TARHNPENDE

ULUSLARARASITARHveSOSYALARATIRMALARDERG S

THEPURSUITOFHISTORY
INTERNATIONALPERIODICALFORHISTORYANDSOCIALRESEARCH

Yl: 2012, Say: 7 Sayfa: 165188

Year: 2012, Issue: 7 Page: 165188

MTERCMHALMEFEND1NNNOTLARIEREVESNDESULTAN ABDLAZZNAVRUPASEYAHAT VESONULARI (21Haziran18677Austos1867)2

NejdetGK
zet SultanAbdlazizordusununbandaolmaks zn,Avrupaysadeceseyahatveikiliili kiler kurmakamacylaziyaretedenilkOsmanlpadiahdr.KrmSava nnzerindenonseneden fazlabirzamangemivebuaradaAvrupadadengelerdei miti.S rbistanveGiritisyanlar tehlikelibirboyutalm t.AlPaahukmeti,stadRe idPaagibiFransavengilterenindes teinialmayzorunlugryordu.III.Napoleonun,ParisdeaacaUmmFuarbuamaiin nemlibirfrsatt. OrtakyCamiindeCumaNamazndansonra,grkemlitrenlerleba layangezi21Haziran1867 7Austos 1867tarihleriaras ndatam46gnsrm t.Sras ylaanakkaleBoaz,Messina, Tulanavarlm ,halknbyktezahrataltndatrenleMarsilyayagelinmi ,30Haziranda Paris GarndamparatorIII.Napolyontarafndantrenlekarlanmtr.10gnkadarParisde kalnmtr.DahasonrabenzerimerasimleraltndaManDenizigeilerekDoverLimanndan ngilteretopraklarnaayakbas lmtr.KralieVictoriakendisinengiltereninenbykni an olanDizbaNianntakdimetmitir.SultanAbdlaziz23Temmuz1867deBelikayauur lanm ,OradandaViyanayagemi,buradadaPrusyaKralylagr mtr.DahasonraVi dinRusukVarnayoluylaseyahatinedevametmi.VarnadatekrarSultaniyezrhls nabinerek 7Austos1867destanbuladnm tr. Genelolarakbakldnda;SultanAbdlazizinAvrupaseyahatigrnolarakoldukamuhte emveparlakbirseyahattir.UradherlkedeSultanvemaiyetihalkngzlerinikamatrm , gazetelerinmanetlerinisslemi lerdir.Ancakdei ensiyasdengelervengiltereninemperya listzihniyetiyzndenumutedilensiyasisonularaula lamam tr. AnahtarKelimeler SultanAbdlaziz,AvrupaSeyahati,HalmEfendi,III.Napolyon,KralieVictoria.
1

Halm Efendi: Bblden yetimi ve Mabeyn-i Hmyna ba katip olmutur. Bu grevde baar gsterdiinden ikinci katiblik grevine ykseltilmitir. Daha sonra (h.1288/m.1871) ylnda bakatib olmutur. Bir yl sonra r-y Devlet azalna ykseltilmitir.1875 ylnda vefat etmi ve Karacaahmet mezarlna gmlmtr. Mehmed Sreyya, Sicilli Osmn, ( stanbul, 1311) v. II, 243. Bu seyahatle ilgili zet bilgiler veren iki makalemiz, birbirinin devam olarak daha once; Nejdet Gk, The European Travelogue of Sultan Abdlaziz, Turkish Area Studies Reviev -Bulletin of the Turkish Area Study Group ,I, (Spring 2003), London, p.28-33. Ve Nejdet Gk, Sultan Abdulazizs Visit to Europe in the Light of the Notes of Halimi Efendi , Turkish Area Studies Reviev-Bulletin of the Turkish Area Study Group, II, (Autumn 2003), London, p.33-38. Bal klar altnda ngilizce olarak yaynlanm t . Ancak her iki yazda sadece Halm Efendinin seyahat notlar zerinde durulmu, devrin siyasi durumu, Abdlaziz devrinin genel zellikleri ve politikas zerinde ayrntlara deinilmemiti. Bu konular detayl bir biimde bu yazm zda ele al nmaya alld . Do. Dr., Necmettin Erbakan niversitesi Sosyal ve Beeri Bilimler Fakltesi Tarih Blm Bakan. ngok46@yahoo.com.tr

166 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIA L RESEARCH 4/7

THEEUROPETRIPOFSULTANABDLAZIZINTHEWORKSOFTRANSLATOR HALMEFENDI(FromJune21,1867toAugust7,1867) Abstract SultanAbdlazizwasthefirstOttomanSultanwhoformallyvisitEuropenotleadingthearmyandfor thesolepurposeoftravelandtosetupbilateralrelations.ThebalanceofpowerhasshiftedaroundinEuro pefollowingthetenyearsprocessafterCrimeanWar.SerbianandCreteuprisingshadbecomeasubstan tialthreat.AliPashaGovernmentfeltobligedtoreceivesupportfromFranceandEnglandastheformer ReidPashaalsodid.Therefore,GeneralFairwhichwastobeopenedinParisbyNapoleonIIIwasa crucial opportunity. ThetripwhichbeganwithpompouscelebrationsaftertheFridaynoonprayerattheGrandImperial Mosquelasted46days(FromJune21,1867tillAugust7,1867).Theroyalensembletravelledthrough Dardanelles,MessinaandarrivedatTulan,andtravelledtoMarseillesbytrainaccompaniedbycheering crowds.TheywerewelcomedbyEmperorNapoleonIIIonJune30th,attheParisTrainStation.Theen semblestayedinParisfortendays.Afterwards,TheSultancrossedtheEnglishChannelandarrivedat BritishsoilatPortofDover.QueenVictoriapresentedhimwithTheOrderofTheGarter.SultanAbdla zizsetofftoBelgiumonJuly23rd,1867andtravelledtoViennawherehemetwiththePrussianKing.The SultantravelledtoVarnaviaVidinandRuse.HereturnedtoIstanbulonAugust7th,1867onnavalship Sultaniye. Overall,SultanAbdlazizsEuropetripappearedtobearatherpompousandshinyone.TheSultanand theensembleappearedatthetopnewsandcaughttheeyesofthepeopleallover.Howeverexpectedpolitical goalswerenotachievedasaresultofcolonial ambitionsofEnglandandshiftingpoliticalpowersinEurope. KeyWords SultanAbdul Aziz,TheEuropeanTravelogue,HalimiEfendi,NapoleonIII,QueenVictoria.

4/7 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARA TIRMALAR DERGS TARHN PENDE 167

GR Bu almann amac; genel olarak Sultan Abdlaziz devrinin karakteristik zelliklerine dikkat ekmek, zel olarak da onun huss kalemi ve Avrupa Seya hatindemtercimiolanHalmEfendininOsmanlcaolaraktuttuuvedahason raTOEMdeyaynladseyahatnotlarngnmzdilineevirmektir.Dahance hibir Osmanl Sultannn yapmad, 46 gn srenbu ilginseyahat erevesin de, Fransa vengiltere bata olmak zere Avrupann Osmanl Sultan ve onun ahsnda Osmanl Devletine bak tarzlar zerinde duracak, seyahatin nemi, safhalarvesonularnaiaretedeceiz.Ancakseyahatnotlarnnevirivesadele tirilmesinden nce Sultan Abdlazizin yaam, yaad evre, kiilii ve siyaset anlaynaanahatlarylatemasetmeyiuygunbuluyoruz. A.SULTANABDLAZZNTAHTAIKIIVEAHSYET KardeiSultanAbdlmecidinsaltanatsresince, grnteserbest, gerekte gzetim ve denetim altnda bir hayat sren ve nispeten dzenli bir eitim gren Abdlaziz,eri ilimler yannda, Arap dili ve edebiyat konusunda da dersler al mt.SultanAbdlaziz,msikzevkinesahipbirsultanolarak;grebataolmak zere,avclk,yzmeveciritatmakgibisporlarladayakndanilgilenmiokyn l bir Osmanl Sultan olarak tarihte yerini almtr. Kardeinin aksine ikili ve elenceli meclislerden hi holanmayan, sade ve mtevazibir hayat yaayan Ab dlaziz, bu mazbut ve samimi hayat tarz nedeniyle ehzadelik yllarnda bile halknsevgivegveninikazanm,bykdedesiSultanYavuzSelimgibidirayet li, heybetli, kurtarc ve devletin kaderini deitirebilecek bir sultan olarak hayal lerdeyertutmu,Osmanltahtnakmashasretvemitlebeklenmitir. Ancak halkn bu mit dolu beklentisi bir ksm hin ve ibirlikilerin abas sonucundamaalesefgerekleememi,aadaelealnaneitlinedenlerdendola ybuidealistvemteebbishkmdar,ilkyllarndasergilediiolumlusiyasetive kendine has iyi niyetli teebbslerine ramen, nce ehliyetsiz ve liyakatsiz devlet adamlar elindebir kukla veya oyuncak haline getirilmi, yanl vesonusuz poli tikalara ynlendirilmi, ypratlm, isyan kartlarak tahtndan indirilmi, sonra dabirkomploilehayatnasonverilmitir. B.SALTANAT YILLARI Hayatn yukardaki satrlarla ksaca zetlediimiz Sultan Abdlaziz (1830 1876),SultanII.Mahmudun,PertevniyalValideSultandandomaoludur.Otuz ikinciOsmanlSultanolarak,aabeyiAbdlmeciddensonratahtakm,onbe yl(18611876)hkmsrdktensonra,genelkanaategre;MtercimRt,Mit hat Paa, Hseyin Avni Paa ve eyhlislam Hasan Hayrullah Efendinin ba ektii bir grubun komplosu neticesinde patlak veren bir ayaklanma sonucunda tahtanindirilmitir.Buiddiayagre;ayaklanmadamedresetalebelerigibihalkda yanltlm ve kullanlmtr. Her geen gn artan ve byyen olaylar zinciri so

