o drana, sc
origina a suosiao dc quc a aric iragica anicrior
nao conscguiu sair dc una dcsinicligcncia con o
cscciador, c c-sc icniado a clogiar a icndcncia
radical dc Euridcs ara csialclcccr, cnirc olra
dc aric c ullico, una rclaao corrcsondcnic,
cono scndo un rogrcsso solrc Sofoclcs...
Pullico", orcn, nao assa dc una alavra c
nao c, dc nodo algun, una grandcza Ionogcnca
c crnancnic cn si. Dc ondc viria a olrigaao do
ariisia dc sc aconodar a una fora, quc soncnic
cnconira a sua fora no nuncro? E sc, dc acordo
con suas aiidcs c scus inicnios, clc sc scniir
sucrior a iodo c qualqucr cscciador, cono
odcria scniir, dianic da crcssao conun dc
iodas cssas caacidadcs a clc sulordinada, nais
rcsciio do quc dianic do cscciador isolado, o
rclaiivancnic nais aio? En vcrdadc nao cisiiu
ariisia grcgo quc iraiassc duranic una longa
vida, con naior ousadia c confiana roria, o
scu ullico dc quc rccisancnic Euridcs; clc
quc, ncsno quando a nuliidao sc arrojava a
scus cs, laiia, con sullinc olsiinaao,
ullicancnic no rosio dc sua roria icndcncia,
icndcncia csia, con quc vcnccu a nuliidao. Sc
110
csic gcnio iivcssc iido o ncnor rcsciio clo
andcnnio do ullico, clc icria sucunlido sol
os rudcs golcs dc scus fracassos, nuiio anics dc
icr aiingido ao ncio dc sua carrcira. Vcnos,
fazcndo csias considcracs, quc a nossa
crcssao, scgundo a qual Euridcs lcvou o
cscciador ao alco, a fin dc caaciia-lo a julgar,
soncnic foi rovisoria, c quc dcvcnos rocurar
un cnicndincnio nais rofundo cn sua
icndcncia. Salc-sc, no cnianio, cono, clo
conirario sc cnconiravan squilo c Sofoclcs
duranic sua cisicncia, c ncsno dcois dcla, cn
ossc do favor ullico c quc, orianio, nao sc
odc falar dc un nal-cnicndido cnirc olra dc
aric c ullico, icndo cn visia csics rccursorcs
dc Euridcs. O quc foi quc afasiou o ariisia, iao
ricancnic doiado c inclido ao lalor coninuo,
do caninIo iluninado clo sol dos naiorcs
ariisias colcrio clo ccu dcsanuviado da graa
oular? Quc considcraao csiranIa ara con o
cscciador o guiou ara junio do ncsno? Cono
odcria clc, cn viriudc dc cccssivo rcsciio or
scu ullico, dcsrczar o scu ullico?
Euridcs scniia-sc sucrior c csia c a
soluao do cnigna arcscniado nuliidao,
nas nao a dois dc scus cscciadorcs; a nuliidao
clc a lcvava ao alco, naquclcs dois cscciadorcs
vcncrava os unicos juzcs c ncsircs caazcs dc
julgar ioda a sua aric. Scguindo as indicacs c
as advcricncias dcsics, iransniiia Euridcs iodo
111
o nundo dc scniincnios, aics c ccricncias
quc aic agora sc arcscniaran nas laicias
cono coro invisvcl cn ioda a rcrcscniaao
fcsiiva s alnas dc scus Icrois dc alco; ccdia
a suas cigcncias quando rocurava, ara csics
novos caracicrcs, a alavra nova c o son novo,
cn suas vozcs, soncnic, ouvia os louvorcs
jusiicciros dc sua olra, assin cono o cncorajador
rcnuncio da viioria quando sc via condcnado
clo julgancnio dc scu ullico.
Dcsics dois cscciadorcs c un o rorio
Euridcs. Euridcs cono cnsador, nao cono
ocia. Dclc odcr-sc-ia dizcr quc a lcniiudc
ciraordinaria dc scu ialcnio criiico, c nisso clc
sc asscnclIa a Lcssing iinIa, sc nao
roduzido, clo ncnos coniinuancnic fccundado,
un inulso sccundario roduiivo c arisiico.
Con csic don, con ioda a cclcridadc c clarcza dc
scu cnsancnio criico, ia Euridcs ao icairo,
csforando-sc or rcconIcccr nas olras rinas
dc scus grandcs anicccssorcs, cono cn quadros
cscurccidos, irao or irao c linIa or linIa. E
aqui aconicccu o quc nao dc scr incscrado
ara o iniciado nos scgrcdos rofundos da
iragcdia csquilcica; clc crcclcu cn cada irao c
cn cada linIa algo dc inconcnsuravcl, una
ccricza cnganadora c ao ncsno icno una
rofundidadc cnignaiica, c, odcnos dizcr, una
inicrninalilidadc do fundo. Mcsno a figura nais
clara ainda cra doiada dc una cauda dc concia,
112
quc arccia assinalar o inccrio, o nao-iluninavcl.
Lusco-fusco idcniico sc csicndcu or solrc a
consiruao do drana, rincialncnic solrc a
inoriancia do coro. E quao duvidosa sc lIc
dcarava a soluao dos rollcnas ciicos! Quao
qucsiionavcl o iraiancnio dos niios! Quanio c
irrcgular a disiriluiao dc fclicidadc c dcsgraa!
Aic na linguagcn da iragcdia aniiga Iavia nuiio
dc cIocanic, clo ncnos cnignaiico; o rincial
cra a ona, quc clc considcrava cagcrada ara
siiuacs conuns, iroos c cnornidadcs
dcnasiadas ara a sinlicidadc dos caracicrcs.
Assin csiava clc, ncdiiando fclrilncnic, no
icairo, c confcssava quc, cono cscciador, nao
cnicndia scus grandcs rcdcccssorcs. Sc, orcn,
lIc valia a razao, cono a raiz cn si dc iodo o gozo
c dc iodo o iralalIo, cniao clc cra olrigado a
inquirir, olIando cn rcdor, sc ningucn oinava
scnclIanicncnic, c sc nao Iavia ningucn quc
confcssassc ianlcn aqucla inconcnsuralilidadc.
Mas a nuliidao, c os nclIorcs dcnirc cla, iinIa
soncnic un sorriso dcsconfiado ara clc;
cnircianio ningucn lIc salia clicar orquc, ao
conirario dc suas duvidas c oljccs, os grandcs
ncsircs crnanccian con a razao|28|. E foi
ncsic csiado aiorncniado quc clc cnconirou o
ouiro cscciador quc nao cnicndia a iragcdia, c
quc or isso nao a considcrava. Unindo-sc con
csic, ousou rinciiar, ariindo dc scu
isolancnio, a luia ingcnic conira as olras
113
arisiicas dc squilo c Sofoclcs nao con
cscriios olcnicos, nas cono ocia dranaiico
quc coniraunIa sua idcia da iragcdia idcia
quc lIc foi iransniiida.
12.
Esiacioncnos un noncnio anics dc
ncncionarnos cssouiro cscciador con scu
nonc, ara fazcrnos voliar ncnoria aqucla
inrcssao anicriorncnic dcscriia, da dulicidadc
c do inconcnsuravcl, na csscncia da iragcdia
csquilcica. Lcnlrcno-nos dc nossa roria
scnsaao csiranIa cranic o coro c o Icroi
iragico daqucla iragcdia, quc nao conscguinos
fazcr corrcsondcr a nossos cosiuncs ncn
iradiao aic rccnconirar aqucla dulicidadc
cono a origcn c scr da iragcdia grcga, cono a
crcssao dc dois inulsos arisiicos
cnirclaados, do aolnico c do dionisaco.
Tirar aquclc clcncnio dionisaco c ossanic
da iragcdia c rccdifica-la dc nancira ura c nova,
solrc a lasc da aric, do cosiunc c da conccao
do nundo nao-dionisaco csia c a icndcncia dc
Euridcs, quc sc nos rcvcla agora con claridadc
ofuscanic.
O rorio Euridcs arcscniou
cnfaiicancnic a scus conicnorancos a qucsiao
solrc o valor c o significado dcsia icndcncia cn
114
un niio. Dcvcra crnancccr o dionisaco? Nao
dcvcra csic scr ciirado cla fora do solo
Iclcnico? Ccriancnic, diz-nos o ocia, sc fossc
ossvcl; o dcus Dionsio, orcn, c odcroso
dcnais. O advcrsario nais conrccnsvcl cono
Pcnicu nas Dacanics" dcia-sc
incscradancnic cnfciiiar clo ncsno c vai
dcois, con csic cnfciiiancnio, ao cnconiro dc
sua dcsgraa. A scnicna, dos dois anciaos
Cadno c Tircsias ianlcn arccc scr a scnicna
do ocia cncanccido. A rcflcao dos nais
inicligcnics isolados" nao faz cair or icrra
aquclas vclIas iradics oularcs, aqucla
scnrc rcroduccnic vcncraao dc Dionsio, c c
convcnicnic nosirar, cranic cssas foras
adniravcis, clo ncnos, un rudcnic inicrcssc,
dilonaiicancnic vclado; no quc, cnircianio, c
scnrc ossvcl quc o Dcus sc sinia cIocado or
un inicrcssc iao fraco, iransfornando finalncnic
o dilonaia cono aqui Cadno nun dragao.
Isio nos diz un ocia, quc rcsisiiu a Dionsio con
fora Icroica, duranic una longa vida, ara, no
fin dcla, icrninar a sua carrcira con a
glorificaao dc scu advcrsario c o suicdio,
scnclIanic a qucn, scniindo vcriigcns, sc arroja
dc una icrra, a fin dc fugir ao rcnoinIo oular
Iorrvcl, c insuoriavcl. Aqucla iragcdia c un
roicsio conira a ccquililidadc dc sua
icndcncia; aI! cla ja iinIa sido cccuiada! O
naravilIoso iinIa aconiccido; ao dcsdizcr-sc o
115
ocia, sua icndcncia ja iinIa vcncido. Dionsio ja
iinIa sido cscorraado do alco iragico, c isio or
una fora dcnonaca, quc falava cla loca dc
Euridcs. Tanlcn Euridcs nao assava, cn
ccrio scniido, dc una nascara. A divindadc quc
falava or sua loca nao cra Dionsio, ncn Aolo,
nas sin un dcnnio rcccn-nascido, c quc sc
cIanava Socraics. csia a nova coniradiao. o
dionisaco c o socraiico, assin cono a olra
arisiica da iragcdia grcga, ncla crcccran.
Mcsno quc Euridcs icnic agora consolar-nos,
con sua rciraiaao, clc nao o conscguc; o icnlo
naravilIoso csia dcscdaado, jazcndo or icrra;
dc quc nos scrvcn os lancnios dc scu dcsiruidor
c sua confissao icr sido csic o nais lclo dc iodos
os icnlos? E ncsno o faio dc Euridcs icr sido
iransfornado, clos juzcs dc aric dc iodos os
icnos, cn dragao a qucn saiisfara csia
niscravcl concnsaao?
Aroincno-nos agora daqucla icndcncia
socraiica, con a qual Euridcs conlaicu c
vcnccu a iragcdia csquilcica.
Qual o fin cssa crgunia dcvcnos dirigi-la
a nos ncsnos quc odcria icr a inicnao
curiidcica cn fundancniar o drana
cclusivancnic no nao-dionisaco, na idcalidadc
nais clcvada dc sua cccuao? Quc forna do
drana rcsiava, sc nao iinIa quc rovir do lugar
no qual sc originou a nusica, naquclc nisicrioso
116
lusco-fusco do dionisaco? Soncnic a cocia
dranaiizada, cn cujo icrriiorio arisiico o cfciio
iragico c, cn vcrdadc, inaccssvcl. Nao inoria
aqui a csscncia ou o conicudo dos
aconiccincnios rcrcscniados, c qucro ncsno
asscvcrar quc icria sido inossvcl a CociIc, cn
sua rojciada Nausilaa", causar o suicdio
daquclc scr idlico quc dcvcria ocuar iodo o
quinio aio iragicancnic conovcdor; iao
incnsa c a fora do cico-aolnico, quc cncania,
con o dcscjo do lrilIo c da rcdcnao, as cousas
nais Iorrvcis, cla aarcncia c dianic dc nossas
visias. O ocia da cocia dranaiizada ianouco
odc fundir-sc ioialncnic con suas inagcns,
cono o odc o rasoda cico; clc iodo c
conicnlaao quicia, inovcl, quc vc as inagcns
dianic dc si. O ariisia cn sua cocia
dranaiizada coniinua rasoda no fundo
rccndiio; a consagraao do sonIo inicrior csia
cn iodas as suas acs, dc nodo a nunca sc
iornar aior conlcio.
Cono sc conoria cranic csic idcal do
drana aolnico a ca curiidcica?
Idcniicancnic ao conoriancnio quc, ara con
o rasoda solcnc dos icnos aniigos, icn aquclc
dos nais rcccnics, c quc dcscrcvc o scu scr no
Ion" lainico. Quando digo algo irisic cncIcn-
sc ncus olIos dc lagrinas; quando orcn c
icrrvcl c Iorroroso aquilo quc crino, crian-sc
os ncus calclos dc icrror, c o ncu coraao
117
aliia foricncnic". Aqui nada nais sc crcclc
daquclc cico csiar-crdido" na aarcncia, da
fricza scn afcios do vcrdadciro aior quc,
jusiancnic cn sua naior aiividadc c ioialncnic
aarcncia c razcr na aarcncia. Euridcs c o
aior con o coraao aliianic, con os calclos
criados; cono cnsador socraiico clc concclc o
lano, cono aior aaionado o cccuia. Ariisia
vcrdadciro clc nao c ncn no concclcr c ncn no
cccuiar. Assin c o drana curiidcico ao ncsno
icno frio c fogoso, caaciiado a congclar-sc
ianio cono a qucinar-sc; c-lIc inossvcl aiingir
o cfciio aolnico da cocia, cnquanio sc
scarou, or ouiro lado, o nais ossvcl dos
clcncnios dionisacos, ncccssiiando agora, ara
roduzir cfciio, dc novos csiinulanics, quc nao sc
odcn agora acIar nais cnirc os dois unicos
inulsos arisiicos, o aolnico c o dionisaco.
Esics csiinulanics sao cnsancnios frios c
aradoais cn lugar dc concccs aolnicas
c afcios fogosos cn lugar dc ciascs
dionisacas c cnsancnios c afcios iniiados
con nuiia rcalidadc, c dc nodo algun
inrcgnados do cicr da Aric.
Sc, clo cosio, rcconIcccnos nao icr sido
ossvcl a Euridcs fundancniar o drana
cclusivancnic no dionisaco, nas quc, nuiio
clo conirario, sua icndcncia anii-dionisaca sc
iransfornou cn icndcncia naiuralisia c anii-
arisiica, cniao odcno-nos aroinar do scr do
118
socraiisno csiciico, cuja lci rincial rcza nais
ou ncnos o scguinic. iudo dcvc scr inicligvcl, a
fin dc scr lclo"; cono aralclo frasc socraiica.
so aquclc quc salc, c o viriuoso". Con csic
canonc na nao, ncdia Euridcs ioda cousa
isolada, rciificando-a scgundo o scguinic
rincio. a lngua, os caracicrcs, a conosiao
dranaiica, a nusica coral. A falia ociica c o
rciroccsso, dc quc, cn conaraao con a
iragcdia sofoclcica, cosiunanos cular
Euridcs, c cn sua naior aric o roduio dcssc
roccsso cnciranic c criico, dcssa conrccnsao
icncraria. Quc o rologo curiidcico nos sirva
cono ccnlo da roduiividadc daquclc nciodo
racionalisia. Nada odc scr nais rculsivo
nossa iccnica ccnica do quc o rologo no drana
dc Euridcs. O faio dc una cssoa,
arcscniando-sc no incio da ca, coniar cono
cla c, o quc rcccdc a aao, o quc aconicccu aic
cniao, c ncsno aquilo quc ira aconicccr duranic
o dcscnrolar da ca, isio classificaria un
dranaiurgo nodcrno cono una rcnuncia
roosiiada c incrdoavcl ao cfciio do inicrcssc
cciiado. Salc-sc, assin, iudo quc ira aconicccr;
qucn qucrcra cscrar aic quc aconica
rcalncnic? cn viriudc dc aqui, dc nancira
alguna, icr lugar a rclaao cncrvanic dc un
sonIo rcvclador da vcrdadc ara con a rcalidadc
quc, osicriorncnic, sc arcscniara. Dc nodo
ioialncnic disiinio rcflciia Euridcs. O cfciio da
119
iragcdia nunca rcsidia no inicrcssc cico, na
inccricza cciianic do o quc csia aconicccndo c o
quc ira aconicccr", nas sin naquclas ccnas
rciorico-lricas, nas quais sc iransfornou a
aiao c a dialciica do Icroi rincial cn un rio
ossanic c caudaloso. Tudo sc rcarava ao
aiIos" c nao aao; c aquilo quc nao rcarava
ao aiIos", cra considcrado rcjciiavcl. O quc,
orcn, dificulia nais o alandono dclciioso a iais
ccnas c un clcncnio quc o ouvinic nao ossui;
una lacuna na icssiiura da Iisioria dos
anicccdcnics; cnquanio o ouvinic c olrigado a
rcflciir solrc o significado dcsia ou daqucla
figura, solrc a suosiao dcsic ou daquclc
confliio dc inclinacs c dcscjos, ncn sua
conccniraao c ncdiiaao solrc o sofrcr c agir
das crsonagcns rinciais, ncn o co-sofrcr|29| c
icncr sc iornan ossvcis. A iragcdia csquilcico-
sofoclcica usava ncios ariificiais os nais gcniais
ara cnircgar, or assin dizcr casualncnic, nas
rinciras ccnas ao cscciador os fios ncccssarios
ara a conrccnsao da ca; un roccsso cn
quc sc rcconIccc aqucla nolrc qualidadc
arisiica, quc colrc o fornal ncccssario, fazcndo-o
aarcccr cono casual. En iodo caso acrcdiiava
Euridcs crcclcr una inquiciaao csiranIa no
cscciador duranic csias rinciras ccnas, ara
rcsolvcr o rollcna dos anicccdcnics, dc nancira
quc clc crdia as lclczas ociicas c o aiIos da
cosiao. or isso quc clc colocou o rologo
120
dianic da cosiao, colocando-o na loca dc una
cssoa quc odia ncrcccr a confiana dc iodos;
una divindadc garaniia nuiias vczcs ao ullico o
dcscnrolar da iragcdia, c lilcriava-o dc qualqucr
duvida solrc a rcalidadc do niio;
scnclIanicncnic aiiiudc dc Dcscarics, quc
soncnic conscguira rovar a rcalidadc do nundo
cnrico cla aclaao vcracidadc dc Dcus c
sua incaacidadc dc ncniir. A ncsna vcracidadc
divina c ncccssiiada nais una vcz or Euridcs
no final dc scu drana, ara asscgurar ao ullico
o fuiuro dc scus Icrois. csia a funao do
afanado Dcus cx nucInu. Enirc a visao rcvia
cica c a visao final, csia siiuada a aiualidadc
dranaiico-lrica, o drana" roriancnic diio.
Confornc vinos, c Euridcs cono ocia,
anics dc iudo nais o cco dc scus conIccincnios
adquiridos conscicnicncnic; c c isio rccisa-
ncnic o quc lIc conccdc un osio iao noiavcl na
Iisioria da aric grcga. Elc dcvc icr-sc scniido
frcqucnicncnic, con rclaao a scu lalor criico-
roduiivo, cono sc dcvcssc dar vida ao conco da
disscriaao dc Anaagoras solrc o drana, cujas
alavras iniciais sao. No conco iudo csiava
rcunido; cniao vcio a inicligcncia c colocou iudo
cn ordcn". E assin cono Anaagoras aarccia
con scu vous"|30| cnirc os filosofos cono o
rinciro solrio|31| cnirc os clrios, assin
ianlcn Euridcs dcvc icr cnicndido as suas
rclacs con os ouiros ocias da iragcdia sol un
121
risna scnclIanic. Enquanio o unico ordcnador
c guarda do Todo Univcrsal a nous ainda
cra ccluda do lalor arisiico, csiava iudo
rcunido nuna ncscla caoiica; assin dcvia julgar
Euridcs, assin clc dcvia condcnar os ocias
clrios", scndo o rinciro solrio". Aquilo quc
Sofoclcs dissc dc squilo, quc clc fazia o quc
csiava dirciio, acsar dc inconscicnicncnic, nao
foi diio dc nancira alguna no scniido dc
Euridcs; quc so diria quc squilo, cn viriudc dc
iralalIar inconscicnicncnic, roduzia o crrado.
Tanlcn o divino Plaiao fala da faculdadc
roduiiva do ocia c, quando nao sc iraia dc
inirosccao conscicnic, na naioria das vczcs
ironicancnic, conarando csia faculdadc con os
doics do adivinIo c do inicrrciador dc sonIos;
ois, scgundo clc, o ocia nao c caaz dc conor
vcrsos anics dc sc iornar inconscicnic c
dcsrovido dc razao. Euridcs cnrccndcu,
cono cnrccndcu ianlcn Plaiao, nosirar ao
nundo o oosio do ocia irrazoavcl"; sua
naina csiciica iudo dcvc scr conscicnic ara
scr lclo" c, cono ja afirnci, a frasc aralcla ao
socraiico iudo dcvc scr conscicnic ara scr
lon". Dc acordo con isio, dcvcnos considcrar
Euridcs cono o ocia do socraiisno csiciico.
Socraics, orcn, cra aquclc scgundo cscciador,
quc nao cnicndia a iragcdia grcga aniiga, nao a
considcrando or csia razao; aliando-sc con clc
ousou Euridcs scr o arauio dc una nova
122
roduao arisiica. Sc ncsia sc ciinguiu a
iragcdia aniiga, cniao c o socraiisno csiciico o
rincio norial; na ncdida, cnircianio, cn quc a
luia cra dirigida conira o dionisaco da aric
aniiga, rcconIcccnos cn Socraics o advcrsario
dc Dionsio, o novo Orfcu, quc sc lcvania conira
Dionsio c quc, ncsno dcsiinado a scr
dcscdaado clas ncnadcs do irilunal
aicnicnsc, olriga o dcus rcoicnic fuga; o
qual, cono quando fugiu dc Licurgo, rci dos
doncs, sc s a salvo nas rofundidadcs do
nar, isio c, nas ondas nsiicas dc un culio
sccrcio, quc lcniancnic colria o nundo iniciro.
13.
Nao assou dcscrcclida aniiguidadc
conicnoranca a csirciia rclaao dc icndcncia
quc Socraics naniinIa con Euridcs; c a nclIor
rova ara ial faro" fcliz c aqucla lcnda, quc
corria cn Aicnas, dc quc Socraics cosiunava
auiliar Euridcs no ociar. Anlos os noncs
ronunciavan a un icno so os ariidarios dos
lons icnos" assados, quando sc iraiava dc
noncar os corruiorcs do ovo da aiualidadc, dc
cujas influcncias rovinIa quc a aniiga, rolusia
caacidadc narainica, no quc diz rcsciio ao
coro c alna, cra viiina, cada vcz nais, dc
csclarccincnios duvidosos con dininuiao
scnrc naior das foras fsicas c ncniais.
ncsic ion, con indignaao c dcsrczo, quc
123
cosiuna falar a concdia arisiofanica solrc
aquclcs Ioncns, ara csanio dos nais novos
quc nao sc inorian cn alandonar Euridcs,
nas quc sc adniran nuiio quc Socraics, cono
rinciro c nais insignc dos sofisias, aarca cn
Arisiofancs cono un Alciladcs da ocsia,
dissoluio c ncniiroso, vcrgonIa ullica. Scn
dcfcndcr aqui os insiinios rofundos arisiofanicos
conira iais aiaqucs coniinuo a rovar a rclaao
csirciia cisicnic cnirc Socraics c Euridcs,
rovcnicnic do scniincnio aniigo, cn cujo
scniido dcvc scr lcnlrado quc Socraics, cono
advcrsario da aric iragica, sc alsiinIa dc visiiar
iragcdias, conarcccndo soncnic quando sc
rcrcscniava una nova ca dc Euridcs. O faio
nais cclclrc c, cnircianio, a colocaao roina
dos dois noncs no diio do oraculo dc Dclfos, quc
dcsignava Socraics cono scndo o nais salio
cnirc os Ioncns, nas quc julgava, ouirossin,
cricnccr a Euridcs o scgundo rcnio na
conciiao da salcdoria.
