Vous êtes sur la page 1sur 210

http://books.pchelov.

com
1
Poõep1 Hanµnnn
Hcnxonornn nnnnnnn
(Robert B. Cialdini. InIluence. Science and Practice, 4th ed., 2001)
«Hcnxonornm nnnxnnx» snamr n pexomenµymr n xauecrne oµnoro ns nyumnx yueôntx nocoônñ no
connantnoñ ncnxonornn, xon]nnxronornn, meneµxmenry nce sanaµnte, a renept yxe n oreuecrnennte
ncnxonorn. Knnra Poôepra uanµnnn ntµepxana n CBA uertpe nsµannx, ee rnpax npentcnn nonropa
mnnnnona +xsemnnxpon. 3ra paôora, noµxynammax unrarenx nerxnm crnnem n +]]exrnoñ noµaueñ
marepnana, xnnxercx rem ne menee ceptesntm rpyµom, n xoropom na camom conpemennom nayunom yponne
anannsnpymrcx mexannsmt mornnannn, ycnoennx nn]opmannn n npnnxrnx pemennñ.
Her comnennx, uro µannax xnnra ne rontxo sañmer µocroñnoe mecro n ônônnorexe connantnoro
ncnxonora, no n nomoxer n paôore meneµxepam, neµaroram, nonnrnxam, ncem, xro no poµy µexrentnocrn
µonxen yôexµart, nosµeñcrnonart, oxastnart nnnxnne.
Poôepr uanµnnn - npo]eccop ncnxonornn Apnsoncxoro ynnnepcnrera n Temnne, cnennanncr n
oônacrn +xcnepnmenrantnoñ n connantnoñ ncnxonornn.
«Camax nn]opmarnnnax n ynnexarentnax paôora ns ncex xorµa-nnôo nanncanntx o nnnxnnn nmµeñ
µpyr na µpyra».
µoeuo Maùepc, npoqeccop ncuxo.oeuu
«C nonntm ocnonannem moxno cxasart, uro n +roñ xnnre nañµyr µnx ceôx mnoro nnrepecnoro n
noyunrentnoro nce re, xomy npnxoµnrtcx nocroxnno oômartcx no poµy cnoeñ µexrentnocrn c mnpoxnm
xpyrom camtx pasntx nmµeñ».
A. H. Ceeuµuµruù, oormop ncuxo.oeu:ecrux uavr, npoqeccop CHoIV
Coµepaanne
Hpeµncnonne
Kommenrapnñ x uernepromy nsµannm xnnrn: nayxa n npaxrnxa
Bneµenne
Inana 1. Opyµnn nnnnnnn
Benx, saxyxxano
Cranxa na crepeornnnoe mtmnenne
Cnexynxnrt
¡xny-µxnrcy
Btnoµt
Konrpontnte nonpoct
Conepmennoe nnaµenne marepnanom
Kpnrnuecxoe mtmnenne
Inana 2. Bsanunmn oõuen. C1apme «±an» n «Bepn»
Kax paôoraer +ro npannno
Hpannno nsanmnoro oômena xnnxercx ynnnepcantntm
Hpannno nsanmnoro oômena nanxstnaer µonrn
Hpannno nsanmnoro oômena moxer nnnnnnponart nepannonenntñ oômen
Bsanmnte ycrynxn
http://books.pchelov.com
2
Orxas-sarem-orcrynnenne
Bsanmnte ycrynxn, xonrpacr nocnpnxrnx n rañna Vorepreñra
Fyµt rt npoxnxr, ecnn cµenaemt +ro, n ôyµt rt npoxnxr, ecnn ne cµenaemt
Bor mox xpont, snonnre cnona
«Cnaµxne» noôounte +]]exrt
3amnra
Heñrpannsannx npannna nsanmnoro oômena
Btxypnnanne npara
Btnoµt
Konrpontnte nonpoct
Conepmennoe nnaµenne marepnanom
Pasnnrne xpnrnuecxoro mtmnennx
Inana 3. Oõnsa1entc1no n nocneµona1entnoc1t. Cyenepnn cosnannn
Xyxxanne noxpyr
Ftcrpoe pemenne
Kpenocrt µypaxon
Hrpa n npxrxn
Oôxsarentcrno xnnxercx xnmuentm ]axropom
Cepµna n ymt
Bnyrpennnñ ntôop
Cosµanne ycroñunntx rouex onopt
Foptôa sa oômecrnennte ônara
3amnra
Cnrnant, nocrynammne ns xenyµxa
Cnrnant, nocrynammne ns rnyônnt cepµna
Btnoµt
Konrpontnte nonpoct
Conepmennoe nnaµenne marepnanom
Kpnrnuecxoe mtmnenne
Inana 4. Connantnoe µoxasa1entc1no. Hc1nna - +1o um
Hpnnnnn connantnoro µoxasarentcrna
Bnacrt nyônnxn
Hocne norona
Hpnunna cmeprn: neynepennocrt
Hayuntñ noµxoµ
Kax npeµornparnrt npenpamenne camoro ceôx n xeprny
Mnorne moryr nomout, no nsôpart cneµyer nnmt oµnoro
Hoµpaxañ mne, noµpaxañ
uarantnoe noµpaxanne
Oôestxnnñ ocrpon
3amnra
¡nnepcnx
Bsrnxµ nnepx
Btnoµt
Konrpontnte nonpoct
Conepmennoe nnaµenne marepnanom
Kpnrnuecxoe mtmnenne
Inana 5. Bnaropacnonoaenne. ±pyaenmõnmn nop
Kax sanxsart snaxomcrno, uroôt nonnnxrt na nmµeñ
Houemy nt mne npannrect? Hosnontre nepeuncnnrt npnunnt
unsnuecxax npnnnexarentnocrt
http://books.pchelov.com
3
Cxoµcrno
Hoxnant
Konraxr n nsanmoµeñcrnne
Hcnxonornuecxax oôpaôorxa c ncnontsonannem ycnonntx pe]nexcon n acconnannñ
He snonnr nn nmx Hannona n xonoxontunx?
Or nonocreñ n npornosa noroµt x cnopry
3amnra
Btnoµt
Konrpontnte nonpoct
Conepmennoe nnaµenne marepnanom
Kpnrnuecxoe mtmnenne
Inana 6. An1opn1e1. Ynpannneuoe ynaaenne
¡anxmax nnacrt anropnrera
Hnmct n mnnyct cnenoro nonnnonennx
Bnµnmocrt, a ne cyrt
Tnrynt
Oµexµa
Arpnôyrt
3amnra
Henpepexaemtñ anropnrer
Konapnax ncxpennocrt
Btnoµt
Konrpontnte nonpoct
Conepmennoe nnaµenne marepnanom
Kpnrnuecxoe mtmnenne
Inana 7. ±eqnnn1. Hpannno uanoro
To, uero cnnmxom mano, xnnxercx nannyumnm, a yrpara +ro camoe yxacnoe
Orpannuennoe xonnuecrno
Hnmnr npemenn
Hcnxonornuecxoe conpornnnenne
Peaxrnnnoe conpornnnenne nspocntx. Hmôont, opyxne n crnpantnte nopomxn
Hensypa
Onrnmantnte ycnonnx
3anono ncntrtnaemtñ µe]nnnr. Fonee µoporoe neuente n rpaxµancxnñ xon]nnxr
Konxypennnx ns-sa orpannuenntx pecypcon. Inynax xpocrt
3amnra
Btnoµt
Konrpontnte nonpoct
Conepmennoe nnaµenne marepnanom
Kpnrnuecxoe mtmnenne
Inana 8. «Bmc1popac1nopnuoe» nnnnnne. Hpnun1nnnoe cornacne n nex an1oua1nsannn
Hpnmnrnnntñ anromarnsm
Conpemenntñ anromarnsm
Crepeornnt µonxnt ôtrt cnxmenntmn
Btnoµt
Konrpontnte nonpoct
Kpnrnuecxoe mtmnenne
An1epa1ypa
Hpeµue1nmn yxasa1ent
Huennon yxasa1ent
http://books.pchelov.com
4
Jma ruuea noce»uaemc» ciuv Kpucv, ceemv +oux o:eù
Hpeµncnonne
Hepnonauantnax (xommepuecxax) nepcnx «Hcnxonornn nnnxnnx» ôtna npeµnasnauena µnx pxµonoro
unrarenx, n n cnxsn c +rnm x npeµnpnnxn nontrxy cµenart ee sannmarentnoñ. B nepcnn, npeµnasnauennoñ
µnx yueôntx rpynn, x coxpannn ror xe crnnt, no, xpome roro, npeµcrannn nonyuennte n xoµe nocneµnnx
nccneµonannñ µoxasarentcrna nepnocrn monx npexnnx yrnepxµennñ, ntnoµon n pexomenµannñ. Xorx n
nocneµneñ nepcnn x µoôannn snaunrentnoe xonnuecrno nnrepntm, nnrar n onncannñ cncremarnuecxnx
nnuntx naônmµennñ, ntnoµt «Hcnxonornn nnnxnnx» ocnontnamrcx na pesyntrarax nayuno
oôocnonanntx ncnxonornuecxnx nccneµonannñ. Hpenoµanarenn n cryµenrt moryr ôtrt ynepent n rom,
uro µannax xnnra ne xnnxercx eme oµnnm oôpasunxom «non-ncnxonornn», a npeµcrannxer coôoñ
ceptesnym nayunym paôory. Vueônax nepcnx coµepxnr raxxe nontñ, coornercrnymmnñ rpeôonannxm
conpemennocrn marepnan, ntnoµt n xonne xaxµoñ rnant, a raxxe xonrpontnte nonpoct, nomorammne
nyume ycnonrt nn]opmannm.
Marepnan µannoñ nepcnn «Hcnxonornn nnnxnnx» moxer ôtrt c ôontmoñ nontsoñ ncnontsonan na
npaxrnxe, n n ro xe npemx on xnnxercx nayuno µoxymenrnponanntm. Kpome roro, urenne +roñ xnnrn
µocrannxer ôontmnncrny nmµeñ ncrnnnoe yµonontcrnne. «Hcnxonornx nnnxnnx» nnmnnñ pas
noµrnepxµaer marepnan, xoroptñ uacro xaxercx cyxnm n nsnnmne nayuntm, ôyµyun npeµcrannen
µonxntm oôpasom, na camom µene moxer oxasartcx cnexnm, nonesntm n nerxnm µnx ycnoennx.
Kouuen1apnn x ue1nep1ouy nsµannm xnnrn: nayxa n npax1nxa
C momenra onyônnxonannx nepnoro nsµannx «Hcnxonornn nnnxnnx» npomno necxontxo ner. 3a
+ror npomexyrox npemenn cnyunnoct xoe-uro, na moñ nsrnxµ, sacnyxnnammee ocnemennx n nonom
nsµannn. Bo-nepntx, mt renept snaem o mexannsmax nnnxnnx ropasµo ôontme, uem pantme. B nsyuennn
nayxn yôexµennx, npnunn noµarnnnocrn n nsmenennx ncnxonorn npoµnnnynnct µanexo nnepeµ, n x
nocrapancx orpasnrt na crpannnax xnnrn +ror nporpecc. × ne rontxo nepecmorpen n oônonnn marepnan, no
n ncnontsonan orstnt rex nmµeñ, xoropte npounrann npeµtµymne nepcnn «Hcnxonornn nnnxnnx».
Mnorne ns npounranmnx «Hcnxonornm nnnxnnx» ocosnann, uro n onpeµenennte momenrt onn
cronxnynnct c opyµnxmn nnnxnnx n n nnctmax paccxasann mne o nponcmeµmnx c nnmn cnyuaxx.
Bcneµcrnne +roro n xonne xaxµoñ rnant noxnnnnct «Oruert unrareneñ», nnnmcrpnpymmne, nacxontxo
nerxo mt cranonnmcx xeprnamn «npo]eccnonanon ycrynunnocrn» n cnoeñ nonceµnennoñ xnsnn.
× rnyôoxo npnsnarenen mnornm nmµxm, xoropte nomornn mne ntnycrnrt +ry xnnry. Hexoropte ns
monx xonner npounrann uepnonnx pyxonncn n cµenann nennte sameuannx, ynyumnn rem camtm
oxonuarentntñ napnanr. 3ro Iac Hennn, ¡yr Kenpnx, Apr Fnm+n n Mapx 3anna. Kpome roro, nepntñ
napnanr ôtn npounran necxontxnmn unenamn moeñ cemtn n monmn µpystxmn Pnuapµom n Inopneñ
uanµnnn, Foôerroñ Iopµen n Teµom Xonnom. 3rn nmµn ne rontxo +monnonantno noµµepxann menx, no n
µann moeñ xnnre oô¡exrnnnym onenxy, xoropax ôtna mne npocro neoôxoµnma.
Hemano nmµeñ nnecnn xonxpernte nonesnte npeµnoxennx ornocnrentno coµepxannx orµentntx
rnan nnn necxontxnx rnan. 3ro Toµµ Anµepcon, C+nµn Fp+ñnep, K+rpnn uemôepc, ¡xyµn uanµnnn, H+ncn
Añsenôepr, Happn 3rxnn, ¡xoan Iepcren, ¡xe] Ionµmreñn, Fercn X+nc, Banepn X+nc, ¡xo Xennopr,
Xonnn Xanr, 3nn Hncxnn, Fappn Hemonnn, ¡apnnn Hnnµep, ¡eôôn Hnrrnep, ¡xon Moy+n, Hropt
Hannon, ×nnc Hosnep, Tpnm Hypte, M+pnnnn Pon, ¡xon Pañx, Hnrep Peñnren, ¡añana Paôn, unnnc
Cencennr, Poman n Ienpn V+nnm+n.
Pxµ nmµeñ cnocoôcrnonann ntxoµy xnnrn «n cner». ¡xon Cr+ñnn ôtn nepntm npo]eccnonantntm
nsµarenem, xoroptñ npnsnan ntcoxnñ norennnan npoexra. ¡xnm Bepman, 3n Ior+nc, ¡xon Knrnnr, ¡+n
Barnep, ¡anmac T+ñnop, Benµn Byµ n ¡+nnµ Vorcon µann nepnte nonoxnrentnte orstnt n rem camtm
nµoxnonnnn xax anropa, rax n peµaxropon. Mon peµaxropt n «3nnnn n F+xon», K+ponañn Meppnn n
http://books.pchelov.com
5
¡xoµn ¡enañn, ôtnn nensmenno npnxrntmn, ncerµa rorontmn nomout n nonnmammnmn. Kpome roro, x
xouy noônaroµapnrt unrareneñ, xoropte npncnann cnon orstnt na rperte nsµanne xnnrn: 3mopn
Ipn]]nra, Vnron Konneµx; Poôepra Hennna, Kann]opnnx, upecno; ¡xe]]pn Hennna n Hynca Mopa,
Vnnnepcnrer ¡xopµxnn; ¡+nnµa Mnnnepa n Pnuapµa Poµxepca, ¡+ñrona Fnu Komtmnnrn Konneµx.
Hacroxmee nsµanne cymecrnenno ntnrpano or sameuannñ Accaaµa Assn, Hentcxnñ ynnnepcnrer; Poôepra
M. Fp+µn, ynnnepcnrer Apxansaca; Fpañana M. Ko+na, Texaccxnñ ynnnepcnrer n Can-Anronno; Kpncrnana
F. Ip+nµenna, ynnnepcnrer unopnµt; K+rpnn Iyµnnn, ynnnepcnrer Anxcxn; Poôepra I. Hoyµepa,
ynnnepcnrer Fp+µnn; ¡xeñmca V. Mañxna-mnaµmero, Bnpµxnncxnñ nonnrexnnuecxnñ nncrnryr n
ynnnepcnrer Bnpµxnnnn; Rµxnna H. Bnxana, ynnnepcnrer Cenepnoro Konopaµo; ¡xe]]epcona 3.
Cnnrepa, Konnexrnxyrcxnñ xonneµx; C+nµn V. Cmnra, ynnnepcnrer Mnunrana. Kpome roro, x ônaroµapen
ntcoxoxnann]nnnponannomy peµaxropy Haype Maxxenna.
Haxonen, sa nce npemx noµroronxn xnnrn x neuarn nnxro ne oxasan mne raxoñ omyrnmoñ nomomn,
xax Foôerra Iopµen, xoropax noµµepxnnana menx xaxµtm cnonm cnonom.
× raxxe xouy noônaroµapnrt nmµeñ, xoropte nnôo nenocpeµcrnenno, nnôo uepes
npenoµanareneñ nocemaemtx nmn xypcon cnocoôcrnonann noxnnennm n +rom nsµannn «Orueron
unrareneñ». 3ro H+r Foôôc, Annn Kapro, Vnntxm Kynep, Anncnx upnµman, Vnntxm Ipannano, Mapx
Xacrnnrc, 3nµañ+xy Kenµn, ¡anyra Hyônnuxa, ¡xeñmc Mañxnc, Crnnen Moñsn, Hon P. H+ñn, Anan ¡x.
Pesnnx, ¡+pnn Penna]], ¡xe]pn Posenôeprep, ¡+n Cnn]r n Kapna Bacxc.
Mne xorenoct ôt npeµnoxnrt unrarenxm +roñ nonoñ nepcnn npeµcrannrt cnon oruert µnx
nyônnxannn n cneµymmem nsµannn. Hx moxno nocnart mne no cneµymmemy aµpecy: ¡enapramenr
ncnxonornn, ynnnepcnrer Apnsont, Temn, AZ 85287-1104 (Department oI Psychology, Arizona State
University, Tempe, AZ 85287-1104), nnn Robert.Chialdini¡ASU.EDU. H, naxonen, ecnn nac nnrepecyer
µononnnrentnax nn]opmannx no reme «ncnxonornx nnnxnnx», nocernre cañr inIluenceatwork.com.
Pooepm B. Ua.ouuu
Bneµenne
Tenept x yxe cnoôoµno mory n +rom npnsnartcx. Bcm cnom xnsnt x ôtn rem, xoro oµypaunnamr. ×
ncerµa ôtn nsnmônennoñ mnmentm µnx ynnuntx ropronnen, côopmnxon cpeµcrn ns pasnnuntx ]onµon n
µentnon roro nnn nnoro copra. ¡anexo ne y ncex +rnx nmµeñ ôtnn ôecuecrnte mornnt. Hanpnmep,
npeµcrannrenn nexoroptx ônarornopnrentntx arenrcrn nmenn camte nyumne namepennx. Ho +ro ne nmeer
snauennx. Vµpyuamme uacro x oxastnancx oônaµarenem nenyxntx mne noµnncox na xypnant nnn
ônneron na ôan cannrapntx paôornnxon. Bepoxrno, +ror moñ µonronpemenntñ craryc npocraxa oô¡xcnxer
nosnnxmnñ y menx nnrepec x nsyuennm ycrynunnocrn. Kaxne xe ]axropt sacrannxmr oµnoro uenonexa
cxasart «µa» µpyromy? H ncnontsonanne xaxnx meroµnx nosnonxer µoônrtcx noµoônoñ noµarnnnocrn?
Menx sannrepeconano, nouemy rpeôonanne, ntcxasannoe onpeµenenntm oôpasom, uacro nrnopnpyercx, n
ro npemx xax ananornunax npoctôa, c]opmynnponannax necxontxo nnaue, nosnonxer µocrnut ycnexa.
Ho+romy n ponn +xcnepnmenrantnoro connantnoro ncnxonora x nauan nsyuart ncnxonornm
ycrynunnocrn. Cnauana nccneµonanne nmeno ]opmy cepnn +xcnepnmenron, nponoµnnmnxcx, no ôontmeñ
uacrn, n moeñ naôoparopnn npn yuacrnn cryµenron xonneµxa. × xoren ntxcnnrt, xaxne ncnxonornuecxne
npnnnnnt nexar n ocnone noµarnnnocrn n ornomennn npoctôt nnn rpeôonannx. B nocneµnee npemx
ncnxonoram crano mnoroe nsnecrno oô +rnx npnnnnnax xaxont onn n xax paôoramr. × oxapaxrepnsonan
noµoônte npnnnnnt xax opyµnx nnnxnnx. B nocneµymmnx rnanax x paccxaxy o camtx naxntx ns nnx.
Cnycrx nexoropoe npemx x nauan nonnmart, uro xorx +xcnepnmenrantnax paôora neoôxoµnma, ee
oµnoñ neµocrarouno. «Ionte» +xcnepnmenrt ne nosnonxnn mne cyµnrt o snauennn nsyuaemtx mnom
npnnnnnon n mnpe sa npeµenamn sµannx nncrnryra. Crano xcno, uro, ecnn x coônpamct rnyôoxo nonxrt
ncnxonornm ycrynunnocrn, mne neoôxoµnmo pacmnpnrt c]epy nccneµonannñ. Mne cneµyer nnnmarentno
nsrnxnyrt na «npo]eccnonanon ycrynunnocrn» nmµeñ, xoropte nocroxnno sacrannxnn menx ycrynart
nm. Onn snamr, uro cpaôartnaer, a uro ner; saxon ntxnnannx nanôonee npncnocoônenntx
http://books.pchelov.com
6
noµrnepxµaer +ro. Taxne nmµn crapamrcx no uro ôt ro nn crano sacrannrt oxpyxammnx ycrynnrt, or
+roro sanncnr nx ycnex n xnsnn. Te, xro ne snaer, xax ntnyµnrt nmµeñ cxasart «µa», oôtuno repnxr
nopaxenne; re xe, xro snaer, nponneramr.
Koneuno, «npo]eccnonant ycrynunnocrn» ne eµnncrnennte, xro snaer, xax ncnontsonart
paccmarpnnaemte namn npnnnnnt. Bce mt, c oµnoñ cropont, npnmenxem nx n, c µpyroñ cropont,
oxastnaemcx n xaxoñ-ro crenenn nx xeprnamn n xoµe nonceµnenntx nsanmoµeñcrnnñ c coceµxmn,
µpystxmn, nosnmônenntmn, ornptcxamn. Ho re, xro nenpemenno crapaercx µoônrtcx or µpyrnx
ycrynunnocrn, nmemr neuro ropasµo ôontmee, uem cmyrnoe n ne ncerµa µocrarouno rnyôoxoe nonnmanne
roro, uro cpaôartnaer. Haônmµax sa raxnmn nmµtmn, moxno nonyunrt ôorareñmym nn]opmannm oô
ycrynunnocrn. × n reuenne rpex ner coueran cnon +xcnepnmenrantnte nccneµonannx c ropasµo ôonee
ynnexarentnoñ nporpammoñ cncremarnuecxoro norpyxennx n mnp «npo]eccnonanon ycrynunnocrn»
roprontx arenron, côopmnxon cpeµcrn, nepôonmnxon, paôornnxon pexnamt n µpyrnx.
× nocrannn nepeµ coôoñ saµauy nsyunrt meroµnxn n crparernn, mnpoxo n c ôontmnm ycnexom
npnmenxemte «npo]eccnonanamn ycrynunnocrn». Mox nporpamma naônmµennx nnorµa npnnnmana ]opmy
nnrepntm c +rnmn nmµtmn, a nnorµa c nx ecrecrnenntmn nparamn (nanpnmep, o]nnepamn nonnnnn,
paôornnxamn oômecrn samnrt npan norpeônreneñ). B µpyrnx cnyuaxx nporpamma nxnmuana n ceôx
nnrencnnnoe nsyuenne nnctmenntx marepnanon, nocpeµcrnom xoroptx nnrepecymmne nac meroµnxn
nepeµamrcx or oµnoro noxonennx x µpyromy yueônnxn no ropronne n r. n.
uame ncero, oµnaxo, x ncnontsonan rax nastnaemoe naônmµenne n xauecrne yuacrnnxa.
Haônmµenne n xauecrne yuacrnnxa +ro cnennantntñ noµxoµ, npn npnmenennn xoroporo nccneµonarent
nrpaer pont mnnona. Cxptnax cnom nnunocrt n namepennx, nccneµonarent nneµpxercx n nnrepecymmee
ero oômecrno n cranonnrcx unenom rpynnt, xoropym namepenaercx nsyunrt. Ho+romy, xorµa x xoren
ysnart o raxrnxe nmµeñ, paôorammnx n oprannsannn no npoµaxe +nnnxnoneµnñ (nnn ntnecocon, nnn
]ororpa]nuecxnx noprperon), x orxnnxancx na nce oô¡xnnennx, n xoroptx ronopnnoct o naôope
xenammnx nonyunrt coornercrnymmym noµroronxy, n npeµcrannrenn pasnnuntx ]npm oôyuann menx
cnonm meroµam. Hcnontsyx noµoônte, no ne nµenrnunte noµxoµt, x cymen nponnxnyrt n pexnamnte,
nn]opmannonnte n µpyrne arenrcrna n nsyunrt cnennantnte meroµnxn. Taxnm oôpasom, ôontmnncrno
µoxasarentcrn, npeµcrannenntx n +roñ xnnre, nonyueno na ocnone moero nnunoro ontra paôort no
mnornx oprannsannxx, ocnonnoñ nentm xoroptx xnnxercx sacrannrt norennnantntx xnnenron cxasart
«µa».
Oµnn acnexr roro, uro x ysnan sa +ror rpexnernnñ nepnoµ naônmµennx n xauecrne yuacrnnxa, ôtn
ocoôenno noyunrentntm. Xorx cymecrnymr rtcxun pasnnuntx raxrnx, ncnontsyemtx c nentm nonyuennx
cornacnx, ôontmax uacrt +rnx raxrnx nonaµaer n mecrt ocnonntx xareropnñ. Kaxµax ns +rnx xareropnñ
coornercrnyer oµnomy ns ]ynµamenrantntx ncnxonornuecxnx npnnnnnon, xoropte nexar n ocnone
uenoneuecxoro noneµennx. B xnnre onnctnamrcx +rn mecrt rnanntx npnnnnnon, no oµnomy n xaxµoñ
rnane. Bce npnnnnnt npnnnnn nocneµonarentnocrn, npnnnnn nsanmnoro oômena, npnnnnn
connantnoro µoxasarentcrna, npnnnnn anropnrera, npnnnnn ônaropacnonoxennx, npnnnnn µe]nnnra
paccmarpnnamrcx c rouxn spennx nx npnnoxennx x oômecrnennoñ xnsnn n c rouxn spennx roro, xax onn
moryr ôtrt ncnontsonant «npo]eccnonanamn ycrynunnocrn», xoropte ocnontnamr na nnx cnon npoctôt
o npnoôperennxx, µenexntx noxeprnonannxx, xonneccnxx, ronocax, cornacnn n r. µ. |Cneµyer ormernrt,
uro x ne nxnmunn n uncno mecrn rnanntx npnnnnnon npocroe npannno «nnunoro marepnantnoro
nnrepeca» xaxµtñ uenonex xouer nonyunrt xax moxno ôontme n sannarnrt xax moxno mentme sa cnoñ
ntôop. × ornmµt ne cunram, uro xenanne maxcnmantno ynennunrt ntroµt n maxcnmantno ymentmnrt
nsµepxxn xnnxercx nenaxntm npn ntpaôorxe namn pemennñ n uro «npo]eccnonant ycrynunnocrn»
nrnopnpymr +ro npannno. Kax pas nanpornn: n xoµe cnonx nccneµonannñ x uacro nnµen, xax +rn nmµn
ncnontsonann (nnorµa uecrno, nnorµa ner) npnnyxµammnñ noµxoµ rnna «× mory µart reôe ouent
mnoroe». × npeµnounram ne pasônpart orµentno npannno nnunoro nnrepeca n +roñ xnnre, nocxontxy x
paccmarpnnam ero xax nexym axcnomy, xoropax sacnyxnnaer npnsnannx, no ne noµpoônoro onncannx.|
Haxonen, x nccneµonan, xax nmenno xaxµtñ npnnnnn ntnyxµaer nmµeñ ronopnrt «µa», ne
saµymtnaxct. Moxno npeµnonoxnrt, uro ôtcrptñ remn n nn]opmannonnax nactmennocrt conpemennoñ
xnsnn ôyµyr cnocoôcrnonart nce ôontmemy pacnpocrpanennm «nepasmtmnxmmeñ noµarnnnocrn» n
http://books.pchelov.com
7
ôyµymem. Cneµonarentno, µnx oômecrna upesntuañno naxno ôyµer nonxrt mexannsmt anromarnuecxoro
nnnxnnx.
Inana 1. Opyµnn nnnnnnn
Hnnnnnsannx µnnxercx nnepeµ nyrem ynennuennx uncna onepannñ, xoropte mt moxem
ocymecrnnxrt, ne pasµymtnax naµ nnmn.
A.iqpeo Hopm Vaùmxeo
Bce cneµyer µenart nacrontxo npocrtm, nacxontxo +ro nosmoxno, no ne npome.
A.ioepm Jùuumeùu
Oµnaxµt mne nosnonnna noµpyra, xoropax neµanno orxptna n Apnsone marasnn nnµnñcxnx
mnennpntx nsµennñ. V nee xpyxnnact ronona or nmôontrnoñ nonocrn. Tontxo uro n ee xnsnn cnyunnoct
neuro nopasnrentnoe, n ona µymana, uro x xax ncnxonor mor ôt eñ mnoroe oô¡xcnnrt. Peut mna o naprnn
mnennpntx nsµennñ ns ônpmst, c npoµaxeñ xoroptx y nee nosnnxnn rpyµnocrn. Ftn nnx rypncrnuecxoro
cesona, marasnn ôtn nocroxnno nonon noxynareneñ, nsµennx ns ônpmst ôtnn xopomero xauecrna µnx roñ
nent, xoropym ona sanpamnnana; oµnaxo +rn nsµennx nouemy-ro nnoxo pacxynannct. Mox noµpyra
ncnpoôonana napy cranµaprntx roprontx rpmxon, uroôt ncnpannrt nonoxenne. Ona nontranact
npnnneut x onnctnaemtm nsµennxm nnnmanne, nepeµnnnyn nnrpnny c nnmn ônnxe x nenrpy marasnna,
neyµauno. Torµa ona cxasana npoµannam, uroôt onn ycnnenno «nporanxnnann» +rn npeµmert, onxrt
ôesycnemno.
Haxonen, neuepom nepeµ or¡esµom no µenam sa ropoµ, mox noµpyra nroponxx nanapanana cnoeñ
rnannoñ npoµanmnne cepµnrym sanncxy: «x na 1/2 neny na ncm ônpmsy», naµexct npocro orµenartcx or
yxe ntstnammnx ornpamenne npeµmeron, nycrt µaxe nenoñ yôtrxa. Korµa uepes necxontxo µneñ ona
nepnynact, ro ne ôtna yµnnnena, xorµa oônapyxnna, uro nce nsµennx ns ônpmst npoµant. Oµnaxo ona
ôtna nopaxena, ysnan, uro, nocxontxy ee cnyxamax nmecro «1/2» npounrana «2», ncx naprnx ôtna npoµana
nµnoe µopoxe!
Bor rorµa-ro noµpyra n nosnonnna mne. × cpasy nonxn, uro cnyunnoct, no cxasan eñ, uro ecnn ona
xouer ycntmart oô¡xcnenne, ro µonxna ntcnymart mom ncropnm. B µeñcrnnrentnocrn +ra ncropnx ne
mox; ona oô nnµmmxax-naceµxax n nmeer ornomenne x cpannnrentno monoµoñ nayxe +ronornn,
nsyuammeñ xnnorntx n ecrecrnenntx ycnonnxx. Hnµmmxn xopomne marepn nmôxmne,
nnnmarentnte, ôµnrentno oxpanxmmne cnonx nrennon. Hnµmmxn rparxr mnoro npemenn, yxaxnnax sa
nrennamn, corpenax, uncrx n cronxx nx n xyuy. Ho ecrt neuro crpannoe n nx noneµennn. Ho cymecrny,
marepnncxnñ nncrnnxr «nxnmuaercx» y nnµmmex oµnnm eµnncrnenntm snyxom: «unn-unn» monoµtx
nnµmmar. ¡pyrne onpeµenxmmne ueprt ntnnxr, raxne xax sanax nnn nnemnnñ nnµ, noxoxe, nrpamr
mentmym pont. Ecnn ntnnenox nsµacr snyx «unn-unn», ero mart o nem nosaôornrcx; ecnn ner mart ero
nponrnopnpyer n moxer µaxe yônrt. Opnenrannx nnµmmex-naceµox na oµnn nnmt +ror snyx ôtna
nponnnmcrpnponana nccneµonarenem noneµennx xnnorntx M. V. uoxcom (Fox, 1974). uoxc onncan
+xcnepnmenr, n xoropom yuacrnonann mart-nnµmmxa n ncxyccrnenntñ xopex. ¡nx nnµmmxn-naceµxn
xopex xnnxercx ecrecrnenntm nparom, ute npnônnxenne oôtuno ncrpeuaercx xpocrtm, xoropax
ntpaxaercx n nponsnrentntx xpnxax n araxax c npnmenennem xnmna n xorreñ. 3xcnepnmenraropt
ntxcnnnn, uro µaxe uyueno xoptxa, npnrxnyroe c nomomtm ôeuenxn x nnµmmxe-naceµxe, npononnpyer ee
na nemeµnennym n nencronym araxy. Oµnaxo, xorµa x +romy xe uyueny npncoeµnnxncx manentxnñ
marnnro]on, xoroptñ nsµanan snyx «unn-unn», nnµmmxa-naceµxa ne rontxo npnnnmana
npnônnxammerocx xoptxa, no n saônpana ero noµ ceôx. Korµa mexannsm ntxnmuancx, uyueno xoptxa
cnona ntstnano snoônym araxy.
menx, saayaaano
http://books.pchelov.com
8
Hacxontxo cmemnoñ ntrnxµnr n +roñ cnryannn nnµmmxa: ona oônnmaer cnoero npara rontxo
noromy, uro ror nsµaer snyx «unn-unn», n µypno oôpamaercx nnn µaxe moxer yônrt oµnoro ns cnonx
ntnnxr rontxo noromy, uro ror +roro ne µenaer. Hnµmmxa xaxercx anromarom, utn marepnncxne
nncrnnxrt sanncxr or oµnoro-eµnncrnennoro snyxa. 3ronorn yrnepxµamr, uro noµoônoe noneµenne
xapaxrepno ne rontxo µnx nnµmxon. Vuente ntxnnnn mexannuecxne moµenn noneµennx mnornx nnµon.
Tax nastnaemte moµenn sa]nxcnponanntx µeñcrnnñ moryr nxnmuart n ceôx cnoxnym
nocneµonarentnocrt µeñcrnnñ, nanpnmep nente pnryant yxaxnnannx nnn cnapnnannx. uynµamenrantnoñ
xapaxrepnoñ ueproñ +rnx moµeneñ xnnxercx ro, uro cocrannxmmne nx µeñcrnnx xaxµtñ pas nonropxmrcx
]axrnuecxn rem xe camtm oôpasom n n rom xe camom nopxµxe. 3ro nourn rax xe, xax ecnn ôt +rn moµenn
ôtnn sanncant na marnnro]onnte nenrt, naxoµxmnecx nnyrpn xnnorntx. Korµa cnryannx oôxstnaer x
yxaxnnannm, «nrpaer» coornercrnymmax nnenxa; xorµa cnryannx oôxstnaer x marepnncrny, naunnaer
«nrpart» nnenxa marepnncxoro noneµennx. Le.r n naunnaer nponrptnartcx coornercrnymmax sannct;
rvrrauue n pasnopaunnaercx onpeµenennax nocneµonarentnocrt µeñcrnnñ.
Camoe nnrepecnoe n +rom ro, xax sanncn nxnmuamrcx. Hanpnmep, xorµa myxcxax ocoôt xaxoro-
nnôo nnµa xnnorntx samnmaer cnom reppnropnm, cnrnanom, nxnmuammnm sannct ôµnrentnocrn,
arpeccnnnocrn n, ecnn nyxno, ôoñnoncxoro noneµennx, cnyxnr nropxenne µpyroñ myxcxoñ ocoôn roro xe
nnµa. Ho n cncreme ecrt npnuyµa. «Cnycxontm xpmuxom» xnnxercx ne conepnnx n nenom; +ro xaxax-ro ero
cnenn]nuecxax uepra. uacro +ra uepra-«cnycxonoñ xpmuox» xaxercx na nepntñ nsrnxµ conepmenno
nesnaunrentnoñ. Hnorµa raxoñ ueproñ xnnxercx onpeµenenntñ orrenox nnera. Ontrt +ronoron noxasann,
uro, nanpnmep, myxcxax ocoôt sapxnxn, µeñcrnymmax xax ôt n cnryannn, xorµa conepnnx-sapxnxa nponnx
na ee reppnropnm, ôyµer +neprnuno araxonart ncero nnmt cnxsxy xpacntx nepten (Lack, 1943). B ro xe
camoe npemx sapxnxa-camen ôyµer ]axrnuecxn nrnopnponart npexpacnym ncxyccrnennym xonnm myxcxoñ
ocoôn cnoero nnµa oes xpacntx rpyµntx nepten. Ananornunte pesyntrart ôtnn nonyuent npn
nccneµonannn µpyroro nnµa nrnn (bluethroat), µnx xoroporo noµoôntm cnycxontm xpmuxom xnnxercx
cnenn]nuecxnñ ronyôoñ orrenox rpyµntx nepten (Peiponen, 1960).
Taxnm oôpasom, ncnontsyx ueprt, cnyxamne cnycxontmn xpmuxamn, moxno sacrannrt xnnorntx
pearnponart cnocoôamn, conepmenno ne coornercrnymmnmn cnryannn. Oµnaxo mt µonxnt ocosnart µne
nemn. Bo-nepntx, anromarnuecxne moµenn ]nxcnponanntx µeñcrnnñ +rnx xnnorntx ouent xopomo
paôoramr ôontmym uacrt npemenn. Hanpnmep, nocxontxy rontxo sµoponte, nopmantnte nnµmmara
nsµamr ocoôtñ snyx «unn-unn», nnµmmxe nmeer cmtcn no-marepnncxn pearnponart rontxo na nero.
Taxnm oôpasom nnµmmxa nourn ncerµa ôyµer nocrynart npannntno. Tpeôyercx nonxau rnna yuenoro,
uroôt ee «sanncannax na marnnro]on» peaxnnx ntrnxµena rnynoñ. Bo-nroptx, neoôxoµnmo nonxrt, uro y
nac raxxe nmemrcx «sanncannte» moµenn noneµennx; n xorx onn oôtuno npnnocxr nam nontsy, ueprt,
nrpammne pont cnycxonoro xpmuxa, moryr ôtrt ncnontsonant µnx roro, uroôt oµypaunrt uac, sacrannrt
nponrptnart sanncn necnoenpemenno. |Xorx cymecrnyer onpeµenennoe cxoµcrno mexµy +rnm nnµom
anromarnuecxoro pearnponannx y nmµeñ n xnnorntx, cymecrnymr raxxe n naxnte pasnnunx.
Anromarnuecxne peaxnnn y nmµeñ nmemr cxopee npnoôperenntñ, uem npoxµenntñ xapaxrep;
noneµenuecxne moµenn nmµeñ ornnuamrcx ôontmeñ rnôxocrtm no cpannennm c noµoôntmn moµenxmn
ntcoxooprannsonanntx xnnorntx; xpome roro, y nmµeñ pont nycxonoro mexannsma moxer nrpart
ôontmee xonnuecrno ]axropon.|
Hnrepecntñ +xcnepnmenr nponena rapnapµcxnñ connantntñ ncnxonor 3nnen Hanrep (Langer,
Blank, & Charnowitz, 1978). Cornacno oµnomy mnpoxo nsnecrnomy npnnnnny uenoneuecxoro noneµennx,
xorµa mt npocnm xoro-nnôyµt cµenart nam oµonxenne, mt µoônnaemcx ôontmero ycnexa, ecnn
npeµcrannxem npnunny. Hmµxm npannrcx nmert npnunnt µnx roro, uro onn µenamr. Hanrep
npoµemoncrpnponana nepnocrt +roro yrnepxµennx, npocx o neôontmoñ ycnyre y nmµeñ, croxmnx n
ouepeµn, uroôt nocnontsonartcx ônônnoreunoñ xonnponantnoñ mamnnoñ:
Hpocrnre, y menx nxrt crpannn. Mory x nocnontsonartcx xcepoxcom, noromy uro x cnemy?
3]]exrnnnocrt raxnm oôpasom c]opmynnponannoro rpeôonannx ôtna ouent ntcoxoñ: 94 ° rex,
xoro npocnna 3nnen Hanrep, nosnonnnn eñ npocxounrt ôes ouepeµn. B µpyrom cnyuae ncnxonor
c]opmynnponana cnom npoctôy n raxoñ ]opme:
Hpocrnre, y menx nxrt crpannn. Mory x nocnontsonartcx xcepoxcom ôes ouepeµn?
http://books.pchelov.com
9
B +roñ cnryannn rontxo 60 ° rex, xoro ona npocnna, cornacnnnct. Ha nepntñ nsrnxµ xaxercx, uro
rnanntm pasnnunem mexµy µnymx npnneµenntmn ]opmynnponxamn npoctôt ôtna µononnnrentnax
nn]opmannx, npeµcrannennax cnonamn «noromy uro x cnemy». Ho rpernñ +xcnepnmenr noxasan, uro +ro ne
concem rax. Hoxoxe, uro snauenne nmeno ne nce yrounenne, a rontxo nepnoe «noromy uro». B rpertem
cnyuae Hanrep ncnontsonana cnxsxy «noromy uro», a sarem, ne µoôannxx nnuero nonoro, npocro nnont
yrnepxµana ouennµnoe:
Hpocrnre, y menx nxrt crpannn. Mory x nocnontsonartcx xcepoxcom, noromy uro mne naµo
cµenart necxontxo xonnñ?
µve vsuaem, :mo J..eu more opuumo.oe, u pumva. vxarueauu» ua:uuaemc»...
Pnc. 1.1. menx, saayaaano. Vxopennnmnecx n uenoneuecxom oômecrne pnryant yxaxnnannx
xnnxmrcx menee xecrxnmn no cpannennm c pnryanamn, nmemmnmn mecro n mnpe xnnorntx. Oµnaxo
nccneµonarenn oônapyxnnn mnoro oômero n moµenxx yxaxnnannx, ncnontsymmnxcx n pasnnuntx
uenoneuecxnx xyntrypax (Buss, 1989; Kenrick & KeeIe, 1992)
Pesyntrarom ôtno ro, uro nnont nourn nce (93 °) cornacnnnct, xorx nnxaxnx peantntx
oô¡xcnennñ, nnxaxoñ nonoñ nn]opmannn ne ôtno µoôanneno. Touno rax xe xax snyx «unn-unn» ntstnan
y nnµmmex anromarnuecxnñ marepnncxnñ orxnnx µaxe ecnn on ncxoµnn or ncxyccrnennoro xoptxa,
cnona «noromy uro» sanycxann anromarnuecxym peaxnnm ycrynunnocrn y cyô¡exron nccneµonannx Hanrep,
xorx nm ne ncerµa n µantneñmem oô¡xcnxnn npnunny neoôxoµnmocrn ycrynxn. Le.r, rvrrum'
|Bosmoxno, oôtuntñ orner µereñ na nonpoc «nouemy?» «noromy uro... npocro noromy» moxno
oô¡xcnnrt rem, uro µern ouent nponnnarentnt n ocosnamr, xaxym neoôtxnonennym nnacrt, noxoxe,
nmeer naµ nspocntmn cnono nomo+v.|
Xorx pesyntrart nexoroptx nccneµonannñ Hanrep noxastnamr, uro cymecrnyer mnoro cnryannñ, n
xoroptx uenonex ne neµer ceôx anromarnuecxn, nxnmuaxct noµoôno marnnro]onnoñ sanncn,
nopasnrentno ro, xax uacro nce-raxn noµoôntñ anromarnsm nmeer mecro. Hanpnmep, noµymañre o
crpannom noneµennn rex noxynareneñ mnennpntx nsµennñ, xoropte nanerenn na naprnm npeµmeron ns
ônpmst rontxo nocne roro, xax re ôtnn omnôouno npeµnoxent no nene nµnoe ntme nepnonauantnoñ. ×
nnxax ne mory oô¡xcnnrt nx noneµenne, ecnn rontxo ne paccmarpnnart ero c rouxn spennx ue.r,
sarvrra.o.
---
O1ue1 un1a1enn (acnnpan1a mxonm ueneµauen1a)
Moù coceo mee.up, e.aoe.eµ +aeasuua cmapuuuix opaeoµeuuocmeù u vrpaueuuù oouaroi
paccrasa. +ue, rar ou ua coocmeeuuo+ onime voeou.c» e cvuecmeoeauuu cmepeomuna «oopoeoe ÷
xopouee». Oouu eeo npu»me.i ucra. ceaoeouiù nooapor o.» ceoeù ueeecmi. V mee.upa rar pas oi.o
nperpacuoe orepe.ie cmou+ocmim 500 oo..apoe, romopoe ou oi. eomoe vcmvnumi ceoe+v opvev sa 250
oo..apoe. Kar mo.iro npu»me.i veuoe. orepe.ie, ou npuue. e eocmope u nore.a. npuoopecmu eeo. Ho
http://books.pchelov.com
10
roeoa ou vsua., :mo orepe.ie cmoum 250 oo..apoe, mo cpasv noepvcmue. u ua:a. coue:ueo
omrasieamic», ooì»cu»», :mo uuem o.» ceoeù ueeecmi «:mo-uuovoi oeùcmeume.iuo cmo»uee».
Ha c.eovmuuù oeui mee.up, uaroueµ, ooeaoa.c», :mo npoucxooum. Ou noseouu. npu»me.m u
crasa., :mo e +aeasuu npuees.u uoeoe orepe.ie, noxoree ua nperuee, uo eopasoo .v:ue. Ha omom pas ou
nocmaeu. nperumm µeuv 500 oo..apoe. Hpu»me.i npuue., veuoe. orepe.ie u c:e. eeo cmou+ocmi
npue+.e+où. Ou vre coopa.c» on.amumi norvnrv, roeoa mee.up crasa. e+v, :mo coae.»em µeuv
uano.oeuuv e ra:ecmee ceaoeouoeo nooapra. Hpu»me.i ue +oe uaùmu c.oe om paoocmu. Ou rvnu.
orepe.ie sa 250 oo..apoe u :vecmeoea. ceo» ue paso:apoeauui+ u.u ooureuui+, a c:acm.uei+.
Hpnueuanne an1opa. Oôparnre nnnmanne, uro n +roñ ncropnn, xax n n cnyuae c ropronnamn
nsµennxmn ns ônpmst, noxynarent, xenammnñ npnoôpecrn xopomnñ ronap, nrnopnponan ôonee µemente
yxpamennx. × ynepen, uro y crepeornna «µoporoe ÷ xopomee» cymecrnyer n oôparnax cropona: «µemenoe ÷
nnoxoe». Kcrarn, n anrnnñcxom xstxe npnnararentnoe cheap («µementñ») nmeer snauenne ne rontxo
«neµoporoñ», no n «nenonnonenntñ», «nexauecrnenntñ».
---
Hoxynarenn, no ôontmeñ uacrn cocroxrentnte ornycxnnxn, nnoxo pasônpammnecx n ônpmse,
pyxonoµcrnonannct cranµaprntm npnnnnnom crepeornnom: «µoporoe ÷ xopomee». Mnorouncnennte
nccneµonannx noxastnamr, uro nmµn, xoropte ne ynepent n ntcoxom xauecrne ronapa, uacro nontsymrcx
+rnm crepeornnom (cmorpnre µannte n paôore Olson, 1977). Hmµxm, xoroptm rpeôonannct «xopomne»
mnennpnte nsµennx, noµopoxanmne nsµennx ns ônpmst noxasannct ôonee nenntmn n xenanntmn. Taxnm
oôpasom, nena npenparnnact n uepry, nrpammym pont cnycxonoro xpmuxa npn onpeµenennn xauecrna;
oµnn rontxo ôpocammnñcx n rnasa pocr nent npnnen x ôpocammemycx n rnasa ynennuennm oô¡ema
npoµax xaxµymnm ntcoxoro xauecrna npoµyxnnn noxynarenxm. Le.r, sarvrra.o' |Knaccnuecxnm
npnmepom xnnxercx ]enomen ropronoñ mapxn Chivas Scotch Whiskev. Oô¡emt npoµax nncxn +roñ mapxn
pesxo nospocnn nocne roro, xax na +ror npoµyxr ôtna ycranonnena nena, cymecrnenno npentmammax
nent xonxypnpymmnx mapox. Xapaxrepno, uro cam no ceôe npoµyxr nncxontxo ne nsmennncx (Aaker,
1991).|
C1anxa na c1epeo1nnnoe ummnenne
|B opnrnnane ncnontsyercx cnono shortcut, xoropoe osnauaer n «xpntx µnx sanycxa nporpammt»
(+ror cmtcn µannoro cnona nsnecren nontsonarenxm xomntmrepon), n «xparuañmnñ nyrt», n «+xonomntñ,
pannonantntñ nyrt µocrnxennx uero-nnôo», n «crepeornn». Mt npeµnounn nepenecrn ero xax
«crepeornn», ornacnn n µannom npnmeuannn nect cnncox snauennñ. Hpu+e:. nepee.|
Herxo oônnnxrt rypncron n nx rnyntx pemennxx ornocnrentno noxynox. Oµnaxo ôonee
npncrantno nsrnxnyn na cnryannm, moxno µart eñ oô¡exrnnnoe oô¡xcnenne. Hoxynarenn ôtnn nmµtmn,
xoroptx nocnnrann na npannne «Bt nonyuaere ro, sa uro nnarnre» n xoropte nnµenn, uro +ro npannno
noµrnepxµanoct n nx xnsnn neoµnoxparno. Bcxope onn moµn]nnnponann +ro npannno n yrnepxµenne
«µoporoe ÷ xopomee». Crepeornn «µoporoe ÷ xopomee» µocrarouno +]]exrnnno paôoran µnx nnx n
npomnom, nocxontxy n nopme nena npeµmera nospacraer no mepe ynennuennx ero nennocrn; ôonee ntcoxax
nena, xax npannno, coornercrnyer ôonee ntcoxomy xauecrny. Ho+romy neyµnnnrentno, uro, ne nmex
ocoôtx nosnannñ n mnennpnom µene, noxynarenn onpeµennnn µocronncrno mnennpntx nsµennñ no nx
cronmocrn (Rao & Monroe, 1989).
Xorx noxynarenn ônpmst, cxopee ncero, ne ocosnanann +roro, onn cµenann cranxy na crepeornnnoe
mtmnenne. Bmecro roro uroôt xopomentxo noµymart n norparnrt npemx na ntxnnenne npnsnaxon,
xoropte mornn yxasart ncrnnnym cronmocrt nsµennñ ns ônpmst, onn nomnn no xparuañmemy nyrn n
cocpeµorounnn nnnmanne na nene, xax eµnncrnennom xpnrepnn xauecrna ronapa. Hoxynarenn cµenann
cranxy na ro, uro nena aµexnarno coornercrnyer cronmocrn n xauecrny npoµyxra, n +roñ nn]opmannn nm
ôtno µocrarouno. B µannom cnyuae ns-sa omnôxn npoµanna, nepenyranmero «1/2» n «2» oxasanoct, uro
onn cµenann nenpannntnym cranxy. Oµnaxo nect nx xnsnenntñ ontr noxastnan, uro oôtuno +ror
crepeornn orpaxaer camtñ pannonantntñ noµxoµ x pemennm npoônemt.
http://books.pchelov.com
11
uaxrnuecxn anromarnuecxoe, crepeornnnoe noneµenne y nmµeñ npenannpyer, nocxontxy no mnornx
cnyuaxx ono nanôonee nenecooôpasno (Gigerenzer & Goldstein, 1996), a n µpyrnx cnyuaxx npocro
neoôxoµnmo (Bodenhausen & Macrae & Sherman, 1999; Fiske & Neuberg, 1990). Mt c namn cymecrnyem n
neoôtxnonenno pasnooôpasnom oxpyxennn. ¡nx roro uroôt necrn ceôx n nem aµexnarno, nam nyxnt
xparuañmne nyrn. He cneµyer oxnµart or ceôx ocosnannx n anannsa ncex acnexron xaxµoñ nnunocrn,
coôtrnx nnn cnryannn, c xoroptmn mt cranxnnaemcx. V nac ner na +ro npemenn, +neprnn nnn nyxntx
cnocoônocreñ. Ham npnxoµnrcx ouent uacro nontsonartcx crepeornnamn µnx xnaccn]nxannn nemeñ n
coornercrnnn c nemnornmn xnmuentmn uepramn, a sarem pearnponart, ne saµymtnaxct, xorµa mt
cranxnnaemcx c roñ nnn nnoñ ueproñ, nrpammeñ pont cnycxonoro xpmuxa.
He ncerµa noneµenne, xoropoe naunnaer nponrptnartcx, coornercrnyer cnryannn, noromy uro µaxe
camte nyumne crepeornnt n ueprt, nrpammne pont cnycxonoro xpmuxa, ne ncerµa cpaôartnamr. Ho mt
npnsnaem nx neconepmencrno, nocxontxy peantno ne cymecrnyer µpyroro ntôopa. Fes +rnx crepeornnon
mt ôtnn ôt cnonno samopoxent perncrpnpyx, onennnax, nponepxx, noxa npemx µnx µeñcrnnx
crpemnrentno nponocnrcx mnmo. Cyµx no ncemy, mt ôyµem n eme ôontmeñ crenenn nonarartcx na
crepeornnt n ôyµymem. Hocxontxy crnmynt, nanonnxmmne namy xnsnt, npoµonxamr cranonnrtcx nce
ôonee cnoxntmn n pasnooôpasntmn, mt µonxnt ôyµem no nce ôontmeñ crenenn sanncert or cnoeñ
cnocoônocrn pannonantno mtcnnrt n µeñcrnonart, uroôt cnpannrtcx c noroxom ncex +rnx crnmynon.
|Bostmnre, nanpnmep, «ynyumenne», npeµnaraemoe nnnnnnsanneñ n nnµe xynona, µammero npano na
cxnµxy (Zimmatore, 1983). 3ror xynon nosnonxer noxynarenxm µonycxart, uro onn µemenne xynxr uro-
nnôo npn npeµcrannennn xynona. Crenent, µo xoropoñ mt nayunnnct mexannuecxn onepnponart +rnm
µonymennem, xopomo nnnmcrpnpyercx ontrom oµnoñ xomnannn, sannmammeñcx npoµaxeñ
anromoônntntx mnn. Pasocnannte no noure xynont, xoropte ns-sa rnnorpa]cxoñ omnôxn ne
npeµnarann nonyuarenxm nnxaxnx ntror, ntsnann raxoñ xe noxynarentcxnñ orxnnx, xax n npannntno
naneuarannte xynont, xoropte npeµnarann cymecrnennym +xonomnm. ¡eno n rom, uro mt oxnµaem or
noµoôntx xynonon µnoñnoñ ycnyrn. Mt ne rontxo npeµnonaraem, uro onn c+xonomxr nam µentrn, no mt
raxxe oxnµaem, uro onn c+xonomxr nam npemx n ymcrnennym +neprnm, xoropte rpeôymrcx µnx roro,
uroôt +ro cµenart. B conpemennom mnpe nepnoe npenmymecrno nam neoôxoµnmo, uroôt cnpannrtcx c
nsnnmneñ narpysxoñ na ôymaxnnx; no nam neoôxoµnmo n nropoe npenmymecrno, uroôt ôoportcx xoe c
uem norennnantno ôonee naxntm c neperpysxoñ mosra.|
«Bos+oruo, +ecie npeono:umaem :mo-uuovoi nooopore?»
Pnc. 1.2. ±oporoe ÷ xopomee (nxycnoe)
Hcnxonorn neµanno oônapyxnnn, uro mt nontsyemcx nentm pxµom mtcnnrentntx crepeornnon,
http://books.pchelov.com
12
ntnocx cnon nonceµnennte cyxµennx (Chaiken & Troppe, 1999; Kahneman, Slovic, & Tversky, 1982). Ftno
nneµeno µaxe cnennantnoe nonxrne oµeuo:ua» oepucmura. Mexannsm µeñcrnnx mtcnnrentntx
crepeornnon n ôontmnncrne cnyuaen nmeer mnoro oômero c mexannsmom µeñcrnnx npannna «µoporoe ÷
xopomee». Cxnonnocrt x ynpomennomy mtmnennm, xax npannno, oxastnaercx nectma nonesnoñ, no uacro
npnnoµnr x romy, uro mt conepmaem ceptesnte omnôxn. Hac nepeµxo npnstnamr nepnrt romy, uro nam
ronopxr, nnn µenart ro, uro nam npeµnaramr. Paccmorpnm, nanpnmep, npannno-crepeornn, xoropoe rnacnr:
«Ecnn rax ronopnr anropnrernoe nnno, +ro µonxno ôtrt nepno». Kax ôyµer ôonee noµpoôno paccmorpeno
n rnane 6, n namem oômecrne nmeer mecro renµennnx npnnnmart ôes pasµymnñ yrnepxµennx n yxasannx
nnµnnnµon, xoropte xaxyrcx anropnreramn n µannoñ oônacrn. To ecrt, nmecro roro uroôt paccmorpert
µoxasarentcrna «+xcnepra» c nornuecxoñ rouxn spennx, mt uacro nrnopnpyem aprymenrt n nosnonxem
yôeµnrt ceôx nocpeµcrnom npocroro ynomnnannx craryca +xcnepra. 3ra renµennnx mexannuecxn
pearnponart na orµentntñ +nemenr nn]opmannn n xaxµoñ xonxpernoñ cnryannn xnnxercx rem, uro mt
nastnaem anromarnuecxnm pearnponannem nnn pearnponannem no rnny ue.r, sarvrra.o; renµennnx
pearnponart na ocnonannn rmarentnoro anannsa nceñ nmemmeñ ornomenne x µeny nn]opmannn
paccmarpnnaercx xax roumpo.upve+oe peaeupoeauue (Chaiken & Troppe, 1999).
Mnorouncnennte naôoparopnte nccneµonannx noxasann, uro nmµn cxnonnt ocmtcnenno
pearnponart na nn]opmannm rorµa, xorµa y nnx ecrt n xenanne n nosmoxnocrt rmarentno ee
anannsnponart; n npornnnom cnyuae nmµn oôtuno npeµnounramr pearnponart no rnny ue.r, sarvrra.o
(cm. paôort Chaiken & 1999, Petty & Wegener, 1999). B ynnnepcnrere Mnccypn ôtno nponeµeno
nnrepecnoe nccneµonanne (Petty, Cacioppo, & Goldman, 1981). Cryµenram µann npocnymart sannct
ntcrynnennx, n xoropom peut mna o neoôxoµnmocrn cµaun cryµenramn-ntnycxnnxamn +xsamena no ncemy
npoñµennomy na nocneµnem xypce marepnany µnx nonyuennx µonycxa x ntnycxy. 3ra npoônema cnntno
sarparnnana cryµenron, noromy uro nm cxasann, uro raxoñ +xsamen moxer ôtrt nneµen yxe n cneµymmem
roµy µo roro, xax onn ycnemr saxonunrt ynnnepcnrer. Heyµnnnrentno, uro +ra rpenoxnax nonocrt
ntsnana y cryµenron xenanne rmarentno npoanannsnponart npnneµennte aprymenrt. Oµnaxo µnx µpyroñ
rpynnt cryµenron µanntñ nonpoc ne nmen ôontmoro nnunoro snauennx, nocxontxy nm cxasann, uro
+xsamen ôyµer nneµen rontxo nocne roro, xax onn saxonuar ynnnepcnrer; y cryµenron ns +roñ rpynnt ne
nosnnxno cnntnoñ norpeônocrn rmarentno anannsnponart aprymenrt. Pesyntrart nccneµonannx
nerpyµno ôtno npeµnnµert. Ha mnenne rex ncntryemtx, xoropte ne nmenn nnunoñ sannrepeconannocrn n
µannom nonpoce, npexµe ncero nonnnxna xomnerenrnocrt uenonexa, ntµnnnynmero µannoe npeµnoxenne,
n c]epe oôpasonannx. 3rn cryµenrt nocnontsonannct npannnom «Ecnn rax ronopnr cnennanncr, snaunr,
+ro µonxno ôtrt nepno» n npaxrnuecxn ne oôparnnn nnnmannx na yôeµnrentnocrt µoxasarentcrn,
npnneµenntx ntcrynammnm. Ha rex xe ncntryemtx, µnx xoroptx µanntñ nonpoc nmen nnunoe snauenne,
craryc oparopa npaxrnuecxn ne oxasan nnnxnnx; onn npexµe ncero ormernnn cnny ntµnnnyrtx
aprymenron.
Hrax, noxoxe, uro, xorµa pearnponanne no rnny ue.r, sarvrra.o cranonnrcx onacntm, mt
oôecneunnaem ceôx crpaxonounoñ cerxoñ. Mt naunnaem ôoportcx c coônasnom anromarnuecxn
npopearnponart na oµnn-eµnncrnenntñ (nrpammnñ pont nycxonoro mexannsma) +nemenr nmemmeñcx n
namem pacnopxxennn nn]opmannn, xorµa ncrammax nepeµ namn npoônema xnnxercx µnx nac naxnoñ. Fes
comnennx, rax nponcxoµnr n ôontmnncrne cnyuaen (Leippe & Elkin, 1987). Oµnaxo nce ne rax npocro.
Bcnomnnre, panee mt ysnann, uro nmµn cxnonnt ocmtcnenno pearnponart rontxo rorµa, xorµa y nnx ecrt
xenanne u nosmoxnocrt anannsnponart nn]opmannm. × npnmen x ntnoµy, uro nanpxxenntñ pnrm
conpemennoñ xnsnn uacro ne nosnonxer nam npnnnmart nonnocrtm ocmtcnennte pemennx µaxe no
mnornm naxntm µnx nac nonpocam (Cohen, 1978; Milgram, 1970). Hnorµa nonpoct ôtnamr raxnmn
cnoxntmn, npemx raxnm orpannuenntm, ornnexammne momenrt raxnmn nasoñnnntmn,
+monnonantnoe nosôyxµenne raxnm cnntntm, ymcrnennoe nanpxxenne raxnm ntcoxnm, uro mt
oxastnaemcx ne n cocroxnnn ôtrt nnnmarentntmn n µeñcrnonart oôµymanno. Baxen nonpoc nnn ner, mt
ntnyxµent mtcnnrt crepeornnno. |3amertre, uro µaxe ecnn mt µanexo ne ncerµa npnmenxem
xomnnexcntñ noµxoµ x pemennm naxntx µnx nac npoônem, mt xornm, uroôt re, xro xnnxercx µnx nac
anropnrerom n roñ nnn nnoñ oônacrn npaun, ôyxranrept, mpncrt, ôpoxept npnmennnn ôt +ror
noµxoµ sa nac (Kahn & Baron, 1995). Korµa mt cronm nepeµ neoôxoµnmocrtm cµenart nenerxnñ ntôop,
http://books.pchelov.com
13
nam nyxen noµpoôntñ, µoôpoconecrntñ ananns cnryannn, n uacro mt nµem no camomy npocromy nyrn:
nepexnaµtnaem +ry saµauy na rex nmµeñ, mnennm xoroptx mt µonepxem.|
3µect ymecrno ôyµer noronopnrt o ]arantntx nocneµcrnnxx rax nastnaemoro qeuo+eua
ranumaucmea (Foushee, 1984). Cnennanncrt ueµepantnoñ annannonnoñ aµmnnncrpannn (Federal Aviation
Administration), sannmammnecx ycranonnennem npnunn necuacrntx cnyuaen, oôparnnn nnnmanne na ro,
uro uacro ouennµnax omnôxa xannrana ne ncnpannxercx µpyrnmn unenamn xomanµt, uro npnnoµnr x
xpymennm. Hoxoxe, uro, necmorpx na ouennµnym nnunym snaunmocrt nonpocon, cnxsanntx c
ynpannennem camonerom, unent xomanµt ncnontsonann npannno-crepeornn «Ecnn rax ronopnr
cnennanncr, +ro µonxno ôtrt nepno», ne oôpamax nnnmannx na rnôentnym omnôxy xannrana (Harper,
Kidera, & Cullen, 1971).
Hecxontxo ner nasaµ oµna xpynnax annannonnax xomnannx ôtna rax cnntno oôecnoxoena µannoñ
renµennneñ, uro nponena +xcnepnmenr cpeµn cnoero nepconana c nentm ntxcnennx macmraôon npoônemt.
Ftna nponsneµena nmnrannx noneron n neônaronpnxrntx noroµntx ycnonnxx n, coornercrnenno, n
ycnonnxx nnoxoñ nnµnmocrn nmenno npn raxnx oôcroxrentcrnax cnoxnocrt saµaun, +monnonantnoe
nosôyxµenne n ymcrnennoe nanpxxenne cnocoôcrnymr crepeornnnomy pearnponannm. B rañne or µpyrnx
unenon xomanµt xannranon nonpocnnn cnmynnponart necnocoônocrt cnpannrtcx c cnryanneñ n
xpnrnuecxnñ momenr nmnrannonnoro nonera, conepmax omnôxn, xoropte oôxsarentno npnnenn ôt x
xaracrpo]e. K nennxomy oropuennm pyxonoµnreneñ xomnannn, nccneµonanne noxasano, uro 25 ° noneron
saxonunnnct ôt xpymennem ns-sa roro, uro nn oµnn ns unenon +xnnaxa ne ocnopnn npannntnocrt xnno
omnôountx µeñcrnnñ xannrana.
B nocnomnnannxx ¡xona Vorcona (John Watson), nosrnannxnmero IBM, raxxe coµepxnrcx
noµrnepxµenne +roro ]enomena. Bo npemx Bropoñ mnponoñ noñnt Vorcony ôtno nopyueno
paccneµonanne npnunn annaxaracrpo], n xoroptx nocrpaµann nnn nornônn npeµcrannrenn ntcmero
o]nnepcxoro cocrana. Oµna ns camtx snamennrtx annaxaracrpo] nponsomna cneµymmnm oôpasom. V
renepana Vsana 3nra (Uzal Ent) nnesanno saôonen nropoñ nnnor, n ero samennnn µpyrnm nerunxom,
xoroptñ cuen sa neoôtxnonennym uecrt nerert nmecre c nerenµapntm renepanom. Bo npemx nsnera
renepan 3nr nauan nanenart npo ceôx, noxaunnax n raxr rononoñ. Hontñ nropoñ nnnor nocnpnnxn +ror
xecr xax npnxas noµnxrt maccn. Hecmorpx na ro uro camoner xnno ne naôpan neoôxoµnmoñ cxopocrn, on
ntnonnnn «npnxas», uro npnneno x naµennm camonera. B pesyntrare xpymennx nosnonounnx renepana
ôtn nonpexµen nonacrtm nponennepa, n renepan ocrancx napannsonanntm. Vorcon rax onncan
oô¡xcnennx nroporo nnnora:
Korµa x unran panopr nroporo nnnora, x cnpocnn ero:
Ecnn nt snann, uro camoner ne cmoxer nsnerert, ro sauem nt noµnxnn maccn?
× µyman, uro renepan npnxasan mne, ornernn on. 3ror napent ôtn rnyn (p. 117).
¡eñcrnnrentno nn +ro ôtno rnyno? B +rom xonxpernom cnyuae, µa. Ho nnonne oô¡xcnnmo,
ocoôenno n rom naônpnnre crepeornnon, xoroptñ cosµaer conpemennax xnsnt.
Cnexynnn1m
Crpanno, uro, necmorpx na mnpoxoe ncnontsonanne n ôontmoe snauenne anromarnuecxnx moµeneñ
noneµennx, ôontmnncrno ns nac ouent mano snamr o nnx. Kaxona ôt nn ôtna npnunna namero nesnannx,
xnsnenno naxno, uroôt mt ocosnann oµno ns cnoñcrn +rnx moµeneñ: onn µenamr nac crpamno
yxsnnmtmn µnx nmôoro, xro snaer, xax onn paôoramr.
uroôt nyume nonxrt npnpoµy nameñ yxsnnmocrn, cneµyer eme pas oôparnrtcx x paôoram +ronoron.
Oxastnaercx, +rn nccneµonarenn noneµennx xnnorntx c nx sanncanntm «unn-unn» n cnxsxamn nnerntx
rpyµntx nepten ne eµnncrnennte, xro orxptn, xax moxno «nxnmuart» sanncn noneµennx npeµcrannreneñ
pasnnuntx nnµon. Cymecrnyer rpynna oprannsmon, uacro nastnaemtx mnmnxpnpymmnmn, xoropte
xonnpymr ueprt, nrpammne pont cnycxonoro xpmuxa µnx µpyrnx xnnorntx, c nentm ntnyµnrt +rnx
xnnorntx omnôouno nponrptnart npannntnte sanncn noneµennx n nenoµxoµxmee npemx.
Mnmnxpnpymmne xnnornte sarem ncnontsymr +rn conepmenno nenenecooôpasnte µeñcrnnx µnx cnoeñ
coôcrnennoñ ntroµt.
http://books.pchelov.com
14
Bor, nanpnmep, xaxoñ cmeprentntñ rpmx pastrptnamr camxn-yônñnt oµnoro poµa xyxon-
cnernxxon (Photuris), uroôt pacnpannrtcx c camnamn µpyroro poµa (Photinus). Bnonne nonxrno, uro camnt
Photinus rmarentno nsôeramr xonraxra c xponoxaµntmn camxamn Photuris. Ho sa mnorne nexa camxn-
oxornnnt namnn cnaôoe mecro y cnoeñ xeprnt y cnernxxon Photinus ecrt cnennantntñ mepnammnñ
xoµ yxaxnnannx, xoroptm onn cnrnannsnpymr µpyr µpyry o roronnocrn x cnapnnannm. Kaxnm-ro oôpasom
camxn Photuris nepexnarnnn xoµ yxaxnnannx Photinus. Vônñna noµpaxaer cnoeñ xeprne, a sarem nnpyer
naµ renamn camnon, utn nxnmunnmnecx sanncn yxaxnnannx sacrannxmr nx mexannuecxn nerert n oô¡xrnx
cmeprn, a ne nmônn (Lloyd, 1965). |Cosµaercx nneuarnenne, uro cnocoônocrt camnon pearnponart na
noxnte ôpaunte cnrnant pacnpocrpanxercx n na nmµeñ. ¡na ônonora ns Bencxoro ynnnepcnrera (Astrid
Juette & Karl Grammer) nesamerno noµneprnn necxontxnx mnomeñ nosµeñcrnnm xnmnuecxoro npenapara
(rax nastnaemoro xonynnna), nmnrnpymmero narnnantnte sanaxn, n sarem npeµnoxnnn nm onennrt
npnnnexarentnocrt pxµa xencxnx nnn. Hoµ nnnxnnem npenapara monoµte nmµn ôonee ntcoxo onennnann
npnnnexarentnocrt npaxrnuecxn ncex nsoôpaxenntx xenmnn, xax ôyµro nnµnnnµyantnte pasnnunx
mexµy nnmn oxasannct crnaxent («For Women», 1999).|
Hacexomte, nnµnmo, xnnxmrcx camtmn xptmn «+xcnnyararopamn anromarnsma» cnoeñ µoôtun;
nepeµxo moxno oônapyxnrt nx xeprn, oµypauenntx µo cmeprn. |Hpn nceñ cnocoônocrn +rnx
npeµcrannreneñ xnnornoro mnpa +xcnnyarnponart µpyrne nnµt nx nce xe npenocxoµnr n +rom ornomennn
nacexomoe, nsnecrnoe xax xyx-ôpoµxra (rove beetle). Hcnontsyx pasnooôpasnte crnmynt, n rom uncne
oôonxrentnte n raxrnntnte, xyxn-ôpoµxrn sacrannxmr µna nnµa mypanten µanart nm npnmr, a raxxe
samnmart n xopmnrt nx nnunnxn. Mexannuecxn pearnpyx na «rpmxonte» ueprt xyxon, mypantn
oôpamamrcx c nnmn rax, xax ôyµro re xnnxmrcx nx coôpartxmn-mypantxmn. Bnyrpn rnesµ mypanten xyxn
orneuamr na rocrenpnnmcrno cnonx xosxen uepnoñ neônaroµapnocrtm, noeµax nx xñna n monoµnxx;
oµnaxo mypantn nnxorµa ne npnunnxmr xyxam npeµa (Holldobler, 1971).| Ho nmemr mecro n menee
ôecxomnpomnccnte ]opmt +xcnnyarannn. Ecrt, nanpnmep, manentxax ptôxa, caônesyôax ônennn, xoropax
nontsyercx «snannem» neoôtunoñ nporpammt corpyµnnuecrna, ntpaôorannoñ npeµcrannrenxmn µnyx
µpyrnx nnµon ptô. «Corpyµnnuammne» ptôt oôpasymr cmemannym xomanµy, cocroxmym, c oµnoñ
cropont, ns µocrarouno xpynntx ptô, a c µpyroñ cropont ns menxnx ptô. Fonee menxax ptôa cnyxnr
uncrnntmnxom µnx ôonee xpynnoñ, xoropax nosnonxer uncrnntmnxy npnônnxartcx x ceôe n µaxe
nponnxart n por, uroôt nsnnexart rpnôox n µpyrnx napasnron, npnnnnammnx x syôam nnn xaôpam
xpynnoñ ptôt. 3ro npexpacnoe cornamenne: ôontmax ptôa nsôannxercx or npeµntx napasnron, a ptôa-
uncrnntmnx nonyuaer nerxnñ oôeµ. Kpynnax ptôa n nopme noxnpaer nmôym manentxym ptôy,
µocrarouno rnynym, uroôt x neñ moxno ôtno npnônnsnrtcx. Ho xorµa noµnntnaer uncrnntmnx, ôontmax
ptôa nnesanno npexpamaer ncxxoe µnnxenne n µpeñ]yer c orxptrtm prom, pearnpyx raxnm oôpasom na
samtcnonartñ ranen, ncnonnxemtñ uncrnntmnxom. 3ror ranen, ouennµno, xnnxercx ueproñ uncrnntmnxa,
nrpammeñ pont cnycxonoro xpmuxa, xoroptñ «nxnmuaer» ôpocammymcx n rnasa naccnnnocrt xpynnoñ
ptôt. Kpome roro, ranen uncrnntmnxa µaer caônesyôoñ ônennn manc nonyunrt ntroµy or onncannoro
pnryana uncrxn. Fnennn noµxoµnr x xpynnomy xnmnnxy, xonnpyx nonnooôpasnte µnnxennx ranna
uncrnntmnxa n anromarnuecxn ntstnax cnoxoñnym, nenoµnnxnym nosy ôontmoñ ptôt. 3arem, n nonnom
coornercrnnn co cnonm nasnannem, caônesyôax ônennn ôtcrpo ntptnaer xycox mxca +roñ xpynnoñ ptôt n
crpemrnan ôpocaercx npout, ne µoxnµaxct, noxa ee ncnyrannax xeprna npnµer n ceôx (Eibl-EibesIeldt,
1959).
Hpaxrnuecxn nce ]opmt xnsnn, nnnort µo camtx npnmnrnnntx narorenntx mnxpooprannsmon,
nmemr cnonx mnmnxpnpymmnx. «Vmnte» ôaxrepnn n nnpyct, cnmynnpyx cnoñcrna neoôxoµnmtx µnx
nopmantnoñ xnsneµexrentnocrn ropmonon nnn nnrarentntx nemecrn, moryr nponnxart n sµoponte
xnerxn oprannsma xosxnna. B pesyntrare sµoponte xnerxn no cnoeñ «nannnocrn» naunnamr
xyntrnnnponart n ceôe nosôyµnreneñ raxnx saôonenannñ, xax ôemencrno, mononyxneos, rpnnn
(Goodenough, 1991).
Hoµoônoe noneµenne ncrpeuaercx, x coxanennm, n n uenoneuecxnx µxynrnxx. Cpeµn nmµeñ raxxe
ecrt +xcnnyararopt, xoropte nmnrnpymr ueprt, nrpammne pont cnycxonoro xpmuxa µnx ôontmnncrna ns
nac. B ornnune or noneµennx npeµcrannreneñ µpyrnx nnµon, xoropoe n ocnonnom xnnxercx cepneñ
nncrnnxrnnntx peaxnnñ, namn anromarnuecxne sanncn oôtuno nmemr n cnoeñ ocnone ncnxonornuecxne
http://books.pchelov.com
15
npnnnnnt nnn crepeornnt, xoropte mt npnyuent npnnnmart. 3rn npnnnnnt pasnnuamrcx no cnoeñ
cnne, nexoropte ns nnx cnocoônt oxastnart ntpaxennoe nnnxnne na uenoneuecxne µeñcrnnx. Mt
noµnepraemcx nosµeñcrnnm crepeornnon c pannero µercrna, n onn na nporxxennn nceñ xnsnn rax
neorcrynno npecneµymr nac, uro mt peµxo nocrnraem nx nnacrt. Oµnaxo xaxµtñ raxoñ npnnnnn moxer
ôtrt oônapyxen n ncnontsonan xax opyµne anromarnuecxoro nnnxnnx.
Cymecrnyer rpynna nmµeñ, xoropte ouent xopomo snamr, rµe nexar opyµnx anromarnuecxoro
nnnxnnx, n xoropte perynxpno n ymeno npnmenxmr nx, uroôt µoônrtcx roro, uero onn xorxr. Taxne nmµn
nµyr or oµnoñ connantnoñ ncrpeun x µpyroñ, rpeôyx or µpyrnx ycrynox cnonm xenannxm, npnuem nx
ycnex nopasnrenen. Cexper +roro ycnexa saxnmuaercx n rom, xax onn ]opmynnpymr cnon rpeôonannx, xax
onn noopyxamr ceôx rem nnn nntm opyµnem nnnxnnx ns uncna cymecrnymmnx n pamxax connantnoro
oxpyxennx. «Hpo]eccnonany ycrynunnocrn» moxer norpeôonartcx ncero nnmt oµno npannntno
ntôpannoe cnono, xoropoe «nxnmunr» nnyrpn nyxnoro uenonexa sannct anromarnuecxoro noneµennx. H
noneptre, +xcnnyararopt nmµeñ ôtcrpo yuarcx nsnnexart ntroµy ns nameñ renµennnn mexannuecxn
pearnponart na nnemnne pasµpaxnrenn n coornercrnnn c oômnmn ncnxonornuecxnmn npnnnnnamn.
Homnnre mom noµpyry nnaµennny mnennpnoro marasnna? Xorx n nepntñ pas ona nonyunna
neoxnµanno ôontmym npnôtnt cnyuañno, eñ norpeôonanoct nemnoro npemenn, uroôt nauart
ncnontsonart crepeornn «µoporoe ÷ xopomee» n cnonx nenxx perynxpno n npeµnamepenno. Tenept no
npemx rypncrnuecxoro cesona ona ntraercx ycxopnrt npoµaxy orµentntx npeµmeron, xoropte rpyµno
ôtno côtrt, nyrem cymecrnennoro nontmennx nx nent. Mox noµpyra yrnepxµaer, uro raxoe nontmenne
nen nopasnrentno +]]exrnnno. Korµa crepeornn cpaôartnaer n ornomennn nnuero ne noµospenammnx
ornycxnnxon a +ro uacro cnyuaercx, pesyntrarom ôtnaer rpomaµntñ pasmep npnôtnn. H µaxe xorµa
xopomo ornaxenntñ mexannsm no xaxnm-nnôo npnunnam µaer côoñ, ona moxer nomernrt nexynnenntñ
npeµmer naµnnctm «Cnnxeno c...» n npoµart ero no nepnonauantnoñ nene, nce-raxn nsnnexax nontsy ns
crepeornna «µoporoe ÷ xopomee».
Mox noµpyra ne xnnxercx opnrnnantnoñ n +rom ncnontsonannn mtcnnrentnoro crepeornna
«µoporoe ÷ xopomee» µnx samannnannx n nonymxy crpemxmnxcx saxnmunrt cµenxy. Heo Pocren npnnoµnr
npnmep ôparten ¡pyôex, Cnµa n Iappn, xoropte nnaµenn marasnnom myxcxoro nnartx no coceµcrny c
Pocrenom n ro npemx, xorµa on ôtn peôenxom n 1930-e roµt. Bcxxnñ pas, xorµa y npoµanna, Cnµa,
noxnnxncx nontñ norennnantntñ noxynarent, npnmepnnammnñ xocrmmt nepeµ marasnnntm rpmmo, on
nanycxan na ceôx nnµ uenonexa, nmemmero npoônemt co cnyxom, n no npemx pasronopa neoµnoxparno
npocnn xnnenra ronopnrt c nnm norpomue. Kax rontxo noxynarent naxoµnn xocrmm, xoroptñ emy
npannncx, n cnpamnnan o nene, Cnµ oôpamancx x ôpary, rnannomy ropronny myxcxnm nnartem, xpnua n
rnyôt xomnart: «Iappn, cxontxo cronr +ror xocrmm?» Orptnaxct or cnoeñ paôort n upesntuañno
npeynennunnax ncrnnnym neny xocrmma, Iappn oôtuno orneuan: «3ror npexpacntñ xocrmm ns uncroñ
mepcrn cronr copox µna µonnapa». ¡enax nnµ uro on ne paccntman n npnxnaµtnax pyxy x yxy, Cnµ
cnpamnnan cnona. Iappn onxrt orneuan: «Copox µna µonnapa». B +ror momenr Cnµ nonopaunnancx x
noxynarenm n cooôman: «On ronopnr, uro xocrmm cronr µnaµnart µna µonnapa». Fontmnncrno nmµeñ
oôtuno cnemnnn xynnrt xocrmm n ntôpartcx ns marasnna co cnoeñ «µoporoe ÷ xopomee» noxynxoñ,
npexµe uem ôeµntñ Cnµ oônapyxnr cnom «omnôxy».
±any-µan1cy
Cymecrnyer necxontxo acnexron opyµnñ anromarnuecxoro nnnxnnx, xoropte ôyµyr onncant n +roñ
xnnre. Mt yxe oôcyµnnn µna ns nnx nourn mexannuecxnñ nponecc, ônaroµapx xoropomy moxer ôtrt
saµeñcrnonana cnna +rnx opyµnñ, n ntrexammax orcmµa nosmoxnocrt +xcnnyarannn +roñ cnnt nmôtm,
xro snaer, xax «naxart na nyxnym xnonxy». Tpernñ acnexr orpaxaer ro, xaxnm oôpasom opyµnx
anromarnuecxoro nnnxnnx «oµanxnnamr» cnom cnny rem, xro nmn nontsyercx. ¡eno n rom, uro +rn opyµnx
nonce ne noxoxn na naôop rxxentx µyônnox, onn ne cnyxar µnx xnnoro sanyrnnannx µpyrnx nmµeñ c
nentm nx noµunnennx.
Hponecc namnoro cnoxnee n µennxarnee. Hpannntno nontsymmemycx opyµnxmn anromarnuecxoro
nnnxnnx npxµ nn npnµercx nanpxrart xort oµnn mycxyn, uroôt µoônrtcx cnoero. Bce, uro rpeôyercx, +ro
http://books.pchelov.com
16
naxart cnycxonoñ xpmuox rpomaµntx sanacon nnnxnnx, uroôt moxno ôtno ncnontsonart nx µnx
µocrnxennx nocrannennoñ nenn. B +rom cmtcne µanntñ noµxoµ noxox na xnoncxnñ nnµ ôoenoro
ncxyccrna, nastnaemtñ µxny-µxnrcy. Xenmnna, npaxrnxymmax µxny-µxnrcy, oôtuno npnmenxer cnom
cnny npornn onnonenra rontxo mnnnmantno. Bmecro +roro ona ncnontsyer cnny rxxecrn, cncremy
ptuaron, xnnernuecxym +neprnm n cnny nnepnnn. Ecnn xenmnna snaer, xax n rµe cneµyer npnmennrt
nyxnte cnnt, ona nerxo moxer noôeµnrt ]nsnuecxn ôonee cnntnoro conepnnxa. To xe camoe moxno
cxasart n npo rex, xro ncnontsyer opyµnx anromarnuecxoro nnnxnnx, xoropte naxoµxrcx noxpyr nac.
3xcnnyararopt nmµeñ moryr npnmenxrt +rn opyµnx, npnnarax ouent mano coôcrnenntx ycnnnñ. 3ro µaer
nm naxnoe µononnnrentnoe npenmymecrno cnocoônocrt mannnynnponart ôes nnµnmoro npoxnnennx
mannnynnponannx. ¡axe camn xeprnt cxnonnt paccmarpnnart cnom ycrynunnocrt cxopee xax
npeµonpeµenennym µeñcrnnem ecrecrnenntx cnn, nexenn xax npoxnnennym ônaroµapx samtcnam
uenonexa, xoroptñ nonyuaer ntroµy or +roñ ycrynunnocrn.
Paccmorpnm xonxperntñ npnmep. B uenoneuecxom nocnpnxrnn naxnym pont nrpaer npnnnnn
xonrpacra, xoroptñ nnnxer na ro, xaxoñ mt nnµnm pasnnny mexµy µnymx nemamn, npeµcrannenntmn oµna
sa µpyroñ. Hpome ronopx, ecnn nropoñ npeµmer xnno ornnuaercx or nepnoro, mt ôyµem cxnonnt
npeynennunnart nx pasnnune. Ho+romy ecnn mt cnauana noµnnmem nerxnñ npeµmer, a sarem rxxentñ,
mt ôyµem onennnart nropoñ npeµmer xax ôonee rxxentñ, uem ecnn ôt mt noµnxnn ero, ne ntraxct
cnauana noµnxrt nerxnñ. Hpnnnnn xonrpacra npnmennm npaxrnuecxn xo ncem nnµam nocnpnxrnx. Ecnn mt
na neuepnnxe ôeceµyem c xpacnnoñ xenmnnoñ, a sarem x nam npncoeµnnxercx nenpnnnexarentnax, ro +ra
nropax xenmnna ôyµer xasartcx nam eme menee npnnnexarentnoñ, uem ona ecrt na camom µene.
Hccneµonannx, nponeµennte n ynnnepcnrerax mraron Apnsona n Monrana, noxasann, uro mt
moxem ôtrt neµocrarouno yµonnernopent ]nsnuecxoñ npnnnexarentnocrtm namnx coôcrnenntx
nosnmônenntx rontxo ns-sa roro, uro nonynxpnte cpeµcrna macconoñ nn]opmannn ôomôapµnpymr nac
oôpasamn nepeantno npnnnexarentntx moµeneñ. B xoµe oµnoro nccneµonannx cryµenrt xonneµxa
onennnann nmemmero cpeµnmm nnemnocrt npeµcrannrenx npornnononoxnoro nona xax menee
npnnnexarentnoro, ecnn nepeµ +rnm npocmarpnnann pexnamnte oô¡xnnennx n nonynxpntx xypnanax. Hpn
nponeµennn µpyroro nccneµonannx myxunnt, xnnymne n oômexnrnn xonneµxa, onennnann no
]ororpa]nn nnemnocrt norennnantnoñ noµpyrn. Onenxa rex, xro µenan +ro, oµnonpemenno cmorpx no
renennsopy +nnsoµ renennsnonnoro cepnana «Anrent uapnn» (Charlie´s Angels), ôtna necxontxo nnxe
onenxn rex, xro cmorpen µpyroe moy. Ouennµno, neoôtxnonennax xpacora xnnosnesµ, nrpammnx
«Anrenon», µenana nesnaxomxy menee npnnnexarentnoñ n rnasax myxunn (Kenrick & Gutierres, 1980). |3rn
anropt npeµynpexµamr, uro nepeanncrnuno xpacnnte nmµn, nsoôpaxennxmn xoroptx necrpxr crpannnt
nonynxpntx raser n xypnanon (axrept, axrpnct, moµenn), moryr sacrannrt nac ncntrtnart
neyµonnernopennocrt nnµom oxpyxammnx nmµeñ, nmemmnx oôtunym nnemnocrt. B oµnoñ ns cnonx
nocneµnnx paôor +rn anropt nµyr eme µantme n noxastnamr, uro xorµa nmµn oôpamamr nnnmanne na
npeynennuennym cexcyantnym npnnnexarentnocrt oônaxenntx ren, ]ororpa]nn xoroptx nomemamrcx na
crpannnax raxnx xypnanon, xax «Hn+ñôoñ» n «Hn+ñrepn» (Plavbov, Plavgirl), +rn nmµn nonyuamr
mentmee yµonnernopenne or cexcyantntx xonraxron co cnonmn cynpyramn nnn naprnepamn (Kenrick,
Gutierres and Goldberg, 1989).|
Xopoua» uoe»
Pnc. 1.3. Bocnpnn1ne no xon1pac1y
http://books.pchelov.com
17
B ncnxo]nsnuecxnx naôoparopnxx nnorµa nponoµnrcx cneµymmax µemoncrpannx xonrpacra n
nocnpnxrnn. Kaxµtñ cryµenr no ouepeµn caµnrcx nepeµ rpemx neµpamn c noµoñ oµno xonoµnoe, µpyroe
c noµoñ xomnarnoñ remneparypt n rperte ropxuee. Hocne roro xax cryµenr onycrnn oµny pyxy n xonoµnym
noµy, a µpyrym n ropxuym, emy npeµnaramr oµnonpemenno nomecrnrt oôe pyxn n rennonarym noµy.
Bsrnxµ, ntpaxammnñ nsymnennoe samemarentcrno, ronopnr cam sa ceôx: xorx oôe pyxn naxoµxrcx n
oµnom n rom xe neµpe, pyxa, xoropax ôtna µo +roro n xonoµnoñ noµe, omymaercx rax, rouno ona renept n
ropxueñ noµe, n ro npemx xax ra pyxa, uro ôtna n ropxueñ noµe, omymaercx xax naxoµxmaxcx renept n
xonoµnoñ noµe. ¡eno n rom, uro oµna n ra xe nemt n µannom cnyuae noµa xomnarnoñ remneparypt
moxer xasartcx pasnoñ n sanncnmocrn or npeµmecrnymmeñ cnryannn.
Moxere ôtrt ynepent, uro +ro npexpacnoe manentxoe opyµne nnnxnnx, oôecneunnaemoe
npnnnnnom xonrpacra, ne ocraercx nenocrpeôonanntm. Ipomaµnoe npenmymecrno +roro npnnnnna
saxnmuaercx ne rontxo n rom, uro on +]]exrnnno paôoraer, no raxxe n n rom, uro ero ncnontsonanne
npaxrnuecxn ne noµµaercx oônapyxennm. Te, xro xouer npnmennrt na npaxrnxe npnnnnn xonrpacra,
moryr cµenart +ro ôes xaxoro-nnôo xnnoro crpyxrypnponannx cnryannn. Posnnunte ropronnt rxanxmn n
oµexµoñ xnnxmrcx xopomnm npnmepom. Hpeµnonoxnm, uenonex nxoµnr n ]emeneôentntñ marasnn µnx
myxunn n ronopnr, uro xouer xynnrt xocrmm-rpoñxy n cnnrep. Ecnn ôt nt ôtnn npoµannom, uro ôt nt
noxasann noxynarenm cnauana, uroôt sacrannrt ero nanepnxxa norparnrt ôontme µener? Bnaµentnt
marasnnon oµexµt pexomenµymr cnoemy nepconany cnauana npoµanart ôonee µoporne npeµmert. 3µpantñ
cmtcn moxer noµcxastnart oôparnoe: ecnn uenonex rontxo uro norparnn maccy µener, uroôt npnoôpecrn
xocrmm, on moxer orxasartcx or noxynxn cnnrepa. Ho ropronnt oµexµoñ snamr nyume. Onn neµyr ceôx n
coornercrnnn c npnnnnnom xonrpacra: cnauana npoµañre xocrmm, noromy uro xorµa µeno µoñµer µo
cnnrepon, µaxe µopornx, nx nent ne ôyµyr xasartcx uepecuyp ntcoxnmn na ]one nen xocrmmon. uenonex
moxer nnyrpenne conpornnnxrtcx rpare 95 µonnapon na cnnrep, no ecnn on rontxo uro xynnn xocrmm sa
495 µonnapon, cnnrep sa 95 µonnapon ne noxaxercx emy cnnmxom µopornm. Tor xe camtñ npnnnnn
npnmennm x uenonexy, xoroptñ xouer xynnrt axceccyapt (pyôamxy, ry]nn, pement) x nonomy xocrmmy.
Bonpexn nsrnxµy c nosnnnn sµpanoro cmtcna, ]axrt noµrnepxµamr µeñcrnennocrt npnnnnna xonrpacra.
Kax yrnepxµamr ropronte anannrnxn Vnrnn, Xyônn n M+p]n n xnnre «Honax ncnxonornx yôexµennx n
snauenne mornnannn npn npoµaxe» (Whitney, Hubin & Murphy, The New Psvchologv of Persuasion and
Motivation in Selling, 1965), «nnrepecno, uro µaxe xorµa uenonex nxoµnr n marasnn oµexµt c uerxoñ
nentm xynnrt xocrmm, on nourn ncerµa n.amum oo.iue sa nmôte axceccyapt, xoropte noxynaer, ecnn on
noxynaer nx noc.e npnoôperennx xocrmma, a ne µo +roro».
µopoeue +a+a u nana'
C mex nop rar » vexa.a e ro..eor, » oi.a ueoperua e uanucauuu nuce+. B cora.em o mo+, :mo
oi.a ueeuu+ame.iua, u o mo+, :mo ue nuca.a oo cux nop. B cooouv ea+ ceù:ac ooo ece+, :mo npousou.o,
uo nepeo me+, rar ei npooo.rume :meuue, nora.vùcma, c»oime. Bi ue ovoeme :umami oa.iue, nora ue
c»oeme, xopouo ?
Hv, ceù:ac » :vecmevm ceo» eno.ue xopouo. Hepe.o+ :epena u comp»ceuue +osea, romopie »
no.v:u.a, roeoa einpieuv.a us orua ceoeeo oouerumu» e mom +o+eum, roeoa mo saeope.oci ecrope
noc.e +oeeo npuesoa cmoa, menepi no:mu ei.e:eui. B npoee.a oee ueoe.u e oo.iuuµe u menepi +oev
euoemi no:mu uop+a.iuo, u eo.oeuie oo.u oieamm mo.iro pas e oeui. K c:acmim, norap e oouerumuu
u +où npiror veuoe. oervpuiù onepamop easoeoù cmauµuu, pacno.oreuuoù p»oo+ c oouerumue+, u
u+euuo ou noseouu. e norapuiù omoe. u eisea. «cropvm no+oui». Kpo+e moeo, ou uaeeua. +eu» e
oo.iuuµe, u, nocro.irv +ue oi.o ueeoe rumi noc.e norapa, ou oi. oocmamo:uo ooop, :mooi
npeo.orumi +ue pasoe.umi c uu+ eeo ro+uamv. B oeùcmeume.iuocmu omo no.vnooea.iua» ro+uama, uo
oua ooeo.iuo +u.a. Ou :voecuiù napeui, +i e.mou.uci opve e opvea u cooupae+c» noreuumic». Mi nora
ue uasua:u.u mo:uvm oamv, uo ceaoioa ovoem oo moeo, rar +o» oepe+euuocmi cmauem sa+emuoù.
µa, +a+a u nana, » oepe+euua. B suam, :mo ei +e:maeme cmami oeovuroù u oaovuroù u :mo ei
paovuuo npu+eme peoeura u orpvrume eeo moù re .mooeim, npeoauuocmim u ueruoù saoomoù, raru+u
orpvra.u +eu» e oemcmee. Hpu:uua saoeprru sar.m:euu» uaueeo opara cocmoum e mo+, :mo +où opve
http://books.pchelov.com
18
nooxeamu. uesua:ume.iuvm uuqerµum, romopa» +euaem ua+ coami ooopa:uie aua.usi rpoeu, a »
ueocmoporuo sapasu.aci om ueeo. B veepeua, :mo ei ecmpemume +oeeo opvea c pacnpocmepmi+u
ooì»mu»+u. Ou ooopiù u xom» ue o:eui oopasoeauuiù, uo samo mpvoo.moueiù.
Tenepi, noc.e moeo rar » cooouu.a ea+, :mo c.v:u.oci, xo:v ea+ crasami, :mo norapa e
oouerumuu ue oi.o, v +eu» ue oi.o comp»ceuu» +osea u nepe.o+a :epena, » ue oi.a e oo.iuuµe, » ue
oepe+euua, » ue no+o.e.eua, » ue uuquµupoeaua u v +eu» uem opvea. Oouaro » no.v:am uusrue oa..i no
a+epuraucroù ucmopuu u n.oxue oµeuru no xu+uu u xo:v, :mooi ei c+ompe.u ua omu oµeuru c
+vopocmim u cuucxooume.iuocmim.
Baua .mo»ua» oo:i,
Lopou
Bos+oruo, Lopou ue cnpae.»emc» c xu+ueù, uo oua no.v:aem «om.u:uo» no ncuxo.oeuu
Pnc. 1.4. Kon1pac1 nocnpnn1nn n yuamancn xonneµaa
¡nx ropronnen ropasµo npnôtntnee cnauana npeµcrannxrt µoporne npeµmert raxxe n noromy, uro
ecnn +roro ne µenart, npnnnnn xonrpacra craner axrnnno paôorart npornn nnx. Hpeµcrannenne cnauana
neµopororo npeµmera c nocneµymmnm noxasom µopororo npnneµer x romy, uro µoporoñ npeµmer n
pesyntrare noxaxercx noxynarenm eme ôonee µopornm eµna nn +ro xenarentno µnx ôontmnncrna
roprymmnx oprannsannñ. Ho+romy ananornuno romy, xax moxno cµenart rax, uroôt oµno n ro xe neµpo
noµt xasanoct xonoµnee nnn ropxuee n sanncnmocrn or remneparypt noµt, npeµcrannennoñ panee, moxno
«sacrannrt» neny oµnoro n roro xe npeµmera ntrnxµert ôonee ntcoxoñ nnn ôonee nnsxoñ n sanncnmocrn
or nent panee npeµcrannennoro npeµmera.
---
O1ue1 un1a1enn (C1yµen1a õnsnec-mxonm Hnxarcxoro ynnnepcn1e1a)
B cuoe. e oruoauuu ca+o.ema e aoponopmv O´Xapa, Bopve ua mao.o no»eu.oci ooì»e.euue, :mo
peùc nepeuocumc» u :mo, ec.u naccarupi coe.ac»mc» sarasami ou.emi ua oo.ee nosouuù peùc, ouu
no.v:am ro+neucaµum e pas+epe 10 mic»: oo..apoe' Pasv+eemc», oma ueeepo»mua» cv++a oi.a
uvmroù. Umo re, .mou noc+e».uci. Oouaro » sa+emu., :mo roeoa oi.a ooì»e.eua uacmo»ua» cv++a
ro+neucaµuu (200 oo..apoe), re.amuux sarasami ou.emi ue uau.oci. Ao+uuucmpaµuu aoponopma
npuu.oci noouu+ami µeuv oearoi, cua:a.a oo 300, a nomo+ oo 500 oo..apoe, nora ue no»eu.oci
uecro.iro re.amuux.
Toeoa » rar pas :uma. Bauv ruuev u nou»., :mo uvmuuru uapvuu.u npuuµun roumpacmuoeo
eocnpu»mu». Hs-sa moeo, :mo cua:a.a ouu »rooi npeo.oru.u o:eui oo.iuvm cv++v, 200 oo..apoe
ro+neucaµuu norasa.uci naccarupa+ ra.ru+u epoua+u. Jmo oi.a ooeo.iuo oopoea» uvmra oua
ooou.aci aeuaro+nauuu e .uuuux 300 oo..apoe ua rarooeo naccarupa.
Hpnueuanne an1opa. Kax nt µymaere, mor nn n +rom cnyuae npnnnnn xonrpacrnoro nocnpnxrnx
ctrpart na pyxy annaxomnannn n npnnecrn npnôtnt, a ne ymepô? Hanepnoe, cronno n xauecrne myrxn
npeµnoxnrt xomnencannm n 5 µonnapon, nocne uero nacroxmax cymma n 200 µonnapon noxasanact ôt
naccaxnpam upesntuañno samanunnoñ. H myrxa yµanact ôt, n µentrn ôt coxpannnnct.
---
Vmnoe ncnontsonanne npnnnnna xonrpacra nocnpnxrnx nnxonm oôpasom ne orpannunnaercx
ropronneñ oµexµoñ. × cronxnyncx c meroµnxoñ, xoropax ocnontnaercx na +rom npnnnnne, xorµa
nccneµonan raxrnxy «nnymennx ycrynunnocrn» xomnannñ no ropronne neµnnxnmocrtm. uroôt «nayunrt
menx uro x uemy», npeµcrannrent xomnannn conponoxµan menx no npemx noxasa µomon nepcnexrnnntm
noxynarenxm. Hpoµanen mt moxem nastnart ero unnom µonxen ôtn nosnaxomnrt menx c ocnonamn
ônsneca, uroôt nomout n nepnoµ npnntxannx. Bcxope x samernn, uro, xorµa ôt unn nn npncrynan x
noxasy xnnenram norennnantntx noxynox, on oôtuno naunnan c napt nenoµxoµxmnx µomon. × cnpocnn
ero oô +rom, n on paccmexncx. 3rn µoma ôtnn rem, uro on nasnan coôcrnennocrtm «µnx noxasa». Komnannx
nxnmuaer oµnn-µna sanymenntx µoma n cnon cnncxn, npnuem xnno santmax nx neny. 3rn µoma
npeµnasnauent ne µnx roro, uroôt ôtrt npoµanntmn noxynarenxm, a µnx roro, uroôt rontxo noxastnart
http://books.pchelov.com
19
nx, rax, uroôt nepcnexrnnnax coôcrnennocrt ns xaranora xomnannn ntnrptnana or cpannennx. He nce
mrarnte corpyµnnxn nontsonannct noxasntmn µomamn, no nor unn nmn nontsonancx. On ronopnn, uro
emy npannrcx naônmµart, xax «saropamrcx rnasa» nmµeñ, xorµa on noxastnaer neµnnxnmocrt, xoropym
µeñcrnnrentno xouer nm npoµart, nocne roro xax onn ynnµenn sanymennte µoma, nanomnnammne rpyµy
xnama.
Anromoônntnte µnnept raxxe uacro ncnontsymr npnnnnn xonrpacra. Onn µoxnµamrcx, noxa ne
ôyµer µocrnrnyra µoronopennocrt ornocnrentno nent na nonym mamnny, n rontxo nocne +roro
npeµnaramr na ntôop npeµmert, xoropte moryr ôtrt µoôannent. Hpn saxnmuennn cµenxn na 15 rtcxu
µonnapon cornx µonnapon na xaxoe-nnôyµt nsnnmecrno npoµe paµno FM ntrnxµnr npocro cmemnoñ. To xe
camoe ôyµer cnpaneµnnno µnx µopornx axceccyapon npoµe ronnponanntx crexon, µnoñntx sepxan µnx
ôoxonoro oôsopa nnn cnennantnoñ orµenxn canona mamnnt, xoropte npoµanen moxer npeµnarart
nocneµonarentno. Tpmx saxnmuaercx n rom, uroôt µoônnartcx or noxynarenx µononnnrentntx rpar
nesanncnmo oµna or µpyroñ. Hpn +rom xaxµax ornocnrentno manax nena ôyµer ntrnxµert ntnrptmno na
]one yxe onpeµenennoñ ropasµo ôontmeñ sarpart. Kax moxer noµrnepµnrt nerepan noxynarent
mamnn, oxonuarentnax nena no mnorom sanncnr or µoôannennx pasnnuntx xaxymnxcx nycrxxamn
npeµmeron. B ro npemx xax noxynarent cronr c noµnncanntm xonrpaxrom n pyxax, yµnnnxxct romy, uro
nponcxoµnr, n ne naxoµx nnxoro, xpome ceôx, xoro moxno ôtno ôt oônnnnrt, anromoônntntñ µnnep
xnrpo yntôaercx noµoôno macrepy µxny-µxnrcy.
Bmnoµm
- 3ronorn, nccneµonarenn, xoropte nsyuamr noneµenne xnnorntx n ecrecrnennom oxpyxennn,
oôparnnn nnnmanne na ro, uro n noneµennn npeµcrannreneñ mnornx nnµon xnnorntx uacro nmemr mecro
xecrxne anromarnuecxne moµenn. Hastnaemte xecrxo ]nxcnponanntmn moµenxmn (narrepnamn)
noneµennx, +rn anromarnuecxne nocneµonarentnocrn µeñcrnnñ sacnyxnnamr ocoôoro nnnmannx,
nocxontxy onn nmemr cxoµcrno c onpeµenenntm anromarnuecxnm (rnna ue.r, sarvrra.o)
pearnponannem nmµeñ. Kax y nmµeñ, rax n y xnnorntx µannte moµenn noneµennx, xax npannno,
npnnoµxrcx n µeñcrnne xaxnm-ro oµnnm +nemenrom nn]opmannn. 3ra eµnncrnennax cnenn]nuecxax uepra
nrpaer pont cnycxonoro xpmuxa, ona uacro oxastnaercx ouent nennoñ, nocxontxy nosnonxer nnµnnnµy
npnnnmart npannntnoe pemenne ôes rmarentnoro n nonnoro anannsa ncex ocrantntx +nemenron
nn]opmannn n xonxpernoñ cnryannn.
- Hpenmymecrno raxoro crepeornnnoro pearnponannx saxnmuaercx n ero +]]exrnnnocrn n
«+xonomnunocrn»; anromarnuecxn pearnpyx na necymym ocnonnym nn]opmannm uepry-«cnycxonoñ
xpmuox», nnµnnnµ coxpanxer cnoe npemx, +neprnm n ymcrnenntñ norennnan. Heµocrarxom raxoro
pearnponannx xnnxercx nosmoxnocrt conepmennx rnyntx omnôox, xoropte moryr µoporo oôoñrnct.
Pearnpyx rontxo na orµentntñ +nemenr µocrynnoñ nn]opmannn (µaxe ecnn +ror +nemenr nmeer xnmuenoe
snauenne), nnµnnnµ c ôontmeñ nepoxrnocrtm conepmnr omnôxy, ocoôenno ecnn on pearnpyer
anromarnuecxn, ôes pasmtmnennñ. Bepoxrnocrt conepmennx omnôxn nospacraer eme ôontme, xorµa
µpyrne nnµnnnµt crpemxrcx nsnneut µnx ceôx ntroµy, oprannsyx µeno raxnm oôpasom (nocpeµcrnom
mannnynnponannx uepramn, nrpammnmn pont nycxontx mexannsmon), uroôt moxno ôtno ntnyµnrt
«xeprny» conepmnrt xenarentnte µnx nnx nocrynxn n nenoµxoµxmee µnx +rnx nocrynxon npemx.
- Mexannsm ycrynunnocrn (noôyxµenne oµnoro uenonexa noµunnnrtcx rpeôonannm µpyroro)
moxno nonxrt, ecnn yuecrt cxnonnocrt nmµeñ x anromarnuecxomy, ocnonannomy na crepeornnax
pearnponannm. Hpeµcrannrenn ôontmnncrna connantntx rpynn «cosµann» naôop xauecrn (nnn uepr),
nrpammnx pont nycxontx mexannsmon n nponecce npoxnnennx ycrynunnocrn, ro ecrt naôop
cnenn]nuecxnx +nemenron nn]opmannn, xoropte oôtuno «cooômamr» nam, uro cornacne c rpeôonannem
nepoxrnee ncero xnnxercx npannntntm n ntroµntm. Kaxµtñ ns +rnx +nemenron nn]opmannn moxer ôtrt
ncnontsonan n xauecrne opyµnx nnnxnnx, uroôt noôyµnrt nmµeñ cornacnrtcx c rpeôonannem.
Kon1pontnme nonpocm
http://books.pchelov.com
20
Coeepueuuoe euaðeuue +amepuauo+
1. uro npeµcrannxmr coôoñ xecrxo ]nxcnponannte moµenn noneµennx xnnorntx? uem onn
noxoxn na nexoropte rnnt pearnponannx nmµeñ? uem onn ornnuamrcx?
2. uro µenaer anromarnuecxoe pearnponanne raxnm npnnnexarentntm? Taxnm onacntm?
3. uro npeµcrannxmr coôoñ opyµnx anromarnuecxoro nnnxnnx?
Pnc. 1.5. Kap1ouxa c npoctõon o õnaro1nopn1entnou noaep1nonannn
Kpumuuecuoe +muueuue
1. Hpeµnonoxnm, uro nt aµnoxar, npeµcrannxmmnñ xenmnny, xoropax cnomana nory n ynnnepmare
n npeµ¡xnnna marasnny Hcx na 10 rtcxu µonnapon n xauecrne nosmemennx sa nonecennte yôtrxn.
Hcnontsyx snanne npnnnnna xonrpacrnoro nocnpnxrnx, uro ôt nt mornn cµenart, uroôt sacrannrt
npncxxntx nocunrart 10 rtcxu µonnapon pasymnoñ n µaxe cnnmxom cxpomnoñ cymmoñ?
2. Kaprouxa c npoctôoñ o ônarornopnrentnocrn na pnc. 1.5 ntrnxµnr µocrarouno oôtuno sa
ncxnmuennem crpannoñ nocneµonarentnocrn cymm noxeprnonannñ, o xoroptx npocxr. Oô¡xcnnre,
nouemy, cornacno npnnnnny xonrpacrnoro nocnpnxrnx, pacnonoxenne nanmentmeñ cymmt nsnoca mexµy
µnymx ôonee xpynntmn cymmamn xnnxercx +]]exrnnnoñ raxrnxoñ noôyxµennx nmµeñ nnocnrt xpynnte
nsnoct.
3. Kaxnm oôpasom npeµocrepexenne oô onacnocrn pearnponannx no rnny ue.r, sarvrra.o
orpaxaercx n cneµymmnx nnrarax?
«Bce cneµyer ynpomart, nacxontxo +ro nosmoxno, no ne ôonee» (A.ioepm Jùuumeùu).
«Bennuañmnñ ypox n xnsnn saxnmuaercx n npnnxrnn mtcnn o rom, uro µaxe µypaxn nnorµa
ôtnamr npant» (Vuucmou Uep:u..i).
http://books.pchelov.com
21
Inana 2. Bsanunmn oõuen
Cmapie «µaù» u «Bepu»
Hnarn xaxµtñ cnoñ µonr, xax ecnn ôt cam Iocnoµt ntnnctnan cuer.
Pa.iq Vo.oo J+epcou
Hecxontxo ner nasaµ oµnn npo]eccop ynnnepcnrera nponen nnrepecntñ +xcnepnmenr. On nocnan
orxptrxn x Poxµecrny mnoxecrny conepmenno nesnaxomtx emy nmµeñ. Xorx npo]eccop n oxnµan
nexoropoñ ornernoñ peaxnnn, orxnnx, xoroptñ on nonyunn, ôtn nopasnrentntm npasµnnunte
nosµpannrentnte orxptrxn, aµpeconannte emy, nonnnnct noroxom or nmµeñ, xoropte nnxorµa ero ne
ncrpeuann n nnxorµa o nem ne cntmann. Fontmnncrno rex, xro ornernn na orxptrxy, µaxe ne ntrannct
ntxcnnrt uro-nnôo ornocnrentno nnunocrn nensnecrnoro npo]eccopa, Onn nonyunnn ero npasµnnunym
nosµpannrentnym orxptrxy, ue.r, sarvrra.o, n onn anromarnuecxn nocnann emy orxptrxy n orner
(Kunz & Woolcott, 1976). Xorx +ro nccneµonanne nesnaunrentno no cnoemy macmraôy, ono npexpacno
noxastnaer µeñcrnne oµnoro ns nanôonee morymecrnenntx opyµnñ nnnxnnx nmµeñ µpyr na µpyra
npaeu.a esau+uoeo oo+eua. 3ro npannno rnacnr, uro mt oôxsant nocrapartcx ornnarnrt xaxnm-ro
oôpasom sa ro, uro npeµocrannn nam µpyroñ uenonex. Ecnn xenmnna oxastnaer nam nmôesnocrt, nam
cneµyer ornernrt eñ rem xe; ecnn myxunna noctnaer nam noµapox xo µnm poxµennx, mt µonxnt
ncnomnnrt o ero µne poxµennx; ecnn cynpyxecxax napa npnrnamaer nac x ceôe na neuepnnxy, mt µonxnt
n cnom ouepeµt npnrnacnrt +ry napy x ceôe. Taxnm oôpasom, npannno nsanmnoro oômena rapanrnpyer nam
cnoero poµa narpaµy sa nmôesnocrn, noµapxn, npnrnamennx n romy noµoônoe. Hpnsnarentnocrt
nacrontxo uacro conyrcrnyer nonyuennm noµoôntx nemeñ, uro cnonocoueranne «npemnoro oôxsan»
npenparnnoct n cnnonnm cnona «cnacnôo» no mnornx xstxax.
uyncrno npnsnarentnocrn pacnpocrpaneno upesntuañno mnpoxo, npnuem, xax yrnepxµaer
connonor 3nnnn Ioynµnep (Gouldner, 1960), npaxrnuecxn n nmôom oômecrne. |Hexoropte oômecrna
npnµann +romy npannny craryc pnryana. Tax, n nexoroptx oônacrxx Haxncrana n Hnµnn mnpoxo
pacnpocrpanen ysaxonenntñ oôtuañ oômena noµapxamn «Bapran Fxanµxn» (Jartan Bhanfi). Bor xax
onnctnaer +ror oôtuañ Ioynµnep (Gouldner, 1960): «Baxno ro, uro cnoxnnmaxcx cncrema ne µaer nmµxm
ocrannrt µannte nmn oôxsarentcrna nentnonnenntmn. Tax, nocne oxonuannx cnaµeônoro ropxecrna
xosxena µapxr yxoµxmnm rocrxm xon]ert. Orcunrtnax nx, xosxñxa moxer cxasart: "3rn nxrt namn",
nmex n nnµy "3ro sa ro, uro nt pantme µann mne"; sarem xosxñxa µoôannxer eme xon]er, ronopx: "3ro
mon". Hpn nepnoñ noxnnnmeñcx nosmoxnocrn ona nonyunr cnon xon]ert oôparno c µononnennem,
xoropoe ona nosxe nosnparnr, n rax µanee».|
Pasnnrax cncrema npnsnarentnocrn, oôycnonnennax npannnom nsanmnoro oômena, xnnxercx
ynnxantnoñ ocoôennocrtm uenoneuecxoñ xyntrypt. Hsnecrntñ apxeonor Pnuapµ Hnxn (Leakey & Lewin,
1978) cnxstnaer cymnocrt roro, uro µenaer nac nmµtmn, c cncremoñ nsanmooômena: «Mt nmµn, noromy
uro namn npeµxn nayunnnct µennrtcx cnoeñ nnmeñ n ymennxmn nocpeµcrnom nounraemoñ cern
oôxsarentcrn», ronopnr on. 3rnorpa]t Hañonen Tañrep n Poônn uoxc (Tiger & Fox, 1971)
paccmarpnnamr +ry «cert npnsnarentnocrn» xax ynnxantntñ npncnocoônrentntñ mexannsm
uenoneuecxnx cymecrn, µenammnñ nosmoxntm pasµenenne rpyµa, oômen pasnnuntmn nnµamn ronapon n
ycnyr (nocpeµcrnom cosµannx ycnonnñ µnx noµroronxn cnennanncron) n ]opmnponanne cncremt
nsanmosanncnmocreñ, xoropte oô¡eµnnxmr nnµnnnµon n upesntuañno +]]exrnnno µeñcrnymmne
oprannsannonnte eµnnnnt.
Hmenno opnenrannx na ôyµymee, npncymax uyncrny npnsnarentnocrn, xnnnact npnunnoñ
connantnoro nporpecca. Bnpoxo pacnpocrpanennoe n +neprnuno noµµepxnnaemoe uyncrno
npnsnarentnocrn ctrpano orpomnym pont n uenoneuecxoñ connantnoñ +nonmnnn, nocxontxy
noµpasymenaercx, uro oµnn uenonex moxer µart neuro (nanpnmep, eµy, +neprnm, saôory) µpyromy c
ynepennocrtm n rom, uro ero cnnt ne ôyµyr norpauent nnycrym. Bnepnte n +nonmnnonnoñ ncropnn
nnµnnnµ nonyunn nosmoxnocrt orµanart xaxym-ro uacrt cnonx pecypcon n npn +rom ne repxrt orµannoe.
Pesyntrarom +roro xnnnoct ycnoxnenne n yconepmencrnonanne cncremt nomomn, µapennx noµapxon,
http://books.pchelov.com
22
roprontx ornomennñ, npnnecmee oômecrny orpomnym ntroµy. Heyµnnnrentno, uro npannno nsanmnoro
oômena rnyôoxo nneµpnnoct n name mtmnenne ônaroµapx connannsannn, xoropoñ mt nce noµnepraemcx.
× ne snam nyumeñ nnnmcrpannn roro, nacxontxo rnyôoxo moryr nponnxart n ôyµymee
oôxsarentcrna nsanmnoro oômena, uem cneµymmax ncropnx o 5 rtcxuax µonnapon nomomn, xoropte ôtnn
nocnant n 1985 roµy ns Mexcnxn µoneµennomy µo nnmert napoµy 3]nonnn. B 1985 roµy 3]nonnx
cnpaneµnnno morna nperenµonart na ro, uro ncntrtnaer nennuañmne crpaµannx n nnmennx n mnpe.
3xonomnxa crpant ôtna paspymena. Ee npoµyxronte sanact ôtnn ynnuroxent mnoronerneñ sacyxoñ n
rpaxµancxoñ noñnoñ. Xnrenn 3]nonnn rtcxuamn ymnpann or ôonesneñ n ronoµa. Vunrtnax +rn
oôcroxrentcrna, x ne ôtn yµnnnen, ysnan o cµenannom Mexcnxoñ noxeprnonannn 5 rtcxu µonnapon +roñ
myunrentno nyxµammeñcx crpane. Oµnaxo y menx ôyxnantno ornannnact uenmcrt, xorµa ns xparxoñ
rasernoñ samerxn x ysnan o rom, uro nomomt ôtna ornpannena n oôparnom nanpannennn. Mecrnte
unnonnnxn Kpacnoro Kpecra pemnnn nocnart µentrn µnx oxasannx nomomn xeprnam semnerpxcennx n
Mexnxo.
Ecnn menx naunnaer nnrepeconart xaxoñ-ro acnexr uenoneuecxoro noneµennx, x crpemnmct
nponecrn µocrarouno rnyôoxoe paccneµonanne. B µannom cnyuae x cymen ysnart µerann npnneµennoñ
ncropnn. 3rn µerann xnnnnct xpacnopeunntm noµrnepxµennem ynnnepcantnocrn npannna nsanmnoro
oômena. Hecmorpx na cnntneñmym nyxµy, ncntrtnaemym napoµom 3]nonnn, µentrn ôtnn nocnant n
Mexnxo, noromy uro n 1935 roµy Mexcnxa oxasana nomomt 3]nonnn, xorµa ra ôtna oxxynnponana
nrantxncxnmn noñcxamn (Ethiopian Red Cross, 1985). Vsnan oô +rom, x ncntran uyncrno ônaroronennx, no
nepecran neµoymenart. Horpeônocrt ornernrt nsanmnocrtm nepenecnna orpomnte xyntrypnte pasnnunx,
rpomaµnte paccroxnnx, nonantntñ ronoµ n npxmoe cnoexoptcrne. uepes noncronernx, nonpexn ncem
npornnoµeñcrnymmnm cnnam, npnsnarentnocrt nocropxecrnonana.
Kax paõo1ae1 +1o npannno
He ouent-ro saônyxµañrect, uenoneuecxne oômecrna nsnnexamr snaunrentnym ntroµy ns npannna
nsanmnoro oômena, n, cneµonarentno, onn crapamrcx cµenart rax, uroôt nx unent npnµepxnnannct +roro
npannna n nepnnn n nero. Kaxµoro ns nac yunnn xnrt n coornercrnnn c npannnom nsanmnoro oômena, n
xaxµtñ ns nac snaer o connantntx canxnnxx, npnmenxemtx xo ncxxomy, xro +ro npannno napymaer.
×pntxn, xoropte mt nanemnnaem na noµoôntx nmµeñ, nmemr nerarnnntñ orrenox noµtpt,
nonpomañxa, neônaroµapntñ, neoôxsarentntñ uenonex, ror, xro cnocoôen cxptrtcx, ne ynnarnn µonra.
Hocxontxy cymecrnyer nceoômax nenpnxsnt x rem, xro ôeper n ne µenaer ycnnnñ, uroôt orµart uro-ro n
orner, mt uacro nµem na nce, uroôt nsôexart cnryannn, n xoropoñ nac mornn ôt nocunrart
neônaroµapntmn. ¡eno µoxoµnr µo roro, uro mt uacro oxastnaemcx oµepxnmtmn xenannem
orônaroµapnrt, n n pesyntrare nac «ncnontsymr» nnµnnnµt, xoropte crpemxrcx sapaôorart na nameñ
npnsnarentnocrn.
uroôt nonxrt, xax nmenno moryr ncnontsonart npannno nsanmnoro oômena re, xro npnsnaer ero n
xauecrne opyµnx nnnxnnx, xaxontm ono, necomnenno, n xnnxercx, oôparnmcx x +xcnepnmenry,
nponeµennomy npo]eccopom ¡ennncom Pnranom (Regan, 1971) ns Kopny+nntcxoro ynnnepcnrera.
Cyô¡exr, xoroptñ yuacrnonan n nccneµonannn, µonxen ôtn onennrt xauecrno pxµa xaprnn. ¡pyroñ
onennnammnñ mt moxem nastnart ero ¡xo rontxo npeµcrannxncx raxnm xe cyô¡exrom, ôyµyun na
camom µene accncrenrom µoxropa Pnrana. 3xcnepnmenr nponoµnncx n µnyx moµn]nxannxx. B oµnom
cnyuae ¡xo oxastnan manentxym nenpomenym nmôesnocrt ncrnnnomy ncntryemomy. Bo npemx
xoporxoro nepeptna ¡xo noxnµan xomnary na napy mnnyr n nosnpamancx c µnymx ôyrtnxamn «Koxa-
xont», oµnoñ µnx ncntryemoro n µpyroñ µnx ceôx, ronopx: «× cnpocnn y µoxropa, moxno nn mne nsxrt µnx
ceôx "Kony", n on paspemnn, rax uro x xynnn eme oµny µnx nac». B µpyrom cnyuae ¡xo ne oxastnan
ncntryemomy nmôesnocrn; on npocro nosnpamancx nocne µnyxmnnyrnoro nepeptna C nycrtmn pyxamn.
Bo ncex ocrantntx ornomennxx ¡xo nen ceôx oµnnaxono.
Hosµnee, xorµa nce xaprnnt oxastnannct onenenntmn n µoxrop Pnran noxnµan xomnary, ¡xo
npocnn ncntryemoro oxasart nmôesnocrt e+v. On npnsnanancx, uro npoµaer norepeñnte ônnert n uro
ecnn on pacnpocrpannr ôontmym uacrt ônneron, ro ntnrpaer npns n 50 µonnapon. ¡xo npocnn
http://books.pchelov.com
23
ncntryemoro xynnrt necxontxo norepeñntx ônneron no nene 25 nenron sa mryxy: «Hoxanyñcra, xynnre
nmôoe xonnuecrno, uem ôontme, rem nyume». B xoµe nccneµonannx ôtno cµenano nnrepecnoe saxnmuenne
ornocnrentno xonnuecrna ônneron, npnoôperenntx y ¡xo ncntryemtmn n µnyx pasntx cnryannxx. Fes
ncxxoro comnennx, ¡xo c ôontmnm ycnexom npoµanan norepeñnte ônnert rem yuacrnnxam +xcnepnmenra,
xoropte nocnontsonannct panee ero nmôesnocrtm. ×nno omymax, uro onn uem-ro oôxsant ¡xo, +rn nmµn
noxynann n µna pasa ôontme ônneron, uem re, xomy ¡xo ne oxastnan nmôesnocrn. Xorx nccneµonanne
Pnrana npeµcrannxer coôoñ upesntuañno npocrym µemoncrpannm roro, xax paôoraer npannno nsanmnoro
oômena, ono µocrarouno xpxo nnnmcrpnpyer necxontxo naxntx xapaxrepntx uepr +roro npannna. B
µantneñmem noµpoônoe paccmorpenne +rnx uepr nomoxer nam nonxrt, xax moxno ncnontsonart npannno
nsanmnoro oômena c ntroµoñ µnx ceôx.
Hpaeuuo esau+uoeo oó+eua aeuaemca yuueepcauoum+
Oµnoñ ns npnunn, no xoroptm npannno nsanmnoro oômena moxer upesntuañno +]]exrnnno
ncnontsonartcx n xauecrne nncrpymenra µnx nonyuennx ycrynox co cropont µpyroro uenonexa, xnnxercx
ero ynnnepcantnocrt. ¡annoe npannno oônaµaer npnnoµxmeñ n rpener cnnoñ, uacro ntstnax
nonoxnrentnym peaxnnm na rpeôonanne, xoropoe, ecnn ôt ne uyncrno npnsnarentnocrn, ne cneµonano ôt
ntnonnxrt. Hexoropte cnnµerentcrna roro, uro nnnxnne npannna nsanmnoro oômena uacro oxastnaercx
cnntnee nnnxnnx µpyrnx ]axropon, xoropte oôtuno onpeµenxmr, cneµyer nn ncnonnxrt npoctôy, moxno
ynnµert n pesyntrarax nccneµonannx Pnrana. Pnrana nnrepeconana ne rontxo cnxst npannna nsanmnoro
oômena c ycrynunnocrtm, no n ro, xax cnmnarnx x µannomy uenonexy nnnxer na cxnonnocrt noµunnnrtcx
ero rpeôonannm. uroôt ycranonnrt, xax cnmnarnx x ¡xo nonnnxna na pemenne ncntryemtx xynnrt
norepeñnte ônnert, Pnran nonpocnn yuacrnnxon +xcnepnmenra sanonnnrt necxontxo onenountx nncron-
recron, noxastnammnx, nacxontxo nm npannrcx ¡xo. 3arem Pnran coornec ntpaxennocrt cnmnarnn
ncntryemtx x ¡xo c xonnuecrnom xynnenntx y nero ônneron. Hpn +rom ôtna oônapyxena cxnonnocrt
yuacrnnxon +xcnepnmenra noxynart rem ôontme norepeñntx ônneron y ¡xo, uem ôontme on nm npannncx.
Ho +ro npxµ nn xnnxercx nopasnrentntm orxptrnem. Fontmnncrno ns nac snaer, uro nmµn ropasµo uame
oxastnamr nmôesnocrt rem, xro nm npannrcx.
B +xcnepnmenre Pnrana, oµnaxo, cnxst mexµy cnmnarneñ n ycrynunnocrtm ne naônmµanact n
cnryannn, xorµa ncntryemte nonyuann or ¡xo «Koxa-xony». ¡nx rex, xro ôtn oôxsan ¡xo, ne nmeno
snauennx, npannrcx on nm nnn ner; onn uyncrnonann, uro µonxnt emy xaxnm-ro oôpasom ornnarnrt, n onn
+ro µenann. Vuacrnnxn +xcnepnmenra, ormeuanmne, uro ¡xo nm ne npannrcx, noxynann y nero crontxo xe
ônneron, cxontxo re, xro yrnepxµan, uro ¡xo nm npannrcx. Hpannno nsanmnoro oômena nmeno nacrontxo
cnntnoe nnnxnne, uro «ôpano nepx» naµ ]axropom, xoroptñ oôtuno nnnxer na pemenne noµunnnrtcx
npoctôe, naµ cnmnarneñ x npocnrenm.
Hoµymañre o cxptrtx nosmoxnocrxx. Hmµn, xoropte nam ne npanxrcx, nenpnnnexarentnte nnn
nanxsunnte ropronnt, snaxomte c rxxentm xapaxrepom, npeµcrannrenn crpanntx nnn nenonynxpntx
oprannsannñ moryr ntnyµnrt nac µenart ro, uro nm xouercx, npocro oxasan nam neôontmym
nmôesnocrt µo roro, xax onn oôparxrcx co cnonmn npnrxsannxmn. ¡anañre paccmorpnm xonxperntñ
npnmep. Oômecrno Kpnmnt xnnxercx nocrounoñ pennrnosnoñ cexroñ c yxoµxmnmn n rnyôt nexon
xopnxmn. B 1970-e roµt nneuarnxmme ynennunnoct uncno ero unenon, a raxxe oô¡em coôcrnennocrn.
3xonomnuecxnñ pocr oôecneunnancx nocpeµcrnom pasnnuntx nnµon µexrentnocrn, rnanntm ns xoroptx
xnnxnoct ntnpamnnanne noxeprnonannñ y npoxoxnx n nyônnuntx mecrax.
B reuenne pannero nepnoµa conpemennoñ ncropnn Oômecrna Kpnmnt ntmorarentcrno nsnocon
ocymecrnnxnoct n neoôtunoñ ]opme. Ipynnt ]anarnxon-xpnmnanron uacro c ntôpnrtmn rononamn, n
nnoxo cnµxmeñ oµexµe, c oômorxamn na norax, c uerxamn n ôyôenunxamn oôtuno coônpann
noxeprnonannx na ropoµcxnx ynnnax, monoronno nanenax n npnrannontnax n nponecce ntnpamnnannx
µener.
Pnc. 2.1. Kpnmnan1 - ±eµ Mopos. 3amacxnponanmnct µo npeµena |n oµexµy Canra Knayca, n
npeµµnepnn npasµnnxa Poxµecrna|, no nce-raxn ncnontsyx npannno nsanmnoro oômena n xauecrne
http://books.pchelov.com
24
comsnnxa, +rn unent Oômecrna Kpnmnt ôtnn apecronant sa côop noxeprnonannñ ôes paspemennx, xorµa
onn nanxstnann neµennonte nanouxn poxµecrnencxnm noxynarenxm, a sarem ntnpamnnann
noxeprnonannx
Xorx raxax meroµnxa upesntuañno +]]exrnnno cnocoôcrnonana npnnneuennm nnnmannx, côop
cpeµcrn men ne ouent xopomo. Cpeµnnñ amepnxanen cunran xpnmnanron no mentmeñ mepe crpanntmn n
ne ns¡xnnxn xenannx µanart nm µentrn. unenam Oômecrna Kpnmnt ôtcrpo crano xcno, uro y nnx
nenpannntno oprannsonana pexnama. Hmµxm, y xoroptx xpnmnanrt ntnpamnnann nsnoct, ne npannnoct,
xax unent Oômecrna ntrnxµenn n µeñcrnonann. Ecnn ôt Oômecrno Kpnmnt ôtno oôtunoñ
xommepuecxoñ oprannsanneñ, pemenne ôtno ôt npocrtm nsmennrt ro, uro ne npannrcx nyônnxe. Ho
xpnmnanrt pennrnosnax oprannsannx, n ro, xax ee unent oµenamrcx n µeñcrnymr, oruacrn cnxsano c
pennrnosntmn ]axropamn. Hocxontxy n nmôoñ xon]eccnn pennrnosnte ]axropt, xax npannno, ne
menxmrcx no mnpcxnm cooôpaxennxm, pyxonoµcrno Oômecrna xpnmnanron oxasanoct nepeµ nnnom
nacroxmeñ µnnemmt. C oµnoñ cropont, noneµenne, nnµ oµexµt n npnuecxn nmenn ôontmoe snauenne. C
µpyroñ cropont, ]nnanconomy ônarononyunm oprannsannn yrpoxann orpnnarentnte nsrnxµt
amepnxancxoñ nyônnxn. uro xe ôtno µenart cexre?
Pemenne xpnmnanron ôtno ônecrxmnm. Onn paspaôorann nonym raxrnxy côopa cpeµcrn. uenonexy,
na xoroporo onn nanennnannct, renept ne oôxsarentno ôtno nmert no ornomennm x côopmnxam cpeµcrn
nonoxnrentnte uyncrna. Kpnmnanrt nauann npnmenxrt nponeµypy ntnpamnnannx nsnocon, ocnonannym
na npannne nsanmnoro oômena, xoropoe, xax npoµemoncrpnponano nccneµonanne Pnrana, xnnxercx
µocrarouno «moryunm», uroôt npeoµonert ]axrop nenpnxsnn x romy, xro oôpamaercx c npoctôoñ. Honax
crparernx xpnmnanron, rax xe xax n npexnxx, nxnmuaer n ceôx ntnpamnnanne noµauex n nyônnuntx
mecrax c nnrencnnntm nemexoµntm µnnxennem (a+ponoprt xnnxmrcx nsnmônenntmn mecramn), no
renept, npexµe uem nonpocnrt uenonexa o noxeprnonannn, xpnmnanrt npyuamr emy «noµapox» xnnry
(oôtuno «Fxaranar Inra»), xypnan Oômecrna «Hasaµ x Fory» (Back to the Godhead) nnn, uro nanôonee
npocro n µemeno, nnerox. Hnuero ne noµospenammemy npoxoxemy, xoroptñ nnesanno oônapyxnnaer, uro
emy n pyxn cynynn nnerox, nn n xoem cnyuae nentsx paspemnrt nepnyrt +ror nnerox, µaxe ecnn uenonex
yrnepxµaer, uro on emy ne nyxen. «Her, +ro nam noµapox nam», ronopnr côopmnx noxeprnonannñ,
orxastnaxct npnnxrt nnerox oôparno. Tontxo nocne roro, xax unen Oômecrna xpnmnanron raxnm oôpasom
saµeñcrnyer npannno nsanmnoro oômena, npoxoxero npocxr cµenart noxeprnonanne n nontsy Oômecrna.
3ra crparernx oxasanact ]anracrnuecxn +]]exrnnnoñ n npnnecna Oômecrny Kpnmnt
xpynnomacmraônym npnôtnt, nosnonnnmym npo]nnancnponart µexrentnocrt mnorouncnenntx xpamon n
npeµnpnxrnñ, a raxxe npnoôpecrn coôcrnennocrt n 321 ropoµe n Coeµnnenntx Brarax n µpyrnx crpanax.
Oµnaxo cneµyer samernrt: noyunrentno, uro npannno nsanmnoro oômena nauano npnnocnrt
mentmym nontsy xpnmnanram ne noromy, uro camo no ceôe crano menee +]]exrnnntm, no noromy, uro
nmµn namnn cnocoôt nomemart xpnmnanram npnmenxrt +ro npannno x nnm. Oxasanmnct oµnaxµt
xeprnamn noµoônoñ raxrnxn, mnorne nyremecrnennnxn renept npoxnnxmr ôµnrentnocrt npn nnµe
coornercrnymmnm oôpasom oµertx côopmnxon noxeprnonannñ Oômecrna Kpnmnt n a+ponoprax n na
noxsanax, nsmenxx cnoñ nyrt rax, uroôt nsôexart ncrpeun c nnmn n sapanee roronxct orneprnyrt
«noµapox». Xorx Oômecrno crapaercx npornnocroxrt +roñ nospocmeñ ôµnrentnocrn rpaxµan, pexomenµyx
cnonm unenam oµenartcx n necrn ceôx n conpemennom crnne, uroôt nsôerart nemeµnennoro pacnosnanannx
npn ntnpamnnannn noxeprnonannñ (nexoropte côopmnxn nocxr µopoxnte cymxn nnn uemoµanunxn),
µaxe rmarentnax macxnponxa ne ncerµa nomoraer xpnmnanram. Kpome roro, aµmnnncrpannx a+ponopron
crapaercx nonpemx cooômnrt nmµxm o namepennxx xpnmnanron. Tax, renept oôtunoñ npaxrnxoñ n
a+ponoprax xnnxercx orpannuenne µexrentnocrn xpnmnanron no côopy noxeprnonannñ onpeµenenntmn
reppnropnxmn n cooômenne nocpeµcrnom naµnnceñ n oô¡xnnennñ no nnyrpenneñ cncreme cnxsn o rom, uro
n +rnx mecrax xpnmnanrt coônpamr noxeprnonannx. To, uro mt npeµnounn ôoportcx c xpnmnanramn
cxopee yxnonxxct or nx nanxsunnocrn, nexenn npornnocrox eñ, xnnxercx cnnµerentcrnom connantnoñ
nennocrn npannna nsanmnoro oômena. 3ro npannno cnnmxom cnntno n n oômecrnennom nnane
ônarornopno uroôt mt mornn napymnrt ero.
B pesyntrare xpnmnanrt nonecnn snaunrentnte yôtrxn sa nocneµnne µecxrt ner. B oµnoñ rontxo
http://books.pchelov.com
25
Cenepnoñ Amepnxe nourn 30 ° nx xpamon ôtnn saxptrt no +xonomnuecxnm npnunnam, a uncno axrnnntx
unenon Oômecrna Kpnmnt pesxo coxparnnoct. Oµnaxo xpnmnanrt ne cµamrcx. ¡onxnocrnte nnna
npnsnamr, uro oprannsannx crpemnrcx coxpannrt cnoe nnnxnne n Cenepnoñ Amepnxe, oµnaxo axrnnno
nneµpxercx na neµanno orxptnmnecx «ptnxn» Bocrounoñ Enpont, xnrenn xoropoñ eme ne nonyunnn
npnnnnxn, nosnonxmmeñ nrnopnponart nasoñnnnym meµpocrt xpnmnanron.
Xorx xpnmnanrt nepeôpannct na ôonee ryunte nacrônma, rnyno ôtno ôt µymart, uro nmecre c
nnmn ncuesnn nce +]]exrnnnte raxrnxn nsanmnoro oômena. Hccneµonarenn, nponoµxmne onpoct
oômecrnennoro mnennx, oônapyxnnn, uro ecnn x onpocnnxy nsnauantno npnnoxnrt µenexnoe
nosnarpaxµenne (cepeôpxntñ µonnap nnn uex na 5 µonnapon), nmecro roro uroôt nepeuncnxrt
nosnarpaxµenne no ]axry nonyuennx sanonnennoro nonpocnoro nncra, ro +]]exrnnnocrt onpoca pesxo
nospacraer (Church, 1993; Warriner, Goyder, Gjertsen, Horner & McSpurren, 1996). B oµnom nccneµonannn
ôtno µoxasano, uro «nosnarpaxµenne» n nnµe nxrnµonnaponoro uexa, npnnoxennoro x anxere no
crpaxonannm, npnnocnr nµnoe ôontmnñ pesyntrar, uem ntnnara 50 µonnapon nocne roro, xax sanonnennax
anxera ôtna ornpannena nasaµ (James & Bolsten, 1992). Ananornuntm oôpasom nocrynamr o]nnnanrt,
xorµa x cuery npnxnaµtnamr «noµapox» xon]ery nnn xenarentnym pesnnxy uro snaunrentno
ynennunnaer pasmep uaentx (Gruner, 1996).
Kaxercx, µerxm nyume nsnecrna +ra cropona connantnoro nsanmoµeñcrnnx. Oµnn yunrent
paccxastnan mne, xax on nponoµnn n nxrom xnacce recr na ynorpeônenne nacroxmero, ôyµymero n
npomeµmero npemenn. Ha nonpoc «Fyµymee npemx or "x µam" ...» oµnn ns yuennxon ornernn: «× ôepy».
Moxer ôtrt, on nnoxo nsyunn xonxpernoe npannno rpammarnxn, saro ôonee naxnoe connantnoe npannno
on snan nyume.
Honn1nxa. ¡pyroñ apenoñ, rµe mnpoxo npnmenxercx npannno nsanmnoro oômena, xnnxercx
nonnrnxa. 3ro npannno ncnontsyercx na ncex yponnxx.
- Ha camom nepxy nnpamnµt nnacrn nsôpannte µonxnocrnte nnna nonneuent n oômen nsanmntmn
ycnyramn, ronocamn n oµonxennxmn, uro noncrnne npenpamaer nonnrnxy n nexym crpannym xyxnm.
Hexapaxrepnoe ronoconanne xaxoro-nnôo unnonnnxa npn npnnxrnn xaxoro-nnôyµt saxona moxer ôtrt
nnrepnpernponano xax nmôesnocrt n oômen na nmôesnocrt uenonexa, npeµnoxnnmero saxon.
Honnrnuecxne anannrnxn ôtnn nopaxent cnocoônocrtm Hnnµona ¡xoncona n nauantnom nepnoµe ero
npannennx nponoµnrt ôontmnncrno cnonx nporpamm uepes Konrpecc. ¡axe re unent Konrpecca, xoropte
nsnauantno xnnxnnct npornnnnxamn µanntx npeµnoxennñ, ronoconann sa nnx. Fonee rnyôoxoe
nccneµonanne nonnronoron noxasano, uro ocnonnoñ npnunnoñ ycnexa ¡xoncona ôtna ne crontxo ero
nonnrnuecxax nnrynnnx, cxontxo mnpoxnñ µnanason ycnyr, xoropte on mor oxastnart µpyrnm
saxonoµarenxm n reuenne µonrnx ner paôort n Hanare npeµcrannreneñ n n Cenare. B xauecrne npesnµenra
¡xoncon mor nponecrn orpomnoe xonnuecrno saxonoµarentntx nnnnnarnn sa xoporxoe npemx, norpeôonan
ynnart sa +rn ycnyrn. Hnrepecno, uro ananornuno moxno oô¡xcnnrt cnoxnocrn ¡xnmmn Kaprepa n
nporanxnnannn nporpamm uepes Cenar n nauantnom nepnoµe ero npannennx, n +ro necmorpx na
noµannxmmee ôontmnncrno µemoxparon xax n Hanare npeµcrannreneñ, rax n n Cenare. Kaprep npnmen x
npesnµenrcrny ne ns ncr+ônnmmenra Kannronnñcxoro xonma. Hponoµx cnom xamnannm, Kaprep ronopnn,
uro on nnxomy nnuem ne oôxsan n Bamnnrrone. Hpnunnoñ ôontmnncrna ero rpyµnocreñ na nocry
npesnµenra nnonne mor ôtrt ror ]axr, uro n Bamnnrrone nnxro nnuem ne ôtn oôxsan e+v. To xe camoe, n
µaxe n ôontmeñ crenenn, moxno cxasart ornocnrentno nepnoro npesnµenrcxoro cpoxa Fnnna Knnnrona.
- Ha cpeµnem yponne mt moxem nnµert crpemnenne xopnopannñ n orµentntx nnµnnnµon
oôecneunnart cyµeñcxnx n saxonoµarentntx unnonnnxon noµapxamn n ycnyramn. Heµapom cymecrnymr
mpnµnuecxne orpannuennx, nanpannennte npornn noµoôntx µapon n ycnyr. Haxonnenne oôxsarentcrn
uacro nexnr n ocnone o]nnnantno saxnnennoro namepennx noµµepxart nonynxpnoro xanµnµara. Oµnn
nsrnxµ na cnncox oprannsannñ, xoropte µenamr nxnaµt n npeµntôopnte xamnannn oooux rnanntx
xanµnµaron na naxntñ nocr, noµrnepxµaer noµoônte mornnt. Cxenrnx, rpeôymmnñ npxmtx
cnnµerentcrn xomnencannn, oxnµaemoñ nonnrnuecxnmn nxnaµunxamn, nycrt oôparnr nnnmanne na
sameuarentnoe no cnoeñ narnocrn npnsnanne ônsnecmena Poµxepa Tampasa na cnymannxx no ]nnanconoñ
pe]opme n Konrpecce CBA. Korµa ero cnpocnnn, µononen nn on pesyntraramn «]nnanconoñ noµµepxxn
xanµnµaron», na xoropym on norparnn 300 rtcxu µonnapon, Tampas yntônyncx n ornernn: «¡ymam, uro n
http://books.pchelov.com
26
cneµymmnñ pas x norpauy 600 rtcxu µonnapon».
Hoµoônoe uncrocepµeune peµxoe xauecrno cpeµn nonnrnxon. B ôontmnncrne cnyuaen n
«ôepymne» n «µammne» xopom yrnepxµamr, uro raxne nemn, xax «]nnanconax noµµepxxa» npeµntôopntx
xamnannñ, ôecnnarnte nyremecrnnx n npouee ne moryr nonnnxrt na pemennx «uecrntx n
µoôpoconecrntx» rocyµapcrnenntx cnyxamnx. Inana oµnoñ noôônpymmeñ oprannsannn nacrannan na
rom, uro nonoµa µnx ôecnoxoñcrna ôtrt ne moxer: «3rn nmµn |rocyµapcrnennte unnonnnxn| myµpte,
spente, oôpasonannte myxunnt n xenmnnt, nacroxmne npo]eccnonant cnoero µena, cnocoônte
ornnunrt uepnoe or ôenoro, paccyµnrentnte n ocropoxnte» (Barker, 1998). Tem ôonee no +romy nonpocy
eµnnoµymnt camn nonnrnxn. Onn nocroxnno nponosrnamamr nonnym nesanncnmocrt or ]nnancontx
oôxsarentcrn, xoropte moryr nnnxrt na xoro yroµno, rontxo ne na nnx. Oµnn ns µenyraron nanart
npeµcrannreneñ or moero coôcrnennoro mrara rnepµo saxnnn cnom nosnnnm ornocnrentno nmônreneñ
«µenart noµapxn»: «Onn nonmemr c +roro ro xe camoe, uro n nce ocrantnte mnm» (Foster, 1991).
Hpomy menx nsnnnnrt, no µnx menx, xax yuenoro, +ro yrnepxµenne cmexornopno. Mt, uecrnte n
µoôpoconecrnte yuente, nnonne xopomo npeµcrannxem ceôe, xax oôcronr µeno. B uacrnocrn, mt rnepµo
ynepent n rom, uro nmôte «myµpte, spente, oôpasonannte myxunnt n xenmnnt, nacroxmne
npo]eccnonant cnoero µena» rouno rax xe, xax n µpyrne nmµn, noµnepxent connantntm nnnxnnxm.
Paccmorpnm cnyuañ c mymnxoñ, pasnepnynmeñcx noxpyr oµnoro nexapcrnennoro npenapara npornn
ôonesneñ cepµna, nonpoc ôesonacnocrn xoroporo µnx sµopontx cran npeµmerom ôypntx µncxyccnñ.
Paccneµonanne µoxasano, uro 100 ° yuentx, nanncanmnx crartn n samnry npenapara, nontsonannct
pasntmn nnµamn «noµµepxxn» (mexµynapoµnte xomanµnponxn, ntµenenne cpeµcrn na +xcnepnmenrt,
npeµocrannenne nepconana) or ]apmanenrnuecxnx xomnannñ; no ns rex, xro orosnancx o npenapare
xpnrnuecxn, «noµµepxxy» nonyuann rontxo 37 ° (StelIox, Chua, O'Rourke & Detsky). Ecnn «noµµepxxa»
moxer noxoneôart µaxe yuentx, xoropte nanepnxxa «cnocoônt ornnunrt uepnoe or ôenoro,
paccyµnrentnt n ocropoxnt», uero xe oxnµart n raxom cnyuae or nonnrnxon? Kax nsôpannte, rax n
nasnauennte rocyµapcrnennte unnonnnxn uacro cunramr, uro na nnx ne pacnpocrpanxmrcx npannna µnx
«oôtuntx nmµeñ» nanpnmep, npannna napxonxn anromoônnx n romy noµoônoe. Ho nornopcrnonart
+romy saônyxµennm, xorµa ono xacaercx npannna nsanmnoro oômena, ne rontxo cmemno, no n onacno.
He conceu õecnna1nme oõpasnm. Koneuno, npannno nsanmnoro oômena naxoµnr mnpoxoe
npnmenenne n n ropronoñ c]epe. Xorx uncno nosmoxntx npnmepon nennxo, µanañre paccmorpnm napy
npnmepon, xacammnxcx npeµocrannennx ôecnnarntx oôpasnon npoµyxnnn. Pacnpocrpanenne ôecnnarntx
oôpasnon nmeer µonrym ncropnm. B ôontmnncrne cnyuaen neôontmoe xonnuecrno coornercrnymmero
npoµyxra npeµocrannxercx norennnantntm noxynarenxm c nentm µart nm nosmoxnocrt nonpoôonart +ror
npoµyxr n nocmorpert, nonpannrcx nn on nm. Koneuno, +ro saxonnoe xenanne nponsnoµnrenx
npoµemoncrpnponart mnpoxoñ nyônnxe xauecrna npoµyxra. Oµnaxo npenecrt ôecnnarnoro oôpasna
saxnmuaercx n rom, uro on raxxe xnnxercx noµapxom n n xauecrne raxonoro moxer npnnecrn n µeñcrnne
npannno nsanmnoro oômena. B crnne µxny-µxnrcy ror, xro pexnamnpyer ronap, pasµanax ôecnnarnte
oôpasnt, moxer ntcnoôoµnrt ecrecrnennym oôxstnammym cnny, npncymym noµapxy, nennnno
npnrnopxxct, uro ero eµnncrnennoe namepenne nponn]opmnponart norennnantntx noxynareneñ.
Hsnmônenntm mecrom µnx pasµaun ôecnnarntx oôpasnon xnnxercx cynepmapxer, rµe noxynarenxm uacro
npyuamr neôontmne xycouxn onpeµenennoñ pasnonnµnocrn ctpa nnn mxca na npoôy. ¡nx mnornx nmµeñ
rpyµno npnnnmart oôpasen or nocroxnno yntôammerocx npeµcrannrenx ]npmt, nosnpamax rontxo
syôouncrxy n yxoµx npout. Mnorne noxynamr µanntñ npoµyxr, µaxe ecnn on nm ne ouent-ro npannrcx.
Fnecrxmnñ napnanr +roñ mapxernnronoñ nponeµypt nnnmcrpnpyercx cneµymmnm cnyuaem, xoroptñ
npnnoµnrcx B+ncom Haxapµom n xnnre «Hespnmte macrepa yronapnnart» (The Hidden Persuaders). Oµnn
nnaµenen cynepmapxera n Hnµnane oµnaxµt npoµan rtcxuy ]ynron ctpa sa necxontxo uacon, npeµnarax
noxynarenxm camnm orpesart ceôe xycxn n xauecrne ôecnnarntx oôpasnon.
¡pyroñ napnanr pacnpocrpanennx ôecnnarntx oôpasnon ncnontsyercx Amwav Corporation, ôtcrpo
pacrymeñ xomnanneñ, xoropax nponsnoµnr ôtronym rexnnxy n npeµmert nnunoñ rnrnent n npoµaer nx
uepes mnpoxym, oxnartnammym ncm crpany, cert noxnaprnpnoñ ropronnn. Komnannx, xoropax sa
necxontxo ner µonena oô¡em npoµax µo nonyropa mnnnnapµon µonnapon, ncnontsyer ôecnnarnte oôpasnt
n cocrane xomnnexra, nastnaemoro BUG. B BUG nxoµxr npoµyxrt Amwav xnµxocrn µnx nonnponxn
http://books.pchelov.com
27
meôenn, mommne cpeµcrna, mamnynn, µesoµopanrt, penennenrt. Hpeµcrannrenn ]npmt npnnocxr +rn
cpeµcrna norpeônrenm µomoñ n ocoôoñ xopsnnxe nnn npocro n nonn+rnnenonom naxere. Cnennantntñ
npo]eccnonantntñ cnpanounnx Amwav pexomenµyer npoµanny ocrannxrt BUG norpeônrenm «na 24, 48
nnn 72 uaca conepmenno ôecnnarno n ôes xaxnx-nnôo oôxsarentcrn c ero cropont. Hpocro npeµnoxnre
norennnantnomy noxynarenm ncntrart +ror npoµyxr... 3ro raxoe npeµnoxenne, or xoroporo nnxro ne
moxer orxasartcx». K xonny ncntrarentnoro nepnoµa npeµcrannrent Amwav nosnpamaercx n coônpaer
saxast na re npoµyxrt, xoropte norpeônrent xenaer npnoôpecrn. Hocxontxy ouent nemnorne nmµn
ncnontsymr nonnocrtm coµepxnmoe µaxe oµnoñ ns emxocreñ sa raxoñ xoporxnñ nepnoµ, npoµanen moxer
sarem ornecrn BUG cneµymmemy norennnantnomy noxynarenm n nauart nect nponecc cnauana. V mnornx
npeµcrannreneñ Amwav nmeercx necxontxo naôopon BUG, xoropte moxno ncnontsonart oµnonpemenno.
Koneuno, renept mt c namn snaem, uro noxynarent, xoroptñ npnnxn n ncnontsonan npoµyxrt ns
naôopa BUG, nonan n nonymxy, cronxnynmnct c nnnxnnem npannna nsanmnoro oômena. Mnorne nmµn
uyncrnymr ceôx oôxsanntmn saxasart re npoµyxrt, xoropte onn nonpoôonann n raxnm oôpasom uacrnuno
norpeônnn. H xoneuno, n xopnopannn Amwav renept snamr, uro µeno oôcronr nmenno rax: µaxe n +roñ
nmemmeñ nennxonennte noxasarenn xomnannn npnmenenne BUG cnocoôcrnonano ntpaxennomy
ynennuennm oô¡ema npoµax. Topronte arenrt ormeuamr nopasnrentntñ +]]exr.