168 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIA L RESEARCH 4/7

nunda, 30 Mays 1877 da hal edilen hkmdar, tahttan indirilmesinden be gn sonra4Haziran1876da,FeriyeSarayndakolbilekdamarlarkesikbirvaziyyet telbulunmutur. SultanAbdlaziz,25Haziran1861de31yandatahtakmtr.Abdlazizin tahtakt zamanda lkeninsiyasi ve ekonomik durumutambir kemekeiin de,birbilinmezedorusrklenmektedir.OnunhkmdarlilebirlikteOsman ldevletzihniyetivegelenekseldsiyasettedeilgindeiikliklerolmutur.Daha nce1830 ylnda imzalanan dostluk veticaretanlamasylaresmenbalayan Bir leikAmerikaOsmanlilikilerindekinemligelimeleryineAbdlazizlebellibir mesafekazanmtr. BakanAbrahamLincolnnAbdlazizinclsumnasebetiylegnderdii2 Ekim1861tarihlitebrikmesaj3sultanfevkaldememnunetmi,Amerikayakar takipedileceksiyasetin,ncedenolduugibi,tamamyladostlukilikileriereve sindeyrtleceihakkndateminatverilmiti. C.AMERKALELKLER Sultan Abdlazizin tahta knn ikinci ylnda, 25 ubat 1862 tarihinde Amerika BirleikDevletleri ile yenibir ticaret ve seyrisefin muhedesi imza lanmtr4.ki devlet arasnda gelien bu iyi ilikilerin neticesi olarak, 18611865 yllararasndacereyanedenAmerikanSavandaWashingtonHkmetinden yanatavralnm,AliveFuadPaalargibiferasetvebasiretsahibidevletadamla rnn da telkini ileAbdlaziz, 26 Mart 1862 tarihinde nerettiifermanla Ameri kanFederalHkmetigemilerinekarkorsanlkyapangemilerinOsmanlliman larna girmelerini ve tamirlerini yasakettirmitir. Bu fermn Washingtondab yk bir memnuniyet uyandrm, Amerikan Dileri Bakanl kanalyla Bakan LincolnunteekkrmektubuBb liyeiletilmitir. Amerikanhkmetininyineteekkrvenezaketziyaretiamacylagndermi olduuTiconderogaadlsavagemisi,12Eyll1866dastanbulagelmi,devlet erkn ve halk tarafndan sevgiyle karlanmtr. Giridsyannn devam ettii, Trk aleyhtar kampanyalarnAvrupa veAmerika kamuoyunda ayyuka kt birsrada yaplanbu ziyaret ayrca okanlamlbulunmutu. Bylece Amerikabu isyanda tarafsz bir politika takip etmi olduunu gstermi oluyordu. Gemi ku mandan ve subaylar bizzat Sultan Abdlaziz tarafndan saraya davet edilerek onurlandrlmlardr.Dahasonra Mahmudiyye kalyonunda Amerikallarere fine byk ziyafetler verilmi, Bir Trk bahriye bandosu, Amerikallarn en ok
3

Ba veklet Osmanl Arivi, Hariciye, Nr. 10570. den naklen A.Nimet Kurat, Trk-Amerikan Mnasebetlerine K sa Bir Bak (1800-1959), Ankara 1959, sh.34 vd. Bu anlama iin A.Nimet Kurat, Mecmua-i Muhedt, c.II, cz 1, sh. 6-17 ye atfen, szkonusu kitab nda tarih olarak, 13 ubat 1862 yi gstermitir. BOA, Muhedt 44; Nme-i Hmyn Defteri, sh. 332 de bu tasdiknme-i hmayunum ita olundu tahriran fil-yevmil-hamis aar min ehr-i Zilkaadeti-erfe sene semn ve sebn ve ieteyn ve elf (15 Zilkaade 1278 =14 Mays 1862) olarak tasdik tarihi belirtilmitir. BOA., Muhede 44; Nme-i Hmyn Defteri, s.327-332. Ayrca bkz. Osmanl Arivinde Bulunan Muhedenmelerden rnekler, Devlet Arivleri Genel Mdrl Osmanl Ar ivi Daire Bakanl , Ankara 2000, s.136-139.

4/7 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARA TIRMALAR DERGS TARHN PENDE 169

sevdikleri Hail Columbia ve Yankee Doodle paralarn byk bir ustalkla alarak,misafirlerihayretierisindebrakmlardr5. 11 Nisan 1867de ilk Trk elisi olarak, XVI. Louisnin nl Fransz avukat Edouard Blackquenin torunu, stanbul Beyolu Altnc Daire Reisi Edouard Blacque(BulakBey)Washingtonagnderilir.23Austos1867den4Austos1873 tarihine kadar,alt ylsreyle grev yapar. Ana dili olan Franszcadanbaka ok iyi derecedetalyanca vengilizce debilen Bulak Beyinbaarl diplomatikfaali yetleri, Girid Meselesinde Rum lobisinin aleyhteki youn faaliyetlerine ramen Amerikanntarafsz kalmasnda etkili olmutur. Yine bu politikann neticesi ola rak, ilk parti elli bin tfek olmak zere 1869 ve 1875 yllarnda birok silah satn alnmtr6. D.SIRPVEKARADASYANLARI Abdlazizin tahta geiinden hemen sonra balayan ilk nemli siyasi kriz, Haziran 1861de ba gsteren Srp isyandr. Karadasyan, mer Paa tarafn dan bastrlnca tm Avrupa ayaklanm, bu durumu protesto etmi ve Eyll 1861de stanbul mukvelesi imzalanmak mecburiyetinde kalnmtr. Bununla Srplara dahafazlamuhtariyet verilmitir. Yinesiyasiolaylarn dnda Malibuh ransonhaddinevarmtr. E.ABDLAZZNYENLKLER SultanAbdlazizkendinezgyenilikleriolanbirsultandr.lkyapticraat lardan birisi, tahta ktktan birka gn sonra Tanzimattan vazgeilmeyeceini belirten fermandr ki, bu ferman Avrupa devletlerinin endiesini de bertaraf et mitir. Halka verdii sze uygun olarak, devlet dairelerinde israf nlemek ama cylaskbirtasarruftedbiriuygulatmtr. ehzadelikyllarndahalka,zelhayatndatekhanmlayetineceiniveharem kurmayacanvaatetmiveszndedurmutur.Saraynbolmaalikinkadro lar azaltm, gereksiz memurlarn ilerine son vermitir. Siyasi mahkmlar iin genelafkarm,rvetveirtikab iinekaranlariddetlecezalandrmtr.Dev let tekilatn tekrar gzden geirtmi, brokrasiye eki dzen vermeye gayret etmitir. F.MISIRSEYAHATVESMALPAAYAHDVUNVANIVERL Devrindekiikincinemliolayveyayenibiralm;FuatPaannyerinesadra zamla getirdii Yusuf Kmil Paanntevikiile3 Nisan 1863de taht varisini ve ok sayda devlet erkann yanna alarakfeyzi cihad vapuru ile Msra bir
5 6

Morris to Seward, Sep.20, 1866. Papers rel.to Foreign Affairs, Pt.II, p.252 den naklen A.Nimet Kurat, gs.yer. A.Nimet Kurat, gs. yer; A.Haluk lman, Trk--Amerikan Diplomatik Mnasebetleri, sh. 3-6, Ali hsan Gencer, XIX.Yzyl n lk Yars nda Osmanl Denizicilii ve Amerika, .. ktisat Fakltesi F nd kolu Armaan , 359-369, stanbul 1977.

170 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIA L RESEARCH 4/7

seyahatyapmasdr.Sultan,Msrdabyktezahratveenliklerlekarlanmtr. Sultan Abdlaziz bu seyahatle; Kavalal Mehmed Ali Paa isyanndan beri adeta ayr bir devlet gibi hareket eden bu eyaletin ve Msrllarn Osmanl Devletine ballklarn kuvvetlendirmeyi dnmtr. Msr valisismail Paatertipledii muhteemelence ve ziyafetlerle padiahn gzne girmeyi baarm,birok im tiyazlarkoparmtr. Maalesefbu durumilerde Msrn Osmanldan kopmasnn en bata gelen sebebini oluturacaktr. 28 Mays 1866da Msr Veraset uslnn deimesini salayansmail Paa 2 Haziran 1866 da Hidiv unvann alp, bu un vannbabadanoulagemesinidekuralabalattrmtr. Bu arada devrin nemli olaylar arasnda birok i ayaklanmalar gryoruz. Tanzimat veIslahat fermanlaryla kendilerinebirokhaklar verilen gayri mslim teba ayrlk faaliyetlerini her geen gn arttrmtr. Byk devletler Osmanl mparatorluu zerindeki siyasi emelleri ve karlar iin srekli biimde lke ierisindeyaayanaznlklarisyanyolundatahrikveteviketmilerdir. G.OSMANLIDABRLKVEYAABDLAZZNAVRUPASEYAHAT SultanAzizinyaptilklerdenbirisidekendidneminekadarhibirOsmanl padiahnn yapmad ve yapmayaca, bir d geziye km olmasdr. Sultan Azizin, mehur Avrupaseyahati ad verilenbu gezi, 21 Haziran1867 7Austos 1867 tarihleri arasnda tam krk alt gn srmtr.lk davet Fransamparatoru III. Napolyondan, Milletleraras Paris Sanayi Sergisinin al mnasebetiyle gelmi, dahasonrangiltere kraliesinin davetibunutakipetmitir. SultanAbd lazizParisteokbykilgigrmtr7. FransagezisindenhemensonraGallerPrensiVII.EdwardnkarladLond ra ziyareti balamtr. Londra da ok byk tezahratlar altnda lgn alklar arasnda karlanan sultan, burada Kralie Victorya ile grt. Bata tersaneler olmakzereLondrannnemlitarihiveturistikyerlerinigezenSultanAbdlaziz on gn sonra Brksel geerek kral II. Leopold ile grt. Daha sonra Prens Bismarcntavsiyesi zerine Prusya karal ve kraliesi Berline kadar gelerek ken disiyle grtler. Aslnda Berlin seyahati davetini zrleri sebebiyle kabul ede meyen Sultan Azizle grlmesini Prens Bismarc Prusya kral ve kraliesine zellikletavsiyeetmiti.stanbuladnerkenViyanaGarndaAvusturyampara toru ve Macaristan Kral tarafndan karland. Sonra Budapeteye urad ve Vi dinyoluylastanbuladnd. Bu mehurseyahatteSultan Abdlazizintercman ve baktibiolan Halm Efendinin kaydettiiCennetmekn Firdevsiyn Sultan Abdlaziz Han Haz
7

Lord Kinross; 1867 yaznda yap lan bu seyahati anlatrken, Sultan Abdlazizi Ordusunun ba nda olmaks zn s nrlar dna seyahat eden ilk Osmanl Hkmdar cmlesiyle tavsif ettikten sonra Fransa Hkmetinin bir nezaket gstergesi olarak Nam k Kemal ve arkadalarn n Fransadan kart lp Londraya gnderildiklerini belirtir. Sultan Londraya vard nda, Crystal Palace nnde yaplan havai fiek gsterileri srasnda k rm z fesleriyle kalabalk arasna kar m olan Nam k Kemal ve arkadalar n farketmi, d ileri bakan ndan onlar n kendi muhalifleri olduunu renmitir. The Ottoman Centuries, The Rise and Fall of the Turkish Empire, (New York 1977) sh. 506.