Cono icrcciro dcsia cscala dc valorcs
aoniou-sc Sofoclcs, clc quc odia galar-sc,
cranic squilo, dc quc fazia o jusio orquc salia
o quc c jusio; visivclncnic c jusiancnic o grau da
clarcza da salcdoria aquilo quc disiinguc aquclcs
ircs Ioncns, cono scndo os ircs salcdorcs" dc
scu icno.
124
A alavra ara ial nova c inaudiia arcciaao
clcvada do salcr c do conIccincnio rofcriu
Socraics, quando clc viu scr o unico quc
confcssava salcr nada; cnquanio quc, duranic
sua ccursao criica airavcs dc Aicnas, indo icr
con os naiorcs csiadisias, oradorcs, ocias c
ariisias cnconirou cn iodos a rcsunao da
salcdoria. Foi con adniraao quc clc rcconIcccu
quc iodas aquclas cclclridadcs nao iinIan
conIccincnios jusios c scguros ncn solrc scu
rorio ofcio, raiicando csic soncnic airavcs do
insiinio. Soncnic airavcs do insiinio". con csia
crcssao aiinginos o coraao c o onio
ncvralgico da icndcncia socraiica. Con cla
condcna o socraiisno ianio a aric cisicnic
quanio a ciica cisicnic; ara ondc qucr quc
dirija os scus olIarcs crscruiadorcs, rcconIccc
clc a falia dc conrccnsao c o odcr dc
inaginaao, dcduzindo dcsia falia o crro inicrno c
a dcsncccssidadc do cisicnic. Pariindo dcsic
onio crc Socraics dcvcr corrigir a cisicncia. clc
so, cnira, cono rccursor dc una culiura, aric c
noral ioialncnic difcrcnics, con ar dc dcsrczo c
sucrioridadc, nun nundo cuja onia
rocuraranos aiingir, c quc consiiiuiria ara nos
una fclicidadc grandc.
csia a duvida Iorrvcl quc nos solrcvcn,
frcnic a Socraics, o quc scnrc dc novo nos
insiiga a rcconIcccr o csriio c a inicnao dcsia
figura nais qucsiionavcl da aniiguidadc. Qucn c
125
quc sc crniic, cono unico, ncgar o scr grcgo
quc, cono Honcro, Pndaro c squilo; cono
Fdias; cono Pcriclcs; cono Piias c Dionsio;
cono o alisno nais rofundo c a culiura nais
clcvada, csia ccrio dc nossa vcncraao c
adniraao? Qual a fora dcnonaca quc ousa
arrcncssar ocira a lclida nagica? Qual o
scni-dcus ao qual dcvc cclanar o coro dos
csriios nais nolrcs da Iunanidadc. Ai! Ai! Tu
o dcsirusic, o lclo nundo, con golc oicnic, clc
cai, clc sc dcsnorona!" Una cIavc ara a
conrccnsao da csscncia do scr socraiico nos
ofcrccc aqucla aariao naravilIosa, cn quc sua
inicligcncia ingcnic concava a vacilar, clc
conscguia un firnc onio dc aoio or una voz
divina, quc cn iais noncnios sc lIc fazia ouvir.
Esia voz dcsaconsclIa ioda vcz quc aarccc. A
salcdoria insiiniiva sc rcvcla, ncsia naiurcza
ioialncnic anornal, soncnic ara, incdindo
aqui c acola, sc oor ao conIccincnio conscicnic.
Enquanio quc o insiinio cn iodos os Ioncns
roduiivos c a fora criadora c afirnaiiva,
nanifcsiando-sc o conIccincnio, criica c dcsa-
consclIadorancnic, iorna-sc clc un criico, cn
Socraics; o conIccincnio un criador una
vcrdadcira nonsiruosidadc c dccctun! E aqui
vcrificanos un dccctus nonsiruoso dc ioda
disosiao nsiica, clo quc odcranos dcsignar
Socraics cono o nao-nsiico csccfico no qual a
naiurcza logica, cn viriudc dc una sucrfciaao;
126
csia iao cccssivancnic dcscnvolvida, cono no
nsiico aqucla salcdoria insiiniiva. Por ouiro
lado cra ncgado ioialncnic quclc inulso dc
Socraics, dc voliar-sc conira si ncsno; cn ial
corrcnic dcscncadcada clc da a crcclcr una
fora naiural, cono so a cnconiranos nas
naiorcs foras insiiniivas, ara nosso csanio
airoz. Qucn scniiu clo ncnos o soro daqucla
divina ingcnuidadc c firncza da dircao dc vida
socraiica airavcs dos cscriios lainicos, csic
scnic ianlcn cono a cnornc roda inulsora do
socraiisno logico csia, or assin dizcr, airas dc
Socraics c cono isio dcvc scr conicnlado
airavcs dc Socraics, cono airavcs dc una
sonlra. Quc clc rorio iinIa conIccincnio
dcsia rclaao, sc vcrifica na scricdadc cIcia dc
dignidadc, con a qual clc faz valcr a sua aclaao
divina cn iodo lugar c ainda dianic dc scus
juzcs. Fcfuia-lo nisio cra iao inossvcl, cono
inossvcl cra arovar a sua influcncia quc
dcconunIa os insiinios. Ncsic confliio insoluvcl
ofcrccia-sc, dcois dc una vcz icr sido lcvado ao
foro do Esiado Crcgo, soncnic una unica
fornula dc condcnaao, o dcsicrro; cono algo
cnignaiico, inclassificavcl, inclicavcl. Podcr-sc-
ia ic-lo dcsicrrado, scn quc osicridadc alguna
iivcssc iido o dirciio dc acusar os Aicnicnscs dc
una aao ignolil. O faio orcn dc clc icr sido
condcnado noric c nao ao dcsicrro, arccc icr
conscguido o rorio Socraics, con clarcza ioial c
127
scn o Iorror naiural da noric. Elc cnfrcniou a
noric con aqucla calna con a qual, scgundo a
dcscriao dc Plaiao, dciara, ao alvorcccr, o
sinosio, cono uliino dos lclcrrcs, a fin dc
concar un novo dia, cnquanio quc, airas dclc,
crnancccn nos lancos c no solo, os concnsais
adornccidos, ara sonIar con Socraics, o croiico
vcrdadciro. O Socraics norilundo iornou-sc o
idcal novo, nunca danics visio, da nolrc
juvcniudc grcga. Plaiao, o jovcn grcgo iico,
rosirou-sc, dianic iodos, con ioda a dcdicaao
fcrvorosa dc sua alna cniusiasia, anic ial figura.
14.
Inagincnos agora o grandc olIo cicloico dc
Socraics voliado ara a iragcdia, aquclc olIo no
qual janais lrilIou a suavc loucura dc
arrclaiancnio arisiico inagincnos cono cra
vcdado quclc olIo, fiiar con saiisfaao os
alisnos dionisacos o quc dcvcria vcr csic
ncsno na ccclsa c afanada" aric iragica, cono
a dcnonina Plaiao? Algo lcn irracional, con
causas quc arccian dcsrovidas dc cfciios, c
cfciios quc nao arccian icr causa; o iodo iao
colorido c divcrso quc dcvia rcugnar a cssoas
scnsaias, scndo, no cnianio, ara alnas
cciiavcis c scnsvcis, un closivo crigoso.
Salcnos qual a unica csccic da aric ociica
conrccndida or clc; a falula csoica; c isio so
sc odc icr dado con aqucla conlaccncia
128
sorridcnic, con a qual o Ioncsio c lon Ccllcri
cnioa na falula da alclIa c da galinIa o louvor
da ocsia.
En nin rcconIcccs a sua ncccssidadc,
Dizcr, ara qucn nao icn nuiia inicligcncia,
Airavcs dc un quadro, a vcrdadc."|32|
Para Socraics, orcn, a aric iragica nao
arccia ncn dizcr a vcrdadc"; alcn dc dirigir-sc
ara qucn nao icn nuiia inicligcncia", orianio
nao ao filosofo; una razao dula ara dcla sc
nanicr afasiado. ScnclIanic a Plaiao, inclua-a
clc nas arics aduladoras, quc soncnic
rcrcscnian o agradavcl, nao o uiil, cigindo, cn
viriudc disio, dc scus disculos alsiincncia c
scaraao ioial dc iais icniacs anii-filosoficas,
con ial succsso, quc o jovcn ocia iragico Plaiao
qucinou as suas ocsias a fin dc odcr iornar-sc
aluno dc Socraics. Ondc, cnircianio, luiavan
disosics invcncvcis conira as nainas
socraiicas cra na sua fora, incluindo a violcncia
daquclc caraicr incnso, ainda suficicnicncnic
grandc ara clcvar a ocsia a osics novas c
aic cniao dcsconIccidas.
Prova-o o acina ciiado Plaiao; clc, quc
dcccrio nao ficou airas do ingcnuo cinisno dc
scu ncsirc, no iocanic condcnaao da iragcdia
c da aric cn gcral, icvc quc csialclcccr una
forna arisiica or ura ncccssidadc dc aric,
129
forna csia quc csia iniinancnic ligada con as
csccics dc aric cisicnics c or clc rcjciiadas. A
acusaao rincial quc Plaiao fazia aric aniiga
scr cla a iniiaao dc un quadro aarcnic, c,
orianio, cricnccr a un nundo infcrior do quc o
c o nundo cnrico nao odia, dc nancira
alguna, scr dirigida conira a nova olra dc aric;
vcnos assin Plaiao csforando-sc or sair dcsia
vcrdadc c rcrcscniar a idcia quc scrvc dc lasc
qucla scudo-vcrdadc. Con isio alcanou o
cnsador Plaiao, or un rodcio, un lugar quc,
cono ocia scnrc odia considcrar cono scndo
o scu, c ariindo do qual roicsiavan Sofoclcs c
ioda a aric aniiga, solcncncnic, conira ial
ccnsura.
Sc a iragcdia alsorvcra cn si iodas as
csccics arisiicas anicriorcs, cniao dc valcr o
ncsno, nun scniido cccnirico, do dialogo
lainico o qual, rovcnicnic dc iodos os csiilos c
fornas cisicnics, oscila cnirc conio, lrico c
drana, cnirc rosa c ocsia, icndo quclrado con
isio a scvcra lci aniiga da unifornidadc do csiilo
lingusiico. Ncsic caninIo ainda rosscguiran os
cscriiorcs cnicos, quc, na naior lizarria dc
csiilo, conscguiran aiingir ianlcn a figura
liicraria do Socraics furioso", quc cosiunavan
rcrcscniar cn vida, cn duvidas c vacilacs
cnirc fornas rosaico-nciricas. O dialogo
lainico foi, or assin dizcr, a larca na qual sc
salvou a aniiga ocsia naufraganic, juniancnic
130
con iodos os scus filIos; csirciiados nun csao
acriado, icncrosancnic sulnissos ao unico
iloio Socraics , navcgan clcs a caninIo dc
un nundo novo, quc nunca sc cansou dc olIar o
quadro faniasiico dcsic coricjo. En vcrdadc, ara
ioda a osicridadc, foi Plaiao o roioiio dc una
nova forna arisiica, dcu Plaiao o quadro
ccnlar do ronancc, quc odcra scr
considcrado cono a falula csoica infiniiancnic
auncniada, na qual vivc a ocsia, cn confronio
con a filosofia dialciica, nuna Iicrarquia
scnclIanic quc foi vivida or nuiios scculos,
or csia ncsna filosofia cn confronio con a
icologia. a salcr, cono ancilla". Foi csia a nova
osiao quc a ocsia foi olrigada a ionar or
Plaiao, sol rcssao dc Socraics dcnonaco.
Aqui uliraassa o cnsancnio filosofico a
aric c a fora, acgando-sc csirciiancnic no
ironco da dialciica. No csqucnaiisno logico
crisializou-sc a icndcncia aolnica; assin cono
vcrificanos cn Euridcs algo scnclIanic c,
ainda nais, una iransosiao do dionisaco na
afciao naiuralisia. Socraics, o Icroi dialciico no
drana lainico, lcnlra-nos a naiurcza arccida
do Icroi curiidcico, quc c olrigado a dcfcndcr as
suas acs or conira-razcs c razcs, c quc or
isso corrc frcqucnicncnic o crigo dc crdcr o
nosso iragico co-sofrcr. ois qucn dcsconIcccria
o clcncnio oiinisia no scr da dialciica, quc, cn
cada conclusao, fcsicja a sua fcsia dc julilo c
131
quc, soncnic conscguc rcsirar cn clarcza frcsca
c convicao. o clcncnio oiinisia quc, dcois dc
cncirado na iragcdia, dcvc vagarosancnic colrir
as suas rcgics dionisacas inclindo-a
ncccssariancnic ao suicdio con o salio norial
na concdia lurgucsa. TcnIa-sc rcscnic a
conscqucncia das scnicnas socraiicas. Viriudc
c salcr; so sc cca or ignorancia; o viriuoso c o
fcliz". ncsias ircs fornas fundancniais do
oiinisno icnos a noric da iragcdia. Pois agora o
ocia viriuoso icn quc scr dialciico, agora sc
dcvc cnconirar, cnirc viriudc c salcr, crcna c
noral, una uniao ncccssaria c visvcl; agora csia
rclaiada a soluao iransccndcnial dc jusiia dc
squilo ao rincio sucrficial c insolcnic da
jusiia ociica" con scu dcus c nacIina"
usual.
Cono aarccc agora, dc confronio con ial
novo nundo ccnico, socraiico-oiinisia o coro c,
cn gcral, iodo o fundancnio nusical-dionisaco
da iragcdia? Cono algo casual, cono una
rcninisccncia, ialvcz rcscindvcl, origcn da
iragcdia; cnquanio quc rcconIcccnos quc o coro
soncnic odc scr conrccndido cono causa da
iragcdia c do iragico. Ja cn Sofoclcs sc rcconIccc
aquclc cnlarao no conccrncnic ao coro un
sinal inorianic, dcnonsirando quc nclc
rinciia a dcsnoronar-sc a lasc dionisaca da
iragcdia. Elc nao ousa confiar ao coro a aric
rincial do cfciio, nas liniia o icrrcno dcsic dc
132
ial nancira, quc clc arccc agora quasc
coordcnado aos ariisias, cono sc fossc cnirosado
ccna cla orqucsira, con quc naiuralncnic sc
acIa dcsiruda, dc nodo ioial, a sua csscncia,
ncsno quc Arisioiclcs alauda rccisancnic csic
nodo dc vcr. Aqucla nudana da osiao do coro
quc Sofoclcs rcconcndou or sua raiica c, sc
udcrnos acrcdiiar na iradiao, ncsno or un
cscriio, consiiiui o rinciro asso dcsiruiao do
coro, cujas fascs sc succdcn con vclocidadc
asnosa cn Euridcs, gaio c na concdia nais
rcccnic. A dialciica oiinisia afugcnia con o
aoiic dc scus silogisnos a nusica da iragcdia;
isio c, cla dcsiroi a csscncia da iragcdia, csscncia
quc sc odc inicrrciar soncnic cono una
nanifcsiaao c configuraao dc csiados
dionisacos, cono sinlolizaao visvcl da nusica,
cono o nundo dc sonIo da cnlriagucz
dionisaca.
Sc, orianio, icnos quc adniiir una
icndcncia anii-dionisaca, agindo ja anics dc
Socraics, rccclcndo, orcn, so con clc, una
crcssao grandiosa c inaudiia, cniao nao
dcvcnos rciroccdcr anic o qucsiio, qual o irajcio
assinalado or una figura cono Socraics, figura
quc nao odcnos cnicndcr, icndo cn visia os
dialogos dc Plaiao, cono scndo soncnic una
fora ncgaiiva c dissolvcnic. E iao ccrio cono o
cfciio rinciro do inulso socraiico sc dirigia
ara una dcconosiao da iragcdia dionisaca,
133
assin nos fora una ccricncia rofunda da
roria vida dc Socraics a crguniar sc
ncccssariancnic cisic cnirc o socraiisno c a
aric acnas una rclaao anioda c sc o
nascincnio dc un Socraics arisiico" consiiiui
algo coniradiiorio cn si.
Pois aquclc logico dcsoiico iinIa, no iocanic
aric, aqui c acola o scniincnio dc un vacuo, dc
un vazio, duna scni-ccnsura, dc un dcvcr
orvcniura dcscuidado. Frcqucnics vczcs
solrcvinIa-lIc, confornc narrava a scus anigos
duranic a risao, a ncsna figura dc sonIo,
dizcndo scnrc.
Socraics, ocua-ic dc nusica!"
Tranquiliza-sc clc, aic scus uliinos dias, con
a suosiao dc scr o scu filosofar a naior aric das
nusas, nao acrcdiiando quc una divindadc lIc
lcnlraria qucla nusica conun oular".
Finalncnic, na risao clc dcdica-sc ianlcn, ara
aliviar a sua conscicncia, raiica daqucla
nusica or clc ouco considcrada. ncssc
scniido quc clc conc un rocnio a Aolo,
ondo cn vcrsos algunas falulas csoicas. Isio
foi algo arccido con a voz quc o rcvcnia
dcnoniacancnic; c, o quc o lcvou a iais
ccricncias foi sua convicao aolnica dc quc
clc, cono un rci larlaro, nao conscguia cnicndcr
una nolrc inagcn divina, cnconirando-sc cn
134
crigo dc ccar conira sua divindadc or sua
inconrccnsao. Aqucla alavra solrc a aariao
do sonIo socraiico c o unico sinal dc duvida, a
rcsciio dos liniics da naiurcza logica. Acaso
assin dcvia inquirir-sc clc o nao conrccnsvcl
ara nin nao c logo o inconrccnsvcl? Acaso
cisic un Fcino da Salcdoria, do qual o logico sc
cnconira lanido? Porvcniura nao c a Aric un
ncsno ncccssario corrclaiivo c sulcncnio da
Cicncia?
15.
No scniido dcsias uliinas inicrrogacs,
cIcias dc rcsscniincnio, dcvc rcvclar-sc agora
cono sc csicndcu a influcncia dc Socraics aic o
noncnio rcscnic, c, nais ainda, or iodo o
fuiuro, scnclIanic a una sonlra, quc auncnia
dc iananIo no crcusculo, cla osicridadc,
cono a ncsna olriga scnrc novancnic
rcroduao da Aric Aric ja, no scniido
nciafsico, largo c rofundo c cono, con sua
roria infinidadc, asscgura ianlcn a cicrnidadc
dcsia.
Anics quc sc rcconIcccssc isio, anics dc icr
sido rcrcscniada a dccndcncia niina dc
qualqucr aric grcga, dos grcgos, dc Honcro a
Socraics, icvc quc nos succdcr con csscs grcgos,
o quc succdia aos aicnicnscs con Socraics.
Quasc ioda coca c ciaa culiural rocurou
135
lilcriar-sc alguna vcz, con rofundo dcsanino,
dos grcgos, orquc, anic clcs, iodo o rcalizado or
csforo rorio, aarcnicncnic nuiio original c
sinccrancnic adnirado, arccia rccniinancnic
crdcr a cor c a vida, cncarquilIando-sc a una
coia incrfciia, a una caricaiura. E, assin,
scnrc dc novo sc cicrna un furor conccnirado
conira aquclc ovinIo arroganic, quc ousava
considcrar iodo o csiranIo ara iodos os icnos
larlaro". Quais sao os ovos, crgunia-sc, quc,
acsar dc icrcn soncnic un lrilIo Iisiorico nui
cfcncro, insiiiuics irrisoriancnic liniiadas,
caacidadc qucsiionavcl dc noral c quc scndo,
ncsno, narcados con vcios Iorrcndos, fazcn
rcicnsao dignidadc c osiao sucrior cnirc os
dcnais, osiao quc ncrccc o gcnio cnirc a
nuliidao? Por infclicidadc nao sc conscguiu
cnconirar a iaa dc cicuia, con quc sc odcria
fazcr dcsaarcccr ial scr. ois iodos os vcncnos
quc cn si roduzian invcja, calunia c raiva, nao
lasiaran ara dcsiruir ial cslcndor quc a si
rorio lasiava. E assin icnc-sc os grcgos c
scnic-sc vcrgonIa dianic dclcs; scja or quc Iaja
qucn anc a vcrdadc acina dc iudo, c icnIa
ianlcn a coragcn dc confcssar csia vcrdadc.
quc os grcgos nanicn cn suas naos, cono
conduiorcs, a nossa c qualqucr culiura; quc,
orcn, o carro c os cavalos sao quasc scnrc dc
valor insignificanic c inrorios gloria dc scus
guias, quc cniao gosiavan dc rcciiiar ial
136
arclIa cn un alisno, quc clcs iransunIan
con o salio dc Aquilcs.
Para dcnonsirar a dignidadc dc ial osiao
dc rinazia ianlcn ara Socraics, lasiar-vos-a
rcconIcccr nclc o iio dc una forna dc cisicncia
nao conIccida aic cniao, o iio do Ioncn
icorico, scndo nossa rincira iarcfa cIcgar a
conIcccr sua inoriancia c scus fins. Tanlcn o
Ioncn icorico icn un razcr infiniio no
cisicnic, assin cono o ariisia; c c, cono csic,
osio a salvo da ciica raiica do cssinisno c dc
scus olIos dc lincc, lrilIanics na cscuridao, or
aquclc ncsno razcr. Pois sc o ariisia, cada vcz
quc dcscolrc a vcrdadc, scnrc sc rcndc, con
olIarcs ciasiados, naquilo quc ainda agora,
dcois do dcscolrincnio, coniinua colcrio, cniao
goza c sc conicnia o Ioncn icorico na colcriura
dcrrilada, icndo scu fin dc razcr nais clcvado
no roccsso dc un dcscolrincnio scnrc lcn
succdido, cfciuado or csforo rorio. Nao
cisiiria a cicncia, sc cla soncnic sc inoriassc
con aqucla unica dcusa nua, c con nada nais.
Porquc cniao scus disculos dcvcrian scniir-sc
cono aquclcs quc quiscsscn furar a icrra;
conrccndcndo cada un dcsics quc, con o naior
c viialcio csforo, so odcria furar un cdao
cqucnino dc ial incnsa rofundcza c quc csic
cdao scria colcrio anic scus olIarcs clo
iralalIo do roino, dc nodo a un ouiro fazcr
lcn cn cscolIcr, or conia roria, un ouiro
137
lugar ara as suas ccricncias. Sc agora algucn
sc c a rovar, aic convcnccr, quc or csic
caninIo dircio c inossvcl aiingir os aniodas,
qucn qucrcra coniinuar a iralalIar nas
rofundczas aniigas, a nao scr quc sc conicnic
cn acIar cdras rcciosas ou dcscolrir lcis da
Naiurcza. or csia razao quc Lcssing, o nais
Ioncsio Ioncn icorico, ousou confcssar quc sc
inicrcssava nais na rocura da vcrdadc, do quc
na roria vcrdadc, con quc sc dcscolriu o
scgrcdo fundancnial da cicncia, ara o csanio c
ara dcsgosio dos cicniisias. vcrdadc, orcn,
quc ao lado dcsic conIccincnio isolado, cono un
cccsso dc Ioncsiidadc, c ncsno dc ciulancia,
sc cnconira una rofunda rcrcscniaao ilusoria,
quc vcio ao nundo, cn rinciro lugar, na cssoa
dc Socraics aqucla crcna inquclraniavcl, dc
quc o cnsancnio, no fio conduior da
causalidadc, aiinja os nais rofundos alisnos do
scr, c quc o cnsar nao soncnic sc acIc
caaciiado dc rcconIcccr o scr, nas ncsno dc
corrigi-lo. Esia ilusao nciafsica clcvada c
adicionada cicncia cono un insiinio c guia-a
scnrc dc novo aos scus liniics, nos quais cla
dcvc iransfornar cn aric, quc c, roriancnic
diio, o fin dcsic nccanisno.
