Devre Analizi

T.C.
ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2520

AIKRETM FAKLTES YAYINI NO: 1491
DEVRE ANALZ
Yazarlar
Yrd.Do.Dr. Emre KIYAK - r.Gr. Il YAZAR (nite 1-4)
Yrd.Do.Dr. Asuman ZGER (nite 5, 6)
Yrd.Do.Dr. Semih ERGN (nite 7)
Prof.Dr. Osman PARLAKTUNA (nite 8)
Editr
Yrd.Do.Dr. Emre KIYAK
ANADOLU NVERSTES
Bu kitabn basm, yaym ve sat haklar Anadolu niversitesine aittir.
Uzaktan retim tekniine uygun olarak hazrlanan bu kitabn btn haklar sakldr.
lgili kurulutan izin almadan kitabn tm ya da blmleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayt
veya baka ekillerde oaltlamaz, baslamaz ve datlamaz.
Copyright 2012 by Anadolu University
All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without
permission in writing from the University.
UZAKTAN RETM TASARIM BRM
Genel Koordinatr
Do.Dr. Mjgan Bozkaya
Genel Koordinatr Yardmcs
Do.Dr. Hasan alkan
retim Tasarmclar
Yrd.Do.Dr. Seil Banar
r.Gr.Dr. Mediha Tezcan
Grafik Tasarm Ynetmenleri
Prof. Tevfik Fikret Uar
r.Gr. Cemalettin Yldz
r.Gr. Nilgn Salur
Grafikerler
Ayegl Dibek
Hilal Kkdaaan
Aysun avl
Kitap Koordinasyon Birimi
Uzm. Nermin zgr
Kapak Dzeni
Prof. Tevfik Fikret Uar
r.Gr. Cemalettin Yldz
Dizgi
Akretim Fakltesi Dizgi Ekibi
Devre Analizi
ISBN
978-975-06-1189-6
1. Bask
Bu kitap ANADOLU NVERSTES Web-Ofset Tesislerinde 3.100 adet baslmtr.
ESKEHR, Mays 2012
indekiler
nsz............................................................................................................ vii
Temel Kavramlar..................................................................... 2
GR .............................................................................................................. 3
BRM SSTEMLER VE BRM KATLARI ...................................................... 3
Uluslararas Temel Birim Sistemleri (SI) ve Birim Katlar........................... 3
TEMEL KAVRAMLAR..................................................................................... 4
Elektrik Yk................................................................................................. 4
letken-Yaltkan ............................................................................................. 5
Akm............................................................................................................... 5
Doru Akm............................................................................................. 5
Alternatif Akm ........................................................................................ 6
Temel ntegral Kurallar .......................................................................... 6
Gerilim........................................................................................................... 8
Diren ............................................................................................................ 8
Direnci Etkileyen Faktrler..................................................................... 8
Direncin Scaklkla Deiimi................................................................... 9
Diren Renk Kodlar ............................................................................... 9
letkenlik.................................................................................................. 10
G................................................................................................................. 11
Enerji .............................................................................................................. 12
Kaynaklar ....................................................................................................... 12
Kaynak Tipine Gre Snflandrma......................................................... 12
Eleman Bamllna Gre Snflandrma.............................................. 13
Zaman Bamllna Gre Snflandrma............................................... 13
OHM KANUNU ............................................................................................. 15
zet ............................................................................................................... 17
Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 18
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 19
Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 19
Yararlanlan Kaynaklar.................................................................................. 20
Devre Yasalar.......................................................................... 22
GR .............................................................................................................. 23
TANIMLAMALAR ........................................................................................... 23
Dm Noktas ............................................................................................. 23
Temel Dm Noktas .................................................................................. 24
Kol ................................................................................................................. 24
evre.............................................................................................................. 24
Gz................................................................................................................. 24
KRCHHOFF YASALARI ................................................................................ 25
Kirchhoffun Akm Yasas ............................................................................. 25
Kirchhoffun Gerilim Yasas.......................................................................... 25
TEK GZL VE TEK TEMEL DM NOKTALI DEVRE
ANALZ ......................................................................................................... 30
Tek Gzl Devre Analizi .............................................................................. 30
Tek Temel Dm Noktal Devre Analizi ................................................... 34
EDEER DREN VE KAYNAK HESABI ................................................... 39
Seri Balanm Direnler in Edeer Diren Hesab................................ 39
Paralel Balanm Direnler in Edeer Diren Hesab........................... 39
GERLM VE AKIM PAYLAIM KURALLARI ................................................ 40
Gerilim Paylam .......................................................................................... 40
Akm Paylam .............................................................................................. 41
i ndeki l er
iii
1. N TE
2. N TE
zet ............................................................................................................... 43
Dm Gerilimleri Yntemi ve evre Akmlar
Yntemi .................................................................................... 50
GR .............................................................................................................. 51
GRAF TEORS VE TANIMLARI.................................................................... 51
DM GERLMLER YNTEM................................................................ 53
EVRE AKIMLARI YNTEM ....................................................................... 60
zet ............................................................................................................... 66
Temel Teoremler........................................................................72
GR .............................................................................................................. 73
KAYNAK DNM ................................................................................. 73
Gerilim Kaynan Akm Kaynana Dntrme....................................... 74
Akm Kaynan Gerilim Kaynana Dntrme....................................... 74
MAKSMUM G TEOREM......................................................................... 76
SPERPOZSYON TEOREM ........................................................................ 78
THEVENN TEOREM.................................................................................... 81
NORTON TEOREM ...................................................................................... 83
zet................................................................................................................ 87
Kendimizi Snayalm...................................................................................... 88
Kondansatr ve Bobin............................................................. 94
GR .............................................................................................................. 95
KONDANSATR ........................................................................................... 95
Kondansatrde Elektrik Enerjisinin Elektrostatik Enerji Olarak
Depolanmas.................................................................................................. 96
Kondansatrn DC Analizi ........................................................................... 97
Kondansatrn AC Analizi ........................................................................... 97
Kondansatrn Kapasitesine Etki Eden Faktrler....................................... 99
Kondansatr Seiminde nemli Karakteristikler ........................................ 100
Kondansatrlerin Seri, Paralel ve Kark Balanmas ................................ 101
Kondansatrlerin Seri Balanmas ......................................................... 101
Kondansatrlerin Paralel Balanmas .................................................... 102
Kondansatrlerin Kark Balanmas .................................................... 103
Kondansatrde Akm - Gerilim likisi ........................................................ 104
Ykl Bir Kondansatrn Sahip Olduu Enerjinin Hesaplanmas ............ 105
Kondansatr eitleri .................................................................................... 106
Sabit Deerli Kondansatrler.................................................................. 106
Deiken Deerli Kondansatrler .......................................................... 107
Kondansatrlerin Kullanm Alanlar ............................................................. 108
Kapasite Deiimi.................................................................................... 108
Elektrik Enerjisi Depolama ..................................................................... 108
Devrede Reaktif G Meydana Gelmesi................................................ 108
i ndeki l er
iv
3. N TE
4. N TE
5. N TE
Kapasitif Reaktansn Frekansa Bal Olarak Deimesi ...................... 108
Kondansatrn Doru Akm ve Alternatif Akma Kar Davrannn
Farkl Olmas ........................................................................................... 108
BOBN............................................................................................................ 109
Bobinin ndktansna Etki Eden Faktrler .................................................. 110
Bobin eitleri ............................................................................................... 111
Ayarl Bobin............................................................................................. 111
Trimer Ayarl Bobin ................................................................................ 111
Bobinin DC Analizi ....................................................................................... 111
Bobinin AC Analizi........................................................................................ 112
Bobinlerin Seri, Paralel ve Kark Balanmas ........................................... 112
Bobinlerin Seri Balanmas ................................................................... 112
Bobinlerin Paralel Balanmas ............................................................... 113
Bobinlerin Kark Balanmas ............................................................... 113
Bobinde Akm - Gerilim likisi.................................................................... 114
Bobinde G ve Enerji ................................................................................. 114
Bobinin Kullanm Alanlar ............................................................................ 115
Manyetik Alan Olumas ......................................................................... 115
Bobinin zerinde Meydana Gelen Manyetik Alann Elektrik Enerjisi
ndklemesi ............................................................................................ 115
Doru Akma Kolaylk Gsterip Alternatif Akmn Geiine Zorluk
Gsterme ................................................................................................. 115
zet ............................................................................................................... 116
RL ve RC Devreleri.................................................................. 120
GR .............................................................................................................. 121
KAYNAKSIZ RL DEVRES ............................................................................. 121
KAYNAKSIZ RC DEVRES............................................................................. 125
Genel Yaklam............................................................................................. 130
Genelletirilmi RL Devreleri .................................................................. 130
Genelletirilmi RC Devreleri ................................................................. 137
BRM BASAMAK FONKSYONU................................................................. 138
Birim Basamak Fonksiyonunun Devrelerde Kullanm .............................. 139
zet ............................................................................................................... 142
Alternatif Akm........................................................................ 148
GR .............................................................................................................. 149
TEMEL KAVRAMLAR..................................................................................... 151
Frekans........................................................................................................... 151
Periyot ............................................................................................................ 152
Asal frekans................................................................................................. 152
Alternatif Akm Deerleri .............................................................................. 153
Anlk Deer ............................................................................................. 153
Tepe Deer.............................................................................................. 153
Tepeden Tepeye Deer .......................................................................... 154
Etkin Deer.............................................................................................. 154
Ortalama Deer ....................................................................................... 154
i ndeki l er
v
6. N TE
7. N TE
SNZODAL AKIM/GERLM N MATEMATKSEL
FADELER....................................................................................................... 155
FAZ KAVRAMI VE FAZ LKLER .............................................................. 156
Bir AC Dalgann Faz Hesab......................................................................... 156
Sfr Faz .................................................................................................... 157
leri Faz.................................................................................................... 157
Geri Faz ................................................................................................... 158
ki AC Dalga Arasndaki Faz Fark............................................................... 159
EMPEDANS - ADMTANS ............................................................................. 161
Empedans ...................................................................................................... 161
Empedans - Akm - Gerilim likisi.............................................................. 162
Admitans ........................................................................................................ 164
Admitans - Akm - Gerilim likisi................................................................ 165
Empedanslarn Seri ve Paralel Balanmas.................................................. 166
Seri Balama............................................................................................ 166
Paralel Balama....................................................................................... 167
FAZR DYAGRAMLAR................................................................................ 167
Fazrn Eksponansiyel Gsterimi................................................................ 168
zet ............................................................................................................... 170
Alternatif Akm Devrelerinin Analizi ve G
Hesaplamalar... ....................................................................... 174
GR .............................................................................................................. 175
ALTERNATF AKIM DEVRELERNN ANALZ ............................................ 175
Diren, Bobin ve Kondansatrlerde Frekans Alannda
Gerilim - Akm likisi ................................................................................... 176
Empedans ...................................................................................................... 176
Devrenin Zaman Alanndan Frekans Alanna Aktarlmas.......................... 177
Kirchhoff Kanunlarnn Kullanm ................................................................ 178
Dm Gerilimleri Yntemi ......................................................................... 178
Gz Akmlar Yntemi .................................................................................. 179
Sperpozisyon Yntemi................................................................................ 180
Kaynak Dnm Yntemi ........................................................................ 181
Thevenin Edeeri......................................................................................... 182
ALTERNATF AKIM DEVRELERNDE G HESAPLAMALARI ................... 183
Anlk G....................................................................................................... 184
Ortalama g ................................................................................................. 185
Dirente Ortalama G........................................................................... 185
Reaktif Elemanlarda (Bobin ve Kondansatr) Ortalama G .............. 185
Ortalama Gcn Etkin Deer Kullanlarak Hesaplanmas ................... 186
Grnr G ve G arpan................................................................ 186
Karmak G.......................................................................................... 188
G arpannn Dzeltilmesi ................................................................. 190
zet................................................................................................................ 192
Kendimizi Snayalm...................................................................................... 193
i ndeki l er
vi
8. N TE
nsz
Elinizdeki bu kitap, Devre Analizi ile ilgili nemli temel kavramlar, devre ya-
salarn ve devre zmlemelerinde kullanlan temel yntemleri basit anlatmla ve
bol rnek kullanmyla vermeye almaktadr. Ayrca bobin ve kondansatr gibi
elektrik-elektronik dnyasnn en nemli elemanlarnn yaps ve DC karsnda
davran ekilleri aklanmtr. AC ise ayrntl bir ekilde ele alnmaktadr.
Yksekokullarda ve meslek yksekokullarnda renim gren rencilerin
Devre Analizi dersiyle ilgili Trke kaynak sknts ekmekte olduu grlmekte-
dir. nlisans rencileri iin hazrlanan bu kitabn, nlisans rencilerinin yann-
da, yksekokul ve meslek yksekokullarnda okuyan renciler iinde bir kaynak
kitap olarak kullanlabilmesine olanak salanmtr.
Byk bir eksiklii gidermede katkda bulunacan dndm bu kitabn
hazrlanmasnda zenli ve titiz almalar bulunan hocalarma teekkr eder, -
rencilerimize baarlar dilerim.
Editr
Yrd.Do.Dr. Emre KIYAK
nsz
vii