4/7 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARA TIRMALAR DERGS TARHN PENDE 171

retlerinin Avrupa Seyahatnmesidir balkl notlarn TOEM8deki makaleden yeniyazyaaktaracaz. H.AVRUPASEYAHATNNNEM Abdlazizin bu gezisi Avrupa ile iyi ilikiler asndan verimli gemi sayl maktadr. l Paann gayretiyle Giriti zel bir ynetime kavuturan Girit Ni zamnamesi neredildi (1867). 1870de Rusyann tekin ve basks nedeniyle Orto doks kilisesinden ayrlan Bamsz Bulgar kilisesinin kurulmasna izin verildi. Avrupadaki yeni gelimeler zellikle Fransann Almanya karsnda yenilmesi, Osmanly g durumdabrakmtr. Mttefiksiz kalan Osmanliin yenibir Rus tehlikesiba gstermitir. Muhtariyet ve istiklal yznden Balkan milletleritekrar ayaklandlar.Selanikte kanbir olaydaiki konsolosunldrlmesi zerinebatl devletler Berlin Memorandumu denilen muhtray hazrladlar. Ancak muhtra verilmeden Sultan Abdlaziz tahtan uzaklatrld. Dier yandan Osmanl devle tininidar,hukuk vesiyasslahathareketleri desultanAziz devrinde younbir ekilde devam etmitir 1862de Dvn Muhasebat, 1868 de uray Devlet ve DvnAhkmAdliyekuruldu. Mecelle dediimizOsmanl Medeni kanunuiinhazrlk olmak zere Fransz elisinin tavsiyesi ile kurulan komisyon Fransz Medeni Kanununun (civil code) tercmesine balad. Buna tepki gsteren Cevdet Paann tavsiyesi zerine Os manlhukukularnnmedariftiharolanMecelleiincemiyetkuruldu9. 1869 tarihinde Svey Kanalnn almas da Sultan Aziz dneminin nemli olaylarndanbirisidir. I.SULTANABDLAZZNDIPOLTKAANLAYII SultanAbdlaziz,dierMslmanlkelerleolanilikilerindePanslamistbir politikaybenimsemitir.KendihalifelikgcveotoritesialtndatmMslman larnbirliktehareketetmeleriningereineinanmtr10. Kendisindensonra gelecek olan II. Abdlhamid ise, Panislamizm ile hilafeti birbirinden ayrm, birincisini, imparatorluk dndaki Mslmanlar da iine alan, kontrol zor, uygulanmas g bir kavram olarak dnmtr. Hilafet kurumunu diplomasisinin temel kozlarndan biri olarak etkilibirekilde kullanmtr. Abdlhamidinbu politika sn zellikledengiltereye kar kullanmasnnbirblfolduunuilerisrenlerin bumesseseyiiyikavrayamadklarndakukuyoktur.11 Esas olarak Ahmed Cevdet Paann fikirlerine greekillenen II. Abdlha midin hilafet anlayna gre, Halife bir ullemir dir ve ona itaat Allah ve Raslne itaat etmek demektir. lke iinde ve dnda milyonlarca mslman
8 9 10 11

TOEM: Tarih-i Osmn Encmeni Mecmuas. Cevdet Kk, Abdlaziz, D A, C.I, sh.179-180. Donald Quataert, The Ottoman Empire, 1700-1922, Cambridge University Press, (Cambridge 2000), sh.83. Aadaki seyahatnemede de hilafet kelimesinin zellikle itinayla kullanld n gryoruz. Hilfet konusunda geni bilgi iin bkz. Casim Avc ve Azmi zcan, Hilafet , DA, c XVII, sh.539-553.

172 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIA L RESEARCH 4/7

hareketegeirebilecekbirgolanhilafetkurumuzerindeSultanAbdlhamidin nederecesrarettiini,18781880yllararasndangiltereninstanbulBykelisi olan Henry Layardnu szleri de dorulamaktadr: Sultan, halifeliksfat hak knda gsterdii hassasiyeti baka hibir meselede gstermemektedir. Onun en byk gayelerinden biri unvann muhfaza etmektir. Halife unvann, sultan unvanndan daha kutsal ve ehemmiyetli gstermektedir12. XVIIIXIX. yzyl resmivehukukbelgelerindehilfetkurumuzelliklevurgulanmtr13. MustafaReidPaannyetitirdii,mkemmelbirdiplomatolanlPaann Eyll 1871de vefat hem Sultan Abdlaziz hem de Osmanl Devleti iin tam bir ykmolmutur. Bylece kaht rical(adam ktl) devribalamtr.Devlet, Mah mudNedimPaa,MidhadPaaveSeraskerHseyinAvniPaannelindekalm tr14. Tmbuolumsuzluklara,Abdlazizinyenidnemlebirlikte;deientavrlar, israfa veatafata ynelmesi, devlet idaresindeki istikrar bitirmi, devlet iindeki krizlereekolarak,birdemlkidaredeyaplananlamszicraatvemalpolitikada kihesapszlklareklenince,1875debykmalibuhranortayakmtr. Varlan nokta, be milyon altn lira ak veren bir bteydi. Artk i ve d borlanma imkan da kalmamt.Sadrazam MahmutNedim Paa, Ruselisi Ge neralgnatiyefin tavsiyesine uyarak, btn Avrupann hmn Osmanl Devleti zerine eken bir tedbire bavurmutur. Buna gre, bor ve faizler tam olarak denemiyor, bir deme tehiri karar alnyordu (6 Ekim 1875). Neticede, devletin yirmi yldr devam eden youn borlanma maceras resmen iflasla sonulanyor du15. Krm Savann zerinden on bir yl gemi, Avrupann siyas durumu ok deimitir. Paris Anlamas ile elde edilenbaz haklara ramen, Osmanl Devle tininhalSrbistanolaylarnn yannda, Giritisyan veark Meselesinintekrar alevlendirilmesi gibi sebeplerden dolay endie verecek birekil alm, li Paa hukmeti,birtaraftanbuolaylarlamcadeleederkendiertaraftanda,Rusyann entrikalarna kar eski mttefikleri olan, Fransa vengilterenin desteini almak arelerini dnyordu. III.Napolyonun, Parisde aaca Umm Sergi bu amaiinfaydalanlmasgerekennemlibirfrsatt16. VakanvisLtfiEfendi,olayucmlelerleanlatr: HususiyleFransamparatoruIII.Napolyoncenablarbusergivesilesiylekf fei hkmdrn Parise davetettii srada Pdih li Osman Sultan Abdla zizHanhazretlerinidahisergiimezkruntemaaszmnndaPariseterifleriiin Dersadet Fransasefiri vastasylamparatorimarnileyhin dvetnmei mah
12 13

14 15 16

Layard Papers, nr.38938/7den naklen Azmi zcan, a.g.m.sh.548. 1836da ilan edilen Knn-i Essnin 3. maddesi yledir: Zt- Hazreti Pdih hasbel-hilfe dn-i islam n hamisi ve bil-cmle teba-i Osmniyyenin hkmdar ve padiahdr, (Dstr, I.Tertb, IV, 4). Padiahlar n kullandklar eitli unvan ve elkab iin bkz. Halil nalc k, Pdih, slm Ansiklopedisi, c.IX, 491-493. A.Akgndz-Said ztrk, a.g.e., s.258 vd. Osmanl Devleti Tarihi, (Ed. Ekmeleddin hsanolu), stanbul 1999, c.I, sh.101 ve 141; C.Kk, a.g.m., sh.183. A.Kemali Akst, Sultan Aziz, shf.82.

4/7 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARA TIRMALAR DERGS TARHN PENDE 173

ssu Muharremin on yedinci gn huzr hmyna takdm klndn m tekib ngilterenin Dersadet Sefiri dahi Mbeyni Hmyna azmetle devleti tarafndanzthneninLondrayadvetolunduunuarzveteblieyledi.17 AbdlazizinAvrupaSeyahatinekatlanprotokolukiilerdenolumaktadr: ParisSefaretinebildirilen listeye greseyahate katlanlar elli alt kiiden olu uyordu: SultanAbdlaziz(zthne),ehzadeYusufzzeddinEfendi,ehzadeMu radEfendi(sultannveliahdyeeni),ehzdeHamidEfendi(II.Abdlhamid). Mlkiye: Bamabeynci Cemil Bey, Baktip Emin Bey,kincimam Akehirli HocaHasanEfendi,Altmabeynci.;Askeriye:Drtyaver,altyksekrutbelizabit, onzabit,altsilahr; Rical vememurlar: HariciyeNazr Fuat Paa, Hariciye Te rifats Kmil Bey, Dvn Hmyn Tercman Arif Bey, Hariciye Nezareti Huss Katibi Ali Fuad Bey, Sultann zel hizmetine bakan 12 kii,ehzadelerin zelhizmetlerinebakan6kii18. . MBEYN HMYN BAKATB VE SULTAN ABDLAZZN AVRUPA SEYAHAT SIRASINDA TERCMANIOLAN MERHMHALM EFENDNNNOTLARI Cennet-mekn Firdevs-iyn Sultan Ablazz Han Hazretlerinin Avrupa Seyahatnmesidir19. ZthilfetmebHazretiehinhninniytliyeveefkrsmiyeimlkneleri Devleti Aliyye ve saltanat seniyyelerinin tezydi n uevketi ve dveli muazzama hkmdrn ile teyemmnen cri olan mnsebt dostne ve musft hlisnelerinin takarrur vetakviyyetiile beraber Avrupaahlii mtemeddinesinin uslimuntazama ve ahvli msellemelerinin bizzt mahedesi ile mazhar olduklar servet ve sa`deti hle ahli ve tebaihnelerinin dahi nailiyyeti kaziyyei hayriyyesine matf olmakdan ni ibubinikiyzseksen(Hicr:1280)20seneibhirilmeymenesindeParisdekdolunan sergiye Fransamparatoru hametl Louis Napolyon21 (III. Napolyon: 18081873) Haz
17 18 19