OlIcnos agora, con o facIo dcsia idcia, ara
Socraics. Elc sc nos arcscnia cono scndo o
rinciro quc, cn viriudc daquclc insiinio da
salcdoria, salia nao soncnic vivcr, nas ianlcn,
138
o quc c lcn nais norrcr. or isso quc a
inagcn do Socraics norilundo rcrcscnia, cono
o Ioncn iscnio do icnor da noric clo salcr c
cla razao, o lrasao quc, colocado solrc a oria
dc cnirada Cicncia, lcnlra a iodos o dcsiino
dcsia, i. c., fazcr conrccnsvcl a cisicncia,
dando con isio una aarcncia dc jusiificaao da
ncsna, ara o quc, caso nao lasiarcn as razcs,
ianlcn dcvc scrvir o niio, quc cu aonici agora
ncsno cono conscqucncia ncccssaria, c ncsno
cono roosiio da Cicncia.
Qucn sc iornar lcn claro cono, dcois dc
Socraics, o nisiagogo da Cicncia, una cscola
filosofica succdc ouira, assin cono sc succdcn
as ondas, cono una univcrsalidadc nunca
rcsunida dc avidcz clo salcr no cano nais
vasio do nundo civilizado c cono rollcna
indicado ara iodo clcvadancnic aio, lcvou a
Cicncia a narcs alios, dos quais, dcsdc cniao, cla
nao dc scr conlciancnic culsa, cono con
csia univcrsalidadc sc conscguiu csicndcr or
iodo o glolo icrrcsirc una rcdc conun do
cnsancnio, con visias ncsno lcgalidadc dc
un sisicna solar iniciro; aquclc quc sc
rcrcscnia iudo isio, incluindo a csaniosancnic
alia iranidc do salcr da coca rcscnic, csic
nao odcra dciar dc crcclcr cn Socraics un
dos vcriiccs c onios dc nudana do quc sc
cIana Iisioria univcrsal. Pois sc sc inaginassc
ioda csia sona inuncravcl dc fora, quc foi gasia
139
ara ial icndcncia nundial, nao cn scrvio dc
rcconIccincnio, nas sin usado no scniido dos
fins raiicos, isio c cgosias, dos indivduos c
ovos, cniao icria sido, rovavclncnic, cn luias
dc ciinao conuns c cn coninuas nigracs
dos ovos, cnfraquccido dc ial nancira o dcscjo
insiiniivo dc vivcr quc, con o cosiunc dc
suicdio, o indivduo scniissc ialvcz a uliina
rcsica dc scniincnio do dcvcr, sc clc, cono o
Ialiianic das ilIas Fidji, csirangulassc cono
filIo os scus ais, cono anigo o scu anigo; un
cssinisno raiico quc odcria ncsno roduzir
una ciica avorosa dc assassinaio dc ovos
iniciros or conaiao o quc, alias, cisic c
cisiiu scnrc ondc nao aarcccu, ara rcncdio
c dcfcsa conira aquclc soro dcsiruidor, a Aric
sol quaisqucr fornas, rincialncnic cono
rcligiao c cicncia. En visia dcsic cssinisno
raiico, c Socraics a inagcn riniiiva do
oiinisia icorico quc, na indicada crcna na
invcsiigaao da naiurcza das cousas, da ao salcr
c ao conIccincnio a fora dc un rcncdio
univcrsal, concclcndo no crro o nal cn si.
Pcncirar naquclas razcs c scarar o
vcrdadciro conIccincnio dc aarcncia c crro,
arccia ao Ioncn socraiico a funao nais nolrc
c, aic, a unica ocuaao vcrdadcirancnic
Iunana; assin cono sc considcrava sucrior a
iodas as ouiras faculdadcs aquclc nccanisno dos
concciios, juzos c concluscs, considcrando-o
140
ncsno, a ariir dc Socraics, a ocuaao nais
clcvada c nais adniravcl dadiva da Naiurcza. As
nais clcvadas acs norais, os scniincnios dc
conaiao, dc sacrifcio, dc Icrosno c aqucla
iranquilidadc da alna, iao difcil dc aiingir, c quc
o grcgo aolnico dcnoninava sofrosinc, foran
dcduzidas or Socraics c scus succssorcs, quc
julgavan do ncsno nodo, assin cono sao
dcduzidos ainda Iojc, da dialciica do salcr,
scndo orianio considcradas cnsinavcis. Qucn ja
scniiu cn si o razcr dc un conIccincnio
socraiico c scnic cono csic, cn crculos scnrc
naiorcs, rocura alrangcr iodo o nundo dos
fcnncnos, c nao scniira, da or dianic,
ncnIuna onia, quc udcssc inclir
cisicncia, nais agudancnic do quc o dcscjo dc
conlciar aqucla conquisia c icccr a rcdc dc
nodo incnciravcl. A qucn assin oina aarccc
o Socraics lainico cono o ncsirc dc una forna
conlciancnic nova da alcgria grcga" c
fclicidadc dc vivcr, quc rocura dcscarrcgar-sc
agindo, c quc acIara csia dcscarga cn
influcncias naicuiicas c cducadoras solrc jovcns
nolrcs, a fin dc aiingir a roduao final do gcnio.
Agora, orcn, via-sc a cicncia, arcssada or
sua inaginaao vigorosa, aic os scus liniics, scn
scqucr sc dcicr, nos quais nalogra o scu
oiinisno, oculio na csscncia da logica. Pois a
crifcria do crculo da Cicncia icn una infinidadc
dc onios, c acsar dc ainda ncn sc odcr
141
cnsar cn ncdir ioialncnic o rcfcrido crculo,
cnconira o Ioncn nolrc c aio, ainda anics dc
conlciar a nciadc dc sua cisicncia c
incviiavclncnic, iais onios linirofcs da
crifcria, ondc alcana o nao-clucidavcl|33|. Sc
clc crcclc cniao assusiado cono a logica sc
cnrosca ncsics liniics cn rcdor dc si ncsno,
acalando or nordcr sua roria cauda cniao
ronc caninIo a nova forna do conIccincnio, o
conIccincnio iragico quc, ara odcr scr
suoriado, ncccssiia da Aric cono dcfcsa c
sanaiivo.
OlIcnos, con olIos conforiados os grcgos c
ara as csfcras nais clcvadas do nundo quc nos
ccrca c vcrcnos a ansia, quc cono nodclo
aarccia cn Socraics o insaciavcl conIccincnio
oiinisia, crnuiada cn rcsignaao iragica c
ncccssidadc arisiica, cnquanio quc a ncsna
ansia cn scus graus nais laios, sc dcvc
nanifcsiar dc nancira anii-arisiica c, solrciudo,
dcicsiar inicriorncnic a aric dionisaco-arisiica,
cono sc dcnonsirou, or ccnlo, no conlaic
iragcdia csquilcica clo socraiisno.
Aqui laicnos, con anino agiiado, oria do
rcscnic c do fuiuro. Lcvar-nos-a aqucla
nudana" ara configuracs scnrc novas do
gcnio c, rccisancnic, ao Socraics quc raiica
nusica? Tcccr-sc-a a rcdc da Aric, csicndida
solrc a cisicncia, scja sol nonc dc rcligiao ou
142
dc cicncia, scnrc nais foric c dclicadancnic, ou
csia cla dcsiinada a scr rasgada sol o
rcdcnoinIar larlaro c iniranquilo, sol aquilo
quc c cIanado agora rcscnic"? Fcccosos, nas
nao inconsolados, ficanos un noncnio ao lado,
cono os conicnladorcs, aos quais c crniiido
icsicnunIar aquclas luias avorosas c aquclas
nudanas". AI! c a nagia dcsias luias quc,
qucn as vc, ianlcn or clas dcvc clcjar.
16.
Procuranos csclarcccr, ncdianic o ccnlo
Iisiorico ncncionado, quc a iragcdia norrc clo
dcsaarccincnio do csriio da nusica con a
ncsna ccricza con quc cla soncnic odc nasccr
or inicrncdio do ncsno csriio. Para suavizar
o inconun dcsia afirnaao c ara, dc ouiro lado,
dcnonsirar a origcn dcsic nosso conIccincnio,
dcvcnos colocar-nos, con olIar franco, frcnic a
iais fcnncnos analogos, do rcscnic; dcvcnos
cnirar cn iais luias, as quais sao disuiadas,
cono acalo dc dizcr, cnirc o insaciavcl
conIccincnio oiinisia c a ncccssidadc iragica dc
aric nas csfcras nais alias dc nosso nundo
aiual. Qucro rcscindir aqui dc iodos os inulsos
conirarios quc, cn iodas as cocas, iralalIavan
conira a Aric c, dc nodo csccial conira a
Tragcdia, c quc ianlcn na coca rcscnic sc
csicndcn dc ial nancira, quc dc iodas as arics
icairais, or ccnlo, soncnic o Iuct c a
143
concdia florcsccn, nun crcscincnio culcranic,
c cn florcs cujo odor nao scja ialvcz a iodos
agradavcl. Qucro falar acnas da ininizadc nais
ilusirc da considcraao iragica do Univcrso,
rcfcrindo-nc con isio cicncia oiinisia cn scu
scr nais rofundo, caiiancada or scu
anicassado Socraics. En scguida cnuncrarci
ianlcn as foras quc nc arcccn garaniir una
rcnasccna da Tragcdia, alcn dc ouiras
cscranas fclizcs ara o scr alcnao.
Anics dc nos lanarnos quclas luias,
cnvolvano-nos con a arnadura dos
conIccincnios conquisiados aic o noncnio. En
coniraosiao a iodos aquclcs quc dcscjan
dcrivar as arics dc un unico rincio, cono a
ncccssaria fonic dc vida ara ioda c qualqucr
olra dc aric, fio o olIar naquclas duas
divindadcs arisiicas dos grcgos, Aolo c Dionsio,
rcconIcccndo nclcs os rcrcscnianics vivos c
crscuos dc dois nundos dc aric, difcrcnics cn
scu nais rofundo scr c cn scus nais clcvados
inicnios. Aolo a nin sc arcscnia cono o gcnio
iransfigurado do nc nduduutons, clo
qual sc odc aiingir acnas a lilcriaao, na
aarcncia; cnquanio quc, sol a nsiica
cclanaao dc julilo dc Dionsio, sc quclra o
grilIao da individualidadc, csiando livrc o
caninIo quc nos lcva s nacs do scr, ao nuclco
nais inicrno dc iodas as cousas. Esic conirasic
incnso, quc sc alrc cnirc a aric lasiica cono
144
scndo a aolnica c a nusica cono scndo a aric
dionisaca, foi conrccndido or un unico
grandc cnsador dc ial forna, quc clc, acsar dc
nao-iniciado no sinlolisno divino da Hcladc,
adjudicou nusica caraicr c origcn difcrcnics dc
iodas as ouiras arics, or cla scr, nao cono iodas
aquclas, inagcn do fcnncno, nas orquc
rcrcscnia una inagcn do rorio dcscjo, figura
o nciafsico ara iodo o fsico do nundo.
(ScIocnIaucr, O nundo cono Voniadc c
Fcrcscniaao I} Esic conIccincnio nais
inorianic dc ioda a csiciica, con o qual, ionado
nun scniido rofundo, rinciia a csiciica, foi
ornado, ara confirnaao dc sua vcrdadc cicrna,
con o sincic dc FicIard Wagncr, quando clc
dcicrnina no DcciIovcn" quc a nusica dcvc scr
julgada or rincios csiciicos ioialncnic
difcrcnics daquclcs quc rcgcn as arics lasiicas,
c quc a ncsna ncn odc scr julgada cla
caicgoria da lclcza, acsar dc una csiciica
crrada, guiada or aric dcscncaninIada c
dcgcncrada, icr-sc acosiunado a cigir, cn
viriudc dc acosiunada quclc concciio dc lclcza
rcinanic no nundo lasiico, da nusica un cfciio
arccido ao das olras lasiicas, a salcr a
cciiaao do gosio nas fornas lclas. Dcois dc
icr ionado conIccincnio dcsia coniradiao
ingcnic, scnii grandc ncccssidadc dc aroinar-
nc do scr da iragcdia grcga, c con isio da
rcvclaao nais rofunda do gcnio grcgo, ois so
145
agora cria doninar a nagia c dc, solrcujando a
frascologia dc nossa csiciica usual, odcr colocar
dianic dc ninIa alna o rollcna riniiivo da
Tragcdia. Foi-nc, cn viriudc disio, conccdido un
olIar iao csiranIancnic singular no Iclcnico,
quc nc arcccu nossa salcdoria classico-
Iclcnica, c quc iao orgulIosancnic sc nanifcsia,
soncnic icr-sc rcgozijado cn iniiacs c
cicrioridadcs.
Talvcz quciranos aiingir aquclc rollcna
fundancnial con csia crgunia. Quc cfciio
csiciico sc originara sc aquclas oicncias
arisiicas, conuncnic scaradas, do aolnico c
do dionisaco, cnirarcn cn aao, una ao lado da
ouira? Ou, dc nancira nais lrcvc. Cono sc
rclaciona a nusica con a inagcn c o concciio?
ScIocnIaucr, clogiado rccisancnic ncsic
onio or FicIard Wagncr, or arcscniar una
clarcza c iransarcncia inossvcis dc scrcn
uliraassadas, crinc-sc a csic rcsciio
cloqucnicncnic nun irccIo quc aqui
iranscrcvcrci cn ioda sua cicnsao. (Mundo
cono Voniadc c Fcrcscniaao I}
Scgundo isio, odcnos considcrar o
nundo aarcnic, ou a Naiurcza c a
Musica, cono duas crcsscs difcrcnics
da ncsna cousa, quc ncsno or isso c o
unico quc scrvc ara a uniao da analogia
dc anlos, cujo conIccincnio ncccssario
146
sc iorna ara a conrccnsao daqucla
analogia. A Musica c orianio, quando
considcrada cono crcssao do nundo,
un idiona univcrsal, c quc sc oria anic
a gcncralizaao dos concciios assin cono
csia rclaiivancnic a assunios isolados.
Sua gcncralizaao, orcn, nao c aqucla
gcncralizaao vazia da alsiraao, nas
sin dc csccic lcn difcrcnic, unida con
dcicrninaao gcral c clara. Nisio sc
asscnclIa s figuras gconciricas c aos
nuncros, quc csiao dcicrninadas cono
as fornas gcrais dc nuiios oljcios
ossvcis da ccricncia c a iodos
alicavcis a riori, nas nao
alsiraiancnic, c sin iniuiiiva c
ioialncnic. Todos os ossvcis csforos,
cciiacs c cicrnacs do dcscjo, iodos
os aconiccincnios quc sc assan no
inicrior do Ioncn, quc a salcdoria faz
cnccrrar no anlo concciio ncgaiivo
scniincnio, odcn scr crcssos cla
incnsa quaniidadc dc nclodias, scnrc,
orcn, na gcncralidadc dc forna ura,
scn a naicria, scnrc scgundo o cn-si,
ara assin dizcr a alna nais niina da
ncsna, scn coro. En viriudc dcsia
rclaao csirciia, cisicnic cnirc a nusica
c o scr vcrdadciro dc iodas as cousas,
iorna-sc clicavcl, ianlcn quc, quando
147
rcssoa una nusica aroriada ara
qualqucr ccna, aao, aconiccincnio,
circunsiancia, csia nos arccc rcvclar o
scniido nais sccrcio, arcscniando-sc-
nos cono o concniario nais ccrio c nais
claro, dc ial nancira quc aquclc quc sc
cnircga ioialncnic inrcssao dc una
sinfonia, julga vcr assar dianic dc si
iodos os ossvcis aconiccincnios da vida
c do nundo. Mcsno assin clc nao odc,
rcflciindo, indicar una arcccna cnirc
aqucla scqucncia dc sons c o quc clc
iinIa rcscnic cn csriio. Pois,
confornc dissc, a nusica sc difcrcncia dc
iodas as ouiras arics cn nao scr a
inagcn do fcnncno, ou nclIor, da
oljciividadc adcquada da voniadc, nas
sin a inagcn da voniadc roriancnic
diia, rcrcscniando or isso ara iodo o
fsico do nundo o nciafsico, ara iodo o
fcnncno a cousa cn si. Podcr-sc-ia
dcnoninar, dc acordo con o cosio, o
nundo ianio nusica cororificada,
quanio voniadc cororificada; scndo
clicavcl or isio cono a nusica faz
rcssaliar con significaao nais clcvada
iodo quadro c ioda ccna da vida
vcrdadcira c do nundo; naiuralncnic
ianio nais quanio nais analoga c a sua
nusica ao csriio inicrior do fcnncno
148
dado. Nisio lascia-sc o faio dc odcr
sulordinar-sc nusica una ocsia cono
canio, ou una rcrcscniaao
conicnlaiiva cono anionina, ou
anlas cono ocra. Tais quadros isolados
da vida Iunana, sulordinados
linguagcn conun da nusica, nunca sao
corrcsondcnics ou ligados a cla or
ncccssidadc gcral, nas soncnic cisicn
na rclaao dc un ccnlo qualqucr con
un concciio conun, rcrcscnian na
ccricza do vcrdadciro aquilo quc a
nusica crcssa na gcncralidadc dc
fornas uras. Pois, dc un nodo gcral, as
nclodias sao, cono ianlcn os concciios
gcrais, una alsiraao da rcalidadc.
Porquc csia, isio c, o nundo das cousas
isoladas, fornccc o rcrcscniaiivo, o
csccial c individual, o caso isolado,
ianio ara a gcncralidadc dos concciios,
quanio ara a gcncralidadc das nclodias,
gcncralidadcs quc sao, orcn, dc ccrio
nodo, oosias; oosias or os concciios
conicrcn acnas as fornas alsiradas
rincirancnic da conicnlaao, or
assin dizcr a afasiada casca cicrna das
cousas, scndo orianio vcrdadciras
alsiracs, cnquanio quc a nusica
ofcrccc o nuclco nais inicrno dc iodas as
fornas anicriorcs, qucr dizcr o coraao
149
das cousas. Esia rclaao odcria nuiio
lcn scr crcssa na linguagcn dos
cscolasiicos, sc sc disscssc. Os concciios
sao as unucsuu ost cn, a nusica da
as unucsuu untc cn, c a rcalidadc as
unucsuu n c. Scr ossvcl a rclaao
cnirc una conosiao c una
rcrcscniaao conicnlaiiva lascia-sc,
cono ja foi afirnado, no faio dc anlas
scrcn crcsscs ioialncnic difcrcnics
do ncsno scr inicrior do nundo. Quando
agora, no caso isolado, sc cnconira
vcrdadcirancnic ial rclaao, isio c, quc o
conosiior soulc crinir os inulsos
da voniadc, quc crfazcn o conicudo dc
un aconiccincnio, na linguagcn
univcrsal da nusica, cniao c crcssiva a
nclodia da canao ou a nusica da ocra.
A analogia cnconirada cnirc aquclas clo
conosiior, dcvc scr rovcnicnic dc un
conIccincnio incdiaio do scr do
univcrso, inconscicnicncnic dc sua
razao, c nao dcvc scr, con inicnao
conscicnic, iniiaao ocasionada or
concciios, scnao a nusica nao cicrna a
scr inicrior, a voniadc dc si ncsna,
iniiando acnas insuficicnicncnic scus
fcnncnos, cono o faz ioda a nusica cn
vcrdadc iniiaiiva".
150
Enicndcnos cniao, scguindo o rccciio dc
ScIocnIaucr, a nusica cono a linguagcn da
voniadc incdiaia c scniinos nossa faniasia
cciiada a fornar aquclc nundo dc csriios, quc,
invisvcl, a nos sc dirigc, c quc, acsar disio, c iao
novincniado, c cororifica-la ara nos nun
ccnlo analogo. Por ouiro lado adquirc inagcn
c concciio, sol a influcncia dc una nusica quc
rcalncnic corrcsondc a una inoriancia nais
clcvada. Efciios dc duas classcs cosiuna ccrccr
a aric dionisaca solrc a oicncia arisiica
aolnica. a nusica insiiga conicnlaao
conaraiiva da univcrsalidadc dionisaca; a
nusica faz aarcccr cn scguida a inagcn
conaraiiva na inoriancia nais clcvada. Dcsics
faios, conrccnsvcis, c quc nao sao inaccssvcis
ara olscrvacs nais rofundas, dcduzo a
aiidao quc a nusica ossui dc gcrar o niio, isio
c, o ccnlo nais significaiivo, o niio iragico, o
niio quc fala cn alcgorias dc conIccincnios
dionisacos. No conccrncnic ao fcnncno do lrico
cus cono a nusica sc csfora no lrico or sc
nanifcsiar cn inagcns aolnicas a rcsciio dc
sua csscncia. Inaginanos agora quc a nusica cn
sua gradaao nais clcvada dcvc icniar cIcgar a
una rcrcscniaao clcvada, c assin dcvcnos
considcrar ossvcl quc cla cnconirc a crcssao
sinlolica ara a sua salcdoria roriancnic
dionisaca; c ondc dcvcranos rocurar csia
151
crcssao, sc nao na Tragcdia, no concciio do
iragico?
Nao c ossvcl dcduzir da csscncia da Aric,
cono cla c cnicndida gcralncnic scgundo a
caicgoria da aarcncia c da lclcza, o iragico sc
Ioncsiancnic sc dcscja agir; so sc dcduzirnos do
csriio da nusica, c quc cnicndcnos una
alcgria na dcsiruiao do indivduo. Pois c nos
ccnlos isolados dc ial dcsiruiao quc
cnicndcnos o fcnncno cicrno da aric
dionisaca, quc nanifcsia a voniadc cn sua
onioicncia or assin dizcr airas do ncun
nduduutons a vida cicrna longc dc iodo
fcnncno c acsar dc ioda dcsiruiao. O razcr
nciafsico no iragico c una iraduao da
insiiniiva c inconscicnic salcdoria dionisaca cn
linguagcn da inagcn; o Icroi, a naior aariao
dc voniadc, c ncgado ara nosso razcr, or scr
acnas aariao, nao scndo iocada con sua
dcsiruiao a vida cicrna da voniadc. Crcnos na
vida cicrna", cclana a Tragcdia; cnquanio quc a
Musica c a idcia incdiaia dcsia vida. Un fin
conlciancnic difcrcnic ossui a aric do
lasiico. Aqui anula Aolo os sofrincnios do
indivduo cla glorificaao lrilIanic da cicrnidadc
do fcnncno, aqui a lclcza lcva dc vcncida a dor
incrcnic vida, o sofrincnio sc faz dcsaarcccr
dos iraos da Naiurcza, or un ccrio nodo
ncniiroso. Na aric iragica c cn scu sinlolisno a
Naiurcza sc nos dirigc con sua voz vcrdadcira,
152
nao dissinulada. Scdc cono sou! Sol a
nudana coninua dos fcnncnos, a nac
riniiiva cicrnancnic gcradora, a quc
cicrnancnic olriga cisicncia, a quc
cicrnancnic sc conicnia ncsia nudana dc
fcnncnos!"
17.
Tanlcn a aric dionisaca dcscja convcnccr-
nos da cicrna alcgria da cisicncia. Nao dcvcnos,
cnircianio, rocurar ial alcgria nos fcnncnos,
nas sin airas dos fcnncnos. Dcvcnos
rcconIcccr quc iudo aquilo quc cisic dcvc csiar
rcarado ara una dolorosa sulncrsao|34|,
vcno-nos olrigados a fiiar os nalcs da cisicncia
individual c acsar disso nao nos dcvcnos
dcicr; un consolo nciafsico iira-nos
noncniancancnic da agiiaao das figuras quc
soi nudarcn. Sonos rcalncnic, or oucos
noncnios, o rorio scr riniiivo, scniindo scu
dcscnfrcado dcscjo c razcr dc cisicncia. A luia,
a dor, a dcsiruiao dos fcnncnos sc nos
arcscnian cono ncccssarias, cn visia do
cccsso dc inuncras fornas dc cisicncia, quc sc
arcssan ara ionar aric da vida, cn viriudc
da dcnasiada fccundidadc da voniadc do nundo;
vcno-nos irasassados clo aguilIao furioso
dcsias dorcs no ncsno noncnio cn quc nos
iornanos uno con o incnso razcr riniiivo na
cisicncia c cn quc rcsscniinos a inquclrania-
153
lilidadc c a cicrnidadc dcsic razcr cn cncanio
dionisaco. Acsar do ncdo c da conaiao,
sonos os quc vivcn diiosancnic, nao cono
indivduos, nas sin cono o uno vivcnic, con
cuja rolificidadc nos nos fundinos.