Bu niteyi tamamladktan sonra;
Uluslararas temel birim sistemleri ve birim katlarn tanmlayabilecek,
Devre Analizi ile ilgili tanm ve kavramlar aklayabilecek,
Devre Analizi ile ilgili ifadeleri matematiksel olarak hesaplayabilecek,
Gerilim ve akm kaynaklarn snflandrabilecek,
Ohm Kanununu ifade edebilecek bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz.
indekiler
Birim sistemleri
letkenlik
Akm
Gerilim
Diren
G
Enerji
Ohm Kanunu
Anahtar Kavramlar
Amalarmz
Devre Analizi Temel Kavramlar

GR
BRM SSTEMLER VE BRM
KATLARI
TEMEL KAVRAMLAR
OHM KANUNU
1
DEVRE ANALZ
GR
Devre Analizi dersinin kavranmasnda matematik ve fizik bilgileri temel tekil et-
mektedir. Bu blmde verilen birim katlar, elektrik yk, akm, gerilim, diren,
g, enerji ve Ohm Kanunu konular zellikle bu bilgilerinde kullanld konu-
lardr.
Gnlk hayatta kullandmz kilogram, litre vb. birimler gibi Devre Analizi der-
sinde de sklkla kullanlacak temel birimler, alt birimler ve bunlarn da alt ve st kat-
lar bulunmaktadr. Akm birimi olan Amper (A) ve zaman birimi olan saniye (s), SI
birim sistemi iinde olan yedi temel birimden ikisidir. Bunun yannda gerilim birimi
Volt (V), yk birimi Coulomb (C), diren birimi Ohm (), iletkenlik birimi mho (M)
veya Siemens (S), g birimi olan Watt (W) ve enerji birimi olan Joule (J) nemli alt
birimlerdir. Birim katlarndan pico (p), nano (n), micro () , mili (m), Kilo (k) ve Me-
ga (M) elektrik ve elektronik dnyasnda sklkla karlalan birim katlardr.
Atom, elementlerin en kk parasdr. Maddenin yap tadr. ekirdeini
protonlar ve ntronlar oluturur. ekirdein evresinde yrngelerde serbest do-
laan elektronlar bulunmaktadr. Elektronlarn hareketlerinin tersi ynde elektrik
akm oluur.
Elektrik yk, iletken-yaltkan, akm ve eitleri, gerilim, diren, iletkenlik, g,
enerji, kaynak ve eitleri bu blmde temel kavramlar olarak ele alnmtr.
Ohm Kanunu, Devre Analizi dersinin en nemli konularndan biridir. Bir diren-
cin ularndaki gerilimin uygulanan akmla doru orantl olarak deitiini syler.
Bu blmde, birim sistemleri ve birim katlar, Devre Analizi ile ilgili temel kav-
ramlar ve Ohm Kanunu incelenecektir. Konu anlatmnda elden geldii kadar sa-
delik esas alnmtr. Her blm sonrasnda verilen zml rnekler ve sra sizde
sorular ile konunun pekitirilmesi amalanmtr.
BRM SSTEMLER VE BRM KATLARI
Uluslararas Temel Birim Sistemleri (SI) ve Birim Katlar
Uluslararas birim sisteminin iinde mekanik, elektrik, manyetik ve optik birimleri
bir araya getirilmitir. Sistemin yedi temel birimi aadaki gibi tanmlanmtr. i-
zelge 1.1de verilen temel birimlerden elektrik akm ve zaman nicelikleri, Devre
Analizi dersi kapsamnda deerlendirilmektedir. izelge 1.2de ise temel elektrik
birimleri verilmektedir.
Temel Kavramlar
Birim katlar ise aadaki gibidir. izelge 1.3de verilen birim katlarndan pico
(p), nano (n), micro , mili (m), kilo (k) ve Mega (M) elektrik ve elektronik dnya-
snda ska kullanlan birim katlardr.
1 mAnn ne kadar olduunu hesaplaynz.
TEMEL KAVRAMLAR
Elektrik Yk
Elementlerin en kk paras atom olarak isimlendirilir. Atomlar maddenin yap
tadr. Atomun ekirdeini pozitif ykl protonlar ve yksz ntronlar oluturur.
ekirdein evresinde yrngelerde ise negatif ykl elektronlar bulunmaktadr.
Metal iletkenlerde, atomik yapnn en d halkasndaki elektronlara, ekirdekten
atto (a) 10
-18
deci (d)
10
-1
femto (f) 10
-15
deca (da) 10
pico (p) 10
-12
hecto (h) 10
2
nano (n) 10
-9
Kilo (k) 10
3
micro () 10
-6
Mega (M) 10
6
mili (m) 10
-3
Giga (G) 10
9
centi (c) 10
-2
Tera (T) 10
12
Fiziksel Nicelik Birimin Ad Ksaltmas
Elektrik yk Coulomb C
Gerilim Volt V
Diren Ohm
letkenlik Siemens S
Endktans Henry H
Kapasitans Farad F
Frekans Hertz Hz
G Watt W
Enerji Joule J
Fiziksel Nicelik Birimin Ad Ksaltmas
Uzunluk metre m
Ktle kilogram mg
Zaman saniye s
Elektrik Akm Amper A
Scaklk Kelvin K
Aydnlanma iddeti candela cd
Madde Miktar mole mol
4
Devr e Anal i zi
izelge 1.1
Uluslararas temel
birimler.
izelge 1.2
Temel elektrik
birimleri.
izelge 1.3
Birim Katlar.
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T
SI RA S ZDE SI RA S ZDE
AMALARI MI Z AMALARI MI Z

K T A P K T A P
T
1
en uzak olmalar sebebiyle uygulanan ekim kuvveti daha azdr ve koparlmalar
daha kolaydr. Koparlan elektronlar atomlar arasnda dolamaya balar. Elektron-
lar yer deitirirken elektrik akm meydana getirirler. Elektrik akm yn, elek-
tron hareketinin tersi yndedir.
Sv ya da plazmalarda ise, katlardan farkl olarak hareketli pozitif veya negatif
ykl iyonlar bulunur. Akm, pozitif iyonlarda hareket ynnde oluurken, nega-
tif iyonlarda ise hareket ynnn tersi ynde oluur.
Devre Analizi dersinde, katlarda zellikle iletkenlerde olan durum dierine g-
re daha fazla nem derecesine sahiptir.
letken-Yaltkan
Element listesinde, en d halkasnda drtten daha az sayda elektron olanlar ilet-
ken, drt elektron olanlar yar-iletken ve drtten fazla elektron olanlar ise yaltkan
olarak isimlendirilirler. letken, yaltkan ve yar-iletken iin bir baka tanmlama u
ekilde yaplabilir: Elektrik ykn bir yerden bir baka yere tayabilen maddele-
re iletken, tayamayan maddelere ise yaltkan denir. letkenlikleri metallere gre
daha az olmakla beraber, iletken ile yaltkan arasnda kalm maddelere ise yar-
iletken denir.
En iyi iletken gmtr. Onu bakr ve altn takip eder. Yaltkanlara rnek ola-
rak tahta, cam ve plastik gsterilebilir. Silisyum, germanyum ve selenyum ise yar-
iletkenlere rnek verilebilir.
Akm
Akm, yklerin hareketinden doar. Birimi Amper (A)dir. 1 Alk akm iin iletke-
nin sabit bir kesitinden saniyede 6.24x10
18
elektron gemek zorundadr. Zamana
bal olarak fonksiyonlar yardmyla u ekilde tanmlanr:
(1.1)
Burada q(t) toplam yk olarak tanmlanmtr. Ykn birimi ise Coulomb
(C)dur. Parantez iinde yazlan tler ise, akmn ve toplam ykn zamann birer
fonksiyonu olduunu gstermek amal kullanlmaktadr.
Eitlik (1.1)den q(t) bulunabilir. dq(t) = i(t)dt eklinde yazlp, her iki tarafn
balang an t
0
dan biti zaman t ye kadar olmak zere integrali alnrsa,
(1.2)
eklinde yazlabilir ve belli bir andaki toplam yk bulunabilir.
Bir fonksiyonun belirli snrlar altnda integrali, aslnda o fonksiyonun belirtilen
snrlar dhilinde yatay eksenle arasnda kalan blgenin alan eklinde daha kolay
bir ekilde tarif edilebilir. Dolaysyla akm fonksiyonunun doru, dorusal olarak
artan, azalan veya bunlarn eitli varyasyonlar olmas durumunda, hesap kolayl-
asndan alan hesab yaplarak zme daha hzl gidilebilir.
Akmn doru ve alternatif olmak zere temel olarak iki tipi bulunur.
Doru Akm
Doru akm, elektrik yklerinin yksek potansiyelden alak potansiyele doru sa-
bit olarak akmasyla oluur. DC (Direct Current) olarak isimlendirilirler. Akmn y-
n ve iddetinde zamana gre bir deime sz konusu deildir.
dq t i t dt q t q t i t dt q t i t dt q t ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( = = = +
0 0
))
t
t
t
t
t
t
t
t
0 0 0 0

i t
dq t
dt
( )
( )
=
5
1. ni t e - Temel Kavr aml ar
Alternatif Akm
Genlii (akmn bykl) ve yn periyodik olarak deien akmdr. AC (Alter-
native Current) olarak isimlendirilirler. En bilinen AC dalga biimi sins dalgasdr.
Farkl uygulamalarda gen ve kare dalga gibi deiik dalga biimleri de kullanl-
maktadr. Alternatif akma dair daha detayl bilgi, bu kitabn 7. ve 8. blmlerinde
verilmektedir.
Temel ntegral Kurallar
Eitlik (1.2)de grld zere, ders kapsamnda integral kullanlmas da gerekli-
dir. ntegralle ilgili birok forml olmakla beraber en ok kullanlanlar ve bu kap-
samda deerlendirilecekler u ekildedir:
1) a dx = ax + c
2)
3)
4) e
x
dx = e
x
+ c
5)
6) sin x dx = -cos x+ c
7) cos x dx = sin x+ c
Formllerde gsterilen c ifadesi, belirsiz integral sabitidir. ntegral ifadesinde s-
nrlar olmad iin bu ekilde gsterilmesi uygundur.
Temel integral kurallar bal altnda verilen matematiksel ifadelerde x deikenine g-
re ilemler yaplmtr. x yerine bir baka deikene gre de integralin alnabilir olduu-
na dikkat ediniz. Bu durumda elde edilen zmler, o deikene bal olarak yazlmaldr.
a dx
ax
a
c
x
= +
ln
1
x
dx x c
= + ln
x dx
x
n
c
n
n
=
+
+
+1
1
6
Devr e Anal i zi
I
+I
o
-I
o
AC
t
I
I
o
t
DC
ekil 1.1
Alternatif akm
(AC) ve Doru
akm (DC).
Kaynak:
(Klkaya, M.
S.,1996)
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
a) i(t)= 4e
-2t
A olarak verildiinde, toplam yk bulunuz. (t
0
=0 ve q (t
0
) = 0)
b) 10. saniyedeki toplam yk nedir? (0-10 s. aras)
zm 1:
a) q(t) =
t
t
0
i(t)dt + q(t
0
) =
t
0
4e
-2t
dt =-2 (e
-2t
-1)C
b) 10. s.deki toplam ykle, aslnda 0 - 10 s. aras (balang anndan biti an-
na kadar) sredeki durum kastedilmektedir. a kknda ifade edilen integral
snrlar olarak t
0
=0 ve t=10 alndnda,
q(10) = -2 (e
-20
-1) C (e 2.718 alnabilir.)
olarak elde edilir.
ekildeki grafik iin akm ifadesini bulunuz.
zm 2: olduu bilinmektedir. Grafik incelendiinde, iki par-
adan olutuu gzlenmektedir. Bu durumda 0 - 5 ms. ve 5 - 10 ms. aras olmak
zere iki inceleme yaplmaldr.
0 < t < 5 ms
5 < t < 10ms
Grafik veya fonksiyon olarak verilmi sorularda yatay ve dey eksenlerde tanmlanm bi-
rim katlar ok nemlidir. RNEK 2de yatay eksendeki zaman ifadesinin ms cinsinden ve-
rildiine dikkat ediniz. Hesaplamalarda bu durum gz nne alnmaldr.
a) ekildeki akm fonksiyonunu kullanarak, 8 - 12 ms arasnda devreden geen yk mik-
tarn bulunuz.
b) 15. msdeki toplam yk nedir? (t
0
=0 ve q(t
0
)=0)
i t
dq t
dt
A
2
3
0 2 0 2
10 5 10
0 ( )
( ) . .
( )
= =

i t
dq t
dt
A
1
3
0 2 0
5 0 10
40 ( )
( ) .
( )
= =

i t
dq t
dt
( )
( )
=
7
R N E K 2
q(t)
0.2
t(ms)
5 10
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
NT E RNE T NT E RNE T
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P K T A P
T
2
5 10 15
5
i(mA)
t(ms)
R N E K 1
Gerilim
Gerilim, (elektrik potansiyel fark) elektronlarn maruz
kaldklar elektrostatik alan kuvvetine kar hareket et-
tiren kuvvettir. Bir elektrik alan ierisinde yeralan iki
nokta arasndaki potansiyel fark olarak da tarif edilir.
Birimi Volttur.
ekil 1.2de, A noktasnn potansiyeli
, B noktas-
nn potansiyeli ise
olarak tanmlanrsa, A - B nokta-

lar arasndaki gerilim (potansiyel fark), =
eklinde ifade edilebilir.