20

21

Ltfi Efendi Tarihi,c.II, sh.108 den naklen Akst, a.g.e.,85. A.K.Akst, a.g.e.,s.98 Cennet-mekan firdevs-a iyan Sultan Abdlaziz Han hazretelerinin Avrupa seyahati hengam nda tercmanlk hizmet-i mftehiresinde bulunan Mabeyn-i Hmyn Bakatibi merhum Halm Efendinin eseri olup mrnileyhin mahdumu mlga Muhcirn Komisyonu azas ndan merhum Behcet Bey tarafndan Atebe-i Uly-i Hazret-i Hilafetpenhye takdim klnan vesika vas ta-i ciz ile Tarih-i Osman Encmeni ne ihda buyrulduundan mecmuam za meal-iftihar derc olundu. Necip As m. Seyahatin balama tarihi olarak bu seyehatnamede 18 Safer 1280 Cuma gn kaydedilmitir. Ancak bu tarih 4 Austos 1863 Pazar gnne tekabl etmektedir. Burda bir yanl lk olduu a kt r. Seyahati aktaran kaynaklar n hemen hepsinde (21.6.1867 - 7.8.1867) tarihi gsterilmektedir ki, bunun hicri karl 18 Safer 1284 yl Cuma gndr. Seyahatle ilgili fazla bilgi iin bkz. A.Cevdet Paa, Tezakir, c.III, s.3-340; c.IV, 1-158; Mahmud Celleddin Paa, Mirt- Hakkat, stanbul 1326, c.1, sh., 24-126.; .Hakk Uzunar l, Sultan Abdlaziz Vakasna Dair Vakanvis Ltfi Efendinin Bir Risalesi, Belleten, c.LI, s.28 (1943), sh.349-373; Fahir Armaolu, 19.Yzy l Siyasi Tarihi, TTK, Ankara 1997, sh.320; A. Akgndz-Said ztrk, Bilinmeyen Osmanl, OSAV, stanbul 1999, sh. 258-259. I.Napolyon (Napolyon Bonapart) (1769-1821)n, Hollanda Kral olan kardei Louis Bonapartn olu olan III. Napolyon (1808-1873), genellikle Louis-Napolyon Bonapart olarak anl r. Waterloo Sava ndan sonra ailenin dier yeleri gibi Fransadan srld. 1836 ve 1840 da iki kez baars z darbe giriiminde bulunmu, ikincisinden sonra mr boyu hapse mahkum edilmitir. Ancak 1846da ngiltereye kamay baarm , Fransada Cumhuriyyetin yeniden ilan ile sonulanm olan 1848 Devriminin hemen ardndan lkesine dnm ve drt seim evresinden birden milletvekili seilmitir. Ksa bir sre sonra, 10 Aral k 1848 de yap lan seimde, beklenmedik bir biimde, ezici bir ounlukla cumhurbakan se-

174 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIA L RESEARCH 4/7

retlerinin vuk bulan dvetinetaraf erefi cenbhilfetpenhlerinden icbet buyrul duuna binen bu keyfiyyet zt imparatorye bisi fahr ve meserret olmasyla derhl bykelilik unvanyla nezdi Devleti Aliyyede bulunan Msy Bure Cenablarna bir va purimahsusirsaliylet Parisekadarmaiyyetimealmenkbethazretihnede bulun masntasvbvelieclilistiklldonanmasndanbazsefinidahiKliSultaniyyeirslve tesrb etmi olduundan senei merkme Saferlhayrnn onsekizinci Cuma gn zt evketsimtcenbpdihSltCumayOrtakyCamiiienvrlmindebadeled Beikta Saray mualllar pghnda ikamet zere bulunan Sultniye vapuri hmynlarna kademkademnihdeitfetvesaatsekizkararlarnda tahrki arhme saadetle mevkii mahssadan toplar endaht olunarak sevahili mnasebede safbestei kyam olan askiri nusretmeseri hne tarafndan nevbeti te uslnn icrsyla beraber padiahm ok yaa! daavthayriyyetihtivas fklnarak vevkl ve sfera ve memrn ve bendegn baka baka vapurlar ileadlraklarnakadar teyeyleyerek levzmmusdakatvemutvaatkricrveikmlolunmudur22. YevmimesdimezkrunahamsibilutfiTeleseritliferhundemtliihaz retihneolarakhava gayetgzel vemutedilolduundanmaiyyeti bhirilmeymenet Cenbi mlknede bulunan Pertev Piyale vapuri hmynuyla sefri mmileyhin svr olduu vapur birlikte bulunduu halde ol gece Marmara a ve mevkii sirei malme sevhili kemli huzur ve istirahatle mrr olunarak ferds Cumaertesi gn Bahri Sefid Boaz cnibine vasl olunmu vemuhessentasriyyevehsn ve ikdmt mtemdiyeiHazretiehinhi cmlei cemilesinden olarak Boazmezkrunmevkii lzime ve mukteziyesinden gayetmetn ve tarz nevn ve bihn zereina ve ikmal olun mu olan kli hne pigh mehbetnmsndan gzr olduka her birerlerinden ba ka baka icbi mikdar toplar ve askeri mevcud cniblerinden nevbeti te usl t fenklerendahtolunupaskiri merkume vemektibi mahalliyeakirdntaraflarndadahi mutdzerenidvedularicr olunarakbitdevletivelikblKalaiSultaniyeyehsni muvslt buyrulmu ve Fransa Devleti Fahmnesinin sefini merslesi dahi orada bulunmuolduundandernisefindebulunanaskiriecnebiyetarafndanresmialkn icrs ve toplarn dah endahtyla berren ve bahren izhar ve ibrzdmn ve meserret klnmolmasylaaskirveahliisadklrntaltfvemahallimezkrda birkasaatrm ve elii mmileyh vastasyla seferi merkmde bulunan amiral ve zbitn ve saireyi huzur hmynlarna mslerefine nailiyetle ve bazlarna nin zanlar ihsanyla bekm buyruldukdansonra oradan dahihareketleol gn ol gece mtemdi gidilbferds Pazar gn Sakz ve Midili mevkii pghndan ve Pazarertesi gn dahi Memliki Yunan sevhili aklarndan mrr ile Sal gn sabahleyin Sicilyadaki Yanardan
ilmitir. III. Napolyonla balayan imparatorluk dnemine Fransa tarihinde kinci mparatorluk (Second Empire) denilmitir. 1852de balam 1871 de sona ermitir. Bu dnem, Fransan ekonomik a dan nemli at lmlar gerekletirdii ve refaha ulat bir dnem olarak kabl edilmitir. Osmanl Devleti ile dostane ilikiler erevesinde bir politika takip etmi olan III.Napolyon bu ilikilerin olumlu bir neticesi olarak, Sultan Abdlazizi Milletleraras Paris Sanayi Sergisi (Fuar) nin a l mnasebetiyle Parise davet etmitir. Bu seyahate katlan gemiler unlard r: Sultaniye (pdih ve maiyyetini ta yan yat), Pertevniyal (grevlilerle seyahat malzemesini ta yan yat), Aziziye (uskurlu firkateyn), Orhaniye (z rhl firkateyn), padiaha refakat etmekle grevlendirilen Fransa bykelisi M.Burenin bindii Forben isimli yat

22

4/7 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARA TIRMALAR DERGS TARHN PENDE 175

nnden gelb ol gn saat altda Mesina tabir olunan ehrin limanna muvsltla kldancbmikdrtopendahtidilerek merasimihoamedfolunarakvezthazreti pdih dahi Sultaniye vapuri hmynlarndan Pertev Piyale nam vapuri lilerini terferabetbuyurarakolgeceorada beyttetleferdseharenbegnoradandahihare ketolunup yevmi mezkrda saatyedi sularnda engine dahilPenenbe gntalyasula rna girilmekletalyadonanmasndanbirzrhlilekta firkateynistikbalederek beraber ce ertesi gn sabahleyinNapoliye vasl ve orada bir mikdar tavakkuf vermhasl olma syla Floransa sefiri Rstem Bey hazretleriyle talya amiral zabitn sire ile gelb ve huzrihmyna msleniloluphaklarnda iltiftseniyyeicenbpdihynve sefrimrnileyh ikincirtbeden birkta ninliOsmnihsan buyrularakolgn oradandahihareketlerinedonanmayimezkrilemaantalya veRomamemlikinisevhi lindenmrriledierenginegirilerekvesaatbekararlarnda KrlaveKorsikaadlrnn nnden geilerek Cumaertesi gn velkbl Tolun Tersanesine Muvsalt seniyyei hne myessergerdei Cenb Rabbi Mtelolmu vemahallimezkr berren va bah ren fevkalde ve meml ve tasavvurdan ziyde envi tezyint ve gzergh hneye askirikmesiyle birtarafdan dahiahlii belde cnibinden ibrztazimatvetevkrat olu narakzthazretipdihmteaddidvemzeyyenfiliklrlasahiliehrekademnihde itfetveicllolduklarhaldesefinimevcdevemevkiimteaddidedentopvetfenkler endahtyla misli nmesbukenlikler cd ve icr klnm ve oradan tezyin olunan tarik dernunda tertb olunan konaa arablrla gidlb bir mikdar istirahadden sonra zt hazretihnevemaiyyetibhirilmefharetimlknelerindebulunanbendegnaitm tam ile izzet u ikrm olunarak ve badeh orada bulunan devleti fahmei marni leyh memurlar huzrhneye msl ile mazhar iltft l olarak bir mddet dahi tavakkufla tekrararablra svr olaraktimuryolu (demiryolu)mevkfine varulub Parise mteveccihen hareket ol gice Marsilyaya muvsltla aham tam idilerek yine mezkr timuryolyla ol gice mtemadi gidilerek ferds kararlarnda ehri Pariseazimeti se niyyei cenb cihnbneref vuku bulmu olmaklaehriehri mezkrunimendifer merkezimefrtnefise....fervemelbsaskirigzidevemuzkacemiyleprzbuznet olduu halde mrnileyh Fransa mparatoru hazretleri zt hazreti hilfetpenhyi mezkrimendifer merkezinden bilistikblistihzar eylediilyarablryla ikmetgh imparatorleriolanSarayna gtrbvesaraymezkrdahuzuraliyehametlimpara toriehazretlerinidahigetrbbilistznbirazoradanhazretihneyetahssbuyrulan Elize nm saray dilfezya terifi hmyn vuku bulmu ve ferds pazarertesi gn Pl Kristal tabir olunan mahalde yan Atk Ekspozisyon mevkiinde bir azim cemiyyet tertbiylesergiiceddeeyynefsevazidenhnervernaninvemadalyaitasmukar rer ve musammem bulunduundan yevmi mezkrda imparator mrnileyh rikb hneyeLuiKatoroznmkralmehrungayetmzeyyenvekymettarolanhentolarn keideederek zthazretihilfetpenahimezkrhentolarvetertbolunanlymuallile mahallimezkreazimetlekffeihzzrvezvvrnailifahrvemeserretbuyurubresmi mezkrunhitamndansonra yinemezkrhentolar velyvlilesarayi mezkraavdet buyrulmuveztcenabpdiherefineimparatormarnileyhtarafndanbumma