A Iisioria da origcn da iragcdia grcga diz-nos
agora con ccricza luninosa quc, cfciivancnic, a
olra dc aric iragica dos grcgos sc originou do
csriio da Musica; cnsancnio clo qual crcnos,
cla rincira vcz, fazcr jusiia ao riniiivo c
rodigioso scniido do coro. Ao ncsno icno,
orcn, dcvcnos confcssar, quc nunca sc iornou
visvcl aos ocias grcgos, c nuiios ncnos aos
filosofos grcgos, a significaao ciiada do niio
iragico; scus Icrois falan nais sucrficialncnic
do quc agcn, o niio nao cnconira na alavra
falada a sua oljciivaao adcquada. A csiruiura
das ccnas c as inagcns conicnlaiivas cicrnan
salcdoria nais rofundo, do quc a quc odc scr
cicrnada clo ocia cn alavras c concciios.
Podc-sc olscrvar o ncsno cn SIalcscarc, cujo
Hanlci, or ccnlo, sc crcssa, nun scniido
scnclIanic, nais rofundancnic do quc agc, dc
nancira a odcrnos dcduzir aquclcs rccciios dc
Hanlci airas ncncionados, nao clas alavras,
nas sin cla arcciaao c conicnlaao nais
rofunda do iodo. No conccrncnic iragcdia
grcga, quc sc arcscnia cono un drana oral,
indiquci ncsno quc aqucla incongrucncia cnirc
niio c alavra odcr-nos-ia facilncnic conduzir
154
ao crro dc julga-la nais fuiil c insignificanic do
quc cla rcalncnic c, rcsunindo, or isso,
ianlcn un cfciio nais sucrficial, do quc cla
dcvc icr iido, scgundo o icsiancnio dos aniigos;
ois quao dcrcssa c csquccido quc, o quc nao
conscguiu o ocia oral, aiingir a nais clcvada
csiriiualizaao c idcalizaao do niio, odcria
conscgui-lo a qualqucr noncnio cono nusico
criador! Dcvcnos rcconsiruir a surcnacia do
cfciio nusical or via quasc crudiia, a fin dc
rccclcr un ouco daquclc consolo inconaravcl,
quc dcvc scr rorio da iragcdia vcrdadcira.
Mcsno csia surcnacia nusical icranos scniido
soncnic cono ial, sc fsscnos grcgos; cnquanio
quc nos, cn iodo dcscnvolvincnio da nusica
grcga, dc nos conIccida c faniliar c iao
incnsancnic nais rica sc a conararnos con a
nossa soncnic crcnos ouvir una canao
juvcnil, do gcnio nusical, cnioada nun inido
scniincnio dc fora. Os grcgos sao, cono dizcn
os saccrdoics cgcios, as cicrnas crianas, scndo
ianlcn na aric iragica as crianas, quc nao
salcn quc lrinqucdo sullinc sc originou cn
suas naos c nclas scra dcsirudo.
Aquclc laialIar do csriio da nusica cla
olicnao dc rcvclaao figuraiiva c niica quc
auncnia dcsdc os incios do lirisno aic a iragcdia
ciica, inicrronc-sc rccniinancnic, dcois dc
un dcscnvolvincnio grandioso acnas
conscguido, c dcsaarccc da sucrfcic da aric
155
Iclcnica, cnquanio quc a accao dionisaca do
nundo, originaria dcsic laialIar, coniinua a
vivcr nos nisicrios, nao dciando dc airair, nas
nais naravilIosas ncianorfoscs c dcgcncracs,
indivduos dc naiurcza scria. Nao sc lcvaniara cla
algun dia dc sua rofundcza nsiica cn forna dc
aric?
Ocuano-nos aqui da qucsiao dc salcr sc a
oicncia, or cuja aao coniraria sc ciinguiu a
Tragcdia, icra foras suficicnics ara incdir a
rcaariao arisiica da Tragcdia c da
considcraao iragica do Univcrso. Sc a Tragcdia
aniiga foi olrigada a sair dc scu irilIo cn viriudc
do inulso dialciico ao salcr c ao oiinisno da
cicncia, cniao scrviria isio ara a dcduao dc
una luia cicrna cnirc o concciio icorico c o
concciio iragico do univcrso; c soncnic dcois dc
conduzido o csriio da cicncia aic os scus
liniics, scndo ciinia sua cigcncia dc validcz
univcrsal or conrovancia daquclcs liniics,
odcranos coniar con o rcnascincnio da
Tragcdia. Para ial forna culiural dcvcranos
arcscniar o snlolo dc Socraics ao raiicar
nusica, no scniido quc ja anicriorncnic lIc foi
dado.
Ncsia conaraao cnicndo or csriio da
cicncia, aqucla crcna na avcriguaao da
Naiurcza c na fora sanaiiva univcrsal da
156
salcdoria, crcna quc cla rincira vcz surgiu na
cssoa dc Socraics.
Qucn csiivcr lcnlrado das conscqucncias
incdiaias dcsic csriio da nusica, quc avana
incansavcl, rcrcscniar-sc-a cn scguida, cono o
niio foi dcsirudo clo ncsno, c cono or csia
dcsiruiao foi dcsalojada a ocsia dc scu solo
naiural, cono una quc daqui or dianic carcccra
dc airia. Sc iivcrnos adjudicado, con razao,
nusica a fora dc odcr gcrar novancnic o niio
dc si, cniao dcvcrcnos rocurar o csriio da
nusica na csirada cn quc clc sc oc
Iosiilncnic a csia fora criadora dc niios da
nusica. Succdc ial no dcscnvolvincnio do novo
diiiranlo aiico, cuja nusica nao nais criniu o
scr inicrno, a roria voniadc, nas quc so
iransniiia insuficicnicncnic o fcnncno, nuna
iniiaao conscguida or ncio dc concciios. Dcsia
nusica, dcgcncrada inicrnancnic, sc aariavan
as cssoas vcrdadcirancnic nusicais con a
ncsna avcrsao, quc iinIan da icndcncia
assassina da aric dc Socraics. O insiinio scguro
dc Arisiofancs agiu, scn duvida, accriadancnic
ao incluir o rorio Socraics, a iragcdia dc
Euridcs c a nusica dos diiiranlicos nais
nodcrnos no ncsno scniincnio dc odio,
scniindo cn iodos csics ircs fcnncnos os sinais
dc una culiura dcgcncrada. Mcdianic aquclc
novo diiiranlo iornou-sc a nusica,
crininosancnic, a inagcn iniiaiiva do
157
fcnncno, or ccnlo dc una laialIa, dc un
icnoral, icndo-sc, cn vcrdadc, roulado con isio
ioda sua fora criadora dc niios. Pois sc cla
rocura cciiar o nosso dclciic acnas cn nos
forando rocurar analogias cicrnas cnirc un
aconiccincnio da vida c da naiurcza c ccrias
figuras rinicas c sons caracicrsiicos da nusica,
sc a nossa inicligcncia sc dcvc conicniar con o
conIccincnio dcssas analogias, cniao dcsccnos
a un csiado dc anino cn quc c inossvcl a
rcccao do niico; ois o niio dcscja scr
cnicndido conicnlaiivancnic, cono unico
ccnlo dc una gcncralidadc c vcrdadc, quc
crava os olIos no infiniio. A vcrdadcira nusica
dionisaca sc nos dcara cono un ial csclIo
gcral da voniadc do nundo; aquclc
aconiccincnio conicnlaiivo, quc ncsic csclIo
sc rcflcic, alarga-sc ara nosso scniincnio cono
scndo a inagcn dc una vcrdadc cicrna. Dc nodo
conirario dcsc-sc incdiaiancnic ial
aconiccincnio conicnlaiivo dc iodo caraicr
niico, cla iniura sonora do diiiranlo
nodcrno. Agora convcricu-sc a nusica a una
olrc inagcn do fcnncno, scndo or isio nuiio
nais olrc quc o fcnncno cn si. Por csia
ncsna olrcza cla rclaia ainda, ara nossos
scniincnios, o rorio fcnncno, dc nancira a
agora cscuiar-sc una nusica quc iniia una
laialIa cn rudos dc narcIa, sons dc sinais cic.,
scndo a nossa faniasia rciida rccisancnic or
158
csias sucrficialidadcs. A iniura dc sons c,
orianio, sol iodos os onios dc visia, o invcrso
da fora criadora dc niios da nusica vcrdadcira;
or cla a inagcn iorna-sc ainda nais olrc do
quc c riniiivancnic, cnquanio quc cla nusica
dionisaca sc cnriquccc c alarga a inagcn cn
figura do univcrso. Foi una viioria grandiosa do
csriio nao-dionisaco quando clc, no
dcscnvolvincnio do novo diiiranlo, dcsviou a
nusica dc si ncsno, rclaiando-a a cscrava do
fcnncno. Euridcs, quc, nun scniido nais
clcvado, dcvc scr considcrado cono una naiurcza
nao nusical|35|, c, or csia ncsna razao, un
adcio aaionado da nova nusica diiiranlica,
usando con gcncrosidadc dc laraio iodas as
arics dc cfciio c nanias.
En scniido divcrso vcnos a fora dcsic
csriio nao-dionisaco, c dirigido conira o niio,
cn aao, quando dirigirnos os nossos olIarcs ao
rcdonnio da rcrcscniaao dc caraicr c ao
raffincncni" sicologico na iragcdia cscriia a
ariir da coca da Sofoclcs. O caraicr nao nais
dcvc scr alargado a un iio cicrno, nas dcvcra,
ao conirario, agir individualncnic or iraos
ariificiais c sonlrcados, ncdianic a nais fina
dcicrninaao dc iodas as linIas, dc nancira a
scniir o cscciador nao o niio c sin a oicnic
vcrdadc da Naiurcza c a fora iniiaiiva do ariisia.
Tanlcn aqui rcscncianos a viioria do
fcnncno solrc o gcral c o razcr no rcarado
159
isolado, or assin dizcr anainico, ja rcsiranos
o ar dc un nundo icorico, ara o qual o
conIccincnio cicnifico icn un valor nais
clcvado do quc o rcflco arisiico dc una rcgra
univcrsal. O novincnio na linIa do caracicrsiico
rcciiia-sc. Enquanio Sofoclcs inia ainda
caracicrcs conlcios, ondo o niio no jugo ara
o scu dcscnvolvincnio rcfinado, ja inia
Euridcs soncnic grandcs iraos caracicrsiicos
isolados, quc salcn cicrnar-sc cn aics
violcnias; na nova concdia aiica cisicn iao so
nascaras con una crcssao, vclIos lcvianos,
cscravos asiuios cn rcciiao incansavcl. Ondc
csia agora o csriio fornador dc niios da
nusica? O quc ainda rcsia da nusica c ou
nusica cciianic, ou nusica rccordaiiva, isio c,
ou un csiinulanic ara ncrvos indifcrcnics c
gasios, ou iniura dc sons. Para a rincira ja nao
inicrcssa o icio lasico; ja con Euridcs icnos
lasianic dcsordcn quando scus coros ou Icrois
rinciian a caniar. cono dcvcria icr sido con
scus iniiadorcs dcscarados!
Mais clarancnic, orcn, cicrna-sc o novo
csriio nao dionisaco nas concluscs dos novos
dranas. Na iragcdia aniiga scniia-sc, no final, o
consolo nciafsico, scn o qual c inclicavcl o
razcr na iragcdia; c nais urancnic soa, ialvcz,
no dio cn Colona" o sonido rcconciliador dc
un ouiro nundo. Agora, icndo fugido o gcnio da
nusica da iragcdia, csia a iragcdia noria, sc a
160
considcrarnos cn scniido csiriio; ois dc ondc sc
dcvcria iirar agora aquclc consolo nciafsico?
Procurou-sc, or isso, a rcsoluao icrrcsirc da
dissonancia iragica; o Icroi, dcois dc icr sido
suficicnicncnic nariirizado clo dcsiino, colIia
nun casancnio fcliz, cn Ionrosas disiincs
divinas, os rcnios ncrccidos. O Icroi iornou-sc
gladiador, ao qual sc conccdia icnorariancnic a
lilcrdadc, dcois dc icr sido lasianic
aiorncniado c colcrio dc fcridas. O dcus cx
nucInu ionou o lugar do consolo nciafsico.
Nao qucro dizcr quc a conccao iragica do
nundo fossc cn iodas as arics c ioialncnic
dcsiruda clo csriio nao-dionisaco quc
solrcvinIa; salcnos acnas quc da aric cla icvc
quc sc rcfugiar aos infcrnos, nuna dcgcncraao
dc culio sccrcio. A rcgiao nais cicnsa da
sucrfcic do scr Iclcnico, iodavia, cra assolada
clo lafo csgoianic daquclc csriio, quc sc da a
conIcccr naqucla forna da alcgria grcga", solrc
a qual ja sc disscriou anicriorncnic, cono scndo
un dcscjo dc cisicncia ancia c inroduiiva. Esia
alcgria c o oosio nagnfica ingcnuidadc" dos
grcgos nais aniigos, quc dcvc scr conrccndida,
dcois da caracicrsiica dada, cono a flor da
culiura aolnica, quc lroia dc un alisno
cscuro, cono a viioria, quc a voniadc Iclcnica
conscguiu or scu rcflco dc lclcza solrc o
sofrincnio c a salcdoria do sofrincnio. A forna
nais nolrc daqucla ouira forna da alcgria
161
grcga", da alcandrina, c a alcgria do Ioncn
icorico; cla dcnonsira os ncsnos sinais
caracicrsiicos, quc acalo dc dcduzir do csriio
do nao-dionisaco, quc conlaic a salcdoria c
aric dionisacas, quc rocura ciinguir o niio,
quc coloca no lugar dc un consolo nciafsico
una consonancia icrrcsirc, c ncsno un dcus cx
nucInu rorio, a salcr o dcus das naquinas c
cadinIos, isio c, as foras dos gcnios da
Naiurcza, conIccidas c cnrcgadas no scrvio dc
un cgosno clcvado, quc crc cn una corrcao do
nundo clo salcr, cn una vida guiada cla
cicncia, scndo caaz dc cnccrrar o Ioncn isolado
cn un crculo csirciissino dc rollcnas quc sc
odcn rcsolvcr, dcniro do qual csic diz
alcgrcncnic vida. Qucro-ic, iu ncrcccs scr
conIccida!"
18.
O fcnncno c cicrno. a voniadc avida
cnconira scnrc un ncio dc, or ncio dc una
ilusao csicndida or cina dc iodas as cousas,
nanicr cn vida as suas criaiuras, forando-as
coniinuaao da ncsna. Esic csia rcso clo
razcr socraiico do conIccincnio, c a ilusao dc
odcr curar clo ncsno a cicrna fcrida da
cisicncia, aquclc c cnvolvido clo vcu da lclcza
da aric quc, scduior, sc agiia dianic dc scu olIar,
aquclouiro nao sc odc dcsrcndcr cn viriudc do
consolo nciafsico, quc a vida cicrna coniinua a
162
corrcr indcsiruiivclncnic sol o iurlilIao dos
fcnncnos; ara nao falar dc iluscs nais
conuns c quasc scnrc nais forics, quc a
voniadc nanicn dc roniidao a cada noncnio.
Aquclcs ircs dcgraus dc ilusao soncnic sc
rcfcrcn a naiurczas nolrcncnic doiadas, quc
scnicn con rofundo dcsgosio as dificuldadcs c
as cargas da cisicncia c quc soncnic or
cciianics cscolIidos odcn scr iirados dcsic
dcsgosio. Tudo aquilo quc dcnoninanos culiura
c conosio or iais cciianics, scgundo a
roorao das nisiuras icnos culiura socraiica,
ou arisiica, ou iragica; ou, crniiindo-sc-nc
ccnlificacs Iisioricas. Ia una culiura ou
Iclcnica, ou alcandrina, ou Iindu (lrananica}.
Todo o nosso nundo nodcrno csia coniido
na rcdc da culiura alcandrina c conIccc cono
idcal o Ioncn icorico, cquiado con as nais
clcvadas foras do conIccincnio, quc iralalIa no
scrvio da cicncia, c cujo roioiio c ironco dc
csiirc c rcrcscniado or Socraics. Todos os
nossos ncios dc cducaao icn cn visia aquclc
idcal, qualqucr cisicncia difcrcnic dcvc surgir
accssoriancnic, dcois dc iralalIar dc nancira
cnosa, cono cisicncia crniiida, nas nao
cono cisicncia visada. Nun scniido assusiador
cnconirava-sc, assin, o Ioncn culio soncnic na
forna dc crudiio; ncsno as nossas arics ociicas
iivcran quc sc dcscnvolvcr or iniiacs
crudiias, c no cfciio naino da rina
163
rcconIcccnos ainda a origcn dc nossa forna
ociica, rovcnicnic dc ccricncias ariificiais
con una linguagcn csiranIa, nuiio crudiia.
Cono dcvcria arcccr inconrccnsvcl a un
grcgo vcrdadciro, o nodcrno Ioncn dc culiura,
cn si iao conrccnsvcl, quc c rcrcscniado or
Fausio, o Fausio quc, dcsconicnic, sc arrojava
or iodas as faculdadcs, aquclc quc sc cnircgava
ao dialo c nagia or scdc dc salcr; quc
soncnic dcvcnos colocar ao lado dc Socraics
ara cfciio dc conaraao c ara rcconIcccrnos
quc o Ioncn nodcrno rinciia a adivinIar os
liniics do socraiico razcr do conIccincnio,
cigindo una cosia, cnquanio ainda sc cnconira
dc crncio ao dcscrio c cicnso nar do salcr. Sc
CociIc diz ccria vcz a Eclcrnann, rcfcrindo-sc a
Naolcao. Sin, ncu caro, Ia ianlcn una
roduiividadc das acs", cniao clc lcnlrou, dc
nancira ingcnua c graciosa, scr o Ioncn nao-
icorico algo dc inacrcdiiavcl c digno dc adniraao
ara o Ioncn nodcrno, dc ial forna quc c
ncccssaria a salcdoria dc un CociIc ara acIar
conrccnsvcl c ncsno crdoavcl una forna dc
cisicncia iao csiranIavcl.
E dizcn quc nao sc dcvc oculiar aquilo quc sc
acIa cscondido no scio dcsia culiura socraiica! O
oiinisno quc crc scr iliniiavcl! E dizcn quc
ningucn sc dcvc assusiar, sc anadurcccrcn os
fruios dcsic oiinisno; sc a socicdadc quc sc acIa
inrcgnada aic s canadas nais laias dc una
164
ial culiura, concar a ircncr sol cnocs c
dcscjos voluiuosos; sc a crcna na fclicidadc
icrrcsirc dc iodos, sc a crcna na ossililidadc dc
una ial culiura gcral do salcr nudc con o icno
na cigcncia ancaadora dc una ial fclicidadc
icrrcna alcandrina, na cvocaao do dcus cx
nucInu curiidcico! ncccssario crcclcr. A
culiura alcandrina ncccssiia da classc dc
cscravos ara odcr sulsisiir; nas cla ncga, cn
sua conccao oiinisia da cisicncia, a
ncccssidadc dc ial classc, indo or isso dc
cnconiro a una dcsiruiao icrrvcl, logo quc sc
icnIa dcsgasiado o cfciio dc suas lclas alavras
scduioras c iranquilizanics solrc a dignidadc do
Ioncn" c solrc a dignidadc do iralalIo". Nada
Ia quc scja nais icrrvcl do quc una classc
larlara dc cscravos, quc arcndcu a considcrar a
sua cisicncia cono injusiia c quc sc disc
agora a vingar nao soncnic a si, nas a iodas as
gcracs assadas. Qucn c aquclc quc sc aircvc
a aclar, con anino scguro, conira iais aiaqucs
ancaadorcs, ara nossas rcligics alidas c
cansadas, rcligics dc crudiios? or isso quc o
niio, o alsoluiancnic ncccssario ara ioda
rcligiao, ja csia aralisado cn iodos os lugarcs,
doninando ncsno ncsic icrrcno aquclc csriio
oiinisia, quc acalanos dc dcsignar cono scndo o
gcrnc dcsiruidor dc nossa socicdadc.
Enquanio o nal, adornccido no scio da
culiura icorica, rinciia a aicnorizar o Ioncn
165
nodcrno c clc, dcsinquicio, rocura, no icsouro
dc suas ccricncias, os ncios ara cviiar o
crigo scn icr ncsno grandc confiana cn
iais ncios ; cnquanio, orianio conca a
crcclcr suas rorias conscqucncias, soulcran
naiurczas grandcs, doiadas univcrsalncnic, usar
con scnsaicz nar a arnadura da cicncia, a fin
dc indicar os liniics c a condicionalidadc do
conIccincnio, ncgando con isio a cigcncia da
cicncia dc icr validcz univcrsal c fins univcrsais,
dcnonsiraao na qual cla rincira vcz sc
rcconIcccu aqucla rcrcscniaao ilusoria cono
ial quc, cn viriudc da causalidadc, rcsunc
odcr cncirar na csscncia das cousas. A viioria
nais difcil alcanada cla incnsa coragcn c
salcdoria dc Kani c ScIocnIaucr, a viioria
solrc o oiinisno quc sc nanicn oculio na
csscncia da logica, oiinisno quc c or sua vcz o
fundancnio dc nossa culiura. Sc csic cria na
ossililidadc dc conIcccr c solucionar iodos os
cnignas do Univcrso, aoiado nas uctcnuc
uctutcs, ara clc induvidosas, iraiando dc
csao, icno c causalidadc cono lcis ioialncnic
incondicionais dc valililidadc conun, cniao
rcvclou Kani cono csics scrvian soncnic ara
clcvar o rorio fcnncno, a olra da Maia,
rcalidadc unica c nais clcvada, c coloca-las cn
lugar da csscncia nais rofunda c vcrdadcira das
cousas, inossililiiando con isio o conIccincnio
dcsia, isio c, scgundo a oiniao dc
166
ScIocnIaucr, fazcr con quc o sonIador
adornca ainda nais rofundancnic (O nundo
cono voniadc c rcrcscniaao}. Con csic
conIccincnio csia iniroduzida una culiura, quc
ouso dcsignar cono scndo a iragica. O sinal nais
inorianic dcsia c o faio dc icr sido o fin nais
clcvado nudado dc cicncia cn salcdoria quc, nao
sc dciando cnganar clas scduioras divagacs
das cicncias, dcfronia con olIar inovcl o quadro
ioial do Univcrso, rocurando conrccndcr ncsic
o sofrincnio cicrno con sinaiizanic scniincnio
dc anor, cono scndo o sofrincnio rorio.
Inagincnos una gcraao vindoura con csic
olIar inavido, con csic irao cnirc Icroico c
nonsiruoso; cnscnos c rcfliianos no asso
aircvido dcsics naiadorcs dc dragcs, a audacia
orgulIosa con quc dao as cosias a iodas csias
douirinas dc cnfraquccincnio daquclc oiinisno,
ara vivcr rcsoluiancnic", no iodo c no alsoluio.
Nao scria ncccssario quc o Ioncn iragico dcsia
culiura, con sua auio-cducaao ara a scricdadc
c o icrror dcscjassc una aric nova, a aric do
consolo nciafsico, a iragcdia, cono dcscjaria
Hclcna, quc lIc cricncc cclanando con
Fausio.