Diren
Bir iletkenin iinden geen akma kar gsterdii zorlua di-
ren ad verilir. Birimi Ohmdur. ile ifade edilir. Problem
zmlerinde diren eleman iin ekil 1.3de verilen ekil
kullanlacaktr.
ekil 1.4de, elektrik-elektronik dnyasnda karlalabilecek baz direnler
grlmektedir.
Direnci Etkileyen Faktrler
Bir iletkenin direnci; iletkenin boyu, kesiti ve iletkenin yapld malzemenin zdi-
rencine baldr. Direncin; boy, kesit ve zdirenle arasndaki banty veren for-
ml u ekildedir:
(1.3)
Eitlik (1.3)de { iletkenin yapld malzemenin zdirencini, l iletkenin m cin-
sinden boyunu ve S ise mm
2
cinsinden kesitini ifade etmektedir. 18-20 Cdeki bi-
rim uzunluk (1 metre) ve birim kesitteki (1 mm
2
) iletkenin direncine zdiren de-
nir. Birimi ohm.mm
2
/mdir. zdirencin tersine ziletkenlik denir. Onun birimi ise
m/ohm.mm
2
dir.
R
S
=
1
8
Devr e Anal i zi
A
B
+
-
ekil 1.2
Gerilim.
+ -
ekil 1.3
Direncin
gsterimi.
ekil 1.4
Direnler.
Eitlik (1.3)de verilen iletken diren durumunu gsteren forml u ekilde yo-
rumlanabilir:
1. letkenin uzunluu ile doru orantldr.
2. letkenin kesitiyle ters orantldr.
3. letkenin yapld malzemeye baldr.
100 m uzunluunda, 50 mm
2
kesitinde bir iletkenin zdirenci 0.015 ohm.mm
2
/m
ise direncini hesaplaynz.
zm3:
Direncin Scaklkla Deiimi
Saf metallerin diren-scaklk ilikileri iin aada verilen matematiksel ifade
kullanlabilir:
R= R
0
(1+(
0
)) (1.4)
Eitlik (1.4)de R, T scaklndaki diren deerini; R
0
,
0
scaklndaki diren
deerini, T, R direncinin hesapland scakl,
0
, balang referans scakln ve
, direncin scaklk deiim katsaysn gstermektedir. Eitlik (1.4)de, diren de-
erleri iin ohm, scaklk deerleri iin C, scaklk deiim katsays iin 1/C bi-
rimleri kullanlmaktadr.
Saf bir metalin 0 Cdeki diren deeri 500 ohm olarak llmtr. Bu metale ait
scaklk deiim katsays =0.004 ise, bu metalin 50 Cdeki diren deeri nedir?
zm4: R= R
0
(1+(
0
) = 500(1+0.004(50-0) = 600 ohm
Her maddenin direnci scaklkla artmayabilir. Karbon, silikon ve germanyumun scaklk
arttka diren deerleri azalr.
Saf bir metalin 20 Cdeki diren deeri 100 ohm ve 40 Cdeki diren deeri 110 ohm ise
bu metale ait scaklk deiim katsays nedir?
Diren Renk Kodlar
Diren deerinin okunmasnda ekil 1.5de verilen
diren renklerinden yararlanlr. izelge 1.4de veri-
len tabloya gre yaplacak hesaplama sonucunda
elde edilen diren deeri Ohm olarak bulunur.
izelge 1.4de verilmeyen drdnc renk olan D
ise toleransa karlk gelmektedir. Tolerans deeri
altn rengi iin % 5, gm rengi ise % 10 ve
renk yok ise % 20 olarak kullanlr.
R
S
= = =
1 0 015 100
50
0 03
( . )( )
.
9
R N E K 3
R N E K 4
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
3
ekil 1.5
A B C D
Dirente renklerin
gsterimi.
Burada verilmeyen be renkle gsterilmi direnler iin ise, ilk renk katsay-
s yanyana getirildikten sonra, 4. renk arpan olacak ekilde hesaplama yaplr. Bu
durumda, beinci renk tolerans gstermektedir.
Drt renkle gsterilmi bir direncin zerindeki renkler srasyla sar, mor, siyah ve
altn rengi ise diren deerini hesaplaynz.
zm5:
1. renk 2. Renk 3. Renk Tolerans Hesaplanan
Sar (4) Mor (7) Siyah (10) Altn ( % 5) 47 %5 ohm
Be renkle gsterilmi bir direncin zerindeki renkler srasyla krmz, turuncu,
mor, siyah ve gm rengi ise diren deerini hesaplaynz.
zm6:
1. renk 2. Renk 3. Renk 4. Renk Tolerans Hesaplanan
Krmz (2) Turuncu (3) Mor (7) Siyah (10) Gm( %10) 237 %10 ohm
Bir direncin zerindeki renkler srasyla krmz, gri, yeil ve gm rengi ise diren de-
erini hesaplaynz.
letkenlik
Bir iletkenin iinden geen akma kar gsterdii kolayla iletkenlik denir. Elek-
triksel direncin tam tersi olarak dnlebilir. Akmn iletilebilirliini derecelendi-
rir. Birimi mho (M) veya Siemens (S)dir. Metaller yksek iletkenlie sahipken, ya-
ltkanlarnki sfra yakndr. letkenlik iin Eitlik (1.5)deki matematiksel ifade
kullanlr:
(1.5) G
i
=
Renk 1. renk (A) 2. renk (B) 3. renk (C) (arpan)

Siyah
0
0 x10
0
Kahverengi
1
1 x10
1
Krmz
2
2 x10
2
Turuncu
3
3 x10
3
Sar
4
4 x10
4
Yeil
5
5 x10
5
Mavi
6
6 x10
6
Mor
7
7 x10
7
Gri
8
8 x10
8
Beyaz
9
9 x10
9
10
Devr e Anal i zi
izelge 1.4
Drt renkle
gsterilmi direnler
iin hesaplama
tablosu.
R N E K 5
R N E K 6
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
4
G
Akm ve gerilimin arpmndan ibarettir. Birimi Wattdr. Diren gibi pasif elaman-
lar devrede g harcayan veya tketen elemanlardr. Gerilim veya akm kayna
gibi aktif elemanlar ise devreye g veren veya salayan elemanlardr.
Her gerilim ve akm kaynann mutlaka devreye g veren bir aktif eleman ol-
duu sonucu karlmamaldr. rnein birbirlerine ters balanm iki kaynaktan
deeri byk olan devreye enerji verirken, deeri kk olan dier kaynak ise pa-
sif eleman gibi devrede g harcar.
ekil 1.6da, pasif bir elemann ularnda oluan gerilim ve zerinden geen
akmn yn tanmlamas yaplmtr. Pasif elemanlarda hesaplanan gcn, harca-
nan g olduuna dikkat edilmelidir.
ekil 1.7de, aktif bir elemann ularnda oluan gerilim ve zerinden geen
akmn yn tanmlamas yaplmtr. Aktif elemanlarda hesaplanan gcn, salanan
g olduuna dikkat edilmelidir.
ekildeki devrenin harcad gc hesaplaynz.
11
ekil 1.6
+
-
i
i
+
P=Vi(harcanan)
Pasif eleman
-
Pasif elemanlarda
harcanan g.
ekil 1.7
+
-
i
i
+
P=Vi(salanan)
Aktif eleman
-
Aktif elemanlarda
salanan g.
R N E K 7
-
+
-3A
-2V
zm7: Devre aadaki gibi daha anlalr hale getirilebilir.
P = (2V) (3A) = 6W
(harcanan, tketilen)
Aadaki direncin harcad gc hesaplaynz.
Enerji
yapabilme yeteneidir. Elektriksel anlamda, bir q yknn gerilimi altnda ka-
zand enerji aadaki eitlikte verilmektedir:
E = q (1.6)
Eitlik (1.1) de verilen i denkleminden q ekilip, doru akm devreleri iin Eit-
lik (1.6)da yazlrsa,
E = it = Pt (1.7)
elde edilir. Enerji birimi Joule (J)dur.
zerinden 5 Alik akm geen 10 Ohmluk bir direncin harcad gc ve 10 saniyedeki
harcad enerjiyi bulunuz.
Kaynaklar
Elektriksel enerji kaynaklar birka ekilde snflandrlabilir. Bunlardan ilki, akm
ve gerilim kaynaklar eklinde, kaynak tipinin gznne alnd snflandrmadr.
Dier bir snflandrma ise baml ve bamsz kaynaklar eklinde, eleman bam-
llnn gznne alnd snflandrmadr. Bunlardan baka, DC kaynak ve AC
kaynak eklinde, zamana gre deiimin gz nne alnmasyla da snflandrma
yaplmaktadr.
Kaynak Tipine Gre Snflandrma
Gerilim Kaynaklar ve Akm Kaynaklar
Kaynak tipine gre, akm ve gerilim kaynaklar eklinde bir snflandrma yaplabi-
lir. Kendisine balanan ykten bamsz olarak, her zaman belli bir gerilim olutu-
ran kaynaklar, gerilim kayna olarak tanmlanr. Kendisine balanan ykten ba-
msz olarak, her zaman belli bir akm oluturan kaynaklar ise, akm kayna ola-
rak tanmlanr.
12
Devr e Anal i zi
+
-
2V
3A
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
5
+ -
2A 10V
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
6
Eleman Bamllna Gre Snflandrma
Baml ve Bamsz Kaynaklar
Eleman bamllna gre, baml ve bamsz kaynaklar eklinde bir snflandr-
ma yaplabilir. Bamsz kaynaklar, ekilen akm ne olursa olsun, kaynak deeri-
nin deimedii ve devredeki herhangi bir elemana bal olmayan kaynak eidi-
dir. Baml kaynaklar ise, devrede tanml bir gerilime veya akma bal olan kay-
nak eididir. Baml kaynaklar baklava dilimi eklinde, bamsz kaynaklar ise
daire sembolyle gsterilirler.
ekil 1.8 (a)da baml gerilim kayna, (b)de bamsz gerilim kayna, (c)de
baml akm kayna ve (d)de bamsz akm kayna gsterilmektedir.
Devre Analizi problemlerinde bamsz gerilim
kayna olarak genellikle ekil 1.9 (a)da verilen
gsterimden de yararlanlr. Burada uzun olan iz-
gi (terminal) + kutbu, ksa olan izgi (terminal) ise
- kutbu gstermektedir. Terminallerin kutuplar ters
evrilirse aralarndaki gerilim bykl ayn kal-
makla beraber iareti ters olur (ekil 1.9 (b)).
Kaynaklar, genellikle aktif eleman olarak d-
nlrler. Aktif elamanlar, devreye enerji salayan elemanlardr. Kaynaklarn, ge-
nelde aktif eleman olarak tanmlanma sebebi, baz durumlarda devrede enerji har-
cayan (pasif) eleman olarak da kullanlmalarndan kaynaklanmaktadr. rnein
byk deerli bir kaynaa ters balanm kk deerli bir kaynak olmas duru-
munda, kk deerli kaynak artk aktif eleman olmaz. Devrede enerji harcayan
bir eleman haline dnr.
Pasif elemanlar olarak, diren, bobin ve kondansatr gibi kaynaktan enerji alp,
bu enerjiyi baka bir biime dntren ya da depolayan elemanlar dnlr.
Zaman Bamllna Gre Snflandrma
DC ve AC Kaynaklar
Kaynak snflandrmalarndan bir dieri, zaman bamllna gre yaplan DC kay-
nak ve AC kaynak snflandrmasdr. DC kaynaklarn k zamandan bamsz
iken, AC kaynaklarn k zamanla deiir. AC kaynaklarn k zamann bir
fonksiyonu eklindedir.
13
ekil 1.8
(a) (b) (c) (d)
+
+
-
-
+
-
+
-
i i
Baml ve
bamsz
kaynaklarn
gsterimi.
ekil 1.9
+
-
-
+
V -V
(a) (b)
Bamsz gerilim
kaynaklarnn
gsterimi.
ekil 1.8de verilen baml ve ba-
msz kaynak gsterimleri DC kaynak-
lar iin kullanlr. AC kaynaklarn gste-
rimi ise ekil 1.10da verilmektedir. Uy-
gulamalarda sinzoidal, kare dalga ve
testere dili olmak zere AC kaynak e-
itleri kullanlabilir.
ekil 1.10 (a)da AC gerilim kayna, (b)de ise AC akm kayna gsterilmektedir.
a) Devredeki her elemann harcad gc bulunuz.
b) Salanan ve harcanan glerin birbirine eit olduunu gsteriniz.
zm8:
a) Burada; 4 A ve 6 A birleerek i
x
= 10 A akmn olutururlar. 2. blmde bu
konu daha detayl bir ekilde anlatlmaktadr.
20 Vluk bamsz gerilim kaynann harcad g u ekildedir:
P
kaynak
= (20 V) (4 A) = 80 W (salanan) = -80 W (harcanan)
-5 Vluk bamsz gerilim kaynann harcad gc bulmak iin o ksmn aa-
daki gibi dzenlenmesi salanabilir:
P
-5V
= (5 V) (10 A) = 50 W (salanan) = -50 W (harcanan)
x
olarak tanmlanan baml gerilim kaynann harcad gc bulmak iin
1.5i
x
=15 =
x
eitliinden hesaplanr. Elemann salad g ise u ekildedir:
P
x
= (15V) (6A) = 90W (salanan) = -90W (harcanan)
14
Devr e Anal i zi
(a) (b)
+
-
+
-
i
ekil 1.10
AC kaynaklar.
R N E K 8
4A 25V -20V 6A
20V -5V
+
-
+
-
+
-
+
-
1.5 i
x
i
x
+
-
i
x
+
-
-5V
i
x
-
+
5V
Ularnda -20 V gerilim deeri olumu diren iin o ksmn aadaki gibi d-
zenlenmesi salanabilir:
P
20V
= (20 V) (6 A)=120 W (harcanan)
Ularnda 25 V gerilim deeri olumu direncin harcad g u ekildedir:
P
25V
= (25 V)(4 A)=100 W (harcanan)
b)
harcanan
=
salanan
(100+120) W = (80+50+90) W=220 W
Grld zere devrede harcanan ve salanan gler birbirine eittir.
ekildeki devre iin i akmn ve her elemann harcad gc bulunuz.
OHM KANUNU
Bir direncin ularndaki gerilim, uygulanan akmla doru orantl olarak deiir.
= Ri (1.8)
Burada; R Ohm cinsinden diren, i Amper cinsinden akm ve Volt cinsinden
gerilim olarak tanmlanmtr. G ise;
P = i = i
2
R =
2
/ R (1.9)
eklinde gsterilebilir.
Bir devrede, ksa devre olduunda, Eitlik (1.8)e gre diren sfr olduundan
gerilim de sfr olur:
= Ri R = 0 = 0
Bir devrede, ak devre olduunda ise, akm akmayacandan deeri sfr olur.
Bu durumda diren sonsuz olur:
= Ri i = 0 R =