Pnc. 2.2. Xopomnn nmx. Hexoropte nponsnoµnrenn npoµyxron nnrannx ôontme ne µoxnµamrcx,
xorµa noxynarenn oxaxyrcx n marasnne, uroôt cnaôµnrt nx ôecnnarntmn oôpasnamn |a npeµnaramr nx
cnyuañntm npoxoxnm, nosne ]npmenntx pexnamntx nanarox|
«Henepoxrno! Mt nnxorµa ne nnµenn noµoônoro axnoraxa. Hpoµyxr pacxynaercx c nenepoxrnoñ
cxopocrtm, a mt neµt rontxo nauann... Hpnmenenne BUG npnneno x nenepoxrnomy ynennuennm oô¡ema
npoµax |ns µoxnaµa ropronoro arenra ns Hnnnnoñca|. Hcnontsonanne BUG camax ]anracrnuecxax nµex
n oônacrn posnnunoñ ropronnn. B cpeµnem nmµn npnoôperamr oxono nononnnt ncero coµepxnmoro BUG,
xorµa arenrt ero saônpamr... Oµnnm cnonom, rpanµnosno! Mt nnxorµa ne nnµenn noµoônoñ peaxnnn |ns
µoxnaµa ropronoro arenra ns Maccauycerca|.»
Topronte arenrt ns Amwav, noxoxe, osaµauent nopasnrentnoñ cnnoñ BUG. Koneuno, mt c namn
renept yxe µonxnt nonnmart npnunny raxoro ôontmoro ycnexa.
Hpannno nsanmnoro oômena «npannr ôan» n n mexnnunocrntx ornomennxx, xorµa peut ne nµer nn
o µentrax, nn o xommepuecxom oômene. 3µect ôyµer ymecrno npnnecrn cneµymmnñ npnmep. Enponeñcxnñ
yuentñ Añôn-Añôc]entµr (Eibl-EibesIeldt, 1975) noneµan mnpy ncropnm oµnoro nemenxoro conµara,
ocnonnoñ saµaueñ xoroporo no npemx Hepnoñ mnponoñ noñnt ôtna nonmxa npaxecxnx conµar µnx
µonpoca. Hs-sa cnenn]nxn oxonntx ôoentx µeñcrnnñ roro npemenn apmnxm ôtno upesntuañno rpyµno
nepecexart nnueñnym reppnropnm mexµy nnnnxmn ]ponron; no orµentnomy conµary ôtno necnoxno
npoôpartcx nonsxom n nesamerno npocxontsnyrt n oxon npornnnnxa. B apmnxx nmennct cnennanncrt,
xoropte perynxpno npoµentnann +ro, uroôt saxnarnrt n nnen npaxecxoro conµara. Iepmancxnñ
cnennanncr, o xoropom nµer peut n namem paccxase, uacro ycnemno ntnonnxn noµoônte mnccnn.
Oµnaxµt on nonxo npeoµonen paccroxnne mexµy ]ponramn n sacrnr npacnnox conµara no npaxecxom
oxone. Hnuero ne noµospenammnñ conµar n +ro npemx en n no+romy ôtn nerxo oôesopyxen. Hcnyranntñ
nnennnx c oµnnm nnmt xycxom xneôa n pyxax sarem cµenan ro, uro, nosmoxno, ôtno camtm naxntm
nocrynxom n ero xnsnn. On nporxnyn cnoemy npary xneô. Hemen ôtn rax rponyr +rnm noµapxom, uro ne
cmor ntnonnnrt cnoe saµanne. On npeµnouen nepnyrtcx n cnom uacrt c nycrtmn pyxamn, ne noôoxnmnct
rnena nauantcrna.
Hnrepecen n µpyroñ npnmep. Oµna xenmnna cnacna cnom xnsnt ne rem, uro cµenana noµapox, xax
saxnauenntñ conµar, a rem, uro omrasa.aci or noµapxa n or rxxentx oôxsarentcrn, xoropte ôtnn c nnm
cnxsant. 3ra xenmnna, ¡añana Hyn, ôtna xnrentnnneñ ¡xoncrayna n Iañane. B noxôpe 1978 roµa rnana
oômnnt ¡xnm ¡xonc npnsnan x macconomy camoyônñcrny ncex xnreneñ, ôontmnncrno xoroptx c
roronnocrtm ntnnnn ns nncrepnt Kool-Aid |Hpoxnaµnrentntñ nannrox. Hpu+e:. nepee.| c
µoôannennem xµa n ymepnn. ¡añana Hyn, oµnaxo, orxasanact ntnonnxrt npnxas ¡xonca n ymna ns
¡xoncrayna n µxynrnn. Ona oô¡xcnxer cnoñ nporecr npeµmecrnonanmnm emy orxasom npnnxrt ocoôte
http://books.pchelov.com
28
mnnocrn or ¡xonca. Fyµyun ôontnoñ, ¡añana orneprna npeµnoxennym ¡xoncom ocoôym eµy, noromy uro
«snana, uro xax rontxo on mne npeµocrannr +rn npnnnnernn, on menx noñmaer. × ne xorena ôtrt emy
oôxsannoñ xort uem-nnôyµt» (Anderson & Zimbargo, 1984).
Hpaeuuo esau+uoeo oó+eua uaeasmeaem ðoueu
Hrax, cnna npannna nsanmnoro oômena raxona, uro crpannte, nenpnxrnte nnn ntstnammne y nac
nenpnxsnt nmµn, µenax nam oµonxenne, rem camtm ntnyxµamr nac ntnonnxrt nx rpeôonannx. Oµnaxo
cneµyer ormernrt µpyrym naxnym ocoôennocrt µannoro npannna, xoropax µenaer nosmoxnoñ noµoônym
ycrynxy. ¡pyroñ uenonex moxer naxart cnycxonoñ xpmuox uyncrna npnsnarentnocrn, oxasan nam
nenpomenym ycnyry. Cornacno npannny nsanmnoro oômena, nam cneµyer µeñcrnonart no ornomennm x
µpyrnm nmµxm raxnm xe oôpasom, xaxnm +rn nmµn µeñcrnymr no ornomennm x nam; nam nonce ne
oôxsarentno npocnrt o uem-nnôo, uroôt uyncrnonart ceôx oôxsanntmn ornnarnrt µonxntm oôpasom.
Hanpnmep, Acconnannx amepnxancxnx nerepanon-nnnannµon cooômaer, uro na ee npocroñ nourontñ
npnstn c npoctôoñ o noxeprnonannxx pearnpyer npnônnsnrentno 18 ° nmµeñ. Ho ecnn nouronoe
ornpannenne nxnmuaer n ceôx xaxoñ-nnôo noµapox (µaxe camtñ cxpomntñ), na nero pearnpyer yxe 35 °
nmµeñ.
Ecnn mt nemnoro noµymaem o connantnoñ nennocrn npannna nsanmnoro oômena, mnoroe craner
xcno. ¡annoe npannno ôtno ycranonneno c nentm cnocoôcrnonart pasnnrnm ornomennñ nsanmnoro
oômena mexµy nnµnnnµamn raxnm oôpasom, uroôt uenonex mor ncrynart n noµoônte ornomennx, ne
onacaxct nonecrn ypon. Hs +rnx cooôpaxennñ, nenpomenno oxasannax nmôesnocrt µonxna cnxstnart
uenonexa oôxsarentcrnom. Hsnecrno, uro ornomennx nsanmnoro oômena µamr orpomnte npenmymecrna
rem xyntrypam, xoropte nx noompxmr. Cneµonarentno, oômecrno µonxno crpemnrtcx ôtrt ynepenntm n
rom, uro µannoe npannno ntnonnxercx. Heyµnnnrentno, uro nnnxrentntñ ]pannyscxnñ anrpononor
Mapcent Mocc (Mauss, 1954), onnctnax connantnoe µannenne, conyrcrnymmee nponeccy µapennx
noµapxon n uenoneuecxom oômecrne, yrnepxµaer: «Cymecrnyer oôxsannocrt µanart, oôxsannocrt nonyuart
n oôxsannocrt nosµanart rem xe».
Xorx oôxsannocrt nosµanart rem xe cocrannxer cymnocrt npannna nsanmnoro oômena, nmenno
oôxsannocrt nonyuart µenaer ncnontsonanne +roro npannna raxnm nerxnm. Oôxsannocrt nonyuart
orpannunnaer namy cnocoônocrt ntônpart rex, xomy mt xorenn ôt ôtrt npnsnarentntmn. ¡anañre c
+roñ rouxn spennx paccmorpnm µna npnneµenntx ntme npnmepa. Cnauana µanañre nepnemcx x
nccneµonannm Pnrana, oônapyxnnmero, uro nmôesnocrt, sacrannxmmax ncntryemtx noxynart y ¡xo
ôontmoe xonnuecrno norepeñntx ônneron, ne xnnxnact uem-ro, o uem onn npocnnn. ¡xo µoôponontno
noxnµan xomnary n nosnpamancx c oµnoñ ôyrtnxoñ «Kont» µnx ceôx n c µpyroñ µnx ncntryemoro. He
ôtno nn oµnoro uenonexa, xoroptñ orxasancx ôt or «Kont». Herxo nonxrt, nouemy ncntryemtm ôtno
neyµoôno orneprnyrt nmôesnocrt ¡xo: ¡xo yxe norparnn cnon µentrn; ôesanxorontnoe nnrte ôtno
ymecrno n µannoñ cnryannn, x romy xe ¡xo xynnn ôyrtnxy «Kont» n µnx ceôx; nmµn ôoxnnct noxasartcx
nenexnnntmn. Hpnnxrne +roñ «Kont» nopoµnno npnsnarentnocrt, xoropax xpxo npoxnnna ceôx, xorµa
¡xo oô¡xnnn o cnoem xenannn npoµart norepeñnte ônnert. Oôparnre nnnmanne na «nepannonpanne»
npano µeñcrnnrentno cnoôoµnoro ntôopa npnnaµnexano ¡xo. On ntôpan ]opmy nepnonauantnoñ
nmôesnocrn, n on xe ntôpan ]opmy ornernoñ nmôesnocrn. Koneuno, moxno cxasart, uro ncntryemtñ mor
ornernrt orpnnarentno na oôa npeµnoxennx ¡xo. Ho +ro ôtno ôt µocrarouno rxxeno. Orpnnarentntñ
orner norpeôonan ôt or ncntryemoro npornnocroxnnx ecrecrnenno cnoxnnmnmcx n oômecrne
crepeornnam, noµµepxnnammnm npannno nsanmnoro oômena. 3ro npannno n ncnontsonan ¡xo, npnuem
nectma nonxo.
¡axe nenpomenax ycnyra nopoxµaer oôxsarentcrno. Paccmorpnm +ro nonoxenne na npnmepe
meroµnxn côopa noxeprnonannñ Oômecrna Kpnmnt. × cncremarnuecxn naônmµan sa côopom
noxeprnonannñ n a+ponoprax n sannctnan ntcxastnannx nmµeñ, oxasanmnxcx «xeprnamn». Hanôonee
uacro cnyuaercx cneµymmee.
«Hocernrent a+ponopra cxaxem, ônsnecmen roponnnno npoxoµnr uepes sanonnenntñ nmµtmn
san oxnµannx. Arenr-xpnmnanr, coônpammnñ noxeprnonannx, noxnnxercx nepeµ nnm n npyuaer emy
http://books.pchelov.com
29
nnerox. uenonex, yµnnnxxct, ôeper ero. |Heoxnµannocrt cama no ceôe xnnxercx +]]exrnnntm cpeµcrnom
ns apcenana «npo]eccnonanon ycrynunnocrn». Hmµn, npacnnox sacrnrnyrte rpeôymmnmn, uacro
ycrynamr, nocxontxy n µanntñ momenr uyncrnymr ceôx neynepenno n, cneµonarentno, nerxo noµµamrcx
nnnxnnm. Hanpnmep, connantnte ncnxonorn Cr+nnn Mnnrpam n ¡xon Caônnn (Stanley Milgram and John
Sabini, 1975) noxasann, uro naccaxnpt ntm-ñopxcxoro merpo n µna pasa uame ycrynann cnon mecra
uenonexy, xoroptñ nnesanno oôpamancx x nnm c npoctôoñ «Hpocrnre. He mory nn x sanxrt name mecro?»,
no cpannennm c rem, xro cnauana oôpamancx x cnµxmemy pxµom naccaxnpy, ronopx, uro µymaer nonpocnrt
xoro-nnôyµt ycrynnrt mecro (56 ° npornn 28 °).| Hourn cpasy nocne +roro on ntraercx nepnyrt nnerox,
ronopx, uro on emy ne nyxen. Kpnmnanr orneuaer, uro +ro noµapox or Oômecrna Kpnmnt n uro uenonex
moxer ocrannrt ero ceôe... oµnaxo noxeprnonanne Oômecrny ôtno ôt oneneno no µocronncrny. Tor
uenonex, na xoroporo nanennncx xpnmnanr, nnont nporecryer: «Mne ne nyxen +ror nnerox. Bor, nostmnre
ero». H cnona arenr, coônpammnñ noxeprnonannx, orxastnaercx: «3ro nam noµapox nam, c+p». Ha nnne
ônsnecmena orpaxaercx nnyrpennxx ôoptôa. To nn emy ocrannrt nnerox y ceôx n yñrn npout, nnuero ne
µan nsamen, ro nn ycrynnrt µannennm rnyôoxo yxopennnmerocx npannna nsanmnoro oômena n
noxeprnonart µentrn. 3amemarentcrno orpaxaercx ne rontxo na nnne ônsnecmena, no n na ero nose. On ro
orxnonxercx or cnoero ônaroµerenx, ro npnônnxaercx x nemy noµ µannennem npannna. Cnona reno
uenonexa orxnonxercx, no +ro ôecnonesno; on yxe ne moxer npocro rax yñrn. Hoxopno xnnnyn, on poercx n
xapmane n µocraer necxontxo µonnapon, xoropte ônarocxnonno npnnnmamrcx. Tenept uenonex moxer
nµrn cnoôoµno, n on nµer c «noµapxom» n pyxax µo rex nop, noxa emy ne nonaµaercx xonreñnep µnx
orxoµon, xyµa on n ôpocaer nnerox.»
uncro cnyuañno x oxasancx cnnµerenem cnent, xoropax noxastnaer, uro xpnmnanrt ouent xopomo
snamr, nacxontxo uacro nx noµapxn ôtnamr nenyxntmn. Hecxontxo ner nasaµ, naônmµax sa rpynnoñ
xpnmnanron n unxarcxom mexµynapoµnom a+ponopry nmenn O'Xapt, x oôparnn nnnmanne na ro, uro oµna
µenymxa uacro ocrannxna rpynny n nosnpamanact c nneramn, xoroptmn cnaôxana cnonx xomnantonon. ×
pemnn npocneµnrt sa +roñ µenymxoñ. Oxasanoct, uro ee nnrepeconano coµepxnmoe mycopntx ôauxon. Ona
nepexoµnna or oµnoro mycopnoro xonreñnepa x µpyromy n coônpana nnert, xoropte ôtnn ntôpoment
remn, xro oxasancx n none nnnmannx xpnmnanron. 3arem µenymxa nepnynact c nopoxom nneron (nexoropte
nnert, raxnm oôpasom, ôtnn ncnontsonant necxontxo pas) n pacnpeµennna nx cpeµn cnonx xomnantonon.
Ocoôenno cnntnoe nneuarnenne na menx nponsneno ro, uro ôontmax uacrt rex nmµeñ, xoropte ntôpocnnn
nnert, noxeprnonann µentrn. Hpnpoµa npannna nsanmnoro oômena raxona, uro µaxe conepmenno
nenyxntñ noµapox, or xoroporo cnemar orµenartcx npn nepnoñ xe nosmoxnocrn, rem ne menee
«paôoraer».
Cnocoônocrt nenpomentx noµapxon nopoxµart uyncrno oôxsannocrn npnsnaercx camtmn
pasntmn oprannsannxmn nomnmo Oômecrna xpnmnanron. Cxontxo pas xaxµtñ ns nac nonyuan manentxne
noµapxn no noure nosµpannrentnte orxptrxn, ôpenoxn µnx xnmueñ or ônarornopnrentntx
arenrcrn, xoropte npocxr µener n conponoµnrentnom nocnannn? × nonyunn nxrt noµoôntx noµapxon
rontxo sa nocneµnnñ roµ, µna or acconnannn nerepanon-nnnannµon n ocrantnte or mnccnonepcxnx mxon n
ôontnnn. Bo ncex cnyuaxx n conponoµnrentntx nocnannxx ôtna oômax nµex. Hpncnannte nemn
oprannsannx npeµnarana cunrart cnonm noµapxom; nmôte xe ornpannennte mnom µentrn cneµonano
paccmarpnnart ne xax nnary, a, cxopee, xax ornernoe npeµnoxenne. Kax yrnepxµanoct n nnctme oµnoñ
mnccnonepcxoñ oprannsannn, sa naôop nosµpannrentntx orxptrox, xoroptñ ôtn mne nocnan, ne nyxno
ôtno nenocpeµcrnenno nnarnrt noµapox ôtn npeµnasnauen µnx roro, uroôt «noompnrt namy
µoôpory». Ecnn ne ôpart n pacuer ouennµnte nanoronte ntroµt, ocnonnax npnunna, no xoropoñ
oprannsannn «µapxr» orxptrxn, cneµymmax: cymecrnyer µocrarouno cnntnoe oômecrnennoe µannenne,
nanpannennoe na ro, uroôt uenonex uro-ro µanan n oômen na noµapox, µaxe nenpomentñ; no ne
cymecrnyer noµoônoro µannennx, xoropoe ntnyxµano ôt npnoôperart nenyxntñ npoµyxr.
Hpaeuuo esau+uoeo oó+eua +oxem uuuuuupoeamo uepaeuoueuumù oó+eu
Cymecrnyer eme oµnn acnexr npannna nsanmnoro oômena, xoroptñ nosnonxer ncnontsonart +ro
npannno c nentm nsnneuennx ntroµt. Kax +ro nn napaµoxcantno, no npannno, npnsnannoe coµeñcrnonart
http://books.pchelov.com
30
pannonennomy oômeny mexµy naprnepamn, moxer rem ne menee ôtrt ncnontsonano µnx roro, uroôt
oômanyrt naprnepa. Cornacno npannny, oµnn nnµ µeñcrnnx µonxen ôtrt oômenen na noµoôntñ nnµ
µeñcrnnx. Ha ycnyry cneµyer orneuart ycnyroñ; na nee nentsx orneuart npeneôpexennem n yx xoneuno
nanaµennem. Ho n npeµenax rpannn noµoôntx µeñcrnnñ µonycxaercx snaunrentnax rnôxocrt. Heôontmax
nmôesnocrt moxer nopoµnrt uyncrno npnsnarentnocrn, ntnyxµammee cornacnrtcx na oxasanne ropasµo
ôonee naxnoñ ornernoñ ycnyrn. Hocxontxy, xax yxe ôtno ormeueno, npannno nsanmnoro oômena
nosnonxer uenonexy ntônpart ]opmy oôxstnammeñ nepnoñ ycnyrn n ]opmy «annynnpymmeñ µonr»
ornernoñ ycnyrn, nac nerxo moryr nrxnyrt n neuecrntñ oômen re, xro noxenaer ncnontsonart µannoe
npannno c nentm nsnneuennx coôcrnennoñ ntroµt n mannnynxnnn oxpyxammnmn.
H nnont sa noµrnepxµennem mt moxem oôparnrtcx x +xcnepnmenry Pnrana. Bcnomnnre, ¡xo µanan
ncntryemtm no ôyrtnxe «Koxa-xont» n xauecrne nauantnoro noµapxa, a sarem npocnn ncntryemtx
xynnrt y nero norepeñnte ônnert no 25 nenron sa mryxy. O uem x µo cnx nop ne yµocyxnncx ynomxnyrt,
rax +ro o rom, uro nccneµonanne nponoµnnoct n xonne 1960-x roµon, xorµa nena ôyrtnxn «Kont»
pannxnact µecxrn nenram. Cpeµnecrarncrnuecxnñ ncntryemtñ, xoropomy ¡xo npnnocnn µecxrnnenronoe
nnrte, noxynan µna norepeñntx ônnera, xorx nexoropte noxynann µaxe no cemt ônneron. ¡axe ecnn mt
ôyµem ôpart n pacuer rontxo cpeµnero ncntryemoro, ro ynnµnm, uro ¡xo nponepnyn ntroµnoe µentne.
Honyuenne 400 ° npnôtnn sacnyxnnaer ynaxennx!
Ho n cnyuae c ¡xo µaxe 400 ° npnôtnn cocrannxnn rontxo 50 nenron. Moxer nn npannno
nsanmnoro oômena nopoµnrt snaunrentno ôontmee pasnnune n pasmepax ycnyr, xoroptmn oômennnamrcx
nmµn? Hpn onpeµenenntx oôcroxrentcrnax, pasymeercx, moxer. Bostmem, nanpnmep, paccxas oµnoñ moeñ
cryµenrxn o µne, xoroptñ ona ncnomnnaer c pacxaxnnem.
«Oµnaxµt, oxono roµa romy nasaµ, x ne cmorna sanecrn cnom mamnny. Korµa x cnµena na oôounne
µoporn, xo mne noµomen napent c anromoônntnoñ croxnxn n nomor sanecrn mamnny. × noônaroµapnna
ero, napent ornernn, uro on x monm ycnyram; xorµa on yxoµnn, x cxasana emy: «Ecnn reôe uro-nnôo xorµa-
nnôyµt nonaµoônrcx, saôerañ». Hpnmepno uepes mecxn +ror napent npnmen xo mne n nonpocnn mom
mamnny uaca na µna µnx noesµxn sa noxynxamn. × uyncrnonana ceôx n xaxoñ-ro crenenn oôxsannoñ, no
ncntrtnana neynepennocrt, nocxontxy mamnna ôtna conepmenno nonax, a on ntrnxµen ouent monoµtm n
neontrntm. Hosµnee x ntxcnnna, uro on ôtn neconepmennonernnm n ne nmen crpaxonxn. Tem ne menee x
oµonxnna emy mamnny. On pasônn ee.»
Kax morno cnyunrtcx rax, uro ymnax monoµax xenmnna cornacnnact nepeµart cnom nonym mamnny
]axrnuecxn nesnaxomomy uenonexy (npnuem neconepmennonernemy), noromy uro on oxasan eñ manentxym
ycnyry mecxnem pantme? Hnn, n ôonee oômem nnane, nouemy nesnaunrentnte nmôesnocrn uacro
noôyxµamr x oxasannm ôonee naxntx ornerntx ycnyr? Oµnoñ ns rnanntx npnunn xnnxercx nenpnxrntñ
xapaxrep uyncrna mopantnoro oôxsarentcrna nepeµ xem-nnôo. Fontmnncrno ns nac ne nmônr ôtrt xomy-
nnôyµt oôxsanntm. Oôxsarentcrna yrneramr nac, or nnx xouercx nocxopee nsôannrtcx. Herpyµno nonxrt,
rµe naxoµnrcx ncrounnx +roro uyncrna. Hocxontxy µoronopennocrn nsanmnoro oômena xnsnenno naxnt n
uenoneuecxnx connantntx cncremax, camn ycnonnx xnsnn n oômecrne ntnyxµamr nac uyncrnonart ceôx
neymrno, xorµa mt oôxsant xomy-nnôo. Ecnn mt coônpaemcx ôessaôorno nponrnopnponart
neoôxoµnmocrt ornera na utm-ro nmôesnocrt, mt µenaem cxemy nsanmnoro oômena «nepaôorammeñ» n
nectma cnntno ymentmaem nepoxrnocrt roro, uro nam ônaroµerent craner oxastnart nam xaxne-nnôo
ycnyrn n ôyµymem. Taxoe nerxomtcnennoe noneµenne ne cnyxnr nnrepecam oômecrna. Ho+romy mt c
µercrna «narpennponant» pasµpaxartcx, naxoµxct noµ ôpemenem oôxsarentcrna. H nor no oµnoñ rontxo
+roñ npnunne mt uacro ôtnaem cornacnt oxasart ôontmym ycnyry, nexenn ra, xoropym oxasann nam,
npocro µnx roro, uroôt côpocnrt c ceôx ncnxonornuecxym nomy µonra.
http://books.pchelov.com
31
µare ca+ie crvnie .mou nooeepreui e.u»uum npaeu.a esau+uoeo oo+eua
Pnc. 2.3. Oõuen, conepmaeumn c nentm nsõannennn o1 uync1na nnnm
Ho cymecrnyer raxxe n µpyrax npnunna. Hmµeñ, xoropte napymamr npannno nsanmnoro oômena,
npnnnmax ycnyrn or µpyrnx, no µaxe ne ntraxct ornernrt rem xe, ne nmôxr n oômecrne. Hcxnmuennem,
xoneuno, xnnxercx cnryannx, xorµa uenonexy ne nosnonxmr ornernrt oôcroxrentcrna nnn orcyrcrnne
cnocoônocreñ. Oµnaxo n ôontmnncrne cnyuaen oômecrno nerarnnno ornocnrcx x rem nnµnnnµam, xoropte
ne noµunnxmrcx µnxrary npannna nsanmnoro oômena. |¡onontno-raxn nnrepecno, uro nccneµonanne, n
xoµe xoroporo nponoµnnoct conocrannenne oôtuaen pasntx xyntryp, noxasano, uro rex, xro napymaer
npannno nsanmnoro oômena «n npornnononoxnom nanpannennn», rex, xro µaer n ne npeµocrannxer
nonyuammemy nosmoxnocrn ornnarnrt, ne nmôxr rax xe, xax n ne nnarxmnx µonrn. Oµnnaxonte
pesyntrart ôtnn nonyuent npn nccneµonannn oôtuaen amepnxannen, mneµon n xnonnen. Honntñ oruer
oô +rom nccneµonannn nt moxere nañrn n paôore Iepxena (Gergen, Ellsworth, Maslach & Seipel, 1975).|
«Honpomañxa», «ne nnarxmnñ µonron» nonyuennx +rnx xpntxon nmµn craparentno nsôeramr. Onn
nacrontxo nexenarentnt, uro mt nnorµa cornamaemcx na nepanntñ oômen, uroôt ynepnyrtcx or nnx.
---
O1ue1 un1a1enn (cnyaamen ns m1a1a Operon)
Koeoa » vcmpauea.aci ua paoomv, reuuuua, ua +ecmo romopoù » nocmvnu.a, crasa.a +ue, :mo
ua:a.iuur ua peorocmi npu»muiù u ueopiù :e.oeer u :mo oua uuroeoa e rusuu oi ue veo.u.aci, ec.u
oi ue roa.a peoeura. Oua paccrasa.a, :mo ua:a.iuur eceeoa oapu. eù µeemi u ueoo.iuue nooapru no
pas.u:ui+ noeooa+. Ceù:ac » vre uecmi .em paoomam c me+ re ua:a.iuuro+ u +oev noomeepoumi
c.oea +oeù npeouecmeeuuuµi. Ou oapum +ue u +oe+v ciuv nooapru ua Poroecmeo, oapum +ue µeemi ua
oeui poroeuu».
µea eooa uasao » ocosua.a, :mo oocmue.a nomo.ra e ceoeù npoqeccuoua.iuoù cqepe. Ec.u » xo:v
npooo.rami sauu+amic» ceoeù rapiepoù, +ue uaoo npoùmu nepenooeomoerv u nepeùmu e opveoù omoe.
u.u vùmu e :acmuiù ousuec. Ho :mo-mo eo +ue conpomue.»emc» omo+v. B :vecmevm, :mo ue u+em npaea
vùmu. Moù ua:a.iuur vre ue+o.oo, u +orem oimi, » c+oev nepeùmu ua opvevm paoomv, roeoa ou vùoem
ua neucum. A nora » :vecmevm, :mo oo»saua ocmamic» eeoi ua:a.iuur eceeoa oi. mar euu+ame.eu ro
+ue.
Hpnueuanne an1opa. Menx ocoôenno nopasnnn oôoport peun unrarentnnnt: ona «moxer ôtrt,
cmoxer» nepeñrn na µpyrym paôory, xorµa ee nauantnnx yñµer na nencnm. Cosµaercx nneuarnenne, uro ns-
sa menxnx snaxon nnnmannx +ra xenmnna nenontno npnnxna na ceôx onpeµenennte oôxsarentcrna n n
http://books.pchelov.com
32
pesyntrare npocro ue +orem nauart ncxart nyumym paôory. 3ror paccxas xopomnñ ypox µnx
meneµxepon, xax npannntno nocnnrtnart noxntnocrt y noµunnenntx. Ho µnx ncex unrareneñ +roñ xnnrn
sµect eme ôonee naxntñ ypox: menoun ôtnamr ouent naxnt, ocoôenno xorµa onn cnxsant c raxnmn
ceptesntmn xnsnenntmn npannnamn, xax nsanmntñ oômen.
---
B conoxynnocrn nnyrpennnñ µncxom]opr n uyncrno crtµa noxarcx rxxentm ncnxonornuecxnm
rpysom. Ho+romy neyµnnnrentno, uro mt uacro nosnpamaem ôontme, uem nonyunnn. Taxxe
neyµnnnrentno, uro nmµn uacro nsôeramr npoctô o neoôxoµnmoñ ycnyre, ecnn onn ne n cocroxnnn
ornnarnrt sa nee (De Paulo, Nadler & Fisher, 1983; GreenberI & Shapiro, 1971; Rilei & Eckenrode, 1986).
Hcnxonornuecxax nena moxer npocro nepenecnrt marepnantnym norepm.
Crpax camtx pasntx nosmoxntx norept nepeµxo ntnyxµaer nmµeñ orxastnartcx or
onpeµenenntx µapon n ycnyr. Xenmnnt uacro ormeuamr, uro ncntrtnamr nenpnxrnoe uyncrno
oôxsannocrn, xorµa myxunnt npyuamr nm µoporne noµapxn nnn nnarxr sa µoporocroxmnñ ntxoµ n cner.
¡axe yromenne µemenoñ ntnnnxoñ moxer nopoµnrt uyncrno µonra. Oµna mox cryµenrxa ntpasnna +ro
µocrarouno xcno n cnoeñ nnctmennoñ paôore: «Hayuennax roptxnm ontrom, x ôontme ne paspemam
napnm, c xoroptm ncrpeuamct, nnarnrt sa mom ntnnnxy. × xouy, uroôt nnxro ns nac ne uyncrnonan, uro x
cexcyantno oôxsana». Hccneµonannx noµrnepxµamr, uro ocnonanne µnx raxoro ôecnoxoñcrna nmeercx.
Ecnn xenmnna, nmecro roro uroôt nnarnrt camoñ, nosnonxer myxunne noxynart ceôe ntnnnxy, ona
anromarnuecxn naunnaer cunrartcx (xax myxunnamn, rax n xenmnnamn) ôonee µocrynnoñ µnx nero n
cexcyantnom ornomennn (George, Gournic & McAIee, 1988).
Hpannno nsanmnoro oômena npnmennmo x ôontmnncrny rnnon nsanmoornomennñ; oµnaxo n uncrom
nnµe nsanmntñ oômen ne xnnxercx neoôxoµnmtm n µaxe nexenarenen npn nannunn onpeµenenntx
µonronpemenntx ornomennñ, raxnx xax cemeñnte nnn µpyxecxne. B +rnx cnyuaxx (Clark & Mills, 1979;
Mills & Clark, 1982) nponcxoµnr nsanmntñ oômen roronnocrtm µart n nyxntñ momenr ro, uro
norpeôyercx µpyromy (Clark, Mills & Corcoran, 1989). Hpn +roñ ]opme nsanmnoro oômena ner
neoôxoµnmocrn noµcunrtnart, xro µan ôontme nnn mentme, nyxno rontxo, uroôt oôe cropont xnnn n
coornercrnnn c ôonee oômnm npannnom (Clark, 1984; Clark & Waddell, 1985; Clark, Mills & Powell, 1986).
Oµnaxo cnnmxom xpxo ntpaxennoe «nepannonpanne» moxer npnnecrn x neyµonnernopennocrn oµnoñ ns
cropon µaxe n µpyxôe. Hcnxonorn nponenn nnrepecnoe nccneµonanne ncnxonornn noxnntx onµonenmnx
xenmnn (Rook, 1987). 3ro nccneµonanne noxasano, uro nµont, oxastnanmne cnonm noµpyram npnmepno
raxym xe nomomt, xaxym nonyuann or nnx, ôtnn camtmn cuacrnnntmn. Te xe, xro oxastnan ôontmym
nomomt, uem no.v:a., a raxxe re, xro no.v:a. ôontme, uem orµanan, ôtnn oµnnoxnmn n
neyµonnernopenntmn.
Bsanunme yc1ynxn
Cymecrnyer eme oµnn cnocoô ncnontsonannx npannna nsanmnoro oômena n cnonx nnrepecax c
nentm sacrannrt xoro-nnôo noµunnnrtcx rpeôonannm. 3ror cnocoô ôonee yronuenntñ, uem oxasanne
uenonexy nmôesnocrn n nocneµymmax npoctôa oô ornernoñ ycnyre; oµnaxo n nexoroptx cnyuaxx on ôonee
+]]exrnnen, uem npxmonnneñntñ noµxoµ. Ho nnunomy ontry x snam, nacxontxo xopomo cpaôartnaer
µannax meroµnxa.
Kax-ro pas x nporynnnancx no ynnne, n nµpyr xo mne noµomen oµnnnaµnarn- nnn
µnenaµnarnnernnñ mantunx. On npeµcrannncx n cxasan, uro npoµaer ônnert na exeroµnoe npeµcrannenne
ôoñcxayron, xoropoe cocronrcx neuepom n ônnxañmym cyôôory. Mantunx cnpocnn, ne xouy nn x xynnrt
necxontxo ônneron no nxrt µonnapon sa mryxy. Hocxontxy npeµcrannenne ôoñcxayron ôtno ne rem
meponpnxrnem, xoropoe mne xorenoct ôt nocernrt n cyôôornnñ neuep, x orxasancx. «Xopomo, cxasan
mantunx, ecnn nt ne xornre xynnrt ônnert, xax nacuer ôontmnx nnnrox moxonaµa? Onn ncero nnmt
no µonnapy sa mryxy». × xynnn napy n nemeµnenno ocosnan, uro cnyunnoct neuro sacnyxnnammee
nnnmannx, noromy uro: a) x ne nmônm moxonaµ; ô) x nmônm µonnapt; n) x ocrancx c µnymx nenyxntmn
mne moxonaµntmn nnnrxamn; r) mantunx ymen c monmn µnymx µonnapamn.
http://books.pchelov.com
33
uroôt nyume nonxrt, uro xe nponsomno, x ornpannncx n cnoñ o]nc n npnrnacnn na conemanne
nomoranmnx mne nccneµonareneñ. Oôcyxµax cnryannm, mt ynnµenn, xax npannno nsanmnoro oômena
ntnyµnno menx ycrynnrt mantunxy, rpeôonanmemy xynnrt moxonaµ. Cornacno +romy npannny, uenonex,
xoroptñ µeñcrnyer no ornomennm x nam onpeµenenntm oôpasom, nonyuaer npano na noµoônoe µeñcrnne n
orner. Oµno ns cneµcrnnñ npannna nsanmnoro oômena saxnmuaercx n oôxsannocrn onnaunnart ycnyrn,
xoropte ôtnn nam oxasant. Oµnaxo µpyrnm cneµcrnnem µannoro npannna xnnxercx oôxsannocrt nµrn na
ycrynxy no ornomennm x romy, xro ycrynnn nam. B xoµe oôcyxµennx mt c xonneramn nonxnn, uro nmenno
raxona ôtna nosnnnx, n xoropym nocrannn menx ôoñcxayr. Ero rpeôonanne xynnrt necxontxo nnnrox
moxonaµa no oµnomy µonnapy sa mryxy nmeno ]opmy ycrynxn c ero cropont; +ro rpeôonanne ôtno
npeµcranneno n xauecrne orcrynnennx or rpeôonannx xynnrt necxontxo nxrnµonnapontx ônneron. Ecnn x
npnsnam µnxrar npannna nsanmnoro oômena, c moeñ cropont µonxna ôtna nocneµonart ycrynxa. H raxax
ycrynxa µeñcrnnrentno nmena mecro: x cmennn neycrynunnocrt na ycrynunnocrt, xorµa mantunx or
ôontmero rpeôonannx nepemen x mentmemy, xorx x ne nyxµancx uu e oouoù ns npeµnaraemtx nm nemeñ.
3ro xnaccnuecxnñ npnmep roro, xax opyµne anromarnuecxoro nnnxnnx moxer sacrannrt
noµunnnrtcx rpeôonannm. He nmeno snauennx, nmônm x moxonaµ nnn ner; ôoñcxayr ycrynnn mne, ue.r,
sarvrra.o, » ornernn ycrynxoñ co cnoeñ cropont. Koneuno, renµennnx orneuart ycrynxoñ na
ycrynxy ne moxer nensmenno paôorart no ncex cnryannxx n ornomennn ncex nmµeñ; nn oµno ns opyµnñ
nnnxnnx, paccmarpnnaemtx n +roñ xnnre, ne xnnxercx oo maroù cmeneuu cnntntm. Oµnaxo n moem oômene
c ôoñcxayrom +ra renµennnx ôtna µocrarouno ntpaxennoñ, uroôt cµenart menx oônaµarenem napt
nenyxntx n uepecuyp µopornx nnnrox moxonaµa.
Houemy x omyrnn norpeônocrt ornernrt ycrynxoñ na ycrynxy? Hoµoônax ycrynunnocrt
oô¡xcnxercx nonesnocrtm paccmarpnnaemoñ namn renµennnn µnx oômecrna. B nnrepecax nmôoñ
connantnoñ rpynnt, uroôt ee unent paôorann nmecre n nanpannennn µocrnxennx oômnx neneñ. Oµnaxo n
nponecce connantnoro nsanmoµeñcrnnx mnorne nmµn naunnamr c ntµnnxennx rpeôonannñ, xoropte µnx
µpyrnx nenpnemnemt. Taxnm oôpasom, oômecrno µonxno nosaôornrtcx o rom, uroôt nauantnte
rpyµnontnonnnmte ycnonnx ôtnn orcrannent n cropony paµn connantno ntroµnoro corpyµnnuecrna. 3ro
ocymecrnnxercx nocpeµcrnom nponeµyp, xoropte cnocoôcrnymr xomnpomnccy. Bsanmnax ycrynxa xnnxercx
oµnoñ ns noµoôntx nponeµyp.
Hpannno nsanmnoro oômena npnnoµnr x ornernoñ ycrynxe µnymx nyrxmn. Hepntñ ouennµen ror,
xomy cµenana ycrynxa, µonxen ornernrt µoôpom. Bropoñ nyrt, xorx on n ne cront npxm, xnnxercx
upesntuañno naxntm. Tax xe xax n n cnyuaxx c ycnyramn, noµapxamn nnn nomomtm, oôxsannocrt
ornernrt ycrynxoñ na ycrynxy cnocoôcrnyer saxnmuennm connantno nonesntx µoronopon. Hpn +rom
rapanrnpyercx, uro nmôoñ, xro noxenaer saxnmunrt noµoôntñ µoronop, ne ôyµer +xcnnyarnponartcx n
utnx-ro uyxnx nnrepecax. B xonne xonnon, ecnn ôt ne ôtno connantnoñ oôxsannocrn orneuart ycrynxoñ
na ycrynxy, xro ôt saxoren nepntm uem-nnôyµt noxeprnonart? ¡enart neuro noµoônoe osnauano ôt
orxastnartcx or uero-ro, pncxyx nnuero ne nonyunrt nsamen. Oµnaxo npannno nsanmnoro oômena
nosnonxer nam uyncrnonart ceôx n ôesonacnocrn, nepntmn xeprnyx uem-nnôo cnoemy naprnepy, xoroptñ
oôxsan npeµnoxnrt ornernym xeprny.
O1xas-sa1eu-o1c1ynnenne
Hocxontxy npannno nsanmnoro oômena ynpannxer nponeccom µocrnxennx xomnpomnccon,
cymecrnyer nosmoxnocrt ncnontsonart nauantnym ycrynxy xax uacrt upesntuañno +]]exrnnnoñ
meroµnxn nonyuennx cornacnx. 3ry npocrym meroµnxy moxno nasnart +emoouroù «omras-same+-
omcmvn.euue». Ona raxxe nsnecrna xax meroµnxa «xax orxptrt µnept, xoropym saxnonnynn nepeµ rnonm
nocom». Hpeµnonoxnm, nt xornre sacrannrt menx noµunnnrtcx onpeµenennomy rpeôonannm. Bamn
manct morno ôt nontcnrt npeµ¡xnnenne xo mne cnauana ôonee ceptesnoro rpeôonannx, xoropoe x,
nepoxrnee ncero, orxnonnn ôt. 3arem, nocne roro xax x orxasancx, nt npeµ¡xnnxere menee ceptesnoe
rpeôonanne, ro camoe, n ntnonnennn xoroporo mnom nt ôtnn nce npemx sannrepeconant. Ecnn nt ymeno
crpyxrypnponann cnon rpeôonannx, x ôyµy paccmarpnnart name nropoe rpeôonanne xax ycrynxy no
ornomennm xo mne n saxouy ornernrt ycrynxoñ co cnoeñ cropont, npnuem eµnncrnennax orxptrax µnx
http://books.pchelov.com
34
menx nosmoxnocrt cµenart +ro nemeµnenno cornacnrtcx ntnonnnrt name nropoe rpeôonanne.
He rax nn ôoñcxayr µoônncx, uroôt x xynnn y nero moxonaµ? He ôtno nn ero orcrynnenne or
«nxrnµonnaponoro» rpeôonannx x «oµnoµonnaponomy» ncxyccrnenntm, cnennantno npeµnasnauenntm µnx
roro, uroôt npoµart ronap? Kax uenonex, xoroptñ µo cnx nop xpannr cnoñ cxayrcxnñ snauox, x ncxpenne
naµemct, uro ner. Ho ôtna nn sannannponana nocneµonarentnocrt ôontmoe rpeôonanne sarem mentmee
rpeôonanne nnn ner, pesyntrar oµnnaxon. Meroµnxa «orxas-sarem-orcrynnenne» paôoraer. A xont cxopo
ona paôoraer, ro moxer npeoua+epeuuo npnmenxrtcx onpeµenenntmn nmµtmn, xenammnmn no uro ôt ro
nn crano µoônrtcx cnoero. Cnauana µanañre nccneµyem, xax moxer ncnontsonartcx +ra raxrnxa. Hosµnee
mt ynnµnm, xax ona yxe npnmenxercx. Haxonen, mt paccmorpnm manonsnecrnte acnexrt µannoñ
meroµnxn, xoropte µenamr ee upesntuañno +]]exrnnnoñ.
Kax nt nomnnre, nocne moeñ ncrpeun c ôoñcxayrom x cosnan cnonx xonner, uroôt nontrartcx
nonxrt, uro co mnoñ nponsomno. B µeñcrnnrentnocrn mt cµenann ôontme. Mt paspaôorann +xcnepnmenr
µnx nponepxn +]]exrnnnocrn nponeµypt orxasa or ôonee ceptesnoro nepnonauantnoro rpeôonannx. V nac
ôtnn µne rnannte nenn npn nponeµennn +roro +xcnepnmenra. Bo-nepntx, mt xorenn nocmorpert,
cpaôartnaer nn µannax raxrnxa n ornomennn µpyrnx nmµeñ nomnmo menx. × nooôme cxnonen nonaµartcx
na pasnnunte ynonxn n uacro ycrynart. Ho+romy nac nnrepeconan nonpoc, cpaôartnaer nn meroµnxa
«orxas-sarem-orcrynnenne» n ornomennn µocrarouno ôontmoro uncna nmµeñ? Ecnn +ro rax, onpeµenenno
neoôxoµnmo yµennrt eñ coornercrnymmee nnnmanne.
Hameñ nropoñ nentm ôtno onpeµenenne roro, nacxontxo momntm opyµnem xnnxercx µannax
meroµnxa. Moxer nn ona ntnyµnrt uenonexa cornacnrtcx c µeñcrnnrentno ouent ceptesntm
rpeôonannem? ¡pyrnmn cnonamn, µonxno nn +euee cepiesuoe rpeôonanne, x xoropomy orcrynaer
rpeôymmnñ, ôtrt +e.ru+? B rmarentnoñ nponepxe nyxµanoct cneµymmee npeµnonoxenne nropoe
rpeôonanne n µeñcrnnrentnocrn ne µonxno ôtrt nesnaunrentntm; ono rontxo µonxno ôtrt menee
ceptesntm, uem nepnonauantnoe. Pemammee snauenne nmeer cosµanaemax nnµnmocrt ycrynxn. Bropoe
rpeôonanne moxer ôtrt oô¡exrnnno ouent ceptesntm oµnaxo menee ceptesntm, uem nepnoe
rpeôonanne, n meroµnxa nce-raxn cpaôoraer.
Hemnoro noµyman, mt pemnnn ncnpoôonart +ry meroµnxy na npaxrnxe. Mt npnµymann
rpeôonanne, ntnonnnrt xoropoe, xax nam xasanoct, cornacnnnct ôt nemnorne. Btµanax ceôx sa
npeµcrannreneñ «Monoµexnoñ xoncyntrannonnoñ nporpammt rpa]crna», mt noµxoµnnn x cryµenram
xonneµxa, nporynnnanmnmcx no xamnycy, n cnpamnnann, ne cornacxrcx nn onn conponoxµart rpynny
neconepmennonernnx npecrynnnxon no npemx nporynxn no soonapxy. Hpeµnoxenne na necxontxo uacon
nsxrt na ceôx ornercrnennocrt sa rpynny neconepmennonernnx npecrynnnxon npxµ nn morno npnnneut
cryµenron. Kax mt n oxnµann, noµannxmmee ôontmnncrno (83 °) monoµtx nmµeñ orxasannct. Oµnaxo
mt nonyunnn conepmenno µpyrne pesyntrart, xorµa nsmennnn ]opmy nonpoca. Hpexµe uem npeµnoxnrt
cryµenram ôecnnarno nopaôorart conponoxµammnmn, mt npocnnn nx o ôonee cnoxnoñ ycnyre xaxµym
neµenm µanart xoncyntrannn neconepmennonernnm npecrynnnxam n reuenne xax mnnnmym µnyx ner.
Tontxo nocne roro xax cryµenrt orxastnannct ntnonnnrt +ro upesntuañno rxxenoe rpeôonannx (a
orxastnannct nce), mt npeµ¡xnnxnn menee ceptesnoe rpeôonanne cxoµnrt c neconepmennonernnmn
npecrynnnxamn n soonapx. Hpeµcrannxx noesµxy n soonapx n xauecrne orcrynnennx or nepnonauantnoro
sanpoca, mt µoônnnct nopasnrentntx ycnexon. B rpn pasa ôontmee uncno cryµenron, x xoroptm mt
oôpamannct, µoôponontno cornacnnnct conponoxµart rpynny mntx npecrynnnxon (Cialdini, Vincent,
Lewis, Catalan, Wheeler & Darby, 1975).
http://books.pchelov.com
35
Kpaùuee mpeooeauue oo.ruo eioeueamic» nepei+, uo ouo ue oo.ruo oimi coece+ vr
ueeino.uu+i+
Pnc. 2.4. Hpannntnme n nenpannntnme cnocoõm npnuenennn ue1oµnxn «o1xas-sa1eu-
o1c1ynnenne»
Fyµtre ynepent, nmôax crparernx, cnocoônax yrponrt nponenr ycrynnnmnx cymecrnennomy
rpeôonannm, ôyµer uacro ncnontsonartcx n camtx pasntx cnryannxx. Tax, onncannym meroµnxy uacro
ncnontsymr nnna, neµymne neperonopt n c]epe rpyµontx ornomennñ. 3rn nmµn naunnamr c ntµnnxennx
xpañnnx rpeôonannñ, n ntnonnennn xoroptx onn nonce ne sannrepeconant. 3arem onn xxoôt orcrynamr
nocpeµcrnom cepnn xaxymnxcx ycrynox n raxnm oôpasom µoônnamrcx peantntx ycrynox or
npornnononoxnoñ cropont. Moxer noxasartcx, uro uem ntme nsnauantnoe rpeôonanne, rem +]]exrnnnee
nponeµypa, nocxontxy n +rom cnyuae ôontme nosmoxnocreñ µnx nnnmsopntx ycrynox. Oµnaxo +ro nepno
nnmt µo onpeµenennoro npeµena. Hccneµonanne, nponeµennoe n Fap-Hnancxom ynnnepcnrere n Hspanne,
noxasano, uro ecnn nepnonauantnte rpeôonannx xnnxmrcx nacrontxo rpyµnontnonnnmtmn, uro ntrnxµxr
neoôocnonanntmn, raxrnxa oôopaunnaercx npornn rex, xro em nontsyercx (Schwarzwald, Raz & Zvibel,
1979). B raxnx cnyuaxx ror, xro ntµnnraer cnnmxom ntcoxne rpeôonannx, npeµcrannxercx neuecrntm.
Hmôoe nocneµonarentnoe orcrynnenne or conepmenno nepeanncrnunoñ nsnauantnoñ nosnnnn ne nmeer
nnµa noµnnnnoñ ycrynxn n no+romy ne npnnoµnr x ornernoñ ycrynxe. Hauantnoe rpeôonanne nacroxmero
cnennanncra no neµennm neperonopon µocrarouno santmeno, uroôt nosnonnrt noñrn na cepnm nsanmntx
ycrynox, xoropte npnneµyr x xenaemomy cornacnm onnonenra, oµnaxo ono ne nacrontxo neoôtuno,
uroôt xasartcx nenpanomepntm c camoro nauana (Thompson, 1990).
Hexoropte ns nanôonee npeycnenammnx renennsnonntx npoµmcepon, raxne xax Ipanr Tnnxep n
I+pn Mapman (Grant Tinker, Garry Marshall), npeycnenn n ncnontsonannn µannoñ meroµnxn n neperonopax
c nensopamn renecern. B oµnom nnrepntm onn oôa uncrocepµeuno npnsnannct n rom, uro cosnarentno
ncrannxmr n cnenapnn crpoxn, xoropte nensop nanepnxxa ntuepxner, uroôt coxpannrt µeñcrnnrentno
nyxnte crpoxn. Mapman ntrnxµen ocoôenno axrnnntm n +rom ornomennn. Oôparnre nnnmanne na
cneµymmne nnrart ns crartn o nem ¡nxa Paccena (Russell, 1978).
«Ho Mapman... ne rontxo npnsnaercx n cnonx rpmxax... on, noxoxe, nonyuaer or nnx yµonontcrnne.
Oô oµnom +nnsoµe cnoero nonynxpnoro cepnana «Hanepn n Bnpnn» (Laverne and Shirlev) on ronopnr rax:
«V nac ôtna saµymana cneµymmax cnena: Cxnnrrn n cnemxe ntôeraer ns cnoeñ xomnart n ncrpeuaercx c
µenymxamn, xnnymnmn nanepxy. On cnpamnnaer nx: "He noroponnrect nn nt, noxa moe nosôyxµenne ne
http://books.pchelov.com
36
npomno?" Ho n cnenapnñ mt nxnmunnn eme ôonee "cnntnym" ]pasy, snax, uro nensopt ee ntpexyr. Onn
µeñcrnnrentno ee ntpesann. Torµa mt nennnno npeµnoxnnn nm nropoñ napnanr. "3ro noµoñµer",
cxasann onn. Hnorµa npnxoµnrcx nµrn oxontntmn nyrxmn».
Bo npemx paôort naµ cepnanom «Cuacrnnnte µnn» (Happv Davs) nauanact nacroxmax noñna c
nensopamn ns-sa cnona «µencrnennnna». Mapman ronopnr: «× snan, uro y nac ôyµyr npoônemt, no+romy
mt ncrannnn +ro cnono cemt pas, naµexct, uro n mecrn cnyuaxx ero ntpexyr, a n oµnom ocranxr. 3ro
cpaôorano. Mt cnona ncnontsonann +ry raxrnxy, xorµa naµo ôtno coxpannrt cnono "ôepemennax"».»
× naônmµan µpyrym ]opmy meroµnxn «orxas-sarem-orcrynnenne» n xoµe oprannsonanntx mnoñ
nccneµonannñ paôort roprontx arenron, pasnocxmnx ronapt no xnaprnpam. Hexoropte ropronte
oprannsannn ncnontsymr cnennantnym, moµn]nnnponannym nepcnm µannoñ raxrnxn. Koneuno, camoñ
naxnoñ nentm µnx ropronna, xoµxmero no xnaprnpam, xnnxercx ntcoxnñ yponent npoµax. Oµnaxo, xax
noµuepxnnaercx n oôyuammnx nporpammax mnornx roprontx xomnannñ, ne menee naxntm xnnxercx
nonyuenne or npeµnonaraemoro xnnenra cneµennñ o norennnantntx noxynarenxx µpystxx,
poµcrnennnxax nnn coceµxx, x xoroptm moxno ôtno ôt sañrn. Ho pasntm npnunnam, xoropte mt
oôcyµnm n rnane 5, yponent npoµax nopasnrentno nospacraer, xorµa npoµanen moxer ynomxnyrt nmx
snaxomoro uenonexa, xoroptñ «nopexomenµonan» sarnxnyrt c roprontm nnsnrom.
Bo npemx ropronoñ npaxrnxn menx nnxro ne yunn nocne nonyuennx orxasa n ornomennn naprnn
ronapa «orcrynart» x rpeôonannm cooômnrt nmena norennnantntx noxynareneñ. Oµnaxo n nexoroptx
nporpammax oôyuennx ôyµymnx roprontx paôornnxon coµepxnrcx pexomenµannx ysnanart nmena nmµeñ,
x xoroptm moxno sañrn n cnyuae orxasa norennnantnoro xnnenra. «Xopomo, ecnn nt cunraere, uro +ror
npexpacntñ naôop +nnnxnoneµnñ nam noxa ne rpeôyercx, ne mornn ôt nt mne nomout, nasnan nmena
µpyrnx nmµeñ, xoropte, nosmoxno, noxenamr nocnontsonartcx nennxonenntm npeµnoxennem nameñ
xomnannn? Koro ns cnonx snaxomtx nt mornn ôt mne nopexomenµonart?» Mnorne nmµn, xoropte npn
µpyrnx ycnonnxx ne crann ôt noµneprart cnonx µpyseñ momnoñ araxe roprontx arenron, cornamamrcx
nasnart nmena rex, x xomy moxno ôtno ôt sañrn, xorµa noµoônoe rpeôonanne npeµ¡xnneno n xauecrne
orcrynnennx or nepnonauantnoro rpeôonannx cµenart noxynxy (ntnonnnrt +ro rpeôonanne onn rontxo
uro orxasannct).
Bsau+ume ycmynuu, uoumpacm eocnpuamua u maùua Vomepeeùma
Mt yxe paccmorpenn oµny ns npnunn +]]exrnnnocrn meroµnxn «orxas-sarem-orcrynnenne» ee
cnxst c npannnom nsanmnoro oômena. Ho ecrt eme µne npnunnt. Hepnax nmeer ornomenne x npnnnnny
xonrpacrnoro nocnpnxrnx, o xoropom mt ronopnnn n rnane 1. 3nax oô +rom npnnnnne, moxno oô¡xcnnrt,
nouemy uenonex rparnr ôontme, uem ôtno sannannponano, µener na cnnrep nocne noxynxn xocrmma: no
cpannennm c nenoñ xpynnoro npeµmera nena menee µopororo raremc» ôonee nnsxoñ. Taxnm xe oôpasom
npnnnnn xonrpacrnoro nocnpnxrnx ncnontsyercx n meroµnxe «ôontmee-sarem-mentmee rpeôonanne»: ne
cnnmxom ceptesnoe rpeôonanne ntrnxµnr eme menee ceptesntm npn cpannennn ero c ôonee ntcoxnm
rpeôonannem. Ecnn x xouy oµonxnrt y nac nxrt µonnapon, x mory cµenart rax, uro moe rpeôonanne
noxaxercx nam menxnm. ¡nx +roro x cnauana nonpomy oµonxnrt mne 10 µonnapon. Oµno ns npenmymecrn
+roñ raxrnxn saxnmuaercx n rom, uro, nonpocnn cnauana 10 µonnapon n orcrynnn sarem x nxrn, x
oµnonpemenno saµeñcrnym npannno nsanmnoro oômena n npnnnnn xonrpacrnoro nocnpnxrnx. B µannom
cnyuae rpeôonanne 5 µonnapon ne rontxo ôyµer paccmarpnnartcx n xauecrne ycrynxn, na xoropym cneµyer
ornernrt ycrynxoñ, ono raxxe noxaxercx nam menee ceptesntm, uem npxmoe rpeôonanne nyxnoñ mne
cymmt.
Hpannno nsanmnoro oômena n couerannn c npnnnnnom xonrpacrnoro nocnpnxrnx moxer
npeµcrannxrt coôoñ ycrpamamme momnym cnny. Bonnomennax n nocneµonarentnocrn «orxas-sarem-
orcrynnenne», oô¡eµnnennax +neprnx +rnx opyµnñ nnnxnnx cnocoôna nopoµnrt noncrnne nopasnrentnte
pesyntrart. Kax mne xaxercx, nmenno nosµeñcrnnem +roñ +neprnn moxno npanµonoµoôno oô¡xcnnrt oµnn
ns camtx nenocrnxnmtx nnnnµenron namero npemenn: pemenne npopnartcx n Vorepreñrcxnñ o]nc
¡emoxparnuecxoro nannonantnoro xomnrera, xoropoe npnneno x xpaxy npesnµenrcxoro npannennx
Pnuapµa Hnxcona. Oµnn ns rex, xro npnnnman +ro pemenne, ¡xeô Crmapr Marpyµep, nocne roro xax
http://books.pchelov.com
37
ycntman, uro yorepreñrcxne nsnommnxn noñmant, npnmen n samemarentcrno n cnpocnn: «Kax mt mornn
ôtrt nacrontxo rnyntmn?» B camom µene, xax?
uroôt nonxrt, nacxontxo naryônoñ ôtna µnx aµmnnncrpannn Hnxcona nµex npeµnpnnxrt
nesaxonnoe nropxenne, neoôxoµnmo paccmorpert necxontxo ]axron:
- 3ro ôtna nµex ¡x. Iopµona Hnµµn, xoroptñ orneuan sa onepannn no côopy nn]opmannn µnx
Komnrera no nepentôopam npesnµenra (CRP). Hnµµn npnoôpen cpeµn aµmnnncrparnnnoñ nepxymxn
penyrannm ncnxa, n ornocnrentno ero sµpanoro cmtcna n ncnxnuecxoñ craônntnocrn mnoroe ôtno
nexcno.
- Hpeµnoxenne Hnµµn ôtno xpañne µoporocroxmnm: rpeôonannct 250 rtcxu µonnapon nannuntmn,
sa xoroptmn nenosmoxno ôtno npocneµnrt.
- B xonne mapra, xorµa npeµnoxenne ôtno oµoôpeno na conemannn µnpexropa CRP ¡xona
Mnruenna n ero nomomnnxon Marpyµepa n upeµepnxa HaPy, nepcnexrnna noôeµt Hnxcona na noxôptcxnx
ntôopax ne morna ôtrt ôonee ônecrxmeñ. 3µmynµ Macxn, eµnncrnenntñ ns saxnnenntx xanµnµaron,
xoroptñ nmen manc ntônrt npesnµenra ns ceµna, neyµauno ntcrynnn no npemx nepnnuntx ntôopon.
Hoôeµa pecnyônnxannen xasanact oôecneuennoñ.
- Hesaxonnoe nropxenne camo no ceôe ôtno xpañne pncxonannoñ onepanneñ, rpeôonanmeñ yuacrnx
µecxrn uenonex.
- ¡emoxparnuecxnñ nannonantntñ xomnrer n ero npeµceµarent Hoypenc O'Fpañen, ueñ
Vorepreñrcxnñ o]nc npeµnonaranoct nsnomart, uroôt ycranonnrt ram noµcnymnnammne ycrpoñcrna, ne
nmenn nnxaxoñ nn]opmannn, xoropax morna ôt nanecrn cymecrnenntñ npeµ npesnµenry. Bepoxrnocrt
roro, uro onn cmoryr sanonyunrt noµoônym nn]opmannm, ôtna nnuroxna (npn ycnonnn, uro
aµmnnncrpannx ne cµenaer uero-nnôyµt o:eui, o:eui rnynoro).
Hecmorpx na nsnoxennte ntme ]axrt, µoporocroxmee, pncxonannoe, ôeccmtcnennoe n
norennnantno onacnoe npeµnoxenne uenonexa, n utem sµpanom cmtcne, xax nsnecrno, ôtnn ocnonannx
comnenartcx, ôtno oµoôpeno. Kax morno cnyunrtcx rax, uro ymnte xnann]nnnponannte cnennanncrt
cµenann neuro µo raxoñ crenenn rnynoe? Bosmoxno, npnunna saxnmuanact n rom, uro nnan cronmocrtm n
250 rtcxu µonnapon, xoroptñ ôtn oµoôpen, ôtn ne nepntm npeµnoxennem Hnµµn. uaxrnuecxn on
npeµcrannxn coôoñ snaunrentnym ycrynxy c ero cropont, orcrynnenne or µnyx npeµtµymnx, eme ôonee
macmraôntx npeµnoxennñ. Hepnoe npeµnoxenne, paccmorpennoe µnymx mecxnamn panee na ncrpeue
Hnµµn c Mnruennom, Marpyµepom n ¡xonom ¡nnom, rpeôonano 1 mnnnnona µonnapon. Homnmo
ycranonnennx noµcnymnnammnx ycrpoñcrn n Vorepreñre ôtnn npeµycmorpent oôopyµonanntñ
cnennantntmn cpeµcrnamn cnxsn «camoner µnx npecneµonannx», xomanµt nsnommnxon n oxpannnxon, a
raxxe xxra c «nepnoxnaccntmn µenouxamn» µnx manraxa nonnrnxon-µemoxparon. Peannsannx nroporo
nnana Hnµµn, npeµcrannennoro neµeneñ nosxe roñ xe camoñ rpynne n cocrane Mnruenna, Marpyµepa n
¡nna, oôomnact ôt n 500 rtcxu µonnapon. Tontxo nocne roro xax µna +rn npeµnoxennx ôtnn orneprnyrt
Mnruennom, Hnµµn ntnec na paccmorpenne rpernñ, «oôoµpanntñ µo xocreñ», nnan cronmocrtm 250
rtcxu µonnapon. Ha +ror pas n oôcyxµennn yuacrnonann Mnruenn, Marpyµep n upeµepnx HaPy. Bor
rorµa-ro +ror nnan no-npexnemy nepeantntñ, no n mentmeñ crenenn, uem npeµtµymne, n ôtn
oµoôpen.
Taxnm oôpasom, x, nsnecrntñ npocro]nnx, n ¡xon Mnruenn, myµptñ n ocmorpnrentntñ nonnrnx,
oµnnaxono nerxo oxasannct xeprnamn ncnontsonannx oµnoñ n roñ xe raxrnxn µocrnxennx ycrynunnocrn.
Bor rontxo menx n neyµaunym cµenxy nrxnyn ôoñcxayr, npoµananmnñ xonµnrepcxne nsµennx, a Mnruenna
uenonex, npoµananmnñ nonnrnuecxym xaracrpo]y.
¡anañre oôparnmcx x cnnµerentcxnm noxasannxm ¡xeôa Marpyµepa. Onn coµepxar nanôonee
µocronepntñ oruer o pemammeñ ncrpeue, na xoropoñ nnan Hnµµn ôtn oxonuarentno npnnxr. B +rnx
marepnanax ocnemamrcx nexoropte nmôontrnte ]axrt. Tax, Marpyµep (Magruder, 1974) cooômaer, uro
«nnxro ne ôtn nonnocrtm yµonnernopen µanntm npoexrom», no «nocne roro xax ôtna nasnana
rpanµnosnax cymma 1 mnnnnon µonnapon, mt noµymann, uro, nosmoxno, 250 rtcxu µonnapon nnonne
npnemnemt... Ham ne xorenoct orctnart Hnµµn nn c uem». Mnruenn, cunranmnñ ceôx oôxsanntm
«ocrannrt xort uro-nnôyµt Hnµµn...», no cyrn µena cxasan: «Xopomo, µanañre µaµnm emy uerneprt
mnnnnona µonnapon n nocmorpnm, uro on npnµymaer».
http://books.pchelov.com
38
B cnere nepnonauantntx conepmenno nepeantntx rpeôonannñ Hnµµn, xasanoct, uro uerneprt
mnnnnona µonnapon µonxna ôtrt rem nemnornm, uro cneµonano ocrannrt emy n orner na ycrynxy. C
xcnocrtm, xoropax, x coxanennm, noxnnnact cnnmxom nosµno, Marpyµep oxapaxrepnsonan noµxoµ Hnµµn
n nnµe camoñ rounoñ nnnmcrpannn meroµnxn «orxas-sarem-orcrynnenne», xaxym x xorµa-nnôo ncrpeuan.
«Ecnn ôt Hnµµn npnmen x nam n camom nauane n cxasan: "V menx ecrt nnan nsnoma o]nca Happn
O'Fpañena n noµxnmuennx +nexrponnoro noµcnymnnammero ycrpoñcrna", mt, nepoxrno, nemeµnenno
orneprnn ôt +ry nµem. Bmecro +roro on npnmen x nam c rmarentno paspaôorannoñ cxemoñ npnrnamennx
µenouex/noxnmennx nonnrnxon/nanaµennx na nmµeñ/caôoraxa/ycranonxn +nexrponntx noµcnymnnammnx
ycrpoñcrn... On npnmen npocnrt nenym ôynxy, n ro npemx xax n µyme ôtn cornacen na ee nononnny nnn
µaxe na uerneprt».
Hoyunrentno raxxe, uro rontxo oµnn unen rpynnt, upeµepnx HaPy, nontrancx ntcrynnrt npornn
µannoro npeµnoxennx. Ionopx c ouennµntm npncyrcrnnem sµpanoro cmtcna «× ne µymam, uro +ro cronr
pncxa», on, µonxno ôtrt, yµnnnxncx, nouemy ero xonnern Mnruenn n Marpyµep ne pasµenxmr ero rouxy
spennx. Koneuno, no nsrnxµax HaPy n µnyx µpyrnx nonnrnxon mornn cymecrnonart mnorouncnennte
pacxoxµennx. Ho xcno oµno: ns ncex rponx rontxo HaPy ne npncyrcrnonan na nepntx µnyx ncrpeuax, rµe
Hnµµn nsnaran cnon ropasµo ôonee amônnnosnte nnant. Cneµonarentno, rontxo HaPy ôtn n cocroxnnn
ynnµert ncm ôecnepcnexrnnnocrt npoexra n npopearnponart na nero oô¡exrnnno, ne noµnepraxct,
noµoôno µpyrnm, nnnxnnm npannna nsanmnoro oômena n npnnnnna xonrpacrnoro nocnpnxrnx.
Byðo mm npouuam, ecuu cðeuaeuo +mo, u óyðo mm npouuam, ecuu ue cðeuaeuo
Kax yxe ôtno ormeueno, meroµnxa «orxas-sarem-orcrynnenne» ôasnpyercx ne rontxo na npannne
nsanmnoro oômena. Mt yxe oôcyµnnn oµnn ns ncnomorarentntx ôasontx ]axropon npnnnnn
xonrpacrnoro nocnpnxrnx. Cymecrnyer eme oµnn acnexr. ¡anañre paccmorpnm ero na xonxpernom
npnmepe. Cxaxem, x onxrt xouy sanxrt y nac 5 µonnapon. Hauan c rpeôonannx 10 µonnapon, x ne mory
nponrpart. Ecnn nt cornacnrect ntnonnnrt nepnonauantnoe rpeôonanne, x nonyuy or nac cymmy n µna
pasa ôontmym no cpannennm c roñ, xoropoñ x coônpancx µonontcrnonartcx. Ecnn xe nt orneprnere moe
nepnonauantnoe rpeôonanne, x mory orcrynnrt x rpeôonannm 5 µonnapon, xoropte x xoren nonyunrt c
camoro nauana. B +rom cnyuae µeñcrnne npannna nsanmnoro oômena n npnnnnna xonrpacrnoro nocnpnxrnx
snaunrentno ynennunr nepoxrnocrt ycnexa. Hpn nmôom napnanre x nsnnexy ntroµy; +ro ror cnyuañ, xorµa
x ntnrptnam nepmxn, a nt repxere xopemxn.
Paccmorpenntñ ntme acnexr meroµnxn «ôontmee-sarem-mentmee rpeôonanne» ocoôenno xpxo
npoxnnxercx n npaxrnxe posnnunoñ ropronnn. Knnenry nensmenno cnauana noxastnamr pocxomnym
moµent. Ecnn on noxynaer +ry nemt, «n xamy, xoropym sanapnn marasnn, naµaer ynecncrtñ xycox macna».
Ecnn xe norennnantntñ noxynarent orxnonxer npeµnoxenne, npoµanen ntcrynaer c xonrpnpeµnoxennem
xynnrt moµent, nmemmym ôonee pasymnym neny. ¡oxasarentcrnom ntcoxoñ +]]exrnnnocrn onncannoñ
nponeµypt xnnxercx µoxnaµ, onyônnxonanntñ n xypnane «Pyxonoµcrno ropronneñ» (Sales Management) n
nepeneuaranntñ ôes xommenrapnen n «Fmnnerene noxynarenx» (Consumer Reports).
«Ecnn ôt nt ôtnn µnnepom no npoµaxe ônntxpµntx cronon, uro ôt nt crann pexnamnponart
moµent cronmocrtm 329 µonnapon nnn moµent cronmocrtm 3 rtcxun µonnapon? Cxopee ncero, nt crann
ôt npoµnnrart na ptnox ôonee µementñ npeµmer n naµexµe sacrannrt noxynarenx pacxomennrtcx, xorµa
on npnµer sa noxynxoñ. Ho ¡x. Voppen Kennn, nontñ meneµxep no pexname ns Fpyncnnxa, ronopnr, uro
nt mornn ôt omnônrtcx... ¡nx µoxasarentcrna cnoeñ rouxn spennx Kennn npnnoµnr peantnte nn]pt. B
reuenne nepnoñ neµenn noxynarenxm... noxastnann camte µemente npeµmert... sarem nm µann
nosmoxnocrt onennrt ôonee µoporne moµenn rpaµnnnonntñ noµxoµ, nmemmnñ nentm sacrannrt
norennnantnoro noxynarenx npnoôpecrn ronapt no ôonee ntcoxoñ nene... B cpeµnem n nepnym neµenm na
xaxµtñ npoµanntñ cron npnxoµnnoct 550 µonnapon... B reuenne nropoñ neµenn noxynareneñ... cpasy
nenn x crony, croxmemy 3 rtcxun µonnapon, nesanncnmo or roro, uro onn xorenn nnµert... a sarem
paspemann paccmarpnnart ocrantnte moµenn n nopxµxe ymentmennx nx nent n yxyµmennx xauecrna.
Pesyntrarom raxoñ ropronnn «cnepxy nnns» ôtno ro, uro n cpeµnem cron cran npoµanartcx ôonee uem sa
rtcxuy µonnapon» (Consumer Reports, 1975, p. 62).
http://books.pchelov.com
39
Hpn nceñ cnoeñ +]]exrnnnocrn meroµnxa «orxas-sarem-orcrynnenne» ne nnmena neµocrarxon.
Xeprnt µannoñ crparernn moryr nosneroµonart, oxasanmnct sarnanntmn n yron n ntnyxµenntmn
noµunnxrtcx. Bosmymenne moxer npoxnnrtcx µnymx cnocoôamn. Bo-nepntx, xeprna moxer pemnrt
nponrnopnponart cnonecnoe cornamenne c rem, xro npeµ¡xnnxer rpeôonannx. Bo-nroptx, xeprna moxer
norepxrt µonepne x mannnynnpymmemy rpeôymmemy naprnepy, pemnrt nnxorµa ôontme ne nmert c nnm
µena. Ecnn ôt nmôoñ ns +rnx napnanron nnn oôa cpasy nauann ncrpeuartcx c onpeµenennoñ uacroroñ,
rpeôymmemy cneµonano ôt ceptesno saµymartcx naµ nenecooôpasnocrtm ncnontsonannx meroµnxn «orxas-
sarem-orcrynnenne». Oµnaxo nccneµonannx noxastnamr, uro noµoônte peaxnnn npn npnmenennn µannoñ
meroµnxn ornocnrentno peµxn n ne nmemr renµennnn x yuamennm. Kpome roro, nopasnrentno, no,
noxoxe, na camom µene onn nmemr mecro ece pere! Hpexµe uem ntrartcx nonxrt, nouemy rax
nponcxoµnr, µanañre paccmorpnm necxontxo npnmepon.
Bom +oa upoeo, seouume cuoea
Kanaµcxne yuente (Miller, Seligman, Clark & Bush, 1976) nponenn nnrepecnoe nccneµonanne, n
xoµe xoroporo ntrannct ntxcnnrt, ncerµa nn xeprna raxrnxn «orxas-sarem-orcrynnenne» ntnonnxer
ycnonnx cornamennx n oxastnaer rpeôymmemy ycnyry. Hcnxonorn npeµnarann nmµxm nopaôorart napy
uacon n µent ôecnnarno n mecrnom oxpyxnom nenrpe ncnxnuecxoro sµopontx. Kpome roro, oprannsaropt
+xcnepnmenra nponepxnn, xnnxnnct nn «sanepôonannte» na paôory, xax oôemann. Kax n cneµonano
oxnµart, npn npeµ¡xnnennn nnauane ôontmero rpeôonannx (µoôponontno npopaôorart no µna uaca n
neµenm n arenrcrne no xpañneñ mepe n reuenne µnyx ner) nponenr cornacnnmnxcx ntnonnnrt mentmee
rpeôonanne, ntµnnranmeecx n nnµe orcrynnennx, oxasancx ntme (76 °), uem npn npeµ¡xnnennn oµnoro
nnmt mentmero rpeôonannx (29 °). Hpnuem nnrepecno, uro nponenr xnnnmnxcx ns rex, xro µoôponontno
cornacnncx nopaôorart, raxxe ôtn ntme n cnyuae ncnontsonannx meroµnxn «orxas-sarem-orcrynnenne»
(85 ° npornn 50 °).
B xoµe µpyroro nccneµonannx (Cialdini & Ascani, 1976) ntxcnxnoct, noµannxer nn meroµnxa
«orxas-sarem-orcrynnenne» cnonx «xeprn» nacrontxo cnntno, uro onn ornepramr nmôte µpyrne
nocneµymmne rpeôonannx. Cryµenron xonneµxa npocnnn cµart nnnry xponn n nepnoµ exeroµnoñ
µonopcxoñ xamnannn. B oµnoñ rpynne ncntryemtm cnauana npeµnarann cµanart no nnnre xponn uepes
xaxµte mecrt neµent n reuenne rpex ner. ¡pyrnx ncntryemtx npocro npocnnn oµnoxparno cµart nnnry
xponn. Tex unenon oôenx rpynn, xoropte cornamannct cµart nnnry xponn n n nasnauennoe npemx
noxnnxnnct n µonopcxom nynxre, cnpamnnann, roront nn onn µart cnon nomepa rene]onon, uroôt nm
moxno ôtno nosnonnrt n cnyuae neoôxoµnmocrn nonyunrt nx xpont cnona n ôyµymem. Hourn nce
cryµenrt, xoropte npnmnn cµart xpont n pesyntrare npnmenennx meroµnxn «orxas-sarem-orcrynnenne»,
cornacnnnct ôtrt µonopamn cnona (84 °), n ro npemx xax nnmt menee nononnnt µpyrnx cryµenron,
xoropte xnnnnct n µonopcxnñ nynxr, µann cnoe cornacne (43 °). ¡axe n ornomennn oxasannx ycnyr n
ôyµymem meroµnxa «orxas-sarem-orcrynnenne» oxasanact nectma +]]exrnnnoñ.
«Cuaðuue» noóouume +qqeumm
Taxnm oôpasom, raxrnxa «orxas-sarem-orcrynnenne» noôyxµaer nmµeñ ne rontxo cornamartcx c
npeµ¡xnnxemtm rpeôonannem, no n n µeñcrnnrentnocrn +ro rpeôonanne ntnonnxrt n, xpome roro,
cornamartcx na ntnonnenne µpyrnx rpeôonannñ. uro xe sacrannxer nmµeñ, xoroptx oµypaunnn,
npoµonxart noµunnxrtcx? uroôt ornernrt na +ror nonpoc, µanañre paccmorpnm «xµpo» meroµnxn axr
«orcrynnennx» rpeôymmero co cnonx nsnauantntx nosnnnñ. Mt yxe nnµenn, uro µo rex nop, noxa nmµn
ne naunnamr paccmarpnnart xaxym-nnôo ycrynxy n xauecrne ouennµnoro rpmxa, onn cxnonnt nµrn na
ornernym ycrynxy. Ho uro mt noxa eme ne nccneµonann, rax +ro «noôounte +]]exrt» axra orcrynnennx:
ycnnenne uyncrna ornercrnennocrn y «xeprnt» n yµonnernopennocrt ee saxnmuaemtm cornamennem.
Hmenno +rn noôounte «cnaµxne» +]]exrt nosnonxmr µannoñ meroµnxe noôyxµart nmµeñ x ntnonnennm
saxnmuenntx cornamennñ n x saxnmuennm noµoôntx cornamennñ n µantneñmem.
Onnctnaemte noôounte +]]exrt noµpoôno nsyuannct n xoµe necxontxnx nccneµonannñ. Oµnn
http://books.pchelov.com
40
+xcnepnmenr, nponeµenntñ connantntmn ncnxonoramn n UCLA, ocoôenno noxasarenen (Benton, Kelley &
Liebling, 1972). Hcntryemomy npeµnaranoct µoronopnrtcx co cnonm onnonenrom ornocnrentno roro, xax
nm cneµyer noµennrt mexµy coôoñ onpeµenennym cymmy µener, ntµannym +xcnepnmenraropamn.
Hcntryemoro npeµnapnrentno nponn]opmnponann o rom, uro, ecnn cornamenne ne ôyµer µocrnrnyro n
xoµe neperonopon, µener nnxro ne nonyunr. Hensnecrntñ ncntryemomy onnonenr na camom µene ôtn
accncrenrom. Ero sapanee nponncrpyxrnponann, xax cneµyer ropronartcx c ncntryemtm. K nexoroptm
ncntryemtm onnonenr npeµ¡xnnxn maxcnmantno xecrxoe nepnoe rpeôonanne (on xenan npaxrnuecxn nce
µentrn saôpart ceôe) n ynopno nacrannan na +rom rpeôonannn n reuenne ncero npemenn neperonopon. Hpn
paôore c µpyroñ rpynnoñ ncntryemtx onnonenr naunnan c ôonee cxpomnoro rpeôonannx, xoropoe rem ne
menee raxxe ôtno necnpaneµnnntm; xax n n nepnom cnyuae, onnonenr xareropnuecxn orxastnancx
cµnnnyrtcx c sanxroñ nm nosnnnn. Hpn paôore c rperteñ rpynnoñ onnonenr naunnan c maxcnmantno
xecrxoro rpeôonannx n sarem nocrenenno orcrynan x ôonee cxpomnomy. Pesyntrart µannoro
+xcnepnmenra nosnonxmr cµenart rpn naxntx ntnoµa. 3rn ntnoµt nomoryr nam nonxrt, nouemy
meroµnxa «orxas-sarem-orcrynnenne» nacrontxo +]]exrnnna. Bo-nepntx, no cpannennm c nepntmn µnymx
noµxoµamn crparernx, npnmenxnmaxcx n nocneµnem cnyuae, npnnecna uenonexy, xoroptñ em nontsonancx,
ôontme ncero µener. Ho +ror pesyntrar ne rax yx yµnnnrenen, ecnn yuecrt panee paccmorpennte namn
cnnµerentcrna momn raxrnxn «ôontmee-sarem-mentmee rpeôonanne». Hopasnrentntmn xnnxmrcx µna
µpyrnx ntnoµa.
O1ne1c1nennoc1t. Ho mnennm +rnx nmµeñ, nm yµanoct nonnnxrt na onnonenra n sacrannrt ero
ocrannrt nm ôontme µener. Oµnaxo mt snaem, uro or ncntryemtx npaxrnuecxn nnuero ne sannceno.
3xcnepnmenrarop µan yxasanne onnonenry nocrenenno orcrynart or cnoero nepnonauantnoro rpeôonannx
nesanncnmo or roro, uro µenan ncntryemtñ. Ho ncntryemtm xasanoct, uro +ro onn sacrannnn onnonenra
nsmennrt nosnnnm n eiuvou.u ero noñrn na ycrynxn. B pesyntrare ncntryemte naunnann uyncrnonart
ceôx ôonee ornercrnenntmn sa xoneuntñ ncxoµ neperonopon. He rpeôyercx ôontmnx ycnnnñ, uroôt
nonxrt, nouemy meroµnxa «orxas-sarem-orcrynnenne» sacrannxer rex, na xoro ona nanenena, ntnonnxrt
ycnonnx µoronopon. Vcrynxa rpeôymmero ne rontxo sacrannxer «xeprn» µannoñ meroµnxn ronopnrt «µa»,
+ra ycrynxa raxxe yôexµaer nx n rom, uro +ro onn «npoµnxronann» ycnonnx. Taxnm oôpasom, cranonnrcx
nonxrntm, uro n cnocoônocrn meroµnxn «orxas-sarem-orcrynnenne» sacrannxrt nmµeñ ntnonnxrt cnon
oôxsarentcrna ner nnuero cnepx¡ecrecrnennoro. uenonex, xoroptñ uyncrnyer ceôx ornercrnenntm sa
ycnonnx xonrpaxra, xax npannno, crpemnrcx ntnonnxrt +rn ycnonnx.
Yµonne1nopenne. Hecmorpx na ro uro ôontmnncrno ncntryemtx orµanann snaunrentnym uacrt
µener onnonenry, xoroptñ npnmenxn crparernm ycrynox, nmµn, npornn xoroptx ôtna nanenena µannax
crparernx, ôtnn, xax npannno, yµonnernopent pesyntraramn neperonopon. Vµonnernopennte xe raxnm
oôpasom nmµn c ôontmoñ nepoxrnocrtm ôyµyr n n µantneñmem oxorno nµrn na ycrynxn. Oµno
nccneµonanne onrontx npoµax noµrnepµnno, uro ncntryemte, xoropte omymann ceôx ornercrnenntmn
sa ncxoµ cµenxn, ôtnn ôonee yµonnernopent ee ncxoµom n uame nosnpamannct sa noxynxamn. (Schindler,
1998).
3amn1a
Hpn cronxnonennn c rpeôymmnm, xoroptñ ncnontsyer npannno nsanmnoro oômena, mt
oxastnaemcx nepeµ nnnom xnrporo npara. Oxastnax na nac µannenne nocpeµcrnom nepnonauantnoñ ycnyrn
nnn ycrynxn, rpeôymmnñ nonyuaer noµµepxxy momnoro comsnnxa n ôoptôe sa namy ycrynunnocrt. Ha
nepntñ nsrnxµ, nama yuacrt n noµoônoñ cnryannn ntrnxµnr nesannµnoñ. Mt moxem ycrynnrt
rpeôymmemy, ne ycroxn nepeµ npannnom nsanmnoro oômena. Hnn mt moxem orxasartcx noµunnxrtcx n,
cneµonarentno, ncntrart coxpymnrentntñ yµap no namnm rnyôoxo yxopennnmnmcx uyncrnam
cnpaneµnnnocrn n µonra. Hoxopnrtcx nnn crpaµart or yrptsennñ conecrn n camom µene, ôespaµocrnax
nepcnexrnna.
K cuacrtm, cymecrnymr n µpyrne napnanrt ntôopa. Hpn µocrarouno rnyôoxom nonnmannn
namepennñ namnx onnonenron mt moxem yñrn c nonx ôox sa ycrynunnocrt nenpeµnmtmn n nnorµa µaxe c
rpo]exmn. Baxno nonnmart, uro rpeôymmne, xoropte oôpamamrcx x npannny nsanmnoro oômena (nnn x
http://books.pchelov.com
41
nmôomy µpyromy opyµnm nnnxnnx) c nentm µoônrtcx or nac ycrynox, na camom µene ne xnnxmrcx namnmn
peantntmn onnonenramn. Taxnm oôpasom, rpeôymmne or nac uero-nnôo nmµn xax ôt ntcnoôoxµamr
norennnantnym +neprnm npannna nsanmnoro oômena nocpeµcrnom oxasannx nepnonauantnoñ ycnyrn.
¡eñcrnnrentntm onnonenrom xnnxercx npannno. Ecnn mt ne coônpaemcx noµunnxrtcx emy, ro µonxnt
npnnxrt onpeµenennte mept.
Heùmpauusauua npaeuua esau+uoeo oó+eua
Ho xax moxno neñrpannsonart nosµeñcrnne npannna nsanmnoro oômena? 3ro npannno cnnmxom
mnpoxo pacnpocrpaneno, uroôt or nero moxno ôtno yxnonnrtcx, n cnnmxom µeñcrnenno, uroôt moxno
ôtno nerxo npeoµonert ero nnnxnne. Bosmoxno, n raxom cnyuae rnannoe nocrapartcx
nocnpenxrcrnonart ero axrnnnsannn. Mt moxem nsôexart xon]ponrannn c µanntm npannnom, npexµe
ncero, nnmnn rpeôymmero nosmoxnocrn ncnontsonart ero npornn nac. Bosmoxno, orxasanmnct or
nepnonauantnoñ ycnyrn nnn ycrynxn rpeôymmero, mt cmoxem nsôexart rpyµnocreñ. Ho, nnonne
nosmoxno, +ro nam ne yµacrcx. Tnepµoe orxnonenne nepnonauantnoro npeµnoxennx paôoraer nyume n
reopnn, uem na npaxrnxe. Inannax npoônema saxnmuaercx n rom, uro, xorµa npeµnoxenne µenaercx
nnepnte, rpyµno onpeµennrt, xnnxercx ono uecrntm nnn npeµcrannxer coôoñ nontrxy ncnontsonart nac n
cnonx nnrepecax. Ecnn ôt mt ncerµa npeµnonarann xyµmee, ro ne mornn ôt nonyuart nontsy or ycnyr nnn
ycrynox, npeµnaraemtx nnµnnnµamn, xoropte ne nmemr namepennx +xcnnyarnponart npannno nsanmnoro
oômena.
Oµnn moñ xonnera c neroµonannem ncnomnnaer, xax xecroxo ôtnn yxsnnent uyncrna ero
µecxrnnerneñ µouepn uenonexom, xoroptñ rpyôo orxasancx or ee ôecxoptcrnoro noµapxa, uroôt
yxnonnrtcx or uenmcreñ npannna nsanmnoro oômena. Bo npemx mxontnoro npasµnnxa µenouxa µonxna
ôtna npyunrt nnerox xaxµomy rocrm. Ho nepntñ xe uenonex, x xoropomy ona npnônnsnnact c nnerxom,
saptuan na nee: «¡epxn +ro npn ceôe». He snax, uro µenart, µenouxa nporxnyna emy nnerox cnona n
ycntmana cepµnrtñ nonpoc: «uro x µonxen µart nsamen?» Korµa mxontnnna nepemnrentno ornernna:
«Hnuero. 3ro noµapox», uenonex neµonepunno nocmorpen na nee, cxasan, uro snaer «+ry nrpy», n
ôtcrpo oromen n cropony. 3ror ontr npnunnnn µenouxe raxym ôont, uro ona ôontme nn x xomy ne morna
noµoñrn. Hpnmnoct ocnoôoµnrt ee or +roro saµannx saµannx, xoropoe ona c yµonontcrnnem coônpanact
ntnonnnrt. Tpyµno cxasart, xoro n +roñ cnryannn cneµyer oônnnxrt ôontme: ôecuyncrnennoro uenonexa
nnn +xcnnyararopon, xoropte ncnontsonann «nomeµmee n xpont» crpemnenne orneuart ycnyroñ na ycnyry
µo rex nop, noxa uenonex ne cran pearnponart mexannuecxnm orxasom. Hesanncnmo or roro, xoro nt
courere n ôontmeñ crenenn sacnyxnnammnm ocyxµennx, ntnoµ nanpamnnaercx oµnn. Mt ncerµa ôyµem
ncrpeuartcx c µeñcrnnrentno ônaropoµntmn nmµtmn, rax xe xax n c nmµtmn, xoropte npeµnounramr
cxopee uecrno nrpart na npannne nsanmnoro oômena, nexenn +xcnnyarnponart ero. Onn, necomnenno,
ôyµyr ocxopônent nocneµonarentntm orxasom npnnxrt nx nomomt nnn xaxne-nnôo ycnyrn, uro n
pesyntrare moxer npnnecrn x connantntm pasnornacnxm n nsonxnnn. Cneµonarentno, nonnrnxa
xareropnuecxoro orxasa xnnxercx neônaropasymnoñ.
¡pyroe pemenne ôonee npnemnemo. Cneµyer npnnnmart nnrepecnte npeµnoxennx µpyrnx, no
paccmarpnnart +rn npeµnoxennx naµo oô¡exrnnno. Ecnn xro-ro xouer oxasart nam nmôesnocrt,
nenecooôpasno ôyµer ee npnnxrt, npnsnanax npn +rom, uro nt oôxstnaerect oxasart ornernym nmôesnocrt
xorµa-nnôyµt n ôyµymem. 3axnmuart noµoônoro poµa cornamenne c µpyrnm uenonexom ne snaunr
noµneprartcx +xcnnyarannn c ero cropont uepes nocpeµcrno npannna nsanmnoro oômena. Kax pas
nanpornn raxnm oôpasom nt nxnmuaerect n «nouernym cert oôxsarentcrn», xoropax rax xopomo
cnyxnr nam xax na yponne nnµnnnµyantntx, rax n na yponne oômecrnenntx ornomennñ c camoñ sapn
uenoneuecrna. Oµnaxo, ecnn nauantnax ycnyra oxastnaercx ynonxoñ, rpmxom, xnrpocrtm,
npeµnasnauennoñ cnennantno µnx roro, uroôt µoônrtcx or nac ôonee ceptesnoñ ornernoñ ycnyrn, ro +ro
concem µpyroe µeno. B +rom cnyuae nam naprnep xnnxercx ne ônaroµerenem, a cnexynxnrom. H nam cneµyer
ornernrt na ero µeñcrnnx n ero xe µyxe. Kont cxopo nt yôeµnnnct, uro npeµnoxenne cµenano c xnno
xoptcrnoñ nentm, nam cneµyer coornercrnymmnm oôpasom na nero orpearnponart, uroôt crart
cnoôoµntm or nnnxnnx npannna nsanmnoro oômena. Ecnn nt nocnpnnnmaere n onpeµenxere µeñcrnne
http://books.pchelov.com
42
rpeôymmero xax ynonxy, a ne xax ycnyry, npannno nsanmnoro oômena ôontme ne xnnxercx ero comsnnxom:
npannno rnacnr, uro cneµyer orneuart ycnyroñ na ycnyry; ono ne rpeôyer, uroôt na rpmxn orneuann
ycnyramn.
Bmuypueauue epaea
¡anañre paccmorpnm xonxperntñ npnmep. Hpeµnonoxnm, nam snonnr xenmnna n npeµcrannxercx
unenom ropoµcxoro xomnrera noxapnoñ ôesonacnocrn. 3arem ona cnpamnnaer, xornre nn nt
nosnaxomnrtcx c npannnamn noxapnoñ ôesonacnocrn n nonyunrt µomamnnñ ornerymnrent, npnuem
conepmenno ôecnnarno. ¡onycrnm, nt µoronapnnaerect o ncrpeue c oµnnm ns nncnexropon xomnrera.
Korµa nncnexrop npnôtnaer, on µaer nam manentxnñ pyunoñ ornerymnrent n naunnaer nponepxrt nam
µom c rouxn spennx noxapnoñ ôesonacnocrn. 3arem nncnexrop µenaer ntnoµ, uro n cnyuae nosnnxnonennx
noxapa n namem µome ero ôyµer upesntuañno cnoxno norymnrt. Haxonen, on npeµnaraer nam ycranonnrt
µomamnmm cncremy npornnonoxapnoñ cnrnannsannn n yxoµnr.
Hoµoôntñ npnmep ne xnnxercx nenpanµonoµoôntm. Bo mnornx ropoµax cymecrnymr
nexommepuecxne oprannsannn, cocroxmne ns corpyµnnxon noxapnoro µenapramenra. B cnoe cnoôoµnoe
npemx +rn nmµn µamr ôecnnarnte xoncyntrannn. B coornercrnnn c npannnom nsanmnoro oômena nam
saxouercx oxasart nncnexropy ornernym ycnyry, ecnn n ôyµymem emy norpeôyercx nomomt. Oômen
ycnyramn nnonne n µyxe nannyumnx rpaµnnnñ, oôycnonnenntx npannnom nsanmnoro oômena.
Oµnaxo ôonee nepoxren µpyroñ nonopor coôtrnñ. Bmecro roro uroôt yñrn, nopexomenµonan
ycranonnrt cncremy cnrnannsannn, nncnexrop, nosmoxno, nauner yôexµart nac n neoôxoµnmocrn noxynxn
µoporoñ cncremt, nponsnoµnmoñ xomnanneñ, xoropym on npeµcrannxer. Cxopee ncero, nncnexrop nasoner
santmennym neny, ôyµyun ynepenntm n rom, uro nt nesnaxomt c posnnuntmn nenamn n uro ecnn nt
pemnre ycranonnrt cncremy, ro ôyµere uyncrnonart ceôx oôxsanntmn xynnrt ee y xomnannn, xoropax
oôecneunna nac ôecnnarntm ornerymnrenem n µomamneñ nncnexnneñ. Taxnm oôpasom xomnannn
oxastnamr µannenne na norennnantntx xnnenron. Hcnontsyx noµoôntñ manenp, ]npmt, sannmammnecx
npoµaxeñ npornnonoxapnoro oôopyµonannx, nponneramr noncmµy. |Hpeµnoxenne ôecnnarnoñ
nn]opmannn mnpoxo npnmenxercx npn nponeµennn camtx pasntx µenontx onepannñ. Paôornnxn ]npm,
sannmammnxcx ncrpeônennem npeµntx nacexomtx, nanpnmep, oônapyxnnn, uro ôontmnncrno nmµeñ,
cornacnnmnxcx na ôecnnarntñ ocmorp µoma, µenamr saxas npn ycnonnn, uro onn yôexµent n ero
neoôxoµnmocrn roñ ]npme, npeµcrannrenn xoropoñ nponoµnnn ocmorp. Onn xnno uyncrnymr ceôx
oôxsanntmn oôparnrtcx nmenno n ry ]npmy, xoropax oxasana nm ôecnnarnym ycnyry. 3nax, uro raxne
xnnenrt eµna nn ornpanxrcx n µpyrym ananornunym oprannsannm, nepasôopunnte n cpeµcrnax nnaµentnt
noµoôntx ]npm nsnnexamr ntroµy ns cnoxnnmeñcx cnryannn, ycranannnnax na cnon ycnyrn nent ntme
cpeµnnx.|
---
O1ue1 un1a1enn (õmnmero npoµanna 1enennsnonnon n c1epeoannapa1ypm)
B me:euue ueromopoeo epe+euu » paooma. npooaeµo+ e omoe.e me.e- u cmepeoannapamvpi.
Hpooaeµa+ e omo+ omoe.e n.amu.u ro+uccuouuie, oouaro om uux mpeooea.c» ue mo.iro eicoruù
vpoeeui npooar, uo u v+euue sar.m:ami roumparmi no mexuu:ecro+v ooc.vrueauum rvn.euuoù e
+aeasuue annapamvpi. Coe.acuo vcmauoe.euui+ npaeu.a+, ua raroie oec»mi npooar uaoo oi.o
sar.m:ami no +euiueù +epe :emipe roumparma. Ec.u raro+v-.uoo npooaeµv ue voaea.oci sar.m:umi
ueooxoou+oe ro.u:ecmeo roumparmoe e me:euue oevx +ec»µee, eeo nepe+eua.u ua opvevm oo.ruocmi
u.u eoooue veo.iu».u.
Kar mo.iro » ocosua. earuocmi coo.moeuu» vcmauoe.euuix npaeu., » paspaooma. n.au, e
romopo+ ucno.isoea.aci +emooura «omras-same+-omcmvn.euue», xom» e mo epe+» » ue sua. ee uaseauu».
Horvname.i u+e. eos+oruocmi on.amumi e +o+eum coeepueuu» norvnru aooue+eum ua cpor om oouoeo
oo mpex .em. Bo.iua» :acmi ooc.vrueamueeo nepcoua.a nima.aci sar.m:ami oouoeoou:uie
roumparmi. V +eu» oi.u marue re ua+epeuu», nocro.irv oouoeoou:uiù roumparm no npaeu.a+
npupaeuuea.c» r mpexeoou:uo+v. Oouaro » ooi:uo ua:uua. c npeo.oreuu» uauoo.ee oopoeoeo
http://books.pchelov.com
43
roumparma, nouu+a», :mo oo.iuuucmeo .moeù ovovm ue eomoei nompamumi mar +uoeo (oro.o 140
oo..apoe). Hoc.e moeo rar r.ueum omrasiea.c», » npeo.aea. e+v sar.m:umi omuocume.iuo ueoopoeoù
(35 oo..apoe) oouoeoou:uiù roumparm. Jma marmura orasa.aci :pesei:aùuo oqqermueuoù »
sar.m:a. roumparmi e cpeoue+ c 70 º ceoux norvname.eù, e mo epe+» rar opveu+ npooaeµa+ e +oe+
omoe.e ue voaea.oci noou»mi omom norasame.i eiue 40 º. Hpu:e+ +ou norvname.u oi.u, rar npaeu.o,
vooe.emeopeui coe.roù. B uuro+v oo cux nop ue eoeopu. oo omo+.
Hpnueuanne an1opa. Oôparnre nnnmanne na ro, uro raxrnxa «orxas-sarem-orcrynnenne» nxnmuaer
n ceôx ncnontsonanne npnnnnna xonrpacrnoro nocnpnxrnx. Hauantnoe rpeôonanne (140 µonnapon) ne
rontxo sacrannxer ntrnxµert ycrynxoñ nropoe rpeôonanne (35 µonnapon), no raxxe µenaer +ro rpeôonanne
mentmnm n rnasax noxynareneñ.
---
Ecnn nt oxasannct n onncannoñ ntme cnryannn n nonxnn, uro rnannax nent nnsnra nncnexropa
npoµart nam µoporym cncremy cnrnannsannn, nam naµo npeµnpnnxrt cneµymmnñ npocroñ, no
upesntuañno +]]exrnnntñ manenp. On µonxen nxnmuart n ceôx axr nepeonenxn cnryannn. Hpocro
onpeµennre nce, uro nt nonyunnn or nncnexropa ornerymnrent, nn]opmannm o noxapnoñ
ôesonacnocrn, cneµennx o noxapoycroñunnocrn namero µoma, ne xax noµapxn, a xax ynonxn, n nt
cmoxere orxnonnrt (nnn npnnxrt) cµenannoe nam npeµnoxenne xynnrt cncremy cnrnannsannn ôes
maneñmero nosµeñcrnnx co cropont npannna nsanmnoro oômena. Ho cnpaneµnnnocrn, ycnyra µonxna
cneµonart sa ycnyroñ, a ne sa +nemenrom ropronoñ crparernn. Ecnn xe n orner na nam orxas nncnexrop
nonpocnr «xorx ôt» nasnart emy nmena namnx snaxomtx, x xoroptm on mor ôt sañrn, ncnontsyñre ror xe
manenp. Hoñmnre, uro nncnexrop orcrynaer x mentmemy rpeôonannm, uroôt µoônrtcx or nac ycrynxn. Kax
rontxo nt ocosnaere +ro, nt nepecranere cunrart npeµ¡xnnennoe nam ypesannoe rpeôonanne nacroxmeñ
ycrynxoñ. C +roro momenra, ne ôyµyun crecnenntm ncxyccrnenno ntsnanntm uyncrnom µonra, nt cmoxere
ôtrt ycrynunntm nnn neycrynunntm no cnoemy ycmorpennm. Kpome roro, nt moxere nonepnyrt opyµne
nnnxnnx nncnexropa npornn nero camoro. Ecnn nt yôeµnnnct n rom, uro noµapxn «noxapnoro
nncnexropa» ôtnn neôecxoptcrntmn, nt nnpane ncnontsonart nx, uroôt nsnneut coôcrnennym ntroµy.
Hpocro npnmnre nce, uro roron npeµocrannrt nam nncnexrop (nn]opmannm o noxapnoñ ôesonacnocrn,
µomamnnñ ornerymnrent), nexnnno noônaroµapnre ero n nponoµnre µo µnepeñ. B xonne xonnon,
cnpaneµnnnocrn paµn, nontrxn +xcnnyarannn cneµyer +xcnnyarnponart.
Bmnoµm
- Cornacno mnennm connonoron n anrpononoron, oµna ns ocnonntx, nanôonee mnpoxo
pacnpocrpanenntx nopm uenoneuecxoñ xyntrypt nonnomaercx n npannne nsanmnoro oômena. B
coornercrnnn c +rnm npannnom uenonex crapaercx onpeµenenntm oôpasom ornnarnrt sa ro, uro emy
npeµocrannn µpyroñ uenonex. Bosnarax na «nonyuarenx» oôxsarentcrno conepmnrt ornerntñ axr n
ôyµymem, npannno nsanmnoro oômena nosnonxer oµnomy nnµnnnµy µanart uro-nnôo µpyromy c
ynepennocrtm, uro +ro ne ôyµer nonnocrtm yrpaueno. 3ra ynepennocrt µenaer nosmoxntm pasnnrne
pasnnuntx nnµon µnnrentntx nsanmoornomennñ, nsanmoµeñcrnnñ n oômenon, xoropte xnnxmrcx
ônarornopntmn µnx oômecrna. Cneµonarentno, nce unent oômecrna c µercrna «narpennponant» cneµonart
+romy npannny. Te xe, xro nrnopnpyer µannoe npannno, omymamr xnnoe neoµoôpenne co cropont
oômecrna.
- Hpannno nsanmnoro oômena uacro ntnyxµaer nmµeñ noµunnxrtcx rpeôonannxm µpyrnx. Cyrt
oµnoñ ns nsnmônenntx «µoxoµntx» raxrnx onpeµenennoro poµa «npo]eccnonanon ycrynunnocrn»
saxnmuaercx n rom, uroôt uro-nnôyµt µart uenonexy nepeµ rem, xax nonpocnrt ero oô ornernoñ ycnyre.
3ra raxrnxa nectma +]]exrnnna ônaroµapx rpem acnexram npannna nsanmnoro oômena. Bo-nepntx, µannoe
npannno xnnxercx ynnnepcantntm, ero nnnxnne uacro npenocxoµnr nnnxnne µpyrnx ]axropon, xoropte
oôtuno onpeµenxmr ycrynunnocrt. Bo-nroptx, +ro npannno ncrynaer n cnny µaxe rorµa, xorµa nam
oxastnamr ycnyrn, o xoroptx mt ne npocnnn. Taxnm oôpasom cnnxaercx nama cnocoônocrt
camocroxrentno npnnnmart pemennx n ntôop sa nac µenamr re, xomy mt uem-nnôo oôxsant. Haxonen,
http://books.pchelov.com
44
npannno nsanmnoro oômena moxer noµronxnyrt x nepannonennomy oômeny. ¡nx roro uroôt orµenartcx or
nenpnxrnoro uyncrna mopantnoro oôxsarentcrna, nmµn uacro cornamamrcx oxasart ropasµo ôonee
ceptesnym ycnyry, uem ra, xoropax ôtna oxasana nm camnm.
- Hsnecren µpyroñ cnocoô ntnyµnrt uenonexa noñrn na ycrynxn c nomomtm npannna nsanmnoro
oômena. Bmecro roro uroôt nepntm oxasart ycnyry, xoropax npnneµer x ornernoñ ycnyre, nnµnnnµ moxer
nsnauantno noñrn na ycrynxy, xoropax noµronxner onnonenra x ornernoñ ycrynxe. B ocnone rax
nastnaemoñ meroµnxn «orxas-sarem-orcrynnenne», nnn meroµnxn «xax orxptrt µnept, xoropym
saxnonnynn nepeµ rnonm nocom», nexnr npnnyxµenne x oômeny nsanmntmn ycrynxamn. Hauan c
upesntuañno santmennoro rpeôonannx, xoropoe n oôxsarentnom nopxµxe ôyµer orneprnyro, rpeôymmnñ
sarem moxer c ntroµoñ µnx ceôx orcrynnrt x ôonee peantnomy rpeôonannm (nmenno x romy, xoropoe n
xnnxercx µnx nero no-nacroxmemy naxntm), xoropoe c µocrarounoñ µoneñ nepoxrnocrn ôyµer ntnonneno,
nocxontxy ntrnxµnr ycrynxoñ. Hccneµonannx noxastnamr, uro µannax meroµnxa ne rontxo ynennunnaer
nepoxrnocrt roro, uro uenonex cornacnrcx ntnonnnrt onpeµenennoe rpeôonanne, meroµnxa «orxas-sarem-
orcrynnenne» raxxe nontmaer nepoxrnocrt roro, uro uenonex ôyµer ntnonnxrt noµoônte rpeôonannx n n
ôyµymem.
- ¡nx roro uroôt nannyumnm oôpasom samnrnrtcx or µannennx npannna nsanmnoro oômena, nonce
ne cneµyer cncremarnuecxn orxastnartcx or npeµnoxennñ, cµenanntx µpyrnmn nmµtmn. Heoôxoµnmo
npnnnmart ycnyrn nnn ycrynxn µpyrnx c ncxpenneñ ônaroµapnocrtm, no npn +rom ôtrt rorontmn
pacnennrt nx xax nonxne rpmxn, ecnn onn noxaxyrcx raxontmn nosµnee. Kont cxopo ycrynxn nnn ycnyrn
ôyµyr onpeµenent raxnm oôpasom, mt ôontme ne ôyµem cunrart ceôx oôxsanntmn orneuart na nnx
coôcrnennoñ ycnyroñ nnn ycrynxoñ.
Kon1pontnme nonpocm
Coeepueuuoe euaðeuue +amepuauo+
1. B uem cyrt npannna nsanmnoro oômena? Houemy ono nrpaer raxym ôontmym pont n namem
oômecrne?
2. Kaxne rpn acnexra npannna nsanmnoro oômena µenamr ero upesntuañno cnntntm opyxnem
«npo]eccnonanon ycrynunnocrn»?
3. Kax nccneµonanne, nponeµennoe Pnranom, nnnmcrpnpyer xaxµtñ ns +rnx rpex acnexron µannoro
npannna?
4. Kaxnm oôpasom meroµnxa «orxas-sarem-orcrynnenne» nosnonxer ntnyµnrt uenonexa noñrn na
ycrynxn?
5. Houemy meroµnxa «orxas-sarem-orcrynnenne» nontmaer roronnocrt «xeprnt»: a) ntnonnxrt
rpeôonannx n ô) ns¡xnnxrt µoôponontnoe xenanne oxastnart noµoônte ycnyrn n ôyµymem?
Paseumue upumuuecuoeo +muueuua
1. Hpeµnonoxnm, nt saxorenn, uroôt npo]eccop norparnn uac na pas¡xcnenne nam remt xypconoñ
paôort. Kax n µannom cnyuae moxno ncnontsonart raxrnxy «orxas-sarem-orcrynnenne», uroôt nontcnrt
nepoxrnocrt cornacnx npo]eccopa na name rpeôonanne? uero cneµyer nsôerart npn ntµnnxennn
nepnonauantnoro rpeôonannx?
2. B xoµe oµnoro nccneµonannx (Barry & Kanouse, 1987) ôtno ntxcneno, uro, ecnn npauam
sannarnrt nnepeµ, onn c ropasµo ôontmeñ nepoxrnocrtm sanonnxr n oromnmr no nyxnomy aµpecy
µnnnnym anxery, nonyuennym no noure. Ecnn anxery conponoxµan uex na 20 µonnapon, 78 ° npaueñ
sanonnxnn anxery n noctnann ee oôparno, xax nx npocnnn. Ecnn xe n npnnoxennom nnctme ôtno cxasano,
uro uex na 20 µonnapon ôyµer ntcnan nocne sanonnennx n orctnxn anxert, rontxo 66 ° npaueñ
ntnonnxnn rpeôonanne.
¡pyroñ nnrepecntñ ntnoµ xacancx npaueñ, xoropte nonyunnn uex nmecre c anxeroñ, no ne
sanonnnnn +ry anxery: rontxo 26 ° npenparnnn uex n nannunte µentrn (no cpannennm c 95 ° rex, xro
http://books.pchelov.com
45
ntnonnnn rpeôonanne). Oô¡xcnnre, xaxym pont sµect ctrpano npannno nsanmnoro oômena.
3. Oô¡xcnnre, uro noµpasymenaercx noµ ntpaxennem noblesse oblige (nonoxenne oôxstnaer
qp.) n xaxnm oôpasom +ro ntpaxenne cnxsano c npannnom nsanmnoro oômena. Hoµcxasxa: ¡xon u.
Kenneµn oµnaxµt cxasan: «Komy mnoroe µano, c roro mnoro n cnpocnrcx».
Inana 3. Oõnsa1entc1no n nocneµona1entnoc1t
Cveeepu» cosuauu»
Herue conpornnnxrtcx n nauane, uem n xonne.
Heouapoo oa Buu:u
Hccneµonanne, nponeµennoe µnymx nsnecrntmn xanaµcxnmn ncnxonoramn (Knox & Inkster, 1968),
ntxnnno nnrepecntñ ]axr. Hmµn, npnmeµmne na nnnoµpom, cranonnnnct ropasµo ôonee ynepenntmn n
noôeµe ntôpannoñ nmn nomaµn nocne roro, xax cranxn ôtnn cµenant. Kasanoct ôt, manct µannoñ
nomaµn ne menxmrcx: +ro ra xe camax nomaµt, n rom xe camom saesµe, na rom xe none. Oµnaxo n cosnannn
µepxamnx napn nmµeñ nepcnexrnnt ee snaunrentno ynyumamrcx nocne roro, xax na nee cµenana cranxa.
Ha nepntñ nsrnxµ raxoe nsmenenne rouxn spennx nemnoro osaµaunnaer. Hpnunna +roñ ôpocammeñcx n
rnasa nepement cnxsana c connantntm nnnxnnem. Bce mt crpemnmcx coornercrnonart (n cnonx rnasax n n
rnasax oxpyxammnx) romy, uro mt yxe cµenann. Kont cxopo mt cµenann ntôop nnn sanxnn
onpeµenennym nosnnnm, mt ôyµem crpemnrtcx necrn ceôx n coornercrnnn c npnnxrtmn na ceôx
oôxsarentcrnamn n crapartcx onpanµart panee npnnxroe pemenne.
Hpoanannsnpyem xoµ mtcneñ nmµeñ, saxnmuammnx napn na nnnoµpome. 3a 30 cexynµ µo roro, xax
orµart µentrn, onn uyncrnonann ceôx neynepenno; uepes 30 cexynµ nocne roro, xax cranxn ôtnn cµenant,
onn nacrponnnct ôonee onrnmncrnuno. Axr npnnxrnx oxonuarentnoro pemennx n µannom cnyuae
noxynxa ônnera oxasancx pemammnm ]axropom. Kont cxopo onpeµenennax nosnnnx sanxra, nmµn
cranonxrcx cxnonnt necrn ceôx nocneµonarentno. Onn yôexµamr camnx ceôx, uro cµenann npannntntñ
ntôop, n, ôes comnennx, n pesyntrare nx nacrpoenne ynyumaercx.
Hoµoôntñ camooôman xapaxrepen ne rontxo µnx sancerµaraen nnnoµpoma. ¡anañre paccmorpnm
ncropnm moeñ coceµxn Capt n ee coxnrenx Tnma. Onn ncrpernnnct n ôontnnne, rµe Tnm paôoran
rexnnxom na penrrenoncxoñ ycranonxe, a Capa µnercecrpoñ. Onn nexoropoe npemx ncrpeuannct n n
xonne xonnon crann xnrt nmecre. Bcxope Tnm norepxn paôory. ¡ena Capt raxxe oôcroxnn ne nyumnm
oôpasom. Ona xorena, uroôt Tnm xennncx na neñ n nepecran ntxncrnonart. Tnm conpornnnxncx oôenm
nµexm. Hocne ocoôenno ceptesnoro xon]nnxra Capa pasopnana +rn ornomennx, n Tnm nepeexan x ceôe. B
+ro xe camoe npemx craptñ µpyr nanecrnn Capy, onn nauann ncrpeuartcx n ncxope pemnnn noxennrtcx.
Onn samnn yxe rax µanexo, uro nasnaunnn µary cnaµtôt n pasocnann npnrnamennx, xorµa npnmen Tnm.
On cxasan, uro pacxannaercx n xouer cnona nepeexart x Cape. Korµa Capa oô¡xnnna Tnmy o cnonx
ôpauntx nnanax, on cran ymonxrt ee nsmennrt pemenne; on xoren ôtrt c neñ nmecre, xax npexµe. Ho
Capa orxastnanact, ronopx, uro ne xenaer cnona xnrt, xax pantme. Tnm µaxe npeµnoxnn Cape ntñrn sa
nero samyx, no, necmorpx na +ro, ona ornernna, uro npeµnounraer ôtrt c µpyrnm. Haxonen Tnm nooôeman
ôpocnrt nnrt, ecnn rontxo ona cmnnocrnnnrcx. uyncrnyx, uro Tnm n nonnom oruaxnnn, Capa pemnna
pasopnart nomonnxy, ormennna cnaµtôy n nosnonnna Tnmy nepnyrtcx x neñ.
uepes mecxn Tnm cooômnn Cape, uro on ne coônpaercx ôpocart nnrt. Eme uepes mecxn on pemnn,
uro nm cneµyer «noµoxµart n noµymart», npexµe uem xennrtcx. C rex nop npomno µna roµa. Tnm n Capa
npoµonxamr xnrt nmecre rouno rax xe, xax pantme. Tnm no-npexnemy nter, onn µo cnx nop ne xenart,
oµnaxo Capa npeµana Tnmy ôontme, uem xorµa-nnôo. Ona ronopnr, uro n pesyntrare ntnyxµennoro
ntôopa Tnm cran nomepom nepntm n ee cepµne. Taxnm oôpasom, nocne roro xax Capa npeµnouna Tnma
µpyromy, ona crana uyncrnonart ceôx cuacrnnnoñ, necmorpx na ro uro ycnonnx, na xoroptx ona cµenana
ntôop, ne ôtnn ntnonnent. Ouennµno, ne rontxo sancerµaran nnnoµpoma cxnonnt nepnrt n
npannntnocrt cnoero ntôopa, xont cxopo on yxe cµenan. B camom µene, mt nce npemx or npemenn camn
ceôx µypaunm, uroôt sacrannrt ceôx µymart n µeñcrnonart n coornercrnnn c rem, uro yxe cµenano nnn
http://books.pchelov.com
46
pemeno (Conway & Ross, 1984; Goethals & Reckman, 1973; RosenIeld, Kennedy & Giacalone, 1966).
Hanpnmep, nocne roro xax nsônparenn sanonnxr ômnnerent n onycrxr ero n ypny µnx ronoconannx, onn
naunnamr rnepxe nepnrt, uro nx xanµnµar noôeµnr (Regan & KilduII, 1988).
Æyaaanne noxpyr...
Hcnxonorn µanno nonxnn, xaxym naxnym pont nrpaer npnnnnn nocneµonarentnocrn n ynpannennn
nmµtmn. Hsnecrnte reopernxn Heon uecrnnrep (Festinger, 1957), upnn Xañµep (Heider, 1946) n Teoµop
Htmxomô (Newcomb, 1953) cunramr crpemnenne x nocneµonarentnocrn rnanntm mornnaropom
uenoneuecxoro noneµennx. ¡eñcrnnrentno nn crpemnenne x nocneµonarentnocrn cnocoôno ntnyµnrt nac
µenart ro, uro mt n µyme ne xornm µenart? Fes comnennx! Xenanne ôtrt (n ntrnxµert)
nocneµonarentntm npeµcrannxer coôoñ upesntuañno momnoe opyµne connantnoro nnnxnnx, uacro
sacrannxmmee nac µeñcrnonart xnno nonpexn coôcrnenntm nnrepecam.
Paccmorpnm xonxperntñ npnmep. Hccneµonarenn nncnennponann xpaxn na ntm-ñopxcxom
ropoµcxom nnxxe, uroôt nocmorpert, noñµyr nn nocroponnne naônmµarenn na pncx nanneut na ceôx
nenpnxrnocrn, uroôt ne µart conepmnrtcx npecrynnennm. Vuacrnnx +xcnepnmenra pacnonaran cnoñ
nnxxntñ xonpnx neµanexo or xonpnxa xaxoro-nnôo orµtxammero, µocranan noprarnnntñ
paµnonpnemnnx, a sarem ornpannxncx nporynxrtcx no nnxxy. Bcxope nocne +roro µpyroñ yuacrnnx
+xcnepnmenra, nsoôpaxax nopa, noµxoµnn x paµnonpnemnnxy, xnaran ero n ntrancx c nnm yµpart. Kax nt
moxere µoraµartcx, n ôontmnncrne cnyuaen nmµn ouent neoxorno nmemnnannct n 20 cnyuaxx
nncnennponxn xpaxn rontxo uertpe uenonexa cµenann +ro. Oµnaxo npn nexoropom nsmenennn ycnonnñ
nponeµennx ontra pesyntrart paµnxantno nsmennnnct. Tenept, nepeµ rem xax ornpannrtcx na nporynxy,
yuacrnnx +xcnepnmenra npocnn coceµa «npncmorpert sa nemamn», na uro cornacen nmôoñ. Crpemxct ôtrt
nocneµonarentntmn, n 19 ns 20 cnyuaen nmµn xnµannct sa nopom, ocranannnnann ero, rpeôyx oô¡xcnennx,
nnn ntxnartnann y nero paµnonpnemnnx (Moriarty, 1975).
uroôt nonxrt, nouemy crpemnenne x nocneµonarentnocrn xnnxercx raxnm momntm mornnaropom,
neoôxoµnmo ocosnart, uro oôtuno nocneµonarentnocrt ouent ntcoxo nennrcx. Henocneµonarentnocrt xe,
xax npannno, cunraercx orpnnarentnoñ ueproñ nnunocrn (Allgeier, Byrne, Brooks & Revnes, 1979; Asch,
1946). uenonexa, utn yôexµennx, cnona n µena pacxoµxrcx µpyr c µpyrom, oôtuno npnsnamr
npeôtnammnm n samemarentcrne, µnynnuntm nnn µaxe ymcrnenno ôontntm. C µpyroñ cropont,
nocneµonarentnocrt acconnnpyercx c nnrennexryantnocrtm, cnnoñ, nornxoñ, pannonantnocrtm,
craônntnocrtm n uecrnocrtm. Kax cxasan nennxnñ anrnnñcxnñ ]nsnx Mañxn uapaµeñ,
nocneµonarentnocrt nopoñ oµoôpxercx n ôontmeñ crenenn, uem npanora. Korµa uapaµex xax-ro nocne
nexnnn cnpocnnn, ne cunraer nn on, uro nenannµnmtñ nm yuentñ conepnnx ncerµa nenpan, uapaµeñ
cepµnro nocmorpen na cnpamnnammero n ornernn: «On ne µo raxoñ crenenn nocneµonarenen».
Hrax, nocneµonarentnocrt ntcoxo nennrcx n namem oômecrne n +ro npexpacno. Ham craner
nerue nµrn no xnsnn, ecnn nam noµxoµ xo mnornm nemam ôyµer xopomentxo «samnyponan»
nocneµonarentnocrtm. Fes nee nama xnsnt npenparnrcx n rpyµnoe, ôecnopxµounoe, pacnaµammeecx na
uacrn cymecrnonanne (Sheldon, Ryan, Rawsthorne & Ilardi, 1997).
Bmcmpoe peueuue
Hocxontxy nam oôtuno nonesno ôtrt nocneµonarentntmn, mt noµµaemcx ncxymennm ôtrt
raxontmn anromarnuecxn, µaxe n cnryannxx, xorµa +ro neônaropasymno. Ecnn nocneµonarentnocrt
npoxnnxercx ôesµymno, ona moxer ôtrt rnôentnoñ. Tem ne menee µaxe «cnenax» nocneµonarentnocrt
nmeer cnon npnnnexarentnte cropont.
Bo-nepntx, xax n ôontmnncrno µpyrnx ]opm anromarnuecxoro pearnponannx, ona npeµnaraer
xparuañmnñ npxmoñ nyrt uepes cnoxnocrn conpemennoñ xnsnn. Kont cxopo mt npnnxnn xaxoe-ro
pemenne n ornomennn µanntx nonpocon, ynpxmax nocneµonarentnocrt npeµocrannxer nam upesntuañno
npnnnexarentnym pocxomt: mt ôontme ne µonxnt ynopno µymart naµ xaxµoñ nesnaunrentnoñ
npoônemoñ. ¡nx roro uroôt ntxnnrt ornocxmnecx x µeny ]axrt, n camom µene ne nyxno cxpynynesno
http://books.pchelov.com
47
anannsnponart norox nn]opmannn, c xoroptm mt cranxnnaemcx exeµnenno. Ham ne cneµyer rparnrt
ymcrnennym +neprnm, uroôt nsnemnnart nce sa n npornn. Mt ne µonxnt nocroxnno npnnnmart xecrxne
pemennx. Bce, uro nam naµo cµenart npn cronxnonennn c xaxoñ-nnôo npoônemoñ, +ro nxnmunrt namy
marnnro]onnym nenry c sannctm nocneµonarentnocrn. Le.r n mt snaem, no uro nmenno cneµyer
nepnrt, uro nyxno ronopnrt n uro µenart. Ham rpeôyercx rontxo µymart n nocrynart raxnm oôpasom,
uroôt namn mtcnn n µeñcrnnx coornercrnonann npnnxrtm panee pemennxm.
Hpenmymecrna noµoônoro anromarnsma ne cneµyer npeymentmart. Mt moxem ôes ocoôenntx
ycnnnñ npnmenxrt npocroñ n +]]exrnnntñ meroµ oôpamennx c rpyµnocrxmn nonceµnennoñ xnsnn,
npeµ¡xnnxmmeñ x namnm ymcrnenntm cnocoônocrxm cyponte rpeôonannx. Herpyµno nonxrt, nouemy
anromarnuecxoe crpemnenne x nocneµonarentnocrn xnnxercx peaxnneñ, xoropym rpyµno cµepxnnart.
Taxax peaxnnx nosnonxer nam nsôexart nocroxnntx pasmtmnennñ. Onepnpyx cnonmn «marnnro]onntmn
sanncxmn nocneµonarentnocrn», mt moxem µeñcrnonart ôes nsnnmnnx pasmtmnennñ. Kax samernn c+p
¡xomya Peñnontµc, «ner raxoñ ynonxn, x xoropoñ ne npnôernyn ôt uenonex, uroôt yxnonnrtcx or
nnmneñ mtcnnrentnoñ paôort».
Kpenocmo ðypauoe
Mexannuecxoe crpemnenne x nocneµonarentnocrn raxxe moxer ôtrt oôycnonneno cneµymmnm:
nnorµa nac sacrannxer ynnnnnart or ymcrnennoñ µexrentnocrn ne xenanne nsôexart pasµymnñ, a crpax
nenpnxrntx nocneµcrnnñ +roñ µexrentnocrn. Hopoñ nac µenaer ymcrnenntmn noµtpxmn naôop uerxo
onpeµenenntx «npannntntx» orneron. Cymecrnymr raxne ntnoµxmne ns µymennoro pannonecnx mtcnn,
xoropte mt ne xornm ocosnanart. Anromarnuecxoe xe crpemnenne x nocneµonarentnocrn nosnonxer
«saxptrt rnasa» na neoôxoµnmocrt nonnmannx npnunn noµcosnarentnoñ rpenorn. 3amyponannte n crenax
neyxocnnrentnoñ nocneµonarentnocrn, mt cranonnmcx nenocnpnnmunntmn x µonoµam paccyµxa.
Oµnaxµt neuepom na nexnnn, nocnxmennoñ rpancnenµenrantnoñ meµnrannn (TM), x cran
cnnµerenem roro, xax nmµn cxptnamrcx sa crenamn nocneµonarentnocrn, uroôt samnrnrtcx or
npnunnxmmnx ôecnoxoñcrno mtcneñ. Ha nexnnn npeµceµarentcrnonann µna ]anarnuno nacrpoenntx
monoµtx uenonexa, crannnmnx nentm sanepôonart xax moxno ôontme nmµeñ na xypct oôyuennx rexnnxe
TM. 3rn nmµn yrnepxµann, uro nporpamma npeµnaraer ynnxantntñ pasµen meµnrannn, xoropax nosnonxer
µocrnrnyrt ouent mnororo or npocroro oôperennx mnpa n cnoeñ µyme µo ôonee +]]exrntx
cnocoônocreñ nerart n npoxoµnrt cxnost crent no mepe roro, xax nporpamma ôyµer npoµnnrartcx x
paccunranntm na ôonee noµroronnenntx yuamnxcx (n ôonee µoporocroxmnm) crynenxm.
× npnmen na +ry ncrpeuy, uroôt nonaônmµart sa raxrnxoñ «npo]eccnonanon ycrynunnocrn», n
npnnen c coôoñ sannrepeconannoro µpyra, ynnnepcnrercxoro npo]eccopa, cnennannsnpymmerocx n
oônacrn crarncrnxn n cnmnonnuecxoñ nornxn. Ho mepe roro xax nexropt oô¡xcnxnn, na xaxnx npnnnnnax
ocnontnaercx TM, moñ µpyr cranonnncx nce ôonee ôecnoxoñntm. On ntrnxµen oropuenntm n nocroxnno
epsan na cryne. Korµa no oxonuannn nexnnn ôtno npeµnoxeno saµanart nonpoct, moñ µpyr noµnxn pyxy n
mxrxo, no ynepenno onponepr nsnoxennte npnnnnnt. Menee uem sa µne mnnyrt on nepeuncnnn
mnoxecrno npornnopeunñ n nerounocreñ. Bosµeñcrnne +roro ntcrynnennx na nexropon ôtno
yrnerammnm. Hocne cmymennoro monuannx onn nontrannct µart orner n, n xonne xonnon, npnsnann, uro
mtcnn moero µpyra «nnrepecnte, no rpeôymr ôonee noµpoônoro paccmorpennx».
Oµnaxo µnx menx nanôontmnñ nnrepec npeµcrannxno nnnxnne +roro nnnnµenra na ayµnropnm. B
xonne nexnnn nepôonmnxon ôyxnantno ocaµnna ronna cnymareneñ, xenammnx sannarnrt 75 µonnapon sa
xypc oôyuennx rexnnxe TM. Bepôonmnxn npnmnn n cnntnoe samemarentcrno. Hocne, xasanoct ôt,
oµnosnaunoro nponana npesenrannn onn xaxnm-ro oôpasom µocrnrnn rpanµnosnoro ycnexa. Osaµauenntñ,
x nontrancx oô¡xcnnrt peaxnnm ayµnropnn ee necnocoônocrtm nonxrt nornxy µoxasarentcrn moero
xonnern. Oµnaxo, xax oxasanoct, nce ôtno xax pas uaooopom.
Hocne nexnnn x nam noµomnn rpn cnymarenx, xaxµtñ ns xoroptx sannarnn µentrn. 3rn nmµn
xorenn ysnart, nouemy mt npnmnn na nexnnm. Mt oô¡xcnnnn n n cnom ouepeµt cnpocnnn nx o rom xe.
Oµnn ns nnx ôtn uecronmônntm axrepom, xoroptñ oruaxnno xoren npeycnert n cnoem pemecne. On
npnmen na nexnnm c nentm ysnart, µacr nn emy TM nosmoxnocrt µocrnut neoôxoµnmoro yponnx
http://books.pchelov.com
48
camoxonrponx; nepôonmnxn yôeµnnn ero, uro TM raxym nosmoxnocrt µacr. ¡pyrax cxasana, uro crpaµaer
or rxxenoñ ôecconnnnt n naµeercx na nomomt TM. Tpernñ ntcrynan n xauecrne neo]nnnantnoro
oparopa. 3ror monoµoñ uenonex ne cnpannxncx c yueôoñ n xonneµxe, noromy uro emy ne xnarano npemenn.
On npnmen na nexnnm, uroôt ntxcnnrt, ne cmoxer nn TM nomout emy, nayunn nyxµartcx n mentmem
xonnuecrne uacon µnx cna no nouam; rorµa µnx yueôt moxno ôtno ôt ncnontsonart µononnnrentnoe
npemx. Cneµyer ormernrt, uro nepôonmnxn ynepnnn ero, rax xe xax n crpaµammym or ôecconnnnt, uro
meroµnxa Tpancnenµenrantnoñ Meµnrannn nomoxer paspemnrt npoônemy, xorx npoônemt µnyx +rnx
nmµeñ ôtnn xnno npornnononoxntmn.
Pnc. 3.1. Bonee nmcoxoe cosnanne. Pexnamnte oô¡xnnennx, noµoônte +romy, nepoxrno,
nepecranyr noxnnxrtcx nocne roro, xax oµnn nacroñunntñ uenonex µoônncx cyµeônoro pemennx n cnom
nontsy, saxnnn, uro nporpamma TM, nonpexn cnonm oôemannxm, nayunna ero ne nerart, a rontxo nptrart
nemnoro ntme (Kponnncxn npornn Mexµynapoµnoro ynnnepcnrera Maxapnmn (Maharishi International
Universitv) n Hcnonnnrentnoro xomnrera Bcemnpnoro Hnana TM (TM World Plan)
¡ymax, uro nce rpoe sanncannct na xypct, rax xax ne nonxnn aprymenron, npnneµenntx monm
µpyrom, x nauan noµpoôno paccnpamnnart nx. K moemy yµnnnennm, oxasanoct, uro +rn nmµn µocrarouno
xopomo nonxnn cyrt ntcxasanntx xpnrnuecxnx sameuannñ. Hmenno neonponepxnmocrt µonoµon moero
µpyra sacrannna nx nemeµnenno sanncartcx na xypct. Oµnn ns rpex monx coôeceµnnxon oô¡xcnnn +ro rax:
«Booôme-ro, x ne coônpancx nnarnrt µentrn ceroµnx, noromy uro ceñuac x concem na menn; x coônpancx
noµoxµart µo cneµymmero coôpannx. Ho xorµa nam npnxrent saronopnn, x noµyman nyume orµart nm
µentrn ceñuac, ecnn x noñµy µomoñ n nauny µymart o ero cnonax, ro uuroeoa ne sannmyct».
Bnesanno mne nce crano nonxrno. 3ro ôtnn nmµn c peantntmn npoônemamn; n onn oruaxnno
xorenn paspemnrt cnon npoônemt. Onn nonepnnn, uro TM nomoxer nm nañrn ntxoµ. Moñ xe µpyr
noxasan, uro reopnx, na xoropym onn rax naµexnnct, noxnax. Hannxa! uro-ro naµo ôtno cµenart
nemeµnenno, npexµe uem nornxa nostmer cnoe n cnona ocrannr nx ôes naµexµt. Heoôxoµnmo ôtno ôtcrpo
nosnecrn crent, uroôt yxptrtcx sa nnmn or µonoµon paccyµxa. H ne nmeer snauennx, uro xpenocrt,
xoropax crponrcx, noxoxa na xaprountñ µomnx. «Cxopee n yxpomnoe mecro, uroôt cxptrtcx or nornuntx
mtcneñ! Bor, nostmnre +rn µentrn. umñrt, cnacen xax pas nonpemx. Fontme ne naµo µymart oô +rnx
npoônemax». Pemenne npnnxro, n c +roro momenra marnnro]onnax sannct nocneµonarentnocrn moxer
nponrptnartcx ncxxnñ pas, xorµa +ro rpeôyercx. «TM? Koneuno, x µymam, ona mne nomoxer; pasymeercx, x
nepm n TM. × yxe nnoxnn n +ro µentrn, ne rax nn? Kax yµoôno ôtrt nocneµonarentntm. × nemnoro
http://books.pchelov.com
49
orµoxny. 3ro ropasµo npnxrnee, uem ôecnoxonrtcx n nanpxrartcx ns-sa rpyµnoro noncxa».
Hepa e npamuu
Taxnm oôpasom, anromarnuecxoe crpemnenne x nocneµonarentnocrn xnnxercx cnoero poµa mnrom,
ntcrannxemtm mtmnennem. Heyµnnnrentno, uro +ror mexannsm nnrencnnno ncnontsyercx remn, xro
npeµnounraer, uroôt mt pearnponann na nx rpeôonannx ne saµymtnaxct. ¡nx noµoônoro poµa
+xcnnyararopon name anromarnuecxoe crpemnenne x nocneµonarentnocrn xnnxercx sonoroñ xnnoñ. Onn
ymemr rax nonxo sacrannrt nac nponrptnart cnon «marnnro]onnte sanncn nocneµonarentnocrn», xorµa
nm +ro ntroµno, uro mt µaxe ne ocosnaem, uro nac noñmann. B nennxonenno orrouennom crnne µxny-
µxnrcy raxne nmµn ntcrpannamr nsanmoornomennx c namn raxnm oôpasom, uro name coocmeeuuoe
xenanne ôtrt nocneµonarentntm npnnocnr nm npxmym ntroµy.
Hexoropte xpynnte ]npmt, nponsnoµxmne nrpymxn, ncnontsymr nmenno raxoñ noµxoµ, uroôt
npornnocroxrt cesonnomy cnaµy norpeônennx. Kax nsnecrno, roprontñ ôym µnx nponsnoµxmnx nrpymxn
xomnannñ npnxoµnrcx na poxµecrnencxne npasµnnxn. Hx npoônema saxnmuaercx n rom, uro n cneµymmne
µna mecxna n ropronne nrpymxamn ormeuaercx ntpaxenntñ cnaµ. Hmµn yxe ncrparnnn cymmy,
npeµnasnauennym µnx noxynxn noµapxon, n croñxo conpornnnxmrcx montôam cnonx µereñ o
npnoôperennn nontx nrpymex. ¡axe re µern, utn µnn poxµennx npnxoµxrcx na nocnenpasµnnunte µnn,
nonyuamr mentme nrpymex ns-sa neµannero mymnoro poxµecrnencxoro necentx.
Taxnm oôpasom, nponsnoµnrenn nrpymex cranxnnamrcx c µnnemmoñ: neoôxoµnmo µoônrtcx
ntcoxoro yponnx npoµax no npemx poxµecrnencxoro cesona n n ro xe camoe npemx oôecneunrt
µocrarountñ cnpoc na nrpymxn n reuenne nocneµymmnx mecxnen. Tpyµnocrt, pasymeercx, saxnmuaercx ne
n rom, uroôt sacrannrt µereñ rpeôonart nrpymxn nocne Poxµecrna. Cepnx ôpocammnxcx n rnasa
pexnamntx nepeµau, pasmemenntx cpeµn cyôôornnx myntrnnnnxannonntx ]nntmon, nopoxµaer y µereñ
norox npoctô, xntxantx n oôxaxnnantx poµnreneñ nesanncnmo or roro, n xaxoe npemx roµa noxnnxmrcx
+rn nepeµaun. Hpoônema n rom, uroôt yôeµnrt yxe µocrarouno norparnnmnxcx no npemx npasµnnxa
poµnreneñ xynnrt eme necxontxo noµapxon µnx nx yxe sananenntx nrpymxamn µereñ. uro moryr cµenart
]npmt, nponsnoµxmne nrpymxn, uroôt µoônrtcx raxoro nenepoxrnoro noneµennx? Hexoropte
ynennunnamr macmraôt pexnamnoñ xamnannn, µpyrne cnnxamr nent no npemx cnaµa. Oµnaxo raxne
cranµaprnte meponpnxrnx, nanenennte na ynennuenne yponnx npoµax, ne µamr µonxnoro +]]exra. Oôe
raxrnxn rpeôymr snaunrentntx sarpar n ne+]]exrnnnt µnx nontmennx npoµax µo xenaemoro yponnx.
Poµnrenn xe npocro ne nacrpoent noxynart nrpymxn nocne Poxµecrna, n nnnxnnx pexnamt nnn
cnnxennx nen neµocrarouno, uroôt noôoport nx conpornnnenne.
Hexoropte nponsnoµnrenn nrpymex, oµnaxo, namnn opnrnnantnoe pemenne, ne rpeôymmee
ynennuennx pacxoµon na pexnamy. 3ro pemenne ocnonano na nonnmannn moryueñ rxrn norpeônreneñ x
nocneµonarentnocrn. Hpeµcrannenne o cnne nosµeñcrnnx nonoñ ropronoñ crparernn x nonyunn nocne roro,
xax nepntñ pas nonancx na ee xpmuox. uepes xaxoe-ro npemx x, xax ncrnnntñ npocro]nnx, ouyrnncx n
+roñ xe nonymxe nnont.
http://books.pchelov.com
50
Pnc. 3.2. Kax ncuesae1 mypõn. Cosµaercx nneuarnenne, uro no npemx xaxµtx npasµnnxon
poµnrenn oôemamr cnoemy peôenxy xynnrt no xpañneñ mepe oµny µoporym moµnym nrpymxy n ryr xe
oônapyxnnamr, uro ee yxe ner n npoµaxe. Ecnn poµnrenxm ne yµaercx pastcxart +ry nrpymxy x
npasµnnunoñ µare, onn nourn nanepnxxa xynxr ee nosxe
Oµnaxµt n xnnape x samen n camtñ ôontmoñ n ropoµe marasnn nrpymex. Hocne roro xax x xynnn
ram cnnmxom mnoro noµapxon µnx cnoero ctna mecxn nasaµ, x noxnxncx ne saxoµnrt n noµoônte
marasnnt ouent µonro. Oµnaxo x cnona naxoµnncx n +rom µtxnontcxom mecre, npnuem n nponecce noxynxn
µnx cnoero ctna eme oµnoñ µoporoñ nrpymxn +nexrpnuecxoro ronounoro naôopa. Hepeµ nnrpnnoñ x
cnyuañno ncrpernn ôtnmero coceµa, xoroptñ noxynan ctny ry xe camym nrpymxy. Crpanno, no mt nourn
nnxorµa ne ncrpeuannct n µpyroe npemx. uaxrnuecxn nocneµnnñ pas mt nnµennct roµ nasaµ n rom xe
camom marasnne, xorµa mt oôa noxynann ctnontxm nocne Poxµecrna µoporne noµapxn n ror pas +ro
ôtnn poôort, xoropte xoµnnn, pasronapnnann n onycromann xomentxn. Mt nocmexnnct naµ raxnm
connaµennem. Hosxe n +ror xe µent x paccxasan oô +rom cnyuae cnoemy µpyry, xoroptñ xorµa-ro paôoran n
]npme, nponsnoµxmeñ nrpymxn.
Hnxaxoro connaµennx, cxasan on co snannem µena.
uro rt nmeemt n nnµy? cnpocnn x.
Hy, ornernn on, µanañ x saµam reôe napy nonpocon. Bo-nepntx, rt oôeman ctny xynnrt
ronountñ naôop na Poxµecrno?
Hy µa, oôeman. Kpncro]ep nnµen mnoxecrno pexnamntx oô¡xnnennñ n cxasan, uro +ro ro, o uem
on meuraer. Mne camomy +ra nrpymxa noxasanact nnrepecnoñ, no+romy x cornacnncx xynnrt ee x
Poxµecrny.
Vµap nepntñ, oô¡xnnn moñ µpyr. Tenept nropoñ nonpoc. Korµa rt ornpannncx noxynart
nrpymxy, ro oônapyxnn, uro nce noµoônte naôopt pacnpoµant?
¡a, nepno! Hpoµannt ronopnnn, uro onn saxasann eme, no ne snamr, xorµa nonyuar. Ho+romy x
ôtn ntnyxµen xynnrt Kpncro]epy µpyrne nrpymxn nmecro ronounoro naôopa. Ho orxyµa rt nce +ro
snaemt?
Vµap nropoñ, cxasan on. Tontxo nosnont mne saµart reôe eme oµnn nonpoc. He cnyunnoct
nn ro xe camoe roµ nasaµ c nrpymeuntm poôorom?
Hoµoxµn mnnyrxy... rt npan. Hmenno +ro n nponsomno. 3ro nenepoxrno. Orxyµa rt snaemt?
Hnxaxoñ mncrnxn; npocro x snam, xax nexoropte xpynnte xomnannn, nponsnoµxmne nrpymxn,
µoônnamrcx nontmennx yponnx npoµax n xnnape n ]enpane. Onn naunnamr nepeµ Poxµecrnom axrnnno
http://books.pchelov.com
51
pexnamnponart no renennµennm onpeµenennte nrpymxn. ¡ern, ecrecrnenno, xorxr nonyunrt ro, uro onn
nnµxr, n ntyxnnamr y poµnreneñ oôemannx noµapnrt nm +rn nrpymxn na Poxµecrno. Bor sµect-ro n
ncrynaer n µeñcrnne opnrnnantntñ nnan xomnannñ: onn nocmae.»mm n marasnnt ueoocmamo:uoe
ro.u:ecmeo nrpymex, oôemanntx poµnrenxmn cnonm µerxm. Fontmnncrno poµnreneñ oônapyxnnamr, uro
nyxnte nm nrpymxn pacnpoµant, n ntnyxµenno samenxmr nx µpyrnmn pannonenntmn noµapxamn.
Koneuno, nponsnoµnrenn nrpymex oôecneunnamr ôecnepeôoñnoe cnaôxenne marasnnon mnoxecrnom
pasnnuntx samennreneñ. 3arem, nocne Poxµecrna, xomnannn cnona naunnamr nanxsunno pexnamnponart
re, «ocoôennte» nrpymxn. 3ro sacrannxer µereñ xenart oôemanntx nrpymex ocoôenno cnntno. Onn
naunnamr ôerart sa cnonmn poµnrenxmn, xntua: «Bt oôemann, nt oôemann», n nspocntm npnxoµnrcx
cxpenx cepµne nµrn n marasnn, uroôt ne napymart µannoe nmn cnono...
Iµe, npoµonxnn x, naunnax saxnnart, onn ncrpeuamr µpyrnx poµnreneñ, xoroptx n
nocneµnnñ pas nnµenn roµ nasaµ. 3rn poµnrenn noµµannct na ror xe camtñ rpmx, nepno?
Bepno. 3-+, xyµa rt coôpancx?
× xouy nepnyrt +ror ronountñ naôop oôparno n marasnn, x ôtn rax son, uro nourn xpnuan.
Horoµn. Cnauana mnnyrxy noµymañ. Houemy rt ero xynnn ceroµnx yrpom?
Horomy uro x ne xoren pasouapontnart Kpncro]epa n noromy uro xoren nayunrt ero ntnonnxrt
oôemannx.
Hy n uro nsmennnoct? Cmorpn, ecnn rt ceñuac nsôannmtcx or +roñ nrpymxn, rnoñ ctn ne
noñmer reôx. On pemnr, uro ero oren npocro napymnn cnoe oôemanne. Tt +roro xouemt?
Her, cxasan x co nsµoxom, xoneuno, ner. Hrax, rt cooômnn mne, uro nponsnoµnrenn
nrpymex yµnonnn cnon npnôtnn sa moñ cuer sa nocneµnne µna roµa, a x µaxe ne µoraµtnancx oô +rom; n
renept, xorµa mne nce crano xcno, x nce-raxn n nonymxe noñman coôcrnenntmn cnonamn. Taxnm
oôpasom, rt moxemt mne cxasart: «Vµap rpernñ».
On xnnnyn: «H rt n noxayre».
B nocneµnne roµt noµoônte ncnnecxn poµnrentcxoñ ncrepnn, cnxsannoñ c nenosmoxnocrtm
xynnrt moµnym nrpymxy, nponcxoµnnn µonontno uacro: nanpnmep, oxora sa «Mantmamn Fnnn», xyxnoñ
«Becentñ 3nmo», uypôn n r. µ. Ho camtñ ynnxantntñ cnyuañ nponsomen n cepeµnne 1980-x roµon, xorµa
nnrencnnnax pexnamnax xamnannx nrpymxn «The Cabbage Patch Kids» nponoµnnact npn nourn nonnom
orcyrcrnnn +roñ nrpymxn n marasnnax. Cpeµn nocneµcrnnñ +roñ xamnannn ôtn, n uacrnocrn,
rocyµapcrnenntñ ncx sa neµonycrnmym pexnamy xyxon, xoroptx ner n npoµaxe, orpomnte ronnt
oôesymenmnx poµnreneñ n marasnnax nrpymex n 700 µonnapon, ntnoxennte na ayxnnone sa 25-
µonnaponym xyxny, xoropax ôtna ooeuaua peôenxy na Poxµecrno. 3a oµnn rontxo poxµecrnencxne
xannxynt xomnannx nonyunna npnôtnt n 150 mnnnnonon µonnapon. 3nmoñ 1998 roµa nrpymxoñ, sa
xoropoñ oxornnnct nce poµnrenn n xoropym nnrµe nentsx ôtno nañrn, ôtna uypôn, cosµanne
nrpymeunoro xonnepna Hasbro. B orner na nonpoc, uro xe µenart oropuenntm poµnrenxm, xoroptm ne
µocranoct uypôn, npeµcrannrent xonnepna ornernna ro xe camoe, uro mt cntmann n µecxrt ner nasaµ:
«Mt ôyµem µenart nce nosmoxnoe, no ecnn nam ne yµacrcx µocrart nam nrpymxy ceñuac, ro nt cmoxere
xynnrt ee nemnoro nosxe» (Tooher, 1998).
Oõnsa1entc1no nnnne1cn xnmuenmu qax1opou
Kax rontxo mt nonnmaem, uro cnna crpemnennx x nocneµonarentnocrn n uenoneuecxom noneµennn
xnnxercx rpyµnonpeoµonnmoñ, nemeµnenno nosnnxaer naxntñ npaxrnuecxnñ nonpoc: «Kax +ra cnna
naunnaer µeñcrnonart? uro ntstnaer +ro ue.r, xoroptñ npnnoµnr x rvrrauum morymecrnennoñ
marnnro]onnoñ sanncn nocneµonarentnocrn?» Connantnte ncnxonorn µymamr, uro onn snamr orner:
rnannym pont nrpaer oôxsarentcrno. 3acrannxx nac npnnxrt na ceôx oôxsarentcrno (ro ecrt sanxrt
onpeµenennym nosnnnm), x cosµam nnanµapm µnx nameñ anromarnuecxoñ nocneµonarentnocrn nt,
necmorpx nn na uro, ôyµere crpemnrtcx ntnonnnrt panee npnnxroe oôxsarentcrno. Kont cxopo nosnnnx
sanxra, nt ôyµere cxnonnt necrn ceôx n coornercrnnn c neñ.
Kax mt yxe nnµenn, connantnte ncnxonorn ne eµnncrnennte, xro snaer o cymecrnonannn cnxsn
mexµy oôxsarentcrnom n nocneµonarentnocrtm. Crparernn nanoxennx oôxsarentcrn mnpoxo
http://books.pchelov.com
52
ncnontsymrcx «npo]eccnonanamn ycrynunnocrn», paôorammnmn n camtx pasntx c]epax. Kaxµax ns +rnx
crparernñ npeµnasnauena µnx roro, uroôt ntnyµnrt nac npeµnpnnxrt xaxoe-ro µeñcrnne nnn cµenart
xaxoe-ro saxnnenne, xoropoe nosµnee oxaxercx nonymxoñ, sacrannxmmeñ nac ycrynnrt nocpeµcrnom
µannennx cnnt crpemnennx x nocneµonarentnocrn. Hponeµypt, npeµnasnauennte µnx roro, uroôt
nanoxnrt oôxsarentcrno, ornnuamrcx no ]opme. Hexoropte meroµnxn upesntuañno npxmonnneñnt;
µpyrne xe, naoôopor, na peµxocrt nsompennt.
Paccmorpnm noµxoµ ¡xexa Cr+nxo, meneµxepa no npoµaxe noµepxanntx mamnn, paôorammero n
anromoônntnom arenrcrne n Antôyxepxe, xax npnmep npxmonnneñnocrn. ¡enax µoxnaµ na remy «Topronnx
noµepxanntmn anromoônnxmn» na c¡esµe Hannonantnoñ acconnannn anromoônntntx roprontx arenron
(National Auto Dealers Association) n Can-upannncxo, ¡xex Cr+nxo µan 100 xaxµymnm ynennunrt uncno
npoµax roprontm arenram cneµymmnñ coner: «¡oôeñrect or noxynarenx nnctmennoro cornacnx.
Honyunre µentrn nnepeµ. Konrponnpyñre xoµ cµenxn. Cnpocnre, ôyµer nn xnnenr noxynart mamnny cpasy
xe, ecnn nena ero ycrpannaer. Hpnxmnre ero» (Rubinstein, 1985). Ouennµno, mncrep Cr+nxo
cnennanncr n µannoñ oônacrn nonaraer, uro nyrt x ycrynunnocrn noxynareneñ nexnr uepes nx
oôxsarentcrna, xoropte nosnonxmr «xonrponnponart nx» c nentm nonyuennx npnôtnn.
Fonee nsompennax raxrnxa µocrnxennx ycrynunnocrn moxer ôtrt cront xe +]]exrnnnoñ.
Hanpnmep, npeµnonoxnm, uro nt xornre ynennunrt na cnoeñ reppnropnn uncno nmµeñ, xoropte
cornacnnnct ôt xoµnrt no xnaprnpam, coônpax noxeprnonannx µnx namero nmônmoro
ônarornopnrentnoro yupexµennx. Bam ôtno ôt nonesno nsyunrt noµxoµ, paspaôoranntñ connantntm
ncnxonorom Crnnenom ¡x. Bepmanom. Bepman cnpocnn y µocrarouno ôontmoro uncna xnreneñ
Fnymnnrrona, mrar Hnµnana, uro ôt onn ornernnn, ecnn ôt nx nonpocnnn norparnrt rpn uaca na côop
µener µnx Amepnxancxoñ acconnannn ôoptôt c paxom. Koneuno, ne xenax ntrnxµert neorstnunntmn n
rnasax nponoµxmero onpoc n n cnonx coôcrnenntx, mnorne ns +rnx nmµeñ cxasann, uro onn cornacnnnct
ôt. Hocneµcrnnem +roñ nonxoñ nponeµypt xnnnoct cemnxparnoe ynennuenne uncna µoôponontnen,
ntsnanmnxcx coônpart noxeprnonannx n orner na npnstn o nomomn npeµcrannrenx Amepnxancxoñ
acconnannn ôoptôt c paxom, xoroptñ ntcrynnn nepeµ ropoxanamn uepes necxontxo µneñ nocne onpoca
Bepmana (Sherman, 1980). Hcnontsyx ry xe camym crparernm, µpyrne nccneµonarenn cnpocnnn xnreneñ
Konymôyca, mrar Oraño, ôyµyr nn onn ronoconart n µent ntôopon, n rem camtm snaunrentno nontcnnn
xnxy na ntôopt npesnµenra CBA (Greenwald, Carnot, Beach & Young, 1987). «Tene]onnte» côopmnxn
noxeprnonannñ na ônarornopnrentnte nenn neµanno paspaôorann eme ôonee xnrpym meroµnxy
npnnyxµennx x npnnxrnm na ceôx oôxsarentcrn. 3amernnn nn nt, uro snonxmne c npoctôoñ cµenart nxnaµ
oôtuno naunnamr c nonpoca o namem sµoponte n ônarononyunn? «3µpancrnyñre, mncrep (nnn mnccnc)
Henenax Hepcona, ronopxr onn. Kax nt ceôx uyncrnyere ceroµnx neuepom?» nnn «Kax namn µena?»
Hamepenne snonxmero saxnmuaercx ne npocro n rom, uroôt ntrnxµert µpyxecrnenno nacrpoenntm n
saôornnntm. Côopmnx noxeprnonannñ µoônnaercx namero ornera. Oôtuno na noµoônte nexnnnte
nonepxnocrnte nonpoct nt orneuaere: «Hpexpacno», nnn «Xopomo», nnn «V menx nce n nopxµxe,
cnacnôo». Kax rontxo nt nyônnuno saxnnnn, uro nce npexpacno, côopmnxy noxeprnonannñ cranonnrcx
ropasµo npome sarnart nac n yron c nentm sacrannrt oxasart nomomt rem, y xoro nce nnoxo: «× paµ +ro
cntmart. × snonm nam, uroôt cnpocnrt, ne moxere nn nt cµenart noxeprnonanne na nyxµt
necuacrntx...»