Nao icria cu dc, o fora dcscjada,
irazcr vida a figura unica c anada!"|36|
Dcois dc, cnircianio, icr sido alalada a
culiura socraiica or dois lados, conscguindo
167
susicr o cciro dc sua infalililidadc soncnic con
naos ircnulas, dc un lado cn viriudc do ncdo
dc suas rorias conscqucncias quc conca a
crcclcr, do ouiro lado or clc rorio nao csiar
nais convcncido da valililidadc cicrna dc scu
fundancnio con a aniiga, ingcnua confiana. c
un csciaculo irisic vcr-sc rcciiiar, ansioso, a
dana dc scus cnsancnios solrc figuras scnrc
novas, ara alraa-las, soliando-as con asco cn
scguida, assin cono fcz Mcfisiofclcs con as
scduioras Lanias. csic o caraicr daquclc
ronincnio", do qual iodos falan cono scndo o
sofrincnio csccial da culiura nodcrna. o
Ioncn icorico assusia-sc dc suas
conscqucncias, c dcsconicnic nao ousa nais
confiar-sc icrrvcl corrcnic do gclo da
cisicncia; iinidancnic crnanccc na rilanccira,
andando dc cina ara laio. Nada nais dcscja
inicirancnic. Tanio o acariciou a conccao
oiinisia. Alcn disso scnic quc una culiura,
cdificada solrc o rincio da cicncia c olrigada a
dcsaarcccr dcsdc quc sc iornc ilogica, isio c,
rcirair-sc c fugir dc suas conscqucncias. A nossa
aric cicrna csia falia conun; dclaldc csia
acosiunada a sc aoiar iniiaiivancnic a iodos os
grandcs crodos c naiurczas roduiorcs, dclaldc
c rcunir-sc cn iorno do Ioncn nodcrno ioda a
Liicraiura Mundial", ara consolo dcsic,
colocando-sc dc crncio aos csiilos arisiicos c
aos ariisias dc iodos os icnos, a fin dc quc clc
168
lIcs dc un nonc, cono Adao aos aninais. Elc
crnanccc o cicrno csfoncado, o criico" scn
voniadc ncn fora, o Ioncn alcandrino, quc, no
fundo, c lillioiccario c rcvisor, crdcndo a visia
niscravclncnic or causa do o dc livros c dc
crros iiograficos.
19.
inossvcl dcsignar nais clarancnic o
conicudo nais rofundo dcsia culiura socraiica
do quc ao cIana-la a culiura da ocra. ois, ara
adniraao nossa, foi ncssc icrrcno quc csia
culiura sc criniu, con ingcnuidadc roria, a
rcsciio dc sua voniadc c conIccincnio, sc
conararnos a gcncsc da ocra c os faios do
dcscnvolvincnio da ocra con as vcrdadcs
cicrnas do aolnico c do dionisaco. Lcnlro,
rincirancnic, a origcn do sto ucscntutuo c
do rcciiaiivo. crvcl quc csia nusica dc ocra
ioialncnic cicrnaiiva, incaaz dc dcvoao, fossc
rccclida c cuidada or una coca con favor
dcliranic, or assin dizcr, cono rcnascincnio dc
ioda nusica vcrdadcira, da qual surgiu, nao faz
nuiio, a indizivclncnic clcvada c sagrada nusica
dc Palcsirina? E qucn qucrcria, or ouiro lado,
rcsonsalilizar unicancnic a suniuosidadc
ansiosa dc disiracs daquclcs crculos
florcniinos c a vaidadc dc scus caniorcs
dranaiicos clo razcr na ocra, quc iao
ciraordinariancnic sc csicndia? O faio dc icr
169
dcscriado na ncsna coca, c ncsno no ncsno
ovo, ao lado do cdifcio arqucado dc Iarnonias
dc Palcsirina, quc foi cdificado cla ioialidadc da
idadc ncdia crisia, aqucla aiao or un nodo
dc falar scni-nusical, sci clicar soncnic or
una icndcncia cira-arisiica quc olrava na
csscncia do csiilo rcciiaiivo.
O canior corrcsondc ao ouvinic, quc dcscja
crcclcr clarancnic a alavra sol o canio, or
nais falar do quc caniar c rcforar ncsic scni-
canio a crcssao aiciica da alavra. Mcdianic o
rcforo do aios faciliia clc a conrccnsao da
alavra, solrcujando aqucla aric da nusica,
quc ainda rcsiava. O crigo quc o ancaa agora c
conccdcr cn icno ooriuno a rcondcrancia
nusica; con quc sc ciinguiria incdiaiancnic o
aios da alavra c da clarcza, cnquanio clc scnic,
or ouiro lado, coniinuancnic, o inulso
dcscarga nusical c arcscniaao viriuosa dc
sua voz. Aqui vcn o ocia" cn scu aulio,
dando-lIc ooriunidadcs suficicnics ara
inicrjcics lricas, ara rcciics dc alavras c
scnicnas, cic. Ncsias arics odc, cniao,
dcscansar o canior no clcncnio urancnic
nusical, scn ionar cn considcraao a alavra.
Esia nudana dc discurso, insinuanic c afciuoso,
nas soncnic scni-caniado, c dc inicrjciao
caniada inicirancnic, quc sc siiua na csscncia do
sto ucscntutuo, csic csforo, quc
raidancnic varia, dc agir scja solrc o concciio c
170
a rcrcscniaao, scja solrc o fundo nusical do
ouvinic, c algo iao fora do naiural, c iao
rcugnanic aos inulsos arisiicos do aolnico c
do dionisaco, dc nancira idcniica, quc sc c
olrigado a suor una origcn do csiilo rcciiaiivo,
quc csia fora dc iodos os insiinios arisiicos.
Podc-sc dcfinir, scgundo csia cosiao, o csiilo
rcciiaiivo, cono a nisiura do rcciial cico c do
rcciial lrico, c nunca a crnancnic nisiura, quc
nao odc scr aiingida cn cousas dc ial nodo
difcrcnic, nas sin a agluiinaao cicrior, quc sc
arccc con o nosaico, cono algo quc, no donnio
da naiurcza c da ccricncia carccc dc ccnlo.
Nao cra csia, orcn, a oiniao daquclcs
invcniorcs do csiilo rcciiaiivo. Elcs, c con clcs a
sua coca, cnsavan quc iivcssc sido rcsolvido o
scgrcdo da nusica aniiga or ncio daquclc sto
ucscntutuo, c quc soncnic or ncio dcsic
fossc ossvcl clicar a influcncia incnsa dc un
Orfcu, Anfiao, c ncsno da iragcdia grcga. O novo
csiilo cra ionado cono o rcnascincnio da nusica
nais valorosa, da nusica aniiga grcga. Era
ossvcl, ncsno, cnircgar-sc ilusao, cn viriudc
da conccao conun, nuiio oular do nundo
Ioncrico, cono scndo o nundo riniiivo, dc icr
novancnic dcscido aos rinordios aradisacos
da Iunanidadc, nos quais ianlcn a nusica
dcvia icr iido aqucla insucravcl urcza, fora c
inoccncia, iao icrnancnic narradas clos ocias,
cn suas cas asioris. Aqui vcnos a fornaao
171
nais niina dcsia csccic arisiica lcn nodcrna,
da ocra. Una ncccssidadc incriosa conscguc,
cla fora, una aric, nas c ncccssidadc dc
csccic nao-csiciica. O dcscjo do idlio, a crcna
na cisicncia do Ioncn arisiico c lon. O csiilo
rcciiaiivo cra ionado cono a linguagcn
rcdcscolcria daquclc Ioncn riniiivo; a ocra
cono o as quc novancnic sc dcscolriu, daquclc
scr idlico, lon ou Icroico, quc scguc cn iodas
as suas acs un inulso naiural dc aric, quc,
cn iudo quc icn a dizcr, cania clo ncnos un
ouco, a fin dc, na ncnor cciiaao scniincnial,
odcr caniar a ioda voz. Nao icn inoriancia
ara nos agora quc, con csia inagcn dc criaao
nova do ariisia aradisaco, os Iunanisias dc
ouirora conlaicran a rcrcscniaao aniiga,
cclcsiasiica do Ioncn corronido c crdido, dc
nancira a odcr scr cnicndida a ocra cono o
dogna dc oosiao do Ioncn lon, con o qual,
cnircianio, sc cnconirou ao ncsno icno un
ncio dc consolo conira aquclc cssinisno, ao
qual sc acIavan rincialncnic naqucla coca
dc inscgurana dc iodas as siiuacs.
suficicnic rcconIcccrnos cono o cncanio
vcrdadciro c con clc a gcncsis" dcsia nova forna
dc aric, sc siiuan na saiisfaao dc una
ncccssidadc ioialncnic anii-csiciica, na
glorificaao oiinisia do Ioncn cn si, no concciio
do Ioncn riniiivo cono o Ioncn lon c
arisiico dcsdc sua naiurcza. Esic rincio da
172
ocra nodificou-sc con o icno cn cigcncia
ancaadora c Iorrvcl, quc nos, cn facc dos
novincnios socialisias da coca, nao odcnos
dciar dc ouvir. O lon Ioncn riniiivo" qucr os
scus dirciios. quc crscciivas aradisacas!
Arcscnio ao lado dcsia, una confirnaao
igualncnic clara dc ninIa oiniao, scgundo a
qual a ocra csia cdificada solrc rincios iguais
nossa culiura alcandrnica. A ocra c o
nascincnio do Ioncn icorico, do lcigo criico,
nao do ariisia. un dos faios nais csiranIavcis na
Iisioria dc iodas as arics. Foi a cigcncia dc
ouvinics lcn ouco nusicais quc, anics dc iudo,
fossc ncccssario ouvir a alavra dc nancira a
odcr cscrar-sc un rcnascincnio da aric dos
sons, sc sc dcscolrissc algun nodo dc caniar, no
qual udcssc govcrnar o icio solrc o
coniraonio, cono o scnIor solrc o scrvo. Pois as
alavras sao nais nolrcs do quc o sisicna
Iarnnico quc as aconanIa na ncdida cn quc
a alna c nais nolrc do quc o coro. Con a
rudcza anii-nusical c lciga dcsias concccs foi
iraiada nos rincios da ocra a ligaao dc
nusica, inagcn c alavra; foi ianlcn no scniido
dcsia csiciica quc sc fcz, nos clcganics crculos
dc lcigos florcniinos, or ocias c caniorcs a
airocinados, as rinciras ccricncias. O
Ioncn quc nada cnicndc dc aric, gcra ara si
ncsno una csccic dc aric, jusiancnic cn
viriudc dc scr o Ioncn anii-arisiico or
173
naiurcza. Por nao conIcccr a rofundidadc
dionisaca da nusica, clc iroca o gozo nusical cn
rciorica inicligvcl, dc alavra c son da aiao, no
sto ucscntutuo c cn voluiuosidadc das
arics dc canio; or nao odcr icr visao ncnIuna,
olriga a cnirar cn scus scrvios o iccnico c o
dccorador; or nao conrccndcr a vcrdadcira
csscncia do ariisia, cria ara si, o Ioncn
riniiivo arisiico", scgundo o scu gosio, isio c o
Ioncn quc cania con aiao, c quc rcciia
vcrsos. Elc sonIa con una coca cn quc a
aiao c o lasianic ara roduzir cancs c
ocsias. cono sc a afciao alguna vcz iivcssc sido
suficicnic ara roduzir algo dc arisiico. A
suosiao da ocra c una crcna crrada no
roccsso arisiico, c aqucla crcna idlica dc quc
iodo Ioncn dc scniincnio c ariisia. No scniido
dcsia crcna c a ocra a crcssao dc cisicncia
lciga na aric, quc diia as suas lcis con o
oiinisno alcgrc do Ioncn icorico.
Sc dcscjarnos rcunir sol un concciio as
duas rcrcscniacs agora dcscriias c quc
influran solrc o nascincnio da ocra, dcvcnos
falar da icndcncia idlica da ocra, no quc nos
vcnos olrigados a cnrcgar cclusivancnic as
crcsscs c a clicaao dc ScIillcr. A naiurcza
c o idcal rcrcscnian, diz csic, assunio dc
irisicza, sc aqucla c arcscniada cono icndo
crdido iudo, c csic cono inossvcl dc alcanar.
Ou anlos naiurcza c idcal sao assunio dc
174
alcgria sc sao arcscniados cono vcrdadciros. O
rinciro caso origina a clcgia cn significaao
csirciia, o scgundo os idlios cn scniido o nais
anlo. Aqui dcvc cIanar-sc incdiaiancnic a
aicnao ara o caraicr conun dc anlas as
arcscniacs na gcncsc da ocra, quc nclas o
idcal nao c scniido cono nao-alcanado, ncn a
naiurcza cono crdida. Havia, scgundo csic
scniincnio, un icno riniiivo do scr Iunano,
no qual csic sc siiuava rcnic ao coraao da
naiurcza, icndo alcanado ncsia naiuralidadc o
idcal da Iunanidadc, cn londadc c csiados
arisiicos aradisacos. Todos nos dcsccndcnos
dc ial Ioncn riniiivo crfciio, c cuja inagcn
ficl ainda odcranos scr, sc dciiasscnos fora
algunas qualidadcs a fin dc nos rcconIcccrnos
cono scndo ial Ioncn riniiivo, ncdianic
rcnuncia voluniaria crudiao sucrflua,
culiura cccssivancnic rica. O Ioncn dc culiura
da Fcnasccna rciroccdcndo, or sua iniiaao
ocrcsca, da iragcdia grcga a una consonancia
dc naiurcza c idcal, dc vcracidadc idlica,
arovciiou clc csia iragcdia, assin cono Danic sc
arovciiou dc Virglio, ara scr guiado aic as
orias do Paraso; cnquanio quc clc coniinuou o
scu caninIo, assando da iniiaao das fornas
nais clcvadas da culiura grcga rcsiiiuiao dc
iodas as cousas", iniiaao do riniiivo nundo
arisiico do Ioncn. Quc lcncvolcncia confianic
dc iais csforos arriscados, no scio da culiura
175
icorica! clicavcis soncnic cla crcna
consoladora, dc quc o Ioncn cn si" c o Icroi
cicrnancnic viriuoso da ocra, o asior quc
cicrnancnic cania ou ioca flauia, quc scnrc
dcvc rccnconirar-sc cono ial, ncsno quc alguna
vcz sc icnIa crdido or algun icno cn algun
lugar, scndo soncnic o fruio daquclc oiinisno,
quc, das rofundczas da conccao univcrsal
socraiica, aqui sc clcva cono una docc coluna dc
crfunc scduior.
Os iraos da ocra nao arcscnian, cn iodo
caso, aqucla dor clcgaca dc una crda cicrna,
nas sin a alcgria dc un rccnconirar-sc cicrno, o
razcr cnodo cn una vcrdadc idlica quc, clo
ncnos cn qualqucr noncnio, odc scr
rcrcscniada cono rcal, no quc or vczcs sc
rcsscnic quc csia rcsunida vcrdadc nada nais
c scnao una frivolidadc faniasiica c inuiil qual
aquclc, quc salcria ncdi-la na scricdadc Iorrvcl
da naiurcza vcrdadcira c conara-la con as
vcrdadciras ccnas riniiivas da Iunanidadc,
dcvcssc cclanar con asco. Fora con o
faniasna! Acsar disso scria cngano suor quc
ial scr frvolo, cono a ocra, ossa scr afugcniado
cono un cscciro, or ncio dc un griio foric,
acnas. Aquclc quc dcscja dcsiruir a ocra, dcvc
luiar conira aqucla alcgria alcandrina, quc ncla
iao ingcnuancnic sc crcssa solrc sua
rcrcscniaao rcdilcia, cuja forna arisiica
roria c cla ncsna. O quc sc dcvc cscrar, no
176
cnianio, ara a roria aric da aao dc fornas
arisiicas cujas origcns ncn scqucr sc siiuan cn
donnio csiciico, quc, nuiio clo conirario,
conscguiu assar dc csfcra scni-noral ao icrrcno
arisiico, c quc so algunas vczcs conscguiu
cscondcr sua origcn Ilrida? Dc quc scivas sc
alincnia csic scr arasiiario dc ocra, scnao da
aric vcrdadcira? Nao scria dc sc suor quc, sol
suas scducs idlicas, sol suas arics adulaiorias
alcandrinas, dcgcncrc o rollcna nais clcvado c
vcrdadcirancnic scrio da aric rcnir a visia do
olIar ao Iorror da noiic c salvar o sujciio clo
lalsano sanaiivo da aarcncia das agiiacs c
cciiacs da voniadc a una icndcncia do
divcriincnio, vazia c rccrcaiiva? O quc scra fciio
das vcrdadcs scniicrnas do dionisaco c do
aolnico, cono as quc arcscnici na csscncia do
sto ucscntutuo, nuna ial nisiura dc csiilos?
Ondc sc considcra a nusica cono scrvo, o icio
cono scnIor, ondc sc conara a nusica con o
coro, o icio con a alna? Ondc o fin nais
clcvado odc, ialvcz, scr rcrcscniado or una
iniura nusical crifrasiica, assin cono
aniigancnic no diiiranlo aiico? Ondc sc iira
nusica a sua vcrdadcira dignidadc, dc scr o
csclIo univcrsal dionisaco, dc nancira a so lIc
rcsiar un caninIo, iniiar a csscncia da forna da
aarcncia, cono cscrava da aarcncia, c inciiar
con o jogo das linIas c roorcs un dclciic
cicrno. A una considcraao scvcra vcrifica-sc a
177
coincidcncia dcsia influcncia dcsasirosa da ocra
solrc a nusica con ioda a cvoluao nodcrna; o
oiinisno cscondido na gcncsc da ocra c na
csscncia da culiura or cla rcrcscniada,
conscguiu cn raidcz alarnanic dcsir a nusica
dc suas considcracs univcrsais dionisacas c
narca-la con un caraicr fornal c alcgrc;
nudana con quc sc odc, ialvcz, conarar a
ncianorfosc do Ioncn csquilcico ao Ioncn da
alcgria alcandrina.
Sc, orcn, rclacionanos, con ioda razao na
ccnlificaao aqui indicada, o dcsaarccincnio
do csriio dionisaco con a nudana c
dcgcncraao nuiio visvcl, nas aic agora
inclicavcl, do Ioncn grcgo quc cscranas
dcvcn rcssurgir cn nos, quando os auscios
nais scguros nos ccriifican dc un roccsso
conirario, do acordar aulaiino do csriio
dionisaco cn nosso nundo aiual? Nao c ossvcl
adniiir quc a fora divina dc Hcraclcs sc
cnfraquca cicrnancnic cn voluiuosa scrvidao
a Onfalc. Do fundo dionisaco do csriio alcnao
clcvou-sc una fora, quc nada icn cn conun
con as condics riniiivas da culiura socraiica,
nao scndo clicavcl ncn dcsculavcl or csias, c
quc, nuiio clo conirario, c scniida or csia
culiura, cono o Iorrvcl-inclicavcl|37|, o
rcoicnic-Iosiil|38|, a nusica alcna, cono dcvc
scr cnicndida cn sua odcrosa narcIa solar dc
DacI a DcciIovcn, dc DcciIovcn a Wagncr. O quc
178
odcra fazcr o socraiisno dcscjoso dc
conIccincnios, no nclIor dos casos, con csic
dcnnio quc sc clcva dc rofundczas
insondavcis? Ncn con os ornaios c aralcscos da
nclodia dc ocra, ncn con a ajuda da ialua
ariinciica da fuga c da dialciica dc coniraonio
sc conscguc acIar a fornula cn cuja luz oicnic
sc ossa sulncicr c forar a falar un ial
dcnnio. Quc csciaculo quando nossos csicias,
con a rcdc dc una lclcza" a clcs cricnccnic,
rocuran laicr c cgar o gcnio da nusica, quc
dianic dclcs sc novc cn vida inconcclvcl, sol
novincnios quc nao dcscjan scr julgados ncn
scgundo a lclcza cicrna, ncn scgundo o ccclso.
ncccssario caninar dc crio iais favorcccdorcs
da nusica quando incansavclncnic cclanan
lclcza! lclcza! ara vcr sc clcs cniao sc orian
cono os filIos rcdilcios da naiurcza, criados c
fornados no scio da lclcza, ou sc rocuran,
nuiio ao conirario, una forna cnganosa c
cncolridora ara a roria rudcza, una dcscula
csiciica ara a roria solricdadc, olrc dc
scniincnios. no quc, or ccnlo, cnso cn Oiio
JaIn. Dcvcra, orcn, ionar cuidado o ncniiroso
c o Iiocriia con a nusica alcna; c jusiancnic
cla quc c, dc cnirc a nossa culiura inicira, o
unico lnido, uro c rcssonanic csriio dc fogo,
do qual c ara o qual, cono no cnsinancnio do
grandc Hcracliio dc fcsus, iodas as cousas sc
novincnian cn dulo irajcio circulaiorio. iudo
179
quc c cIanado agora culiura, fornaao,
civilizaao, dcvcra arcscniar-sc alguna vcz,
dianic do infalvcl juiz Dionsio.
Fccordcno-nos cono foi ossililiiado ao
csriio da filosofia alcna, rovcnicnic da ncsna
fonic, or ncio dc Kani c dc ScIocnIaucr,
dcsiruir o conicnic razcr dc cisicncia do
socraiisno cicnifico or conrovancia dc scus
liniics, cono or ial conrovancia sc iniciou a
considcraao nuiio nais rofunda c scria das
qucsics ciicas c da aric, quc or nos odcn scr
considcradas cono a salcdoria dionisaca
cnccrrada cn concciios. Qual o caninIo quc nos
dcsigna o nisicrio da unidadc cnirc a nusica
alcna c a filosofia alcna, sc nao o caninIo dc
una nova cisicncia, solrc cujo conicudo nos
odcnos infornar acnas or analogias
Iclcnicas? Pois csic valor incnso conscrva ara
nos, quc nos acIanos colocado cnirc duas
difcrcnics fornas dc cisicncia, o ccnlo
Iclcnico, or nclc ianlcn sc inrinircn cn
fornas classico-insiruiivas iodas aquclas
assagcns c luias. con a difcrcna dc quc nos
airavcssanos cn ordcn invcrsa as grandcs
cocas rinciais do scr Iclcnico analogicancnic,
arcccndo, or ccnlo, narcIarnos agora da
coca alcandrnica dc volia ao crodo da
iragcdia. En nos vivc o scniincnio dc quc o
nascincnio dc una coca iragica ara o csriio
alcnao nada nais rcrcscnia quc un rciorno a
180
nos ncsnos, un vcniuroso rccnconiro dcois dc
foras Iorrvcis, olrando dc fora, icrcn
cscravizado, sol sua forna, aquclc quc vivia cn
nao socorrvcl csiado dc larlaric da forna.
Agora, afinal, clc odc, dcois dc sua volia fonic
riniiiva do scu scr, aircvcr-sc a narcIar
inircido c livrc dianic dc iodos os ovos, scn
csiar rcso clo cordao dc una civilizaao
ronanica, sc soncnic salc arcndcr dc un ovo,
o quc ja or si consiiiuiria una grandc gloria c
una raridadc quc disiinguc do ovo grcgo. E
quando ncccssiiaranos nais dcsics ncsircs
ccclcnissinos do quc agora, quando assisiinos
ao rcnascincnio da iragcdia c csianos cn crigo
dc ignorar a sua roccdcncia c dc clicar o scu
dcsiino?
20.
Dcvcria sc julgar una vcz, sol a sucrvisao
dc un juiz inarcial, cn quc coca c cn quc
Ioncns icn luiado con naior fora o gcnio
alcnao ara arcndcr dos grcgos; c, ncsno quc
suonIanos con ioda confiana quc nolrc luia
culiural dc CociIc, ScIillcr c Winclclnann sc
dcva confcrir csia disiinao, dcvcnos, cnircianio,
acrcsccniar quc dcsdc aqucla coca c dcsdc as
rinciras influcncias daqucla luia; o csforo ara
alcanar nun ncsno irajcio os grcgos c a culiura
sc iornou inconrccnsivclncnic cada vcz nais
fraco. Dcvcrcnos, a fin dc nao dcscscrarnos
181
conlciancnic do csriio alcnao, julgar or isso
quc, cn algun onio caiial, ianlcn aquclcs
luiadorcs nao conscguiran cncirar aic o nuclco
do scr Iclcnico c dc csialclcccr un lao
crnancnic c anoroso cnirc as culiuras alcna c
grcga? Dc nancira quc, ialvcz, un
conIccincnio inconscicnic dc ial falia,
dcscriassc ianlcn nos indivduos dc naiurcza
scria a duvida, sc clcs, aos iais rcdcccssorcs,
udcsscn uliraassar csics no caninIo da
fornaao culiural, cIcgando aic a ncia. or
isso quc dcsdc aquclc icno vcnos dcgcncrar o
juzo solrc o valor dos grcgos ara a culiura; a
crcssao dc conadccida sucrioridadc faz-sc
ouvir nos nais variados acanancnios do gcnio
c do anii-gcnio; cn ouira aric ainda lrinca una
cloqucncia, ioialncnic dcsrovida dc cfciio, con
a Iarnonia grcga", a lclcza grcga", a alcgria
grcga". E rccisancnic nos crculos, quc
dcvcrian considcrar cono scu dcvcr cirair
incansavclncnic o quc no lciio do rio grcgo sc
cnconira, ara fclicidadc da culiura alcna, nos
crculos dos rofcssorcs univcrsiiarios, foi quc
nclIor sc arcndcu a aconodar-sc cn icno c
dc nodo agradavcl con os grcgos, indo-sc, nao
raras vczcs, aic o alandono cciico do idcal
Iclcnico c invcrsao ioial dos vcrdadciros
roosiios dc iodos os csiudos da aniiguidadc.