0
=
15
+ -
-20V 6A
- +
20V 6A
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
7
i
120V
30 30V 15
ekildeki devre iin i akmn ve her elemann harcad gc bulunuz.
zm9: = Ri eitlii yeniden dzenlenirse,
olarak elde edilir. Burada tanmlanm olan i akm ynnn gerilim kaynann
oluturaca ynde olduuna dikkat edilmelidir.
Bu soruda tm deerler ayn kalmak artyla tanmlanm olan akmn yn ters
ynde sorulsayd, bu durumda cevap -2 A eklinde olurdu.
i
R
A = = =
30
15
2
16
Devr e Anal i zi
R N E K 9
30V 15
i
17
Uluslararas birimler sistemi olarak bilinen SI birim sis-
temi iinde, yedi temel l birimi bir araya getirilmi-
tir. Bu temel l birimlerinden elektrik akm birimi
olan Amper ve zaman birimi olan saniye, Devre Anali-
zi dersi kapsamnda deerlendirilmektedir. Yaplan he-
saplamalarda ok kk ve ok byk ifadelerin yazl-
masnda temel birimlerin nne ek olarak birim katla-
rnn kullanlmas yazmada kolaylk salar.
Devre Analizi ile ilgili temel kavramlar olarak elektrik
yk, iletken-yaltkan, akm ve eitleri, gerilim, diren,
g, enerji, kaynak ve eitleri konular ele alnmtr.
Akm ifadesinin elde edilmesinde toplam ykn kulla-
nlmas; sklkla kullanlan integral kurallar, direnci et-
kileyen faktrler, direncin scaklkla deimesi, iletken-
lik, g, enerji ve Ohm Kanunu gibi konularn matema-
tiksel olarak ifade edilip, eitli hesaplamalarn yapla-
bilecei gsterilmitir.
Elektriksel enerji kaynaklar birka ekilde snflandr-
labilir. Bunlardan bir tanesi, akm ve gerilim kaynaklar
eklinde, kaynak tipinin gznne alnd snflandr-
madr. Dier bir snflandrma, baml ve bamsz kay-
naklar eklinde, eleman bamll gznne alnarak
yaplmaktadr. Ayrca, DC kaynak ve AC kaynak eklin-
de, zamana gre deiimin gz nne alnarak da snf-
landrma yaplmaktadr.
Ohm Kanunu, bir iletkenin ularndaki gerilimin akm-
la doru orantl olarak deitiini ifade eder. Bir dev-
rede, ksa devre olduunda diren sfr olduundan ge-
rilim de sfr olur. Bir devrede ak devre sz konusuy-
sa, bu durumda akm sfr olduundan diren sonsuz
olur.
zet
18
Devr e Anal i zi
1. 20 A ne kadar Aya eittir?
a. 0.000002
b. 0.0002
c. 0.00002
d. 0.002
e. 0.02
2. Element listesinde, en d halkasnda ten daha az
sayda elektron olanlar nedir?
a. Yaltkan
b. letken
c. Yar iletken
d. Soygaz
e. Ametal
3. Yk birimi aadakilerden hangisidir?
a. Amper
b. Volt
c. Farad
d. Henry
e. Coulomb
4. i(t) = 2e
-t
A olarak verildiinde, toplam yk aa-
dakilerden hangisidir? (t
0
= 0 ve q(t
0
) = 0)
a. -2 (e
-t
+ 1) C
b. 2 (e
-t
- 1) C
c. 2 (e
-t
+ 1) C
d. -2 (e
-t
- 1) C
e. -2 (e
-2t
- 1) C
5. i(t) = e
-t
A olarak verildiinde, 10. s.deki toplam
yk aadakilerden hangisidir? (t
0
= 0 ve q(t
0
) = 0)
a. - (e
-10
- 1) C
b. - (e
-10
+ 1) C
c. (e
-10
+ 1) C
d. (e
-10
- 1) C
e. - (e
-20
- 1) C
6. En iyi iletken aadakilerden hangisidir?
a. Altn
b. Gm
c. Bakr
d. Demir
e. inko
7. Drt renkle gsterilmi bir diren zerindeki renkler
srasyla yeil, mor, kahverengi ve altn rengi ise diren
deeri aadakilerden hangisidir?
a. 470 % 5 ohm
b. 580 % 5 ohm
c. 570 % 20 ohm
d. 570 % 5 ohm
e. 470 % 10 ohm
8. Aada verilen devre iin baml gerilim kayna
tarafndan salanan g nedir?
a. 20 W
b. 5 W
c. 10 W
d. -10 W
e. -5 W
9. 8. soruda verilen 5 Vluk bamsz kaynak tarafn-
dan salanan g nedir?
a. -10 W
b. 10 W
c. 5 W
d. -5 W
e. 20W
10. Aada verilen devre iin tanml olan i akm dee-
ri nedir?
a. 0 A
b. -1 A
c. 1 A
d. 2 A
e. -2 A
Kendimizi Snayalm
1A 5V -5V 1A
10V 5V
+
-
+
-
+
-
+
-
5 i
x
i
x
+
-
30V 15
i
19
1. c Yantnz yanl ise Uluslararas Temel Birim
Sistemleri (SI) ve Birim Katlar balkl konuyu
yeniden gzden geiriniz.
2. b Yantnz yanl ise letken-Yaltkan balkl
konuyu yeniden gzden geiriniz.
3. e Yantnz yanl ise Uluslararas Temel Birim
Sistemleri (SI) ve Birim Katlar balkl konuyu
4. d Yantnz yanl ise Akm balkl konuyu ye-
niden gzden geiriniz.
5. a Yantnz yanl ise Akm balkl konuyu ye-
6. b Yantnz yanl ise letken-Yaltkan balkl
7. d Yantnz yanl ise Diren Renk Kodlar ba-
lkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
8. c Yantnz yanl ise RNEK 8i yeniden gz-
den geiriniz.
9. a Yantnz yanl ise RNEK 8i yeniden gz-
den geiriniz.
10. e Yantnz yanl ise RNEK 9u yeniden gz-
den geiriniz.
Sra Sizde Yant Anahtar
Sra Sizde 1
1 mA = 0.001 A = 1000 A
Sra Sizde 2
a) Bu soru iki farkl ekilde cevaplandrlabilir. Bunlar-
dan birincisi u ekildedir:
8-12 msler aras akm, iki farkl fonksiyon eklinde ta-
nmlanabilir:
i
1
(t) = 0; 0.008 < t 0.01 s
i
2
(t) = 0.005; 0.01 s < t 0.012 s
Bu durumda,
= 0.005 (0.012 - 0.01) = 10 C
eklinde elde edilir.
kinci zm yolu ise; integral kavramnn fonksiyonlar
iin uygulamasyla ilgilidir. Bir fonksiyonun belirli snr-
lar altndaki integrali, aslnda, o fonksiyonun yatay ek-
senle arasnda kalan alann hesaplanmas demektir. Bu
durumda, 8-10 msler aras hesaplanacak bir alan olma-
dndan bu durumda ilk parann alan sfrdr. 10-12
msler aras, yatay eksen 2 ms ve dey eksen ise 5
mAdir. Bu durumda ikinci parann alan 10 olarak
bulunur. ki parann toplam yine 10 olup, q(t) = 10
eklinde yazlabilir. Alan hesab yaplrken birim katsa-
ylarna dikkat edilmelidir.
b) Bu soruda ncekinden yola karak iki farkl ekilde
zlebilir:
Bunlardan birincisi u ekildedir:
0-15 msler aras akm, farkl fonksiyon eklinde ta-
nmlanabilir:
i
1
(t) = 0.005; 0 < t < 0.005 s
i
2
(t) = 0; 0.005 < t < 0.01 s
i
3
(t) = 0.005; 0.01 < t < 0.015 s
Bu durumda,
= 0.005 ( 0.005) + 0.005 ( 0.015 - 0.01)
= 50 C
kinci zm yolu olarak alanlardan gidilebilir.
lk parann alan 25 , ikinci parann alan sfr ve
nc parann alan 25 olup, alanlar toplam 50
olarak kolayca hesaplanr. Bu durumda da q(t) = 50 C
eklinde yazlabilir.
Sra Sizde 3
Saf metallerin diren-scaklk ilikileri iin
R = R
0
(1+ (T-T
0
))
eitlii kullanlmaktadr. Buradan ekilirse,
=
olarak elde edilir.
T T
0
=
=
40 20
0 005 1 . ( / ) C
R
R
0
1
q t dt dt dt ( ) . .
.
. .
.
.
= + +