Cornacno reopnn, na xoropoñ ocnontnaercx +ra raxrnxa, nmµn, rontxo uro yrnepxµanmne, uro
µena y nnx nµyr npexpacno nnn uro onn ceôx npenocxoµno uyncrnymr, µaxe ecnn +ro npocro µexypnax
nexnnnocrt noôoxrcx ntrnxµert cxapeµntmn. Hccneµonarent ¡+nn+n Xonapµ (Howard, 1990),
nsyuammnñ ncnxonornm norpeônrenx, nponepnn +ry reopnm. Xnrenxm ¡annaca, mrar Texac, snonnnn no
rene]ony n cnpamnnann, paspemar nn onn npeµcrannrenxm Komnrera no nnxnnµannn ronoµa npnñrn x
nnm µomoñ, uroôt npoµart µomamnee neuente, npnuem ntpyuxa or +roñ axnnn ôyµer ncnontsonana µnx
npnoôperennx npoµyxron nnrannx µnx nyxµammnxcx. Korµa +ra npoctôa ôtna ntcxasana cama no ceôe,
rontxo 18 ° onpomenntx cornacnnnct. Oµnaxo ecnn snonnnmnñ npeµnapnrentno cnpamnnan: «Kax nt
ceôx uyncrnyere ceroµnx neuepom?» n µoxnµancx ornera, npexµe uem nepeñrn x µantneñmemy nsnoxennm
nonpoca, ormeuannct sacnyxnnammne nnnmannx momenrt. Bo-nepntx, ns 120 uenonex, x xoroptm
oôparnnnct ncnxonorn, ôontmnncrno (108) na nonpoc o camouyncrnnn ornernnn nonoxnrentno
http://books.pchelov.com
53
(«Xopomo», «Hpexpacno» n r. n.). Bo-nroptx, 32 º nmµeñ, ornernnmnx raxnm oôpasom, cornacnnnct
npnnxrt npoµannon neuentx y ceôx µoma (+ro nourn nµnoe ôontme, uem npn cranµaprnom noµxoµe). B-
rpertnx, nepnte npnnnnny nocneµonarentnocrn, nourn nce (89 °) cornacnnmnecx na nnsnr xynnnn
neuente.
¡annax raxrnxa nopoxµaer ycnex ne npocro noromy, uro côopmnx noxeprnonannñ, xoroptñ ee
ncnontsyer, npeµcrannxercx ôonee sannrepeconanntm n oôxoµnrentntm, uem ror, xro ee ne ncnontsyer.
¡nx roro uroôt yôeµnrtcx n +rom, Xonapµ nponen µpyroe nccneµonanne. Ha +ror pas snonnnmne naunnann
pasronop nnôo c nonpoca «Kax nt ceôx uyncrnyere ceroµnx neuepom?» (nocne uero xµann ornera), nnôo c
yrnepxµennx «× naµemct, uro nt ceôx xopomo uyncrnyere ceroµnx neuepom». 3arem onn nepexoµnnn x
cyrn nonpoca. Hecmorpx na ro uro snonnnmne n nmôom cnyuae naunnann c cepµeunoro n µpyxenmônoro
sameuannx, nepnax meroµnxa («Kax nt ceôx uyncrnyere?») oxasanact snaunrentno +]]exrnnnee nropoñ («×
naµemct...») 33 ° ycrynnnmnx npornn 15 °. 3ro oô¡xcnxercx rem, uro rontxo n nepnom cnyuae
oô¡exrt nccneµonannx npnnnmann na ceôx oôxsarentcrna, xoropte moxno ôtno c ntroµoñ ncnontsonart.
Oôparnre nnnmanne na ro, uro nsxroe oôxsarentcrno ntnyµnno ycrynnrt nµnoe ôontmee uncno nmµeñ,
necmorpx na ro uro n momenr npnnxrnx oôxsarentcrna ono xasanoct ncntryemtm conepmenno ne
nmemmnm snauennx ornerom na nectma nonepxnocrntñ nonpoc.
Ha nonpoc o rom, uro µenaer oôxsarentcrno cront +]]exrnnntm, cymecrnyer mnoxecrno orneron.
Camte pasnooôpasnte ]axropt nnnxmr na cnocoônocrt oôxsarentcrna onpeµenxrt name noneµenne n
ôyµymem. ¡anañre paccmorpnm na xonxpernom npnmepe, xax µeñcrnymr nexoropte ns +rnx ]axropon.
Heoôxoµnmo ormernrt, uro nmµn crann cncremarnuecxn nontsonartcx nmn mnorne µecxrnnernx romy
nasaµ, saµonro µo roro, xax yuente onpeµennnn nx n xoµe nayuntx nccneµonannñ.
Bo npemx Kopeñcxoñ noñnt mnorne nnennte amepnxancxne conµart oxasannct n narepxx µnx
noennonnenntx (POW) |Coxpamenne or prisoner-of-war noennonnenntñ. Hpu+e:. nepee.|,
cosµanntx xnrañcxnmn xommynncramn. Knrañnt oôpamannct c nnenntmn ne rax, xax nx comsnnxn,
cenepnte xopeñnt, xoropte npeµnounrann ncnontsonart cyponte naxasannx n xecroxoe oôpamenne µnx
roro, uroôt µocrnut nonnnonennx. Cosnarentno nsôerax nnµnmocrn snepcrna, «xpacnte» xnrañnt
npnµepxnnannct «nonnrnxn repnennx», xoropax na camom µene xnnxnact nsompenntm ncnxonornuecxnm
nacnnnem no ornomennm x nnenntm. Hocne noñnt amepnxancxne ncnxonorn crann onpamnnart
nosnpamammnxcx nnenntx, uroôt onpeµennrt, uro xe c nnmn cnyunnoct, oruacrn ns-sa ntstnammnx
rpenory ycnexon nexoroptx acnexron xnrañcxoñ nporpammt. Hanpnmep, xnrañnt cymenn sacrannrt
amepnxannen µonocnrt µpyr na µpyra, uro nopasnrentno xonrpacrnponano c noneµennem amepnxancxnx
noennonnenntx no npemx Bropoñ mnponoñ noñnt. Ho +roñ npnunne nnant noôeron ôtcrpo pacxptnannct
n nontrxn x ôercrny nourn ncerµa ôtnn ôesycnemntmn. «Korµa cnyuancx noôer, nncan ncnxonor 3µrap
Bañn (Schein, 1956), rnanntñ amepnxancxnñ nccneµonarent xnrañcxoñ nporpammt nµeonornuecxoñ
oôpaôorxn n Kopee, xnrañnt oôtuno ôtcrpo nonnnn ôernena, npeµnarax memox pnca romy, xro ero
ntµacr». uaxrnuecxn nourn ncex amepnxancxnx noennonnenntx, noôtnanmnx n xnrañcxnx narepxx,
cunramr corpyµnnuanmnmn n roñ nnn nnoñ ]opme c nparom. |Baxno ormernrt, uro noµoônoe
corpyµnnuecrno ne ncerµa ôtno sapanee sannannponanntm. Amepnxancxne cneµonarenn onpeµenxnn
corpyµnnuecrno c nparom xax «nmôte µeñcrnnx, ns xoroptx npar mor nsnneut nontsy» n, raxnm oôpasom,
pacnennnann xax corpyµnnuecrno c nparom noµnncanne anrnnoenntx nossnannñ, ntnonnenne
cnennantntx nopyuennñ, oôpamennx no paµno, npnnxrne ocoôtx ycnyr, noxnte npnsnannx, µonoct na
ronapnmeñ no saxnmuennm, pasrnamenne noennoñ nn]opmannn.|
Kax noxasano nccneµonanne nporpammt narepeñ µnx noennonnenntx, xnrañnt mnpoxo
ncnontsonann µannenne oôxsarentcrn n crpemnenne x nocneµonarentnocrn c nentm µoônrtcx noxopnocrn
co cropont ysnnxon. Koneuno, rnannoñ saµaueñ xnrañnen ôtno sacrannrt amepnxannen corpyµnnuart n
xaxoñ ôt ro nn ôtno ]opme. 3rnx saxnmuenntx narpennponann ne cooômart npary nnuero, xpome nmenn,
snannx n nopxµxonoro nomepa. Ecnn ncxnmunrt ]nsnuecxym pacnpany, xax mornn xnrañnt µoôtrt y +rnx
nmµeñ noennym nn]opmannm, npenparnrt nx n comsnnxon, sacrannrt nyônnuno ocyxµart cnom crpany?
Knrañnt pemnnn npnµepxnnartcx myµporo npannna: «Haunnañ c manoro n crpoñ nocrenenno».
Hnenntx uacro npocnnn µenart anrnamepnxancxne n npoxommynncrnuecxne saxnnennx n
nacrontxo mxrxoñ ]opme, uro +rn saxnnennx xasannct ne nmemmnmn snauennx («Coeµnnennte Brart
http://books.pchelov.com
54
neconepmennt», «B connanncrnuecxnx crpanax ner ôespaôornnt»). Oµnaxo, noµunnxxct +rnm
mnnnmantntm rpeôonannxm, nnennte amepnxancxne conµart noµranxnnann camnx ceôx x ntnonnennm
ôonee cymecrnenntx rpeôonannñ. uenonexa, xoroptñ rontxo uro cornacnncx c rem, uro Coeµnnennte
Brart ne conepmennt, moxno cnpocnrt, nouemy, no ero mnennm, +ro rax. Hocne +roro ero moxno
nonpocnrt cocrannrt cnncox «npoônem amepnxancxoro oômecrna» n noµnncartcx noµ nnm. 3arem ero
moxno nonpocnrt nosnaxomnrt c +rnm cnncxom µpyrnx nnenntx. Hosµnee +romy uenonexy moxno
npeµnoxnrt nanncart ouepx na µannym remy.
Knrañnt sarem mornn ncnontsonart nmx n ouepx raxoro conµara n anrnamepnxancxnx
paµnonporpammax, xoropte rpancnnponann ne rontxo na nect µanntñ narept, no n na µpyrne narepx µnx
noennonnenntx n Cenepnoñ Kopee, a raxxe na saxnauennte amepnxannamn mxnoxopeñcxne reppnropnn.
Bnesanno nn n uem ne nonnnntñ conµar oxastnancx «xonnaôopannonncrom», oxastnammnm nomomt
npary. 3nax, uro on nanncan snononyuntñ ouepx ôes ocoôoro npnnyxµennx, uenonex menxn npeµcrannenne
o camom ceôe, uroôt coornercrnonart xpntxy «xonnaôopannonncr», uro uacro ntnnnanoct n ôonee recnoe
corpyµnnuecrno c nparom. Taxnm oôpasom, xax nnmer µoxrop Bañn, «ôontmnncrno conµar corpyµnnuano
c npornnnnxom n ro nnn µpyroe npemx, conepmax nocrynxn, xoropte xasannct camnm conµaram
rpnnnantntmn, no xoropte xnrañnt nonxo oôpamann x coôcrnennoñ ntroµe... Knrañnam +ro ocoôenno
xopomo yµananoct, xorµa n xoµe µonpoca onn µoônnannct pasnoro poµa npnsnannñ» (Schein, 1956).
Pnc. 3.3. Haunnan c uanoro n c1pon
¡pyrne rpynnt nmµeñ, sannrepeconanntx n µocrnxennn ycrynunnocrn, raxxe ocneµomnent o
nonesnocrn n cnne raxoro noµxoµa. Fnarornopnrentnte oprannsannn, nanpnmep, uacro nanaramr na
nmµeñ menxne oôxsarentcrna, uroôt cxnonnrt nx x oxasannm ceptesntx ycnyr. Hccneµonanne noxasano,
uro raxoe nycrxxonoe oôxsarentcrno, xax cornacne na nnrepntm, moxer nocnyxnrt nauanom «cepnn
nmnyntcon ycrynunnocrn». B pesyntrare nmµn nepeµxo orµamr n xauecrne noxeprnonannx nce nmemmnecx
y nnx n xomentxe µentrn (Schwartz, 1970).
Mnorne µenonte oprannsannn raxxe perynxpno npnmenxmr +ror noµxoµ. Crparernx ropronnen
saxnmuaercx n rom, uroôt sacrannrt uenonexa cµenart xpynnym noxynxy nocne roro, xax on xynnr uro-
nnôo nesnaunrentnoe. Hpaxrnuecxn nce menxne npoµaxn ôyµyr npnroµnt, nocxontxy nentm
nepnonauantnoñ cµenxn ne xnnxercx npnôtnt. Hent oôxsarentcrno. Oxnµaercx, uro +ro oôxsarentcrno
ecrecrnenno nonneuer sa coôoñ µpyrne noxynxn, ôonee xpynnte. Bor xax +ra mtcnt nsnaraercx n oµnoñ
crarte, naneuarannoñ n npo]eccnonantnom xypnane «Amepnxancxnñ ropronen» (American Salesman).
«Oômax nµex saxnmuaercx n rom, uroôt nponoxnrt nyrt µnx pacnpocrpanennx mnpoxoro
accoprnmenra npoµyxron, naunnax c manoro saxasa. Korµa uenonex saxastnaer namn ronapt µaxe ecnn
npnôtnt or +roñ cµenxn nacrontxo mana, uro eµna nn xomnencnpyer norpauennte ycnnnx n npemx, on
ôontme ne xnnxercx norennnantntm xnnenrom on noxynarent» (Green, 1965).
¡annax meroµnxa nsnecrna xax «nora-n-µnepxx». Connantnte ncnxonorn yôeµnnnct n ee
+]]exrnnnocrn n 1966 roµy, xorµa ¡xonaran upnµman n Cxorr upesep (Jonathan Freedman & Scott
Fraser) onyônnxonann µannte, ôyxnantno norpxcmne nooôpaxenne. B neôontmom ropoµxe n Kann]opnnn
ôtn nponeµen +xcnepnmenr, n xoµe xoroporo nccneµonarent, ntµammnñ ceôx sa µoôponontna, xoµnn no
µomam n npeµ¡xnnxn nenenoe rpeôonanne x µomonnaµentnam. Hx npocnnn paspemnrt pasmecrnrt na
napaµntx nyxañxax µocxn µnx a]nm n oô¡xnnennñ, npeµnasnauennte µnx oômecrnennoro nontsonannx.
http://books.pchelov.com
55
uroôt xosxena µomon nonyunnn npeµcrannenne o rom, xax morna ôt ntrnxµert naµnnct, nm noxastnann
]ororpa]nm c nsoôpaxennem xpacnnoro µoma, xoroptñ ôtn nourn nonnocrtm saxptr orpomnoñ
neaxxyparnoñ ntnecxoñ, rnacnnmeñ «BE¡HTE MABHHV OCTOPOXHO». Xorx µannoe rpeôonanne no
nonxrntm npnunnam ornepranoct noµannxmmnm ôontmnncrnom (cornacnnnct rontxo 17 °) µpyrnx
xnreneñ +roro pañona, µannax xonxpernax rpynna nmµeñ pearnponana µocrarouno ônarocxnonno (76 °
µomonnaµentnen paspemnnn nocnontsonartcx cnonmn µnopamn).
Inannax npnunna +roñ nopasnrentnoñ ycrynunnocrn ôtna cnxsana c rem, uro nponsomno c
xnrenxmn ropoµxa µnymx neµenxmn pantme: onn nsxnn na ceôx oµno nesnaunrentnoe oôxsarentcrno.
¡pyroñ µoôpononen npnmen x nnm n nonpocnn pasmecrnrt n xaxµom µnope neôontmoe oô¡xnnenne
nnomaµtm rpn xnaµparntx µmñma, rnacnnmee «FV¡I ¡HCHHHHHHHPOBAHHIM BO¡HTEHEM».
3ro ôtno raxoe nycrxxonoe rpeôonanne, uro nourn nce µomonnaµentnt cornacnnnct ero ntnonnnrt, no
nnnxnne +roro rpeôonannx ôtno cnntneñmnm. Hocxontxy nmµn nannno cornacnnnct c nerxnm
rpeôonannem napy neµent nasaµ, onn oxasannct cxnonnt noµunnnrtcx µpyromy ananornunomy
rpeôonannm, ropasµo ôonee rxxenomy.
upnµman n upesep ne ocranonnnnct na +rom. Onn ncntrann cnom meroµnxy n necxontxo nnoñ
moµn]nxannn. Cnauana µomonnaµentnen nonpocnnn noµnncart oôpamenne, xoropoe npnstnano
«coµepxart Kann]opnnm n uncrore». Koneuno, nourn nce noµnncann, nocxontxy uncrora oxpyxammeñ
cpeµt, rax xe xax cnpaneµnnnocrt npannrentcrna nnn rnrnena ôepemennocrn, +ro oµnn ns rex
nonpocon, npornn xoroptx nourn nnxro ne ntcrynaer. Hoµoxµan µne neµenn, upnµman n upesep nocnann
nonoro «µoôponontna» n +rn xe camte µoma npocnrt paspemennx pasmecrnrt na nyxañxax nnaxar
«BE¡HTE MABHHV OCTOPOXHO». K yµnnnennm nccneµonareneñ, npnônnsnrentno nononnna
µomonnaµentnen cornacnnnct na ycranonxy +roro nnaxara, xorx neôontmoe oôxsarentcrno, xoropoe onn
nsxnn na ceôx µnymx neµenxmn panee, ornocnnoct x saôore ne o ôesonacnocrn ynnunoro µnnxennx, a o
uncrore mrara.
Cnauana µaxe upnµman n upesep ôtnn osaµauent nonyuenntmn pesyntraramn. Houemy nµpyr
nesnaunrentntñ axr noµnncannx nernnnn, npnstnammeñ noµµepxnnart uncrory na reppnropnn mrara,
sacrannn nmµeñ oxasart ropasµo ôonee xpynnym ycnyry, npnuem concem µpyroro xapaxrepa? Hocne
µonroro oôµymtnannx upnµman n upesep npnmnn x cneµymmemy saxnmuennm. Hoµnncanne nernnnn
nsmennno nsrnxµ nmµeñ na camnx ceôx. Onn ynnµenn n ceôe rpaxµan, µnnxnmtx saôoroñ oô nnrepecax
oômecrna. Korµa uepes µne neµenn nx nonpocnnn oxasart oômecrny µpyrym ycnyry pasmecrnrt na cnonx
yuacrxax nnaxart «BE¡HTE MABHHV OCTOPOXHO» onn cornacnnnct, uroôt coornercrnonart
neµanno nsmennnmnmcx npeµcrannennxm o ceôe. upnµman n upesep ronopxr oô +rom rax.
«uro morno nponsoñrn, rax +ro nsmenenne mnponosspennx nmµeñ. Kont cxopo uenonex cornacnncx
ntnonnnrt rpeôonanne, ero nosnnnx moxer nsmennrtcx, on moxer crart n cnonx coôcrnenntx rnasax
oôpasnontm rpaxµannnom, xoroptñ cornamaercx na oômecrnenno nonesnte rpeôonannx nesnaxomnen,
µeñcrnyer cornacno cnoeñ nepe, yuacrnyer n µoôptx µenax.»
Pesyntrart nccneµonannñ upnµmana n upesepa ronopxr o rom, uro cneµyer ôtrt ouent
ocropoxntmn, cornamaxct na nesnaunrentnte rpeôonannx. Hoµoônoe cornacne moxer ne rontxo
ntnyµnrt nac ycrynnrt n ornomennn ananornuntx, no ropasµo ôonee ceptesntx rpeôonannñ, ono moxer
raxxe sacrannrt nac noñrn na pasnooôpasnte xpynnte ycrynxn, xoropte rontxo orµanenno cnxsant c roñ
menxoñ nmôesnocrtm, xoropym mt oxasann panee. Hmenno +ror nropoñ nnµ nnnxnnx menxnx oôxsarentcrn
nyraer menx.
Pnc. 3.4. Tontxo pacnnmn1ect n +1on rpaqe. Bt xorµa-nnôyµt saµanannct nonpocom o rom, uro
xe µenamr co ncemn nonyuenntmn noµnncxmn re nmµn, xoropte npocxr nac |nanpnmep, na ynnne|
noµnncartcx noµ nx nernnnxmn? uacro onn nnuero c +rnmn noµnncxmn ne µenamr, rax xax nx rnannoñ
nentm oôtuno xnnxercx ntnyxµenne rex, xro noµnnctnaercx, nsxrt na ceôx nexoe oôxsarentcrno n,
coornercrnenno, sanxrt onpeµenennym nosnnnm. Hoµnncanmne nernnnm nmµn c ôontmoñ nepoxrnocrtm
cranyr npeµnpnnnmart n µantneñmem marn, xoropte ôyµyr coornercrnonart sanxroñ nmn nosnnnn
Hpnuem on nyraer menx µo raxoñ crenenn, uro x crapamct ne noµnnctnart xaxne ôt ro nn ôtno
http://books.pchelov.com
56
nernnnn, µaxe ecnn x nx noµµepxnnam. Taxoe µeñcrnne coµepxnr n ceôe norennnantnym onacnocrt
nexenarentnoro nnnxnnx ne rontxo na moe ôyµymee noneµenne, no n na moe npeµcrannenne o camom ceôe.
Beµt xont cxopo menxercx npeµcrannenne uenonexa o camom ceôe, +ro nsmenenne moxer ôtrt
ncnontsonano n uyxnx nnrepecax. Kro ns µomonnaµentnen n nccneµonannn upnµmana n upesepa mor ôt
noµymart, uro «µoôpononen», xoroptñ npocnn nx noµnncart nernnnm c npnstnom noµµepxnnart uncrory
na reppnropnn mrara, na camom µene ôtn sannrepeconan n rom, uroôt sacrannrt nx pasmecrnrt y ceôx
nnaxart, nponaranµnpymmne ocropoxnoe noxµenne, µnymx neµenxmn nosxe? H xro ns xnreneñ ropoµxa
mor xorx ôt sanoµospnrt, uro pemenne pasmecrnrt y ceôx nnaxart n snaunrentnoñ crenenn xnnxercx
pesyntrarom noµnncannx µannoñ nernnnn? Hnxro, x nonaram. Ecnn nocne ycranonxn µocox c
oô¡xnnennxmn y nmµeñ n noxnnnnct xaxne-ro coxanennx, xoro onn mornn nnnnrt, xax ue ca+ux ceo» n
cnoñ ueproncxn cnntntñ rpaxµancxnñ µyx? ¡omonnaµentnt, nepoxrno, µaxe ne ncnomnnnn o napne c
nernnneñ.
Cepðua u y+m
Taxnm oôpasom, nt moxere ncnontsonart menxne oôxsarentcrna, uroôt nsmenxrt npeµcrannenne
nmµeñ o camnx ceôe, npenpamart rpaxµan n «cnyr oômecrna», norennnantntx xnnenron n «nocroxnntx
noxynareneñ», nnenntx n «xonnaôopannonncron». H xax rontxo npeµcrannenne uenonexa o ceôe craner
raxnm, xax nam nyxno, on nauner anromarnuecxn noµunnxrtcx ncem namnm rpeôonannxm, xoropte
coornercrnymr ero nnµennm camoro ceôx.
Oµnaxo ne nce oôxsarentcrna nnnxmr na npeµcrannenne nmµeñ o ceôe. Hyxnt onpeµenennte
ycnonnx. ¡nx roro uroôt nyume nonxrt, uro onn coôoñ npeµcrannxmr, nnont oôparnmcx x
paccmorpennomy namn panee npnmepy. Baxno nonnmart, uro rnannoñ nentm xnrañnen ôtno ne npocro
nonyuenne nn]opmannn or nnennnxon. Knrañnt crpemnnnct oôpaôorart amepnxancxnx conµar
nµeonornuecxn, nsmennrt nx nosnnnn, nocnpnxrne camnx ceôx, nsrnxµt na nonnrnuecxym cncremy nx
crpant, ee pont n noñne, a raxxe na xommynnsm. H cymecrnymr necxne µoxasarentcrna roro, uro xnrañnt
n +rom npeycnenn. ¡oxrop Ienpn Cnran, pyxonoµnrent neñponcnxnarpnuecxoñ +xcneprnst, ormeuaer, uro
cnxsannte c noñnoñ yôexµennx amepnxancxnx conµar, noôtnanmnx n nneny y xnrañnen, nperepnenn
cymecrnennte nsmenennx. Fontmnncrno +rnx nmµeñ crann nepnrt, uro Coeµnnennte Brart npnmenxnn
ôaxrepnonornuecxoe opyxne n, xpome roro, camn nauann noñny n Kopee. Cymecrnenno nsmennnnct n
nonnrnuecxne nsrnxµt ôtnmnx nnennnxon.
«Oµnn nenpnxsnenno ornocnnnct x xnrañcxnm xommynncram, no n ro xe camoe npemx xnannnn nx
sa «npexpacnym paôory, xoropym onn npoµenann n Knrae». ¡pyrne yrnepxµann, uro «xorx xommynnsm ne
cpaôoraer n Amepnxe, +ro xopomax nemt µnx Asnn»» (Segal, 1954).
Hoxoxe, rnannoñ nentm xnrañnen ôtno cmyrnrt, no xpañneñ mepe, na npemx, cepµna n ymt
amepnxancxnx nnenntx. «Ecnn oô¡exrnnno onennrt macmraôt orcrynnnuecrna, npeµarentcrna,
nsmenennx nosnnnñ n yôexµennñ, yxyµmennx µncnnnnnnt n naµennx mopantnoro µyxa amepnxancxnx
conµar, saxnmuaer µoxrop Cnran, ro moxno c ynepennocrtm cxasart, uro xnrañnt npoµenann
xonoccantnym paôory». Hocxontxy raxrnxa xnrañnen oxasanact cront +]]exrnnnoñ, noyunrentno ôyµer
ôonee noµpoôno paccmorpert cnenn]nuecxne acnexrt roñ meroµnxn, xoropoñ onn nontsonannct.
Marnuecxoe µenc1nne. Hamn npeµcrannennx o rom, uro na camom µene uyncrnymr nmµn n no uro
onn nepxr, uame ôtnamr ocnonant na nx nocrynxax, uem na nx cnonax. Mt ntraemcx onpeµennrt, uro
coôoñ npeµcrannxer µanntñ uenonex, npncrantno npnrnxµtnaxct x ero µeñcrnnxm. Knrañnt oônapyxnnn,
uro cam uenonex nontsyercx rem xe cnocoôom cnonm noneµennem, uroôt pemnrt, uro on coôoñ
npeµcrannxer; +ro ocnonnoñ ncrounnx nn]opmannn o ero yôexµennxx, xnsnenntx nennocrxx n nosnnnxx
(Bem, 1972). Hpexpacno nonnmax +ror rnanntñ npnnnnn camonocnpnxrnx, xnrañnt oprannsonann xnsnt n
narepxx µnx noennonnenntx raxnm oôpasom, uroôt saxnmuennte nocneµonarentno oeùcmeoea.u
xenarentntm µnx xosxen narepx oôpasom. Bcxope, xax n npeµnnµenn xnrañnt, onpeµenennte µeñcrnnx
nauann sacrannxrt nnenntx conµar menxrt cnon npeµcrannennx o camnx ceôe.
Knrañnt nocroxnno nanxstnann nnenntm nnctmennym ]opmy orueron. ¡nx saxnmuenntx ne ôtno
µocrarouno cnoxoñno cnymart nnn µaxe cornamartcx ycrno c xnrañcxoñ nnnneñ; nx ncerµa noµranxnnann
http://books.pchelov.com
57
x romy, uroôt onn sannctnann ocnonnte resnct. Knrañnt rax crpemnnnct sanonyunrt nnctmennte
saxnnennx, uro ecnn nnenntñ ne ntpaxan roronnocrn µoôponontno nncart xenarentntñ oruer, ero
yronapnnann cxonnponart rexcr. Bañn (Schein, 1956) onnctnaer cranµaprnym raxrnxy xnrañnen,
ncnontsyemym nmn µnx nµeonornuecxoñ oôpaôorxn nnenntx, cneµymmnm oôpasom.
«Taxrnxa saxnmuanact n rom, uroôt sacrannrt uenonexa sanncart nonpoc n sarem n nnctmennoñ
]opme µart npoxommynncrnuecxnñ orner. Ecnn nnenntñ orxastnancx µenart +ro µoôponontno, ero
npocnnn cnncart orner ns rerpaµeñ ronapnmeñ, uro µonxno ôtno ntrnxµert xax µocrarouno ôesoônµnax
ycrynxa.»
Ho ox yx +rn «ôesoônµnte» ycrynxn! Mt yxe nnµenn, xax, xasanoct ôt, nycrxxonte oôxsarentcrna
moryr npnnecrn x nsmenennm nocneµymmero noneµennx n nyxnym cropony. Hnctmennoe saxnnenne n
xauecrne nncrpymenra µnx µocrnxennx ycrynunnocrn ouent naxno. Bo-nepntx, ono xnnxercx
marepnantntm µoxasarentcrnom roro, uro axr npnsnannx nmen mecro. Kax rontxo nnenntñ sannctnan ro,
uro xorenn xnrañnt, emy cranonnnoct ouent rpyµno nonepnrt n ro, uro on +roro ne µenan. Vcrnte
saxnnennx moxno saôtrt nnn orpnnart. Hanncanntñ xe coôcrnennoñ pyxoñ µoxymenr sacrannxn uenonexa
menxrt cnon yôexµennx n npeµcrannenne o camom ceôe n coornercrnnn c rem, uro on, ôes ncxxoro
comnennx, conepmnn. Bo-nroptx, nnctmennoe cnnµerentcrno moxno noxastnart µpyrnm nmµxm. 3ro
osnauaer, uro ero moxno ncnontsonart µnx roro, uroôt yôeµnrt +rnx nmµeñ. Taxoe cnnµerentcrno moxer
sacrannrt nx nsmennrt coôcrnennte nosnnnn. C nosnnnn ycrynunnocrn ôonee naxno, uro µoxymenr moxer
yôeµnrt nmµeñ n rom, uro ero anrop µeñcrnnrentno nepnr n ro, uro nm nanncano.
Hmµn cxnonnt cunrart, uro saxnnenne orpaxaer ncrnnnym nosnnnm uenonexa, xoroptñ ero
cµenan. Vµnnnrentno ro, uro nmµn npoµonxamr rax µymart µaxe rorµa, xorµa ysnamr, uro uenonex ne
nmen npana ntôopa. ¡oxasarentcrna roro, uro µeno oôcronr nmenno rax, npnnoµxr n cnonx paôorax
ncnxonorn 3µnapµ ¡xonc n ¡xeñmc Xappnc (Jones & Harris, 1967). Onn nponenn cneµymmee
nccneµonanne. Hmµxm noxastnann ouepx, n xoropom nocxnanxncx unµent Kacrpo, n npocnnn nx orraµart
ncrnnnte uyncrna anropa ouepxa. ¡xonc n Xappnc cxasann nexoroptm ns +rnx nmµeñ, uro anrop nanncan
npoxacrponcxnñ ouepx, ncxoµx ns coôcrnenntx yôexµennñ; µpyrnm xe onn cooômnnn, uro anropa
ntnyµnnn nanncart raxoñ ouepx. Kax nn crpanno, µaxe re nmµn, xoropte snann, uro anropy saxasann
npoxacrponcxnñ ouepx, nonarann, uro emy npannrcx Kacrpo. Hoxoxe, uro nnctmennoe saxnnenne ntstnaer
peaxnnm rnna ue.r, sarvrra.o y rex, xro ero nnµnr. Hmµn anromarnuecxn µonycxamr, uro ror, xro
µenaer saxnnenne, ntpaxaer n nem cnon mtcnn (npn orcyrcrnnn xaxoro-nnôo ceptesnoro µoxymenra,
cnnµerentcrnymmero oô oôparnom).
Knrañnt npecneµonann µne nenn, xorµa ntnyxµann nnennoro conµara nanncart anrnamepnxancxoe
saxnnenne. Taxoe saxnnenne cnyxnno ne rontxo nocroxnntm nanomnnannem o ero µeñcrnnn, ono raxxe
morno yôeµnrt µpyrnx nmµeñ n rom, uro µanntñ µoxymenr orpaxaer µeñcrnnrentnoe mnenne ero anropa.
Kax mt ynnµnm n rnane 4, ro, uro oxpyxammne cunramr ncrnnntm n ornomennn nac, upesntuañno naxno
n onpeµenennn roro, uro mt camn nonaraem ncrnnntm. Hanpnmep, oµno nccneµonanne noxasano, uro
µomoxosxñxn Htm-Xeñnena, mrar Konnexrnxyr, ycntman, uro nx cunramr meµptmn n cxnonntmn x
ônarornopnrentnoñ µexrentnocrn, crann µanart ropasµo ôontme µener côopmnxam noxeprnonannñ µnx
Acconnannn crpaµammnx or paccexnnoro cxneposa (Kraut, 1973). Ouennµno, npocroe snanne roro, uro xro-
ro cunraer nx meµptmn, sacrannno +rnx xenmnn µeñcrnonart n coornercrnnn c +rnm mnennem.
Hcxymennte nonnrnxn nmôxr pasµanart onnonenram «oôxstnammne» xapaxrepncrnxn µnx
nonyuennx nonnrnuecxoñ ntroµt. Hanpnmep, ouent nonxo nontsonancx +rnm npnemom ôtnmnñ npesnµenr
Ernnra Annap Caµar. Hepeµ nauanom mexµynapoµntx neperonopon Caµar ncxuecxn ynepxn
npeµcrannreneñ µpyroñ cropont, uro µpyxenmône n uecrnocrt nx cooreuecrnennnxon mnpoxo nsnecrna no
ncem mnpe. Fnaroµapx +roñ necrn on ne rontxo sanoentnan cnmnarnn onnonenron, no n sacrannxn nx necrn
ceôx coornercrnenno µannoñ nm xapaxrepncrnxe. Hpocnannenntñ µnnnomar Ienpn Knccnnµxep
yrnepxµan, uro npnunnoñ ycnexa Caµara ôtno ymenne sacrannrt µpyrnx nocrynart n ero nnrepecax, uroôt
noµµepxart nm xe npnnncannym xopomym penyrannm (Kissinger, 1982).
Hrax, xax rontxo npnnxro axrnnnoe oôxsarentcrno, crpemnenne x nocneµonarentnocrn naunnaer c
µnyx cropon µannrt na npeµcrannenne uenonexa o camom ceôe. Hsnyrpn µeñcrnyer cnna, sacrannxmmax
npnnoµnrt +ro npeµcrannenne n coornercrnne c nocrynxamn. Hsnne µeñcrnyer renµennnx yroµnnno
http://books.pchelov.com
58
noµronxrt +ro npeµcrannenne x nocnpnxrnm uenonexa oxpyxammnmn (Schlenker, Dlugolecki & Doherty,
1994).
Hocxontxy µpyrne cunramr, uro mt nepnm n nanncannoe namn (µaxe ecnn y nac ne ôtno
cnoôoµnoro ntôopa npn nanncannn saxnnennx), mt nnont noµcosnarentno crpemnmcx npnnecrn cnoe
npeµcrannenne o camom ceôe n coornercrnne c µanntm nnctmenntm saxnnennem.
B Kopee ncnontsonanoct mnoxecrno xonapntx npnemon, c nomomtm xoroptx nnenntx sacrannxnn
nncart ro, uro ôtno nyxno xnrañnam, no ôes npxmoro npnnyxµennx. Hanpnmep, xnrañnt snann, uro
mnorne nnennte crpacrno xenann µart snart cnonm cemtxm, uro onn xnnt. B ro xe npemx amepnxancxne
conµart snann, uro xnrañnt noµneprann noury nensype n ns narepx ornpannxnnct rontxo nexoropte
nnctma. Crpemxct x romy, uroôt nx nnctma nponycrnnn, nexoropte nnennte crann nxnmuart n cnon
nocnannx npnstnt x mnpy, onncannx xxoôt ôesôeµnoñ xnsnn n narepe, saxnnennx, nonnte couyncrnnx x
xommynnsmy. Haµexµa ôtna na ro, uro xnrañnt saxorxr, uroôt noµoônte nnctma ôtnn µocrannent no
aµpecy. Koneuno, xnrañnt c yµonontcrnnem ornpannxnn +rn nocnannx, nocxontxy nnctma cnyxnnn nx
nnrepecam. Bo-nepntx, noxnnenne npoxommynncrnuecxnx saxnnennñ amepnxancxnx noennocnyxamnx
cnocoôcrnonano nponaranµe xommynnsma. Bo-nroptx, xnrañnt µoônnnct ycnexa n nµeonornuecxoñ
oôpaôorxe nnenntx onn ôes ocoôtx ycnnnñ sacrannnn mnoxecrno nmµeñ sanncart na cnom
«nnyrpennmm marnnro]onnym nenry» ro, uro ôtno ntroµno xnrañnam.
Ananornunax meroµnxa nxnmuana n ceôx perynxpnoe nponeµenne n narepe xonxypcon nonnrnuecxnx
ouepxon. Hpnst µnx noôeµnreneñ ôtnn nectma cxpomntmn necxontxo cnraper nnn nemnoro ]pyxron,
no µocrarouno samanunntmn n ycnonnxx nnena, uroôt ntsnart y nmµeñ ôontmoñ nnrepec. Oôtuno
nyumnm npnsnanancx ouepx, anrop xoroporo sannman npoxommynncrnuecxym nosnnnm... no ne ncerµa.
Myµpte xnrañnt nonnmann, uro ôontmnncrno nnenntx ne crano ôt yuacrnonart n xonxypce, rµe moxno
noôeµnrt, rontxo nanncan xommynncrnuecxnñ rpaxrar. Fonee roro, xnrañnt snann, xax nacaµnrt n µymax
saxnmuenntx menxne oôxsarentcrna no ornomennm x xommynnsmy, xoropte nosµnee moryr pacnnecrn
ntmntm nnerom. Ho+romy npemx or npemenn ntnrptnan ouepx, anrop xoroporo n nenom noµµepxnnan
Coeµnnennte Brart, no oµnn nnn µna pasa «µenan noxnon» n cropony xnrañcxoñ rouxn spennx.
Pesyntrart +roñ crparernn ôtnn nmenno raxnmn, xaxne ôtnn nyxnt xnrañnam. Hmµn npoµonxann
µoôponontno yuacrnonart n xonxypcax, rax xax nnµenn, uro moryr noôeµnrt, nanncan ouepx, nonesntñ µnx
nx crpant. Oµnaxo, nosmoxno ne ocosnanax +roro, onn naunnann nesamerno menxrt nanpannennocrt
cnonx ouepxon, uroôt nontcnrt manct na noôeµy. Knrañnt ôtnn roront yxnarnrtcx sa nmôym ycrynxy
xommynncrnuecxoñ µorme. Ouepx xnnxncx µoôponontnoñ nnctmennoñ µexnapanneñ n n ro xe npemx
npenocxoµntm oôxsarentcrnom, or xoroporo moxno ôtno nepeñrn x xonnaôopannonnsmy n µaxe
oôpamennm n xommynncrnuecxym nepy.
¡pyrne «npo]eccnonant ycrynunnocrn» raxxe snamr o cnocoônocrn nnctmenntx saxnnennñ
nopoxµart oôxsarentcrna. Hpeycnenammax xopnopannx Amwav, nanpnmep, cnocoôcrnyer µocrnxennm
conepmencrna cnonmn corpyµnnxamn cneµymmnm oôpasom. Brarntx corpyµnnxon npocxr crannrt nepeµ
coôoñ nnµnnnµyantnte nenn, xacammnecx npoµax, n ôpart na ceôx coornercrnymmne oôxsarentcrna,
npnuem nnuno sannctnart nx.
«Hocrantre nent n sanuuume ee. Kaxoñ ôt nn ôtna +ra nent, naxno ro, uro nt ee nocrannnn,
no+romy y nac ecrt na uro nanennnartcx n +ro nt sannctnaere. Ecrt neuro nonmeônoe n neµennn
sannceñ. Korµa nt µocrnrnere oµnoñ nenn, nocrantre µpyrym n sannmnre ee. Bt crapryere n ôexnre.»
He rontxo pyxonoµcrno Amwav namno «neuro nonmeônoe n neµennn sannceñ». 3ro xe oônapyxnnn
n µpyrne oprannsannn. Hexoropte ropronte xomnannn ncnontsymr «nonmeônte» nnctmennte
oôxsarentcrna, uroôt ôoportcx c «ycnoxonrentntmn» saxonamn, neµanno npnnxrtmn no mnornx mrarax.
3rn saxont nosnonxmr noxynarenxm uepes necxontxo µneñ nocne cornacnx na noxynxy xaxoro-nnôo
npeµmera orxasartcx or nero n nonyunrt oôparno ncm cymmy. Cnauana nonte saxont ceptesno yµapnnn no
xomnannxm, ycnnenno nanxstnanmnm cnon ronapt norpeônrenxm. Hocxontxy ropronte ]npmt npnµamr
ocoôoe snauenne raxrnxe naxnma, nmµn uacro µenamr noxynxn ne noromy, uro nm nyxen µanntñ ronap, a
noromy, uro onn oxastnamrcx oµypauent nnn sanyrant. Korµa nonte saxont ncrynnnn n µeñcrnne,
mnorne noxynarenn nauann nosnpamart noxynxn.
B cnom ouepeµt xomnannn crann ncnontsonart npocroñ, no +]]exrnnntñ rpmx, xoroptñ
http://books.pchelov.com
59
snaunrentno cnnxaer xonnuecrno nosnparon. unpmt crapamrcx, uroôt ropronoe cornamenne sanonnxn ne
npoµanen, a noxynarent. Hoµoôno xopnopannn Amwav, mnorne oprannsannn oônapyxnnn, uro nponcxoµnr
neuro ocoôennoe, xorµa nmµn nnuno nnctmenno nsnaramr cnon oôxsarentcrna na ôymare: onn naunnamr
µeñcrnonart n coornercrnnn c rem, uro sanncano.
¡pyrnm pacnpocrpanenntm cnocoôom ncnontsonannx «nonmeôntx» nnctmenntx µexnapannñ
xnnxercx npnmenenne nennnno ntrnxµxmero pexnamnoro rpmxa. ¡o roro xax x nauan nsyuart opyµnx
connantnoro nnnxnnx, x ne nonnman, sauem xpynnte xomnannn, raxne xax Procter & Gamble n General
Foods, nponoµxr noxasarentnte xonxypct «25, 50, 100 cnon nnn mentme». Bce +rn xonxypct ouent
noxoxn µpyr na µpyra. Kaxµtñ yuacrnnx counnxer xparxoe nnctmennoe saxnnenne, xoropoe µonxno
naunnartcx cnonamn «Mne npannrcx +ror npoµyxr, noromy uro...» n coµepxart «rnmn» xauecrnam xaxoro-
nnôyµt nopomxa µnx xexca nnn napa]nna µnx nona, xoroptñ xnnxercx npeµmerom xonxypca. Komnannx
onennnaer xonxypcnte paôort n npncyxµaer cnorcmnôarentnte npnst noôeµnrenxm. × ne nonnman,
xaxym ntroµy nonyuamr ]npmt. uacro xonxypc ne rpeôyer nnxaxnx noxynox; nmôax npeµcrannennax na
paccmorpenne xmpn xonxypcnax paôora xnnxercx npnemnemoñ. Oµnaxo xomnannn nouemy-ro roront nµrn
na rpomaµnte nsµepxxn, cnxsannte c oprannsanneñ cneµymmnx µpyr sa µpyrom xonxypcon.
Tenept mne crano mnoroe nonxrno. Hent, cxptnammaxcx sa noµoôntmn xonxypcamn, sacrannrt
xax moxno ôontmee xonnuecrno nmµeñ oµoôpnrt npoµyxr ra xe, uro n nent, samacxnponannax
nonnrnuecxnmn ouepxamn n xnrañcxnx narepxx. Hent saxnmuaercx rom, uroôt sacrannrt xax moxno
ôontmee xonnuecrno nmµeñ nncart o cnoeñ nmônn x xaxomy-nnôo npoµyxry. B Kopee raxnm npoµyxrom
ôtn xnrañcxnñ xommynnsm; n Coeµnnenntx Brarax +ro moxer ôtrt cpeµcrno µnx yµanennx xoxnnt y
ocnonannx norreñ. Tnn npoµyxra ne nmeer snauennx. B oôonx cnyuaxx cyrt nponecca ne menxercx.
Vuacrnnxn xonxypcon µoôponontno nocxnanxmr nnuem ne npnmeuarentnte npoµyxrt no nmx
npnnnexarentntx npnson, manct ntnrpart xoropte y nnx ouent mant. Hmµn snamr µnx roro uroôt
counnenne morno npnnecrn noôeµy, ono µonxno nxnmuart noxnany npoµyxry. Ho+romy onn crpemxrcx
nañrn µocroñnte noxnant xauecrna npoµyxra n onnctnamr nx. Pesyntrar cornn noennonnenntx n
Kopee nnn cornn rtcxu nmµeñ n Amepnxe, xoropte nnctmenno saxnnxmr o npnnnexarentnocrn npoµyxra n
xoropte, cneµonarentno, ncntrtnamr «marnuecxoe» xenanne nepnrt n ro, uro onn nanncann.
Inas oõmec1na. Oµna ns npnunn, no xoroptm nnctmennte saxnnennx upesntuañno cnntno nnnxmr
na nnunocrt, saxnmuaercx n rom, uro nx nerxo npeµart ornacxe. Knrañnam ôtn nsnecren naxntñ
ncnxonornuecxnñ npnnnnn: «Hyônnunte saxnnennx oôxstnamr, npnuem naµonro». Knrañnt
oprannsontnann µeno raxnm oôpasom, uroôt npoxommynncrnuecxne saxnnennx oµnnx nnenntx nnµenn
µpyrne. Onn pacxnennannct no ncemy narepm, nx unran anrop n µncxyccnonnoñ rpynne nnenntx nnn nx
µaxe unrann no paµno. Kax cunrann xnrañnt, uem ôontme nyônnunocrn, rem nyume. Houemy?
Kax rontxo uenonex sannmaer nosnnnm, ouennµnym µnx µpyrnx, y nero nosnnxaer crpemnenne
npnµepxnnartcx +roñ nosnnnn, uroôt eie.»oemi nocneµonarentntm uenonexom (Tedeschi, Schlenker &
Bonoma, 1971, Schlenker et al., 1994). B nauane +roñ rnant mt ormeuann, uro nenocneµonarentnoro
uenonexa moryr nocunrart nenocroxnntm, nenaµexntm, nerxomtcnenntm; nocneµonarentntñ xe uenonex
oôtuno cntner pasymntm, ynepenntm, µocroñntm µonepnx, sµpanomtcnxmnm. Ho+romy neyµnnnrentno,
uro nmµn ôoxrcx noxasartcx nenocneµonarentntmn. Cneµonarentno, uem ôonee orxptroñ xnnxercx
nosnnnx, xoropym mt sannmaem, rem neoxornee mt ôyµem ee menxrt.
Hsnecrnte connantnte ncnxonorn Mopron ¡oñu n Iapontµ ¡xepapµ (Deutsch & Gerard, 1955)
nponenn nnrepecnoe nccneµonanne. Hentm +roro nccneµonannx ôtno nsyuenne cnxsn mexµy nyônnuno
µanntmn oôxsarentcrnamn n nocneµonarentnocrtm µeñcrnnñ. Cryµenron xonneµxa npocnnn onennrt
µnnny nnnnñ, xoropte nm noxastnann. Oµnn cryµenrt µonxnt ôtnn nyônnuno ntcxasart cnon
npeµnonoxennx, sanncart nx, yxasart cnon nmena n nepeµart +rn oruert +xcnepnmenraropy. Cryµenrt ns
nropoñ rpynnt raxxe µanann onenxy, no onn µenann +ro npo ceôx. Kaxµtñ sannctnan cnom onenxy n
«nonmeôntñ» ônoxnor n sarem crnpan sannct nyrem noµnxrnx nnacrnxonoñ oônoxxn ônoxnora npexµe,
uem xro-nnôo mor ynnµert nanncannoe. B rperteñ rpynne cryµenrt npocro sanomnnann cnon onenxn.
Taxnm oôpasom, ¡oñu n ¡xepapµ oprannsonann µeno rax, uro oµnn cryµenrt npnnxnn na ceôx
oôxsarentcrna n ornomennn cnonx nepnonauantntx pemennñ nyônnuno, µpyrne uacrntm oôpasom,
rpertn xe nonce ne nsxnn nnxaxnx oôxsarentcrn. ¡oñu n ¡xepapµ xorenn ntxcnnrt, cryµenrt xaxoñ ns
http://books.pchelov.com
60
rpex rpynn ôyµyr xpenue µepxartcx sa cnon nepnonauantnte cyxµennx nocne roro, xax craner nsnecrno,
uro +rn cyxµennx ôtnn nenepntmn. Bcem cryµenram oô¡xnnnn, uro nx onenxn ôtnn nenpannntntmn,
nocne uero cryµenram ôtn µan manc nsmennrt cnon mnennx.
Ftnn nonyuent cneµymmne pesyntrart. Cryµenrt, xoropte ne sannctnann cnon nepnonauantnte
napnanrt, oxasannct nanmenee nepnt ceôe. Honax nn]opmannx noôyµnna nx nsmennrt cnon pemennx. Ho
cpannennm c +rnmn ne nmenmnmn oôxsarentcrn cryµenramn, re, xro sanncan cnon pemennx na mrnonenne n
«nonmeôntñ» ônoxnor, ôtnn n mentmeñ crenenn roront nsmennrt cnoe mnenne, xorµa nonyunnn raxoñ
manc. Xorx cryµenrt ns nropoñ rpynnt npnnnmann na ceôx oôxsarentcrna ôes cnnµereneñ, axr sanncn
cyxµennñ sacrannxn nx conpornnnxrtcx nnnxnnm nonoñ nn]opmannn n ocranartcx nepntmn ceôe.
Cryµenrt, xoropte nyônnuno saxnnnn o cnonx nosnnnxx n sarem sanncann cnon onenxn, nanôonee
pemnrentno orxastnannct nsmennrt mnenne.
B nexoroptx cnryannxx rounocrt moxer ôtrt naxnee nocneµonarentnocrn. B xoµe oµnoro
nccneµonannx nsyuanact paôora +xcnepnmenrantntx cyµon npncxxntx, cocroxmnx ns mecrn nnn
µnenaµnarn unenon. 3rn cyµt npnnnmann pemennx n cnyuaxx, xorµa oônnnxemtm rposnno cyponoe
naxasanne. Cmeprnte npnronopt ntnocnnnct uame, xorµa npncxxnte saceµarenn µonxnt ôtnn
ntpaxart cnoe mnenne ne rañntm ronoconannem, a noµnxrnem pyx. Kont cxopo npncxxnte saceµarenn
nyônnuno saxnnxnn o cnonx nepnonauantntx nsrnxµax, onn neoxorno nosnonxnn ceôe nyônnuno menxrt
nx. Ecnn nt xorµa-nnôyµt oxaxerect n ponn npeµceµarenx cyµa npncxxntx npn noµoôntx ycnonnxx, nt,
cneµonarentno, cmoxere ymentmnrt nepoxrnocrt ntnecennx cmeprnoro npnronopa, oxasan npeµnourenne
cxopee rañnoñ, nexenn nyônnunoñ, meroµnxe ronoconannx (Kerr & MacCoun, 1985).
Btnoµ ¡oñua n ¡xepapµa o rom, uro mt uame ocraemcx nepnt cnonm pemennxm, ecnn saxnnnn o
nnx nyônnuno, moxer ôtrt npnmenen c ôontmoñ nontsoñ. ¡anañre paccmorpnm µexrentnocrt
oprannsannñ, nomorammnx nmµxm nsôannxrtcx or npeµntx npnntuex. Mnorne cnennanncrt no
cnnxennm neca, nanpnmep, nonnmamr, uro uacro xenanne uenonexa côpocnrt nec ôtnaer cnnmxom cnaôo,
uroôt npornnocroxrt npnrxrarentnoñ cnne nnrpnn ôynountx, pasnnrtx n nosµyxe xynnnapntx sanaxon n
pexnamt pasnnuntx µennxarecon. Ho+romy +rn cnennanncrt cneµxr sa rem, uroôt ne cnnmxom rnepµoe
pemenne ôtno noµxpenneno nyônnuntmn oôxsarentcrnamn. Onn rpeôymr or cnonx xnnenron, uroôt re
sannctnann cnon oôxsarentcrna no côpactnannm neca n norasiea.u sanncn xax moxno ôontmemy uncny
µpyseñ, poµcrnennnxon n coceµeñ. Bpaun cooômamr, uro uacro +ra npocrax meroµnxa cpaôartnaer ram, rµe
nce ocrantnte npnemt ne µamr +]]exra.
Koneuno, ner neoôxoµnmocrn nnarnrt sa npeôtnanne n cnennantnoñ xnnnnxe, uroôt ncnontsonart
nyônnunoe oôxsarentcrno n xauecrne comsnnxa. Oµna xenmnna ns Can-¡nero paccxasana mne, xax ona
µana nyônnunoe oôemanne, uroôt nomout ceôe oxonuarentno ôpocnrt xypnrt.
«× pemnnact na +ror mar nocne roro, xax ycntmana eme oô oµnom nayunom nccneµonannn,
noxasanmem, uro xypenne nopoxµaer pax. Kaxµtñ pas, xorµa x cntmana uro-nnôo noµoônoe, x pemana
ôpocnrt xypnrt, no nnxax ne morna. Ha +ror pas, oµnaxo, x rnepµo pemnna, uro µonxna +ro cµenart. ×
ropµtñ uenonex. × ne xouy, uroôt nmµn nnµenn menx n µypnom cnere. Ho+romy x noµymana: «Moxer ôtrt,
x cmory ncnontsonart cnom ropµocrt, uroôt nsôannrtcx or +roñ npoxnxroñ npnntuxn». × cocrannna
cnncox ncex nmµeñ, mnenne xoroptx oôo mne µeñcrnnrentno ôtno µnx menx naxno. 3arem x µocrana cnon
nnsnrnte xaprouxn n nanncana na oôopore xaxµoñ ns nnx: «× oôemam nam, uro nnxorµa ôontme ne
ntxypm nn oµnoñ cnrapert».
B reuenne neµenn x orµana nnn orocnana noµnncannte raxnm oôpasom xaprouxn ncem, xro ôtn n
moem cnncxe, orny, ôpary, xnnymemy µanexo na Bocroxe, ôoccy, nyumeñ noµpyre, ôtnmemy myxy, ncem,
xpome oµnoro napnx, c xoroptm x rorµa ncrpeuanact. × npocro cxoµnna no nemy c yma n ouent xorena,
uroôt on nennn menx xax nnunocrt. × µonro ne morna pemnrtcx µart emy xaprouxy. × snana, uro ecnn ne
cmory cµepxart cnoe oôemanne emy, ro ympy. Ho oµnaxµt n o]nce on paôoran n rom xe sµannn, uro n x
x noµomna x nemy, npyunna xaprouxy n ymna, ne ronopx nn cnona.
Pesxoe npexpamenne ynorpeônennx nnxornna ôtno µnx menx, noxanyñ, camtm rpyµntm ns ncero,
uro x xorµa-nnôo µenana. Ftnn rtcxun momenron, xorµa x µymana, uro oo.rua saxypnrt. Ho xax rontxo
+ro cnyuanoct, x npeµcrannxna ceôe, uro nce nmµn ns moero cnncxa noµymamr oôo mne, ecnn x ne cmory
cµepxart cnono. H +ro µeñcrnonano. × ôontme nnxorµa ne cµenana nn eµnnoñ sarxxxn.
http://books.pchelov.com
61
Mexµy npounm, ror napent oxasancx nacroxmnm noµonxom. × ne mory nonxrt, uro x rorµa n nem
namna. Ho, cam ne snax +roro, on nomor mne npoñrn uepes camoe rpyµnoe ncntranne, xaxoe y menx xorµa-
nnôo ôtno. Mne ôontme ne npannrcx moñ ôtnmnñ nosnmônenntñ. Ho rem ne menee x nce-raxn
ncntrtnam no ornomennm x nemy onpeµenennym ônaroµapnocrt, nocxontxy µymam, uro on cnac mne
xnsnt.» |Taxrnxa nyônnunoro nsxrnx oôxsarentcrna ocoôenno +]]exrnnna, ecnn ona npnmenxercx
nnµnnnµamn, nmemmnmn ntcoxnñ yponent camocosnannx (Fenigstein, Scheier & Buss, 1975). Hanpnmep,
µannym raxrnxy c ycnexom npnmennn Bapnt µe Ionnt, o xoropom ronopnnn, uro ero sameuarentnte
µocrnxennx no nmx upannnn no cnonm macmraôam moryr ôtrt conocrannmt rontxo c ero +ro. Korµa µe
Ionnx nonpocnnn oô¡xcnnrt, nouemy cµenannoe nm nyônnuno saxnnenne o rom, uro on ôpocnr xypnrt,
oôxsano ero cµenart +ro, on ceptesno ornernn: «¡e Ionnt ne moxer orcrynnrt or cnoero cnona»
(nnrnpyercx no xnnre ¡. Kyx (D. Cook, 1984)).|
---
O1ue1 un1a1enn (npoqeccopa xanaµcxoro ynnnepcn1e1a)
Heoaeuo » npo:uma. e oouoù easeme cmamim o mo+, rar e.aoe.eµ pecmopauoe c no+ouim
marmuru nvo.u:uoeo es»mu» ua ceo» oo»same.icme peuu. cepiesuvm npoo.e+v c nocemume.»+u, romopie
sarasieamm cmo.uru u ue npuxoo»m. He suam, :uma. .u ou Bauv ruuev, uo mo, :mo ou oe.a., mo:uo
coomeemcmevem npuuµunv npuu»mu» oo»same.icme, o romopo+ Bi +uoeo nuca.u. Ou ee.e.
ao+uuucmpamopv eoeopumi e+ecmo c.oe. «Hora.vùcma, noseouume ua+, ec.u eauu n.aui us+eu»mc»»,
marvm qpasv. «Bi ue noseouume ua+, ec.u eauu n.aui us+eu»mc»?» u oo»same.iuo roami omeema. B
pesv.imame npoµeum mex, rmo sarasiea. cmo.ur u ue npuxoou., vna. c 30º oo 10º.
Hpnueuanne an1opa. Bt samernnn, n uem saxnmuancx nmanc peun, nmenmnñ raxne naxnte
nocneµcrnnx? Ouennµno, uro +ro nonpocnrentnax ]opma npoctôt n noµpasymenaemtñ orner. Taxoñ
noµxoµ ynennunnan nepoxrnocrt roro, uro saxasunx, npnnxnmnñ na ceôx nyônnunoe oôxsarentcrno, nce-
raxn ero ntnonnnr. Kcrarn, xnrpoymnoro nnaµentna pecropana sonyr Iopµon Cnnxnep, pecropan
«Iopµon», unxaro.
---
±ononnn1entnoe ycnnne. Eme oµna npnunna, no xoropoñ nnctmennte oôxsarentcrna
upesntuañno +]]exrnnnt, saxnmuaercx n rom, uro onn rpeôymr ôontmnx ycnnnñ, uem ycrnte. Ouennµno,
uro uem ôontme ycnnne, sarpauennoe na npnnxrne oôxsarentcrna, rem cnntnee +ro oôxsarentcrno nnnxer
na nosnnnn npnnxnmero ero uenonexa. ¡oxasarentcrno +romy moxno nañrn µocrarouno ônnsxo or µoma n n
camtx µanexnx yronxax npnmnrnnnoro mnpa. Hanpnmep, n Rxnoñ A]pnxe xnner nnemx ronra, xoropoe
rpeôyer or xaxµoro mantunxa npoxoxµennx uepes cnoxnym nepemonnm nnnnnannn. Tontxo nocne +roro
mantunxa naunnamr cunrart myxunnoñ. Kax n mantunxn no mnornx µpyrnx npnmnrnnntx nnemenax,
mantunx ronra ncntrtnaer ouent mnoroe, npexµe uem ero naunnamr cunrart nonnonpanntm unenom
rpynnt. Anrpononorn Vañrnnr, Knaxxon n 3nronn (Whiting, Kluckhohn & Anthony, 1958) onncann +ro
cyponoe rpexmecxunoe ncntranne xparxo, no xonopnrno.
«Mantunxa n nospacre or 10 µo 16 ner poµnrenn noctnamr n «mxony oôpesannx», xoropax
nponoµnrcx xaxµte 4 nnn 5 ner. 3µect n xomnannn cnonx cnepcrnnxon on repnnr xecroxoe noµmyunnanne
nspocntx unenon oômecrna. Hnnnnannx naunnaercx rax mantunx ôexnr mexµy µnymx pxµamn myxunn,
xoropte ôtmr ero µyônnxamn. Ho oxonuannn +roro ncntrannx c nero cnnmamr oµexµy n crpnryr emy
nonoct. 3arem mantunxa ncrpeuaer uenonex, noxptrtñ ntnnnoñ mxypoñ, n on caµnrcx na xament
nanpornn +roro «uenonexa-ntna». Kro-ro yµapxer mantunxa csaµn, n, xorµa on nonopaunnaer ronony, uroôt
nocmorpert, xro ero yµapnn, «uenonex-nen» xnaraer xpañnmm nnort mantunxa n ôtcrpo orpesaer ee. 3arem
rpn mecxna mantunxa µepxar no «µnope ranncrn», rµe ero moryr nnµert rontxo nnnnnnponannte.
Bo npemx nnnnnannn mantunx noµnepraercx mecrn rnanntm ncntrannxm. On ntµepxnnaer
nsônennx, xonoµ, xaxµy, nnoxoe nnranne, naxasannx n yrposy cmeprn. Ho camomy nycrxxonomy nonoµy
mantunx moxer ôtrt nsônr nmôtm ns rontxo uro npomeµmnx nnnnnannm nononcneuenntx myxunn,
xoropte ntnonnxmr nopyuenne crapeñmnn. Mantunx cnnr ôes xaxoro-nnôo noxpona n xecroxo crpaµaer
or snmnero xonoµa. Emy ne µamr nn xannn noµt n reuenne ncex rpex mecxnen. Hnmy cnennantno µenamr
http://books.pchelov.com
62
ornparnrentnoñ, µoôannxx n nee nonynepenapennym rpany ns xenyµxa anrnnont. Ecnn mantunxa nonxr na
napymennn xaxoro-nnôo npannna, ero cypono naxastnamr. Hanpnmep, mexµy nantnamn napymnrenx
ncrannxmr nanxn, sarem cnntntñ uenonex naxptnaer cnoeñ pyxoñ pyxy nonnuxa, npaxrnuecxn pasµannnnax
ero nantnt. Hpoxoµxmnx nnnnnannm sanyrnnamr c nentm µoônrtcx or nnx noxopnocrn. Hm ronopxr, uro
n npexnne npemena mantunxon, xoropte nontrannct côexart nnn pacxptnn cexpert xenmnnam nnn
nennnnnnponanntm, nemann, a nx rena cxnrann µo sont.»
Hpn nonepxnocrnom paccmorpennn +rn pnryant xaxyrcx neoôtuntmn n crpanntmn. Oµnaxo onn
nopasnrentno noxoxn n npnnnnne n µaxe n µeranxx na oôtunte nepemonnn nocnxmennx n mxontntx
ôparcrnax. Bo npemx rpaµnnnonnoñ Aµcxoñ neµenn, exeroµno nponoµnmoñ n xamnycax xonneµxeñ,
cryµenrt, µanmne oôemanne ncrynnrt n ôparcrno, npoxoµxr uepes pasnooôpasnte ncntrannx. Taxnm
oôpasom, crapmne cryµenrt ysnamr, xaxona ]nsnuecxax ntµepxxa, ncnxonornuecxax croñxocrt n
cnocoônocrt x connantnoñ aµanrannn y nonnuxon. B xonne neµenn monoµtx nmµeñ, xoropte ntµepxann
+ro rxxenoe ncntranne, npnnnmamr n rpynny n xauecrne nonnonpanntx unenon. Fontmnncrno
«nonoôpannen» ncero nnmt ouent ycramr, xorx nnorµa nocneµcrnnx ôtnamr ôonee ceptesntmn.
Pnc. 3.5. Aerxoe onenenenne. |B opnrnnane Ha:v Da:e. Hrpa cnon n anrnnñcxom xstxe rnaron
ha:e osnauaer sno myrnrt naµ nonnuxamn, a npnnararentnoe ha:v osnauaer cnerxa noµntnnnmnñ,
cmyrntñ, rymanntñ. Hpu+e:. nepee.| Hepemonnn nocnxmennx oprannsymrcx n camtx pasntx rpynnax,
oµnaxo ]opmt camoñ nnnnnannn moryr ôtrt pasnnuntmn. unent Ionnanµcxoro µncxyccnonnoro xnyôa
(cnena) nsµenamrcx naµ nonnuxamn, rpeôyx or nnx nyônnunoro ncnonnennx necen n µexnamannn, n ro
npemx xax xencxax ynnunax ôanµa Bocrounoro Hoc-Anµxeneca (cnpana) nsônnaer nonoro unena
Hnrepecno, uro onpeµenennte pnryant Aµcxoñ neµenn coornercrnymr nnemenntm pnryanam
nnnnnannn. Bcnomnnre, uro anrpononorn ntµenxmr mecrt rnanntx ncntrannñ, xoropte µonxen
ntµepxart nnnnnnpyemtñ ronra no npemx npeôtnannx no «µnope ranncrn». Bnnmarentntñ npocmorp
raserntx cooômennñ noxastnaer, uro xaxµoe ns +rnx mecrn ncntrannñ nmeer mecro n n rpyôtx
myrnnntx pnryanax cryµenuecxnx oômecrn.
- Hsoueuue. uertpnaµnarnnernnñ Mañxn Kanorpnc nponen rpn neµenn n ôontnnne Honr-Añnenµa.
Mantunx nonyunn mnorouncnennte nnyrpennne nonpexµennx no npemx nponoµnnmeñcx n Aµcxym nout
nepemonnn nocnxmennx n mxontnom ôparcrne Omera Iamma ¡entra. Tax nastnaemte «ôpartx» ycrponnn
Mañxny «aromnym ôomôy» npnxasann emy noµnxrt pyxn naµ rononoñ, a camn rem npemenem nanocnnn
xynaxamn yµapt no ero xnnory n cnnne.
- Hcnimauue xo.ooo+. 3nmneñ noutm upeµepnxa Fponnepa, xann]opnnñcxoro cryµenra, ero
ôyµymne «ôpartx» ornesnn na ntcory rpex coren ]yron n na paccroxnne µecxrn mnnt n ropt n
nannonantnom napxe. Ocrannenntñ n necy, oµertñ rontxo n ronxym rpnxoraxnym pyôamxy n
xnonuaroôymaxnte ôpmxn, Xnpntñ upeµµn, xax ero nposnann, µpoxan or xonoµnoro nerpa µo rex nop,
noxa ne cnannncx n xpyroñ onpar, cnoman nory n nopannn ronony. Hocxontxy pant ne nosnonxnn
upeµepnxy nµrn µantme, on c¡exnncx or xonoµa n ncxope ymep or nepeoxnaxµennx.
- Æaroa. ¡na nepnoxypcnnxa ns ynnnepcnrera mrara Oraño oxasannct n «remnnne» nocne roro,
xax napymnnn oµno ns npannn. Hx sanepnn n xnaµonoñ na µna µnx n ocrannnn rontxo conenym nnmy. ¡nx
yronennx xaxµt cryµenram ne µann nnuero, xpome napt nnacrnxontx uamex, n xoropte onn mornn
coônpart coôcrnennym ypnny.
- H.oxoe numauue. B xamnyce ynnnepcnrera Rxnoñ Kann]opnnn 11 µanmnx oôemanne ncrynnrt n
ôparcrno cryµenron ôyxnantno ntnyunnn rnasa, xorµa ynnµenn nepeµ coôoñ ntstnammym romnory nnmy.
Ha noµnoce nexann 11 roncrtx xycxon nonyctpoñ neuenn no uerneprt ]ynra xaxµtñ. Kaxµtñ mnoma
µonxen ôtn npornornrt, ne pasxentnax, raxoñ xycox. ¡anxct n saµtxaxct, Pnuapµ Cnencon cµenan rpn
nontrxn npornornrt cnoñ xycox. Hcnonnenntñ pemnmocrn µoônrtcx ycnexa, on, naxonen, sannxnyn
nponnrannoe macnom mxco n ropno, rµe ono sacrpxno. Kycox ne yµanoct ntramnrt, n mnoma ymep.
- Harasauue. B Bncxoncnne oµnn cryµenr, µanmnñ oôemanne ncrynnrt n ôparcrno, saôtn cnona
pnryantnoro saxnnnannx n ôtn cypono naxasan sa +ro. Emy npnxasann µepxart norn noµ saµnnmn
noxxamn cxnaµnoro cryna, n ro npemx xax camtñ rxxentñ ns ero «ronapnmeñ» cnµen na +rom cryne n nnn
http://books.pchelov.com
63
nnno. Xorx cryµenr µaxe nn pasy ne ncxpnxnyn sa nce npemx naxasannx, xocrn oôenx nor y nero oxasannct
cnomant.
- Veposa c+epmu. Cryµenra, µanmero oôemanne ncrynnrt n ôparcrno 3era Fera Tay, npnnesnn na
nnxx n Htm-¡xepcn n npnxasann emy ntptrt «coôcrnennym mornny», a sarem neut n nee. 3emnx
oôpymnnact, saµymnn cryµenra npexµe, uem «ronapnmn» cmornn ero ntxonart.
Cymecrnyer µpyroe nopasnrentnoe cxoµcrno mexµy pnryanamn nnnnnannn nnemen, nmemmnx
µpennmm ncropnm, n pnryanamn oômecrn rnna cryµenuecxnx ôparcrn: +rn pnryant yµnnnrentno
«xnnyun». Conpornnnxxct ncem nontrxam ynnuroxnrt nnn noµannrt ee, noµoônax npaxrnxa snoro
noµmyunnannx naµ nonnuxamn oxastnaercx ]enomenantno ycroñunnoñ. Bnacrn (xononnantnte
npannrentcrna nnn ynnnepcnrercxax aµmnnncrpannx) ntramrcx npnmenxrt yrpost, connantnoe µannenne,
mpnµnuecxne axnnn, sanpert, noµxyn n oô¡xnnenne nne saxona, uroôt sacrannrt unenon pasnnuntx
oômecrn yôpart pncx n ynnxennx ns nepemonnñ nocnxmennx. Hn oµna ns +rnx mep, xax npannno, ne µaer
+]]exra. ¡a, noxa npeµcrannrenn nnacrn npncrantno cneµxr sa nponcxoµxmnm, moryr naônmµartcx
nepement. Ho oôtuno +rn nepement ôontme nnµnmte, uem peantnte. Xecroxne ncntrannx ôyµyr
nponoµnrtcx «sa xynncamn» µo rex nop, noxa µannenne nnacreñ ne ymentmnrcx n ne ornaµer
neoôxoµnmocrt cxptnartcx.
B xamnycax nexoroptx xonneµxeñ µonxnocrnte nnna nontrannct ynnuroxnrt nopounym
npaxrnxy snoro noµmyunnannx naµ nonnuxamn nyrem sament Aµcxoñ neµenn na Heµenm nomomn
rpaxµancxoñ cnyxôt nnn ycranonnennx nenocpeµcrnennoro xonrponx naµ pnryanamn nocnxmennx.
Hoµoônte nontrxn nnacreñ unent ôparcrn oôtuno xnrpo oôxoµxr nnn ncrpeuamr orxptrtm ]nsnuecxnm
conpornnnennem. Hanpnmep, nocne cmeprn or yµymtx Pnuapµa Cnencona n ynnnepcnrere Rxnoñ
Kann]opnnn pexrop ynnnepcnrera nsµan nonte npannna, cornacno xoroptm ncx µexrentnocrt ôparcrn
µonxna xonrponnponartcx aµmnnncrpanneñ n na nepemonnxx nocnxmennx µonxnt npncyrcrnonart
nspocnte conernnxn. Kax ôtno ormeueno n oµnom ns nannonantntx xypnanon, «nontñ xoµexc ntsnan
nacrontxo oxecrouenntñ ôynr, uro ropoµcxax nonnnnx n xomanµa noxapntx noôoxnnct noñrn n xamnyc».
Cmnpxxct c nensôexntm, µpyrne npenoµanarenn npnsnann cnoe ôeccnnne n ôoptôe c
oprannsaropamn Aµcxoñ neµenn. «Ecnn snoe noµmyunnanne naµ nonnuxamn xnnxercx neor¡emnemoñ
cocrannxmmeñ uenoneuecxoñ µexrentnocrn, a nce nsnecrnte ]axrt noµnoµxr x noµoônomy saxnmuennm,
eµna nn nt ôyµere n cocroxnnn sanpernrt ero. Ecnn nt ne paspemnre monoµtm nmµxm µeñcrnonart
orxptro, onn ôyµyr ntnyxµent "yñrn n noµnonte". Bt ne moxere sanpernrt cexc, ne moxere sanpernrt
anxoront n rouno rax xe ne moxere sanpernrt snoe noµmyunnanne naµ nonnuxamn!» (Gordon & Gordon,
1963).
uro xe n npaxrnxe snoro noµmyunnannx naµ nonnuxamn npeµcrannxer raxym ôontmym nennocrt
µnx cryµenuecxnx oômecrn? uro sacrannxer nx ôoportcx npornn nmôoñ nontrxn nocrannrt nne saxona
ynnsnrentnte n nopoñ onacnte µnx xnsnn pnryant nocnxmennx? Hexoropte ncnxonorn cunramr, uro
noµoônte pnryantnte meponpnxrnx oprannsymr snoµen, utx nsnpamennax ncnxnxa rpeôyer, uroôt
µpyrnm nmµxm npnunnxnoct sno n uroôt +rnx nmµeñ ynnxann. Oµnaxo nonyuennte µannte ne
noµrnepxµamr noµoônoe npeµnonoxenne. Hccneµonannx, n xoµe xoroptx nsyuannct nnunocrnte xauecrna
unenon cryµenuecxnx ôparcrn, noxasann, uro +rn cryµenrt nmemr µaxe necxontxo ôonee sµoponym
ncnxnxy, uem µpyrne (cmorpnre µannte n paôore C. S. Johnson, 1972). Taxxe nsnecrno, uro unent ôparcrn
ncerµa roront npnnxrt yuacrne n pasnnuntx connantntx npoexrax cryµenuecxnx oômnn. Oµnaxo onn ne
cornacnt samennrt +rnmn npoexramn cnon nepemonnn nocnxmennx. Hccneµonanne, nponeµennoe n
Vnnnepcnrere Bamnnrrona (Walker, 1967), noxasano, uro ôontmnncrno nsyuenntx cryµenuecxnx oômecrn
no rpaµnnnn nepnoµnuecxn oprannsontnamr uro-ro npoµe Heµenn nomomn, no nnmt n oono.ueuue x
Aµcxoñ neµene. Tontxo n oµnom cnyuae cnyxôa nomomn ôtna nenocpeµcrnenno cnxsana c nponeµypamn
nocnxmennx.
Taxnm oôpasom, ntpncontnaercx nnrepecnax xaprnna. Cryµenrt-myrnnxn xnnxmrcx no cyrn
nopmantntmn, ncnxonornuecxn craônntntmn, connantno aµanrnponanntmn nnµnnnµamn. Onn
cranonxrcx nenopmantno cypontmn rontxo n oµnn momenr xax pas nepeµ npnemom nontx unenon n
cryµenuecxoe oômecrno. Cneµonarentno, «nnnonara» nepemonnx. 3naunr, n ee ôesxanocrnocrn µonxno
ôtrt neuro xnsnenno naxnoe µnx oômecrna, sa coxpanenne uero ono ôyµer ynopno ôoportcx. uro xe +ro?
http://books.pchelov.com
64
Ha moñ nsrnxµ, orner na +ror nonpoc noxnnncx n 1959 roµy n pesyntrare oµnoro nnrepecnoro
nccneµonannx, mano nsnecrnoro sa npeµenamn connantnoñ ncnxonornn. ¡noe monoµtx nccneµonareneñ,
3nnnor Aponcon (E. Aronson) n ¡xaµcon Mnnnc (J. Mills), pemnnn nponepnrt ncrnnnocrt cneµymmero
npeµnonoxennx: «Hmµn, npomeµmne uepes ôontmne rpyµnocrn nnn crpaµanne c nentm µoônrtcx uero-ro,
cxnonnt ôontme nennrt cnon µocrnxennx, uem nmµn, µocrnrmne roro xe camoro c mnnnmantntmn
sarparamn cnn». Hccneµonarenn ntôpann nepemonnm nocnxmennx n xauecrne nannyumero npeµmera
paccmorpennx µnx nponepxn µannoro npeµnonoxennx. Onn ntxcnnnn, uro cryµenrxn xonneµxa, ntnecmne
upesntuañno nenpnxrnym nepemonnm nocnxmennx, uroôt µoônrtcx µonycxa n rpynny, n xoropoñ
oôcyxµannct cexcyantnte npoônemt, yôeµnnn ceôx n rom, uro µncxyccnn n +roñ rpynne npeµcrannxmr
coôoñ upesntuañnym nennocrt, xorx Aponcon n Mnnnc nonropxnn, uro µpyrne unent rpynnt ôtnn
upesntuañno «nnxuemntmn n nennrepecntmn». Vuamnecx, xoropte npomnn uepes ropasµo ôonee mxrxym
nepemonnm nocnxmennx nnn nonce ne npoxoµnnn uepes xaxoe-nnôo nocnxmenne, ôtnn menee rnepµo
yôexµent n nennocrn sanxrnñ n rpynne, x xoropoñ onn npncoeµnnnnnct. Ftno nponeµeno
µononnnrentnoe nccneµonanne. Tenept or yuamnxcx rpeôonanoct ntrepnert ôont, a ne ncntrart uyncrno
cmymennx, uroôt nonacrt n rpynny (Gerard & Mathewson, 1966). uem ôonee cnntntñ +nexrpnuecxnñ
paspxµ npnmenxncx no ornomennm x xenmnne no npemx nepemonnn nocnxmennx, rem axrnnnee ona
nnocneµcrnnn yôexµana ceôx n rom, uro sanxrnx n nonoñ rpynne nnrepecnt, nosnanarentnt n npnxrnt.
Tenept cranonnrcx nonxren cmtcn nsµenarentcrn n pnryanax nnnnnannn. unen nnemenn ronra, co
cnesamn na rnasax cmorpxmnñ na cnoero µecxrnnernero ctna, µpoxamero ncm nout na xonoµnoñ semne
«µnopa ranncrn», cryµenr xonneµxa, nepemexammnñ yµapt nanxoñ no cnnne n ronone cnoero «mnaµmero
ôpara» no npemx Aµcxoñ noun nsptnamn nepnnoro cmexa +ro ne caµncrt. Hoµoônte axrt neoôxoµnmt
µnx ntxnnannx rpynnt, rax xax noôyxµamr ee ôyµymnx unenon cunrart rpynny ôonee npnnnexarentnoñ n
croxmeñ. Hoxa nmµxm npannrcx ro, uro onn moryr nonyunrt rontxo n pesyntrare ôoptôt, camte pasnte
rpynnt ôyµyr npoµonxart nponoµnrt myunrentnte pnryant nocnxmennx. Bepnocrt n npeµannocrt nontx
unenon n orpomnoñ crenenn nontmaer manct rpynnt na ntxnnanne. Hccneµonanne 54 nnemenntx
xyntryp noxasano, uro nnemena, nponoµxmne camte xecroxne nepemonnn nnnnnannn, ornnuamrcx
nanôontmeñ rpynnonoñ connµapnocrtm (Young, 1965). Aponcon n Mnnnc yôeµnrentno noxasann, uro
cyponax nepemonnx nocnxmennx snaunrentno ynennunnaer npeoauuocmi nonnuxon rpynne.
Heyµnnnrentno, uro rpynnt npornnocroxr ncem nontrxam ynnuroxnrt sanor rapanrnn nx ôyµymeñ cnnt.
B noenntx oprannsannxx nponcxoµxr re xe nponecct. Crpaµannx nonoôpannen n apmnn crann
nerenµoñ. Hncarent Vnntxm Crañpon, ôtnmnñ conµar mopcxoñ nexort, onnctnaer cnon coôcrnennte
nepexnnannx nectma xonopnrno.
«Mnorouaconax crpoenax noµroronxa noµ nanxmnm connnem, ncnxnuecxoe n ]nsnuecxoe nacnnne,
ocxopônennx, caµnsm cepxanron-crpoennxon, yxacammne naµpyrarentcrna naµ µyxom, nanomnnammne
nsµenarentcrna naµ saxnmuenntmn n xonnenrpannonntx narepxx.»
Ho n cnoem xommenrapnn Crañpon ne npocro nepeuncnxer npoxnnennx «yueônoro xommapa» on
npnsnaer ero sapanee npeµycmorpenntñ pesyntrar.
«× ne snam nn oµnoro ôtnmero conµara mopcxoñ nexort nesanncnmo or roro, xem on cran nocne
cnyxôt n apmnn xoroptñ ne cunran ôt oôyuenne cypontm ncntrannem, ns xoroporo on ntmen ôonee
xpaôptm n ôonee ntnocnnntm» (Styron, 1977).
Ho nouemy mt µonxnt nepnrt Vnntxmy Crañpony, nncarenm? B xonne xonnon, y
npo]eccnonantntx nncareneñ rpant mexµy ncrnnoñ n ntmtcnom uacro crnpaercx. B camom µene, nouemy
mt µonxnt nepnrt emy, xorµa on saxnnxer, uro ero «µtxnontcxax» noennax noµroronxa ne rontxo ôtna
nonesna, no nmena cnoeñ nentm ycnnenne µyxa ronapnmecrna n ropµocrn y rex, xro mnoro ntrepnen?
Oµnaxo npannntnocrt mnennx Crañpona noµrnepxµaercx mnornmn xnsnenntmn npnmepamn. Tax, xypcanr
Becr Hoñnra ¡xon 3µnapµc ôtn ncxnmuen ns Boennoñ Axaµemnn CBA n 1988 roµy no oônnnennm,
nmenmemy ornomenne x canxnnonnponannomy snomy noµmyunnannm, xoropomy noµneprannct nce
xypcanrt nepnoro xypca co cropont crapmexypcnnxon, uroôt yôeµnrtcx, uro onn cmoryr nepenecrn
cyponocrt noµroronxn n Becr Hoñnre. Haxoµnnmnñcx no yponnm ycnenaemocrn nourn ntme ncex 1100
unenon cnoero xypca, 3µnapµe ôtn ncxnmuen ne noromy, uro on ôtn neoôtxnonenno xecrox n cnoem
oôpamennn c nepnoxypcnnxamn. Haoôopor, ero npocrynox saxnmuancx n rom, uro on ne noµnepran
http://books.pchelov.com
65
nonnuxon «aôcypµntm n ynnsnrentntm», na ero nsrnxµ, nsµenarentcrnam. Hoxoxe, uro µnx rpynn,
sannrepeconanntx n ]opmnponannn y cnonx unenon uyncrn connµapnocrn n ncxnmunrentnocrn,
xecroxocrt pnryana nocnxmennx xnnxercx nenntm npenmymecrnom, or xoroporo onn ne orxaxyrcx ôes
ôoptôt µaxe nenoñ nsrnannx rex unenon, xoropte ne roront npnnxrt +ry cyponocrt u.u npoxnnrt ee.
Xorx cyponoe oôpamenne c nonnuxamn nceneno oµoôpxercx n noncemecrno pacnpocrpaneno n
apmnn, ncrpeuamrcx cnyuan upesntuañno xecroxnx ncntrannñ, xax, nanpnmep, nnµeosannct pnryana
«xponanoro npnmnnnnnannx», noxasannax no renennµennm n 1997 roµy. Mopcxne nexornnnt,
conepmnnmne cnon nepnte 10 nptxxon c napammrom, nonyuamr snauox sonorte xptntx. 3ror snauox
npnxantnaercx x pyôamxe µnymx ocrptmn mrn]ramn, xaxµtñ canrnmerp µnnnoñ, npnuem mrn]rt ne
sarnôamrcx, a yµapom nônnamrcx n rpyµt nonnuxa, noxa on xopunrcx n xpnunr or ôonn (Gleick, 1997).
Hecmorpx na ntpaxennx nosmymennx n neroµonannx co cropont noennoro nauantcrna nocne noxasa
nnµeosanncn, rontxo oµnomy ns 30 mopcxnx nexornnnen, npnnnmanmnx yuacrne n pnryane, ôtno
npeµnoxeno yñrn n orcranxy. Hecxontxo conµar nonyunnn ntronop, a yuacrne ocrantntx 20 ocranoct
ôesnaxasanntm. Bonpexn saxnnennxm noennoro nauantcrna oô «aôconmrnoñ neµonycrnmocrn» noµoôntx
xnnennñ, x cunram ouent noyunrentntm, uro pnryan, xoroptñ camn nonoôpannt nocnpnnnmann xax
upesntuañno xecroxnñ, ne ôtn raxontm µnx rex, xro ero nponoµnn. Hpnxoµnrcx eme pas yôeµnrtcx:
xecroxne pnryant nnnnnannn ouent naxnt µnx rpynn, sannrepeconanntx n µnnrentnoñ connµapnocrn n
cnnouennocrn nx unenon, n npnxasom cnepxy nx ne ormennrt.
Buympeuuuù emóop
Hccneµonanne raxnx pasntx nnµon µexrentnocrn, xax npaxrnxa nµeonornuecxoñ oôpaôorxn
amepnxancxnx nnenntx xnrañcxnmn xommynncramn n nponeµenne nepemonnñ nocnxmennx n xonneµxax,
nosnonnno nonyunrt nennym nn]opmannm oô oôxsarentcrnax. Hoxoxe, oôxsarentcrna nanôonee omyrnmo
nsmenxmr npeµcrannennx uenonexa o camom ceôe n ero noneµenne n rom cnyuae, xorµa onn «axrnnnt»,
nyônnunt n rpeôymr snaunrentntx ycnnnñ. Oµnaxo oôxsarentcrno µonxno orneuart eme oµnomy
rpeôonannm. uroôt nonxrt, n uem ono saxnmuaercx, nam neoôxoµnmo npoxcnnrt napy npornnopeunntx
momenron n µeñcrnnxx xnrañcxnx xommynncron n unenon ôparcrn.
Bo-nepntx, ne concem nonxren orxas cryµenuecxnx ôparcrn nxnmuart oômecrnenno nonesnte
meponpnxrnx n nepemonnn nocnxmennx. Bcnomnnre oôcneµonanne Vonxepa (Walker, 1967), xoroptñ
cooômaer, uro oômnnnte npoexrt, xorx onn n npnnercrnonannct, nourn ncerµa orµenxnnct or nporpammt
paôort c nonnuxamn. Houemy? Ecnn rpeôymmee ycnnnñ npnnxrne oôxsarentcrna +ro ro, x uemy unent
ôparcrna crpemxrcx n cnonx pnryanax nocnxmennx, nouemy onn ne nopyuamr «nonoôpannam» ntnonnxrt
xaxne-nnôyµt rxxente, nenpnxrnte nnµt oômecrnenntx paôor? 3ro mornn ôt ôtrt µexypcrna n
ncnxnarpnuecxnx ôontnnnax, n nanarax rxxenoôontntx, pemonr craptx µomon. Kpome roro, ntnonnenne
nepnoxypcnnxamn noµoônoro poµa connantno nonesntx paôor morno ôt snaunrentno ynyumnrt xpañne
nerarnnnoe mnenne oômecrnennocrn o pnryanax Aµcxoñ neµenn ôparcrn; oôsop npecct (Phalen, 1951)
noxastnan, uro na xaxµtñ nonoxnrentntñ raserntñ orstn, xacammnñcx Aµcxoñ neµenn, npnxoµnnoct
nxrt orpnnarentntx. Cneµonarentno, ncxoµx rontxo ns pexnamntx cooôpaxennñ, ôparcrnam cneµonano
ôt nxnmuart paôort n c]epe connantntx ycnyr n npaxrnxy nocnxmennx. Ho onn nouemy-ro +roro ne
µenamr.
¡nx roro uroôt nccneµonart nropym saraµxy, nam nyxno nepnyrtcx n xnrañcxne narepx µnx
nnenntx n Kopee n x xonxypcam nonnrnuecxnx ouepxon, nponoµnnmnmcx µnx amepnxancxnx ysnnxon.
Knrañnam ôtno nyxno, uroôt n +rnx xonxypcax yuacrnonano xax moxno ôontme amepnxannen. Oµnaxo,
ecnn nµex saxnmuanact n rom, uroôt npnnneut ôontmoe xonnuecrno nnenntx, nouemy npnst ôtnn raxnmn
manentxnmn? Hecxontxo µononnnrentntx cnraper nnn nemnoro cnexnx ]pyxron nor nce, uero mor
oxnµart noôeµnrent xonxypca. B ycnonnxx narepx µaxe +rn npnst ôtnn nenntmn, no nce-raxn xnrañnt
mornn ôt narpaxµart noôeµnreneñ ôonee meµpo µanart rennym oµexµy, npeµocrannxrt ocoôte
npnnnnernn n nepenncxe c poµcrnennnxamn, paspemart cnoôoµno nepeµnnrartcx no narepm. Oµnaxo
xnrañcxne xommynncrt cnennantno ncnontsonann nesnaunrentno mornnnpymmne nosnarpaxµennx.
Xorx paccmorpennte ntme µna cnyuax conepmenno pasnte, n nnx ecrt oµnn oômnñ momenr.
http://books.pchelov.com
66
Cryµenuecxne ôparcrna orxastnannct nxnmuart oômecrnenno nonesnte meponpnxrnx n cnon nepemonnn
nocnxmennx no rem xe npnunnam, no xaxnm xnrañnt nosµepxnnannct or npncyxµennx xpynntx npnson
noôeµnrenxm xonxypcon: n oprannsaropt nepemonnñ nocnxmennx n xnrañcxne xommynncrt xorenn,
uroôt yuacrnnxn npusuaea.u ceou+ ro, uro onn µenann. He µonycxanoct nnxaxnx onpanµannñ n nnxaxnx
naseex. Cryµenry, oôxsanmemycx ncrynnrt n ôparcrno, xoroptñ npoxoµnn uepes snoe pnryantnoe
ntmyunnanne, ne µananoct nnxaxnx mancon nonepnrt, uro on µenaer +ro no nmx ônarornopnrentntx
neneñ. Hnennomy, xoroptñ nxnmuan n cnoñ nonnrnuecxnñ ouepx anrnamepnxancxne ntnaµt, nentsx ôtno
nosnonxrt µymart, uro on µenaer +ro c nentm nonyunrt ôontmoe nosnarpaxµenne. unent cryµenuecxnx
ôparcrn n xnrañcxne xommynncrt ôtnn xopomnmn ncnxonoramn. Heµocrarouno npocro ntmorart
oôxsarentcrna y nmµeñ; nyxno sacrannrt +rnx nmµeñ npnnxrt na ceôx ornercrnennocrt sa cnon µeñcrnnx.
Mt yxe snaem, uro xnrañcxne xommynncrt nmemr cxnonnocrt x nponeµennm xonxypcon
nonnrnuecxnx +cce, c nomomtm xoroptx onn npnnyxµamr nmµeñ npnnnmart na ceôx oôxsarentcrna.
Heyµnnnrentno, uro nocne nsônennx na nnomaµn Txntantm+nt n 1989 roµy, xorµa npoµemoxparnuecxn
nacrpoennte cryµenrt ôtnn paccrpenxnt npannrentcrnenntmn noñcxamn, ynennunnoct uncno noµoôntx
xonxypcon. B oµnom rontxo Hexnne µenxrt xonrponnpyemtx rocyµapcrnom raser n renennsnonntx
crannnñ oprannsonann xonxypct ouepxon o «noµannennn xonrppenonmnnonnoro mxrexa». Ho-npexnemy
cunrax, uro pont narpaµ n npnnxrnn nyônnuntx oôxsarentcrn µonxna cnoµnrtcx x mnnnmymy, xnrañcxoe
npannrentcrno ycranonnno nectma cxpomnte npnst µnx noôeµnreneñ.
Connonorn onpeµennnn, uro +i npuuu+ae+ ua ceo» euvmpeuumm omeemcmeeuuocmi sa eiopauuvm
qop+v noeeoeuu», roeoa ov+ae+, :mo npeono:.u ee npu omcvmcmeuu cu.iuoeo eueuueeo oae.euu».
Kpynnoe nosnarpaxµenne xnnxercx oµnnm ns nnµon raxoro nnemnero µannennx. Ono moxer sacrannrt nac
conepmnrt onpeµenennoe µeñcrnne, no ono ne npnnyµnr nac npnnxrt na ceôx nnyrpennmm
ornercrnennocrt sa +ro µeñcrnne. |B camom µene, oxnµanne xpynnoro marepnantnoro nosnarpaxµennx
moxer µaxe ymentmnrt crenent nameñ nnyrpenneñ ornercrnennocrn sa cnon µeñcrnnx n n µantneñmem
«orônrt» y nac xenanne conepmart µannte µeñcrnnx, ecnn nam ne ôyµer oôemano nosnarpaxµenne (Deci,
1975; Lepper & Greene, 1978).|
Cneµonarentno, mt ne ôyµem uyncrnonart ceôx cnxsanntmn oôxsarentcrnom. To xe camoe
cnpaneµnnno n ornomennn cnntnoñ yrpost: ns-sa crpaxa mt moxem nemeµnenno ycrynnrt, no mt npxµ nn
nostmem npn +rom ceptesnoe oôxsarentcrno.
Bce +ro nmeer ôontmoe snauenne µnx nocnnrannx µereñ. Hnxorµa ne cneµyer noµxynart cnonx
µereñ nnn yrpoxart nm, uroôt onn µenann ro, no uro µonxnt, no namemy mnennm, nonepnrt. Hoµoônoe
µannenne npnneµer nnmt x npemennomy noµunnennm namnm xenannxm. Oµnaxo, ecnn mt xornm
ôontmero, ecnn mt xornm, uroôt namn µern nepnnn n npannntnocrt roro, uro onn µenamr, ecnn mt
xornm, uroôt onn npoµonxann npnµepxnnartcx xenaemoñ nnnnn noneµennx n n name orcyrcrnne, mt
µonxnt xaxnm-ro oôpasom oprannsontnart µeno rax, uroôt µern npnnnmann na ceôx nnyrpennmm
ornercrnennocrt sa re µeñcrnnx, xoropte mt or nnx xµem. 3naxomcrno c +xcnepnmenrom ¡xonarana
upnµmana (Freedman, 1965) nomoxer nam pemnrt µnx ceôx, uro cneµyer µenart n uero nyume ne µenart
npn oômennn c µertmn.
upnµman xoren ntxcnnrt, cmoxer nn on nomemart mantunxam n nospacre or cemn µo µenxrn ner
nrpart c nnrepecnoñ nrpymxoñ, cxasan mecrtm neµenxmn panee, uro µenart +ro µypno. Hmôoñ uenonex,
nmenmnñ µeno c raxnmn mantunxamn, µonxen nonxrt rpanµnosnocrt saµaun. Ho y upnµmana ôtn nnan.
Cnauana, no mnennm nccneµonarenx, naµo ôtno µoônrtcx, uroôt mantunxn yôeµnnn camnx ceôx n rom, uro
nrpart c sanpemennoñ nrpymxoñ µypno. Bosmoxno, µyman upnµman, +ro yôexµenne yµepxnr µereñ or
nrpt c neñ nnocneµcrnnn. Ho xax sacrannrt mantunxon nonepnrt, uro µypno nrpart c µopornm,
paôorammnm na ôarapeñxax poôorom?
upnµman snan, uro µonontno npocro sacrannrt peôenxa nonnnonartcx n reuenne xoporxoro
npemenn. Bce, uro µnx +roro cneµonano cµenart, +ro npnrposnrt mantunxy cypontm naxasannem sa nrpy c
sanpemennoñ nrpymxoñ. upnµman nonaran, uro, naxoµxct noµ ero naônmµennem, nemnorne mantunxn
pncxnynn ôt nrpart c poôorom. On ôtn npan. upnµman noxastnan mantunxy nxrt nrpymex n ronopnn
cneµymmee: «Hrpart c poôorom µypno. Ecnn rt ôyµemt +ro µenart, x ouent cnntno paccepxyct n ôyµy
ntnyxµen naxasart reôx». 3arem upnµman noxnµan xomnary na necxontxo mnnyr. 3a mantunxom rañno
http://books.pchelov.com
67
nenoct naônmµenne uepes oµnocroponnee sepxano. upnµman ncntran +ry nponeµypy c yrposoñ na 22
pasntx mantunxax, n 21 ns nnx ne npnxocnyncx x poôory.
Taxnm oôpasom, yrposa «paôorana», µo rex nop noxa mantunxn µymann, uro nx moryr noñmart n
naxasart. Hmenno raxoñ pesyntrar upnµman n npeµnnµen. On xoren ysnart, ôyµer nn µeñcrnonart yrposa
nosµnee, xorµa ero ne ôyµer pxµom. uroôt ntxcnnrt +ro, upnµman nocnan monoµym xenmnny, cnoero
accncrenra, n mxony x mantunxam uepes mecrt neµent nocne roro, xax on ram ôtn. Xenmnna-accncrenr
saônpana mantunxon ns xnacca no oµnomy n nponoµnna c nnmn +xcnepnmenr. ¡axe ne ynomnnax o cnoem
snaxomcrne c upnµmanom, ona nnoµnna xaxµoro mantunxa n xomnary c nrpymxamn n µanana emy recr no
pnconannm. Homomnnna upnµmana ronopnna mantunxy, uro on moxer ôpart nmôym nrpymxy n xomnare,
noxa ona onennnaer recr. Hnrepecno, uro 77 ° mantunxon ocranonnnn cnoñ ntôop na poôore, xoroptñ
panee ôtn µnx nnx «sanperntm nnoµom». Vrposa upnµmana, xoropax rax xopomo «paôorana» mecrt
neµent romy nasaµ, nourn ne µeñcrnonana, xorµa on ôontme ne mor noµxpennrt ee naxasannem.
Ho upnµman ne ocranonnncx na +rom. On necxontxo nsmennn nponeµypy co nroptm naôopom
mantunxon. 3rnm mantunxam upnµman raxxe cnauana noxastnan nxrt nrpymex n µenan ananornunoe
npeµynpexµenne. Ha +ror pas upnµman ne sanyrnnan mantunxon c nentm µoônrtcx or nnx nonnnonennx.
On npocro noxnµan xomnary n naônmµan sa µertmn uepes oµnocroponnee sepxano. Oxasanoct, uro
yxasannx ôtno µocrarouno. Tax xe xax n n nepnom +xcnepnmenre, rontxo oµnn mantunx ns 22 xocnyncx
poôora sa xparxnñ nepnoµ orcyrcrnnx upnµmana.
Pasnnunx n noneµennn mantunxon ns nepnoro n nroporo naôopa npoxnnnnct uepes mecrt neµent,
xorµa mantunxam ôtna npeµocrannena nosmoxnocrt ntônpart nrpymxn n orcyrcrnne upnµmana. C
mantunxamn, xoroptm panee ne yrpoxann, uroôt sacrannrt nx ne nrpart c poôorom, cnyunnact
nopasnrentnax nemt: necmorpx na paspemenne nrpart c nmôoñ nrpymxoñ, ôontmnncrno mantunxon
nsôerann poôora, xorx +ro ôtna camax npnnnexarentnax ns nmenmnxcx n xomnare nrpymex (µpyrnmn ôtnn
µemenax nnacrnxonax noµnoµnax noµxa, µercxax ôeñcôontnax nepuarxa ôes mxua, nesapxxennoe
nrpymeunoe pyxte n nrpymeuntñ rpaxrop). Tontxo 33 ° mantunxon ns nroporo naôopa npeµnounn
poôora.
Mantunxn ns nepnoro naôopa noµneprnnct nnemnemy µannennm. 3rnm µannennem xnnxnact yrposa,
xoropym onn ycntmann or upnµmana n µononnenne x ero saxnnennm o rom, uro nrpart c poôorom
«µypno». Vrposa µonontno xopomo «paôorana», xorµa upnµman mor noñmart ocnymanmnxcx mantunxon.
Oµnaxo nosµnee, xorµa on yxe ne naônmµan sa mantunxamn, ero yrposa nepecrana µeñcrnonart n mantunxn
nauann nrnopnponart sanper. Ouennµno, yrposa ne yôeµnna mantunxon n rom, uro nrpart c poôorom µypno;
onn nnmt nonxnn, uro µenart +ro nepasymno, xorµa cymecrnyer onacnocrt naxasannx.
V mantunxon ns nroporo naôopa cnoero poµa µannenne nosnnxno nsnyrpn, a ne nsnne. upnµman
raxxe ronopnn nm, uro nrpart c poôorom µypno, no on ne yrpoxan mantunxam naxasannem n cnyuae
nenocnymannx. B pesyntrare nponsomno cneµymmee. Bo-nepntx, oµnoro rontxo yxasannx upnµmana
oxasanoct µocrarouno µnx roro, uroôt mantunxn ne naunnann npnnoµnrt poôora n µeñcrnne, noxa
upnµman na xoporxoe npemx noxnµan xomnary. Bo-nroptx, mantunxn npnnxnn na ceôx nnunym
ornercrnennocrt sa cnoe pemenne ne rporart poôora n reuenne +roro npemenn. ¡ern pemnnn, uro onn ne
µenann +roro, noromy uro ouu ne xorenn. B µannom cnyuae ne ôtno nnxaxoñ yrpost, xoropax morna ôt
oô¡xcnnrt noneµenne mantunxon. Cnycrx mecrt neµent, xorµa upnµmana pxµom ne ôtno, onn no-
npexnemy nrnopnponann poôora, noromy uro nsmennnnct nsnyrpn, yôeµnn ceôx n rom, uro ne xorxr c nnm
nrpart.
Bspocnte, nocnnrtnammne µereñ, moryr nsnneut ns nccneµonannx upnµmana ypox. Hpeµnonoxnm,
cynpyxecxax napa xouer saneuarnert n cosnannn µouepn mtcnt o rom, uro nrart nexopomo. Ceptesnax
yrposa («Bpart cxnepno, ronyôymxa; no+romy ecnn x reôx na +rom noñmam, ro orpexy reôe xstx») nnonne
moxer µeñcrnonart n npncyrcrnnn poµnreneñ nnn rorµa, xorµa µenouxa ôonrcx pasoônauennx. Oµnaxo c
nomomtm yrpost nenosmoxno µocrnut ôonee cymecrnennoñ nenn nenosmoxno yôeµnrt µenouxy n rom,
uro ona ne xouer nrart, noromy uro oua cunraer noxt «nnoxoñ». uroôt +roro µoônrtcx, rpeôyercx ropasµo
ôonee ronxnñ noµxoµ. Hyxno ntµnnnyrt npnunny, µocrarouno ceptesnym, uroôt ona «paôorana», no ne
nacrontxo ceptesnym, uroôt µenouxa oô¡xcnxna em cnom npanµnnocrt. 3ro mexornnnoe µeno, nocxontxy
xaxµtñ peôenox rpeôyer nnµnnnµyantnoro noµxoµa. ¡nx oµnoro peôenxa moxer ôtrt µocrarouno camtx
http://books.pchelov.com
68
npocrtx cnon («Hrart nexopomo, mnntñ; no+romy x naµemct, uro rt ne ôyµemt +roro µenart»); µnx
µpyroro peôenxa, nosmoxno, norpeôyercx µoôannrt uro-nnôyµt ôonee necxoe («... noromy uro ecnn rt +ro
cµenaemt, rt menx oropunmt»); µnx rpertero peôenxa moxer nanôonee noµoñrn mxrxax ]opma
npeµynpexµennx («...n x, nepoxrno, µonxen ôyµy cµenart ro, uero mne µenart ne xorenoct ôt»). Myµpte
poµnrenn nanepnxxa cymemr «nonacrt n rouxy». Baxno npnnecrn raxoñ µonoµ, xoroptñ c camoro nauana
nopoµnr xenaemym ]opmy noneµennx n n ro xe npemx nosnonnr peôenxy nsxrt na ceôx nnunym
ornercrnennocrt sa cnoe noneµenne. Taxnm oôpasom, uem menee omyrnmoe nnemnee µannenne ncntrtnaer
peôenox, rem nyume. Btôop noµxoµxmero µonoµa nenerxax saµaua µnx poµnreneñ. Ho nx ycnnnx
oxynxrcx cnonna. Mexµy ntnyxµennoñ ycrynxoñ n µonronpemenntm oôxsarentcrnom cymecrnyer
orpomnax pasnnna. Kax nncan Camy+n Farnep ôonee 300 ner nasaµ:
«O uem xe mtcnnr ror, xro npornn nonn npnnyxµen?
Bce roñ xe µyme, crapoñ µyme nepen on». |Hepenoµ E. Bonxona.|
Cosðauue ycmoùuuemx moueu onopm
Ho µnym npnunnam, ynomxnyrtm ntme, «npo]eccnonant ycrynunnocrn» oôoxamr oôxsarentcrna,
xoropte nopoxµamr nnyrpennne nsmenennx. Bo-nepntx, +rn nsmenennx ne xnnxmrcx xapaxrepntmn
rontxo µnx oµnoñ xonxpernoñ cnryannn; onn pacnpocrpanxmrcx na pxµ cxoµntx cnryannñ. Bo-nroptx,
nnyrpennne nsmenennx µocrarouno craônntnt. Tax, ecnn uenonexa oµnaxµt noôyµnnn npeµnpnnxrt
µeñcrnne, xoropoe cµnnnyno ero npeµcrannenne o camom ceôe, cxaxem, x oôpasy nponnxnyroro µyxom
narpnornsma rpaxµannna, nnonne nepoxrno, uro +ror uenonex ôyµer pyxonoµcrnonartcx saôoroñ oô
nnrepecax oômecrna n npn µpyrnx oôcroxrentcrnax. Cxopee ncero, on ôyµer npoµonxart µeñcrnonart
noµoôntm oôpasom µo rex nop, noxa ero nonoe npeµcrannenne o camom ceôe cymecrnenno ne nsmennrcx.
V oôxsarentcrn, xoropte nopoxµamr nnyrpennne nsmenennx, ecrt n µpyroe npenmymecrno
raxne oôxsarentcrna, oôpasno ronopx, «cosµamr cnon coôcrnennte rouxn onopt». «Hpo]eccnonanam
ycrynunnocrn» ner neoôxoµnmocrn npeµnpnnnmart µnnrentnte ycnnnx, uroôt noµµepxnnart xenaemte
nsmenennx; sµect cpaôoraer crpemnenne x nocneµonarentnocrn. Hocne roro xax nmµn naunnamr cunrart
ceôx narpnoramn, onn anromarnuecxn naunnamr no-µpyromy cmorpert na mnorne nemn. Onn ôyµyr
yôexµart camnx ceôx, uro ntôpann npannntntñ nyrt. Onn naunyr oôpamart nnnmanne na ro, uero npexµe
ne sameuann. Onn cranyr µocrynntmn µnx aprymenron, xoropte nrnopnponann pantme. H renept onn
nañµyr +rn aprymenrt µocrarouno yôeµnrentntmn. Crpemxct ôtrt nocneµonarentntmn n npeµenax cnoeñ
cncremt yôexµennñ, nmµn yôeµxr ceôx n rom, uro nx pemenne conepmnrt narpnornuecxnñ nocrynox ôtno
npannntntm. uro naxno n +rom nponecce noxnnennx µononnnrentntx onpanµannñ npnnxroro
oôxsarentcrna, rax +ro ro, uro onpanµannx xnnxmrcx uoei+u. Tax, µaxe ecnn yôpart nepnonauantntñ
crnmyn x narpnornuecxomy µeñcrnnm, oµnnx nnmt nontx µonoµon moxer oxasartcx µocrarouno µnx roro,
uroôt nmµn pemnnn, uro neµyr ceôx npannntno.
Taxnm oôpasom, nepeµ nepasôopunntm n cpeµcrnax «npo]eccnonanom ycrynunnocrn» orxptnaercx
mnpoxax nepcnexrnna. Mt nocroxnno ntcrpannaem nce nonte rouxn onopt, uroôt onpanµart cµenanntñ
ntôop, ornocnrentno xoroporo mt nsxnn na ceôx oôxsarentcrno. 3xcnnyarnpymmnñ nnµnnnµ moxer
npeµnoxnrt nam noôyµnrentntñ mornn µnx roro, uroôt sacrannrt nac cµenart xenarentntñ µnx nero
ntôop. Hocne roro xax mt npnmem pemenne, +ror nnµnnnµ moxer yôpart crnmyn, snax, uro name pemenne
ôyµer camo cosµanart rouxn onopt. Arenrt no npoµaxe anromoônneñ uacro ntramrcx nonyunrt
µononnnrentnym npnôtnt nocpeµcrnom rpmxa, xoroptñ onn nastnamr «ntôpactnannem nnsxoro mxua»
|«Btôpactnanne nnsxoro mxua» (aue.. throwing a low ball) neoxnµanntñ n pesxnñ ôpocox mxua n
ôeñcôone, onacntñ µnx xomanµt conepnnxa nsmenennem nrponoñ cnryannn ne n ee nontsy. Hpu+e:.
peo.| (nnauane sannxenne nent, a sarem nontmenne ee x momenry oxonuarentnoro saxnmuennx cµenxn).
Bnepnte x cronxnyncx c +roñ raxrnxoñ, xorµa nsoôpaxan ns ceôx craxepa-npoµanna n oµnom ns arenrcrn
Chevrolet. uepes neµenm nocne oxonuannx ocnonnoro xypca oôyuennx mne paspemnnn naônmµart sa
µeñcrnnxmn ontrntx npoµannon. Moe nnnmanne cpasy xe npnnnexna raxrnxa «ntôpactnannx nnsxoro
mxua».
Onpeµenenntm noxynarenxm npeµnaraercx nena, xoropax npnmepno cornn na uertpe nnxe, uem
http://books.pchelov.com
69
nent y xonxypenron. Oµnaxo npoµanen nnxorµa ne µacr cocroxrtcx noµoônoñ cµenxe. Eµnncrnennax nent
raxoro samanunnoro npeµnoxennx sacrannrt npeµnonaraemoro xnnenra peuumi xynnrt mamnny. Kax
rontxo noxynarent npnnnmaer pemenne, npoµanen naunnaer conepmart pxµ µeñcrnnñ, nanpannenntx na
ro, uroôt ntsnart y noxynarenx uyncrno nnunoñ ornercrnennocrn n ornomennn µannoñ mamnnt
sanonnxercx mnoxecrno pasnnuntx ]opm, noµpoôno oronapnnamrcx ycnonnx ]nnancnponannx, nnorµa
noxynarenm npeµnaramr n reuenne µnx noesµnrt na nonoñ mamnne µo noµnncannx xonrpaxra, «uroôt nt
mornn ee nouyncrnonart n noxasart oxpyxammnm n µeñcrnnn». Ontrntñ µnnep snaer, uro n reuenne +roro
npemenn noxynarent anromarnuecxn c]opmynnpyer µnx ceôx pxµ nontx µonoµon, noµµepxnnammnx
ntôop, xoroptñ on cµenan, n onpanµtnammnx nnoxennx, xoropte on ceñuac µenaer (Brockner & Rubin,
1985; Teger, 1980).
3arem uro-ro cnyuaercx. Hnorµa orxptnaercx «omnôxa» n noµcuerax nosmoxno, ropronen
«saôtn» µoôannrt cronmocrt xonµnnnonepa, n ecnn noxynarent nyxµaercx n xonµnnnonnponannn
nosµyxa, on µonxen µoôannrt uertpe cornn µonnapon x nene. uroôt ne µart noxynarenm sanoµospnrt
naµynarentcrno, nexoropte µnnept nosnonxmr ôanxy, c xoroptm onn paôoramr, oônapyxnnart «omnôxy».
B µpyrnx cnyuaxx cµenxa annynnpyercx n nocneµnnñ momenr, xorµa npoµanen xxoôt oôcyxµaer ee ycnonnx
c ôoccom, xoroptñ pacnennnaer cµenxy xax nentroµnym n ormenxer ee. Mamnny moxno nonyunrt, rontxo
sannarnn µononnnrentnte uertpe cornn µonnapon, xoropte n xonrexcre cµenxn na mnorne rtcxun
µonnapon ne ntrnxµxr upesmepnoñ rparoñ. K romy xe ropronen noµuepxnnaer, uro nena ne ntme, uem n
µpyrnx arenrcrnax, n «3ro neµt mamnna, xoropym nt ntôpann, nepno?» ¡pyrax, eme ôonee nsompennax
moµn]nxannx raxrnxn «ntôpactnannx nnsxoro mxua» nmeer mecro, xorµa ropronen npeµnaraer xnnenry
orµart crapym mamnny n cuer nnart sa nonym. Hoxynarent npnsnaer +ro npeµnoxenne cnnmxom
ônaropoµntm n xnaraercx sa nero. Hosµnee, nepeµ camtm noµnncannem xonrpaxra, meneµxep no noxynxe
noµepxanntx mamnn ronopnr, uro onenxa npoµannom crapoñ mamnnt na uertpe cornn santmena n,
cneµonarentno, nonax mamnna oôoñµercx xnnenry n cymmy, yxasannym n cnpanounnxe µnx
anromoônnncron. Hoxynarent, cunrax, uro ypesannoe npeµnoxenne xnnxercx uecrntm, cornamaercx na
nero n nnorµa µaxe ncntrtnaer uyncrno nnnt ns-sa cnoero xenannx nsnneut ntroµy ns npomaxa
ropronna. × oµnaxµt ôtn cnnµerenem roro, xax xenmnna cmymenno nsnnnxnact nepeµ npoµannom,
xoroptñ npnmennn x neñ onncannym moµn]nxannm raxrnxn «ntôpactnanne nnsxoro mxua» nce +ro n
ror momenr, xorµa ona noµnnctnana xonrpaxr o noxynxe nonoñ mamnnt, rem camtm µanax arenry
xonoccantnoe xomnccnonnoe nosnarpaxµenne. Hpoµanny xnno ôtno ne no ceôe, no on ntµannn ns ceôx
npomammym yntôxy.
He nmeer snauennx, xaxoñ napnanr raxrnxn «ntôpactnannx nnsxoro mxua» ncnontsyercx,
pesyntrar ncerµa oµnn. Hpoµanen µenaer norennnantnomy noxynarenm ntroµnoe npeµnoxenne, xoropoe
ror, xax npannno, npnnnmaer. 3arem, nocne roro xax pemenne npnnxro, no µo roro, xax cµenxa cxpennena
neuartm, ntroµnte nepnonauantnte ycnonnx nonxo menxmrcx. Kaxercx nourn nenepoxrntm, uro
noxynarent xynnr mamnny na nontx ycnonnxx. Oµnaxo +ra raxrnxa cpaôartnaer xoneuno, ne ncerµa, no
ouent uacro. Ho+romy ee nepeµxo ncnontsymr n arenrcrnax no npoµaxe anromoônneñ. Mnorne
xommepcanrt npnmnn x nonnmannm naxnocrn nnunoñ ornercrnennocrn µnx ]opmnponannx y uenonexa
coôcrnennoñ cncremt noµµepxxn npnnxroro pemennx. uacro ntµnnnyrte camnm uenonexom µonoµt
cosµamr rax mnoro ycroñunntx rouex onopt µnx noµµepxxn pemennx, uro, xorµa npoµanen ynnuroxaer
rontxo oµny ns nnx, nepnym, oônana xoncrpyxnnn ne nponcxoµnr. Hoxynarent, xoroptñ yµonnernopen,
µaxe cuacrnnn ônaroµapx mnoxecrny ]axropon, ônaronpnxrcrnymmnx ero ntôopy, oôtuno ne oôpamaer
nnnmannx na norepm. Hoxynarenm ne npnxoµnr n ronony, uro µononnnrentnte nenpeµnnµennte
«cnoxnocrn» mornn ôt ne nosnnxnyrt, ecnn ôt cnauana ne ôtn cµenan onpeµenenntñ ntôop.
Honaônmµan sa npnmenennem cront nneuarnxmme µeñcrnymmeñ n µemoncrpannonnom sane
anromoônntnoro arenrcrna raxrnxn «ntôpactnannx nnsxoro mxua», x pemnn nponepnrt ee +]]exrnnnocrt
n µpyroñ oôcranonxe. Hpoµannt mamnn, sa xoroptmn x naônmµan, «ntôpactnann nnsxnñ mxu», npeµnarax
ntroµnte cµenxn, µoônnannct or xnnenra npnnxrnx ônaronpnxrnoro pemennx, a sarem nonxo nsmenxnn
npeµnoxenne, yônpax nonoxnrentnte momenrt. × xoren npnmennrt +ry raxrnxy n necxontxo nnoñ
moµn]nxannn: x npeµnoxy ntroµnte ycnonnx cµenxn, a nocne npnnxrnx pemennx noxynarenem oooae.m
nenpnxrnoe ycnonne. Hocxontxy meroµnxa «ntôpactnannx nnsxoro mxua» sacrannxer nnµnnnµa µepxartcx
http://books.pchelov.com
70
sa cµenxy, µaxe ecnn ee ycnonnx nsmennnnct n xyµmym cropony, +ra meroµnxa µonxna paôorart
nesanncnmo or roro, yôpan xaxoñ-nnôo nonoxnrentntñ momenr nnn µoôannen orpnnarentntñ.
Hrax, uroôt nponepnrt +ro npeµnonoxenne, mt c monmn xonneramn ¡xonom Kauonno, Poµom
Faccerom n ¡xonom Mnnnepom nponenn +xcnepnmenr, nentm xoroporo ôtno sacrannrt cryµenron
ynnnepcnrera mrara Oraño, cnymanmnx nnoµntñ xypc no ncnxonornn, cornacnrtcx conepmnrt
manonpnxrnte µeñcrnnx: pano ncrart, uroôt npnnxrt yuacrne n nasnauennom na 7 uacon yrpa
nccneµonannn «nponecca mtmnennx». Korµa mt snonnnn oµnoñ rpynne cryµenron, ro cpasy xe cooômann
nm o rom, uro sanxrne naunercx n 7 uacon yrpa. Tontxo 24 ° cryµenron ns +roñ rpynnt ns¡xnnnn
roronnocrt npnnxrt yuacrne n nccneµonannn. Pasronapnnax no rene]ony c µpyroñ rpynnoñ cryµenron, mt
«ntôpocnnn nnsxnñ mxu». Cnauana mt cnpocnnn, xorxr nn onn yuacrnonart n nsyuennn mtcnnrentntx
nponeccon, a nocne roro, xax onn ornernnn 56 ° ns nnx µann nonoxnrentntñ orner, mt cxasann,
uro sanxrne naunercx n 7 uacon yrpa, n µann nm manc nsmennrt cnoe pemenne. Hurmo ns nnx +roro ne
cµenan. Fonee roro, n coornercrnnn co cnonm oôxsarentcrnom yuacrnonart n nccneµonannn 95 °
cryµenron, x xoroptm ôtna npnmenena raxrnxa «ntôpactnannx nnsxoro mxua», npnmnn na ]axyntrer
ncnxonornn n 7 uacon yrpa, xax oôemann. × snam, uro µeno oôcroxno nmenno rax, noromy uro x nanxn µnyx
accncrenron, xoropte npnmnn pano yrpom n nasnauennoe mecro n sanncann nmena ncex xnnnmnxcx
cryµenron. |Her ocnonannñ µnx cnyxon, uro, nannmax accncrenron, x cnauana cnpocnn nx, xorxr nn onn
nccneµonart mtcnnrentnte nponecct, a nocne roro xax onn cornacnnnct, cooômnn, uro sanxrne naunercx
n 7 uacon yrpa. Homnmo onncannoro nccneµonannx ôtnn nponeµent eme necxontxo +xcnepnmenron,
pesyntrart xoroptx noµrnepµnnn ntcoxym +]]exrnnnocrt meroµnxn «ntôpactnannx nnsxoro mxua» npn
camtx pasntx oôcroxrentcrnax (cmorpnre noµpoônocrn n paôorax Brownstein & Katzev, 1985; Burger &
Petty, 1981; Joule, 1987; Cialdini, Cacioppo, Basset & Miller, 1978).|
Bneuarnxer cnocoônocrt raxrnxn «ntôpactnannx nnsxoro mxua» (npeµnoxennx nepnonauantnoñ
sannxennoñ nent) nopoxµart y uenonexa uyncrno yµonnernopennx or nnoxoro ntôopa. Te, xro moxer
npeµnoxnrt nam rontxo cxnepnte napnanrt, ocoôenno nmôxr +ry raxrnxy. Mt moxem oônapyxnrt, xax
onn «ntôpactnamr nnsxne mxun» n oômecrnennoñ n nnunoñ xnsnn. Hanpnmep, pennocrntm noxnonnnxom
µannoñ raxrnxn xnnxercx moñ coceµ Tnm. Bcnomnnre, +ro ror, xro, nooôeman nsmennrt cnoe noneµenne,
sacrannn cnom noµpyry Capy npnnxrt ero oôparno n ormennrt npeµcroxmee ôpaxocoueranne c µpyrnm
uenonexom. C roro momenra xax Capa npnnxna pemenne n nontsy Tnma, ona crana eme ôonee npeµannoñ
emy, uem ôtna pantme, xorx Tnm ne ntnonnnn cnonx oôemannñ. Capa oô¡xcnxer +ro rem, uro ona ynnµena
nce nonoxnrentnte xauecrna Tnma, xoroptx npexµe ne sameuana.
× cmem yrnepxµart, uro Capa xnnxercx raxoñ xe xeprnoñ raxrnxn «ntôpactnannx nnsxoro mxua»,
xax noxynarenn, xoropte noµµannct crparernn «µart neuro n nosµnee +ro saôpart» n arenrcrne no
npoµaxe nontx anromoônneñ. Tnm ocraercx rem xe napnem, xaxnm ôtn ncerµa. Ho nocxontxy nonte
npnnnexarentnte xauecrna, xoropte Capa orxptna (nnn nooôpasnna) n nem, µnx nee xnnxmrcx µocrarouno
peantntmn, ona renept yµonnernopena rem nonoxennem µen, xoropoe ôtno nenpnemnemtm µnx nee µo
roro, xax ona npnnxna na ceôx uyµonnmnoe oôxsarentcrno n ornomennn Tnma. Pemenne ntôpart Tnma,
xorx ono, ecnn cyµnrt oô¡exrnnno, ôtno nenpannntntm, «ntpacrnno» coôcrnennym noµµepxxy n,
noxoxe, cµenano Capy no-nacroxmemy cuacrnnnoñ. × nnxorµa ne ynomnnan npn Cape o rom, uro mne
nsnecrno o raxrnxe «ntôpactnannx nnsxoro mxua». Hpnunna moero monuannx saxnmuaercx ne n moeñ
ynepennocrn n rom, uro Cape nyume ocranartcx n neneµennn. × cunram, uro ôontme nn]opmannn ncerµa
nyume, uem mentme. ¡eno npocro n rom, uro x ynepen ecnn x cxaxy xort cnono, Capa menx
nosnenannµnr.
Bopoóa sa oóuecmeeuume óuaea
Hmôax ns meroµnx µocrnxennx ycrynunnocrn, xoropte oôcyxµamrcx n µannoñ xnnre, moxer ôtrt
ncnontsonana xax no ônaro, rax n no sno, n sanncnmocrn or mornnon uenonexa, xenammero ee npnmennrt.
Ecrecrnenno, raxrnxa «ntôpactnannx nnsxoro mxua» moxer ncnontsonartcx µnx nonyuennx connantno
ôonee snaunmtx pesyntraron, nexenn npoµaxa nonoñ mamnnt nnn noccranonnenne ornomennñ c ôtnmeñ
nmôonnnneñ. ¡anañre paccmorpnm xonxperntñ npnmep. Oµno nccneµonanne, nponeµennoe n Añone
http://books.pchelov.com
71
(Pallak, Cook & Sullivan, 1980), noxasano, xax raxrnxa «ntôpactnannx nnsxoro mxua» moxer sacrannrt
µomonnaµentnen +xonomnrt +neprnm. ¡oxrop Mañxn Honnax paspaôoran nnrepecntñ npoexr. B nauane
snmt c xnrenxmn Añont, xoropte orannnnann cnon µoma npnpoµntm rasom, ncrpernncx cnennantntñ
xoncyntranr. 3ror xoncyntranr µan µomonnaµentnam nexoropte conert, xacammnecx +xonomnn +neprnn,
n nonpocnn nx +xonomnrt ropmuee. Bce cornacnnnct nontrartcx, oµnaxo, xorµa nccneµonarenn nsyunnn
nnarexnte neµomocrn cemeñ uepes mecxn n sarem n xonne snmt, onn ne ynnµenn nnxaxoñ peantnoñ
+xonomnn. ¡omonnaµentnt, xoropte oôemann +xonomnrt +neprnm, ncnontsonann crontxo xe npnpoµnoro
rasa, cxontxo re nx coceµn, xoropte ne ncrynann n xonraxr c xoncyntranrom. Cneµonarentno, µoôptx
namepennñ n couerannn c nn]opmanneñ o rom, xax +xonomnrt ropmuee, ôtno neµocrarouno µnx roro,
uroôt nsmennrt npnntuxn.
Eme µo nauana +xcnepnmenra Honnax n ero xonnern-nccneµonarenn ocosnann, uro µnx nsmenennx
cymecrnymmnx moµeneñ ncnontsonannx +neprnn norpeôyercx neuro ôontmee. Ho+romy no nropom cnyuae
onn necxontxo nsmennnn ycnonnx +xcnepnmenra. C nontsymmnmncx npnpoµntm rasom xnrenxmn Añont
raxxe ncrpernncx xoncyntranr, xoroptñ µan µomonnaµentnam conert, xacammnecx +xonomnn ronnnna, n
nonpocnn nx ôepeut ras, no na +ror pas xoncyntranr npeµnoxnn eme xoe-uro. On cxasan, uro nmena rex
xnreneñ, xoropte ôyµyr +xonomnrt +neprnm, onyônnxymr n raserax xax nmena rpaxµan, µnnxnmtx
saôoroñ oô nnrepecax oômecrna. 3]]exr ôtn norpxcammnm. Vxe uepes mecxn npn nponepxe cuerunxon
ntxcnnnoct, uro µomonnaµentnt c+xonomnnn n cpeµnem no 422 xyônuecxnx ]yra rasa xaxµtñ.
Bosmoxnocrt ynnµert cnon nmena n rasere xnnnact µnx nmµeñ momntm crnmynom x npnnoxennm
snaunrentntx ycnnnñ c nentm +xonomnn rasa.
3arem «xonpnx ntµepnynn». Hccneµonarenn ycrpannnn npnunny, xoropax noôyµnna nmµeñ
+xonomnrt ropmuee. Kaxµoñ cemte, xoropoñ ôtna oôemana nyônnxannx ]amnnnn, n nnctmennom nnµe
cooômnnn, uro ntnonnnrt µannoe oôemanne ne npeµcrannxercx nosmoxntm.
B xonne snmt Honnax n ero xonnern nsyunnn nnnxnne pasocnanntx nncem na norpeônenne
npnpoµnoro rasa n +rnx cemtxx. Bepnynnct nn nmµn x npexneñ npnntunoñ pacrounrentnocrn nocne roro,
xax norepxnn naµexµy ynnµert cnon nmena na crpannnax raser? Her! B xaxµom ns ocrananmnxcx
xonoµntx mecxnen +rn cemtn c+xonomnnn µaxe oo.iue ropmuero, uem n re mecxnt, xorµa onn µymann,
uro nx ôyµyr nyônnuno nocxnanxrt sa npoxnnennym cosnarentnocrt! B nepntñ mecxn µomonnaµentnt
norpeônnn npnpoµnoro rasa na 12,2 ° mentme, uem oôtuno, noromy uro naµexnnct ynnµert cnon nmena
naneuaranntmn n rasere. Oµnaxo nocne roro, xax xosxena µomon ysnann ns nonyuenntx nmn nncem, uro
+ro nenosmoxno, onn ne ynennunnn norpeônenne +neprnn µo npexnero yponnx. Hanpornn, n xaxµom ns
ocranmnxcx snmnnx mecxnen onn norpeônnn rasa na 15,5 ° mentme, uem norpeônxnn n cpeµnem
exemecxuno µo ôeceµt c xoncyntranrom.
Koneuno, mt nnxorµa ne moxem ôtrt aôconmrno ynepent n rom, uro nonyunm noµoôntñ
pesyntrar. ¡anañre nonpoôyem pasoôpartcx, nouemy n µannom cnyuae nce nponsomno nmenno rax, xax
nponsomno. ¡omonnaµentnen ntnyµnnn nsxrt na ceôx oôxsarentcrno no +xonomnn rasa c nomomtm
raxrnxn «ntôpactnannx nnsxoro mxua» nm nooôemann mnpoxym nsnecrnocrt. Hpnnxroe oôxsarentcrno
cpasy xe crano cosµanart cnom coôcrnennym noµµepxxy: µomonnaµentnt nauann nsmenxrt cnon
npnntuxn, nauann nonyuart yµonontcrnne or cnonx ycnnnñ, nanpannenntx na oômee ônaro, nauann
yôexµart ceôx n neoôxoµnmocrn ymentmennx sanncnmocrn CBA or nnocrpanntx nocranmnxon
npnpoµnoro rasa, nauann npoxnnxrt ôontmee nnnmanne x cnonm xommynantntm cueram, nauann ropµnrtcx
cnoeñ cnocoônocrtm x camoorpeuennm n, uro naxnee ncero, nauann cunrart camnx ceôx +xonomntmn,
paµemmnmn oô oômem nannonantnom ônare rpaxµanamn. Ecnn yuecrt nce +rn nonte µonoµt,
onpanµtnanmne npnnxroe oôxsarentcrno no +xonomnn +neprnn, cranonnrcx nonxrno, nouemy µannoe
oôxsarentcrno npoµonxano ntnonnxrtcx µaxe nocne roro, xax nepnonauantntñ crnmyn (nyônnxannx nmen
na crpannnax raser n, xax cneµcrnne, mnpoxax nsnecrnocrt) ôtn ycrpanen.
http://books.pchelov.com
72
Pnc. 3.6. «Bmõpacmnanne nnsxoro unua» µnn1entnoro µenc1nnn. 3µect nnnmcrpnpyercx
nccneµonanne, nponeµennoe n Añone c nentm +xonomnn +neprnn. Hepnonauantnoe ycnnne onnpanoct na
oôemanne mnpoxoñ ornacxn (nnepxy) |3xonomnx ·- Inacnocrt|. Bcxope, oµnaxo, npnnxroe oôxsarentcrno
no +xonomnn +neprnn camo ntcrponno noµµepxnnammne ero onopt, uro nosnonnno nccneµonarenxm
ntôpocnrt cnoñ nnsxnñ mxu (n cepeµnne) |3xonomnx ·- Inacnocrt ¹ (Hontmennoe camoynaxenne, Honoe
npeµcrannenne o camom ceôe, Vmentmenne pacxoµon na +neprnm, 3anncnmocrt or nnocrpanntx
nocranmnxon ronnnna(Heoôxoµnmocrt coxpamennx))|. B pesyntrare ycranonnncx nocroxnntñ yponent
+xonomnn, xoroptñ nmen cnon coôcrnennte rouxn onopt nocne roro, xax nepnonauantnym onopy (]axrop
rnacnocrn) cnannnn (nnnsy) |3xonomnx ·- (Hontmennoe camoynaxenne, Honoe npeµcrannenne o camom
ceôe, Vmentmenne pacxoµon na +neprnm, 3anncnmocrt or nnocrpanntx nocranmnxon
http://books.pchelov.com
73
ronnnna(Heoôxoµnmocrt coxpamennx))|
Kax oô¡xcnnrt ro, uro µomonnaµentnt ne npocro npoµonxnnn +xonomnrt ropmuee, no crann
µenart +ro µaxe c ôontmnm ycepµnem, xorµa ]axrop rnacnocrn nepecran ôtrt pemammnm? Moxno no-
pasnomy ornernrt na +ror nonpoc, no nnuno mne nanôonee nornuntm npeµcrannxercx cneµymmee
oô¡xcnenne. Bosmoxnocrt npocnannrtcx uepes rasery memana µomonnaµentnam n nonnoñ mepe
nouyncrnonart cnom ornercrnennocrt sa npnnxroe oôxsarentcrno. Hs-sa µeñcrnnx +roro nnemnero ]axropa
xosxena µomon ne mornn yôeµnrt ceôx n rom, uro onn +xonomxr ras noromy, uro nepxr n neoôxoµnmocrt
noµoônoñ +xonomnn. Korµa xe ncem xnrenxm npnmnn nnctma, n xoroptx nmµeñ nsnemann o
nenosmoxnocrn onyônnxonannx nx nmen n raserax, ôtno ycrpaneno eµnncrnennoe npenxrcrnne, ne
nosnonxnmee µomonnaµentnam cunrart ceôx narpnornuno nacrpoenntmn, cosnammnmn neoôxoµnmocrt
+xonomnn +neprnn rpaxµanamn. Honoe npeµcrannenne nmµeñ o camnx ceôe noµronxnyno nx x eme
ôontmeñ +xonomnn. Hpannntnocrt +roro oô¡xcnennx noµrnepxµaercx pesyntraramn eme oµnoro
nccneµonannx, nponeµennoro Honnaxom n ero xonneramn. 3ro nccneµonanne (Pallak, Cook & Sullivan,
1980) narnxµno noxasano npenmymecrna raxrnxn «ntôpactnannx nnsxoro mxua». 3xcnepnmenr
nponoµnncx nerom. B nem yuacrnonann xnrenn Añont, utn µoma oxnaxµannct c nomomtm cncremt
nenrpantnoro xonµnnnonnponannx nosµyxa. Te µomonnaµentnt, xoroptm ôtno oôemano onyônnxonanne
nx nmen n raserax, n nmne norpeônnn +nexrpo+neprnn na 27,8 ° mentme no cpannennm c
µomonnaµentnamn, xoroptm ne oôemann nnxaxoro rasernoro penopraxa nnn c xoroptmn nccneµonarenn
nooôme ne ncrynann n xonraxr. B xonne nmnx ôtnn pasocnant nnctma, n xoroptx cooômanoct o
nenosmoxnocrn ntnonnennx µannoro oôemannx. Bmecro roro uroôt nepnyrtcx x cnonm craptm
npnntuxam, xnrenn, noµneprmnecx ncnxonornuecxoñ oôpaôorxe c ncnontsonannem raxrnxn
«ntôpactnannx nnsxoro mxua», n anrycre norpeônnn na 41,6 ° (!) mentme +neprnn. Tax xe xax Capa, onn
nsxnn na ceôx oôxsarentcrno noµ nosµeñcrnnem nepnonauantnoro noôyµnrentnoro mornna n crann c eme
ôontmnm pnennem ntnonnxrt npnnxroe oôxsarentcrno nocne roro, xax +ror noôyµnrentntñ mornn
nepecran µeñcrnonart. |K cuacrtm, ner neoôxoµnmocrn ncnontsonart nsompennym meroµnxy
«ntôpactnannx nnsxoro mxua», uroôt saµeñcrnonart npnnnnn oôxsarentcrna/nocneµonarentnocrn npn
nponeµennn oômecrnenno nonesntx xamnannñ. Bneuarnxmmax cepnx nccneµonannñ Pnuapµa Karnena n
ero cryµenron n Pnµ Konneµxe npoµemoncrpnponana +]]exrnnnocrt raxnx «nopoxµammnx»
oôxsarentcrna meroµnx, xax nnctmennax ]nxcannx oôxsarentcrn n meroµnxa «nora-n-µnepxx», npn
«yxopenennn» pasnnuntx oômecrnenno nonesntx µeñcrnnñ (Bachman & Katzev, 1982; Katzev & Jonson,
1983, 1984; Katzev & Pardini, 1985; Pardini & Katzev, 1983-84).|
3amn1a
«Hocneµonarentnocrt cyenepne neµanexnx ymon» +rn nsnecrnte cnona npnnnctnamrcx
Pant]y Vonµo 3mepcony. Ho uro on nmen n nnµy, ronopx +ro? Ornxµtnaxct noxpyr ceôx, mt xcno nnµnm,
uro, nonpexn yrnepxµennm 3mepcona, nnyrpennxx nocneµonarentnocrt xnnxercx xpnrepnem nornunocrn n
nnrennexryantnoñ cnnt, n ro npemx xax ee orcyrcrnne xapaxrepno µnx neoprannsonanntx n
orpannuenntx nnµnnnµon. Houemy xe 3mepcon, ntµammnñcx mtcnnrent, cunran nocneµonarentnocrt
ueproñ, npncymeñ menxnm ymam? × ôtn µocrarouno sannrpnronan n no+romy oôparnncx x opnrnnantnomy
ncrounnxy +roro yrnepxµennx, +cce «Vnepennocrt n ceôe» (Self-Reliance). B pesyntrare mne crano xcno,
uro cnona 3mepcona ôtnn neµocrarouno rouno nepeµant. Ha camom µene on nanncan rax: «I.vna»
nocneµonarentnocrt xnnxercx cyenepnem neµanexnx ymon». Taxnm oôpasom, no nensnecrntm npnunnam
rnannoe n +rom ntcxastnannn ôtno c roµamn yrpaueno, n ono norepxno cnoñ nepnonauantntñ cmtcn.
Oµnaxo µnx nac +ror cmtcn ne µonxen norepxrtcx. Eµnncrnennax nsnecrnax mne +]]exrnnnax
samnra or momnoro opyµnx nnnxnnx, npeµcrannxmmero coôoñ coueranne npnnnnna npnnxrnx
oôxsarentcrna n npncymero uenonexy crpemnennx x nocneµonarentnocrn, saxnmuaercx n ocosnannn
cneµymmero. Xorx n nenom nocneµonarentnocrt neoôxoµnma, µaxe xnsnenno naxna, cymecrnyer ee
rnynax, xecrxax moµn]nxannx, xoropoñ cneµyer ocreperartcx. 3mepcon nmeer n nnµy nmenno renµennnm
ôtrt nocneµonarentntm anromarnuecxn, ôesµymno. Hmenno n ornomennn renµennnn ôtrt anromarnuecxn
http://books.pchelov.com
74
n ôesµymno nocneµonarentntmn nam cneµyer ôtrt ocmorpnrentntmn, nôo ona µenaer nac orxptrtmn µnx
manenpon rex, xro ncnontsyer mexannuecxnñ pxµ «oôxsarentcrno nocneµonarentnocrt» µnx cnoeñ
ntroµt.
Oµnaxo nocxontxy anromarnuecxax nocneµonarentnocrt n nenom nectma nonesna ônaroµapx eñ
mt moxem necrn ceôx aµexnarno n pannonantno ôontmym uacrt npemenn ee nentsx concem «yôpart» ns
nameñ xnsnn. Pesyntrart ôtnn ôt yxacntmn. Ecnn nmecro roro uroôt rvrrami n coornercrnnn c
namnmn npeµtµymnmn pemennxmn n µenamn, mt crann ôt xaxµym mnnyry ocranannnnartcx, uroôt
oôµymtnart ncxxoe nonoe µeñcrnne, npexµe uem ero conepmnrt, y nac nnxorµa ôt ne xnarano npemenn na
ocymecrnnenne uero-nnôo snaunrentnoro. Ham neoôxoµnma µaxe +ra mexannuecxax ]opma
nocneµonarentnocrn. Eµnncrnenntñ ntxoµ nayunrtcx onpeµenxrt momenr, xorµa raxax
nocneµonarentnocrt naunnaer necrn x nnoxomy ntôopy. Cymecrnymr onpeµenennte cnrnant, µna
orµentntx nnµa cnrnanon, npeµynpexµammnx nac. Mt perncrpnpyem xaxµtñ ns nnx n pasnnuntx uacrxx
rena.
Cueuaum, nocmynamuue us xeuyðua
Hepntñ nnµ cnrnana ysnart nerxo. V nac naunnaer «cocart noµ noxeuxoñ», xorµa mt nonnmaem,
uro oxasannct n sanaµne n µonxnt noµunnnrtcx rpeôonannm, xoropoe ne xornm ntnonnxrt. Taxoe
cnyuanoct co mnoñ cornn pas. Oµnaxo ocoôenno namxrntñ cnyuañ nponsomen oµnaxµt nernnm neuepom
saµonro µo roro, xax x nauan nsyuart meroµnxn µocrnxennx ycrynunnocrn. × ycntman snonox, orxptn
µnept n oônapyxnn norpxcamme xpacnnym monoµym xenmnny, oµerym n moprt n nepx or orxptroro
xynantnoro xocrmma. B pyxax ona µepxana nanxy. Xenmnna nonpocnna menx ornernrt na nonpoct recra.
Xenax nponsnecrn ônaronpnxrnoe nneuarnenne, x cornacnncx. ¡onxen npnsnart, uro, orneuax na nonpoct,
x crapancx no nosmoxnocrn npeµcrannrt ceôx n nonoxnrentnom cnere. Hama ôeceµa npoxoµnna
cneµymmnm oôpasom.
Homp»camua» +o.ooa» reuuuua: 3µpancrnyñre, x nsyuam npnntuxn ropoµcxnx xnreneñ n c]epe
pasnneuennñ. He cornacnrect nn nt ornernrt na necxontxo nonpocon?
Ua.ouuu: Hoxanyñcra, saxoµnre.
HMÆ: Fnaroµapm nac. C namero paspemennx x npncxµy, n mt naunem. Cxontxo pas n neµenm nt
oôeµaere nne µoma?
U.: O, nepoxrno, rpn, nosmoxno, uertpe pasa n neµenm. B oômem, ncerµa, xorµa rontxo mory; x
nmônm xopomne pecropant.
HMÆ: Kax sµopono! H nt oôtuno saxastnaere nnno µnx cnoero oôeµa?
U.: Tontxo ecnn ono nmnoprnoe.
HMÆ: ×cno. Kax nacuer ]nntmon? Bt uacro xoµnre n xnno?
U.: Knno? × nmônm xopomne ]nntmt. A nt? Bam npannrcx xoµnrt n xnno?
HMÆ: J... µa. Ho µanañre nepnemcx x nnrepntm. Bt uacro xoµnre na xonneprt?
U.: Pasymeercx. Hpeµnounram cnm]onnuecxym mystxy, xoneuno; no mne raxxe npanxrcx
nexoropte +crpaµnte rpynnt.
HMÆ (oicmpo sanuciea»): 3µopono! Eme rontxo oµnn nonpoc. Kax nacuer racrpontntx
npeµcrannennñ rearpantntx nnn ôanerntx rpynn? Bt crapaerect na nnx nonacrt?
U.: O, ôaner +ro µnnxenne, rpannx, ]opma x +ro oôoxam. × npocro e.mo.eu n ôaner. Cmorpm
ero ncxxnñ pas, xorµa mne +ro yµaercx.
HMÆ: Bennxonenno. uro x, paspemnre mne nponepnrt cnon nn]pt, mncrep uanµnnn.
U.: Tounee, µoxrop uanµnnn. Ho +ro snyunr rax ]opmantno. Houemy ôt nam ne nastnart menx
Foôom?
HMÆ: Xopomo, Boo. Ha ocnonannn nn]opmannn, xoropym nt mne µann, x paµa cooômnrt, uro nt
mornn ôt +xonomnrt µo µnenaµnarn coren µonnapon n roµ, ecnn ôt nocnontsonannct ycnyramn
«Knaôamepnxa» (Clubamerica)! Heôontmoñ unencxnñ nsnoc µacr nam npano na pasnooôpasnte cxnµxn,
xoropte, cyµx no namnm orneram, nam npocro neoôxoµnmt. Hecomnenno, raxoñ connantno axrnnntñ
uenonex, xax nt, saxouer nocnontsonartcx ycnyramn nameñ xomnannn.
http://books.pchelov.com
75
U. (noù+auuiù e .oevurv, rar rpica): Hy... +... x... +... x nonaram, uro µa.
× npexpacno nomnm omymenne roro, xax cxnmaercx moñ xenyµox, noxa x c rpyµom ntµannnnam
cornacne. B mosry y menx xax ôyµro nposnenen snonox: «3ñ, ryr rt n nonancx!» Ho x ne nnµen ntxoµa. ×
ôtn sarnan n yron coôcrnenntmn cnonamn. Orxnonenne cµenannoro mne npeµnoxennx n ror momenr
osnauano ôt cronxnonenne c napoñ nenpnxrntx antrepnarnn. Ecnn ôt x nonpoôonan orcrynnrt, ynepxx,
uro nonce ne xnnxmct raxnm yx cnercxnm ntnom, xaxontm ceôx npeµcrannn no npemx nnrepntm, x rem
camtm npnsnan ôt, uro nran; c µpyroñ cropont, nontrxa orxasartcx or npeµnoxennx ôes noµoônoro
nporecra ntcrannna ôt menx µypaxom, xoroptñ ne xouer c+xonomnrt µnenaµnart coren µonnapon.
Ho+romy x cµenan unencxnñ nsnoc, xorx nonxn, uro crpemnenne x nocneµonarentnocrn samannno menx n
sanaµnm.
Oµnaxo ôontme raxoro ne nonropnnoct. Tenept x npncnymnnamct x cnoemy xenyµxy n nayunncx
cnpannxrtcx c nmµtmn, xoropte ntramrcx ctrpart na moem crpemnennn x nocneµonarentnocrn. × npocro
ronopm nm, uro nmenno onn µenamr. 3ro paôoraer npexpacno. B ôontmnncrne cnyuaen nmµn menx ne
nonnmamr, no onn cmymamrcx n pernpymrcx. Bepoxrno, onn µymamr, uro x cymacmeµmnñ, xorµa n orner
na nx rpeôonannx x naunnam oô¡xcnxrt, uro nmen n nnµy Pant] Vonµo 3mepcon, nponoµx pasnnune mexµy
npocro nocneµonarentnocrtm n rnynoñ nocneµonarentnocrtm. Oôtuno «npo]eccnonant ycrynunnocrn»
naunnamr nornxontxy orcrynart x µnepn n ror momenr, xorµa x ynomnnam o «cyenepnxx cosnannx», n
yxoµxr saµonro µo roro, xax x ycnenam onncart cyrt mexannsma ue.r, sarvrra.o. Hspeµxa, oµnaxo, onn
nonnmamr, uro x pasraµan nx nrpy. × ncerµa onpeµenxm no ntpaxennxm nx nnn, xorµa +ro cnyuaercx. Onn
nensmenno naunnamr cyernrtcx, nyrart cnona n nµyr x µnepn.
3ro crano µnx menx npexpacnoñ ]opmoñ xonrparaxn. Kax rontxo moñ xenyµox cooômaer, uro x
oxaxyct n µypaxax, ecnn ycrynnm npeµ¡xnnxemomy mne rpeôonannm rontxo noromy, uro +ro
coornercrnonano ôt xaxomy-ro npeµtµymemy sameuannm, xoropoe y menx ntmannnn oômanom, x naunnam
nsnarart cnoe nonnmanne rpeôymmemy. × ne ntramct orpnnart naxnocrt nocneµonarentnocrn; x npocro
yxastnam na aôcypµnocrt rnynoñ nocneµonarentnocrn. Ecnn rpeôymmnñ n orner na mom rnpaµy nnnonaro
onycxaer rnasa nnn orcrynaer n samemarentcrne, x ropxecrnym. × ntnrpan +xcnnyararop nponrpan.
Hnorµa x µymam, xax ôt nonepnynoct µeno, ecnn ôt ra norpxcammax monoµax xenmnna
nontranact sacrannrt menx crart unenom xnyôa pasnneuennñ renept. Hoxanyñ, ôeceµa ôtna ôt raxoñ xe,
sa ncxnmuennem ee xonna:
HMÆ. ...Hecomnenno, raxoñ connantno axrnnntñ uenonex, xax nt, saxouer nocnontsonartcx
ycnyramn nameñ xomnannn.
U. (o:eui veepeuuo). Aôconmrno nenepno. Bnµnre nn, x nonnmam, uro ceñuac nponcxoµnr. × snam,
uro name recrnponanne nomoraer nam sacrannxrt nmµeñ paccxastnart, xax uacro onn ntxoµxr n cner. Bam
nsnecrno, uro n noµoôntx ycnonnxx nmµn cxnonnt npnyxpamnnart cnoñ oôpas xnsnn. × raxxe nonnmam,
uro namn ôocct ntôpann nac µnx +roñ paôort ns-sa nameñ ]nsnuecxoñ npnnnexarentnocrn. Hanepnxxa
onn nenenn nam nocnrt oµexµy, orxptnammym snaunrentnym uacrt namero ynpyroro rena, nocxontxy
xopomentxax nonypasµerax xenmnna ntstnaer y myxunn xenanne noxnacrartcx cnonm «ntcoxnm
yponnem», uroôt nponsnecrn na nee nneuarnenne. Ho+romy menx ne nnrepecyer nam xnyô pasnneuennñ. ×
snam, uro 3mepcon cxasan o rnynoñ nocneµonarentnocrn n cyenepnxx cosnannx.
HMÆ (e usv+.euuu). A?
U.. To, uro x ronopnn nam no npemx namero rax nastnaemoro recrnponannx, ne nmeer snauennx. ×
ne nosnonm nam samannrt menx n nonymxy nocneµonarentnocrn. Hnxaxne ue.r, sarvrra.o ne npoñµyr!
HMÆ. uro?
U.. Xopomo, µanañre, x nsnoxy +ro ôonee µocrynntm µnx nac xstxom: 1) c moeñ cropont ôtno ôt
rnyno rparnrt µentrn na ro, uro mne ne nyxno; 2) na ocnonannn cnrnanon, nocrynammnx ns moero
xenyµxa, x snam, uro mne ne nyxen nam xnyô pasnneuennñ; 3) cneµonarentno, ecnn nt nce eme nepnre, uro
x µam nam xorx ôt µonnap, nt, nepoxrno, µo cnx nop nepnre raxxe n uem 3yôon. |uex 3yôon (Tooth Fairv)
cxasounoe cymecrno, saônpammee, no nonepnm, ntnanmnñ monountñ syô y peôenxa n ocrannxmmee
nsamen manentxnñ noµapox. Hpu+e:. peo.| Pasymeercx, raxoñ ymntñ uenonex, xax nt, µonxen nonxrt
+ro.
HMÆ (nonaeua» e sanaoum, rar cuoecuuoame.iua» +o.ooa» rpica). Xopomo... +... x... +... x
http://books.pchelov.com
76
nonaram, uro +ro rax.
Cueuaum, nocmynamuue us euyóuum cepðua
Xenyµox ne xnnxercx ocoôenno «uyrxnm» n «nponnnarentntm» opranom. Tontxo xorµa cranonnrcx
ouennµno, uro momennnxn nor-nor oôneµyr nac noxpyr nantna, xenyµox moxer noµart cnrnan rpenorn.
Ecnn xe oôman sanyannponan, nam xenyµox moxer nonce ne orpearnponart. B raxom cnyuae mt µonxnt
noncxart xnmu n µpyrom mecre. Hcropnx moeñ coceµxn Capt xnnxercx xopomnm npnmepom. Capa nsxna na
ceôx naxnoe oôxsarentcrno n ornomennn Tnma, orxasanmnct or cnonx nnanon ntñrn samyx sa µpyroro
uenonexa. 3ro oôxsarentcrno «ntpacrnno» coôcrnennym noµµepxxy, rax uro Capa ocraercx c Tnmom
necmorpx na ro, uro nepnonauantnoro crnmyna ôontme ner. Ona c]opmynnponana nonte µonoµt n
yôeµnna ceôx n rom, uro nocrynnna npannntno. Herpyµno nonxrt, nouemy xenyµox Capt ne cxnmaercx
nocroxnno. Xenyµox noctnaer nam cooômenne, xorµa mt µenaem ro, uro cunraem nenpannntntm. Capa
nnuero noµoônoro ue ov+aem. Ona µymaer, uro ntôpana cnyrnnxa xnsnn npannntno, n neµer ceôx n
coornercrnnn c +rnm ntôopom. Oµnaxo mne xaxercx, uro xaxax-ro uacrt Capt cunraer ee ntôop
omnôountm, a ee ntnemnmm xnsnt pesyntrarom crpemnennx x rnynoñ nocneµonarentnocrn. Hentsx
rouno cxasart, rµe poxµamrcx noµoônte mtcnn. Ha moñ nsrnxµ, +ro nponcxoµnr n rnyônne cepµna. 3µect
mt ne moxem µypaunrt camnx ceôx. 3ro mecro, xyµa ne nponnxaer nn oµno ns namnx onpanµannñ, nn oµno
ns namnx pannonantntx oô¡xcnennñ. Cepµne Capt snaer ncrnny, xorx n nacroxmee npemx monoµax
xenmnna ne moxer paccntmart noµanaemte nm cnrnant ns-sa myma annapara noµµepxxn, xoroptñ ona
nocrponna. Ecnn Capa omnônact n cnoem ntôope, xax µonro ona ôyµer naxoµnrtcx n neneµennn? Korµa
cepµne orxpoer eñ ncrnny? 3ro nentsx npeµcxasart. Oµnaxo xcno oµno: co npemenem Cape ôyµer nce
rpyµnee nañrn noµxoµxmym antrepnarnny. Eñ cneµyer cnpocnrt camy ceôx, ne cµenana nn ona omnôxy.