Qucn, naquclcs crculos, nao sc csgoiou
ioialncnic no csforo dc scr un rcvisor dc
182
confiana dc icios aniigos ou un filologo
nicroscoico dc Iisioria naiural, csic rocurc
assinilar ianlcn a aniiguidadc Iclcnica, ao lado
dc ouiras aniiguidadcs, Iisioricancnic", nas
scgurancnic, scgundo o nciodo c as nanciras
sucriorcs dc nossa aiual liicraiura Iisiorica
crudiia. Sc, or isso, a roria fora dc fornaao
das univcrsidadcs nunca csicvc nais laia c
fraca do quc aiualncnic, sc o jornalisia", o
cscravo do acl, no dia dc Iojc, lcvou dc vcncida
o rofcssor sucrior no iocanic fornaao
culiural, c sc a csic uliino nao rcsia scnao a
ncianorfosc ja ianias vczcs ccrincniada, dc
novcr-sc agora ianlcn na linguagcn do
jornalisia, con a clcgancia facil" dcsia csfcra,
cono una alcgrc c insiruda lorlolcia con
quc confusao conicnlarao os assin insirudos
da aiualidadc aquclc fcnncno, quc soncnic
odcria scr conrccndido analogicancnic clo
conicudo o nais rofundo do gcnio Iclcnico, quc
aic noncnio nao foi conrccndido, o
rcnascincnio do csriio dionisaco c o
rcnascincnio da iragcdia! Nao cisic ouiro
crodo arisiico cn quc a cIanada culiura c a
vcrdadcira aric sc cnfrcniasscn iao indifcrcnic c
iao inanisiosancnic, cono na aiualidadc.
Enicndcnos orquc una insiruao iao fraca
odcia una aric vcrdadcira. c orquc a rincira
icnc quc da scgunda vcnIa a sua dcsiruiao.
Nao sc Iavcria dc consunir, orcn, una classc
183
inicira dc culiura, ou scja a socraiico-
alcandrina, ara vir icrninar cn una onia iao
dclicada c dclil cono c a insiruao aiual! Sc
Icrois, cono ScIillcr c CociIc, nao conscguiran
arronlar aqucla oria cncaniada quc lcva
cncaniada nonianIa Iclcnica; sc, acsar dc scu
corajoso csforo, nao conscguiran assar alcn
daquclc olIar ansioso, quc a Ifigcnia dc CociIc
lana no Tauris larlaro airia, or solrc o
nar, qual a cscrana quc rcsiaria aos cgonos
dc iais Icrois, sc nao sc alrissc rccniinancnic,
or si, nun lado ainda nao iocado clos csforos
da culiura aiual, a oria sol o soar nsiico da
rc-dcscriada|39| nusica dc iragcdia?
Quc ningucn icnic dininuir a nossa crcna
cn un fuiuro rcnascincnio da aniiguidadc
Iclcnica; ois soncnic ncla cnconiranos as
cscranas ara una rcnovaao c urificaao do
gcnio alcnao clo cncanio dc fogo da nusica.
Salcranos cnuncrar algo nais quc, na
dcsolaao c no cansao da culiura aiual, nos
dcscriaria quaisqucr cscranas consoladoras
ara o fuiuro? Dclaldc rocuranos una raiz
foricncnic ranificada, un cdao dc icrra fcriil c
sa; soncnic cnconiranos o, arcia,
cniorccincnio, consunaao. Ncsia siiuaao nao
odcria un indivduo, isolado inconsolavclncnic,
cscolIcr un snlolo nclIor do quc o cavalciro
aconanIado da noric c do dialo, cono foi
dcscnIado or Durcr; o cavalciro arnado, con o
184
olIar lrnzco, duro, quc salc ionar scu caninIo
dc dcsgraas scn sc criurlar con a rcscna do
conanIciro Iorrvcl, acsar dc dcscscranado,
sozinIo con gincic c cao. Tal cavalciro durcriano
foi o nosso ScIocnIaucr. ioda cscrana lIc
faliava, nas clc cigia a vcrdadc. Nao Ia qucn o
igualc.
Mas cono sc nodifica rccniinancnic o
dcscrio, iao iciricancnic dcscriio, dc nossa
culiura cansada, quando c iocado clo cncanio
dionisaco! Un vcndaval lcva iodo o incric, odrc,
quclraniado, o cnvolvc cn vcrnclIa nuvcn dc
ocira c o lcva clos arcs, scnclIanic a un
aluirc. Confuso, o nosso olIar rocura o
dcsaarccido. ois o quc vc suliu cono dc un
alaao luz dourada, iao lcno c vcrdc, iao
culcranic c vivo, iao ansioso c inconcnsuravcl!
A iragcdia sc siiua dc crncio a csia
sucralundancia dc vida, dor c razcr, cn
cncaniancnio cclcsiial, cla aicnia cn una
canao longnqua, ncrcncoria quc fala das
nacs do scr, cujos noncs sao. ilusao, voniadc,
dor. Sin, ncus anigos, acrcdiiai na vida
dionisaca c na rcnasccna da iragcdia! O icno
do Ioncn socraiico assou. coroai-vos con
Icras, ionai cn vossas naos o lasiao dc Tirso c
nao vos adnircis sc iigrc c anicra sc dciian,
acaricianics, a vossas cs. Ousai scr agora
Ioncns iragicos. vos scrcis rcdinidos. Vos dcvcis
guiar a narcIa iriunfal dionisaca da ndia
185
Crccia! Arnai-vos ara conlaics rudcs, nas
acrcdiiai nos nilagrcs dc vosso Dcus!
21.
Fciornando dcsics sons coriaiivos
disosiao dc csriio quc convcn ao Ioncn
conicnlaiivo, rciio quc soncnic odcra scr
arcndido dos grcgos o quc rcrcscnia o alcancc
dc un ial nilagroso acordar rccniino ara
fundancnio nais inicrno dc un ovo. o ovo
dos nisicrios iragicos quc laic as laialIas
crsas; c o ovo quc fcz aquclas gucrras, quc
ncccssiia da iragcdia cono lclida sanaiiva.
Qucn odcria suor ncsic ovo, dcois dc icr
sido cciiado or varias gcracs, clos
csircnccincnios nais violcnios do dcnnio
dionisaco, una cfusao iao igualncnic odcrosa
do nais sinlcs scniincnio oliico, dos insiinios
airioiicos nais naiurais, do riniiivo c viril
dcscjo dc luiar? Noia-sc cn cada roagaao
inorianic dc cciiacs dionisacas cono a
soliura dionisaca das algcnas do indivduo sc faz
scniir rincirancnic cn rcjuzo dos insiinios
oliicos quc cIcga aic indifcrcna c ncsno
ininizadc, iao ccrio cono, dc ouiro lado, o Aolo,
fornador dc csiados, c ianlcn o gcnio do
nc nduduutons, c quc csiado c
airioiisno nao odcn vivcr scn afirnaao da
crsonalidadc individual. Pariindo do orgiasno
Ia, ara un ovo, soncnic un caninIo, o
186
caninIo ao ludisno Iindu, o qual, a fin dc
odcr scr suoriado con scu dcscjo ao nada,
ncccssiia daquclcs raros csiados ciaiicos con
sua clcvaao solrc lugar, icno c indivduo;
assin cono csics, or scu iurno, cigcn a
filosofia quc cnsinc a vcnccr o indcscriivcl
dcsgosio nos csiados inicrncdiarios or una
rcrcscniaao. Dc nodo igualncnic incrioso
scguc un ovo, ariindo da validcz incondicional
dos inulsos oliicos, una irilIa da naior
sccularizaao, cuja crcssao nais grandiosa,
nas ianlcn nais assusiadora, c consiiiuda
clo ncun ronano.
Colocados cnirc a ndia c Fona c inclidos
cscolIa scduiora, conscguiran os grcgos
dcscolrir, con urcza classica, una icrccira
forna, nao ara dcnorado uso rorio, nas,
jusiancnic or isso, ara a cicrnidadc. Pois c
ccrio quc os rcdilcios dos dcuscs norrcn ccdo,
nas igualncnic ccrio c quc, dcois, clcs vivcn
cicrnancnic con os dcuscs. Quc nao sc cija do
nais nolrc a duralilidadc do couro; a
duralilidadc solida, cono, or ccnlo, cra
roria do inulso nacional ronano, nao
cricncc, rovavclncnic, aos rcdicados
ncccssarios da crfciao. Sc, orcn, inquirirnos
solrc o rcncdio quc ossililiiou aos grcgos dc,
duranic scu icno naino, con a oicncia
ciraordinaria dc scus inulsos dionisacos c
oliicos, nao sc csgoiarcn, ncn or ncdiiaao
187
ciasica, ncn or un dcscjo dcsiruidor a
oicncia c Ionra nundiais, nas sin dc
alcanarcn aqucla nisiura naravilIosa, cono a
icn un vinIo nolrc, quc ao ncsno icno disc
o anino cciiaao c conicnlaao, cniao c
ncccssario lcnlrarno-nos da fora incnsa da
iragcdia, quc cciiava c urificava ioda a vida
oular. Scniircnos o naior valor dcsia, soncnic
quando cla sc nos dcarar, cono sc dcarou aos
grcgos, consiiiuindo o conicudo dc iodas as
foras rofilaiicas, cono a ncdiadora quc faz
scniir o scu donnio cnirc as qualidadcs nais
forics c nais crigosas do ovo.
A iragcdia alsorvc o surcno orgiasno
nusical, dc nancira a acrfcioar, ianio cnirc os
grcgos cono cnirc nos, a nusica cn si; coloca
dcois, orcn, ao scu lado o niio c o Icroi
iragicos quc cniao, igualando un iiia odcroso,
iona solrc scus onlros iodo o nundo
dionisaco, dclc nos lilcriando. Dc ouiro lado csic
nundo, clo ncsno niio iragico, na cssoa do
Icroi iragico, salc lilcriar-sc do inulso avido a
csia cisicncia, rccordando-nos una ouira
cisicncia c un razcr naior, ara os quais sc
rcara o Icroi conlaicnic or suas dcrroias,
nao or suas viiorias. A iragcdia coloca un
ccnlo clcvado cnirc a validcz univcrsal dc sua
nusica c o ouvinic caaciiado dc conrccndc-la
dionisiacancnic, o niio, c dcscria naquclc
a aarcncia da nusica scr nada nais do quc un
188
clcvadssino ncio dc rcrcscniaao ara a
vivificaao do nundo lasiico do niio. Confiando
ncsia nolrc ilusao, odc cla, agora, novincniar
os scus ncnlros ara a cccuao da dana
diiiranlica c cnircgar-sc, dcscuidada, a un
scniincnio cniusiasiico dc lilcrdadc, scn o qual
nao odcria rcgalar-sc cono nusica cn si, isio c,
scn aqucla ilusao. O niio nos rcsguarda da
nusica, assin cono lIc da, or ouiro lado, a
naior lilcrdadc. Por isso, agando a rcnda,
cnrcsia a nusica ao niio iragico una
inoriancia iao cncrgica c convinccnic cono,
scn aqucla ajuda, nunca odcria icr sido
alcanada cla alavra c cla inagcn. O ouvinic
iragico, rincialncnic scnic, or ncio dcla,
aquclc rcsscniincnio scguro do razcr nais
clcvado, quc c aiingido or un caninIo quc
airavcssa runa c ncgaao, dc nodo a julgar ouvir
disiiniancnic o alisno nais rofundo dc iodas
as cousas.
Sc conscgui dar a csia rcrcscniaao difcil,
con as uliinas frascs, una crcssao soncnic
icnoraria, quc acnas a oucos sc iorna
incdiaiancnic conrccnsvcl, cniao nao osso
dciar dc, ianlcn ncsia aric, cciiar os ncus
anigos ara una ouira rova c dc cdir-lIcs quc
sc rcarcn, nun so ccnlo dc nossa
ccricncia conjunia, ara a conrccnsao do
cnsancnio inicgral. Ncsic ccnlo nao nc
osso rcfcrir quclcs quc arovciian as inagcns
189
dos aconiccincnios ccnicos, as alavras c
afcics das cssoas quc ionan aric na aao,
ara, con csia ajuda, sc aroinarcn do
scniincnio nusical, ois iodos csics nao
cnicndcn a nusica cono lngua naicrna c,
acsar dcsia ajuda, nao cnciran scnao nas
anic-salas da crccao nusical, scn janais
odcrcn iocar os saniuarios niinos dcsia;
alguns dcsics, cono or ccnlo Ccrvinus, nao
alcanan ncn aquclas anic-salas. Dirijo-nc
soncnic a csics quc, arcnics incdiaios da
nusica, ncla icn, or assin dizcr o scu scio
naicrnal, c quc so sc rclacionan con assunios
conuns or ncio dc inconscicnics rclacs
nusicais. A csics nusicos dc vcrdadc nc dirijo
crguniando sc clcs sc odcn inaginar cssoas
quc consigan crcclcr o icrcciro aio dc Trisiao c
Isolda", scn qualqucr ajuda dc inagcn ou
alavra, cono una conosiao sinfnica ingcnic,
scn asfiiar-sc sol cciiaao icncrosa dc iodas
as asas da alna? Una cssoa quc, cono no caso
rcscnic, icnIa colocado o ouvido cono quc ao
ccniro|40| da voniadc univcrsal, quc scnic a
ansicdadc icrrvcl dc scr cono a corrcnic
ioniiroanic ou cono o rilcirinIo nanso c calno
quc daqui sc dcrrana cn iodas as vcias do
nundo, ial Ioncn nao dcvcria csialar dc
rccnic? Dcvcria clc suoriar, na lcniiudc
niscravcl c crisialina do indivduo Iunano, o cco
dc inicrninavcis cclanacs dc julilo c dor, quc
190
aricn do csao infindo da noiic univcrsal",
scn rocurar rcfugiar-sc, ao ouvir iais asiorclas
da nciafsica, cn sua airia riniiiva? Sc ial
olra, orcn, odc scr crcclida cono un iodo,
scn ncgaao da cisicncia individual, sc ial olra
dc scr criada scn aniquilar o scu criador
ondc c ossvcl cnconirar a soluao dc cousa iao
coniradiioria?
Aqui sc infilira, cnirc nossa naior cciiaao
nusical c aqucla nusica, o niio iragico c o Icroi
iragico, no fundo igualdadc dos faios ioialncnic
univcrsais, dos quais, acnas, a nusica odc
falar dirciancnic. Cono igualdadc, orcn, scria o
niio, sc o cnicndcsscnos cono indivduo
urancnic dionisaco, incficaz, ficando
inolscrvado ao nosso lado, c nunca nos odcria
fazcr dcsviar da ncccssidadc dc rcsiarnos
aicnao ao cco da unucsuu untc cn. Aqui,
orcn, surgc a fora aolnica, dirigida ao
rcsialclccincnio do indivduo quasc ioialncnic
quclrado, cono o lalsano sanaiivo dc dcliciosa
ilusao. rccniinancnic crcnos vcr acnas
Trisiao, cono sc inicrroga inovcl c surdancnic.
A vclIa nclodia, or quc c quc cla nc dcscria?"
E o quc nos arccia aniigancnic cono un
susiro rofundo, ariido do nuclco do scr, diz-
nos Iojc. dcscrio c vazio csia o nar". E ondc
julgavanos dcsfalcccr scn alcnio, cn convulsiva
cicnsao dc iodos os scniincnios, ligando-nos
quasc nada a csia cisicncia, ouvinos c vcnos
191
Iojc soncnic o Icroi quc, acsar dc fcrido
norialncnic, nao norrc, con sua cclanaao dc
dcscscro. Anscio! Anscio! Ansiar-nc da noric,
nao norrcr or ansicdadc!" E sc, anics, o julilo
da corncia, dcois dc ial dcnasia c cccsso dc
iorncnios quc consunian, nos coriava o coraao
cono scndo, quasc, o naior dc iodos csics
iorncnios, cniao agora csia cnirc nos c csic
julilo cn si", o Kurwcval rcgozijanic, voliado ao
larco quc lcva Isolda. O nais rofundo
sofrincnio dc nos sc aodcra, nos livra, dc
alguna nancira, o co-sofrcr do sofrincnio
riniiivo univcrsal, assin cono a inagcn
igualanic do niio nos salva da conicnlaao
incdiaia da idcia univcrsal nais clcvada c assin
cono o cnsancnio c a alavra nos salvan do
dcrranancnio irrcrinvcl da voniadc
sulconscicnic. Por aqucla naravilIosa ilusao
aolnica arccc accrcar-sc dc nos rorios o
rcino da nusica cono un nundo lasiico, cono
sc ianlcn nclc soncnic sc iivcssc fornado o
dcsiino dc Trisiao c Isolda, cono na sulsiancia
nais suavc c crcssiva.
Assin nos arranca o aolnico da
univcrsalidadc dionisaca, cncaniando-nos ara
os indivduos; a csics fia os nossos scniincnios
dc conaiao, or csics saiisfaz o scniido do lclo
quc anscia or fornas grandcs c clcvadas; faz-
nos assar dianic dc inagcns da vida c cciia-
nos conrccnsao rofunda do nuclco viial
192
nclas coniido. Con a fora incnsa da inagcn, do
concciio, do cnsinancnio ciico, da cciiaao
sinaiica iira o aolnico o Ioncn dc sua auio-
dcsiruiao orgiasiica c o iludc solrc a
univcrsalidadc dos aconiccincnios dionisacos
ilusao, dc quc clc vc una inagcn univcrsal, or
ccnlo Trisiao c Isolda, c quc, or inicrncdio da
nusica, dcvcria vc-la nclIor c nais iniinancnic.
O quc nao conscguira a nagia sanaiiva dc Aolo,
sc ncsno cn nos odc criar a ilusao dc quc o
dionisaco cn scrvio do aolnico odcria
auncniar os cfciios dcsic, c ncsno dc quc a
nusica cn sua naior aric nada nais c scnao
aric rcrcscniaiiva ara un conicudo aolnico?
naqucla Iarnonia rc-csialclccida, quc
rcina cnirc o drana crfciio c sua nusica, quc o
drana aiingc un grau surcno dc visililidadc,
inaccssvcl ara o drana scn nusica. Assin
cono, dianic dc nos, iodas as figuras vivas da
ccna sc sinlifican ara naior clarcza da linIa
ondulanic, rcssoa o aralclisno dcsias linIas na
nudana das Iarnonias, quc, do nodo nais
dclicado, sinaiiza con a arcscniaao
novincniada. Por csia nudana sc nos iornan
crcci vcis rclacs das cousas dc nancira
olscrvavcl, c nao dc nodo alsiraio. Scra ianlcn
igualncnic or cla quc rcconIcccrcnos quc,
soncnic ncsias rclacs, sc rcvcla ioialncnic a
csscncia dc un caraicr c dc una linIa nusical.
E, cnquanio a nusica nos fora, assin, a vcr
193
nais c nais iniinancnic do quc dc cosiunc, c dc
csicndcr dianic dc nos os aconiccincnios da ccna
cono un iccido dclicado, csia, ara nosso olIar
csiriiualizado c dirigido ao nosso niino, o
nundo da ccna iao infiniiancnic alargado, cono
iluninado.
O quc dc analogico odcria ofcrcccr-nos o
ocia quc, con un nccanisno nuiio nais
incrfciio, rocura aiingir aquclc auncnio niino
do nundo da ccna c sua iluninaao or ncios
indircios, ariindo da alavra c do concciio?
Dc faio, ianlcn a iragcdia nusical sc scrvc
da alavra, nas cla odc, ao ncsno icno, r a
scu lado, o fundancnio c o local dc nascincnio
da alavra, csclarcccndo-nos a fornaao da
ncsna, dc nancira ioial.
Podcria dizcr-sc do roccsso rcfcrido, orcn,
c con a ncsna ccricza, consiiiuir clc nada nais
do quc aarcncia naravilIosa, isio c, aqucla
ilusao aolnica anicriorncnic ciiada, c or cuja
aao dcvcranos scr livrados do inulso c do
cccsso dionisacos. No fundo c a rclaao cnirc
nusica c drana jusiancnic o conirario; a nusica
c a idcia vcrdadcira do nundo, o drana soncnic
o rcflco dcsia idcia, una silIucia isolada da
ncsna. Aqucla idcniidadc cnirc linIa nclodica c
figura viva, cnirc a Iarnonia c as rclacs
caracicrsiicas daqucla figura, c vcrdadcira cn
194
scniido oosio do quc odcria arcccr-nos ao
conicnlarnos a iragcdia nusical. Mcsno quc
novanos a figura da nancira nais visvcl,
dando-lIc vida, iluninando-a iniinancnic, cla
coniinuara scnrc a scr a aarcncia, da qual nao
aric onic ncnIuna quc conduza rcalidadc
vcrdadcira, ao coraao do nundo. Mas, c
ariindo dcsic coraao quc a nusica sc cicrna;
fcnncnos inuncravcis dc iodas as csccics
odcrian assar cla ncsna nusica scn nunca
ciinguir a sua csscncia; odcrian, quando
nuiio, scr suas inagcns cicriorizadas.
vcrdadc, orcn, quc con a coniradiao oular c
ioialncnic crrnca dc alna c coro nada sc
odcria clicar ara o cnicndincnio da rclaao
conlicada quc cisic cnirc nusica c drana, sc
conscguiria, isso sin, confundir iudo. Mas arccc
quc c a rudcza aniifilosofica daqucla coniradiao
quc, jusiancnic cnirc nossos csicias, sc vcricu,
(salc-sc la or quc razcs?} cn nuiio arcciado
ariigo dc fc, cnquanio nada arcndcran accrca
dc una coniradiao cnirc o fcnncno c a
coniradiao cn si, ou, or causas igualncnic
ignoradas, nada quiscran arcndcr.
Caso rcsuliassc dc nossa analisc icr, or sua
ilusao, o aolnico na iragcdia, lcvado ioialncnic
dc vcncida o clcncnio riniiivo dionisaco da
nusica, icndo arovciiado csia ara scus fins,
isio c, ara o surcno csclarccincnio dc scus
fins, cniao scria ncccssario fazcr una rcsiriao
195
nuiio inorianic. no onio rincial quclrou-sc
c aniquilou-sc aqucla ilusao aolnica. O drana,
quc dianic dc nos sc csicndc cn clarcza iao
iniinancnic iluninada dc iodos os novincnios c
figuras, con a ajuda da nusica, cono sc
vsscnos fornar-sc o iccido no icar alcana,
cono conjunio, un cfciio, quc csia alcn dc iodos
os cfciios arisiicos aolnicos. No rcsuliado gcral
da iragcdia alcana, novancnic, o dionisaco a
surcnacia; cla finda con un sonido quc odcria
janais icr-sc originado no rcino da aric aolnica.
Con isio a ilusao aolnica dcnonsira scr o quc
rcalncnic c, a colcriura do cfciio dionisaco,
roriancnic diio, quc sc nanicn duranic o
icno cn quc dura a iragcdia. Esic cfciio,
cnircianio, c iao odcroso, quc inclc, no final, o
rorio drana aolnico a una csfcra ondc
rinciia a falar, con salcdoria dionisaca,
ncgando-sc con clarcza aolnica. Podcr-sc-ia,
dcsic nodo, sinlolizar a rclaao conlicada do
aolnico c do dionisaco na iragcdia or una
aliana fraicrnal dc anlas as divindadcs.
Dionsio fala a linguagcn dc Aolo, Aolo a
linguagcn dc Dionsio; con o quc sc conscguiu o
fin nais clcvado da iragcdia c da aric cn gcral.
22.