0 005 0 0 005
0 005
0 01
0
0 005
0 01
0 0015
q t dt dt ( ) .
.
.
.
.
= +

0 0 005
0 01
0 012
0 008
0 01
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar
110
100
1
20
Devr e Anal i zi
Sra Sizde 4
1. renk: Krmz:2
2. renk: Gri:8
3. renk: Yeil:10
5
Tolerans: Gm: %10
Hesaplanan: 2800000 %10 ohm
Sra Sizde 5
Diren pasif bir elemandr. Yani devrede g harcayan
bir elemandr. Burada diren zerinden geen 2 Alik
akm, direncin ularnda ekildeki gibi 10 Vluk bir ge-
rilim olumasna neden olmutur. Bu durumda,
P = i = (10) (2) = 20 W (harcanan)
elde edilir.
Sra Sizde 6
Soruda, gcn hesaplanmasnda dorudan verilmeyen
gerilim deeri gerekmektedir. Gerilim Ri eklinde, g
eitliinde yerine yazlrsa,
P = i = (Ri)i = (50) (5) = 250 W (harcanan)
olarak elde edilir.
10 saniyedeki harcanan enerji ise,
E = Pt = (250) (10) = 2500 J
eklindedir.
Sra Sizde 7
Kapal bir devrede salanan ve harcanan glerin birbi-
rine eit olduu bilinmektedir. Buradan yola klrsa,
P
harcanan
= P
salanan
olmaldr.
P
harcanan
= P
30
+ P
15
+ P
30V
eklindedir. Burada, 30 Vluk kaynan byk gerilim
kaynana (120 V) ters bal olduu, bu durumda da
pasif eleman olduuna dikkat edilmelidir. Bu durumda
i akm kullanlarak,
P
harcanan
= (30i)i + (15i)i + 30i
= 45 i
2
+ 30i
eklinde harcanan g yazlabilir. Salanan g ise,
P
harcanan
= P
120V
eklindedir. Bu durumda i akm kullanlarak,
P
salanan
= 120i
eklinde salanan g yazlabilir. Harcanan ve sala-
nan gler eitlikte yerine yazlrsa,
45i
2
+ 30i = 120i
elde edilir. Buradan da i = 2 A elde edilir.
Bu sorunun daha kolay bir zm, 2. blmde anlat-
lan edeer diren ve edeer kaynaklar bulunarak olu-
turulmu basit devreye Ohm Kanunu uygulanarak da
bulunabilir.
Yararlanlan Kaynaklar
Klkaya, M. S. (1996). Editr: Cemalclar, A., Temel
Fizik, T.C. Anadolu niversitesi Yaynlar No: 674,
Akretim Fakltesi Yaynlar No: 331.
Hayt, W. H., Kemmerly, J. E., Durbin S. M. (2006). En-
gineering Circuit Analysis, McGraw Hill.
Edminister, J., Nahvi, M. (1999). evirenler: Dr. Ayde-
mir, M. T., Nakipolu, K. C. Elektrik Devreleri,
Nobel.
Yaml, M., Akar, F. (2010). Doru Akm Devreleri
ve Problem zmleri, Beta Basm
nal, A., zen, S. (2005). zml Elektrik Devre
Problemleri, Birsen Yaynevi.
Selek, H. S. (2007). Doru Akm (DC) Devre Analizi,
Sekin Yaynclk.
Meslek Eitim Ve retim Sisteminin Glendirilmesi
Projesi (2007). Elektriksel Byklkler Ve ll-
mesi, Milli Eitim Bakanl.
+ -
2A 10V
Bir devre zerindeki nemli kavramlar tanmlayabilecek,
Kirchhoffun yasalarn aklayabilecek,
Kirchhoffun yasalarn tek gzl ve tek dml devrelere uygulayabilecek,
Edeer diren ve edeer kaynak hesab yapabilecek,
Gerilim ve akm paylam kurallarn yorumlayabilecek
bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz.
indekiler
Dm noktas
Kirchhoffun akm yasas
Kirchhoffun gerilim yasas
Edeer diren
Akm paylam
Gerilim paylam
Anahtar Kavramlar
Amalarmz
Devre Analizi Devre Yasalar

GR
TANIMLAMALAR
KRCHHOFF YASALARI
TEK GZL VE TEK TEMEL
DM NOKTALI DEVRE ANALZ
EDEER DREN VE KAYNAK
HESABI
GERLM VE AKIM PAYLAIM
KURALLARI
2
DEVRE ANALZ
GR
Bir nceki blmde aklanan Devre Analizi ile ilgili temel kavramlarn ardndan,
bu blmde temel devre yasalar incelenecektir.
Temel devre yasalarnn incelenmesi ncesinde, bu yasalarn anlalmasnda
nemli yeri olan dm noktas, temel dm noktas, kol, evre ve gz gibi kav-
ramlar zerinde durulmutur.
Temel devre yasalarndan biri olan Ohm Kanununa bir nceki blmde yer
verilmitir. Kirchhoffun yasalar olarak bilinen akm ve gerilim ile ilgili yasalar ise,
ok nemli dier temel yasalardr. Kirchhoffun akm yasasna gre, bir dm
noktasndaki akmlarn cebirsel toplam sfrdr. Bir baka deyile, bir dm nok-
tasna giren akmlarn toplamyla kan akmlarn toplam birbirine eittir. Kirc-
hhoffun gerilim yasasna gre ise, bir devredeki herhangi bir kapal yol zerinde-
ki gerilimlerin cebirsel toplam sfrdr.
Kirchhoffun ok nemli bu iki yasas, bu blmde tek dml ve tek gzden
olumu devreler iin uygulanmtr. Bu sayede zellikle 3. blmde verilen d-
m gerilimleri yntemi ve evre akmlar yntemi gibi nemli devre analiz yn-
temlerinin altyapsnn oluturulmas amalanmtr.
Karmak yapda balanm devrelerde edeer direncin ve edeer kaynak he-
sabnn yaplmas da bu blmde anlatlmaktadr.
Son olarak gerilim ve akm paylam kurallarndan bahsedilmektedir.
Burada sz edilen kavram ve yasalar, Devre Analizi problemlerinde bir bt-
n oluturacak ekilde birbirleriyle balantldr. Bu kavram ve yasalar zellikle
bundan sonraki anlatlacak konularn temelini oluturmakta ve hemen her prob-
lemde mutlaka kullanlmaktadr. Bu bakmdan teoriden sonra verilen bol rnekler-
le konularn pekitirilmesi amalanmtr.
TANIMLAMALAR
Dm Noktas
ki ya da daha fazla devre elemannn baland noktaya dm noktas ad veri-
lir. Buraya, basit dm noktas ad da verilir. nk akmn blnmesi olay sz
konusu deildir.
Devre Yasalar
Temel Dm Noktas
ya da daha fazla devre elemannn baland noktaya temel dm noktas
ad verilir. Dm noktasndan farkl olarak, burada akmn blnmesi olay sz
konusudur.
Kol
ki dm noktas arasnda kalm paraya kol denir. Baka bir anlamda, her bir
devre elemanna kol denir.
evre
Devre elemanlarndan bir defa gemek kouluyla herhangi bir dm noktasndan
balanp, balanlan dm noktasna ulaldnda elde edilen kapal yola evre
ad verilir.
Gz
Herhangi bir kol tarafndan kesilmeyen evreye gz denir.
Aada verilen devrede dm, temel dm, kol, evre ve gz tanmlarn
gsteriniz.
zm 1:
Dm noktalar: A, B, C, D, E ve F noktalar olmak zere alt adet dm nok-
tas bulunmaktadr. Burada B ve F noktalarnn ksa devreden dolay o hat boyun-
ca ayn dm noktasna karlk geldiine dikkat edilmelidir.
Temel dm noktalar: B, C, D ve F noktalar olmak zere drt adet temel d-
m noktas bulunmaktadr.
Kol: A-B, B-C, B-D, C-D, C-F, D-F, E-F ve A-E olmak zere sekiz adet kol vardr.
evre: A-B-D-F-E-A, A-B-D-C-F-E-A, A-B-C-F-E-A, A-B-C-D-F-E-A, B-C-F-D-B,
B-C-D-B ve F-D-C-F olmak zere yedi evre bulunmaktadr. evrenin balang
noktas farkl seilip, tekrar ayn noktaya gelindiinde ayn tanma ulalacana
dikkat edilmelidir.
Gz: A-B-C-F-E-A, B-C-D-B ve C-D-F-C olmak zere gz bulunmaktadr.
Gzn balang noktas farkl seilip, tekrar ayn noktaya gelindiinde ayn tan-
ma ulalacana dikkat edilmelidir.
24
Devr e Anal i zi
R N E K 1
A B
C
E F
D
R1
R2
R3
R4
R6
R5
R7
+
KRCHHOFF YASALARI
Kirchhoffun akm ve gerilim yasas olmak zere ok nemli iki yasas bulunmaktadr.
Kirchhoffun Akm Yasas
Kirchhoffun akm yasasna gre, bir dm noktasndaki akmlarn cebirsel topla-
m sfrdr. Cebirsel toplam terimi, akmn dm noktasna giri ve k durumla-
rnn da gznne alnmasn anlatmaktadr.
ekil 2.1de, bir devrede bir dm noktasna gelen ve giden akmlar tanmlan-
maktadr. Bu gsterimden yararlanlarak Kirchhoffun akm yasas aadaki ekil-
de matematiksel olarak ifade edilebilir.
-i
a
- i
b
+ i
c
+ i
d
= 0 (2.1)
Eitlik (2.1)de denklem yazlrken dm noktasna gelen akmlarn nne -,
kan akmlarn nne + iaretinin konulduuna dikkat edilmelidir. Bu durum yu-
karda sz edilen akmn dm noktasna giri ve klarnn gz nne alnma-
sndan kaynaklanmaktadr.
Eitlik (2.1), nne - iaretli yazlan dm noktasna gelen akmlar bir tarafta,
nne + iaretli yazlan dm noktasndan ayrlan akmlar bir tarafta olmak ze-
re yeniden dzenlenirse, Eitlik (2.2) elde edilir:
i
a
+ i
b
= i
c
+ i
d
(2.2)
Eitlik (2.2) incelendiinde, Kirchhoffun akm yasasnn bir baka yorumu ile
karlalr: Bir dm noktasna giren akmlarn toplamyla kan akmlarn topla-
m birbirine eittir.
Kirchhoffun Gerilim Yasas
Kirchhoffun gerilim yasasna gre,
bir devredeki herhangi bir kapal
yol zerindeki gerilimlerin cebirsel
toplam sfrdr. Cebirsel toplam te-
rimi, gerilim polaritelerinin gz-
nne alnmasn anlatmaktadr.
ekil 2.2, kapal bir devrede
oluan gerilim deerlerini tanmla-
maktadr. Bu gsterimden yararla-
25
2. ni t e - Devr e Yasal ar
ekil 2.1
d
c
Kirchhoffun akm
yasas.
ekil 2.2
1 2
Kirchhoffun
gerilim yasas.
nlarak Kirchhoffun gerilim yasas aadaki ekilde matematiksel olarak ifade
edilebilir:
-
1
+
2
= 0 (2.3)
Denklem yazlrken ekil 2.2de okla gsterilen ynde hareket edilmitir. Bu
durumda
1
eklinde tanmlanan gerilim deerinin - kutbuyla karlalmtr.
Daha sonra ise,
2
eklinde tanmlanan gerilim deerinin + kutbuyla karlal-
mtr. Bu durum yukarda sz edilen gerilim polaritelerinin gznne alnma-
sndan kaynaklanmaktadr.
Eitlik (2.3), nne - iaretli yazlan gerilimler bir tarafta, nne + iaretli yazlan
gerilimler bir tarafta olmak zere yeniden dzenlenirse, Eitlik (2.4) elde edilir:
1 =
2
(2.4)
Eitlik (2.4) incelendiinde, Kirchhoffun gerilim yasasnn bir baka yorumu ile
karlalr: Paralel kollardaki gerilim deerleri birbirine eittir.
Aadaki devrede i
x
ve
x
i bulunuz.
zm2:
i akmnn tanmland ekilde hesaplanabilmesi iin Kirchhoffun akm yasa-
sndan yararlanlmaldr. Bunun iin devre zerinde gerekli dm noktalar ta-
nmlanmaldr. eklinde gerilim tanmlamas yaplm 2 luk direncin, sol taraf
1. temel dm noktas ve sa taraf 2. temel dm noktas olarak tanmlanrsa,
bu noktalara giren ve kan akmlardan yola klarak sorulan i akm bulunabilir.
ncelikle 2. temel dm noktas iin inceleme yaplmaldr. 1. temel dm
noktas iin ilk inceleme yaplrsa iki tane bilinmeyen akm olmas sebebiyle bir so-
nuca varlamaz. Burada gerilim tanmlamasna sahip diren iin zerinden geen
akm bulunmaldr. Bu akm, i
1
eklinde aadaki gibi tanmlanmtr.
1
(2) 1A
2A
2. temel dm noktas gz nne alnarak Kirchhoffun akm yasas iin denk-
lem aadaki gibi yazlabilir:
-i
1
+ 1 + 2 = 0
Denklem zlrse i
1
= 3 A olarak bulunur. Burada bulunan i
1
akmnn soldan
saa eklinde akan bir akm olduu anlalmaktadr.
Bu noktadan hareketle, 1. dm noktas gz nne alnarak akmlar aada-
ki ekilde gsterilebilir.
26
Devr e Anal i zi
R N E K 2
2 4
2
10 A
2 A
1 A
+
-
+
-
+
-
+
-
10A (1) i
1
=3A
i
1. temel dm noktas gz nne alnarak Kirchhoffun akm yasas iin denk-
lem aadaki gibi yazlabilir:
-10 + 3 + i = 0
Denklem zlrse i = 7 A olarak bulunur. Burada bulunan i akmnn yukar-
dan aaya doru akan bir akm olduu anlalmaktadr.
eklinde tanmlanan gerilimini bulmak iin o direnten geen akm kullanl-
maldr. Bu akm i
1
= 3 A olarak aadaki denklemde kullanlrsa
= i
1
R
2
= (3 A)(2) = 6 V
Burada tanml gerilimi ile kullanlan i
1
akmnn oluturaca gerilimin uy-
gunluuna dikkat edilmelidir. Eer soruda geriliminin kutuplar ters olarak veril-
mi olsa idi, bu durumda hesaplanan deer -6 V eklinde olurdu.
Aadaki devrede i
x
ve
x
i bulunuz.
zm 3:
Sorunun zmnde Kirchhoffun akm yasasndan faydalanlacaktr. Soruda
verilen 1. ve 2. temel dm noktalar iin Kirchhoffun akm yasas uygulanmal-
dr. Dier dm noktalarnn kullanlmasna ihtiya olmadndan ekil zerinde
tanmlanmamlardr.
1. temel dm noktas iin gelen ve giden akmlara dikkat edilerek denklem
yazlrsa,
-3 - 5 - i
x
= 0
elde edilir. Denklem zmnden i
x
= -8 A elde edilir.
2. temel dm noktas iin gelen ve giden akmlara dikkat edilerek denklem
yazlrsa,
-4 + i
x
+ i
1
= 0
27
R N E K 3
+ -
+ -
+
-
+
-
+
-
+ -
+
-
x
5
x
R
3
R
1
4 A
3 A
5 A
100 V
R
2
200 V
2
1
elde edilir. Bilinen yerine yazldnda,
-4 - 8 + i
1
= 0
1
= 12 A elde edilir.
Tanml
x
gerilim deerinin hesaplanmas iin i
1
akm kullanlmaldr. Burada
sorulan tanml
x
gerilimi ile ncesinde hesaplanm i
1
akmnn oluturaca ge-
rilimin uygunluuna dikkat edilmelidir. Soruda gerekten de i
1
akm, tanmlanm
x
eklinde kutuplar uygun olacak ekilde bir gerilim oluturur ve deeri,
x
= i
1
R
5
= (12 A)(5) = 60 V
eklindedir.
Aadaki devrede i
x
ve
x
i bulunuz.
zm 4:
Sorunun zmnde ncelikle ilk bulunmas gereken i
2
akmdr. i
2
akmnn
bulunmasnda Kirchhoffun gerilim yasasndan faydalanlabilir.
Devre incelendiinde, zerinden 0.5 A geen 8 luk direncin ularnda yuka-
rda gsterildii gibi 4 Vluk bir gerilim oluur. Bu durumda bu gz iin Kirc-
hhoffun gerilim yasas denklemi yazlrsa,
8i
2
- 4 = 0
2
= 0.5 A olarak bulunur. (i
2
akmnn bu-
lunmasnda daha hzl bir metot ise ayn bykle sahip direnlerin zerinden de
ayn akmn akmasdr. Bu durumda da i
2
= 0.5 A olduu grlr.)
Sonrasnda, Kirchhoffun akm yasasndan yararlanarak 2. temel dm nokta-
s iin denklem yazlrsa,
-i
1
+ i
2
+ 0.5 = 0
eklinde elde edilir. Denklem zmnden i
1
= 1 A olarak bulunur.
28
Devr e Anal i zi
R N E K 4
+
-
+
-
1
+
-
+
-
+ - + -
+
-
x
x
2
2
1
(1)
6
(2)
8
2
0.5 A
8
+
-
(2)
2
0.5 A
8 8
+
-
+
-
4 V
Ortadaki gz iin 2 , 6 ve 8 luk direnlerin ularnda yukardaki gibi
1
,
2
ve
3
gerilim deerleri tanmlanrsa, Kirchhoffun gerilim yasas,
-
1
+
2
+
3
= 0
eklinde yazlabilir. Burada paralel kollardaki gerilimlerin ayn olacandan ha-
reketle
3
= 4 Vdur.
2
= 6i
1
= (6)(1) = 6 V olarak bulunabilir. Buradan
1
= 10 V olarak bulunur.
Bu durumda,
olarak elde edilir.
Kirchhoffun akm yasasndan yararlanarak 1. temel dm noktas iin denk-
lem yazlrsa,
-i
x
+ i
2
+ i
1
= 0
olarak elde edilir. Buradan da i
x
= 6 A bulunur.
Yukardaki devre iin = 1i
x
= (1)(6) = 6 V olarak bulunur. Bu durumda en
soldaki gz iin Kirchhoffun gerilim yasas,
-
x
+ +
1
= 0
x
= +
1
= 6 + 10 = 16 V
olarak hesaplanr.
i
V
A
2
1
2
10
2
5