176 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIA L RESEARCH 4/7

silazimenliklertehiyeveistihzrklnmisedeMeksikamparatorununvakaimteel limesi23 hasbelusl bunlarn icrsna mani olmasyla bukeyfiyetimparatorimrni leyhe ve gerek ahalii Fransaya bisi esefi ferevn olarak mmfih resmi ged icr ve badeh sarayi imparatorde dahi bir cesm ziyfet it olunarak ve eyym sairede dahi zt cenb mlkne devlet ve millete lzm hakkisi derkr olan mahall ve mevki get gzar ve seyr u tem eyleyerek onbir gn ikametlelfranga Temmuzu nc eharenbe gn saat sekizrddelerinde Parisdenhareketletertb olunankara vapuruna rakiben nsflleylde Fransa memlikindenngilterekarsnda ve sahili bahrde bulunan Bolanyaehrineazmetveolgiceburada beyttetveistirahatle J. NGLTEREYE VARI Bolanyaehrineazimet veol gice burada beyttet ve istirahatleferds yine birtakm icryehrynile beraber Fransa vapuruylangiltere lkesindenDover nam mahalemu vasltitmidir. Zthazretimlkneye tzimen ve tekrimenngiltere devletifahmesi tarafndanmahallimezkrunherbirtarafntezynvehametlkraliehazretlericanible rindendahibyk mahdumlarasaletlprensAlbertcenablarvebazzevatvezabitanile beraber lieclilistikbal irsl ve tayn olunmu olduundan shili bahre karb tertb olu nan kasrda zt hazreti hneye ve maiyyeti seniyyesinde bulunan bendegna itm tamolundukdansonra hzr ve mheyya bulunankara vapurlarna rkibveLondraya mteveccihen oradan dahihareketolunarakveesnytarkda yemnveyesarda olanmevkiinfeyzubereketve mamriyyetiseyrutemklnarakolahamsaatdokuzbucuk onraddelerindeLondraya vasl olunup vapur mezkr mevkifinden tertb olunan ly ile kraliei mrniley hannBuckinghamPlstesmiyeolunanvezthnetahsisklnansaraymehruna inilerekolgeceorada beyttetveistirahatferdsCumaertesignyinesaraymezkrdan alyarabalarna ve badehkara vapuruna rkibenkraliei mrnileyhann bulunduk lar ehirde bulunan saraylarna azimet ve kendisiyle mlakat seniyye vuku bulurak orada dahizthneyevemaiyyetlerinde bulunan bendegna ziyfet verildikden sonra yineLondradakisarayaavdetihnevukubulmuve ferdsPazargnoranndetizereheryertatlveherkeskendihanesindesakinbu lunduundan zt hazreti hne rkblarna mahsus arabalar ile tabir olunan saraya gidb ve oradan kralie hazretlerinin parknn ierisinden ve Thames zerinden Wish monda kadar get gzr idb ahamsi saray mezbra gelinmi ve ertesi gn yine
23

III. Napolyon, Kr m Sava ve 1859 Avusturya-Piyemonte sava ndaki baarlar ndan da cesaret alarak, Meksikada Fransaya bal bir mparatorluk kurmak sevdasna kap lm t . 1863 Temmuzunda Meksika'ya asker sevketmi, Avusturya mparatoru Franois Josephin karde i Maximilieni imparator ilan etmiti. Fransann bu hareketi Meksika halkn n tepkisine sebep olmu, devrik Cumhurbakanlar Benito Juarezin etrf nda toplanarak ete sava eklinde gl bir direni balatm lard. sava nedeniyle balangta bu igal olay yla ilgilenemeyen Amerika Birleik Devletleri, 1866 ubatnda Fransaya bir ltimatom vererek, Meksika sn rna asker sevk etmitir. Bunu zerine Frans z kuvetleri 1867 ilkbaharnda Meksikay terketmek zorunda kalm lard . Maximilien ise, Meksikay terketmemi, Juarez ile mcadelesine devam etmise de baarl olamam , Meksikallar taraf ndan yakalanarak kuruna dizilmitir. Sultan Abdlazizin Fransa seyahatini srdrd bu gnlerde, Meksikadaki son olaylar n bata Fransa Kral olmak zere tm Fransay olumsuz ynde etkilediini, bu nedenle daha nce Sultan onuruna yap lmas kararla tr lan birok ziyafet ve enliin iptal edildiini seyahatnme metninden anl yoruz.

4/7 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARA TIRMALAR DERGS TARHN PENDE 177

mezkrarabalarileOlovi nammahalli gezerek veorada bulunantersaneyitemiderek ahamsisaataltda Sra Sarayda birkonserverildikdenveorayteriferabetbuyrulmu ve eharenbe gn sabahleyin alafranga saat yedi buukda saray mezkrdan mezkr arabalarileklubvapurarabalarnabinlbPortesmotecbyktersanesiniterifileorada kralieye mahsus vapura rkiben Kovomis nam mahalle azmet ve orada mrnileyha kralie veprenshazertilemlkt iderek ve badeh devleti mrnileyh donanmasn seyr ve muyene iderek kffei sefinden ba ka baka toplar endahtyla beraber kraliei mrnileyh dahi hkmdrna mahss olan ve (dizba nian) tabir olunan en byk niandahikendeliyleztlipadihyetalkeylemivePenenbegnLordMayor tarafndanverilencemiyyetinsitetabrolunanmahalleterifihmynvukuileora da bulunanzevttaltfbuyrulmu ve Cuma gn Thames zerinde get u gzr ile badeh Londraya avdetle sefini tccarilebankamevkilerivepostaaklmvemahallisireseyrutemolunupahamsi Dk cenablarnn vermi olduu aham tamn ve ol gece Hindistan ark Ecnebiyye Nezareti Dairesinde tertb olunan byk baloyu terf buyurmu ve Cumaertesi gn Londra civarnda bir vasi sahrya tecemmu iden devleti mrnileyhnn gnll askirininresmigeidinibilmhedeiahamsiorada dahiztcenbmlkneyebir azm ziyfet verilmi ve ferds Pazar gn istirahat buyrulub Pazarertesi gn esny mzkeratda parlementoyuterfile sretimzakere mahede olunarakbadehkraliei mrnileyhnntiyatrosuna gelinmiolduuve bu minval zere Londrada dahi onbir gn tavakkufvermlyn buyrulduuhalde onikinci Sal gn tertb olunanalay arablrnarkibenoradandahiavdetbuyrulmudur. Zikr oluna arabalarlaimendifer mevkiine getrlb oradan mezkr imendiferlere rkibensaatdeDovernammahallevemahallimezbrundahivapurlararakibenbahren Fransa memlikindentesmiyeedilen mevkie gelinmi ve buradan dahikezalikimendifere rkib olunub Viyanaya mtevecihen hareket olunmu olmasyla ol gn aham ezan ile beraberFransamemlikindenklarakveBelikahuddunadahilolunarak, K. BELKADA vakti seherde uranlan hametl Belika kral hazretleri tarafndan ey ve askiri nusretmeserihne ve muzika vazveikamesiilegayetlgayetezyinolunubkends dahi terfi hneye muntazr bulunduundan zt mlkane kral mrnileyhle mlkatiderekveoradatertbvetezyinolunansofrada birlikdetameyleyerek badelveda yinesavbmaksdaazmetedevamolunmakla, L. PRUSYADA Ferds sabaha karb Prusya memlekete vasl ve (bo braklm)ehriehrde zt melsimt cenb mlknenin hametl Prusya kral ve kraliesi hazeratyla dahi mlkt resmiyyeleri hsl olarak kral mrnileyh akbi terifi hmyn da orada buluan saray ve glistann pighna askiri mevcde celb ve cemilehuzrn???aha nederesmigeduslnicr itdrbveahamsisaraymezkrda ziyfetvirbbadeh

178 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIA L RESEARCH 4/7

Don nehri zerinde tertb olunan vapurlaryla zt hneyi gezdrb gecesi ehri mezkr u envi gz vekandil ve meilkd ve top tfenk endahtile pr zib znet eyleyerek vesarayaavdetde dahi tekrar gicetam ittirerek ubir geceiindekralmr nileyh levzm mihmannevz ve riyetkryi tamamyla f ve ikml eylemi olduu halde ertesi gn oradan dahi hareketle Bavyera memlikine dahil olunarak ve nsful leyldensonra (bobraklm)ehrnegelnboradabeyttetklnarak, M. AVUSTURYAYA VARI ferdsehrimezkrdandahikalkulubertesigeceAvusturya memlikinedahilolunub sabah on birkararlarnda Viyanannimendifer mevkiinevslolunarakhametl Avus turya mparatoru Hazretleri zt hneyi lieclilistikbl orada mevcud olmagla mlkt resmiyye badelicr oradan tertb etmi olduu aly arablryla kendsnn ikmetgh olan saray mehruna getrb ve saray mezkrun nsfndan ziyadesini ve enlvemzeyyen dairelerini zthazretiehinhile vemaiyyetihnede olanben degn sadaketira tahsis idb kemali fahri meserretle fy merasimi mihman nevzyebedvemberetederek olahamzthazretihilfetpenhyekendsylebaz zevtfihmhazeratmevcudolduuhaldesaraymezkurdabirziyafetvermive ferds gnkara vapuruyla Viyanannharicinde bulunan namsaraya terifihne vukuylayinebutertibzereoradaahamtamidlbbadehsaraymezkrunbaeve ormanlarabalarla get u gzr olundukdansonra mezkrkara vapuru merkezine gele rek vapurmezbrileyineViyanaya avdetbuyrulmuveferdsgnnah amsidveli fahme sfersve daha ertesi gnahamsivkely devlet ve baz erknaskeriyye ve sair zevtvebaz bendegndahilolduklarhalde birlaham taam virlmve birgn dahi yine Viyanann haricinde bir resmi ged icrasyla tam dahi orada bulunmu ve evktsirede dahi zathne mlke vemilletehaberlve menfaatliolan yerlerigezb muyeneederek elhslimparatormrnileyhe dahi mddetiikametiseniyye olan be gnzarfnda mersimiriyetkrvelevzimimihmannevzyigerek bizzatvegerek bil vastafve icraeylemidir.Mhmezbrun eharenbe gnsabahleyinikiraddelerinde saraymezkrdanalayarabalarylahareket, N. TUNA YOLUYLA PETEYE VARI ve Viyanada kin Prei nam Tuna Nehriiskelesineazimetle orada ihzr edilmiolan Tuna vapurlarna rkibenahamzerisaatikidePeteyegelbolgeceorada beyttetolu nub sabahisi zathne sabah drt be raddelerinde Macarlar tarafndan saray kralde tertb olunantamagiderek ve badeherkn vemutebern beldeyihuzurhnelerine kabl ederek vehaklarnda iltiftaliyyei mlknelerini bdir vemebzl eyleyerek ve sonra ehrin bazmahallerini dahiget gzr ederek ve yine vapuruterif ilesaatsekiz sularnda buradan dahihareket olunarak saat birde Ocek pghndanmrr ve biredid frtunaya dr olunarak oradan bir limana dhle mecbr olunduundan ol gice dahi limanmezbrda beyttet olunubferds Cumaertesi gnsaat drtde gelborannadeti