Inaginc o anigo aicnio o cfciio dc vcrdadcira
iragcdia nusical, ura c nao ncsclada, scgundo
as suas ccricncias. Julgo icr dcscriio o
196
fcnncno dcsic cfciio, scgundo os dois onios dc
visia, dc nancira quc ao clicar agora as suas
ccricncias, lcnlrar-sc-a cono, no iocanic ao
niio, sc scniiu clcvado a una csccic dc suna
salcdoria, cono sc, cniao, a fora visual dc scus
olIos nao fossc soncnic una fora dc sucrfcic,
nas cono sc conscguissc cncirar da nusica,
sucrfcic, nas cono sc conscguissc cncirar no
niino, c cono sc vissc dianic dc si, con o auilio
da nusica, as agiiacs da voniadc, a luia dos
noiivos, a corrcnic inciuosa das aics,
visvcis, or assin dizcr, naicrialncnic, con
lcniiudc dc linIas c figuras vivancnic agiiadas,
c cono sc conscguissc ncrgulIar con isio aic
aiingir os scgrcdos nais dclicados dc cnocs
inconscicnics. Enquanio scnic, assin, un
auncnio surcno dc scus inulsos dirigidos
conicnlaao c glorificaao, scnic clc dc nancira
idcniica, quc csia longa scric dc cfciios arisiicos
aolnicos nao roduz aquclc crnancccr fcliz cn
conicnlaao involuniaria, quc o lasiico c o
ocia cico, isio c, os vcrdadciros ariisias
aolnicos, nclc conscgucn originar ncdianic
suas olras dc aric. isio c a jusiificaao quc
conscguiu naqucla conicnlaao do nundo do
nduduuto, quc c o cunc c a sulsiancia da aric
aolnica. Elc vc o nundo iransfigurado da ccna,
ncgando-o cnircianio. Elc conicnla o Icroi
iragico cn clarcza c lclcza cicas c, acsar disso,
sc alcgra con sua dcsiruiao. Elc cnicndc o
197
roccsso da ccna aic o anago, nas sc rcfugia no
inconrccnsvcl. Scnic as acs do Icroi cono
lcnancnic jusiificadas, nas c dc scu agrado vcr
quc csias acs dcsiruan o scu auior. Esircnccc
anic os sofrincnios quc Iao dc aiingir o Icroi,
nas nclcs rclila un razcr nuiio naior, nuiio
nais clcvado. Elc vc nais c nais rofundancnic
do quc janais, nas dcscjaria csiar ccgo. Dc ondc
dcvcranos dcrivar csic dcsdolrar-sc
naravilIoso, csia quclra do cunc aolnico, sc
nao do nilagrc dionisaco quc, inciiando os
inulsos aolnicos no naior grau aarcncia,
odc, ainda, olrigar csia sucralundancia da
fora aolnica a cnirar cn scu scrvio, O niio
iragico odc, soncnic, scr cnicndido cono
rcrcscniaao dc salcdoria dionisaca or ncios
arisiicos aolnicos; conduz o nundo do
fcnncno aos liniics, ondc clc sc ncga a si
ncsno, rocurando rcfugiar-sc novancnic no
scio da rcalidadc unica c vcrdadcira; ondc cniao,
juniancnic con Isolda, arccc cnioar scu
nciafsico canio dc cisnc.|41|
Na alundancia ondulanic
do dclciioso nar,
con o son ioniiroanic
da onda a narulIar,
con o soro lcial
da rcsiraao nundial
afogar c, sulncrgindo, norrcr
inconscicnicncnic suno razcr!
198
Assin rcrcscniano-nos, nas ccricncias do
ouvinic vcrdadcirancnic csiciico, o rorio
ariisia iragico, cono clc, scnclIanic a una
divindadc culcranic do nduduuto, cria as
suas figuras, scniido no qual dificilncnic sc
odcria conrccndcr a sua olra cono iniiaao
da Naiurcza", cono dcois, orcn, scu incnso
inulso dionisaco dcvora iodo csic nundo dos
fcnncnos, ara, dcois c or sua dcsiruiao
fazcr rcsscniir una incnsa alcgria riniiivo-
arisiica no scio do Uno-Priniiivo.
Evidcnicncnic, nada salcn rclaiar os nossos
csicias dcsic rciorno airia riniiiva, da
aliana fraicrnal dc anlas as divindadcs
arisiicas na iragcdia, c da cciiaao ianio
aolnica quanio dionisaca do ouvinic, nas clcs
nao sc cansan dc caracicrizar a luia do Icroi
con o dcsiino, a viioria da ordcn noral no
nundo ou a dcscarga dc afcics, roduzida cla
iragcdia, cono o iragico cn si. incansalilidadc
quc nc faz julgar ncn scrcn clcs cssoas
cciiavcis csiciicancnic, dcvcndo scr
considcrados, ao ouvir a iragcdia, soncnic cono
scrcs norais. Nunca, dcsdc Arisioiclcs, sc dcu
una clicaao ara o cfciio iragico, da qual
udcsscn scr dcduzidos os csiados arisiicos, as
aiividadcs csiciicas dos ouvinics. Ou icnor c
conaiao dcvcn scr inclidos, cn viriudc dc
scrios aconiccincnios, a una dcscarga
faciliiadora, ou dcvcnos scniir-nos cnlcvados c
199
cniusiasnados con a viioria dc rincios lons c
nolrcs, con o sacrifcio do Icroi no scniido, dc
un concciio noral do Univcrso; c iao ccrio cono
acrcdiio scr ara nuiias cssoas isio, c soncnic
isio, o cfciio da iragcdia, iao ccriancnic dcduz-sc
disio quc iodos csics, inclusivc scus
inicrrciadorcs csiciicos, nada soulcran da
iragcdia cono aric surcna. Aqucla dcscarga
aiologica, a KutIuss dc Arisioiclcs, solrc a
qual os filologos nao salcn sc a dcvcn
cnquadrar nos fcnncnos aiologicos ou nos
fcnncnos norais, lcnlra un noiavcl
rcsscniincnio dc CociIc. Scn un inicrcssc
vivancnic aiologico," diz clc, ianlcn cu nunca
conscgui iraiar dc una siiuaao iragica,
rcfcrindo, orianio, cviia-la a rocura-la. Scria
ianlcn una das vaniagcns dos aniigos, quc
ara clcs o aiciico nais clcvado nada nais
rcrcscniaria do quc un jogo csiciico, cnquanio
quc ara nos c ncccssario coocrar a vcrdadc
naiural, ara a roduao dc ial olra?"
Podcnos agora, dcois dc nossas nagnficas
ccricncias, fornular cssa crgunia iao
rofunda, dcois dc icrnos ccrincniado,
rccisancnic na iragcdia nusical, cono o nais
clcvado aiciico odc, na rcalidadc, scr soncnic
un jogo csiciico, razao cla qual odcnos crcr
quc soncnic agora sc odcra dcscrcvcr o
fcnncno riniiivo do iragico con alguns
rcsuliados. Qucn ainda agora fala soncnic
200
daquclcs cfciios rcrcscniaiivos, dc csfcra cira-
csiciica, c qucn nao sc scniir clcvado solrc o
roccsso aiologico-noral, quc dcscscrc dc sua
naiurcza csiciica, cn iroca dc quc lIc
rcconcndanos a inicrrciaao dc SIalcscarc
nancira dc Ccrvinus c o diligcnic rocurar da
jusiia ociica", cono concnsaao inoccnic.
Assin, con o rcnascincnio da iragcdia,
rcnasccu ianlcn o ouvinic csiciico, no lugar do
qual cosiunava csiar scniado, nas salas dc
icairo, un csiranIo qudoquo, con cigcncias
scni-norais c scni-crudiias, o criico". En sua
csfcra anicrior iudo cra ariificial c soncnic
rcvcsiido con una aarcncia dc vida. O ariisia
quc rcrcscniava, dc faio, ja nao salia nais o quc
fazcr con ial ouvinic, quc criiicancnic sc
conoriava; c csrciiava or isso, juniancnic
con o dranaiurgo ou conosiior dc ocra quc o
insirava, os uliinos rcsios da vida dcsic scr
cigcnic c vazio, incaaciiado dc usufruir o quc
qucr quc fossc. Dc iais criicos", orcn, sc
conunIa o ullico aic o rcscnic; o acadcnico,
o csiudanic c ncsno o nais ingcnuo scr fcninino
ja csiava rcarado, conira sua voniadc, or ncio
da cducaao quc rccclia c dos jornais quc lia,
ara crccao idcniica dc una olra dc aric. As
naiurczas nais nolrcs cnirc os ariisias coniavan
nun ullico ial con a cciiaao dc foras
norais-rcligiosas, c o cIanado da ordcn noral
do nundo" sc arcscniava cono ajudanic,
201
quando una oicnic nagia arisiica dcvcria
cniusiasnar o vcrdadciro ouvinic. Ou o
dranaiurgo cunIa una nais grandiosa, clo
ncnos cncrvanic icndcncia da aiualidadc oliica
c social, iao clarancnic, quc o ouvinic odia
csqucccr o scu cansao criico, cnircgando-sc a
afcics scnclIanics s dos noncnios
airioiicos ou gucrrciros; ou, dianic da iriluna
arlancniar, ou or ocasiao da condcnaao do
crinc c do vcio. Tal dcsvio das vcrdadciras
inicncs arisiicas conduziu, cn ccrios casos, o
vcrdadciro culio da icndcncia. Aqui, aconicccu,
orcn, o quc aconiccc con iodas as arics
ariificiais. una cclcrrina dcravaao daquclas
icndcncias, dc nancira quc, ara ccnlificar, a
icndcncia dc cnrcgar o icairo cono insiiiuiao
ara a cducaao noral do ovo, c quc scriancnic
sc cnrcgava no icno dc ScIillcr, ja sc conia
cnirc as incrvcis aniiguidadcs dc una culiura
uliraassada|42|. Enquanio cIcgaran a doninar
o criico cn icairo c conccrio, o jornalisia na
cscola, a inrcnsa na socicdadc, dcgcncrou a
aric cn un oljcio dc cnircicnincnio da nais
laia qualidadc, c rinciiou-sc a cnrcgar a
criica csiciica cono ncio dc unificaao dc una
socialilidadc vaidosa, disirada, cgosia c, o quc c
nais, olrc c vulgar, cujo scniido c dado a
conIcccr or aqucla aralola dos orcos-
csinIos dc ScIocnIaucr, dc nancira a nunca
sc icr falado nais c cnicndido ncnos dc aric. Mas
202
scra quc ainda c ossvcl icr rclacs con
algucn, quc scja caaz dc convcrsar solrc
DcciIovcn c SIalcscarc? Quc cada qual
rcsonda a csia crgunia scgundo scus
scniincnios; c dcnonsirara, con a rcsosia, o
quc cnicndc or culiura", isio no caso dc clo
ncnos, icniar rcsondcr ou dc nao o cnudcccr, a
surrcsa dc ial crgunia.
Podcria, conirariancnic, algucn, nolrc c
suavcncnic caaciiado cla Naiurcza, (acsar dc
sc icr iornado larlaro criico da nancira
ncncionada} falar dc un cfciio, iao incscrado
quanio foi inconrccnsvcl, quc solrc clc foi
ccrcido or una rcrcscniaao fcliz do
LoIcngrin; acnas quc lIc faliou a nao quc o
iocassc coriaiiva c significaiivancnic, dc nodo a
ianlcn aqucla scnsaao difcrcnic c
inconaravcl, quc cniao o conovia, crnancccr
isolada, aagando-sc, cono un asiro nisicrioso,
dcois dc curio rcslandcccr. Foi cniao quc clc
icvc un rcsscniincnio solrc o quc scria o
ouvinic csiciico.
23.
Aquclc quc qucira sulncicr-sc a un auio-
canc, ara vcrificar sc cricncc aos vcrdadciros
ouvinics csiciicos, ou socicdadc das cssoas
socraiico-criicas, dcvcra inicrrogar-sc solrc a
cnoao con quc rccclc o nilagrc, rcrcscniado
203
no alco; sc clc scnic, quia, fcrido o scu scnso
Iisiorico, dirigido a causalidadcs scvcrancnic
sicologicas; sc acciia o nilagrc cono una
conccssao lcncvola, cono algo inicligvcl
infancia, nas quc dclc sc alicnou; ou sc
ccrincnia alguna ouira scnsaao. Scra nisio
quc odcra ncdir aic quc onio sc acIa caaz dc
conrccndcr o niio, inagcn univcrsal rcunida,
quc, cono alrcviaiura do fcnncno, nao odcra
rcscindir do nilagrc. O rovavcl c, orcn, quc
quasc iodos quc sc sulncicrcn a un canc
scvcro, sc scniirao dcconosios dc ial forna clo
csriio criico-Iisiorico dc nossa cducaao, quc
soncnic or caninIos crudiios, or alsiracs
ncdiadoras odcrao crcr na cisicncia do niio
nos icnos aniigos. Scn niio, orcn, crdc ioda
culiura sua fora naiural, sa c criadora; soncnic
o Iorizonic rodcado or niios iorna unidadc un
novincnio culiural iniciro. Todas as foras da
faniasia c do sonIo aolnico sao salvas clo niio
dc scu vagucar inccrio. As inagcns do niio
dcvcn scr os nao scniidos, nas onircscnics
guardas dcnonacos, sol cuja viglia sc
dcscnvolvc a alna do jovcn, con cujos sinais
inicrrcia o Ioncn a sua vida c as suas luias; c
ncsno o csiado nao conIccc nais oicnics lcis
nao cscriias do quc o fundancnio niico, quc
garanic a sua ligaao con a rcligiao, o scu
crcscincnio dc rcrcscniacs niicas.
204
Considcrc-sc, ao lado dcsic, o Ioncn
alsiraio, nao conduzido or niios, cducaao
alsiraia, noral alsiraia, dirciio alsiraio, csiado
alsiraio; rcrcscnicnos o vagucio scn rcgra da
faniasia arisiica, nao rcfrcado or ncnIun niio
airio; inagincnos a culiura quc nao icn un
asscnio riniiivo fio c sagrado, nas iodas as
ossililidadcs dc sc csgoiar c quc c condcnada a
sc alincniar arcancnic dc iodas as ouiras
culiuras c csia a aiualidadc, cono rcsuliado
daquclc socraiisno, dirigido dcsiruiao do niio.
E agora csia o Ioncn scn niio, cicrnancnic
faninio, cnirc iodos os assados ondc, cavando c
rcvolvcndo, rocura razcs quc nao cnconira,
ncsno quc, sua rocura, icnIa quc cavar nas
aniiguidadcs nais rcnoias.
O quc nos indican a incnsa ncccssidadc
Iisiorica da dcsconicnic culiura nodcrna, o faio
dc unirnos cn nosso rcdor inuncras culiuras
csiranIas, a dcvoranic voniadc dc conIccincnio,
sc nao a crda do niio, a crda da airia niica,
do scio niico naicrnal?
Quc cada qual sc inicrroguc, sc csia
cncrvanic c sinisira agiiaao rcrcscnia algo nais
do quc o agarrar ansioso c a avida rocura dc
alincnio clo faninio. E qucn qucrcra dar ainda
algo a una ial culiura, quc nao sc sacia con iudo
quanio dcvora, c ao coniaio da qual o alincnio
205
nais nuiriiivo c sanaiivo soi iransfornar-sc cn
Iisioria c criica"?
Dcvcranos dcscscrar dolorosancnic dc
nosso scr alcnao, sc csic ja csiivcssc iao
indissoluvclncnic cnrcdado con sua culiura,
icndo-sc ncsno iornado uno, cono, ara Iorror
nosso, odcnos olscrva-lo na civilizada Frana; c
aquilo, quc or nuiio icno consiiiuiu a
sucrioridadc da Frana, icndo sido a causa dc
sua rcondcrancia, jusiancnic a unidadc dc
ovo c culiura, nos dcvcria olrigar, ao
conicnlarnos isio, a clogiar a nossa foriuna or
nossa culiura, iao duvidosa, nada icr dc conun,
aic o rcscnic noncnio, con o anago nolrc dc
nosso caraicr oular. Muiio ao conirario sc
rolusicccn iodas as nossas cscranas,
ansiosancnic, crccao dc quc, sol csia vida
culiural c sol csia convulsao cducacional, sc
cnconirc cscondida una fora nui aniiga,
naravilIosa c iniinancnic sa, quc, cono c
naiural, soncnic cn noncnios icrrvcis sc novc
dc forna oicnic, ara, dcois, novancnic
sonIar con un fuiuro dcscriar. Foi dcsic
alisno quc surgiu a rcforna alcna, cn cujo
canio coral rcssoaran cla rincira vcz as
nclodias do fuiuro da nusica alcna. Tao
rofundo, valoroso c csiriiual, iao infiniiancnic
lon c suavc rcssoa csic canio dc Luicro, cono o
rinciro cIanariz dionisaco, quc surgc or
206
dciras dc arlusios cscssos, con o aroinar-sc
da rinavcra.
A cssc cIanariz rcsondcu, con cco
conciidor, aqucla sagrada c aninosa narcIa
iriunfal dc cniusiasias dionisacos, aos quais
dcvcnos a nusica alcna c aos quais
dcvcrcnos o rcnascincnio do niio alcnao!
Sci quc dcvo conduzir, agora, o anigo
scnsvcl c quc con inicrcssc nc scguiu, a un
local clcvado dc considcracs isoladas, ondc
soncnic cnconirara oucos conanIciros, c
aninando-o, lIc digo quc dcvcnos nanicr-nos
ficis a nossos guias luninosos, os grcgos. dclcs
quc icnos ionado aic agora, ara urificaao dc
nosso conIccincnio csiciico, aquclas duas
inagcns divinas, cada una das quais donina un
rcino arisiico, c dc cujas nuiuas rclacs c
dcscnvolvincnios concanos a icr noao, airavcs
da iragcdia. En viriudc do dcscdaar-sc, digno
dc ncnao, dc anlos os inulsos arisiicos
riniiivos, dcvcria arcccr-nos quc sc Iavia
roduzido a runa da iragcdia; ial aconiccincnio
condizia con a dcgcncraao c nodificaao do
caraicr oular grcgo. Dcvc olrigar-nos csic
aconiccincnio a rcflciirnos solrc a csirciia
rclaao cisicnic cnirc aric c ovo, niio c noral,
iragcdia c csiado. Aqucla runa da iragcdia foi, ao
ncsno icno, a runa do niio. Aic la sc scniiran
os grcgos, involuniariancnic, olrigados a unir
207
iudo quc succdia con scus niios, soncnic o
cnicndcndo ncdianic csia uniao. Foi or isio,
ianlcn, quc a aiualidadc nais roina dcvcria
arcccr-lIcs incdiaiancnic suI sccc uctcn, c,
cn ccrio scniido, cono inicnoral. Ncsia
corrcnic da inicnoralidadc, orcn, sc lanIava
ianio o csiado quanio a aric, ara ncla cnconirar
sosscgo, isolando-sc da avidcz c da colia do
noncnio. E o valor dc un ovo c jusiancnic
ianio cono ianlcn o valor dc un Ioncn
quanio odc inrinir o sclo da cicrnidadc cn
scus succssos, orquc con isio csia cono quc
dcsrcndido do nundo, dcnonsirando csiar
iniinancnic convcncido da rclaiividadc do icno
c do valor vcrdadciro, isio c, nciafsico da vida. O
conirario succdc quando o ovo rinciia a
cnicndcr-sc Iisioricancnic, dcsiruindo os
laluarics niicos quc sc acIan cn scu rcdor.
Con isio acIa-sc gcralncnic rclacionados una
sccularizaao dcicrninada, un ronincnio con
a nciafsica inconscicnic dc sua cisicncia
anicrior c iodas as conscqucncias ciicas. A aric
grcga, c rincialncnic a iragcdia grcga, susicvc
a dcsiruiao do niio; foi ncccssario dcsiru-las
ara, livrc do solo airio, odcr vivcr
dcscnfrcadancnic na sclvagcria do cnsancnio,
da noral c da aao. Ainda agora icnia
roorcionar-sc aquclc inulso nciafsico una
forna dc iransfiguraao, conquanio quc
cnfraquccida, no socraiisno da cicncia quc
208
inclc vida; nas, nas csfcras infcriorcs, csic
inulso nao lcvou scnao a una rocura fclril,
quc sc crdcu, ouco a ouco, nun andcnnio
dc niios c sucrsiics colIidas cn ioda aric,
cnirc os quais sc siiuava, iniranquilo, o Iclcno,
aic quc conscguiu, cono Crcculo, r una
nascara dc alcgria grcga c lcviandadc grcga a
csia fclrc, ou cniorcccr-sc ioialncnic con
qualqucr sucrsiiao oricnial.
Aroinano-nos dcsic csiado, dcsdc o
rcnascincnio da aniiguidadc alcandrino-ronana
do scculo XV, dcois dc un cnircaio difcil dc
dcscrcvcr, dc forna assonlrosa. Nas aliuras a
ncsna incnsa voniadc dc salcr, a ncsna
alcgria insaciavcl dc acIar, a ncsno cnornc
sccularizaao, a scu lado un vagucio scn airia,
un avido accrcar-sc a ncsas csiranIas, un
lcviano cndcusar da aiualidadc ou un alicnar
cniorccido. Tudo suI sccc succu do icno
aiual"; sinionas quc nos fazcn crcr cn igual
falia no coraao da culiura, cn dcsiruiao do
niio. Nao arccc scr ossvcl iranslaniar, con
succsso coninuo, o niio csiranIo, scn fcrir
incuravclncnic a arvorc con csia iranslaniaao,
quc c alguna vcz, quia, lasianic foric c sa ara
culsar aquclc clcncnio csiranIo cn luia
icrrvcl nas quc, gcralncnic, dcfinIa c crccc ou
sc consonc cn vio docniio. Confianos ianio no
nuclco uro c vigoroso do scr alcnao, quc dclc
ousanos cscrar a culsao daquclcs clcncnios
209
csiranIos, inlaniados cla violcncia, c crcnos
cisiir a ossililidadc do csriio alcnao voliar s
suas rorias fonics. Ha, ialvcz, qucn julguc
dcvcr concar aquclc csriio con a culsao do
ronanico; ara o quc odcria rcconIcccr una
rcaraao c un alcnio cicrno na coragcn
viioriosa c gloria sangrcnia da uliina gucrra|43|,
nas dcvc luscar a ncccssidadc inicrna na
anulaao, dc scnrc scr digno dos ccclsos
rccursorcs dcsic irajcio, dc Luicro assin cono
dc nossos grandcs ariisias c ocias. Mas quc
nunca acrcdiic cn odcr susicniar cnlaics
scnclIanics scn scus cnaics, scn sua airia
niica, scn un rcvolvcr" dc iodas as cousas
alcnas! E quando o alcnao rocurar cnconirar
un guia quc con clc rciornc airia Ia nuiio
crdida, c cujos caninIos c onics, ncn nais
conIccc cniao clc dcvc aicniar no cIanado do
assaro dionisaco, quc sc cnlala acina dc sua
calca, c quc dcscja nosirar-lIc o caninIo ccrio.
24.
Tivcnos dc rcssaliar quc, sol a csiranIa
influcncia arisiica da iragcdia nusical, una
ilusao aolnica, nos dcvcra salvar do incdiaio
csialclccincnio da unidadc con a nusica
dionisaca, cnquanio quc a nossa cciiaao
nusical sc odcra aliviar cn un icrrcno aolnico
c cn un nundo inicrncdiario c visvcl.
Pcnsavanos icr olscrvado, ao ncsno icno,
210
quc, jusiancnic or ial alvio, aquclc nundo
inicrncdiario, c o drana cn gcral, sc fizcran
visvcis c inicligvcis nun grau quc c inaiingvcl
or ioda a aric aolnica rcsianic; dc nancira quc
aqui, ondc o nundo inicrncdiario do
aconiccincnio ccnico cra, or assin dizcr, alado
c clcvado clo csriio da nusica, iivcnos quc
rcconIcccr o naior auncnio dc suas foras c con
isso, naqucla aliana fraicrnal dc Aolo c
Dionsio, o cunc dos roosiios arisiicos ianio
aolnicos cono dionisacos.