= = =
29
+
-
+ -
2
1
6
2 8 3 1
+
-
+
-
+
-
2
+
-
(1) (2)
+
-
1
+ -
+ -
x
x
(1)
1
2
2
+
-
+
-
Aadaki devrede
a) i
y
= 2 A ve i
z
= 0 A ise i
x
akm nedir?
b) i
x
= 2 A ve i
z
= 2i
y
ise i
y
akm nedir?
c) i
x
= i
y
= i
z
ise i
z
akm nedir?
ekildeki devrede tanml olan I akm kaynann deerini bulunuz.
TEK GZL VE TEK TEMEL DM NOKTALI DEVRE
ANALZ
Bu blmde, Kirchhoffun akm ve gerilim yasalarnn, tek bir gzden veya tek te-
mel dm noktasndan olumu devreler iin uygulamalar ele alnacaktr.
Tek Gzl Devre Analizi
Tek gzl devre analizi uygulamalarnn esas, aslnda o gz iin Kirchhoffun ge-
rilim yasasn uygulamaktan ibarettir. Kirchhoffun gerilim yasas, tek gzl devre-
lerde, baml ve bamsz kaynak kullanmlarnda da geerlidir.
Aada verilen devrede V1 > V2 olduu kabul edilmektedir.
30
Devr e Anal i zi
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
1
z
5 A
3 A
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
2
+
-
+
-
+
-
+
-
+
-
1.5 2 2.5
4 14
4 A
20 V
+
-
I
Yukarda verilen devreye Kirchhoffun gerilim yasas uygulanrsa,
olarak elde edilir.
ekil 2.3deki devre iin V1 = 120 V, V2 = 30 V, R
1
= 30 ve R
2
= 15 ise ana kol-
dan geen akm ve her elemann harcad ya da salad gc bulunuz.
zm5:
P
120 V
=(2 A)(120 V)=240 W (salanan)
P
30 V
=(2 A)(30 V)=60 W (harcanan)
P
R1
=(2 A)(60 V)=120 W (harcanan)
P
R2
=(2 A)(30 V)=60 W (harcanan)
P
salanan
= P
harcanan
Aadaki devrede i akmn bulunuz.
i
V V
R R
V
A =

+
= =
1 2 90
45
2
1 2
( )
+ + + = + = + =
=
V V V V V V V V iR iR V V
i
V
R R R R
1 2 0 1 2 1 2
1 2 1 2 1 2
11 2
1 2
+
V
R R ( )
31
ekil 2.3
+
-
+
-
+-
+-
+
-
+
-
V1
R1
V
R1
V2
V
R2
R2
Tek gzl devre.

R N E K 5
R N E K 6
+
-
+
-
+-
+
-
+
-
120 V
2V
a
V
a
15
30
zm 6:
Devreye, Kirchhoffun gerilim yasas uygulanrsa,
-120 + 30i +2
a
+15i = 0
olarak elde edilir. te yandan tanml olan V
a
gerilimi ile i arasnda,
V
a
= -15i
eklinde bir iliki sz konusudur. Burada tanml olan i akm, 15 luk diren
zerinde 15i eklinde bir gerilim oluturmakla birlikte, pasif elemanlar zerinde
oluan gerilim gz nne alndnda, ters polariteye sahip bir V
a
gerilimini olu-
turur. Bu durum, eitlikte negatif katsays kullanm anlamna gelir. Bu durum
Kirchhoffun gerilim yasas denkleminde yerine yazlrsa,
-120 + 30i - 30i + 15i = 0 i=8 A
olarak elde edilir.
Aadaki devre iin
a) i akmn,
b) gerilimini,
c) 6 Vluk kaynan salad gc
bulunuz.
zm 7:
a) -18 + 600i + 6 + 1200i + 3000i = 0 4800i = 12 i=2.5 mA
b) = -600i = -600(2.5x10
-3
)= -15 V
c) P = Vi = 6(2.5x10
-3
) = 15 mW (harcanan) = -15 mW (salanan)
Burada, 6 Vluk kaynak, akm ynne gre terstir. Bu durumda kaynan pasif
eleman gibi davrandna dikkat edilmelidir.
Aadaki devre iin
a)
x
,
b) Bamsz kaynak tarafndan salanan gc,
c) Baml kaynak tarafndan salanan gc
bulunuz.
32
Devr e Anal i zi
R N E K 7
+
-
+
-
+-
+-
+
-
6 V
18 V
600
3k
1.2k
+- i
R N E K 8
zm 8:
a) Akm, saat ynnde tanmlanarak Kirchhoffun gerilim yasas uygulanrsa,
10 - 10
x
+ 45i + 7i + 20i = 0
10 - 10(7i) + 45i + 7i + 20i = 0 2i = -10 i = -5 A
x
= 7i = 7(-5) = -35 V
olarak elde edilir.
b) -10 Vluk bamsz gerilim kaynana ait detaylar aadaki gibidir.
Bu durumda -10 Vluk gerilim kayna tarafndan salanan g u ekilde
bulunur:
P
-10V
= Vi = 10(5) = 50 W (salanan)
c) -10
x
deerine sahip baml gerilim kaynana ait detaylar ise u ekildedir.
P
-10x
= Vi = 350(5) = 1750 W (salanan)
33
+
-
+
-
+-
+
-
+
-
-10 V
7
45
+-
20
-10
x
x
+
-
-10 V
-5 A
+
-
10 V
5 A
+
-
5 A
350 V
ekildeki devrede bamsz gerilim kaynan salad gc bulunuz.
Tek Temel Dm Noktal Devre Analizi
Tek temel dm noktal devre analizi uygulamalarnn esas, aslnda ilgili dm
noktas iin Kirchhoffun akm yasasn uygulamaktan ibarettir.
Aadaki devre iin
a) gerilimini,
b) i
1
ve i
2
akmlarn,
c) Her elemann salad/harcad gc
bulunuz.
zm 9:
a) Tanmlanm temel dm noktas iin Kirchhoffun akm yasas uygulanrsa,
elde edilir. Burada, diren ile gsterilen ekillerde iletkenlik birimi olan mho
ifadesinin kullanldna dikkat edilmelidir. Bu durumda tanml deeri
45 = 90 = 2 V
olarak hesaplanr.
+ + + = 120
1
30
30
1
15
0

120 A
30 30 A
15
i
1
i
2
+
-
+
-
34
Devr e Anal i zi
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
3
+
-
+
-
+-
40 V
4V
1
5
V
1
+ -
+-
25
V
2
+ -
+-
20
V
3
+ -
+
-
V
2
2V
3
V
2
+ -
R N E K 9
b) Tanml deeri bulunduktan sonra, Ohm Kanunu kullanlarak her bir di-
renten geen akm bulunabilir:
c) Tek temel dmden oluan bu devrede paralel kollardaki gerilimler birbi-
rine eittir. Bu durumda 120 Alik ve 30 Alik akm kaynaklarnn ularnda 2 Vluk
bir gerilim olumutur. Buradan,
P
120 A
= Vi
120 A
= 2(120) = 240 W (salanan)
P
30 A
= Vi
30 A
= 2(30) = 60 W (harcanan)
P
30
=Vi
1
2(60) 120 W (harcanan)
P
15
=Vi
2
2(30) 60 W (harcanan)
olarak elde edilir. 30 Alik akm kayna pasif eleman gibi davranmtr. Sala-
nan ve harcanan gler birbirine eittir.
Aadaki devre iin
a) gerilimini,
b) i akmn
bulunuz.
zm 10:
a) Tanmlanm temel dm noktas iin Kirchhoffun akm yasas uygulanrsa,
-120 + 30 + 2i + 15 = 0
olarak elde edilir. te yandan,
i
R
i i
2 2
1
15
15 15 = = = = =