Koneuno, nerue cxasart, uem cµenart. Capa µonxna ornernrt na xpañne cnoxntñ nonpoc: «3nax ro,
uro x snam ceñuac, cµenana ôt x rorµa ror xe camtñ ntôop?» Ocoôoe snauenne nmeer nepnax uacrt
nonpoca «3nax ro, uro x snam ceñuac». uro nmenno snaer Capa renept o Tnme? uro ns roro, uro ona µymaer
o nem, xnnxercx pesyntrarom oruaxnnoñ nontrxn onpanµart nsxroe na ceôx oôxsarentcrno? Capa saxnnxer,
uro nocne cnoero nosnpamennx Tnm cran ôontme o neñ saôornrtcx, mentme nnrt, nayunncx µenart
npexpacnte omnert n r. µ. Honpoôonan napy ero omneron, x ne namen nx npexpacntmn. Oµnaxo naxno,
nepnr nn Capa no nce +ro, npnuem ne rontxo n cnonx mtcnxx mt moxem nrpart n noµoônte
nnrennexryantnte nrpt c camnmn coôoñ, no n n rnyônne cepµna.
Mne nsnecren oµnn necnoxntñ nonesntñ npnem. Capa moxer ncnontsonart +ror npnem, uroôt
ntxcnnrt, uro n ee ntnemnem yµonnernopennn Tnmom xnnxercx peantnocrtm, a uro pesyntrarom
crpemnennx x rnynoñ nocneµonarentnocrn. Hccneµonannx ]nsnonoron noxastnamr, uro mt ncntrtnaem
onpeµenennte uyncrna no ornomennm x uemy-nnôo sa µonm cexynµt µo roro, xax naunnaem oô +rom
pasmtmnxrt (Murphy & Zayonc, 1993). × µymam, uro nocnanne, nµymee ns rnyônnt cepµna, xnnxercx
uncrtm, ocnonntm omymennem. Cneµonarentno, ecnn ôt mt ncerµa ôtnn nnnmarentntmn, mt mornn ôt
perncrpnponart +ro omymenne, nycrt cnaôoe, µo momenra nxnmuennx namero cosnannx. Taxnm oôpasom,
ecnn ôt Capa saµana ceôe xnmuenoñ nonpoc «Cµenana ôt x ror xe camtñ ntôop cnona?», eñ cneµonano ôt
npexµe ncero oôparnrt nnnmanne na nosnnxmne y nee n +ror momenr uyncrna n µonepnrtcx nm. Bnonne
nosmoxno, uro cnrnan, ncxoµxmnñ ns rnyônnt ee cepµna, ycneer npocxontsnyrt nencxaxenntm µo roro
momenra, xorµa npeµnsxrte mtcnn xntnyr noroxom. |3ro ne snaunr, uro namn uyncrna ornocnrentno roro
nnn nnoro npeµmera nnn xnnennx ncerµa ornnuamrcx or roro, uro mt o nem µymaem, nnn uro uyncrny
ncerµa cneµyer µonepxrt ôontme, uem mtcnn. Oµnaxo mnorne nccneµonannx noxastnamr, uro namn
+monnn n yôexµennx ne ncerµa xnnxmrcx «oµnonanpannenntmn». Taxnm oôpasom, n cnryannxx, xorµa
rpeôyercx npnnnmart pemennx npn nannunn oôxsarentcrn, xoropte nnonne moryr nopoµnrt
noµµepxnnammne panee cµenanntñ ntôop pannonantnte oô¡xcnennx, cneµyer ôontme npncnymnnartcx x
uyncrnam (Wilson, 1989). 3ro ocoôenno nepno, xorµa, xax n cnyuae c Capoñ, ocnonnax npoônema +ro
npoônema +monnonantnoro cnoñcrna.|
---
http://books.pchelov.com
77
O1ue1 un1a1enn (aenmnnm, annymen n Hop1nenµe, m1a1 Operon)
B u.a no oouoù us v.uµ oe.oeoeo µeumpa Hopm.euoa, cneua ua earuvm ecmpe:v. Bopve +eu»
ocmauoeu. +o.oooù, npue.erame.iuiù +vr:uua c opvrecmeeuuoù v.ioroù ua .uµe. Ou crasa. +ue.
«Hpocmume, » v:acmevm e rourvpce, u +ue uvrua oo.aoamua» npu»muoù eueuuocmim no+ouuuµa,
mara» rar ei». B omuec.aci r omoù npocioe crenmu:ecru, nocro.irv sua.a, :mo eorpve +uoeo reuuuu,
eopasoo oo.ee npue.erame.iuix, :e+ ». Oouaro » oi.a sacmueuvma epacn.ox, u +ue saxome.oci
ei»cuumi, :eeo xo:em omom :e.oeer. Ou ooì»cuu., :mo no npaeu.a+ rourvpca e+v uvruo sacmaeumi
nperpacuvm uesuaro+rv noµe.oeami eeo. Hv, » c:umam ceo» oocmamo:uo paccvoume.iui+ :e.oeero+,
oouaro +vr:uua oi. o:eui uacmoù:ue, u, nocro.irv » onasoiea.a ua ecmpe:v, » noov+a.a. «Karoeo
:epma, » noµe.vm omoeo napu» u voepvci omcmoa». Hoomo+v » coe.a.a ue:mo npomueope:auee sopaeo+v
c+ic.v c.eera noµe.oea.a uesuaro+µa e uerv.
B ov+a.a, :mo omo roueµ, uo cropo vsua.a, :mo omo oi.o mo.iro ua:a.o. K +oe+v om:a»uum, ou
conpoeoou. noµe.vù sa+e:auue+ c.eovmueeo cooeprauu». «Bi ee.uro.enuo µe.vemeci, uo ua ca+o+ oe.e
» sauu+amci oqop+.euue+ noonucru ua rvpua.i. Bi, oo.ruo oimi, armueuiù :e.oeer. He
sauumepecvem .u eac raroù-uuovoi us omux rvpua.oe?» B omom +o+eum +ue c.eooea.o oi cmvruvmi
omoeo napu» u vopamic» npo:i, uo, nocro.irv » noo:uuu.aci eeo nepeo+v mpeooeauum, » :vecmeoea.a
nompeouocmi oimi noc.eooeame.iuoù u eino.uu.a emopoe eeo mpeooeauue. µa, +ue ca+où ueeepo»muo
mpvouo e omo noeepumi, uo » oeùcmeume.iuo noonuca.aci ua rvpua. SKI (» ua ca+o+ oe.e epe+» om
epe+euu :umam eeo c vooeo.icmeue+, uo noonucieamic» ua ueeo uuroeoa ue cooupa.aci), san.amu.a
aeauc u vu.a rar +oruo oicmpee. B :vecmeoea.a ceo» :pesei:aùuo paccmpoeuuoù us-sa moeo, :mo
ueuseecmuo no:e+v coe.a.a mo, :eeo ue xome.a oe.ami.
Xom» +ue oo cux nop oo.iuo ecno+uuami oo omo+ c.v:ae, » xo:v crasami, :mo, noc.e moeo rar »
npo:uma.a eauv ruuev, » nou».a, :mo moeoa npousou.o. Bs»e ua ceo» rarue-.uoo +e.rue oo»same.icmea
(e oauuo+ c.v:ae, noµe.vù), .mou npuov+ieamm onpaeoauu», :mooi noooeprami omu oo»same.icmea, u
same+ npuuu+amm oa.iueùuue oo»same.icmea. B oauuoù cumvaµuu » noo:uuu.aci emopo+v mpeooeauum,
nomo+v :mo omo coomeemcmeoea.o +oe+v nepeoua:a.iuo+v oeùcmeum. Ec.u oi » mo.iro npuc.vua.aci
r «cueua.a+ ceoeeo re.vora», mo ue orasa.aci oi e ovparax.
Hpnueuanne an1opa. ¡oônnmnct nonenyx, ropronen cran +xcnnyarnponart crpemnenne x
nocneµonarentnocrn µnymx cnocoôamn. Bo-nepntx, x romy npemenn, xorµa on nonpocnn xenmnny
noµnncartcx na xaxoñ-nnôyµt xypnan, ona, nonenonan ero, rem camtm yxe sapanee cornacnnact nomout
emy. Bo-nroptx, xaxercx camo coôoñ pasymemmnmcx (ro ecrt npannntntm), uro ecnn xenmnna
ncntrtnaer nacrontxo nosnrnnnte uyncrna no ornomennm x myxunne, uro cornamaercx ero nonenonart,
ona µonxna saxorert emy nomout.
---
× npnmenxm +ror meroµ ncxxnñ pas, xorµa mne naunnaer xasartcx, uro x cxnonxmct x rnynoñ
nocneµonarentnocrn. Oµnaxµt x ocranonnncx y ôensosanpanounoñ crannnn, pxµom c xoropoñ ôtn
pacnonoxen pexnamntñ mnr, rnacnnmnñ, uro nena rannona ôensnna sµect na napy nenron mentme, uem na
µpyrnx crannnxx n oxpyre. Ho, yxe µepxa naxoneunnx nacoca n pyxax, x oôparnn nnnmanne na ro, uro
nena, oôosnauennax na nacoce, na µna nenra ntme, uem nena, ynomxnyrax na pexnamnom mnre. Korµa x
cxasan oô +rom npoxoµnnmemy mnmo cnyxnrenm, xoroptñ, xax x ntxcnnn nosµnee, ôtn nnaµentnem
crannnn, on neyôeµnrentno npoôopmoran, uro nent nsmennnnct necxontxo µneñ romy nasaµ, no y nero ne
ôtno npemenn ncnpannrt nn]pt na mnre. × cran pemart, uro xe µenart. Ha ym npnmno necxontxo
µonoµon n nontsy roro, uroôt ocrartcx «Mne µeñcrnnrentno ouent nyxen ôensnn», «3ror nacoc noµ
pyxoñ, a x cnemy», «Mne xaxercx, uro mox mamnna nyume ôeraer nocne sanpanxn ôensnnom nmenno +roñ
mapxn».
Tpeôonanoct onpeµennrt, ôtnn +rn µonoµt oôocnonanntmn nnn onn xnnxnnct onpanµannxmn
moero xenannx ocrartcx. Ho+romy x saµan ceôe xnmuenoñ nonpoc: «3nañ x peantnym neny na +ror ôensnn,
ocranonnn ôt x cnoñ ntôop nmenno na +roñ crannnn?» Cxonnenrpnponanmnct na nepnom ncnnecxe
nneuarnennñ, x nonyunn xcntñ n oµnosnauntñ orner. ×, cxopee ncero, npoexan ôt mnmo. × µaxe ne
npnropmosnn ôt. Taxnm oôpasom, x nonxn, uro nnxaxne µpyrne npnunnt, xpome oôemannoñ nnsxoñ nent
http://books.pchelov.com
78
ôensnna, ne npnnenn ôt menx na +ry crannnm. He npnunnt cosµann pemenne; +ro pemenne cosµano nx.
Onpeµennnmnct c +rnm, cneµonano npnnxrt µpyroe pemenne. Kont cxopo x yxe crom sµect n µepxy
mnanr, ne nyume nn nocnontsonartcx nm, a ne exart xyµa-nnôo eme, uroôt sannarnrt re xe camte µentrn?
K cuacrtm, nnaµenen ôensoxononxn noµomen xo mne n nomor onpeµennrtcx. On cnpocnn, nouemy x ne
xauam ôensnn. × cxasan, uro mne ne npannrcx necoornercrnne nen. Ha +ro «ôensnnontñ xopont» ornernn
mne, snoôno ôpmsxa: «Cnymañ, nnxro ne cmeer mne yxastnart, xax necrn ônsnec. Ecnn rt µymaemt, uro x
reôx oômantnam, nonoxn +ror mnanr ue+eo.euuo n ntmerañcx orcmµa xax moxno ôtcrpee, napent».
Vnepenntñ n rom, uro on momennnuaer, x ôtn paµ µeñcrnonart n coornercrnnn co cnonmn yôexµennxmn n
ero xenannxmn. × ryr xe ôpocnn mnanr... n nepeexan ero na nyrn x ônnxañmemy ntxoµy. Hnorµa
nocneµonarentnocrt moxer ôtrt yµnnnrentno nonesnoñ.
Bmnoµm
- Hcnxonorn µanno oônapyxnnn, uro ôontmnncrno nmµeñ crpemxrcx ôtrt n ntrnxµert
nocneµonarentntmn n cnonx cnonax, mtcnxx n µenax. B ocnone +roñ cxnonnocrn x nocneµonarentnocrn
nexar rpn ]axropa. Bo-nepntx, nocneµonarentnocrt n noneµennn ntcoxo onennnaercx oômecrnom. Bo-
nroptx, nocneµonarentnoe noneµenne cnocoôcrnyer pemennm camtx pasntx saµau n nonceµnennoñ
xnsnn. B-rpertnx, opnenrannx na nocneµonarentnocrt cosµaer nosmoxnocrn µnx ]opmnponannx nenntx
crepeornnon n cnoxntx ycnonnxx conpemennoro cymecrnonannx. Hocneµonarentno npnµepxnnaxct panee
npnnxrtx pemennñ, uenonex moxer ne oôpaôartnart ncm nmemmym ornomenne x µeny nn]opmannm n
cranµaprntx cnryannxx; nmecro +roro on µonxen npocro ncnomnnrt panee npnnxroe pemenne n
orpearnponart n coornercrnnn c nnm.
- upesntuañno ôontmoe snauenne nmeer nauantnoe oôxsarentcrno. Bsxn na ceôx oôxsarentcrno (ro
ecrt sanxn onpeµenennym nosnnnm), nmµn cxnonnt cornamartcx c rpeôonannxmn, xoropte
coornercrnymr µannomy oôxsarentcrny. Ho+romy mnorne «npo]eccnonant ycrynunnocrn» crapamrcx
noôyµnrt nmµeñ nsnauantno sanxrt nosnnnm, coornercrnymmym romy noneµennm, xoroporo onn nosµnee
ôyµyr or +rnx nmµeñ µoônnartcx. Oµnaxo ne nce oôxsarentcrna oµnnaxono +]]exrnnno nopoxµamr
nocneµonarentnte µeñcrnnx n ôyµymem. Hanôonee +]]exrnnnt axrnnnte, nyônnunte oôxsarentcrna.
Kpome roro, oôxsarentcrna µonxnt ôtrt nnyrpenne mornnnponanntmn (ne nanxsanntmn nsnne) n na nx
ntnonnenne µonxnt sarpaunnartcx onpeµenennte ycnnnx.
- Pemennx o npnnxrnn oôxsarentcrn, µaxe omnôounte, nmemr renµennnm x «camocoxpanennm»,
nocxontxy moryr «cosµanart coôcrnennte rouxn onopt». Hmµn uacro npnµymtnamr nonte npnunnt n
onpanµannx, uroôt yôeµnrt camnx ceôx n neoôxoµnmocrn ntnonnennx yxe npnnxrtx oôxsarentcrn. B
pesyntrare nexoropte oôxsarentcrna npoµonxamr µeñcrnonart µaxe nocne roro, xax «nopoµnnmne» nx
oôcroxrentcrna menxmrcx. 3ror ]enomen nexnr n ocnone upesntuañno +]]exrnnnoñ raxrnxn
«ntôpactnannx nnsxoro mxua», xoropym uacro npnmenxmr «npo]eccnonant ycrynunnocrn».
- ¡nx roro uroôt oônapyxnrt orpnnarentnoe nnnxnne cxnonnocrn x nocneµonarentnocrn na namy
ycrynunnocrt n neñrpannsonart +ro nnnxnne, nam cneµyer npncnymnnartcx x cnrnanam, nocrynammnm n
nam mosr ns µnyx opranon: ns xenyµxa n ns cepµna. Hs xenyµxa cnrnant nocrynamr rorµa, xorµa mt
ocosnaem, uro namy cxnonnocrt x nocneµonarentnocrn ncnontsymr c xoptcrnoñ nentm, uroôt ntnyµnrt
nac x cornacnm c rpeôonannem, xoropoe, xax nam nsnecrno, mt ne xornm ntnonnxrt. B +rom cnyuae
cneµyer oô¡xcnnrt rpeôymmemy, uro mt pasraµann ero namepennx n nocrynnm rax, xax cunraem nyxntm.
Cnrnant, nocrynammne ns rnyônnt cepµna, nnte. K nnm nonesno npncnymartcx rorµa, xorµa mt
comnenaemcx n npannntnocrn nsxroro na ceôx oôxsarentcrna. B +rom cnyuae cneµyer saµart ceôe xnmuenoñ
nonpoc: «Ecnn ôt moxno ôtno nepnyrtcx no npemenn nasaµ, nsxn ôt x na ceôx ro xe camoe oôxsarentcrno,
snax ro, uro x snam renept?» ¡nx roro uroôt nonyunrt orner na +ror nonpoc, naµo npncnymartcx x cnonm
uyncrnam.
Kon1pontnme nonpocm
Coeepueuuoe euaðeuue +amepuauo+
http://books.pchelov.com
79
1. Houemy mt xornm ntrnxµert n ôtrt nocneµonarentntmn n ôontmnncrne cnryannñ?
2. Houemy no mnornx cnryannxx mt cxnonnt x xecrxoñ, «ynpxmoñ» nocneµonarentnocrn?
3. Kaxne uertpe ]axropa cnocoôcrnymr ycnnennm nnnxnnx oôxsarentcrn na npeµcrannennx
uenonexa o camom ceôe n na coornercrnymmee +rnm npeµcrannennxm noneµenne +roro uenonexa n
ôyµymem?
4. uro µenaer ocoôenno +]]exrnnntmn nnctmennte oôxsarentcrna?
5. Kaxym cnxst nt nnµnre mexµy raxrnxoñ «ntôpactnannx nnsxoro mxua» n ntpaxennem
«cosµanne coôcrnenntx rouex onopt»?
Kpumuuecuoe +muueuue
1. Hpeµnonoxnm, nt coneryere amepnxancxnm conµaram, yuacrnymmnm n xaxoñ-nnôo noennoñ
xamnannn, conpornnnxrtcx µannennm nsxrtx na ceôx oôxsarentcrn, uroôt ne nonacrt n nonymxy, n
xoropoñ oxasannct noennonnennte no npemx Kopeñcxoñ noñnt. uro ôt nt cxasann conµaram?
2. Ionopx o npeµannocrn nnaµentnen moronnxnon mapxn «Xapneñ-¡+nnµcon» cnonm «crantntm
xonxm», oµnn xommenrarop samernn: «Ecnn nt cmoxere yôeµnrt cnonx noxynareneñ rarynponart na rpyµn
nasnanne nameñ ]npmt, nam ôontme ne npnµercx ôecnoxonrtcx o rom, uro onn npeµnouryr µpyrym
moµent». Oô¡xcnnre, nouemy +rn cnona cnpaneµnnnt. B cnoem ornere comnnrect na xaxµtñ ns uertpex
]axropon, xoropte ycnnnnamr nnnxnne oôxsarentcrna na ôyµymee µeñcrnne.
3. Booôpasnre, uro nam cnoxno sacrannrt ceôx roronnrtcx x naxnomy +xsameny, µo xoroporo
ocranoct menee neµenn. Hcnontsyx cnon nonte snannx, onnmnre, uro ôt nt cµenann, uroôt sacrannrt
ceôx nañrn neoôxoµnmoe µnx yueôt npemx. Oôxsarentno oô¡xcnnre, nouemy ntôpannax namn raxrnxa
µonxna cpaôorart.
4. B ôontmnncrne xyntryp rpaµnnneñ xnnxercx µnnrentnax cnaµeônax nepemonnx. Kaxnm oôpasom
raxax nepemonnx cnocoôcrnyer ycnnennm nnnxnnx oôxsarentcrn, xoropte ôepyr na ceôx xennx n nenecra,
a raxxe unent nx cemeñ?
Inana 4. Connantnoe µoxasa1entc1no
Hcmuua omo +i
Tam, rµe nce µymamr oµnnaxono, nnxro ne µymaer cnnmxom mnoro.
Vo.mep Hunn+au
× ne snam nmµeñ, xoroptm npannncx ôt sanncanntñ na marnnro]onnym nenry mexannuecxnñ
cmex. Korµa x recrnponan nmµeñ, nocernnmnx n reuenne oµnoro ns µneñ moñ o]nc, necxontxnx
cryµenron, µnyx cnennanncron no pemonry rene]onon, rpynny ynnnepcnrercxnx npo]eccopon n oµnoro
yôopmnxa, peaxnnx na raxoñ cmex nensmenno ôtna orpnnarentnoñ. uonorpammt cmexa, uacro
ncnontsymmnecx na renennµennn, ne ntstnann y recrnpyemtx nnuero, xpome pasµpaxennx. Hmµn,
xoroptx x onpamnnan, repnert ne mornn sanncanntñ na marnnro]on cmex. Onn cunrann ero rnyntm n
]antmnntm. Xorx mox ntôopxa ôtna cnnmxom mana, x roron ônrtcx oô saxnaµ, uro pesyntrart moero
nccneµonannx µocrarouno oô¡exrnnno orpaxamr orpnnarentnoe ornomenne ôontmnncrna amepnxancxnx
renespnreneñ x ]onorpammam cmexa.
Houemy xe rorµa sanncanntñ na marnnro]on cmex cront nonynxpen y renennsnonntx neµymnx?
Onn µoônnnct ntcoxoro nonoxennx n nennxonennoro xanonantx, snax, xax µart nyônnxe ro, uro ona
xouer. Tem ne menee reneneµymne uacro nontsymrcx ]onorpammamn cmexa, xoropte nx ayµnropnx
naxoµnr ôesnxycntmn. Hpnuem onn µenamr +ro nonpexn nospaxennxm mnornx rananrnnntx aprncron.
Tpeôonanne yôpart sanncannym na nnenxy «peaxnnm sana» ns renennsnonntx npoexron uacro
ntµnnraercx cnenapncramn n axrepamn. Hoµoônte rpeôonannx ntnonnxmrcx µanexo ne ncerµa, n, xax
npannno, µeno ne oôxoµnrcx ôes ôoptôt, xax +ro nponsomno n cnyuae c xomeµnñntm moy «Sports Night».
http://books.pchelov.com
80
Xorx npoµmcept rpeôonann nonnocrtm yôpart «peaxnnm sana», pyxonoµcrno renexomnannn ABC nomno
na ycrynxn rontxo n oµnom +nnsoµe, xoroptñ oôtrptnan mornn cexcyantnoro nacnnnx (Collins, 1998).
uem xe rax npnnnexaer renennsnonntx neµymnx sanncanntñ na marnnro]onnym nenry cmex?
3auem +rn nponnnarentnte n ncntrannte npo]eccnonant samnmamr npaxrnxy, xoropym nx
norennnantnte spnrenn n mnorne rnopuecxne nnunocrn naxoµxr ocxopônrentnoñ? Orner na +ror nonpoc
oµnonpemenno npocroñ n nnrpnrymmnñ: ontrntm renennsnonntm neµymnm nsnecrnt pesyntrart
cnennantntx ncnxonornuecxnx nccneµonannñ. B xoµe +rnx nccneµonannñ ôtno ntxcneno, uro
sanncanntñ na marnnro]onnym nenry cmex sacrannxer ayµnropnm cmexrtcx µontme n uame, xorµa
noµaercx mmopncrnuecxnñ marepnan, a raxxe sacrannxer onennnart +ror marepnan xax ôonee cmemnoñ
(Fuller & Sheehy-SkeIIington, 1974; Smyth & Fuller, 1972). Kpome roro, nccneµonannx noxastnamr, uro
sanncanntñ na marnnro]onnym nnenxy cmex nanôonee +]]exrnnen npn neyµauntx myrxax (Nosanchuk &
Lightstone, 1974).
B cnere +rnx µanntx µeñcrnnx renennsnonntx neµymnx npnoôperamr rnyôoxnñ cmtcn.
Bxnmuenne ]onorpamm cmexa n mmopncrnuecxne nporpammt nontmaer nx xomnuecxnñ +]]exr n
cnocoôcrnyer npannntnomy nonnmannm myrox renespnrenxmn µaxe rorµa, xorµa npeµcrannenntñ
marepnan ornnuaer nnsxoe xauecrno. Vµnnnrentno nn, uro na renennµennn, nenpeptnno ntµammem na
«ronyôte +xpant» mnoxecrno rpyôtx noµenox rnna xomeµnñ nonoxennñ, rax uacro ncnontsyercx
sanncanntñ na marnnro]onnym nnenxy cmex? «Bopornnt» renennsnonnoro ônsneca snamr, uro µenamr!
Ho, pasraµan cexper cront mnpoxoro npnmenennx ]onorpamm cmexa, mt µonxnt nañrn orner na
µpyroñ, ne menee naxntñ nonpoc: «Houemy sanncanntñ na marnnro]onnym nenry cmex rax cnntno
µeñcrnyer na nac?» Tenept yxe ne renennsnonnte neµymne µonxnt xasartcx nam crpanntmn (onn
µeñcrnymr nornuno n n cnonx coôcrnenntx nnrepecax), a mt camn, renespnrenn. Houemy mt ocoôenno
rpomxo cmeemcx naµ xomnuecxnm marepnanom, noµammnmcx na ]one mexannuecxn c]aôpnxonannoro
necentx? Houemy mt nooôme naxoµnm cmemntm +ror xomnuecxnñ mycop? Hocranonmnxn
pasnnexarentntx nporpamm na camom µene ne µypauar nac. Hmôoñ moxer ysnart ncxyccrnenntñ cmex. On
nacrontxo nyntrapen n ]antmnn, uro ero nenosmoxno nepenyrart c nacroxmnm. Mt ornnuno snaem, uro
ôypnoe necente ne coornercrnyer xauecrny myrxn, sa xoropoñ ono cneµyer, uro armoc]epa necentx
cosµaercx ne nacroxmeñ ayµnropneñ, a rexnnxom sa xonrpontntm nyntrom. H rem ne menee +ra xnnax
noµµenxa µeñcrnyer na nac!
Hpnnnnn connantnoro µoxasa1entc1na
¡nx roro uroôt ntxcnnrt, nouemy sanncanntñ na marnnro]onnym nenry cmex nacrontxo
sapasnrenen, nam nyxno cnauana nonxrt npnpoµy eme oµnoro momnoro opyµnx nnnxnnx npuuµuna
coµua.iuoeo oorasame.icmea. Cornacno +romy npnnnnny, mt onpeµenxem, uro xnnxercx npannntntm,
ntxcnxx, uro cunramr npannntntm µpyrne nmµn. Mi c:umae+ ceoe noeeoeuue npaeu.iui+ e oauuoù
cumvaµuu, ec.u :acmo euou+ opveux .moeù, eeovuux ceo» nooooui+ oopaso+. ¡ymaem nn mt o rom, xax
nocrynnrt c nycroñ xopoôxoñ ns-noµ nosµymnoñ xyxypyst n xnnorearpe, xaxym cxopocrt pasnnrt na
onpeµenennom orpesxe mocce nnn xax nsxrtcx sa ntnnenxa na snanom oôeµe, µeñcrnnx rex, xro nac
oxpyxaer, ôyµyr no mnorom onpeµenxrt name pemenne.
Tenµennnx cunrart µeñcrnne npannntntm, ecnn raxnm xe oôpasom µeñcrnymr mnorne µpyrne,
oôtuno xopomo paôoraer. Kax npannno, mt conepmaem mentme omnôox, xorµa µeñcrnyem n coornercrnnn
c connantntmn nopmamn, uem rorµa, xorµa npornnopeunm nm. Oôtuno, ecnn uro-ro µenaer macca nmµeñ,
+ro npannntno. B +rom acnexre npnnnnna connantnoro µoxasarentcrna saxnmuaercx oµnonpemenno ero
nennuañmax cnna n rnannax cnaôocrt. Kax n µpyrne opyµnx nnnxnnx, µanntñ npnnnnn oôecneunnaer
nmµeñ nonesntmn pannonantntmn meroµamn onpeµenennx nnnnn noneµennx, no n ro xe camoe npemx
µenaer rex, xro +rn pannonantnte meroµt npnmenxer, nrpymxamn n pyxax «ncnxonornuecxnx
cnexynxnron», xoropte sanernn n oxnµannn nµont rpont n ncerµa roront ôpocnrtcx n araxy.
B cnyuae c sanncanntm na marnnro]onnym nnenxy cmexom npoônema nosnnxaer, xorµa mt
naunnaem pearnponart na connantnoe µoxasarentcrno n raxoñ ôesµymnoñ n pe]nexcnnnoñ manepe, uro nac
moxno oµypaunrt nocpeµcrnom neoô¡exrnnnoro nnn ]antmnnoro cnnµerentcrna. Hama rnynocrt
http://books.pchelov.com
81
saxnmuaercx ne n rom, uro mt ncnontsyem cmex µpyrnx, uroôt nomout ceôe pemnrt, uro xnnxercx
cmemntm; +ro nnonne nornuno n coornercrnyer npnnnnny connantnoro µoxasarentcrna. Inynocrt nmeer
mecro rorµa, xorµa mt nocrynaem raxnm oôpasom, cntma xnno ncxyccrnenntñ cmex. Kaxnm-ro oôpasom
oµnoro snyxa cmexa oxastnaercx µocrarouno µnx roro, uroôt paccmemnrt nac. Vmecrno ncnomnnrt
npnmep ns rnant 1, n xoropom peut mna o nsanmoµeñcrnnn nnµmmxn n xoptxa. Homnnre npnmep c
nnµmmxoñ n xoptxom? Hocxontxy onpeµenenntñ snyx «unn-unn» acconnnpyercx y nnµmmex-naceµox c
nonopoxµenntmn nnµmmaramn, nnµmmxn npoxnnxmr saôory o cnonx nrennax nnn nrnopnpymr nx
ncxnmunrentno na ocnone +roro snyxa. Bcneµcrnne +roro moxno oômanom sacrannrt nnµmmxy npoxnnxrt
marepnncxne nncrnnxrt no ornomennm x uyueny xoptxa, noxa nponrptnaercx sanncanntñ snyx «unn-
unn» nnµmmonxa. Hmnrannn +roro snyxa µocrarouno, uroôt «nxnmunrt» y nnµmmxn «marnnro]onnym
sannct» marepnncxnx nncrnnxron.
3ror npnmep npexpacno nnnmcrpnpyer nsanmoornomennx mexµy cpeµnecrarncrnuecxnm spnrenem
n nponrptnammnm ]onorpammt cmexa renennsnonntm neµymnm. Mt nacrontxo npnntxnn
opnenrnponartcx na peaxnnm µpyrnx nmµeñ npn onpeµenennn roro, uro xnnxercx cmemntm, uro nac raxxe
moxno sacrannrt orpearnponart na snyx, a ne na cymnocrt peantnoro xnnennx. Touno rax xe xax snyx
«unn-unn», orµenenntñ or peantnoro nnµmmonxa, moxer noôyµnrt nnµmmxy npoxnnrt marepnncxym
saôory, rax n sanncannoe «xa-xa», orµenennoe or peantnoñ ayµnropnn, moxer sacrannrt nac cmexrtcx.
Tenennsnonnte neµymne ncnontsymr name npncrpacrne x pannonantntm meroµam, namy cxnonnocrt
pearnponart anromarnuecxn, ocnontnaxct na nenonnom naôope ]axron. Onn snamr, uro nx sanncn
sanycrxr namn sanncn. Le.r, sarvrra.o.
Buacmo nyóuuuu
Koneuno, ne rontxo nmµn, paôorammne na renennµennn, ncnontsymr npnnnnn connantnoro
µoxasarentcrna µnx nsnneuennx npnôtnn. Hama cxnonnocrt cunrart, uro µeñcrnne xnnxercx npannntntm,
ecnn ero conepmamr µpyrne, +xcnnyarnpyercx n camtx pasnooôpasntx oôcroxrentcrnax. Fapment uacro
«conxr» cnon ônmµa µnx uaentx necxontxnmn µonnapontmn ôanxnoramn n nauane neuepa. Taxnm oôpasom
onn cosµamr nnµnmocrt roro, uro npeµtµymne nocernrenn xxoôt ocrannnn uaente. Orcmµa nonte
xnnenrt µenamr ntnoµ, uro nm roxe cneµyer µart uaente ôapmeny. Hepxonnte npnnparnnxn nnorµa
«conxr» xopsnnxn µnx côopa noxeprnonannñ c roñ xe nentm n µoônnamrcx roro xe nonoxnrentnoro
pesyntrara. Hsnecrno, uro enanrentcxne npononeµnnxn uacro «sacenamr» cnom ayµnropnm cnennantno
noµoôpanntmn n noµroronnenntmn «snonapxmn», xoropte n xonne cnyxôt ntxoµxr nnepeµ n nnocxr
noxeprnonannx. Hccneµonarenn ns ynnnepcnrera mrara Apnsona, nponnxmne n pennrnosnym
oprannsannm Fnnnn Ip+xema, crann cnnµerenxmn npeµnapnrentntx npnroronnennñ nepeµ oµnoñ ns ero
npononeµeñ, nponoµxmeñcx n xoµe ouepeµnoñ xamnannn. «K momenry npnôtrnx Ip+xema n xaxoñ-nnôo
ropoµ apmnx ns mecrn rtcxu sanepôonanntx nmµeñ oôtuno yxe xµer nncrpyxnnñ o rom, n xaxne
momenrt cneµyer ntxoµnrt nnepeµ, uroôt cosµart nneuarnenne macconoro µnnxennx» (Altheide &
Johnson, 1977).
Pexnamnte arenrt nmôxr cooômart nam, uro npoµyxr «yµnnnrentno ôtcrpo pacxynaercx». He
nyxno yôexµart nac n rom, uro npoµyxr xopom, µocrarouno nnmt cxasart, uro rax µymamr mnorne.
Oprannsaropt ônarornopnrentntx renennsnonntx mapa]onon nocnxmamr, xasanoct ôt, neonpanµanno
ôontmym uacrt npemenn ôecxoneunomy nepeuncnennm spnreneñ, xoropte yxe nooôemann cµenart
nxnaµt. Hµex, xoropax µonxna ôtrt µonecena µo cosnannx yxnonxmmnxcx, xcna: «Hocmorpnre na ncex
rex nmµeñ, xoropte pemnnn µart µentrn. µo.ruo oimi, n nam cneµonano ôt cµenart +ro». B pasrap
nceoômero ynneuennx crnnem µncxo nexoropte nnaµentnt µncxorex ]aôpnxonann cnoero poµa
connantnte µoxasarentcrna npecrnxnocrn cnonx xnyôon, cosµanax µnnnnte ouepeµn ns oxnµammnx, n ro
npemx xax n nomemennxx mecra ôtno ôonee uem µocrarouno. Hpoµannon yuar cµaôpnnart naprnn ronapa,
ntôpomennte na ptnox, mnorouncnenntmn cooômennxmn o rex nmµxx, xoropte npnoôpenn µanntñ
npoµyxr. Koncyntranr no npoµaxam Kanerr Poôepr na sanxrnxx c npoµannamn-craxepamn ronopnr rax:
«Hocxontxy 95 ° nmµeñ xnnxmrcx no cnoeñ npnpoµe nmnraropamn n rontxo 5 ° nnnnnaropamn,
µeñcrnnx µpyrnx yôexµamr noxynareneñ ôontme, uem µoxasarentcrna, xoropte mt moxem nm
http://books.pchelov.com
82
npeµnoxnrt».
Pnc. 4.1. 50 unnnnonon auepnxannen ne uory1 õm1t nenpanmun
Mnorne ncnxonorn nsyuann µeñcrnne npnnnnna connantnoro µoxasarentcrna, ncnontsonanne
xoroporo nnorµa µaer nopasnrentnte pesyntrart. |Hccneµonannx, nponoµnnmnecx Kennerom Kp+ñrom n
ero xonneramn, µemoncrpnpymr, xax npnnnnn connantnoro µoxasarentcrna moxer nonnnxrt na omymenne
ôonn. Bo npemx nponeµennx oµnoro ns nayuntx +xcnepnmenron (Craig & Prkachin, 1978) ncntryemte,
noµnepranmnecx nosµeñcrnnm +nexrpnuecxoro roxa, omymann mentmym ôont (o uem moxno cyµnrt no
nnuntm orueram, a raxxe no nsmenennm ncnxo]nsnuecxnx noxasareneñ cencopnoñ uyncrnnrentnocrn n
raxnx ]nsnonornuecxnx noxasareneñ, xax uacrora cepµeuntx coxpamennñ n xoxno-rantnannuecxax
peaxnnx), xorµa onn oxastnannct nmecre c µpyrnm ncntryemtm, xoroptñ pearnponan na +nexrpnuecxne
paspxµt rax, rouno onn ne ôtnn ôonesnenntmn.| B uacrnocrn, Antôepr Fanµypa sannmancx paspaôorxoñ
cnocoôon nsmenennx nexenarentntx moµeneñ noneµennx. Fanµypa n ero xonnern µoxasann, uro moxno
http://books.pchelov.com
83
nsôannrt crpaµammnx ]oônxmn nmµeñ or nx crpaxon norpxcamme npocrtm cnocoôom. Hanpnmep,
manentxnm µerxm, ôoxnmnmcx coôax, Fanµypa (Bandura, Grusec & Menlove, 1967) npeµnoxnn npocro
naônmµart sa mantunxom, xoroptñ neceno nrpan c coôaxoñ, no 20 mnnyr n µent. 3ror narnxµntñ noxas
npnnen x raxnm samerntm nsmenennxm n peaxnnxx nyrnnntx µereñ, uro nocne uertpex «ceancon
naônmµennx» 67 ° peôxr ntpasnnn roronnocrt saôpartcx n µercxnñ manex c coôaxoñ n ocranartcx ram,
nacxax n nouectnax ee, npnuem µaxe n orcyrcrnne nspocntx. Fonee roro, xorµa nccneµonarenn uepes mecxn
cnona onennnn yponnn crpaxa y +rnx µereñ, onn ntxcnnnn, uro ynyumenne sa +ror nepnoµ ne ncuesno;
]axrnuecxn µern oxornee, uem xorµa-nnôo, «oômannct» c coôaxamn. Baxnoe npaxrnuecxoe orxptrne ôtno
cµenano n xoµe nroporo nccneµonannx Fanµypt (Bandura & Menlove, 1968). Ha +ror pas ôtnn nsxrt µern,
xoropte ocoôenno ôoxnnct coôax. ¡nx roro uroôt ymentmnrt nx crpaxn, ôtnn ncnontsonant
coornercrnymmne nnµeoponnxn. Hx noxas oxasancx raxnm xe +]]exrnnntm, xax peantnax µemoncrpannx
cmenoro mantunxa, nrpammero c coôaxoñ. Hpnuem nanôontmym nontsy npnnecnn re ponnxn, n xoroptx
ôtno noxasano necxontxo µereñ, nrpammnx co cnonmn coôaxamn. Ouennµno, npnnnnn connantnoro
µoxasarentcrna paôoraer nyume ncero, xorµa µoxasarentcrno oôecneunnaercx µeñcrnnxmn mnoxecrna
µpyrnx nmµeñ. |Hmôoñ unrarent, xoroptñ comnenaercx n rom, uro xaxoe-nnôo µeñcrnne xaxercx nnôo
ymecrntm, nnôo neymecrntm n sanncnmocrn or roro, cxontxo uenonex ntnonnxer +ro xe µeñcrnne, moxer
camocroxrentno nponecrn necnoxntñ +xcnepnmenr. Bcrantre na oµnoñ ns nenrpantntx ynnn n uac «nnx»,
ntôepnre rouxy na neôe nnn na ntcoxom sµannn n cmorpnre na nee n reuenne mnnyrt. 3a +ro npemx
noxpyr nac nsmennrcx ouent nemnoroe ôontmnncrno nmµeñ npoñµyr mnmo, ne nsrnxnyn nnepx, n,
cxopee ncero, nn oµnn uenonex ne ocranonnrcx, uroôt nauart cmorpert nmecre c namn n nanpannennn
namero nsrnxµa. Ha cneµymmnñ µent npnµnre na ro xe mecro c uertptmx cnonmn µpystxmn n nmecre c
nnmn npoµenañre ro xe camoe. 3a 60 cexynµ ocranonnrcx ronna nmµeñ. Bce onn cranyr sanpoxnµtnart
ronont, uroôt pasrnxµert n neôe nensnecrno uro. Hemexoµt, xoropte ne ocranonxrcx pxµom c namn, ne
cmoryr nepecnnnrt xenanne nsrnxnyrt nnepx xorx ôt mentxom. Tpoe ntm-ñopxcxnx connantntx
ncnxonoron, nponoµnnmnx noµoôntñ +xcnepnmenr, sacrannnn 80 ° ncex npoxoxnx noµnxrt nsrnxµ.
(Milgram, Bickman & Berkowitz, 1969).|
B noucrax oo.ee eicoroeo c+ic.a
Pnc. 4.2. Hpn1naenne 1onnm uoae1 õm1t µtnnontcxn cnntnmu
unntmt, coµepxamne cnennantno noµoôpannte npnmept, oxastnamr momnoe nnnxnne na
noneµenne µereñ. Taxne ]nntmt nomoramr pemart mnorne npoônemt. upesntuañno nnrepecnoe
nccneµonanne nponen ncnxonor Poôepr O'Konnop (O'Connor, 1972). Oô¡exramn nccneµonannx xnnxnnct
connantno nsonnponannte µern µomxontnoro nospacra. Mt nce ncrpeuann raxnx µereñ, ouent poôxnx,
uacro croxmnx n oµnnouecrne n orµanennn or cxonnennñ cnonx cnepcrnnxon. O'Konnop cunraer, uro n
pannem nospacre y raxnx µereñ ]opmnpyercx ycroñunnax moµent nsonxnnn, xoropax moxer cosµanart
http://books.pchelov.com
84
rpyµnocrn µnx µocrnxennx connantnoro xom]opra n npncnocoônennx no nspocnom cocroxnnn. Htraxct
nsmennrt µannym moµent, O'Konnop cosµan ]nntm, xoroptñ nxnmuan n ceôx 11 pasnnuntx cnen, cnxrtx
n oôcranonxe µercxoro caµa. Kaxµax cnena naunnanact noxasom neoômnrentntx µereñ, cnauana nnmt
naônmµammnx sa xaxoñ-ro connantnoñ µexrentnocrtm cnonx cnepcrnnxon, a sarem npncoeµnnxmmnxcx x
ronapnmam x nocropry ncex npncyrcrnymmnx. O'Konnop ntôpan rpynny ocoôenno samxnyrtx µereñ ns
uertpex µercxnx µomxontntx yupexµennñ n noxasan nm ]nntm. Pesyntrart ôtnn nneuarnxmmnmn.
Hocmorpen ]nntm, cunranmnecx samxnyrtmn µern crann ropasµo nyume nsanmoµeñcrnonart co
cnepcrnnxamn. Eme ôonee nneuarnxmmnm ôtno ro, uro O'Konnop oônapyxnn, xorµa nepnyncx µnx
naônmµennx uepes mecrt neµent. B ro npemx xax samxnyrte µern, xoropte ne nnµenn ]nntma O'Konnopa,
ocranannct, xax n npexµe, connantno nsonnponanntmn, re, xro nocmorpen ]nntm, renept ôtnn nnµepamn
n cnonx yupexµennxx. Hoxoxe, uro 23-mnnyrnoro ]nntma, ynnµennoro nnmt oµnaxµt, ôtno µocrarouno
µnx roro, uroôt nonnocrtm nsmennrt neaµexnarnym moµent noneµennx. Taxono morymecrno npnnnnna
connantnoro µoxasarentcrna. |¡pyroe nccneµonanne, n ornnune or nccneµonannx O'Konnopa (O'Connor,
1972), ntxnnno oôopornym cropony paccmarpnnaemoñ meµann cnntnoe nnnxnne na mntx spnreneñ
]nntmon, n xoroptx onn naxoµxr noµxoµxmne µnx ceôx moµenn noneµennx, ntstnaer uyncrno rpenorn y
rex, xro osaôouen uacrtm noxasom cnen nacnnnx no renennµennm. Pesyntrart +xcnepnmenra,
nponeµennoro ncnxonoramn Poôeprom Hnôeprom n Poôeprom F+ponom (Robert Liebert and Robert Baron,
1972), ntrnxµxr snonemnmn. Hecxontxo µereñ nocmorpenn +nnsoµt ns renennsnonnoñ nporpammt, n
xoropoñ noxastnannct nmµn, namepenno npnunnxnmne µpyr µpyry npeµ. Ftno ormeueno, uro nocne +roro
npocmorpa µannte µern nenn ceôx ropasµo ôonee arpeccnnno no ornomennm x oxpyxammnm, uem re µern,
xoropte saxonunnn npocmorp neñrpantnoñ renennsnonnoñ nporpammt (cxauxn). Hccneµonarenn cµenann
cneµymmnñ ntnoµ: xorµa µern nnµxr, xax nmµn na +xpane neµyr ceôx arpeccnnno, onn camn naunnamr
npoxnnxrt arpeccnnnocrt. B +xcnepnmenre npnnnmann yuacrne µern ns pasntx nospacrntx rpynn (nxrn-
mecrnnernne n noctmn-µenxrnnernne), xax µenouxn, rax n mantunxn, n nce onn pearnponann na cnent
nacnnnx npaxrnuecxn oµnnaxono.|
Hocue nomona
Oµna nnnmcrpannx cnnt npnnnnna connantnoro µoxasarentcrna npeµcrannxercx mne nanôonee
yµaunoñ. Hpnunnt ee npnnnexarentnocrn cneµymmne: yuente nsyuamr nponecc, xnnxxct oµnonpemenno
ero yuacrnnxamn, norpyxaxct n ero ecrecrnennoe reuenne; nnrepecnym nn]opmannm nonyuamr raxne
pasnte cnennanncrt, xax ncropnxn, ncnxonorn n reonorn; cranonnrcx xcno, xax moxno npnmennrt x nam
connantnte µoxasarentcrna ne co cropont µpyrnx, a co cropont nac camnx uroôt yôeµnrt nac n
cneµymmem: ro, uro mt cxnonnt cunrart ncrnnntm, xnnxercx ncrnnntm.
Ecnn mt oôparnm cnoñ nsrnxµ n npomnoe, ro ynnµnm, uro ncropnx mnnnenapncrcxnx pennrnosntx
µnnxennñ crapa xax mnp. Pasnnunte cexrt na nporxxennn rtcxuenernñ npononeµonann, uro n ror nnn
nnoñ xonxperntñ momenr npnµer npemx nennxoro cuacrtx n nsôannennx or ncex crpaµannñ µnx rex, xro
nepnn n coornercrnymmee yuenne.
B xaxµom noµoônom cnyuae cexranrt npeµcxastnann, uro nauano «npemenn cnacennx» ôyµer
ormeueno snamenarentntm coôtrnem, oôtuno xaracrpo]oñ, cnxsannoñ c xonnom cnera. Koneuno, +rn
npeµcxasannx nensmenno oxastnannct noxntmn, x ôontmomy coxanennm cexranron.
Oµnaxo, xax nn crpanno, nocne ouennµnoro nponana, nmecro roro uroôt pasoñrnct, yrparnn
nnnmsnn, cexranrt uacro yxpennxmrcx n cnonx yôexµennxx. Pncxyx ôtrt ocmexnntmn ronnoñ, onn nµyr
na ynnnt, nyônnuno orcrannax cnon µormarnunte nsrnxµt n c nospocmnm ntnom ntncxnnax
couyncrnymmnx. Tax nenn ceôx monranncrt n Typnnn no II nexe, anaôanrncrt n Ionnanµnn n XVI nexe,
aµnenrncrt ceµtmoro µnx n Hsmnpe n XVII nexe, mnnnepnrt n Amepnxe n XIX nexe. Hnuero ne
nsmennnoct n n name npemx. Tpoe nsnecrntx connonoron, paôorammnx n ynnnepcnrere Mnnnecort,
Heon uecrnnrep, Ienpn Pnxen n Cr+nnn Baxrep ycntmann o rax nastnaemoñ unxarcxoñ rpynne n
nocunrann ee µexrentnocrt sacnyxnnammeñ rmarentnoro nsyuennx. Onn pemnnn sanxrtcx nccneµonannem
+roñ rpynnt nnxornnro, noñµx n ee cocran n xauecrne nonooôpamenntx. Kpome roro, yuente sanycrnnn n
nnrepecymmym nx cexry cnennantno nanxrtx nmn naônmµareneñ. B pesyntrare onn nonyunnn
http://books.pchelov.com
85
µocronepnym noµpoônym nn]opmannm o noneµennn unenon rpynnt µo n nocne µnx, na xoroptñ
«nnannponanact» xaracrpo]a (Festinger, Riecken & Schachter, 1956).
¡annax rpynna nepymmnx ncerµa ôtna nenennxa, n ee cocrane nnxorµa ne ôtno ôonee 30 unenon.
Hnµepamn rpynnt xnnxnnct myxunna n xenmnna cpeµnero nospacra, xoropte n nyônnxannxx
nccneµonareneñ ]nrypnpymr xax µoxrop Tomac Apmcrponr n mnccnc M+pnan Knu. ¡oxrop Apmcrponr,
paôoranmnñ npauom n xonneµxe, µanno nnrepeconancx mncrnnnsmom, oxxyntrnsmom n nerammnmn
ônmµnamn; on cunrancx ôontmnm anropnrerom n oônacrn oxxyntrntx nayx. Oµnaxo rnannoñ ]nrypoñ n
rpynne ôtna mnccnc Knu. Hesaµonro µo onnctnaemtx coôtrnñ ona nauana nonyuart nocnannx or
«µyxonntx cymnocreñ», xoroptx ona nastnana Crpaxamn. 3rn Crpaxn xxoôt xnnn na µpyrnx nnanerax.
Hocnannx Crpaxeñ, xoropte mnccnc M+pnan Knu sannctnana nocpeµcrnom meroµa «anromarnuecxoro
nnctma», cocrannnn xµpo xyntronoñ cncremt pennrnosntx neponannñ unxarcxoñ rpynnt. Vuenne
Crpaxeñ necno n ceôe +nemenrt rpaµnnnonnoro xpncrnancxoro mnponosspennx. Heyµnnnrentno, uro oµnn
ns Crpaxeñ, Cananµa, n xoneunom cuere oô¡xnnn, uro on xnnxercx nonnomennem Xpncra.
Cooômennx Crpaxeñ, ncerµa ôtnmne npeµmerom ôypntx µncxyccnñ n rpynne, nonyunnn nonoe
snauenne, xorµa Crpaxn xxoôt nauann npeµcxastnart rpanµnosnoe npnônnxammeecx ôeµcrnne noron,
xoroptñ µonxen ôtn nauartcx n sanaµnom nonymapnn n n xoneunom cuere noryônrt nect mnp.
Ecrecrnenno, cexranrt ncnyrannct. Oµnaxo n cnonx nocneµymmnx nocnannxx Crpaxn sanepnnn nx, uro
nce re, xro nepnr n Vpoxn, nepeµanaemte uepes mnccnc Knu, ntxnnyr. Hepeµ xaracrpo]oñ µonxnt ôtnn
npnôtrt nnonnanerxne n n nerammnx ônmµnax nepenpannrt nepymmnx n ôesonacnoe mecro, no-
nnµnmomy, na µpyrym nnanery. Ornocnrentno cnacennx cooômanoct ouent mano noµpoônocreñ. Hsnecrno
ôtno nnmt ro, uro nepymmne, uroôt noµroronnrtcx x ornery, µonxnt nce npemx oômennnartcx µpyr c
µpyrom onpeµenenntmn naponxmn («× ocrannn µoma mnxny», «uro nt cnpocnnn?», «× cam xnnxmct cnonm
mneñnapom» n r. n.) n nsôerart nomennx merannnuecxnx npeµmeron, xoropte xxoôt µenann nyremecrnne
na ônmµne «ouent onacntm».
Haônmµax sa onncanntmn npnroronnennxmn, uecrnnrep, Pnxen n Baxrep ormernnn µna naxntx
acnexra noneµennx unenon rpynnt. Bo-nepntx, yponent nept n cexre ôtn ouent ntcox. B oxnµannn yxoµa
c oôpeuennoñ 3emnn unenamn rpynnt npeµnpnnnmannct ôecnonopornte marn. Fontmnncrno cexranron
ncntrtnann npornnoµeñcrnne co cropont poµcrnennnxon n µpyseñ, no rem ne menee ynopno orcrannann
cnon yôexµennx µaxe rorµa, xorµa +ro nnexno sa coôoñ norepm pacnonoxennx ônnsxnx nmµeñ. Hexoroptx
unenon unxarcxoñ rpynnt coceµn nnn poµcrnennnxn xorenn oô¡xnnrt cymacmeµmnmn. Cecrpa µoxropa
Apmcrponra oôparnnact n cyµ c xoµarañcrnom o rom, uroôt eñ paspemnnn saôpart y ôpara µnyx ero
mnaµmnx µereñ. Mnorne cexranrt ôpocnnn paôory nnn yueôy, uroôt moxno ôtno nce cnoe npemx
nocnxmart noµroronxe x ornery. Hexoropte µaxe orµann nnn ntôpocnnn cnon nnunte nemn, cunrax, uro n
cxopom npemenn onn cranyr ôecnonesntmn. 3ro ôtnn nmµn, xoroptm nx ynepennocrt n rom, uro onn
snamr ncrnny, nosnonxna ntµepxnnart cnntneñmee connantnoe, +xonomnuecxoe n mpnµnuecxoe
µannenne. Hpnuem npeµannocrt +rnx nmµeñ µorme pocna nmecre c ynennuennem cnnt nx conpornnnennx
oxastnaemomy na nnx µannennm. Broptm naxntm acnexrom noneµennx nepymmnx nepeµ oxnµaemtm
noronom xnnxnoct nx npaxrnuecxn nonnoe ôesµeñcrnne. ¡nx nmµeñ, rax rnepµo yôexµenntx n
µocronepnocrn µocrynnoñ nm oµnnm nn]opmannn, onn µenann yµnnnrentno mano µnx roro, uroôt
pacnpocrpanxrt +ry nn]opmannm. Xorx nnauane unent rpynnt cµenann µocroxnnem rnacnocrn nsnecrne o
npeµcroxmeñ xaracrpo]e, onn ne ntrannct ncxart couyncrnymmnx, axrnnno oôpamart nmµeñ n cnom
nepy. Onn ôtnn roront µart cnrnan rpenorn n noµennrtcx cnonmn snannxmn c remn, xro cornamancx nx
ntcnymart, no n rontxo.
Cexranrt xnno ne xorenn nnxoro nepôonart n yôexµart. Bo mnornx µenax crporo coônmµanact
cexpernocrt cxnrannct nnmnne xonnn Vpoxon, nnoµnnnct naponn n cexpernte snaxn, sanpemanoct
oôcyxµart c nenocnxmenntmn coµepxanne onpeµenenntx uacrntx marnnro]onntx sannceñ (µannte
sanncn cunrannct nacrontxo cexperntmn, uro µaxe nepymmnm, µonroe npemx xnnxnmnmcx unenamn
rpynnt, ne paspemanoct nx xoncnexrnponart). Ornacxn nsôerann. Ho mepe roro xax npnônnxancx µent
oôemannoñ xaracrpo]t, nce ôontmee uncno npeµcrannreneñ npecct, renennµennx n paµno naneµtnanoct n
mraô-xnaprnpy rpynnt n µome mnccnc Knu. B ocnonnom penoprepon nnôo nporonxnn, nnôo nrnopnponann.
Ornerom na nx nonpoct ôtno nensmennoe: «Hnxaxnx xommenrapnen». Hpeµcrannrenn cpeµcrn macconoñ
http://books.pchelov.com
86
nn]opmannn ocoôenno axrnnnsnponannct, xorµa pennrnosnax µexrentnocrt µoxropa Apmcrponra npnnena
x romy, uro ero ynonnnn ns xonneµxa; oµnomy upesmepno nacroñunnomy xypnanncry npnmnoct µaxe
npnrposnrt cyµeôntm nponeccom. Cexranrt c rpyµom orpaxann araxn penoprepon, µoxyuanmnx nm c
nentm nonyuennx nn]opmannn. Hosµnee nccneµonarenn cµenann cneµymmee saxnmuenne o noneµennn
unenon rpynnt nepeµ oxnµanmnmcx noronom: «Cran mnpoxonsnecrntmn, cexranrt µenann nce
nosmoxnoe, uroôt nsôexart rpomxoñ ornacxn. Bmecro roro uroôt ntrartcx oôpamart nmµeñ n cnom nepy,
onn nenn ceôx samxnyro n npoxnnxnn yµnnnrentnoe ôespasnnune» (Festinger et al., 1964).
Haxanyne oxnµaemoro npnôtrnx xocmnuecxoro xopaônx unent unxarcxoñ rpynnt ntrnann ns
µoma ncex nocroponnnx n nauann cnon nocneµnne npnroronnennx. To, uro ynnµenn uecrnnrep, Pnxen n
Baxrep, ôtno noxoxe na rearp aôcypµa. Camte pasnte nmµn µomoxosxñxn, cryµenrt xonneµxeñ,
mxontnnx, nnaµenen rasert, npau, xnepx ns marasnna cxoôxntx nsµennñ n ero mart yuacrnonann n
rparnxomeµnn, npnuem ôtnn nacrpoent ouent ceptesno. Onn nonyuann nncrpyxnnn or M+pnan Knu,
xoropax nepnoµnuecxn nxoµnna n xonraxr co Crpaxamn. Mnccnc Knu nomorana nexax Fepra, n npomnom
xocmeronor, xoropax nonyuana nncrpyxnnn nenocpeµcrnenno or «Tnopna». unent rpynnt craparentno
µexnamnponann xoµonte ]past, xopom ntxpnxnnann naponn, xoropte cneµonano nponsnocnrt nepeµ
nxoµom n cnacarentnoe ônmµne: «× xnnxmct coôcrnenntm mneñnapom», «× xnnxmct coôcrnenntm
opnenrnpom». Onn co nceñ ceptesnocrtm oôcyxµann cmtcn cnon xannrana Bnµeo renennsnonnoro
xocmnuecxoro nepconaxa, nonynxpnoro n ro npemx, moxer ôtrt, +ro ôtno saxoµnponannoe cooômenne
or nx cnacnreneñ?
«Axrept» ne oôomnnct ôes xocrmmon. B coornercrnnn c npnxasannem ne nnocnrt nnxaxnx
merannnuecxnx npeµmeron na ôopr ônmµna cexranrt paspesann cnom oµexµy raxnm oôpasom, uro n neñ ne
ocranoct merannnuecxnx µeraneñ. Merannnuecxne nerentxn na nx ôornnxax ôtnn copnant. Xenmnnt
naµenn ômcrrantrept ôes merannnuecxnx sacrexex nnn nooôme cnxnn nn]unxn. Myxunnt ntpnann
sacrexxn-monnnn ns cnonx ôpmx n noµnoxcannct xycxamn nepenxn nmecro pemneñ.
Oµnn ns nccneµonareneñ sa 25 mnnyr µo nonynoun samernn, uro saôtn ntpnart sacrexxy-monnnm
ns cnonx ôpmx. Kax nosµnee paccxastnan oô +rom oµnn ns naônmµareneñ, «+ro nsnecrne ntsnano
nannuecxym peaxnnm. Hapymnrenx npannn nononoxnn n cnantnm, rµe µoxrop Apmcrponr µpoxamnmn
pyxamn, xaxµte necxontxo cexynµ ôpocax nsrnxµ na uact, ntpesan monnnm ôpnrnenntm nesnnem n
ntpnan xycauxamn saxnenxn». Korµa +ra onepannx ôtna sanepmena, nccneµonarenx nepnynn n rocrnnym
necxontxo «menee merannnuecxnm», no ropasµo ôonee ôneµntm.
Korµa npnônnsnncx uac, na xoroptñ ôtno nasnaueno orôtrne, nepymmne n ônaroroneñnom
oxnµannn npnrnxnn. K cuacrtm, nccneµonarenn nosxe cocrannnn noµpoôntñ oruer o coôtrnxx,
nponcxoµnnmnx n +ror naxneñmnñ nepnoµ xnsnn rpynnt.
«Hocneµnne 10 mnnyr µo nonynoun ôtnn ouent nanpxxenntmn. Cexranram neuero ôtno µenart,
xpome xax cnµert n xµart, µepxa na xonenxx cnon xyprxn. B nanpxxennoñ rnmnne rpomxo rnxann µnoe
uacon, oµnn ns xoroptx na 10 mnnyr cnemnnn. Korµa re uact, uro cnemnnn na 10 mnnyr, noxasann 5
mnnyr nepnoro, oµnn ns naônmµareneñ rpomxo cooômnn oô +rom ]axre. Cexranrt xopom ornernnn, uro
nonnout eme ne nacrynnna. Foô Hcrman cran ynepxrt, uro npannntnoe npemx noxastnamr µpyrne uact; on
cam sanoµnn n nponepxn nx ceroµnx n nonµent. Ha +rnx uacax ôtno rontxo ôes uertpex mnnyr 12.
3rn uertpe mnnyrt npomnn n nonnom monuannn, ecnn ne cunrart oµnoro-eµnncrnennoro
ntcxastnannx mnccnc Knu. Korµa «npannntnte» uact na xamnnnoñ nonxe noxastnann ôes oµnoñ mnnyrt
12, M+pnan nocxnnxnyna nanpxxenntm, nponsnrentntm ronocom: «Tontxo ôt mt ne cµenann n pacuerax
xaxoñ-nnôyµt omnôxn!» Haxonen uact npoônnn 12, xaxµtñ yµap nposnyuan ôonesnenno rpomxo n uerxo
na ]one ntxnµarentnoro monuannx. Bepymmne cnµenn nenoµnnxno.
Moxno ôtno ôt oxnµart xaxoñ-ro nnµnmoñ peaxnnn. Honnout npomna, n nnuero ne cnyunnoct.
¡o nauana oxnµaemoñ xaracrpo]t ocrananoct menee cemn uacon. Ho nmµn npaxrnuecxn nnxax ne
pearnponann. He ôtno cntmno nn snyxa. Bepymmne cnµenn nenoµnnxno, nx nnna xasannct
samopoxenntmn n nnmenntmn ncxxoro ntpaxennx. Mapx Hocr ôtn eµnncrnenntm uenonexom, xoroptñ
xorx ôt nomenentnyncx. On ner na µnnan n saxptn rnasa, no ne ycnyn. Hosµnee, xorµa c nnm crann
saronapnnart, on orneuan oµnocnoxno, ocranaxct nenoµnnxntm. ¡pyrne ne noxastnann cnonx uyncrn,
xorx cnycrx nexoropoe npemx crano xcno, uro nce ôtnn cnntno yxsnnent.
http://books.pchelov.com
87
Hocrenenno nepnoe norpxcenne npomno, n n rpynne nonapnnact armoc]epa oruaxnnx n
samemarentcrna. Cexranrt crann sanono nsyuart npopouecrno n conponoxµammne ero nocnannx. ¡oxrop
Apmcrponr n mnccnc Knu cnona n cnona nonropxnn cnoe xpeµo. Bepymmne pasmtmnxnn naµ cnonm
sarpyµnnrentntm nonoxennem n orôpactnann oµno oô¡xcnenne sa µpyrnm xax neyµonnernopnrentnte. B
xaxoñ-ro momenr, oxono 4 uacon yrpa, mnccnc Knu ne ntµepxana n roptxo pacnnaxanact. «× snana,
ptµax ronopnna M+pnan, uro nexoropte nauann comnenartcx, no rpynna µonxna nsnyuart cner n
µonxna cnnornrtcx». ¡pyrne nepymmne raxxe yrparnnn camooônaµanne. Bce onn ôtnn norpxcent, n
mnorne ôtnn ônnsxn x ncrepnxe. Haunnancx nontñ µent, no rax n ne ôtn nañµen cnocoô yxpennrt
nomarnynmymcx nepy. K +romy npemenn mnorne crann orxptro ronopnrt o nponane nnana. Ipynna
xasanact ônnsxoñ x pacnaµy» (Festinger et al, 1956).
Comnennx crymannct, n ynepennocrn unenon rpynnt noxnnxnnct rpemnnt. Hccneµonarenn crann
cnnµerenxmn µnyx sacnyxnnammnx nnnmannx coôtrnñ, cneµonanmnx oµno sa µpyrnm. Hepnoe nmeno
mecro oxono 4.45. M+pnan Knu nnesanno yxnarnnact sa nµem nepeµart nyrem «anromarnuecxoro nnctma»
rexcr cnxroro nocnannx cntme. Korµa +ro nocnanne ôtno npounrano ncnyx, oxasanoct, uro n nem
coµepxanoct +neranrnoe oô¡xcnenne coôtrnñ npomeµmeñ noun. «Manentxax rpynna, npocnµen n
oxnµannn ncm nout, nsnyunna crontxo cnera, uro For cnac +ror mnp or paspymennx». Xorx µannoe
oô¡xcnenne ôtno xcntm n nornuntm, ero oxasanoct neµocrarouno; rax, ycntman ero, oµnn unen rpynnt
npocro noµnxncx, naµen mnxny n nantro n ymen, uroôt nnxorµa ne nosnpamartcx. Tpeôonanoct neuro
µononnnrentnoe, uroôt nepnyrt nmµeñ x npexnemy yponnm nept.
Hmenno n +ror momenr nponsomno nropoe naxnoe coôtrne. Bor xax onnctnamr ero naônmµarenn.
«Armoc]epa n rpynne n noneµenne ee unenon pesxo nsmennnnct. uepes necxontxo mnnyr nocne
roro, xax ôtno npounrano nocnanne, oô¡xcnxnmee orcyrcrnne xocmnuecxoro xopaônx, mnccnc Knu
nonyunna or Crpaxeñ nncrpyxnnn onyônnxonart +ro oô¡xcnenne. Ona noµomna x rene]ony n nauana
naônpart nomep peµaxnnn. Hoxa ona xµana coeµnnennx, xro-ro cnpocnn: «M+pnan, rt nepntñ pas cama
snonnmt n rasery?» Orner nocneµonan nemeµnenno: «O µa, x snonm nm nnepnte. Pantme mne ôtno neuero
cxasart xypnanncram, no renept mne neoôxoµnmo cpouno nepeµart nm nn]opmannm». ¡pyrne unent
rpynnt, noxoxe, µymann rax xe. Kax rontxo M+pnan saxonunna cnoñ pasronop no rene]ony, onn no
ouepeµn crann snonnrt n rasert, renerpa]nte cnyxôt, na paµnocrannnn, n ]eµepantnte xypnant, uroôt
pacnpocrpannrt xax moxno mnpe oô¡xcnenne «orment» norona. Crpemxct nocxopee nsnecrnrt nect mnp,
cexranrt nauann orxptnart µnx oômecrnennocrn µaxe re marepnant, xoropte µo cnx nop cunrannct
crporo cexperntmn. Ecnn necxontxnmn uacamn panee unent rpynnt nsôerann raserntx penoprepon n
ôonesnenno nocnpnnnmann nnnmanne co cropont npecct, renept onn crann camn oxornrtcx sa
xypnanncramn» (Festinger et al., 1956).
Pesxo nsmennnoct ne rontxo ornomenne cexranron x rnacnocrn, no n nx ornomenne x
norennnantntm nontm unenam. Pantme nocernreneñ nrnopnponann nnn nsronxnn. B nyumem cnyuae nm
yµenxnoct mnnnmantnoe nnnmanne. Tenept ncex nnsnrepon crann nycxart, na nce nx nonpoct noµpoôno
orneuann. Hpeµnpnnnmannct nontrxn nepôonart nocernreneñ. Fecnpeneµenrnax roronnocrt unenon
rpynnt ôtrt nonesntmn nontm «ôpartxm» orpasnnact n cneµymmem nnnnµenre. Beuepom n mraô-
xnaprnpy xnnnnct µenxrt crapmexnaccnnxon, uroôt noronopnrt c mnccnc Knu.
«Onn namnn M+pnan y rene]ona, ynneuenno µncxyrnpymmeñ o nerammnx ônmµnax c onnonenrom,
xoroporo, xax ntxcnnnoct nosµnee, ona npnnnmana sa nnonnanerxnnna. He xenax npeptnart pasronop c
nnm n n ro xe npemx crpemxct yµepxart cnonx rocreñ, M+pnan npocro nxnmunna nx n ôeceµy n ôonee uaca
ôonrana no ouepeµn ro co cnonmn nocernrenxmn n rocrnnoñ, ro c «nnonnanerxnnnom» na µpyrom xonne
rene]onnoro nponoµa. Ona rax cnntno xorena oôparnrt monoµtx nmµeñ n cnom nepy, uro crapanact
ncnontsonart nmôym ônaronpnxrnym nosmoxnocrt µnx +roro» (Festinger et al., 1956).
uem moxno oô¡xcnnrt raxoe paµnxantnoe nsmenenne noneµennx nepymmnx? 3a µna uaca onn
npomnn nyrt or samxnyrtx n cnoem xpyry monuannntx xpannreneñ Cnona µo +xcnancnnntx n +neprnuntx
ero pacnpocrpannreneñ. uro sacrannno unenon rpynnt ntôpart µnx nepement raxrnxn cront
nenoµxoµxmnñ momenr xorµa nmµn nmenn nce ocnonannx nocmexrtcx naµ cexranramn, npeµcxasanne
xoroptx ne côtnoct?
Pemenne nsmennrt cnom nnnnm noneµennx cospeno y unenon rpynnt n «nout norona», xorµa crano
http://books.pchelov.com
88
xcno, uro npopouecrno ne ocymecrnnrcx. Kax nn crpanno, npononeµonart cnom nepy cexranron sacrannna
ne nx npexnxx ynepennocrt, a nosnnxmax y nnx neynepennocrt. unent rpynnt nauann nonnmart, uro ecnn
npeµcxasanne norona n npnôtrnx xocmnuecxoro xopaônx oxasanoct noxntm, ro noxnoñ, nosmoxno,
xnnxnact ncx cncrema neponannñ, na xoropoñ onn ocnontnannct. ¡nx rex, xro coôpancx noutm n rocrnnoñ
mnccnc Knu, +ra mtcnt µonxna ôtna ntrnxµert yxacnoñ.
unent rpynnt samnn cnnmxom µanexo, orxasannct or cnnmxom mnororo no nmx cnonx neponannñ.
Onn ne cmornn ôt ntµepxart paspymenne cnoeñ nept, crtµ, +xonomnuecxne nsµepxxn, ocmexnne.
Cexranrt nso ncex cnn nennxnnct sa cnon neponannx. Bor cnona monoµoñ xenmnnt, nmemmeñ
rpexnernero peôenxa.
«× µonxna ôtna nepnrt, uro noron naunercx µnaµnart nepnoro, noromy uro norparnna nce cnon
µentrn. × ôpocnna paôory, sanxrnx n xomntmrepnoñ mxone... x µonxna ôtna nepnrt.»
A nor uro cxasan cam µoxrop Apmcrponr oµnomy ns nccneµonareneñ uepes uertpe uaca nocne roro,
xax nerammee ônmµne ne npnôtno n «nasnauennoe» npemx.
«× npomen rpyµntñ nyrt. × orxasancx nourn or ncero. × pasopnan nce cnxsn. × cxer nce mocrt. ×
nonepnyncx cnnnoñ x mnpy. × ne mory nosnonnrt ceôe ycomnnrtcx. × µonxen nepnrt. H ner nnxaxoñ
µpyroñ ncrnnt.»
Booôpasnre, n xaxoñ nonymxe oxasannct µoxrop Apmcrponr n ero nocneµonarenn, xorµa nacrynnno
yrpo. Hpeµannocrt unenon rpynnt cnonm neponannxm ôtna nacrontxo rpanµnosnoñ, uro nnxaxax µpyrax
ncrnna ne morna ôtrt nmn npnnxra. Oµnaxo peantnocrt oxasanact xecroxoñ. Hnxaxoe ônmµne ne
npnsemnnnoct, nnxaxoñ noron ne nauancx, n oômem, npeµcxasanne ne côtnoct. V unenon rpynnt
ocrananact rontxo oµna nosmoxnocrt ntxoµa ns rynnxa. Onn µonxnt ôtnn npnmennrt µpyroñ rnn
µoxasarentcrna ncrnnnocrn cnonx neponannñ: connantnoe µoxasarentcrno.
Taxnm oôpasom, cranonnrcx nonxrntm nnesannoe npenpamenne ranncrnenntx saronopmnxon n
pennocrntx mnccnonepon. Heyµnnnrentno, uro µnx +roro npenpamennx ôtn ntôpan momenr, xorµa
orcyrcrnne noµrnepxµennx nepnocrn µonoµon cexranron cµenano nx ocoôenno neyôeµnrentntmn µnx
nenocnxmenntx. Heoôxoµnmo ôtno pncxnyrt ntsnart npespenne n nacmemxn co cropont nenepymmnx,
noromy uro mnpoxax ornacxa n ycnnnx no nepôonxe µanann nocneµnnñ manc. Ecnn unent rpynnt cymemr
pacnpocrpannrt Cnono, ecnn onn cmoryr nponn]opmnponart «npeôtnammnx n neneµennn», ecnn nm
yµacrcx yôeµnrt cxenrnxon n ecnn, raxnm oôpasom, onn cmoryr sanoenart nonte cepµna, ro nx
naxoµxmnecx n yrpoxammem cocroxnnn, no upesntuañno nennte, na nx nsrnxµ, neponannx, cranyr oo.ee
ucmuuui+u. Hpnnnnn connantnoro µoxasarentcrna rnacnr: «Ue+ oo.iuee :uc.o .moeù uaxooum oauuvm
uoem eepuoù, me+ oo.ee eepuoù ovoem c:umamic» oma uoe»». Ecnn cmorpert c +roñ rouxn spennx, saµaua,
nocrannennax unenamn rpynnt, cranonnrcx nonxrnoñ: xont cxopo ]nsnuecxoe cnnµerentcrno nsmennrt
nentsx, nyxno ncnontsonart connantnoe µoxasarentcrno. Vôexµañ, n rt ôyµemt yôexµen! |Bepymmnm ne
yµanoct npnnneut nn oµnoro uenonexa n cnon pxµt. Hs-sa orcyrcrnnx xax ]nsnuecxnx, rax n connantntx
µoxasarentcrn cexra ôtcrpo pacnanact. He npomno n rpex neµent nocne µart npeµcxasannoro
nanoµnennx, a unent rpynnt yxe npaxrnuecxn nepecrann xonraxrnponart µpyr c µpyrom. Hponnx
saxnmuanact n rom, uro µannax cexra, oôpasno ronopx, nornôna n norone, xoroptñ cama xe nenepno
npeµcxasana. Oµnaxo ne ncerµa rpynnt, utn npeµcxasannx µnx crpamnoro cyµa ne noµrnepxµannct,
pacnaµannct. Korµa raxne rpynnt oxastnamrcx cnocoôntmn ntcrponrt cncremy connantntx
µoxasarentcrn nocpeµcrnom axrnnnoñ nepôonxn, onn coxpanxmrcx n µaxe nponneramr. Hanpnmep, xorµa
nemenxne anaôanrncrt ynnµenn, uro 1533 roµ, na xoroptñ ôtna «sannannponana» mnponax xaracrpo]a,
npomen oôtuno, onn crann nxnaµtnart ncm cnom +neprnm n nontrxn oôpamennx nmµeñ n cnom nepy.
Cooômamr, uro oµnn ocoôenno xpacnopeunntñ mnccnonep, ×xoô nan K+mnen, sa oµnn µent conepmnn
oôpxµ xpemennx naµ corneñ uenonex. Pacrymee, xax cnexntñ xom, connantnoe µoxasarentcrno
npannntnocrn nosnnnn anaôanrncron ôtno nacrontxo morymecrnenntm, uro ono ôtcrpo sacrannno nmµeñ
saôtrt oô orcyrcrnnn ]nsnuecxoro cnnµerentcrna. B pesyntrare µne rpern xnreneñ rnanntx ronnanµcxnx
ropoµon crann croponnnxamn anaôanrnsma.|
Hpnunna cuep1n: neynepennoc1t
http://books.pchelov.com
89
Bce opyµnx nnnxnnx, oôcyxµaemte n +roñ xnnre, n oµnnx ycnonnxx paôoramr nyume, uem n µpyrnx.
Ecnn nam nyxno aµexnarno samnrnrt ceôx or nmôoro noµoônoro opyµnx, neoôxoµnmo ntxcnnrt, n xaxnx
ycnonnxx ono nanôonee +]]exrnnno µeñcrnyer, xorµa mt nanôonee yxsnnmt. Paccmarpnnax npnnnnn
connantnoro µoxasarentcrna, mt yxe ynomxnynn oµnn momenr, xorµa +ror npnnnnn cpaôartnaer nyume
ncero n cnxsn c unenamn unxarcxoñ rpynnt. Hmenno ocnaônenne uyncrna ynepennocrn noµronxnyno nx
x axrnnnoñ nepôonxe nmµeñ. B oômem, roeoa +i ue veepeui e ceoe, roeoa cumvaµu» npeocmae.»emc» ua+
ue»cuoù u.u oevc+ic.euuoù, roeoa «npaeum oa.» ueonpeoe.euuocmi, +i cr.ouui oe.»oieamic» ua opveux
u npusuaeami ux oeùcmeu» npaeu.iui+u (Tesser, Campbell & Mickler, 1983).
Oµnaxo, opnenrnpyxct na peaxnnn µpyrnx nmµeñ c nentm ntpaôorxn coôcrnennoro pemennx, mt
uacro ne oôpamaem nnnmannx na oµnn naxntñ ]axr. 3rn nmµn, nosmoxno, raxxe cneµxr sa namnmn
peaxnnxmn. B µnycmtcnenntx cnryannxx xenanne xaxµoro ysnart, uro µenamr µpyrne, moxer npnnecrn x
ntstnammemy rnyôoxnñ nnrepec ncnxonoron rax nastnaemomy qeuo+euv n.mpa.ucmu:ecroeo
ueeerecmea. Honnmanne cyrn +roro ]enomena nomoraer oô¡xcnnrt npnunny oµnoro pacnpocrpanennoro
nerarnnnoro xnnennx, cunrammerocx nannonantntm nosopom, necnocoônocrn ôontmoro uncna
croponnnx naônmµareneñ oxasart nomomt xeprnam, myunrentno n neñ nyxµammnmcx.
¡anañre paccmorpnm xnaccnuecxnñ npnmep noµoônoro ôesµeñcrnnx. 3ror npnmep mnpoxo
oôcyxµancx n cnoe npemx n xypnanncrcxnx, nonnrnuecxnx n nayuntx xpyrax. Bce nauanoct c «pxµonoro»
yônñcrna n pañone Knnnc n Htm-Hopxe. Tpnµnarnnernxx xenmnna, K+rpnn ¡xenonese, ôtna yônra
nosµno noutm n mapre 1964 roµa na cnoeñ ynnne, xorµa nosnpamanact µomoñ c paôort. Hsnecrne oô
yônñcrne ne moxer ne nsnonnonart oômecrnennocrt, no n raxom orpomnom ropoµe, xax Htm-Hopx, rasert
nocnxrnnn ôt yônñcrny ¡xenonese nnmt uacrt xononxn, ecnn ôt ne orxptnmnecx cnyuañno
noµpoônocrn.
Cronnuntñ peµaxrop Times 3. M. Posenrant neµenm cnycrx nocne +roro yônñcrna ôeceµonan sa
nanuem c xomnccapom nonnnnn ropoµa. Posenrant paccnpamnnan xomnccapa o pasnnuntx yônñcrnax n
Knnnce, n xomnccap, µymax, uro ero cnpamnnamr o cnyuae c ¡xenonese, pacxptn norpxcammne ]axrt,
oônapyxennte nonnneñcxnmn. 3rn ]axrt ne mornn ne yxacart. K+rpnn ¡xenonese ymepna ne ôtcrpoñ
cmeprtm. 3ro ôtno µonrax, myunrentnax nvo.u:ua» cmeprt. Vônñna ronxncx sa neñ n araxonan ee na
ynnne rpnxµt. Bce +ro npemx K+rpnn rpomxo xpnuana, noxa ôanµnrcxnñ nox ne sacrannn ee samonuart
nancerµa. Henepoxrno, no 38 ee coceµeñ naônmµann ns cnonx oxon, xax pasnopaunnannct coôtrnx, n nnxro
µaxe nantnem ne nomenennn, uroôt ntsnart nonnnnm.
Posenrant, ôtnmnñ penoprep, nonyunnmnñ n cnoe npemx Hynnrneponcxym npemnm, ne mor
ocrannrt ôes nnnmannx raxym ncropnm. On µan saµanne penoprepy nccneµonart «rouxy spennx croponnero
naônmµarenx» n cnyuae c ¡xenonese. uepes neµenm na nepnoñ crpannne n Times ôtna onyônnxonana
ôontmax crartx, ntsnanmax nacroxmnñ mxnan cnopon n npeµnonoxennñ. Hecxontxo nepntx aôsanen ns
+roñ crartn saµann ron n ]oxyc nceñ ncropnn.
«B reuenne ôonee nonyuaca rpnµnart nocemt pecnexraôentntx, saxononocnymntx rpaxµan n
Knnnce naônmµann, xax yônñna npecneµonan xenmnny na Ktm Iapµenc n rpn pasa araxonan ee, nanocx eñ
yµapt noxom.
¡naxµt snyxn ronocon n nnesannoe noxnnenne cnera n oxnax cnanen ntnyxµann yônñny na npemx
saranrtcx. Ho xaxµtñ pas on nosnpamancx, naxoµnn cnom xeprny n nanocnn eñ ouepeµnoñ yµap noxom.
Hn oµnn uenonex ne nosnonnn n nonnnnm no npemx +roro noopyxennoro nanaµennx; rontxo oµnn
cnnµerent nosnonnn nocne roro, xax xenmnna ôtna yxe yônra.
3ra rpareµnx nponsomna µne neµenn romy nasaµ. Ho nomomnnx rnannoro nncnexropa upeµepnx M.
Hyccen, rnanntñ µerexrnn µannoro pañona, 25 ner sannmammnñcx paccneµonannxmn yônñcrn, µo cnx nop
n moxe.
Hyccen moxer nsnoxnrt ]axrt, xacammnecx mnornx yônñcrn. Ho yônñcrno na Ktm Iapµenc
osaµaunnaer ero ne noromy, uro +ro ocoôenno xecroxoe yônñcrno, a noromy, uro «µoôpte nmµn» ne
counn nyxntm nosnonnrt n nonnnnm» (Ganzberg, 1964).
Box n samemarentcrno ncntrtnann nce, xro ysnanan µerann +roñ ncropnn, nonnneñcxne,
raserunxn, unrarenn. Bnauane nsnecrne omenomnxno. 3arem cneµonano samemarentcrno. Kax mornn 38
«µoôptx nmµeñ» ne npnñrn na nomomt n +rnx oôcroxrentcrnax? Hnxro ne mor +roro nonxrt. ¡axe camn
http://books.pchelov.com
90
cnnµerenn yônñcrna ôtnn n neµoymennn. «× ne snam, ronopnnn onn oµnn sa µpyrnm. × npocro ne
snam». Hexoropte ntrannct xort xax-ro oô¡xcnnrt cnoe ôesµeñcrnne. Hanpnmep, µna nnn rpn uenonexa
cxasann, uro ôtnn «ncnyrant» n «ne xorenn nnyrtnartcx». Oµnaxo +rn onpanµannx npeµcrannxmrcx
neyôeµnrentntmn: npocroñ anonnmntñ snonox n nonnnnm mor ôt cnacrn K+rpnn ¡xenonese. Hpnuem,
uroôt nosnonnrt, cnnµerenxm ne naµo ôtno pncxonart cnoeñ ôesonacnocrtm nnn rparnrt mnoro npemenn.
Her, nn crpax naônmµareneñ, nn nx nexenanne ycnoxnxrt cnom xnsnt ne oô¡xcnxmr nx ôesµeñcrnne; n ry
crpamnym nout nponcxoµnno eme neuro raxoe, o uem onn µaxe ne µoraµtnannct.
3amemarentcrno, oµnaxo, ne xnnxercx nnrepecnoñ remoñ µnx nonocreñ. Ho+romy n npecce, xax n n
µpyrnx cpeµcrnax macconoñ nn]opmannn, µananoct cneµymmee oô¡xcnenne: «Cnnµerenn, ne ornnuaxct or
ncex nac, npocro ne noxenann nmemnnartcx. Amepnxannt cranonxrcx nanneñ +roncrnuntx,
ôecuyncrnenntx nmµeñ. Tpyµnocrn conpemennoñ xnsnn, ocoôenno xnsnn n xpynntx ropoµax,
oxecrounnn nx. Onn cranonxrcx "xonoµntm oômecrnom", ôecuyncrnenntmn n ôespasnnuntmn µpyr x
µpyry nmµtmn». B noµµepxxy +roñ nnrepnperannn rasert crann perynxpno neuarart cooômennx, n
xoroptx µerantno onnctnannct pasnnunte nnµt oômecrnennoñ anarnn. Ocoôenno mnoro cencannonntx
marepnanon na +ry remy ôtno onyônnxonano n Times. ¡annym nnrepnperannm raxxe noµµepxnnann
sameuannx connantntx xommenraropon, xoropte, noxoxe, nnxorµa ne npnsnamrcx n samemarentcrne,
xorµa ronopxr c npeccoñ. Kommenraropt cunrann, uro cnyuañ c ¡xenonese nmeer ôontmoe oômecrnennoe
snauenne. Bce nontsonannct cnonom «anarnx», xoropoe, nnrepecno ormernrt, nxoµnno n cocran sarononxa
paccxasa, naneuarannoro n Times na nepnoñ crpannne. Oµnaxo nce oô¡xcnxnn npnunnt anarnn no-
pasnomy. Oµnn npnnnctnann ee noxnnenne nnnxnnm renennsnonnoñ nponaranµt nacnnnx, µpyrne
cnxstnann anarnm c noµannennoñ arpeccnnnocrtm, no ôontmnncrno cunrann rnanntmn npnunnamn
nosnnxnonennx anarnn «µenepconannsannm» ropoµcxoñ xnsnn, noxnnenne «meranonncntx oômecrn» n
«oruyxµenne nnµnnnµa or rpynnt». ¡axe Posenrant, raserunx, xoroptñ nepntm paccxasan +ry ncropnm
unrarenxm n xoroptñ n xoneunom nrore cµenan ee npeµmerom cnoeñ xnnrn, npncoeµnnnncx x rem, xro
npnunnoñ cnyunnmeñcx rpareµnn cunran nceoômym anarnm, ocoôenno mnpoxo pacnpocrpanennym n
ôontmnx ropoµax.
«Hnxro ne moxer cxasart, nouemy +rn 38 nmµeñ ne noµnxnn rpyôxy rene]ona n ne naôpann nomep
nonnnnn n ro npemx, xorµa mncc ¡xenonese rpomxo snana na nomomt, xont cxopo onn camn ne moryr +roro
cxasart. Oµnaxo ôtno ntcxasano npeµnonoxenne, uro nx ôesµeñcrnne ôtno cneµcrnnem anarnn,
nopoxµaemoñ xnsntm n ôontmom ropoµe. He µanart nocroxnno nocxrart na ceôx neoôxoµnmo µnx
ncnxonornuecxoro ntxnnannx uenonexa, nocroxnno ncntrtnammero µannenne mnoxecrna nmµeñ, a µnx
+roro rpeôyercx nrnopnponart oxpyxammnx xax moxno uame. Fespasnnune x coceµy n ero ôeµam xnnxercx
ycnonntm pe]nexcom y xnreneñ xax Htm-Hopxa, rax n µpyrnx ôontmnx ropoµon» (A. M. Rosenthal, 1964).
Ho mepe roro xax ncropnx c ¡xenonese oôpacrana nontmn noµpoônocrxmn ona crana remoñ ne
rontxo xnnrn Posenranx, no n mnorouncnenntx raserntx n xypnantntx crareñ, necxontxnx
renennsnonntx µoxymenrantntx ]nntmon n +xcnepnmenrantnoñ ntect, ona nce ôontme npnnnexana
nnnmanne µnyx paôoranmnx n Htm-Hopxe npo]eccopon ncnxonornn, Fnôôa Haran+ n ¡xona ¡apnex. Onn
nccneµonann oruert o µene ¡xenonese n na ocnonannn cnoero snannx connantnoñ ncnxonornn cµenann
saxnmuenne, xoropoe na nepntñ nsrnxµ moxer noxasartcx npocro nenepoxrntm: rpareµnx nponsomna
noromy, uro npncyrcrnonann 38 cnnµereneñ. Bo ncex raserntx cooômennxx nensmenno noµuepxnnanoct,
uro yônñna ne ôtn ocranonnen, uec+omp» ua mo, uro rpnµnart nocemt uenonex naônmµann sa nnm. Haran+
n ¡apneñ pemnnn, uro nnxro ne nomor K+rpnn nmenno noromy, uro ôtno rax mnoro naônmµareneñ.
Hcnxonorn npeµnonoxnnn, uro no xpañneñ mepe no µnym npnunnam croponnnñ naônmµarent,
cxopee ncero, ne oxaxer nomomn xeprne, naxoµxmeñcx n xpnrnuecxom nonoxennn, ecnn pxµom c nnm
naxoµxrcx µpyrne naônmµarenn. Hepnax npnunna µonontno npocra. B c.v:ae npucvmcmeu» uecro.irux
nomeuµua.iuix no+ouuuroe ua +ecme npoucuecmeu» .u:ua» omeemcmeeuuocmi rarooeo uuoueuoa
cuuraemc». «Bosmoxno, xro-ro µpyroñ nomoxer nnn nosnonnr n nonnnnm; nanepnoe, xro-ro yxe +ro
cµenan». Tax xax nce µymamr, uro xro-ro nomoxer nnn yxe nomor, nnxro ne nomoraer. Bropax npnunna
xnnxercx ncnxonornuecxn ôonee ronxoñ; ona nxnmuaer n ceôx npnnnnn connantnoro µoxasarentcrna n
]enomen nnmpanncrnuecxoro nenexecrna. Ouent uacro xpnrnuecxoe nonoxenne ne ntrnxµnr raxontm c
nonnoñ ouennµnocrtm. ×nnxercx nn uenonex, nexamnñ na µopore, xeprnoñ cepµeunoro npncryna nnn
http://books.pchelov.com
91
roptxnm ntxnnneñ? ×nnxmrcx nn pesxne snyxn, µonocxmnecx c ynnnt, ntcrpenamn nnn +rn snyxn nsµaer
rpysonnx? Kpnxn y coceµneñ µnepn +ro mym µpaxn, rpeôymmeñ ntsona nonnnnn, nnn ocoôenno
«rpomxax» cynpyxecxax ccopa, nmemarentcrno n xoropym ne ncerµa ymecrno? uro nponcxoµnr? B
noµoôntx neonpeµenenntx cnyuaxx nmµn cxnonnt ornxµtnartcx na µpyrnx, uroôt nonyunrt xnmun x
pasraµxe. Ho peaxnnn µpyrnx cnnµereneñ mt ntraemcx ysnart, xnnxercx nn µannax cnryannx xpnrnuecxoñ.
Oµnaxo mt oôtuno ne µymaem o rom, uro nce µpyrne naônmµarenn, nepoxrno, rax xe xax n mt,
nmyr connantnoe µoxasarentcrno. H nocxontxy nce mt npeµnounraem xasartcx ynepenntmn n
xnaµnoxponntmn, mt nmem +ro µoxasarentcrno cnoxoñno, ôpocax ncnoµrnmxa nsrnxµt na rex, xro nac
oxpyxaer. Ho+romy n rpyµntx cnryannxx nce, xax npannno, xaxyrcx nenosmyrnmtmn n
ôesµeñcrnymmnmn. B pesyntrare, n coornercrnnn c npnnnnnom connantnoro µoxasarentcrna, naxntm
coôtrnxm uacro ne npnµaercx µonxnoro snauennx. B +rom, xax cunramr Haran+ n ¡apneñ (Latane &
Darley, 1968b), n saxnmuaercx cyrt ]enomena nnmpanncrnuecxoro nenexecrna. «Kaxµtñ uenonex pemaer,
uro, nocxontxy nnxro ne osaôouen, nce n nopxµxe. Tem npemenem onacnocrt moxer µocrnrnyrt raxoñ
rouxn, n xoropoñ ror, xro ne naxoµnrcx noµ nnnxnnem cnoxoñcrnnx µpyrnx, npeono:mem pearnponart».
|3ro nnrara nsxra ns nonyunnmeñ npemnm xnnrn Haran+ n ¡apnex (Latane and Darley, 1968), rµe anropt
paspaôartnamr xonnennnm nnmpanncrnuecxoro nenexecrna.
Tparnuecxne nocneµcrnnx ]enomena nnmpanncrnuecxoro nenexecrna ôtnn onncant n npecc-
pennse RHH ns unxaro.
«Cryµenrxa ynnnepcnrera, xax cooômnna n cyôôory nonnnnx, ôtna nsônra n saµymena n µnennte
uact nosne oµnoro ns nanôonee nocemaemtx rypncramn mecr n ropoµe.
Oônaxennoe reno Hn Anexcnc Vnncon, 23 ner, ôtno nañµeno n nxrnnny n rycrom xycrapnnxe,
pacrymem nµont crent Hncrnryra Hcxyccrn, 12-nernnm mantunxom, xoroptñ nrpan n +rnx xycrax.
Honnnnx npeµnonaraer, uro µenymxa cnµena nnn croxna nosne ]onrana na mxnoñ orxptroñ
croxnxe nosne Hncrnryra Hcxyccrn, xorµa noµneprnact nanaµennm. Hanaµanmnñ, ouennµno, yramnn ee
sarem n xycrt. Cyµeônte +xcneprt cµenann saxnmuenne, uro µenymxa xnno noµneprnact cexcyantnomy
nacnnnm.
Honnnnx yrnepxµaer, uro rtcxun nmµeñ npoxoµnnn mnmo mecra nponcmecrnnx, a oµnn uenonex
npnsnancx, uro cntman nonnt oxono µnyx uacon µnx, no ne cran ntxcnxrt, n uem µeno, noromy uro,
noxoxe, nnxro ôontme ne oôparnn na +ror xpnx nnnmannx.»|
Hayuumù noðxoð
Hs paccyxµennñ Haran+ n ¡apnex moxno cµenart nnrepecntñ ntnoµ: naµexµa xeprnt,
naxoµxmeñcx n +xcrpemantnoñ cnryannn, na ro, uro n ronne ona oxaxercx n ôesonacnocrn, moxer ne
onpanµartcx. Cxopee uenonex, ocrpo nyxµammnñcx n nomomn, ôyµer nmert ôontme mancon na cnacenne,
ecnn noônnsocrn ôyµer naxoµnrtcx oµnn-eµnncrnenntñ croponnnñ naônmµarent, a ne ronna. uroôt
nponepnrt npannntnocrt +roro npeµnonoxennx, ¡apneñ n Haran+ c nomomtm cnonx cryµenron n xonner
nponenn pxµ nccneµonannñ n nonyunnn nnrepecnte pesyntrart (oruer cmorpnre n paôore Latane & Nida,
1981). Hccneµonarenn nncnennponann pasnnunte upesntuañnte cnryannn, cnnµerenxmn xoroptx ôtnn
nnôo oµnnounte nnµnnnµt, nnôo rpynnt nmµeñ. 3arem onn noµcunrann xonnuecrno cnyuaen, xorµa
neoxnµanno nonanmnñ n ôeµy uenonex nonyunn nomomt. B nepnom +xcnepnmenre (Darley & Latane, 1968),
nponoµnnmemcx n Htm-Hopxe, yuacrnonan cryµenr xonneµxa, xoroptñ µenan nnµ, uro y nero npnnaµox
+nnnencnn. Monoµoñ uenonex nonyunn nomomt n 85 ° cnyuaen, xorµa npn xxoôt nauanmemcx y nero
npnnaµxe npncyrcrnonan oµnn npoxoxnñ, n rontxo n 35 ° cnyuaen, xorµa pxµom oxastnannct necxontxo
croponnnx naônmµareneñ. Hocxontxy nourn nce cnnµerenn-oµnnouxn roront npnñrn na nomomt, npxµ nn
ôyµer npannntntm cunrart, uro name oômecrno +ro «xonoµnoe oômecrno», rµe nnxoro ne saôorxr
crpaµannx oxpyxammnx. Ouennµno, uro oxasart nonanmemy n ôeµy uenonexy nomomt n aµexnarnom
oô¡eme nmµxm uacro memaer npncyrcrnne µpyrnx croponnnx naônmµareneñ.
C nentm onenxn ponn connantnoro µoxasarentcrna n nosnnxnonennn y cnnµereneñ anarnn ycnonnx
+xcnepnmenra ôtnn necxontxo nsmenent. B rpynnt cnnµereneñ pasnnuntx upesntuañntx nponcmecrnnñ
nneµpxnnct cnennantno noµroronnennte nmµn. 3rn nmµn nenn ceôx raxnm oôpasom, xax ôyµro nnuero
http://books.pchelov.com
92
upesntuañnoro ne nponcxoµnno. Hanpnmep, no npemx µpyroro nponoµnnmerocx n Htm-Hopxe
+xcnepnmenra (Latane & Darley, 1968a) 75 ° oµnnouex, xoropte nnµenn µtm, npocaunnanmnñcx ns-noµ
µnepn, cooômann oô +rom n noxapnym cnyxôy; rorµa xax ecnn µtm nnµenn rpoe uenonex, o nem cooômann
rontxo n 38 ° cnyuaen. Oµnaxo pexe ncero croponnne naônmµarenn npeµnpnnnmann xaxne-nnôo µeñcrnnx
rorµa, xorµa rpynna ns rpex uenonex nxnmuana n ceôx µnonx noµcranntx nnn, xoroptx
nponncrpyxrnponann nrnopnponart µtm; n +rnx ycnonnxx o µtme cooômann rontxo n 10 ° cnyuaen. B
xoµe noµoônoro nccneµonannx, nponoµnnmerocx n Toponro (A. S. Ross, 1971), oµnnounte croponnne
naônmµarenn oxastnann +xcrpennym nomomt n 90 ° cnyuaen, n ro npemx xax noµoônax peaxnnx nmena
mecro rontxo n 16 ° cnyuaen, xorµa croponnnñ naônmµarent oxastnancx n oômecrne µnyx noµcranntx
nnn, ocrananmnxcx naccnnntmn.
Pnc. 4.3. Æep1na? B cnryannxx, noµoôntx +roñ |noxnnoñ myxunna nexnr na nemexoµnom
rparyape n xaxercx cnxmnm|, xorµa neoôxoµnmocrt oxasannx neornoxnoñ nomomn ne xnnxercx
ouennµnoñ, µaxe nacroxmnm xeprnam npxµ nn nomoryr n ronne. Hoµymañre, xax ôt na nac mornn
noµeñcrnonart ynepennx nepnoro npoxoxero, uro na nomomt nnxro ne snan, ecnn ôt nt ôtnn nroptm
npoxoxnm
Hoµoônte nccneµonannx nponoµnnnct na nporxxennn µecxrn c nnmnnm ner. Tenept yuente,
sannmammnecx nsyuennem connantntx npoônem, snamr, xorµa croponnnñ naônmµarent, cxopee ncero,
ôyµer npeµnarart nomomt n xpnrnuecxoñ cnryannn. Bo-nepntx, nonpexn rouxe spennx, cornacno
xoropoñ mt xnnxemcx oômecrnom ôeccepµeuntx, pannoµymntx nmµeñ, xont cxopo cnnµerenn
yôexµent, uro upesntuañnax cnryannx µeñcrnnrentno nmeer mecro, nomomt ouent nepoxrna. B +rom
cnyuae uncno croponnnx naônmµareneñ, xoropte nnôo nmemnnamrcx camn, nnôo ntstnamr nomomt,
xnnxercx µonontno-raxn ôontmnm, uro camo no ceôe yremnrentno. Hanpnmep, n uertpex nesanncnmtx
+xcnepnmenrax, nponoµnnmnxcx no unopnµe, ôtnn nncnennponant cnent necuacrntx cnyuaen, n
xoroptx «nrpan» paôounñ, sannmanmnñcx rexnnuecxnm oôcnyxnnannem (R. D. Clark & Word, 1972, 1974).
Korµa cranonnnoct xcno, uro uenonex panen n nyxµaercx n nomomn, emy nomorann n 100 ° cnyuaen n µnyx
+xcnepnmenrax. B µpyrnx µnyx +xcnepnmenrax, rµe nomomt nocrpaµanmemy µonxna ôtna nxnmuart n ceôx
mannnynxnnn c norennnantno onacntmn +nexrpnuecxnmn nponoµamn, xeprna nce xe nonyuana nomomt
nocroponnnx n 90 ° cnyuaen. Heoôxoµnmo ormernrt, uro raxoe axrnnnoe oxasanne nomomn nmeno mecro
nesanncnmo or roro, naônmµann nn cnnµerenn sa nponcxoµnnmnmn upesntuañntmn coôtrnxmn
nooµnnouxe nnn n cocrane rpynnt. Croponnne naônmµarenn neµyr ceôx no-µpyromy, xorµa, xax +ro ôtnaer
n camtx pasntx cnryannxx, onn ne moryr ôtrt ynepenntmn n rom, uro naônmµaemoe nmn nponcmecrnne
xnnxercx upesntuañntm. B raxom cnyuae xeprne cxopee oxaxer nomomt oµnnountñ naônmµarent, a ne
rpynna, ocoôenno ecnn nmµn n rpynne ne snaxomt µpyr c µpyrom (Latane & Rodin, 1969). Hoxoxe,
]enomen nnmpanncrnuecxoro nenexecrna nanôonee ntpaxenno npoxnnxercx cpeµn ne snammnx µpyr
µpyra nmµeñ: nocxontxy nam npannrcx ntrnxµert nexnnntmn n ncxymenntmn na nmµxx n nocxontxy mt
ne snaxomt c peaxnnxmn rex, xoro ne snaem, mt npxµ nn noxaxem oxpyxammnm cnoe nonnenne n cymeem
pacnosnart na nx nnnax ntpaxenne osaôouennocrn, xorµa oxaxemcx n rpynne nesnaxomnen.
Cneµonarentno, mt moxem nocunrart xpnrnuecxym cnryannm opµnnapnoñ, n xeprna ns-sa +roro
nocrpaµaer.
Ha ocnone nonyuenntx µanntx moxer ôtrt cxoncrpynponana nn]opmannonno coµepxarentnax
moµent. Bce ]axropt, xoropte cnnxamr manct xeprnt na nomomt croponnnx naônmµareneñ n
+xcrpemantnoñ cnryannn, nmemr mecro n ôontmom ropoµe, n npornnonec centcxoñ mecrnocrn.
1. B ornnune or centcxoñ xnsnn, ropoµcxax xnsnt mymnax, cyernnnax, nopoñ nanomnnaer
noµonopor. Iopoµcxomy xnrenm rpyµno ôtnaer ôtcrpo n npannntno onennrt cnryannn, c xoroptmn on
cranxnnaercx.
2. Iopoµa ornnuamrcx mnoronmµnocrtm; cneµonarentno, nmµn peµxo ôtnamr oµnn, xorµa
oxastnamrcx cnnµerenxmn upesntuañnoro nponcmecrnnx.
3. Xnrenn ôontmnx ropoµon snamr ropasµo mentmee uncno xnnymnx pxµom no cpannennm c
xnrenxmn manentxnx ropoµxon; no+romy xnrenn ôontmnx ropoµon c ôontmeñ nepoxrnocrtm oxaxyrcx n
http://books.pchelov.com
93
rpynne nesnaxomnen, xorµa cranyr cnnµerenxmn upesntuañnoro nponcmecrnnx.
3rn rpn ocnonnte xapaxrepnte ueprt ypôanncrnuecxoñ xyntrypt ôecnopxµounocrt,
nepenacenennocrt ropoµon, nesnanne µpyr µpyra coornocxrcx c ]axropamn, xoropte, xax noxastnamr
nccneµonannx, cnnxamr axrnnnocrt croponnnx naônmµareneñ n ornomennn oxasannx nomomn xeprnam.
Cneµonarentno, mt moxem oô¡xcnnrt, nouemy n raxom ôontmom xonnuecrne upesntuañntx cnyuaen n
ropoµax nmeer mecro ôesµeñcrnne cnnµereneñ; npnuem µnx +roro concem ne oôxsarentno npnôerart x
raxnm snonemnm xonnennnxm, xax «ypôanncrnuecxax µenepconannsannx» nnn «meranonncnoe
oruyxµenne».
Kau npeðomepamumo npeepaueuue ca+oeo ceóa e xepmey
K coxanennm, npannntnoe onpeµenenne ncrounnxa onacnocreñ, xoroptmn nonna conpemennax
ropoµcxax xnsnt, ne nsôannxer or nnx nmµeñ. Fonee roro, nocxontxy nacenenne npaxrnuecxn ncex crpan
mnpa nocrenenno nepememaercx n ôontmne ropoµa uepes µecxrnnerne ropoµcxne xnrenn cocranxr
nononnny ncero uenoneuecrna (Newland, 1980), nce nacymnee cranonnrcx norpeônocrt nayunrtcx
npornnocroxrt +rnm onacnocrxm. B +rom nam, ôesycnonno, nomoxer nonnmanne npnunn nosnnxnonennx
anarnn y croponnero naônmµarenx. Boopyxenntñ nayuntm snannem, uenonex, nonanmnñ n xpnrnuecxym
cnryannm, moxer snaunrentno ynennunrt cnon manct na nonyuenne nomomn or oxpyxammnx. Knmuom
xnnxercx nonnmanne roro, uro naônmµarenn, ecnn nx necxontxo, ne nomoramr cxopee noromy, uro onn ne
ynepent n neoôxoµnmocrn oxasannx nomomn, a ne noromy, uro onn uepcrnt no cnoeñ npnpoµe. Hmµn ne
nomoramr noromy, uro ne snamr, µeñcrnnrentno nn nmeer mecro upesntuañnax cnryannx n µonxnt nn
nmenno onn npeµnpnnxrt xaxne-ro µeñcrnnx. Korµa nmµn uyncrnymr ornercrnennocrt sa nponcxoµxmee,
onn upesntuañno orstnunnt!
Kont cxopo mt nonxnn, uro npar npeµcrannxer coôoñ npocro cocroxnne neonpeµenennocrn,
nonanmne n xpnrnuecxym cnryannm cmoryr ymentmnrt +ry neonpeµenennocrt, oôesonacnn ceôx raxnm
oôpasom. Booôpasnre, nanpnmep, uro nt nernnm µnem cnymaere xonnepr n napxe. Korµa xonnepr
saxanunnaercx n nmµn naunnamr pacxoµnrtcx, nt sameuaere cnaôoe onemenne n oµnoñ pyxe, no pemaere,
uro ns-sa +roro ne cronr rpenoxnrtcx. Oµnaxo, µnnraxct nmecre c ronnoñ x ntxoµy ns napxa, nt
uyncrnyere, xax onemenne pacnpocrpanxercx no nceñ nameñ pyxe n oµnoñ cropone nnna. uyncrnyx ceôx
µesopnenrnponanntm, nt pemaere na mnnyrxy npncecrt y µepena, uroôt orµoxnyrt. Bcxope nt
nonnmaere, uro µeno nnoxo. Bt nonnocrtm repxere xoopµnnannm, nam cranonnrcx rpyµno menennrt
ryôamn n xstxom. Bt ntraerect noµnxrtcx, no ne moxere. Hyrammax mtcnt nptnaercx n cosnanne: «O
Foxe, y menx napannu!» Hmµn npoxoµxr mnmo, n ôontmnncrno nx ne oôpamaer na nac nnxaxoro
nnnmannx. Te nemnorne npoxoxne, xoropte samernnn, xax nt rxxeno onycrnnnct na semnm, nnn oôparnnn
nnnmanne na crpannoe ntpaxenne namero nnna, nmyr connantnoe µoxasarentcrno noxpyr ceôx n, nnµx,
uro nnxro ôontme ne pearnpyer, npoxoµxr mnmo, yôexµennte, uro nce n nopxµxe.
Oxaxnct nt n noµoônom nenpnxrnom nonoxennn, uro nt mornn ôt cµenart, uroôt µoônrtcx
nonyuennx nomomn or oxpyxammnx? Hocxontxy name ]nsnuecxoe cocroxnne ôtcrpo yxyµmanoct ôt,
pemammnm ]axropom crano ôt npemx. Ecnn µo npnxoµa nomomn nt ôt yrparnnn cnocoônocrt ronopnrt
nnn norepxnn cosnanne, namn manct na cnacenne snaunrentno cnnsnnnct ôt. B raxoñ cnryannn
neoôxoµnmo nontrartcx ôtcrpo nonpocnrt o nomomn. Ho xaxym ]opmy npoctôt cneµyer npeµnouecrt?
Cront, xanoôt nnn oruaxnnte xpnxn npxµ nn noµoñµyr. Onn moryr npnnneut x nam nnnmanne npoxoxnx,
no ne yôeµxr nx n rom, uro nt µeñcrnnrentno naxoµnrect n xpnrnuecxom nonoxennn.
Ecnn oruaxnnte xpnxn ne ntsonyr peaxnnn y npoxoµxmeñ ronnt, nonpoôyñre ôtrt ôonee
xonxperntm. Bam neoôxoµnmo cµenart neuro ôontmee, uem npocro nontrartcx npnnneut x ceôe
nnnmanne: nam cneµyer yôeµnrt npoxoxnx n neoôxoµnmocrn oxasannx nomomn. Bt ne µonxnt nosnonxrt
croponnnm naônmµarenxm onpeµenxrt cnryannm xax ne xpnrnuecxym. Hcnontsyñre cnono «Homornre»,
uroôt ntpasnrt cnom norpeônocrt n nemeµnennoñ nomomn. H ne ôecnoxoñrect o rom, uro moxere
npeynennunrt ceptesnocrt cnoero cocroxnnx. Hepemnrentnocrt, samemarentcrno sµect neymecrnt, neµt
peut nµer o namem sµoponte, a moxer ôtrt, µaxe o xnsnn.
http://books.pchelov.com
94
---
O1ue1 un1a1enn (aenmnnm, annymen no Bponnane, Hontma)
Oouaroi ee:epo+ » nepexoou.a xopouo oceeueuuvm oopoev, u eopve +ue norasa.oci, :mo rmo-mo
.erum e rauaee, eironauuoù ooporui+u paoo:u+u. Kauaea oi.a muame.iuo oeoporeua, u » noov+a.a.
a +orem, +ue npocmo norasa.oci, u uuraroeo :e.oeera ma+ uem? Ioo uasao » nou.a oi oa.iue ceoeù
oopoeoù. Coece+ p»oo+ c rauaeoù npoxoou.u .mou, u, rasa.oci, uurmo ue euoe. ma+ :e.oeera. Ho »
:uma.a Bauv ruuev. B ocmauoeu.aci u eepuv.aci uasao. Hpeono.oreuue noomeepou.oci e rauaev
oeùcmeume.iuo vna. :e.oeer u .era. ma+ oes cosuauu». Kauaea oi.a uacmo.iro e.vooroù, :mo .mou,
npoxooueuue p»oo+, npocmo uu:eeo ue euoe.u. B cma.a seami ua no+oui, u ecrope oeoe +vr:uu no+oe.u
+ue eimauumi vnaeueeo uapvrv.
Homo+ » npo:uma.a e easeme, :mo sa noc.eouue mpu ueoe.u su+i 120 :e.oeer e Ho.iue sa+eps.u
uac+epmi. Tom :e.oeer +oe cmami cmo oeaoµami nepei+. me+nepamvpa eosovxa e mom ee:ep oi.a 21
°C. Tar :mo +oruo crasami, :mo ceoeù rusuim ou oo»sau Baueù ruuee.
Hpnueuanne an1opa. Hecxontxo ner nasaµ x nonan n µonontno ceptesnym anromoônntnym
anapnm. H x, n µpyroñ noµnrent nonyunnn rxxente nonpexµennx: on norepxn cosnanne n rxxeno ocen na
pynt cnoeñ mamnnt, a x, nect oxponannenntñ, cymen ntnesrn napyxy. Mamnnt meµnenno npoesxann
mnmo mecra anapnn; noµnrenn rnasenn na nac, no ne ocranannnnannct. Ho, xax n xenmnna ns Hontmn, x
unran nyxnte xnnrn, rax uro x snan, uro µenart. × yxasan pyxoñ na noµnrenx oµnoñ ns mamnn n cxasan:
«Btsonnre nonnnnm!»; yxasan na nroporo n rpertero n npnxasan: «Hoµ¡esxañre x xpam µoporn, nam
nyxna nomomt». Homomt npnmna ne rontxo ôtcrpo, ona oxasanact «sapasnrentnoñ». ¡pyrne mamnnt
nauann ocranannnnartcx, uroôt nomout nropoñ xeprne. Tenept npnnnnn connantnoro µoxasarentcrna
paôoran na nac. Baxnee ncero ôtno sacrannrt map xarnrtcx n nyxnom nanpannennn. Kax rontxo +ro
nponsomno, moxno ôtno paccnaônrtcx n nosnonnrt npnnnnny connantnoro µoxasarentcrna µoµenart
ocrantnoe.
---
Ho µaxe rpomxnñ oruaxnntñ npnstn o nomomn ne no ncex cnyuaxx µacr +]]exr. Xorx on moxer
ymentmnrt comnennx croponnnx naônmµareneñ ornocnrentno upesntuañnocrn nosnnxmeñ cnryannn, on
ne paspemnr nexoropte µpyrne comnennx, nensôexno noxnnxmmnecx y xaxµoro spnrenx: «Kaxax nomomt
sµect rpeôyercx? ¡onxen nn nmenno x oxasart +ry nomomt nnn +ro µonxen cµenart xro-ro ôonee
xnann]nnnponanntñ? Ornpannncx nn yxe xro-nnôyµt sa npo]eccnonantnoñ nomomtm nnn +ro moe
µeno?» Hoxa senaxn croxr, rnasex na nac n ntraxct ornernrt na +rn nonpoct, µparonennoe npemx moxer
yñrn.
Cneµonarentno, cran xeprnoñ oôcroxrentcrn, nt µonxnt cµenart neuro ôontmee, uem npocro
yôeµnrt croponnnx naônmµareneñ n neoôxoµnmocrn oxasannx nam +xcrpennoñ nomomn; nt raxxe µonxnt
nsôannrt nx or comnennñ ornocnrentno roro, xaxax nmenno nomomt nyxna n xro µonxen ee oxasart. Kax
+ro cµenart?
Muoeue +oeym no+ouo, uo usópamo cueðyem uuuo oðuoeo
Ocnontnaxct na pesyntrarax mnoxecrna nponeµenntx nccneµonannñ, x ôt noconeronan ntµennrt
oµnoro nnµnnnµa ns ronnt: cmorpnre npxmo na +roro uenonexa n ôontme nn na xoro n oôpamañrect
ncxnmunrentno x nemy: «Bt, c+p, n ronyôom nnµxaxe, mne nyxna nama nomomt. Btsonnre npaueñ».
Oµnoñ +roñ ]pasoñ nt pacceere nce nosmoxnte comnennx, xoropte mornn ôt nomemart oxasannm
nomomn nnn orcpounrt ee. Cµenan raxoe saxnnenne, nt nocrannre uenonexa n ronyôom nnµxaxe n
nonoxenne «cnacnrenx». On noñmer, uro rpeôyercx +xcrpennax nomomt, npnuem on, a ne xro-ro µpyroñ
µonxen oxasart +ry nomomt; n naxonen, on npannntno n ôtcrpo µoraµaercx, xaxax nmenno nomomt
nyxna. Mnorouncnennte nccneµonannx noxastnamr, uro pesyntrarom noµoôntx µeñcrnnñ ôyµer
nemeµnennax peaxnnx uenonexa, x xoropomy nt oôpamaerect. Taxnm oôpasom, rnannoe n xpnrnuecxoñ
cnryannn paspemnrt comnennx oxpyxammnx ornocnrentno namero cocroxnnx n nx ornercrnennocrn.
Fyµtre rount, nacxontxo +ro nosmoxno, saxnnxx o nameñ norpeônocrn n nomomn. He nosnonxñre
http://books.pchelov.com
95
croponnnm naônmµarenxm npnxoµnrt x coôcrnenntm saxnmuennxm, nocxontxy npnnnnn connantnoro
µoxasarentcrna n cnxsanntñ c nnm ]enomen nnmpanncrnuecxoro nenexecrna moryr sacrannrt nx
onpeµennrt nosnnxmym cnryannm xax ne xpnrnuecxym. H rpeôyñre nomomn y orµentnoro nnµnnnµa ns
rpynnt spnreneñ. Fopnrect c ecrecrnenntm xenannem ntcrynnrt c oômnm npnstnom o nomomn.
Btônpañre oµnoro uenonexa n nopyuañre uro-nnôo nmenno emy. B npornnnom cnyuae nmôoñ uenonex n
ronne npeµnonoxnr, uro xro-ro µpyroñ µonxen nomout, nomoraer nnn yxe nomor. Hs ncex meroµnx
µocrnxennx ycrynunnocrn, nsnoxenntx n +roñ xnnre, nosmoxno, naxnee ncero nomnnrt nmenno oô +roñ.
Beµt orcyrcrnne peaxnnn na npnstn o nomomn n xpnrnuecxoñ cnryannn moxer nmert rparnuecxne
nocneµcrnnx µnx nameñ xnsnn.
Hoµpaaan une, noµpaaan
Kax yxe ôtno ormeueno, npnnnnn connantnoro µoxasarentcrna, xax n nce µpyrne opyµnx nnnxnnx,
n oµnnx ycnonnxx paôoraer nyume, uem n µpyrnx. Mt yxe nsyunnn oµno ns +rnx ycnonnñ
neonpeµenennocrt. Fes comnennx, xorµa nmµn ne uyncrnymr ceôx ynepenno, onn n ôontmeñ crenenn
opnenrnpymrcx na µeñcrnnx µpyrnx, uroôt pemnrt, xax µeñcrnonart nm camnm. Kpome roro, upesntuañno
naxntm xnnxercx ]axrop cxoµcrna. Hpnnnnn connantnoro µoxasarentcrna µeñcrnyer nanôonee cnntno,
xorµa mt naônmµaem sa µeñcrnnxmn raxnx xe nmµeñ, xaxnmn xnnxemcx camn (Festinger, 1954). Hmenno
noneµenne nmemmnx c namn mnoro oômero nmµeñ µaer nam nannyumee nonnmanne roro, xaxoe noneµenne
xnnxercx npannntntm µnx nac. Ho+romy mt ôonee cxnonnt cneµonart npnmepy noxoxero na nac
nnµnnnµa, uem nenoxoxero.
× nonaram, uro nmenno no +roñ npnunne mt rax uacro cntmnm n pexnamntx ponnxax
cnnµerentcrna cpeµnero-uenonexa-c-ynnnt. Pexnamoµarenn snamr uroôt npoµart npoµyxr mnoxecrny
pxµontx nmµeñ, naµo noxasart nm, uro µpyrnm «pxµontm» nmµxm +ror npoµyxr ouent npannrcx n onn nm
oxorno nontsymrcx. Hesanncnmo or roro, xnnxercx npoµyxr xaxnm-ro nnµom ôesanxorontnoro nannrxa,
oôesôonnnammnm nnn crnpantntm nopomxom, mt cntmnm noroxn noxnan or ¡xona nnn M+pn Taxnx Xe,
Kax Bce.
¡annoe npeµnonoxenne noµrnepxµaercx pesyntraramn nayuntx nccneµonannñ. Hnrepecntñ
+xcnepnmenr nponenn ncnxonorn ns Konymônñcxoro ynnnepcnrera (Hornstein, Fisch & Holmes, 1968).
Hccneµonarenn pasnoxnnn na semne n pasntx mecrax Manx+rrena ôymaxnnxn, uroôt nonaônmµart sa
noneµennem rex, xro nx nañµer. Bo ncex ôymaxnnxax ôtno no 2 µonnapa nannuntmn, uex na 26 µonnapon
n cneµennx o «nnaµentne» ôymaxnnxa. Kpome roro, n xaxµtñ ôymaxnnx ôtno nnoxeno nnctmo, ns
xoroporo cranonnnoct xcno, uro ôymaxnnx repxncx ne oµnn pas, a µnaxµt. Hnctmo ôtno nanncano
nnaµentny ôymaxnnxa uenonexom, xoroptñ xxoôt namen ero pantme n coônpancx nepnyrt xosxnny.
Hameµmnñ ormeuan n cnoem nnctme, uro on paµ nomout n uro emy npnxrno oxasart ycnyry. ¡nx nmôoro,
xro ôt namen ôymaxnnx, ôtno ôt ouennµno, uro +ror µeñcrnymmnñ ns nyumnx noôyxµennñ nnµnnnµ cam
norepxn ôymaxnnx no µopore x nouronomy xmnxy ôymaxnnx ôtn sanepnyr n xonnepr c aµpecom
nnaµentna. Hccneµonarenn xorenn ysnart, cxontxo uenonex, nameµmnx raxoñ ôymaxnnx, nocneµymr
npnmepy nepnoro nameµmero n ornpanxr nerponyrtñ ôymaxnnx no noure ero nnaµentny. Oµnaxo npexµe
uem pasôpocart ôymaxnnxn, nccneµonarenn nsmennnn oµny µerant n nononnne nncem.
Hexoropte nnctma ôtnn nanncant xax ôyµro ôt cpeµnnm amepnxannem na cranµaprnom
anrnnñcxom xstxe, n ro npemx xax µpyrne nnctma ôtnn nanncant na nomanom anrnnñcxom xstxe,
ntµananmem neµanno npnôtnmero nnocrpanna. ¡pyrnmn cnonamn, uenonex, xoroptñ nepntm namen
ôymaxnnx n nontrancx ero nepnyrt, xapaxrepnsonancx µanntm nnctmom nnôo xax noxoxnñ na
ôontmnncrno amepnxannen, nnôo xax nenoxoxnñ.
Hnrepecno ôtno ysnart, nsmennr nn nnant nmµeñ, xoropte namnn ôymaxnnx n nnctmo, ]axrop
cxoµcrna. Orner ôtn xcntm: rontxo 33 ° ôymaxnnxon ôtnn nosnpament, xorµa nepntñ nameµmnñ
noxasancx nmµxm nenoxoxnm na nnx, n no mentmeñ mepe 70 ° ôymaxnnxon ôtnn nosnpament, xorµa ero
counn «cnonm». 3rn pesyntrart ronopxr o cymecrnonannn ]axropon, orpannunnammnx µeñcrnne
npnnnnna connantnoro µoxasarentcrna. Mt n nanôontmeñ crenenn opnenrnpyemcx na µeñcrnnx µpyrnx,
uroôt pemnrt, xaxoe noneµenne xnnxercx npannntntm µnx nac, rorµa, roeoa +i c:umae+ omux opveux
http://books.pchelov.com
96
noxoru+u ua uac.
Cxasannoe ornocnrcx ne rontxo x nspocntm, no n x µerxm. Hccneµonarenn, paôorammne n c]epe
sµpanooxpanennx, ntxcnnnn, uro nponoµnmax n mxonax nporpamma no ôoptôe c xypennem nmeer
ycroñunnte pesyntrart rontxo rorµa, xorµa n xauecrne arnraropon ntcrynamr nnµept-cnepcrnnxn
(Murray et al., 1984). ¡pyroe nccneµonanne noxasano, uro µern, xoropte nnµenn ]nntm, n cnoxoñntx,
onrnmncrnuntx ronax noxastnammnñ nnsnr peôenxa x µanrncry, menxnn cnoe ornomenne x syônomy
npauy rnanntm oôpasom rorµa, xorµa onn ôtnn n rom xe nospacre, uro n «repoñ» ]nntma (Melamed et al.,
1978). Xoren ôt x snart o pesyntrarax +roro nccneµonannx, xorµa necxontxo ner romy nasaµ ntrancx
ycnoxonrt cnoero ctna Kpnca nepeµ nnsnrom x cromaronory.
× xnny n Apnsone, rµe no mnornx µomax na saµnnx µnopax nmemrcx nnanarentnte ôacceñnt. K
coxanennm, exeroµno necxontxo manentxnx µereñ, ocrannenntx ôes npncmorpa, ronyr n raxnx ôacceñnax.
Ho+romy x rnepµo pemnn nayunrt Kpnca nnanart n pannem nospacre. Hpoônema saxnmuanact ne n rom, uro
on ôoxncx noµt. Hanpornn, on nmônn ee. Ho Kpnc ne saônpancx n ôacceñn, ne naµen naµynnoñ
nnacrnxontñ xpyr. × ntrancx n yronapnnart, n crtµnrt ero, no rmerno. Hnuero ne µoônnmnct n reuenne
µnyx mecxnen, x nanxn cnoero cryµenra-ntnycxnnxa. Hecmorpx na cnoñ ontr n xauecrne ôtnmero
renoxpannrenx n nncrpyxropa no nnanannm, on, rax xe xax n x, nnuero ne cmor noµenart. Emy ne yµanoct
yronopnrt Kpnca xorx ôt oµnn pas nonpoôonart nonnecxartcx n ôacceñne ôes naµynnoro xpyra.
Hpnmepno n +ro xe npemx Kpnc cran nocemart µnennoñ narept. B +rom narepe µern, nomnmo ncero
npouero, mornn nontsonartcx ôontmnm ôacceñnom, xoroporo Kpnc craparentno nsôeran. Oµnaxµt, ncxope
nocne ]nacxo cryµenra-ntnycxnnxa, x npnmen sa Kpncom nemnoro pantme oôtunoro n ynnµen, xax on c
pasôera nptrnyn n nenrp camoñ rnyôoxoñ uacrn ôacceñna. B nannxe x nauan cracxnnart ôornnxn, uroôt
nptrnyrt ncneµ sa ctnom, no ryr ynnµen, uro on ntntpnyn na nonepxnocrt n ônarononyuno npnnntn x
ôoprnxy ôacceñna xyµa x n pnanyn, c ôornnxamn n pyxax, uroôt ncrpernrt ero.
Kpnc, rt moxemt nnanart, cxasan x nosôyxµenno. Tt moxemt nnanart!
¡a, ornernn on neôpexno. × ceroµnx nayunncx.
3ro norpxcamme! 3ro norpxcamme! ôopmoran x, +neprnuno xecrnxynnpyx, uroôt ntpasnrt
cnoñ nocropr. Ho xax rt ceroµnx cymen oôoñrnct ôes cnoero nnacrnxonoro xpyra?
Inxµx nemnoro cmymenno, nocxontxy ero oren, no-nnµnmomy, ôpeµnn, npn +rom crox n nocxax n
nyxe n pasmaxnnax ôornnxamn, Kpnc oô¡xcnnn:
Hy, mne rpn roµa, n Tommn rpn roµa. Tommn moxer nnanart ôes xpyra, snaunr, x roxe mory.
Mne saxorenoct yµapnrt ceôx no nôy. Koneuno, nmenno +a.euiruù To++u, a ne cryµenr-ntnycxnnx
pocrom mecrt ]yron n µna µmñma nyxen ôtn Kpncy µnx nonyuennx nn]opmannn o rom, uro on moxer n
uro emy cneµyer µenart. Fyµt x ôonee µoraµnnn, x mor ôt pantme nocnontsonartcx npnmepom Tommn n,
nosmoxno, c+xonomnn ôt yñmy npemenn. × mor ôt npocro samernrt, uro Tommn xopomo nnanaer, a sarem
µoronopnrtcx c ero poµnrenxmn o rom, uroôt mantunxn nponenn nmecre ynx-+nµ, nnanax n namem
ôacceñne. Honaram, Kpnc orxasancx ôt or cnoero nnacrnxonoro xpyra yxe x xonny µnx.
0amauouoe noðpaxauue
Hmôoñ ]axrop, xoroptñ cnocoôen noôyµnrt 70 ° ntm-ñopxnen nepnyrt ôymaxnnx xosxnny,
nxnmuax nce ero coµepxnmoe (nnn moxer ymentmnrt nepoxrnocrt roro, uro µern naunyr xypnrt nnn
cranyr ôoxrtcx nnsnra x syônomy npauy), cneµyer cunrart nneuarnxmmnm. Oôpas µeñcrnnñ noxoxnx na
nac unenon oômecrna upesntuañno cnntno nnnxer na name noneµenne. Cymecrnymr µpyrne, ôonee xpxne
npnmept. Bor oµnn ns nnx. Hocne roro xax na nepntx crpannnax raser noxnnxercx paccxas o xaxom-
nnôyµt camoyônñcrne, camonert uacrnte camonert, peaxrnnnte camonert, npnnaµnexamne xpynntm
xopnopannxm, peñconte annanañnept naunnamr naµart c neôa c nyrammeñ uacroroñ.
Ftno noxasano (Phillips, 1979), uro cpasy nocne nonnt nyônnxannñ, paccxastnammnx o
camoyônñcrnax, uncno nmµeñ, xoropte ymepnn no npemx annaxaracrpo], ynennunnaercx na 1000 °! Fonee
roro: ynennuenne uncna cmepreñ or necuacrntx cnyuaen xacaercx ne rontxo cmepreñ n camonerax. uncno
µopoxno-rpancnoprntx nponcmecrnnñ raxxe pesxo ynennunnaercx (Phillips, 1980). B uem xe npnunna
+roro?
http://books.pchelov.com
97
Oµno oô¡xcnenne cpasy xe nanpamnnaercx camo: re xe camte connantnte ycnonnx, xoropte
sacrannxmr nexoroptx nmµeñ conepmart camoyônñcrna, «sacrannxmr» µpyrnx ymnpart or necuacrntx
cnyuaen. Hanpnmep, onpeµenennte nnµnnnµt, npeµpacnonoxennte x camoyônñcrny, moryr pearnponart na
neônaronpnxrnte connantnte ]axropt (+xonomnuecxne cnaµt, pocr npecrynnocrn, mexµynapoµnym
nanpxxennocrt) yxoµom ns xnsnn. ¡pyrne xe ôyµyr pearnponart na +rn xe camte ]axropt nnaue; onn
moryr cranonnrtcx sntmn, nerepnennntmn, nepnntmn, paccexnntmn. H n raxom cocroxnnn nmµn n namem
oômecrne uacro ynpannxmr mamnnamn n camoneramn nnn oôcnyxnnamr nx. Orcmµa pesxoe ynennuenne
uncna nosµymntx xaracrpo] n µopoxno-rpancnoprntx nponcmecrnnñ.
Cornacno +roñ rouxe spennx, oµnn n re xe connantnte ]axropt moryr ntstnart ne rontxo
camoyônñcrna, no n cmeprn or necuacrntx cnyuaen. Ho+romy mt nnµnm raxym recnym cnxst mexµy
paccxasamn o camoyônñcrnax n ]arantntmn xpymennxmn. Ho µpyrne ne menee nmôontrnte
crarncrnuecxne µannte noxastnamr, uro +ro ne concem nepnoe oô¡xcnenne. uncno rpancnoprntx
xaracrpo] cymecrnenno ynennunnaercx rontxo n rex pernonax, rµe cnyuan camoyônñcrna mnpoxo
ocnemannct n cpeµcrnax macconoñ nn]opmannn. B µpyrnx oônacrxx, rµe connantnte ycnonnx re xe, no
rµe rasert ue nyônnxonann paccxason o camoyônñcrnax, pesxoro ynennuennx uncna noµoôntx xaracrpo]
ne nponcxoµnr. Fonee roro, uem mnpe ornacxa, xoropym nonyuaer cnyuañ camoyônñcrna, rem ôontme sarem
nponcxoµnr xpymennñ. Cneµonarentno, connantnte ]axropt camn no ceôe ne ntstnamr, c oµnoñ
cropont, camoyônñcrna, a c µpyroñ ]arantnte necuacrnte cnyuan. Hmenno nyônnxannn paccxason o
camoyônñcrnax npnnoµxr x anapnxm anromoônneñ n camoneron.
¡nx roro uroôt oô¡xcnnrt cront recnym cnxst mexµy nyônnxannxmn paccxason o camoyônñcrnax n
nocneµymmnmn xaracrpo]amn, ôtna npeµnoxena rnnoresa «rxxenoñ yrpart». Hocxontxy n nomemaemtx
na nepntx crpannnax raser ncropnxx o camoyônñcrnax peut, xax npannno, nµer o xopomo nsnecrntx n
ynaxaemtx oômecrnenntx ]nrypax, nosmoxno, nx mnpoxo ocnemaemax npeccoñ cmeprt nnepraer
nexoroptx nmµeñ n cocroxnne moxa nnn rnyôoxoro yntnnx. Omenomnennte n paccrpoennte, +rn
nnµnnnµt naunnamr npoxnnxrt neôpexnocrt npn ynpannennn anromoônnxmn n camoneramn. B pesyntrare
nponcxoµnr pesxoe ynennuenne uncna cmeprentntx necuacrntx cnyuaen, xoropoe mt naônmµaem nocne
nyônnxannñ paccxason o camoyônñcrnax na nepntx crpannnax raser. Xorx reopnx «rxxenoñ yrpart»
nomoraer oô¡xcnnrt cnxst mexµy crenentm ornacxn cnyuaen camoyônñcrn n nocneµymmnmn anapnxmn,
ona, oµnaxo, ue +orem oô¡xcnnrt µpyroñ nopasnrentntñ ]axr: rasernte nyônnxannn, cooômammne o
camoyônñcrnax orµentntx nmµeñ, ntstnamr ynennuenne uncna cmepreñ rontxo orµentntx nmµeñ n
pesyntrare necuacrnoro cnyuax, n ro npemx xax nyônnxannn, cooômammne oô nnnnµenrax, nxnmuammnx n
ceôx camoyônñcrno n couerannn c yônñcrnom, ntstnamr ynennuenne uncna necuacrntx cnyuaen rontxo c
ôontmnm uncnom xeprn. 3rn yµnnnrentnte ]axrt ne moryr ôtrt oô¡xcnent oµnoñ nnmt reopneñ
«rxxenoñ yrpart».
Kax nnµno, nnnxnne cooômennñ o camoyônñcrnax na xapaxrep nosµymntx xaracrpo] n µopoxno-
rpancnoprntx nponcmecrnnñ xnnxercx ]anracrnuecxn cnenn]nuecxnm. Paccxast o «uncrtx»
camoyônñcrnax, npn xoroptx ymnpaer rontxo oµnn uenonex, nopoxµamr xaracrpo]t, n xoroptx ymnpaer
raxxe rontxo oµnn uenonex; ncropnn o camoyônñcrnax n couerannn c yônñcrnamn, npn xoroptx nmemr
mecro mnoxecrnennte cmeprn, nopoxµamr xaracrpo]t, npn xoroptx raxxe nornôaer necxontxo uenonex.
Ecnn nn «connantnte ycnonnx», nn reopnx «rxxenoñ yrpart» ne oô¡xcnxmr +ry cranxmym n rynnx
conoxynnocrt ]axron, ro xax xe moxno ee oô¡xcnnrt? B Kann]opnnñcxom ynnnepcnrere n Can-¡nero
paôoraer connonor, xoroptñ µymaer, uro namen orner. Ero nmx ¡+nnµ unnnnnc, n on cctnaercx na rax
nastnaemtñ qeuo+eu Bepmepa.
Hcropnx orxptrnx ]enomena Beprepa xnnxercx nyrammeñ n oµnonpemenno nnrpnrymmeñ. Fonee
µnyx cronernñ romy nasaµ nennxnñ nemenxnñ nncarent Horann ]on Iere onyônnxonan poman,
osarnannenntñ «Crpaµannx mnoro Beprepa» (Die Leiden des fungen Werthers). Knnra, rnanntñ repoñ
xoropoñ, Beprep, conepmaer camoyônñcrno, nmena rpomaµnoe nosµeñcrnne na unrareneñ. Ona ne rontxo
cµenana Iere snamennrtm, no, xpome roro, ntsnana nonny camoyônñcrn no nceñ Enpone. 3ror ]enomen
ôtn nacrontxo momntm, uro nnacrn n nexoroptx crpanax sanpernnn poman.
unnnnnc nsyunn nnnxnne ]enomena Beprepa na nmµeñ n npomnom n n name npemx (Phillips, 1974).
Hponeµennoe nm nccneµonanne noxasano, uro cpasy nocne nyônnxannn na nepntx crpannnax raser
http://books.pchelov.com
98
paccxasa o camoyônñcrne uncno conepmaemtx camoyônñcrn pesxo ynennunnaercx n rex reorpa]nuecxnx
pañonax, rµe µanntñ cnyuañ nonyunn mnpoxym ornacxy. 3ro, xax cunraer unnnnnc, ronopnr o rom, uro
nexoropte neypannonemennte nmµn, npounran o camoyônñcrne xaxoro-nnôo uenonexa, yônnamr ceôx n
noµpaxanne emy. 3ro eme oµna nnnmcrpannx npnnnnna connantnoro µoxasarentcrna nmµn pemamr,
xax nm cneµyer nocrynart n cnoxntx oôcroxrentcrnax, na ocnonannn roro, xax µeñcrnonann nexoropte
µpyrne nmµn, ncntrtnanmne rpyµnocrn.
unnnnnc nnnmarentno nsyunn crarncrnuecxne µannte o camoyônñcrnax n Coeµnnenntx Brarax c
1947 no 1968 roµ. On oônapyxnn, uro n reuenne µnyx mecxnen nocne xaxµoñ nyônnxannn na nepntx
crpannnax raser paccxasa o camoyônñcrne n cpeµnem conepmanoct na nxrtµecxr nocemt camoyônñcrn
ôontme, uem oôtuno. B onpeµenennom cmtcne xaxµoe cooômenne o camoyônñcrne yônnano 58 uenonex,
xoropte mornn ôt npoµonxart xnrt. unnnnc raxxe ntxcnnn, uro renµennnx camoyônñcrn nopoxµart
camoyônñcrna nmeer mecro rnanntm oôpasom n rex oônacrxx, rµe nepntñ cnyuañ camoyônñcrna mnpoxo
ocnemancx n npecce; npnuem uem mnpe ôtna ornacxa, xoropym nonyunn µanntñ cnyuañ, rem ôontme ôtno
uncno nocneµymmnx camoyônñcrn (pnc. 4.4).
Pnc. 4.4. Koneõannn yponnn cauoyõnnc1n (npnneµeno uncno cauoyõnnc1n, conepmennmx µo
nyõnnxannn paccxasa, nocne nee n n uecnn, xorµa õmn onyõnnxonan paccxas o cauoyõnnc1ne). 3rn
µannte ronopxr o cymecrnonannn naxnoñ +rnuecxoñ npoônemt. Camoyônñcrna, xoropte cneµymr sa
coornercrnymmnmn nyônnxannxmn, ne yxnaµtnamrcx n «nopmy». Hocne pesxoro noµ¡ema xpnnax
camoyônñcrn ne naµaer nnxe cpeµnero yponnx, a nnmt nosnpamaercx x nemy. Taxax crarncrnxa nnonne
morna ôt sacrannrt peµaxropon, xoropte nmôxr nomemart na nepntx crpannnax raser cencannonnte
cooômennx o camoyônñcrnax, ocranonnrtcx n saµymartcx. Ecnn ntnoµt unnnnca n n namn µnn aµexnarno
orpaxamr cnryannm, a ner npnunn µymart, uro mnoroe n nameñ xnsnn nsmennnoct, +rn cooômennx
moryr noµnecrn x poxonoñ uepre mnornx nmµeñ. Hpoanannsnponan pesyntrart neµanno nponeµenntx
nccneµonannñ, moxno cµenart ntnoµ, uro ne rontxo peµaxropt raser, no n neµymne nporpamm
renennsnonntx nonocreñ µonxnt ôecnoxonrtcx o rom, xax onn npeµcrannxmr cooômennx o
http://books.pchelov.com
99
camoyônñcrnax. Hmôte nn]opmannonnte nporpammt, µoxymenrantnte nnn xyµoxecrnennte ]nntmt, n
xoroptx ocnemaercx µannax npoônema, nnexyr sa coôoñ nonny camoyônñcrn, npnuem nanôonee uacrtmn
xeprnamn oxastnamrcx nneuarnnrentnte, cxnonnte x noµpaxannm noµpocrxn. (Bollen & Phillips, 1982;
Gould & ShaIIer, 1986; Phillips & Carsensen, 1986, 1988; Schmidtke & HaIner, 1988)
Bosmoxno, ]axrt, nmemmne ornomenne x ]enomeny Beprepa, noxasannct nam noµospnrentno
noxoxnmn na ]axrt, xacammnecx nnnxnnx cooômennñ o camoyônñcrnax na uncno xaracrpo] co
cmeprentntm ncxoµom n nosµyxe n na µoporax. 3ro cxoµcrno raxxe ne ycxontsnyno or unnnnnca.
uaxrnuecxn, xax yrnepxµaer yuentñ, nce «µononnnrentnte» cmeprn, cneµymmne sa nyônnxanneñ
paccxasa o camoyônñcrne, xnnxmrcx no cnoeñ cyrn noµpaxarentntmn camoyônñcrnamn. Vsnan o
camoyônñcrne xaxoro-nnôo uenonexa, ôontmoe uncno nmµeñ pemaer, uro camoyônñcrno xnnxercx n µnx
nnx noµxoµxmnm µeñcrnnem. Hexoropte ns +rnx nnµnnnµon ne xoneônxct cpasy xe cneµymr crpamnomy
npnmepy, uro ntstnaer cxauox yponnx xpnnoñ camoyônñcrn.
¡pyrne, oµnaxo, menee npxmonnneñnt. Ho nexoroptm npnunnam uroôt coxpannrt cnom
penyrannm, nsôannrt cemtn or nosopa n rxxentx nepexnnannñ, µart nosmoxnocrt cnonm poµcrnennnxam
nonyunrt crpaxonxy onn ne xorxr noxastnart, uro xorxr yônrt camnx ceôx. 3rn nmµn npeµnounramr
cosµart nneuarnenne, uro onn nornônn or necuacrnoro cnyuax. Ho+romy onn namepenno, no ne a]nmnpyx
cnonx µeñcrnnñ, ntstnamr anapnn anromamnn nnn camoneron, xoroptmn ynpannxmr nnn n xoroptx
npocro eµyr nnn nerxr. Hoµoônte nnant moxno ocymecrnnrt pasnnuntmn cnocoôamn. Hnnor moxer
onycrnrt noc camonera n momenr nsnera nnn «no nensnecrntm npnunnam» npnsemnnrtcx na sanxrym
µpyrnm camonerom nsnerno-nocaµounym nonocy nonpexn nncrpyxnnxm µncneruepon ns xonrpontnoñ
ôamnn; noµnrent mamnnt moxer nnesanno nnntnyrt n npesartcx n µepeno nnn n µpyrym mamnny;
naccaxnp moxer ntnecrn ns crpox noµnrenx n ntsnart rem camtm xaracrpo]y; nnnor uacrnoro camonera
moxer, necmorpx na nce npeµynpexµennx, npesartcx n µpyroñ camoner. Taxnm oôpasom, ynennuenne uncna
anapnñ, xoropoe naônmµaercx nocne onyônnxonannx cooômennx o camoyônñcrne na nepntx crpannnax
raser, oô¡xcnxercx, cornacno unnnnncy, sanyannponanntm npoxnnennem ]enomena Beprepa.
× cunram +ro nccneµonanne ônecrxmnm. Bo-nepntx, ono npexpacno oô¡xcnxer nponcxoµxmee.
Ecnn xaracrpo]t µeñcrnnrentno npeµcrannxmr coôoñ cxptrte cnyuan noµpaxarentnoro camoyônñcrna,
neyµnnnrentno, uro mt oôtuno naônmµaem ynennuenne uncna anapnñ nocne nyônnxannn paccxasa o
camoyônñcrne. Heyµnnnrentno, uro ocoôenno samernoe ynennuenne uncna anapnñ oôtuno nmeer mecro
nocne rex cnyuaen camoyônñcrn, xoropte nanôonee mnpoxo ocnemannct cpeµcrnamn macconoñ
nn]opmannn n, cneµonarentno, crann nsnecrnt nanôontmemy uncny nmµeñ. Kpome roro, cranonnrcx
nonxrno, nouemy xonnuecrno xaracrpo] snaunrentno ynennunnaercx rontxo n rex oônacrxx, rµe
nyônnxonannct cooômennx o camoyônñcrnax. Hornuntm npeµcrannxercx µaxe ro, uro oµnnounte
camoyônñcrna oôtuno ntstnamr raxne xaracrpo]t, n xoroptx nornôaer eµnncrnennax xeprna, n ro npemx
xax cnyuan camoyônñcrna mnornx nmµeñ, xax npannno, nnexyr sa coôoñ xaracrpo]t, n xoroptx nornôaer
mnoxecrno xeprn. Knmuom x nonnmannm npnunn ncex +rnx cnyuaen xnnxercx noµpaxanne.
K romy xe ns nccneµonannx unnnnnca moxno cµenart n µpyroñ naxntñ ntnoµ. 3ro nccneµonanne
nosnonxer nam ne rontxo oô¡xcnxrt nmemmnecx ]axrt, no n µenart npornost. Hanpnmep, ecnn nonna
anapnñ, cneµymmax sa nyônnxanneñ paccxason o camoyônñcrnax, µeñcrnnrentno oôxsana cnonm
noxnnennem cxopee noµpaxarentntm, nexenn cnyuañntm µeñcrnnxm, ro n +rnx anapnxx, no nµee, µonxno
nornôart ocoôenno mnoro nmµeñ. Bnonne nepoxrno, uro nmµn, ntrammnecx yônrt ceôx, ôyµyr
«ycrpannart» xaracrpo]t rax (naxnmart na axceneparop nmecro ropmosa, onycxart noc camonera nmecro
roro, uroôt noµnnmart ero), uroôt onn ôtnn xax moxno ôonee crpamntmn. Cneµcrnnem µonxna ôtrt
ôtcrpax n nepnax cmeprt. Korµa unnnnnc nsyunn oruert annaµncneruepon, uroôt nponepnrt
npannntnocrt cµenannoro nm npornosa, on oônapyxnn, uro cpeµnee uncno nmµeñ, nornôammnx n
annaxaracrpo]ax, ôonee uem n rpn pasa ntme n cnyuaxx, xorµa anapnn nponcxoµxr uepes neµenm nocne
onyônnxonannx cooômennx o camoyônñcrne, uem n cnyuaxx, xorµa onn nponcxoµxr neµeneñ pantme
nyônnxannn. Hoxoxnñ ]enomen moxno oônapyxnrt n n µopoxnoñ crarncrnxe, rµe nmemrcx µannte o
ôontmom xonnuecrne xeprn anromoônntntx xaracrpo], nmenmnx mecro nocne nyônnxannn paccxason o
camoyônñcrnax. Xeprnt raxnx anromoônntntx xaracrpo] ymnpamr n uertpe pasa ôtcrpee, uem oôtuno
http://books.pchelov.com
100
(Phillips, 1980).
Bectma nnrepecntm xnnxercx eme oµnn cµenanntñ unnnnncom ntnoµ. Ecnn xaracrpo]t,
cneµymmne sa cooômennxmn o camoyônñcrnax, µeñcrnnrentno npeµcrannxmr coôoñ cnyuan
noµpaxarentntx cmepreñ, rorµa noµpaxarenn, cxopee ncero, µonxnt xonnponart camoyônñcrna nmµeñ,
xoropte na nnx noxoxn. Cornacno npnnnnny connantnoro µoxasarentcrna, mt ncnontsyem nn]opmannm
o rom, xax neµyr ceôx µpyrne, uroôt pemnrt, xax cneµyer necrn ceôx nam camnm. Kax noxastnaer
+xcnepnmenr c noµôpomenntmn ôymaxnnxamn, na nac ôontme ncero nnnxmr µeñcrnnx nmµeñ, noxoxnx na
nac.
Cneµonarentno, paccyxµan unnnnnc, ecnn saµanntm ]enomenom cxptnaercx npnnnnn
connantnoro µoxasarentcrna, µonxno ôtrt nexoe xnnoe cxoµcrno mexµy xeprnoñ mnpoxo ocnemennoro
cpeµcrnamn macconoñ nn]opmannn camoyônñcrna n remn, xro nornô n anroxaracrpo]ax, nocneµonanmnx
sa nyônnxanneñ paccxasa o µannom cnyuae. uroôt nponepnrt cnoe npeµnonoxenne, unnnnnc nsyunn
oruert o µopoxno-rpancnoprntx nponcmecrnnxx, n xoroptx ]nrypnponann oµna mamnna n oµnn
noµnrent. Hccneµonarent cpannnnan nospacr camoyônñnt c nospacrom oµnnountx noµnreneñ, nornômnx
npn anapnxx, n xoroptx nocrpaµann rontxo nx mamnnt, cpasy nocne roro, xax cooômenne o camoyônñne
noxnnnoct n neuarn. H nnont npornost oxasannct nopasnrentno rountmn: ecnn n rasere µerantno
onnctnanoct camoyônñcrno monoµoro uenonexa, nmenno monoµte noµnrenn npesannct n µepentx, cronôt
n orpaxµennx; ecnn xe cooômenne n npecce xacanoct camoyônñcrna uenonexa ôonee crapmero nospacra, n
noµoôntx xaracrpo]ax nornôann noµnrenn, ornocxmnecx x roñ xe nospacrnoñ rpynne (Phillips, 1980).
3rn crarncrnuecxne µannte xnnxmrcx µnx menx pemammnm µonoµom. Ouennµno, npnnnnn
connantnoro µoxasarentcrna xnnxercx nacrontxo ynnnepcantntm n morymecrnenntm, uro on nnnxer na
npnnxrne uenonexom nanôonee ]ynµamenrantnoro pemennx xnrt nnn ymepert. Btnoµt, cµenannte
unnnnncom, noxasann yµpyuammym renµennnm nocne nyônnxannn paccxason o camoyônñcrne
onpeµenennte nmµn, noxoxne na camoyônñny, yônnamr camnx ceôx, noromy uro naunnamr cunrart nµem
camoyônñcrna ôonee «saxonnoñ». ¡annte, noµrnepxµammne, uro n nrore ymnpamr mnorne nennnnte
nmµn, ne moryr ne nacropaxnnart. Ftnn nocrpoent cnennantnte rpa]nxn, narnxµno noxastnammne
ynennuenne uncna µopoxntx n nosµymntx xaracrpo], cneµymmnx sa nyônnxannxmn cooômennñ o
camoyônñcrnax. Oµnoro nsrnxµa na +rn rpa]nxn µocrarouno µnx roro, uroôt nauart ôecnoxonrtcx sa
coôcrnennym ôesonacnocrt. 3ra mpaunax crarncrnxa rax cnntno nonnnxna na menx, uro x nauan oôpamart
nnnmanne na nepnoµnuecxn noxnnxmmnecx na nepntx crpannnax raser paccxast o camoyônñcrnax n
coornercrnymmnm oôpasom xoppexrnponart cnoe noneµenne n reuenne nexoroporo npemenn nocne nx
noxnnennx. × crapamct ôtrt ocoôenno ocropoxntm sa pynem cnoero anromoônnx. × neoxorno
ornpannxmct n µnnrentnte noesµxn, rpeôymmne nosµymntx nepeneron. Ecnn x nce-raxn µonxen nerert n
reuenne «nepnoµa pncxa», x npnoôperam ropasµo ôonee connµnym crpaxonxy, nexenn oôtuno.
unnnnnc oxasan nam ôontmym ycnyry, npoµemoncrpnponan, uro namn manct na ntxnnanne n nyrn
cymecrnenno menxmrcx n sanncnmocrn or npemenn, npomeµmero c momenra nyônnxannn cooômennx o
camoyônñcrne. Ftno ôt nepasymntm ne ncnontsonart nonyuennte snannx (pnc. 4.5).
http://books.pchelov.com
101
Pnc. 4.5. Konnuec1no necuac1nmx cnyuaen co cuep1entnmu ncxoµou, nponcmeµmnx µo, n µent
n nocne onyõnnxonannn cooõmennn o cauoyõnnc1ne. Kax narnxµno nnµno ns +rnx rpa]nxon, camax
ôontmax onacnocrt cymecrnyer n reuenne rpex-uertpex µneñ nocne nyônnxannn cooômennx n npecce.