4/7 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARA TIRMALAR DERGS TARHN PENDE 179

zere kebr vapurlardan sagr vapurlara aktarma usl bilicr saat be buukda hareket olunarak, O. VDNE VARI ahamsaatikideVidinKalasnnemuvsalatvelengerendzikametlezthazret ihnedarterfvetanzmolunankonakdabeyttetolunarak veolgeceorasdahinice nicekandilikdiletezynvefienkvetfenkendahtylaehrynicraedilerek, . RUSUKA VARI ertesi Pazar gnsaatonikidehareketleahamisi Rusuka vaslolunubzthazreti hne Ruscukda tanzmolunankona terif ve ol gece istirahatle Pazaretesi gn zt hazretisadrazamvecenbvlyseraskeriorada mevcdolduklarndanveMemleke teyn Beyi Asletl Prens arl cenablar dahi mteakiben vrd eylediinden Prens mrnileyhi devletl vali paa hazretleriyle beraber memrn ve vchi beldei hk payi hmynhnelerine mslerefine nailiyetle kffesini taltf ve tesrr eyleyerek ol gecedahioradabeyttetveistirahatle P. VARNA YOLUYLA STANBUL ferds Sal gn timuryoluyla Varnaya ve bir mikdar dahiorada tevakkuflaahama yakn Varna pigahna gelmi olan Sultniye nam vapur hmynlarna azimet ve tahrki erhimesadetleferds ehrenbegn Bahri Siyah Boaznfenerler pgh na muvsalat seniyyei hazreti tcdr meymenetbah vuk oldukda etrafda bulunan kl hneden bermtd toplar endahtna r ve yevmi mezkrda terfi mesadet redfi hmynuneref ve vuk keyfiyyeti DrlHilfetilAliyyeye b telgraf tebr buyrulmu olduundan ol rzi frzda kffei vkeli fihm ve memrini benm ha zertyla hademe, bendegn ve dveli fahme sfers ve mileli mtenevvia ress ve MektibiRdiyyevesairetflvezkrveinsmteaddidvapurlarlatakmtakmistik bal ederek ve Boazii ve Dersaadet ve skdar sevahili btn ahali ile mleml olarak hussiyle sahile sevk olunan ve snf snf sf edilen askiri nusretmeseri hne ile mektibi mevcdeakirdnnn esny terifi hmynda Padiahm ok yaa ! dea vt icbetyt ve askiri mevcdenin nevbet atlar ile mevkii askeriyye sfni Osmaniyye ve ecnebiyyeden topvetfenk endahtileibrzsrdmn ve meserrete itin olunduu halde zt Hazretiehinh vapur hmynlaryla Beikta Saray mualllarpigahna revnakefzytfetveikbl olarakvapurmezkrdandahiyediifte kaykhmynlarna svrteyemmnenilesaraymually mezkruterif buyurmu veibuavdeti melmenkabetihnekffeibendegnvetebaya bisifahrvemeserret olmasylayevmi mezkrahamndan bed ile tamam gece gerek Dersaadet ve Beyolu vesairtaraflarvegerek TophneiAmireveBoaziisemtlerivesarayhmynilevke lyfihmhazertnnvehidivhazretlerinin sahilhneleri ve bunlarn pghnda yaplan yerlerve btnda lar ve balarve baeler gngnkandil ve fenerler vemzeyyen ve mnevverlavzlarileprzbznetidilerek icrylevzimiehrynilecmletarfn

180 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIA L RESEARCH 4/7

danezcndlbezlihimmetolunmuveZtCenbCihanbndahiterfihmyn larnn ikinci Penenbe gn vkely fihm hazeratyla sferi ecnebiyye ve mileli mevcde patriklerini ve baz resay millet ve sireyi saray mually mezkrda kin Divanyeri cnibi lisinden huzr evketmevfuri hnelerine msli eref lembahsna niliyetle cmlesini taltf ve tesyr buyurduklar misll ol gece mahsus vapurileBoaziinigetgzrveferdsCumagnselamlkresmilsininAyasofya Camiii envr lmiinde icrasyla ahamisi ahaliistanbul ve Galata ve mahalli saire sekenesinin istihzar itdikleri tezyintadmn vekraniyyeti seyr tem ile takdr buyurmudur.(SON) MeymenetEfzi Vuk Olan Avdeti MevsililMeserreti Hazreti e hinhde Lutfen vehsnen Makm Sdrete Sdr Olan O Emri Mekrimi CenbMlkneninSretidir: Bu defakiseyahatimizde Avrupannmileliazmesivehkmdrnfehmetunvn taraflarndan grdm delili hayrhh ve muhabbet hibir vakitde unudulur suretde deildir. Bundan dolay hasl olan memnniyyeti Pyi tahtmza avdetle beraber tebai sadkamzailanileanlardahihissemenditmeiarzuiderim. Cmlenin malumu vechile akdem ve ehass mlimiz memlikimizin mamriyyet ve syiiningndengnetezyidivekffeitebamnheryzdenrefhvesa`detihallerinin ikmlikaziyyeleridir. Bu maksidihayriyyemizin gerek bilcmletebai devletialiyye miz taraflarndan gerek mihmannevz olduumuz dvel ve milei fahme cniblerinden kemlihakkahtakdrolunduunugrdkemahzziyyetikalbiyyemizartmakdadr. Hkmdrnca en tatl mkft terakkii sy ve serveti ummiyye in tebalar taraflarndan kemli muhabbet ve sadkat ile mukbele grmek maddesidir. Binaenaleyh bu kerre dahi btn ahl cnibinden mehdumuz olan delili aliyyei huls ve musdektindimizdepekziyademakblvekymettarolduundanbilcmletebamznez hercihethimyetusiynetlerivetezydimamriyyetverhatlarvazifesiindimdebirkat dahateekkditdivedeynivciblkazhkmnegirdi. Beyandan mstani olduu ve her tarafda grld vechile medr kvm dvel olanesbb zhireki beynelahalulm vemarifi nfiannintiar veturk vemebirin tekessr vekuvvei berriye ve bahriyyeninintizam ve umrimaliyenin temniitibr hususlarndan ibaretdir. Bunlarn bir yandan terakki ve tevsiine tarafmzdan kemkn himmetveikdmolunaca gibikffeivkelvememrncniblerindendahidireivazi feleri dahilinde olarak bezl mes olunmas katiyyen matlubum idi ve her snf ahali taraflarndan gsterilenhuls vesadakat vemisafirimiz bulunan tebaiecnebiyye canible rinden grlensrmemnniyyetinmstelzimikemlimahzziyyetimiz olduu cm leyeilmolunur. R.SADELET RLMMET N 1)ahlarnah olan Halife ve SultanAbdlazizinbuseyahatleilgiliniyet ve dncesi,ycedevletvesaltanatlarnnanvehametiniartrmak,bykdevlet lerin hkmdarlaryla Osmanl devleti arasnda mevcut olan dostane ve samimi

4/7 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARA TIRMALAR DERGS TARHN PENDE 181

ilikileri glendirmektir. Bununla birlikte, uygar Avrupa halklarnn, dzenli ve gelimimetod venizamlarnbizzat grerek,sahipolduklar zenginlik ve mutlu luakendihalkndakavuturmaktr. 2)Bunedenle,h.1280/m.1867ylndaParisdealacakolansergimnasebetiy le, Fransamparatoru Louis Napolyon tarafndan yaplan davet sultan tarndan kabul edilmi ve bu durummparatoru da memnun etmi olduundan, hemen Fransannstanbul bykelisi Msye Bureye sultann seyahati iin zel bir va purgnderilmivePariskadarhkmdaraeliketmesiuygungrlmtr.Ay rca, Sultan Abdlaziz ve maiyyetini karlamak amacyla, Fransz donanmasn danbaz gemiler anakkalenlerine gnderilmitir. Bu nedenle sz konusu yln Safer aynn 18. Cuma gnhametli padiahhazretlericuma namazn,Ortaky camisinde kldktansonra, Beikta Saray nndebulunan Sultaniye adl vapur larna eref vermitir. Ayn akam saat sekiz sularnda top atlar, enlikler ve resmi trenle, padiahm ok yaa tezahratlar ve dualar eliinde, bakanlar, yabanc misyon ve ileri gelen devlet adamlar eliinde adalar aklarna kadar uurlanarakgerekliolanprotokolgrevleriyerinegetirilmitir. 3) Bu mutlu gnn akam, Yce Allahn ltfu ve sultann ycetalihi olarak oldukagzel ve seyahat iin uygundur. Pdih vemaiyyetininbulunduu Per tev Piyale vapuruile Fransasefirininseyahatettii vapurbirlikte olduu halde, o gece Marmara aklarnda yer alansahillerde yer alan blgeler huzur ve istirahat iinde geilmitir. Ertesi gn olan Cumaertesi gnnde anakkale Boazna ula lmtr. 4)animknvetekniklerikullanlarak,oldukagzelvesalambirekilde ina edilmi olan, Kalai Sultaniye nnden geerken, her birerlerinden gerektii saydatoplar ve tfekler atlmtr. Askerler ve blge okullarnn rencileri tara fndanda, olaanbiimde, alklar ve dualar altnda KalaiSultniyeye ulalm tr. Fransa Devletinin gnderdii gemiler de oradahazr olduundan, gemilerde bulunan Fransz subay ve askerleri de bu karlama trenine katlarak, alk ve tezahratlardabulunmulardr. 5) top atlar altnda sevin gsterileri karada ve denizde gn boyu devam etmitir.SultanAziz,askervehalktaltifetmekamacylaszkonusuyerdebirka saat kalmtr.Bu arada Fransasefiri ilebirlikte,buseyahtte kendisineelik ede cek olan Fransa donanmasndan subay ve askerleri huzuruna kabul etmi, nin vemadalyalarvermitir.Ayngnoradanhareketedilmi,gecevegndzsrekli gidilerek, Pazar gn Sakz ve Midilli nnden, Pazartesi gn de Yunanistan kylar aklarndan geilmitir. Sal gn sabah Sicilyadaki yanarda nnden geilerek,ayngnsaataltdaMesinaadverilenehrinlimannaulalmtr.Sul tanburadatop atlaraltnda trenle karlanmtr. Pdihsultniye adl vapu rundanPertevPiyaleadlvapuragemitir.Ogeceordakaldktansonra,aram bagnhareketedilmivePerembegntalyasularnaulalmtr.