,
+ + + = 120
1
30
2
1
15
0

i
120 A
30 2i
15
i
1
i
2
+
-
+
-
i
i A i A
1 2
1
30
2
1
30
60
1
15
2
1
15
30 = = = = = =

,
35
R N E K 1 0
yazlabilir. Bu durum Kirchhoffun akm yasas denkleminde yerine yazlrsa,
-120 + 30 - 30 + 15 = 0 = 8V
olarak hesaplanr.
b) i = -15 = -15(8) = -120 A
ekildeki devrede i
a
, i
b
ve i
c
akmlarn bulunuz.
zm 11:
ekil incelendiinde, 1 ve 2 numaral dm noktalarn yeniden dzenleyerek
problemi zmek daha kolay olacaktr. 1. temel dm noktas gerilimi olarak
tanmlanrsa, problem aadaki gibi tek dm noktal devre haline dnr. 2.
dm noktas ise, referans olarak belirlenmitir.
Tanmlanm temel dm noktas iin Kirchhoffun akm yasas uygulanrsa,
olarak elde edilir. Bu temel dm noktasndan hareketle,
i A
60
60
192
600
3 2 = = =
.
i A
600
600
192
600
0 32 = = =
.
i A
a
= = =
400
192
400
0 48 .
+ + + + = = 40 36
400 600 60
0 192

V
+
-
600 60 400 40 A 36 A
1 1 1
2 2 2
+
-
+
-
+-
600 400 60
1 2 1
2 2
i
a
40 A
i
c
i
b
36 A
+- +-
36
Devr e Anal i zi
R N E K 1 1
eklinde hesaplanabilir. Burada, 600 ve 60 un zerinden geen akmlar, 1.
temel dm noktasndan 2. dm noktasna (referans) dorudur. Aadaki e-
kilde 1. temel dm noktasna giren ve kan akmlar gsterilmektedir.
1. temel dm noktas iin Kirchhoffun akm yasas uygulanrsa,
i
b
+ i
a
-40 + i
600
= 0
i
b
+ 0.48 - 40 + 0.32 = 0 i
b
= 39.2 A
olarak hesaplanr.
Aadaki ekilde 2. dm noktasna giren ve kan akmlar gsterilmektedir.
i
c
- i
600
- i
60
= 0 i
c
= i
600
+ i
60
= 0.32 + 3.2 = 3.52 A
ekildeki devrede i akmn bulunuz.
zm 12:
1 ve 2 numaral dm noktalarn yeniden dzenleyerek problemi zmek da-
ha kolay olacaktr. 1. temel dm noktas gerilimi olarak tanmlanrsa, problem
aadaki gibi tek dm noktal devre haline dnr. 2. dm noktas ise, re-
ferans olarak belirlenmitir.
+
-
240
+
- +
60
4i
1 1
2 2 2
48
i
3 A
1
-
+-
+-
600 60
600
i
2
60
i
i
c
+-
+-
i
b
i
a
400 600
600
40 A
i
1
37
R N E K 1 2
Tanmlanm temel dm noktas iin Kirchhoffun akm yasas uygulanrsa,
olarak yazlabilir. te yandan tanml i akm,
eklindedir. Tanml i akm Kirchhoffun akm yasas denkleminde yerine
yazlrsa,
olarak elde edilir. Buradan da i akm,
eklinde hesaplanr.
Aadaki devrede tanml olan I akmnn deerini bulunuz.
+
-
+
-
+
-
8 A
7 A
6
4
I
12
i A = = =
240
120
240
0 5 .
+ + + = = 4
240
3
240 60 48
0 120

V
i =
240
+ + + = 4 3
240 60 48
0 i

+
-
60 48 240 4i 3 A
1 1 1
2 2 2
+
-
+
-
1
38
Devr e Anal i zi
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
4
EDEER DREN VE KAYNAK HESABI
Seri Balanm Direnler in Edeer Diren Hesab
ekil 2.4de, n tane seri balanm direnten ve adet bamsz gerilim kaynan-
dan oluan bir devrenin edeer gsterimi verilmektedir. Burada,
s
= -
1
+
2
+
3
(2.5)
R
e
= R
1
+ R
2
+ R
3
(2.6)
olarak yazlabilir.
Paralel Balanm Direnler in Edeer Diren Hesab
ekil 2.5de, n tane paralel balanm direnten ve adet bamsz gerilim kay-
nandan oluan bir devrenin edeer gsterimi verilmektedir. Burada,
s
= -
1
+
2
+
3
(2.7)
(2.8)
olarak yazlabilir.
1
R
=
es
1 1 1
1 2
R R R
n
+ + +
39
ekil 2.5
+
-
3
2
1
i
+ -
R
1
i
R
e
R
2
+ -
R
n
+ -
s
+
-
+ -
+
-
+
-
Edeer paralel
diren devresi.
+
-
+ -
+ -
3
2
1
R
1
R
2
R
3
R
1
R
2
R
n
i
+ - + -
i
R
e
+ - + -
s
+
-
+ -
+
-
+
-
ekil 2.4
Edeer seri diren
devresi.
Kaynaklarn paralel balanmas durumunda, birbirine eit olan kaynaklarn kullanmna
dikkat edilmelidir. Aksi takdirde, deeri kk olan kaynak(lar) deeri byk olan kay-
nak(lar)dan bo yere g ekecektir. Ayn deere sahip olan gerilim kaynaklar paralel
balandnda, bu kaynaklarn edeeri tek bir kaynan deerine eit olur.
ekildeki devreyi basitletiriniz.
zm 13:
Eitlik (2.5) ve (2.6)da verilenler dorultusunda;
s
= 80 + 30 - 20 = 90 V
R
e
= 10 + 7 + 5 + 8 = 30
olarak hesaplanr.
A - B aras edeer direnci hesaplaynz.
GERLM VE AKIM PAYLAIM KURALLARI
Gerilim Paylam
ekildeki gibi birbirine seri balanm iki diren
ve bir gerilim kaynandan olumu bir devrede
direnler zerine den gerilimler, diren deer-
leriyle doru orantl olarak paylalrlar.
Burada, tanml olan
1
ve
2
deerleri i ak-
m kullanlarak u ekilde yazlabilir:
+
- A
12 4 3
+
-
+
- B
+
-
+-
30
90 V
+
-
+
-
+
-
+- +- +-
+-
10 7
30 V
80 V
8
20 V
5
40
Devr e Anal i zi
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
5
+
-
+ -
+ -
1 2
R
1
R
2
i
+ -
+ -
ekil 2.6
Gerilim paylam.
R N E K 1 3
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
1
= R
1
i,
2
= R
2
i (2.9)
i akm ise, Ohm Kanunundan u ekilde yazlabilir:
(2.10)
Eitlik (2.10)da verilen i akm, Eitlik (2.9)da verilen denklemlerde yerine
yazlrsa,
(2.11)
olarak elde edilir.
ekil 2.6daki devre iin R
1
= 2, R
2
= 3 ve = 10 V ise,
1
ve
2
nedir?
zm 14:
Akm Paylam
ekildeki gibi birbirine paralel balanm iki di-
ren ve bir gerilim kaynandan olumu bir dev-
rede direnler zerinden geen akmlar, diren
deerleriyle ters orantl olarak paylalrlar.
Burada, tanml olan i
1
ve i
2
deerleri gerili-
mi kullanlarak u ekilde yazlabilir:
(2.12)
gerilimi ise, edeer diren hesaplanp, Ohm Kanunundan u ekilde yazlabilir:
(2.13)
Eitlik (2.13)de verilen gerilimi, Eitlik (2.12)de verilen denklemlerde yerine
yazlrsa,
olarak elde edilir.
kiden daha fazla direncin paralel balanmasnda, bir diren zerinden geen akmn,
akm paylam kurallaryla bulunmas gerektiinde, o diren hari dier direnlerin ede-
eri hesaplanarak devre iki paralel balanm diren haline getirildikten sonra akm pay-
lam kural devreye sokulabilir.
ekil 2.7deki devre iin R
1
= 6, R
2
= 3 ve i = 2 A ise, i
1
ve i
2
nedir?
i
R
R R
i i
R
R R
i
1
2
1 2
2
1
1 2
, =
+
=
+
= iR = i
R R
R +R
es
1 2
1 2
i
R
i
R
1
1
2
2
, = =