Hocne xoporxoro nepnoµa cnnxennx xpnnoñ cneµyer eme oµnn noµ¡em npnônnsnrentno uepes neµenm
nocne onyônnxonannx paccxasa. K 11 µnm xpnnax cnnxaercx µo oôtunoro yponnx. 3ra rpa]nuecxax
moµent nosnonxer ntxnnrt naxnym µerant, nmemmym ornomenne x cxptrtm camoyônñcrnam. Te, xro
namepen npeµcrannrt cnoe camoyônñcrno xax necuacrntñ cnyuañ, xµyr necxontxo µneñ, npexµe uem
conepmnrt +ror axr nosmoxno, uroôt naôpartcx myxecrna, cnnannponart nponcmecrnne nnn npnnecrn
n nopxµox cnon µena. Kaxnmn ôt nn ôtnn npnunnt, naxno oµno nyremecrnennnxn noµnepramrcx
nanôontmeñ onacnocrn n reuenne rpex-uertpex µneñ nocne nyônnxannn cooômennx o camoyônñcrne n
sarem, n mentmeñ crenenn, necxontxnmn µnxmn nosxe. Cneµonarentno, nyremecrnennnxam naµo ôtrt
ocoôenno nnnmarentntmn n +ro npemx
unnnnnc raxxe nponen cepnm mnpoxomacmraôntx nccneµonannñ npnunn yônñcrn (Phillips, 1983).
Pesyntrart +rnx nccneµonannñ ne moryr ne ntstnart rpenory. Ftno ntxcneno, uro uncno conepmenntx
yônñcrn pesxo ynennunnaercx nocne mnpoxoro ocnemennx cpeµcrnamn macconoñ nn]opmannn axron
nacnnnx. Cooômennx n neuepnnx nonocrxx o ôoxx ôoxcepon-rxxenonecon ntstnamr, no nceñ nnµnmocrn,
http://books.pchelov.com
102
samernoe ynennuenne uncna yônñcrn n Coeµnnenntx Brarax. Ananns ntxnnennoñ saxonomepnocrn,
nponoµnnmnñcx n nepnoµ c 1973 no 1978 roµ, yôeµnrentno noxasan, uro arpeccnnnte µeñcrnnx n µannom
cnyuae nmemr noµpaxarentntñ xapaxrep. Tax, n reuenne 10 µneñ nocne roro, xax na pnnre repnen
nopaxenne uepntñ ôoxcep, snaunrentno ynennunnanoct uncno yônñcrn, xeprnamn xoroptx ôtnn monoµte
uepnte myxunnt, no ne monoµte ôente. Ecnn xe nponrptnan ôentñ ôoen, nmenno monoµtx ôentx
myxunn, a ne monoµtx uepntx yônnann uame n nocneµymmne 10 µneñ. Oô¡eµnnxx pesyntrart µannoro
nccneµonannx c panee cµenanntmn unnnnncom ntnoµamn, xacammnmncx conepmennx camoyônñcrn,
moxno c ynepennocrtm cxasart, uro cymecrnyer yµpyuammax renµennnx pacnpocrpanennx orpaxennoro n
cpeµcrnax macconoñ nn]opmannn arpeccnnnoro nacrpox na nmemmnx oômne ueprt nmµeñ, npnuem
arpeccnx moxer ôtrt nanpannena xax npornn camoro ceôx, rax n npornn µpyroro.
Bosmoxno, nnrµe mt ne cranxnnaemcx c nacrontxo xpxnmn npoxnnennxmn npnnnnna connantnoro
µoxasarentcrna, xax n cnyuae c noµpaxarentntmn npecrynnennxmn. B 1970-e roµt, nanpnmep, yront
camoneron npnnxnn nacrontxo maccontñ xapaxrep, cnonno nx ntstnan nexnñ nnpyc. B 1980-x n CBA
nponsomno mnoxecrno cnyuaen nopun npoµyxron, naunnax or snamennroro µena o xancynax rañnenona, n
xoropte ôtn µoôannen nnannµ, saxanunnax µercxnm nnrannem Gerber c xycxamn crexna nnyrpn. Ho
µanntm cyµeôntx +xcnepron uFP, xaxµtñ noµoôntñ nnnnµenr, mnpoxo ocnemenntñ n cpeµcrnax
macconoñ nn]opmannn, nopoxµaer npnmepno 30 noµpaxarentntx npecrynnennñ (TouIexis, 1993). B
nocneµnne roµt mt nce ôtnn norpxcent cepneñ maccontx yônñcrn, nocnnmnx, necomnenno,
noµpaxarentntñ xapaxrep, xoropte ôtnn conepment cnauana n o]ncax, a sarem rpyµno nonepnrt n
mxonax nameñ crpant. Hanpnmep, nemeµnenno nocne xponanoñ pacnpant n 20 anpenx 1999 roµa n ropoµe
Hnrrnrone, mrar Konopaµo, xoropym yunnnnn µnoe noµpocrxon naµ cnonmn oµnoxnaccnnxamn, mxont
CBA saxnecrnyna nonna arpeccnnntx ntxoµox, saronopon n nontrox yônñcrn. ¡ne raxne nontrxn
oxasannct «ycnemntmn»: 14-nernnñ noµpocrox ns Taôepa (Antôepra) n 15-nernnñ ns Kontepca
(¡xopµxnx) yônnn n pannnn 8 oµnoxnaccnnxon n reuenne 10 µneñ nocne pacnpant n Hnrrnrone.
Taxne ceptesnte nnnnµenrt rpeôymr nemeµnennoro anannsa n oô¡xcnennx. Heoôxoµnmo xax-ro
oô¡eµnnnrt orµentnte ueprt n eµnnym cncremy, uroôt onn oôpenn cmtcn. B cnyuae c yônñcrnamn na
paôore nccneµonarenn samernnn, uro ôontmnncrno ns nnx nponsomno n nomemennxx µnx nepconana na
noure. He cneµyer nn cµenart ns +roro ntnoµ o «nentnocnmom nanpxxennn», xoropoe ncntrtnamr
corpyµnnxn amepnxancxoñ nourt? uro xacaercx crpentôt n mxonax, ro xypnanncrt, xommenrnponanmne
+rn coôtrnx, ormeuann crpannym saxonomepnocrt: nce mxont, n xoroptx nponsomno npecrynnenne,
naxoµnnnct nnn n centcxoñ mecrnocrn, nnn n npnropoµe, no ornmµt ne n paôouem pañone nnn rerro, rµe
mxont cunramrcx ocnonntmn paccaµnnxamn noµpocrxonoñ npecrynnocrn. Taxnm oôpasom, cpeµcrna
macconoñ nn]opmannn ntramrcx yôeµnrt nac n rom, uro nce µeno n «nentnocnmom nanpxxennn», xoropoe
ncntrtnamr µern, pacrymne n npnropoµe nnn centcxoñ mecrnocrn. C +roñ rouxn spennx paôora na noure
n xnsnt n centcxoñ mecrnocrn CBA cosµaer raxoñ crpecc, uro on npnnoµnr x nexonrponnpyemtm
peaxnnxm y rex, xro ram xnner n paôoraer. Oô¡xcnenne camoe npxmonnneñnoe: cxoxne connantnte
ycnonnx nopoxµamr cxoxne peaxnnn na crpecc.
Ho µanañre noxa ornneuemcx or reopnn «cxoxnx connantntx ycnonnñ», npexµe uem naunem
ntcrpannart cnom cxemy ]arantntx connaµennñ. Bcnomnnre npeµnonoxenne unnnnnca, uro nannune
pxµa oômnx connantntx ycnonnñ n onpeµenennoñ cnryannn moxer oô¡xcnnrt ncnnecx camoyônñcrn
(Phillips, 1979). B cnyuae c camoyônñcrnamn +ro npeµnonoxenne oxasanoct neyµonnernopnrentntm, n, mne
xaxercx, ono rax xe ne oô¡xcnxer ]enomen maccontx yônñcrn. ¡anañre nontraemcx, npexµe ncero,
nocmorpert npanµe n rnasa: pasne paôornnxn nourt nnn centcxne noµpocrxn nocroxnno ncntrtnamr
«nentnocnmoe nanpxxenne»? ¡onycrnm. Ho uro yx rorµa ronopnrt o rex, xro paôoraer na yrontntx
xonxx nnn xnner n xpnmnnorennoñ oôcranonxe rerro? Pasymeercx, ra cpeµa, n xoropoñ nponsomnn
yônñcrna, nmeer cnon xnsnennte rxrort. Ho onn ne namnoro ceptesnee (a uame nooôme neconocrannmt),
uem ycnonnx xnsnn no mnornx µpyrnx mecrax, rµe noµoônte nponcmecrnnñ ne cnyunnoct. Her, reopnx
«cxoxnx connantntx ycnonnñ» ne µaer npanµonoµoônoro oô¡xcnennx.
Pnc. 4.6. Yõnnna-noµpaaa1ent. 20 max 1999 roµa sa nxrt mnnyr µo nauana ypoxon
nxrnaµnarnnernnñ Tomac Conomon orxptn oront no cnonm oµnoxnaccnnxam n ycnen sacrpennrt
http://books.pchelov.com
103
mecreptx, npexµe uem ôtn reponuecxn ocranonnen yunrenem. Htraxct nonxrt nnyrpennne npnunnt roro,
uro nponsomno, mt µonxnt noµymart o nosmoxnom nosµeñcrnnn nenoro pxµa noµoôntx npecrynnennñ: n
¡xoncôopo (Apxansac), n Cnpnnr]entµe (Operon), n Hnrrnrone (Konopaµo) n n Taôepe (Antôepra). Oµnn
ns µpyseñ Conomona, orneuax na nonpoc, nouemy oônxenntñ noµpocrox mor nsxrtcx sa opyxne, cxasan:
«Mt nnµnm +ro n cntmnm oô +rom nocroxnno. Hanepnoe, on noµyman, uro namen nontñ cnocoô pemnrt
cnon npoônemt» (Cohen, 1999)
B raxom cnyuae, rµe nam ncxart +ro oô¡xcnenne? × cxnonxmct x reopnn connantnoro
µoxasarentcrna, xoropax yrnepxµaer, uro mnorne nmµn, ocoôenno neynepennte n ceôe, cxnonnt
noµpaxart noneµennm µpyrnx. Kro ôontme noxox na oônxennoro nouronoro cnyxamero? ¡pyroñ
oônxenntñ nourontñ cnyxamnñ. Kro ôontme noxox na µepenencxoro noµpocrxa, y xoroporo uro-ro ne
naµnrcx n xnsnn? ¡pyroñ µepenencxnñ noµpocrox n noxoxeñ cnryannn. K coxanennm, n conpemennoñ
xnsnn crano yxe oôtuntm xnnennem, uro mnorne nmµn ncntrtnamr nocroxnntñ ncnxonornuecxnñ
µncxom]opr. Kax onn cnpannxmrcx c +rnm µncxom]oprom, sanncnr or mnornx ]axropon, n oµnn ns nnx
ro, xax nsôannxmrcx or µncxom]opra noxorue ua uux .mou. Kax nnµno ns nccneµonannñ unnnnnca,
mnpoxo ocnemennte n cpeµcrnax macconoñ nn]opmannn camoyônñcrna nopoxµamr ornerntñ ncnnecx
camoyônñcrn cpeµn rex, xro uyncrnyer cnom cxoxecrt c camoyônñneñ. × ynepen, uro ro xe camoe
ornocnrcx x nn]opmannn o maccontx yônñcrnax. ¡ymam, paôornnxam renennµennx cneµyer ceptesno
noµymart o rom, xaxoe mecro yµenxrt n nporpammax noµoônoñ nn]opmannn. Taxne penopraxn ne rontxo
nnrepecnt nnn cencannonnt onn eme n onacnt.
Oóesoauuù ocmpoe
Paôort µoxropa unnnnnca n µpyrne noµoônte eñ nomoramr nam onennrt macmraôt nnnxnnx na
name noneµenne noxoxnx na nac nmµeñ. Kont cxopo rpanµnosnocrt cnnt +roro nnnxnnx ocosnana,
cranonxrcx nonxrntmn npnunnt oµnoro ns camtx mnpoxomacmraôntx «axron ycrynunnocrn» namero
npemenn macconoro camoyônñcrna n ¡xoncrayne, n Iañane. 3ro rparnuecxoe coôtrne sacnyxnnaer
noµpoônoro paccmorpennx.
Bosnnxmnñ n Can-upannncxo Hapoµntñ Xpam xnnxncx oprannsanneñ xyntronoro rnna, xoropax
npnnnexana n cnon pxµt manonmymnx xnreneñ +roro ropoµa. B 1977 roµy npenoµoôntñ ¡xnm ¡xonc
ôeccnopntñ nonnrnuecxnñ n µyxonntñ nnµep rpynnt oôocnonancx c ôontmeñ uacrtm unenon
oprannsannn n neôontmom nocenennn n µxynrnxx Iañant n Rxnoñ Amepnxe. Tam Hapoµntñ Xpam
cymecrnonan n ornocnrentnoñ ôesnecrnocrn nnnort µo 18 noxôpx 1978 roµa, xorµa xonrpeccmen ns
Kann]opnnn Heo P. Pañan (xoroptñ npnôtn n Iañany, uroôt nponecrn paccneµonanne ornocnrentno
xyntra), rpn unena rpynnt Pañana, nponoµxmnx paccneµonanne, n oµnn orcrynnnx xyntra ôtnn yônrt npn
nontrxe ynerert ns ¡xoncrayna na camonere. Vnepenntñ n rom, uro on ôyµer apecronan n oônnnen n
yônñcrnax, n pesyntrare uero Hapoµntñ Xpam nepecraner cymecrnonart, ¡xonc saxoren no-cnoemy
pemnrt cyµtôy Xpama. On coôpan ncex unenon oômnnt n npnsnan nx x cmeprn n eµnnom axre
camoynnuroxennx.
Hepnoñ orpearnponana monoµax xenmnna, xoropax cnoxoñno noµomna x nncrepne c xµom,
apomarnsnponanntm semnxnnunoñ +ccennneñ, µana µosy cnoemy peôenxy, npnnxna µosy cama, a sarem cena
na semnm n none, rµe n ymepna nmecre co cnonm peôenxom n xonnyntcnxx uepes uertpe mnnyrt. ¡pyrne
cnoxoñno nocneµonann ee npnmepy. Xorx ropcrouxa µxoncraynnen npeµnouna ôexart, a nexoropte unent
oômnnt ntrannct conpornnnxrtcx, ntxnnmne yrnepxµamr, uro noµannxmmee ôontmnncrno nmµeñ,
xoropte ymepnn (a nx ôtno nn mnoro nn mano 910 uenonex), npnnxnn xµ cnoxoñno n µoôponontno.
Cooômenne oô +rom coôtrnn ntsnano n oômecrne mox. Paµno, renennµenne n rasert na
nporxxennn necxontxnx µneñ ntµanann camte cnexne nonocrn n anannrnuecxne marepnant. Hecxontxo
µneñ noµpxµ namn pasronopt ôtnn sanonnent +roñ remoñ n nonpocom «Cxontxo meprntx namnn x
µannomy momenry?» uenonex, xoropomy yµanoct cnacrnct, paccxastnan, uro onn nnnn xµ rax, rouno ôtnn
sarnnnornsnponant nnn uro-ro n +rom poµe. Hmµn rontxo n µenann, uro cnpamnnann µpyr µpyra: «uro
onn nooôme µenann n Rxnoñ Amepnxe?», «uro nocnyxnno npnunnoñ?»
http://books.pchelov.com
104
¡a, «uro nocnyxnno npnunnoñ?» +ro xnmuenoñ nonpoc. Houemy nmµn oxasannct raxnmn
ycrynunntmn? Ftnn npeµnoxent pasnnunte oô¡xcnennx. Hexoropte npeµnonarann, uro ôontmoe
snauenne nmenn ocoôennocrn nnunocrn n, coornercrnenno, noneµennx ¡xnma ¡xonca. unent oômnnt
nmônnn +roro uenonexa, cunrann ero cnonm cnacnrenem, µonepxnn emy, xax orny, n nounrann ero, xax
nmneparopa. ¡pyrne nccneµonarenn cunrann ocnonnoñ npnunnoñ ro, uro unenamn Hapoµnoro Xpama ôtnn
nmµn onpeµenennoro poµa. Onn n ôontmnncrne cnoem ôtnn ôeµntmn n neoôpasonanntmn n roront ôtnn
orxasartcx or cnoero npana na cnoôoµy mtcneñ n µeñcrnnñ paµn oôperennx ôesonacnocrn n mecre, rµe nce
pemennx sa nnx npnnnman ôt nnµep. H naxonen, nexoropte nccneµonarenn noµuepxnnann, uro Hapoµntñ
Xpam xnnxncx no cnoeñ cyrn xnasnpennrnosnoñ oprannsanneñ, n xoropoñ nmena mecro cnenax nepa n
xyntronoro nnµepa, oônaµanmero orpomntm anropnrerom.
Pnc. 4.7. Tpareµnn n ±aonc1ayne. Tena xnreneñ ¡xoncrayna nexann |na semne, noµ orxptrtm
neôom| npannntntmn pxµamn, µemoncrpnpyx norpxcammym ycrynunnocrt nornômnx
Fes comnennx, n xaxµoñ ns +rnx rnnores coµepxnrcx pannonantnoe sepno, no x ne naxoxy µannte
oô¡xcnennx ncuepntnammnmn. B xonne xonnon, n mnpe nonno pennrnosntx oprannsannñ, unenon
xoroptx neµer sa coôoñ xapnsmarnuecxax ]nrypa. B npomnom oôcroxrentcrna nepeµxo cxnaµtnannct
noµoôntm oôpasom. Ho npaxrnuecxn nnxorµa n nnrµe ne nponcxoµnnn coôtrnx, µaxe orµanenno
nanomnnammne nnnnµenr n ¡xoncrayne. ¡onxno ôtno nmert mecro uro-ro eme, uro ctrpano pemammym
pont.
Knmu x pasraµxe nam nomoxer nañrn orner na cneµymmnñ nonpoc: «Ecnn ôt oômnna ocranact n
Can-upannncxo, noµunnnnnct ôt ee unent rpeôonannm npenoµoônoro ¡xnma ¡xonca?» Koneuno, +ro
xpañne ymospnrentntñ nonpoc, no nexoropte nccneµonarenn ne nmemr comnennñ ornocnrentno ornera.
Hync ¡xonnon V+cr (Louis Jolyon West), neµymnñ cnennanncr n oônacrn ncnxnarpnn n nayxn o
noneµennn n UCLA (Vnnnepcnrer Kann]opnnn, Hoc-Anµxenec), pyxonoµnrent neñponcnxnarpnuecxoro
cexropa n +rom yupexµennn, n reuenne mnornx ner sannmancx nsyuennem pasnnuntx xyntron. On nauan
naônmµart sa Hapoµntm Xpamom sa nocemt ner µo rpareµnn, nponcmeµmeñ n ¡xoncrayne. Korµa y
µoxropa V+cra ôpann nnrepntm nenocpeµcrnenno nocne µannoro coôtrnx, on saxnnn: «3roro ne cnyunnoct
ôt n Kann]opnnn. Ho onn xnnn n nonnoñ nsonxnnn or mnpa, n µxynrnxx, n uyxoñ crpane».
K coxanennm, na cnona V+cra n cymaroxe, ntsnannoñ rpareµneñ, mano xro oôparnn nnnmanne.
Oµnaxo naônmµenne µoxropa V+cra nnonne coornocnrcx c rem, uro mt snaem o npnnnnne connantnoro
µoxasarentcrna, n ntcneunnaer npnunny naronornuecxoñ ycrynunnocrn unenon Hapoµnoro Xpama. Baxnoñ
npeµnoctnxoñ xnnxncx nmenmnñ mecro roµom panee nepeesµ oprannsannn n nopocmym µxynrnxmn crpany
c nesnaxomtmn oôtuaxmn n npaxµeôno nacrpoenntmn xnrenxmn. Ecnn nepnrt paccxasam o snom rennn
¡xnma ¡xonca, on npexpacno nonnman, xaxoe momnoe ncnxonornuecxoe nosµeñcrnne µonxno ôtno
oxasart na unenon rpynnt noµoônoe nepecenenne. Bnesanno onn oxasannct n mecre, o xoropom nnuero ne
snann. Rxnax Amepnxa, ocoôenno nnaxnte neca Iañant, ne ôtna noxoxa nn na uro ns roro, uro ôtno nm
snaxomo. Crpana, n xoropoñ onn oxasannct, µonxna ôtna npeµcrannxrtcx nm ouent nenaµexnoñ no ncex
ornomennxx.
Heynepennocrt npanax pyxa npnnnnna connantnoro µoxasarentcrna. Kax yxe ormeuanoct, xorµa
nmµn neynepennt, onn oôpamamr ocoôoe nnnmanne na µeñcrnnx µpyrnx, uroôt pyxonoµcrnonartcx nmn n
cnonx coôcrnenntx µeñcrnnxx. Bo npaxµeônom rañancxom oxpyxennn unent Hapoµnoro Xpama ôtnn
roront cneµonart npnmepy µpyrnx. Ho, xax mt yxe nnµenn, ocoôenno sapasnrenen npnmep noxoxnx
nmµeñ. Hepeµ namn orxptnaercx xyrxax xpacora crparernn npenoµoônoro ¡xnma ¡xonca. B raxoñ
crpane, xax Iañana, µnx ntxoµnen ns ¡xoncrayna ne morno ôtrt µpyrnx «noxoxnx», xpome camnx
ôtnmnx xnreneñ ¡xoncrayna.
uro xnnxercx npannntntm µnx unena oômnnt, onpeµenxnoct n ocnonnom rem, uro µenann n no uro
nepnnn µpyrne unent xommynt, naxoµnnmnecx noµ cnntneñmnm nnnxnnem ¡xonca. Paccmarpnnaemte c
+roñ rouxn spennx oprannsonannocrt, orcyrcrnne nannxn, cnoxoñcrnne, c xoroptm nmµn mnn x nncrepne
c xµom n x cnoeñ cmeprn, cranonxrcx nonxrntmn. unent oprannsannn ne ôtnn sarnnnornsnponant
¡xoncom; onn ôtnn yôexµent n n +rom rnannym pont ctrpan npnnnnn connantnoro µoxasarentcrna,
http://books.pchelov.com
105
uro camoyônñcrno xnnxercx npannntntm µeñcrnnem. uyncrno neynepennocrn, xoropoe unent oômnnt,
pasymeercx, ncntrann, ycntman xomanµy cnoero nnµepa, sacrannno nx nocmorpert na rex, xro nx oxpyxan,
uroôt onpeµennrt, xax cneµyer necrn ceôx n µannoñ cnryannn.
Ocoôenno naxno ro, uro unent Hapoµnoro Xpama namnn µna nneuarnxmmnx oômecrnenntx
µoxasarentcrna, xaxµoe ns xoroptx noµranxnnano nx n oµnom n rom xe nanpannennn. B xauecrne nepnoro
ncrounnxa connantnoro cnnµerentcrna ntcrynnnn unent rpynnt, xoropte ôtcrpo, ne saµymtnaxct,
npnnxnn xµ. B nmôoñ rpynne, rµe nnacrnyer cnntntñ nnµep, ncerµa nañµercx necxontxo raxnx
]anarnuecxn nocnymntx nnµnnnµon. Tpyµno ysnart n µannom cnyuae, ôtnn onn sapanee cnennantno
nponncrpyxrnponant, xax naµo ôyµer n nyxntñ momenr noµart npnmep, nnn onn npocro ôtnn nanôonee
nnymaemtmn no cnoeñ npnpoµe n, ncneµcrnne +roro, camtmn nocnymntmn none ¡xonca. 3ro ne nmeer
snauennx; ncnxonornuecxnñ +]]exr µeñcrnnñ +rnx nnµnnnµon, necomnenno, ôtn ouent cnntntm.
Vcntmannoe nnn npounrannoe cooômenne o camoyônñcrne moxer sacrannrt nneuarnnrentnoro uenonexa
yônrt ceôx, µaxe ecnn camoyônñna emy nensnecren n ne nmeer c nnm nnuero oômero. Booôpasnre,
nacxontxo ôonee «sapasnrentntm» ôyµer noµoôntñ axr, conepmenntñ ôes xoneôannx namnmn coceµxmn n
orµanennom nocenennn n raxoñ crpane, xax Iañana. Broptm ncrounnxom connantnoro cnnµerentcrna
xnnxnact ronna. Kax x µymam, ro, uro nponsomno, ôtno xpxnm npoxnnennem ]enomena
nnmpanncrnuecxoro nenexecrna. Kaxµtñ unen oômnnt naônmµan sa µeñcrnnxmn oxpyxammnx, uroôt
onennrt cnryannm, n, naxoµx, uro nce ocrantnte ntrnxµxr cnoxoñntmn (onn neµt roxe cxopee rañxom
cneµnnn sa µpyrnmn, uem camocroxrentno pearnponann), peman, uro repnennno ncrart n ouepeµt sa xµom
ôyµer npannntntm.
Hoµoônoe nenepno ncronxonannoe, no rem ne menee yôeµnrentnoe connantnoe µoxasarentcrno
xnnnoct npnunnoñ xyrxoro cnoxoñcrnnx unenon rpynnt, xoropte marnynn nancrpeuy cnoeñ cmeprn n
µxynrnxx Iañant.
Ho moemy mnennm, ôontmnncrno nccneµonareneñ, ntranmnxcx npoanannsnponart µanntñ
nnnnµenr, nsnnmne cocpeµorounnannct na nnuntx xauecrnax ¡xnma ¡xonca. Feccnopno, ¡xonc ôtn
cnntntm nnµepom. Oµnaxo n ocnone nnacrn, xoropoñ on oônaµan, nexann, na moñ nsrnxµ, ne crontxo ero
ntµammnecx nnunte xauecrna, cxontxo ero rnyôoxoe nonnmanne ]ynµamenrantntx ncnxonornuecxnx
npnnnnnon. Fyµyun rennantntm nnµepom, ¡xonc ocosnanan, uro nnunoe nnµepcrno ne moxer ne ôtrt
orpannueno. Hn oµnn nnµep ne moxer nocroxnno n ôes nocroponneñ nomomn yôexµart n uem-nnôo ncex
unenon rpynnt. Bonenoñ nnµep, oµnaxo, moxer yôeµnrt nexoropym uacrt unenon rpynnt. 3arem
neoôpaôorannax nn]opmannx, nocnpnnxrax µocrarountm xonnuecrnom unenon rpynnt, moxer «cama»
yôeµnrt ocrantntx. Cneµonarentno, nanôonee nnnxrentntmn xnnxmrcx raxne nnµept, xoropte ymemr
cosµart n rpynne armoc]epy, nanôonee noµxoµxmym µnx roro, uroôt npnnnnn connantnoro
µoxasarentcrna paôoran na nnx.
Hoxoxe, ¡xonc ôtn nmenno raxnm nnµepom. On cµenan nonxnñ xoµ, nepecennn xommyny n Iañany
n oropnan ee rem camtm or ypôanncrnuecxoro Can-upannncxo. B ycnonnxx nsonxnnn n µxynrnxx
+xnaropnantnoñ uacrn Rxnoñ Amepnxn uyncrno neynepennocrn, ncntrtnaemoe unenamn oômnnt, n
orcyrcrnne pxµom c nnmn nocroponnnx nmµeñ, xoropte ôtnn ôt xort n uem-ro noxoxn na nnx, sacrannnn
npnnnnn connantnoro µoxasarentcrna paôorart na ¡xonca c maxcnmantnoñ orµaueñ. B raxnx ycnonnxx
oômnny, cocroxmym ns rtcxun uenonex, uepecuyp ôontmym, uroôt oµnn uenonex ôtn n cocroxnnn
µepxart ee noµ nocroxnntm xonrponem, moxno ôtno npenparnrt n cmaoo. Hmµn, paôorammne na
cxoroôoñnxx, snamr, uro craµom nerxo ynpannxrt. Hpocro µañre necxontxnm ocoôxm µnnrartcx n
xenarentnom nanpannennn, n µpyrne opnenrnpyxct ne crontxo na nnµnpymmee xnnornoe, cxontxo na
rex, xro nx nenocpeµcrnenno oxpyxaer, cranyr anromarnuecxn µnnrartcx ryµa xe. Cneµonarentno,
morymecrno npenoµoônoro ¡xnma ¡xonca oô¡xcnxercx ne crontxo ocoôennocrxmn ero nnunoro crnnx,
cxontxo rnyôoxnm snannem ncxyccrna connantnoro µxny-µxnrcy.
3amn1a
Mt nauann +ry rnany paccxasom o cpannnrentno ôesnpeµnoñ npaxrnxe sannceñ cmexa na
marnnro]onnym nenry, sarem mt nepemnn x oôcyxµennm npnunn yônñcrn n camoyônñcrn no ncex +rnx
http://books.pchelov.com
106
cnyuaxx rnannym pont nrpaer npnnnnn connantnoro µoxasarentcrna. Kax xe mt moxem samnrnrt ceôx or
raxoro momnoro opyµnx nnnxnnx, µeñcrnne xoroporo pacnpocrpanxercx na cront mnpoxnñ cnexrp
noneµenuecxnx peaxnnñ? Cnryannx ocnoxnxercx nonnmannem roro, uro n ôontmnncrne cnyuaen nam ne
rpeôyercx samnmart ceôx or nn]opmannn, xoropym µaer connantnoe µoxasarentcrno (Hill, 1982; Laughlin,
1980; Warnik & Sanders, 1980). Hpeµnaraemtñ nam cnoero poµa coner ornocnrentno roro, xax nam cneµyer
µeñcrnonart, oôtuno xnnxercx nornuntm n nenntm. Fnaroµapx npnnnnny connantnoro µoxasarentcrna mt
moxem ynepenno npoxoµnrt uepes ôecuncnennte xnsnennte cnryannn, ne nsnemnnax npn +rom nocroxnno
nce «sa» n «npornn». Hpnnnnn connantnoro µoxasarentcrna oôecneunnaer nac nsymnrentntm
ycrpoñcrnom, noµoôntm anronnnory, xoroptñ ecrt na ôopry ôontmnncrna camoneron.
Oµnaxo n c anronnnorom camoner moxer orxnonnrtcx or xypca, ecnn nn]opmannx, sanoxennax n
xonrpontnym cncremy, xnnxercx nenepnoñ. B sanncnmocrn or macmraôon omnôxn nocneµcrnnx moryr
nmert pasnnunym crenent ceptesnocrn. Ho nocxontxy anronnnor, npeµocrannxemtñ nam npnnnnnom
connantnoro µoxasarentcrna, uame xnnxercx namnm comsnnxom, uem nparom, mt npxµ nn saxornm
orxnmunrt ero. Taxnm oôpasom, mt cranxnnaemcx c xnaccnuecxoñ npoônemoñ: xax ncnontsonart
nncrpymenr, xoroptñ npnnocnr nam nontsy n oµnonpemenno yrpoxaer namemy ônarononyunm.
K cuacrtm, +ry npoônemy moxno pemnrt. Hocxontxy neµocrarxn anronnnoron npoxnnxmrcx,
rnanntm oôpasom, rorµa, xorµa n xonrpontnym cncremy saxnaµtnamrcx nenepnte µannte, neoôxoµnmo
nayunrtcx pacnosnanart, xorµa nmenno µannte xnnxmrcx omnôountmn. Ecnn mt cmoxem nouyncrnonart,
uro n µannoñ xonxpernoñ cnryannn anronnnor connantnoro µoxasarentcrna paôoraer na ocnone nerounoñ
nn]opmannn, mt cymeem ntxnmunrt mexannsm n nsxrt xonrpont naµ cnryanneñ n cnon pyxn, xorµa +ro
ôyµer neoôxoµnmo.
µueepcua
Henepnte µannte sacrannxmr npnnnnn connantnoro µoxasarentcrna µanart nam µypnoñ coner n
µnyx cnryannxx. Hepnax nmeer mecro rorµa, xorµa connantnoe µoxasarentcrno ôtno cosnarentno
]antcn]nnnponano. Taxne cnryannn cnennantno cosµamrcx +xcnnyararopamn, crpemxmnmncx cosµart
ene:am.euue x uepry peantnocrt! uro macca µeñcrnyer raxnm oôpasom, xaxnm +rn +xcnnyararopt
xorxr sacrannrt µeñcrnonart nac. Mexannuecxnñ cmex n renennsnonntx xomeµnñntx moy xnnxercx oµnnm
ns napnanron c]aôpnxonanntx c noµoônoñ nentm µanntx. Taxnx napnanron cymecrnyer mnoxecrno,
npnuem uacro momennnuecrno ôtnaer nopasnrentno ouennµntm. Cnyuan noµoônoro momennnuecrna
nepeµxo nmemr mecro n c]epe +nexrponntx cpeµcrn macconoñ nn]opmannn.
¡anañre paccmorpnm xonxperntñ npnmep +xcnnyarannn npnnnnna connantnoro µoxasarentcrna.
¡nx +roro oôparnmcx x ncropnn oµnoro ns camtx nounraemtx nnµon ncxyccrn onepnoro ncxyccrna. B
1820 roµy µnoe sancerµaraen napnxcxoñ onept, Cayron n Hopuep, sacrannnn «paôorart na ceôx»
nnrepecntñ ]enomen, nonyunnmnñ nasnanne qeuo+eua r.aru. Cayron n Hopuep ôtnn ne npocro
nmônrenxmn onept. 3ro ôtnn ônsnecment, pemnnmne sanxrtcx ropronneñ annoµncmenramn.
Orxptn ]npmy L´Assurance des Succes Dramatiques, Cayron n Hopuep crann cµanart n apenµy
camnx ceôx n nanxrtx paôornnxon nennam n rearpantntm aµmnnncrparopam, xoropte xorenn oôecneunrt
npnsnanne cnexraxnx spnrentcxoñ ayµnropneñ. Cayrony n Hopuepy nacrontxo xopomo yµananoct
ntstnart ôypnte onannn ayµnropnn cnonmn ncxyccrnenntmn peaxnnxmn, uro ncxope xnaxn (oôtuno
cocroxmne ns nnµepa chef de claque n necxontxnx pxµontx claqueurs) npenparnnnct n
ycroñunnym rpaµnnnm noncmµy n mnpe onept. Kax ormeuaer mystxoneµ Poôepr Caônn (Sabin, 1964), «x
1830 roµy xnaxept sanoenann ôontmym nonynxpnocrt, onn coônpann µentrn µnem, annoµnponann
neuepom, nce conepmenno orxptro... Cxopee ncero, nn Cayron, nn ero comsnnx Hopuep n noµymart ne
mornn, uro paspaôorannax nmn cncrema nonyunr nacrontxo mnpoxoe pacnpocrpanenne n mnpe onept».
Knaxept ne xorenn ocranannnnartcx na µocrnrnyrom. Haxoµxct n nponecce rnopuecxoro noncxa,
onn crann npoôonart nonte crnnn paôort. Ecnn re, xro sannmaercx sannctm mexannuecxoro cmexa,
nannmamr nmµeñ, xoropte «cnennannsnpymrcx» na xnxnxante, ]tpxante nnn rpomxom xoxore, ro xnaxn
roronnnn coôcrnenntx cnennanncron ysxoro npo]nnx. Hanpnmep, pleureuse µonxen ôtn naunnart ptµart
no cnrnany, bisseu n nccrynnennn xpnuart «bis», rieur sapasnrentno cmexrtcx.
http://books.pchelov.com
107
Fpocaercx n rnasa orxptrtñ xapaxrep momennnuecrna. Cayron n Hopuep ne cunrann nyxntm
cxptnart xnaxepon nnn xorx ôt menxrt nx. Knaxept uacro cnµenn na oµnnx n rex xe mecrax,
npeµcrannenne sa npeµcrannennem, roµ sa roµom. Oµnn n ror xe chef de claque mor pyxonoµnrt nmn n
reuenne µnyx µecxrnnernñ. Or nyônnxn ne cxptnannct µaxe µenexnte cµenxn. uepes cro ner nocne
sapoxµennx cncremt xnaxn n nonµoncxoñ «Mystxantnoñ Tañme» (Musical Times) crann neuarart nent na
ycnyrn nrantxncxnx claqueurs (pnc. 4.8). B mnpe n «Pnronerro», n «Me]ncro]enx» spnrentcxoñ
ayµnropneñ c ntroµoñ µnx ceôx mannnynnponann re, xro ncnontsonan connantnoe µoxasarentcrno µaxe
rorµa, xorµa ono ôtno xnno ]antcn]nnnponanntm.
3a annoµncmenrt npn ntxoµe, ecnn +ro µxenrntmen 25 nnp.
3a annoµncmenrt npn ntxoµe, ecnn +ro neµn 15 nnp.
Oôtunte annoµncmenrt n xoµe npeµcrannennx 10 nnp.
Ipomxne n µnnrentnte annoµncmenrt n xoµe npeµcrannennx 15 nnp.
Eme ôonee rpomxne n µnnrentnte annoµncmenrt 17 nnp.
3a nmemarentcrno xpnxamn «Bene!» nnn «Bravo!» 5 nnp.
3a «Bis» no uro ôt ro nn crano 50 nnp.
¡nxnñ +nrysnasm cneµyer sapanee µoronapnnartcx o cymme.
Pnc. 4.8. Henm na ycnyrn n1antnncxnx xnaxepon. Knaxept nenn ceôx nacrontxo µepsxo, uro
npeµnarann cnon ycnyrn or «oôtuntx annoµncmenron» µo «µnxoro +nrysnasma» nyônnuno, n µannom
cnyuae n rasere, unraemoñ mnornmn ns roñ ayµnropnn, na xoropym xnaxept xorenn nonnnxrt. Le.r,
sarvrra.o
H n name npemx pasnoro poµa cnexynxnrt nonnmamr, rax xe xax n cnoe npemx nonnmann +ro
Cayron n Hopuep, xaxoe ôontmoe snauenne nmemr mexannuecxne µeñcrnnx npn ncnontsonannn npnnnnna
connantnoro µoxasarentcrna. Onn ne cunramr nyxntm cxptnart ncxyccrnennym npnpoµy connantnoro
µoxasarentcrna, xoropoe onn npeµocrannxmr, +ro noµrnepxµaercx nnsxnm xauecrnom sannceñ
mexannuecxoro cmexa na renennµennn. Hcnxonornuecxne +xcnnyararopt camoµonontno yntôamrcx, xorµa
nm yµaercx nocrannrt nac n sarpyµnnrentnoe nonoxenne. Mt nnôo µonxnt nosnonnrt nm µypaunrt nac,
nnôo µonxnt orxasartcx or nonesntx, n oômem-ro, anronnnoron, xoropte µenamr nac yxsnnmtmn.
Oµnaxo, µymax, uro onn noñmann nac n nonymxy, ns xoropoñ nam ne ntôpartcx, noµoônte +xcnnyararopt
omnôamrcx. Heôpexnocrt, c xoropoñ onn cosµamr noµµentnte connantnte µoxasarentcrna, nosnonxer
nam oxasart conpornnnenne.
Oc1anonn1ect, nmµn: Hoxyna1enn c Mapca pnµou!
µoùe Bappu (Haùm Puooep, Himc Cepeuc)
Heµanno x cmorpen renennsop, mna pexnamnax nepeµaua, n µnxrop ronom, xaxnm oôtuno
paccxastnamr o coôtrnxx n Hepcnµcxom sannne, cxasan: «Tenept noxynarenn moryr saµart Anxene
H+ncôepn |Anxena H+ncôepn (Angela Lansburv) amepnxancxax axrpnca. Hpu+e:. peo.| cnon nonpoct
ornocnrentno "Fa]]epnna"! |«Fa]]epnn» (Bufferin) pasnonnµnocrt acnnpnna. Hpu+e:. peo.|»
Ecrecrnennoñ peaxnneñ ncxxoro nopmantnoro uenonexa na noµoônoe saxnnenne ôyµer neµoymenne:
«Kaxoe µeno Anxene H+ncôepn µo "Fa]]epnna"?» Ho n nepeµaue ôtnn noxasant necxontxo noxynareneñ,
xoropte ôtnn ntôpant xxoôt nayraµ n ocranonnent npxmo na ynnne. H y xaxµoro ns nnx ôtn nonpoc x
Anxene H+ncôepn o «Fa]]epnne». Bcex nx nnrepeconano oµno n ro xe:
«Mncc H+ncôepn, xnnxercx nn "Fa]]epnn" xopomnm npoµyxrom? Cneµyer nn mne ero noxynart?»
3rn noxynarenn ntrnxµenn ouent ncxpennnmn. Onn xax ôyµro mecxnamn xoµnnn, sanamtnax pyxn n
ronopx: «V menx nonpoc o "Fa]]epnne"! Ecnn ôt x rontxo mor cnpocnrt Anxeny H+ncôepn!»
3ror npnmep noxastnaer, uro cymecrnyer naxnax npoônema, xoropym cnnmxom µonro ne xenann
sameuart. ¡annax npoônema saxnmuaercx no nropxennn n namy xnsnt Hoxynareneñ c Mapca. Onn
ntrnxµxr xax nmµn, no onn µeñcrnymr xax nnonnanerxne. H onn ôepyr nepx!
Pnc. 4.9. Oõmunmn uapcnannn na ynnne. Ouennµno, ne x oµnn samernn, uro n namn µnn crano
noxnnxrtcx upesmepno ôontmoe xonnuecrno ]antmnntx, xxoôt «neorpenernponanntx» pexnamntx
http://books.pchelov.com
108
ponnxon, n xoroptx pasnoro poµa cnnµerentcrna µamr axrept, nrpammne ponn pxµontx noxynareneñ.
Rmopncr ¡+ñn Fappn raxxe ormernn, uro µannoe xnnenne upesntuañno mnpoxo pacnpocrpaneno, n
nasnan nemammnx c +xpana «noxynareneñ» Hoxynarenxmn c Mapca. Mne nonpannnoct +ro oôpasnoe
ntpaxenne, n x nauan cam ero ynorpeônxrt. Taxnm oôpasom x nanomnnam camomy ceôe, uro, xorµa x µenam
noxynxn, x µonxen nrnopnponart sanepennx ncxxoro poµa «noµcranntx nnn», xoropte neµyr cnoe
nponcxoxµenne c µpyroñ nnanert
Hocxontxy mt moxem nxnmuart n ntxnmuart cnon anronnnort no coôcrnennomy xenannm, mt
moxem µnnrartcx, µonepxx xypcy, npoxnaµtnaemomy npnnnnnom connantnoro µoxasarentcrna, oo mex nop,
nora ne noñmem, uro ncnontsymrcx nenepnte µannte. Torµa mt moxem nsxrt ynpannenne n cnon pyxn,
cµenart neoôxoµnmte nonpanxn n nepnyrtcx n ncxoµnoe nonoxenne. Ouennµnax ncxyccrnennocrt
connantnoro µoxasarentcrna, xoropoe nam npeµcrannxmr, oôecneunnaer nac xnmuom x nonnmannm roro, n
xaxoñ momenr cneµyer ntñrn ns-noµ nnnxnnx µannoro npnnnnna. Taxnm oôpasom, ncero nnmt npoxnnn
nexoropym ôµnrentnocrt, mt cmoxem samnrnrt ceôx.
¡anañre paccmorpnm xonxperntñ npnmep. Panee mt yxe oôcyxµann raxrnxy cosµareneñ pexnamt:
onn ntnyxµamr oôtuntx nmµeñ xnannrt xaxoñ-nnôyµt npoµyxr, npnuem +rn nmµn uacro µaxe ne snamr,
uro nx cnona sannctnamrcx. Heyµnnnrentno, uro noµoônte cnnµerentcrna «cpeµnnx nmµeñ, raxnx xax mt
c roôoñ» nmemr ôontmoñ ycnex npn nponeµennn pexnamntx xamnannñ. Ho ecnn nocmorpert nnnmarentno,
moxno samernrt, uro xaprnna ncxaxena: mt nnµnm n cntmnm rontxo rex, xomy npoµyxr npannrcx; n n
pesyntrare naunnaem µymart, uro +ror npoµyxr npannrcx ncem ôes ncxnmuennx. Oµnaxo n nocneµnee npemx
crann oôtuntmn nectma rpyôte n ne+rnunte ]antcn]nxannn. Kommepuecxne arenrt uacro ne yrpyxµamr
ceôx noncxamn noµnnnntx cnnµerentcrn. Onn npocro nannmamr axrepon, uroôt re nrpann ponn cpeµnnx
nmµeñ, ôes noµroronxn µammnx ornert na nonpoct nnrepntmepa. Hopasnrentno, nacxontxo
nnsxonpoôntmn ôtnamr xxoôt «neorpenernponannte» xommepuecxne nepeµaun. Ouennµno, uro cnryannn
xnno nncnennponant, npoµyxrt pacxnannnamr axrept, a µnanorn nanncant sapanee.
Tenept, xorµa x cranxnnamct c nontrxoñ oxasart na menx nnnxnne noµoônoro poµa, x naunnam
omymart rpenory. Bnyrpennnñ ronoc npeµocreperaer menx: «Buu+auue' Buu+auue' B oauuoù cumvaµuu
npuuµun coµua.iuoeo oorasame.icmea paoomaem npomue meo». Bpe+euuo omr.m:u aemonu.om». 3ro rax
nerxo cµenart! Haµo rontxo npnnxrt cosnarentnoe pemenne ôtrt nce npemx nacropoxe n ornomennn
]antmnnoro connantnoro µoxasarentcrna. Mt moxem ocranartcx n paccnaônennom cocroxnnn µo rex nop,
noxa ne cronxnemcx c xnntm momennnuecrnom +xcnnyararopon, n n +ror momenr mt µonxnt araxonart.
¡eñcrnonart cneµyer axrnnno. Heµocrarouno npocro nrnopnponart nenepnym nn]opmannm, xorx,
necomnenno, oôoponnrentnym raxrnxy ncnontsonart npnµercx. Ho sµect nyxna arpeccnnnax xonrparaxa.
Torµa, xorµa rontxo +ro nosmoxno, mt µonxnt xannrt rex, xro ]antcn]nnnpyer connantnte
µoxasarentcrna. He cneµyer noxynart nnxaxnx npoµyxron, xoropte pacxnannnamrcx n noµµentntx
«neorpenernponanntx» nnrepntm. Fonee roro, nponsnoµnrenxm pexnamnpyemoñ raxnm oôpasom
npoµyxnnn naµo paccxasart o nameñ peaxnnn n nopexomenµonart orxasartcx or ycnyr pexnamntx
arenrcrn, xoropte nponoµxr noµoônte nnoµxmne nmµeñ n saônyxµenne npesenrannn ronapon.
Koneuno, nam ne ncerµa cneµyer opnenrnponartcx na µeñcrnnx µpyrnx ocoôenno n cnryannxx, n
xoroptx rpeôyercx rmarentno nsnecnrt nce «sa» n «npornn» n camocroxrentno ntnecrn pemenne, no
nentsx saôtnart o rom, uro noneµenne µpyrnx moxer no mnornx cnyuaxx xnnxrtcx ncrounnxom
µocronepnoñ nn]opmannn. Ecnn mt oônapyxnnaem, uro ne moxem cunrart nn]opmannm rounoñ,
nocxontxy xro-ro ncxasnn µannte, nam cneµyer nanecrn ornerntñ yµap. B noµoôntx cnyuaxx x nnuno
uyncrnym, uro mnom µnnxer neuro ôontmee, nexenn npocro ornpamenne x romy, uro menx xorxr ocrannrt
n µypaxax. × cnnpenem npn oµnoñ mtcnn o rom, uro menx saronxmr n yron re, xro namepen ncnontsonart
oµno ns monx oôoponnrentntx coopyxennñ or neperpyxennocrn conpemennoñ xnsnn n c]epe npnnxrnx
pemennñ npornn menx xe camoro. H x ncntrtnam rnyôoxoe yµonnernopenne, xorµa cnntno n nnesanno
yµapxm nepntm, ecnn nnxy, uro npornnnnx roronnrcx x nanaµennm. Ecnn nt noxoxn na menx, nt
nanepnxxa ncntrtnaere ro xe camoe.
Bseuað eeepx
http://books.pchelov.com
109
Homnmo rex cnyuaen, xorµa connantnte µoxasarentcrna ymtmnenno ]antcn]nnnpymrcx, raxxe
nmemr mecro cnyuan, xorµa npnnnnn connantnoro µoxasarentcrna nanpannxer nac no nenepnomy nyrn.
Hennnnax omnôxa ôyµer cosµanart pacrymee, xax cnexntñ xom, connantnoe µoxasarentcrno, xoropoe
craner ronxart nac x nenepnomy pemennm.
Pnc. 4.10. «Hy, 1y1 ouent unoroe noµ1nepaµae1 1eopnm õesonacnoc1n n 1onne». Hpeµcrannenne
o rom, uro n ronne naxoµnrtcx ôesonacno, oxastnaercx nenepntm, xorµa rnannym pont naunnaer nrpart
craµntñ menrannrer
B xauecrne npnmepa moxno paccmorpert ]enomen nnmpanncrnuecxoro nenexecrna, npn xoropom
nce cnnµerenn upesntuañnoro nponcmecrnnx ne nnµxr npnunnt µnx rpenorn.
3µect mne npeµcrannxercx ymecrntm npnnecrn paccxas oµnoro moero cryµenra, xoroptñ paôoran
oµno npemx narpyntntm na cxopocrnoñ marncrpann. Hocne µncxyccnn n xnacce, npeµmerom xoropoñ ôtn
npnnnnn connantnoro µoxasarentcrna, monoµoñ uenonex ocrancx, uroôt noronopnrt co mnoñ. On cxasan,
uro renept nonnmaer npnunny uacro nponcxoµxmnx n uac nnx anapnñ na ropoµcxom mocce. Oôtuno n +ro
npemx mamnnt no ncex nanpannennxx µnnramrcx nenpeptnntm noroxom, no meµnenno. ¡noe-rpoe
noµnreneñ naunnamr cnrnannrt, uroôt noxasart cnoe namepenne nepeôpartcx na coceµnmm nonocy. B
reuenne necxontxnx cexynµ mnorne noµnrenn pemamr, uro neuro mamnna c sarnoxmnm µnnrarenem nnn
xaxax-nnôo µpyrax nperpaµa saônoxnponano µopory nnepeµn. Bce naunnamr cnrnannrt. Bosnnxaer
nepasôepnxa, rax xax nce noµnrenn crpemxrcx nrncnyrt cnon mamnnt n cnoôoµnte npocrpancrna na
coceµneñ nonoce. Hpn +rom uacro nponcxoµxr cronxnonennx.
Crpanntm no ncem +rom, no mnennm ôtnmero narpyntnoro, xnnxercx ro, uro ouent uacro nnepeµn
na µopore ner nnxaxoro npenxrcrnnx, npnuem noµnrenn ne moryr +roro ne nnµert.
---
O1ue1 un1a1enn (õmnmero cnyaamero nnnoµpoua)
B vsua. oo oouo+ +emooe qa.icuquraµuu coµua.iuoeo oorasame.icmea, roeoa paooma. ua
unnoopo+e. Umooi nouusumi cmaeru u no.v:umi oo.iue oeuee, ueromopie saeceeoamau unnoopo+a
cr.ou»mm nvo.urv r mo+v, :mooi oua cmaeu.a ua n.oxux .ouaoeù.
Ue+ +euiue oeuee nocmae.euo ua .ouaoi, me+ .v:ue cmaeru. Muoeue .mou, romopie uepamm ua
unnoopo+e, ue u+emm nparmu:ecru uuraroeo npeocmae.euu» o cmpameeuu. Ooi:uo ouu +uoeo pas noop»o
http://books.pchelov.com
110
cmae»m ua qaeopuma. Hsv:ue oocru ooì»e.euuù moma.usamopa, +oruo no.v:umi npeocmae.euue o
coe.auuix cmaerax u coe.ami eieoo, rara» .ouaoi »e.»emc» qaeopumo+ ua oauuiù +o+eum. Tpmr,
romopi+ +orem eocno.isoeamic» asapmuiù uepor, :mooi us+euumi cmaeru, ooeo.iuo npocm. Hepor
oeprum e v+e .ouaoi, romopa», rar noocrasieaem e+v uumvuµu», u+eem oo.iuue uauci ua nooeov.
3ame+ ou eioupaem .ouaoi, ua romopvm coe.aui «o.uuuie» cmaeru (crare+, om 15 oo 1) u romopa» ue
u+eem pea.iuoeo uauca ua nooeov. B mom +o+eum, roeoa omrpieammc» oouue orua, omom uepor
cmaeum comum oo..apoe ua xvouvm .ouaoi, cosoaea» +euoeeuuoeo qaeopuma, cmaeru ua romopoeo
naoamm ua vpoeeui om 2 oo 1.
3ame+ ua:uuaem paoomami npuuµun coµua.iuoeo oorasame.icmea. Hmou, romopie ue suamm, ua
roeo c.eovem cmaeumi e oauuo+ saoeee, c+omp»m ua oocrv moma.usamopa, :mooi veuoemi, rarvm
.ouaoi noc:uma.u qaeopumo+ npeoiovuue ueporu, u c.eovmm ux npu+epv. Tenepi u+eem +ecmo oqqerm
cueruoeo ro+a opveue .mou npooo.ramm cmaeumi ua qaeopuma. B omom +o+eum asapmuiù uepor
+orem eepuvmic» r oruv u coe.ami eicorvm cmaerv ua ceoeeo oeùcmeume.iuoeo qaeopuma, cmaeru ua
romopoeo menepi us+eu»mc» r .v:ue+v, nomo+v :mo «uoeiù qaeopum » cuuraem norasame.u ua oocre.
Ec.u napeui eiuepaem, ua:a.iuoe e.oreuue e comum oo..apoe orvnumc» c .uxeoù.
B ca+ euoe., rar omo npoucxoou.o. B no+um, rar oouu pas :e.oeer nocmaeu. comum oo..apoe ua
.ouaoi, u+eeuvm oo saoeea cmaeru 10 r 1, me+ ca+i+ coe.ae ee pauuu+ qaeopumo+. Ho unnoopo+v
ua:a.u µuprv.upoeami c.vxu me, rmo nocmaeu. pauiue, :mo-mo suamm. B pesv.imame ece (er.m:a»
+eu») ua:a.u oe.ami cmaeru ua omv .ouaoi. V omoù .ouaou oi.a noeperoeua uoea, u oua npuu.a r
quuuuv noc.eoueù. Muoeue .mou nomep».u +accv oeuee. Oouaro rmo-mo uaepe. ua omo+ pvru. Mi
uuroeoa ue vsuae+, rmo. Ho omo mom, rmo no.v:u. ece oeuieu. Ou sua. o npuuµune coµua.iuoeo
oorasame.icmea.
Hpnueuanne an1opa. H nnont mt naxoµnm noµrnepxµenne romy, uro npnnnnn connantnoro
µoxasarentcrna nanôonee cnntno nnnxer na rex, xro uyncrnyer ceôx neynepenno n onpeµenennoñ cnryannn
n xro, cneµonarentno, nce npemx ornxµtnaercx noxpyr ceôx, uroôt ysnart, xax cneµyer necrn ceôx n
µanntx ycnonnxx.
---
Moxno npnnecrn eme oµnn xapaxrepntñ npnmep +ro xpax oµnoro cnnranypcxoro ôanxa, orxyµa
necxontxo ner nasaµ ôes ncxxoñ npnunnt nxnaµunxn nauann crnxnñno saônpart µentrn. Heoxnµanntñ
xpax ôanxa, nsnecrnoro cnoeñ xopomeñ penyranneñ, ocranancx saraµxoñ µo rex nop, noxa ne ôtn nponeµen
onpoc nxnaµunxon. Oxastnaercx, n ror µent ns-sa saôacronxn noµnreneñ anroôyca na ocranonxe nepeµ
sµannem ôanxa cxonnnact ôontmax ronna. Hpoxoµxmne mnmo nmµn npnnnmann ronny sa ouepeµt
nxnaµunxon, saônpammnx µentrn ns pasopxmmerocx ôanxa, n n cnom ouepeµt, ôexann cnnmart cnon
nxnaµt. Ouepeµt cranonnnact nce µnnnnee, n ncxope ôanx npnmnoct saxptrt, uroôt nsôexart nonnoro
pasopennx («News», 1998).
Hpnneµenntñ npnmep noxastnaer, xax mt pearnpyem na connantnoe µoxasarentcrno. Bo-nepntx,
mt, noxoxe, µonycxaem, uro ecnn mnoxecrno nmµeñ µenaer oµno n ro xe, onn, µonxno ôtrt, snamr neuro
raxoe, uero mt ne snaem. Mt roront nonepnrt n xonnexrnnnoe snanne ronnt, ocoôenno rorµa, xorµa
uyncrnyem ceôx neynepenno. Bo-nroptx, µonontno uacro ronna omnôaercx noromy, uro ee unent
µeñcrnymr ncxoµx ne ns µocronepnoñ nn]opmannn, a ns npnnnnna connantnoro µoxasarentcrna.
Ho+romy ecnn µnoe noµnreneñ na cxopocrnom mocce cnyuañno n oµno n ro xe npemx pemnnn
cmennrt nonocy, cneµymmne µna noµnrenx nnonne moryr cµenart ro xe camoe, npeµnonarax, uro nepnte
noµnrenn samernnn nnepeµn npenxrcrnne. Connantnoe µoxasarentcrno, c xoroptm cranxnnamrcx
noµnrenn, naxoµxmnecx nosaµn, xaxercx nm ouennµntm uertpe nµymne µpyr sa µpyrom mamnnt, nce c
nxnmuenntmn cnrnanamn nonopora, ntramrcx pesxo cnepnyrt na coceµnmm nonocy. Haunnamr mnrart
nonte cnrnantnte ornn. K +romy npemenn connantnoe µoxasarentcrno cranonnrcx neocnopnmtm.
Boµnrenn, oxasanmnecx n xonne xononnt, ne comnenamrcx n neoôxoµnmocrn nepexoµa na µpyrym nonocy:
«Bce +rn napnn nnepeµn, oo.ruo oimi, uro-ro snamr». Boµnrenn nacrontxo cocpeµorouent na nontrxax
nporncnyrtcx na coceµnmm nonocy, uro µaxe ne nnrepecymrcx µeñcrnnrentntm nonoxennem na µopore.
Heyµnnnrentno, uro nosnnxaer anapnx.
http://books.pchelov.com
111
Hs +rnx ncropnñ moxno nsnneut nonesntñ ypox. Cnoemy anronnnory nnxorµa ne cneµyer
µonepxrtcx nonnocrtm; µaxe ecnn n cncremy anromarnuecxoro ynpannennx ne ôtna cnennantno sanoxena
nenepnax nn]opmannx, +ra cncrema moxer nnorµa ntñrn ns crpox. Ham neoôxoµnmo npemx or npemenn
nponepxrt, ne npornnopeuar nn pemennx, npnnxrte c nomomtm anronnnora, oô¡exrnnntm ]axram,
namemy xnsnennomy ontry, namnm coôcrnenntm cyxµennxm. K cuacrtm, raxax nponepxa ne rpeôyer nn
ôontmnx ycnnnñ, nn npemenn. ¡ocrarouno ôtcrporo nsrnxµa no croponam. H +ra manentxax
npeµocropoxnocrt oxynnrcx cropnneñ. Hocneµcrnnx cnenoñ nept n neocnopnmocrt connantnoro
µoxasarentcrna moryr ôtrt rparnuecxnmn. Hanpnmep, n 1983 roµy nponsomen ceptesntñ mexµynapoµntñ
nnnnµenr, xorµa mxnoxopeñcxnñ naccaxnpcxnñ camoner ôtn cônr naµ reppnropneñ Conercxoro Comsa.
Hocneµymmee paccneµonanne noxasano, uro sa nce npemx nonera +xnnax nn pasy ne xoppexrnponan xypc,
nonnocrtm nonoxnnmnct na anronnnor, xoroptñ oxasancx nencnpanntm (StaII, 1993).
3ror acnexr npnnnnna connantnoro µoxasarentcrna nanoµnr menx na mtcnt oô ocoôennocrxx
oxort na cenepoamepnxancxnx ônsonon nexoroptx nnµeñcxnx nnemen uepnonornx, xpn, smeen n
noponon. V ônsonon ecrt µne xapaxrepnte ueprt, xoropte µenamr nx yxsnnmtmn. Bo-nepntx, rnasa y
ônsonon pacnonoxent raxnm oôpasom, uro nm nerue cmorpert no croponam, uem nnepeµ. Bo-nroptx, xorµa
ônsont ôeryr n nannxe, ronont y nnx onyment rax nnsxo, uro xnnornte ne moryr nnµert nnuero nonepx
craµa. Hnµeñnt nonxnn, uro moxno yônrt orpomnoe xonnuecrno ônsonon, noµornan craµo x xpyromy
oôptny. Xnnornte, opnenrnpyxct na noneµenne µpyrnx ocoôeñ n ne rnxµx nnepeµ, camn npeµpemann cnom
yuacrt. Oµnn norpxcenntñ naônmµarent noµoônoñ oxort rax onncan pesyntrar xpañneñ ynepennocrn
ônsonon n npannntnocrn xonnexrnnnoro pemennx.
«Hnµeñnt samannnn craµo x nponacrn n sacrannnn ero ôpocnrtcx nnns. Xnnornte, ôerymne csaµn,
noµranxnnann rex, xro naxoµnncx nepeµ nnmn, npnuem nce onn µenann poxonoñ mar no cnoeñ coôcrnennoñ
none» (Hornaday, 1887 Hornaday, W. T. «The Extermination oI the American Bison, with a Scetch oI Its
Discovery and LiIe History». Smithsonian Report, 1887, Part II, 367-548).
Pasymeercx, nerunxy, ueñ camoner nernr n pexnme anronnnora, cneµyer npemx or npemenn
nornxµtnart na npnôopnym nanent, a raxxe npocro cmorpert n oxno. Taxnm xe oôpasom nam neoôxoµnmo
ornxµtnartcx noxpyr ceôx ncxxnñ pas, xorµa mt naunnaem opnenrnponartcx na ronny. Ecnn mt ne ôyµem
coônmµart, +ry npocrym mepy npeµocropoxnocrn, nac moxer nocrnrnyrt yuacrt xopeñcxoro camonera n
cnnranypcxoro ôanxa, noµnreneñ, nonanmnx n anapnm npn nontrxe nepecrponrtcx n µpyroñ pxµ na
cxopocrnoñ marncrpann, nnn yuacrt cenepoamepnxancxnx ônsonon.
Bmnoµm
- Cornacno npnnnnny connantnoro µoxasarentcrna, nmµn, µnx roro uroôt pemnrt, uemy nepnrt n
xax µeñcrnonart n µannoñ cnryannn, opnenrnpymrcx na ro, uemy nepxr n uro µenamr n ananornunoñ
cnryannn µpyrne nmµn. Cxnonnocrt x noµpaxannm oônapyxena xax y µereñ, rax n y nspocntx. 3ra
cxnonnocrt npoxnnxercx npn conepmennn camtx pasntx µeñcrnnñ, raxnx xax npnnxrne pemennx uro-nnôo
xynnrt, noxeprnonanne µener na ônarornopnrentnte nyxµt n µaxe ocnoôoxµenne or ]oônñ. Hpnnnnn
connantnoro µoxasarentcrna moxer ôtrt npnmenen c nentm noôyµnrt uenonexa noµunnnrtcx romy nnn
nnomy rpeôonannm; npn +rom µannomy uenonexy cooômamr, uro mnorne nmµn (uem ôontme, rem nyume)
cornamamrcx nnn cornacnnnct c +rnm rpeôonannem.
- Hpnnnnn connantnoro µoxasarentcrna xnnxercx nanôonee µeñcrnenntm npn nannunn µnyx
]axropon. Oµnnm ns nnx xnnxercx ueveepeuuocmi. Korµa nmµn comnenamrcx, xorµa cnryannx
npeµcrannxercx nm neonpeµenennoñ, onn n ôontmeñ crenenn cxnonnt oôpamart nnnmanne na µeñcrnnx
µpyrnx n cunrart +rn µeñcrnnx npannntntmn. Hanpnmep, xorµa nmµn comnenamrcx n neoôxoµnmocrn
oxasannx nomomn xomy-nnôo, µeñcrnnx µpyrnx naônmµareneñ nnnxmr na nx pemenne nomout ropasµo
ôontme, uem n ouennµnoñ xpnrnuecxoñ cnryannn. Bropoñ ]axrop, npn nannunn xoroporo npnnnnn
connantnoro µoxasarentcrna oxastnaer nanôontmee nnnxnne, +ro cxoocmeo. Hmµn n ôontmeñ crenenn
cxnonnt cneµonart npnmepy rex, xro na nnx noxox. ¡oxasarentcrna momnoro nosµeñcrnnx nocrynxon
«noxoxnx µpyrnx» na noneµenne nmµeñ coµepxarcx n crarncrnxe camoyônñcrn, coôpannoñ connonorom
¡+nnµom unnnnncom. 3ra crarncrnxa noxastnaer, uro nocne mnpoxoro ocnemennx cpeµcrnamn macconoñ
http://books.pchelov.com
112
nn]opmannn cnyuaen camoyônñcrn µocrarouno ôontmoe uncno rpenoxno nacrpoenntx nnµnnnµon, n uem-
ro noxoxnx na camoyônñny, pemamr yônrt ceôx. Ananns cnyuax macconoro camoyônñcrna n ¡xoncrayne,
Iañana, nanoµnr na mtcnt, uro nnµep rpynnt, npenoµoôntñ ¡xnm ¡xonc, ncnontsonan n ]axrop
neynepennocrn, n ]axrop cxoµcrna, uroôt ntsnart y ôontmnncrna xnreneñ ¡xoncrayna craµnym
peaxnnm n crpemnenne noxonunrt c xnsntm.
- ¡nx roro uroôt neaµexnarnte connantnte µoxasarentcrna ne oxastnann na nac cnntnoro
nnnxnnx, mt µonxnt nayunrtcx pacnosnanart xnno noµµentnte cnnµerentcrna n npnsnart, uro npn
npnnxrnn pemennñ mt ne µonxnt opnenrnponartcx na µeñcrnnx «noxoxnx µpyrnx».
Kon1pontnme nonpocm
Coeepueuuoe euaðeuue +amepuauo+
1. B uem cyrt npnnnnna connantnoro µoxasarentcrna? Kax c yuerom +roro npnnnnna moxno
oô¡xcnnrt nnnxnne sanncannoro na marnnro]on cmexa na peaxnnm spnreneñ, cmorpxmnx xomeµnm?
2. Hccneµonanne, nponeµennoe uecrnnrepom, Pnxenom n Baxrepom, noxasano, uro nepnnmne n
xonen cnera unent unxarcxoñ rpynnt nauann axrnnno nepôonart nmµeñ n cnom cexry rontxo nocne roro,
xax nx npeµcxasannx xonna cnera oxasannct noxntmn. Houemy?
3. Kaxne µna ]axropa ycnnnnamr nnnxnne npnnnnna connantnoro µoxasarentcrna? B uem
ntpaxanoct µeñcrnne +rnx ]axropon n cnryannn, cnoxnnmeñcx n ¡xoncrayne? uro nosnonnno +rnm µnym
]axropam rax cnntno nnnxrt na nmµeñ?
4. uro raxoe ]enomen nnmpanncrnuecxoro nenexecrna? Kax on nnnxer na noneµenne croponnnx
naônmµareneñ n upesntuañntx cnryannxx?
5. Kaxne ocoôennocrn ropoµcxoñ xnsnn ymentmamr nepoxrnocrt nmemarentcrna naônmµarenx n
cnyuae nosnnxnonennx xpnsncnoñ cnryannn?
6. uro raxoe ]enomen Beprepa? Kax ncxoµx ns nonnmannx cyrn +roro +]]exra moxno oô¡xcnnrt
cônnammym c ronxy cnxst mexµy mnpoxnm ocnemennem n cpeµcrnax macconoñ nn]opmannn cnyuaen
camoyônñcrn n nopasnrentntm pocrom uncna annannonntx xaracrpo] n µopoxno-rpancnoprntx
nponcmecrnnñ nocne nyônnxannn paccxason o utnx-nnôo camoyônñcrnax?
Kpumuuecuoe +muueuue
1. Hpeµnonoxnm, nt µonxnt npounrart nannenram c ôontntm cepµnem nexnnm: «Kax µoônrtcx
nomomn or oxpyxammnx npn nosnnxnonennn y nac ocrpoñ ôonn n cepµne, ecnn nt naxoµnrect n
nyônnunom mecre». uro nt noconeryere nm npeµnpnnxrt?
2. B nauane 1986 roµa xro-ro nnptcnyn nnannµ n xancynt rañnenona, nesamerno nsxn ynaxonxy
nexapcrna c nonxn n marasnne. 3ror cnyuañ nonyunn mnpoxym ornacxy nocne roro, xax oµna xnrentnnna
Htm-Hopxa ymepna, npornornn raxym xancyny. B nocneµymmne necxontxo neµent ôtno saperncrpnponano
neôtnanoe xonnuecrno cnyuaen nopun npoµyxron. Ftno oônapyxeno, uro n rpn µpyrnx nonynxpntx
nexapcrna, ornycxanmnxcx ôes penenra, µoôannen xµ. B xneôe n mopoxenom naxoµnnn xycxn crexna. ¡axe
ôannte ôymaxnte nonorenna ne ocrannct nenpnxocnonenntmn n oµnom o]ncnom sµannn ryanernym
ôymary n oômecrnenntx xomnarax orµtxa xro-ro oôptsran rasom meñcom (ras nepnno-napannrnuecxoro n
cnesorounnoro µeñcrnnx). Xorx cam nnnnµenr c rañnenonom ôtn µnx ncex neoxnµannocrtm, ero
nocneµcrnnx nnonne oô¡xcnnmt. Mornn ôt nt, ncnontsyx nn]opmannm, coµepxamymcx n +roñ rnane,
npeµcxasart +rn nocneµcrnnx?
3. Hpeµnonoxnm, nt renennsnonntñ npoµmcep, xoropomy nopyunnn µennxarnym paôory
cosµart cepnm oômecrnenno nonesntx nporpamm, nanpannenntx na ymentmenne uncna camoyônñcrn
cpeµn noµpocrxon. Hsnecrno, uro n coornercrnnn c npnnnnnom connantnoro µoxasarentcrna noxas
noµoôntx nporpamm moxer ntsnart ynennuenne uncna camoyônñcrn. Kax ôt nt ncnontsonann +ror xe
camtñ npnnnnn, uroôt name moy nomorno noµpocrxonoñ spnrentcxoñ ayµnropnn paspemnrt µannym
npoônemy? Koro nt ôyµere nnrepntmnponart nepeµ xamepoñ? Fyµere nn nt onpamnnart rpenoxno
http://books.pchelov.com
113
nacrpoenntx noµpocrxon? Kaxne nonpoct nam cneµyer nm saµanart?
4. Onnmnre xaxoñ-nnôyµt cnyuañ ns cnoero npomnoro, xorµa nac oômanom cxnonnn x cornacnm
xaxoñ-nnôo uenonex, xoroptñ npeµnamepenno ]antcn]nnnponan npnnnnn connantnoro µoxasarentcrna.
Kax ôt nt cnpannnnct c noxoxeñ cnryanneñ ceroµnx?
Inana 5. Bnaropacnonoaenne
µpvre.mouiù eop
Inannax saµaua aµnoxara na cyµeônom nponecce - µoônrtcx, uroôt npncxxntm nonpannncx ero
xnnenr.
K.apeuc µappov
Kax npannno, +i oxomuee eceeo coe.auae+c» eino.u»mi mpeooeauu» mex, roeo +i suae+ u rmo
ua+ upaeumc». Oµnaxo oô +rom npexpacno snamr «npo]eccnonant ycrynunnocrn». Hm nsnecrnt cornn
cnocoôon sacrannrt nac noñrn na ycrynxn n ornomennn ux rpeôonannñ. ×pxoñ nnnmcrpanneñ
npo]eccnonantnoñ +xcnnyarannn npaeu.a o.aeopacno.oreuu» xnnxmrcx neuepa, oprannsyemte ]npmoñ
Tupperware. Hmôoñ, xro ôtnan na nnx, npnsnaer ncnontsonanne pasnnuntx opyµnñ nnnxnnx,
paccmorpenntx namn ntme:
- Hpuuµun esau+uoeo oo+eua. B nauane neuepa oôtuno pastrptnamrcx npnst; re xe, xomy npns ne
µocrancx, moryr ntramnrt memox c menxnmn nemamn, rax uro nce npncyrcrnymmne nonyuamr noµapox µo
nauana npoµaxn.
- Hpuuµun oo»same.icmea. Kaxµoro rocrx noôyxµamr nyônnuno onnctnart sameuarentnte
xauecrna ronapon ]npmt Tupperware, xoropte on yxe nmeer.
- Hpuuµun coµua.iuoeo oorasame.icmea. Kaxµoe cµenannoe xem-nnôo npnoôperenne cosµaer y
norennnantnoro noxynarenx nneuarnenne, uro µpyrne, noxoxne na nero nmµn nyxµamrcx n µannom
ronape; cneµonarentno, on µonxen ôtrt xopomnm.
Taxnm oôpasom, oprannsaropt neuepon ncnontsymr nce rnannte opyµnx nnnxnnx. Oµnaxo ocoôoe
snauenne nmemr npnemt, cyrtm xoroptx xnnxercx npnmenenne npannna ônaropacnonoxennx. Fesycnonno,
ôontmoñ nxnaµ n oômnñ ycnex ropronoñ xamnannn µenaer µemoncrparop ronapon, nacroxmnñ «nnpryos
yôexµennx». Ho rnannoñ na +rnx neuepax xnnxercx µpyrax ]nrypa. Ee moxno nasnart noµpyroñ xaxµoñ
xenmnnt, npncyrcrnymmeñ n xomnare. Koneuno, npeµnarart rocrxm cµenart saxas moxer npaxrnuecxn
nmôoñ npeµcrannrent ]npmt Tupperware, oµnaxo nyume ncex c +roñ saµaueñ cnpannxercx «xosxñxa
µoma», cnµxmax n cropone, yntôammaxcx, oxnnnenno ôonrammax n noµammax nerxym saxycxy. Ona
nrpaer pont «npnxrnoñ no ncex ornomennxx» xenmnnt, xoropax npnrnacnna noµpyr n cnoñ µom na
µemoncrpannm ronapon. 3ra nceoômax noµpyra nonyuaer onpeµenenntñ nponenr c npoµaxn xaxµoro
npeµmera.
Oprannsaropam neuepon nsnecrno, uro xenmnnt cxopee xynxr uro-nnôo y noµpyrn, a ne y
nesnaxomoro ropronna. Taxnm oôpasom, n xoµ nycxamrcx paµymne, rennora, naµexnocrt n µpyxecxoe
pacnonoxenne (Taylor, 1978). B camom µene, yuente, nsyuammne ncnxonornm norpeônrenx, nccneµonann
connantnte cnxsn, nosnnxammne mexµy xosxñxoñ n rocrxmn no npemx noµoôntx neuepon. Hponeµennte
nccneµonannx noxasann, uro onncannax raxrnxa xnnxercx upesntuañno +]]exrnnnoñ. Hpn npnoôperennn
npoµyxra pemammnm ]axropom xnnxercx cxopee nosnnxmax connantnax cnxst, nexenn xauecrno +roro
npoµyxra (Frenzer & Davis, 1990). Pesyntrart npnmenennx noµoônoñ raxrnxn nopasnrentnt. Heµanno
ôtno noµcunrano, uro ]npma Tupperware npoµaer ôonee 2,5 mnnnnonon eµnnnn ronapa n µent!
uro ocoôenno nnrepecno, rax +ro ro, uro noxynarenn, noxoxe, omymamr oxastnaemoe na nnx
yntôunnoñ «noµpyroñ» µannenne. Hexoropte ne nospaxamr; µpyrne cnaôo nporecrymr, no ne snamr, xax
nsôexart µannennx. Oµna xenmnna, c xoropoñ x ôeceµonan, c necxptnaemtm pasouaponannem n ronoce rax
onncana cnom peaxnnm.
«¡eno µomno µo roro, uro x naunnam ntxoµnrt ns ceôx, xorµa xro-nnôyµt npnrnamaer menx na
neuep, oprannsyemtñ ]npmoñ Tupperware. V menx yxe ecrt nce xonreñnept, xoropte mne rpeôymrcx; n
http://books.pchelov.com
114
ecnn mne norpeôyercx eme xaxax-nnôo nemt, x cmory ôes rpyµa xynnrt ee n nmôom marasnne, npnuem µaxe
µemenne. Ho xorµa menx npnrnamaer noµpyra, x uyncrnym, uro µonxna nµrn. H xorµa x npnxoxy na neuep,
x uyncrnym, uro µonxna uro-ro xynnrt. uro x mory noµenart? Beµt +ro x µenam µnx oµnoñ ns monx
noµpyr.»
¡a, mano xro cymeer npornnocroxrt «npornnnnxy», ncnontsymmemy npannno ônaropacnonoxennx.
Heyµnnnrentno, uro xomnannx Tupperware orxasanact or cern posnnuntx marasnnon n upesntuañno
axrnnno nporanxnnaer xonnennnm µomamnnx neuepon. Beuep, oprannsyemtñ ]npmoñ Tupperware,
naunnaercx rµe-nnôyµt xaxµte 2,7 cexynµ. Koneuno, mnorne µpyrne «npo]eccnonant ycrynunnocrn»
raxxe npnsnamr, uro nmµn oxornee ronopxr «µa» rem, xro nm snaxom n xro nm npannrcx. Tax, mnorne
ônarornopnrentnte oprannsannn nepôymr µoôponontnen µnx côopa noxeprnonannñ nônnsn nx
coôcrnenntx µomon. unent +rnx oprannsannñ npexpacno nonnmamr, nacxontxo rpyµnee orxasart µpyry
nnn coceµy, uem nocroponnemy uenonexy.
Pnc. 5.1. Beuepnnxa, oprannsonannan qnpuon 1upperware. unpma Tupperware ncxuecxn
npenosnocnr repmernunocrt nponsnoµnmtx em xonreñnepon. Ho ro, uro nexnr n ocnone cµenxn,
npeµcrannxer coôoñ neuro +]emepnoe, ncnapxmmeecx co snyxom «n]]]r», xorµa nt nosnpamaerect
µomoñ. 3ro cnxst, xoropax xxoôt cymecrnyer mexµy nocernrenxmn neuepon |n µomamneñ oôcranonxe| n nx
xosxñxoñ
¡pyrne «npo]eccnonant ycrynunnocrn» ntxcnnnn, uro µpyry nnn xopomemy snaxomomy µaxe
neoôxsarentno npncyrcrnonart npn µemoncrpannn ronapa; uacro ôtnaer µocrarouno npocro ynomnnannx
ero nmenn. Kopnopannx Shaklee, xoropax cnennannsnpyercx na ropronne xosxñcrnenntmn ronapamn,
pexomenµyer cnonm arenram, oôxoµxmnm mnoroxnaprnpnte µoma, npnmenxrt meroµ «ôecxoneunoñ nenn»,
uroôt naxoµnrt nontx norennnantntx xnnenron. Kax rontxo noxynarent npnsnaer, uro npoµyxr emy
npannrcx, na +roro noxynarenx oxastnaercx µannenne c nentm sacrannrt ero nasnart nmena cnonx µpyseñ,
xoropte raxxe mornn ôt npnoôpecrn µanntñ npoµyxr. Hasnanntm nmµxm ropronte arenrt, n cnom
ouepeµt, npeµnaramr xynnrt ronap, a raxxe npeµocrannrt cneµennx oô nx µpystxx, xoropte moryr
cnyxnrt ncrounnxom nn]opmannn o µpyrnx norennnantntx xnnenrax, n rax µanee, µo ôecxoneunocrn.
Btcoxax +]]exrnnnocrt µannoro meroµa oô¡xcnxercx rem, uro x xaxµomy nonomy nosmoxnomy
noxynarenm npnxoµnr ropronen, noopyxenntñ nmenem µpyra, «xoroptñ nopexomenµonan mne sañrn x
nam». Btrnart arenra npn noµoôntx oôcroxrentcrnax rpyµno: +ro nourn ro xe camoe, uro orxasart µpyry.
Pyxonoµcrno ]npmt Shaklee nacrannaer na rom, uroôt corpyµnnxn oôxsarentno ncnontsonann +ry cxemy:
«Ftno ôt nenosmoxno nepeonennrt npenmymecrna noµoônoñ raxrnxn. Hmert nosmoxnocrt cxasart
norennnantnomy xnnenry, uro mncrep Taxoñ-ro, ero µpyr, noconeronan sañrn x nemy, nce panno uro
nanononnny saxnmunrt ropronym cµenxy eme µo roro, xax nt nomnn».
Kax sannsa1t snaxouc1no, u1oõm nonnnn1t na nmµen
«Hpo]eccnonant ycrynunnocrn» nepeµxo ncnontsymr na npaxrnxe npannno ônaropacnonoxennx c
nentm µoônrtcx or nmµeñ cornacnx. Hoµoônte npo]eccnonant ntramrcx nsnneut ntroµy ns +roro
npannna µaxe rorµa, xorµa ne cymecrnyer µpyxecxnx cnxseñ, xoropte onn mornn ôt +xcnnyarnponart. B
raxnx cnyuaxx +rn npo]eccnonant nce xe nontsymrcx ysamn ônaropacnonoxennx, npnmenxx µocrarouno
npxmonnneñnym crparernm ycrynunnocrn: onn n nepnym ouepeµt crapamrcx ca+u nam nonpannrtcx.
B ¡erpoñre xnner uenonex, ¡xo Inpapµ, xoroptñ na nporxxennn mnornx ner npnmenxer npannno
ônaropacnonoxennx µnx côtra anromoônneñ mapxn «menpone». Taxnm oôpasom Inpapµ pasôoraren on
cran sapaôartnart ôonee µnyx coren rtcxu µonnapon n roµ. Hornuno ôtno ôt npeµnonoxnrt, uro Inpapµ
ôtn ornercrnenntm corpyµnnxom xomnannn ntcoxoro panra nnn µaxe nnaµentnem arenrcrna ]npmt
Chevrolet. Her, Inpapµ cxonornn cnoñ xannran, paôorax npoµannom n µemoncrpannonnom sane. Ho on ôtn
macrepom cnoero µena. ¡nenaµnart ner noµpxµ Inpapµ yµocrannancx snannx «Hpoµanna mamnn nomep
oµnn»; sa xaxµtñ paôounñ µent on n cpeµnem npoµanan ôonee nxrn nerxontx anromoônneñ n rpysonnxon.
Hmx Inpapµa nomno n «Knnry pexopµon Innnecca», rµe on ôtn nasnan «nennuañmnm npoµannom
http://books.pchelov.com
115
anromoônneñ».
«Hvusa, mvm oouu oreum.i+eu eoeopum, :mo ei .mou.u opve opvea e 1962 eoov, uo mi noruuv.a
eeo, u menepi ou eepuv.c», uaoe»ci, :mo +i sarare+ uaoop ouµur.oneouù».
Pnc. 5.2. Hpannno õnaropacnonoaennn. Hmôont n ropronnx +nnnxnoneµnxmn cymecrnymr neuno
uopmyna ycnexa, xoropoñ nontsonancx Inpapµ, ôtna nopasnrentno npocroñ. Ho mnennm Inpapµa,
pemammnmn xnnxmrcx µna cneµymmnx ]axropa: noµxoµxmax nena n ntstnammnñ cnmnarnm npoµanen.
«H +ro nce, saxnnxn on n nnrepntm. Hañµnre npoµanna, xoroptñ ôt npannncx noxynarenxm,
nasnautre npnemnemym neny n nt ôyµere nocroxnno saxnmuart ntroµnte cµenxn».
Hpexpacno. uopmyna ¡xo Inpapµa xnnxercx eme oµnnm noµrnepxµennem naxnocrn µnx ônsneca
npannna ônaropacnonoxennx. Ho cymecrnyer nexoropax nexcnocrt. Hpexµe ncero, nenonxrno, nouemy
Inpapµ npannncx noxynarenxm ôontme, uem µpyrne ropronnt, xoropte roxe npeµnarann noµxoµxmym
neny. Oµnn naxntñ nonpoc rax n ocraercx ôes ornera: «uro sacrannxer oµnoro uenonexa ncntrtnart
cnmnarnm x µpyromy uenonexy?». Ecnn ôt mt snann orner na +ror nonpoc, mt µanexo npoµnnnynnct ôt x
nonnmannm roro, xax nmµn, noµoônte ¡xo, sacrannxmr nac nonmônrt nx. Torµa mt ôt cmornn nonxrt,
xaxnm oôpasom moxno sacrannrt µpyrnx nonmônrt nac. Connonorn ncxann orner na +ror nonpoc n reuenne
µecxrnnernñ. Haxonnennte µannte nomornn nm nonxrt, uro xe ntstnaer ônaropacnonoxenne.
«Hpo]eccnonant ycrynunnocrn» raxxe npnmnn x nonnmannm +roro. Onn axrnnno npnmenxmr cnon
snannx na npaxrnxe, uroôt noôyxµart nac ronopnrt nm «µa».
Houeuy nm une npann1ect? Hosnont1e nepeuncnn1t npnunnm
0usuuecuaa npueueuameuouocmo
Fontmnncrno ns nac npnsnaer, uro nmµn, oônaµammne npnxrnoñ nnemnocrtm, nmemr
npenmymecrna npn connantnom nsanmoµeñcrnnn. Oµnaxo neµanno nponeµennte nccneµonannx noxasann,
uro mt neµoonennnaem +rn npenmymecrna. Hoxoxe, peaxnnx na npnnnexarentntx nmµeñ nxnmuaer n ceôx
+nemenr rnna ue.r, sarvrra.o. Kax nce peaxnnn +roro rnna, ona xnnxercx anromarnuecxoñ. ¡annym
peaxnnm connonorn ornocxr x xareropnn rax nastnaemtx ea.o-oqqermoe. Iano-+]]exr nmeer mecro
rorµa, xorµa oµna nonoxnrentnax xapaxrepnax uepra xaxoro-nnôo uenonexa ôpocaercx n rnasa
oxpyxammnm n xax ôt orrecnxer na saµnnñ nnan nce ero µpyrne xauecrna. Hcnxonoramn nonyuent
cnnµerentcrna roro, uro ]nsnuecxax npnnnexarentnocrt uacro xnnxercx nmenno raxoñ xapaxrepnoñ
ueproñ.
Hccneµonannx noxasann, uro mt anromarnuecxn npnnnctnaem nnµnnnµam, nmemmnm npnxrnym
nnemnocrt, raxne nonoxnrentnte xauecrna, xax rananr, µoôpora, uecrnocrt, ym (oôsop +rnx nccneµonannñ
http://books.pchelov.com
116
nt moxere nañrn n paôore Eagly et al., 1990). Fonee roro, mt ne orµaem ceôe oruera n rom, xaxym
ôontmym pont nrpaer ]nsnuecxax npnnnexarentnocrt n namem nocnpnxrnn nmµeñ. Hocneµcrnnx
noµcosnarentnoro µonymennx roro, uro «xpacnnax ]opma panna npexpacnomy coµepxannm», nopom
nyramr menx. Hanpnmep, n xoµe anannsa ]eµepantntx ntôopon, nponoµnnmnxcx n Kanaµe n 1974 roµy,
ôtno oônapyxeno, uro nnemne npnnnexarentnte xanµnµart nonyunnn n µna c nononnnoñ pasa ôontme
ronocon, uem nenpnnnexarentnte (EIran & Patterson, 1976). Oµnaxo µononnnrentnte nccneµonannx
noxasann, uro ronoconanmne ne ocosnanann cnom npncrpacrnocrt no ornomennm x nonnrnxam. 73 °
xanaµcxnx nsônpareneñ, nosnnnx xoroptx xnnxnact npeµmerom nsyuennx ncnxonoron, camtm
pemnrentntm oôpasom orpnnann, uro na nx ntôop nnnxna ]nsnuecxax npnnnexarentnocrt xanµnµaron;
rontxo 14 ° nsônpareneñ µonycxann nosmoxnocrt noµoônoro nnnxnnx (EIran & Patterson, 1976).
Hsônparenn moryr orpnnart, uro nnemnne µannte xanµnµaron nmemr µnx nnx snauenne, no ]axrt
µoxastnamr, uro +ro ne rax (Budesheim & DePaola, 1994).
Hoxoxnñ +]]exr naônmµaercx npn npneme na paôory. Ho µanntm oµnoro nccneµonannx, na
coôeceµonannn nnemnocrt concxarenx n ero manepa µepxartcx nmenn ôontmee snauenne, uem
npo]eccnonantnte noxasarenn xorx nce paôoroµarenn yrnepxµamr, uro nnemnocrt ne nmeer µnx nnx
nnxaxoro snauennx (Mack & Rainey, 1990). Hpenmymecrno paôornnxon c npnnnexarentnoñ nnemnocrtm
pacnpocrpanxercx n na onnary rpyµa. ¡annte nccneµonannñ cpeµn xanaµcxnx n amepnxancxnx cnyxamnx
noxastnamr, uro rpyµ paôornnxon c npnxrnoñ nnemnocrtm onnaunnaercx n cpeµnem na 12-14 ° ntme,
uem rpyµ nx necnmnarnuntx xonner (Hammermesh & Biddle, 1994).
Hoxoxnñ pesyntrar ôtn nonyuen npn nccneµonannn, n xoµe xoroporo onpeµenxnoct, nacxontxo
naxen nnemnnñ nnµ nperenµenron na xaxym-nnôo ornercrnennym µonxnocrt. Bo npemx cmoµennponanntx
nnrepntm paôoroµarenn ôontme nnnmannx oôpamann na nnemnocrt xanµnµaron, nexenn na nx paôoune
nantxn. Hpnuem nponoµxmne coôeceµonanne nmµn yrnepxµann, uro nnemnocrt npaxrnuecxn ne nnnxna na
nx pemenne (Mack & Rainey, 1990).
¡pyroe nccneµonanne noxasano, uro pemennx cyµeñ no mnorom sanncxr or nnemnero nnµa
noµcyµnmtx. Kax renept ntxcnnnoct, nmµn, oônaµammne npnxrnoñ nnemnocrtm, nmemr ôontme mancon
na cnncxoxµenne mpncron (cmorpnre oôsop n paôorax Castellow, Wuensch & Moore, 1991; Downs &
Lyons, 1990). Hnrepecnoe nccneµonanne nponenn ncnxonorn ns ynnnepcnrera n Hencnntnannn (Stewart,
1980). B xoµe +roro nccneµonannx onennnanact ]nsnuecxax npnnnexarentnocrt 74 noµcyµnmtx myxunn.
B pesyntrare nsyuennx cyµeôntx nporoxonon ôtno ycranonneno, uro xpacnntm myxunnam ôtnn
ntnecent menee cyponte npnronopt. uaxrnuecxn npnnnexarentnte noµcyµnmte nmenn n µna pasa
ôontme mancon nsôexart rmpemnoro saxnmuennx no cpannennm c nexpacnntmn noµcyµnmtmn. |Bnemne
npnnnexarentnte noµcyµnmte, µaxe xorµa nx nnna µoxasana, c mentmeñ nepoxrnocrtm oxastnamrcx
npncyxµenntmn x rmpemnomy saxnmuennm, uem necnmnarnunte noµcyµnmte +ror ntnoµ nosnonxer
oô¡xcnnrt pesyntrart oµnoro ns camtx nnrepecntx xpnmnnonornuecxnx +xcnepnmenron, o xaxnx x
cntman (Kurtzburg et al., 1968). Hexoroptm oônrarenxm ntm-ñopxcxoñ ropoµcxoñ rmptmt, nmemmnm
ns¡xnt na nnne, no npemx nx npeôtnannx n saxnmuennn ôtnn cµenant nnacrnuecxne onepannn; µpyrnm
npecrynnnxam c noxoxnmn ypoµcrnamn onepannn ne µenann. Fonee roro, nexoroptm ns xaxµoñ ns +rnx
µnyx rpynn npecrynnnxon ôtna oxasana nomomt (nanpnmep, xoncyntrnponanne n oôyuenne) c nentm nx
peaônnnrannn. Hponeµennax uepes roµ nponepxa orueron noxasana, uro nocne ocnoôoxµennx +rnx nmµeñ
re ns nnx, xomy ôtnn cµenant xocmernuecxne onepannn (sa ncxnmuennem napxomanon,
npncrpacrnnmnxcx x reponny), snaunrentno pexe nonaµann oôparno n rmptmy. Camtm nnrepecntm ôtno
ro, uro npn nccneµonannn noneµennx xax npecrynnnxon, xoroptm ôtna oxasana rpaµnnnonnax connantnax
nomomt, rax n rex, xro ne nonyunn raxoñ nomomn, ôtnn nonyuent oµnnaxonte pesyntrart. Orcmµa
nexoropte xpnmnnonorn cµenann ntnoµ, uro, xorµa µeno xacaercx saxnmuenntx, nmemmnx
orranxnnammym nnemnocrt, nmeer cmtcn orxasartcx or nponeµennx µoporocroxmeñ connantnoñ
peaônnnrannn, a nmecro +roro npeµnoxnrt npecrynnnxam cµenart nnacrnuecxym onepannm; onepannx
ôyµer ne menee +]]exrnnnoñ n, xpome roro, oôoñµercx ropasµo µemenne.|
Heµanno nponeµennoe n Hencnntnannn nccneµonanne (Stewart, 1980) noxasano, uro nponeµenne
xnpyprnuecxoñ onepannn c nentm nepenocnnrannx ne ncerµa µaer oxnµaemtñ +]]exr. Hpenpamenne
ôesoôpasnoro npecrynnnxa n ôonee npnnnexarentnoro ne oôxsarentno ymentmnr nepoxrnocrt roro, uro on
http://books.pchelov.com
117
conepmnr µpyroe npecrynnenne; ono moxer nnmt ynennunrt manct oônnnxemoro na ro, uro ero sa nonoe
npecrynnenne ne nocaµxr n rmptmy.
B xoµe µpyroro nccneµonannx paccmarpnnanoct noneµenne cyµeñ, ntnocxmnx pemenne no µeny,
cnxsannomy c nanecennem ymepôa ncneµcrnne npoxnnennx xanarnocrn. Hoµcyµnmomy, xoroptñ ntrnxµen
cnmnarnunee, uem ero xeprna, npncyxµancx mrpa] n cpeµnem n pasmepe 5623 µonnapon; xorµa xe ns +rnx
µnonx ôonee npnnnexarentnoñ oxastnanact xeprna, noµcyµnmomy npncyxµancx mrpa] n cpeµnem n
pasmepe 10 051 µonnapa. Taxnm oôpasom, xax xenmnnt, rax n myxunnt ns uncna npncxxntx
µemoncrpnponann cnon npeµnourennx, oôycnonnennte ]nsnuecxoñ npnnnexarentnocrtm noµcyµnmtx
(Kulka & Kessler, 1978).
¡pyrne +xcnepnmenrt noxasann, uro xpacnnte nmµn uame nonyuamr nomomt, xorµa onn n neñ
nyxµamrcx (Benson, Karabenic, & Lerner, 1976); n cnope nm ôes ocoôtx ycnnnñ yµaercx cxnonnrt
onnonenron na cnom cropony (Chaiken, 1979). Hpeµcrannrenn oôonx nonon pearnpymr na
npnnnexarentnym nnemnocrt npnmepno oµnnaxono. Tax, cornacno nccneµonannm, nponeµennomy
Fenconom n ero xonneramn, oônaµammne npnxrnoñ nnemnocrtm myxunnt n xenmnnt nonyuamr nomomt
or npeµcrannreneñ coôcrnennoro nona µaxe uame, uem or npeµcrannreneñ npornnononoxnoro nona.
Hcxnmuenne ns +roro npannna nmeer mecro rorµa, xorµa npnnnexarentntñ uenonex paccmarpnnaercx xax
conepnnx. Oµnaxo ouennµno, uro n ocrantntx cnyuaxx cnmnarnunte nmµn nmemr snaunrentnte
npenmymecrna. Onn ôontme npanxrcx oxpyxammnm, onn ôonee yôeµnrentnt, nm oxornee nomoramr, nx
uame cunramr oônaµammnmn ôonee xenarentntmn uepramn xapaxrepa n ymntmn. Hoxoxe, uro yxe n
pannem µercrne peôenox nonyuaer npeµcrannenne o connantntx ntroµax, oôycnonnenntx xpacnnoñ
nnemnocrtm. Hmôontrnte µannte ôtnn nonyuent n xoµe nccneµonannx, nponeµennoro ncnxonoramn n
nauantnoñ mxone. Oxastnaercx, nspocnte npnµamr mentmee snauenne arpeccnnntm µeñcrnnxm, ecnn onn
conepmamrcx xpacnntmn µertmn (Dion, 1972), a yunrenx cunramr, uro npnnnexarentnte µern ymnee, uem
nx menee cnmnarnunte oµnoxnaccnnxn (Ritts, Patterson & Tubbs, 1992).
Heyµnnnrentno, uro opeon ]nsnuecxoñ npnnnexarentnocrn uacro ncnontsyercx «npo]eccnonanamn
ycrynunnocrn». Hocxontxy nam ôontme npanxrcx ]nsnuecxn npnnnexarentnte nmµn n nocxontxy mt
cxnonnt ycrynart rem, xro nam npannrcx, cranonnrcx nonxrno, nouemy ôyµymnx roprontx arenron yuar
xopomo oµenartcx n npannntno ceôx necrn, nouemy moµnte moµentept ôepyr na paôory n cnon marasnnt
cnmnarnuntx monoµtx nmµeñ n nouemy momennnxn n momennnnt, xax npannno, xpacnnt.
B nap]mmepnoñ npomtmnennocrn c neµannnx nop crann ncnontsonart onncanntñ ntme rano-
+]]exr ocrpoymntm cnocoôom pexnamnpyx ero. Fasnpymmaxcx n Bamnnrrone Acconnannx xocmernxn,
nap]mmepnn n apomaron (Cosmetic, Toiletrv, and Fragrance Association) ntµennna snaunrentnte cpeµcrna
na ]nnancnponanne nccneµonarentcxnx npoexron, nentm xoroptx xnnxercx npeµocrannenne
norpeônrenxm cneµennñ o cxptrtx ntroµax nnunoñ xpacort. Ha oµnoñ xon]epennnn n Htm-Hopxe, na
xoropym ôtno npnrnameno snaunrentnoe uncno npeµcrannreneñ cpeµcrn macconoñ nn]opmannn, ôtnn
oô¡xnnent pesyntrart «xpynnoro nayunoro nccneµonannx», µoxastnammne, uro npnnnexarentnax
nnemnocrt nmeer ouent ôontmoe snauenne. Hccneµonarenn saxnnnn, uro npnnnexarentnte nnµnnnµt
nmemr mentme mancon oxasartcx ocyxµenntmn sa conepmennte npecrynnennx, ôontme mancon nonyunrt
paôory, npnuem ntcoxoonnaunnaemym, nx c ôontmeñ µoneñ nepoxrnocrn ôyµyr cunrart µoôptmn,
nnrepecntmn n xomnerenrntmn. Xorx yuentm yxe µanno nsnecrnt +rn ]axrt, renept nn]opmannx,
nnµnmo, ôyµer pacnpocrpanxrtcx namnoro ôtcrpee, xont cxopo o neñ snamr n npeµcrannrenn
xocmernuecxoñ nnµycrpnn. B nx nnrepecax µonecrn +rn cneµennx µo xax moxno ôontmero uncna nmµeñ.
|3ameuann nn nt xorµa-nnôyµt, uro, necmorpx na cnoñ npnnnexarentntñ nnemnnñ nnµ, mnorne xpacnnte
nmµn, noxoxe, ne pasµenxmr roro nonoxnrentnoro mnennx oô nx nnunocrntx xauecrnax n cnocoônocrxx,
xoropoe cxnaµtnaercx y croponnnx naônmµareneñ? Hccneµonarenn ne rontxo noµrnepµnnn nannune
cnaôoñ cnxsn mexµy npnnnexarentnocrtm n camoynaxennem (Adams, 1977), no n npeµnoxnnn nornunoe
oô¡xcnenne. Ho mnennm pxµa anropon, nmµn c xpacnnoñ nnemnocrtm ocosnamr, uro nonoxnrentnax
onenxa nx µpyrnmn nmµtmn ocnontnaercx ne na nx µeñcrnnrentntx µocronncrnax n cnocoônocrxx, a
uacro ôtnaer oôycnonnena rano-+]]exrom (Major, Carrington & Carnevale, 1984). B nrore y mnornx
xpacnntx nmµeñ samerno cnnxaercx camoonenxa.|
http://books.pchelov.com
118
Cxoðcmeo
Kax nsnecrno, ôontmnncrno nmµeñ oônaµamr cpeµneñ nnemnocrtm. Cymecrnymr nn µpyrne
]axropt, xoropte moxno ncnontsonart, uroôt µoônrtcx pacnonoxennx? H ncnxonoram n
«npo]eccnonanam ycrynunnocrn» nsnecrno necxontxo raxnx ]axropon, oµnnm ns xoroptx n oµnnm ns
camtx nnnxrentntx xnnxercx qarmop cxoocmea.
Pnc. 5.3. ±emenan neµnnanuoc1t. «Hpo]eccnonant ycrynunnocrn» µanno nonxnn, xaxoe ôontmoe
snauenne nmeer cxoµcrno ropronoro arenra c noxynarenem
Ha+ upae»mc» .mou, noxorue ua uac (Byrne, 1971). 3ro ]axr. Hpnuem ne nmeer ocoôoro snauennx,
o xaxom nmenno cxoµcrne nµer peut o cxoµcrne mnennñ, nnunocrntx xauecrn, nponcxoxµennx nnn
crnneñ xnsnn. Cneµonarentno, re, xro xenaer nam npannrtcx, µonxnt nocrapartcx crart n uem-ro na nac
noxoxnmn; rorµa nm ôyµer nerue sacrannrt nac nµrn na ycrynxn.
Fontmoe snauenne nmeer oµexµa. Hponeµennte nccneµonannx noxasann, uro mt oxornee
oxastnaem nomomt rem, xro oµer, xax mt. B nauane 1970-x roµon, xorµa n moµy nomen crnnt «xnnnn»,
ôtn nponeµen cneµymmnñ +xcnepnmenr. Hecxontxo nccneµonareneñ, oµnn ns xoroptx ôtnn oµert
rpaµnnnonno, a µpyrne n crnne «xnnnn», npocnnn y cryµenron xonneµxa 10 nenron, uroôt nosnonnrt
no rene]ony. Korµa +xcnepnmenrarop ôtn oµer rax xe, xax cryµenr, rpeôonanne ntnonnxnoct ôonee uem n
µnyx rperxx cnyuaen; xorµa xe cryµenr n rpeôymmnñ ôtnn oµert no-pasnomy, cryµenrt µanann 10 nenron
menee uem n nononnne cnyuaen (Emswiller, Deaux & Willits, 1971). ¡pyroñ +xcnepnmenr noxasan,
nacxontxo anromarnuecxoñ moxer ôtrt nama peaxnnx na noxoxnx na nac nmµeñ. Vuacrnnxn anrnnoennoñ
µemoncrpannn ne rontxo oxornee noµnnctnann nernnnm, npeµ¡xnnxnmymcx nm uenonexom, oµertm rax
xe, xax n onn, no µenann +ro, µaxe ne norpyµnnmnct cnauana osnaxomnrtcx c coµepxannem µannoñ
nernnnn (SuedIeld, Bochner & Matas, 1971). Le.r, sarvrra.o.
Cymecrnyer n µpyroñ cnocoô, x xoropomy uacro npnôeramr rpeôymmne c nentm ntsnart x ceôe
cnmnarnm nmµeñ n sacrannrt nx noñrn na ycrynxn. «Hpo]eccnonant ycrynunnocrn» yrnepxµamr, uro
onn xxoôt nmemr raxne xe, xax y nac, nnrepect n nponcxoxµenne. Hpoµannt mamnn, nanpnmep,
nnnmarentno nsyuamr nce µerann crapoñ mamnnt, cµanaemoñ n cuer onnart nonoro anromoônnx. Ecnn
ropronnt nañµyr n ôaraxnnxe cnapxxenne µnx ycrpoñcrna narepx, onn moryr norom noxoµx samernrt, uro
nm roxe npannrcx ôtnart sa ropoµom; ecnn na saµnem cnµente nexar mxun µnx ront]a, npoµannt moryr
ntpasnrt naµexµy na ro, uro ceroµnx neuepom µoxµt ne nomemaer nm nonyunrt yµonontcrnne or nrpt n
ront]; ecnn onn oônapyxar, uro mamnna ôtna npnoôperena nne mrara, ro moryr cnpocnrt, orxyµa
http://books.pchelov.com
119
npnexan noxynarent, n cooômnrt c yµnnnennem uro on (nnn ero xena) poµnnnct ram xe.
Kaxoñ ôt rpnnnantnoñ nn xasanact +ra ynonxa, ona, noxoxe, paôoraer (Brewer, 1979; TajIel, 1981).
Oµnn nccneµonarent, xoroptñ nsyuan oruert crpaxontx xomnannñ, oônapyxnn, uro xnnenrt oxornee
o]opmnxmr crpaxonte nonnct, xorµa arenrt nmemr re xe nonnrnuecxne n pennrnosnte nsrnxµt,
npeµnounramr xypnrt ror xe copr cnraper n ornocxrcx x roñ xe nospacrnoñ rpynne, uro n camn xnnenrt
(Evans, 1963). ¡axe nesnaunrentnoe cxoµcrno moxer cnocoôcrnonart nosnnxnonennm nonoxnrentnoñ
peaxnnn na µpyroro uenonexa. Bnµnmocrt xe cxoµcrna nerxo moxno cosµart ncxyccrnenno. Ho+romy x ôt
coneronan coônmµart ocoôym ocropoxnocrt n npncyrcrnnn rpeôymmnx, xoropte crapamrcx ôtrt no ncem
noxoxnmn na nac. |B eme oµnoñ paôore npnnoµnrcx µononnnrentnax npnunna, no xoropoñ nam cneµyer
ôtrt ocmorpnrentntmn npn oômennn c noxoxnmn na nac rpeôymmnmn: mt oôtuno neµoonennnaem
crenent nnnxnnx cxoµcrna na name ornomenne µpyr x µpyry (Gonzales, Davis, Loney & Junghans, 1983).|
Hmeñre n nnµy, uro mnorne npoµannt rontxo eie.»o»m ouent noxoxnmn na nac. Ha cnennantntx
xypcax roprontx arenron yuar «sepxantno orpaxart» nosy xnnenra, ero nacrpoenne n crnnt peun,
nocxontxy raxoe orpaxenne µaer nosnrnnnte pesyntrart (LaFrance, 1985; Locke & Horowitz, 1990;
Woodside & Davenport, 1974).
Hoxeaum
Axrep Maxnnn Crnnencon oµnaxµt noneµan mne, xax xena samannna ero n «nonymxy ôpaxa»: «Ona
cxasana mne, uro x eñ npannmct». 3ra ncropnx xnnxercx oµnonpemenno cmemnoñ n noyunrentnoñ.
Hn]opmannx o rom, uro mt xomy-ro npannmcx, moxer xnnxrtcx upesntuañno +]]exrnnntm cpeµcrnom,
ntstnammnm ornernoe ônaropacnonoxenne n xenanne ycrynart (Berscheid & Walster, 1978, Howard,
Gengler & Jain, 1997). Tax, mt uacro cntmnm nonoxnrentnte orstnt o nac or nmµeñ, xoropte uero-ro or
nac xorxr. 3rn nmµn ne cxynxrcx na necrnte ntpaxennx n nperenµymr na µyxonnym ônnsocrt.
Homnnre ¡xo Inpapµa, «nennuañmero npoµanna mamnn», xoroptñ ronopnn, uro cexper ero ycnexa
saxnmuaercx n ymennn npannrtcx noxynarenxm? On µenan ro, uro na nepntñ nsrnxµ moxer noxasartcx
npocro nenentm. Exemecxuno Inpapµ noctnan xaxµomy ns cnonx ôonee uem 13 rtcxu ôtnmnx xnnenron
nosµpannrentnym orxptrxy c renntmn cnonamn. Hpasµnnunte nosµpannennx menxnnct xaxµtñ mecxn
(«C Hontm roµom», «C µnem Banenrnna», «C ¡nem Fnaroµapennx» n rax µanee), no rexcr camoro
nocnannx, orneuaranntñ na nnnenoñ cropone orxptrxn, ne menxncx nnxorµa. 3ror rexcr ôtn raxnm: «Bt
mne npannrect». ¡xo Inpapµ ronopnn: «Ha orxptrxe ôontme nnuero ner. Hnuero, xpome moero nmenn. ×
npocro cooômam nmµxm, uro onn mne npanxrcx».
«Bt mne npannrect». Taxoe nocnanne npnxoµnno nmµxm no noure 12 pas, n roµy c rounocrtm
uaconoro mexannsma. Oµnnaxonte orxptrxn nonyuann 13 rtcxu uenonex. Heyxenn noµoônoe ôesnnunoe
saxnnenne o cnmnarnn, xoropoe µenanoct xnno c xoptcrnoñ nentm, µeñcrnnrentno morno paôorart? ¡xo
Inpapµ µymaer nmenno rax; a mnenne uenonexa, nacrontxo npeycnenmero n cnoem ônsnece, xax ¡xo,
sacnyxnnaer nnnmannx. ¡xo nsnecrna naxnax ocoôennocrt uenoneuecxoñ narypt: mt nenepoxrno naµxn
na necrt. Xorx, xoneuno, n y nameñ µonepunnocrn ecrt npeµent nnorµa mt nonnmaem, uro ntcren
ntraercx mannnynnponart namn (Jones & Wortman, 1973), mt, xax npannno, nepnm noxnane n
ncntrtnaem cnmnarnm x rem, xro nac xnannr, npnuem uacro µaxe rorµa, xorµa noxnana xnno ]antmnna
(Byrne, Rasche & Kelley, 1974).
3xcnepnmenr, nponeµenntñ c rpynnoñ nmµeñ n Cenepnoñ Kaponnne, noxasan, nacxontxo
ôecnomomntmn mt oxastnaemcx rorµa, xorµa cranxnnaemcx c necrtm. Myxunnam, npnnnmanmnm yuacrne
n +rom nccneµonannn, µann nosmoxnocrt ysnart, uro ronopnnn o nnx nmµn, xoropte n uem-ro sanncenn or
+rnx myxunn. Oµnn ysnann rontxo nonoxnrentnoe, µpyrne rontxo orpnnarentnoe, a rpertn cmect
xopomero n nnoxoro. Hccneµonarenn cµenann rpn nnrepecntx ntnoµa. Bo-nepntx, ôontme ncero
yuacrnnxam +xcnepnmenra nonpannnnct re nmµn, xoropte nx rontxo xnannnn. Bo-nroptx, cnmnarnx x
+rnm nmµxm nosnnxna necmorpx na ro, uro yuacrnnxn +xcnepnmenra npexpacno nonnmann, uro ntcrent
crpemnnnct nsnneut ntroµy ns nx ônaropacnonoxennx x nnm. Haxonen, n ornnune or ncxxoro poµa
xpnrnuecxnx sameuannñ, noxnane ne oôxsarentno ôtrt rounoñ, uroôt µeñcrnonart. Oµoôpxmmne
sameuannx ntstnann pacnonoxenne x ntcreny n rorµa, xorµa onn ôtnn nepntmn, n rorµa, xorµa onn ôtnn
http://books.pchelov.com
120
nenepntmn (Drachman, deCaruIel & Insko, 1978).
Ouennµno, mt cxnonnt anromarnuecxn pearnponart na noxnant. Ho+romy mt moxem oxasartcx
xeprnamn nmôoro, xro ncnontsyer nx c nentm µoônrtcx namero pacnonoxennx. Le.r, sarvrra.o. C
+roñ rouxn spennx exeroµnax pacctnxa ôonee 150 rtcxu orxptrox «Bt mne npannrect» npeµcrannxercx
ne raxoñ yx nenenoñ.
Koumaum u esau+oðeùcmeue
B ôontmnncrne cnyuaen nam npannrcx ro, uro nam snaxomo (Zaionc, 1968). uroôt nponepnrt +ro,
nponeµnre +xcnepnmenr. Bostmnre nerarnn ]ororpa]nn, xoropax noxastnaer nonnocrtm name nnno, n
cµenañre c ero nomomtm napy orneuarxon oµnn, noxastnammnñ, xax nt ntrnxµnre na camom µene, n
µpyroñ, noxastnammnñ «sepxantntñ» oôpas (nenax n npanax cropont namero nnna npn +rom nomenxmrcx
mecramn). Tenept pemnre, xaxax «nepcnx» namero nnna npannrcx nam ôontme, a sarem nonpocnre cµenart
ntôop namero nyumero µpyra. Cxopee ncero, nponsoñµer neuro crpannoe: nam µpyr npeµnourer
«npannntntñ» orneuarox, a camn nt oxaxere npeµnourenne sepxantnomy oôpasy. Houemy? Horomy uro nt
ooa ôyµere nonoxnrentno pearnponart na snaxomoe nnno nam µpyr na ro, xoropoe nnµnr on, a nt na
ro, xoropoe xaxµtñ µent nnµnre n sepxane (Mita, Dermer & Knight, 1977).
uaxrop snaxomcrna nrpaer naxnym pont npn pemennn camtx pasntx nonpocon, nxnmuax
nonnrnuecxne (Grush, 1980; Grush, McKeough & Ahlering, 1978). Hoxoxe, nsônparenn uacro orµamr
npeµnourenne xaxomy-nnôo xanµnµary npocro noromy, uro ero nmx xaxercx nm snaxomtm. Bo npemx
ntôopon, nponoµnnmnxcx necxontxo ner romy nasaµ n Oraño, uenonex, nmenmnñ mano mancon ntnrpart n
ôoptôe sa nocr rnannoro npoxypopa mrara, oµepxan noôeµy nnmt noromy, uro nesaµonro µo ntôopon
cmennn cnom ]amnnnm na ]amnnnm Fpayn unent cemeñcrna Fpayn nmenn ôontmoñ anropnrer y
xnreneñ Oraño.
Kax moxer cnyuartcx noµoônoe? Honpoôyem ornernrt na +ror nonpoc. Mt uacro ne ocosnaem, uro
na namy rouxy spennx na xaxoñ-nnôo npeµmer nnn xnnenne nnnxer ro, cxontxo pas mt c nnm cranxnnannct
n npomnom. Ftn nponeµen nnrepecntñ +xcnepnmenr. Hcntryemtm noxastnann na +xpane nnna
necxontxnx nnµnnnµon n ouent ôtcrpom remne, rax uro nosxe ncntryemte ne mornn nx ysnart. Oµnaxo
uem uame nnno xaxoro-nnôo uenonexa mentxano na +xpane, rem uame ncntryemtm npannncx nmenno +ror
uenonex, xorµa onn ncrynann n nocneµymmee nsanmoµeñcrnne. A nocxontxy pacnonoxenne cnocoôcrnyer
oxasannm connantnoro nnnxnnx, cnona nnµnnnµon, utn nnna noxnnxnnct na +xpane uame µpyrnx, xasannct
ncntryemtm nanôonee yôeµnrentntmn (Bornstein, Leone & Galley, 1987).
Hpnnnmax no nnnmanne cxnonnocrt nmµeñ xopomo ornocnrtcx x romy, c uem onn yxe
cranxnnannct, nexoropte ncnxonorn pexomenµymr coornercrnymmnm oôpasom noµxoµnrt x paconoñ
npoôneme. Onn cunramr, uro ecnn npeµcrannrenn pasnnuntx pac ôyµyr ôontme oômartcx na panntx, ro
onn ecrecrnenntm oôpasom naunyr ncntrtnart cnmnarnm µpyr x µpyry. ¡nx roro uroôt nponepnrt
ncrnnnocrt +roro npeµnonoxennx, ncnxonorn crann nnnmarentno nsyuart npoônemy mxontnoñ
nnrerpannn n oônapyxnnn ne coornercrnymmym nx npeµcrannennxm moµent. Bxontnax µecerperannx
cxopee oôocrpxer mexpaconte npornnopeunx, nexenn crnaxnnaer nx (Stephan, 1978).
¡anañre ocranonnmcx na npoôneme mxontnoñ nnrerpannn. Kaxnmn ôt µoôptmn namepennxmn nn
pyxonoµcrnonannct noôopnnxn mexpaconoñ rapmonnn, cunrammne, uro µocrnut ee moxno nocpeµcrnom
npocroro cônnxennx pac, nx crapannx npxµ nn npnnecyr nnoµt, nocxontxy µoxasarentcrna, na xoroptx
onn ocnontnamrcx, nectma ocnonarentno nnoµxr n saônyxµenne (Gerard, 1983; Mauyana, Miller & Holtz,
1986). Bo-nepntx, nccneµonannx noxasann, uro n mxontnoñ oôcranonxe µern nsanmoµeñcrnymr c unenamn
µpyrnx +rnnuecxnx rpynn menee oxorno, uem c unenamn cnoeñ coôcrnennoñ rpynnt. Haµo npnsnart, uro
mxontnax nnrerpannx no mnorom ]opmantna. Vuamnecx crapamrcx µepxartcx n pamxax cnoeñ +rnnuecxoñ
rpynnt n neoxorno cônnxamrcx c unenamn µpyrnx rpynn (Rogers, Hennigan, Bowman & Miller, 1984;
Oscamp & Schultz, 1998). Bo-nroptx, nccneµonannx noxastnamr, uro ônnsxoe snaxomcrno c xaxnm-nnôo
uenonexom ne oôxsarentno cnocoôcrnyer noxnnennm cnmnarnn x nemy. Mnoroxparno nonropxmmnecx
cronxnonennx c nnµnnnµom npn neônaronpnxrntx oôcroxrentcrnax, n cnyuaxx, xorµa nmemr mecro
pasouaponanne, xon]nnxr nnn xonxypennnx, xax npannno, ne ynyumamr ornomenne x +romy nnµnnnµy
http://books.pchelov.com
121
(Burgess & Sales, 1971; Swap, 1977; Zajonc, Markus & Wilson, 1974). A armoc]epa n rnnnunoñ
amepnxancxoñ xnaccnoñ xomnare µanexa or nµeantnoñ.
Hnxe npnnoµnrcx oruer ncnxonora 3nnnora Aponcona, xoncyntranra no mxontntm npoônemam,
paôorammero n Ocrnne, mrar Texac. ¡annax nm xapaxrepncrnxa rpaµnnnonnoñ oôpasonarentnoñ
µexrentnocrn moxer ôtrt ornecena npaxrnuecxn x nmôoñ cpeµneñ mxone n Coeµnnenntx Brarax.
«B oômem, nor xax +ro paôoraer. Vunrent cronr nepeµ xnaccom n saµaer nonpoct. Or mecrn µo
µecxrn µereñ noµnptrnnamr na cnonx mecrax n pasmaxnnamr pyxamn nepeµ nnnom yunrenx, ropxuo xenax
ntñrn x µocxe n noxasart, xaxne onn ymnte n cooôpasnrentnte. Hecxontxo µereñ cnµxr cnoxoñno, ornoµx
rnasa n ntraxct crart nennµnmtmn. Korµa yunrent ntstnaer oµnoro peôenxa, na nnnax nerepnennntx,
meurammnx ntcrynnrt yuamnxcx noxnnxercx ntpaxenne pasouaponannx n cmxrennx, a na nnnax ne
snammnx ornera yuamnxcx moxno npounrart oôneruenne. 3µect «npannr ôan» xecroxax xonxypennnx,
noromy uro µern ôopmrcx sa nmôont n oµoôpenne oµnoro ns µnyx nnn rpex nanôonee naxntx n nx mnpe
nmµeñ.
Hocrpoenntñ raxnm oôpasom oôyuammnñ nponecc rapanrnpyer, uro µern ne nayuarcx nmônrt n
nonnmart µpyr µpyra. Btsonnre n namxrn cnoñ coôcrnenntñ ontr. Ecnn nt snann npannntntñ orner, a
yunrent ntstnan xoro-ro µpyroro, nt, nepoxrno, naµexnnct, uro ror yuennx cµenaer omnôxy n y nac
noxnnrcx manc noxasart cnon snannx. Ecnn nac ntstnann n nt orneuann cnaôo nnn ecnn nt µaxe ne
noµnnmann pyxn, uroôt xonxypnponart, nt, nepoxrno, sannµonann cnonm oµnoxnaccnnxam, xoropte snann
orner, n nosmymannct nmn. ¡ern, xoropte yuarcx nenaxno, uacro cranonxrcx sanncrnnntmn n
oônµunntmn, ocyxµamr ornnunnxon, µpasnxr nx yunrentcxnmn nmônmunxamn n µaxe npnôeramr x
nacnnnm. Xopomo ycnenammne yuennxn n cnom ouepeµt uacro ornocxrcx x neyµaunnxam npespnrentno,
nastnamr nx «rnyntmn» nnn «µypaxamn». B vc.oeu»x maroù rourvpeuµuu oemu npocmo ue +oevm
ooopore.ame.iuo omuocumic» r ceou+ uro.iui+ moeapuua+» (Aronson, 1975).
Heyµnnnrentno, uro npnmnrnnnax mxontnax µecerperannx cnocoôcrnyer cxopee ycyryônennm,
nexenn ymentmennm paconoñ nenpnxsnn. Hocxontxy namn µern ycranannnnamr npnxrnte connantnte
xonraxrt, naxoµxr µpyseñ n cnonx +rnnuecxnx rpynnax n cranxnnamrcx c unenamn µpyrnx rpynn n
ocnonnom n «xonxypenrnom xorne» xnaccnoñ xomnart, nam cneµyer oxnµart nmenno +roro.
Moxno nn pemnrt µannym npoônemy? Moxer ôtrt, ne cronr nosnarart cnnmxom ôontmne
naµexµt na mxontnym nnrerpannm? Ho eµna nn +ro nomoxer. ¡axe ecnn nponrnopnponart nospaxennx,
xoropte nensôexno nosnnxnyr y nonnrnxon n mpncron, n oxecrouennte cnopt, xoropte nanepnxxa
pasropxrcx n oômecrne, nentsx ne npnsnart, uro moxno npnnecrn pxµ µonontno necxnx µonoµon n samnry
mxontnoñ nnrerpannn. Hanpnmep, xorx yponent ycnenaemocrn ôentx yuamnxcx, cxopee ncero, ocranercx
npexnnm, ycnenaemocrt yuamnxcx, ornocxmnxcx x nannonantntm mentmnncrnam, c ôontmoñ
nepoxrnocrtm snaunrentno ynyumnrcx nocne µecerperannn (Stephan, 1978).
Mt µonxnt ocropoxno noµxoµnrt x npoôneme mxontnoñ nnrerpannn, uroôt ne ntnnecnyrt ns
nannt peôenxa nmecre c noµoñ. B name npemx µern moxnyr n rpxsnoñ noµe nce ynennunnammeñcx paconoñ
npaxµeônocrn. Haµo nocrapartcx yµannrt rontxo noµy, ocrannn peôenxa cnxrt nocne xynannx. K cuacrtm,
cnennanncrt n oônacrn mxontnoro oôpasonannx paspaôorann xonnennnm «oôyuennx uepes
corpyµnnuecrno». 3ra xonnennnx µaer nam peantnym naµexµy na nnxnnµannm pacontx npeµpaccyµxon.
Hocxontxy no mnornx mxonax +rn npeµpaccyµxn «noµnnrtnamrcx» ornomennxmn conepnnuecrna mexµy
unenamn pasnnuntx +rnnuecxnx rpynn, neµarorn npeµnaramr +xcnepnmenrnponart c ]opmamn oôyuennx,
ocnonanntmn cxopee na corpyµnnuecrne c oµnoxnaccnnxamn, nexenn na xonxypennnn.
O1npannneucn n narept. ¡anañre paccmorpnm xonxperntñ npnmep ncnontsonannx noµxoµa,
ocnonannoro na corpyµnnuecrne. Tpnµnart ner nasaµ poµnnmnñcx n Typnnn connonor Mysa]ep Bepn] n
ero xonnern (SheriI, Harvey, White, Hood & SheriI, 1961) sannrepeconannct npoônemoñ mexrpynnontx
xon]nnxron. Bepn] n ero nccneµonarentcxax xomanµa pemnnn nponecrn necxontxo nccneµonannñ n
nernnx narepxx µnx mantunxon. Mantunxn µaxe ne noµospenann o rom, uro onn xnnxnnct yuacrnnxamn
+xcnepnmenra. Bepn] n ero accncrenrt menxnn ycnonnx xnsnn n narepe n ntrannct ntxcnnrt, xax
pasnnunte connantnte nsmenennx nnnxmr na ornomennx mexµy rpynnamn.
Kax ntxcnnnn nccneµonarenn, µnx roro uroôt ntsnart y µereñ uyncrno nsanmnoñ nenpnxsnn,
norpeôonanoct ne mnoro. Hpocroro pacnpeµenennx mantunxon no µnym xnntm nomemennxm oxasanoct
http://books.pchelov.com
122
µocrarouno, uroôt nosôyµnrt y unenon pasntx rpynn uyncrno «mt npornn nnx», a npncnoenne +rnm µnym
rpynnam nasnannñ («Opnt» n «Ipemyune smen») ycnnnno uyncrno conepnnuecrna. Mantunxn nauann
npnnnxart µocrnxennx µpyroñ rpynnt n ntcmennart ee unenon. Oµnaxo no-nacroxmemy crpacrn
pasropennct rorµa, xorµa +xcnepnmenraropt cosnarentno nnenn no nsanmoµeñcrnne mantunxon +nemenrt
xonxypenrnoñ µexrentnocrn. Oxora sa coxponnmamn, nrpa «xnxnna npornn xnxnnt», neperxrnnanne
xanara, arnernuecxne copennonannx npnnenn x noxnnennm oônµntx nposnnm n x xon]ponrannn. Bo
npemx copennonannñ unenon uyxoñ xomanµt oôstnann «momennnxamn», «rpycamn» n «nonmuxamn».
Conepmannct nanert na xnxnnt «nparon», noxnmannct n cxnrannct snamena conepnnxon,
pasnemnnannct yrpoxammne naµnncn, oôtuntm xnnennem crann noraconxn n crononoñ.
Bepn]y ncxope crano xcno, uro ntsnart y mantunxon nenanncrt µpyr x µpyry neoôtuañno nerxo.
¡nx +roro µocrarouno npocro pasµennrt mantunxon na rpynnt n µart nm nemnoro nonapnrtcx n
coôcrnennom coxy. 3arem cneµyer ntsnart y nnx crpemnenne x xonxypennnn. B pesyntrare mt ôyµem
nmert µeno c ôypnxmeñ nepexpecrnoñ rpynnonoñ nenanncrtm.
3arem nepeµ +xcnepnmenraropamn ncrana ôonee cnoxnax saµaua nnxnnµnponart yxopennnmymcx
npaxµeônocrt. Hccneµonarenn crann uacro oprannsontnart oômne orpxµnte ncrpeun, xonnexrnnnte
npocmorpt ]nntmon n µpyrne noµoônte meponpnxrnx. Pesyntrart ôtnn yxacntmn µaxe rorµa, xorµa +ra
conmecrnax µexrentnocrt nocnna npnxrntñ xapaxrep (xnno]nntmt, oômecrnennte coôtrnx). Hnxnnxn
saxanunnannct cpaxennxmn, n xoroptx nnma ncnontsonanact n xauecrne merarentntx cnapxµon, no npemx
neuepon orµtxa ycrpannannct mymnte noraconxn, ouepeµn n crononoñ npenpamannct n mecro nponeµennx
copennonannñ no ntranxnnannm conepnnxon. Bepn]y n ero accncrenram nauano xasartcx, uro onn,
noµoôno µoxropy upanxenmreñny, cosµann uyµonnme, xoropoe ne n cocroxnnn xonrponnponart. K
cuacrtm, n oµnn ns camtx nanpxxenntx momenron onn ncnpoôonann crparernm, xoropax ôtna
oµnonpemenno npocroñ n +]]exrnnnoñ.
Ftna cmoµennponana cepnx cnryannñ, n xoroptx xonxypennnx mexµy rpynnamn npnnecna ôt npeµ
ncem, a corpyµnnuecrno npnneno ôt x nonyuennm nsanmnoñ ntroµt. Bo npemx npoµonxanmeñcx nect µent
+xcxypcnn ôtno «oônapyxeno», uro eµnncrnenntñ anromoônnt, na xoropom moxno ôtno npnnesrn
npoµyxrt ns ropoµa, sacrpxn n npnµopoxnoñ xanane. Mantunxn coôpannct nmecre n ronxann anromoônnt
µo rex nop, noxa on ne oxasancx na µopore. B µpyrom cnyuae nccneµonarenn oprannsonann nepeptn n
cnaôxennn narepx noµoñ, xoropax nocrynana no rpyôam ns orµanennoro pesepnyapa. Honnmax
neoôxoµnmocrt oô¡eµnnennx ycnnnñ n nosnnxmeñ upesntuañnoñ cnryannn, mantunxn camn namnn
pemenne npoônemt n peannsonann ero µo xonna µnx. B rpertem cnyuae nccneµonarenn cooômnnn
mantunxam, uro sa npoxar nmônmoro ncemn ]nntma rpeôyercx sannarnrt cymmy, xoropym narept ne moxer
ceôe nosnonnrt. Honnmax, uro cnacrn nonoxenne moxno rontxo nocpeµcrnom oô¡eµnnennx ]nnancontx
pecypcon, mantunxn nnecnn cnon nnunte µentrn n oômnñ ]onµ. B pesyntrare onn nponenn
neoôtxnonenno npnxrntñ neuep n xomnannn µpyr µpyra.
Honyuennte pesyntrart nooµymennnn nccneµonareneñ. Vcnemnte oô¡eµnnennte ycnnnx,
nanpannennte na µocrnxenne oômnx neneñ, nonoxnnn xonen pacxony n npaxµe mexµy rpynnamn. Bcxope
npexparnnnct cnonecnte ôarannn, ronxornx n ouepeµxx, mantunxn nauann «nepememnnartcx» sa
oôeµenntmn cronamn. Korµa nccneµonarenn nonpocnnn mantunxon nepeuncnnrt nmena cnonx nyumnx
µpyseñ, ôontmnncrno µereñ nasnann nmena mantunxon ns ôtnmeñ «uyxoñ» rpynnt; pantme xe mantunxn
cunrann µpystxmn rontxo unenon cnoeñ rpynnt. Hexoropte µaxe ônaroµapnnn nccneµonareneñ sa ro, uro
re nomornn nm nnont oôpecrn µpyseñ n nsmennrt cnoe mnenne o unenax orpxµa. Oµnn +nnsoµ ocoôenno
noxasarenen. Mantunxn nosnpamannct nocne neuepnero côopa y xocrpa n oµnom anroôyce. Pantme raxax
noesµxa nanepnxxa npnnena ôt x mymnoñ ccope, renept xe mantunxn camn norpeôonann, uroôt nx
pasmecrnnn n oµnom anroôyce. Korµa noµnrent ocranonnn anroôyc, uroôt µart µerxm nosmoxnocrt
noµxpennrtcx, unent oµnoñ rpynnt, y xoroptx n oômeñ xonnnxe ocrananoct nxrt µonnapon, pemnnn
yrocrnrt cnonx ôtnmnx sneñmnx npornnnnxon monountm xoxreñnem!
uem xe moxno oô¡xcnnrt raxne nopasnrentnte nepement? Houemy mantunxn crann cunrart µpyr
µpyra comsnnxamn, xorx pantme nnµenn µpyr n µpyre conepnnxon? Pemammym pont ctrpano nanxstnanne
rpynnam oômnx neneñ. Hmenno corpyµnnuecrno, xoropoe ôtno neoôxoµnmo µnx µocrnxennx +rnx neneñ, n
xonne xonnon nosnonnno unenam npaxµymmnx rpynn ynnµert µpyr n µpyre «npnnnuntx napneñ», nenntx
http://books.pchelov.com
123
nomomnnxon n µpyseñ. Korµa ycnex xnnxercx pesyntrarom oômnx ycnnnñ, rpyµno coxpanxrt uyncrno
npaxµeônocrn no ornomennm x rem, xro ôtn pxµom n noµcrannn nneuo n rpyµnym mnnyry. |Ha ocnonannn
+rnx onncannñ ne cneµyer µymart, uro corpyµnnuecrno nomoraer ymentmnrt mexrpynnonym
npaxµeônocrt rontxo cpeµn µereñ mxontnoro nospacra. Hoxoxne pesyntrart ôtnn nonyuent npn
nponeµennn noµoôntx nccneµonannñ n xonneµxax (Worchel, 1979) n n pasnnuntx oprannsannxx (Blake &
Mouton, 1979).|
Hasaµ n mxony. Hcnxonorn, sannmammnecx npoônemamn oôpasonannx, counn nosmoxntm
nepenecrn ntnoµt Bepn]a n ero xonner na ornomennx µereñ n mxontntx xnaccax, cocroxmnx ns
npeµcrannreneñ pasnnuntx +rnnuecxnx rpynn. Ecnn ôt moxno ôtno moµn]nnnponart yueôntñ nponecc
raxnm oôpasom, uroôt on nxnmuan n ceôx +nemenrt corpyµnnuecrna, cnocoôcrnymmero oômemy ycnexy,
nosmoxno, noxnnnnct ôt npeµnoctnxn µnx ycranonnennx µpyxecxnx ornomennñ mexµy unenamn pasntx
rpynn. Hoµoônte nporpammt nsxrt na noopyxenne no mnornx mxonax n pasntx mrarax (S. W. Cook,
1990; DeVries & Slavin, 1978; D. W. Jonson & R. T. Jonson, 1983). Ocoôenno nnrepecntñ noµxoµ,
nonyunnmnñ nasnanne +emoo «cocmaeuoù rapmuuru-eo.oeo.o+ru», ôtn nnepnte npnmenen 3nnnorom
Aponconom n ero xonneramn n Texace n Kann]opnnn (Aronson, Stephan, Sikes, Blaney & Snapp,1978).
Cyrt meroµa «cocrannoñ xaprnnxn-ronononomxn» saxnmuaercx n cneµymmem. Heµarorn noôyxµamr
yuamnxcx x conmecrnoñ paôore no onnaµennm marepnanom, xoroptñ ôyµer nponepxrtcx na npeµcroxmem
+xsamene. uopmnpymrcx xomanµt yuamnxcx, npnuem xaxµomy ns nnx npeµocrannxercx rontxo uacrt
nn]opmannn, neoôxoµnmoñ µnx ntnonnennx xaxoñ-nnôo yueônoñ saµaun. Taxnm oôpasom, yuamnmcx
npnxoµnrcx no ouepeµn yunrt µpyr µpyra n nomorart µpyr µpyry. Kaxµtñ nyxµaercx no ncex ocrantntx.
Paôorax naµ saµauamn, xoropte moryr ôtrt pement rontxo oô¡eµnnenntmn ycnnnxmn, yuamnecx,
noµoôno mantunxam ns narepx, yuacrnonanmnm n +xcnepnmenrax Bepn]a, ns conepnnxon npenpamamrcx n
comsnnxon.
Hpnmenenne meroµa «cocrannoñ xaprnnxn-ronononomxn» n neµanno µecerpernponanntx xnaccax
µano nneuarnxmmne pesyntrart. Hccneµonannx noxasann, uro, no cpannennm c xnaccamn, n xoroptx
ncnontsonancx rpaµnnnonntñ xonxypenrntñ meroµ, n xnaccax, n xoroptx npnmenxncx meroµ «cocrannoñ
xaprnnxn-ronononomxn» ornomennx mexµy unenamn pasnnuntx +rnnuecxnx rpynn ôtnn ôonee
µpyxecrnenntmn. Homnmo snaunrentnoro cnnxennx yponnx npaxµeônocrn, n +rnx xnaccax ormeuannct n
µpyrne nonoxnrentnte momenrt: yuamnecx, ornocxmnecx x +rnnuecxnm mentmnncrnam, crann ôontme
ynaxart ceôx, nmônrt mxony, a raxxe crann nyume yunrtcx. Btnrpann raxxe n ôente yuennxn. Hx
camoonenxa samerno nontcnnact, nnrepec x sanxrnxm nospoc, a ycnenaemocrt ocranact, no xpañneñ mepe,
na raxom xe yponne, xaxoñ ormeuancx µo µecerperannn (Aronson, Bridgeman & GeIIner, 1978a, 1978b).
Hoµoônte µocrnxennx nyxµamrcx n ôonee noµpoônom oô¡xcnennn. uro nmenno nponcxoµnno n
xnaccax, n xoroptx npnmenxncx meroµ «cocrannoñ xaprnnxn-ronononomxn»? uro nosnonnno nonyunrt
pesyntrart, na xoropte nnxro yxe ne naµexncx? uroôt ornernrt na +rn nonpoct, oôparnmcx x
nccneµonannm, nponeµennomy Aponconom. Kapnoc, mntñ amepnxanen mexcnxancxoro nponcxoxµennx,
nnepnte oxasancx n rpynne, npn oôyuennn xoropoñ npnmenxncx meroµ «cocrannoñ xaprnnxn-
ronononomxn». 3aµaueñ Kapnoca ôtno ycnonrt, a sarem nepeµart ocrantntm nn]opmannm oô
onpeµenennom nepnoµe xnsnn ¡xose]a Hynnrnepa. Bcem unenam rpynnt ncxope npeµcroxno cµanart
sauer, oµnn ns nonpocon xoroporo xacancx xnsnn n µexrentnocrn +roro snamennroro xypnanncra. Bor xax
onnctnaer +ror cnyuañ Aponcon (Aronson, 1975).
«Kapnoc ne ouent xopomo ymen ntpaxart cnon mtcnn na anrnnñcxom, cnoem nropom xstxe.
Hocxontxy ero uacro ntcmennann, xorµa on ntcxastnancx, on µepxancx n xnacce rnxo. Moxno µaxe
cxasart, uro Kapnoc n yunrentnnna ncrynnnn n cnoero poµa saronop monuannx. Kapnoc ne npoxnnxn
nnnnnarnnt, ne yuacrnonan n xnsnn xnacca n meuran o rom, uroôt emy ne npnxoµnnoct orneuart c
sannnxamn na nonpoct; yunrentnnna, n cnom ouepeµt, ne ntstnana ero. Bosmoxno, ona ncxoµnna ns
camtx nyumnx noôyxµennñ; ona ne xorena ynnxart mantunxa n naônmµart, xax µpyrne µern ntcmennamr
ero. Ho, nrnopnpyx Kapnoca, yunrentnnna rem camtm xax ôyµro ntuepxnyna ero nmx ns xnaccnoro cnncxa.
Ona µana nonxrt, uro on ne cronn ôecnoxoñcrna; no xpañneñ mepe, nmenno +ry nµem ynonnnn µern.
«Hanepnoe, yunrentnnna ne ntstnaer Kapnoca noromy, uro on rnyntñ», µymann onn. Bepoxrno, cam
Kapnoc npnmen x raxomy xe saxnmuennm.
http://books.pchelov.com
124
Ecrecrnenno, Kapnoc cran uyncrnonart ceôx xpañne µncxom]oprno npn nneµennn nonoñ cncremt,
xoropax rpeôonana or nero oômena mtcnxmn n nn]opmanneñ c oµnoxnaccnnxamn; emy ôtno ouent rpyµno
nepeµanart coµepxanne µocranmerocx emy naparpa]a. Kapnoc sanxancx, no ncem comnenancx n cnntno
nonnonancx. ¡pyrne µern ornmµt ne noµµepxnnann ero; onn pearnponann n coornercrnnn co cnonmn
yxopennnmnmncx npnntuxamn. Korµa peôenox sanxaercx, ocoôenno ror, xoroporo nce cunramr ryntm,
µern naunnamr ntcmennart n noµµpasnnnart ero. «O, rt nnuero ne snaemt, oônnnxna Kapnoca M+pn,
rt rnyntñ, rt rynoñ. Tt ne nonnmaemt, uro µenaemt».
Pnc. 5.4 Me1oµ «coc1annon xap1nnxn-ronononouxn» n mxone. Kax noxasann nccneµonannx,
meroµ «cocrannoñ xaprnnxn-ronononomxn» +ro ne rontxo +]]exrnnntñ cnocoô ynennunrt
cnnouennocrt cpeµn mnoronannonantnoñ rpynnt. On raxxe nontmaer camoonenxy, ycnenaemocrt n
nnrepec x sanxrnxm cpeµn npeµcrannreneñ +rnnuecxnx mentmnncrn
Oµnn ns nccneµonareneñ, naônmµanmnx sa rpynnontm nponeccom, nmemancx, xorµa ycntman
noµoônte sameuannx. «Xopomo, rt moxemt µpasnnrt ero, ecnn xouemt, cxasan on M+pn, nosmoxno,
Kapnoc xaxercx reôe cmemntm, no +ro ne nomoxer reôe ysnart o cpeµnnx roµax xnsnn ¡xose]a
Hynnrnepa. A neµt sauer ôyµer yxe cxopo». M+pn ne ouent-ro mnoro ntnrptnana or nsµenarentcrna naµ
Kapnocom, no+romy ona cornacnnact nsmennrt cnoe ornomenne x nemy. uepes necxontxo µneñ µo cosnannx
npaxrnuecxn ncex µereñ crano µoxoµnrt, uro eµnncrnenntñ nmemmnñcx y nnx manc ntyunrt ]parmenr
Kapnoca saxnmuaercx n rom, uroôt nnnmarentno ntcnymart Kapnoca.
Ocosnan +ro, µern nauann npenpamartcx no nnonne xoppexrntx nnrepntmepon. Bmecro roro uroôt
µpasnnrt Kapnoca nnn nrnopnponart ero, onn crann ntstnart ero na pasronop n saµanart nonpoct,
xoropte nomorann emy nsnarart marepnan. Kapnoc, n cnom ouepeµt, paccnaônncx, n +ro cµenano ero ôonee
oômnrentntm. uepes napy neµent µern npnmnn x ntnoµy, uro Kapnoc eµna nn rax ryn, xax onn nonarann.
Onn ynnµenn n nem neuro, uero ne nnµenn µo cnx nop. Kapnoc cran ôontme npannrtcx µerxm. Cam xe
Kapnoc nauan nonyuart yµonontcrnne or mxontntx sanxrnñ n cran µymart o cnonx anrnnñcxnx
oµnoxnaccnnxax ne xax o myunrenxx, a xax o µpystxx» (crp. 47-48).
Vsnan o nonoxnrentntx pesyntrarax, nonyuenntx npn ncnontsonannn n mxontntx xnaccax
meroµa «cocrannoñ xaprnnxn-ronononomxn» mnorne cnennanncrt ornecnnct x +romy noµxoµy c nsnnmnnm
+nrysnasmom. Onn pemnnn, uro npoônema npaxµeônocrn n xonxypennnn renept moxer ôtrt nerxo
paspemena. Oµnaxo, xax noxastnaer mnoronernnñ ontr, noµoônte ceptesnte npoônemt npxµ nn moxno
rax npocro nnxnnµnponart. Fes comnennx, +ro ornocnrcx n x µannoñ npoôneme (RosenIield & Stephan,
1981; Slavin, 1983). Tpeôyercx ne oµno nccneµonanne, uroôt onpeµennrt, n xaxom nponenre cnyuaen, n
xaxom oô¡eme n n xaxoro poµa rpynnax ôyµyr paôorart crparernn corpyµnnuecrna. Heoôxoµnmo raxxe
snart, xax yunrenxm nyume ncero nnoµnrt nonte meroµnxn npn ycnonnn, uro onn nooôme ôyµyr nx
nnoµnrt. Meroµnxn conmecrnoro oôyuennx ne rontxo paµnxantno ornnuamrcx or rpaµnnnonntx
pyrnnntx meroµnx, xoroptmn nontsymrcx ôontmnncrno yunreneñ; onn moryr raxxe yrpoxart anropnrery
yunrenx, rax xax noµpasymenamr nepeµauy npana na npenoµananne yuamnmcx. Haxonen, mt µonxnt
nonnmart, uro xonxypennnx raxxe neoôxoµnma. Ona moxer xnnxrtcx cnntntm crnmynom x µeñcrnnm, a
raxxe nnnxrt na camoonenxy. 3aµaua neµaroron, cneµonarentno, saxnmuaercx ne n rom, uroôt ynnuroxnrt
xonxypennnm, a n rom, uroôt orpannunrt ee nocpeµcrnom nneµennx n yueôntñ nponecc meroµnx
conmecrnoñ µexrentnocrn, oô¡eµnnxmmnx npeµcrannreneñ pasnnuntx +rnnuecxnx rpynn n neµymnx x
ycnemntm pesyntraram.
Hecmorpx na ynomxnyrte ntme orpannuennx, menx ne moryr ne nooµymennxrt nonyuennte
pesyntrart. Korµa x ronopm co cnonmn cryµenramn nnn µaxe c coceµxmn n µpystxmn o nepcnexrnnax
ncnontsonannx noµxoµon, n ocnone xoroptx nexnr nµex conmecrnoro oôyuennx, x npxmo-raxn uyncrnym,
xax no mne pacrer onrnmnsm. Cpeµnne mxont ouent µonro ôtnn ncrounnxom npnnoµxmnx n yntnne
nonocreñ, xacammnxcx nnsxoñ ycnenaemocrn, ncromennx ]nsnuecxnx n µyxonntx cnn yunreneñ, pocra
npecrynnocrn n, xoneuno, mexpacontx xon]nnxron. Tenept, xax mne xaxercx, n xonne rynnenx saôpesxnn
cner, n x rnyôoxo +rnm nsnonnonan.
Taxnm oôpasom, moxno cµenart µna rnanntx ntnoµa. Bo-nepntx, xorx snaxomcrno n xonraxr
http://books.pchelov.com
125
oôtuno cnocoôcrnymr noxnnennm uyncrna cnmnarnn, nmeer mecro neuro npornnononoxnoe, ecnn xonraxr
cnxsan c nenpnxrntmn nepexnnannxmn. Cneµonarentno, ecnn µern, npnnaµnexamne x pasnnuntm
pacontm rpynnam, ôpoment n nenccxxaemtñ norox cyponoñ xonxypennnn, npaxµeônocrt µonxna
ycnnnnartcx, n ona µeñcrnnrentno ycnnnnaercx. Bo-nroptx, µannte o rom, uro opnenrnponannoe na
xomanµy oôyuenne xnnxercx npornnoxµnem or npaxµeônocrn, ronopxr o µocrarouno cnntnom nnnxnnn
corpyµnnuecrna na nponecc ycranonnennx µpyxecxnx ornomennñ.
Tenept nam cneµyer nontrartcx ornernrt na necxontxo naxntx nonpocon. Crpemxrcx nn
«npo]eccnonant ycrynunnocrn» x ycranonnennm c nmµtmn ornomennñ corpyµnnuecrna, uroôt sacrannrt
+rnx nmµeñ ornocnrtcx x nnm c cnmnarneñ n, ncneµcrnne +roro, ronopnrt «µa» na nx rpeôonannx?
Oôpamamr nn onn name nnnmanne na ]axr nannunx ornomennñ corpyµnnuecrna n xonxperntx
cnryannxx? Crpemxrcx nn onn pasnnrt +rn ornomennx, ecnn onn cnaôo ntpaxent? H, uro ocoôenno
naxno, cosµamr nn «npo]eccnonant ycrynunnocrn» ncxyccrnenno ornomennx corpyµnnuecrna n rex
cnyuaxx, xorµa onn orcyrcrnymr?
«Hpo]eccnonant ycrynunnocrn» ôecnpecranno nonropxmr, uro mt c nnmn paôoraem paµn oµnoñ n
roñ xe nenn, uro mt µonxnt «rxnyrt nxmxy nmecre» µnx nsanmnoñ ntroµt, uro onn, no cymecrny,
xnnxmrcx namnmn moeapuua+u no ro+auoe. 3µect moxno npnnecrn mnoxecrno npnmepon. Tax, npoµanen
nontx anromoônneñ uacro npnnnmaer cropony noxynarenx n «µaer ôoñ» ôoccy, uroôt oôecneunrt
saxnmuenne ntroµnoñ µnx nero cµenxn. |Ha camom µene, xorµa npn noµoôntx oôcroxrentcrnax npoµanen
nxoµnr n o]nc meneµxepa, mexµy nnmn npaxrnuecxn nnuero ne nponcxoµnr. Hocxontxy npoµanen rouno
snaer, c xaxoñ mnnnmantnoñ nenoñ on moxer cornacnrtcx, uacro onn c ôoccom µaxe ne pasronapnnamr. B
oµnom ropronom anromoônntnom arenrcrne, xyµa x nponnx, nponoµx nccneµonannx µnx +roñ xnnrn, n
xaônnere ôocca npoµanen oôtuno ntnnnan craxan ôesanxorontnoro nannrxa nnn ntxypnnan cnrapery n
rnmnne, n ro npemx xax ôocc npoµonxan paôorart sa cnonm cronom. uepes xaxoe-ro npemx npoµanen
ocnaônxn rancryx n nosnpamancx x xnnenram. On ntrnxµen yromnenntm, no npn +rom ropµo cooôman, uro
emy yµanoct «ntônrt» µnx nnx cµenxy y ôocca. Ha camom xe µene nnan +roñ cµenxn cospen y arenra
saµonro µo roro, xax on nomen n xaônner ôocca.| «Hpo]eccnonanamn ycrynunnocrn» xnnxmrcx mnorne
nonnneñcxne cneµonarenn, saµaua xoroptx saxnmuaercx n rom, uroôt noôyµnrt noµospenaemtx
npnsnartcx n conepmennn npecrynnennx.
B nocneµnne roµt cyµeônax aµmnnncrpannx nnena mnoxecrno orpannuennñ, xacammnxcx meroµon
nosµeñcrnnx nonnneñcxnx na noµospenaemtx, ocoôenno meroµon «ntxonaunnannx» npnsnannñ. Mnorne
nponeµypt, xoropte npnmenxnnct n npomnom c nentm sacrannrt npecrynnnxa npnsnart cnom nnny,
renept ne ncnontsymrcx ns onacennx, uro +ro npnneµer x orxasy cyµtn or paccmorpennx µena. Oµnaxo
cyµtn ne naxoµxr nnuero nesaxonnoro n ncnontsonannn nonnnneñ meroµon, ocnonanntx na ronxom
nonnmannn uenoneuecxoñ ncnxonornn. Ho +roñ npnunne cneµonarenn no yrononntm µenam nce uame
npnmenxmr raxne ynonxn, xax, nanpnmep, +emoo «Xopouuù Kon/H.oxoù Kon».
Cyrt meroµa «Xopomnñ Kon/Hnoxoñ Kon» saxnmuaercx n cneµymmem. Monoµoro uenonexa,
noµospenaemoro, cxaxem, n orpaônennn, no nacrannammero na cnoeñ nennnonnocrn, npnnoµxr n xomnary,
rµe ero naunnamr µonpamnnart µna o]nnepa. Oµnn ns o]nnepon nrpaer pont Hnoxoro Kona nnôo noromy,
uro +ra pont emy noµxoµnr, nnôo npocro noromy, uro ceñuac ero ouepeµt. Eµna noµospenaemtñ ycnenaer
nepecrynnrt nopor, Hnoxoñ Kon naunnaer pyrart «cyxnnoro ctna» sa orpaônenne. Ha nporxxennn ncero
µonpoca on ne nepecraer ptuart n nopuart. On nnnaer cryn, na xoropom cnµnr saxnmuenntñ, uroôt
noµuepxnyrt cnon cnona. Cosµaercx raxoe nneuarnenne, uro na mecre noµospenaemoro Hnoxoñ Kon nnµnr
xyuy mycopa. Ecnn noµospenaemtñ ocnapnnaer oônnnennx Hnoxoro Kona nnn orxastnaercx na nnx
orneuart, Hnoxoñ Kon naunnaer snnrtcx. Ero xpocrt xaxµym mnnyry ycnnnnaercx. On xnxnercx, uro
cµenaer nce nosmoxnoe, uroôt oôecneunrt ntnecenne noµospenaemomy camoro cyponoro npnronopa. On
saxnnxer, uro y nero ecrt µpystx n npoxyparype oxpyra, xoropte, ysnan, uro noµospenaemtñ ne xenaer
corpyµnnuart c nonnnneñ, ôyµyr ocoôenno xecrxo necrn nponecc.
Ha nauantnom +rane µeñcrnnñ Hnoxoro Kona ero naprnep, Xopomnñ Kon, cnµnr n cropone. 3arem
Xopomnñ Kon naunnaer nmemnnartcx n pasronop. Cnauana on ronopnr rontxo c Hnoxnm Konom, ntraxct
ymepnrt ero ycnnnnammnñcx rnen. «Vcnoxoñcx, up+nx, ycnoxoñcx». Ho Hnoxoñ Kon xpnunr n orner: «He
ycnoxannañ menx, rt neµt nnµnmt on nxer mne n nnno! × nenannxy +rnx nxnntx yônmµxon!» Hemnoro
http://books.pchelov.com
126
nosxe Xopomnñ Kon ntcrynaer n samnry noµospenaemoro. «He cyµn ero rax crporo, on neµt eme
peôenox». 3ro ne raxax yx ôontmax noµµepxxa, no no cpannennm c rnpaµamn Hnoxoro Kona cnona
Xopomero Kona snyuar µnx saxnmuennoro, xax mystxa. Oµnaxo Hnoxoro Kona ne rax-ro npocro yôeµnrt.