182 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIA L RESEARCH 4/7

6)talya donanmasndan bir zrhl gemi ile firkateyn sultan Abdlaziz ve yanndakileri karlam ve ertesi gn sabahnda beraberce Napoliye varlmtr. Buradabirmddetistirahatolunmu,FloransasefiriRstemBeylebirlikte,talya amiral,subaylar vs. huzura kabuledilmilerdir. Kendilerine iltifattabulunulmu ve sefire Osmanl nin ve madalyas verilmitir. Ayn gn Napoliden hareket edilmi, donama ile birlikte,talya ve Roma kylar geilerek, saat be sularnda Krla ve Korsika adalarnn nnden geilmitir. Cumaertesi gn Tulon Tersa nesineulalmtr.Buradaokgrkemlibirkarlamayaplmtr.ByleceCenab HakknyardmylaFransayavarlmtr.Szkonusulimannhertaraf,denizden ve karadan olamak zere, akla hayale gelmedik sslerlebezenmitir.ehirhalk nnsevingsterileriyanndaaskervedevletgrevlilerinindeyeraldkarlama trenleriyaplmtr. 7) Padiah hazretleri, ok sayda ssl ve gsterili filikalar eliindeehrin sahiline ularken, mevcut gemiler ve eitli yerlerden top vetfek atlar yapla rakdahancebenzerigrlmemienlikvegsterileryaplmtr.Arabalarabini lerek, gzelbirekilde sslenmibir yolun sonunda yer alan konaa ulalmtr. Birmddet istirahattansonra, padiah veberaberindekilerebusaraydabykbir ziyafet verilmitir. Ziyafet sonunda, Fransa devletinin ileri gelen baz idarecileri padiahtarafndankabuledilmitir. 8)birsredahaburadakalndktansonra,tekrararabalarabinilerek,istasyona varlm ve Marsilyaya gitmek zere trenebinilmitir. Ayn gece Marsilyaya ula lm,akam yemeindensonratekrartrenebinilerek Parise doruhareketedil mitir. Ertesi gn sularnda Parise ulalmtr. Paris Gar olaanstbiimde sslenmiolduuhalde,sekinaskerler vebandotakmylabirlikte,Fransaimpa ratorupadiahburadakarlamvedahancehazrlanmalayvetrenarabala rylabirlikte, ikametettiisarayna gtrmtr.mparatorieileburadagren AbdlazizdahasonraikametiiinayrlmolanElizesaraynagtrlmtr. 9) ertesi Pazartesi gn Kristal Palasta kurulan sanayi fuarna gidilip, yeni mamuller icadedensanatkr vesanayicilere dl ve nianlar verilmesi daha nce planlanm olduundan,imparatorlabirlikteeski Fransa krallarndan Luininara basyla, gsterili alaylar eliinde sz konusu fuar ziyaret edilip, tekrar saraya dnlmtr. Pdiherefine,mparator tarafndan, daha nce bykenlik ve trenler yaplmas planlanm ise de, bu srada Meksika mparatorunun ackl haberiFransayaulamolduundan,imparatorvemaiyyetibuolaydanoketki lenmilerdir.Bunedenlegsterilitrenlerdenvazgeilmitir. 10)Daha sonramparatorun sarayndabykbir ziyafet verilmitir. Geri ka lan gnlerde de grlmesi ve gezilmesi uygun grlen yerler ziyaret edilmi ve toplam on bir gn kalndktan sonra, Temmuzun nde aramba gn, saat sekizdolaylarndaParisdenhareketolunarak,trenle,geceyarsFransadan,ngil tere kylar karsnda yer alan sahil ehri Bolanyaya varlm ve gece burada kalnmtr.

4/7 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARA TIRMALAR DERGS TARHN PENDE 183

11)Bolanyaehrinevarlp,geceoradakaldktansonra,ertesignyinebazt renlerleFransavapuruyla,ngiltereninDoverehrinegeilmitir.Burada,padiah veyanndakileresaygveilgininbirgstergesiolarak,limannhertarafsslenmi ve donatlmt. Kralieyi temsilen byk olu prens Albert, ileri gelen devlet adamlar ve subaylarla padiah ve maiyetini burada karlam ve deniz kysn daki sarayda bir ziyafet vermitir. Daha sonra trenle Londraya doru hareket edilmitir. Yolculuk srasnda sa ve solda bulunan yerlerde temaa olunduktan sonra,ayngnakamsaat10sularndaLondrayaulalmtr.Alaylareliinde, stasyondan, karalienin ikametgah olup,sultaniin tahsisedilmi olan Bucking hamsaraynavarlmtr.Ogeceburadakalndktansonra,ertesiCumaertesign arabaylaveterenyolculuundansonrakralieninkaldsarayavarlmtr.Bura da kralieilegrlmtr. Kraliesultan vemaiyyetineburadabykbir ziya fetvermitir.DahasonratekrarLondrayaBuckinghamsaraynadnlmtr. 12) Pazar gn,orann adeti olarak her yertl ve herkes kendi evinde istira hattaolduundan,padiahkendisinetahsisolunanarabalarlaeitlisarayvs.yer ler gezilmi, kralienin parknn iinden, Thames nehrine varlm, Richmonda kadar dolaldktan sonra, akam tekrar saraya dnlmtr. Ertesi gn de yine eitli yerler dolalm, byk tersaneler ziyaret edilmitir. Akam saat altda Christal Palasda pdiherefine byk bir konser verilmitir. aramba gn sabahsaatyedibuukta,trenlenlPortesTersanesinegidilmitir.Burdakralie nin vapuruna binilerek Kovamis......ad verilen yere ulalm, kraieyle grl mtr. 13) Daha sonrangiltere donanmasn mahede etmi, gemilerin hepsinden toplar atlarak sultan ve maiyyeti selamlanmtr. Kralie ise,ngilterenin en b yk nian olupsadece hkmdarlara verilennian,bizzatelleriyle sultanng snetakmtr.PerembegnLondraBelediyebakannndavetinekatlanpadi ah, katlan baz kiileri kabul etmitir. Cuma gn Thames nehri zerinde bir gezinti yaplm ve tekrarLondraya dnlmtr.Daha sonra,bazticaret gemi leri,bankalarnyeraldblgelervepostaidaresivs.eitliyerlertemaaedilmi tir. Ayn gn akam Dk..verdii akam yemeine terif olunmutur. Yemekten sonra Hindistanark Ecnebiyye Nezareti Dairesinin dzenledii byk baloya katlansultan veberaberindekiler,ertesi gn Londra civarndangiltere askerinin geit trenini izlemitir. Orda da sultan onuruna byk bir ziyafet verilmitir. Pazar gn istirahatettiktensonra,Pazartesi,oturum halindekingilizparlamen tosuziyaretedilmitir. 14) Daha sonra Kralienin tiyatrosu ziyaret edilmitir. Bylece Londrada da onbir gn kalndktansonra, on ikinci gnolan Sal gn,ngiltereden ayrlmak niyetiyle,tertipolunanalaylareliinde,nce arabalarla dahasonratrenle, Dover limannatekrargelinmitir.BuradanvapurlakardasahilolanFransatopraklarn geri dnlmtr. Buradan trene binilerek Viyanaya doru hareket edilmi ve akamezanylabirlikteBelikasnrnaulalmtr.

184 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIA L RESEARCH 4/7

15)sehervaktinde,Belikakral,askervedevletadamlartarafndanbykbir karlama treni yaplmtr. Burada Belika kralyla gren sultan Abdlaziz kraln kendi onuruna dzenledii ziyafete de katlm ve daha sonra Prusyaya doruyolunadevametmitir. 16) Ertesi gn sabaha yakn vakitte Prusya topraklarna ulalm ve burada Prusya kral ve kraliesi ile resm grmeler yaplmtr. Kral, Sultan asker vs. erkn ileberaber trenle karlam ve akamsarayndabir ziyafet vermitir. Ye mektensonra,Donnehri zerinde gezinti yaplm, geceeitlienlikler ve gste rilerdzenlenmitir.Gecesarayadnncetekrarbiryemekdahaverilmitir.Ksa cas kral ve kralie gerekli olan misafirperverlii ve saygy gstermiler ve ertesi gn misafirlerini uurlamlardr. Ayn gn Bavyeraehrine ulalm ve orada gecelenmitir. 17) ertesi gn Bavyeradan hareket edilmi ve Avusturyaya ulalmtr. Sa bahonbirsularndaViyananndemiryolublgesinevarlmveAvusturyampa ratoruSultanAbdlaziziburada karlam ve resmi grmeler yaplmtr.Da hasonra kral,alay arabalar ve tren eliindemisafirini nl sarayna gtrm ve saraynn byk blmn sultan ve beraberindekilere tahsis ettirmitir. Ge rekliolanmisafirperverliigstermiveakamSultanonurunabiryemekvermi tir. 18) Ertesi gn trenle Viyanann dndaki saraya gidilmi ve sultan onuruna burda bir akam yemei verilmitir. Daha sonra sz konusu sarayn bahesi ve evresindeki ormanda gezinti yaplmtr. Sonra tekrar trenle Viyanaya geri d nlmtr. Ertesi gn akam byk devletlerin sefirleri ve bir sonraki akam da Avusturya devletininbakanlar ve ileri gelen idarecileri padiahtarafndan kabul edilmitir. Ayn akam Viyanann dnda tren yaplm ve byk bir ziyafet dzenlenmitir. Dier gnlerde de nemli yerler ziyaret edilmitir. Avusturya imparatoru, Sultan Abdlazizi be gn misafir etmi ve bu sre iinde gerekli olan misafirperverlik ve saygda kusur etmemitir. Ayn ayn aramba gn sabah vakti, sz konusu saraydan alay arabalar eliinde ayrlan sultan, Tuna Nehriskelesinevarm,dahancehazrlanmvapurlarabinilerek,akamsaatiki sularndaPeteyeulalmtr. 19)OgecePetedekalnmvesabahbesularndaMacarlartarafndankraln saraynda dzenlenen ziyafete gidilmitir.Daha sonra ileri gelen devlet adamlar ve yre halknn temsilcileri huzura kabul olunmutur. Daha sonraehrin baz mahalleleri dolalm ve tekrar vapura dnlerek saat sekiz sularnda buradan hareket olunmutur.Saatbir de ......nlerinden geilmitir. Buradan geerkenid detli bir frtna ktndan o gece limanda kalnmtr. Ertesi sabah Cumaertesi gn, saat drtte, orann adeti olduundan byk vapurlardan kk olanlara geilmivesaatbebuuktaburadandahareketolunmutur. 20) akam saat ikide Vidin Kalesi nne varlm, bir gece de burada hazr lanmkonaktakalnm,geceeitlienlikvekutlamalaryaplmtr.