Naiuralncnic nao aiingiu a inagcn luninosa
aolnica, na iluninaao niina cla nusica, o
cfciio ciraordinario dos graus nais dclcis dc
aric aolnica, ou scja aquilo quc conscgucn o
ocna cico ou a cdra aninada. forar o olIar
conicnlaiivo a una adniraao calna do nundo
da nduduuto. Nao sc conscguiu isso aiingir
aqui, acsar da aninaao c a clarcza scrcn
sucriorcs. Conicnlavanos o drana c
cnciravanos con olIar ossanic cn scu
novincniado nundo niino dos noiivos; c,
acsar disso, soncnic scnianos cono quc
assar dianic dc nosso olIar una inagcn
conaraiiva, cujo scniido rofundo julgavanos
quasc adivinIar, c quc dcscjavanos cnircalrir,
cono un rcosiciro, a fin dc vcr airas dclc a
inagcn riniiiva. A nais luninosa clarcza da
inagcn nao nos saiisfazia; ois cla ianio arccia
rcvclar cono oculiar alguna cousa; c, cnquanio
211
arccia dcscjar, con sua rcvclaao conaraiiva, o
ronincnio do vcu, naniinIa, or ouiro lado.
qucla iluninada onivisualidadc rcso o olIar,
incdindo-o dc nais rofunda cnciraao.
Aquclc quc nao cIcgou a vcr, ansiando-sc ao
ncsno icno ara nuiio alcn daquilo quc via,
dificilncnic odcra rcrcscniar-sc quao
dcicrninada c clarancnic cisicn,
aralclancnic, anlos os roccssos na
considcraao do niio iragico c quao dcicrninada
c clarancnic sao scniidos; cnquanio os
vcrdadciros cscciadorcs csiciicos odcrao
confirnar quc, cnirc os cfciios csiranIos da
iragcdia, c, scn duvida, aquclc aralclisno o
nais digno dc noia. Transfira-sc agora csic
fcnncno do cscciador csiciico, nun roccsso
analogico, ao ariisia iragico, c icr-sc-a cnicndido
a gcncsis do niio iragico. Elc conariilIa con a
csfcra aolnica da aric do razcr ioial na
aarcncia c no olIar, nas ncga ao ncsno icno
csic razcr, icndo saiisfaao ainda sucrior na
dcsiruiao do nundo-aarcnic|44| visvcl. O
conicudo do niio iragico c, rincirancnic, un
aconiccincnio cico con a glorificaao do Icroi
conlaicnic. Dc ondc roccdc, orcn, aquclc
irao cnignaiico dc quc o sofrcr no dcsiino do
Icroi, as viiorias nais dolorosas, as nais
iorncniosas coniradics dc noiivos, cnfin,
ccnlificaao daqucla salcdoria dc Silcno, ou,
crcsso csiciicancnic, o fcio c o dcsarnonioso, c
212
rcrcscniado cn fornas iao nuncrosas c,
jusiancnic na idadc nais culcranic c jovcn dc
un ovo, sc nao sc crcclc nisio iudo un razcr
nuiio nais clcvado?
Porquc a rcsosia dc quc, dc faio, a vida c iao
iragica, clicaria ainda ncnos a origcn dc una
forna arisiica, sc a aric nao for acnas iniiaao
da rcalidadc da naiurcza, nas sin un
sulcncnio nciafsico dcsia rcalidadc da
naiurcza, colocada junio a csia ara a vcnccr. O
niio iragico, na aric cn quc cricncc Aric,
iona ianlcn aric naqucla voniadc dc
iransfiguraao nciafsica da aric cn gcral; o quc
c, orcn, iransfigurado, quando arcscnia o
nundo das aarcncias sol a inagcn do Icroi
quc sofrc? Nao a rcalidadc" dcsic nundo dc
aarcncias, orquc clc nos diz. Vcdc! OlIai
cuidadosancnic! csia a vossa vida! Esic o
oniciro no rclogio dc vossa cisicncia!"
E c csia a vida quc nos nosira o niio, ara
iransfigura-la anic nosso olIar? Sc nao, cn quc
csia o razcr csiciico con quc ianlcn nos
olIanos ara iais inagcns? Pcrgunio clo razcr
csiciico c sci nuiio lcn quc nuiias dc iais
inagcns odcn roduzir un dclciic noral, scja
sol forna da conaiao ou dc un iriunfo noral.
Aquclc, orcn, quc quiscr dcrivar os cfciios do
iragico soncnic dcsias fonics norais, cono sc fcz
duranic nuiio icno na csiciica, quc nao crcia
213
icr fciio, con isio, algo ara a aric, quc, anics dc
nais nada, dcvc cigir urcza cn scus donnios.
A rincira cigcncia ara a clicaao do niio
iragico consisic cn rocurar o razcr, quc c
rorio dclc, na csfcra urancnic csiciica, scn
assar ao donnio da conaiao, do ncdo, do
sullinc-noral. Cono odc cciiar o fcio c o
dcsarnonioso, conicudo do niio iragico, un
razcr csiciico?
Aqui iorna-sc ncccssario cnirarnos con
inulso ousado nuna nciafsica da aric,
rcciindo a frasc anicrior, dc quc a cisicncia c o
nundo soncnic arcccn scr jusiificados cono
fcnncnos csiciicos, scniido no qual jusiancnic
o niio iragico nos dcvc convcnccr dc quc ncsno
o fcio c o dcsarnonioso rcrcscnian un jogo
arisiico, quc a voniadc, na cicrna lcniiudc dc
scu razcr, joga consigo ncsno. Esic fcnncno
riniiivo, dificilncnic conrccnsvcl, da aric
dionisaca, iorna-sc conrccnsvcl unicancnic
cn irajcio dircio, cnicndido incdiaiancnic na
significaao naravilIosa da dissonancia nusical;
assin cono, cn gcral, so a nusica salc dar,
colocada aralcla ao nundo, una idcia do quc
dcvc scr cnicndido sol jusiificaao do nundo
cono fcnncno csiciico". O razcr roduzido clo
niio iragico, icn airia idcniica scnsaao
razcnicira dada cla dissonancia da nusica. O
dionisaco, con scu razcr riniiivo, crcclido
214
ncsno na dor, c o rcgao conun, quc roduziu
ianio a nusica cono o niio iragico.
Nao sc icra faciliiado, cn viriudc dc nos
valcrnos da ajuda da rclaao nusical da
dissonancia, aquclc rollcna difcil do cfciio
iragico? Pois agora cnicndcnos o quc significa,
na iragcdia, qucrcr vcr c ansiar-sc, ao ncsno
icno, ara nuiio alcn daquilo quc vc; csiado
quc, no iocanic dissonancia cnrcgada
ariisiicancnic, dcvcranos caracicrizar da
ncsna forna, isio c, quc qucrcnos ouvir,
ansiando-nos, ao ncsno icno, ara nuiio alcn
daquilo quc ouvinos. Aqucla icndcncia ao
infiniio, o laicr dc asas do anscio, no naior
razcr da rcalidadc clarancnic crcclida,
lcnlran-nos quc dcvcnos rcconIcccr cn anlos
os csiados un fcnncno dionisaco, quc scnrc c
scnrc nos rcvcla a. consiruao c dcsiruiao
faclina do nundo individual cono cnanaao dc
algun razcr riniiivo, dc nancira scnclIanic
conaraao, fciia or Hcracliio o Olscuro, da
fora criadora do Univcrso con a criana quc,
lrincando, coloca cdras aqui c acola, consiroi
nonics dc arcia, dcrrulando-as cn scguida.
Para avaliar lcn a caacidadc dionisaca dc
un ovo, dcvcranos cnsar nao so na nusica
dcssc ovo, nas ianlcn, c con igual
ncccssidadc, no niio iragico dcsic, cono
icsicnunIa scgunda daqucla caacidadc. Dcvc-
215
sc crcr agora, con csic niino arcnicsco cnirc
nusica c niio, quc dcgcncraao c dcravaao
dc un, csiara aliado o dccrccincnio da ouira;
isio, sc no cnfraquccincnio do niio sc cicrnar o
cnfraquccincnio do odcrio dionisaco. Fiiando a
cvoluao do scr alcnao, nao ficarcnos cn duvida
no quc diz rcsciio a anlos os casos. na ocra
cono no caraicr alsiraio dc nossa cisicncia
vazia dc niios, na aric, quc dcgcncrou cn dclciic,
assin cono cn una vida guiada clo concciio,
rcvclou-sc-nos aqucla naiurcza do oiinisno
socraiico, igualncnic anii-arisiica c consunanic
da vida. Para consolo nosso, orcn, cisiian
sinais dc quc, acsar disso, dornia c sonIava o
csriio alcnao cn crfciia saudc, rofundcza c
fora dionisaca dc nodo indcsiruivcl,
scnclIanic a un cavalciro dciiado c dorncnic,
cn alisno inaiingvcl, alisno do qual sc clcva o
canio dionisaco, ara fazcr-nos cnicndcr quc
cssc cavalciro alcnao, ainda agora, sonIa con
scu vclIo niio dionisaco, icndo viscs scrias c
lcn-avcniuradas|45|. Quc ningucn crcia icr o
csriio alcnao crdido ara scnrc a sua airia
niica, orquc csic ainda conrccndc nuiio lcn
o gorjcio dos assaros quc lIc rcvclan aqucla
airia. Un dia acordara, c na frcscura naiinal dc
un sonIo incnso naiara o dragao, dcsiruira os
ancs crfidos c dcscriara DrunIilda nao
odcndo a roria lana dc Woian larrar o scu
caninIo!
216
Mcus anigos, vos, quc crcdcs na nusica
dionisaca, salcis ianlcn o quc, ara nos,
significa a iragcdia. Ncla cnconiranos, rcnascido
da nusica, o niio iragico c nclc dcvcis cscrar
iudo c csqucccr o nais doloroso! Mas o nais
doloroso ara nos c a longa dcgradaao na qual
vivcu o csriio alcnao, longc da casa naicrna c
da airia, cn scrvio dc crfidos ancs. Vos
cnicndcis a alavra, assin cono ianlcn
conrccndcrcis, finalncnic, as ninIas
cscranas.
25.
Musica c niio iragicos sao crcsscs
idcniicas da caacidadc dionisaca do ovo,
scndo inscaravcl una do ouiro. Anlos sao
originarios dc un donnio arisiico, quc sc
cnconira alcn do aolnico; anlos iransfiguran
una rcgiao, cn cujos acordcs razcniciros
rcssoan cncaniadoras ianio a dissonancia
quanio a inagcn icrrvcl do univcrso; anlos
lrincan con o aculco do dcsgosio, confiando cn
suas oicnissinas arics nagicas; anlos
jusiifican or csic jogo a cisicncia ncsno do
ior dos nundos". Aqui sc rcvcla o dionisaco,
ncdido no aolnico, cono a fora-arisiica cicrna
c riniiiva, quc da origcn a iodo o nundo dos
fcnncnos; cn cujo ccniro sc iorna ncccssaria
una nova aarcncia dc iransfiguraao, ara
nanicr cn vida o nundo aninado da
217
individualizaao. Sc nos udcsscnos rcrcscniar
una cncarnaao da dissonancia (c quc nais c
o Ioncn?} ncccssiiaria ial dissonancia, ara
odcr vivcr, dc alguna ilusao naravilIosa, quc
colrissc sua roria csscncia con o vcu da
lclcza. csia a vcrdadcira inicnao arisiica dc
Aolo, sol cujo nonc rcuninos iodas aquclas
inuncravcis iluscs, dc aarcncia fornosa, c quc
a cada insianic fazcn a cisicncia digna dc scr
vivida, inclindo-nos a vivcr o noncnio
sulscqucnic.
Daquclc fundancnio dc ioda cisicncia, da
lasc dionisaca do nundo, soncnic dcvc assar
ao conIccincnio do indivduo Iunano aquilo quc
ossa scr novancnic vcncido cla fora aolnica
da iransfiguraao, dc forna quc anlos os
inulsos arisiicos sc vccn olrigados a
dcscnvolvcr as suas foras cn roorao
rccroca,|46| scgundo a lci da jusiia cicrna. Dc
ondc sc clcvan iao inciuosancnic as foras
dionisacas, cono c or nos rcscnciado, ja dcvc
icr dcscido Aolo, cnvolio cn una nuvcn; c scus
nais culcranics cfciios dc lclcza scrao
adnirados, rovavclncnic, or una das gcracs
fuiuras.
Quc csic cfciio, orcn, c aliancnic
ncccssario, odcria scr ccrincniado or cada
un, con a naior scgurana, airavcs da iniuiao,
sc alguna vcz sc scniissc, cnlora cn sonIos,
218
iransoriado cisicncia da aniiguidadc
Iclcnica. Sc vagucassc sol clcvados oriicos
jnicos, alando o olIar ara un Iorizonic
liniiado or linIas uras c nolrcs, icndo a scu
lado a sua figura, iransfigurada or rcflcos
visvcis cn rcluzcnic narnorc, c, cn scu rcdor,
cssoas quc najcsiosancnic caninIan, ou quc
suavcncnic sao novidas, con sons Iarnoniosos
c con linguagcn nnica c rinica scra quc clc,
ncssc coninuo afluo dc lclcza, nao lcvaniaria as
naos ara Aolo, cclanando. , lcn-
avcniurado ovo Iclcnico! Quao grandc dcvc scr
Dionsio cnirc vos, sc o dcus dclaco ncccssiia
dc iais nagias, ara curar a vossa loucura
diiiranlica!" A una cssoa con ial disosiao dc
anino rcsondcria un anciao aicnicnsc, con o
olIar ccclso dc squilo. Porcn, dizc ianlcn, o
singular csiranIo, quanio icvc dc sofrcr csic
ovo, ara sc odcr iornar assin lclo! Agora,
cnircianio, aconanIa-nc Tragcdia c inola
nos icnlos dc anlas as divindadcs!"
F I M
219

Notas
|1| Siurn und Drang" |N.T.|
|2| Trad. livrc |N.T.|.
Und solli' icI nicIi, scInsucIiigsicr Ccwali,
In's Lclcn zicI'n dic cinzigsic Ccsiali?"
|3| Traduao livrc dc |N.T.|.
Mcin Frcund, das grad' isi DicIicrs Wcrl,
dass cr scin Truncn dcui' und ncrl'.
Clauli nir, dcs McnscIcn waIrsicr WaIn
wird iIn in Traunc aufgciIan.
all' DicIilunsi und Poicrci
isi nicIis als WaIriraun-Dcuicrci.
|4| orgiasiiscIcn Salcn |N.E.|
|5| Fcfcrc-sc NicizscIc canao do uliino
novincnio da Nona Sinfonia dc DcciIovcn. |N.T.|
|6| una rcfcrcncia ncsna canao, quc c
una ocsia dc ScIillcr, c quc DcciIovcn
arovciiou ara a sua Sinfonia. O nonc da ocsia
c ALECFIA (Frcudc}. |N.T.|
|7| Fcfcrc-sc NicizscIc lclida das lruas do
Fausio dc CociIc. |N.T.|
|8| Ccraao dc un dia. |N.T.|
220
|9| Ingcnuo nuuc |N.T.|
|10| WaIrIafi Scicndc. |N.T.|
|11| Ur-Einc. |N.T.|
|12| Ewig Lcidcndc |N.T.|
|13| WaIrIafi NicIiscicndc. |N.T.|
|14| A alavra alcna SCHEIN odc significar
ianio lrilIo, cono aarcncia ou aariao.
Prcfcrinos adoiar a alavra aariao orquc,
scgundo nossa oiniao, c a quc nais sc aroina
do scniido quc NicizscIc qucria cnrcsiar a csia
alavra. |N.T.|
|15| Ur-ScIncrzcn. |N.T.|
|16| Ur-Kunsilcr |N.T.|
|17| Una colcao dc cancs oularcs
alcnas, quc icn o nonc dc KnuIc VundcIon
raaz cornciciro. |N.T.|
|18| Foi ncccssario iraduzir figura ... sol, ois a
crcssao alcna Sonncnuugc c iniraduzvcl. |N.T.|
|| OlcanidcncIor |N.E.|
|19| UnscIlcicriscin cnvolvcr or vcus |N.T.|
221
|20| CF. GuIcnc Tc dc Frcdcrico ScIillcr.
O aniigo cai, o nundo sc iransforna, c vida nova
florcscc solrc as runas". |N.T.|
|21| En alcnao. Ocdius auf Kolonos" |N.E.|
|22| |N.T.|.
Hicr siiz icI, fornc McnscIcn
NacI ncincn Dildc,
Ein CcscIlccIi, das nir glcicI sci,
Zu lcidcn, zu wcincn,
Zu gcnicsscn und zu frcucn sicI
Und dcin nicIi zu acIicn,
Wic icI!"
|23| Urfrcvcl. |N.T.|
|24| Ursundc |N.T.|
|25| Fausio 1a. aric Noiic dc Walurgis
ag. 106 C. Wiilowsli 4. cd. Lcizig. |N.T.|
Wir ncIncn das nicIi so gcnau.
Mii iauscnd ScIriiicn nacIi's dic Frau;
DocI wic sic aucI sicI cilcn lann,
Mii cincn Srungc nacIi's dcr Mann".
|26| Os ioialncnic iniciados nos nisicrios
Dlcusnicos. |N.T.|
|27| Esia frasc csia dciurada nas cdics
franccsas c uruguaia ondc sc lc. Quc qucria
222
dciar cnforcar-sc cn scguida, soncnic ara
odcr luscar a Euridcs nos infcrnos, cono sc
dcvcssc csiar convcncido or conlcio, dc quc o
norio csiava ainda con a razao." Confira. Ed.
franccsa, g. 79; Ed. uruguaia g. 82 (Colcccion
Culiura}. |N.T.|
En alcnao. Dci dicscn ZusanncnIangc isi dic
lcidcnscIafilicIc Zuncigung lcgrciflicI, wclcIc
dic DicIicr dcr ncucrcn Kondic zu Euriidcs
cnfandcn; so dass dcr WunscI dcs PIilcnon
nicIi wciicr lcfrcndci, dcr sicI soglcicI
aufIngcn lasscn nocIic, nur un dcn Euriidcs
in dcr Unicrwcli aufsucIcn zu lnncn. wcnn cr
nur ulcrIaui ulcrzcugi scin durfic, dass dcr
Vcrsiorlcnc aucI jcizi nocI lci Vcrsiandc sci.
|N.E.|
En inglcs. In iIis conici wc can undcrsiand iIc
assionaic fondncss of iIc wriicrs of iIc ncw
concdy for Euriidcs. Now iIc wisI of PIilcnon
wIo was willing io lc Iangcd for iIc lcasurc
of visiiing Euriidcs in Hadcs, roviding Ic could
lc surc iIai iIc dcad nan was siill in osscssion
of Iis scnscs no longcr sccns sirangc io us.
|N.E.|
|28| Ouiro crro conciido na quasc ioialidadc
das iraducs, ondc sc lc. Nada odian clicar-
lIc orquc iinIan razao suas duvidas c oljccs
a rcsciio dos grandcs ncsircs". |N.T.|
223
|29| alavra alcna ntcdcn sofrcr
conjuniancnic con" rcfcrinos dar a iraduao
sura. Cunrc-nos csclarcccr quc nas iraducs
dcsic livro vcn scndo fciio un crro gravc, no
iocanic a csia alavra. Por analogia con dus
Mtcd a conaiao", julgaran os iraduiorcs
scr conaiao a alavra indicada ncsia frasc. Tal
inicrrciaao nao icn calincnio. |N.T.|
|30| O sisicna dc Anaagoras rcrcscnia un
rogrcsso cnornc do cnsancnio Iclcnico, ois
csic acla ara una inicligcncia ordcnadora, a
fin dc clicar o univcrso racionalncnic. Tal
inicligcncia vous c sinlcs, inaicrial,
indccndcnic, unica c infiniia, causa cficicnic do
novincnio c da ordcn cosnica. |N.T.|
En alcnao. Anaagoras nii scincn "Nous".
Provavcl crro iiografico na cdiao digiializada.
Fcfcrc-sc ao vou dc Anaagoras. Na cdiao
digiializada, no coro do icio aarccc o u con
iil, aqui c adianic, na noia o u con circunflco.
|N.E.|
|31| Por una falia cvidcnic dc rcvisao lc-sc na
cdiao uruguaia. cl clrio cnirc los clrios". |N.T.|
|32| |N.T.| Traduao livrc dc.
Du sicIsi an nir, wozu sic nuizi,
Dcn, dcr nicIi vicl Vcrsiand lcsiizi
Dic WaIrIcii durcI cin Dild zu sagcn".
224
|| En alcnao. SoIrosync - Do grcgo
ooqpoouvq icrno ciinologicancnic signficando
'sanidadc noral' c, da, 'auioconirolc' ou
'nodcraao'. Esic concciio rcsuniria os dois nais
fanosos diios do oraculo dc Dclfos. Nada cn
cccsso" c ConIca-ic a ii ncsno". Liga-sc
idcia iiagorica dc 'Iarnonia' Hunonu c Fu,
duas idcias caras aos iiagoricos c scus
dcsccndcnics iniclcciuais. As alavras laiinas
nais roinas scrian 'Coniincncia' c
'Modcraao'. Tanlcn figura na niiologia grcga.
|N.E.|
|33| Traduao livrc dc. Wo cr in das
UnaufIclllarc siarri" |N.T.|.
|34| CF. Fausio I (CociIc}. Pois iudo quc
cisic, ncrccc dcsaarcccr." |N.T.|
Dcnn Alics was lcsicIi,
Isi wcri dass cs zu Crundc gcIi!"
|35| Ocorrcu a ccrios iraduiorcs o crro dc
iraduzircn csia aric. una naiurcza nusical".
|N.T.|
|36| Traduao livrc do scguinic irccIo dc
Fausio". |N.T.|
Und solli' icI nicIi, scInsucIiigsicr Ccwali,
In's Lclcn zicIn dic cinzigsic Ccsiali?"
|37| Das ScIrccllicI UncrllrlicIc |N.T.|
225
|38| Das lcrncIiig Fcindscligc |N.T.|
|39| ucdccuccIt significa dcsctudu
nouuncntc. |N.T.|
|| Curncval, na fonic digiializada. Evidcnic
crro iiografico. Fcfcrc-sc a Kurwcnal,
crsonagcn dc Trisiao c Isolda, ocra dc FicIard
Wagncr, con lilrcio do rorio conosiior, quc
sc lascou no drana dc Coiifricd von Sirasslurg,
insirado na lcnda cclia dc Trisiao. NicizcIc ciia
c faz rcfcrcncias, cn A Ogcn du Tugcdu, a
ouiras olras do conosiior. Por ccnlo, Dc
Mcstcsngc, dc 1868. |N.E.|
|40| Hcrzlanncr quario do coraao, canara
cardaca. |N.T.|
|41| |N.E.|.
In dcs Wonncnccrcs
wogcndcn ScIwall,
in dcr Dufi - Wcllcn
incndcn ScIall,
in dcs WcliaiIcns
wcIcndcn All
cririnlcn - vcrsinlcn
unlcwussi - IcIsic Lusi!"
|| Na fonic digiializada, cutuss, no alcnao,
KutIuss, caiarsc. |N.E.|
226
|42| Una vcz quc ScIillcr falcccu cn 1805,
ncdiavan ccrca dc 70 anos cnirc as cocas
ncncionadas. |N.T.|
|43| Fcfcrc-sc gucrra dc 1870, cnirc a
AlcnanIa c a Frana. |N.T.|
|44| A alavra original c ScIcnuct |N.T.|
|45| A crcssao alcna c. scg - cnstcn
Vsoncn. |N.T.|
|46| uccIscsctg significa rccroco. Houvc,
orcn, qucn iraduzissc, cn cdics csirangciras,
niico". |N.T.|
|| Na fonic digiializada, dcus dcuco, ficl ao
original alcnao. dcscIc Gott; En inglcs, na
iraduao conulsada. DcIc god. Aolo cra o
dcus dc Dclfos, da algunas iraducs (cono c o
caso}, crroncancnic, icrcn iraduzido dcscIc or
dcco. Dclaco (dcscIc}, naiural dc Dclos, local
dc nascincnio dc Aolo c Aricnis, cla niiologia
grcga. Dclfos nao fica cn Dclos. |N.E.|
227

2006 FricdricI NicizscIc

Vcrsao ara cDool
cDoolsDrasil

__________________
Maio 2006
Proilido iodo c qualqucr uso concrcial.
Sc vocc agou or cssc livro
VOCE FOI FOUDADO!
Vocc icn csic c nuiios ouiros iiulos
CFTIS
dircio na fonic.
cDoolsDrasil.org

Vous aimerez peut-être aussi