«Peôenox? On ne peôenox. On µeptmo. On µeptmo, nor uro on raxoe. H x cxaxy reôe xoe-uro eme. 3romy
ocny ôontme nocemnaµnarn, rax uro x mory sacynyrt ero rax µanexo sa pemerxy, uro ôes xapmannoro
]onapx ero ôyµer ne nañrn».
Tenept Xopomnñ Kon naunnaer ronopnrt nenocpeµcrnenno c noµospenaemtm. On nastnaer ero no
nmenn n oôpamaer nnnmanne na nmôte nonoxnrentnte µerann µena. «Tnoe cuacrte, Kennn, uro nnxro ne
ôtn panen n rt ne ôtn noopyxen. × ne µymam, uro npnronop ôyµer cnnmxom cypontm». Ecnn
noµospenaemtñ nacrannaer na cnoeñ nennnonnocrn, Hnoxoñ Kon paspaxaercx nonoñ rnpaµoñ, nonnoñ
npoxnxrnñ n yrpos. Ha +ror pas Xopomnñ Kon ocranannnnaer ero: «Xopomo, up+nx, ronopx +ro,
Xopomnñ Kon npyuaer Hnoxomy Kony µentrn, x µymam, uro nam ncem moxno ôtno ôt ntnnrt no
uamxe xo]e. Kax nacuer roro, uroôt pasµoôtrt rpn uamxn?»
Korµa Hnoxoñ Kon yxoµnr, Xopomnñ Kon nonyuaer nosmoxnocrt npoxnnrt cnon aprncrnuecxne
cnocoônocrn: «Hocnymañ, x ne snam nouemy, no moemy naprnepy rt ne npannmtcx, n on ne coônpaercx
reôx ntracxnnart. On n ne cmor ôt +roro cµenart, noromy uro y nac ceñuac nmeercx µocrarouno
cnnµerentcrn npornn reôx. H on npan ornocnrentno roro, uro oxpyxnax npoxyparypa oôxoµnrcx xecrxo c
remn napnxmn, xoropte ne xorxr corpyµnnuart c nonnnneñ. Teôx xµyr nxrt ner, napent, nxrt ner! Ho x ne
xouy, uroôt +ro c roôoñ cnyunnoct. Tax uro ecnn rt npxmo ceñuac, µo roro, xax moñ nanapnnx nepnercx,
npnsnaemt, uro yuacrnonan n orpaônennn, x nnuno sañmyct rnonm µenom n samonnnm sa reôx cnoneuxo n
oxpyxnoñ npoxyparype. Ecnn mt oôa nocrapaemcx, mt cmoxem cxocnrt cpox c nxrn ner µo µnyx, moxer
ôtrt, µaxe µo oµnoro roµa. Oxaxn ycnyry nam oôonm, Kennn. Tontxo cxaxn mne, xax rt +ro cµenan, a
sarem µanañ naunem µymart naµ rem, xax reôe nocxopee ntôpartcx orcmµa». uacro pesyntrarom
npnmenennx raxoro npnema xnnxercx nonnoe npnsnanne noµospenaemoro.
Meroµnxa rnna «Xopomnñ Kon/Hnoxoñ Kon» paôoraer no necxontxnm npnunnam: Hnoxoñ Kon npn
nomomn yrpos ôtcrpo nnymaer noµospenaemomy crpax nepeµ µonrnm rmpemntm saxnmuennem; npnnnnn
xonrpacrnoro nocnpnxrnx (rnana 1) rapanrnpyer, uro npn cpannennn c nencroncrnymmnm, snoôntm
Hnoxnm Konom cneµonarent, nrpammnñ pont Xopomero Kona, ôyµer xasartcx ocooeuuo pasymntm n
µoôptm uenonexom (Kamisar, 1980). Hocxontxy Xopomnñ Kon neoµnoxparno ntcrynaer n samnry
noµospenaemoro n µaxe rparnr cnon nnunte µentrn na uamxy xo]e µnx nero, npannno nsanmnoro oômena
oxastnaer µannenne, rpeôyx ornernoñ ycnyrn (RaIaeli & Sutton, 1991). Oµna ns ocnonntx npnunn
+]]exrnnnocrn µannoñ meroµnxn saxnmuaercx n cneµymmem: y noµospenaemoro cosµaercx nneuarnenne,
uro pxµom ecrt uenonex, xoroptñ naxoµnrcx na ero cropone, xro-ro, µymammnñ o ero ônarononyunn, xro-
ro, paôorammnñ c nnm nmecre, µnx nero. B ôontmnncrne cnyuaen noµoôntñ uenonex ntsnan ôt cnmnarnm,
a n paccmarpnnaemoñ upesntuañnoñ cnryannn on npeµcrannxercx noµospenaemomy npocro cnacnrenem. A
or cnacnrenx ocraercx nnmt xoporxnñ mar µo sacnyxnnammero nonnoro µonepnx orna-ncnoneµnnxa.
Hcnxonornuecxan oõpaõo1xa c ncnontsonanneu ycnonnmx peqnexcon n acconnannn
«Houemy onn oônnnxmr +eu», µox?» ronoc mereoponora mecrnoro renennµennx µpoxan n moeñ
rene]onnoñ rpyôxe. Emy µann moñ nomep rene]ona n ncnxonornuecxom orµene moero ynnnepcnrera, xyµa
on oôparnncx sa nomomtm. 3ror uenonex nnxax ne mor nañrn orner na nonpoc, xoroptñ myunn ero n
reuenne µonroro npemenn.
«3ro xaxoe-ro cymacmecrnne, ne rax nn? Bce snamr, uro x npocro cooômam cneµennx o noroµe, uro
x ne ycranannnnam ee, nepno? Houemy xe x npnoôperam raxym nsnecrnocrt, xorµa noroµa noprnrcx? Bo
npemx nanoµnennx npomnoro roµa x nosnenannµen noury! Oµnn napent rposnn sacrpennrt menx, ecnn
µoxµn ne npexparxrcx. Foxe, x µo cnx nop ornxµtnamct, uroôt nocmorpert, ner nn ero noônnsocrn.
Hnorµa nmµn ocnncrtnamr menx ns-sa nonnt xapt nnn uero-nnôyµt noµoônoro. Onn nanepnxxa snamr,
uro x ne orneuam sa noroµy, no +ro snanne, noxoxe, nx ne ocranannnnaer. Bt moxere nomout mne nonxrt
+rnx nmµeñ, µox? Hx noneµenne n camom µene yrneraer menx».
http://books.pchelov.com
127
Me1eoponorn nna1n1 sa qnn1m npnpoµm
µoeuo H. Houeqopo (Accouuoùmeo Hpecc)
Mereoponorn nennoxo xnnyr sa cuer pasronopon o noroµe n rene+]npe, no xorµa Mart-Hpnpoµa
ntxnµtnaer xaxoñ-nnôyµt ]nnr, onn ôpocamrcx na noncxn yxptrnx.
Hecxontxo uenonex, na nporxxennn mnornx ner npeµcxastnammnx noroµy, cooômnnn nnrepecnte
]axrt ns cnoeñ xnsnn. Hx ne pas ônnn sonrnxamn crapte neµn, x nnm npncranann ntxnte n ôapax, nmµn
xnµann n nnx cnexxamn n ranomamn, yrpoxann cmeprtm n oônnnxnn n rom, uro onn ntramrcx nrpart pont
Fora.
«Mne nosnonnn oµnn napent n cxasan, uro, ecnn na Poxµecrno noñµer cner, x ne µoxnny µo Honoro
roµa», paccxasan Foô Iperopn, cnnonrnx, npopaôoranmnñ na renennµennn (WTHR-TJ) n
Hnµnananonnce µenxrt ner.
Fontmnncrno cnnonrnxon yrnepxµamr, uro rounocrt npornoson na µent cocrannxer or 80 µo 90 °,
no ôonee µonrocpounte npeµcxasannx uacro ne côtnamrcx. Tenennsnonnte neµymne nepeµaun «Hpornos
noroµt» npocro cooômamr nn]opmannm, xoropym ntµamr xomntmrept n npeµocrannxmr anonnmnte
mereoponorn ns Hannonantnoñ cnyxôt noroµt nnn uacrntx arenrcrn.
Ho nmµn oôpamamr nnnmanne nmenno na nnno na +xpane.
Tom Fonnep, 35 ner, xoroptñ 11 ner npopaôoran na renennµennn (KARK-TJ) n Hnrrn-Poxe, mrar
Apxansac, paccxasan oô oµnom nponcmeµmem c nnm cnyuae. Kax-ro pas µmxnñ ]epmep ns Honoxa,
ntnnnmnñ uepecuyp mnoro, noµomen x nemy n ôape, rxnyn nantnem n rpyµt n cxasan: «Tt ror, xro nocnan
ropnaµo n copnan c mecra moñ µom. × coônpamct cnecrn reôe ronony».
Fonnep ornxnyncx n noncxax ntmnôant, no ne oônapyxnn ero. Torµa on ornernn: «¡a, +ro nepno
nacuer ropnaµo, n x cxaxy reôe xoe-uro eme: x nomnm eme oµnn, ecnn rt ne orcranemt».
Hecxontxo ner nasaµ n Mnccnon B+nnn n Can-¡nero nponsomno nanoµnenne, nocne xoroporo no
nceñ oxpyre µonro croxna noµa. Mañxn Amôpoys ns KGTJ ncnomnnaer, xax x ero mamnne noµomna
xenmnna, yµapnna sonrnxom no nerponomy crexny n cxasana: «B +rom µoxµe nnnonart nt».
uax Vnr+xep ns WSBT-TJ n Cays-Fenµe, mrar Hnµnana, ronopnr: «Oµna manentxax crapax neµn
nosnonnna n nonnnnm n norpeôonana apecronart mereoponora sa ro, uro on ntsnan noncmµy cneronaµt».
Xenmnna, paccrpoennax rem, uro n µent cnaµtôt ee µouepn men µoxµt, nosnonnna Tomy ¡xonncy
ns WKBW-TJ n Fy]]ano, mrar Htm-Hopx, uroôt ntcxasart cnoe mnenne. «Ona cunrana menx nnnonntm n
saxnnna, uro ecnn xorµa-nnôyµt menx ncrpernr, ro, nepoxrno, yµapnr», paccxasan Tom.
Connn 3nnnor ns WJBK-TJ, npeµcxastnanmnñ noroµy n ¡erpoñre n reuenne 30 ner, ncnomnnaer,
xax necxontxo ner nasaµ on npeµcxasan, uro ronmnna cnexnoro noxpona cocrannr or 2 µo 4 µmñmon, a ona
cocrannna 8 µmñmon. B ormecrxy xonnern 3nnnora ycranonnnn xnrpoe npncnocoônenne, xoropoe
oôpymnno na ôeµnoro cnnonrnxa oxono 200 ranom, xorµa on npnmen na paôory na cneµymmnñ µent.
«V menx µo cnx nop ocrannct mnmxn», ronopnr 3nnnor.
Pnc. 5.5. Ho1penannmn nenoroµon. Oôparnre nnnmanne na cxoµcrno mexµy cooômennem
mereoponora, xoroptñ npnmen n moñ o]nc, n cooômennxmn µpyrnx paôorammnx na renennµennn
mereoponoron
× npnrnacnn mereoponora npnñrn µnx pasronopa n moñ o]nc. Korµa on npnmen, x nontrancx
oô¡xcnnrt emy, uro on xnnxercx xeprnoñ nsneunoñ peaxnnn rnna ue.r, sarvrra.o. Hmµn
paccmarpnnamr nexoropte nemn xax cnxsannte µpyr c µpyrom. × mor ôt npnnecrn mnoxecrno npnmepon
ns conpemennoñ xnsnn. Mne noxasanoct, uro nepoxrnee ncero paccrpoennomy mereoponory mor ôt nomout
npnmep ns ncropnn µpennero mnpa. × npeµnoxnn emy noµymart o nonnoñ onacnocreñ xnsnn napcxnx
nocnannen µpenneñ Hepcnn. Hmôoñ raxoñ nocnanen ôontme xoro ôt ro nn ôtno naµexncx na noôeµy
nepcnµcxnx nonnon na none ônrnt. Ecnn nocnanen nmen n cnoeñ cymxe µenemy, n xoropoñ coµepxanoct
nsnecrne o noôeµe, c nnm oôpamannct xax c repoem, xorµa on npnôtnan no µnopen. Ero meµpo xopmnnn n
nonnn, a raxxe npeµocrannxnn emy nmôtx xenmnn no ero ntôopy. Oµnaxo ecnn nocnanen npnnocnn necrt
o noennoñ xaracrpo]e, ero npnnnmann nnaue: ôes µonrnx paccyxµennñ necuacrnoro xasnnnn.
× naµexncx, uro cyrt +roñ ncropnn ne ycxontsner or mereoponora. × xoren, uroôt on ocosnan
mtcnt, xoropax ceñuac rax xe nepna, xax n n µpenneñ Hepcnn. Lercnup eipasu. omv +ic.i e oouoù »proù
http://books.pchelov.com
128
cmpore. «Hpnpoµa nnoxoñ nonocrn sapaxaer roro, xro ee cooômaer». Cymecrnyer ecrecrnennax renµennnx
ncntrtnart nenpnxsnt x uenonexy, xoroptñ cooômaer nam nenpnxrnym nn]opmannm, µaxe ecnn on ne
nmeer ornomennx x nnoxoñ nonocrn. Oµnoñ acconnannn c neñ µocrarouno, uroôt ntsnart y nac
anrnnarnm x +romy uenonexy (Manis, Cornell & Moore, 1974).
× naµexncx, uro mereoponor cµenaer eme oµnn naxntñ ntnoµ ns npnneµennoro mnom
ncropnuecxoro npnmepa. On µonxen ôtn nonxrt, uro ne xnnxercx ncxnmuennem nocpeµn ronnt µpyrnx
«cooômammnx» n uro no cpannennm c nexoroptmn ns nnx (nanpnmep, c nepcnµcxnmn nocnannamn) on
nectma yµaunnn. B xonne nameñ ncrpeun x nonxn ns cnon mereoponora, uro on ocosnan cmtcn
paccxasannoñ mnom ncropnn. «¡ox, cxasan on na nyrn x ntxoµy, x renept uyncrnym ceôx namnoro
nyume. × paµ, uro naxoxyct n uennxce, rµe connne cnernr rpncra µneñ n roµy. Cnana Fory, uro x ne
npeµcxastnam noroµy n Fy]]ano».
Hpomantnte cnona mereoponora noxastnamr, uro on nonxn ôontme, uem x cxasan emy,
ornocnrentno ]axropon, nnnxmmnx na ornomenne x nemy renespnreneñ. Cnxst c nnoxoñ noroµoñ
nponsnoµnr orpnnarentntñ +]]exr, no cnxst c conneuntm cnxnnem µonxna, no nµee, µenart mereoponora
upesntuañno nonynxpntm. H rax µeñcrnnrentno nponcxoµnr n xnsnn. Hpuuµun accoµuaµuu xnnxercx
oômnm, n coornercrnnn c nnm nosnnxamr xax nonoxnrentnte, rax n orpnnarentnte cnxsn. Heeuuuie
accoµuaµuu c :e+-mo n.oxu+ u.u xopouu+ e.u»mm ua :vecmea, romopie ucnimieamm .mou no
omuoueuum r ua+ (Lott & Lott, 1965).
Hoxoxe, namnm poµnrenxm nnrynnnx noµcxastnaer, xax nnnxmr na ornomenne x uenonexy
nerarnnnte acconnannn. Bcnomnnre, xax nama mart ne paspemana nam nrpart na ynnne c nnoxnmn µertmn.
Bcnomnnre, xax ona ronopnna: «He nmeer snauennx, cµenan nn rt cam uro-nnôyµt µypnoe, noromy uro n
rnasax coceµeñ rt raxoñ xe, xax µern, n oômecrne xoroptx rt nponoµnmt npemx». Taxnm oôpasom, namn
poµnrenn ronopnnn nam oô orpnnarentnoñ cropone npnnnnna acconnannn. H onn ôtnn npant. Hmµn
cunramr, uro y nac raxne xe ueprt xapaxrepa, xax n y namnx µpyseñ (Miller, Campbell, Twedt & O'Connell,
1966).
uro xacaercx nonoxnrentntx acconnannñ, ro sµect nam µamr ypox «npo]eccnonant
ycrynunnocrn». Onn nocroxnno crpemxrcx cnxsart ceôx nnn cnom npoµyxnnm c rem, uro nam npannrcx. Bt
xorµa-nnôyµt saµymtnannct, uro nmenno µenamr nce +rn xpacnnte ]oromoµenn, xoropte pexnamnpymr
anromoônnn, crox pxµom c nnmn? Kax naµemrcx pexnamoµarenn, onn «oµanxnnamr» cnom
npnnnexarentnocrt anromoônnxm. Pexnamoµarent ynepen, uro mt no acconnannn orpearnpyem na
pexnamnpyemym npoµyxnnm rouno rax xe, xax mt pearnpyem na xpacnntx µenymex, n mt nocrynaem
nmenno rax.
Ftno nponeµeno nnrepecnoe nccneµonanne. Hecxontxnm myxunnam noxastnann pexnamy nonoñ
mamnnt. 3ry mamnny pexnamnponana coônasnnrentnax xenmnna-]oromoµent. Myxunnt, nnµenmne
raxym pexnamy, onennnann nce napamerpt +auuui ntme, uem myxunnt, xoropte nnµenn ry xe camym
pexnamy, no ôes xpacnnoñ moµenn. Oµnaxo ôontmnncrno myxunn orxastnannct npnsnart, uro oµnn nnµ
monoµoñ cnmnarnunoñ xenmnnt nonnnxn na nx onenxy anromoônnx (Smith & Engel, 1968).
Ftno nponeµeno mnoxecrno nnrepecntx +xcnepnmenron (Bierley, McSweeney & Vannieuwkerk,
1985; Corn, 1982), oµnaxo nanôonee nneuarnxmmnm npnmepom roro, xax npnnnnn acconnannn moxer
nonnnxrt na name noµcosnanne n sacrannrt nac paccrartcx c µentramn, xnnxercx cneµymmnñ. Ftna
nponeµena cepnx nccneµonannñ, xacammnxcx ncnontsonannx xpeµnrntx xaprouex n pacxoµon (Feinberg,
1986). Kpeµnrnte xaprouxn xnnxmrcx cpannnrentno nontm nsoôperennem. Onn nosnonxmr norpeônrenxm
ôes sarpar npemenn npnoôperart ronapt n onnaunnart ycnyrn. Kpeµnrnte xaprouxn, ônaroµapx cnoemy
yµoôcrny, ntstnamr y ôontmnncrna nmµeñ nonoxnrentnte acconnannn.
Hccneµonarent noxynarentcxoro cnpoca Pnuapµ uañnôepr saµancx nonpocom o rom, xax nnnxer
nannune xpeµnrntx xaprouex na renµennnm nmµeñ rparnrt µentrn. B xoµe nponeµennx n 3anaµnom
Ha]añerre, mrar Hnµnana, pxµa nccneµonannñ uañnôepr nonyunn ntstnammne rnyôoxnñ nnrepec n ne
mentmym rpenory pesyntrart. Hocroxnnte nocernrenn pecropanon µamr ôontmne uaente, xorµa
nnarxr no xpeµnrnoñ xaprouxe, a ne nannuntmn. Cryµenrt xonneµxa roront rparnrt n cpeµnem na 29 °
ôontme µener na npeµmert ns xaranora µnx saxason no noure, xorµa onn paccmarpnnann +rn npeµmert n
xomnare, n xoropoñ naxoµnnnct nsoôpaxennx xpeµnrnoñ xaprouxn rnna «MasterCard». 3axnmunrentnoe
http://books.pchelov.com
129
nccneµonanne noxasano, uro xorµa cryµenron npocnnn cµenart ônarornopnrentntñ nsnoc n
«Oô¡eµnnenntñ Hyrt» (The United Wav), onn ôonee oxorno µanann µentrn, ecnn naxoµnnnct n xomnare,
rµe nmennct nsoôpaxennx xpeµnrnoñ xaprouxn «MasterCard», nexenn n nomemennn, rµe nx ne ôtno (87
° npornn 33 °). 3rn pesyntrart xnnxmrcx oµnonpemenno n rpenoxamnmn, n noyunrentntmn. Onn
noxastnamr, uro npnnnnn acconnannn cnocoôen noôyxµart nmµeñ nµrn na ycrynxn. Xorx camn
xpeµnrnte xaprouxn ne ncnontsonannct µnx nnecennx ônarornopnrentntx nxnaµon, nannune nx
nsoôpaxennñ (c conponoxµammnmn nx nonoxnrentntmn acconnannxmn) noôyµnno nmµeñ norparnrt
ôontme ua.u:uix oeuee |Hocneµymmee nccneµonanne uañnôepra (Feinberg, 1990) ôtno ocoôenno
noxasarentntm. uañnôepr oônapyxnn, uro nannune nsoôpaxennñ xpeµnrntx xaprouex n xomnare
cnocoôcrnyer ynennuennm rpart µener rontxo y rex nmµeñ, xoropte nmemr npnxrnte nocnomnnannx,
cnxsannte c xpeµnrntmn xaprouxamn. Te, y xoro raxne nocnomnnannx ôtnn nenpnxrntmn nanpnmep,
noromy, uro onn sannarnnn n npeµtµymem roµy ntcoxnñ nponenr no µonrontm oôxsarentcrnam, ne ôtnn
cxnonnt ynennunnart µenexnte rpart.| (McCall & Belmont, 1996).
Hocxontxy npnnnnn acconnannn paôoraer rax +]]exrnnno n rax nesamerno
npeµnpnnnmarenn crpemxrcx cnxsart cnon npoµyxrt c xaxnm-nnôo moµntm nonerpnem nnn nocneµnnm
nayuntm nnn xyntrypntm µocrnxennem. Hocne nepnoro nonera amepnxannen na Hyny nce, or ôyrtnox c
nnmonaµom µo µesoµopanron, coµepxano n ceôe namex na amepnxancxym xocmnuecxym nporpammy. Bo
npemx nponeµennx onnmnnaµ nam ropxecrnenno oô¡xnnxmr, xaxoñ nmenno nax µnx nonoc n nocton µnx
yxoµa sa nnnom npeµnounramr namn nmônmte cnoprcment. |Hpana na xommepuecxoe ncnontsonanne
noµoôntx acconnannñ croxr neµemeno. Bnaµentnt xpynntx xopnopannñ rparxr mnnnnont, uroôt
µoônrtcx npana na onnmnnñcxoe cnoncopcrno, n onn rparxr eme ôontme mnnnnonon, uroôt
paspexnamnponart cnon cnxsn c onnmnnñcxnm µnnxennem. Oµnaxo nx sarpart oxynamrcx cropnneñ.
Onpoc, nponeµenntñ xypnanom «Pexnamntñ nex» (Advertising Age), ntxnnn, uro rpert ncex norpeônreneñ
npeµnounramr noxynart re npoµyxrt, xoropte cnxsant c Onnmnnaµamn.| B 1970-e roµt, xorµa n moµy
nomna «ecrecrnennocrt», ynneuenne «ecrecrnenntm» crano nonantntm. Hnorµa ynorpeônenne +roro cnona
ne nmeno nn maneñmero cmtcna: «Cmennre nner namnx nonoc ecrecrnenno», nacrannann neµymne
oµnoñ nonynxpnoñ renennsnonnoñ xommepuecxoñ nepeµaun. Touno rax xe, nnonne nonxrno, uro oô¡em
npoµax nrpymxn «Mapc Ponep» pesxo nospoc nocne npnsemnennx na Mapce amepnxancxoro moµynx n 1997
roµy, oµnaxo npxµ nn +ro coôtrne nmeno snauenne µnx nponsnoµnreneñ moxonaµa «Mapc», nasnanne
xoroporo nnxax ne cnxsano c xocmocom, a nponcxoµnr or nmenn ocnonarenx xomnannn upanxnnna Mapca
(White, 1997).
Cnxst nmen snamennrocreñ c npoµyxramn +ro eme oµnn rpmx, xoroptñ nmôxr pexnamoµarenn.
Hpo]eccnonantntm cnoprcmenam nnarxr ôontmne µentrn sa paspemenne ncnontsonart nx nmena n
pexname pasnnuntx ronapon, xoropte nmemr nenocpeµcrnennoe ornomenne x nx cnoprnnnoñ
µexrentnocrn (cnoprnnnte ry]nn, rennncnte paxerxn, mapt µnx ront]a) nnn ne nmemr ero nonce
(ôesanxorontnte nannrxn, annapart µnx npnroronnennx nosµymnoñ xyxypyst, xonrorxn). ¡nx
pexnamoµarenx naxno ycranonnrt cnxst; ona ne µonxna ôtrt nornunoñ, ona µonxna ôtrt npocro
nonoxnrentnoñ.
Hmena nonynxpntx +crpaµntx aprncron raxxe uacro ncnontsymrcx c nentm pexnamt ronapon.
Heµanno nonnrnxn ocosnann, uro nx cnxst co snamennrocrxmn oxastnaer cnntnoe nnnxnne na
nsônpareneñ. Hnrnpyx µoxnaµ xoncyntranra µemoxparnuecxoñ naprnn CBA Toma ×myµa (Jamuda)
«Celebrities ÷ Sell-Ebrities», «oµoôpenne xnnosnesµt +ro nyumnñ cnocoô npenparnrt namy nµem n
saxon» (Glass, 1997).
Kanµnµart na nocr npesnµenra coônpamr noxpyr ceôx nonynxpntx nenonnrnuecxnx µexreneñ,
xoropte nnôo axrnnno yuacrnymr n npeµntôopnoñ xamnannn, nnôo npocro «oµanxnnamr» cnon nmena.
Hoµoônte nrpt nmemr mecro µaxe na yponne mraron n na mecrnom yponne. Hpnneµem n xauecrne npnmepa
xommenrapnñ oµnoñ xenmnnt ns Hoc-Anµxeneca, ntpasnnmeñ cnon npornnopeunnte uyncrna
ornocnrentno xann]opnnñcxoro pe]epenµyma, na xoropom oôcyxµanact neoôxoµnmocrt sanpemennx
xypennx n oômecrnenntx mecrax. «Mne ouent rpyµno npnnxrt pemenne. Oµnn snesµt ntcrynamr npornn
sanpera, µpyrne xe saxnnxmr, uro xypenne n oômecrnenntx mecrax nenpnemnemo. He snaemt, xax
ronoconart».
http://books.pchelov.com
130
Pnc. 5.6. Pasronop co snesµon. Bo npemx npesnµenrcxoñ npeµntôopnoñ xamnannn (CBA, 2000 r.)
xanµnµar 3n Iop paµ cnxrtcx nmecre c nonynxpntm axrepom ¡xeem Heno n ne naxno, xax axrep oµer |n
xyprxy n µxnnct npornn uepnoro xocrmma Iopa|
Honnrnxn ornocnrentno neµanno crann npnôerart x noµµepxxe snamennrocreñ, oµnaxo onn yxe
µanno nayunnnct nsnnexart ntroµy ns npnnnnna acconnannn µpyrnmn cnocoôamn. Hanpnmep,
npeµcrannrenn Konrpecca nocroxnno oô¡xnnxmr npeµcrannrenxm npecct o nauane peannsannn
]eµepantntx npoexron, xoropte µaµyr nonte paôoune mecra nnn xaxne-nnôo npenmymecrna nx poµntm
mraram; npnuem µenammnñ noµoônoe saxnnenne nonnrnx moxer ne nmert nnuero oômero c paspaôorxoñ
µannoro npoexra, a n nexoroptx cnyuaxx on µaxe ntcrynaer npornn nero.
He seouum uu u+a Haeuoea e uououououuu?
Mnorne nonnrnxn crpemxrcx ntsnart y nmµeñ acconnannn c uncroroñ marepnncrna,
ôesmxrexnocrtm centcxoro neñsaxa, nmônmtm c µercrna nxycom xônounoro nnpora, n nmenno n
acconnannxx c eµoñ onn ocoôenno ncxycnt. Hanpnmep, oônrarenn Fenoro ¡oma no rpaµnnnn ntramrcx
oxasart nnnxnne na ynopcrnymmnx saxonoµareneñ nmenno no npemx eµt. 3ro moxer ôtrt nanu na
npnpoµe, pocxomntñ sanrpax nnn +neranrntñ oôeµ; ecnn xe µonxno ôtrt npnnxro ocoôo naxnoe
pemenne, na cnene noxnnxercx crononoe cepeôpo. Ha neuepax, nocnxmenntx côopy cpeµcrn, raxxe oôtuno
noµaercx xaxax-nnôyµt eµa. Oôparnre nnnmanne na ro, uro na raxnx neuepax npnstnt x noxeprnonannm
µener nnxorµa ne naunnamr snyuart µo noxnnennx na cronax yromennx. Cymecrnyer necxontxo npnunn
noµoônoro coeµnnennx «npnxrnoro c nonesntm». Hanpnmep, +xonomnrcx npemx, a raxxe saµeñcrnyercx
npannno nsanmnoro oômena. Oµna, nanmenee ôpocammaxcx n rnasa, npnunna ôtna ntxnnena n xoµe
nccneµonannx, nponoµnnmerocx n 1930-e roµt nsnecrntm ncnxonorom Iperopn Paspanom (Razran, 1938).
Paspan ncnontsonan rax nastnaemym .au:eevm +emoourv. On oônapyxnn, uro no npemx eµt y
ncntryemtx ynyumanoct ornomenne x coôeceµnnxam n x romy, uro onn ronopnnn. B npnmepe, nanôonee
noµxoµxmem µnx namnx neneñ (Razran, 1940), Paspan noxastnan ncntryemtm nexoropte nonnrnuecxne
saxnnennx, xoropte onn ntcoxo onennnann pantme. Hocne roro xax ôtnn npeµcrannent nce nonnrnuecxne
saxnnennx, Paspan oônapyxnn, uro rontxo nexoropte ns nnx sacnyxnnn oµoôpenne re, xoropte ôtnn
npeµcrannent no npemx eµt. H +rn nsmenennx n cnmnarnxx, noxoxe, nponsomnn ôeccosnarentno,
nocxontxy ncntryemte ne mornn ncnomnnrt, xaxne nmenno saxnnennx onn npocmarpnnann no npemx eµt.
|¡nx roro uroôt npoµemoncrpnponart, uro npnnnnn acconnannn cpaôartnaer n npn nosnnxnonennn
orpnnarentntx acconnannñ, Paspan (Razran, 1940) pacnopxµnncx nnycrnrt rnnnocrnte sanaxn n xomnary,
rµe yuacrnnxam +xcnepnmenra noxastnann nonnrnuecxne nosynrn. B +rom cnyuae nonoxnrentnte onenxn
nosynram µanannct pexe.|
Kax Paspan npnmen x nanuenoñ meroµnxe? Houemy on pemnn, uro ona cpaôoraer? Hpexµe uem
ornernrt na +rn nonpoct, x cunram nyxntm cxasart necxontxo cnon o nayunoñ xaptepe Paspana. On ne
rontxo xnnxncx ynaxaemtm n yuentx xpyrax nesanncnmtm nccneµonarenem, no ôtn raxxe nepenoµunxom,
oµnnm ns nepntx nosnaxomnnmnm anrnoxstunoro unrarenx c nonaropcxnmn paôoramn poccnñcxnx
ncnxonoron. 3rn paôort ôtnn nocnxment nsyuennm npnnnnna acconnannn, npnuem na nx anropon xnno
oxasann cnntnoe nnnxnne nµen ntµammerocx ]nsnonora Hnana Hannona.
Hayunte nnrepect Hannona ôtnn nopasnrentno pasnooôpasnt. On ôtn yµocroen Hoôenencxoñ
npemnn sa cµenannte nm orxptrnx, xacammnecx paôort nnmenapnrentnoñ cncremt. Oµnaxo camte
naxnte +xcnepnmenrantnte µemoncrpannn Hannona ornnuannct nornunocrtm n npocroroñ. Oµno ns
nponeµenntx nm nccneµonannñ noxasano, uro moxno µoônrtcx rnnnunoñ peaxnnn xnnornoro na nnµ n
sanax nnmn (cnmnoorµenennx), npnnnexax nnnmanne +roro xnnornoro x uemy-nnôo, ne nmemmemy
ornomennx x eµe (nanpnmep, x xonoxontunxy), ecnn yµacrcx cnxsart mexµy coôoñ µna +rn pasµpaxnrenx n
cosnannn xnnornoro. Ecnn nponeµypa xopmnennx n reuenne nexoroporo npemenn conponoxµanact snyxom
xonoxontunxa, ro ncxope coôaxa naunnana ntµenxrt cnmny npn oµnom nnmt snyxe xonoxontunxa, µaxe
rorµa, xorµa eµa ne npeµocrannxnact.
http://books.pchelov.com
131
Or xnaccnuecxoro narnxµnoro noxasa Hannona µo nanuenoñ meroµnxn Paspana mar neôontmoñ.
Ouennµno, nopmantnym peaxnnm na eµy moxno acconnnponart c xaxnmn-nnôo µpyrnmn npeµmeramn nnn
xnnennxmn. ¡oraµxa Paspana saxnmuanact n rom, uro, nomnmo cnmnoorµenennx, cymecrnymr n µpyrne
nopmantnte peaxnnn na eµy, n oµna ns nnx +ro ônaroµymnoe nacrpoenne. Cneµonarentno,
nosnnxammee no npemx eµt npnxrnoe uyncrno moxno cnxsart c nonnrnuecxnmn saxnnennxmn nnn c uem-
nnôyµt µpyrnm.
«Hpo]eccnonant ycrynunnocrn» nonxnn, uro eµy moxno samennrt uem-ro ne menee npnxrntm, uro
ôyµer «oµanxnnart» cnon npnnnexarentnte ueprt nµexm, npoµyxram n nmµxm, ncxyccrnenno c nnm
cnxsanntm. Tenept cranonnrcx nonxrntm, µnx uero xpacnnte ]oromoµenn cosµamr ]on µnx
pexnamnpyemtx ronapon n xypnantntx pexnamntx oô¡xnnennxx. Bor µnx uero nmµn, cocrannxmmne
paµnonporpammt, cpasy nocne menoµnn, xnnxmmeñcx nostnntmn crannnn, ntnycxamr n +]np xaxym-
nnôyµt nonynxpnym necnm.
Mt uacro ôeccosnarentno cranonnmcx xeprnamn ncnontsonannx npnnnnna acconnannn remn, xro
npaxrnxyer meroµnxn µocrnxennx ycrynunnocrn. Ho +ro nonce ne osnauaer, uro mt ne nonnmaem, xax +ror
npnnnnn paôoraer, nnn ne ncnontsyem ero camn. Mt nnonne moxem noñrn n nonoxenne nepcnµcxoro
napcxoro nocnanna nnn conpemennoro cnnonrnxa, ro ecrt rex, xro µonxen cooômart nnoxne nonocrn.
Cxopee ncero, mt ôyµem crapartcx nsôerart noµoôntx cnryannñ. Hccneµonanne, nponeµennoe n
ynnnepcnrere ¡xopµxnn, noxasano, xax nmenno mt µeñcrnyem, xorµa cranxnnaemcx c neoôxoµnmocrtm
cooômennx xopomnx nnn nnoxnx nonocreñ (Rosen & Tesser, 1970). Cryµenram, xoropte xµann nauana
+xcnepnmenra, µann saµanne cxasart cnoemy ronapnmy, uro µnx nero ôtno nonyueno naxnoe cooômenne no
rene]ony. B nononnne cnyuaen npeµnonaranoct, uro nonocrt ôtna xopomeñ, a n µpyroñ nononnne cnyuaen
nnoxoñ. Hccneµonarenn oônapyxnnn, uro cryµenrt nepeµanann nn]opmannm no-pasnomy, n
sanncnmocrn or ee «snaxa». Korµa nonocrt ôtna xopomeñ, ôontmnncrno cryµenron µenann na +rom
axnenr: «Teôe rontxo uro snonnnn n cooômnnn nomp»camuvm nonocrt. Hoµpoônocrn rt moxemt ysnart y
+xcnepnmenraropa». Korµa xe nonocrt ôtna nenpnxrnoñ, cryµenrt crapannct ne a]nmnponart +ro: «Teôe
rontxo uro snonnnn. Hoµpoônocrn rt moxemt ysnart y +xcnepnmenraropa». Ouennµno, cryµenrt
nonnmann, uro, µnx roro uroôt npannrtcx, nm cneµyer «cnxstnart» ceôx c xopomnmn, a ne c nnoxnmn
nonocrxmn.
Om uoeocmeù u npoeuosa noeoðm - u cnopmy
Maccy crpanntx ]opm noneµennx moxno oô¡xcnnrt rem, uro nmµn snamr o npnnnnne acconnannn
n no+romy crapamrcx cnxstnart ceôx c npnxrntmn coôtrnxmn n orµenxrt ceôx or nenpnxrntx coôtrnñ
µaxe rorµa, xorµa ne nmemr x +rnm coôtrnxm nnxaxoro ornomennx. Bectma crpannte, na nepntñ
nsrnxµ, nemn nmemr mecro na cnoprnnntx apenax. Oµnaxo x nmem n nnµy ne µeñcrnnx camnx
cnoprcmenon. B xonne xonnon, n ntny nrpt onn moryr npemx or npemenn nosnonnrt ceôe +xcnenrpnunte
nsptnt. uame osaµaunnaer noneµenne cnoprnnntx ôonentmnxon, nx nppannonantnax, ne
yxnaµtnammaxcx nn n xaxne pamxn crpacrt. Kax moxno oô¡xcnnrt µnxne ntxoµxn ôonentmnxon n
Enpone, yônñcrno nrpoxon n cyµeñ oôesymenmnmn mxnoamepnxancxnmn ]yrôontntmn ]anaramn,
noµnomennx pocxomntx nemeñ, xoropte mecrnte ]anarnxn µapxr nn n uem ne nyxµammnmcx
amepnxancxnm npo]eccnonantntm ôeñcôonncram no ocoôtm «µnxm uecrnonannx»? C rouxn spennx pasyma
noµoônte µeñcrnnx nnment cmtcna. 3ro npocro nrpa! Ho rax nn +ro na camom µene? Bpxµ nn.
¡eñcrnnx ]anarnuntx ôonentmnxon xnnxmrcx uem yroµno, no rontxo ne nrpoñ. Ornomenne raxnx
ôonentmnxon x cnopry ceptesnoe n xpañne nnunoe. B xauecrne noµxoµxmero npnmepa x xouy npnnecrn
oµnn ns monx nmônmtx anexµoron. Conµar nepnyncx µomoñ na Fanxant nocne oxonuannx Bropoñ
mnponoñ noñnt n ncxope nocne +roro nepecran pasronapnnart. Bpaun ne mornn nonxrt npnunny raxoro
nnesannoro onemennx. Conµar ne ôtn panen, ero mosr n ronoconte cnxsxn ne ôtnn nonpexµent. On mor
unrart, nncart, nonnmart oxpyxammnx n ncnonnxrt npnxasannx. Oµnaxo on ne xenan ronopnrt
necmorpx na yronopt µoxropon, µpyseñ n µaxe unenon cnoeñ cemtn.
Osaµauennte n pasµpaxennte, µoxropa nepenesnn ôtnmero conµara n µpyroñ ropoµ n nomecrnnn n
rocnnrant µnx nerepanon, rµe on ocranancx n reuenne 30 ner. 3a +ro npemx on nn pasy ne napymnn µannoro
http://books.pchelov.com
132
nm oôera monuannx. Ero nonnocrtm ycrpannana xnsnt n connantnoñ nsonxnnn. Oµnaxµt paµno n nanare
ormentnnxa oxasanoct nxnmuenntm no npemx rpancnxnnn ]yrôontnoro marua: xomanµa ero poµnoro
ropoµa nrpana c rpaµnnnonntm conepnnxom. Korµa n pemammnñ momenr nrpt cyµtx oônnnnn n
napymennn npannn nrpt unena nmônmoñ xomanµt nemoro nerepana, on ncxounn co cnoero cryna, cnnpeno
nocmorpen na paµno n nponsnec nepnte sa ôonee uem rpn µecxrnnernx cnona: «Tt, rnyntñ ocen! Vx ne
ntraemtcx nn rt coami nm maru?» C +rnmn cnonamn on cnona ycencx na cnoñ cryn, nocne uero samonuan,
renept yxe nancerµa.
Hs +roñ npanµnnoñ ncropnn moxno nsnneut µna naxntx ypoxa. ¡anañre cnauana ocranonnmcx na
nepnom. Berepan rax cnntno xoren, uroôt ]yrôontnax xomanµa ero poµnoro ropoµa noôeµnna, uro +ro
xenanne sacrannno ero nsmennrt, nycrt rontxo na mnnyry, roµamn ne menxnmnñcx oôpas xnsnn. Bropoñ
ypox xacaercx cnxsn cnopra n cnoprnnntx ôonentmnxon. Kaxoñ ôt ]parmenr nnunocrn nn coxpannncx y
+roro onycromennoro nemoro uenonexa, +ra uacrt ero nnunocrn ôtna saxnauena ]yrôontnoñ nrpoñ.
Hecmorpx na ro uro ero +ro nocne 30 ner monuannnoro sarnnnannx n rocnnrantnoñ nanare cnntno
ocnaôeno, ono ôtno ynneueno ]yrôontntm maruem. Houemy? Horomy uro nerepan ôtn ôt ynnxen
nopaxennem xomanµt poµnoro ropoµa, a noôeµa ero nnuno nosntcnna ôt. 3µect cpaôoran npnnnnn
acconnannn. Hpocrax cnxst c mecrom poxµennx cµenana cocroxnne nerepana nenepoxrno sanncnmtm or
ncxoµa ]yrôontnoro marua.
3ror ]enomen nomoraer oô¡xcnnrt rparnuecxoe nponcmecrnne, cnyunnmeecx c Monnxoñ Cenem n
anpene 1993 roµa. B cepeµnne marua rypnnpa na Kyôox Cnrnsen n Iamôypre oµnn ns ôonentmnxon
ntcxounn na xopr n yµapnn Monnxy noxom n cnnny. Bnpouem, naµo yuecrt, uro Monnxa Cenem n ee
oxpana µanno onacannct noµoôntx coôtrnñ. B ro npemx mna rpaxµancxax noñna n Focnnn mexµy cepôamn
n xopnaramn, n sarononxn ncex raser mnpa ôtnn nonnt cooômennñ o snepcrnax cepôon. Monnxa Cenem,
cepôxa no nannonantnocrn, yxe necxontxo mecxnen ôtna nocroxnntm oô¡exrom yrpos n nonnrnuecxnx
nanaµox, uro ntnyxµano ee uacro nyremecrnonart noµ µpyrnm nmenem, saxastnart ônnert cpasy na
necxontxo peñcon n µaxe nocnrt rpnm. Hocne nanaµennx na nee nnxro ne comnenancx, uro +ror axr
nacnnnx ôtn cnxsan c xponantmn coôtrnxmn na poµnne Cenem. Oµnaxo nce omnôannct: arpeccopa,
ôespaôornoro roxapx ns Bocrounoñ Iepmannn, ne nnrepeconann nn +rnnuecxne, nn nonnrnuecxne
nonpoct. On ôtn npocro cnoprnnntm ]anarom. Ero nent ôtna ne yônrt Monnxy Cenem, a nanecrn eñ
yneute, uroôt ee conepnnna, a ero cooreuecrnennnna, sa xoropym on ôonen Bre]]n Ipa] ocranact
ôt n rennnce nomepom oµnn. Tax cronernxx +rnnuecxax npaxµa n rpaxµancxax noñna ne cmornn
npnunnnrt npeµa Monnxe Cenem, a cnoprnnntñ ]anarnsm oxasancx ôonee µeñcrnenntm.
Hoxoxe, cnoprnnnte coôtrnx moryr oxastnart cnntnoe nnnxnne na yxopennnmnecx npnntuxn
mnornx ôonentmnxon, a ne rontxo ôontnnuntx nannenron n nerepanon noñnt. Bo npemx snmnnx
Onnmnnñcxnx nrp 1980 roµa, nocne roro xax oµnn ns unenon amepnxancxoñ xoxxeñnoñ xomanµt
neoxnµanno saônn pemammnñ ron n nopora, xoropte samnman nparapt conercxoñ xomanµt, nentmmemy
orny amepnxancxoro nparapx, ¡xnmy Kp+ñry, npeµnoxnnn ntnnrt. «× nnxorµa n xnsnn ne nnn,
ronopnn Kp+ñr nosµnee, no xro-ro csaµn npyunn mne ]nxxxy c xontxxom. × ntnnn ero. ¡a, x +ro
cµenan». Hoµoônoe neoôtunoe noneµenne xnnxercx xapaxrepntm ne rontxo µnx poµnreneñ nrpoxon.
Fonentmnxn na rpnôynax nenn ceôx xax cymacmeµmne. Bor xax onnctnann nx noneµenne npeµcrannrenn
npecct: «Hmµn oônnmannct, nenn n xyntpxannct n cnery». Te ôonentmnxn, xoroptm ne yµanoct npnexart
n H+ñx-Hn+cnµ, rax xe ôypno paµonannct noôeµe n ntpaxann cnoñ nocropr +xcnenrpnuntmn ntxoµxamn.
B Panee, mrar Cenepnax Kaponnna, npnmnoct npnocranonnrt copennonannx no nnanannm, rax xax nocne
oô¡xnnennx xoxxeñnoro cuera copennymmnecx amepnxancxne nnonnt nmecre co spnrenxmn-amepnxannamn
nauann cxanµnponart «CBA! CBA!» n npoµonxann µenart +ro µo rex nop, noxa ne oxpnnnn. B
K+môpnµxe, mrar Maccauycerc, rnxnñ cynepmapxer npn cooômennn paµocrnoñ nonocrn nanonnnncx
nerammnmn nenramn ns ryanernoñ ôymarn n ôymaxntx nonorenen. K noxynarenxm ncxope
npncoeµnnnnnct cnyxamne n µaxe ynpannxmmnñ marasnna. Bor xax onncan peaxnnn nmµeñ na ncxxoro
poµa copennonannx nsnecrntñ nncarent Añsex Asnmon (Asimov, 1975): «Haônmµax sa copennymmnmncx,
nt ncerµa ôyµere n rnyônne µymn ôonert sa cnoñ coôcrnenntñ non, cnom xyntrypy, cnom poµnym
mecrnocrt... nt xornre µoxasart, uro ei nyume, uem µpyrne nmµn. Hmôoñ, sa xoro nt ôoneere,
npeµcrannxer eac; n xorµa noôexµaer on, noôexµaere ei».
http://books.pchelov.com
133
Paccmarpnnaemtñ c +roñ rouxn spennx ]anarnsm cnoprnnntx ôonentmnxon ne xaxercx raxnm yx
ôeccmtcnenntm. Hrpa +ro ne npocro saôana, xoropoñ moxno ôesmxrexno nacnaxµartcx. Ha xapry
crannrcx coôcrnennoe «×». Bor nouemy ronnt ôonentmnxon rax nocxnmamrcx unenamn xomanµt poµnoro
ropoµa n rax ônaroµapnt nm n cnyuae nx noôeµt. H nor nouemy re xe camte ôonentmnxn uacro
npoxnnxmr upesntuañnym xecroxocrt no ornomennm x nrpoxam n rpenepam n cnyuae cnoprnnnoñ
neyµaun. |Herepnnmocrt ôonentmnxon x unenam xomanµt, norepnenmeñ nopaxenne, moxer nonpeµnrt
xaptepe µaxe camtx nyumnx nrpoxon n rpenepon. Tax, up+nx Heñµen nocne nopaxennx xomanµt NBA
«Rra ¡xas» (Utah Ja::), xoropym on rpennponan, ôtn ntnyxµen ocrannrt +ry xomanµy, xorx µo cnx nop
ona cunranact cnntneñmeñ na ncem Cpeµnem 3anaµe. Mnorouncnenntx npomntx sacnyr Heñµena, ero
nnunoro oôaxnnx n mnpoxonsnecrnoñ ônarornopnrentnoñ µexrentnocrn oxasanoct neµocrarouno µnx roro,
uroôt samnrnrt ero or rnena pasµocaµonanntx ôonentmnxon nocne nponrptma nmônmoñ nmn xomanµt.
uanart ncxuecxn ocxopônxnn rpenepa n µaxe npoxnnnann ero. Bor xax cam Heñµen oô¡xcnnn cnoe
pemenne ocrannrt xomanµy: «× uyncrnonan ceôx coôaxoñ. Hmµn nnenann na menx. Oµnn napent noµomen
xo mne n cxasan: «× mpncr. Vµapt menx, uroôt x mor npeµ¡xnnrt reôe ncx». × µymam, Amepnxa ornocnrcx
x cnopry cnnmxom ceptesno».|
Taxnm oôpasom, xenax noôeµt cnxsanntm c namn xomanµam, mt xornm rem camtm µoxasart cnoe
coôcrnennoe npenocxoµcrno. Ho xomy mt ntraemcx +ro µoxasart? Koneuno, npexµe ncero camnm ceôe, no
raxxe n ncem ocrantntm. Cornacno npnnnnny acconnannn, ecnn mt oxpyxaem ceôx oônaxom ycnexa, c
xoroptm mt cnxsant xorx ôt nonepxnocrno (nanpnmep, mecrom xnrentcrna), nama snaunmocrt n rnasax
oômecrna ynennunnaercx.
Ecrt nn y cnoprnnntx ôonentmnxon ocnonannx µymart, uro nm µocranercx uacrt cnant
noôeµnreneñ, µaxe ecnn onn nn pasy sa ncm cnom xnsnt ne noñmann mxua, ne ntnrpann nn oµnoro ouxa n,
nosmoxno, nooôme nnxorµa ne sannmannct cnoprom? × nonaram, uro ocnonannx µnx +roro ecrt. B nontsy
+roro npeµnonoxennx cnnµerentcrnymr n npnneµennte ntme µannte. Hepcnµcxne nocnannt ne nmenn
npaxrnuecxn nnxaxoro ornomennx x noennoñ noôeµe nnn nopaxennm, o xoroptx onn cooômann;
cnnonrnxn ne «µenamr» noroµy; xonoxontunx n +xcnepnmenre Hannona ne ntµanan nnmy. ¡nx nonyuennx
nopasnrentntx pesyntraron µocrarouno ôtno nosnnxnonennx acconnannñ.
Pnc. 5.7 Bonentmnxn. Hpoxnnenne npeµannocrn «poµnoñ» xomanµe ne orpannunnaercx nomennem
cnoprnnntx ]yrôonox c +mônemoñ cnoero yueônoro saneµennx. 3rn cryµenrt Cr+n]opµcxoro
ynnnepcnrera ocoôenntm oôpasom ntpaxamr cnom npnnaµnexnocrt x nemy |rpynna cryµenron, rontx no
noxc; na rpyµn xaxµoro oµna ns ôyxn cnona "StanIord!"| n noµôaµpnnamr cnom xomanµy, npnstnax ee x
noôeµe (cnena). Hpnnnnn acconnannn µemoncrpnpyercx ocoôenno narnxµno, rµe ôonentmnxn c naµertmn
ôymaxntmn naxeramn (c npopesxmn µnx rnas n pra) na rononax cneµxr sa rem, xax «Htm-opneancxne
anrent» nponrptnamr n µecxrtñ pas sa ceson 1980 roµa (cnpana).
Hmenno no +roñ npnunne nocne noôeµt xomanµt ynnnepcnrera Rxnoñ Kann]opnnn cneµonano
oxnµart, uro nmµn, nmemmne ornomenne x Rxnoñ Kann]opnnn, nocrapamrcx noµuepxnyrt cnom cnxst c
noôeµnrenxmn ncemn nosmoxntmn cnocoôamn. Hponeµennoe ncnxonoramn nccneµonanne noxasano, uro
µnx «oônapoµonannx» noµoônoñ acconnannn uacro ncnontsyercx coornercrnymmax oµexµa.
Hccneµonarenn noµcunrtnann uncno cryµenron, xoropte naµenann c yrpa n noneµentnnx cnoprnnnte
]yrôonxn c nasnannem poµnoro ynnnepcnrera (ôtnn oxnauent xamnyct cemn ynnnepcnreron c nanôonee
nsnecrntmn ]yrôontntmn xomanµamn: mrara Apnsona, mrara Hynsnana, Horp-¡ama, Mnunrana, mrara
Oraño, Hnrrcôypra n Rxnoñ Kann]opnnn). Oxasanoct, uro ropasµo ôontme cryµenron naµenann n
noneµentnnx raxne ]yrôonxn, ecnn ]yrôontnax xomanµa nx ynnnepcnrera ntnrptnana n npeµtµymym
cyôôory. Fonee roro, uem coxpymnrentnee ôtna noôeµa, rem ôontme noxnnxnoct noµoôntx ]yrôonox.
Oµenartcx n «ynn]opmy ycnexa» cryµenron noôyxµana ne rpyµno µocranmaxcx xomanµe noôeµa n nrpe, a
crpemnenne omyrnrt nxyc npenocxoµcrna (Cialdini, Borden, Thorne, Walker, Freeman & Sloan, 1976).
Cnoñcrnennoe nmµxm crpemnenne norpertcx n nyuax orpaxennoñ cnant n npoµemoncrpnponart
cnom cnxst c npeycnenammnmn unenamn oômecrna coornocnrcx c npncymnm rem xe nmµxm xenannem
yxnonnrtcx or renn nopaxennx, xoropoe norepnenn re, xro c nnmn xaxnm-nnôo oôpasom cnxsan. 3µect
http://books.pchelov.com
134
ymecrno ôyµer npnnecrn oµnn nmôontrntñ npnmep. Bo npemx snononyunoro ]yrôontnoro cesona 1980
roµa nmµn, ôonenmne sa xomanµy «Htm-opneancxne anrent» (New Orleans Saints), crann noxnnxrtcx na
rpnôynax craµnona n naµertx na ronony ôymaxntx naxerax, cxptnanmnx nnna. Ho mepe roro xax nx
nmônmax xomanµa repnena oµno nopaxenne sa µpyrnm, nce ôontme n ôontme ôonentmnxon naµenann na
ronony naxert. C nomomtm renennsnonntx xamep yµanoct saneuarnert neoôtxnonennoe spennme
rpnôynt ôtnn sanonnent nmµtmn, saxyranntmn n xopnunenym ôymary raxnm oôpasom, uro ropuann
rontxo xonunxn nocon. Oµnaxo nocne oµnoñ ns ]nnantntx nrp, n xoropoñ «Anrent» naxonen-ro
ntnrpann, ôonentmnxn côpocnnn cnon naxert n nnont noxnnnnct nepeµ renexamepamn c orxptrtmn
nnnamn.
Mt cosnarentno ncnontsyem nosmoxnocrt npoµemoncrpnponart cnom cnxst c noôeµnrenxmn n,
naoôopor, crapaemcx ne noxastnart oxpyxammnm cnom cnxst c nponrpanmnmn. Taxnm oôpasom mt
ntraemcx xopomo ntrnxµert n rnasax nmôoro, xomy nnµnt namn cnxsn. ¡emoncrpnpyx nonoxnrentnte
acconnannn n cxptnax orpnnarentnte, mt crapaemcx µoônrtcx roro, uroôt naônmµammne sa namn nmµn
ornocnnnct x nam ôonee ônarocxnonno n ncntrtnann x nam ôontmym cnmnarnm. Mt µenaem +ro pasntmn
cnocoôamn. Ocranonnmcx na oµnom ns camtx npocrtx n nanôonee mnpoxo pacnpocrpanenntx meroµon,
xoroptñ saxnmuaercx n ncnontsonannn n xaxµoñ xonxpernoñ cnryannn onpeµenenntx mecronmennñ.
Oôpamann nn nt, nanpnmep, nnnmanne na ro, uro uacro nocne noôeµt nmônmoñ xomanµt ôonentmnxn
ronnxrcx nepeµ renennsnonnoñ xamepoñ, rtuyr yxasarentntmn nantnamn nnepx n xpnuar: «Mt nomep
nepntñ! Mt nomep nepntñ!» 3amertre, xpnuar ne «Onn nomep nepntñ!» n µaxe ne «Hama xomanµa
nomep nepntñ!» B noµoôntx cnyuaxx ynorpeônxercx mecronmenne «mt», xocnenno ronopxmee o
roxµecrne ôonentmnxon c unenamn noôeµnnmeñ xomanµt.
Oôparnre raxxe nnnmanne, uro nnuero noµoônoro ne nponcxoµnr n cnyuae nopaxennx nmônmoñ
xomanµt. Bt nnxorµa ne ycntmnre cxanµnponannx: «Mt na nocneµnem mecre! Mt na nocneµnem mecre!»
Hpn noµoôntx oôcroxrentcrnax nmµn crapamrcx orµannrtcx or neyµaunnntx nrpoxon; ôonentmnxn
nmecro «mt» npeµnounramr ynorpeônxrt ocxopônrentnoe n µannom cnyuae mecronmenne «onn». ¡nx roro
uroôt nponepnrt ncrnnnocrt +roro npeµnonoxennx, x nponen cneµymmnñ necnoxntñ +xcnepnmenr. Mon
accncrenrt snonnnn cryµenram ynnnepcnrera mrara Apnsona n npocnnn nx onncart pesyntrar
]yrôontnoñ nrpt, n xoropoñ necxontxnmn neµenxmn pantme yuacrnonana ynnnepcnrercxax xomanµa
(Cialdini et al., 1976). Oµnnx cryµenron cnpamnnann o pesyntrare nrpt, n xoropoñ nx xomanµa norepnena
nopaxenne; µpyrnx xe cnpamnnann o pesyntrare µpyroñ nrpt nrpt, n xoropoñ nx xomanµa noôeµnna.
Mt c monm accncrenrom Anpnnom Topnom npocro ntcnymnnann ornert n noµcunrtnann xonnuecrno
cryµenron, ncnontsonanmnx mecronmenne «mt» n cnonx onncannxx. Hocne roro xax pesyntrart ôtnn
cneµent n raônnny, crano ouennµntm, uro cryµenrt crapannct cnxsart ceôx c ycnexom. Onn npnmenxnn
mecronmenne «mt», uroôt onncart noôeµy ynnnepcnrercxoñ xomanµt: «Mt pasônnn Xtmcron co cuerom
cemnaµnart uertpnaµnart» nnn npocro «Mt ntnrpann». Oµnaxo n cnyuae nopaxennx ynnnepcnrercxoñ
xomanµt mecronmenne «mt» npaxrnuecxn ne npnmenxnoct, cryµenrt ncnontsonann raxne xoncrpyxnnn,
xoropte nosnonxnn nm yµepxnnartcx na paccroxnnn or noôexµennoñ xomanµt: «Onn nponrpann Mnccypn
co cuerom rpnµnart µnaµnart» nnn «× ne snam cuera, no mrar Apnsona norepnen nopaxenne».
Xenanne cnxsart ceôx c noôeµnrenxmn n oµnonpemenno orµannrtcx or noôexµenntx orpasnnoct n
cneµymmem sameuannn oµnoro cryµenra: «Brar Apnsona nponrpan co cuerom rpnµnart µnaµnart. Ouu
saryônnn uau manc na nannonantnoe nepnencrno!»
Ecnn nepno ro, uro, xenax xopomo ntrnxµert, mt ntraemcx rpertcx n nyuax orpaxennoñ cnant
rex, c xem mt cnxsant xorx ôt uem-ro, ro nanpamnnaercx cneµymmnñ ntnoµ: mt oôpamaemcx x npnnnnny
acconnannn n ocnonnom rorµa, xorµa uyncrnyem, uro ntrnxµnm ne nyumnm oôpasom. Bcxxnñ pas, xorµa
namemy connantnomy nmnµxy nanocnrcx ypon, mt ncntrtnaem nontmennoe xenanne noccranonnrt cnoñ
anropnrer nocpeµcrnom µemoncrpannn cnonx cnxseñ c npeycnenammnmn unenamn oômecrna. B ro xe camoe
npemx mt crpemnmcx cxptrt cnon cnxsn c nmµtmn, norepnenmnmn neyµauy.
http://books.pchelov.com
135
Pnc. 5.8. Cnop1nnnmn qana1nx
3ro nonoxenne noµrnepxµaercx pesyntraramn nccneµonannx, nponeµennoro n ynnnepcnrere mrara
Apnsona. ¡o roro xax cryµenron nauann cnpamnnart o pesyntrarax nrpt, n xoropoñ yuacrnonana
ynnnepcnrercxax xomanµa, nm ôtn npeµnoxen recr, nosnonxmmnñ onennrt nx oômnñ yponent +pyµnnnn.
Tecr ôtn cocrannen raxnm oôpasom, uro oµnn cryµenrt c rpecxom nponannnannct, n ro npemx xax µpyrne
cnpannxnnct µonontno xopomo. Taxnm oôpasom, xorµa cryµenron nonpocnnn cooômnrt o pesyntrarax
]yrôontnoro marua, snaunrentnax uacrt monoµtx nmµeñ eme ne ycnena npnñrn n ceôx nocne neyµaun,
cnxsannoñ c nenepntmn orneramn na nonpoct recra. 3rn cryµenrt nosµnee ocoôenno crapannct
npoµemoncrpnponart cnom cnxst c ]yrôontnoñ xomanµoñ (nnn, nanpornn, cxptrt +ry cnxst n
sanncnmocrn or ncxoµa nrpt), uroôt cnacrn cnoñ npecrnx. Ecnn cryµenrt cooômann o nopaxennn
ynnnepcnrercxoñ xomanµt, rontxo 17 ° ns nnx ncnontsonann npn +rom mecronmenne «+i». Oµnaxo ecnn
monoµte nmµn cooômann o noôeµe xomanµt, 41 ° ns nnx ynorpeônxnn +ro mecronmenne. Oµnaxo npn
onpoce cryµenron, xoropte xopomo cnpannnnct c recrom, ôtnn nonyuent concem µpyrne pesyntrart.
Cryµenrt, xoropte cooômann o noôeµe ynnnepcnrercxoñ xomanµt, n cryµenrt, xoropte cooômann o ee
nopaxennn, ncnontsonann mecronmenne «mt» oµnnaxono uacro (25 ° n 24 ° coornercrnenno). 3rn
cryµenrt noµnxnn cnoñ npecrnx npn nomomn coôcrnenntx µocrnxennñ, no+romy y nnx ne ôtno
neoôxoµnmocrn «oµanxnnart» µocrnxennx µpyrnx. Honyuennte n xoµe onnctnaemoro nccneµonannx
pesyntrart nanenn menx na nnrepecnym mtcnt: mt crpemnmcx norpertcx n nyuax orpaxennoñ cnant
nonce ne rorµa, xorµa ncntrtnaem yµonnernopenne or npnsnannx µpyrnmn nmµtmn namnx nnuntx
µocrnxennñ. Hmenno rorµa, xorµa nam anropnrer (xax connantntñ, rax n nnuntñ) nentcox, mt
crapaemcx ncnontsonart c ntroµoñ µnx ceôx ycnex µpyrnx, uroôt noccranonnrt cnom «noµmouennym»
penyrannm. × µymam, ornmµt ne cnyuañntm xnnxercx ro, uro mymnxa, ntsnannax noôeµoñ amepnxancxoñ
xoxxeñnoñ xomanµt na Onnmnnaµe 1980 roµa, nmena mecro na ]one cnnxennx npecrnxa «nennxoñ
http://books.pchelov.com
136
amepnxancxoñ nannn». Hontrxn npannrentcrna Coeµnnenntx Braron nomemart saµepxannm
amepnxancxnx sanoxnnxon n Hpane n nropxennm conercxnx noñcx n A]ranncran oxasannct
ôespesyntrarntmn. 3ro ôtno npemx, xorµa mt, amepnxancxne rpaxµane, nyxµannct n noôeµe, n nam ôtno
neoôxoµnmo npoµemoncrpnponart nnn µaxe ncxyccrnenno cosµart cnxst c neñ. He cneµyer yµnnnxrtcx
romy, uro sa npeµenamn xoxxeñnoñ apent nocne noôeµt amepnxancxoñ côopnoñ naµ conercxoñ xomanµoñ
nexoropte amepnxannt nnarnnn menxnm cnexynxnram no corne µonnapon sa napy ropeuroe ônneron.
---
O1ue1 un1a1enn (paõo1nnxa oµnon ns ronnnnyµcxnx xnnoc1yµnn)
Hocro.irv » paoomam e ruuouuovcmpuu, +eu» uumepecvem ece, :mo ce»sauo c ruuo. Ca+a» earua»
uo:i e eoov o.» +eu» omo uo:i epv:euu» uaepao Araoe+uu ruuoucrvccmea. B oare sanucieam uov ua
euoeo, mar :mo +oev cuoea u cuoea npoc.vuueami o.aeooapcmeeuuie pe:u mex armepoe, romopi+u
ocooeuuo eocxuuamci. Ooua us +oux .mou+ix pe:eù ma, romopvm npousuec Keeuu Kocmuep noc.e
moeo, rar eeo qu.i+ «Tauµi c eo.ra+u» oi. npusuau .v:uu+ qu.i+o+ 1991 eooa. Mue upaeumc», rar ou
cnopum c rpumura+u, romopie sa»e.»mm, :mo qu.i+ ue cmoum omoù uaepaoi. Hu:uo +ue qu.i+
upaeumc» uacmo.iro, :mo » more sanuca. eeo ua euoeo. Ho e omoù pe:u oi. oouu +o+eum, romopiù
pauiue oo +eu» ue ooxoou.. Bom :mo ou crasa. uac:em moeo, :mo eeo qu.i+ no.v:u. nepevm npe+um.
«Xom» o.» npo:eeo +upa omo, +orem oimi, u ue o:eui earuo, uo o.» uac omo ovoem earuo
eceeoa. To, :mo ceù:ac npoucxooum omo eoucmuuv uesaoieae+iù +o+eum o.» +oeù ce+iu, +oux
opamiee ropeuuix a+epurauµee, ocooeuuo us n.e+euu .aroma cuv, u o.» mex peo»m, c re+ » roeoa-mo
xoou. e uro.v».
Haouo, no:e+v ca+ Keeuu Kocmuep uuroeoa ue saovoem omoeo +euoeeuu» omo nou»muo. Ho:e+v
o ueù ovoem no+uumi eeo ce+i» eonpocoe uem. B oare +oev nou»mi, npu :e+ soeci uuoeùµi, nocro.irv
qu.i+ ece-maru o uux. Ho no:e+v ou vno+uuaem mex, c re+ v:u.c» e uro.e? Hosouee » :uma. o mo+, rar
cnopmueuie qauami «epemmc» e .v:ax c.aei» sua+euumocmu us ceoeeo poouoeo eopooa, u nou»., e :e+
oe.o. Bce, rmo v:u.c» e oouoù uro.e c Keeuuo+ Kocmuepo+, ovovm ecno+uuami oo omo+, roeoa vsuamm,
:mo ou no.v:u. Ocrapa. H+ ovoem npu»muo ov+ami oo omo+, oare ec.u ouu ue u+emm r ue+v uuraroeo
omuoueuu». H » ov+am, ouu oeùcmeume.iuo eipacmvm eo +ueuuu orpvramuux, mar vr omo oieaem.
Ba+ ue uaoo oimi seesooù, :mooi uac.aroamic» c.aeoù. Huoeoa oocmamo:uo oimi xom» oi omoa.euuo
npu:acmui+ r sua+euumocmu. µa, uumepecuo.
Hpnueuanne an1opa. × cranxnnamct c rem xe xnnennem ncm cnom xnsnt, xorµa ronopm
snaxomtm apxnrexropam, uro poµnncx n rom xe ropoµe, uro n snamennrtñ up+nx Hnoñµ Pañr. Hoñmnre
menx npannntno, x ne xouy rpertcx n nyuax uyxoñ cnant, no mne nnrepecno naônmµart sa peaxnneñ
snaxomtx: «Oro! ronopxr nx rnasa, mi n nµpyr up+nx Hnoñµ Pañr!?»
---
Xorx xenanne nacnaxµartcx orpaxennoñ cnanoñ n onpeµenennoñ crenenn npncyme ncem nam,
nepoxrno, ecrt uro-ro ocoôennoe n nmµxx, xoropte µoxnµannct na mopose nosmoxnocrn sannarnrt cornm
µonnapon sa oôptnox ônnera na nrpy, xoropym onn ne nnµenn. Ho-nnµnmomy, +rn nmµn xorenn «µoxasart»
cnonm µpystxm n snaxomtm, uro onn ôtnn cnnµerenxmn nannonantnoro cnoprnnnoro rpnym]a. uro xe +ro
sa nmµn? Ecnn rontxo x ne omnôamct, onn ne npocro pennocrnte noxnonnnxn cnopra; +ro nnµnnnµt,
nmemmne cxptrte ns¡xnt nnunocrn sannxennym camoonenxy. Hnsxoe mnenne o ceôe, cnpxrannoe
rnyôoxo nnyrpn, sacrannxer nx camoyrnepxµartcx ne npn nomomn coôcrnenntx µocrnxennñ, a
nocpeµcrnom µemoncrpannn cnonx cnxseñ c remn, xro mnororo µocrnr. B nameñ xyntrype nponneramr
necxontxo «pasnonnµnocreñ» raxoro poµa nmµeñ. Knaccnuecxnm npnmepom xnnxercx uenonex, nocroxnno
namexammnñ na cnon cnxsn no nnnxrentntx xpyrax. C +rnm rnnom no mnorom cxoxa µenymxa-noµpocrox,
]anarnunax noxnonnnna xaxoro-nnôo pox-mystxanra, meurammax cooômnrt noµpyxxam, uro ona xaxoe-ro
npemx ôtna «c nnm». Bce noµoônte nnµnnnµt nmemr oµny oômym uepry yôexµenne, uro
camoyrnepµnrtcx moxno rontxo nne coôcrnennoro «×». Hexoropte ns +rnx nmµeñ paôoramr c npnnnnnom
acconnannn nemnoro nnaue. Onn ne crpemxrcx npeµanart mnpoxoñ ornacxe cnon nnµnmte cnxsn c
npeycnenammnmn unenamn oômecrna, a crapamrcx «pasµyrt» ycnexn rex nmµeñ, c xoroptmn onn n
http://books.pchelov.com
137
µeñcrnnrentnocrn cnxsant. ×pxnm npnmepom xnnxercx npecnonyrax «cnennuecxax mamama», oµepxnmax
xenannem cµenart ns cnoero peôenxa snesµy. Hoµoôntm oôpasom neµyr ceôx, xoneuno xe, ne rontxo
xenmnnt. B 1991 roµy axymep ns ¡anennopra, mrar Añona, orxasancx oôcnyxnnart xen rpex
npeµcrannreneñ mxontnoñ aµmnnncrpannn rontxo noromy, uro myxtx +rnx xenmnn xxoôt ne µanann ero
ctny pasnepnyrtcx no npemx mxontntx ôacxerôontntx marueñ. K +romy momenry oµna ns xenmnn ôtna
na noctmom mecxne ôepemennocrn.
3amn1a
Hocxontxy cnmnarnm moxno ntsnart mnornmn cnocoôamn, naôop cpeµcrn samnrt or
«npo]eccnonanon ycrynunnocrn», xoropte ncnontsymr npannno ônaropacnonoxennx n cnonx nenxx,
µonxen ôtrt µocrarouno npocrtm n ynnnepcantntm. Ftno ôt ôeccmtcnenno paspaôartnart mnoxecrno
cnennantntx raxrnx µnx npornnocroxnnx xaxµomy ns necmernoro uncna cnocoôon nnnxnnx na ornomenne
uenonexa x uemy- nnn x xomy-nnôo. ¡nx ônoxnponxn xaxµoro xonxpernoro nyrn, xoroptñ moxer nsôpart
«npo]eccnonan ycrynunnocrn», rpyµno, noxanyñ µaxe nenosmoxno, noµoôpart cnennantnym crparernm.
Kpome roro, nexoropte ns ]axropon, cnocoôcrnymmnx nosnnxnonennm cnmnarnn ]nsnuecxax
npnnnexarentnocrt, snaxomcrno, acconnannx µeñcrnymr, xax +ro ôtno noxasano, na yponne
noµcosnannx, uro ne nosnonxer nam oôecneunrt cnoenpemennym samnry or nnx.
Cneµyer paspaôorart oômnñ noµxoµ, xoroptñ moxno ôtno ôt npnmenxrt c nentm neñrpannsannn
nexenarentnoro nnnxnnx nmôoro ns ]axropon, cnocoôcrnymmnx nosnnxnonennm cnmnarnn. Ouent naxno
npannntno ntôpart npemx µnx nauana xonrparaxn. He cneµyer ntrartcx ntxnnrt «]axropt
pacnonoxennx» n nocnpenxrcrnonart nx µeñcrnnm, npexµe uem onn naunyr oxastnart na nac nnnxnne.
Henecooôpasnee ôyµer nosnonnrt +rnm ]axropam cpaôorart. K µeñcrnnxm nyxno nepexoµnrt rorµa, xorµa
neaµexnarnoe uyncrno cnmnarnn yxe eiseauo «npo]eccnonanom ycrynunnocrn». Bpemx sannmart
oôoponnrentnym nosnnnm nacrynaer rorµa, xorµa mt naunnaem uyncrnonart, uro xro-nnôo npannrcx nam
ôontme, uem cneµonano ôt npn µanntx oôcroxrentcrnax.
---
O1ue1 un1a1enn (an1enn Hnxaro)
Xom» » uuroeoa ue oi. ua ee:epax, opeauusve+ix qup+où Tupperware, » ucnima. ua ceoe mom re
euo opvrecroeo oae.euu», roeoa +ue noseouu.a npeocmaeume.iuuµa ro+nauuu, ooecne:ueamueù
oa.iumm me.eqouuvm ce»si. Oua crasa.a +ue, :mo oouu us +oux npu»me.eù euec +oe u+» e raroù-mo
cnucor, uoc»uuù uaseauue «µpvsi» MCI u Ce+eùuiù rpve seou»uux no me.eqouv».
Jmom +où opve Bpoo, napeui, c romopi+ » e+ecme eipoc. B npou.o+ eoov ou uaue. paoomv e
Him-µrepcu u nepeexa. mvoa. Bpoo oo cux nop ooeo.iuo peev.»puo +ue seouum, :mooi vsuami uoeocmu o
napu»x, e+ecme c romopi+u +i e oemcmee npoeoou.u epe+». Hpeocmaeume.iuuµa ro+nauuu crasa.a, :mo
+où opve +orem corouo+umi 20 º cmou+ocmu me.eqouuix vc.ve, racamuuxc» ecex seouroe .mo»+ us
eeo cnucra, npu vc.oeuu, :mo ouu »e.»mmc» aooueuma+u me.eqouuoù ro+nauuu MCI. 3ame+
npeocmaeume.iuuµa ro+nauuu cnpocu.a +eu», ue xo:v .u » noor.m:umic» r MCI, :mooi no.v:umi
noooouie npeu+vuecmea u, rpo+e moeo, oami eos+oruocmi Bpoov corouo+umi oeuieu, roeoa ou ovoem
+ue seouumi.
Mue oi.u coece+ ue uumepecui .ieomi, npeoocmae.»e+ie MCI ceou+ r.ueuma+, » oi. eno.ue
ooeo.eu moù ro+nauueù, vc.vea+u romopoù no.isoea.c». Ho » nona.c» ua ceoe+ re.auuu no+o:i Bpoov
corouo+umi oeuieu, sampa:ueae+ie u+ ua me.eqouuie paseoeopi co +uoù. µ.» +eu» crasami, :mo » ue
xo:v oimi e eeo «Kpvee seou»uux» u ue re.am no+o:i e+v corouo+umi oeuieu, sua:u.o oi ocropoumi
uauv opvrov. Hoomo+v, :mooi ue oouoemi Bpooa, » coe.acumic» noor.m:umi +où me.eqou r MCI.
Pauiue » voue.».c», no:e+v reuuuui, romopix noopveu npueoo»m ua ee:epa, opeauusve+ie
qup+où Tupperware, norvnamm epvuov, romopa» u+ ue uvrua. Tenepi » ue voue.»mci.
Hpnueuanne an1opa. He rontxo +ror unrarent nonan n nonymxy, paccrannennym xomnanneñ MCI.
Korµa xypnan «Cooômennx noxynareneñ» (Consumer Reports) sanxncx nsyuennem raxrnxn, ncnontsyemoñ
+roñ xomnanneñ, oµnn arenr, paôorammnñ n MCI, na nonpoc xypnanncra ornernn rax: «3ra raxrnxa
http://books.pchelov.com
138
cpaôartnaer n µenxrn cnyuaxx ns µecxrn».
---
Konnenrpnpyx nnnmanne na pesyntrare, a ne na npomexyrountx µeñcrnnxx, mt moxem nsôexart
yromnrentntx n x romy xe npaxrnuecxn ôeccmtcnenntx nontrox onpeµennrt mnoxecrno cnocoôon
nnnxnnx «npo]eccnonanon ycrynunnocrn» na name ornomenne x nnm. Cneµyer ônrt rpenory nnmt rorµa,
xorµa y nac noxnnxercx omymenne, uro mt nµpyr nonmônnn xoro-nnôo ôtcrpee nnn rnyôxe, uem
cneµonano oxnµart. Hoµoônoe omymenne npeµynpexµaer nac o rom, uro, nepoxrno, no ornomennm x nam
npnmenena xaxax-ro cnennantnax raxrnxa. Bor renept moxno naunnart npeµnpnnnmart neoôxoµnmte
xonrpmept. Oôparnre nnnmanne na ro, uro npeµnaraemax mnom crparernx nmeer mnoro oômero co cront
nmônmtm «npo]eccnonanamn ycrynunnocrn» crnnem µxny-µxnrcy. Mt ne ntraemcx orpannunnart
nnnxnne ]axropon, cnocoôcrnymmnx noxnnennm cnmnarnn. Kax pas naoôopor. Mt nosnonxem +rnm
]axropam npoxnnxrtcx no ncm cnom cnny, a norom ncnontsyem +ry cnny npornn rex, xro coônpancx
nsnneut ns nnx ntroµy. uem ôontme +ra cnna, rem ôonee ona samerna n, cneµonarentno, rem nerue nam
ôyµer c neñ cnpannrtcx.
Hpeµnonoxnm, uro nt ropryerect c ¡enontm ¡+nom, xanµnµarom na snanne «nyumero ropronna
mamnnamn». Hemnoro noôonran n oôcyµnn c namn rexnnuecxne µerann, ¡+n npeµnaraer nam saxnmunrt
cµenxy; on xouer, uroôt nt pemnnn xynnrt mamnny. Oµnaxo, npexµe uem npnnnmart noµoônoe pemenne,
saµañre ceôe xnmuenoñ nonpoc: «3a re µnaµnart nxrt mnnyr, uro x snam +roro napnx, ne nponnxcx nn x x
nemy ôontmeñ cnmnarneñ, uem cneµonano?» Ecnn nt ornernre «µa», noµymañre, xax nen ceôx ¡+n n
reuenne +rnx nemnornx mnnyr. Bt moxere ncnomnnrt, uro on yrocrnn nac (xo]e n nonunxn), noxnannn
nam nxyc, npoxnnenntñ npn ntôope moµenn n nneronoñ xomônnannn, paccmemnn nac n npnnxn namy
cropony n cnope c rnanntm meneµxepom, uroôt nomout nam c+xonomnrt µentrn.
Xorx noµoôntñ ananns nponcxoµxmero moxer ôtrt nectma nonesntm, on ne xnnxercx
neoôxoµnmtm ycnonnem samnrt nac or npannna ônaropacnonoxennx. Kont cxopo nt oônapyxnnn, uro
ncntrtnaere x ¡+ny ôontmym cnmnarnm, uem cneµonano ôt oxnµart, nam ne oôxsarentno ntrartcx
nonxrt, nouemy +ro nponsomno. Hpocroro npnsnannx nnuem ne onpanµannoro pacnonoxennx x xomy-nnôo
µonxno ôtrt µocrarouno µnx roro, uroôt sacrannrt nac nacropoxnrtcx n nauart npornnoµeñcrnonart
oxastnaemomy na nac µannennm. B µannom cnyuae nt moxere µart µeny oôparntñ xoµ, pesxo nsmennn npn
+rom cnoe ornomenne x ¡+ny. Ho +ro moxer oxasartcx neuecrntm no ornomennm x nemy n x romy xe nµrn
npaspes c namnmn nnrepecamn. B xonne xonnon, nexoropte nmµn ecrecrnenntm oôpasom ntstnamr y
oxpyxammnx cnmnarnm; nosmoxno, ¡+n xax pas ns nx uncna. Ftno ôt nenepno anromarnuecxn
ornopaunnartcx or rex «npo]eccnonanon ycrynunnocrn», xoropte xaxyrcx ocoôenno cnmnarnuntmn.
Kpome roro, paµn camnx ceôx, nam ne cneµyer nnmart ceôx nosmoxnocrn necrn µena c raxnmn npnxrntmn
nmµtmn, ocoôenno ecnn onn moryr npeµnoxnrt nam nanôonee ntroµnte µnx nac, ns ncex nosmoxntx,
ycnonnx cµenxn.
× ôt nopexomenµonan nocrynnrt rax. Ecnn nt pemnre: «Hpn µanntx oôcroxrentcrnax +ror napent
uro-ro yx cnnmxom mne npannrcx», nopa ôtcrpo nepexoµnrt x xonrpmanenpy. Mtcnenno orµennre ¡+na
or «menpone» nnn «roñort», xoropte on ntraercx nam npoµart. Hoµymañre n +ror momenr, uro ecnn nt
nce-raxn pemnre xynnrt mamnny, npeµnaraemym ¡+nom, ro nt ôyµere ntnoµnrt co croxnxn arenrcrna
aemo+oou.i, a ne ¡+na. K noxynxe anromoônnx ne nmeer nnxaxoro ornomennx ro, uro nt naxoµnre ¡+na
npnxrntm, noromy uro on xpacnn, necen, npoxnnxer nnrepec x namemy nmônmomy xoôôn nnn nmeer
poµcrnennnxon ram, rµe nt ntpocnn.
Bam cneµyer cosnarentntm ycnnnem nonn cxonnenrpnponart cnoe nnnmanne ncxnmunrentno na
ycnonnxx cµenxn n µocronncrnax anromoônnx, xoroptñ npeµnaraer nam ¡+n. Hpnnnmax pemennx,
ocnonannte na ycrynxe, nt ncerµa µonxnt crapartcx orµenxrt cnoe ornomenne x rpeôonannm or rex
uyncrn, xoropte nosnnxnn y nac no ornomennm x rpeôymmemy. Bcrynnn µaxe n xparxnñ nnuntñ nnn
connantntñ xonraxr c rpeôymmnm, mt nerxo moxem saôtrt oô +rom pasnnunn. B rex cnyuaxx, xorµa mt
µocrarouno ôespasnnuno ornocnmcx x rpeôymmemy, nama saôtnunnocrt ne saneµer nac cnnmxom µanexo n
onacnom nanpannennn. Ceptesnym omnôxy moxno conepmnrt rorµa, xorµa nam npannrcx uenonex,
npeµ¡xnnxmmnñ rpeôonanne.
http://books.pchelov.com
139
Bor nouemy rax naxno npoxnnxrt nacropoxennocrt n ornomennn uyncrna upesmepnoñ cnmnarnn x
rem, xro ynopno µoônnaercx or nac ycrynunnocrn. Hpnsnanne +roro uyncrna moxer nocnyxnrt nam
nanomnnannem o neoôxoµnmocrn orµenxrt ropronoro arenra or µocronncrn ronapa n npnnnmart pemenne,
ocnonannoe na cooôpaxennxx, nmemmnx ornomenne rontxo x nocneµnemy. Ecnn ôt nce mt cneµonann
µannoñ pexomenµannn, x ynepen, mt ôtnn ôt ropasµo uame µonontnt pesyntraramn namnx
nsanmoµeñcrnnñ c «npo]eccnonanamn ycrynunnocrn» xorx x noµospenam, uro ¡enonoñ ¡+n npxµ nn
ôtn ôt µononen.
Bmnoµm
- Hmou npeono:umamm coe.auamic» c me+u uuoueuoa+u, romopie u+ suaro+i u cu+namu:ui.
3nax oô +rom npannne, «npo]eccnonant ycrynunnocrn» oôtuno crapamrcx ntrnxµert xax moxno ôonee
npnnnexarentntmn.
- Oµnoñ ns xapaxrepncrnx uenonexa, nnnxmmnx na ornomenne x nemy oxpyxammnx, xnnxercx ero
]nsnuecxax npnnnexarentnocrt. Xorx oô +rom nsnecrno c µannnx nop, pesyntrart nponeµenntx
nccneµonannñ nanoµxr na mtcnt o rom, uro pont ]nsnuecxoñ npnnnexarentnocrn n ycranonnennn
connantntx xonraxron ropasµo snaunrentnee, uem npeµnonaranoct. Hoxoxe, ]nsnuecxax
npnnnexarentnocrt cnocoôcrnyer santmennm onenxn µpyrnx uenoneuecxnx xauecrn, raxnx xax
rananrnnnocrt, µoôpora, ym. Ho+romy npnnnexarentnte nmµn xaxyrcx ôonee yôeµnrentntmn n nm
rpeôyercx sarpaunnart mentme cnn µnx roro, uroôt nsmenxrt mnenne µpyrnx nmµeñ n nonyuart xenaemtñ
pesyntrar.
- Broptm ]axropom, nnnxmmnm na name ornomenne x uenonexy n na crenent nameñ ycrynunnocrn,
xnnxercx cxoµcrno. Ham npanxrcx nmµn, noxoxne na nac, n mt ôonee oxorno cornamaemcx c rpeôonannxmn
nmenno raxnx nmµeñ, uacro neocosnanno. Taxxe sameueno, uro name ônaropacnonoxenne ntstnamr
nmµn, pacrouammne nam noxnant. Btcnymnnanne xomnnnmenron, n rom uncne ronopxmnxcx ns
xoptcrntx cooôpaxennñ, moxer nonneut sa coôoñ nenpnxrnte nocneµcrnnx, rax xax µenaer nac ôonee
ycrynunntmn.
- Eme oµnn ]axrop, xoroptñ, xax npannno, nnnxer na name ornomenne x xaxomy-nnôo uenonexy
nnn npeµmery, +ro ônnsxoe snaxomcrno c nnm. 3ro nnnxnne oxastnaercx peantntm n nepnym ouepeµt
rorµa, xorµa xonraxr nmeer mecro npn ntstnammnx nonoxnrentnte +monnn oôcroxrentcrnax, nanpnmep
npn conmecrnom ycnemnom corpyµnnuecrne. H naxonen, nxrtñ ]axrop, nnnxmmnñ na ornomenne nmµeñ
µpyr x µpyry, +ro nannune acconnannñ. Pexnamoµarenn, nonnrnxn, ropronnt crpemxrcx cnxsart n
cosnannn nmµeñ ceôx nnn cnom npoµyxnnm c xaxnmn-nnôo nonoxnrentntmn momenramn. ¡pyrne
nnµnnnµt (nanpnmep, cnoprnnnte ôonentmnxn) raxxe crapamrcx acconnnponart ceôx n rnasax
oxpyxammnx c nmemmnmn nonoxnrentnym oxpacxy coôtrnxmn n µncrannnponartcx or nenpnxrntx
coôtrnñ.
- ¡nx roro uroôt ymentmnrt nexenarentnoe nnnxnne npnnnnna ônaropacnonoxennx na namn
pemennx, cnxsannte c npoxnnennem ycrynunnocrn, mt µonxnt npnµepxnnartcx cneµymmeñ crparernn.
Ham naµo nacropoxnrtcx, ecnn mt sameuaem, uro naunnaem ncntrtnart upesmepnym cnmnarnm x
rpeôymmemy. Honxn, uro rpeôymmnñ ouent yx npannrcx nam, mt µonxnt mtcnenno orµennrt +roro
uenonexa or ero npeµnoxennx n npnnxrt pemenne, ocnonannoe ncxnmunrentno na µocronncrnax camoro
npeµnoxennx.
Kon1pontnme nonpocm
Coeepueuuoe euaðeuue +amepuauo+
1. uro npeµcrannxer coôoñ rano-+]]exr? Kax c yuerom +roro +]]exra moxno oô¡xcnnrt
cymecrnonanne cnxsn mexµy ]nsnuecxoñ npnnnexarentnocrtm uenonexa n oômnm npeµcrannennem o nem
µpyrnx nmµeñ?
2. Mt cxnonnt cnmnarnsnponart nmµxm, xoropte ronopxr, uro mt nm npannmcx (ro ecrt rem, xro
http://books.pchelov.com
140
octnaer nac xomnnnmenramn). Mt raxxe cxnonnt cnmnarnsnponart rem nmµxm, xoropte yrnepxµamr,
uro onn raxne xe, xax mt (ro ecrt rem nmµxm, xoropte noxoxn na nac). Kax moxno µoxasart, uro mt
cxnonnt cornamartcx c «noxoxnmn µpyrnmn» anromarnuecxn?
3. Cepnx nccneµonannñ npnunn nosnnxnonennx n ymentmennx npaxµeônocrn mexµy
npeµcrannrenxmn pasnnuntx rpynn nponoµnnact n nernnx narepxx µnx mantunxon. Hocne roro xax
sapoµnnact npaxµeônocrt, xaxne mept nomornn ee cnnsnrt? Kaxne mept oxasannct ne+]]exrnnntmn?
4. uro nt moxere paccxasart o crpemnennn ôontmnncrna nmµeñ rpertcx n nyuax orpaxennoñ
cnant? Hpn xaxnx ycnonnxx n y xaxnx nmµeñ µannax renµennnx npoxnnxercx nanôonee xpxo?
Kpumuuecuoe +muueuue
1. B nnctme x cecrpe ¡xeñn Ocrnn saxnnxna: «× xouy, uroôt nmµn ôtnn ne ouent npnxrntmn, +ro
nsôannxer menx or rpyµa cnnmxom cnntno nx nmônrt». Kaxne cnoxnocrn, cnxsannte c npoxnnennem
ônaropacnonoxennx nmµeñ x nam, ona nmena n nnµy?
2. Vnnn Poµxepc xnacrancx, uro on nnxorµa ne ncrpeuan uenonexa, xoroptñ emy ne nonpannncx ôt.
K uemy moxer npnnecrn raxoñ noµxoµ x mexnnunocrntm nsanmoornomennxm? Mnenne Poµxepca o
npenmymecrnax xopomero ornomennx x µpyrnm nmµxm xnno ornnuaercx or mnennx Ocrnn. Hoµymañre o
coôcrnennom crnne nanaxnnannx mexnnunocrntx xonraxron. On ônnxe x crnnm Poµxepca nnn x crnnm
Ocrnn? Houemy?
3. Kaxne napannenn nt moxere nponecrn mexµy ntnoµamn, cµenanntmn nccneµonarenxmn n narepe
µnx mantunxon, n ntnoµamn, cµenanntmn ncnxonoramn ornocnrentno nnnxnnx a) mxontnoñ µecerperannn
n ô) ocnonannoro na corpyµnnuecrne conmecrnoro oôyuennx npeµcrannreneñ pasnnuntx nannonantntx
rpynn n oµnoñ xnaccnoñ xomnare?
4. Hpeµnonoxnm, nt xornre, uroôt cnµxmnñ pxµom c namn uenonex ornocnncx x nam c ôontmeñ
cnmnarneñ. Hcnontsyx snannx, nonyuennte ns µannoñ rnant, onnmnre, xax nt oprannsyere cneµymmym
ncrpeuy c +rnm uenonexom, uroôt µocrnut cnoeñ nenn.
Inana 6. An1opn1e1
Vnpae.»e+oe veareuue
Cneµyñ sa cneµymnm.
Bepeu.uù
Hpeµnonoxnm, uro, nepenncrtnax rasery, nt oôpamaere nnnmanne na oô¡xnnenne, n xoropom
cooômaercx, uro µnx yuacrnx n +xcnepnmenre no nsyuennm nnnxnnx naxasannx na namxrt, xoroptñ
nponoµnrcx ]axyntrerom ncnxonornn ônnsnexamero ynnnepcnrera, rpeôymrcx µoôponontnt.
Hpeµnonoxnm µanee, uro nt, naxoµx nµem noµoônoro +xcnepnmenra nnrpnrymmeñ, ncrynaere n xonraxr c
pyxonoµnrenem npoexra, npo]eccopom Cr+nnn Mnnrpamom, n µoronapnnaerect c nnm o rom, uro npnµere n
naôoparopnm na sanxrne, paccunrannoe na uac. Korµa nt saxoµnre n nomemenne, nt nnµnre µnyx myxunn.
Oµnn xnnxercx nccneµonarenem, ornercrnenntm sa nponeµenne +xcnepnmenra, o uem cnnµerentcrnymr
cepax naôoparopnax xyprxa, n xoropym on oµer, n nanxa, xoropym on µepxnr n pyxax. ¡pyroñ myxunna
xnnxercx µoôponontnem, xax n nt camn, n ntrnxµnr cpeµnnm no ncex ornomennxx.
Hocne oômena npnnercrnnxmn n nmôesnocrxmn nccneµonarent naunnaer oô¡xcnxrt, c xaxoñ nentm
nponoµnrcx +xcnepnmenr. On ronopnr, uro xouer ntxcnnrt, xax naxasanne µeñcrnyer na namxrt. Taxnm
oôpasom, oµnn yuacrnnx nonyunr saµanne yunrt napt cnon ns µnnnnoro cnncxa µo rex nop, noxa on ne
sanomnnr xaxµym napy; +ror uenonex ôyµer nrpart pont Vuamerocx. Paôora µpyroro yuacrnnxa ôyµer
saxnmuartcx n nponepxe namxrn Vuamerocx n n npnmenennn no ornomennm x nemy nce ôonee cnntnoro
+nexrpnuecxoro paspxµa n xauecrne naxasannx sa xaxµym conepmennym nm omnôxy; +ror uenonex ôyµer
nrpart pont Vunrenx.
Ecrecrnenno, ycntman raxoe, nt naunnaere nemnoro nepnnnuart. V nac noxnnxercx concem yx
http://books.pchelov.com
141
µypnoe npeµuyncrnne, xorµa nocne ntrxrnnannx xpeônx nt oônapyxnnaere, uro nam ornoµnrcx pont
Vuamerocx. Bt ne npeµnonarann, uro nccneµonanne ôyµer cnxsano c ôontm, n no+romy npocro pemaere
yñrn. «Ho ner, µymaere nt sarem, yñrn x cmory n nmôoñ momenr. Moxer ôtrt, +nexrpnuecxnñ
paspxµ ne ôyµer cnnmxom cnntntm».
Hocne roro xax nam npeµocrannxercx nosmoxnocrt sanomnnrt cnonecnte napt, nccneµonarent
npnnxstnaer nac pemnxmn x xpecny n npnxpennxer x nameñ pyxe +nexrpoµt. Bt cnona naunnaere
nonnonartcx n cnpamnnaere, nacxontxo onacnoñ xnnxercx µannax nponeµypa. Orner nccneµonarenx nac ne
ycnoxannaer; on ronopnr, uro, xorx µeñcrnne roxa moxer ôtrt xpañne ôonesnenntm, +nexrpnuecxnñ
paspxµ ne ntsoner «nnxaxnx neoôparnmtx nsmenennñ n rxanxx oprannsma». Hocne +roro nccneµonarent n
Vunrent ocrannxmr nac oµnoro n yxoµxr n µpyrym xomnary. Vunrent naunnaer saµanart nam nonpoct,
ncnontsyx cncremy µnycroponneñ µncrannnonnoñ cnxsn, n naxastnaer nac +nexrpnuecxnm paspxµom sa
xaxµtñ nenpannntntñ orner.
Ho mepe roro xax ncntranne npoµnnraercx, nt naunnaere nonnmart, no xaxomy npnnnnny
µeñcrnyer Vunrent. On saµaer nonpoc n xµer namero ornera. Bcxxnñ pas, xorµa nt omnôaerect, Vunrent
cnauana cooômaer nam o rom, xaxona ôyµer momnocrt +nexrpnuecxoro paspxµa, a sarem naxnmaer na
nyxnym xnonxy. Xyxe ncero ro, uro c xaxµoñ nameñ omnôxoñ nanpxxenne nospacraer na 15 nontr.
Hepnax uacrt ncntrannx npoxoµnr ônarononyuno. ¡eñcrnne roxa nenpnxrno, no repnnmo. Oµnaxo
no mepe roro xax namn omnôxn naxannnnamrcx, +nexrpnuecxnñ paspxµ naunnaer npnunnxrt µocrarouno
cnntnym ôont. Font memaer nam cocpeµorounrtcx; coornercrnenno, xonnuecrno cµenanntx namn omnôox
ynennunnaercx n, xax cneµcrnne, ôont cranonnrcx eme ôonee cnntnoñ. Hpn npnmenennn nanpxxennx 75,
90 n 105 nontr nt ncxpnxnnaere or ôonn. 120 nontr sacrannxmr nac xpnuart uepes cncremy µnycroponneñ
cnxsn, uro nt ncntrtnaere cnntnym ôont. Bt co cronom ntµepxnnaere eme oµnn +nexrpnuecxnñ paspxµ n
pemaere, uro ôontme ne moxere ntnocnrt +ro myuenne. Hocne roro xax Vunrent ynennunnaer nanpxxenne
µo 150 nontr, nt opere uepes cncremy µnycroponneñ cnxsn: «Bce! 3aôepnre menx orcmµa! 3aôepnre menx
orcmµa, noxanyñcra! Btnycrnre menx!»
Bmecro roro uroôt ocnoôoµnrt nac, Vunrent saµaer nam nontñ nonpoc. Vµnnnenntñ n cônrtñ c
ronxy, nt ôopmouere nepnoe, uro npnxoµnr n ronony. Orner, pasymeercx, nenpannntntñ, n Vunrent
ynennunnaer nanpxxenne µo 165 nontr. Bt nponsnrentno xpnunre n rpeôyere, uroôt Vunrent npexparnn
nsµenartcx naµ namn n ntnycrnn nac. On nrnopnpyer name rpeôonanne n nepexoµnr x cneµymmemy
nonpocy recra, na xoroptñ nt, xoneuno, ne n cocroxnnn npannntno ornernrt. 3a omnôxoñ cneµyer
yxacnoe naxasanne. Bt ôontme ne moxere cµepxnnartcx; ôont renept nacrontxo cnntna, uro sacrannxer
nac xopunrtcx n nonnrt. Bt xonornre noramn no crene, rpeôyere ocnoôoxµennx, ymonxere Vunrenx
nomout nam. Oµnaxo Vunrent npoµonxaer saµanart nonpoct, xax n npexµe, n rax xe npoµonxaer
ynennunnart nanpxxenne µo 195, 210, 225, 240, 255, 270, 285, 300 nontr. Bt ocosnaere, uro cxopo,
nepoxrno, ne cmoxere npannntno orneuart na nonpoct, n no+romy xpnunre Vunrenm, uro ôontme ne
ôyµere orneuart na nnx. Hnuero ne menxercx; Vunrent rpaxryer orcyrcrnne ornera xax nenepntñ orner n
noctnaer nonym monnnm. Txxenoe ncntranne npoµonxaercx µo rex nop, noxa nt ne repxere cosnanne.
Bt ôontme ne moxere nn xpnuart, nn ôoportcx. Bt rontxo moxere uyncrnonart xaxµtñ pas xyrxym ôont.
Moxer ôtrt, µymaere nt, nama nonnax ôesµexrentnocrt sacrannr Vunrenx ocranonnrtcx, neµt renept ner
cmtcna n npoµonxennn +xcnepnmenra. Ho Vunrent ôesxanocrno npoµonxaer ntxpnxnnart nonpoct recra.
Hanpxxenne µocrnraer 400 nontr. «uro xe +ro sa uenonex? pasmtmnxere nt n pacrepxnnocrn.
Houemy on ne nomoraer mne? Houemy on ne ocranannnnaercx?»
±annman nnac1t an1opn1e1a
Fontmnncrny ns nac onncanntñ ntme cnenapnñ nanepnxxa nanomnnn crpamnym cxasxy nnn
µypnoñ con. Oµnaxo µnx roro uroôt ocosnart, nacxontxo +ror cnenapnñ xommapen, nam cneµyer nonxrt,
uro n ôontmnncrne acnexron on peanen. Hsnecrntñ ncnxonor, npo]eccop Mnnrpam (Milgram, 1974),
nponen cneµymmnñ +xcnepnmenr, nepnee, cepnm +xcnepnmenron. Vuacrnnxn, nrpanmne pont Vunrenx,
ôtnn roront «ônrt» +nexrpnuecxnm roxom ôtmmerocx, xpnnno xpnuamero, monxmero o nomaµe uenonexa
Vuamerocx. Hponoµnnmnñcx Mnnrpamom +xcnepnmenr ornnuancx or onncannoro ntme rontxo oµnoñ
http://books.pchelov.com
142
µerantm. Hnxaxnx +nexrpnuecxnx paspxµon na camom µene ne ôtno; Vuamnñcx, monnnmnñ o mnnocepµnn
n ocnoôoxµennn, repsaemtñ ôontm, ne ôtn µeñcrnnrentntm ncntryemtm +ro ôtn axrep, xoroptñ
npnrnopxncx, uro crpaµaer or yµapa roxom. Cneµonarentno, µeñcrnnrentnax nent nccneµonannx Mnnrpama
ne nmena nnuero oômero c nsyuennem nnnxnnx naxasannx na namxrt. Mnnrpama nnrepeconan conepmenno
nnoñ nonpoc: cxontxo crpaµannñ roront npnunnnrt oôtxnonennte nmµn conepmenno nennnntm µpyrnm
nmµxm, ecnn noµoônoe npnunnenne ôonn xnnxercx nx paôoueñ oôxsannocrtm?
Orner na +ror nonpoc ne moxer ne ntstnart rpenorn. B cnryannn, npaxrnuecxn no ncex µeranxx
cxoµnoñ c coôtrnxmn, nponcxoµnnmnmn n onncannom ntme «µypnom cne», ncntryemte, nrpanmne pont
Vunrenx, ôtnn roront npnunnnrt Vuamnmcx crontxo ôonn, cxontxo mornn. Bmecro roro uroôt
cxannrtcx naµ xeprnoñ, oxono µnyx rpereñ ncntryemtx n +xcnepnmenre Mnnrpama npoµonxann
ynennunnart nanpxxenne (µo 450 nontr) µo rex nop, noxa nccneµonarent ne orµanan pacnopxxenne
saxonunrt +xcnepnmenr. Oµnaxo eme ôontmym rpenory ntstnaer ro, uro nourn nnxro ns 40
yuacrnonanmnx n µannom +xcnepnmenre ncntryemtx ne orxasancx nrpart pont Vunrenx, xorµa Vuamnñcx
n nepntñ pas nauan rpeôonart ocnoôoxµennx; ne cµenann onn +roro n nosµnee, xorµa xeprna crana monnrt
o nomaµe. Fonee roro, µaxe rorµa, xorµa Vuamnñcx nauan orneuart na xaxµtñ +nexrpnuecxnñ paspxµ
oruaxnntm nonnem, ncntryemte-Vunrenx npoµonxann naxnmart na xnonxn. Hn oµnn ns nnx ne
ocranonnncx µo rex nop, noxa ne ôtn nocnan nacrontxo momntñ +nexrpnuecxnñ paspxµ (300 nontr), uro
xeprna crana n oruaxnnn xpnuart: «× ôontme ne mory orneuart na nonpoct!»; npnuem µaxe rorµa re, xro
ocranonnncx, cocrannxnn xnnoe mentmnncrno.
Honyuennte pesyntrart nopasnnn ncex, xro nmen ornomenne x µannomy +xcnepnmenry, n rom
uncne camoro Mnnrpama. 3a necxontxo µneñ µo nauana +xcnepnmenra Mnnrpam nonpocnn necxontxnx
cnonx xonner, cryµenron-ntnycxnnxon, cnennannsnpymmnxcx n oônacrn ncnxonornn n Hentcxom
ynnnepcnrere (sµect nponoµnncx µanntñ +xcnepnmenr), osnaxomnrtcx c nnanom nccneµonannx n
nonpoôonart yraµart, cxontxo ncntryemtx-Vunreneñ ôyµyr, necmorpx nn na uro, ynennunnart momnocrt
noctnaemoro +nexrpnuecxoro paspxµa (npeµycmarpnnanact nosmoxnocrt ynennuennx nanpxxennx µo 450
nontr) µo rex nop, noxa nx ne ocranonnr +xcnepnmenrarop. Fontmnncrno onpomenntx ncnxonoron
npeµnonoxnnn, uro raxnm oôpasom nocrynxr or oµnoro µo µnyx nponenron ncex ncntryemtx. Taxxe ôtnn
onpoment 39 ncnxnarpon. Onn µann eme menee nepntñ npornos, cornacno xoropomy rontxo oµnn ns
rtcxun ncntryemtx noxaxer cnom roronnocrt ntnonnnrt saµanne µo xonna. Cneµonarentno, nnxro ne
oxnµan nopasnrentntx pesyntraron, xoropte ôtnn nonyuent.
Pnc. 6.1. Hccneµonanne Mnnrpaua. Ha cnnmxe noxasano, xax oµertñ n naôoparopntñ xanar
+xcnepnmenrarop n ncntryemtñ-Vunrent pemnxmn npnnxstnamr x xpecny Vuamerocx (xeprny) n
npnxpennxmr x ero reny +nexrpoµt
Kax moxno oô¡xcnnrt npoxnnennym ncntryemtmn xecroxocrt? Ftno ntcxasano necxontxo
npeµnonoxennñ. Bor nexoropte ns nnx nce ncntryemte ôtnn myxunnamn, nmemmnmn cxnonnocrt x
arpeccnnntm µeñcrnnxm; ncntryemte ne nonnmann, nacxontxo cnntntñ npeµ, ne ronopx o ôonn, mornn
npnunnnrt Vuamnmcx cront momnte +nexrpnuecxne paspxµt; ncntryemte ôtnn npocro mopantntmn
ypoµamn, xoropte nacnaxµannct nosmoxnocrtm npnunnnrt crpaµanne. Bce +rn npeµnonoxennx ne
noµrnepµnnnct. ¡ononnnrentno nponeµenntñ +xcnepnmenr noxasan, uro non ncntryemoro ne nmeer
pemammero snauennx; Vunrenx-xenmnnt nenn ceôx rouno rax xe, xax myxunnt n nepnom +xcnepnmenre
Mnnrpama.
B µpyrom +xcnepnmenre nsyuanoct oô¡xcnenne, cornacno xoropomy ncntryemte neµoonennnann
norennnantntñ ]nsnuecxnñ npeµ, npnunnxemtñ nmn xeprne. Hepeµ nauanom µononnnrentnoro
+xcnepnmenra Vuamemycx ôtna µana nncrpyxnnx oô¡xnnrt, uro y nero ôontnoe cepµne n uro ono ne
ntµepxnnaer cnntntx yµapon roxom: «Bce! Btnycrnre menx orcmµa. × ronopnn nam, uro y menx ôontnoe
cepµne. Moe cepµne naunnaer menx ôecnoxonrt. × orxastnamct npoµonxart. Btnycrnre menx».
Honeµenne Vunreneñ ne nsmennnoct; 65 ° ncntryemtx µoôpoconecrno ntnonnxnn cnon oôxsannocrn,
µonoµx paspxµt µo maxcnmyma.
Haxonen, npeµnonoxenne o rom, uro ncntryemte ôtnn caµncramn, raxxe ôtno orneprnyro xax
http://books.pchelov.com
143
neyµonnernopnrentnoe. Hmµn, orxnnxnynmnecx na oô¡xnnenne Mnnrpama n ns¡xnnnmne xenanne
npnnxrt yuacrne n +xcnepnmenre no nsyuennm nnnxnnx naxasannx na namxrt, xnnxnnct
cpeµnecrarncrnuecxnmn rpaxµanamn (yunrtnannct nx nospacr, npo]eccnx n oôpasonarentntñ yponent).
Fonee roro, ornert ncntryemtx na nonpoct cnennantntx recron, nosnonxmmnx µart onenxy nnunocrn,
noxasann, uro +rn nmµn ôtnn nnonne nopmantnt n nmenn µocrarouno ycroñunnym ncnxnxy. uaxrnuecxn
onn nnuem ne ornnuannct or nac c namn; nnn, xax ronopnr Mnnrpam, onn n ecmi mt c namn. Ecnn yuentñ
npan, nonpoc, ne nonyunnmnñ ornera, npnoôperaer nnuntñ xapaxrep: «uro morno ôt sacrannrt uac necrn
ceôx noµoôntm oôpasom?»
Mnnrpam ynepen, uro snaer orner na +ror nonpoc. B nac rnyôoxo yxopennnoct cosnanne
neoôxoµnmocrn noeuuoeeuu» aemopumema+. Ho mnennm Mnnrpama, n nponoµnnmnxcx nm +xcnepnmenrax
pemammym pont nrpana necnocoônocrt ncntryemtx orxptro npornnocroxrt «nauantnnxy» oµeromy n
naôoparopntñ xanar nccneµonarenm, xoroptñ npnxastnan ncntryemtm ntnonnxrt µannoe nm saµanne,
necmorpx na cnntnym ôont, xoropym onn npnunnxnn Vuamemycx.
Mnnrpam npnnoµnr necxne µoxasarentcrna, noµrnepxµammne ero npeµnonoxenne. Hpexµe ncero,
ouennµno, uro, ecnn ôt nccneµonarent ne nenen npoµonxart +xcnepnmenr, ncntryemte ôtcrpo ntmnn ôt
ns nrpt. Onn ne xorenn ntnonnxrt saµanne n myunnnct, nnµx crpaµannx cnoeñ xeprnt. Hcntryemte
ymonxnn +xcnepnmenraropa nosnonnrt nm ocranonnrtcx. Korµa xe on ne paspeman nm +roro µenart, onn
npoµonxann saµanart nonpoct n naxnmart na xnonxn, no npn +rom noxptnannct ncnapnnoñ, µpoxann,
ôopmorann cnona nporecra n cnona monnnn oô ocnoôoxµennn xeprnt. Hcntryemte rax cnntno cxnmann
xynaxn, uro nx norrn nnnnannct n naµonn; onn xycann ryôt µo xponn; onn xnarannct sa ronony; nexoropte
naunnann nepnno cmexrtcx. Bor uro paccxastnaer uenonex, naônmµanmnñ sa xoµom +xcnepnmenra.
«× nnµen, xax nomen n naôoparopnm connµntñ ônsnecmen, yntôammnñcx n ynepenntñ n ceôe. 3a
20 mnnyr on ôtn µoneµen µo nepnnoro cptna. On µpoxan, sanxancx, nocroxnno µepran mouxy yxa n
sanamtnan pyxn. Oµnn pas on yµapnn ceôx xynaxom no nôy n npoôopmoran: «O Foxe, µanañre npexparnm
+ro». H rem ne menee on npoµonxan pearnponart na xaxµoe cnono +xcnepnmenraropa n ôesoronopouno emy
nonnnonancx» (Milgram, 1963).
Mnnrpam nponen necxontxo µononnnrentntx +xcnepnmenron n n pesyntrare nonyunn µannte, eme
ôonee yôeµnrentno cnnµerentcrnymmne o nepnocrn ero npeµnonoxennx. Tax, n oµnom cnyuae on nnec n
cnenapnñ cymecrnennte nsmenennx. Tenept nccneµonarent nenen Vunrenm ocranonnrtcx, n ro npemx xax
xeprna xpaôpo nacrannana na rom, uroôt Vunrent npoµonxan. Pesyntrar ronopnr cam sa ceôx: 100 °
ncntryemtx orxasannct ntµart xort oµnn µononnnrentntñ +nexrpnuecxnñ paspxµ, xorµa +roro rpeôonan
ncero nnmt raxoñ xe ncntryemtñ, xax n onn. B µpyrom cnyuae nccneµonarent n nropoñ ncntryemtñ
menxnnct ponxmn raxnm oôpasom, uro npnnxsanntm x xpecny oxastnancx +xcnepnmenrarop, a nropoñ
ncntryemtñ npnxastnan Vunrenm npoµonxart (npn +rom nccneµonarent ôypno nporecronan). H nnont nn
oµnn ncntryemtñ ne npnxocnyncx x xnonxe.
Cxnonnocrt ncntryemtx x ôesoronopounomy nonnnonennm anropnreram ôtna noµrnepxµena
pesyntraramn eme oµnoro napnanra ocnonnoro nccneµonannx. Ha +ror pas Vunrent oxasancx nepeµ µnymx
nccneµonarenxmn, xoropte orµanann npornnopeunnte npnxasannx; oµnn npnxastnan Vunrenm
ocranonnrtcx, xorµa xeprna monnna oô ocnoôoxµennn, n ro npemx xax µpyroñ nacrannan na npoµonxennn
+xcnepnmenra. 3rn npornnopeunnte pacnopxxennx npnnoµnnn x nosnnxnonennm rparnxomnuecxoñ
cnryannn. Hcntryemte ne ycnenann nepenoµnrt nsrnxµ c oµnoro nccneµonarenx na µpyroro. Onn npocnnn
oôonx pyxonoµnreneñ µeñcrnonart cornaconanno n orµanart oµnnaxonte xomanµt, xoropte moxno ôtno
ôt ôes pasµymnñ ntnonnxrt: «Horoµnre, noroµnre. Oµnn nennr ocranonnrtcx, µpyroñ npoµonxart. uro
xe mne µenart?» Korµa xe nccneµonarenn npoµonxann ccopnrtcx µpyr c µpyrom, pacrepxnmnecx
ncntryemte ntrannct onpeµennrt, xro ns nnx rnannee. B cmoµennponannoñ raxnm oôpasom cnryannn
ncntryemte ôtnn ne n cocroxnnn noµunnxrtcx u+euuo anropnrery. B xoneunom nrore xaxµtñ
ncntryemtñ-Vunrent naunnan µeñcrnonart ncxoµx ns cnonx nyumnx noôyxµennñ n npexpaman
naxastnart Vuamerocx. Kax n n µpyrnx +xcnepnmenrantntx napnanrax, raxoñ pesyntrar npxµ nn nmen ôt
mecro, ecnn ôt ncntryemte xnnxnnct caµncramn nnn nenpornuecxnmn nnunocrxmn c nontmenntm
yponnem arpeccnnnocrn. |Bce +rn napnannn ocnonnoro +xcnepnmenra, a raxxe nexoropte µpyrne
npeµcrannent n saxnartnammeñ xnnre Mnnrpama «Honnnonenne anropnrery» (Obedience to Authoritv,
http://books.pchelov.com
144
Milgram, 1974). Oôsop mnoxecrna ôonee nosµnnx nccneµonannñ mexannsma noµunnennx anropnreram
moxno nañrn y Fnacca (Blass, 1991).|
Ho mnennm Mnnrpama, nonyuennte µannte cnnµerentcrnymr o nannunn nexoero nyrammero
]enomena: «3ro nccneµonanne noxasano upesntuañno cnntno ntpaxennym roronnocrt nopmantntx
nspocntx nmµeñ nµrn nensnecrno xax µanexo, cneµyx yxasannxm anropnrera» (Milgram, 1974). Tenept
cranonnrcx nonxrnoñ cnocoônocrt npannrentcrna, npeµcrannxmmero coôoñ oµny ns ]opm anropnrapnoñ
nnacrn, µoônnartcx nocnymannx or oôtuntx rpaxµan. |uaxrnuecxn Mnnrpam nauan cnon nstcxannx,
uroôt nonxrt, xax nemenxne rpaxµane mornn yuacrnonart n ynnuroxennn mnnnnonon nennnntx nmµeñ n
xonnenrpannonntx narepxx n roµt nanncrcxoro rocnoµcrna. Hocne ornaµxn cnonx +xcnepnmenrantntx
meroµnx n Coeµnnenntx Brarax Mnnrpam nnannponan ornpannrtcx c nnmn n Iepmannm, xnrenn
xoropoñ, xax on ôtn ynepen, nectma cxnonnt x nonnnonennm. Oµnaxo nepntñ xe nponeµenntñ nm n
Htm-X+ñnene, mrar Konnexrnxyr, +xcnepnmenr xcno noxasan, uro on moxer c+xonomnrt µentrn n
sannmartcx nayuntmn nstcxannxmn pxµom c µomom. «× oônapyxnn crontxo nonnnonennx, cxasan
Mnnrpam, uro ne nnxy neoôxoµnmocrn nponoµnrt +ror +xcnepnmenr n Iepmannn». Bosmoxno, eme
ôonee yôeµnrentnoe cnnµerentcrno roronnocrn amepnxancxoro rpaxµannna noµunnxrtcx anropnrernoñ
xomanµe npeµcrannxmr coôoñ µannte, nonyuennte n xoµe oômenannonantnoro onpoca, xoroptñ ôtn
nponeµen nocne cyµa naµ neñrenanrom Vnntxmom K+ñnn. Heñrenanr K+ñnn npnxasan cnonm conµaram
yônrt ncex xnreneñ or mnaµennen µo crapnxon nternamcxoñ µepennn Mañ Hañ (Kelman and
Hamilton, 1989). Fontmnncrno amepnxannen (51°) saxnnnn, uro ecnn ôt nm ôtn orµan raxoñ npnxas n
noxoxnx oôcroxrentcrnax, onn raxxe paccrpenxnn ôt ncex xnreneñ nternamcxoñ µepennn. Korµa
+xcnepnmenr Mnnrpama ôtn nonropen n Ionnanµnn, Iepmannn, Hcnannn, Hrannn, Ancrpnn n Hopµannn,
pesyntrart ôtnn raxnmn xe, xax n n Amepnxe. Oruer oô +rnx +xcnepnmenrax nt moxere nañrn n xnnre
Mnyca n Paañm+ñxepca (Meeus and Raaijmakers).| Anropnrert oxastnamr na nac ouent cnntnoe µannenne
n xonrponnpymr name noneµenne. Honaônmµan sa xopuamnmncx, noremmnmn n crpaµammnmn
ncntryemtmn-Vunrenxmn n +xcnepnmenre Mnnrpama, moxer nn xro-nnôo ycomnnrtcx n cnne nnacrn
anropnreron?
Tem, y xoro eme ocramrcx comnennx, nonesno ôyµer osnaxomnrtcx co cneµymmeñ noyunrentnoñ
ncropneñ. Hepnoro cenrxôpx 1987 roµa n snax nporecra npornn nocranox Coeµnnenntmn Braramn
noennoro cnapxxennx Hnxaparya mncrep Bnntcon n µna µpyrnx uenonexa nernn na xenesnoµopoxnte
nyrn, nµymne ns noenno-mopcxoñ ôast Konxopµ n Kann]opnnn. Hporecrymmne ôtnn ynepent, uro raxnm
oôpasom cmoryr xorx ôt na oµnn µent ocranonnrt nµymne no pacnncannm noesµa c opyxnem (onn
yneµomnnn o cnoem namepennn unnonnnxon xenesnoµopoxnoro n noenno-mopcxoro neµomcrn sa rpn µnx
µo nameuaemoñ axnnn). Oµnaxo rpaxµancxax ôpnraµa, xoropoñ ôtno npnxasano ne ocranannnnartcx, µaxe
ne ymentmnna cxopocrt noesµa, necmorpx na ro uro unent ôpnraµt ne mornn ne ynnµert nexamnx na
pentcax nporecrymmnx n corne ]yron or noesµa. ¡noe ns nnx ycnenn n nocneµnnñ momenr cnacrnct or
naµnnrammeñcx rpomaµt, oµnaxo mncrep Bnntcon oxasancx neµocrarouno nponopntm, n emy orpesano oôe
norn nnxe xonena. Cannrapt noenno-mopcxoro neµomcrna, naxoµnnmnecx na mecre nponcmecrnnx,
orxasannct oxastnart mncrepy Bnntcony meµnnnncxym nomomt n ne nosnonnnn µocrannrt ero n
ôontnnny na neµomcrnennoñ mamnne. Cnnµerenn rparnuecxoro nponcmecrnnx cpeµn nnx ôtnn xena n
ctn mncrepa Bnntcona ntrannct cnonmn cnnamn ocranonnrt xponoreuenne n 45 mnnyr xµann
npnôtrnx uacrnoñ «mamnnt cxopoñ nomomn».
Hopasnrentno, no mncrep Bnntcon, xoroptñ uertpe roµa cnyxnn no Btername, ne oônnnxer n
cnoem necuacrte nn noesµnym ôpnraµy, nn cannrapon; nmecro +roro on oônnuaer cncremy, oxasanmym na
nnx upesntuañno cnntnoe µannenne c nentm noµunnennx: «Onn npocro µenann ro xe, uro n x no
Btername. Onn ntnonnxnn npnxast ôespaccyµntx nonnrnxon. 3ro naµmne napnn». Xorx unent ôpnraµt
cornacnt c mncrepom Bnntconom n rom, uro onn oxasannct xeprnamn, onn µanexo ne rax nennxoµymnt,
xax nocrpaµanmnñ. Camtm nopasnrentntm n +roñ ncropnn xnnxercx ro, uro unent noesµnoñ ôpnraµt
noµann n cyµ ncx npornn mncrepa Bnntcona, rpeôyx or nero µenexnoro nosmemennx sa «ynnxenne,
npancrnennoe crpaµanne n ]nsnuecxnñ crpecc», xoropte onn ncntrann, noromy uro mncrep Bnntcon ne
µan nm ntnonnnrt npnxas ôes cront rparnuecxnx nocneµcrnnñ.
http://books.pchelov.com
145
Hnmcm n unnycm cnenoro nonnnonennn
Bcxxnñ pas, xorµa mt cranxnnaemcx c µeñcrnnem upesntuañno cnntnoro mornnnpymmero ]axropa,
ecrt ocnonanne npeµnonarart, uro cront momnax mornnannx ne moxer ne nmert coornercrnymmeñ
connantnoñ ôast. Bnpoxo pasnernnennax, npnsnannax npaxrnuecxn ncemn connantntmn cnoxmn cncrema
nnacrn anropnreron npeµocrannxer oômecrny orpomnte npenmymecrna. Ona µaer nosmoxnocrt
pasnnnartcx cnoxntm crpyxrypam, perynnpymmnm marepnantnoe nponsnoµcrno, roprontm, oôoponntm
crpyxrypam, a raxxe crpyxrypam connantnoro xonrponx. ¡pyrax antrepnarnna, anapxnx, eµna nn
cnocoôcrnyer oômecrnennomy nporpeccy. Anapxnx, xax cunraer ]nnoco] Tomac Ioôôc, oôtuno µenaer
xnsnt «xanxoñ, ornparnrentnoñ, µnxoñ n xoporxoñ». Mt c µercrna npnyuent µymart, uro nonnnonenne
oômenpnsnanntm anropnreram xnnxercx npannntntm, a nenoµunnenne nm nenpannntntm. 3ra nµex
«xpacnoñ nnrtm» npoxoµnr n npenoµanaemtx nam poµnrenxmn ypoxax, crnxax, xoropte mt yunm n mxone,
paccxasax n necnxx namero µercrna, a raxxe nponoµnrcx n cnoµe npannn mpnµnuecxoñ, noennoñ n
nonnrnuecxoñ cncrem, c xoroptmn mt cranxnnaemcx, nonspocnen. Cxnonnocrt rpaxµan x nonnnonennm n
noxntnocrn nnacrxm nmeer ôontmym connantnym nennocrt. Pennrnosnoe oôyuenne raxxe nnocnr cnoñ
nxnaµ n yxopenenne n cosnannn nmµeñ mtcneñ o neoôxoµnmocrn nonnnonennx anropnreram. Tax, n
Fnônnn onnctnaercx, xax nenonnnonenne ntcmemy anropnrery npnneno x norepe pax Aµamom, Enoñ n,
ncneµcrnne +roro, ncem uenoneuecrnom. ¡anee n Berxom 3anere mt naxoµnm ncropnm, xoropax moxer ôtrt
nasnana ônôneñcxnm ananorom ontra Mnnrpama. 3ro paccxas o roronnocrn Anpaama nonsnrt xnnxan n
cepµne cnoero mnoro ctna no npnxasy Fora, µannomy ôes ncxxnx oô¡xcnennñ. Hs +roñ ncropnn moxno
cµenart ntnoµ o rom, uro nmôoe µeñcrnne, µaxe ôeccmtcnennoe n necnpaneµnnnoe, xnnxercx npannntntm,
ecnn ono conepmeno no xomanµe µocrarouno ntcoxoro anropnrera. Txxenoe ncntranne ôtno nocnano
Anpaamy Forom c nentm nponepxn ero na nocnymanne. H Anpaam rax xe xax n ncntryemte n
+xcnepnmenre Mnnrpama, xoropte, nosmoxno, nonyunnn oµnn ns nepntx ypoxon nonnnonennx
anropnreram nmenno or nero, ntµepxan ncntranne.
Hcropnn, noµoônte npnrue oô Anpaame, a raxxe nccneµonannx, noµoônte +xcnepnmenry
Mnnrpama, moryr mnoroe paccxasart nam o connantnoñ snaunmocrn nonnnonennx anropnreram. Oµnaxo, c
µpyroñ cropont, onn moryr nnecrn nac n saônyxµenne. Mt oôtuno ne cnnmxom cnntno crpaµaem ns-sa
neoôxoµnmocrn ntnonnennx rpeôonannñ anropnreron. uaxrnuecxn name noµunnenne uacro nmeer nnµ
peaxnnn ue.r, sarvrra.o, nporexammeñ npn nesnaunrentnom cosnarentnom pasmtmnennn nnn nonce
ôes nero. Hn]opmannx, nonyuennax or npnsnannoro anropnrera, moxer noµcxasart nam, xax cneµyer
µeñcrnonart n xonxpernoñ cnryannn.
B xonne xonnon, xax cunraer Mnnrpam, cornacne c µnxrarom anropnrerntx ]nryp ouent uacro
nmeer peantnte npaxrnuecxne npenmymecrna. B µercrne nam xaxercx, uro +rn nmµn (nanpnmep, poµnrenn,
yunrenx) snamr ôontme, uem mt, n mt oôtuno naxoµnm nx conert nonesntmn oruacrn ns-sa roro, uro
mt cunraem cnonx nacrannnxon nectma myµptmn, oruacrn ns-sa roro, uro +ro onn pemamr, xorµa nac naµo
narpaxµart, a xorµa naxastnart. 3rn xe ]axropt npoµonxamr nrpart naxnym pont n rorµa, xorµa mt
nspocneem, xorx anropnreramn µnx nac renept cranonxrcx npeµnpnnnmarenn, cyµtn n unent
npannrentcrna. Hocxontxy +rn nmµn nmemr ropasµo ôontmnñ µocryn x nn]opmannn n nnacrn, uem mt,
nam npeµcrannxercx nornuntm noµunnxrtcx nx rpeôonannxm. Taxoñ nsrnxµ na nemn npnnoµnr x romy, uro
mt uacro nonnnyemcx anropnreram µaxe rorµa, xorµa +ro ôeccmtcnenno.
Hoµoônax npornnopeunnocrt xapaxrepna µnx ncex rnanntx opyµnñ nnnxnnx. B µannom cnyuae,
ecnn mt ocosnaem, uro nonnnonenne anropnrery xnnxercx ntroµntm µnx nac, mt moxem nosnonnrt ceôe
ôtrt anromarnuecxn nocnymntmn. Oµnonpemenno nnmcom n mnnycom raxoro cnenoro noµunnennx
xnnxercx ero mexannuecxnñ xapaxrep. Mt cunraem, uro ne µonxnt µymart; cneµonarentno, mt n ne
µymaem. Xorx raxoe neocosnannoe nonnnonenne n rpomaµnom ôontmnncrne cnyuaen cnocoôcrnyer
conepmennm ymecrntx n xonxpernoñ cnryannn µeñcrnnñ, µeno ne oôxoµnrcx n ôes ouennµntx
ncxnmuennñ, nocxontxy mt pearnpyem, a ne µymaem.
¡anañre paccmorpnm npnmep, nmemmnñ ornomenne x meµnnnne. B oônacrn meµnnnnt µannenne
anropnreron xnnxercx nectma samerntm n cnntntm. 3µoponte µnx nac upesntuañno naxno, no+romy npaun,
oônaµammne ôontmnmn nosnannxmn n nosmoxnocrxmn n +roñ xnsnenno naxnoñ oônacrn, sannmamr
http://books.pchelov.com
146
nosnnnm ynaxaemtx anropnreron. Kaxµtñ meµnnnncxnñ paôornnx nonnmaer, na xaxoñ crynenn
nepapxnuecxoñ necrnnnt n cncreme sµpanooxpanennx on naxoµnrcx, a raxxe nonnmaer, uro µoxrop cronr
na camom nepxy. Hnxro ne moxer onporecronart pemenne µoxropa, sa ncxnmuennem pasne uro µpyroro
µoxropa ôonee ntcoxoro panra. Kax cneµcrnne, cpeµn meµnnnncxoro nepconana yxopennnact rpaµnnnx
anromarnuecxn nonnnonartcx npnxasam µoxropon.
B raxom cnyuae nectma nepoxrno, uro ecnn npau npnmer xnno omnôounoe pemenne, nnxro ns
nnxecroxmnx na nepapxnuecxoñ necrnnne meµnxon µaxe ne noov+aem o rom, uroôt noµneprnyrt
npannntnocrt +roro pemennx comnennm nmenno noromy, uro xax rontxo npnsnanntñ anropnrer orµaer
npnxas, noµunnennte nepecramr ov+ami n naunnamr µeñcrnonart anromarnuecxn. Bosnnxaer peaxnnx
rnna ue.r, sarvrra.o. Taxnm oôpasom, npnxoµnrcx npnsnart, uro npaueônte omnôxn nensôexnt. B
camom µene, nccneµonanne, nponeµennoe unnanconoñ aµmnnncrpanneñ sµpanooxpanennx CBA (U. S.
Health Care Financing Administration), noxasano, uro n cpeµnecrarncrnuecxoñ ôontnnne 12 ° ncex
npnnnmaemtx exeµnenno npaueôntx pemennñ xnnxmrcx nenpannntntmn (Patient Drug Doses, 1982).
«Jmo mo.iro npeono.oreuue, uo oaeaù ue saovoe+, rmo eeo oe.aem...»
Pnc. 6.2. Ipyõan cnna an1opn1e1a
Bpaun conepmamr omnôxn npn nasnauennn nannenram meµnxamenron no nenomy pxµy
pasnooôpasntx npnunn. Oµnaxo µna npo]eccopa-]apmaxonora Temnntcxoro ynnnepcnrera, Mañxn Ko+n n
Heñn ¡+nnc, anropt xnnrn «Omnôxn n neuennn: nx npnunnt n npeµornpamenne» (Medication Errors.
Causes and Prevention), cunramr, uro pemammee snauenne nmeer µanexo ne ncerµa onpanµannax cnenax
nepa nannenron, nx poµcrnennnxon, a raxxe mnaµmero meµnnnncxoro nepconana neuamemy npauy. Ho
mnennm Ko+na, «pas sa pasom nannenrt, meµcecrpt, ]apmanenrt n µpyrne npaun ne cranxr noµ comnenne
neoôxoµnmocrt ncnontsonannx nponncannoro nexapcrnennoro cpeµcrna». Hpnneµem n xauecrne npnmepa
noxasarentntñ cnyuañ «pexrantnoñ (npxmoxnmeunoñ) ôonn n yxe», o xoropom cooômamr Ko+n n ¡+nnc.
¡oxrop nenen nannenry saxantnart ymnte xannn n npanoe yxo, xoropoe ôtno cnntno nocnaneno n ôoneno.
Ho nmecro roro uroôt nanncart na penenre nonnocrtm «npanoe yxo», µoxrop coxparnn npeµnncanne µo
cneµymmeñ crpouxn: «Kanart n np. yxo» (place in R ear). Osnaxomnnmnct c penenrom, µexypnax cecrpa,
neµonro µymax, ornpannna rpeôyemoe xonnuecrno ymntx xanent n anyc nannenra. |Hrpa cnon: cecrpa
nonxna R ear (R |or Right| npanoe, ear yxo) xax Rear (epvo. saµ). Hpu+e:. nepee.|
Pnc. 6.3. K1o ns nnx rnannmn? Hccneµonannx n oônacrn xommynnxannn noxasann, uro n
pasronopax nmµn neocosnanno noµcrpannamr cnoñ ronoc n manepy ronopnrt noµ crnnt coôeceµnnxa,
naµenennoro nnacrtm nnn oônaµammero anropnrerom. Hanpnmep, ôtn nponeµen ananns renennsnonntx
moy Happn Knnra, n xoroptx npnnnmann yuacrne Fnnn Knnnron, ¡xopµx Fym, Fapôapa Crpeñsanµ n
µpyrne ôonee nnn menee nsnecrnte nepcont. Ecnn uenonex sannman ouent ntcoxoe nonoxenne, Happn
Knnr noµcrpannan cnom manepy peun noµ manepy rocrx. Ho ecnn craryc rocrx ôtn menee ntcoxnm (
http://books.pchelov.com
147
nanpnmep, Cnañx Hn nnn ¡xynnx 3nµpmc), menxnact peut ne Happn Knnra, a rocreñ nepeµaun (Gregory &
Webster, 1996)
Fesycnonno, noµoônoe neuenne ôtno aôcypµno, no nn nannenr, nn meµcecrpa ne ycomnnnnct n
npannntnocrn npeµnncannx. Hs µannoñ ncropnn moxno cµenart cneµymmnñ ntnoµ: n ôontmnncrne
cnyuaen mt ne cnocoônt xpnrnuecxn onennnart pacnopxxennx npnsnanntx anropnreron. Mt ne
paccmarpnnaem cnryannm n nenom, a oôpamaem nnnmanne rontxo na orµentnte ee acnexrt n pearnpyem
coornercrnymmnm oôpasom.
Mt ne xnnxemcx eµnncrnenntm nnµom, npeµcrannrenn xoroporo nnorµa oxastnamr neonpanµannoe
nourenne sannmammnm anropnrernoe nonoxenne ocoôxm. B xononnxx oôestxn, rµe cymecrnyer xecrxax
nepapxnx µomnnnponannx, pxµonte unent rpynnt ne naunnamr ncnontsonart nonesnte nononneµennx
(nanpnmep, nanxy µnx noµrxrnnannx eµt x xnerxe) µo rex nop, noxa nx ne ocnonr µomnnnpymmee
xnnornoe. Korµa nepntm c uem-ro nontm snaxomnrcx ôonee nnsxoe no nonoxennm xnnornoe, ncx
ocrantnax xononnx n ôontmnncrne cnyuaen ocraercx n nonnom neneµennn ornocnrentno nennocrn nonoro
npeµmera. Hpexpacnoñ nnnmcrpanneñ xnnxercx onncannoe 3pµpn (Ardry, 1970) nccneµonanne, n xoµe
xoroporo xnoncxnm oôestxnam npnnnnannct nonte nnmente nxyct. B oµnoñ crae oôestxnt ôtnn
npnyuent x nxycy xapamenn nocpeµcrnom nxnmuennx +roro nonoro nnµa nnmn n µnery monoµtx
xnnorntx, nmemmnx nnsxnñ craryc. Pxµonte oôestxnt meµnenno npnntxann x xapamenn. uepes nonropa
roµa x neñ npnntx rontxo 51° oôestxn, npn +rom nnxro ns nnµepon ne npncrpacrnncx x xapamenn.
Cpannnre +ro c rem, uro nponsomno no nropoñ crae, rµe nmennny cnauana µann nnµepy. uepes uertpe uaca
nmennny µo +roro momenra nensnecrntñ µanntm oôestxnam snax xenann yxe nce xnnymne n
xononnn xnnornte. Ouent noxoxax nemt nponsomna n 1995 roµy n ôacxerôontnoñ xomanµe «unxaro
Fynnc», xorµa ee npnsnanntñ nnµep Mañxn ¡xopµan cran c¡eµart no rpn nnnrxn «Energv Booster» nepeµ
xaxµoñ nrpoñ. Ho cnnµerentcrny nrpoxa Crnnena Keppa, «Apmcrponr (µpyroñ unen xomanµt) n x pantme
c¡eµann rontxo no oµnoñ nnnrxe. Tenept Mañxn c¡eµaer no rpn, n ncx xomanµa µenaer ro xe camoe»
(Shappel, 1995).
Bo ncex cnyuaxx, xorµa namn cranonnrcx nerxo ynpannxrt, xax ns-noµ semnn noxnnxmrcx
«npo]eccnonant ycrynunnocrn», uroôt nontrartcx nsnneut ntroµy. Bcem nsnecrno, uro pexnamoµarenn
uacro ncnontsymr n cnonx nenxx name ynaxenne x npauam. Hanxrte axrept nrpamr ponn µoxropon,
pacxnannnammnx meµnnnncxym npoµyxnnm. Hanpnmep, axrep Poôepr ×nr paccxastnaer renespnrenxm o
npeµe xo]enna n pexomenµyer nnrt xo]e ôes xo]enna mapxn «Canxa» (Sanka). Hoxas +roro pexnamnoro
ponnxa cnocoôcrnonan npoµaxe raxoro ôontmoro xonnuecrna xo]e, uro µanntñ ponnx ne cxoµnn c
+xpanon renennsopon n reuenne necxontxnx ner. Ho nouemy +ra pexnama oxastnana na norennnantntx
noxynareneñ raxoe cnntnoe nnnxnne? Houemy mt µonxnt nonarartcx na cnona Poôepra ×nra,
pacxnannnammero xo]e, nnmenntñ xo]enna? Paôornnxn pexnamnoro arenrcrna, xoropoe nanxno +roro
axrepa, npexpacno nonnmann, uro n cosnannn amepnxancxoñ nyônnxn on acconnnpyercx c µoxropom
Mapxycom Benôn, pont xoroporo on nrpan n nonynxpnom renennsnonnom cepnane. Koneuno, ecnn cyµnrt
sµpano, ne nmeer cmtcna noµnaµart noµ nnnxnne pexomenµannñ uenonexa, o xoropom nsnecrno, uro on
rontxo axrep, nrpanmnñ pont µoxropa. Ho na npaxrnxe +ror uenonex cnocoôcrnonan snaunrentnomy
ynennuennm cnpoca na «Canxy».
Bnµnuoc1t, a ne cy1t
Korµa x nnepnte ynnµen pexnamntñ ponnx c yuacrnem Poôepra ×nra, menx ôontme ncero nopasnna
cnocoônocrt axrepa, ne xnnxnmerocx n µeñcrnnrentnocrn anropnrerom, ncnontsonart npnnnnn
anropnrera. ¡ocrarouno ôtno nnµnmocrn anropnrera. 3ro ronopnr o mnorom. Korµa mt pearnpyem no
rnny ue.r, sarvrra.o, mt cranonnmcx noµnepxent nnnxnnm ne rontxo anropnreron, no n nx cu+eo.oe.
Hexoropte ns +rnx cnmnonon anropnrera nensmenno noôyxµamr nac nµrn na ycrynxn n orcyrcrnne
µeñcrnnrentnoro anropnrera. 3rn cnmnont uacro ncnontsymrcx remn «npo]eccnonanamn ycrynunnocrn»,
xoropte na camom µene ne xnnxmrcx anropnreramn. Momennnxn-nnpryost, nanpnmep, cosµamr noxpyr
ceôx «oônaxo anropnrera» ns coornercrnymmnx rnrynon, nnuntx nemeñ n oµexµt. Onn oôtuno c naxntm
http://books.pchelov.com
148
nnµom ntxoµxr ns mnxapnoro anromoônnx, +neranrno oµerte, n npeµcrannxmrcx cnoeñ npeµnonaraemoñ
«xeprne» µoxropamn, cyµtxmn, npo]eccopamn nnn cnennantntmn ynonnomouenntmn Taxoro-ro. Onn
nonnmamr, uro noµoônax +xnnnponxa ynennunnaer nx manct na ycnex. Kaxµtñ ns ynomxnyrtx ntme
rpex rnnon cnmnonon anropnrera nmeer coôcrnennym ncropnm n sacnyxnnaer noµpoônoro paccmorpennx.
1umyum
Tnrynt, n ornnune or µpyrnx cnmnonon anropnrera, upesntuañno rpyµno n nmecre c rem ouent
nerxo npnoôpecrn. uroôt uecrntm cnocoôom sapaôorart rnryn, rpeôymrcx roµt nanpxxennoro rpyµa.
Oµnaxo ror, xro ne xouer npnnarart ôontmnx ycnnnñ, moxer npocro nanecnrt na ceôx coornercrnymmnñ
xpntx n rem camtm anromarnuecxn ntsnart x ceôe ynaxenne. Hmenno rax nocrynamr axrept, nrpammne n
renennsnonntx pexnamntx ponnxax, n momennnxn-nnpryost.
× neµanno ronopnn co cnonm µpyrom npo]eccopom nsnecrnoro nocrounoro ynnnepcnrera. Ero
paccxas nnmnnñ pas yôeµnn menx n rom, uro na nac ouent uacro nnnxer nmenno rnryn, a ne cymnocrt
uenonexa, saxnnxmmero cnon npana na nero. Moñ µpyr µonontno mnoro nyremecrnyer n uacro ôeceµyer c
nesnaxomnamn n ôapax, pecropanax n a+ponoprax. On ronopnr, uro ôontmoñ xnsnenntñ ontr nayunn ero
nnxorµa ne nontsonartcx cnonm rnrynom no npemx raxnx ôeceµ. Moñ µpyr ronopnr, uro, xorµa on nce-raxn
cooômaer o cnoem npo]eccopcxom snannn, xapaxrep nsanmoµeñcrnnx nemeµnenno menxercx. Hmµn,
xoropte ôtnn nenocpeµcrnenntmn n nnrepecntmn coôeceµnnxamn, cranonxrcx nournrentntmn,
cxyuntmn n naunnamr cornamartcx c xaxµtm ero cnonom. Moero µpyra raxne nepement yµnnnxmr n µaxe
necxontxo pasµpaxamr. On neµoymenaer: «× neµt nce ror xe napent, c xoroptm onn ronopnnn nocneµnne
rpnµnart mnnyr, nepno?» Tenept moñ µpyr n raxnx cnryannxx npeµnounraer uro-nnôyµt counnxrt
ornocnrentno cnoeñ npo]eccnn.
3ror npnmep xnnxercx nernnnuntm. uame nmµn n nanôontmeñ crenenn +ro ornocnrcx x
«npo]eccnonanam ycrynunnocrn» npncnannamr ceôe rnrynt, xoroptx onn na camom µene ue nmemr.
Hoµoônax neuecrnocrt ronopnr o rom, uro n ôontmnncrne cnyuaen µocrarouno oµnoro cnmnona
anropnrera, uroôt nonnnxrt na name noneµenne.
Hnrepecno, rax nn crpemnncx ôt moñ µpyr npo]eccop uenonex µonontno nnsxopocntñ
cxptrt cnoñ rnryn, ecnn ôt snan, uro ynomnnanne oô +rom rnryne ne rontxo µenaer nesnaxomtx
coôeceµnnxon ôonee nournrentntmn n ycrynunntmn, no n µenaer ero camoro ôonee ntcoxnm n rnasax
nmµeñ? Hccneµonannx, n xoµe xoroptx ntxcnxnoct, xax anropnrerntñ craryc nnnxer na nocnpnxrne
pasmepon, noxasann, uro npecrnxnte rnrynt cnocoôcrnymr ncxaxennm npeµcrannennñ o ntcore. Bo
npemx oµnoro +xcnepnmenra, nponoµnnmerocx n nxrn xnaccax ancrpannñcxoro xonneµxa, nexoero
uenonexa npeµcrannnn xax rocrx ns Anrnnn, paôorammero n Kemôpnµxcxom ynnnepcnrere. Oµnaxo n
xaxµom xnacce ero craryc n Kemôpnµxe ôtn npeµcrannen no-pasnomy. B oµnom xnacce uenonex ôtn
npeµcrannen xax cryµenr, no nropom xnacce xax naôopanr, n rpertem xnacce xax nexrop, n uerneprom
xnacce xax crapmnñ nexrop n, naxonen, n nxrom xnacce xax npo]eccop. Hocne roro xax uenonex
noxnµan yueônym xomnary, yuamnxcx n xaxµom xnacce npocnnn onennrt ero pocr. Ftno ntxcneno, uro
npn xaxµom nontmennn craryca «anrnnñcxnñ rocrt» ntpacran n rnasax cryµenron n cpeµnem na
nonµmñma, rax uro n xauecrne «npo]eccopa» on ntrnxµen na µna c nononnnoñ µmñma ntme, uem n
xauecrne «cryµenra» (P. R. Wilson, 1968). ¡pyroe nccneµonanne noxasano, uro nocne noôeµt na ntôopax
pocr nonnrnxon cranonnrcx ntme n rnasax nsônpareneñ (Higham & Carment, 1992).
Cronr nenaµonro orxnonnrtcx or remt, uroôt npocneµnrt noxasarentnym no mnornx ornomennxx
cnxst mexµy crarycom n nocnpnxrnem pasmepon. Onennnax pasmep moner, µern cxnonnt npeynennunnart
pasmep ôonee «µopornx» moner (Bruner & Goodman, 1947). Bocnpnxrne nspocntx raxxe noµnepxeno
noµoônomy ncxaxennm. ¡tmxcom n Fenanom (Dukes & Bevan, 1952) ôtno nponeµeno cneµymmee
nccneµonanne. Cryµenrt xonneµxa rxnynn xaprouxn, na xoroptx ôtn naneuaran nx µenexntñ
+xnnnanenr or «nnmc» 300 µonnapon µo «mnnyc» 300 µonnapon. Cryµenrt ntnrptnann nnn repxnn
cymmy, yxasannym na xaprouxax, xoropte onn ntôpann. 3arem nx npocnnn onennrt pasmep xaxµoñ
xaprouxn. H xorx nce xaprouxn ôtnn oµnoro n roro xe pasmepa, nennunna rex ns nnx, na xoroptx ôtna
yxasana maxcnmantnax cymma ntnrptma nnn maxcnmantnax cymma nponrptma, xasanact cryµenram
http://books.pchelov.com
149
nanôontmeñ. Taxnm oôpasom, pasmept xaxoñ-nnôo nemn ynennunnaer n namnx rnasax ne crontxo
«npnxrnocrt» µannoñ nemn, cxontxo ee naxnocrt.
Pnc. 6.4. Bmcoxne oanµannn. Kapnxarypa Cxorra Aµamca neµanexa or ncrnnt. Hccneµonannx
noxastnamr, uro ntcoxne nmµn sapaôartnamr ôontme, uem nx nentcoxne xonnern, n uame sannmamr
pyxonoµxmne nocrt (Chaiken, 1986; Stogdill, 1948). H xorx ner npxmtx µanntx, x nonaram, uro Aµamc
raxxe npan nacuer ônaropoµnoñ ceµnnt.
Hocxontxy pasmep n craryc nsanmocnxsant, nexoropte nnµnnnµt c ntroµoñ µnx ceôx samenxmr
nepntm nocneµnee. B xnnorntx cooômecrnax, rµe craryc myxcxnx ocoôeñ onpeµenxercx crenentm nx
]nsnuecxoro npenocxoµcrna, onenxa pasmepa nosnonxer npeµcxasart, xaxoro craryca µocrnrner ro nnn
nnoe xnnornoe. |uenonexooôpasnte oôestxnt ne oµnnoxn n +rom ornomennn, µaxe n name npemx.
Hanpnmep, c 1900 roµa n 21 cnyuae ns 24 npesnµenramn CBA cranonnnnct nanôonee ntcoxne xanµnµart,
ntµnnnyrte neµymeñ naprneñ. Pesyntrart nccneµonannñ raxxe nanoµxr na mtcnt o rom, uro pocr
myxunn n snaunrentnoñ crenenn nnnxer na nx ycnex y xenmnn. Xenmnnt ropasµo uame orxnnxamrcx na
onyônnxonannte ôpaunte oô¡xnnennx myxunn, xorµa re onnctnamr ceôx xax ntcoxnx. Hnrepecno, uro
µnx µammnx oô¡xnnenne xenmnn nx pocr nrpaer «oôparnym» pont. Xenmnnt, cooômammne o ceôe, uro
onn nentcoxne n cpannnrentno nemnoro necxr, nonyuamr ôontme nncem or myxunn (Lynn & Shugot, 1984;
Shepperd & Strathman, 1989).|
Oôtuno n ôoptôe c conepnnxom noôexµaer ôonee xpynntñ n cnntntñ camen. Oµnaxo mnorne
nnµt, uroôt nsôexart nerarnnntx nocneµcrnnñ ]nsnuecxnx xon]nnxron, ntpaôorann nnrepecnym
raxrnxy. ¡na conepnnxa npornnocroxr µpyr µpyry, npoxnnxx noxasnym arpeccnm n ncnontsyx npn +rom
rpmxn, ynennunnammne nx pasmep. Pasnnunte mnexonnrammne ntrnôamr cnnnt n noµnnmamr mepcrt
µtôom; ptôt pacnpannxmr nnannnxn n pasµynamrcx, naôpan n ceôx noµt; nrnnt pacnycxamr xptntx n
mamyr nmn. Ouent uacro oµnoñ raxoñ µemoncrpannn ôtnaer µocrarouno µnx roro, uroôt sacrannrt
npornnnnxa orcrynnrt, nontcnn rem camtm craryc noôeµnrenx ôonee xpynnoro n cnntnoro xnnornoro.
Bepcrt, nnannnxn n neptx. Mt moxem cµenart orcmµa µna naxntx ntnoµa. Bo-nepntx, cnxst
mexµy pasmepom n crarycom moxer ôtrt c ntroµoñ ncnontsonana nnµnnnµamn, xoropte cnocoônt
ynennunrt nepnoe, uroôt µoônrtcx nnµnmocrn nroporo. Hmenno no+romy momennnxn, µaxe re, uro nmemr
pocr cpeµnnñ nnn nemnoro ntme cpeµnero, oôtuno nocxr oôynt na nnar]opme nnn ntcoxom xaônyxe.
¡pyroñ ntnoµ ôonee oômnñ: nnemnne npnsnaxn cnnt n anropnrera moryr ôtrt cmoµennponant
upesntuañno nerxo. ¡anañre paccmorpnm xonxperntñ npnmep ns oônacrn meµnnnnt. Hecxontxo ner nasaµ
ôtn nponeµen +xcnepnmenr, xoroptñ no pxµy npnunn npeµcrannxercx mne npocro yxacntm. Ipynny
nccneµonareneñ, cocroxnmym ns npaueñ n meµnnnncxnx cecrep rpex ôontnnn Cpeµnero 3anaµa, ouent
cnntno ôecnoxonno mexannuecxoe ntnonnenne meµnnnncxnmn cecrpamn yxasannñ µoxropon.
Hccneµonarenxm xasanoct, uro µaxe xopomo noµroronnennte, ntcoxoxnann]nnnponannte meµnnnncxne
cecrpt neµocrarouno nontsonannct cnonmn snannxmn n ontrom n npaxrnuecxn ne xonrponnponann
nasnauennx µoxropon; meµcecrpt, xax npannno, ôesµymno ntnonnxnn pacnopxxennx npaueñ.
Mt nnµenn, xax ôesornercrnennoe ornomenne meµcecrpt x cnonm oôxsannocrxm npnneno x
nneµennm ymntx xanent n npxmym xnmxy nannenra, no nccneµonarenn co Cpeµnero 3anaµa crann xonart
eme rnyôxe. Bo-nepntx, onn xorenn ntxcnnrt, xnnxmrcx noµoônte nnnnµenrt cnyuañntmn nnn onn
http://books.pchelov.com
150
npeµcrannxmr coôoñ mnpoxo pacnpocrpanenntñ ]enomen. Bo-nroptx, nccneµonarenn xorenn nsyunrt
npoônemy na npnmepe ceptesnoñ npaueônoñ omnôxn ouent cnntnoñ nepeµosnponxn nepaspemennoro
napxornxa. Haxonen, onn xorenn nocmorpert, uro cnyunrcx, ecnn pacnopxxenne ôyµer orµano ne nnuno
anropnrernoñ ]nrypoñ, a no rene]ony ronocom nesnaxomoro uenonexa, npeµocrannnmero nectma
nenaµexnoe cnnµerentcrno cnoero anropnrera nperensnm na rnryn «µoxrop».
Oµnn ns nccneµonareneñ nosnonnn na 22 meµcecrpnncxnx nocra, naxoµxmnxcx n xnpyprnuecxnx,
repanenrnuecxnx, neµnarpnuecxnx n ncnxnarpnuecxnx orµenennxx ôontnnn. Hccneµonarent
npeµcrannxncx ôontnnuntm npauom n npnxastnan orneuanmeñ no rene]ony meµnnnncxoñ cecrpe nnecrn
20 mnnnnrpammon napxornxa «Acrporen» (Astrogen) oµnomy ns nannenron, naxoµnnmnxcx n orµenennn.