4/7 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARA TIRMALAR DERGS TARHN PENDE 185

21) Ertesi Pazar gnsaat on ikide Vidinden hareketolunmu, akam on iki sularndaRusukehrinevarlmtr.Padiahhazretleri,buradakendisiiinhazr lanan konakta gecelemi ve ertesi gn olan Pazartesi gnndesadrazam ve ordu komutann da hazr olduutrende, Eflak ve Bodan Prensiarl?I ve ileri gelen adamlarn huzuruna kabul etmi ve eitli dller vermitir. Ayn gece orada kalnmtr. 22)ertesi gn yaniSal gn demiryoluyla Varnaya ulalm vebir mddet ordakaldktansonra,akamayaknVarnannegelmiolan,Sultaniyeadlpadi ah vapuruna geilmi ve aramba gn anakkale Boaznn fenerleri nne ulalmtr. evrede yer alankalelerden top atlaryla SultanAziz ve yanndaki lerselamlanm,gerekliolansaygvesevgigsterileriifaolunmutur.Szkonusu olanbugndeSultannterifbuyuracaklardahancetelgraflastanbulavesaray bildirilmi olduundan,bu nemli gndetm vekiller, memurlar vs. hizmetliler, byk devletlerin sefirleri, dierlerininbakan veya temsilcileri,eitliokullardan retmen ve renciler, eitli vapurlarla grup grup padiah karlamlardr. Boazii,Dersaadet ve skdar kylar tamamenhalkla doluolduuhalde,zel likle sahile gnderilen askerler ve rencilerin karlama srasnda, Padiahm okYaa!dualarveaskerlerinnevbetatlar,osmanlgemileriiledieryabanc lke gemilerinden tfek ve top atlar altnda yaplanenlik ve tren eliinde, sultan Abdlaziz hazretlerinin vapuru Beikta Saray nne yanamtr. Daha sonrayediiftekaykilesultan,BeiktaSaraynaterifbuyurmulardr.Bukutlu dn tmdevlet adamlar vehalk arasndasevin vemutluluknedeni olduun dan, gn ve geceboyunca,tmehirfenerler vs.ile aydnlatlm,enlikler ya plmtr. 23)Padiahhazretleri,stanbuluteriflerininikinciPerembegnbakanlarla birlikte, yabanc devlet elilerini ve patriklerini, baz reis ve millet temsilcilerini, sarayda kabul buyurmu ve gezi ile ilgili memnuniyetini belirterek iltifatlarda bulunmutur. Ayn gece, Boaziinde bir vapur gezintisi yapmtr. Ertesi gn olan Cuma gn, selamlk trenini Ayasofya Camiinde yaptrm ve akams tanbul, Galata vs. blge halknn katlmasn istediienlikler yaplm ve Sultan hazretleritarafndandabykbirmutlulukiindeizlenmitir. S.AVRUPASEYAHAT LELGLOLARAKSADARETEGNDERLEN EMR Bu kez yaplan seyahatte Avrupannbyk devletleri ve hkmdarlar tara fndan grdmz iyi ve dostane ilgi ve sevgi hi bir zaman unutulamaz. Bu nedenle duyduumuz memnuniyeti bakentimize dner dnmez halkma ilan etmek ve onlarn dabu memnuniyeti paylamasn dilerim. Herkesinbildii gibi, enbatagelenniyetimizlkemizinmamurhalegetirilmesi,asayiingndengne arttrlmas ve tm tebaamn her ynden refah ve saadetlerini salamaktr. Bu hayrl amacmzn, gerek tm tebaamz, gerekse misafir olduumuz devletler

186 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIA L RESEARCH 4/7

tarafndan da hakkyla anlalptakdir olunmu olduunu grdke kalbsevin vehuzurumuzdahadaartmaktadr.Hkmdarlariinentatldl,asayiiniyice artmas, genel refahnsalanmas iin halk tarafndansevgi ve ballkla karlk verilmesidir. Bu nedenle bir kez daha btn halk tarafndan gsterildiineahid olduumuz, sadakat ve samimiyet yanmzda ok deerli olduundan, tm hal kmzn her ynden korunmalar, hayat standartlar ve rahatlarnn ykseltilmesi grevinin ne kadar nemli olduunu bir kez daha hissettim ve bunu denmesi art olanbirbor olarak kabulettim. Hertarafta aka grld iin ayrcabe lirtmeye gerek olmad gibi, devletlerin ilerlemesinin nedenleri, halk arasnda bilim, maarifin yaylmas, yol ve geitlerin oaltlmas, kara ve deniz kuvvetleri ninintizamvemaliileregerekenneminverilmesidir.Bunlarnheryndeniler lemesi ve gelimesine,tarafmzdanolduu gibi destek olunaca gibi,tm vekil lervememurlartarafndandagayretsarfedilmesiemrimveisteimolduu,ayr ca tm halk tarfndan gsterilen samimiyet ve ballk ve misafiri olduumuz devletlertebatarafndangsterilenmemnuniyetgsterilerininbizimdemutluluk vememnuniyetimizigerektirdiiherkeseilanolunur. SONU Sultan Abdlazizordusununbandaolmakszn, Bat memleketleri veya Av rupay sadece seyahat ve ikili ilikiler kurmak amacyla ziyaret eden ilk ve son Osmanl padiahdr. Aslnda bu gezi onun arzusundan ok yaknndaki devlet adamlarnca dzenlenen ve planlananbirolaydr. Krm Savann zerinden on seneden fazla bir zaman gemi ve bu arada Avrupada dengeler deimi, Rus yaya kar politikalar daeskisinden farklbir grnm almt. Srbistan ve Girit isyanlarnda Rusyann yannda batl devletlerin de parma olduu ak bir bi imdegzkyordu.ParisAnlamasnaramen,OsmanlDevletininhali,Srbis tanolaylarnnyannda,GiritisyanvearkMeselesinintekraralevlendirilmesi gibisebeplerdendolayendieverecekbirekilalmt. Al Paa hkmeti, stad Reid Paa gibi bir taraftan bu olaylarla mcadele ederken dier tarafn da, Rusyann entrikalarna kar eski mttefikleri olan, Fransa ve ngilterenin desteini almay zorunlu gryordu. III. Napolyonun, ParisdeaacaUmmFuarbuamaiinnemlibirfrsatt.Gezininaltyaps noluturanAlPaaaslndageziyibiremrivakihalinegetirmiti. Ortaky Camiinde Cuma Namazndan sonra, grkemli trenlerle balayan gezi 21 Haziran 1867 7 Austos 1867 tarihleri arasnda tam 46 gn srmt. Sultann bindii Sultaniye Vapuruna 6 vapur daha refakat etmiti. Maiyyet 56 kiiden oluuyordu. Bunlar arasnda Bolulu alar bile vard. Sultan Abdlaziz, alarn, hatta ieceksuyunun yannda abdestsuyunubile yannda gtrmt. Srasyla anakkale Boaz, Messina, Tulona varlm, halkn byk tezahrat altnda trenle Marsilyaya gelinmi, 30 Haziranda Paris Garndamparator III. Napolyontarafndantrenlekarlanmtr.TuileriSarayndamisafirolunmu,10

4/7 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARA TIRMALAR DERGS TARHN PENDE 187

gnkadarburadakalnmtr.DahasonrabenzerimerasimleraltndaManDeni zi geilerek Dover Limanndan ngiltere topraklarna ayak baslmtr. Burada VeliahdPrensEdwardtarafndantopatlarylakarlananhkmdar12Temmuz 1867de Londraya gtrlmtr. Kralie Victoria kendisinengilterenin en b yk nian olan Dizba Nian n takdim etmi, ayrca iki hanedan arasnda akrabalk kurmak isteini de bildirmiti. Ancak bu teklifine red cevab almtr. Sultan Abdlaziz Londrada gezip grlecek askeri ve Sinai tesisleri inceledikten sonra 23 Temmuz 1867de Belikaya uurlanm,burada KralII.Leopold tarafn dan karlanmtr. Oradan da Viyanaya gemi, burada da Prusya Kralyla g rmtr.Viyanada Francois Josephin gn misafiri olduktan sonra Vidin RusukVarna yoluyla devam etmi.Varnadatekrar Sultaniye zrhls ile 7 Aus tos1867destanbuladnmtr. Genel olarakbakldnda;Sultan AbdlazizinAvrupaseyahati grnola rakmuhteemveparlakbirseyahattir.UradherlkedeSultanvemaiyetihal kn gzlerini kamatrm, gazetelerin manetlerini sslemilerdir. Ancak ani ge limeler ve dengeler nedeniylesiyasisonular asndan istenilenhedeflere ula lamaddabirgerektir.

188 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIA L RESEARCH 4/7

BBLYOGRAFYA
A.CEVDET PAA,Tezakir,TTK,Ankara1993. Afin, Turul Taba , Erdal, Sultan Abdlaziz Nasl Haledildi, Nasl ntihar Etti?, Berikan Yay.,stanbul2009. AHMET LTFEFEND,VakanvisLtfiEfendiTarihi,Ankara1993. AKGNDZ,Ahmetztrk,Said,BilinmeyenOsmanl,OSAV,stanbul1999. AKSUN,ZiyaNur,DarbeKurbanAbdlazizHan,tkenNeriyat,stanbul2009. AKST, A. Kemli,Sultan Azizin Msr ve AvrupaSeyahati, AhmetSait Olu Kitabevi,stan bul1944 ARMAOLU,Fahir,19.YzylSiyasiTarihi,TTK,Ankara1997. AVCI,Casimvezcan,Azmi,Hilafet,DA,cXVII,sh.539553.,stanbul1998. BOA,MuhedtMecmuas ,44 BOA,NameiHmayunDefterleri,sh.332 GENCER, Ali hsan, XIX.Yzyln lk Yarsnda Osmanl Denizicilii ve Amerika, ..ktisat FakltesiFndkoluArmaan,stanbul1977. HAFIZ MEHMET BEY,SultanAbdlaziz,SebilYaynevi,stanbul1995. NALCIK,Halil,Pdi h,slmAnsiklopedisi,c.IX,491493.,Ankara1987. KARAER, Nihat, Paris, Londra, Viyana; Abdlazizin Avrupa Seyahati, Phoenix Yay., stanbul 2003. KNROS, Lord, The Ottoman Centuries, The Rise and Fall of the Turkish Empire, New York 1977. KOCABA ,Sleyman,SultanAbdlazizve1.MerutiyetTarihi,VatanYaynlar,Kayseri2007 KURAT,A.Nimet,TrkAmerikanMnasebetlerineKsaBirBak(18001959),Ankara1959 KUTAY,Cemal,AvrupadaSultanAziz,stanbul1970 KUTAY,Cemal,SultanAbdlazizinAvrupaSeyahati,BoaziiYay.,stanbul1991. KK,Cevdet,Abdlaziz,DA,c.I,sh.179180,stanbul1988. MAHMUDCELLEDDNPA A,MirtHakkat,stanbul1326 MISIROLU,Kadir,BirMazlumPadi ahSultanAbdlaziz,SebilYay.,stanbul2006. NECB ASIM, Cennetmekn Firdevs iyn Sultan Abdlaziz Han hazretlerinin Avrupa se yahatnmesidir,TOEM,VIIIXI/4962,90102. Osmanl Ar ivinde Bulunan Muhedenmelerden rnekler, Devlet Ar ivleri Genel Mdrl OsmanlAr iviDaireBa kanlYay.,Ankara2000 OsmanlDevletiTarihi,(Ed.Ekmeleddinhsanolu),stanbul1999 QUATAERT, Donald,The Ottoman Empire, 17001922, Cambridge University Press,(Cambrid ge2000) EHSUVAROLU, Haluk Y.,Sultan Aziz, Huss,Siys hayat, devri ve lm, Hilmi Kitabe vi,stanbul1949 UZUNAR ILI, . Hakk, Sultan Abdlaziz Vakas na Dair Vakanvis Ltfi Efendinin Bir Risalesi,Belleten,c.LI,s.28(1943), LMAN,A.Haluk,TrkAmerikanDiplomatikMnasebetleri,SBFYaynlar,Ankara1961. WARD,JudyUpton,AbdlazizinAvrupaSeyahati,Osmanl,Ankara1999,c.II,sh.119129.