Meµnnnncxnx cecrep µonxnt ôtnn ôt nacropoxnrt uertpe cneµymmnx momenra: 1) pacnopxxenne ôtno
orµano no rene]ony, uro xnnxnoct npxmtm napymennem ôontnnuntx npannn; 2) camo neueônoe cpeµcrno
ôtno nepaspemenntm, no+romy ero ne ôtno n ôontnnunom anreunom nynxre; 3) npeµnncannax µosa ôtna,
nne ncxxnx comnennñ, upesmepnoñ: annorannx na cranµaprnoñ ynaxonxe µannoro nexapcrnennoro
cpeµcrna yrnepxµana, uro maxcnmantnax pasonax µosa 10 mnnnnrpammon, nononnna roro, uro ôtno
nasnaueno; 4) pacnopxxenne ôtno orµano uenonexom, xoroporo nn oµna ns meµnnnncxnx cecrep nnxorµa
pantme ne ncrpeuana n c xoroptm nn oµna ns nnx µaxe ne pasronapnnana no rene]ony. Oµnaxo n 95 °
cnyuaen meµnnnncxne cecrpt ornpannxnnct n yxasanntñ meµnnnncxnñ xaônner, ôpann ram nasnauennym
nannenry µosy «Acrporena» n nanpannxnnct n nyxnym nanary, uroôt nnecrn ôontnomy +ro nexapcrno.
Hmenno n +ror momenr nesamerno naônmµanmnñ sa meµcecrpamn nccneµonarent ocranannnnan nx n
paccxastnan nm o nenn +xcnepnmenra (HoIling, Brotzman, Dalrymple, Graves & Pierce, 1966).
Koneuno, pesyntrart nyrammne. To, uro 95 ° meµnnnncxnx cecrep ns nocroxnnoro ôontnnunoro
mrara ne xoneônxct ntnonnnnn xnno omnôounoe yxasanne raxoro poµa, nanoµnr na mtcnt o rom, uro
oxasartcx na ôontnnunoñ xoñxe npocro crpamno cnnmxom nennxa nepoxrnocrt roro, uro xaxµtñ ns nac
moxer crart xeprnoñ npaueônoñ omnôxn. ¡annoe nccneµonanne noxasano, uro omnôxn ne cnoµxrcx x
nerounocrxm npn nasnauennn ôesnpeµntx ymntx xanent nnn µpyrnx noµoôntx ôesoônµntx cpeµcrn, no
uacro xnnxmrcx ceptesntmn n onacntmn µnx xnsnn nannenron.
Hccneµonarenn npnmnn x cneµymmemy ntnoµy.
«Ho nµee, µna npo]eccnonana, µoxrop n meµcecrpa, µonxnt paôorart rax, uroôt nmôax
meµnnnncxax nponeµypa nponoµnnact npannntno n ne necna n ceôe onacnocrn µnx sµopontx n xnsnn
nannenra. Oµnaxo, xax noxasan µanntñ +xcnepnmenr, oµnn ns +rnx npo]eccnonanon npaxrnuecxn ne
saµeñcrnyer cnoñ «ôarax snannñ» n nnmt naccnnno cneµyer yxasannxm µpyroro ntmecroxmero
npo]eccnonana» (HoIling et al., 1966).
Hoxoxe, uro, nonyunn yxasannx npaua, meµnnnncxne cecrpt «orcrernnann» cnoñ
npo]eccnonantntñ nnrennexr n naunnann pearnponart no rnny ue.r, sarvrra.o. Onn ne ncnontsonann
nn cnoñ ontr, nn snannx µnx roro, uroôt µart oô¡exrnnnym onenxy nasnauennm npaua. Bmecro +roro
meµcecrpt anromarnuecxn ntnonnxnn pacnopxxenne µoxropa, nocxontxy npnntxnn nonnnonartcx
npnsnanntm anropnreram. Fonee roro, onn samnn n +rom nanpannennn rax µanexo, uro ne npocro
ôesµymno noµunnnnnct ncrnnnomy anropnrery, a coornercrnymmnm oôpasom orpearnponann na ero
nanôonee nerxo ]antcn]nnnpyemtñ cnmnon rnryn. |¡ononnnrentnte µannte, coôpannte n xoµe +roro
xe nccneµonannx, nanoµxr na mtcnt o rom, uro meµnnnncxne cecrpt, nosmoxno, ne ocosnamr, µo xaxoñ
crenenn rnryn ¡oxrop nnnxer na nx cyxµennx n µeñcrnnx. V rpnµnarn rpex mrarntx meµnnnncxnx cecrep
n meµcecrep-cryµenrox cnpocnnn, uro ôt onn cµenann n noµoônoñ +xcnepnmenrantnoñ cnryannn. Bonpexn
nonyuenntm panee pesyntraram, rontxo µne meµcecrpt cxasann, uro onn µann ôt ôontnomy
nepaspemennoe nexapcrno no npnxasy npaua.|
He menee rpenoxamnm, uem anromarnuecxoe nourenne x nnµnnnµam, utn rnrynt ronopxr oô nx
anropnrere, xnnxercx mexannuecxoe conpornnnenne nµexm nnµnnnµon, ueñ craryc npeµnonaraer
orcyrcrnne anropnrera. Hcnxonorn ¡yrnac Herepc n Crnnen Cecn (Peters & Ceci, 1982) nponenn
noxasarentnoe nccneµonanne, xacammeecx nayuntx nyônnxannñ. Onn nsxnn 12 crareñ, xoropte ôtnn
onyônnxonant n npeµenax or 18 µo 32 mecxnen romy nasaµ anropamn ns npecrnxntx ynnnepcnreron. He
nsmennn nnuero, xpome nmen n mecr paôort anropon (n xauecrne mecra paôort nastnancx nnxomy ne
nsnecrntñ Henrp uenoneuecxnx nosmoxnocreñ Tpn-B+nnn Tri-Jallev Center for Human Potential),
http://books.pchelov.com
151
nccneµonarenn npeµcrannnn +rn crartn n nnµe pyxonnceñ xypnanam, xoropte nx yxe onyônnxonann n cnoe
npemx. ¡enxrt ns 12 crareñ npomnn nesameuenntmn uepes nponecc penensnponannx n, uro ocoôenno
noxasarentno, nocemt ôtnn orneprnyrt, xorx xaxµax ns +rnx crareñ ne rax µanno ôtna yxe naneuarana n
+rom xe camom xypnane nocne roro, xax ee npeµcrannn na paccmorpenne anrop, paôorammnñ n
npecrnxnom mecre n nmemmnñ ôontmoñ anropnrer n yuentx xpyrax. Hoxoxnñ, no menee nayuntñ
+xcnepnmenr ôtn nponeµen nonynxpntm nncarenem, xoroptñ nepeneuaran cnono n cnono poman ¡xepsn
Kocnncxoro «Barn» (Jerzy Kosinski, Steps) n nocnan pyxonnct n 28 nnreparypntx arenrcrn n
nsµarentcxnx ]npm uepes 10 ner nocne roro, xax ôtno npoµano nourn nonmnnnnona +xsemnnxpon +roñ
xnnrn n ee anrop ôtn narpaxµen Hannonantnoñ xnnxnoñ npemneñ (National Book Award). Pyxonnct,
xoropax renept ôtna noµnncana nensnecrntm uenonexom, ôtna orneprnyra xax ne orneuammax
rpeôonannxm ncemn 28 nsµarentcxnmn oprannsannxmn, nxnmuax Random House, rµe ona nepnonauantno
ôtna onyônnxonana (C. Ross, 1979).
---
O1ue1 un1a1enn (npoqeccopa 1exaccxoro ynnnepcn1e1a)
B eipoc e uma.i»ucro+ eemmo e Voppeue, umam Heucu.ieauu». Kar-mo pas » npuexa. oo+où
uaeecmumi ceom ce+im. Haoo crasami, :mo +a.euirue uma.i»ucrue .aeo:ru ma+ nperpamu.u ceoe
cvuecmeoeauue u c+euu.uci oepo+ui+u cvnep+aprema+u, rar omo ceù:ac npoucxooum eesoe. Ma+a
noc.a.a +eu» e maroù cvnep+aprem rvnumi oaurv roucepeupoeauuix no+uoopoe no-uma.i»ucru
«4vp+auo», eoe » sa+emu., :mo no:mu ece no+uoopi pacnpooaui. B noucrax oauru » oo.eo uapu. no
nvcmi+ no.ra+, nora ue oouapvru. µe.iù »uur roucepeupoeauuix no+uoopoe «4vp+au».
Hpue.»oeeuuci r omuremre, » ocosua., :mo «4vp+auo» u «4vp+au» omo oouu u me re roucepei.
Ko+nauu» npocmo npuoaeu.a ovrev «o» r ueromopi+ euoa+ roucepeoe. B noov+a.. +orem oimi, omo
ce»sauo c me+, :mo, norvna» no+uoopi no-uma.i»ucru, .mou omuecvmc» r moeapv c oo.iuu+ ooeepue+,
ec.u ua rouµe uaseauue qup+i ovoem orau:ueamic» ua e.acuvm?
Hpnueuanne an1opa. uenonex, xoroptñ nanncan +ror oruer, µoôannn raxxe, uro ôyxna «o» na
xonne cnona nrpaer µnoñnym pont. Ona ne rontxo npnµaer anropnrera nponsnoµnrenm, no µenaer ronap
uem-ro ônnxe µnx nmµeñ, xnnymnx n «nrantxncxom rerro».
---
Oðexða
Broptm rnnom cnmnona anropnrera, xoroptñ moxer sacrannrt nac mexannuecxn noµunnxrtcx,
xnnxercx oµexµa. Xorx oµexnne anropnrera ôonee ocxsaemo no cpannennm c rnrynom, +ror cnmnon raxxe
moxer ôtrt noµµenan. Honnneñcxne xaprorexn coµepxar maccy cneµennñ o momennnxax-nnpryosax,
macrepcxn ymemmnx menxrt cnoñ nnemnnñ nnµ. Hoµoôno xameneonam, onn ncnontsymr n cnonx nenxx
ôenoe ôontnnunoe, uepnoe cnxmennnuecxoe, senenoe apmeñcxoe nnn ronyôoe nonnneñcxoe oµexnne,
cnonom, ro, uro nosnonxer nsnneut maxcnmantnym ntroµy ns cnoxnnmeñcx cnryannn. K coxanennm,
xeprnt momennnxon cnnmxom nosµno nonnmamr, uro oµexnne anropnrera eµna nn xnnxercx
cnnµerentcrnom ero ncrnnnocrn.
Cepnx nccneµonannñ, nponeµenntx connantntm ncnxonorom Heonapµom Fnxmanom (Bickman,
1974), noxastnaer, xax rpyµno ôtnaer orxnonxrt rpeôonannx, ncxoµxmne or nmµeñ n ]opme. Accncrenrt
Fnxmana npocnnn npoxoxnx na ynnne ntnonnnrt xaxoe-nnôyµt crpannoe rpeôonanne (nanpnmep,
noµoôpart ntôpomenntñ ôymaxntñ naxer, ncrart no µpyrym cropony or snaxa anroôycnoñ ocranonxn). B
nononnne cnyuaen rpeôymmnñ monoµoñ uenonex ôtn oµer n oôtunym ynnunym oµexµy; n µpyroñ
nononnne cnyuaen on nocnn ynn]opmy oxpannnxa. Hesanncnmo or rnna rpeôonannx, ropasµo ôontmee
xonnuecrno nmµeñ nonnnonanoct, xorµa rpeôymmnñ ôtn n ]opme. Hoxoxne pesyntrart ôtnn nonyuent,
xorµa rpeôymmnm n ynn]opme ôtna xenmnna (Bushman, 1988).
Ocoôenno noxasarentntm ôtn cneµymmnñ napnanr +xcnepnmenra. Tpeôymmnñ ocranannnnan
nemexoµon n yxastnan na uenonexa, xoroptñ croxn n 50 ]yrax or nnx nosne cuerunxa, onpeµenxmmero
cronmocrt napxonxn. Tpeôymmnñ, oµertñ ro n oôtunym oµexµy, ro n ]opmy oxpannnxa, ronopnn ncem
http://books.pchelov.com
152
nemexoµam oµno n ro xe: «Bt nnµnre roro napnx y cuerunxa? On npentcnn npemx napxonxn, no y nero ner
menoun. ¡añre emy 10 nenron!» Hocne +roro rpeôymmnñ sanopaunnan sa yron, rax uro x momenry, xorµa
nemexoµ noµxoµnn x cuerunxy, rpeôymmero yxe ne ôtno nnµno. Oµnaxo µeñcrnne ynn]opmt
npoµonxanoct n nocne yxoµa oµeroro n nee uenonexa. Hourn nce nemexoµt ntnonnxnn yxasanne
«oxpannnxa», no nnmt menee nononnnt npoxoxnx noµunnxnnct rpeôonannm uenonexa, oµeroro n
oôtunym oµexµy. |Hccneµonanne Maypo (Mauro, 1984) oô¡xcnxer, nouemy rpeôymmnñ n ynn]opme
npoµonxaer oxastnart cnntnoe nnnxnne na nmµeñ µaxe nocne roro, xax noxnµaer cneny. Honnneñcxne,
oµerte n rpaµnnnonnym ynn]opmy, n npornnonec nmµxm n oôtunoñ oµexµe (cnoprnnnax ]nanenenax
xyprxa n mnpoxne ôpmxn), onennnannct naônmµarenxmn xax ôonee cnpaneµnnnte, orstnunnte, ymnte,
uecrnte n µoôpte.|
Hosµnee Fnxman ntxcnnn, uro cryµenrt xonneµxa yraµtnann c ôontmoñ rounocrtm, xaxoñ
nponenr nemexoµon ntnonnnr pacnopxxenne rpeôymmero, oµeroro n ynnunym oµexµy (50 ° npornn
µeñcrnnrentntx 42 °); oµnaxo cryµenrt snaunrentno npnymentmnnn n cnonx npornosax nponenr
nemexoµon, xoropte noµunnnnnct rpeôonannm uenonexa, oµeroro n ynn]opmy (63 ° npornn peantntx 92
°) (Bickman, 1974).
Menee xnntm, no cpannennm c ynn]opmoñ, cnnµerentcrnom anropnrera xnnxercx xopomo cmnrtñ
µenonoñ xocrmm. Oµnaxo raxoñ xocrmm oxastnaer na nmµeñ ne mentmee µeñcrnne. On raxxe moxer
ntstnart ynaxenne oxpyxammnx. B xoµe nccneµonannx, nponeµennoro n Texace, uenonex n nospacre 31
roµa napyman npannna µopoxnoro µnnxennx, nepexoµx ynnny no xpacnomy cnrnany cnero]opa. B
nononnne cnyuaen on ôtn oµer n rmarentno oryrmxenntñ µenonoñ xocrmm c rancryxom; n µpyroñ
nononnne cnyuaen na nem ôtnn paôoune ôpmxn n pyôamxa. Hccneµonarenn nsµann naônmµann sa
nponcxoµnnmnm n noµcunrtnann xonnuecrno nemexoµon, npoµonxanmnx xµart na rporyape senenoro
cnrnana cnero]opa, n xonnuecrno nemexoµon, cneµonanmnx sa uenonexom, nepecexanmnm ynnny na
xpacntñ cner. B rpn c nononnnoñ pasa ôontme nmµeñ, noµoôno µerxm Iammentna, ronnom meµmnm sa
Hecrptm ¡yµounnxom, cptnanoct ncneµ sa neµncnnnnnnnponanntm nemexoµom, ecnn on ôtn oµer n
xocrmm (LeIkowitz, Blake & Mouton, 1955). B µannom cnyuae, oµnaxo, µeno ôtno ne n nonmeônoñ µyµouxe,
a n xocrmme ns rxann n ronxym nonocxy.
Hnrepecno, uro µna paccmorpenntx ntme rnna «anropnrernoñ oµexµt» ]opma oxpannnxa n
µenonoñ xocrmm ncxycno coueramrcx momennnxamn n rax nastnaemoñ cxe+e oauroecroeo orcnepma.
Xeprnoñ noµoônoro momennnuecrna moxer crart xro yroµno, no uame ncero crpaµamr oµnnoxne noxnnte
nmµn. Onepannx naunnaercx, xorµa uenonex n crporom µenonom xocrmme-rpoñxe noxnnxercx y µnepeñ
norennnantnoñ xeprnt. Bce n oµexµe momennnxa nnymaer mtcnt o npncroñnocrn n pecnexraôentnocrn.
Fenax pyôamxa naxpaxmanena; ôammaxn c ysxnmn nocamn cnxmr. Ero xocrmm ne yntrpamoµntñ, a cxopee
xnaccnuecxnñ: nanxant mnpnnoñ rpn µmñma ne ôontme n ne mentme; cyxno rxxenoe n npounoe (xorx
µeno moxer nponcxoµnrt n nmne); rona npnrnymennte cnnnñ, remno-ceptñ, uepntñ.
Hocernrent oô¡xcnxer cnoeñ npeµnonaraemoñ xeprne nosmoxno, oµnnoxoñ nµone, sa xoropoñ on
rañno cneµonan or µnepeñ ôanxa µo ee µoma sa µent nnn µna µo +roro; uro on xnnxercx
npo]eccnonantntm ôanxoncxnm +xcneprom, xoroptñ n xoµe nponoµnnmeñcx nm +xcneprnst oônapyxnn
nexoropte nerounocrn n ]nnancontx oruerax. On noµospenaer n noµµenxe orueron, cnxsanntx c
onpeµenenntmn cueramn, oµnoro ôanxoncxoro cnyxamero. uenonex n xocrmme ronopnr, uro cuer nµont,
nosmoxno, nmeer ornomenne x maxnnannxm, no uroôt moxno ôtno ronopnrt oô +rom c ynepennocrtm,
neoôxoµnmo nonyunrt µoxasarentcrna. Ho +roñ npnunne on npnmen npocnrt ee o corpyµnnuecrne. He
cornacnrcx nn ona cnxrt co cuera cnon côepexennx, uroôt rpynna +xcnepron n ornercrnennte ôanxoncxne
paôornnxn cmornn npocneµnrt sa µeñcrnnxmn noµospenaemoro?
uacro nnemnnñ nnµ n manepa µepxartcx «ôanxoncxoro +xcnepra» ôtnamr nacrontxo nneuarnxmmn,
uro xeprne µaxe ne npnxoµnr n ronony mtcnt noµneprnyrt comnennm ero cnona n xorx ôt no rene]ony
nonyunrt nm noµrnepxµenne. Bmecro +roro ona ornpannxercx n ôanx, cnnmaer co cuera nce cnon µentrn n
nosnpamaercx c nnmn µomoñ, uroôt µoxnµartcx nmecre c «+xcneprom» cooômennx o pesyntrarax
onepannn. Hocne roro xax ôanx saxptnamr, xnnxercx oµertñ n ynn]opmy «ôanxoncxnñ oxpannnx»,
xoroptñ oô¡xnnxer, uro nce n nopxµxe nnµnmo, cuer nµont ne nmen ornomennx x noµµenxe
]nnancontx orueron. «3xcnepr» oôneruenno nsµtxaer, nmôesno ônaroµapnr xnnenrxy ôanxa n µaer
http://books.pchelov.com
153
oxpannnxy yxasanne nepnyrt µentrn neµn n ceñ], uroôt nsôannrt ee or neoôxoµnmocrn µenart +ro na
cneµymmnñ µent, xorµa ôanx orxpomr. Vntôaxct n noxnmax pyxn xeprne, oxpannnx saônpaer µentrn n
ocrannxer «+xcnepra» ntcxastnart ônaroµapnocrn eme n reuenne necxontxnx mnnyr. Ecrecrnenno, xax n
xoneunom cuere ntxcnxer xeprna, «oxpannnx» ne n ôontmeñ crenenn oxpannnx, uem «+xcnepr»
+xcnepr. Onn na camom µene xnnxmrcx napoñ momennnxon, xoropte xopomo snamr, uro rmarentno
noµoôpannax ynn]opma cnocoôna oxastnart na nmµeñ rnnnornsnpymmee nosµeñcrnne n sacrannxrt nx
noµunnxrtcx «anropnreram».
Ampuóymm
Oµexµa nmeer ne rontxo ]ynxnnonantnoe nasnauenne, ona moxer cnyxnrt µexoparnnnoñ nenn. B
+rom cnyuae ona necxontxo nnaue cnmnonnsnpyer anropnrer. 3neranrnax n moµnax µoporax oµexµa
ronopnr o ntcoxom craryce uenonexa napanne c raxnmn arpnôyramn, xax µparonennocrn n mamnnt.
Mamnnt nmemr ocoôenno ôontmoe snauenne n Coeµnnenntx Brarax; «amepnxancxnñ nmôonntñ poman c
anromoônnem» cran nerenµoñ.
Hccneµonanne, nponeµennoe n pañone ôyxrt Can-upannncxo, noxasano, uro nnaµentnt
npecrnxntx anromoônneñ nontsymrcx ocoôtm ynaxennem. 3xcnepnmenraropt oônapyxnnn, uro
noµnrenn, npexµe uem nauart cnrnannrt mamnne, ocranonnnmeñcx npn senenom cnere cnero]opa, oôtuno
xµann snaunrentno µontme, ecnn +ra mamnna nmena pocxomntñ nnµ, a ne xnnxnact crapoñ µemenoñ
moµentm. Ho ornomennm x noµnrenm µemenoñ moµenn anronmônrenn ne npoxnnxnn raxoro repnennx:
nourn nce mamnnt cnrnannnn, npnuem mnorne µenann +ro neoµnoxparno; µnoe noµnreneñ µaxe crann
rapannrt saµnnñ ôamnep ncranmero na nyrn craporo anromoônnx. Oµnaxo npecrnxnax moµent nmena
raxym nyrammym aypy, uro 50 ° noµnreneñ repnennno xµann momenra, xorµa +ra mamnna rponercx c
mecra, ne npnxacaxct npn +rom x cnrnantnoñ xnonxe (Doob & Gross, 1968).
Hosµnee nccneµonarenn cnpocnnn cryµenron xonneµxa, uro ôt onn crann µenart n raxoñ cnryannn.
Fontmnncrno cryµenron ornernnn, uro onn ne crann ôt xµart cnnmxom µonro, uroôt npocnrnannrt
pocxomnomy anromoônnm. Hepnoµ npemenn, n reuenne xoroporo onn coônpannct xµart, ôtn xopoue
npemennoro nnrepnana, n reuenne xoroporo noµnrenn xµann n peantnoñ cnryannn. Cryµenrt-myxunnt
µann ocoôenno nerounte npornost. Onn saxnnnn, uro crann ôt cnrnannrt cxopee noµnrenm npecrnxnoñ
mamnnt, uem noµnrenm µemenoro anromoônnx; xoneuno, +xcnepnmenr noxasan xax pas oôparnoe.
Oôparnre nnnmanne na cxoµcrno pesyntraron +roro nccneµonannx c pesyntraramn ôontmnncrna µpyrnx
nccneµonannñ, n xoµe xoroptx nsyuanoct µannenne anropnrera. H n nccneµonannn Mnnrpama, n n
nccneµonannn, nponoµnnmemcx n ôontnnnax Cpeµnero 3anaµa, n n +xcnepnmenre, n xoropom yuacrnonann
noµcrannte nnna n ynn]opme oxpannnxa, nmµn ôtnn ne n cocroxnnn npannntno npeµcxasart, xax onn
camn nnn µpyrne ôyµyr pearnponart na nnnxnne anropnrera. B xaxµom cnyuae +ro nnnxnne n snaunrentnoñ
crenenn neµoonennnanoct. Hoµoônax nenpeµcxasyemocrt no mnorom oô¡xcnxer upesntuañno cnntnoe
nnnxnne anropnreron, uro nosnonxer nm µoônnartcx or nmµeñ ncenosmoxntx ycrynox. Anropnrert
momno nosµeñcrnymr na nac, npnuem µenamr +ro nesamerno.
3amn1a
¡nx roro uroôt npornnocroxrt nnnxnnm anropnrera, neoôxoµnmo, npexµe ncero, yôpart +nemenr
neoxnµannocrn. Hocxontxy mt oôtuno neµoonennnaem nnnxnne anropnrera (n ero cnmnonon) na cnon
µeñcrnnx, mt oxastnaemcx n nentroµnom nonoxennn, rax xax ne cunraem nyxntm coônmµart
ocropoxnocrt n cnryannxx, xorµa anropnrery moxer nonaµoônrtcx ycrynxa c nameñ cropont.
Cneµonarentno, uroôt samnrnrt ceôx or µannennx anropnreron, neoôxoµnmo n nepnym ouepeµt ocosnart
nx nnacrt. Korµa +ro ocosnanne coeµnnnrcx c nonnmannem roro, nacxontxo nerxo moxno noµµenart
cnmnont anropnrera, moxno ôyµer npnmennrt raxrnxy, cyrt xoropoñ saxnmuaercx n ouent ocropoxnom
noneµennn n cnryannxx, xorµa xaxoñ-nnôo anropnrer ntraercx ncnontsonart cnoe nnnxnne.
Kaxercx, uro +ro npocro, nepno? H n onpeµenennom cmtcne +ro n camom µene npocro. Ocosnanne
nnnxnnx anropnrera µonxno nomorart nam conpornnnxrtcx emy. Oµnaxo sµect ecrt oµno «no» snaxomax
http://books.pchelov.com
154
npornnopeunnocrt, xapaxrepnax µnx ncex opyµnñ nnnxnnx. Ham, nosmoxno, nonce ne rpeôyercx
npornnocroxrt nnnxnnm anropnrera nnn, no xpañneñ mepe, ne rpeôyercx n ôontmnncrne cnyuaen. Oôtuno
anropnrernte ]nrypt snamr, o uem ronopxr. Bpaun, cyµtn, ntcoxonocrannennte µonxnocrnte nnna,
unent saxonoµarentntx opranon n nm noµoônte oôtuno oxastnamrcx na nepxy connantnoñ
nepapxnuecxoñ nnpamnµt ônaroµapx ôonee ntcoxomy, no cpannennm c ôontmeñ uacrtm µpyrnx nmµeñ,
yponnm snannñ n paccyµnrentnocrn. Ho+romy anropnrert, xax npannno, µamr npexpacnte conert.
Hrax, anropnrert uacro xnnxmrcx cnennanncramn n xaxoñ-nnôo oônacrn; n camom µene, oµno ns
cnonapntx onpeµenennñ anropnrera +xcnepr. B ôontmnncrne cnyuaen ner cmtcna ntrartcx samennrt
cyxµennx +xcnepra, anropnrera namnmn coôcrnenntmn, n ropasµo mentmeñ crenenn oôocnonanntmn. B
ro xe npemx nepasymno nonarartcx na mnenne anropnrera no ncex cnyuaxx. Inannoe µnx nac nayunrtcx
onpeµenxrt, ocoôenno ne nanpxraxct n ne npoxnnxx upesmepnoñ ôµnrentnocrn, xorµa nenecooôpasno
ntnonnnrt rpeôonannx anropnreron, a xorµa +roro µenart ne cneµyer.
Henpepeuae+mù aemopumem
B cnoxnoñ cnryannn cneµyer saµart ceôe µna nonpoca. Bo-nepntx, xorµa mt cranxnnaemcx c rem,
uro ntrnxµnr xax nontrxa oxasannx nnnxnnx na nac anropnrernoñ ]nrypoñ, naµo cnpocnrt: «3ror
anropnrer n camom µene xnnxercx cnennanncrom n µannoñ oônacrn?» Taxoñ nonpoc ]oxycnpyer name
nnnmanne na µnyx nmemmnx pemammee snauenne +nemenrax nn]opmannn: na ncrnnnocrn µannoro
anropnrera n na ero xomnerenrnocrn n µannoñ xonxpernoñ oônacrn. Honyunn, raxnm oôpasom,
oorasame.icmea roro, uro mt nmeem µeno c anropnrerntm cnennanncrom, mt moxem nonxo oôoñrn
paccrannennte nonymxn. ¡anañre oôparnmcx x xonxperntm npnmepam.
Paccmorpnm, nanpnmep, c µannoñ rouxn spennx nonynxpntñ pexnamntñ ponnx c yuacrnem Poôepra
×nra, pacxnannnammero xo]e «Canxa» (Sanka). Ecnn ôt nmµn, nmecro roro uroôt acconnnponart axrepa c
µoxropom Mapxycom Benôn, cocpeµorounnnct na µeñcrnnrentnom craryce ×nra, x ynepen, µannax pexnama
ne nontsonanact ôt raxnm ôontmnm ycnexom na nporxxennn necxontxnx ner. Ouennµntm xnnxercx ro,
uro Poôepr ×nr ne nmeer meµnnnncxoñ noµroronxn n ne oônaµaer coornercrnymmnmn snannxmn. Bce mt
+ro snaem. Oµnaxo ro, uem on nce-raxn nnaµeer, +ro mumv. µoxrop. Hy, rax neµt ouennµno n ro, uro +ro
ne nacroxmnñ rnryn, a nnmt snanne, cnxsannoe n namem cosnannn c Poôeprom ×nrom nocpeµcrnom
axrepcxoñ nrpt. Bce +ro mt raxxe snaem. Ho pasne +ro ne yµnnnrentno xorµa mt rvrru+,
ouennµnte ]axrt ne nmemr snauennx, ecnn rontxo mt ne oôpamaem na nnx ocoôoro nnnmannx?
Bonpoc «µeñcrnnrentno nn µanntñ anropnrer xnnxercx xomnerenrntm n µannoñ oônacrn?» moxer
npnnecrn ôontmym nontsy, rax xax on npnnnexaer name nnnmanne x ouennµnomy. Mt nepecraem
cocpeµorounnartcx na ne nmemmnx n µeñcrnnrentnocrn snauennx cnmnonax n naunnaem pasmtmnxrt oô
ncrnnnocrn anropnrera n ero xomnerenrnocrn. Fonee roro, +ror nonpoc noôyxµaer nac nponoµnrt
pasnnune mexµy µeñcrnnrentno naxntmn anropnreramn n anropnreramn ôecnonesntmn, nenyxntmn. Oô
+rom pasnnunn mt nerxo saôtnaem, xorµa µannenne anropnrera coueraercx co crpemnrentntm narncxom
npoônem conpemennoñ xnsnn. Texaccxne ynnunte npoxoxne, cptnanmnecx c rporyapa na npoesxym uacrt
ncneµ sa oµertm n µenonoñ xocrmm neµncnnnnnnnponanntm nemexoµom, xnnxmr coôoñ xpxnñ npnmep.
¡axe ecnn +ror uenonex ôtn anropnrerom n µenontx xpyrax, uro moxno npeµnonoxnrt no ero oµexµe, on
npxµ nn ôtn ôontmnm anropnrerom no uacrn nepexoµa uepes ynnny, uem nocneµonanmne sa nnm
nemexoµt.
H oµnaxo nmµn nomnn sa uenonexom n xocrmme, xax ôyµro ero aemopumem sacnonnn or nnx
upesntuañno naxnoe pasnnune mexµy nmemmnmn ornomenne x µeny n ne nmemmnmn raxoro ornomennx
]axropamn. Ecnn ôt nemexoµt norpyµnnnct cnpocnrt ceôx, xnnxercx nn µanntñ uenonex nacroxmnm
anropnrerom n µannoñ cnryannn, µeñcrnymmnm ncxoµx ns ôonee ntcoxoro yponnx cnennantntx snannñ, x
nonaram, pesyntrar ôtn ôt conepmenno nntm. Ananornuntm oôpasom cneµyer ornecrnct x Poôepry ×nry,
uenonexy, ne nnmennomy anropnrera n axrepcxnx xpyrax. On cµenan xaptepy, npeoµonen ne oµno
npenxrcrnne na nyrn x cnane n mnororo µocrnr. Oµnaxo ero ymennx n snannx +ro ymennx n snannx
axrepa, a ne npaua. Ecnn mt, cmorpx no renennsopy snamennrtñ «xo]eñntñ» pexnamntñ ponnx,
cocpeµorounmcx na ncrnnnoñ xomnerenrnocrn Poôepra ×nra n µannom nonpoce, mt ôtcrpo ocosnaem, uro
http://books.pchelov.com
155
nepnrt emy cneµyer ne ôontme, uem nmôomy µpyromy npeycnenammemy axrepy, xoroptñ cran ôt
yrnepxµart, uro «Canxa» +ro upesntuañno nonesntñ nannrox.
Koeapuaa ucupeuuocmo
Hpeµnonoxnm, uro mt nce xe cronxnynnct c anropnrerom, xoroptñ »e.»emc» xomnerenrntm
cnennanncrom n nnrepecymmeñ nac oônacrn. Hpexµe uem npncnymartcx x ero mnennm, cneµonano ôt
saµart ceôe eme oµnn npocroñ nonpoc: «Hacxontxo npanµnntm ôyµer, no namemy npeµnonoxennm,
µanntñ anropnrer n µannom xonxpernom cnyuae?» Anropnrert, µaxe nannyumnm oôpasom
nn]opmnponannte, moryr namepenno ncxasnrt npeµocrannxemte nam cneµennx. Cneµonarentno, nam
neoôxoµnmo onpeµennrt, nacxontxo +rn nmµn naµexnt n µannoñ cnryannn. B ôontmnncrne cnyuaen mt
rax n nocrynaem. Mt nosnonxem nonnnxrt na ceôx n ropasµo ôontmeñ crenenn rem cnennanncram, xoropte
xaxyrcx nam ôecnpncrpacrntmn, uem rem, xoropte moryr, no namemy mnennm, uro-ro ntnrpart, yôeµnn
nac (Eagly, Wood & Chaiken, 1978). Hccneµonannx noxasann, uro raxona ocoôennocrt mtmnennx nmµeñ no
ncem mnpe (McGuinnies & Ward, 1980). Pasmtmnxx o rom, xaxnm oôpasom anropnrer moxer nsnneut
ntroµy ns nameñ ycrynunnocrn, mt oôecneunnaem ceôe µononnnrentnte nosmoxnocrn npornnocroxnnx
ero upesmepnomy µannennm. ¡axe xopomo ocneµomnennte n xaxoñ-nnôo oônacrn anropnrert ne yôeµxr
nac µo rex nop, noxa mt ne ortmem µoxasarentcrna roro, uro onn npanµnno npeµcrannxmr ]axrt.
3aµanax ceôe nonpoc o naµexnocrn anropnrera, c xoroptm mt nmeem µeno, mt µonxnt nmert n
nnµy manentxym ynonxy, xoropym uacro ncnontsymr «npo]eccnonant ycrynunnocrn», uroôt yôeµnrt nac
n cnoeñ ncxpennocrn: onn, xax moxer noxasartcx na nepntñ nsrnxµ, µo onpeµenennoñ crenenn nµyr
npornn cnonx coôcrnenntx nnrepecon. Hpn nomomn raxoro ronxoro npnema +rn nmµn crpemxrcx µoxasart
nam cnom uecrnocrt. H naµo npnsnart, uro +ro nm yµaercx nectma uacro. Bosmoxno, onn ynomxnyr o
neôontmom ns¡xne n npeµnaraemoñ nmn npoµyxnnn. Oµnaxo ormeuenntñ nesnaunrentntñ neµocrarox
nensmenno ôyµer repxrtcx na ]one ôonee naxntx µocronncrn pexnamnpyemoro ronapa «Hncrepnn
(Listerine) nxyc, xoroptñ nt nenannµnre rpn pasa n µent»; «3nnc (Avis): mt nomep nropoñ, no mt
paôoraem µnx nac nce ycepµnee»; «H'Opeant (L´Oreal): nama npoµyxnnx ne cnnmxom µemenax, no ona
nannyumero xauecrna». ¡oxasan cnom uecrnocrt n menouax, «npo]eccnonant ycrynunnocrn» nensmenno
ntstnamr y nmµeñ ôontmee µonepne, xorµa xacamrcx naxntx acnexron cnoero npeµnoxennx (Settle &
Gorden, 1974; Smith & Hunt, 1978; Hunt, Domzal & Kernan, 1981).
× ne pas nnµen, xax onncanntñ ntme npnem npnmenxncx n pecropane, npnuem nmen nopasnrentntñ
+]]exr. He cexper, uro ns-sa nnsxoñ sapaôornoñ nnart cnyxamne n pecropanax ntnyxµent µononnxrt
cnon sapaôorxn uaentmn. ¡nx roro uroôt nonyunrt meµpte uaente, oµnoro xopomero oôcnyxnnannx
xnnenron neµocrarouno. Hpeycnenammne o]nnnanrt n o]nnnanrxn ncnontsymr cnennantnte rpmxn µnx
ynennuennx uaentx. Onn snamr, uro uem ôontme cuer nocernrenx, rem ôontmax cymma nepenaµer nm n
xauecrne uaentx. Mnorne o]nnnanrt xnnxmrcx ontrntmn n nonxnmn «npo]eccnonanamn ycrynunnocrn».
Xenax ntxcnnrt, xax xe µeñcrnymr o]nnnanrt, x noµan saxnnennx o npneme na paôory n
necxontxo µonontno µopornx pecropanon. Oµnaxo npn orcyrcrnnn ontra nyumee, uero x cmor µoônrtcx,
+ro µonxnocrn nomomnnxa o]nnnanra. Homorax o]nnnanry, x mor nesamerno naônmµart sa
µeñcrnnxmn moero «ôocca» n ero «xonner» n anannsnponart nx. Bcxope x nonxn, uro ocoôenno
npeycnenammnm o]nnnanrom n +rom pecropane ôtn Bnncenr. On xaxnm-ro oôpasom ymyµpxncx sacrannrt
cnonx xnnenron saxastnart ouent mnoro, a sarem µanart neoôtuañno meµpte uaente. ¡pyrnm
o]nnnanram ôtno µanexo µo Bnncenra.
× nocrapancx xax moxno uame naxoµnrt ceôe xaxne-nnôyµt µena nônnsn cronnxon Bnncenra,
uroôt nonaônmµart sa ero crnnem paôort. × ôtcrpo nonxn, uro y nero ne ôtno xaxoro-ro eµnnoro crnnx.
V Bnncenra ôtn nentñ naôop noµxoµon, xaxµtñ ns xoroptx on ncnontsonan npn noµxoµxmnx
oôcroxrentcrnax. Korµa nocernrenn npnxoµnnn cemteñ, Bnncenr cranonnncx ncxpomerntm, xax
]eñepnepx, on ctnan ocrporamn, npnuem oôpamancx x µerxm rax xe uacro, xax x nspocntm. Ecnn yxnnart
npnxoµnna napa monoµtx nnmônenntx, o]nnnanr nen ceôx cµepxanno n nemnoro ntcoxomepno, uroôt
sanyrart monoµoro uenonexa (pasronapnnan Bnncenr ncxnmunrentno c nnm) n sacrannrt ero mnoro
saxastnart n µanart meµpte uaente. C noxnnoñ cynpyxecxoñ napoñ on µepxancx o]nnnantno n
http://books.pchelov.com
156
necxontxo nepemonno, no orxastnancx or naµmennoro rona; npn +rom on ynaxnrentno n oµnnaxono uacro
oôpamancx x xaxµomy ns cynpyron. Ecnn xnnenr oôeµan oµnn, Bnncenr oômancx c nnm n µpyxecrnennoñ
manepe, ôtn pasronopunntm n cepµeuntm.
Bnncenr npnôeperan cnoñ xoponntñ rpmx (on xax ôyµro men npornn cnonx coôcrnenntx
nnrepecon) µnx ôontmnx rpynn, nmenmnx n cnoem cocrane or noctmn µo 12 uenonex. Ero macrepcrno ôtno
nenpensoñµenntm. Bnncenr naunnan cnoñ cnexraxnt rorµa, xorµa npnxoµnno npemx saxastnart nepnomy
uenonexy, oôtuno xenmnne. Hesanncnmo or roro, uro ona ntônpana, Bnncenr pearnponan oµnnaxono. On
xmypnn ôponn, mopmnn noô, ero pyxa sacrtnana naµ ônoxnorom µnx saxason. 3arem, ôtcrpo nocmorpen
uepes nneuo, ner nn pxµom ynpannxmmero, on saronopmnuecxn naxnonxncx naµ cronom, uroôt cooômnrt
cneµymmee: «Fomct, +ro ônmµo ceroµnx ne rax xopomo, xax oôtuno. Mory x nopexomenµonart nmecro
nero ... nnn ...? (B +ror momenr Bnncenr npeµnaran napy ônmµ ns menm, xoropte ôtnn nenron na
nxrtµecxr µemenne, uem ro ônmµo, xoropoe ntôpana xnnenrxa.) Onn ceroµnx npenocxoµnt».
Taxnm oôpasom Bnncenr npnnoµnn n µeñcrnne necxontxo ocnonntx opyµnñ nnnxnnx. Bo-nepntx,
µaxe re xnnenrt, xoropte ne npnnnmann npeµnoxennñ o]nnnanra, uyncrnonann, uro on oxastnaer nm
nmôesnocrt, npeµocrannxx nennym nn]opmannm, uroôt nomout nm cµenart saxas. Knnenrt ôtnn
ônaroµapnt Bnncenry, n, cneµonarentno, npannno nsanmnoro oômena naunnano paôorart n ero nontsy, uro
orpaxanoct na pasmepe uaentx. Manenp Bnncenra ne rontxo cnocoôcrnonan ynennuennm nponenrnoñ
µonn cronmocrn saxasa, xoropym xnnenrt ornoµnnn na uaente; +ror manenp raxxe noôyxµan xnnenron
ôontme n uame saxastnart. Anropnrer o]nnnanra n rnasax nocernreneñ pecropana pesxo nospacran, neµt
on xnno snan, uro ceroµnx neuepom xopomo npnroronneno, a uro nnoxo. Fonee roro n sµect cnoñ
nxnaµ nnocnno ro, uro Bnncenr xax ôyµro ôt men npornn cnonx coôcrnenntx nnrepecon, xnnenrt
yôexµannct n rom, uro o]nnnanr xnnxercx sacnyxnnammnm µonepnx ncrounnxom nn]opmannn, nocxontxy
on pexomenµonan ônmµa, xoropte ôtnn +euee µopornmn, uem nepnonauantno saxasannte. Bmecro roro
uroôt nontrartcx naônrt cnon xapmant, on, noxoxe, ncxpenne crapancx nomout cnonm xnnenram.
Ho nceñ nnµnmocrn, o]nnnanr ôtn oµnonpemenno n snammnm n uecrntm, uro ntstnano orpomnoe
µonepne x nemy. Bnncenr ne repxncx n nonxo ncnontsonan n cnonx nnrepecax cnoñ nonoxnrentntñ oôpas.
Korµa rpynna saxanunnana µenart saxast, on oôtuno ronopnn: «Ouent xopomo, a ne xornre nn nt, uroôt
x nomor nam ntôpart nnno x saxasanntm ônmµam?» × naônmµan +ry cneny nourn xaxµtñ neuep, n xaxµtñ
pas peaxnnx nocernreneñ na npeµnoxenne Bnncenra ôtna oµnnaxonoñ yntôxn, xnnxn n n ôontmnncrne
cnyuaen oômee oµoôpenne.
---
O1ue1 un1a1enn (uonoµoro õnsnecuena)
Iooa oea mo+v uasao » nonima.c» npooami ceom cmapvm +auuuv. Oouaroi » npoxoou. +u+o
cmo»uru, sano.ueuuoù nooeprauui+u aemo+oou.»+u, u veuoe. uaonuci, e.acueuvm. «Mi npooaou+
eauv +auuuv oopore». «Kar pas mo, :mo +ue uvruo», noov+a. » u ocmauoeu.c», :mooi noeoeopumi c
e.aoe.iµe+ aeeumcmea. B crasa. e+v, :mo xo:v no.v:umi sa ceom cmapvm +auuuv oro.o mpex mic»:
oo..apoe. Ou omeemu., :mo, no eeo +ueuum, +ue c.eovem sanpocumi eopasoo oo.iue, nomo+v :mo +o»
+auuua cmoum, no rpaùueù +epe, mpuoµami n»mi comeu oo..apoe. B oi. o:eui voue.eu. Beoi ece+
useecmuo, :mo :e+ eiue µeua, sanpauueae+a» :e.oeero+, romopiù npooaem aemo+oou.i, me+ +euiue
oeuee ocmaemc» xos»uuv aeeumcmea noc.e npooaru +auuui. Hpeo.aea» +ue sanpocumi oo.iue mpex
mic»: oo..apoe, e.aoe.eµ aeeumcmea v+euiua. ceou coocmeeuuie ooxooi. Coece+ mar re, rar e Baue+
npu+epe c Buuceumo+-oquµuaumo+, omom :e.oeer, rasa.oci, ue. npomue ceoux coocmeeuuix uumepecoe,
noomo+v » noc:uma. eeo sac.vrueamuu+ ooeepu» aemopumemo+, » «pacrvcu.» eeo c.uuro+ nosouo. Kar
oi ma+ uu oi.o, » coe.acu.c» c me+, :mo +o» +auuua cmoum oo.iue, :e+ » ov+a., u sanpocu. sa uee
mpuoµami n»mi comeu oo..apoe.
Hoc.e moeo rar +o» +auuua npooi.a ua cmo»ure napv oueù, +ue noseouu. aeeum u crasa., :mo
oouu :e.oeer em sauumepecoea.c», uo eeo ue vcmpou.a µeua. Aeeum cnpocu., ue coe.auvci .u » cuusumi
µeuv ua oee comuu oo..apoe, :mooi npooami +auuuv. Voeroeuuiù, :mo e aeeumcmee npuuu+amm +ou
uumepeci o.usro r cepoµv, » coe.acu.c». Ha c.eovmuuù oeui +ue noseouu.u cuoea u cooouu.u, :mo
:e.oeer, o romopo+ +ue eoeopu.u, neperueaem quuaucoeiù rpusuc u noomo+v ue +orem rvnumi
http://books.pchelov.com
157
+auuuv. B c.eovmuue oee ueoe.u +ue eue oearoi seouu.u us aeeumcmea u raroiù pas npocu.u cuusumi
µeuv ua oee comuu oo..apoe, :mooi npooami +où aemo+oou.i ueroe+v :e.oeerv, romopiù u+
sauumepecoea.c». Ooa pasa » coe.aua.c», nomo+v :mo ece eue ov+a., :mo aeeumi sac.vrueamm
ooeepu». Ho raroiù pas oo oqop+.euu» coe.ru oe.o ue ooxoou.o. B sanooospu. ue.aouoe u noseouu.
ceoe+v opvev, sauu+aeue+vc» aemo+oou.iui+ ousueco+. Moù opve crasa., :mo omo cmapiù mpmr, c
no+ouim romopoeo aeeumi sacmae.»mm noooouix +ue ueucrvueuuix npooaeµoe cuurami
sanpauueae+vm µeuv oo ceepxuusrux vpoeueù, :mo oaem aeeumcmev oepo+uie npuoi.u om npooaru
+auuu.
Hoc.e paseoeopa c opveo+ » noue. u saopa. ceom +auuuv. Koeoa » vesra., e.aoe.eµ aeeumcmea
ece eue nima.c» veoeopumi +eu» ocmaeumi +auuuv. Ou vmeeproa., :mo v ueeo ecmi ua npu+eme
«eop»:uù nomeuµua.iuiù r.ueum», romopiù oo»same.iuo rvnum +où aemo+oou.i, ec.u mo.iro » copouv
eue oee comuu oo..apoe.
Hpnueuanne an1opa. Mt nnont cranxnnaemcx c npnnnnnom xonrpacrnoro nocnpnxrnx n
couerannn c npnnnnnom rnannoro nnrepeca. Hocne roro xax ôtna ycranonnena nena rpnµnart nxrt coren
µonnapon, xaxµax «côpomennax» cymma ntrnxµena cpannnrentno manentxoñ.
---
¡axe naxoµxct na nexoropom paccroxnnn or cronnxa, x mor unrart na nnnax nocernreneñ raxne
mtcnn: «Koneuno, rt snaemt, uro sµect xopomo, n rt xnno na nameñ cropone. Hoconeryñ nam, uro nsxrt».
C µonontntm nnµom Bnncenr on µeñcrnnrentno snan, xaxne mapxn nnn nmemrcx n nannunn oôtuno
pexomenµonan camte nstcxannte n, coornercrnenno, µoporne nnna. On ôtn rax xe yôeµnrenen, xorµa
µeno µoxoµnno µo ntôopa µecepra. Knnenrt, xoropte n µpyrom cnyuae, nosmoxno, nooôme ne crann ôt
saxastnart µecepr, noµ nnnxnnem nocropxenntx onncannñ Bnncenra pemann c¡ecrt «neuenym Anxcxy» n
nµoôanox moxonaµntñ mycc. B xonne xonnon, xomy xe nepnrt, xax ne noxasanmemy ceôx rontxo c nyumeñ
cropont cnennanncry?
Couerax n cnoem manenpe npannno nsanmnoro oômena n npnnnnn nnnxnnx sacnyxnnammero
µonepnx anropnrera, Bnncenr snaunrentno ynennunnan xax cnon uaente, rax n ocnonnte pacxoµt
xnnenron, c xoroptx +rn uaente nauncnxnnct. ¡ena ero ônaroµapx +romy rpmxy mnn npocro nennxonenno.
Oôparnre nnnmanne na ro, xaxym naxnym pont nrpano xaxymeecx orcyrcrnne saôort o nnunoñ ntroµe.
Knnenram xasanoct, uro Bnncenr men npornn cnonx coôcrnenntx nnrepecon, n +ro raxxe paôorano na
nero. |Hoµoônym crparernm moxno c ycnexom npnmenxrt n nenom pxµe camtx pasntx cnryannñ.
Hanpnmep, oµnn nccneµonarent ntxcnnn, uro pexomenµarentnte nnctma, nocnannte µnpexropam no
xaµpam xpynntx xopnopannñ, µamr ôonee ônaronpnxrnte pesyntrart µnx nmµeñ, nmymnx paôory, ecnn
+rn nnctma coµepxar oµno xpnrnuecxoe sameuanne ornocnrentno xanµnµara na xaxym-nnôo naxnym
µonxnocrt cpeµn nosnrnnntx xapaxrepncrnx (Knouse, 1983).|
Bmnoµm
- Hponeµennoe Mnnrpamom nccneµonanne cxnonnocrn nmµeñ x nonnnonennm noxastnaer, uro
oômecrno n nenom oxastnaer cnntnoe µannenne na cnonx orµentntx unenon c nentm noôyxµennx nx x
cornacnm c rpeôonannxmn anropnreron. ¡eñcrnyx nonpexn coôcrnennoñ none, mnorne nopmantnte,
ncnxnuecxn sµoponte nnµnnnµt ôtnn roront npnunnxrt µpyrnm nmµxm cnntnym ôont no npnxasy
anropnrernoro uenonexa. Tenµennnx noµunnxrtcx saxonntm anropnreram oôycnonnena mnoronexonoñ
npaxrnxoñ nnymennx unenam oômecrna mtcnn o rom, uro noµoônoe nonnnonenne xnnxercx npannntntm.
Kpome roro, nmµxm uacro ôtnaer yµoôno nonnnonartcx npnxasam ncrnnntx anropnreron, nocxontxy re
oôtuno nmemr ôontmoñ sanac snannñ, myµpocrn n cnnt. Ho +rnm npnunnam nourenne no ornomennm x
anropnreram moxer nosnnxart neocosnanno. Honnnonenne anropnreram uacro npeµcrannxercx nmµxm
pannonantntm cnocoôom npnnxrnx pemennx.
- Hmµn cxnonnt anromarnuecxn pearnponart na cnmnont anropnrera, a ne na anropnrer xax
raxonoñ. Ocnonntmn cnmnonamn anropnrera xnnxmrcx rnrynt, oµexµa n mapxa anromoônnx. Kax noxasann
nccneµonannx, x nnµnnnµam, oônaµammnm rem nnn nntm cnmnonom anropnrera (no ne nmemmnm npn
http://books.pchelov.com
158
+rom nnxaxnx ncrnnntx npenmymecrn), oxpyxammne ornocxrcx c ôontmnm nourennem. Fonee roro,
npaxrnuecxn nce nnµnnnµt, xoropte ynaxnrentno ornocxrcx x cnmnonam anropnrera, neµoonennnamr
crenent nnnxnnx +rnx cnmnonon na nx noneµenne.
- Moxno samnrnrt ceôx or naryônoro nnnxnnx xaxoro-nnôo anropnrera, saµan ceôe µna cneµymmnx
nonpoca. ¡eñcrnnrentno nn +ror anropnrer xnnxercx +xcneprom n µannoñ oônacrn? Hacxontxo npanµnntm
on moxer oxasartcx? Hepntñ nonpoc ornnexaer name nnnmanne or cnmnonon anropnrera n ]oxycnpyer ero
na ncrnnnom craryce uenonexa. Bropoñ nonpoc sacrannxer nac saµymartcx ne rontxo o xomnerenrnocrn
+xcnepra n µannoñ oônacrn, no n o rom, nacxontxo emy moxno nepnrt. Ham cneµyer nacropoxnrtcx, ecnn
uenonex, c xoroptm mt oômaemcx, cnauana cooômaer o ceôe neuro nerarnnnoe. Taxnm oôpasom nmµn
uacro ntramrcx yôeµnrt oxpyxammnx n cnoeñ uecrnocrn.
Kon1pontnme nonpocm
Coeepueuuoe euaðeuue +amepuauo+
1. uro, no namemy mnennm, nanôonee yôeµnrentno µoxastnaer nepnocrt yrnepxµennx Mnnrpama,
cornacno xoropomy roronnocrt yuacrnnxon +xcnepnmenra npnunnxrt npeµ µpyrnm nmµxm oôycnonnena
nceoômeñ cxnonnocrtm nonnnonartcx anropnrerntm nnnam?
2. Kaxoñ ntnoµ ornocnrentno nameñ cnocoônocrn npnsnanart nnnxnne anropnreron na name
noneµenne cneµyer ns µannoro nccneµonannx? Aprymenrnpyñre cnoe mnenne.
3. Kaxoe nnnxnne oxastnann na yuacrnnxon +xcnepnmenra Mnnrpama rpn ocnonntx cnmnona
anropnrera? Hpnneµnre no xpañneñ mepe µna npnmepa nnnxnnx +rnx cnmnonon ns coôcrnennoro ontra.
Kpumuuecuoe +muueuue
1. B rnane 1 mt cronxnynnct c rpenoxntm ]enomenom, nonyunnmnm nasnanne ]enomena
xannrancrna. Cyrt +roro ]enomena saxnmuaercx n rom, uro unent xomanµt ne oôpamamr nnnmannx na
omnôxn xannrana nnn neoxorno ynomnnamr o nnx. Ecnn ôt nt ôtnn xomanµnpom +xnnaxa camonera, uro
ôt nt cµenann, uroôt cnecrn x mnnnmymy nepoxrnocrt npoxnnennx +roñ onacnoñ renµennnn?
2. Kax nt µymaere, nouemy n uenoneuecxom oômecrne nosnnxna nsanmocnxst mexµy pasmepom n
crarycom? Cunraere nn nt, uro +ra nsanmocnxst moxer ncuesnyrt n ôyµymem? Ecnn nt rax cunraere, ro
xaxne nponecct, no-namemy, x +romy npnneµyr?
3. Hpeµnonoxnm, nt paôoraere n pexnamnom arenrcrne, cosµammem renennsnonnte xommepuecxne
]nntmt o npoµyxrax, xoropte nmemr pxµ µocronncrn n oµnn neµocrarox. Ecnn nt xornre, uroôt
ayµnropnx nonepnna n cymecrnonanne µocronncrn, cneµyer nn ynomnnart o neµocrarxe? Ecnn nt o nem
ynomxnere, ro xorµa nt +ro cµenaere n nauane, n cepeµnne nnn n xonne pexnamnoro ponnxa? Kax nt
oô¡xcnnre cµenanntñ namn ntôop?
Inana 7. ±eqnnn1
Hpaeu.o +a.oeo
¡nx roro uroôt uro-ro nonmônrt, naµo ocosnart, uro +ro moxer ôtrt yrpaueno.
I. K. Uecmepmou
Heôontmoñ ropoµ Meca, mrar Apnsona, pacnonoxen neµanexo or uennxca, rµe x xnny. B Mece ner
nnxaxnx ocoôenno nnrepecntx µocronpnmeuarentnocreñ, oµnaxo +ror ropoµ nsnecren rem, uro n nem
xnner mnoro mopmonon (no xonnuecrny npoxnnammnx n ropoµe mopmonon Meca sannmaer nropoe mecro n
mnpe nocne Conr-Heñx-Cnrn). B nenrpe ropoµa naxoµnrcx orpomntñ mopmoncxnñ xpam, reppnropnx
noxpyr xoroporo rmarentno yxoxena. × ne pas nsµann nocxnmancx apxnrexrypoñ +roro xpama, no y menx
nnxorµa ne nosnnxana mtcnt sañrn nnyrpt. Tax ôtno µo roro µnx, xorµa x npnunran n rasere crartm, n
http://books.pchelov.com
159
xoropoñ paccxastnanoct oô ocoôom nnyrpennem cexrope mopmoncxnx xpamon, xyµa nmemr µocryn rontxo
nepnte aµenrt nepxnn. ¡axe nonooôpamennte ne µonxnt ero nnµert, oµnaxo ns +roro npannna ecrt
ncxnmuenne. B reuenne necxontxnx µneñ cpasy nocne roro, xax xpam ntcrpannaercx sanono, ncem
xenammnm paspemaercx conepmnrt +xcxypcnm no sµannm, nxnmuax ry ero cexnnm, nxoµ n xoropym n
ocrantnoe npemx sanpemen.
B rasernoñ crarte cooômanoct o rom, uro xpam n Mece neµanno ôtn noµnonnen n uro
pexoncrpyxnnx ôtna µocrarouno xannrantnoñ, uroôt xpam moxno ôtno cunrart «nontm» no nepxonntm
cranµapram. Taxnm oôpasom, rontxo n reuenne ônnxañmnx necxontxnx µneñ nocernrenn, ne xnnxnmnecx
mopmonamn, mornn ynnµert ry uacrt xpama, µocryn n xoropym µnx nnx ncerµa ôtn sanpemen. × ouent
xopomo nomnm, xax noµeñcrnonana na menx +ra crartx: x nemeµnenno pemnn ornpannrtcx na +xcxypcnm.
Ho xorµa x nosnonnn cnoemy µpyry, uroôt cnpocnrt, ne xouer nn on cocrannrt mne xomnannm, x nauan
nonnmart neuro nnrepecnoe n ôtcrpo nsmennn cnoe pemenne.
Orxnonnn npeµnoxenne, moñ µpyr nonnrepeconancx, nouemy x nµpyr rax cnntno saxoren nocernrt
mopmoncxnñ xpam. × ôtn ntnyxµen npnsnart, uro µo cnx nop mne ne npnxoµnna n ronony mtcnt
conepmnrt +xcxypcnm no xpamy, uro y menx ner nonpocon o pennrnn mopmonon, na xoropte mne
rpeôonancx ôt orner, uro x ne nnrepecymct nepxonnoñ apxnrexrypoñ n uro x ne oxnµam nañrn n +rom
xpame neuro raxoe, uero x ne mor ôt ynnµert n pxµe µpyrnx nepxneñ, pacnonoxenntx na µannoñ
reppnropnn.
B xoµe nameñ ôeceµt mne crano xcno, uro ocoôax npnrxrarentnax cnna µannoro xpama oô¡xcnxercx
eµnncrnennoñ npnunnoñ: ecnn x n ônnxañmne µnn ne nosnaxomnmct c sanperntm cexropom, ro nnxorµa n
ôyµymem ne ôyµy nmert raxoro manca. Heuro, uro camo no ceôe ne npeµcrannxno µnx menx ôontmoro
nnrepeca, crano n monx rnasax npnnnexarentntm npocro noromy, uro ono crpemnrentno cranonnnoct
menee µocrynntm.
To, uero cnnmxou uano, nnnne1cn nannyumnu, a y1pa1a - +1o cauoe yaacnoe
Honaram, uro ne rontxo x nmem noµoônym cnaôocrt. Hourn xaxµtñ noµnepxen nnnxnnm
npuuµuna oequµuma n roñ nnn nnoñ crenenn. Paccmorpnm n xauecrne µoxasarentcrna onpoc cryµenron
ynnnepcnrera unopnµt, xoropte, xax n ôontmnncrno cryµenron nocneµnero xypca, onennnann xauecrno
nnmn n xa]erepnn xamnyca xax neyµonnernopnrentnoe. uepes µenxrt µneñ, cornacno µanntm nroporo
onpoca, cryµenrt nsmennnn cnoe mnenne. Cnyunnoct neuro, sacrannnmee nx nonmônrt ônmµa, nxoµxmne
n menm xa]erepnx. Hmôontrno, uro coôtrne, sacrannnmee cryµenron nsmennrt cnom rouxy spennx, ne
nmeno nnuero oômero c xauecrnom npnroronnennx nnmn, xoropoe ne nsmennnoct nn na ñory. Ho nor
µocrynnocrt +roñ nnmn nsmennnact. Hesaµonro µo nponeµennx nroporo onpoca cryµenrt ysnann, uro ns-
sa noxapa onn ne cmoryr nnrartcx n xa]erepnn n reuenne cneµymmnx µnyx neµent (West, 1975).
Korµa xonnexnnonept ncxxoñ ncxunnt, or ôeñcôontntx xapr µo npeµmeron anrnxnapnara,
onpeµenxmr nennocrt xaxoro-nnôo npeµmera, npnnnnn µe]nnnra oxastnaer na nnx ocoôenno ôontmoe
nnnxnne. Kax npannno, ecnn npeµmer xnnxercx papnrerom, on ôonee nenen. Ocoôenno noxasarenen
qeuo+eu opaeoµeuuoeo oeqerma. Hcnopuennte npeµmert pasmasannax nouronax mapxa nnn c µnyx
cropon oµnnaxono oruexanennax monera nnorµa cunramrcx nanôonee nenntmn ns ncex. Tax, nouronax
mapxa, na xoropoñ nsoôpaxenne ¡xopµxa Bamnnrrona nmeer rpn rnasa, ne coornercrnyer anaromnuecxnm
]axram n ntrnxµnr ne+crernuno, oµnaxo xonnexnnonept ee ycnnenno nmyr. B +rom ecrt nponnx:
µe]exrnte nemn, xoropte n µpyrom cnyuae comnn ôt sa mycop, oxastnamrcx nenntm nmymecrnom, ecnn
onn necyr na ceôe neuart coornercrnymmero µe]nnnra.
Cyrt npnnnnna µe]nnnra raxona µeuuocmi :eeo-.uoo nosumueuoeo e uauux e.asax cvuecmeeuuo
vee.u:ueaemc», ec.u ouo cmauoeumc» ueoocmvnui+. C momenra moero onncannoro ntme cronxnonennx c
+rnm npnnnnnom x nauan oôpamart nnnmanne na ero nnnxnne na moe noneµenne. Hanpnmep, x oôtuno
npeptnam nnrepecnym ôeceµy c monmn rocrxmn, uroôt ornernrt na rene]onntñ snonox nensnecrnoro
snonxmero. B µannoñ cnryannn +ror snonxmnñ nmeer oµno ouent naxnoe xauecrno, xoroporo ner y moero
«ounoro» coôeceµnnxa, norennnantnym neµocrynnocrt. Ecnn x ne orneuy na snonox, x mory norepxrt
roro, xro snonnr (a raxxe nn]opmannm, xoropym on necer), nancerµa. He nmeer snauennx, uro rexymax
http://books.pchelov.com
160
ôeceµa moxer ôtrt upesntuañno naxnoñ nnn nnrepecnoñ ropasµo ôonee nnrepecnoñ n naxnoñ, uem
pxµonoñ rene]onntñ snonox. Korµa snonnr rene]on, pasronop c uenonexom, xoroptñ snonnr, xaxercx mne
ôonee naxntm, uem ôeceµa c monmn rocrxmn.
Mtcnt o nosmoxnoñ norepe oxastnaer na nmµeñ ôontmee nnnxnne, uem mtcnt o npnoôperennn.
Hanpnmep, cryµenrt ncntrtnamr ôonee cnntnte uyncrna, npeµcrannxx ceôe nmôonnte neyµaun nnn
nnoxym ycnenaemocrt, a ne ycnexn n yueôe n nnunoñ xnsnn (Ketelaar, 1995). Vrposa norennnantnoñ
norepn oxastnamr cnntnoe nnnxnne na npnnxrne pemennñ. Hoxoxe, nosmoxnocrt norepn uero-ro
xnnxercx ôonee cnntnoñ mornnanneñ, uem nosmoxnocrt npnoôperennx uero-nnôo pannoro no nennocrn
(Tversky & Kahneman, 1981, DeDreu & McCusker, 1997). Hanpnmep, µomonnaµentnt, xoroptm cxasann,
cxontxo µener onn moryr norepxrt ns-sa neµocrarounoñ rennonsonxnnn, c ôontmeñ crenentm nepoxrnocrn
sañmyrcx yrennennem cnonx µomon no cpannennm c remn µomonnaµentnamn, xoroptm cxasann, cxontxo
µener onn moryr c+xonomnrt (Gonzales, Aronson, & Costanzo, 1988). Hoxoxne pesyntrart ôtnn nonyuent
nccneµonarenxmn, µananmnmn monoµtm xenmnnam ôpommpt, n xoroptx ronopnnoct o neoôxoµnmocrn
perynxpnoro camooôcneµonannx, nosnonxmmero ntxnnrt pax rpyµn na panneñ craµnn (Meyerwitz &
Chaiken, 1987; Meyerwitz, Wilson & Chaiken, 1991). Xenmnnt uame orxnnxannct na npnstn npaueñ, ecnn
n ôpommpax cooômanoct, uro neuro (n µannom cnyuae sµoponte) moxer ôtrt yrpaueno (nanpnmep, «Bt
moxere norepxrt cnom rpyµt, ecnn ne ôyµere rparnrt ncero nxrt mnnyr xaxµtñ mecxn na ee ocmorp n
npomyntnanne»), n pexe cneµonann meµnnnncxnm pexomenµannxm, ns xoroptx ntrexano, uro neuro (n
µannom cnyuae xopomee sµoponte) moxer ôtrt npnoôpereno (nanpnmep, «Bama rpyµt ncerµa ôyµer
sµoponoñ, ecnn nt cranere rparnrt rontxo nxrt mnnyr xaxµtñ mecxn na ee ocmorp n npomyntnanne»).
Oepauuueuuoe uouuuecmeo
Koneuno, «npo]eccnonant ycrynunnocrn» ntramrcx nsnnexart ntroµy ns roro ]axra, uro
npnnnnn µe]nnnra oxastnaer upesntuañno cnntnoe nnnxnne na namn npeµcrannennx o nennocrn nemeñ.
Hpoµannt uacro ncnontsymr raxrnxy «cooômennx oô orpannuennom xonnuecrne» noxynarenm ronopxr,
uro onpeµenennoro ronapa mano n nentsx rapanrnponart, uro +roro ronapa xnarnr na ncex xenammnx ero
npnoôpecrn. B nepnoµ, xorµa x c nentm nsyuennx crparernñ µocrnxennx ycrynunnocrn nneµpxncx n
pasnnunte oprannsannn, x nnµen, xax marmura coooueuu» oo oepauu:euuo+ ro.u:ecmee neoµnoxparno
ncnontsonanact n pasnnuntx cnryannxx: «Hoµoôntx anromoônneñ c orxnµtnammnmcx nepxom n c raxnm
momntm moropom no ncem mrare ocranoct ne ôonee nxrn. Korµa onn ôyµyr npoµant, ôontme nt nx ne
ynnµnre n npoµaxe, noromy uro anromoônntnte sanoµt nx yxe ne nponsnoµxr», «3ro oµnn ns µnyx
ocranmnxcx nenpoµanntmn yrnontx yuacrxon semnn. Bam ne cronr µaxe cmorpert µpyroñ, rax xax on
neyµauno pacnonoxen», «Bam cneµyer ceptesno noµymart o noxynxe eme oµnoro raxoro uemoµana nmenno
ceroµnx, noromy uro n nocranxax nponsomen côoñ, n nnxro ne snaer, xorµa npnµer cneµymmax naprnx
ronapa».
http://books.pchelov.com
161
Pnc. 7.1. Hennoc1t µeqnnn1a. Topronnt uacro ncnontsymr npnnnnn µe]nnnra n pexname. B
nacroxmem npnmepe onn axnenrnpymr ynnxantnym peµxocrt nonoñ ]opmynt «Konreñr Toran»
Hnorµa nn]opmannx oô orpannuennom xonnuecrne ronapa ôtna nepnoñ, a nnorµa ]antmnnoñ.
Oµnaxo n xaxµom cnyuae namepenne npoµannon saxnmuanoct n rom, uroôt yôeµnrt noxynareneñ n
µe]nnnrnocrn nnrepecymmero nx npeµmera n raxnm oôpasom ynennunrt ero nennocrt n nx rnasax.
Hpnsnamct, x ne mor ne nocxnmartcx npoµannamn, xoropte, ncnontsyx onncannym raxrnxy,
nnµnnnµyantno noµxoµnnn x xaxµomy norennnantnomy noxynarenm. Ocoôenno cnntnoe nneuarnenne
nponsnena na menx ynonxa, xoropax npnmenxnact npoµannamn, paôoranmnmn n oµnom marasnne ôtronoñ
rexnnxn.
Cyrt +roñ ynonxn cocroxna n cneµymmem. Hpeµnonoxnm, npoµanny noxasanoct, uro nexax napa
sannrepeconanact onpeµenenntm ronapom. Cymecrnyer macca npnsnaxon npoxnnxemoro x ronapy nnrepeca
nnnmarentnoe nsyuenne npnôopa n nncrpyxnnñ x nemy, oôcyxµenne xauecrn +roro npnôopa. Oµnaxo
ecnn noxynarenn ne npnnxnn pemennx, onn, xax npannno, ne ntramrcx nañrn npoµanna, uroôt nonyunrt y
nero ôonee noµpoônym nn]opmannm. Oônapyxnn sannrepeconanmymcx ronapom napy, npoµanen moxer
noµoñrn n cxasart: «× nnxy, nt nnrepecyerect +roñ moµentm. 3ro neyµnnnrentno, neµt +ro npexpacntñ
annapar, µa n nena noµxoµxmax. Ho, x necuacrtm, x npoµan +ry nemt µpyroñ nape ne ôonee µnaµnarn
mnnyr romy nasaµ. H, ecnn x ne omnôamct, raxnx moµeneñ ôontme ner na namem cxnaµe».
Hoxynarenn, xoneuno, ncntrtnamr pasouaponanne, xoropoe orpaxaercx na nx nnnax. Hs-sa
yrpauennoñ µocrynnocrn nemt nnesanno cranonnrcx eme ôonee npnnnexarentnoñ n nx rnasax. Oôtuno
oµnn ns noxynareneñ cnpamnnaer, ner nn xort maneñmero manca na ro, uro oµna raxax moµent cnyuañno
ocranact nenpoµannoñ. «Xopomo, µonycxaer raxym nosmoxnocrt npoµanen, x mory +ro nponepnrt. ×
npannntno nonxn, uro nam nyxna nmenno +ra moµent n uro nac ycrpannaer ee nena?» 3ror nonpoc nmeer
pemammee snauenne. Hpoµanen saµeñcrnyer npnnnnn µe]nnnra n npeµnaraer noxynarenxm cnxsart ceôx
oôxsarentcrnom xynnrt npnôop nmenno rorµa, xorµa +ror npnôop xaxercx nanmenee µocrynntm n,
cneµonarentno, nanôonee xenanntm. Mnorne noxynarenn n camom µene cornamamrcx xynnrt
sannrepeconanmym nx nemt n raxoñ momenr. Taxnm oôpasom, xorµa npoµanen nosnpamaercx n cooômaer,
uro nañµena µononnnrentnax naprnx µanntx npnôopon, on yxe µepxnr narorone pyuxy n ônanx
xonrpaxra. Cooômenne o rom, uro nyxntñ ronap nmeercx n µocrarounom xonnuecrne, moxer sacrannrt
nexoroptx noxynareneñ nocunrart ero menee npnnnexarentntm (Schwarz, 1984). Ho x +romy npemenn
http://books.pchelov.com
162
µeno saxoµnr cnnmxom µanexo n ôontmnncrno nmµeñ yxe ne moryr nsmennrt cnoemy cnony. Pemenne o
noxynxe, nyônnuno npnnxroe n noµxpennennoe oôxsarentcrnom n pemammnñ momenr, ocraercx n cnne.
Hoxynarenn noµnnctnamr xonrpaxr, n nemt oxastnaercx npoµannoñ.
Bu+um epe+euu
C meroµnxoñ cooômennx oô orpannuennom xonnuecrne nmeer mnoro oômero marmura
vcmauoe.euu» npeoe.iuoeo cpora, cyrt xoropoñ saxnmuaercx n cneµymmem: «npo]eccnonan
ycrynunnocrn» o]nnnantno ycranannnnaer onpeµenenntñ npemennoñ nnrepnan, n reuenne xoroporo
uenonex (nanpnmep, noxynarent) moxer peannsonart npeµocrannxemym emy nosmoxnocrt. Concem xax n
npnneµennom ntme npnmepe, xacammemcx nocemennx «µnopa ranncrn» mopmoncxoro xpama, nmµn uacro
naunnamr µenart ro, uro onn nnxorµa ne coônpannct µenart, rontxo noromy, uro ncxope yxe nentsx ôyµer
+ro cµenart. Kommepcanrt sacrannxmr +ry renµennnm paôorart na ceôx, ycranannnnax xpañnne cpoxn
npoµax n cooômax oô +rom norennnantntm noxynarenxm. 3rn cpoxn nopoxµamr nnrepec x romy, uro
panee ne ntstnano nnxaxoro nnrepeca. ¡annax raxrnxa uacro ncnontsyercx npn pexnamnponannn ]nntmon
n cnexraxneñ. Heµanno x samernn, xax oµnn neneycrpemnenntñ nnaµenen rearpa yxnrpnncx rpn pasa
npnmennrt npnnnnn µe]nnnra, µenax xoporxoe cooômenne, cocroxmee ncero ns nxrn cnon: «Cpox
+xcxnmsnnnoro anraxemenra cxopo saxanunnaercx!»
Oµna ns moµn]nxannñ raxrnxn ycranonnennx npeµentnoro cpoxa nontsyercx ôontmoñ
nonynxpnocrtm y nexoroptx ropronnen, oxastnammnx µannenne na norennnantntx noxynareneñ. ¡enns
+rnx ropronnen «npxmo ceñuac». Knnenram uacro ronopxr, uro, ecnn onn ne pemar xynnrt xaxym-nnôo
nemt nemeµnenno, onn cmoryr npnoôpecrn ee rontxo no ôonee ntcoxoñ nene nnn ne cmoryr xynnrt ee
nooôme. ¡o cneµennx npeµnonaraemoro unena xnyôa sµopontx nnn noxynarenx anromoônnx µonoµxr, uro
saxnmuenne ntroµnoñ cµenxn nentsx orxnaµtnart; ecnn xe norennnantntñ xnnenr noxnner nomemenne,
cµenxa copnercx. Oµna xpynnax xomnannx, sannmammaxcx nsroronnennem . µercxnx ]ororpa]nuecxnx
noprperon, noôyxµaer poµnreneñ cpasy xe saxastnart n noxynart xax moxno ôontme xonnñ, oô¡xnnxx,
uro «ns-sa orcyrcrnnx ycnonnñ µnx xpanennx cnnmxon nenpoµannte ]ororpa]nn µereñ cxnramrcx n
reuenne µnaµnarn uertpex uacon». Arenr, npeµnarammnñ xypnant xnntnam, moxer saxnnrt, uro n µpyrne
µnn on ne cmoxer nsxrt na cxnaµe xaxoñ-nnôo xypnan n, cneµonarentno, re, xro xouer ero npnoôpecrn,
µonxnt cµenart +ro ne orxnaµtnax. Pyxonoµcrno ]npmt, sannmammeñcx ropronneñ ntnecocamn, n +ry
]npmy mne yµanoct nponnxnyrt pexomenµyer cnonm arenram saxnnxrt: «× µonxen oôoñrn rax mnoro
nmµeñ, uro xaxµym xnaprnpy x mory nocernrt rontxo oµnn pas. ¡axe ecnn nosxe nt pemnre, uro nam
nyxno xynnrt +ror ntnecoc, x ne cmory nepnyrtcx n npoµart ero nam». 3ro, xoneuno, uenyxa;
npeµcrannrenn xomnannn c paµocrtm noñµyr nancrpeuy nmôomy noxynarenm, xoroptñ nonpocnr
nonropno npncnart x nemy arenra. Meneµxep xomnannn no npoµaxam oô¡xcnxn npaxrnxanram, uro
ncrnnnax nent saxnnennx o nenosmoxnocrn nepnyrtcx ne nmeer nnuero oômero c oôneruennem paôort
arenron. Hent saxnmuaercx n rom, uroôt «ne µart npeµnonaraemtm xnnenram npemenn na oôµymtnanne
cµenxn, sanyrart nx n sacrannrt nonepnrt, uro onn ne cmoryr nonyunrt µannym nemt nosxe». Taxax
raxrnxa ntstnaer y nmµeñ xenanne xynnrt npeµnaraemym nm nemt nemeµnenno.
Hcnxonornuecxoe conpo1nnnenne
uaxrt cnnµerentcrnymr o rom, uro «npo]eccnonant ycrynunnocrn» ncnontsymr npnnnnn
µe]nnnra, xnnxmmnñcx oµnnm ns opyµnñ nnnxnnx, upesntuañno uacro n n camtx pasntx cnryannxx. Bce
opyµnx nnnxnnx nmemr ôontmym nnacrt naµ nmµtmn. Bnacrt npnnnnna µe]nnnra oôycnonnena µnymx
ocnonntmn momenramn. Hepntñ momenr nam yxe snaxom. ¡eñcrnne npnnnnna µe]nnnra, xax n µeñcrnne
µpyrnx opyµnñ nnnxnnx, ocnontnaercx na nsnneuennn ntroµt ns nameñ cxnonnocrn nµrn xparuañmnm
nyrem. 3ra cnaôocrt, xax n pantme, xnnxercx pesyntrarom uuqop+upoeauuocmu. Mt snaem, uro nemn,
xoroptmn rpyµno sannaµert, xax npannno, nyume rex nemeñ, xoroptmn sannaµert nerxo (Lynn, 1989).
Ho+romy mt uacro cyµnm o xauecrne npeµmera no ero µocrynnocrn. Taxnm oôpasom, oµna ns npnunn
morymecrna npnnnnna µe]nnnra saxnmuaercx n rom, uro, µeñcrnyx n coornercrnnn c nnm, mt oôtuno
http://books.pchelov.com
163
µeñcrnnrentno oxastnaemcx npantmn. |He xenax npeymentmart npenmymecrna nnn npeynennunnart
onacnocrn, cnxsannte c noµoônoro poµa pannonantntm meroµom, x µonxen samernrt, uro +rn
npenmymecrna n onacnocrn n ôontmnncrne cnoem re xe camte, uro mt paccmarpnnann n npeµtµymnx
rnanax. Coornercrnenno, x ne ôyµy xonnenrpnponart nnnmanne unrareneñ na µannoñ reme n ocranmeñcx
uacrn +roñ rnant, cxaxy rontxo, uro neoôxoµnmo nayunrtcx ornnuart «uecrntñ» µe]nnnr, xoroptñ
nosnnxaer ecrecrnenno, n µe]nnnr, cnennantno c]aôpnxonanntñ «npo]eccnonanamn ycrynunnocrn».|
Bropym npnunny morymecrna npnnnnna µe]nnnra cneµyer ncxart nnyrpn camoro +roro npnnnnna. Ho
mepe roro xax neuro cranonnrcx menee µocrynntm, crenent nameñ cnoôoµt ymentmaercx; a mt ueuaeuou+
repxrt ry cnoôoµy, xoropax y nac ecrt. Crpemnenne coxpannrt nmemmnecx npeporarnnt xnnxercx
nenrpantntm momenrom n meopuu ncuxo.oeu:ecroeo pearmueuoeo conpomue.euu», paspaôorannoñ
ncnxonorom ¡xexom Fpemom µnx oô¡xcnennx peaxnnn nmµeñ na ymentmenne crenenn nnunoro xonrponx
(J. W. Brehm, 1966; S. S. Brehm & J. W. Brehm, 1981). Cornacno +roñ reopnn, ncxxnñ pas, xorµa uro-ro
orpannunnaer nam ntôop nnn nnmaer nac nosmoxnocrn ntôopa, norpeônocrt coxpannrt namn cnoôoµt
sacrannxer nac xenart nx (a raxxe ronapt n ycnyrn, cnxsannte c nnmn) snaunrentno cnntnee, uem npexµe.
Ho+romy xorµa µe]nnnr nnn uro-nnôo nnoe sarpyµnxer nam µocryn x xaxomy-nnôo npeµmery, mt
crpemnmcx npornnocroxrt nmemarentcrny, xenax onnaµert +rnm npeµmerom ôontme, uem npexµe, n
npeµnpnnnmax coornercrnymmne nontrxn. Kaxnm ôt ouennµntm +ro yrnepxµenne nn xasanoct n reopnn,
+ro xnnenne nycrnno xopnn rnyôoxo no nce cnon oômecrna. Teopnx ncnxonornuecxoro peaxrnnnoro
conpornnnennx oô¡xcnxer pasnnrne mnoxecrna pasnnuntx ]opm uenoneuecxoro noneµennx. Oµnaxo,
npexµe uem npncrynnrt x ocnemennm +roro nonpoca, cneµyer ntxcnnrt, n xaxom nospacre y nmµeñ
nnepnte noxnnxercx xenanne ôoportcx npornn orpannuennx nx cnoôoµt.
¡ercxne ncnxonorn yrnepxµamr, uro poµnrenn, xax npannno, nnepnte cranxnnamrcx c
rpyµnocrxmn npn oômennn c µertmn, xorµa rem ncnonnxercx µna roµa +ror nospacr nsnecren xax
«yxacnte µna roµa». Fontmnncrno poµnreneñ ormeuamr, uro n nospacre µnyx ner µern naunnamr necrn
ceôx npornnopeunno. ¡nyxnernne mantmn ncxuecxn conpornnnxmrcx nnemnemy µannennm, ocoôenno
oxastnaemomy na nnx poµnrenxmn. Hpnxaxnre nm uro-ro cµenart, onn cµenamr nce naoôopor; µañre nm
oµny nrpymxy, onn norpeôymr µpyrym; nostmnre nx na pyxn, onn cranyr ntptnartcx n rpeôonart, uroôt
nx nocrannnn na non; nocrantre nx na non, onn naunyr xnarartcx sa nac n npocnrt, uroôt nx cnona nsxnn
na pyxn.
Hnrepecnoe nccneµonanne ôtno nponeµeno n Bnpµxnnnn (S. S. Brehm & Weitraub, 1977).
¡nyxnernnx mantunxon n conponoxµennn nx marepeñ ornoµnnn n xomnary, n xoropoñ naxoµnnnct µne
oµnnaxono npnnnexarentnte nrpymxn. Hrpymxn pacnonarannct raxnm oôpasom, uro oµna ns nnx croxna
nnepeµn npospaunoro nnexcnrnaconoro ôaptepa, a µpyrax nosaµn nero. B nononnne cnyuaen ntcora
saropoµxn ôtna ncero oµnn ]yr, rax uro npaxrnuecxn nnuro ne memano mantunxam nsxrt nrpymxy,
xoropax naxoµnnact sa +roñ saropoµxoñ. B µpyroñ xe nononnne cnyuaen ntcora saropoµxn ôtna µna ]yra,
rax uro, µnx roro uroôt sannaµert «µantneñ» nrpymxoñ, mantunxam npnxoµnnoct oôxoµnrt ôaptep.
Hccneµonarenn xorenn ysnart, xaxoñ ns µnyx nrpymex µern, yxe µocrarouno xopomo ymemmne xoµnrt,
orµaµyr npeµnourenne npn µanntx oôcroxrentcrnax. Ftnn nonyuent cneµymmne pesyntrart. Korµa
ôaptep ôtn cnnmxom nnsxnm, uroôt nomemart µerxm µoôpartcx µo nrpymxn, naxoµnnmeñcx sa nnm,
mantunxn ne noxastnann nnxaxoro ocoôoro npeµnourennx n ornomennn roñ nnn nnoñ nrpymxn; n
cpeµnem, x nrpymxe, croxnmeñ nnepeµn ôaptepa, onn noµxoµnnn rax xe uacro, xax x roñ nrpymxe, xoropax
naxoµnnact nosaµn nero. Oµnaxo xorµa saropoµxa ôtna µocrarouno ntcoxoñ, uroôt sarpyµnnrt µocryn x
croxmeñ sa neñ nrpymxe, mantunxn n rpn pasa uame orµanann npeµnourenne rpyµnoµocrynnoñ nrpymxe,
uem roñ nrpymxe, xoropax ôtna noµ pyxoñ. Taxnm oôpasom, ôtno ycranonneno, uro µnyxnernne µern
pearnpymr na orpannuenne nx cnoôoµt µemoncrparnnntm nenonnnonennem. |Cneµyer ormernrt, uro
µnyxnernne µenouxn n µannom nccneµonannn pearnponann na ntcoxnñ ôaptep ne rax, xax mantunxn. Ho
nceñ nnµnmocrn, npnunna +roro ne n rom, uro µenouxn ne nospaxamr npornn nontrox orpannunrt nx
cnoôoµy. Bnµnmo, onn npexµe ncero pearnpymr na orpannuennx, xoropte ncxoµxr or µpyrnx nmµeñ, a ne
na ]nsnuecxne nperpaµt (Brehm, 1983).|
Oõuany1mn
http://books.pchelov.com
164
Humep Kepp (Him-Hopr Taù+c)
Htm-Hopx. ¡+nn+n Iyntôan ne nomnnr, xax ncuesnn ero côepexennx. On nomnnr nxpaµunntñ
ronoc nosnonnnmero emy arenra. On nomnnr cnon meurt o ôorarcrne. Ho 81-nernnñ ôtnmnñ paôornnx
xommynantnoñ cnyxôt rax n ne nonxn, xax momennnxn yôeµnnn ero paccrartcx c 18 rtcxuamn µonnapon.
«× npocro xoren noxnrt na mnpoxym nory n nocneµnne orneµennte mne µnn nnn roµt, ronopnr
Iyntôan, xnrent Xonµepa, mrar unopnµa. Korµa xe x oônapyxnn uyµonnmntñ oôman, x ne mor xaxoe-
ro npemx nn ecrt, nn cnart. × norepxn 30 ]ynron. × µo cnx nop ne mory nonepnrt, uro mor cµenart uro-
nnôo noµoônoe».
Iyntôan cran xeprnoñ oprannsannn, xoropym o]nnnantnte mpnµnuecxne nnna nastnamr
«xonropoñ, sannmammeñcx npoµaxeñ nesaperncrpnponanntx nenntx ôymar no rene]ony». 3ra «xonropa»
npeµcrannxer coôoñ ônrxom naônrym manentxym xomnary, n xoropoñ µmxnna momennnxon snonxr
rtcxuam nmµeñ xaxµtñ µent. Cornacno µanntm, nonyuenntm xomnccneñ, xoropax ôtna cnennantno
cosµana npn Cenare c nentm paccneµonannx, noµoônte xomnannn exeroµno ntmannnamr cornn
mnnnnonon µonnapon y nnuero ne noµospenammnx xnnenron.
«Onn ncnontsymr aµpec npecrnxnoro o]nca na Vonn-crpnr n oômanntm nyrem sacrannxmr nmµeñ
nxnaµtnart µentrn n pasnnunte ]anracrnuecxne npoexrt c uapymme snyuamnmn nasnannxmn, ronopnr
Poôepr Aôpamc, rnanntñ npoxypop mrara Htm-Hopx, xoroptñ sa nocneµnne uertpe roµa yuacrnonan n
paccmorpennn ôonee µmxnnt cnyuaen, cnxsanntx c xyntnnuecrnom "xonrop, sannmammnxcx npoµaxeñ
nesaperncrpnponanntx nenntx ôymar no rene]ony". Hnorµa momennnxam yµaercx yôeµnrt nmµeñ
nnoxnrt n comnnrentnoe µeno côepexennx nceñ xnsnn».
Opecrec ¡x. Mañx+nn, nomomnnx rnannoro npoxypopa Htm-Hopxa, nosrnannxmmnñ xomnrer no
samnre nnnecropon n nenntx ôymar, ronopnr, uro n µeñcrnnxx momennnxon moxno ntµennrt rpn
ocnonntx momenra. Cnauana µenaercx «osnaxomnrentntñ snonox». Momennnx npeµcrannxercx arenrom
xomnannn, nmemmeñ +]]exrno snyuamee nasnanne n coornercrnymmnñ aµpec. On ncero nnmt npeµnaraer
norennnantnomy xnnenry osnaxomnrtcx c npocnexramn, n xoroptx paccxastnaercx o µexrentnocrn
xomnannn.
3nonx nropoñ pas, momennnx cnauana onnctnaer rpomaµnte npnôtnn, xoropte moxer npnnecrn
npeµnaraemax nm cµenxa, a sarem ronopnr xnnenry, uro noxa nxnaµt npemenno ne npnnnmamrcx. uepes
nexoropoe npemx momennnx snonnr n rpernñ pas n cooômaer, uro y xnnenra noxnnnact nosmoxnocrt
upesntuañno ntroµno nnoxnrt cnon µentrn.
«Hµex saxnmuaercx n rom, uroôt nomaxart mopxonxoñ nepeµ nnnom noxynarenx, a norom ôtcrpo
yôpart ee, ronopnr Mañx+nn. Hent onepannn ntsnart y uenonexa xenanne xynnrt "nennte"
ôymarn ôtcrpo, ne pasµymtnax cnnmxom µonro. Hnorµa, snonx xaxomy-nnôo uenonexy n rpernñ pas,
momennnx npnrnopxercx, uro on cnntno santxancx, n cooômaer xnnenry, uro on "rontxo uro npnmen ns
ropronoro sana"».
¡annax raxrnxa sacrannna Iyntôana paccrartcx co côepexennxmn nceñ xnsnn. B 1979 roµy
Iyntôany neoµnoxparno snonnn nesnaxomen, xoroptñ, n xonne xonnon, yôeµnn ero nepenecrn n Htm-Hopx
1756 µonnapon, uroôt npnoôpecrn cepeôpo. Hocne eme oµnoñ cepnn rene]onntx snonxon arenr yronopnn
Iyntôana nepenecrn eme 6 rtcxu µonnapon, uroôt xynnrt ne]rt. 3arem momennnxn ntmannnn y Iyntôana
eme 9740 µonnapon, no npnôtnn nesaµaunnntñ xommepcanr rax n ne µoxµancx.
«Moe cepµne ynano, ncnomnnaer Iyntôan. × ne ôtn xaµntm. × rontxo xoren ynnµert nyumne
µnn». Iyntôan rax n ne nepnyn ceôe yrpauennoe.
Pnc. 7.2. Momennnuecxan npoµenxa c ncnontsonanneu npnnnnna µeqnnn1a. Oôparnre
nnnmanne na ro, xax npnmenenne npnnnnna µe]nnnra no npemx nroporo n rpertero rene]onnoro
pasronopa ntnyµnno mncrepa Iyntôana npnnxrt pemenne ne saµymtnaxct. Le.r, sarvrra.o, cosnanne
saremnnnoct
Houemy xe ncnxonornuecxoe peaxrnnnoe conpornnnenne nosnnxaer y µereñ n nospacre nmenno
µnyx ner? Bosmoxno, sµect nmeer snauenne ro, uro n +ro npemx n ncnxnxe peôenxa nponcxoµxr
cymecrnennte nsmenennx. B nospacre µnyx ner manentxnñ uenonex naunnaer ocosnanart ceôx xax
nnµnnnµa. ¡nyxnernne µern paccmarpnnamr ceôx yxe ne npocro xax npoµonxenne oxpyxammeñ cpeµt, a
http://books.pchelov.com
165
xax neuro cnoeoôpasnoe, oôocoônennoe (Levine, 1983; Lewis & Brooks-Gunn, 1979; Mahler, Pine &
Bergman, 1975). Hoxnnenne y µereñ npeµcrannennx oô anronomnn ecrecrnenno neµer x nosnnxnonennm y
nnx npeµcrannennx o cnoôoµe. Hesanncnmoe cymecrno +ro cymecrno, nmemmee cnoôoµy ntôopa;
peôenox, ocosnanmnñ, uro on xnnxercx raxnm cymecrnom, necomnenno ôyµer crpemnrtcx ysnart, xaxona xe
crenent ero cnoôoµt. Cneµonarentno, nam ne cneµyer nn yµnnnxrtcx, nn paccrpannartcx, xorµa mt nnµnm,
uro namn µnyxnernne µern nµyr npornn nameñ nonn. Onn npocro naunnamr omymart ceôx orµentntmn
uenoneuecxnmn cymecrnamn n n nx manentxnx rononxax noxnnxmrcx naxnte nonpoct ornocnrentno nonn,
npan n xonrponx naµ cnryanneñ nonpoct, na xoropte onn crpemxrcx nañrn ornert. B nponecce ôoptôt
sa cnom cnoôoµy n npornnocroxnnx ncxxomy ee orpannuennm nponcxoµnr nonyuenne naxnoñ
nn]opmannn. Btxcnxx npeµent cnoeñ cnoôoµt (n, no connaµennm, npeµen repnennx cnonx poµnreneñ),
µern ysnamr, xorµa nx oôtuno xonrponnpymr, a xorµa onn camn moryr ocymecrnnxrt xonrpont naµ
cnryanneñ. Myµpte poµnrenn npeµocrannxmr cnonm µerxm aµexnarnym nn]opmannm (oô +rom mt
noronopnm necxontxo nosxe).
Peaumueuoe conpomueueuue espocumx. Bmóoeo, opyxue u cmupauoume nopouuu
¡nyxnernne µern ocoôenno cxnonnt oxastnart ncnxonornuecxoe peaxrnnnoe conpornnnenne,
oµnaxo mt npoµonxaem ntcrynart npornn orpannuennñ nameñ cnoôoµt n reuenne nceñ cnoeñ xnsnn.
Hcnxonorn ntµenxmr eme oµnn nepnoµ, xorµa µannax renµennnx ycnnnnaercx: +ro noµpocrxontñ nepnoµ.
Tax xe xax n n µna roµa, n noµpocrxonom nospacre y nmµeñ oôocrpxercx omymenne cnoeñ
nnµnnnµyantnocrn. Hoµpocrox nepecraer nrpart pont peôenxa, xonrponnpyemoro poµnrenxmn, n naunnaer
nrpart pont nspocnoro, nmemmero onpeµenennte npana n oôxsannocrn. Heyµnnnrentno, uro mnomn n
µenymxn cxnonnt cocpeµorounnartcx na cnonx oôxsannocrxx n mentmeñ crenenn, uem na npanax,
xoropte, no nx mnennm, npnônnxamr nx craryc x crarycy nspocntx. Taxxe neyµnnnrentno, uro
rpaµnnnonnoe nanxstnanne poµnrenxmn cnonm µerxm coôcrnenntx nsrnxµon na xnsnt n raxoe npemx
uacro ne µaer µonxnoro +]]exra; noµpocrxn ycxontsamr ns-noµ poµnrentcxoro nnnxnnx, crpoxr rañnte
nnant n ntcrynamr npornn xonrponx co cropont nspocntx.
×pxnm npnmepom naryônoro nosµeñcrnnx poµnrentcxoro µannennx na noµpocrxon xnnxercx rax
nastnaemtñ qeuo+eu Po+eo u µrv.iemmi. Kax nsnecrno, nmôont repoen rpareµnn Bexcnnpa Pomeo
Monrexxn n ¡xynterrt Kanynerrn ôtna oôpeuena na rnôent, rax xax mexµy nx cemtxmn cymecrnonana
µannxx npaxµa. Conpornnnxxct ncem nontrxam pasnyunrt nx, noµpocrxn noxonunnn c coôoñ, rem camtm
nancerµa coeµnnnn cnon cyµtôt n yrnepµnn cnom cnoôoµnym nonm.
Hanpxxennocrt uyncrn n µnnamnunocrt µeñcrnnñ +roñ napt ncerµa ntstnann nsymnenne n
samemarentcrno y spnreneñ n unrareneñ. Kax morno cront ôtcrpo pasnnrtcx raxoe neoôtxnonennoe
uyncrno camoornepxennoñ nmônn y raxoñ mnoñ napt? Pomanrnxn ronopxr o ncrpeuammeñcx upesntuañno
peµxo conepmennoñ nmônn. Vuente-connonorn, oµnaxo, yxastnamr na pont poµnrentcxoro
nmemarentcrna n ntsnannoro nm ncnxonornuecxoro peaxrnnnoro conpornnnennx. Bosmoxno, crpacrt
Pomeo n ¡xynterrt nonauany ne ôtna cront ncenornomammeñ, uroôt ee pasnnrnm ne mornn nomemart
ôaptept, nosµnnrnyrte npaxµymmnmn cemtxmn. Moxer ôtrt, +ra crpacrt ôtna µoneµena µo nanntcmero
naxana camnm ]axrom nannunx +rnx ôaptepon. A ne µymaere nn nt, uro ecnn ôt monoµtx nmµeñ
npeµocrannnn camnm ceôe, nx nnamennax nmôont nesamerno comna ôt na ner?
Hocxontxy +ro ntµymannax ncropnx, raxne nonpoct, pasymeercx, nmemr rnnorernuecxnñ xapaxrep,
a nepnocrt nmôtx orneron na nnx ornocnrentna. C ropasµo ôontmeñ ynepennocrtm moxno orneuart na
noµoônte nonpoct, xacammnecx conpemenntx Pomeo n ¡xynterr. B camom nn µene nnmônennte mnomn
n µenymxn, npornnocroxmne poµnrentcxomy nmemarentcrny, ôonee npeµant µpyr µpyry? ¡eñcrnnrentno
nn nx nmôont xnnxercx ocoôenno cnntnoñ? Amepnxancxne nccneµonarenn, onpocnnmne 140 nap, xnnymnx
n Konopaµo, µamr nonoxnrentnte ornert na +rn nonpoct. B xoµe nponeµenntx nccneµonannñ ôtno
ntxcneno, uro xorx poµnrentcxoe nmemarentcrno n xaxoñ-ro crenenn ycnoxnxer ornomennx nnmônenntx
(naprnept ornocxrcx µpyr x µpyry ôonee xpnrnuno), +ro nmemarentcrno raxxe «pasxnraer» nmôont n
ntstnaer y monoµtx nmµeñ xenanne noxennrtcx. Korµa xe µannenne co cropont poµnreneñ ocnaôenaer,
pomanrnuecxne uyncrna, xax npannno, necxontxo ocrtnamr (Driscoll, Davis & Lipetz, 1972). |Btxnnenne n
http://books.pchelov.com
166
xaxom-nnôo xonxpernom cnyuae ]enomena Pomeo n ¡xynterrt ne µonxno necrn x ôesoronopounomy
npnnxrnm poµnrenxmn pomanrnuecxoro ntôopa cnonx µereñ-noµpocrxon. Heontrnte nrpoxn n
µennxarnoñ nrpe n nmôont uacro omnôamrcx; cneµonarentno, onn mornn ôt nsnneut nemanym nontsy ns
coneron nspocntx, nmemmnx ôontmoñ xnsnenntñ ontr. Poµnrenxm, xenammnm myµpo pyxonoµnrt
cnonmn µertmn, cneµyer nonnmart, uro noµpocrxn, xoropte xorxr omymart ceôx monoµtmn nspocntmn,
ôyµyr nerarnnno pearnponart na nmôte nontrxn xonrponx, xoropte xnnxmrcx rnnnuntmn µnx
ornomennñ poµnreneñ c µertmn. Iopasµo ôonee +]]exrnnntmn, uem rpaµnnnonnte ]opmt
poµnrentcxoro xonrponx (sanpert n naxasannx), ôyµyr nspocnte nncrpymenrt nnnxnnx (npeµnourenne n
yôexµenne). Xorx ontr cemeñcrn Monrexxn n Kanynerrn xnnxercx nnreparypnoñ rnnepôonoñ,
µecnornunte orpannuennx ornomennñ mntx nnmônenntx nnonne moryr n n peantnoñ xnsnn npenparnrt
pomanrnuecxnñ coms n rañntñ, nsnnmne ntnxnñ n µaxe rparnuecxnñ. Hoµpoônoe onncanne
nccneµonannx nap n Konopaµo moxno nañrn n xnnre ¡pncxonna (Driscoll et al., 1972)|
Ecnn npoxnnennx ]enomena Pomeo n ¡xynterrt y conpemenntx noµpocrxon uacro ntrnxµxr
nperennnosntmn n rnasax nocroponnnx naônmµareneñ, µpyrne npoxnnennx noµpocrxonoro peaxrnnnoro
conpornnnennx nepeµxo npnnoµxr x rparnuecxnm nocneµcrnnxm. Fonee µecxrnnernx no ncex cpeµcrnax
macconoñ nn]opmannn mnpoxo pexnamnponancx copr cnraper «nnpµxnncxne ronxne» (Jirginia Slims).
Inannax mtcnt, nponoµnnmaxcx n µannoñ pexname, ôtna cneµymmax: xenmnnt «npomnn µnnnntñ nyrt»
c rex nop, xorµa oômecrno rpeôonano or nnx cmnpennx, µoôpoµerentnocrn n ônaronocnnrannocrn.
Xenmnna ôontme ne µonxna nosnonxrt xomy ôt ro nn ôtno orpannunnart cnom cnoôoµy, n rom uncne
cnoôoµy xypnrt cnrapert. Hmena nn +ra pexnamnax nµex ycnex n nnnnnnponannn µemoncrparnnnoro
nenoµunnennx rpeôonannxm oômecrna? Cornacno crarncrnuecxnm µanntm, sa nect nepnoµ nponeµennx
µannoñ pexnamnoñ xamnannn nponenr xypxmnx cnrapert ynennunncx rontxo n oµnoñ µemorpa]nuecxoñ
rpynne cpeµn µenymex-noµpocrxon.
Taxnm oôpasom, ncnxonornuecxoe peaxrnnnoe conpornnnenne µnyxnernnx µereñ n rnn+ñµxepon
nanomnnaer reuenne ôypnoro noroxa. V ôontmnncrna xe nspocntx nmµeñ nynxan peaxrnnnoñ +neprnn µo
nopt µo npemenn cnnr, n ero nsnepxenne naunnaercx rontxo npn onpeµenenntx oôcroxrentcrnax (Ruback
& Juieng, 1997). Taxne nsnepxennx n xaxµom xonxpernom cnyuae nmemr cnon ocoôennocrn,
npeµcrannxmmne nnrepec ne rontxo µnx ncnxonoron n connonoron, nsyuammnx uenoneuecxoe noneµenne,
no n µnx nmµeñ, cosµammnx saxont n «µenammnx» nonnrnxy.
---
O1ue1 un1a1enn (an1entnnnm Bn+xcõypra, m1a1 Bnpµannnn)
B npou.oe Poroecmeo » nosuaro+u.aci c 27-.emuu+ +vr:uuoù. Mue oi.o 19. Xom» omom
+vr:uua oi. ue e +oe+ ervce, » cma.a c uu+ ecmpe:amic» eos+oruo, nomo+v :mo euu+auue :e.oeera,
romopiù oi. ua+uoeo cmapue +eu», .icmu.o +oe+v ca+o.moum. Ho » cepiesuo ue uumepecoea.aci u+ oo
mex nop, nora +ou poocmeeuuuru ue cma.u eiparami osaoo:euuocmi no noeoov uaueù pasuuµi e
eospacme. Ue+ oo.iue ouu oi.u ueooeo.iui, me+ cu.iuee » e.mo.».aci. Hau po+au o.u.c» eceeo n»mi
+ec»µee, uo ec.u oi +ou pooume.u uu:eeo +ue ue eoeopu.u, » paccma.aci oi c uu+ vre :epes +ec»µ.
Hpnueuanne an1opa: Xorx Pomeo n ¡xynterra µanno crann ncropneñ, noxoxe, uro ]enomen
Pomeo n ¡xynterrt ôeccmepren n perynxpno µaer o ceôe snart n ropoµxax npoµe Fn+xcôypra, mrar
Bnpµxnnnx.
---
¡anañre paccmorpnm xonxperntñ npnmep. B Kenneco, mrar ¡xopµxnx, ôtn npnnxr saxon,
rpeôymmnñ or xaxµoro nspocnoro xnrenx ropoµa npnoôperennx opyxnx n ôoenpnnacon. B cnyuae
nenonnnonennx ropoxanam rposnno naxasanne or µnyx coren µonnapon mrpa]a µo mecrn mecxnen
rmpemnoro saxnmuennx. ¡anntñ saxon orpannunnan cnoôoµy xnreneñ Kenneco. Kpome roro, neoôxoµnmo
ormernrt, uro ropoµcxoñ Coner npnnxn +ror saxon, nponrnopnponan oômecrnennoe mnenne. Kasanoct ôt,
cornacno reopnn peaxrnnnoro conpornnnennx, npn µanntx oôcroxrentcrnax nemnorne ns nspocntx
xnreneñ ropoµa c nacenennem 54 rtcxun uenonex µonxnt ôtnn noµunnnrtcx. Oµnaxo, xax ormeuanoct n
raserax, n reuenne rpex-uertpex neµent nocne npnnxrnx µannoro saxona ropronnx opyxnem n Kenneco
http://books.pchelov.com
167
nponnerana.
Kax xe moxno oô¡xcnnrt cront ouennµnoe npornnopeune? Hponeµenntñ connonoramn onpoc
nnaµentnen marasnnon n Kenneco noxasan, uro noxynarenn opyxnx ne xnnxnnct xnrenxmn +roro ropoµa, a
ôtnn npnesxnmn. Hpnnxrt pemenne npnoôpecrn opyxne n Kenneco ôontmnncrno ns nnx noôyµnna
pexnama. ¡onna Ipnn, nnaµennna marasnna, nasnannoro n rasernoñ crarte «ôaxaneñnoñ nanxoñ, n xoropoñ
roprymr opyxnem», cµenana cneµymmee saxnmuenne: «Fnsnec nponneraer. Ho nourn nce opyxne ôtno
xynneno nmµtmn, npnexanmnmn ns µpyrnx mecr. Tontxo µna nnn rpn mecrntx xnrenx xynnnn y nac
opyxne, noµunnxxct saxony». Hs +roro cneµyer, uro opyxne npnoôperann rontxo re nmµn, utx cnoôoµa ne
ôtna orpannuena npnnxrtm saxonom.
Ananornuntñ cnyuañ nmen mecro µecxrnnernem panee n necxontxnx cornxx mnnt x mry or
Kenneco. B oxpyre ¡+ñµ (n +ror oxpyr nxoµnr Mañamn), mrar unopnµa, n nenxx oxpant oxpyxammeñ
cpeµt ôtn npnnxr saxon, sanpemanmnñ npnmenenne (a raxxe xpanenne!) mommnx cpeµcrn, coµepxamnx
]oc]art. Kax noxasano nccneµonanne, nponeµennoe c nentm onpeµenennx connantnoro nosµeñcrnnx +roro
saxona, xnrenn Mañamn orpearnponann na ero npnnxrne cneµymmnm oôpasom. Bo-nepntx, nnµnmo, n
rpaµnnnxx unopnµt, mnorne sanxnnct xonrpaôanµoñ. Fontmne «mtntnte xapanant» ornpannxnnct n
ônnxañmne oxpyra sa ]oc]arcoµepxamnmn mommnmn cpeµcrnamn. Hmµn crapannct cnpxrart y ceôx µoma
xax moxno ôontme sanpemenntx xopoôox c nopomxamn n ôyrtnox c xnµxocrxmn; nexoropte ôtnn
nacrontxo oµepxnmt nµeeñ naxonnrentcrna, uro ntrannct oôecneunrt ceôx ]oc]arcoµepxamnmn
mommnmn cpeµcrnamn na necxontxo ner nnepeµ.
Homnmo µemoncrparnnnoro nenonnnonennx ormeuanact µpyrax, menee xnnax n ôonee oômax,
peaxnnx na npnnxrne µannoro saxona. Fontmnncrno xnreneñ Mañamn crann cnntno xenart roro, uero onn
ôontme ne mornn nmert. Coornercrnenno, onn nauann ntme onennnart xauecrna ]oc]arcoµepxamnx
mommnx cpeµcrn. Ho cpannennm c xnrenxmn ropoµa Tamna, na xoroptx npnnxrtñ n oxpyre ¡+ñµ saxon ne
pacnpocrpanxncx, xnrenn Mañamn onennnann +rn cpeµcrna xax ôonee mxrxne, ôonee +]]exrnnno
µeñcrnymmne n xonoµnoñ noµe, nyume orôennnammne, ocnexammne n ycrpanxmmne nxrna. Hocne
npnnxrnx µannoro saxona xnrenn Mañamn µaxe nauann cunrart, uro ]oc]arcoµepxamne mommne
cpeµcrna yµoônee n ncnontsonannn (Mazis, 1975; Mazis, Settle & Leslie, 1973).
Taxax peaxnnx rnnnuna µnx nnµnnnµon, yrparnnmnx xaxym-nnôo cnoôoµy. Hpnsnanne ee
rnnnunocrn nomoraer nonxrt, uem oôycnonneno ncnxonornuecxoe peaxrnnnoe conpornnnenne n xaxnm
oôpasom µeñcrnyer npnnnnn µe]nnnra. Korµa xaxoñ-nnôo npeµmer cranonnrcx µnx nac menee µocrynntm,
nama cnoôoµa nmert ero cranonnrcx orpannuennoñ, mt naunnaem ocoôenno cnntno crpemnrtcx x
oônaµannm nm. Oµnaxo mt peµxo ocosnaem, uro nmenno ncnxonornuecxoe peaxrnnnoe conpornnnenne
nexnr n ocnone +roro crpemnennx; nce, uro mt snaem, +ro ro, uro µanntñ npeµmer nam ueooxoou+. uroôt
xax-ro oô¡xcnnrt camnm ceôe cnoe xenanne nonyunrt neµocrynntñ npeµmer, mt naunnaem npnnnctnart
emy nonoxnrentnte xauecrna. B xonne xonnon, ecrecrnenno npeµnonoxnrt, uro uenonexa nneuer x xaxoñ-
ro nemn ônaroµapx ee µocronncrnam. B cnyuaxx, noµoôntx paccmarpnnaemomy, npnsnanne cymecrnonannx
npnunnno-cneµcrnennoñ cnxsn mexµy xenannem n µocronncrnamn xnnxercx omnôountm.
uoc]arcoµepxamne mommne cpeµcrna ne crann ôonee +]]exrnnntmn nocne nx sanpemennx. Hmµn
npocro npnnncann nm µononnnrentnte nonoxnrentnte xauecrna, noromy uro oônapyxnnn, uro xenamr
nx ôontme.
Heusypa
Tenµennnx xenart roro, uro sanpemeno, n, cneµonarentno, npeµnonarart, uro ono xnnxercx ôonee
croxmnm, nmeer ornomenne ne rontxo x crnpantntm nopomxam n npounm npeµmeram norpeônennx. 3ra
renµennnx pacnpocrpanxercx raxxe na oônacrt nonyuennx n nepeµaun nn]opmannn. B nam nex, xorµa
nosmoxnocrt onpeµenenntm oôpasom onepnponart nn]opmanneñ cranonnrcx nce ôonee naxntm ycnonnem
nonyuennx ôorarcrna n nnacrn, neoôxoµnmo snart, xaxona rnnnunax peaxnnx nmµeñ na nontrxn xaxnm-
nnôo oôpasom orpannunrt nx µocryn x nn]opmannn. Xorx nmeercx µocrarounoe xonnuecrno cneµennñ o
namnx peaxnnxx na pasnnunte nnµt noµnexamnx nensype marepnanon marepnanon, n xoroptx
ocnemamrcx raxne remt, xax nacnnne n cpeµcrnax macconoñ nn]opmannn, nopnorpa]nx, paµnxantnax
http://books.pchelov.com
168
nonnrnuecxax pnropnxa, ouent nemnoroe nsnecrno o namnx peaxnnxx na nensypy +rnx marepnanon.
Oµnaxo nemnorouncnennte cneµennx, nonyuennte n xoµe nponeµennx necxontxnx nccneµonannñ no +roñ
reme, xnnxmrcx upesntuañno nenntmn. Vcranonneno, uro n ôontmnncrne cnyuaen mt pearnpyem na
sanpemenne nn]opmannn ycnnennem xenannx nonyunrt +ry nn]opmannm n ynyumennem namero
ornomennx x neñ (Ashmore, Ramchandra & Jones, 1971; Wicklund & Brehm, 1974; Worchel & Arnold, 1973;
Worchel, Arnold & Baker, 1975; Worchel, 1992).
To, uro nmµn ocoôenno cnntno xenamr nonyunrt rpyµnoµocrynnym nn]opmannm, neyµnnnrentno.
Cxopee, nnrepecno ro, uro onn naunnamr ôonee nosnrnnno ornocnrtcx x +roñ nn]opmannn, µaxe ecnn onn
ee ne nonyuamr. Hanpnmep, xorµa cryµenrt Vnnnepcnrera Cenepnoñ Kaponnnt ysnann, uro peut, n
xoropoñ ntcxastnanoct nospaxenne npornn cryµenuecxnx oômexnrnn µnx nnn oôoero nona, sanpemena,
onn crann ôontme conpornnnxrtcx nµee conmecrntx oômexnrnn (Worchel, Arnold & Baker, 1975). Taxnm
oôpasom, µaxe ne nosnaxomnnmnct c sanpemennoñ peutm, cryµenrt crann ntpaxart ôontmee couyncrnne
nponoµnnmeñcx n neñ nµee. 3ro nanoµnr na mtcnt o rom, uro xnrpoymnte nnµnnnµt, sannmammne
cnaôym nnn nenonynxpnym nosnnnm, moryr sacrannrt nac cornacnrtcx c nx rouxoñ spennx, cnennantno
orpannunn µocryn x nmemmeñcx y nnx nn]opmannn. Kaxercx napaµoxcantntm, no nanôontmnñ +]]exr
uacro µaer ne pexnama xaxnx-nnôo nenonynxpntx nsrnxµon, a orpannuenne nx pacnpocrpanennx. Taxym
raxrnxy uacro ncnontsymr unent +xcrpemncrcxnx ne]opmantntx nonnrnuecxnx oprannsannñ. Bosmoxno,
anropt Koncrnrynnn CBA ntcrynnnn ne rontxo xax croponnnxn rpaxµancxnx cnoôoµ, no n xax
ncxymennte connantnte ncnxonorn, xorµa Hepnax nonpanxa ysaxonnna nopasnrentnym µnx cnoero
npemenn cnoôoµy cnona. Orxasanmnct xax-nnôo orpannunnart ee, onn, moxer ôtrt, ntrannct cnecrn µo
mnnnmyma ncnxonornuecxoe peaxrnnnoe conpornnnenne n ncxnmunrt nosmoxnocrt nontx nonnrnuecxnx
µnnxennñ nrpart na +rom, uroôt nonyunrt noµµepxxy nacenennx. |Cnnµerentcrno roro, uro peaxrnnnoe
conpornnnenne moxer sacrannrt nmµeñ µenart ro, uro onn npn µpyrnx oôcroxrentcrnax ne crann ôt
µenart, npeµocrannn Xeñnman (Heilman, 1976). Hmµn, noxynammne npoµyxrt n cynepmapxerax, ôonee
oxorno noµnnctnamr nernnnm sa rocyµapcrnennoe perynnponanne nen na npoµyxrt, ecnn nepeµ rem nm
cooômamr, uro npeµcrannrenn nnacreñ npenxrcrnonann pacnpocrpanennm +roñ nernnnn.|
Koneuno, orpannunnaercx pacnpocrpanenne ne rontxo nonnrnuecxnx nµeñ. uacro ôtnaer
orpannuen µocryn x marepnanam, nmemmnm ornomenne x cexcy. Bpemx or npemenn nonnneñcxne
noµnepramr pennsnn nonxn xnnxntx marasnnon, a raxxe nnrepecymrcx penepryapom rearpon. unent
mxontntx poµnrentcxnx xomnreron n cnennantntx xomnccnñ perynxpno snaxomxrcx c coµepxannem
yueôntx nocoônñ, xax oômeoôpasonarentntx, rax n cnennantntx, ocnemammnx npoônemt, cnxsannte c
nonontm nocnnrannem. Oprannsaropt noµoôntx pennsnñ µeñcrnymr ncxoµx ns nyumnx noôyxµennñ, n
raxne nponepxn µeñcrnnrentno nyxnt, no nponoµnrt nx nenpocro, nocxontxy onn sarparnnamr naxnte
nonpoct, xacammnecx mopann, ncxyccrna, poµnrentcxoro xonrponx, mxontnoro camoynpannennx n cnoôoµ,
rapanrnpyemtx Hepnoñ nonpanxoñ. Tem, xro cunraer, uro crporax nensypa neoôxoµnma, ne memano ôt
nosnaxomnrtcx c pesyntraramn cneµymmero nnrepecnoro nccneµonannx (Zellinger, Fromkin, Speller &
Kohn, 1974). Cryµenram nocneµnero xypca ynnnepcnrera H+pµy (Purdue) noxasann necxontxo pexnamntx
oô¡xnnennñ, n xoroptx peut mna o µocronncrnax oµnoro pomana. B nononnne cnyuaen nccneµonarenn
nxnmunnn n rexcr oô¡xnnennñ raxym crpoxy: «xnnra npeµnasnauena rontxo µnx nnn crapme 21 roµa».
Korµa nccneµonarenn nosµnee nonpocnnn cryµenron paccxasart o cnoeñ peaxnnn na noxasannte nm
pexnamnte oô¡xnnennx, onn ntxcnnnn, uro peaxnnn monoµtx nmµeñ na sanper ôtnn rnnnuntmn. Te
cryµenrt, xoropte ysnann o nospacrnom orpannuennn, ncntrtnann ôonee cnntnoe xenanne npounrart
µannym xnnry n ôtnn ôontme ynepent n rom, uro +ra xnnra nm nonpannrcx (no cpannennm c remn
cryµenramn, xoropte ne snann, uro µocryn x pexnamnpyemoñ xnnre orpannuen).
Moxno nospasnrt, uro pesyntrart nccneµonannx, n xoµe xoroporo ôtno onpomeno neôontmoe
uncno nacrpoenntx «na cexcyantnym nonny» cryµenron, ne npnnoxnmt x yuamnmcx nauantntx n cpeµnnx
mxon, a neµt nmenno sµect neµyrcx xapxne cnopt o neoôxoµnmocrn npenoµanannx ocnon cexconornn. ¡na
momenra sacrannxmr menx comnenartcx n cnne noµoônoro µonoµa. Bo-nepntx, ncnxonorn, xoropte
sannmamrcx nsyuennem npoônem, cnxsanntx co cranonnennem uenonexa xax nnunocrn, cooômamr, uro, xax
npannno, xenanne npornnocroxrt xonrponm co cropont nspocntx noxnnxercx y µereñ xax pas n nauane
noµpocrxonoro nepnoµa. Mnorne nmµn, ne npnnaµnexamne x nayuntm xpyram, raxxe oôpamamr
http://books.pchelov.com
169
nnnmanne na pannee noxnnenne cnntntx onnosnnnonntx renµennnñ. Bexcnnp «cµenan» cnoero Pomeo
nxrnaµnarnnernnm, a ¡xynterry rpnnaµnarnnerneñ. Bo-nroptx, peaxnnx cryµenron ynnnepcnrera
H+pµy na sanper xnnxercx µocrarouno rnnnunoñ ne rontxo n ornomennn remt cexca n, cneµonarentno, ne
moxer ôtrt oô¡xcnena ntcoxnm yponnem cexcyantnoñ osaôouennocrn, xoroptñ onn mornn ôt nmert. B
µeñcrnnrentnocrn noµoôntm oôpasom oôtuno pearnpyer na nanxstnaemte orpannuennx ôontmnncrno
nmµeñ. Orpannuenne µocryna x xnnre nmeno ror xe camtñ +]]exr, uro n sanpemenne ]oc]arcoµepxamnx
mommnx cpeµcrn no unopnµe nnn sanpemenne peun n Cenepnoñ Kaponnne: nmµn naunnann omymart
ôontmym norpeônocrt n sanpemennom npeµmere n n pesyntrare naunnann ntme onennnart xauecrna
µannoro npeµmera. Te, xro paryer sa o]nnnantnoe sanpemenne ncnontsonannx marepnanon, nmemmnx
ornomenne x cexcy, n mxontntx yueôntx nporpammax, nmemr cnoeñ nentm cnnxenne yponnx
uyncrnennoñ pasnysµannocrn y unenon oômecrna, ocoôenno y monoµexn. Pesyntrart nccneµonannx,
nponeµennoro n H+pµy, a raxxe pesyntrart nexoroptx µpyrnx noµoôntx nccneµonannñ sacrannxmr
saµymartcx, ne npnnoµnr nn noµuac o]nnnantnoe sanpemenne uero ôt ro nn ôtno x pesyntrary,
oôparnomy romy, xoroptñ npeµnonarancx. B raxom cnyuae orpannuenne µocryna cryµenron x marepnanam,
nmemmnm ornomenne x cexcy, nepoxrnee ncero, ôyµer cnocoôcrnonart nontmennm y +rnx cryµenron
nnrepeca x coornercrnymmeñ reme n, cneµonarentno, sacrannr nx paccmarpnnart camnx ceôx xax
nnµnnnµon, xoroptm +rn marepnant npanxrcx.
Tepmnn oquµua.iua» µeusvpa mt oôtuno cnxstnaem n cnoem cosnannn c sanpemennem
nonnrnuecxnx nnn nopnorpa]nuecxnx marepnanon; oµnaxo o]nnnantnax nensypa moxer nmert n µpyroñ
nnµ. Taxym nensypy mt oôtuno ne cunraem coôcrnenno nensypoñ, nepoxrno, noromy, uro ona nmeer mecro
nocr]axrym. uacro cyµy npncxxntx npeµcrannxmrcx µoxasarentcrna nnn cnnµerentcxne noxasannx,
xoropte npeµceµarentcrnymmnñ cyµtx sanpemaer npncxxntm npnnnmart no nnnmanne. B µannom cnyuae
cyµtm moxno paccmarpnnart xax nensopa, xorx nensypa nmeer sµect ne concem oôtunym ]opmy.
Hpeµcrannenne nn]opmannn cyµy npncxxntx ne sanpemaercx, rax xax ono yxe nmeno mecro, sanpemaercx
nmenno ncnontsonanne +roñ nn]opmannn npncxxntmn. Hacxontxo +]]exrnnen noµoôntñ sanper?
Bosmoxno nn, uro y npncxxntx, cunrammnx, uro onn nnpane yunrtnart ncm µocrynnym nm nn]opmannm,
raxoñ sanper ntsoner ncnxonornuecxoe peaxrnnnoe conpornnnenne, n pesyntrare uero npncxxnte cranyr
n ôontmeñ crenenn opnenrnponartcx na npeµcrannennte µoxasarentcrna?
Ha +rn n nexoropte µpyrne nonpoct ntrannct ornernrt connonorn n xoµe mnpoxomacmraônoro
nccneµonannx, nponoµnnmerocx Rpnµnuecxoñ Bxonoñ ynnnepcnrera unxaro (Broeder, 1959).
Honyuennte µannte µocrarouno oô¡exrnnnt, rax xax yuacrnnxamn +xcnepnmenra ôtnn nacroxmne
npncxxnte, cornacnnmnecx ôtrt unenamn «+xcnepnmenrantntx cyµon npncxxntx», c]opmnponanntx
nccneµonarenxmn. 3rn +xcnepnmenrantnte cyµt npncxxntx npocnymnnann marnnro]onnte sanncn,
cµenannte no npemx panee npoxoµnnmnx cyµeôntx pasônparentcrn, n npncxxnte ntcxastnann cnoe
mnenne, xax ecnn ôt onn npnnnmann pemenne. Ocoôenntñ nnrepec npeµcrannxer µnx nac cneµymmnñ
+nnsoµ. Tpnµnart yuacrnonanmnx n +xcnepnmenre npncxxntx cnymann sannct µena, nosôyxµennoro no
ncxy xenmnnt, xoropax nocrpaµana n pesyntrare ôecneunocrn noµnrenx rpysonnxa. Ftnn cµenant µna
nnrepecntx ntnoµa. Hepntñ ntnoµ nn y xoro ne ntsnan yµnnnennx: xorµa noµnrent saxnnxn, uro y nero
ecrt crpaxonoñ nonnc, npncxxnte oôxstnann ero sannarnrt xeprne n cpeµnem na 4 rtcxun µonnapon
ôontme, uem rorµa, xorµa noµnrent ronopnn, uro y nero ner crpaxonxn (37 rtcxu µonnapon npornn 33
rtcxu µonnapon). Taxnm oôpasom, xax µanno noµospenann crpaxonte arenrt, npncxxnte npncyxµamr
ôontmee nosmemenne xeprnam, ecnn µonxna nnarnrt crpaxonax xomnannx. Oµnaxo nropoñ ntnoµ
npeµcrannxer ocoôtñ nnrepec. Ecnn noµnrent ronopnn, uro on sacrpaxonan, a cyµtx peman, uro
npncxxnte ne µonxnt npnnnmart no nnnmanne +ro cnnµerentcrno, +ro yxasanne cyµtn npnnoµnno x
ynennuennm pasmepa nosmemennx n cpeµnem µo 46 rtcxu µonnapon. Taxnm oôpasom, xorµa yuacrnonanmne
n +xcnepnmenre npncxxnte ysnanann, uro noµnrent sacrpaxonan, onn ynennunnann cymmy nosmemennx na
4 rtcxun µonnapon. Korµa xe µpyrnm npncxxntm o]nnnantno oô¡xnnxnoct, uro onn ne µonxnt
yunrtnart npn ntnecennn pemennx +ry nn]opmannm, npncxxnte opnenrnponannct na nee n eme
ôontmeñ crenenn, ynennunnax cymmy nosmemennx na 13 rtcxu µonnapon. Hoxoxe, uro o]nnnantnax
nensypa, nmemmax mecro no npemx ntnecennx pemennx npncxxntmn, cosµaer µnx nensopa ceptesnte
npoônemt. Hpncxxnte pearnpymr na nn]opmannonnoe orpannuenne nontmennem onenxn snaunmocrn
http://books.pchelov.com
170
nn]opmannn, xoropym nm sanpernnn ncnontsonart (µononnnrentnte µoxasarentcrna cmorpnre n paôore
WolI & Montgomery, 1977).
Vxcnnn, uro nmµn ocoôenno nenxr ry nn]opmannm, µocryn x xoropoñ orpannuen, mt moxem
npnnoxnrt npnnnnn µe]nnnra x c]epam, ne nmemmnm ornomennx x marepnantntm npeµmeram
norpeônennx. 3ro moryr ôtrt c]ept nµeñ, snannñ n r. n. Baxno nonnmart, uro uuqop+aµum ue
oo»same.iuo nooeepeami µeusvpe, :mooi .mou µeuu.u ee eiue, ee oo.ruo oimi mo.iro ueoocmamo:uo.
B coornercrnnn c npnnnnnom µe]nnnra nmµn cunramr nn]opmannm ôonee yôeµnrentnoñ, ecnn µymamr,
uro ne cmoryr nonyunrt ee ns xaxoro-nnôyµt µpyroro ncrounnxa. Vrnepxµenne, uro +xcxnmsnnnax
nn]opmannx xnnxercx ôonee yôeµnrentnoñ, xnnxercx ocnonoñ moeapuoù meopuu aua.usa voeroeuu»,
paspaôorannoñ µnymx ncnxonoramn Tnmorn Fpoxom n Xonapµom upomxnntm (Brock, 1968; Fromkin &
Brock, 1971).
Bepnocrt reopnn Fpoxa n upomxnna noµrnepxµamr, n uacrnocrn, µannte, xoropte ôtnn
nonyuent n xoµe oµnoro +xcnepnmenra, nponeµennoro monm cryµenrom (Knishinsky, 1982). 3ror cryµenr
xnnxncx npeycnenammnm ônsnecmenom, nnaµentnem xomnannn, nmnoprnponanmeñ ronxµnny. On cuen
neoôxoµnmtm nontcnrt cnoñ oôpasonarentntñ yponent n crart ntcoxoxnann]nnnponanntm
cnennanncrom n oônacrn mapxernnra. Hocne roro xax mt c +rnm uenonexom oµnaxµt noronopnnn y menx n
o]nce o µe]nnnre n ncxnmunrentnocrn nn]opmannn, on pemnn nponecrn nccneµonanne c nomomtm
nmµeñ, paôoranmnx n npnnaµnexameñ emy xomnannn. Topronte arenrt nosnonnnn, xax oôtuno,
nocroxnntm xnnenram xomnannn saxynmnxam ronxµnnt µnx cynepmapxeron n µpyrnx rouex,
roprymmnx npoµyxramn n posnnny, n oµnnm ns rpex cnocoôon npeµnoxnnn nm cµenart saxas. Oµnn
xnnenrt ycntmann npeµnoxenne, cµenannoe n cranµaprnoñ ]opme. ¡pyrnm xnnenram µononnnrentno
ôtna npeµocrannena nn]opmannx o rom, uro nocranxn nmnoprnoñ ronxµnnt ôyµyr coxpament n
ônnxañmne necxontxo mecxnen. Tpertx rpynna xnnenron nonyunna re xe cneµennx, uro n nropax rpynna, a
raxxe nn]opmannm o rom, uro mano xro ysnaer o npeµcroxmem coxpamennn nocranox, rax xax +rn
cneµennx nocrynnnn ns naµexnoro, no sacexpeuennoro ncrounnxa. |Hs +rnuecxnx cooôpaxennñ xnnenram
ncerµa µananact nn]opmannx, npanµnnax no cnoeñ cyrn. ¡eñcrnnrentno cvuecmeoea.a onacnocrt
nosnnxnonennx µe]nnnra nmnoprnoñ ronxµnnt, n +ra nonocrt n camom µene npnmna n xomnannm ns
cexperntx ncrounnxon. B µeranxx +ror npoexr onncan n paôore Knnmnncxn (Knishinsky, 1982).| Taxnm
oôpasom, xnnenram ns rperteñ rpynnt µann nonxrt, uro orpannuen ne rontxo µocryn x npoµyxry, no n
µocryn x nn]opmannn, xacammeñcx µannoro npoµyxra +ro ôtn «µnoñnoñ yµap npnnnnna µe]nnnra».
Pesyntrart +xcnepnmenra ronopxr camn sa ceôx. Topronte arenrt ns nropoñ n rperteñ rpynn crann
rpeôonart or nnaµentnen marasnnon ynennuennx saxynox ronxµnnt, uroôt moxno ôtno oôecneunrt
ôecnepeôoñnym ropronnm n reuenne ônnxañmnx mecxnen. Ho cpannennm c xnnenramn, xoroptm ôtno
cµenano ropronoe npeµnoxenne n cranµaprnoñ ]opme, re xnnenrt, xoroptm ôtno raxxe cxasano o
µe]nnnre ronxµnnt, saxasann ee n µna pasa ôontme. Oµnaxo ocoôenno mnoro ronxµnnt saxasann re
xnnenrt, xoropte pemnnn, uro onn nnaµemr «ncxnmunrentnoñ» nn]opmanneñ. Taxne xnnenrt
npnoôpenn n mecrt pas ôontme ronxµnnt, uem xnnenrt, xoroptm ôtno cµenano ropronoe npeµnoxenne n
cranµaprnoñ ]opme. Ouennµno, cooômenne o rom, uro nn]opmannx o µe]nnnre cama xnnxercx
µe]nnnrnoñ, cµenano µannym nn]opmannm ocoôenno yôeµnrentnoñ.
On1nuantnme ycnonnn
Touno rax xe xax µpyrne opyµnx nnnxnnx, npnnnnn µe]nnnra ôtnaer ocoôenno µeñcrnenntm n
onpeµenennte momenrt. Cneµonarentno, nannyumnñ cnocoô oôecneunrt samnry +ro ntxcnnrt, xorµa
µanntñ npnnnnn nyume ncero paôoraer na nac. C +roñ nentm oôparnmcx x +xcnepnmenry, nponeµennomy
no nnnnnarnne connantnoro ncnxonora Cre]ena Vopuena (Worchel, Lee & Adewole, 1975). Meroµnxa
µannoro +xcnepnmenra ôtna npocra: nmµxm, ntônpanmnm npoµyxrt n marasnne, npeµnarann nsxrt
moxonaµnoe neuente ns nast, nonpoôonart +ro neuente n onennrt ero xauecrno. Oµnnm noxynarenxm
nporxrnnann nasy, coµepxamym µecxrt neuennñ; µpyrnm xe npeµnarann nsxrt oôpasen ronapa ns nast, n
xoropoñ nexano ncero µna neuentx. Kax n npeµnonarann nccneµonarenn, xorµa neuente ôtno oµnnm ns
µnyx nmenmnxcx n nannunn, ono onennnanoct noxynarenxmn ntme, uem rorµa, xorµa ono ôtno oµnnm ns
http://books.pchelov.com
171
µecxrn. Kpome roro, mnorne noxynarenn ormeuann, uro n ôyµymem onn, cxopee ncero, npeµnounn ôt ro
neuente, xoroporo ôtno mano n nase.
Honyuennte pesyntrart eme pas noµrnepxµamr ro, uro mt yxe snaem o npnnnnne µe]nnnra.
Bnont n nnont mt yôexµaemcx n rom, uro menee µocrynntñ npeµmer xnnxercx ôonee xenanntm n ôonee
ntcoxo nennmtm. Oµnaxo, necxontxo nsmennn ycnonnx nponeµennx +xcnepnmenra, Vopuen cmor cµenart
µna µononnnrentntx ntnoµa. ¡anañre paccmorpnm nx noµpoôno, nocxontxy xaxµtñ ns nnx sacnyxnnaer
oôcyxµennx.
3auoeo ucnmmmeae+mù ðequuum. Bouee ðopoeoe neueuoe u epaxðaucuuù uouquuum
B nepnom cnyuae Vopuen nsmennn ycnonnx nponeµennx +xcnepnmenra cneµymmnm oôpasom.
Hexoroptm noxynarenxm cnauana npeµnarann nasy c µecxrtm neuentxmn, a sarem menxnn ee na nasy,
coµepxamym µna neuentx. Taxnm oôpasom, npexµe uem orxycnrt xycouex, +rn noxynarenn nnµenn, xax
ymentmaercx xonnuecrno npeµnaraemtx nm neuennñ. ¡pyrnm xe noxynarenxm npeµnarann rontxo nasy c
µnymx neuentxmn. Taxnm oôpasom, nccneµonarenn ntrannct nañrn orner na cneµymmnñ nonpoc: «Hennm
mt ôontme ro, uro neµanno crano µnx nac menee µocrynno, nnn ro, uero ncerµa ôtno mano?» B xoµe
µannoro +xcnepnmenra ôtn nonyuen oµnosnauntñ orner na +ror nonpoc. Heuente ôtno ôonee ntcoxo
oneneno remn noxynarenxmn, xoropte nnauane cronxnynnct c ero ornocnrentntm nsoônnnem n rontxo
norom c µe]nnnrom.
Hoµoôntñ ntnoµ moxno cµenart n n pxµe ôonee ceptesntx cnryannñ. Hanpnmep, connonorn c
paccmorpennoñ ntme rouxn spennx oô¡xcnxmr nosnnxnonenne nonnrnuecxnx ôecnopxµxon n ncntmex
nacnnnx. Tax, ¡xeñmc K. ¡+nnc (Davies, 1962, 1969) yrnepxµaer, uro mt nepoxrnee ncero ôyµem
cranxnnartcx c penonmnnxmn n rex crpanax, rµe nµpyr pesxo yxyµmamrcx ôtnmne µo cnx nop
yµonnernopnrentntmn +xonomnuecxne n connantnte ycnonnx. Taxnm oôpasom, ocoôenno cxnonnt x
nporecry ne re nmµn, xoropte npnntxnn x nnmennxm n cunramr nx nensôexntmn, a re, xro ysnan nxyc
nyumeñ xnsnn. Korµa npnntunte connantnte ônara nnesanno cranonxrcx menee µocrynntmn, nmµn
naunnamr xenart nx ôontme, uem xorµa-nnôo, n uacro c opyxnem n pyxax ntcrynamr npornn
necnpaneµnnnocrn.
Hpexµe uem cµenart noµoônoe saxnnenne, ¡+nnc rmarentno nsyunn cneµennx, xacammnecx pxµa
penonmnnñ, mxrexeñ n nnyrpennnx noñn, nxnmuax ]pannyscxym, pyccxym n ernnercxym penonmnnn,
amepnxancxym Ipaxµancxym noñny n mxrexn nerpon, nmenmne mecro no mnornx ropoµax n 1960-e roµt. B
xaxµom cnyuae pesxomy yxyµmennm ycnonnñ xnsnn npeµmecrnonan nepnoµ ynyumennx ônarococroxnnx
nacenennx, uro n npnnoµnno x nsptny nacnnnx.
B cepeµnne 1960-x roµon n CBA pesxo oôocrpnncx pacontñ xon]nnxr. B ro npemx nepeµxo moxno
ôtno ycntmart nonpoc: «Houemy ceñuac?» Fontmnncrno nmµeñ ne nonnmann, nouemy nerpt,
npoxnnanmne n CBA, ntôpann nmenno nporpeccnnnte mecrnµecxrte µnx roro, uroôt noccrart. Hcropnx
nx paôcrna nacunrtnaer nourn 300 ner, n nce +ro npemx nerpt ncntrtnann n Amepnxe xecrouañmym
nyxµy. Oµnaxo, xax ormeuaer ¡+nnc, µna µecxrnnernx, npomeµmne nocne nauana Bropoñ mnponoñ noñnt,
npnnecnn uepnomy nacenennm omyrnmte ynyumennx n nonnrnuecxoñ n +xonomnuecxoñ c]epax xnsnn. B
1940 roµy a]poamepnxannt nocroxnno cranxnnannct co crpornmn mpnµnuecxnmn orpannuennxmn n
c]epax xnnnmnoro crponrentcrna, rpancnoprnoro oôecneuennx n oôpasonannx. Hpn oµnnaxonom yponne
oôpasonannx uepntñ paôounñ nnn cnennanncr sapaôartnan rontxo nemnornm ôonee nononnnt roro, uro
nonyuan ôentñ amepnxanen. uepes 15 ner mnoroe nsmennnoct. ueµepantnoe saxonoµarentnoe coôpanne
cµenano mnoroe, uroôt noxonunrt c o]nnnantnoñ n neo]nnnantnoñ cerperanneñ uepnoro nacenennx n
mxonax, nyônnuntx mecrax, n xnnnmnoñ n npo]eccnonantnoñ c]epax. Taxxe ôtnn µocrnrnyrt xpynnte
+xonomnuecxne ycnexn; µoxoµ uepnoñ cemtn n cpeµnem cocrannn 80 ° µoxoµa ôenoñ cemtn, unent
xoropoñ nmenn raxoñ xe yponent oôpasonannx (pantme xe +ror noxasarent cocrannxn ncero 56 °).
Ho ananns connantntx ycnonnñ, xoroptñ ôtn nponeµen ¡+nncom, noxasan, uro n 1960-x roµax
remn nporpecca samerno sameµnnncx. Oxasanoct, uro npnnxrt nonte nporpeccnnnte saxont snaunrentno
nerue, uem nponsnecrn peantnte connantnte nsmenennx. Hecmorpx na oônonnenne saxonoµarentnoñ ôast
n 1940-x n 1950-x roµax, amepnxancxne nerpt nonnmann, uro na µene nx nonoxenne mano nsmennnoct.
http://books.pchelov.com
172
Taxnm oôpasom, oµepxannte n Bamnnrrone noôeµt npaxrnuecxn nn x uemy ne npnnenn. Hanpnmep, sa
uertpe roµa, nocneµonanmnx sa npnnxrnem Bepxonntm cyµom CBA n 1954 roµy pemennx oô nnrerpannn
ncex cpeµnnx mxon, nmenn mecro 530 axron nacnnnx (reppopnsnponanne uepntx µereñ n nx poµnreneñ,
noµxnaµtnanne ôomô, noµxorn), oprannsonanntx c nentm nomemart nponeµennm mxontnoñ nnrerpannn.
Bnepnte nocne nepnoµa 1930-x roµon, xorµa n roµ n cpeµnem perncrpnponanoct 78 cnyuaen nnnuenannx,
amepnxancxnx nerpon crana ceptesno nonnonart ôesonacnocrt nx cemeñ. Bonna nacnnnx pacnpocrpannnact
na mnorne c]ept xnsnn. Hepeµxo nponcxoµnnn noopyxennte cronxnonennx mnpno nacrpoenntx uepntx
µemoncrpanron, ntrammnxcx orcroxrt cnon rpaxµancxne npana, c npaxµeôntmn ronnamn ôentx
amepnxannen n c nonnnneñ.
B 1960-x roµax yponent xnsnn a]poamepnxannen samerno nonnsnncx. B 1962 roµy cpeµnnñ µoxoµ
uepnoñ cemtn ymentmnncx n cocrannn 74 ° µoxoµa ôenoñ cemtn (npn oµnnaxonom yponne oôpasonannx
unenon +rnx cemeñ). Ho mnennm ¡+nnca, camtm noxasarentntm acnexrom n +rnx 74 ° ôtno ne ro, uro
onn ntpaxann µonronpemenntñ pocr ônarococroxnnx n cpannennn c µonoenntm yponnem, a ro, uro +ro
ôtn noxasarent xparxocpounoro cnaµa n cpannennn c ôtcrpo npomentxnynmnm yponnem ônarononyunx
cepeµnnt 1950-x roµon. B 1963 roµy nmenn mecro mxrexn n Fnpmnnreme n mnoxecrno µemoncrpannñ,
xoropte ôtnn ôesxanocrno pasornant nonnnneñ. Boopyxennte cronxnonennx nponsomnn n Vorrce,
Htmapxe n ¡erpoñre.
Taxnm oôpasom, nporecr amepnxancxnx nerpon ôtn ôonee axrnnntm rorµa, xorµa nx ypesann n
rpaxµancxnx npanax nocne nepnoµa ornocnrentnoro ônarononyunx, uem rorµa, xorµa yponent nx
ônarococroxnnx ôtn craônntno nnsox. Orcmµa npannrenn moryr nsnneut µnx ceôx nenntñ ypox: onacnee
npeµocrannxrt napoµy cnoôoµt na nexoropoe npemx, uem ne npeµocrannxrt nx nooôme. Hpoônema
saxnmuaercx n rom, uro npannrentcrny, xoropoe crpemnrcx ynyumnrt nonnrnuecxnñ n +xonomnuecxnñ
craryc rpaµnnnonno yrnerennoro cnox nacenennx, npnxoµnrcx npeµocrannxrt npana nmµxm, xoropte
npexµe +rnx npan ne nmenn. B cnyuae xe orxara na crapte nosnnnn armoc]epa nensôexno naxanxercx.
B xauecrne npnmepa raxxe moxno paccmorpert coôtrnx, ne rax µanno nponcmeµmne n ôtnmem
Conercxom Comse. Hocne µecxrnnernñ nonnrnuecxnx penpeccnñ Mnxann Iopôauen nauan npeµocrannxrt
conercxnm rpaxµanam nonte cnoôoµt n npnnnnernn nocpeµcrnom nocneµonarentnoro nponeµennx
nonnrnxn rnacnocrn n nepecrpoñxn. Heµonontnax nontm xypcom neôontmax rpynna rocyµapcrnenntx n
noenntx unnonnnxon, a raxxe corpyµnnxon KIF oprannsonana nepenopor. 19 anrycra 1991 roµa
saronopmnxn nomecrnnn Iopôauena noµ µomamnnñ apecr n nponosrnacnnn, uro onn ôepyr nnacrt n cnon
pyxn n cµenamr nce nosmoxnoe, uroôt noccranonnrt npexnnñ nopxµox. Fontmnncrno nmµeñ no ncem
mnpe nocunrann, uro conercxne nmµn, nsnecrnte cnoeñ monuannnoñ noxopnocrtm, xax ncerµa, ôesponorno
noµunnxrcx cnne. Bor xax onnctnaer cnom nepnonauantnym peaxnnm na nponcxoµnnmne n Conercxom
Comse coôtrnx peµaxrop xypnana «Tañm» (Time) H+nc Moppoy: «Cnauana x pemnn, uro nonocrt nneprner
conercxnx nmµeñ n cocroxnne moxa n onn µaxe ne noµymamr oxasart conpornnnenne. Koneuno, pyccxne
µonxnt nepnyrtcx "na xpyrn cnox". Iopôauen n e.acuocmi ôtnn orxnonennem or nopmt; renept xe nce
noñµer no-crapomy».
Pnc. 7.3. Tanxn, no nnxaxnx 1anxon. Hpnneµennte n xpocrt cooômennem o rom, uro conercxnñ
npesnµenr Mnxann Iopôauen apecronan n saronopmnxn nnannpymr ormennrt neµanno npeµocrannennte
nm cnoôoµt, xnrenn Mocxnt ntmnn nancrpeuy ranxam n ntnrpann n ror µent
Ho npeµnonoxennx Moppoy ne noµrnepµnnnct. 3ro ôtnn ne oôtunte npemena. Crnnt ynpannennx
Iopôauena xopenntm oôpasom ornnuancx or crnnx ynpannennx Crannna, a raxxe nmôoro ns pxµa
µecnornuntx npannreneñ nocnenoennoro npemenn, xoropte ne µanann napoµntm maccam µaxe rnorxa
cnoôoµt. Iopôauen npeµocrannn nmµxm npano ntôopa n onpeµenennte cnoôoµt. Korµa xe +rn sanoenannx
µemoxparnn oxasannct noµ yrposoñ ynnuroxennx, nmµn crann µeñcrnonart noµoôno coôaxam, y xoroptx
nso pra ntramrcx ntramnrt cnexym xocrouxy. uepes necxontxo uacon nocne oô¡xnnennx noennoro
nonoxennx na ynnnt ntmnn rtcxun rpaxµan. Onn nosµnnrann ôappnxaµt, ntcrynann npornn
noopyxenntx apmeñcxnx noµpasµenennñ, oxpyxann ranxn n nrnopnponann xomenµanrcxne uact. Coôtrnx
pasnnnannct nacrontxo crpemnrentno, noccranne ôtno raxnm maccontm, a onnosnnnx raxoñ eµnnoñ n
http://books.pchelov.com
173
cnoeñ roronnocrn orcroxrt sanoenannx rnacnocrn, uro norpeôonanoct ncero rpn µnx, µnx roro uroôt
norpxcennte pasmaxom conpornnnennx unnonnnxn «nomnn na nonxrntñ», orxasannct or nnacrn n crann
ymonxrt Iopôauena o nomaµe. Ecnn ôt oprannsaropt nyrua nyume snann saxont ncropnn a raxxe
ncnxonornn onn µonxnt ôtnn ôt npeµnnµert, uro npnnnnnax nonna napoµnoro conpornnnennx
nornornr nx saronop. 3axont ncropnn n ncnxonornn ne menxmrcx: or pas µanntx cnoôoµ nmµn ne
orxastnamrcx ôes ôoptôt.
---
O1ue1 un1a1enn (ueneµaepa no nnnec1nnnnu ns Htm-Hopxa)
B ueoaeuo npo:uma. e Wall Street Journal oouv ucmopum, romopa» uae.»ouo oe+oucmpupvem, rar
oeùcmevem npuuµun oequµuma. Hcmopu» paccrasieaem o mo+, rar ra+nauu» Procter & Gamble
nonima.aci sa+euumi rvnoui ua uaronume.iuie cruoru npu norvnre ux npoovrµuu oo.ee uusru+ oouu+
vpoeue+ µeu, a rvnoui vnpasouumi. Jmo eisea.o uacmo»uuù espie eos+vueuu» cpeou norvname.eù
npomecmi, ooùromi npoovrµuu, nomor ra.oo xom» oare no oauui+ Procter & Gamble norvname.u
ucno.isvmm mo.iro oea npoµeuma rvnouoe. Xaparmepuo, :mo eo epe+» npeoeapume.iuix orcnepu+eumoe
epe+euuoe usì»mue rvnouoe ue eisiea.o eos+vueuu» norvname.eù. ouu n.amu.u oes rvnouoe sa me re
ca+ie npoovrmi, ue npo»e.»» uu +a.eùueeo uevooeo.icmeu». Kar nuca.u e moù cmamie, ecniura
eos+vueuu» npousou.a, nomo+v :mo pvroeoocmeo Procter & Gamble ue v:.o oouv npocmvm eeui.
«Horvname.u c:umamm rvnoui ceou+ ueomìe+.e+i+ npaeo+». Hopasume.iuo, rar »pocmuo .mou
peaeupvmm ua nonimru omoopami :mo-uuovoi, oare ec.u ouu omu+ uuroeoa ue no.isvmmc».
Hpnueuanne an1opa. Xorx µnx pyxonoµcrna Procter & Gamble nsptn nosmymennx, nosmoxno, n
ôtn nenpnxrntm nnnnµenrom, onn camn neocosnanno cnpononnponann ero. Kynont, µammne npano na
cxnµxn, cymecrnymr n CBA ôonee cra ner, a xomnannx Procter & Gamble ncnontsonana nx
µecxrnnernxmn, rem camtm, npnyuax noxynareneñ x mtcnn, uro xynont +ro nx npano. A nmµn
ocoôenno xpocrno cpaxamrcx sa npana, xoropte onn yxe µanno npnntxnn cunrart neor¡emnemtmn.
---
3rn xe saxont µeñcrnymr n n xnsnn cemtn. Henocneµonarentntñ poµnrent, xoroptñ ro µapyer
npnnnnernn, ro ôecnopxµouno nanxstnaer crporne npannna, npononnpyer peôenxa na nenocnymanne.
Poµnrent, xoroptñ rontxo nnorµa sanpemaer cnoemy peôenxy ecrt xon]ert mexµy npnemamn nnmn, rem
camtm npeµocrannxer emy cnoero poµa cnoôoµy. Or npnntxmero x raxoñ cnoôoµe peôenxa ôyµer ouent
rpyµno µoônrtcx nocnymannx, noromy uro peôenox n +rom cnyuae ôyµer repxrt ne npocro npano, xoroporo
on nnxorµa ne nmen, a npeµocrannennoe emy panee npano. Kax noxastnaer ananns paccmorpenntx ntme
nonnrnuecxnx coôtrnñ, a raxxe +xcnepnmenr c moxonaµntm neuentem, nmµn naunnamr ocoôenno cnntno
crpemnrtcx x oônaµannm xaxoñ-nnôo nemtm, xorµa ona nµpyr cranonnrcx menee µocrynnoñ. Ho+romy ne
cronr yµnnnxrtcx romy, uro y nenocneµonarentntx poµnreneñ µern oôtuno ne ornnuamrcx nocnymannem
(Lytton, 1979; O'Leary, 1995). |¡nx roro uroôt nsôexart nosnnxnonennx +roñ npoônemt, poµnrenxm nonce
ne rpeôyercx ôtrt cypontmn n nenpexnonntmn xpannrenxmn nopxµxa. Hanpnmep, peôenxy, xoroptñ
nensmenno nponycxaer nanu, moxno µanart nerxym saxycxy nepeµ oôeµom. 3ro ne ôyµer napymennem
ycranonnenntx npannn n, cneµonarentno, ne nopoµnr nonoñ cnoôoµt. Hpoônemt nosnnxamr rorµa, xorµa
peôenxy nne ncxxoñ nornxn n oµnn µnn paspemamr yµonontcrnnx, a n µpyrne nnmamr nx n on ne n
cocroxnnn ynonnrt npnunnt raxoñ pasnnnt. Taxoñ nponsnontntñ noµxoµ moxer npnnecrn x ocosnannm
peôenxom nontx cnoôoµ n x nenocnymannm.|
Kouuypeuuua us-sa oepauuueuumx pecypcoe. Iuynaa apocmo
¡anañre nepnemcx x +xcnepnmenry c neuentem, uroôt nonxrt xoe-uro eme ornocnrentno roro, xax
mt pearnpyem na nosnnxnonenne µe]nnnra. Kax yxe ôtno ormeueno, neuente, xoroporo ôtno mano,
onennnanoct ntme, uem neuente, xoroporo ôtno µocrarouno; xpome roro, rontxo uro oxasanmeecx n
µe]nnnre neuente onennnanoct ocoôenno ntcoxo. Ecnn mt renept oôparnm nnnmanne na neuente,
oxasanmeecx n µe]nnnre, ro ynnµnm, uro camym ntcoxym onenxy cpeµn oôpasnon nonyunnn re, xoropte
http://books.pchelov.com
174
crann menee µocrynntmn noromy, uro na nnx nmencx cnpoc.
Kax nt, nanepnoe, nomnnre, no npemx +xcnepnmenra noxynarenxm cnauana npeµnarann nasy c
µecxrtm neuentxmn, a sarem samenxnn ee nasoñ, coµepxameñ ncero µna neuentx. Ha camom µene
nccneµonarenn cosµanann µe]nnnr oµnnm ns µnyx cnocoôon. Hexoroptm yuacrnnxam +xcnepnmenra
oô¡xcnxnn, uro neuentem nyxno noµennrtcx c ocrantntmn noxynarenxmn, uroôt onn roxe cmornn ero
onennrt. ¡pyrnm yuacrnnxam +xcnepnmenra ronopnnn, uro xonnuecrno npeµnaraemtx nm neuennñ µonxno
ôtrt ypesano, noromy uro nccneµonarent npocro cµenan omnôxy n µan nm ne ry nasy. Oxasanoct, uro rem
nmµxm, xoroptm ymentmenne xonnuecrna neuentx oô¡xcnnnn nontmenntm connantntm cnpocom na
nero, ono nonpannnoct snaunrentno ôontme, uem rem, xomy ymentmenne xonnuecrna neuentx oô¡xcnnnn
neoôxoµnmocrtm ncnpannennx µonymennoñ omnôxn. Taxnm oôpasom, ôtno ntxcneno, uro neuente,
xoropoe oxasanoct menee µocrynntm ncneµcrnne ôontmoro connantnoro cnpoca na nero, ôtno oneneno
nanôonee ntcoxo.
Cneµonarentno, ecnn xaxne-nnôo pecypct orpannunnamrcx, ocoôenno naxnym pont n crpemnennn x
nnm naunnaer nrpart rourvpeuµu». Homnmo roro, uro xaxoñ-nnôo npeµmer cranonnrcx n namnx rnasax
ôonee npnnnexarentntm rorµa, xorµa on oxastnaercx n µe]nnnre, mt ocoôenno cnntno naunnaem xenart
+ror npeµmer rorµa, xorµa ntnyxµent ncrynnrt ns-sa nero n ornomennx xonxypennnn. Pexnamoµarenn
uacro ntramrcx ncnontsonart +ry namy cxnonnocrt n cnonx nnrepecax. Hs pexnamt mt ysnaem, uro cnpoc
na µanntñ npeµmer rax nennx, uro mt µonxnt noroponnrtcx xynnrt ero. Mt nepeµxo nnµnm n
pexnamntx ponnxax ronny, naceµammym na µnepn marasnna eme µo nauana ropronnn, nnn noxynareneñ, n
mrnonenne oxa onycromammnx nonxn cynepmapxera, na xoroptx paccrannent pexnamnpyemte npoµyxrt.
B noµoôntx cnyuaxx pexnamoµarenn saµeñcrnymr ne rontxo npnnnnn connantnoro µoxasarentcrna. Onn
ntramrcx yôeµnrt nac ne rontxo n rom, uro µanntñ npoµyxr xopom, noromy uro rax µymamr µpyrne nmµn,
no raxxe n n rom, uro mt µonxnt conepnnuart c +rnmn nmµtmn, uroôt nonyunrt pexnamnpyemtñ
npoµyxr.
Ocosnanne neoôxoµnmocrn conepnnuecrna sa µe]nnnrnte pecypct xnnxercx upesntuañno naxntm
mornnnpymmnm ]axropom. Fespasnnuntñ x cnoemy naprnepy nmôonnnx uacro naunnaer ncntrtnart
nacroxmym crpacrt npn noxnnennn conepnnxa. Ho+romy mnorne ne cnnmxom yµaunnnte nnmônennte ns
crparernuecxnx cooôpaxennñ crapamrcx µart nonxrt oô¡exram cnoeñ crpacrn, uro y nnx noxnnncx nontñ
oôoxarent (npnuem nnxaxoro oôoxarenx na camom µene moxer n ne ôtrt). Topronnen yuar nrpart n +ry xe
nrpy c nepemnrentntmn noxynarenxmn. ¡onycrnm, arenr no npoµaxe neµnnxnmocrn ntraercx npoµart
µom norennnantnomy xnnenry, sannmammemy ntxnµarentnym nosnnnm. Arenr moxer nosnonnrt +romy
uenonexy n cooômnrt emy o µpyrom norennnantnom noxynarene, xoroptñ xxoôt ocmorpen µom n oôeman
nepnyrtcx na cneµymmnñ µent, uroôt noronopnrt oô ycnonnxx. Ocoôenno cnntnoe nneuarnenne na
nepemnrentnoro xnnenra oôtuno nponsnoµnr cooômenne o rom, uro nontñ nperenµenr xnnxercx xnrenem
µpyroro ropoµa, npnuem nectma cocroxrentntm n ynaxaemtm: «ôorartñ npomtmnennnx ns coceµnero
mrara, xenammnñ cµenart ntroµnoe xannranonnoxenne» n «npau c cynpyroñ, nepeesxammne n +ror
ropoµ» xnnxmrcx nsnmônenntmn nepconaxamn. 3ra raxrnxa, n nexoroptx xpyrax nsnecrnax xax
«ntranxnnanne sa orpaµy», moxer ôtrt yµnnnrentno +]]exrnnnoñ. Mtcnt oô orxase or uero ôt ro nn
ôtno n nontsy conepnnxa uacro sacrannxer comnenammerocx noxynarenx µeñcrnonart ôtcrpo n
pemnrentno.
Xenanne sannaµert nemtm, xnnxmmeñcx npeµmerom xonxypennnn, uacro ôtnaer
ncenornomammnm. Hoxynarenn na xpynntx pacnpoµaxax oôtuno ncntrtnamr cnntnoe +monnonantnoe
nanpxxenne. Hoµ nnnxnnem xonxypenron onn nso ncex cnn crapamrcx sanonyunrt ronapt, xoroptmn n
µpyrom cnyuae, cxopee ncero, npocro npeneôpernn ôt. Fnonorn noµoônoe noneµenne xnnorntx nastnamr
xopmontm ôesymnem xnnornte ôes pasôopa naunnamr noeµart nce noµpxµ. Ha ptôononenxnx cyµax
ptôaxn ncnontsymr +ror ]enomen n cnonx nenxx, ôpocax nexoropoe xonnuecrno nesaxpennennoñ naxnnxn
ôontmnm xocxxam onpeµenennoro nnµa ptô. Bcxope noµa naunnaer ôyxnantno xnnert, ro n µeno mentxamr
nnannnxn n xnarammne naxnnxy prt ptô, cpaxammnxcx sa nnmy. B +ror momenr ptôaxn moryr
c+xonomnrt npemx n µentrn, ôpocnn n noµy necxn ôes naxnnxn, nocxontxy ptôt ôyµyr renept sarnartnart
uro yroµno, n rom uncne ronte merannnuecxne xpmuxn.
«Ptôaxn», npomtmnxmmne n ynnnepcantntx marasnnax, crpemxrcx ntsnart y norennnantntx
http://books.pchelov.com
175
noxynareneñ, xoroptx onn xorxr noñmart na xpmuox, xpocrnoe xenanne onepeµnrt xonxypenron. uroôt
npnnneut ptô n sacrannrt nx noµnxrtcx x nonepxnocrn, ptôaxn pacctnamr nesaxpennennym npnmanxy,
xoropax nastnaercx ptônoñ xamnneñ. Hoµoôno ptôaxam, nnaµentnt ynnnepmaron, n xoroptx nponoµxrcx
pacnpoµaxn, ntôpactnamr na npnnanxn necxontxo nnµon ocoôenno xopomnx, mnpoxo pexnamnpyemtx
ronapon; npnuem +rn ronapt npoµamrcx no xnno yôtrountm nenam c nentm npnnneuennx noxynareneñ.
Ecnn naxnnxa npnnnexna nnnmanne nmµeñ, ncxope, uroôt noôtcrpee npornornrt ee, coônpaercx
ronna. Hmµn, conepnnuax µpyr c µpyrom, µoxoµxr µo cocroxnnx xpañnero nosôyxµennx. H nmµn n ptôa
oµnnaxono yrpaunnamr npeµcrannenne o rom, uro nm nyxno, n naunnamr naôpactnartcx na nce, uro nm
noµcontnamr. Hnrepecno, saµaer nn ceôe ôtmmnñcx na nanyôe rynen c rontm xpmuxom no pry ror xe
nonpoc, uro n noxynarent, nosnpamammnñcx µomoñ ns ynnnepmara c xaxoñ-nnôyµt nenyxnoñ epynµoñ n
xauecrne eµnncrnennoro npnoôperennx, «uro menx cryxnyno?».
He noµymañre, uro noµoônax oxecrouennax ôoptôa sa orpannuennte pecypct n ycnonnxx
xonxypennnn nmeer mecro rontxo na ptôanxe n na pacnpoµaxax. Bectma noyunrentnoñ xnnxercx ncropnx
oµnoro npnoôperennx. 3ror cnyuañ nponsomen n 1973 roµy. Fappn ¡nnnep, xnnxnmnñcx nnne-
npesnµenrom oµnoñ ns xpynneñmnx amepnxancxnx renennsnonntx xomnannñ n npoµonxanmnñ
nosrnannxrt «Hapamaynr Hnxuepc» n «Tenennsnonnym cert uoxc» (Paramaunt Pictures and Fox Television
Network), cornacnncx sannarnrt 3,3 mnnnnona µonnapon sa +xcxnmsnnntñ renennsnonntñ noxas ]nntma
«Hpnxnmuenne Hoceñµona» (Poseidon Adventure). Hnxro sa ncm ncropnm pasnnrnx renennµennx ne
nnarnn raxym acrponomnuecxym cymmy sa oµnopasontñ noxas ]nntma (pexopµnoñ cymmoñ cunrannct 2
mnnnnona µonnapon sa noxas ]nntma «Harron» |Patton|). Hena ôtna nacrontxo neonpanµanno ntcoxoñ,
uro na noxase «Hoceñµona» ABC nnannponana norepxrt 1 mnnnnon µonnapon. Kax oô¡xnnn nnne-
npesnµenr xomnannn NBC Fnnn Cropx, «µaxe ¡nnnep ne cmoxer npnµymart cnocoô, c nomomtm xoroporo
on cmor ôt nepnyrt cnon µentrn».
Pnc. 7.4. 3apasn1entnan xonxypen1nan õoptõa. Foptôa n orµene ]ap]opontx nsµennñ n
marasnne Harrod´s ôtnaer nectma nanpxxennoñ, xorµa noxynarenn xonxypnpymr µpyr c µpyrom, crpemxct
sanonyunrt nannyumne ronapt no npemx nerneñ pacnpoµaxn n snamennrom nonµoncxom ynnnepmare
Kax mor raxoñ ymntñ n ontrntñ ônsnecmen, xax ¡nnnep, saxnmunrt cµenxy, xoropax µonxna ôtna
npnnecrn x norepe mnnnnonon µonnapon? Hpexµe uem nontrartcx ornernrt na +ror nonpoc, cneµyer
ocranonnrtcx na oµnom sacnyxnnammem nnnmannx acnexre npoµaxn: nnepnte ]nntm ôtn npeµnoxen
renennsnonntm cerxm na orxptrom ayxnnone. Hnxorµa npexµe rpn renennsnonnte xomnannn ne ôtnn
ntnyxµent ôoportcx sa npano noxasa xaxoro-nnôo ]nntma noµoôntm oôpasom. Hµex npoµart ]nntm na
ayxnnone ôtna ntµnnnyra nocranonmnxom n npoµmcepom mnornx xpxnx ]nntmon Hpnnnom Annenom n
nnne-npesnµenrom xomnannn «XX nex uoxc» (20
th
Centurv Fox) Bnntxmom Cen]om, xoropte npnmnn n
nocropr or nonyuennoro pesyntrara. Ho xax mt moxem yôeµnrtcx n rom, uro nmenno ncnontsonanne
ayxnnona ctrpano pemammym pont? Moxer ôtrt, neoôtuañno ntcoxax nena ôtna oôycnonnena
mnxapnoñ nocranonxoñ?
Hpnneµem nexoropte sameuannx yuacrnnxon ayxnnona. «Hoôeµnrent», Fappn ¡nnnep, cxnost syôt
cxasan: «Pyxonoµcrno ABC npnnxno cneµymmee pemenne, xacammeecx nonnrnxn xomnannn na ôyµymee,
mt nnxorµa ôontme ne ôyµem yuacrnonart n noµoôntx ayxnnonax». Taxxe o mnorom ronopxr cnona
conepnnxa ¡nnnepa, Poôepra Byµa, npesnµenra CBS Television. Byµ uyrt ne norepxn ronony n eµna ne
npeµnoxnn ôonee ntcoxym neny, uem ero xonxypenrt npeµcrannrenn ABC n NBC. Bor uro on cxasan.
«B nauane ayxnnona mt µeñcrnonann ouent ônaropasymno. Mt onennnann ]nntm c rouxn spennx
roro, uro on moxer nam npnnecrn; xpome roro, mt yunrtnann sarpart na +xcnnyarannm. Ho norom nauann
nocrynart npeµnoxennx. ABC nauana c 2 mnnnnonon. × n cnom ouepeµt npeµnoxnn 2,4 mnnnnona. ABC
ynennunna cymmy µo 2,8 mnnnnonon. Mt yxe ne mornn ocranonnrtcx. × xax ôyµro norepxn paccyµox.
Haxonen, x µomen µo 3,2 mnnnnonon µonnapon; n ryr nacrynnn momenr, xorµa x cxasan ceôe: «Foxe moñ,
ecnn x nonyuy +ror ]nntm sa raxne µentrn, uro x ôyµy c nnm µenart?» Korµa ABC n xoneunom cuere
oôomna menx, x ncntran uyncrno oôneruennx. 3ra ncropnx ôtna ouent noyunrentnoñ» (MacKenzie, 1974).
Xypnanncr Foô Maxxensn, ôpanmnñ nnrepntm y Byµa, yrnepxµaer, uro, nponsnocx nocneµnne
http://books.pchelov.com
176
cnona, ror yntôancx. Mt moxem ôtrt ynepent, uro xorµa ¡nnnep ns ABC µenan cnoe saxnnenne, on ne
yntôancx. Onn oôa xnno xoe-uemy nayunnnct na «Bennxom ayxnnone "Hoceñµona"». Hpnunna roro, uro n
pesyntrare ne mornn yntôartcx onn oôa, saxnmuanact n rom, uro µnx oµnoro ns nnx nnara sa oôyuenne
cocrannna 1 mnnnnon µonnapon. K cuacrtm, mt moxem nsnneut ns +roñ ncropnn nectma nenntñ, no
npaxrnuecxn ôecnnarntñ ypox. Oôparnre nnnmanne na ro, uro yntôancx ror uenonex, xoroptñ nomep».
µe]nnnrntñ npns. Kax npannno, ncxxnñ pas, xorµa ntnt oceµaer, mt oônapyxnnaem nponrpanmnx,
xoropte ntrnxµxr n ronopxr xax noôeµnrenn (n naoôopor). B noµoôntx cnryannxx ncerµa cneµyer
noµymart o rom, uro xe noµnxno +ry ntnt, n µannom cnyuae +ro ôtna orxptrax xonxypenrnax ôoptôa sa
µe]nnnrntñ pecypc. He rontxo nopornnam renennsnonnoro ônsneca, no n ncem nam cneµyer coônmµart
xpañnmm ocropoxnocrt npn cronxnonennn c µtxnontcxnm couerannem µyxa conepnnuecrna n npnnnnna
µe]nnnra.
3amn1a
¡ocrarouno npocro nouyncrnonart µannenne npnnnnna µe]nnnra; ropasµo rpyµnee npornnocroxrt
+romy µannennm. Hpoônema uacrnuno saxnmuaercx n rom, uro nama rnnnunax peaxnnx na µe]nnnr memaer
nameñ cnocoônocrn µymart. Korµa mt nnµnm, uro neuro ns roro, uro nam nyxno, cranonnrcx menee
µocrynntm, mt naunnaem omymart ]nsnuecxoe nosôyxµenne. Hac nepenonnxmr +monnn, xpont saxnnaer,
cosnanne saremnxercx, ocoôenno rorµa, xorµa mt nmeem µeno c xonxypenramn. Korµa nac saxnecrtnaer
norox uyncrn, pannonantnoe nauano orcrynaer na nropoñ nnan. Korµa mt nosôyxµent, nam rpyµno
coxpanxrt cnoxoñcrnne n anannsnponart cnryannm. Hpesnµenr CBS Television nocne npnoôperennx
«Hoceñµona» ¡nnnepom cxasan: «¡nnamnxa ayxnnona saxnartnaer. Hornxa ntneraer n oxno» (MacKenzie,
1974).
Pnc. 7.5. ±aon Tpanon1a n qnntue «Anxopaµxa cyõõo1nero neuepa». K xpañnemy yµnnnennm
ncex sannrepeconanntx nnn, xoxantñ nnµxax, xoroptñ nocnn ¡xon Tpanonra n ]nntme «Hnxopaµxa
cyôôornero neuepa», ôtn neµanno npoµan sa 145 rtcxu µonnapon. Bosmoxno, mt cymeem nonxrt +ry
acrponomnuecxym neny, ecnn yurem µna oôcroxrentcrna. Bo-nepntx, +ror nnµxax cymecrnyer n
eµnncrnennom +xsemnnxpe, nroporo raxoro ner. Bo-nroptx, on ôtn npnoôperen na ayxnnone, rµe ropr
µnyx nocneµnnx noxynareneñ uacro npnnoµnr x romy, uro nocneµnmm neny npeµcxasart nenosmoxno.
Korµa nosµnee ayxnnonncra cnpocnnn, oxnµan nn on, uro nocneµnxx nena ôyµer raxoñ xonoccantnoñ, on
cxpomno ornernn: «Hy, µnx nonn+crepa +ro µeñcrnnrentno pexopµ»
Tpyµnocrt saxnmuaercx n rom, uro nonnmannx mexannsma µeñcrnnx npnnnnna µe]nnnra uacro
ôtnaer neµocrarouno µnx samnrt or nero, nocxontxy nosnanarentnte nponecct oxastnamrcx
noµannenntmn +monnonantnoñ peaxnneñ na µe]nnnr. Ho+romy n ymentx pyxax npnnnnn µe]nnnra
cranonnrcx moryunm opyxnem. Korµa ono npnmenxercx µonxntm oôpasom, nama nepnax nnnnx oôopont
rmarentntñ ananns cnryannn cranonnrcx npaxrnuecxn ôecnonesnoñ.
Ecnn ns-sa sarymannnammero cosnanne nosôyxµennx mt ne moxem npnmennrt nmemmnecx y nac
snannx o npnnnnne µe]nnnra, uroôt ntôpart aµexnarnym moµent noneµennx, uem mt moxem
nocnontsonartcx? Mt moxem ncnontsonart camo nosôyxµenne n xauecrne ocnonnoro cnrnana. Taxnm
oôpasom, mt oôparnm opyxne npara npornn nero camoro. Bmecro roro uroôt ntrartcx npoanannsnponart
cnryannm, mt µonxnt npocro npncnymnnartcx x cnoemy nnyrpennemy ronocy, uroôt ne nponycrnrt
npeµynpexµenne. Houyncrnonan pacrymee nosôyxµenne n cnryannn, n xoropoñ cymecrnyer nosmoxnocrt
npoxnnennx ycrynunnocrn, mt moxem npnnecrn ceôx n cocroxnne ôoenoñ roronnocrn. Taxnm oôpasom mt
cymeem pacnosnart raxrnxn, ocnonannte na ncnontsonannn npnnnnna µe]nnnra, n ycneem npnnxrt
neoôxoµnmte mept npeµocropoxnocrn.
Oµnaxo npeµnonoxnm, uro mt cymenn ynonnrt cnrnan, noµanaemtñ nam noµnnmammeñcx nonnoñ
nosôyxµennx, n nonxnn, uro nam cneµyer ycnoxonrtcx n µeñcrnonart c ocropoxnocrtm. uro µantme?
Hmeercx nn xaxax-nnôyµt µpyrax nn]opmannx, xoropym mt mornn ôt ncnontsonart µnx npornnocroxnnx
npannny µe]nnnra n npnnxrnx npannntnoro pemennx? B xonne xonnon, npocro nonxn, uro nam cneµyer
http://books.pchelov.com
177
µnnrartcx ocropoxno, mt ne ysnaem, n xaxom nanpannennn nyxno µnnrartcx; raxoe nonnmanne xnnxercx
nnmt oµnoñ ns npeµnoctnox µnx npnnxrnx npannntnoro pemennx.
K cuacrtm, nmeercx µocrynnax nn]opmannx, xoropax moxer oxasart nam cymecrnennym nomomt n
npnnxrnn pemennñ, xacammnxcx µe]nnnrntx npeµmeron. Oôparnmcx eme pas x +xcnepnmenry c
moxonaµntm neuentem. Hccneµonarenn ormernnn cneµymmnñ nnrepecntñ momenr: xorx neuente,
xoroporo ôtno mano, onennnanoct xax snaunrentno ôonee xenannoe, ono ne onennnanoct xax xort
cxontxo-nnôyµt ôonee nxycnoe no cpannennm c neuentem, xoroporo ôtno mnoro. Taxnm oôpasom,
necmorpx na nospocmee xenanne nmert n cnoem pacnopxxennn µe]nnnrnoe neuente (yuacrnnxn
+xcnepnmenra ronopnnn, uro nm xorenoct ôt nmert n ôyµymem ôontme µe]nnnrnoro neuentx n uro onn
sannarnnn ôt sa nero ôonee ntcoxym neny), noxynarenn ne nsmennnn cnoe ornomenne x nxycy +roro
neuentx. 3µect mt noµxoµnm x ouent naxnomy momenry. Vµonontcrnne saxnmuaercx ne n ucnimauuu ua
onime µe]nnnrnoro ronapa, a n oe.aoeuuu nm. Baxno ne nyrart +rn µna nmanca.
Bcxxnñ pas, xorµa mt cranxnnaemcx c µannennem npnnnnna µe]nnnra, mt µonxnt saµanart ceôe
cneµymmnñ nonpoc: «3auem nam nyxen +ror µe]nnnrntñ npeµmer?» Ecnn mt xornm nsnneut ns
oônaµannx xaxoñ-nnôo peµxoñ nemtm connantnym, +xonomnuecxym nnn ncnxonornuecxym ntroµy, rorµa
nce npexpacno; µannenne npnnnnna µe]nnnra nomoxer nam onpeµennrt, xaxym cymmy nmeer cmtcn
sannarnrt sa +ry nemt uem menee ona µocrynna, rem nennee ona ôyµer µnx nac. Oµnaxo ouent uacro
nemt nyxna nam ne rontxo paµn oônaµannx em. Torµa µnx nac naxna ee norpeônrentcxax cronmocrt; mt
moxem xorert +ry nemt c¡ecrt nnn ntnnrt, npnxacartcx x neñ, cnymart ee, ynpannxrt em nnn xaxnm-nnôo
µpyrnm oôpasom no.isoeamic» em. B raxnx cnyuaxx ouent naxno nomnnrt, uro, cranonxct peµxnmn n
namnx rnasax, nemn om omoeo ne µenamrcx ôonee nxycntmn, ne naunnamr nyume snyuart, ntrnxµert,
esµnrt nnn paôorart.
Xorx +ra mtcnt ouent npocra, ona uacro ycxontsaer or nac, xorµa mt cranxnnaemcx c npnnnnnom
µe]nnnra. × mory npnnecrn noµxoµxmnñ npnmep. Moñ ôpar Pnuapµ coµepxan ceôx n nepnoµ yueôt,
µoônnaxct ycrynox or nmµeñ, xoropte ynycxann ns nnµy ynomxnyrym ntme npocrym mtcnt. Taxrnxa
Pnuapµa ôtna nacrontxo +]]exrnnnoñ, uro emy npnxoµnnoct paôorart µnx nonyuennx neoôxoµnmoñ
cymmt µener rontxo no necxontxo uacon n neµenm; +ro µanano emy nosmoxnocrt ocrantnoe npemx
nocnxmart yueôe.
Pnuapµ npoµanan mamnnt, no ne n µemoncrpannonnom sane n ne na anromoônntnoñ croxnxe. On
oôtuno noxynan n ynx+nµ napy noµepxanntx anromoônneñ, xoropte npoµanannct uacrntm oôpasom uepes
rasery, n, ne sarpaunnax nnuero, xpome mtna n noµt, npoµanan nx c onpeµenennoñ npnôtntm n
cneµymmnñ ynx+nµ roxe uepes rasery. ¡nx roro uroôt µenart +ro, on µonxen ôtn snart rpn nemn. Bo-
nepntx, on µonxen ôtn µocrarouno xopomo pasônpartcx n mamnnax, uroôt noxynart re ns nnx, xoropte
npeµnarannct no camoñ nnsxoñ ns yxasanntx n «Cnpanounnxe anromoônnncra» nene, no xoropte moxno
ôtno saxonno nepenpoµart no ôonee ntcoxoñ nene. Bo-nroptx, moñ ôpar µonxen ôtn snart, xax cneµyer
nncart pexnamnte oô¡xnnennx, uroôt onn ntstnann nnrepec y connµntx noxynareneñ. B-rpertnx,
Pnuapµ µonxen ôtn ymert npnmenxrt npnnnnn µe]nnnra, uroôt ntstnart y norennnantntx noxynareneñ
neonpanµannoe xenanne sanonyunrt npeµnaraemym nm mamnny. Pnuapµ nce +ro snan n ymen. Oµnaxo mt
ocranonnmcx rontxo na rpertem ero «rananre».
Pnuapµ pas n neµenm µanan pexnamnoe oô¡xnnenne n nocxpecnym rasery. Hocxontxy moñ ôpar snan,
xax nanncart xopomee pexnamnoe oô¡xnnenne, xaxµoe nocxpecnoe yrpo on, xax npannno, nponoµnn y
rene]ona, orneuax na snonxn norennnantntx noxynareneñ. Bcxxomy, xro ntpaxan xenanne ynnµert
mamnny, Pnuapµ nasnauan oouo u mo re epe+». 3ror rpmx nosnonxn emy µoônnartcx or nmµeñ
snaunrentntx ycrynox, nocxontxy noôyxµan nx ôoportcx µpyr c µpyrom sa «orpannuenntñ pecypc» sa
anromoônnt.
Oôtuno npnôtnmnñ nepntm norennnantntñ noxynarent naunnan nnnmarentno nsyuart mamnny n
yxastnart na sameuennte neµocrarxn n ns¡xnt. Hepeµxo noxynarent cnpamnnan, nentsx nn cnnsnrt neny.
Oµnaxo ero nacrpoñ paµnxantno menxncx, xorµa noµ¡esxan nropoñ noxynarent. ¡ocrynnocrt mamnnt µnx
nmôoro ns norennnantntx noxynareneñ nnesanno cranonnnact orpannuennoñ ns-sa npncyrcrnnx
xonxypenron. uacro ror, xro npnôtn pantme µpyrnx, neymtmnenno noµnnnan macna n oront, saxnnxx, uro
y nero ôontme npan: «Mnnyrouxy. × npnexan nepntm». Ecnn on ne ynomnnan o cnonx npanax, sa nero +ro
http://books.pchelov.com
178
µenan Pnuapµ. Oôpamaxct xo nropomy noxynarenm, moñ ôpar oôtuno ronopnn: «Hpocrnre, no +ror
µxenrntmen npnexan pantme nac. Ho+romy x ntnyxµen nonpocnrt nac noµoxµart na µpyroñ cropone
µoporn necxontxo mnnyr, noxa on ôyµer ocmarpnnart mamnny. 3arem, ecnn on pemnr, uro mamnna emy ne
noµxoµnr, nnn ecnn on ne cmoxer npnñrn x onpeµenennomy pemennm, x noxaxy anromoônnt nam».
Pnuapµ yrnepxµaer, uro no nnny nepnoro noxynarenx moxno ôtno nnµert, xax pacrer ero
nosôyxµenne. Heroponnnnoe nsnemnnanne ncex «sa» n «npornn» nnesanno cmenxnoct rnepµtm
yôexµennem «renept nnn nnxorµa!» ornocnrentno ocnapnnaemoro pecypca. Ecnn on ne pemnr xynnrt
mamnny npnuem no sanpamnnaemoñ Pnuapµom nene n cneµymmne necxontxo mnnyr, on moxer
norepxrt ee nancerµa n rorµa crpamno noµymart ee nonyunr +ror... +ror... npnrannmnñcx non ram
conepnnx. Bropoñ noxynarent oôtuno nonnonancx ne mentme nepnoro. On ne mor ycroxrt na mecre n
naunnan merartcx ns cropont n cropony, meurax npn +rom nocxopee µoôpartcx µo cranmero nµpyr
neoôtuañno npnnnexarentntm xycxa meranna. Ecnn nepntñ noxynarent nouemy-nnôo ne mor xynnrt
mamnny nnn npocro ne ôtn n cocroxnnn µocrarouno ôtcrpo npnnxrt pemenne, nropoñ noxynarent
naunnan ncxart pyuxy, uroôt noµnncart xonrpaxr.
Ecnn ncex npeµnpnnxrtx Pnuapµom ycnnnñ nce xe oxastnanoct neµocrarouno µnx roro, uroôt
yôeµnrt nepnoro noxynarenx nemeµnenno xynnrt mamnny, nonymxa saxnontnanact, xax rontxo na cnene
noxnnxncx rpernñ norennnantntñ noxynarent. Ho cnonam Pnuapµa, raxoe µannenne oôtuno oxastnanact
upesmepntm µnx nepnoro noxynarenx. On crpemnncx nocxopee noxonunrt co ncem +rnm, nnôo cornamaxct
na neny Pnuapµa, nnôo ôtcrpo yxoµx. B nocneµnem cnyuae nropoñ noxynarent naunnan ncntrtnart
cnntneñmee xenanne xynnrt mamnny, noxa ee ne nepexnarnn +ror... +ror... npnrannmnñcx non ram
conepnnx.
Bce +rn noxynarenn, xoropte nomornn moemy ôpary nonyunrt oôpasonanne n xonneµxe, ne cmornn
nonxrt rnannoe: pacrymee xenanne xynnrt mamnny ne nmeno nnuero oômero c µocronncrnamn µannoñ
mamnnt. Heymenne nonxrt raxym npocrym nemt moxno oô¡xcnnrt µnymx npnunnamn. Bo-nepntx,
cnryannx, xoropym moµennponan µnx noxynareneñ Pnuapµ, ntstnana y nnx +monnonantnym peaxnnm,
xoropax memana nm mtcnnrt nornuno. Bo-nroptx, xax cneµcrnne, noxynarenn ne nepecranann µymart, uro
rnannax npnunna, no xoropoñ nm nyxna +ra mamnna, saxnmuaercx n rom, uro onn xorxr nontsonartcx em, a
ne npocro nmert ee. Ha camom xe µene npnmenxemax Pnuapµom raxrnxa ntstnana y noxynareneñ xenanne
nmert +ry mamnny rontxo n cmtcne oônaµannx em. Oxastnaemoe na nnx µannenne ne nnnxno na peantnym
nennocrt mamnnt, na xauecrna ee xax cpeµcrna nepeµnnxennx.
Ecnn mt oxastnaemcx noµ µannennem npnnnnna µe]nnnra n cnryannn, n xoropoñ nac moxno
sacrannrt noñrn na ycrynxn, nama peaxnnx µonxna nxnmuart n ceôx µne nocneµonarentnte craµnn. Kax
rontxo mt omyrnm nonny +monnonantnoro nosôyxµennx, xoropax nosnnxaer ns-sa nnnxnnx µe]nnnra, nam
cneµyer pacnennrt +ro nsmenenne cnoero cocroxnnx xax npeµynpexµenne oô onacnocrn. ¡nx roro uroôt
npnnxrt myµpoe pemenne, mt µonxnt coxpanxrt cnoxoñcrnne. Ham neoôxoµnmo nepecrart nepnnnuart n
nocrapartcx nsrnxnyrt na cnryannm c pannonantnoñ rouxn spennx. Kax rontxo mt +ro cµenaem, mt
moxem nepexoµnrt xo nropoñ craµnn, cnpamnnax ceôx, sauem nam nyxen µanntñ npeµmer. Ecnn mt xornm
npexµe ncero oônaµart nm, nam cneµyer onennrt ero µocrynnocrt, uroôt onpeµennrt, cxontxo µener mt
xornm na nero norparnrt. Oµnaxo, ecnn nemt nyxna nam npexµe ncero cama no ceôe (ro ecrt mt xornm em
nontsonartcx), mt µonxnt nomnnrt, uro +ra nemt ôyµer ]ynxnnonnponart oµnnaxono xopomo
nesanncnmo or roro, xnnxercx ona µe]nnnrnoñ nnn xonnuecrno raxnx nemeñ neorpannuenno. Cµenart +ro
necnoxno, nam rontxo nyxno ncnomnnrt, uro neuente ne µenaercx nxycnee orroro, uro cranonnrcx
µe]nnnrntm.
Bmnoµm
- Cornacno npnnnnny µe]nnnra, nmµn n ôontmeñ crenenn nenxr ro, uro menee µocrynno. 3ror
npnnnnn uacro npnmenxercx c nentm nsnneuennx ntroµt n raxnx meroµnxax µocrnxennx ycrynunnocrn,
xax raxrnxa orpannuennx xonnuecrna nnn raxrnxa ycranonnennx xpañnero cpoxa, c nomomtm xoroptx
«npo]eccnonant ycrynunnocrn» crapamrcx yôeµnrt nac, uro µocryn x romy, uro onn npeµnaramr, crporo
orpannuen.
http://books.pchelov.com
179
- Hpnnnnn µe]nnnra oxastnaer na nmµeñ cnntnoe nnnxnne no µnym npnunnam. Bo-nepntx,
nocxontxy nemn, xoropte rpyµno npnoôpecrn, oôtuno ôtnamr ôonee nenntmn, onenxa crenenn
µocrynnocrn npeµmera nnn nepexnnannx uacro xnnxercx pannonantntm cnocoôom onenxn ero xauecrna.
Bo-nroptx, xorµa nemn cranonxrcx menee µocrynntmn, mt yrpaunnaem uacrt cnoeñ cnoôoµt. Cornacno
reopnn ncnxonornuecxoro peaxrnnnoro conpornnnennx, mt pearnpyem na orpannuenne cnoôoµt
ycnnennem xenannx nmert ee (napxµy c ronapamn n ycnyramn, c neñ cnxsanntmn) n nonnom oô¡eme.
- Hcnxonornuecxoe peaxrnnnoe conpornnnenne cnocoôcrnyer nosnnxnonennm y nac onpeµenenntx
mornnannñ na nporxxennn nceñ nameñ xnsnn. Oµnaxo +ro conpornnnenne ocoôenno xpxo ntpaxeno y
npeµcrannreneñ µnyx nospacrntx rpynn: y «xommapntx µnyxnerox» n y noµpocrxon. H µnyxnernnñ n
noµpocrxontñ nospacr xapaxrepnsymrcx oôocrpennem uyncrna nnµnnnµyantnocrn. B +rom nospacre
nontmaercx nnnmanne x nonpocam, cnxsanntm c xonrponem, npanamn n cnoôoµamn. Ho+romy µnyxnernne
µern n noµpocrxn ocoôenno uyncrnnrentnt x xaxnm ôt ro nn ôtno orpannuennxm.
- Hpnnnnn µe]nnnra nnnxer ne rontxo na onenxy npeµmeron n nepexnnannñ, no n na onenxy
nn]opmannn. Hccneµonannx noxastnamr, uro orpannuenne µocryna x nn]opmannn sacrannxer nmµeñ
ocoôenno cnntno crpemnrtcx x nonyuennm +roro µocryna n nonnom oô¡eme, a raxxe sacrannxer nx
ornocnrtcx ôonee ônarocxnonno x µannoñ nn]opmannn. Orpannuennax nn]opmannx xnnxercx ôonee
yôeµnrentnoñ. Ha nepntñ nsrnxµ, raxoñ ntnoµ xaxercx yµnnnrentntm. B cnyuae nannunx nensypt +ror
+]]exr nmeer mecro µaxe rorµa, xorµa nn]opmannx ne nonyuena nooôme. Korµa xe µannax nn]opmannx
naxonen oxastnaercx nonyuennoñ, ro ona npeµcrannxercx ôonee nennoñ.
- Hpnnnnn µe]nnnra oxastnaer na nmµeñ nanôonee cnntnoe nnnxnne n µnyx cnyuaxx. Bo-nepntx,
µe]nnnrnte npeµmert nontmamrcx n nene, xorµa ntxcnxercx, uro onn rontxo uro crann raxontmn. To
ecrt mt ôontme nennm re nemn, xoroptx crano ne xnarart concem neµanno, uem re, xoroptx ncerµa ne
xnarano. Bo-nroptx, orpannuennte pecypct npnnnexamr nac ôontme ncero rorµa, xorµa mt ns-sa nnx
xonxypnpyem c µpyrnmn nmµtmn.
- Tpyµno cosnarentno npnyunrt ceôx oxastnart conpornnnenne µannennm npnnnnna µe]nnnra,
noromy uro nosnnxnonenne µe]nnnra nosôyxµaer +monnn n sarpyµnxer pannonantnoe mtmnenne. Hpn
cronxnonennn c µe]nnnrom uero ôt ro nn ôtno mt µonxnt cpasy xe nacropoxnrtcx, ecnn nouyncrnyem
neaµexnarnoe nosôyxµenne. Hacropoxnnmnct, mt cmoxem npeµnpnnxrt marn x romy, uroôt ymentmnrt
nosôyxµenne n oô¡exrnnno onennrt µocronncrna µe]nnnrnoro npeµmera.
Kon1pontnme nonpocm
Coeepueuuoe euaðeuue +amepuauo+
1. Kaxona nsanmocnxst mexµy npnnnnnom µe]nnnra n reopneñ ncnxonornuecxoro peaxrnnnoro
conpornnnennx Fpema?
2. Houemy y «xommapntx µnyxnerox» n y noµpocrxon peaxrnnnoe conpornnnenne ocoôenno xpxo
ntpaxeno?
3. Kax conpemennax connonornx moxer oô¡xcnnrt rparnuecxym rnôent µnyx snamennrtx repoen
Bexcnnpa Pomeo n ¡xynterrt?
4. Kaxona cranµaprnax peaxnnx nmµeñ na sanpemennym nn]opmannm?
5. uro, xax noxastnaer nccneµonanne Vopuena, Hn n 3µenoyna (Worchel, Lee, Adewole, 1975),
cnocoôcrnyer ycnnennm nnnxnnx npnnnnna µe]nnnra?
Kpumuuecuoe +muueuue
1. Bo npemx poxµecrnencxnx npasµnnxon n 1983 n 1984 roµax amepnxannt ôontme ncero
crpemnnnct sanonyunrt oµny xyxny (The Cabbage Patch Kid Doll), nocrynnenne xoropoñ n npoµaxy ôtno
nectma orpannueno. Hcnontsyx nonyuennte namn ns +roñ rnant snannx o npnnnnne µe]nnnra, oô¡xcnnre,
nouemy nmµn na nyônnuntx ayxnnonax rparnnn 900 µonnapon, uroôt nonyunrt xyxny, xoropax n marasnne
cronna 23 µonnapa.
http://books.pchelov.com
180
2. Onnµnñ cxasan: «To, uro nerxo µocraercx, nnxomy ne nyxno, sanpernoe xe coônasnnrentno».
Oô¡xcnnre cmtcn +roro ntcxastnannx c ncnxonornuecxoñ rouxn spennx.
3. Bcnomnnre o noµxoµe moero ôpara Pnuapµa x npoµaxe mamnn. On nnxorµa nnxomy ne nran,
oµnaxo nexoropte cunrann ero µeñcrnnx ne+rnuntmn. Kaxono name mnenne? Ftna nn meroµnxa, xoropym
ncnontsonan Pnuapµ, npnemnemoñ c +rnuecxoñ rouxn spennx? Houemy?
4. Fonee µecxrnnernx rnannax nµex mnpoxoñ pexnamnoñ xamnannn, nponoµnnmeñcx c nentm
nponaranµt µocronncrn cnraper «Bnpµxnnnx cnnms», ôtna cneµymmeñ: conpemennax xenmnna «npomna
µonrnñ nyrt» or nonnoñ «saônrocrn» µo nesanncnmocrn; conpemennax xenmnna moxer xypnrt cnrapert
napanne c myxunnamn. B nepnoµ nponeµennx +roñ pexnamnoñ xamnannn nponenr xypxmnx cnrapert
ynennunncx rontxo n oµnoñ µemorpa]nuecxoñ rpynne n rpynne µenouex-noµpocrxon. ¡añre oô¡xcnenne
+romy ]axry, ncnontsyx nonyuennte namn snannx o ncnxonornuecxom peaxrnnnom conpornnnennn.
Inana 8. «Bmc1popac1nopnuoe» nnnnnne
Hpu+umueuoe coe.acue e eer aemo+amusaµuu
|B anrnnñcxom rexcre ncnontsonano npnnararentnoe instant, nsnecrnoe poccnñcxomy norpeônrenm
no couerannm instant coffee ôtcrpopacrnopnmtñ xo]e. Hpu+e:. nepee.|
Kaxµtñ µent x ncnontsym nce nosmoxnte cnocoôt, uroôt crart nyume.
J+u.i Kov
Kaxµtñ µent x µenam nce nosmoxnoe µnx roro, uroôt crart eme ôonee sanxrtm.
Pooepm Ua.ouuu
B 1960-e roµt y renespnreneñ nontsonancx ôontmoñ nonynxpnocrtm ¡xo Hañn neµymnñ
opnrnnantnoro renennsnonnoro rox-moy, xoropoe ntxoµnno n Kann]opnnn. 3pnreneñ npnnnexan
ocoôenntñ xsnnrentntñ n xon]ponrannonntñ crnnt oôpamennx Hañna c rocrxmn nporpammt no
ôontmeñ uacrn xaxµymnmn noxasart ceôx +crpaµntmn aprncramn, norennnantntmn snamennrocrxmn,
npeµcrannrenxmn ne]opmantntx, a raxxe oômecrnenntx nnn +xcrpemncrcxnx nonnrnuecxnx
oprannsannñ. Pesxnñ crnnt neµennx moy ôtn nanenen na ro, uroôt cnpononnponart rocreñ na cnopt,
cnntno nsnonnonart nx, cônrt c mtcnn n nooôme npeµcrannrt nx n rnynom nnµe. Oôtuno cpasy nocne
npeµcrannennx rocrx Hañn ôpocancx n araxy na ero yôexµennx, rananr nnn nnemnocrt. Hexoropte
yrnepxµann, uro xsnnrentnocrt Hañna oô¡xcnxercx nepenecennoñ nm amnyranneñ norn, xoropax osnoônna
ero na ncm xnsnt; µpyrne cunrann, uro Hañn npocro snoôen no cnoeñ narype.
Oµnaxµt neuepom rocrem moy ôtn pox-mystxanr up+nx 3anna. ¡eno nponcxoµnno n 1960-e roµt,
xorµa µnnnnte nonoct y myxunnt eme ôtnn peµxocrtm n npeµmerom ôypntx cnopon. Kax rontxo 3anna
ôtn npeµcrannen renespnrenxm, mexµy nnm n Hañnom nponsomen cneµymmnñ oômen pennnxamn:
Haùu. Honaram, µnnnnte nonoct µenamr nac µenymxoñ.
3anna. Honaram, µepenxnnax nora µenaer nac cronom.
Hpnun1nnnmn an1oua1nsu
Hpnneµenntñ ntme µnanor mexµy Hañnom n 3annoñ nnnmcrpnpyer rnannym remy µannoñ xnnrn:
ouent uacro, npnnnmax pemenne ornocnrentno xoro-nnôo nnn uero-nnôo, mt ne ncnontsyem ncm
nmemmym ornomenne x µeny µocrynnym nn]opmannm. Bmecro +roro mt yunrtnaem rontxo oµnn +nemenr
nenoro, xoroptñ xaxercx nam upesntuañno naxntm. Opnenrnpyxct na nsonnponannym uacrt nn]opmannn
µaxe ecnn oôtuno c ee nomomtm mt npnnnmaem npannntnte pemennx, mt moxem conepmnrt
nemano rnyntx omnôox omnôox, xoropte orpasxrcx na ornomennn x nam oxpyxammnx n xoroptmn,
uro ocoôenno nenpnxrno, moryr nocnontsonartcx n cnonx nnrepecax ymnte n xnrpte nmµn.
B ro xe npemx na ncem nporxxennn xnnrn nponoµnnact conyrcrnymmax mtcnt: necmorpx na
http://books.pchelov.com
181
rnynte pemennx, xoropte mt nensôexno npnnnmaem n cnyuae opnenrannn nnmt na oµnn ns +nemenron
µocrynnoñ nn]opmannn, pnrm conpemennoñ xnsnn rpeôyer, uroôt mt n ocnonnom ncnontsonann nmenno
raxoñ crepeornn |B +roñ rnane nenrpantntm xnnxercx repmnn shortcut, osnauammnñ oµnonpemenno n
«xpntx µnx sanycxa nporpammt» ( +ror cmtcn µannoro cnona nsnecren nontsonarenxm xomntmrepon), n
«xparuañmnñ nyrt», n «+xonomntñ, pannonantntñ nyrt µocrnxennx uero-nnôo», n «crepeornn». Mt
npeµnounn nepenecrn ero xax «crepeornn», ornacnn n µannom npnmeuannn nect cnncox snauennñ.
Hpu+e:. nepee.| µnx +xonomnn npemenn n cnn. Bcnomnnre, uro n nauane rnant 1 ôtna nponeµena ananornx
mexµy nameñ cxnonnocrtm x +romy crepeornny n anromarnuecxnmn peaxnnxmn xnnorntx. Kax ôtno
ormeueno, cnoxnte noneµenuecxne peaxnnn mnornx nnµon moxno «sanycrnrt» nocpeµcrnom nmnrannn
eµnncrnennoñ xapaxrepnoñ ueprt pasµpaxnrenx snyxa «unn-unn», xpacnoro nnera rpyµnoro onepennx,
cnenn]nuecxoñ nocneµonarentnocrn cnerontx ncntmex. Xnnornte uacro nonaramrcx na raxne
eµnnnunte ueprt naxnoro µnx nnx pasµpaxnrenx, rax xax nx ymcrnennte cnocoônocrn nectma
orpannuennt. Hx mosr ne n cocroxnnn nauart perncrpnponart n oôpaôartnart ncm nmemmym ornomenne
x µannomy nonpocy nn]opmannm, nocrynammym ns oxpyxammeñ cpeµt. Ho+romy y mnornx nnµon n
nponecce +nonmnnn pasnnnact ocoôax uyncrnnrentnocrt x onpeµenenntm acnexram pasµpaxnreneñ,
necymnx naxnym nn]opmannm. Hocxontxy +rnx orµentno nsxrtx +nemenron nn]opmannn oôtuno ôtnaer
µocrarouno µnx roro, uroôt npannntno orpearnponart, cncrema, xax npannno, paôoraer ôes côoen. Bcxxnñ
pas, xorµa nnµmmxa cntmnr «unn-unn», ona pearnpyer no rnny ue.r, sarvrra.o. Taxnm oôpasom
mexannuecxn naunnaer peannsontnartcx moµent marepnncxoro noneµennx, uro nosnonxer coxpannrt
snaunrentnym µonm orpannuenntx mosrontx pecypcon nnµmmxn, xoropte nyxnt eñ µnx roro, uroôt
cnpannxrtcx c nentm pxµom µpyrnx «npoônem» n reuenne µnx.
Mt, xoneuno, nmeem ropasµo ôonee cnoxntñ mosronoñ mexannsm no cpannennm c nnµmmxamn-
marepxmn nnn npeµcrannrenxmn nmôoro µpyroro nnµa xnnorntx. Fesycnonno, mt cnocoônt npnnnmart no
nnnmanne mnoxecrno cnxsanntx c paccmarpnnaemtm nonpocom ]axron n, cneµonarentno, npnnnmart
npannntnte pemennx. Hmenno nama cnocoônocrt oôpaôartnart nn]opmannm n nonnom oô¡eme cµenana
nac µomnnanrnoñ ]opmoñ xnsnn na nnanere. Oµnaxo namn nosmoxnocrn roxe ne ôesrpannunt; uroôt
c+xonomnrt npemx, mt nnorµa µonxnt orxastnartcx or nornomammeñ nce name nnnmanne cnoxnoñ
oôpaôorxn nceñ µocrynnoñ nam nn]opmannn n nonnom oô¡eme n npnnnmart pemennx anromarnuecxn,
noµoôno npnmnrnnntm nnµam, yunrtnax nnmt xaxoñ-ro oµnn +nemenr nn]opmannn. Hanpnmep, pemax,
uro ornernrt rpeôymmemy «µa» nnn «ner», mt uacro npnnnmaem no nnnmanne rontxo uacrt
nn]opmannn, nmemmeñ ornomenne x µannomy nonpocy. B npeµtµymnx rnanax mt paccmorpenn
nexoropte orµentnte +nemenrt nn]opmannn, xoroptmn mt nanôonee uacro nontsyemcx n cnyuae
neoôxoµnmocrn ôtcrpo npnnxrt pemenne. 3rn noµcxasxn µocrarouno naµexnt, rax xax oôtuno onn
noµranxnnamr nac x npnnxrnm npannntntx pemennñ. Bor nouemy mt rax uacro anromarnuecxn
saµeñcrnyem npnnnnnt n npannna nsanmnoro oômena, nocneµonarentnocrn, connantnoro µoxasarentcrna,
ônaropacnonoxennx, nnnxnnx anropnrera, µe]nnnra npn npnnxrnn pemennñ, noµpasymenammnx
ycrynunnocrt. Kaxµtñ ns nepeuncnenntx ]axropon oôneruaer namy saµauy, xorµa mt pemaem, uro nam
nyume cxasart «µa» nnn «ner».
Mt cxnonnt npnnnmart no nnnmanne eµnnnunte cnrnant, xorµa y nac ner namepennx, npemenn,
+neprnn nnn nosnanarentntx pecypcon, uroôt nponecrn ncuepntnammnñ ananns cnryannn. Korµa mt
roponnmcx, naxoµnmcx n cocroxnnn nanpxxennx, neynepennt, ôespasnnunt, paccrpoent nnn yromnent,
mt nmeem oôtxnonenne cocpeµorounnart cnoe nnnmanne na nanmentmem oô¡eme µocrynnoñ nam
nn]opmannn. Hpnnnmax pemennx n noµoôntx oôcroxrentcrnax, mt uacro nosnpamaemcx x µonontno
npnmnrnnnomy, no pannonantnomy noµxoµy «oouu-o.e+eum-xopoueeo-oorasame.icmea». |¡annte o
npnmenennn noµoônoro cyxennx n c]epax nocnpnxrnx n npnnxrnx pemennñ nt moxere nañrn n paôorax
Fepxonnrna n Faxa (Berkowitz & Buck, 1967), Foµenxaysena (Bodenhausen, 1990), Ko+na (Cohen, 1978),
Hcrepôpyxa (Easterbrook, 1959), Innôepra n Ocôopna (Gilbert and Osborn, 1989), Xoxn n Iamnntrona
(Hockey and Hamilton, 1970), Keñnana (Keinan, 1987), Kpyrnxncxn n upoñnµa (Kruglanski & Freund,
1983), Maxyopra (Mackworth, 1965), Mnnrpama (Milgram, 1970), Mnnnepa n coanropon (Miller et al., 1976),
Mypa n coanropon (Moore et al., 1986), Cx+mmona (Scammon, 1977) n Tnepcxn n Kanemanna (Tversky &
Kahnemann, 1974).| Orcmµa moxno cµenart nnmammnñ cnoxoñcrnnx ntnoµ: nmex upesntuañno cnoxntñ
http://books.pchelov.com
182
mtcnnrentntñ annapar, xoroptñ nosnonxer nam sannmart rocnoµcrnymmee nonoxenne n mnpe n xauecrne
nnµa, mt cosµann raxym cnoxnym, ôtcrpo menxmmymcx n nn]opmannonno neperpyxennym oxpyxammym
cpeµy, uro µonxnt nce uame cnpannxrtcx c nsôtrxom nn]opmannn raxnm xe oôpasom, xax xnnornte,
xoroptx mt µanno npensomnn.
Hnorµa nocneµcrnnx ôtnamr naryôntmn. Bcnomnnm nosopnym araxy uFP na mraô-xnaprnpy cexrt
«Hepxont Bernn ¡annµonoñ» n Baxo, mrar Texac. Ho µanntm anannsa +xcnepron mpnµnuecxoro
µenapramenra CBA, uFP sa npemx 51-µnennoñ ocaµt mraô-xnaprnpt cexrt coôpano raxoñ oô¡em
nn]opmannn, uro oxasanoct necnocoôno npoanannsnponart ee, n ôontmax uacrt nn]opmannn ocranact
neyurennoñ. Hpo]eccop Poôepr Hoyµen, oµnn ns xoncyntranron mpnµnuecxoro µenapramenra, cxasan:
«uFP ôtno neperpyxeno nn]opmanneñ... n onn n xonne xonnon nepnynnct x oôtunoñ raxrnxe. Hocxontxy
y nnx ôtno neµocrarouno ontra paôort c pennrnosntmn oprannsannxmn, onn npocro nomnn na mrypm
sµannx» («Overload of Advice», 1993). Bo npemx araxn uFP ôonee 80 unenon cexrt, y xoroptx crpax n nepa
cmemannct n ronone, noxonunnn c coôoñ.
Conpeuennmn an1oua1nsu
¡xon Crmapr Mnnnt, ôpnrancxnñ +xonomncr, nonnrnuecxnñ µexrent n ]nnoco], ymep ôonee cra
ner nasaµ, n 1873 roµy. On nsnecren xax nocneµnnñ uenonex, xoroptñ snan nce, uro cneµonano snart.
Tenept saxnnenne, uro xro-ro ns nac snaer nce, npeµcrannxercx npocro aôcypµntm. Hocne rtcxuenernñ
meµnennoro naxonnennx nn]opmannn oô¡em uenoneuecxnx snannñ cran ôtcrpo ynennunnartcx, xax
xarxmnñcx c ropt cnexntñ xom. Mt ceroµnx xnnem n mnpe, rµe ôontmax uacrt nn]opmannn nmeer
«nospacr» menee 15 ner. B orµentntx oônacrxx nayxn (nanpnmep, ]nsnxn), xax yrnepxµamr nexoropte
cnennanncrt, oô¡em snannñ ynennunnaercx nµnoe xaxµte nocemt ner. Hn]opmannonntñ nsptn ne
orpannunnaercx raxnmn «remntmn» ysxnmn oônacrxmn, xax monexynxpnax xnmnx nnn xnanronax ]nsnxa,
no pacnpocrpanxercx n na ôonee µocrynnte ncem nam c]ept snannñ o sµoponte, µercxom pasnnrnn,
npannntnom nnrannn. Fonee roro, raxoñ ôtcrptñ pocr snannñ, cxopee ncero, ôyµer nponcxoµnrt n µantme
n raxom xe remne, nocxontxy n nacroxmee npemx nccneµonarenn ncero mnpa sanonnxmr cnonmn
noneñmnmn orxptrnxmn 40 000 nayuntx xypnanon (Broad, 1988).
Crpemnrentntñ nporpecc nmeer mecro ne rontxo n nayxe. Ho µanntm exeroµnoro onpoca I+nnana,
nonpoct, croxmne «na nonecrxe µnx» oômecrna, crann ôonee pasnooôpasntmn, a nx pemenne sannmaer
mentme npemenn (McCombs & Zhu, 1995). B cnoeñ xnnre «uyryp-mox» (Future Shock) 3nnnn To]]nep
ronopnr o ôecnpeneµenrnom ynennuennn remna conpemennoñ nonceµnennoñ xnsnn. Mt nyremecrnyem nce
ôtcrpee n ôtcrpee; mt crann uame menxrt mecra xnrentcrna, ôtcrpee crponrt n cnocnrt µoma,
xonraxrnponart c ôontmnm xonnuecrnom nmµeñ, npnuem ôonee nonepxnocrno; n cynepmapxerax,
µemoncrpannonntx sanax n µpyrnx roprontx rouxax mt cranxnnaemcx c orpomntm ntôopom npoµyxron, o
xoroptx mt µaxe ne cntmann n npeµtµymem roµy n xoropte nnonne moryr oxasartcx ntmeµmnmn ns
ynorpeônennx nnn saôtrtmn x cneµymmemy roµy. Honnsna, ôtcrporeunocrt, pasnooôpasne n ycxopenne
nor uro, n ocnonnom, onpeµenxer ceroµnxmnee nnnnnnsonannoe cymecrnonanne.
Hn]opmannonntñ nsptn |Cornacno nectma oôocnonannoñ rouxe spennx, nn]opmannonntñ nsptn
oôycnonnen npexµe ncero mnoroxparntm nocnponsneµennem n nonropennem yxe nsnecrntx cneµennñ n
ncrnn, a ne ynennuennem xonnuecrna nontx snannñ. 3ro oôcroxrentcrno, oµnaxo, ne nomoraer paspemnrt
ncnxonornuecxym npoônemy opnenrannn n +rom noroxe nn]opmannn. Hpu+e:. nepee.| n noxnnenne
mnoxecrna napnanron ntôopa oôycnonnent ôtcrptm rexnnuecxnm nporpeccom. Conepmencrnymrcx
cnocoôt côopa, xpanennx, oôpaôorxn n nepeµaun nn]opmannn. Cnauana nn]opmannonntñ ôym saxnarnn
nnmt xpynnte oprannsannn npannrentcrnennte arenrcrna n connµnte xopnopannn. Inana xomnannn
Citicorp Vonrep Pncron, ntcrynax na oµnoñ ns xon]epennnñ, xax-ro cxasan: «Cosµannax namn ncemnpnax
ôasa µanntx nosnonxer nemeµnenno nepeµart nmôoe cooômenne n nmôym rouxy nnanert». |Hnrnpyercx
no µoxymenrantnomy renennsnonnomy ]nntmy PBS-TJ «Hn]opmannonnoe oômecrno» (The information
Societv), npoµmcep Mapx Hopar (Mark Porat).| Fnaroµapx pasnnrnm renexommynnxannñ n
xomntmrepntx rexnonornñ µocryn x orpomntm oô¡emam nn]opmannn nonyunnn orµentnte rpaxµane.
Conpemennte xaôentnte n cnyrnnxonte renennsnonnte cncremt oôecneunnamr nocrynnenne camoñ
http://books.pchelov.com
183
cnexeñ nn]opmannn n µoma oôtuntx nmµeñ.
«B ue +oev peuumi... To .u +ue no:umami, mo .u noc+ompemi qu.i+ no raoe.iuo+v me.eeuoeuum
u.u, +orem oimi, noc+ompemi, :mo norasieaem ooi:uiù me.eeusop, noc.vuami sanucu, nocmaeumi
n.acmuurv c «Peùoepa+u», nouepami e euoeouepi u.u npocmo noùmu nopauiue cnami?»
Pnc. 8.1. Korµa µenaemt nmõop ns õontmoro uncna napnan1on. Cnnmxom ôontmoe xonnuecrno
antrepnarnn moxer ntsnart yromnenne
Bce ôontmym pont nrpaer n namn µnn nepconantntñ xomntmrep. B 1972 roµy Hopman Maxp+,
peµaxrop xypnana «3xonomncr» (The Economist), ntcrynnn c raxnm npopouecrnom.
«B XXI nexe nmôoñ rynnna, cnµxmnñ y xomntmrepnoro repmnnana n naôoparopnn, o]nce, n
nyônnunoñ ônônnorexe nnn µoma, cmoxer ptrtcx n orpomntx oô¡emax nn]opmannn, coµepxamnxcx n
xomntmrepntx ôanxax µanntx, saµeñcrnyx mexannsmt, n µecxrxn rtcxu pas ôonee momnte, uem re,
xoropte ôtnn µocrynnt µaxe raxomy ntcoxopasnnromy uenoneuecxomy mosry, xax mosr 3ñnmreñna»
(Macrae, 1972).
Oµnaxo npopouecrno Maxp+ côtnoct yxe n 80-x roµax XX nexa. B oµnoñ ns crareñ, naneuaranntx
n xypnane «Tañm» ôtno ormeueno, uro naunnaercx nonax +pa n pasnnrnn uenoneuecrna, a nepconantntñ
xomntmrep ôtn nasnan uenonexom roµa. Peµaxropt «Tañma» oô¡xcnxnn cnoe pemenne snaunrentntm
ynennuennem norpeônrentcxoro cnpoca na xomntmrept. Ho nx yrnepxµennm, Amepnxa, µa n nect mnp,
nnxorµa yxe ne cranyr npexnnmn. Hpeµnnµenne Maxp+ oxasanoct nepntm. Mnnnnont «rynnn» n namn
µnn cnµxr y monnropon, oôpaôartnax raxne ôontmne oô¡emt nn]opmannn, uro na nx ]one repxmrcx µaxe
nstcxannx 3ñnmreñna. Conpemennte nponnµnt, npoµe Fnnna Ieñrca, npesnµenra xopnopannn
«Mañxpoco]r» (Microsoft), cornacnt c Maxp+, yrnepxµammnm, uro ceñuac mt rparnm nce ycnnnx na
nsoôperenne pasnooôpasntx ycrpoñcrn, nomorammnx nam nonyuart n µocrannxrt nn]opmannm «xomy
yroµno, xorµa yroµno n xyµa yroµno» (Davidson, 1999). Ho ormernm oµny xapaxrepnym µerant: name
npemx uacro nastnamr Hn]opmannonnoñ 3noxoñ, no nnxro ne nastnaer ero 3noxoñ 3nannñ.
Hn]opmannx n snannx +ro ne oµno n ro xe. uroôt nn]opmannx crana snannem, ee naµo cnauana
oôpaôorart: nonyunrt, orcoprnponart, npoanannsnponart, nnrerpnponart n coxpannrt.
C1epeo1nnm µonanm õm1t cnnmennmun
Hocxontxy rexnonornn pasnnnamrcx ropasµo ôtcrpee, uem uenoneuecxoe cosnanne, nameñ
ecrecrnennoñ cnocoônocrn oôpaôartnart nn]opmannm, cxopee ncero, n neµanexom ôyµymem craner
neµocrarouno µnx roro, uroôt mt mornn opnenrnponartcx n noroxe nepemen n nosmoxnocreñ,
xapaxrepnom µnx conpemennoñ xnsnn. Bce uame n uame mt ôyµem ynoµoônxrtcx xnnorntm, xoropte ne n
cocroxnnn opnenrnponartcx n mnorooôpasnn oxpyxammeñ cpeµt. B ornnune or nnsmnx xnnorntx, utx
cnocoônocrt x nosnannm mnpa ncerµa ôtna pesxo orpannuennoñ, mt camn cµenann ceôx ornocnrentno
nenonnonenntmn, nocrponn upesntuañno cnoxntñ mnp. Hama ncxyccrnennax nenonnonennocrt ôyµer
nmert re xe camte nocneµcrnnx, uro n ecrecrnennax nenonnonennocrt xnnorntx. Hpnnnmax pemennx, mt
ôyµem nce pexe n nonnom oô¡eme ocmtcnnnart cnryannm n nce uame ôyµem xonnenrpnponart cnoe
nnnmanne na xaxom-ro oµnom, cxopee ncero, camom xapaxrepnom, +nemenre µocrynnoñ nam nn]opmannn.
http://books.pchelov.com
184
Korµa +rn orµentnte +nemenrt µeñcrnnrentno xnnxmrcx xapaxrepntmn, ner ocnonannñ nsnnmne
nacropoxenno ornocnrtcx x noµxoµy, ocnonannomy na crepeornnnom orpannuennn nnnmannx n
anromarnuecxoñ peaxnnn na nocrynammym xonxpernym nn]opmannm. Hpoônema nosnnxaer rorµa, xorµa
no xaxnm-nnôo npnunnam oôtuno sacnyxnnammne µonepnx cnrnant naunnamr noµanart nam nnoxne
conert n noôyxµart nac x conepmennm omnôountx µeñcrnnñ n npnnxrnm nenepntx pemennñ. Kax mt
yxe ormeuann, oµnoñ ns raxnx npnunn moxer xnnxrtcx crpemnenne «npo]eccnonanon ycrynunnocrn»
nsnneut ntroµy ns namero µocrarouno ôesµymnoro mexannuecxoro pearnponannx na ôontmnncrno
pasµpaxnreneñ. A nocxontxy pnrm n ]opma conpemennoñ xnsnn raxont, uro mt nce uame pearnpyem na
nponcxoµxmee crepeornnno, mt nce uame ôyµem cranxnnartcx c nontrxamn «npo]eccnonanon
ycrynunnocrn» oômanyrt nac.
Kax xe moxno npornnocroxrt «npo]eccnonanam ycrynunnocrn», ntrammnmcx nsnneut ntroµy ns
nameñ cxnonnocrn x crepeornnnomy pearnponannm? × ôt nacrannan ne na yxnonunnom noneµennn, a na
momnoñ xonrparaxe. Oµnaxo sµect nmeercx oµnn naxntñ nmanc. «Hpo]eccnonanon ycrynunnocrn»,
xoropte nrpamr uecrno, ne cneµyer cunrart nparamn; nanpornn, onn xnnxmrcx namnmn comsnnxamn n
naprnepamn n nponecce oômena marepnantntmn nennocrxmn n connantntmn ônaramn. Mt µonxnt
oxastnart conpornnnenne nnmt nnµnnnµam, ]antcn]nnnpymmnm, noµµentnammnm nnn
npeµcrannxmmnm n noxnom cnere nn]opmannm, nonyuenne xoropoñ «sanycxaer» namn crepeornnnte
peaxnnn.
¡anañre paccmorpnm xonxperntñ npnmep. B coornercrnnn c npnnnnnom connantnoro
µoxasarentcrna mt uacro pemaem µenart ro, uro µenamr noxoxne na nac nmµn. 3ro, xax npannno, ôtnaer
nectma pasymntm, nocxontxy n ôontmnncrne cnyuaen µeñcrnne, xoropoe conepmaercx n xaxoñ-nnôo
cnryannn mnornmn nmµtmn, xnnxercx nanôonee aµexnarntm n nenecooôpasntm. Taxnm oôpasom,
pexnamoµarent, xoroptñ, ne nnoµx nac namepenno n saônyxµenne, µaer nn]opmannm o rom, uro nexnñ
copr syônoñ nacrt nontsyercx nanôontmnm cnpocom y noxynareneñ, npeµcrannxer nam nennoe
µoxasarentcrno ntcoxoro xauecrna pexnamnpyemoro npoµyxra n cooômaer o ntcoxoñ nepoxrnocrn roro,
uro +ror npoµyxr nam nonpannrcx. Ecnn mt npnmnn n marasnn sa rmônxom syônoñ nacrt, mt moxem,
npnnnmax pemenne, oôparnrt nnnmanne ncero nnmt na oµnn +nemenr nn]opmannn n µannom cnyuae na
cneµennx o nonynxpnocrn pexnamnpyemoro copra nacrt. Taxax raxrnxa pexnamoµarenx npxµ nn samannr
nac n nonymxy, nanpornn, ona, nepoxrnee ncero, copnenrnpyer nac n nyxnom nanpannennn n c+xonomnr
namn cnnt n npemx, xoropte npnroµxrcx nam µnx nsyuennx cnoxnoñ oxpyxammeñ oôcranonxn, a raxxe
µnx oôpaôorxn ôontmnx oô¡emon nn]opmannn n npnnxrnx mnorouncnenntx neoôxoµnmtx pemennñ.
¡eñcrnymmnñ noµoôntm oôpasom pexnamoµarent npxµ nn xnnxercx namnm nparom, cxopee +ro
corpyµnnuammnñ c namn naprnep.
Oµnaxo µeno npnnnmaer concem nnoñ oôopor, ecnn «npo]eccnonan ycrynunnocrn» crpemnrcx
ntsnart y nac anromarnuecxym peaxnnm, µanax nam µnx +roro ]antmnntñ cnrnan. Hamnm nparom, no
cyrn, xnnxercx pexnamoµarent, xoroptñ crpemnrcx yôeµnrt nac n nonynxpnocrn onpeµenennoro copra
syônoñ nacrt, ncnontsyx µnx +roñ nenn cepnm pexnamntx ponnxon c xxoôt «ne noµroronnenntmn
sapanee nnrepntm», n xoroptx axrept, npeµcrannxmmnecx oôtuntmn noxynarenxmn, pacxnannnamr
npoµyxr. B cnyuaxx, xorµa µoxasarentcrno nonynxpnocrn xaxoro-nnôo npoµyxra xnnxercx noµµentntm,
+xcnnyarnpyemcx mt, noxynarenn, anromarnuecxn pearnpymmne na npnnnnn connantnoro µoxasarentcrna.
Panee x yxe npeµocreperan unrareneñ or npnoôperennx nmôoro npoµyxra, xauecrna xoroporo
pacxnannnamrcx n noµµentnom, xxoôt «ne noµroronnennom sapanee nnrepntm». Ham cneµyer noctnart
nponsnoµnrenxm raxnx npoµyxron nnctma c oô¡xcnennem npnunn, no xoroptm mt ne npnoôperaem nx
ronap, n npeµnarart +rnm nponsnoµnrenxm orxasartcx or ycnyr ntôpanntx nmn pexnamntx arenrcrn. ×
nopexomenµonan ôt npnnnmart ananornunte mept n orner na nmôoe snoynorpeônenne «npo]eccnonana
ycrynunnocrn» npn ncnontsonannn nm npnnnnna connantnoro µoxasarentcrna (nnn nmôoro µpyroro
opyµnx nnnxnnx) noµoôntm oôpasom. Ham cneµyer orxasartcx or npocmorpa renennsnonntx nepeµau, n
xoroptx snyunr sanncanntñ na nnenxy cmex. Fapmen, xoroptñ naunnaer cmeny, «noconnn» ônmµo µnx
uaentx necxontxnmn coôcrnenntmn xynmpamn, ne µonxen nnuero nonyuart or nac. Ecnn nocne
µnnrentnoro oxnµannx n ouepeµn y µnepeñ xaxoro-nnôo nounoro xnyôa mt oônapyxnnaem nnyrpn
µocrarouno cnoôoµnoro npocrpancrna n nonnmaem, uro nac cnennantno sacrannnn xµart, uroôt
http://books.pchelov.com
185
nponsnecrn na nac nneuarnenne ]antmnntm µoxasarentcrnom nonynxpnocrn xnyôa, nam cneµyer
nemeµnenno yñrn n oô¡xcnnrt npnunny namero yxoµa rem, xro nce eme ocraercx n ouepeµn. Hntmn
cnonamn, nam cneµyer ôtrt rorontmn npnôernyrt x ôoñxory, yrpose, npornnocroxnnm, ocyxµennm, µa x
uemy yroµno, uroôt nocrannrt momennnxon na mecro.
× ne cunram ceôx neyxnnunntm no narype, no x axrnnno ntcrynam sa noµoônte nonncrnennte
µeñcrnnx, noromy uro, n onpeµenennom cmtcne, naxoxyct n cocroxnnn noñnt c +xcnnyararopamn. Mt nce
naxoµnmcx n cocroxnnn noñnt c nnmn. Oµnaxo naxno nonnmart, uro ocnonnoñ mornn nx µeñcrnnñ
nonyuenne npnôtnn ne xnnxercx cam no ceôe nonoµom µnx npaxµt; n xoneunom cuere, mt nce n roñ nnn
nnoñ crenenn crpemnmcx x ôorarcrny. Mt ne µonxnt mnpnrtcx nor c uem c nmôoñ nontrxoñ xoro ôt
ro nn ôtno nsnneut ns cnryannn ntroµy nocpeµcrnom oôecnennnannx uacro anromarnuecxn ncnontsyemtx
namn crepeornnntx meroµon. Crpemnrentntñ nanop conpemennoñ xnsnn ntnyxµaer nac npn
neoôxoµnmocrn ncnontsonart nponepennte crepeornnt, +mnnpnuecxn onpeµenennte npannna n
npnnnnnt. Onn ôontme ne xnnxmrcx pocxomtm; no mepe ycxopennx pnrma onn no nce nospacrammeñ
crenenn cranonxrcx ôeccnopno xnsnenno neoôxoµnmtmn. Bor nouemy nam ne cneµyer ocranartcx
pannoµymntmn ncxxnñ pas, xorµa mt nnµnm, xax xaxoñ-nnôyµt «npo]eccnonan ycrynunnocrn»
snoynorpeônxer opyµnxmn nnnxnnx. Mt ncntrtnaem norpeônocrt n npannne nsanmnoro oômena,
npnnnnne connantnoro µoxasarentcrna n µpyrnx paccmorpenntx n +roñ xnnre npnnnnnax n npannnax. Ho
mt, ecrecrnenno, cranem nontsonartcx nmn menee oxorno, ecnn ôyµem uacro cranxnnartcx c xnrpocrxmn
«ncnxonornuecxnx cnexynxnron». B +rom cnyuae nam rpyµno ôyµer, ne orxnaµtnax, pemart nce
nosnnxammne nonpoct. Mt ne moxem µonycrnrt +roro. Heoôxoµnmo ôoportcx. Cranxn cnnmxom ntcoxn.
Bmnoµm
- Conpemennax xnsnt nmeer mnoxecrno ocoôennocreñ. Hopasnrentnte rexnonornuecxne
µocrnxennx npnnenn x nacroxmemy nn]opmannonnomy nsptny, y uenonexa crano ropasµo ôontme
napnanron ntôopa npaxrnuecxn no ncex oônacrxx µexrentnocrn, oô¡em snannñ snaunrentno ynennunncx.
Mt µonxnt xax-ro npncnocaônnnartcx x +roñ nannne nepemen n antrepnarnn. B raxnx ycnonnxx ocoôoe
snauenne npnoôperaer ymenne ôtcrpo npnnnmart npannntnte pemennx. Xorx nce mt orµaem
npeµnourenne xopomo oôµymanntm pemennxm, pasnooôpasne ]opm n ôtcrptñ remn conpemennoñ xnsnn
uacro ne nosnonxmr nam rmarentno anannsnponart nce ornocxmnecx x µeny «sa» n «npornn». Bce uame mt
ntnyxµent ncnontsonart µpyroñ noµxoµ x nponeccy npnnxrnx pemennñ noµxoµ, n ocnone xoroporo
nexar crepeornnnte cnocoôt noneµennx, ncneµcrnne uero pemenne ycrynnrt (nnn cornacnrtcx, nnn
nonepnrt, nnn xynnrt) npnnnmaercx na ocnonannn orµentnoro, oôtuno sacnyxnnammero µonepnx,
+nemenra nn]opmannn. B +roñ xnnre onncant nanôonee naµexnte n, cneµonarentno, nanôonee
nonynxpnte ntµenennte n uncrom nnµe «cnycxonte mexannsmt» ycrynunnocrn. Btme ôtnn
paccmorpent npannno nocneµonarentnocrn, npnnnnn nsanmnoro oômena, npnnnnn connantnoro
µoxasarentcrna, npannno ônaropacnonoxennx, npnnnnn nnnxnnx anropnrera n npnnnnn µe]nnnra.
- Bcneµcrnne nontmennx yponnx ymcrnenntx narpysox, nepoxrno, n µantneñmem nmµn nce uame
ôyµyr npnnnmart pemennx anromarnuecxn, ne saµymtnaxct. «Hpo]eccnonant ycrynunnocrn», xoropte
npn ntµnnxennn cnonx rpeôonannñ ncnontsymr re nnn nnte opyµnx nnnxnnx, cxopee ncero, ôyµyr nce
uame µoônnartcx ycnexa. Conpemennte opyµnx nnnxnnx ornmµt ne ncerµa npnmenxmrcx c nentm
+xcnnyarannn. Onn cranonxrcx onacntmn rontxo rorµa, xorµa nx ncxyccrnenno ]aôpnxymr
«npo]eccnonant ycrynunnocrn». ¡nx roro uroôt coxpannrt npenmymecrna crepeornnntx peaxnnñ,
neoôxoµnmo ôoportcx c noµoôntmn noµµenxamn ncemn nosmoxntmn cnocoôamn.
Kon1pontnme nonpocm
Kpumuuecuoe +muueuue
1. Btôepnre nmôte rpn opyµnx nnnxnnx, onncannte n +roñ xnnre. Hoµymañre, xax xaxµoe ns +rnx
opyµnñ moxno ncnontsonart c nentm +xcnnyarannn, a raxxe ne ns xoptcrntx noôyxµennñ.
http://books.pchelov.com
186
2. Onnmnre cnocoô samnrt or xaxµoro ns +rnx opyµnñ nnnxnnx n cnyuae npnmenennx nx
«npo]eccnonanamn ycrynunnocrn».
3. Paccxaxnre o rpex nanôonee naxntx ypoxax, xoropte nt nsnnexnn ns +roñ xnnrn.
An1epa1ypa
Aaker D. A. Managing brand equity. New York: Free Press.
Abrams D., Wetherell, M., Cochrane, S., Hogg, M.A., & Turner, J. C. (1990). Knowing what to think by
who you are. British Journal oI Social Psychology, 29, 97-119.
Adams G. R. (1977). Physical attractiveness research: Toward a developmental social psychology oI
beauty. Human Development, 20, 217-239.
Allgeier A. R., Bvrne D., Brooks B. & Revnes D. (1979). The waIIle phenomenon: Negative evaluations
oI those who shiIt attitudinally. Journal oI Applied Social Psychology, 9, 170-182.
Allison S. T., Mackie D. M., Muller M. M. & Worth L. T. (1993). Sequential correspondence biases and
perceptions oI change. Personality and Social Psychology Bulletin, 19, 151-157.
Allison S. T., & Messick D. M. (1988). The Ieature-positive eIIect, attitude strength, and degree oI
perceived consensus. Personality and Social Psychology Bulletin, 14, 231-241.
Altheide D. L. & Johnson J. M. (1977). Counting souls: A study oI counseling at evangelical crusades.
PaciIic Sociological Review, 20, 323-348.
Anderson S. M. & Zimbardo P. G. (1984). On resisting social inIluence. Cultic Studies Journal, 1, 196-
219.
Ardrv R. (1970). The social contract. New York: Atheneum.
Aronson E. (1975, February). The route to learning and liking. Psychology Today, pp. 43-50.
Aronson E., Blanev N., Sikes J., Stephan C. & Snapp M. (1975, February), Busing and racial tension:
The jigsaw route to learning and liking. Psychology Today, pp. 43-45, 47-50.
Aronson E., Bridgeman D. L. & Geffner R. (1978a). The eIIects oI a cooperative classroom structure on
students' behavior and attitudes. In D. Bar-Tal & L. Saxe (Eds.), Social psychology oI education: Theory and
research. New York: Halstead Press.
Aronson E., Bridgeman D. L. & Geffner R. (1978b). Interdependent interactions and prosocial behavior.
Journal oI Research and Development in Education, 12, 16-27.
Aronson E. & Mills J. (1959). The eIIect oI severity oI initiation on liking Ior a group. Journal oI
Abnormal and Social Psychology, 59, 177-181.
Aronson E., Stephan C., Sikes J., Blanev N. & Snapp M. (1978). The jigsaw classroom. Beverly Hills:
Sage Publications.
Asch S. (1946). Forming impressions oI personality. Journal oI Abnormal and Social Psychology, 41,
258-290.
Ashmore R. D., Ramchandra J. & Jones R. A. (1971, April). Censorship as an attitude change induction.
Paper presented at the meeting oI the Eastern Psychological Association, New York.
Asimov I. (1975, August 30). The Miss America pagent. TV Guide.
Bachman W. & Kat:ev R. (1982). The eIIects on noncontingent Iree bus tickets and personal
commitment on urban bus ridership. Transportation Research, 16A(2), 103-108.
Bandura A., Grusec J. E. & Menlove F. L. (1967). Vicarious extinction oI avoidance behavior. Journal
oI Personality and Social Psychology, 5, 16-23.
Bandura A. & Menlove F. L. (1968). Factors determining vicarious extinction oI avoidance behavior
through symbolic modeling. Journal oI Personality and Social Psychology, 8, 99-108.
Barker J. (1998, May 10). Judges on junkets. The Arizona Republic, pp. A1, A6, A7.
Benson P. L., Karabenic S.A. & Lerner R. M. (1976). Pretty pleases: The eIIects oI physical
attractiveness on race, sex, and receiving help. Journal oI Experimental Social Psychology, 12, 409-415.
Benton A. A., Kellev H. H. & Liebling B. (1972). EIIects oI extremity oI oIIers and concession rate on
the outcomes oI bargaining. Journal oI Personality and Social Psychology, 24, 73-83.
http://books.pchelov.com
187
Berkowit: L. & Buck R. W. (1967). Impulsive aggression: Reactivity to aggressive cues under emotional
arousal. Journal oI Personality and Social Psychology, 35, 415-424.
Berrv S. H. & Kanouse D. E. (1987). Physician response to a mailed survey: An experiment in timing oI
payment. Public Opinion Quarterly, 51, 102-114.
Berscheid E. & Walster [Hatfield] E. (1978). Interpersonal attraction. Reading, MA: Addison-Wesley.
Bickman L. (1974). The social power oI a uniIorm. Journal oI Applied Social Psychology, 4, 47-61.
Bierlev C., McSweenev F. K. & Jannieuwkerk R. (1985). Classical conditioning preIerences oI stimuli.
Journal oI Consumer Research, 12, 316-323.
Blake R. & Mouton J. (1979). Intergroup problem solving in organizations: From theory to practice. In
W. Austin & S. Worchel (Eds.), The social psychology oI intergroup relations. Monterey, CA: Brooks/Cole.
Blass T. (1991). Understanding behavior in the Milgram obedience experiment. Journal oI Personality
and Social Psychology, 60, 398-413.
Blass T. (1999). The Milgram paradigm aIter 35 years: Some things we know about obedience to
authority. Journal oI Applied Social Psychology, 29, 955-978.
Bodenhausen G. J. (1990). Stereotypes as judgmental heuristics: Evidence oI circadian variations in
discrimination. Psychological Science, 1, 319-322.
Bodenhausen G. J. & Lichtenstein M. (1987). Social stereotypes and inIormation processing strategies.
Journal oI Personality and Social Psychology, 52, 871-880.
Bollen K. A. & Phillips D. P. (1982). Imitative suicides: A national study oI the eIIects oI television
news stories. American Sociological Review, 47, 802-809.
Bornstein R. F., Leone D. R. & Gallev D. J. (1987). The generalizability oI subliminal mere exposure
eIIects. Journal oI Personality and Social Psychology, 53, 1070-1079.
Brehm J. W. (1966). A theory oI psychological reactance. New York: Academic Press.
Brehm S. S. (1981). Psychological reactance and the attractiveness oI unattainable objects: Sex
diIIerences in children's responses to an elimination oI Ireedom. Sex Roles, 7, 937-949.
Brehm S. S. & Brehm J. W. (1981). Psychological reactance. New York: Academic Press.
Brehm S. S. & Weintraub M. (1977). Physical barriers and psychological reactance: Two-year-olds'
responses to threats to Ireedom. Journal oI Personality and Social Psychology, 35, 830-836.
Brewer M. (1979). In-group bias in the minimal intergroup situation: A cognitive-motivational analysis.
Psychological Bulletin, 86, 307-324.
Brock T. C. (1968). Implications oI commodity theory Ior value change. In A. G. Greenwald, T. C.
Brock & T. M. Ostrom (Eds.), Psychological Ioundations oI attitudes. New York: Academic Press.
Brockner J. & Rubin J. Z. (1985). Entrapment in escalating conIlicts: A social psychological analysis.
New York: Springer-Verlag.
Broeder D. (1959). The University oI Chicago jury project. Nebraska Law Review, 38, 744-760.
Brownstein R., Kat:ev R. (1985). The relative eIIectiveness oI three compliance techniques in eliciting
donations to a cultural organization. Journal oI Applied Social Psychology, 15, 564-574.
Bruner J. S. & Goodman C. C. (1947). Value and need as organizing Iactors in perception. Journal oI
Abnormal and Social Psychology, 42, 33-44.
Budesheim T. L. & DePaola S. L. (1994). Beauty or the best? The eIIects oI appearance, personality, and
issue inIormation on evaluations oI political candidates. Personality and Social Psychology Bulletin, 20, 339-
348.
Burger J. M. & Pettv R. E. (1981). The low-ball compliance technique: Task or person commitment?
Journal oI Personality and Social Psychology, 40, 492-500.
Burgess T. & Sales S. (1971). Attitudinal eIIects oI "mere exposure": A reevaluation. Journal oI
Experimental Social Psychology, 7, 461-472.
Burn S. W. (1991). Social psychology and the stimulation oI recycling behaviors: The block leader
approach. Journal oI Applied Social Psychology, 21, 611-629.
Bushman B. J. (1988). The eIIects oI apparel on compliance. Personality and Social Psychology
Bulletin, 14, 459-467.
Bushman B. J., & Stack A. D. (1996). Forbidden Iruit versus tainted Iruit: EIIects oI warning labels on
http://books.pchelov.com
188
attraction to television violence. Journal oI Experimental Psychology: Applied, 2, 207-226.
Buss D. M. (1989). Sex diIIerences in human mate preIerences. Brain and Behavioral Sciences, 12, 1-49.
Bvrne D. (1971). The attraction paradigm. New York: Academic Press.
Bvrne D., Rasche L. & Kellev K. (1974). When "I like you" indicates disagreement. Journal oI Research
in Personality, 8, 207-217.
Carducci B. J., Dueser P. S., Bauer A., Large M., & Ramaekers M. (1989). An application oI the Ioot-
in-the-door technique to organ donation. Journal oI Business and Psychology, 4, 245-249.
Castellow W. A., Wuensch K. L. & Moore C. H. (1990). EIIects oI physical attractiveness oI the plaintiII
and deIendant in sexual harassment judgments. Journal oI Social Behavior and Personality, 5, 547-562.
Chaiken S. (1979). Communicator physical attractiveness and persuasion. Journal oI Personality and
Social Psychology, 37, 1387-1397.
Chaiken S. (1987). The heuristic model oI persuasion. In M. P. Zanna, J. M. Olson & C. P. Herman
(Eds.), Social inIluence: The Ontario Symposium: Vol. 5. Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum.
Chaiken S. & Stangor C. (1987). Attitudes and attitude change. In M. R. Rosenzweig & L. W. Porter
(Eds.), Annual Review oI Psychology (Vol. 38, 575-630). Palo Alto, CA: Annual Reviews.
Chartland T. L., & Bargh J. A. (1999). The chameleon eIIect: The perception-behavior link and social
interaction. Journal oI Personality and Social Psychology, 76, 893-910.
Chen S., & Chaiken S. (1999). The heuristic-systematic model in its broader context. In S. Chaiken & Y.
Trope (Eds.). Dual-process theories in social psychology (pp. 73-96). New York: GuilIord.
Church A. H. (1993). Estimating the eIIect oI incentives on mail survey response rates. Public Opinion
Quarterly, 57, 62-79.
Cialdini R. B. & Ascani K. (1976). Test oI a concession procedure Ior inducing verbal, behavioral, and
Iurther compliance with a request to give blood. Journal oI Applied Psychology, 61, 295-300.
Cialdini R. B., Borden R. J., Thorne A., Walker M. R., Freeman S. & Sloan L. R. (1976). Basking in
reIlected glory: Three (Iootball) Iield studies. Journal oI Personality and Social Psychology, 34, 366-375.
Cialdini R. B., Cacioppo J. T., Bassett R. & Miller J. A. (1978). Low-ball procedure Ior producing
compliance: Commitment then cost. Journal oI Personality and Social Psychology, 36, 463-476.
Cialdini R. B., Jincent J. E., Lewis S. K., Catalan J., Wheeler D. & Darbv B. L. (1975). Reciprocal
concessions procedure Ior inducing compliance: The door-in-the-Iace technique. Journal oI Personality and
Social Psychology, 31, 206-215.
Clark M. S. (1984). Record keeping in two types oI relationships. Journal oI Personality and Social
Psychology, 47, 549-557.
Clark M.S. & Mills J. (1979). Interpersonal attraction in exchange and communal relationships. Journal
oI Personality and Social Psychology, 37, 12-24.
Clark M. S., Mills J. R. & Corcoran D. M. (1989). Keeping track oI needs and inputs oI Iriends and
strangers. Personality and Social Psychology Bulletin, 15, 533-542.
Clark M. S., Mills J. & Powell M. (1986). Keeping track oI needs in communal and exchange
relationships. Journal oI Personality and Social Psychology, 51, 333-338.
Clark M. S. & Waddell B. (1985). Perceptions oI exploitation in communal and exchange relationships.
Journal oI Personal and Social Relationships, 2, 403-418.
Clark R. D., III & Word L. E. (1972). Why don't bystanders help? Because oI ambiguity? Journal oI
Personality and Social Psychology, 24, 392-400.
Clark R. D., III & Word L. E. (1974). Where is the apathetic bystander? Situational characteristics oI the
emergency. Journal oI Personality and Social Psychology, 29, 279-287.
Cohen A. (1999, May 31). Special report: Troubled kids. Time, p. 110.
Cohen M. & Davis N. (1981). Medications errors: Causes and prevention. Philadelphia: G. F. Stickley
Co.
Cohen S. (1978). Environmental load and the allocation oI attention. In A. Baum, J. E. Singer & S.
Valins (Eds.), Advances in environmental psychology (Vol. 1), New York: Halstead Press.
Collins J. (1998, November 9). Distinct? Or extinct? Time, p. 110.
Conwav M. & Ross M. (1984). Getting what you want by revising what you had. Journal oI Personality
http://books.pchelov.com
189
and Social Psychology, 47, 738-748.
Cook D. (1984). Charles de Gaulle: A biography. New York: Putnam.
Cook S. W. (1990). Toward a psychology oI improving justice. Journal oI Social Issues, 46, 147-161.
Craig K. D. & Prkachin K. M. (1978). Social modeling inIluences on sensory decision theory and
psychophysiological indexes oI pain. Journal oI Personality and Social Psychology, 36, 805-815.
Darlev J. M. & Latane B. (1968). Bystander intervention in emergencies: DiIIusion oI responsibility.
Journal oI Personality and Social Psychology, 8, 377-383.
Davidson P. (1999, June 16). Gates speaks soItly oI antitrust laws. USA Today, p. B2.
Davies J. C. (1962).Toward a theory oI revolution. American Sociological Review, 27, 5-19.
Davies J. C. (1962). The J-curve oI rising and declining satisIactions as a cause oI some great
revolutions and a contained rebellion. In H. D. Graham & T. R. Gurr (Eds.), Violence in America. New York:
Singet Books.
Deci E. (1975). Intrinsic motivation. New York: Plenum.
DeDreu C. K. W. & McCusker C. (1997). Gain-loss Irames and cooperation in two-person social
dilemmas: A transIormational analysis. Journal oI Personality and Social Psychology, 72, 1093-1106.
De Paulo B. M., Nadler A. & Fisher J. D. (Eds.) (1983). New directions in helping: Vol. 2. Help
seeking. New York: Academic Press.
Deutsch M. & Gerard H. B. (1955). A study oI normative and inIormational social inIluences upon
individual judgment. Journal oI Abnormal and Social Psychology, 51, 629-636.
DeJries D. L. & Slavin R. E. (1978). Teams-games-tournaments (TGT): Review oI ten classroom
experiments. Journal oI Research and Development in Education, 12, 28-38.
Dion K. K. (1972). Physical attractiveness and evaluation oI children's transgressions. Journal oI
Personality and Social Psychology, 24, 207-213.
Doob A. N. & Gross A. E. (1968). Status oI Irustrator as an inhibitor oI horn-honking response. Journal
oI Social Psychology, 76, 213-218.
Downs A. C. & Lvons P. M. (1990). Natural observations oI the links between attractiveness and initial
legal judgments. Personality and Social Psychology Bulletin, 17, 541-547.
Drachman D., deCarufel A. & Inkso C. A. (1978). The extra credit eIIect in interpersonal attraction.
Journal oI Experimental Social Psychology, 14, 458-467.
Driscoll R., Davis K. E. & Lipet: M. E. (1972). Parental interIerence and romantic love: The Romeo and
Juliet eIIect. Journal oI Personality and Social Psychology, 24, 1-10.
Dukes W. F. & Bavan W. (1952). Accentuation and response variability in the perception oI personally
relevant objects. Journal oI Personality, 20, 457-465.
Eaglv A. H., Ashmore R. D., Makhifani M. G. & Longo L. C. (1990). What is beautiIul is good, but...: A
meta-analytic review oI research on the physical attractiveness stereotype. Psychological Bulletin, 110, 109-128.
Eaglv A. H., Wood W. & Chaiken S. (1978). Causal inIerences about communicators and their eIIect on
opinion change. Journal oI Personality and Social Psychology, 36, 424-435.
Easterbrook J. A. (1959). The eIIects oI emotion on cue utilization and the organization oI behavior.
Psychological Review, 66, 183-201.
Efran M. G. & Patterson E. W. J. (1976). The politics oI appearance. Unpublished manuscript,
University oI Toronto.
Eibl-Eibesfeldt I. (1959). Der Fisch Aspidontus taeniatus als Machahmer des Putzers Labroides
dimidiatus |The Iish Aspidontus taeniatus as an imitator oI the cleaners Labroides dimidiatus|. ZeitschriIt Iuer
Tierpsychologie, 16, 19-25.
Eibl-Eibesfeldt I. (1975). Ethology: The biology oI behavior (2d ed.). New York: Holt, Rinehart &
Winston.
Emswiller T., Deaux K. & Willits J. E. (1971). Similarity, sex, and requests Ior small Iavors. Journal oI
Applied Social Psychology, 1, 284-291.
Eron L. D. & Huesmann L. R. (1985). The role oI television in the development oI prosocial and
antisocial behavior. In D. Olweus, M. Radke-Yarrow & J. Block (Eds.), Development oI prosocial and
antisocial behavior. Orlando, FL: Academic Press.
http://books.pchelov.com
190
Evans F. B. (1963). American Behavioral Scientists, 6(7), 76-79.
Fa:io R. H., Blascovich J., & Driscoll, D. (1992). On the Iunctional value oI attitudes. Personality and
Social Psychology Bulletin, 18, 388-401.
Fa:io R. H., Sherman S.J., & Herr R. M., (1982). The Ieature-positive eIIect in the selI-perception
process. Journal oI Personality and Social Psychology, 42, 404-411.
Feinberg R. A. (1986). Credit cards as spending Iacilitating stimuli. Journal oI Consumer Research, 13,
348-356.
Feinberg R. A. (1990). The social nature oI the classical conditioning phenomena in people.
Psychological Reports, 67, 331-334.
Fenigstein A., Scheier M. F. & Buss A. H. (1975). Public and private selI-consciousness: Assessment
and theory. Journal oI Consulting and Clinical Psychology, 43, 522-527.
Festinger L. (1954). A theory oI social comparison processes. Human Relations, 7, 117-140.
Festinger L. (1957). A theory oI cognitive dissonance. StanIord: StanIord University Press.
Festinger L., Riecken H. W. & Schachter S. (1956). When prophecy Iails. Minneapolis: University oI
Minnesota Press.
Fiske S. T., & Neuberg S. L., (1990). A continuum oI impression Iormation: InIluences oI inIormation
and motivation on attention and interpretation. In M. P. Zanna (Ed.), Advances in experimental social
psychology (Vol. 23, pp. 1-74). New York: Academic Press.
Fleming T. (1997, November 23). 13 things you never knew about the American Revolution. Parade, pp.
14-15.
For women, all's pheromones in love, war. (1999, March 7). The Arizona Republic, p. E19.
Foster E. (1991, January 28). Lobbyists circle over capitol. The Arizona Republic, pp. A1, A6.
Foushee M. C. (1984). Dyads and triads at 35,000 Ieet: Factors aIIecting group process and aircraIt
perIormance. American Psychologist, 39, 885-893.
Fox M. W. (1974). Concepts in ethology: Animal and human behavior. Minneapolis: University oI
Minnesota Press.
Freedman J. L. (1965). Long-term behavioral eIIects oI cognitive dissonance. Journal oI Experimental
Social Psychology, 1, 145-155.
Freedman J. L. (1984). EIIect oI television violence oI aggressiveness. Psychological Bulletin, 96, 227-
246.
Freedman J. L. & Fraser S. C. (1966). Compliance without pressure: The Ioot-in-the-door technique.
Journal oI Personality and Social Psychology, 4, 195-203.
Fren:en J. R. & Davis H. L. (1990). Purchasing behavior in embedded markets. Journal oI Consumer
Research, 17, 1-12.
Fromkin H. L. & Brock T. C. (1971). A commodity theory analysis oI persuasion. Representative
Research in Social Psychology, 2, 47-57.
Fuller R. G. C. & Sheehv-Skeffington A. (1974). EIIects oI group laughter on responses to humorous
materials: A replication and extension. Psychological Reports, 35, 531-534.
Gaertner S. L., Dovidio J. F., Rust M. C., Neir J. A., Banker B. S., Ward C. M., Mottola G. R., &
Houlette M. (1999). Reducing intergroup bias: Elements oI intergroup cooperation. Journal oI Personality and
Social Psychology, 76, 388-402.
Gan:berg M. (1964, March 27). New York Times, p. 1.
Garner R. L. (1999). What's in a name: Persuasion perhaps? Unpublished manuscript, Sam Houston
State University.
George W. H., Gournic S. J. & McAfee M. P. (1988). Perceptions oI post drinking Iemale sexuality.
Journal oI Applied Social Psychology, 18, 1295-1317.
Gerard H. B. (1983). School segregation: The social science role. American Psychologist, 38, 869-877.
Gerard H. B. & Mathewson G. C. (1966). The eIIects oI severity oI initiation on liking Ior a group: A
replication. Journal oI Experimental Social Psychology, 2, 278-287.
Gerard H. B. & Miller N. (1975). School desegregation. New York: Plenum.
Gergen K., Ellsworth P., Maslach C. & Seipel M. (1975). Obligation, donor resources, and reactions to
http://books.pchelov.com
191
aid in three cultures. Journal oI Personality and Social Psychology, 31, 390-400.
Gigeren:er G., & Goldstein D. G. (1996). Reasoning the Iast and Irugal way: Models oI bounded
rationality. Psychological Review, 103, 650-669.
Gilbert D. T. & Osborne R. E. (1989). Thinking backward: Some curable and incurable consequences oI
cognitive business. Journal oI Personality and Social Psychology, 57, 940-949.
Glass S. (1997, December). The Hollywood hustle. George, pp. 90-94.
Gleick E. (1997, February 10). Marine blood sports. Time, p. 30.
Goethals G. R. & Reckman R. F. (1973). The perception oI consistency in attitudes. Journal oI
Experimental Social Psychology, 9, 491-501.
Gon:ales M. H., Aronson E. & Costan:o M. (1988). Increasing the eIIectiveness oI energy auditors: A
Iield experiment. Journal oI Applied Social Psychology, 18, 1046-1066.
Gon:ales M. H., Davis J. M., Lonev G. L., Lukens C. K. & Junghans C. M. (1983). Interactional
approach to interpersonal attraction. Journal oI Personality and Social Psychology, 44, 1192-1197.
Goodenough U. W. (1991). Deception by pathogens. American Scientist, 79, 344-355.
Gordon R. E. & Gordon K. (1963). The blight on the ivy. Englewood CliIIs, NJ: Prentice-Hall.
Gorn G.J. (1982). The eIIects oI music in advertising on choice behavior: A classical conditioning
approach. Journal oI Marketing, 46, 94-101.
Gould M. S. & Shaffer D. (1986). The impact oI suicide in television movies. The New England Journal
oI Medicine, 315, 690-694.
Gouldner A. W. (1960). The norm oI reciprocity: A preliminary statement. American Sociological
Review, 25, 161-178.
Green F. (1965). The "Ioot-in-the-door" technique. American Salesman, 10, 14-16.
Greenberg M. S. & Shapiro S. P. (1971). Indebtedness: An adverse eIIect oI asking Ior and receiving
help. Sociometry, 34, 290-301.
Greenwald A. F., Carnot C. G., Beach R. & Young B. (1987). Increasing voting behavior by asking
people iI they expect to vote. Journal oI Applied Psychology, 72, 315-318.
Gregorv S. W., & Webster S. (1996). A nonverbal signal in voices oI interview partners eIIectively
predicts communication accommodation and social status perceptions. Journal oI Personality and Social
Psychology, 70, 1231-1240.
Gruner S. J. (1996, November). Reward good consumers. Inc., p. 84.
Grush J. E. (1980). Impact oI candidate expenditures, regionality, and prior outcomes on the 1976
Democratic presidential primaries. Journal oI Personality and Social Psychology, 38, 337-347.
Grush J. E., McKeough K. L. & Ahlering R. F. (1978). Extrapolating laboratory exposure experiments to
actual political elections. Journal oI Personality and Social Psychology, 36, 257-270.
Hammermesh D., & Biddle J. E. (1994). Beauty and the labor market. The American Economic Review,
84, 1174-1194.
Harper C. R., Kidera C. J. & Cullen J. F. (1971). Study oI simulated airplane pilot incapacitation: Phase
II, subtle or partial loss oI Iunction. Aerospace Medicine, 42, 946-948.
Heider F. (1946). Attitudes and cognitive organization. Journal oI Psychology, 21, 107-112.
Heilman M. E. (1976). Oppositional behavior as a Iunction oI inIluence attempt intensity and retaliation
threat. Journal oI Personality and Social Psychology, 33, 574-578.
Higgins E. T., Lee J., Kwon J., & Trope J. (1995). When combining intrinsic motivation undermines
interest. Journal oI Personality and Social Psychology, 68, 749-767.
Higham P. A., & Carment D. W. (1992). The rise and Iall politicians. Canadian Journal oI Behavioral
Science, 404-409.
Hill G. W. (1982). Group versus individual perIormance: Are N ¹ 1 heads better than one?
Psychological Bulletin, 91, 517-539.
Hockev G. R. J. & Hamilton P. (1970). Arousal and inIormation selection in short-term memory. Nature,
226, 866-867.
Hofling C. K., Brot:man E., Dalrvmple S., Graves N. & Pierce C. M. (1966). An experimental study oI
nurse-physician relationships. Journal oI Nervous and Mental Disease, 143, 171-180.
http://books.pchelov.com
192
Holldobler B. (1971). Communication between ants and their guests. ScientiIic American, 198, 68-76.
Hornstein H. A., Fisch E. & Holmes M. (1968). InIluence oI a model's Ieeling about his behavior and his
relevance as a comparison other on observers' helping behavior. Journal oI Personality and Social Psychology,
10, 222-226.
Howard D. J. (1990). The inIluence oI verbal responses to common greetings on compliance behavior:
The Ioot-in-the-mouth eIIect. Journal oI Applied Social Psychology, 20, 1185-1196.
Howard D.J., Gengler C., & Jain A. (1995). What's in a name? A complimentary means oI persuasion.
Journal oI Consumer Research, 22, 200-211.
Howard D.J., Gengler C., & Jain A. (1997). The name remembrance eIIect. Journal oI Social Behavior
and Personality, 12, 801-810.
Hunt J. M., Dom:al T.J. & Kernan J. B. (1981). Causal attribution and persuasion: The case oI
disconIirmed expectancies. In A. Mitchell (Ed.), Advances in Consumer Research (Vol. 9). Ann Arbor, MI:
Association Ior Consumer Research.
James J. M., & Bolstein R. (1992). EIIect oI monetary incentives and Iollow-up mailings on the response
rate and the response quality in mail surveys. Public Opinion Quarterly, 54, 442-453.
Johnson C. S. (1972). Fraternities in our colleges. New York: National InterIraternity Foundation.
Johnson D. W. & Johnson R. T. (1983). The socialization and achievement crisis: Are cooperative
learning experiences the solution? In L. Bickman (Ed.), Applied social psychology annual (Vol. 4). Beverly
Hills, CA: Sage.
Jones E. E. & Harris J. E. (1967). The attribution oI attitudes. Journal oI Experimental Social
Psychology, 3, 1-24.
Jones E. E. & Wortman C. (1973). Integration: An attributional approach. Morristown, NJ: General
Learning Corp.
Joule R. J. (1987). Tobacco deprivation: The Ioot-in-the-door technique versus the low-ball technique.
European Journal oI Social Psychology, 17, 361-365.
Kahn B. E., & Baron J. (1995). An exploratory study oI choice rules Iavored Ior high-stakes decisions.
Journal oI Consumer Psychology, 17, 361-365.
Kahneman D., Slavic P. & Tverskv A. (Eds.). (1982). Judgment under uncertainty: Heuristics and biases.
New York: Cambridge University Press.
Kamisar Y. (1980). Police interrogation and conIession: Essays in law and policy. Ann Arbor:
University oI Michigan Press.
Kat:ev R. & Johnson T. (1984). Comparing the eIIects oI monetary incentives and Ioot-in-the-door
strategies in promoting residential electricity conservation. Journal oI Applied Psychology, 14, 12-27.
Kat:ev R. & Pardini A. (1985). The comparative eIIectiveness oI token reinIorcers and personal
commitment in promoting recycling. Journal oI Environmental Systems.
Keinan G. (1987). Decision making under stress: Scanning oI alternatives under controllable and
uncontrollable threats. Journal oI Personality and Social Psychology, 52, 639-644.
Kelman H. C. & Hamilton J. L. (1989). Crimes oI obedience. New Haven, CT: Yale University Press.
Kenrick D. T., Guitierres S. E. & Goldberg L. L. (1989). InIluence oI popular erotica on judgments oI
strangers and mates. Journal oI Experimental Social Psychology, 25, 159-167.
Kenrick D. T. & Keefe R. C. (1992). Age preIerences in mates reIlect sex diIIerences in human
reproductive strategies. Brain and Behavioral Sciences, 15, 75-133.
Kerr N. L. & MacCoun R. J. (1985). The eIIects oI jury size and polling method on the process and
product oI jury deliberation. Journal oI Personality and Social Psychology, 48, 349-363.
Ketelaar T. (1995, June). Emotions as mental representations oI gains and losses: Translating prospect
theory into positive and negative aIIect. Paper presented at the meeting oI the American Psychological Society.
New York, NY.
Kissinger H. (1982). Years oI upheaval. Boston: Little, Brown.
Knishinskv A. (1982). The eIIects oI scarcity oI material and exclusivity oI inIormation on industrial
buyer perceived risk in provoking a purchase decision. Doctoral dissertation, Arizona State University, Tempe.
Knouse S. B. (1983). The letter oI recommendation: SpeciIicity and Iavorability inIormation. Personal
http://books.pchelov.com
193
Psychology, 36, 331-341.
Knox R. E. & Inkster J. A. (1968). Postdecisional dissonance at post time. Journal oI Personality and
Social Psychology, 8, 319-323.
Kraut R. E. (1973). EIIects oI social labeling on giving to charity. Journal oI Experimental Social
Psychology, 9, 551-562.
Kruglanski A. E. & Freund T. (1983). The Ireezing and unIreezing oI lay inIerences: EIIects on
impressional primacy, ethnic stereotyping, and numerical anchoring. Journal oI Experimental Social
Psychology, 19, 448-468.
Kulka R. A., Kessler J. R. (1978). Is justice really blind? The eIIect oI litigant physical attractiveness on
judicial judgment. Journal oI Applied Social Psychology, 4, 336-381.
Kun: P. R. & Woolcott M. (1976). Season's greetings: From my status to yours. Social Science Research,
5, 269-278.
Kurt:burg R. L., Safar H. & Cavior N. (1968). Surgical and social rehabilitation oI adult oIIenders.
Proceedings oI the 76
th
Annual Convention oI the American Psychological Association, 3, 649-650.
Lack D. (1943). The liIe oI the robin. London: Cambridge University Press.
Longer E. J. (1989). Minding matters. In L. Berkowitz (Ed.), Advances in experimental social
psychology (Vol. 22). New York: Academic Press. Langer E., Blank A. & Chanowit: B. (1978). The
mindlessness oI ostensibly thoughtIul action: The role oI «placebic» inIormation in interpersonal interaction.
Journal oI Personality and Social Psychology, 36, 635-642.
Latane B. & Darlev J. M. (1968a). Group inhibition oI bystander intervention in emergencies. Journal oI
Personality and Social Psychology, 10, 215-221.
Latane B. & Darlev J. M. (1968b). The unresponsive bystander: Why doesn't he help? New York:
Appleton-Century-CroIts.
Latane B. & Nida S. (1981). Ten years oI research on group size and helping. Psychological Bulletin, 89,
308-324.
Latane B. & Rodin J. (1969). A lady in distress: Inhibiting eIIects oI Iriends and strangers on bystander
intervention. Journal oI Experimental Social Psychology, 5, 189-202.
Laughlin P. R. (1980). Social combination processes in cooperative problem-solving groups in verbal
intellective tasks. In M. Fishbein (Ed.), Progress in social psychology. Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum.
Leakev R. & Lewin R. (1978). People oI the lake. New York: Anchor Press/Doubleday.
Lefkowit: M., Blake R. R. & Mouton J. S. (1955). Status Iactors in pedestrian violation oI traIIic signals.
Journal oI Abnormal and Social Psychology, 51, 704-706.
Leippe M. R. & Elkin R. A. (1987). When motives clash: Issue involvement and response involvement as
determinants oI persuasion. Journal oI Personality and Social Psychology, 52, 269-278.
Lepper M. R. & Greene D. (Eds.). (1978). The hidden costs oI reward. Hillsdale, NJ: Lawrence
Erlbaum.
Levine L. E. (1983). Mine: SelI-deIinition in two-year-old boys. Developmental Psychology, 19, 544-
549.
Lewis M. & Brooks- Gunn J. (1979). Social cognition and the acquisition oI selI. New York: Plenum.
Liebert R. & Baron R. A. (1972). Some immediate eIIects oI televised violence on children's behavior.
Developmental Psychology, 6, 469-475.
Llovd J. E. (1965). Aggressive mimicry in Photuris: FireIly Iemme Iatales. Science, 149, 653-654.
Locke K. S. & Horowit: L. M. (1990). SatisIaction in interpersonal interactions as a Iunction oI
similarity in level oI dysphoria. Journal oI Personality and Social Psychology, 58, 823-831.
Lott A. J. & Lott B. E. (1965). Group cohesiveness as interpersonal attraction: A review oI relationships
with antecedent and consequent variables. Psychological Bulletin, 64, 259-309.
Lvnn M. (1989). Scaricity eIIect on value: Mediated by assumed expensiveness. Journal oI Economic
Psychology, 10, 257-274.
Lvnn M. & Shurgot B. A. (1984). Responses to lonely hearts advertisements: EIIects oI reported physical
attractiveness, physique, and coloration. Personality and Social Psychology Bulletin, 10, 349-357.
Lvtton J. (1979). Correlates oI compliance and the rudiments oI conscience in two-year-old boys.
http://books.pchelov.com
194
Canadian Journal oI Behavioral Science, 9, 242-251.
Mack D. & Rainev D. (1990). Female applicants' grooming and personnel selection. Journal oI Social
Behavior and Personality, 5, 399-407.
MacKen:ie B. (1974, June 22). When sober executives went on a bidding binge. TV Guide.
Mackworth N. H. (1965). Visual noise causes tunnel vision. Psychonomic Science, 3, 67-68.
Macrae N. (1972, January 22). Multinational business. The Economist.
Magruder J. S. (1974). An American liIe: One man's road to Watergate. New York: Atheneum.
Mahler M. S., Pine F. & Bergman A. (1975). The psychological birth oI the inIant. New York: Basic
Books.
Mafor B., Carrington P. I. & Carnevale P. J. D. (1984). Physical attractiveness and selI-esteem:
Attributions Ior praise Irom an other-sex evaluator. Personality and Social Psychology Bulletin, 10, 43-50.
Manis M., Cornell S. D. & Moore J. C. (1974). Transmission oI attitude relevant inIormation through a
communication chain. Journal oI Personality and Social Psychology, 30, 81-94.
Markus H. & Kitavama S. (1991). Culture and the selI: Implications oI cognitions, emotion and
motivation. Psychological Bulletin, 98, 224-253.
Maruvama G., Miller N. & Holt: R. (1986). The relation between popularity and achievement: A
longitudinal test oI the lateral transmission oI value hypothesis. Journal oI Personality and Social Psychology,
51, 730-741.
Mauro R. (1984). The constable's new clothes: EIIects oI uniIorms on perceptions and problems oI
police oIIicers. Journal oI Applied Social Psychology, 14, 42-56.
Mauss M. (1954). The giIt. (I. G. Cunnison, Trans.). London: Cohen and West.
Ma:is M. B. (1975). Antipollution measures and psychological reactance theory: A Iield experiment.
Journal oI Personality and Social Psychology, 31, 654-666.
Ma:is M. B., Settle R. B. & Leslie D. C. (1973). Elimination oI phosphate detergents and psychological
reactance. Journal oI Marketing Research, 10, 390-395.
McCall M., & Belmont H. J. (1996). Credit card insignia and restaurant tipping: Evidence Ior an
associative link. Journal oI Applied Psychology, 81, 609-613.
McCombs M., & Zhu J. (1995). Capacity, diversity, and volatility oI the public agenda. Public Opinion
Quarterly, 59, 495-525.
McGuinnies E., & Ward C. D. (1980). Better liked than right: Trustworthiness and expertise as Iactors in
credibility. Personality and Social Psychology Bulletin, 6, 467-472.
Meeus W. H. J. & Raaifmakers Q. A. W. (1986). Administrative obedience: Carrying out orders to use
psychological-administrative violence. European Journal oI Social Psychology, 16, 311-324.
McGuinnies E. & Ward C. D. (1980). Better liked than right: Trustworthiness and expertise as Iactors in
credibility. Personality and Social Psychology Bulletin, 6, 467-472.
Melamed B. F., Yurcheson E., Fleece L., Hutcherson S. & Hawes R. (1978). EIIects oI Iilm modeling on
the reduction oI anxiety-related behaviors in individuals varying in level oI previous experience in the stress
situation. Journal oI Consulting and Clinical Psychology, 46, 1357-1374.
Meverwit: B. E. & Chaiken S. (1987). The eIIect oI message Iraming on breast selI-examination
attitudes, intentions, and behavior. Journal oI Personality and Social Psychology, 52, 500-510.
Meverwit: B. E., Wilson D. K. & Chaiken S. (1991). Loss-Iramed messages increase breast selI-
examination Ior women who perceive risk. Paper presented at the meeting oI the American Psychological
Society, Washington, D. C.
Milgram S. (1963). Behavioral study oI obedience. Journal oI Abnormal and Social Psychology, 67,
371-378.
Milgram S. (1970). The experience oI living in cities. Science, 13, 1461-1468.
Milgram S. (1974). Obedience to authority. New York: Harper & Row.
Milgram S., Bickman L. & Berkowit: O. (1969). Note on the drawing power oI crowds oI diIIerent size.
Journal oI Personality and Social Psychology, 13, 79-82.
Milgram S. & Sabini J. (1975). On maintaining norms: A Iield experiment in the subway. Unpublished
manuscript, City University oI New York.
http://books.pchelov.com
195
Miller N., Campbell D. T., Twedt H. & O´Connell E. J. (1966). Similarity, contrast, and complementarity
in Iriendship choice. Journal oI Personality and Social Psychology, 3, 3-12.
Miller N., Maruvama G., Beaber R. J. & Jalone K. (1976). Speed oI speech and persuasion. Journal oI
Personality and Social Psychology, 34, 615-625.
Miller R. L., Seligman C., Clark N. T. & Bush M. (1976). Perceptual contrast versus reciprocal
concession as mediators oI induced compliance. Canadian Journal oI Behavioral Science, 8, 401-409.
Mills J. & Clark M. S. (1982). Exchange and communal relationships. In L. Wheeler (Ed.), Review oI
personality and social psychology (Vol. 3). Beverly Hills, CA: Sage.
Mita T. H., Dermer M. & Knight J. (1977). Reversed Iacial images and the mere exposure hypothesis.
Journal oI Personality and Social Psychology, 35, 597-601.
Moriartv T. (1975). Crime, commitment, and the responsive bystander. Journal oI Personality and Social
Psychology, 31, 370-376.
Morrow L. (1991, September, 2). The Russian revolution. Time, p. 20.
Murphv S. T. & Zaionc R. B. (1993). AIIect, cognition awareness. Journal oI Personality and Social
Psychology, 64, 723-739.
Murrav D. A., Leupker R. J., Johnson C. A. & Mittlemark M. B. (1984). The prevention oI cigarette
smoking in children: A comparison oI Iour strategies. Journal oI Applied Social Psychology, 14, 274-288.
Newcomb T. (1953). An approach to the study oI communicative acts. Psychological Review, 60, 393-
404.
News. (1988). StanIord Business School Magasine, 56, 3.
Nosanchuk T.A. & Lightstone J. (1974). Canned laughter and public and private conIormity. Journal oI
Personality and Social Psychology, 29, 153-156.
O´Connor R. D. (1972). Relative eIIicacy oI modeling, shaping, and the combined procedures Ior
modiIication oI social withdrawal. Journal oI Abnormal Psychology, 79, 327-334.
O´Learv S. G. (1995). Parental discipline mistakes. Current Directions in Psychological Science, 4, 11-
13.
Olson J. C. (1977). Price as an inIormational cue: EIIects oI product evaluations. In A. G. Woodside, J.
N. Sheth, & P. D. Bennett (Eds.), Consumer and industrial buying behavior. New York: North-Holland.
Oscamp S., & Schult: P. W. (1998). Applied Social Psychology. Englewood CliIIs, NJ: Prentice-Hall.
Overload of advice likelv misled FBI (1993, October, 8). Arizona Republic, p. A13.
Packard J. (1957). The hidden persuaders. New York: D. McKay Co.
Paese P. & Gilin D. A. (2000). When an adversary is caught telling the truth. Personality and Social
Psychology Bulletin, 26, 75-90.
Pallak M. S., Cook D. A. & Sullivan J.J. (1980). Commitment and energy conservation. Applied Social
Psychology Annual, 1, 235-253.
Pardini A. & Kat:ev R. (1983-1984). The eIIect oI strength oI commitment on newspaper recycling.
Journal oI Environmental Systems, 13, 245-254.
Paulhus D. L., Martin C. L. & Murphv G. K. (1992). Some eIIects oI arousal sex stereotyping.
Personality and Social Psychology Bulletin, 18, 325.
Peiponen J. A. (1960). Verhaltensstudien am blaukehlchen |Behavior studies oI the bluethroat|. Ornis
Fennica, 37, 69-83.
Peters D. P. & Ceci S. J. (1982). Peer-review practices oI the psychological journals: The Iate oI
published articles, submitted again. The Behavioral and Brain Sciences, 5, 187-195.
Pettv R. E. & Cacioppo J. T. (1986). The elaboration likelihood model oI persuasion. In L. Berkowitz
(Ed.), Advances in experimental social psychology: Vol. 19 (pp. 123-205). New York: Academic Press.
Pettv R. E., Cacioppo J. T. & Goldman R. (1981). Personal involvement as a determinant oI argument-
based persuasion. Journal oI Personality and Social Psychology, 41, 847-855.
Phalen C. W., Chairperson. (1951). |Panel discussion oI N.I.C. Public Relations Committee|. Yearbook.
New York: National InterIraternity ConIerence.
Phillips D. P. (1974). The inIluence oI suggestion on suicide: Substantive and theoretical implications
oI the Werther eIIect. American Sociological Review, 39, 340-354.
http://books.pchelov.com
196
Phillips D. P. (1979). Suicide, motor vehicle Iatalities, and the mass media: Evidence toward a theory oI
suggestion. American Journal oI Sociology, 84, 1150-1174.
Phillips D. P. (1980). Airplane accidents, murder, and the mass media: Towards a theory oI imitation
and suggestion. Social Forces, 58, 1001-1024.
Phillips D. P. (1983). The impact oI mass media violence on U.S. homicides. American Sociological
Review, 48, 560-568.
Phillips D. P. & Cartensen L. L. (1986). Clustering oI teenage suicides aIter television news stories
about suicide. The New England Journal oI Medicine, 315, 685-689.
Phillips D. P. & Cartensen L. L. (1988). The eIIect oI suicide stories on various demographic groups,
1968-1985. Suicide and LiIe-Threatening Behavior, 18, 100-114.
Quote without comment. (1975, January). Consumer Reports, p. 62.
Rao A. R. & Monroe K. B. (1989). The eIIect oI price, brand name, and store name on buyer's
perceptions oI product quality. Journal oI Marketing Research, 26, 351 -357.
Ra:ran G. H. S. (1938). Conditioning away social bias by the luncheon technique. Psychological
Bulletin, 35, 693.
Ra:ran G. H. S. (1940). Conditional response changes in rating and appraising sociopolitical slogans.
Psychological Bulletin, 37, 481.
Regan D. T. & Kilduff M. (1988). Optimism about elections: Dissonance reductions at the ballot box.
Political Psychology, 9, 101-107.
Regan R. T. (1971). EIIects oI a Iavor and liking on compliance. Journal oI Experimental Social
Psychology, 7, 627-639.
Ridlev M. (1997). The original oIvirtue: Human instincts and the evolution oI cooperation. London:
Penguin Books.
Rilev D. & Eckenrode J. (1986). Social ties: Subgroup diIIerences in costs and beneIits. Journal oI
Personality and Social Psychology, 51, 770-778.
Ritts J., Patterson M. L., & Tubbs M. E. (1992). Expectations, impressions and judgments oI
physicallyattractive students: A review. Review oI Educational Research, 62, 413-426.
Rogers M., Hennigan K., Bowman C. & Miller N. (1984). Intergroup acceptance in classroom and
playground settings. In M. Miller & M. B. Brewer (Eds.), Groups in contact: The psychology oI desegregation.
New York: Academic Press.
Rosen S. & Tesser A. (1970). On the reluctance to communicate undesirable inIormation: The MUM
eIIect. Sociometry, 33, 253-263.
Rosenfield D., Stephan W. G. (1981). Intergroup relations among children. In S. Brehm, S. Kassin & F.
Gibbons (Eds.), Developmental social psychology. New York: OxIord University Press.
Rosenfeld P., Kennedv J. G. & Giacalone R. A. (1986). Decision-making: A demonstration oI the
postdecision dissonance eIIect. Journal oI Social Psychology, 126, 663-665.
Rosenthal A. M. (1964). Thirty-eight witnesses. New York: McGraw-Hill.
Ross A. S. (1971). EIIects oI increased responsibility on bystander intervention: The presence oI
children. Journal oI Personality and Social Psychology, 19, 306-310.
Ross C. (1979, February 12). Rejected. New West, pp. 39-43.
Rothman A. J., Martino S. L., Bedell B. T., Detweiler J. B., & Salovev P. (1999). The systematic
inIluence oI gain- and loss-Iramed messages on interest in and use oI diIIerent types oI health behavior.
Personality and Social Psychology Bulletin, 25, 1355-1369.
Rothman A. J., & Salovev P. (1997). Shaping perceptions to motivate healthy behavior: The role oI
message Iraming. Psychological Bulletin, 121, 3-19.
Ruback B. R., & Juieng D. (1997). Territorial deIense in parking lots: Retaliation against waiting drivers.
Journal oI Applied Social Psychology, 27, 821-834.
Rubinstein S. (1985, January 30). What they teach used car salesman. San Francisco Chronicle.
Scammon D. L. (1977). InIormation overload and consumers. Journal oI Consumer Research, 4, 148-
155.
Schein E. (1956). The Chinese indoctrination program Ior prisoners oI war: A study oI attempted
http://books.pchelov.com
197
«brainwashing». Psychiatry, 19, 149-172.
Schindler R. M. (1998). Consequences oI perceiving oneselI as responsible Ior obtaining discount.
Journal oI Consumer Psychology, 7, 371-392.
Schlenker B. A., Dlugolecki D. W. & Dohertv K. (1994). The impact oI selI-presentation on selI-
appraisals and behavior. The power oI public commitment. Personality and Social Psychological Bulletin, 20,
20-33.
Schmidtke A. & Hafner H. (1988). The Werther eIIect aIter television Iilms: New evidence Ior an old
hypothesis. Psychological Medicine, 18, 665-676.
Schult: P. W. (1999). Changing behavior with normative Ieedback interventions: A Iield experiment on
curbside recycling. Basic and Applied Social Psychology, 21, 25-36.
Schwart: S. H. (1970). Elicitation oI moral obligation and selI-sacriIicing behavior: An experimental
study oI bone marrow donation. Journal oI Personality and Social Psychology, 15, 283-292.
Schwar: N. (1984). When reactance eIIects persist despite restoration oI Ireedom: Investigations oI time
delay and vicarious control. European Journal oI Social Psychology, 14, 405-419.
Schwar:wald J., Ra: M. & Zvibel M. (1979). The eIIicacy oI the door-in-the-Iace technique when
established behavioral customs exist. Journal oI Applied Social Psychology, 9, 576-586.
Segal H. A. (1954). Initial psychiatric Iindings oI recently repatriated prisoners oI war. American Journal
oI Psychiatry, 111, 358-363.
Settle R. B. & Gordon L. L. (1974). Attribution theory and advertiser credibility. Journal oI Marketing
Research, 11, 181-185.
Shappell L. (1995, April 2). Injuries create havoc Ior Hornets. The Arizona Republic, p. C11.
Sheldon K. M., Rvan R. M., Rawsthorne L. J. & Illardi B. (1997). Trait selI and true selI. Journal oI
Personality and Social Psychology, 73, 1380-1393.
Shepperd J. A. & Strathman A. J. (1989). Attractiveness and height. Personality and Social Psychology
Bulletin, 15, 617-627.
Sherif M., Harvev O. J., White B. J., Hood W. R. & Sherif C. W. (1961). Intergroup conIlict and
cooperation: The Robbers' Cave experiment. Norman, OK: University oI Oklahoma Institute oI Intergroup
Relations.
Sherman S. J. (1980). On the selI-erasing nature oI errors oI prediction. Journal oI Personality and
Social Psychology, 39, 211-221.
Shiffrin R. M. & Shneider W. (1977). Controlled and automatic human inIormation processing: II.
Perceptual learning, automatic attending, and a general theory. Psychological Bulletin, 84, 127-190.
Slavin R. E. (1983). When does cooperative learning increase student achievement? Psychological
Bulletin, 94, 429-445.
Smith G. H. & Engel R. (1968). InIluence oI a Iemale model on perceived characteristics oI an
automobile. Proceedings oI the 76
th
Annual Convention oI the American Psychological Association, 3, 681 -
682.
Smith R. E. & Hunt S. D. (1978). Attributional processes in promotional situations. Journal oI Consumer
Research, 5, 149-158.
Smvth M. M. & Fuller R. G. C. (1972). EIIects oI group laughter on responses to humorous materials.
Psychological Reports, 30, 132-134.
Staff. (1993). Analysis oI Ilight data and cabin voice tapes Ior Korean Air Lines Ilight KE-007. Aviation
Week and Space Technology, 138, (25), 17.
Stanne M. B., Johnson D. W., & Johnson R. T. (1999). Does competition enhance or inhibit motor
perIormance.: A meta-analysis. Psychological Bulletin, 125, 133-154.
Stelfox H. T., Chua G., O´Rourke K., & Detskv A. S. (1998). ConIlict oI interest in the debate over
calcium-channel antagonists. New England Journal oI Medicine, 333, 101-106.
Stephan W. G. (1978). School desegregation: An evaluation oI predictions made in Brown vs. Board oI
Education. Psychological Bulletin, 85, 217-238.
Stewart J. E., II. (1980). DeIendant's attractiveness as a Iactor in the outcome oI trials. Journal oI
Applied Social Psychology, 10, 348-361.
http://books.pchelov.com
198
Stogdill R. (1998). Personal Iactors associated with leadership. Journal oI Psychology, 25, 35-71.
Stvron W. (1977). A Iarewell to arms. New York Review oI Books, 24, 3-4.
Suedfeld P., Bochner S. & Matas C. (1971). Petitioner's attire and petition signing by peace
demonstrators: A Iield experiment. Journal oI Applied Social Psychology, 1, 278-283.
Swap W. C. (1977). Interpersonal attraction and repeated exposure to rewards and punishers. Personality
and Social Psychology Bulletin, 3, 248-251.
Taffel J. (1981). Human groups and social categories. London: Cambridge University Press.
Tavlor R. (1978). Marilyn's Iriends and Rita's customers: A study oI party selling as play and as work.
Sociological Review, 26, 573-611.
Tedeschi J. T., Schlenker B. R. & Bonoma T. J. (1971). Cognitive dissonance: Private ratiocination or
public spectacle? American Psychologist, 26, 685-695.
Teger A. I. (1980). Too much invested to quit. ElmsIord, NY: Pergamon.
Tesser A., Campbell J. & Mickler S. (1983). The role oI social pressure, attention to the stimulus, and
selI-doubt in conIormity. European Journal oI Social Psychology, 13, 217-233.
Thompson L. (1990). An examination oI naive and experienced negotiators. Journal oI Personality and
Social Psychology, 59, 82-90.
Tiger L. & Fox R. (1971). The imperial animal. New York: Holt, Rinehart & Winston.
Toufexis A. (1993, June 28). A weird case, baby? Uh huh! Time, p. 41.
Triandis H. C. (1995). Individualism and collectivism. Boulder, CO: Westview Press.
Tverskv A. & Kahneman D. (1974). Judgment under uncertainty: Heuristics and biases, Science, 185,
1124-1131.
Tverskv A. & Kahneman D. (1981). The Iraming oI decisions and the psychology oI choice. Science,
211, 453-458.
Jallacher R. R., & Wegner D. M. (1985). A theory oI action. Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum.
Walker M. G. (1967). Organizational type, rites oI incorporation, and group solidarity: A study oI
Iraternity hell week. Doctoral dissertation, University oI Washington, Seattle.
Warnick D. H. & Sanders G. S. (1980). The eIIects oI group discussion on eyewitness accuracy. Journal
oI Applied Social Psychology, 10, 249-259.
Warriner K., Govder J., Gfertsen H., Horner P. & McSpurren K. (1996). Charities, no; lotteries, no;
cash, yes. Public Opinion Quarterly, 60, 542-562.
Watson T. J., Jr. (1990). Father, son & Co. New York, Bantam Books.
Webster D. W., Richter L., & Kruglanski A. W. (1996). On leaping to conclusions when Ieeling tired.
Journal oI Experimental Social Psychology, 32, 181-195.
West S. G. (1975). Increasing the attractiveness oI college caIeteria Iood: A reactance theory perspective.
Journal oI Applied Psychology, 60, 656-658.
Whiting J. W. M., Kluckhorn R. & Anthonv A. (1958). The Iunction oI male initiation ceremonies at
puberty. In E. E. Maccoby, T. M. Newcomb & E. L. Hartley (Eds.), Readings in social psychology. New York:
Henry Holt and Co.
Whitnev R. A., Hubin T. & Murphv J. D. (1965). The new psychology oI persuasion and motivation in
selling. Englewood CliIIs, NJ: Prentice-Hall.
Wicklund R. A. & Brehm J. C. (1974) cited in Wicklund R. A. Freedom and reactance. Hillsdale, NJ:
Lawrence Erlbaum Associates.
Wilson P. R. (1968). The perceptual distortion oI height as a Iunction oI ascribed academic status.
Journal oI Social Psychology, 74, 97-102.
Wilson T. D., Dunn D. S., Kraft D. & Lisle D. J. (1989). Introspection, attitude change, and behavior
consistency. In L. Berkowitz (Ed.), Advances in experimental social psychology (Vol. 22). San Diego, CA:
Academic Press.
Wolf S. & Montgomerv D. A. (1977). EIIects oI inadmissible evidence and level oI judicial
admonishment to disregard on thejudgments oI mockjurors. Journal oI Applied Social Psychology, 7, 205-219.
Woodside A. G. & Davenport J. W. (1974). EIIects oI salesman similarity and expertise on consumer
purchasing behavior. Journal oI Marketing Research, 11, 198-202.
http://books.pchelov.com
199
Wooten D. B., & Reed A. (1998). InIormational inIluence and the ambiguity oI product experience:
Order eIIects on the weighting oI evidence. Journal oI Consumer Research, 7, 79-99.
Worchel S. (1979). Cooperation and the reduction oI intergroup conIlict: Some determining Iactors. In
W. Austin & S. Worchel (Eds.), The social psychology oI intergroup relations. Monterey, CA: Brooks/Cole.
Worchel S. (1992). Beyond a commodity theory analysis oI censorship: When abundance and
personalism enhance scarcity eIIects. Basic and Applied Social Psychology, 13, 79-93.
Worchel S. & Arnold S. E. (1973). The eIIects oI censorship and the attractiveness oI the censor on
attitude change. Journal oI Experimental Social Psychology, 9, 365-377.
Worchel S., Arnold S. E. & Baker M. (1975). The eIIect oI censorship on attitude change; The inIluence
oI censor and communicator characteristics. Journal oI Applied Social Psychology, 5, 222-239.
Worchel S., Lee J. & Adewole A. (1975). EIIects oI supply and demand on ratings oI object value.
Journal oI Personality and Social Psychology, 32, 906914.
Wright S. C., Aron A., McLaughlin-Jolpe T. & Ropp S. A. (1997). The extended contact eIIect:
Knowledge oI cross-group Iriendships and prejudice. Journal oI Personality and Social Psychology, 32, 906-
914.
Young F. W. (1965). Initiation ceremonies. New York: Bobbs-Merrill.
Zafonc R. B. (1968).The attitudinal eIIects oI mere exposure. Journal oI Personality and Social
Psychology Monographs, 9, (2, Part 2).
Zafonc R. B. (1980). Feeling and thinking: PreIerences need no inIerences. American Psychologist, 35,
151-175.
Zafonc R. B., Markus H. & Wilson W. R. (1974). Exposure eIIects and associative learning. Journal oI
Experimental Social Psychology, 10, 248-263.
Zellinger D. A., Fromkin H. L., Speller D. E. & Kohn C. A. (1974). A commodity theory analysis oI the
eIIects oI age restrictions on pornographic materials. (Paper No. 440). LaIayette: IN: Purdue University,
Institute Ior Research in the Behavioral, Economic and Management Sciences.
Zimmatore J. J. (1983). Consumer mindlessness: I believe it, but I don't see it. Proceedings oI the
Division oI Consumer Psychology. American Psychological Association Convention, Anaheim, CA.
Hpeµue1nmn yxasa1ent
A
Annaxaracrpo]t n cnyuan camoyônñcrna
Anromarnsm
- npnmnrnnntñ
- conpemenntñ
Anropnrer
- n oônacrn meµnnnnt, µannenne ero
- arpnôyrt ero
- nnacrt ero
- samnra or nero
- u pasmep
- u oµexµa
- u rnrynt
- cnenoe nonnnonenne emy
Aµnenrncrt ceµtmoro µnx
Axypnoñ nnnt meroµ
Anaôanrncrt
«Anrent uapnn», renecepnan (Charlie´s Angels)
Acconnannn
http://books.pchelov.com
200
- Acconnannx Amepnxancxax ôoptôt c paxom (American Cancer Societv)
- Acconnannx amepnxancxnx nerepanon-nnnannµon (American Disabled Jeterans Organisation)
- Acconnannx xocmernxn, nap]mmepnn n apomaron (Cosmetic, Toiletrv, and Fragrance Association)
- Acconnannx crpaµammnx or paccexnnoro cxneposa (Multiple Sclerosis Association)
F
Fanxoncxoro +xcnepra cxema
Fecxoneunoñ nenn meroµ
Fnaropacnonoxenne
- samnra or nero
- u ônnsxoe snaxomcrno n nsanmoµeñcrnne
- u noxnant
- u cxoµcrno
- u ycnonnte pe]nexct n acconnannn
- u ]nsnuecxax npnnnexarentnocrt
Foxcepon noeµnnxn
Fonentmnxn cnoprnnnte
B
Beprepa ]enomen
Becr Hoñnr
Bsanmnoro oômena npannno
- samnra or nero
- u nanxstnanne µonron
- u nepanntñ oômen
- u «orxas-sarem-orcrynnenne» meroµnxa c+. «Orxas-sarem-orcrynnenne» meroµnxa
- u Xopomnñ Kon/Hnoxoñ Kon meroµnxa
- ynnnepcantnocrt ero
Bsanmoµeñcrnne
Bnµeoponnxn Bnpµxnnnx Cnnms, cnrapert
Boennte oprannsannn
«Btôpactnanne nnsxoro mxua» meroµnxa
- ncnontsonanne ee n nosnrnnntx nenxx
I
Iano-+]]exrt
Inacnocrt
¡
¡ecerperannx
- u ônaropacnonoxenne
¡ern. C+. marre Hoµpocrxn
- u ônaropacnonoxenne
- u oôxsarentcrno
- u connantnoe µoxasarentcrno
- ncnxonornuecxoe peaxrnnnoe conpornnnenne y nnx
¡e]nnnr
http://books.pchelov.com
201
- samnra or nero
- u xonxypennnx
- u ncnxonornuecxoe peaxrnnnoe conpornnnenne
- u raxrnxa cooômennx oô orpannuennom xonnuecrne
- u raxrnxa ycranonnenne xpañnero cpoxa
- xax nonoe ycnonne
¡xny-µxnrcy
- u nocneµonarentnocrt
- u npannno nsanmnoro oômena
- xax samnra or µe]nnnra
¡xoncrayn, macconoe camoyônñcrno n nem
¡opoxno-rpancnoprnte nponcmecrnnx
- u camoyônñcrna
¡paronennoro µe]exra ]enomen
X
Xyx-ôpoµxra
Xyx-cnernxx
3
3axont ycnoxonrentnte
3apxnxa
3a]nxcnponanntx µeñcrnnñ moµenn
3amnra
- or ônaropacnonoxennx
- or µe]nnnra
- or oôxsarentcrna n nocneµonarentnocrn
- or npannna nsanmnoro oômena
- or connantnoro µoxasarentcrna
3axnnenne nnctmennoe
3namennrocrn n npnnnnn acconnannñ
H
Hrpymxn, nponsnoµnrenn nx
Hnµmmxa
Hccneµonanne +xcnepnmenrantnoe n nernnx narepxx µnx mantunxon
Hcrpeônenne npeµntx nacexomtx, xomnannn
K
Kannrancrna ]enomen
Kaprouxn xpeµnrnte
Knaxn ]enomen
Konnaôopannonnsm
- u nnctmennte oruert
- xax nnyrpennnñ ntôop
Konen cnera, npeµcxasannx
Konxypennnx c+. ¡e]nnnr
http://books.pchelov.com
202
Konrpacra npnnnnn
- u «orxas-sarem-orcrynnenne» meroµnxa
- u Xopomnñ Kon/Hnoxoñ Kon meroµnxa
«Kommapnte µnyxnerxn»
Kyxna, orpannuennax npoµaxa
Kyxnt u orpannuennax npoµaxa (Cabbage Patch Kid dolls)
Kyntrt c+. Konen cnera, npeµcxasannx; Xape Kpnmna oômecrno; ¡xoncrayn, macconoe
camoyônñcrno n nem; Meµnrannn rpancnenµenrantnoñ nporpamma
H
Harepx xonnenrpannonnte
M
Mañ Hañ, ôoñnx n neñ
Meµnrannn rpancnenµenrantnoñ nporpamma
Meroµnxa nanuenax
Mnnnepnrt
Monranncrt
Momennnxn-nnpryost, aprncrt
H
Heµnnxnmocrt, xomnannn no npoµaxe
«Hespnmte macrepa yronapnnart», Haxxapµ B. (The Hidden Persuaders)
Heynepennocrt
«Honax ncnxonornx yôexµennx n snauenne mornnannn n npoµaxe» (The New Psvchologv of
Persuation and Motivation in Selling)
«Hora-n-µnepxx» meroµnxa
«Htm-opneancxne anrent» (New Orleans Saints)
O
Oôopyµonanne npornnonoxapnoe, oprannsannx npoµax
Oôxsarentcrna
Oôxsarentcrna nyônnunte
Oôxsarentcrno
- u µononnnrentnoe ycnnne
- u nnctmennte oruert
- u camocoxpanenne
- ncnontsonanne ero n nosnrnnntx nenxx
- xax nnyrpennnñ ntôop
- nyônnunoe
Orpannuennoro xonnuecrna raxrnxa
Oµexµa
- u anropnrer
- posnnunax ropronnx em
Onnmnnñcxne nrpt
Onepa, xnaxnponanne n neñ
Opyxne, npnnyµnrentnoe npnoôperenne ero
http://books.pchelov.com
203
«Orxas-sarem-orcrynnenne» meroµnxa
- u ornercrnennocrt
- u noôounte +]]exrt
- u Vorepreñr
Orpaxenne sepxantnoe, ynonxa
Omnôxn n neuennn: nx npnunnt n npeµornpamenne, M. Ko+n, H. ¡+nnc (Medication Errors. Causes
and Prevention)
H
Hexnncxoe noccranne
Hepecrpoñxa
Hnmpanncrnuecxoro nenexecrna ]enomen
«Honnnonenne anropnrery», Mnnrpam (Obedience to Authoritv)
Honnnonennx nccneµonannx
Hoµpocrxn
Hoxnaprnpnte npoµaxn
- u meroµnxa «orxas-sarem-orcrynnenne»
- u oôxsarentcrno
Honnrnxa
- u ônaropacnonoxenne
- u npannno nsanmnoro oômena
- ncnontsonanne acconnannñ n neñ
Hocnxmenne n mxontnte ôparcrna, nepemonnn n pnryan
Hocneµonarentnocrt
- samnra or nee
- u rpyµnoµocrynnte ronapt
- u oôxsarentcrno c+. Oôxsarentcrno xax ôtcrpoe pemenne
- xax samnra
Hoxnant
Hpannno nsanmnoro oômena
- u Mexcnxa
Hpeµentnoro cpoxa ycranonnennx raxrnxa
Hpeµcrannenne nmµeñ o camnx ceôe n oôxsarentcrno
Hpecrnxntñ anromoônnt xax arpnôyr anropnrera
Hpnnnexarentnocrt ]nsnuecxax
- u ônaropacnonoxenne
- u xonrpacra npnnnnn
Hpnsnarentnocrn cert
Hpnxnmuenne Hoceñµona, ]nntm (The Poseidon Adventure)
Hpncxxnte
- u ônaropacnonoxenne
- u oômecrnennte oôxsarentcrna
- u nensypa
Hpoµaxa anromoônneñ
- u ônaropacnonoxenne
- u oôxsarentcrno
- u npnnnnn µe]nnnra
- u npnnnnn xonrpacra
P
http://books.pchelov.com
204
Paca
- u µe]nnnr
- u yônñcrna
Pearnponanne xonrponnpyemoe
Pexnm nanncrcxnñ
Pexnama
- u crepeornnt
- ncnontsonanne
-- acconnannñ n neñ
-- npnnnnna connantnoro µoxasarentcrna n neñ
Pnµ Konneµx
Pomeo n ¡xynterrt ]enomen
C
Caônesyôax ônennn
Camoyônñcrno. C+. marre ¡xoncrayn, macconoe camoyônñcrno n nem
- u ]enomen Beprepa
Cmexa ]onorpammt
Conercxnñ Coms
Conpornnnenne ncnxonornuecxoe peaxrnnnoe
Cocrannoñ xaprnnxn-ronononomxn meroµ
Connantnoe µoxasarentcrno
- samnra or nero
- u nnacrt nyônnxn
- u neynepennocrt
- u camoyônñcrno
- u crepeornnt
- u yônñcrna
- u ynpannenne ôontm
Connantntx ycnonnñ reopnx camoyônñcrn
Cnapnnannx pnryant
Cnexynxnrt
- u nocneµonarentnocrt
- u connantnoro µoxasarentcrna npnnnnn
Crepeornnt
- u µe]nnnr
- u connantnoe µoxasarentcrno
Crpaµannx mnoro Beprepa, Iere (Die Leiden des fungen Werthers)
Cxoµcrno
- u ônaropacnonoxenne
- u connantnoe µoxasarentcrno
T
Tañnenon, nnnnµenr c nnptcxnnannem xµa
Tenennµenne
- ncnontsonanne connantnoro µoxasarentcrna n nem
Tene]on
- côop noxeprnonannñ c nomomtm ero
http://books.pchelov.com
205
Teopnx anannsa yôexµennx, ronapnax
Tnrynt
- u anropnrer
Tonra, nnemx
Topronnx posnnunax
«Txxenoñ yrpart» rnnoresa camoyônñcrn
Txntantm+nt nnomaµt, nsônenne na neñ
V
Vônñcrno
Vµonnernopenne
- u meroµnxa «orxas-sarem-orcrynnenne»
Vnnnepcnrer
- Fap-Hnancxnñ
- Hentcxnñ
- Konymônñcxnñ
- Horp-¡ama
- Hnrrcôypra
- H+pµy
- Cr+n]opµcxnñ
- mrar Apnsona
- mrar Apnsona
- mrar Bamnnrron
- mrar Mnccypn
- mrara Apnsona
- mrara ¡xopµxnn
- mrara Hynsnana
- mrara Mnunran
- mrara Monrana
- mrara Oraño
- mrara Cenepnax Kaponnna
- Rxnoñ Kann]opnnn
Vnnnepcnrera unxaro Rpnµnuecxax Bxona
Vcnnne µononnnrentnoe, n oôxsarentcrno
Vcrynxn
- u meroµnxa «orxas-sarem-orcrynnenne»
Vcrynunnocrt, nmnyntcon cepnx
Vxaxnnannx pnryant
u
uoônn n connantnoe µoxasarentcrno
uoc]arcoµepxamne mommne cpeµcrna, sanpemenne nx
«uyrypomox», To]]nep, 3. (Future Shock)
X
Xape Kpnmnt Oômecrno
«Xopomero Kona/Hnoxoro Kona» meroµ
http://books.pchelov.com
206
H
Hensypa
u
uepra-«cnycxonoñ-xpmuox»
Barn, Kocnncxnñ, ¡x. (Steps)
3
3npncrnxa onenounax
3ronornx
3]nonnx
- u npannno nsanmnoro oômena
R
Rra ¡xas, xomanµa ôacxerôontnax (Utah Ja::)
Amway Corporation
BUG
Citicorp
General Foods
MCI, rene]onnax cnyxôa
Procter & Gamble
Shaklee, xopnopannx
Tupperware, oprannsannx neuepon
Huennon yxasa1ent
A
Asnmon, Añsex (Asimov, Issac)
Añôn-Añônc]entµr, H. (Eibl-EibesIeldt, I.)
Apmcrponr, Tomac (Armstrong, Thomas)
Aponcon, 3nnnor (Aronson Elliot))
F
Fappn, ¡+ñn (Barry, Dave)
Faccer, Poµ (Bassett, Rod)
Fenan V. (Bevan, W.)
Fpem, ¡xex (Brehm, Jack)
Fpox, Tnmorn (Brock, Timothy)
F+pon, Poôepr (Baron, Robert)
B
Ban K+mnen, ×xoô (van Kampen, Jacob)
http://books.pchelov.com
207
Bapran Fxanµxn (Vartan Bhanji)
Bnntcon, Fpañen C. (Wilson, Brian S.)
Bpncron, Vonrep (Wriston, Walter)
Byµ, Poôepr (Wood, Robert)
I
Iere, Horann ]on (Goethe, Johann von)
Inpapµ, ¡xo (Girard, Joe)
Ioôôc, Tomac (Hobbes, Thomas)
Iopôauen, Mnxann
Ioynµnep, 3nnnn (Gouldner, Alvin)
Ip+xem, Fnnnn (Graham, Billy)
¡
¡apneñ, ¡xon (Darley, John)
¡xenonese, K+rpnn (Genovese, Catherine)
¡xepapµ, Iapontµ (Gerard, Harold)
¡xonc, ¡xnm (Jones, Jim)
¡xonc, 3µnapµ (Jones, Edward)
¡xoncon, Hnnµon (Johnson, Lyndon)
¡nnnep, Fappn (Diller, Barry)
¡oñu, Mopron (Deutsch, Morton)
¡tmxc, V. u. (Dukes, W. F.)
¡+nnc, ¡xeñmc K. (Davies, James K.)
¡+nnc, Heñn (Davis, Neil)
3
3anna, up+nx (Zappa, Frank)
K
Kaprep, ¡xnmmn (Carter, Jimmy)
Kacrpo, unµent (Castro, Fidel)
Karnen, Pnuapµ (Katzev, Richard)
Kauonno, ¡xon (Cacioppoo, John)
Knu, M+pnan (Keech, Marian)
Knaxxon, P. (Kluckhohn, R.)
Kocnncxn ¡xepsn (Kosinski, Jerzy)
Ko+n, Mañxn (Kohen, Michael)
Kpeñr, Kenner (Craig, Kenneth)
Kp+ñr, ¡xnm (Craig, Jim) K+ñnn, Vnntxm (Calley, William)
H
Hanrep, 3nnen (Langer, Ellen)
HaPy, upeµepnx (LaRue, Frederick)
Haran+, Fnôôa (Latane, Bibb)
Heñµen, up+nx (Layden, Frank)
http://books.pchelov.com
208
Hnôepr, Poôeprom (Liebert, Robert)
Hnµµn, ¡x. Iopµon (Liddy, G. Gordon)
Hnxn, Pnuapµ (Leakey, Richard)
Hyn, ¡añana (Louie, Diane)
Hyccen, upeµepnx M. (Lussen, Frederick M.)
M
Marpyµep, ¡xeô Crmapr (Magruder, Jeb Stuart)
Maxxensn, Foô (MacKenzie, Bob)
Maxp+, Hopman (Macrae, Norman)
Mapman, I+pn (Marshall, Garry)
Macxn, 3µmynµ (Muskie, Edmund)
Maypo, P. (Mauro, R.)
Mnnrpam, Cr+nnn (Milgram, Stanley)
Mnnnep, ¡xon (Miller, John)
Mnnnc, ¡xaµcon (Mills, Judson) Mnnnt, ¡xon Crmapr (Mill, John Stuart)
Mnruenn, ¡xon (Mitchell, John)
Moppoy, H+nc (Morrow, Lance)
Mocc, Mapcent (Mauss, Marcel)
M+p]n, ¡x. ¡. (Murphy, J. D.)
H
Hnxcon, Pnuapµ (Nixon, Richard)
Htmxomô, Teoµop (Newcomb, Theodore)
O
O'Fpañen, Hoypenc (O'Brien, Lawrence)
O'Konnop, Poôepr (O'Connor, Robert)
H
Hannon, Hnan Herponnu
Hañn, ¡xo (Pine, Joe)
Haxapµ, B+nc (Packard, Vance)
Herepc, ¡yrnac (Peters, Douglas)
Hopuep (Porcher)
P
Pasran, Iperopn (Razgan, Gregory)
Pañan, Heo P. (Ryan, Leo R.)
Paccen, ¡nx (Russell, Dick)
Peñnontµc, ¡xomya (Reynolds, Joshua)
Pnran, ¡ennnc (Regan, Dennis)
Pnxen, Ienpn (Riecken, Henry)
Poôepr, Kanerr (Robert, Cavett)
Posenrant, 3. M. (Rosenthal, A. M.)
Pocren, Heo (Rosten, Leo)
http://books.pchelov.com
209
C
Caônnn, ¡xon (Sabini, John)
Cayron (Sauton)
Cen], Bnntxm (SelI, William)
Cecn, Crnnen (Ceci, Stephen)
Cnran, Ienpn (Segal, Henry)
Crañpon, Vnntxm (Styron, William)
Crannn, H. B.
Crnnencon, Maxnnn (Stevenson, McLean)
Cropx, Fnnn (Storke, Bill)
Cr+nxo, ¡xex (Stanko, Jack)
T
Tañrep, Hañonen (Tiger, Lionel)
Tnnxep, Ipanr (Tinker Grant)
Topn, Anpnn (Thorne, Avril)
To]]nep, 3nnnn (ToIIler, Alvin)
V
Vañrnnr, ¡x. V. M. (Whiting, J. W. M.)
Vnrnn, P. A. (Whitney, R. A.)
Vonxep, M. I. (Walker, M. G.)
V+cr, Hync ¡xonnon (West, Louis Jolyon)
u
uañnôepr, Pnuapµ (Feinberg, Richard)
uapaµeñ, Mañxn (Faraday, Michael)
uecrnnrep, Heon (Festinger, Leon)
unnnnc, ¡+nnµ (Phillips, David)
uoxc, M. V. (Fox, M. W.)
uoxc, Poônn (Fox, Robin)
upesep, Cxorr (Fraser, Scott)
upnµman, ¡xonaran (Freedman, Jonathan)
upomxnn, Xonapµ (Fromkin, Howard)
X
Xañµep, upnn (Heider, Fritz)
Xappnc, ¡xeñmc (Harris, James)
Xonapµ, ¡+nn+n (Howard, Daniel)
Xyônn, T. (Hubin, T.)
B
Bañn, 3µrap (Schein, Edgar)
Baxrep, Cr+nnn (Schachter, Stanley)
http://books.pchelov.com
210
Bepn], Mysa]ep (SheriI, MuzaIer)
Bepman, Crnnen ¡x. (Sherman, Steven J.)
3
3µnapµc, ¡xon (Edwards, John)
3nronn, A. (Anthony, A.)
3pµpn, P. (Ardry, R.)
×
×nr, Poôepr (Young, Robert)

Vous aimerez peut-être aussi