1 2
2
5
10 4
3
5
10 6 = = = = V V ,

1
1
1 2
2
2
1 2
=
+
=
+
R
R R
R
R R
,
i
R R
=
+
1 2
41
R N E K 1 4
+
-
i
+
-
R
1
R
2
+
-
i
1
i
2
ekil 2.7
Akm paylam.
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
R N E K 1 5
zm 15:
ekildeki devrede I akm kaynann deerini bulunuz.
+-
2.5
I
5
25
+
-
+
-
+
-
+
-
15 30
10
12 mA
+
-
i A i A
1 2
3
9
2
2
3
6
9
2
4
3
= = = = ,
42
Devr e Anal i zi
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
6
43
1. nitede verilen temel kavramlardan sonra bu nite-
de, temel devre yasalar zerinde durulmutur.
Temel devre yasalarnn anlalmasnda bir takm zel
kavramlarn bilinmesi gerekmektedir. Bu bakmdan;
dm noktas, temel dm noktas, kol, evre ve gz
kavramlar ksaca aklanmtr.
ki ya da daha fazla devre elemannn baland nokta-
ya dm noktas ad verilir. ya da daha fazla devre
elemannn baland noktaya temel dm noktas ad
verilir. Dm noktasndan farkl olarak, burada akmn
blnmesi olay sz konusudur. ki dm noktas ara-
snda kalm paraya kol denir. Devre elemanlarndan
bir defa gemek kouluyla herhangi bir dm nokta-
sndan balanp, balanlan dm noktasna ulald-
nda elde edilen kapal yola evre ad verilir. Herhangi
bir kol tarafndan kesilmeyen evreye gz denir.
Devre Analizinde, Ohm Kanunundan sonra en temel
kanunlar Kirchhoff yasalardr. Kirchhoff un akm yasa-
s ve Kirchhoffun gerilim yasas olmak zere iki yasas
bulunmaktadr. Kirchhoffun akm yasasna gre, bir d-
m noktasndaki akmlarn cebirsel toplam sfrdr. Ce-
birsel toplam terimi, akmn dm noktasna giri ve
k durumlarnn da gznne alnmasn anlatmakta-
dr. Kirchhoffun gerilim yasasna gre ise, bir devrede-
ki herhangi bir kapal yol zerindeki gerilimlerin cebir-
sel toplam sfrdr. Cebirsel toplam terimi, gerilim pola-
ritelerinin gznne alnmasn anlatmaktadr.
Kirchhoffun yasalar, tek gzl ve tek temel dm
noktal devreler iin uygulamas gerekletirilmi, by-
lece bundan sonraki blmde anlatlacak olan dm
gerilimleri ve evre akmlar yntemlerinin temelleri de
oluturulmaya allmtr.
Devre Analizinde her zaman devreler tek bir diren ve
tek bir kaynak eklinde balanm olmayabilir. Seri
ve/veya paralel balanm direnlerin edeer direnci-
nin hesaplanmas bu blmde anlatlmtr. Seri balan-
m gerilim kaynaklarnn da edeer kaynak hesabnn
nasl yaplaca yine bu blmde verilmitir. Paralel
balanm gerilim kaynaklarnn deerleri ayn seilme-
lidir. Aksi takdirde, deeri kk olan gerilim kayna,
deeri byk olan gerilim kaynandan bo yere g
ekecektir.
Gerilim ve akm paylam kurallar, bu blmn son
konusu olarak ele alnmtr. Birbirine seri balanm
iki diren ve bir gerilim kaynandan olumu bir dev-
rede, direnler zerine den gerilimler, diren deer-
leriyle doru orantl olarak paylalrlar. Birbirine para-
lel balanm iki diren ve bir gerilim kaynandan olu-
mu bir devrede ise, direnler zerinden geen akm-
lar, diren deerleriyle ters orantl olarak paylalrlar.
Konu anlatmlarnda verilen eitli rneklerle konularn
pekimesi amalanmtr.
zet
44
Devr e Anal i zi
1. ki ya da daha fazla devre elemannn baland
noktaya ne ad verilir?
a. Kol
b. Gz
c. Dm noktas
d. Toprak
e. Gerilim noktas
2. ekildeki devrede tanml olan geriliminin deeri
aadakilerden hangisidir?
a. 1 V
b. 2 V
c. 3 V
d. 4 V
e. 8 V
3. kinci soruda tanml olan i akmnn deeri aada-
kilerden hangisidir?
a. -1 A
b. 1 A
c. 3 A
d. 4 A
e. 5 A
4. ekildeki devrede tanml
a
geriliminin deeri aa-
dakilerden hangisidir?
a. 5 V
b. 10 V
c. 15 V
d. 20 V
e. 25 V
5. ekildeki devrede tanml olan i akmnn deeri aa-
a. 30 A
b. 25 A
c. 20 A
d. 15 A
e. 10 A
6. ekildeki devrede tanml olan
x
geriliminin deeri
a. 40 V
b. 50 V
c. 60 V
d. 70 V
e. 80 V
Kendimizi Snayalm
i
2 2
4
2 A
1 A
+
-
+
-
+
-
+
-
2 A
+
-
+-
+-
+
-
+
-
100 V
2V
a
i
V
a
10
10
120 A 10 30 A
20
i
+
-
+
-
+-
10 20 5
26 A 5 A
+- +-
+
-
x
7. ekildeki devrede tanml olan i akmnn deeri aa-
a. 10 A
b. 20 A
c. 30 A
d. 40 A
e. 50 A
8. ekildeki devrede tanml olan geriliminin deeri
a. -25 V
b. -15 V
c. 15 V
d. 25 V
e. 35 V
9. ekildeki devrede A-B aras edeer direncin deeri
a. 9
b. 6
c. 3
d. 2
e. 1
10. ekildeki devrede kaynak tarafndan salanan g
a. 20 W
b. 24 W
c. 28 W
d. 32 W
e. 36 W
1. c Yantnz yanl ise Dm Noktas balkl
2. d Yantnz yanl ise rnek 2yi yeniden gzden
geiriniz.
3. b Yantnz yanl ise rnek 2yi yeniden gzden
geiriniz.
4. e Yantnz yanl ise rnek 6y yeniden gzden
geiriniz.
5. a Yantnz yanl ise rnek 9u yeniden gzden
geiriniz.
6. c Yantnz yanl ise rnek 11i yeniden gzden
geiriniz.
7. a Yantnz yanl ise rnek 12yi yeniden gz-
den geiriniz.
8. a Yantnz yanl ise Edeer Diren ve Kaynak
Hesab ve Gerilim ve Akm Paylam Kurallar
balkl konular yeniden gzden geiriniz.
9. e Yantnz yanl ise Paralel Balanm Diren-
ler in Edeer Diren Hesab balkl konuyu
10. b Yantnz yanl ise Gerilim ve Akm Paylam
Kurallar balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
+
-
10
+
- +
2i
10
i
20A
-
20
+
-
+
-
+
-
+- +- +-
+-
10 20
-50 V
100 V
5
-150 V
5
+ -
+
- A
3
3 3
+
-
+
- B
+
-
+
-
+
-
2
1 2
1A
I
45
46
Devr e Anal i zi
Sra Sizde 1
Soru Kirchhoffun akm yasasyla zlmelidir.
a) Ortadaki nokta, temel dm noktas olarak seilip,
bu noktaya Kirchhoffun akm yasas uygulanrsa,
-5 + 3 + i
x
- i
y
- i
z
= 0
yazlabilir. i
y
= 2 A ve i
z
= 0 A durumlar denklemde ye-
rine yazlrsa,
-5 + 3 + i
x
- 2 = 0 i
x
= 4 A
olarak elde edilir.
b) Ortadaki nokta, temel dm noktas olarak seilip,
-5 + 3 + i
x
- i
y
- i
z
= 0
yazlabilir. i
x
= 2 A ve i
z
= 2i
y
durumlar denklemde ye-
rine yazlrsa,
-5 + 3 + 2 - i
y
- 2i
y
= 0 i
y
= 0 A
olarak elde edilir.
c) Ortadaki nokta, temel dm noktas olarak seilip,
-5 + 3 + i
x
- i
y
- i
z
= 0
yazlabilir. i
x
= i
y
= i
z
durumlar denklemde yerine
yazlrsa,
-5 + 3 + i
z
- i
z
- i
z
= 0 i
y
= -2 A
olarak elde edilir.
Sra Sizde 2
4 Alik akm kayna 1.5 luk direncin ularnda aa-
daki ekilde 6 Vluk gerilim oluturur.
Bu noktadan hareketle, kapal gz iin Kirchhoffun ge-
rilim yasas uygulanrsa,
-20 + 6 + V
x
= 0 V
x
= 14 V
olarak elde edilir. 14 luk direncin ularndaki gerilim
biliniyorsa, zerinden geen akmda;
I
14
= 1 A
olarak Ohm Kanunundan hesaplanabilir.
1 numaral temel dm noktas iin Kirchhoffun akm
yasas uygulanrsa,
-4 + 1 + I
2
= 0 I
2
= 3 A
olarak elde edilir. 3 Alik akm, 2 luk direncin ularn-
da aadaki ekilde 6 Vluk gerilim oluturur.
Bu noktadan hareketle, kapal gz iin Kirchhoffun ge-
rilim yasas uygulanrsa,
-14 + 6 + V
y
= 0 V
y
= 8 V
olarak elde edilir. 4 luk direncin ularndaki gerilim
biliniyorsa, zerinden geen akmda;
I
4
= 2 A
olarak Ohm Kanunundan hesaplanabilir.
2 numaral temel dm noktas iin Kirchhoffun akm
yasas uygulanrsa,
-3 + 2 + I
3
= 0 I
3
= 1 A
olarak elde edilir. Bu durumda da,
I = -I
3
= -1 A
olarak elde edilir.
+ -
+
-
1.5
14 4 A
20 V
+
-
6 V
+ -
+
-
V
x
+-
+-
1
+
-
1.5
4A I
2
2
14
1A +
- 6V
+ -
+
-
2
14
4
+
-
+
-
+
-
+
-
14V
6V
3A
V
y
+ -
2.5
4
+
-
3A
2A
2
I
3
Sra Sizde 3
Soru, Kirchhoffun gerilim yasasyla zlmelidir. Bura-
da i akm, saat ynnde tanmlanmtr. Bu durumda,
- 40 + 5i + 25i + 20i - 2V
3
- V
2
+ 4V
1
- V
2
= 0
olarak yazlabilir. te yandan,
V
1
= 5i, V
2
= 25i, V
3
= 20i
eklindedir. Bu deerler, Kirchhoffun gerilim yasas
denkleminde yerine yazlrsa,
i = - 2 A
olarak bulunur. Bamsz gerilim kaynann harcad
g ise;
P
40 V
= Vi = (40)(2) = 80 W (harcanan)
eklindedir. Burada, gerilim kaynann pasif eleman
olduuna dikkat edilmelidir. Bu durumda salanan g
ise, -80 W eklinde olur.
Sra Sizde 4
Temel dm noktalarn yeniden dzenleyerek prob-
lemi zmek daha kolay olacaktr. 1. temel dm nok-
tas gerilimi olarak tanmlanrsa, problem aadaki
gibi tek dm noktal devre haline dnr. 2. dm
noktas ise, referans olarak belirlenmitir.
Bu durumda, 1. dm noktasna iin Kirchhoffun akm
yasas denklemi yazlrsa,
olarak elde edilir. Sorulan akm ise,
olarak hesaplanr.
Sra Sizde 5
Dm noktalarnn belirlenmesiyle devre daha anla-
lr bir hale getirilebilir.
Bu durumda 3 direncin birbirine paralel olduu grl-
mektedir. Bu durumda,
olarak elde edilir.
Sra Sizde 6
Sorunun zmnde gerekli baz akm tanmlamalar
ekilde gsterilmektedir.
I
1
ve I
2
akmlar, akm paylamndan bulunabilir:
Bu durumda direnler zerine den gerilimler ise aa-
daki gibi olur:
Paralel kollarn gerilimlerinin eit olduundan hareketle;
eklinde hesaplanr.
I = I
3
+ 12 mA = 8 mA + 12 mA = 20 mA
olarak istenen akm kayna deeri elde edilir.
I =
240mV
30
= 8mA
3

I mA mA
2
15
45
12 4 = = ( )
I mA mA
1
30
45
12 8 = = ( )
1
R
=
1
12
+
1
4
+
1
3
R = 1.5
es
es

I A = = =
4
30
4
7 5 .

6
7
12 4
8 0 30 + + = = V
+
-
6
7A
8A
1 1 1
2 2 2
+
-
+
-
12 4
I
+- A
12 4 3
+- +- B
+
-
+
-
12 3
+
-
4
2
1
A
B
1 2 2 1
+-
2.5
I
5
25
+
-
+
-
+
-
+
-
15 30
10
12 mA
+
-
I
3
I
1
I
2
+
-
+
-
15 30
10
12 mA
+
-
I
1
I
2
120 mV
+
-
120 mV
+
-
47
48
Devr e Anal i zi
Hayt, W. H., Kemmerly, J. E., Durbin S. M. (2006). En-
gineering Circuit Analysis, McGraw Hill
Edminister, J., Nahvi, M. (1999). evirenler: Dr. Ayde-
mir, M. T., Nakipolu, K. C. Elektrik Devreleri,
Nobel
Yaml, M., Akar, F. (2010). Doru Akm Devreleri
ve Problem zmleri, Beta Basm
nal, A., zen, S. (2005). zml Elektrik Devre
Problemleri, Birsen Yaynevi
Selek, H. S. (2007). Doru Akm (DC) Devre Analizi,
Sekin Yaynclk
Meslek Eitim Ve retim Sisteminin Glendirilmesi
Projesi (2007). Elektriksel Byklkler Ve ll-
mesi, Milli Eitim Bakanl
Dm gerilimleri yntemi ile ilgili tanm ve kavramlar aklayabilecek,
Dm gerilimleri yntemini devre zmnde kullanabilecek,
evre akmlar yntemi ile ilgili tanm ve kavramlar aklayabilecek,
evre akmlar yntemini devre zmnde kullanabilecek
indekiler
Graf Teorisi
Dm
evre
Dm gerilimleri yntemi
evre akmlar yntemi
Anahtar Kavramlar
Amalarmz
Devre Analizi
GR
GRAF TEORS VE TANIMLARI
DM GERLMLER YNTEM
EVRE AKIMLARI YNTEM
Dm Gerilimleri
Yntemi ve evre
Akmlar Yntemi
3
DEVRE ANALZ
GR
Elektrik devrelerinin analizinde birok farkl yntem kullanlmaktadr. Bu analiz
yntemleri yardmyla devredeki elemanlar zerindeki gerilim, elemanlar zerin-
den geen akm, devrede harcanan g veya devreye kazandrlan g gibi deer-
ler hesaplanabilmektedir. Ayrca elektrik devresi tasarm iin de bu analiz yntem-
lerinden yararlanlmaktadr.
Bu nitede, ncelikle devre analizinde kullanlan yntemlerin temelini olutu-
ran Graf Teorisi ve tanmlar anlatlmaktadr. Graf Teorisinde ynlendirilmi izgi
paras Graf eleman olarak tanmlanmaktadr. Graf elemannn ular ise dm
olarak isimlendirilmektedir.
Daha sonra analiz yntemlerinden olan dm gerilimleri yntemi ve evre
akmlar yntemleri zerinde durulmaktadr. Bu iki yntem Devre Analizinde sk-
a kullanlan temel yntemlerdir.
Dm gerilimleri yntemindeki ama, gerilimi balangta bilinmeyen dm
noktalarnn gerilimini, yntemin kurallarna gre hesaplamaktr. Denklemler olu-
turulurken her bir dm noktasnda Kirchhoffun akm yasasndan yararlanlr.
Dm noktasna gelen veya kan akmlarn tm isimlerle veya oklarla belirtil-
melidir. Dm noktasna gelen akmlar (-) iaretle, kan akmlar ise (+) iaretle
denkleme aktarlmaldr.
evre akmlar ynteminde, her evre (gz) iin referans bir akm yn seile-
rek akmlar isimlendirilir. Devrede btn evreler (gzler) iin seilen akm y-
nnde Kirchhoffun gerilim yasas uygulanarak denklemler elde edilir.
Bir sonraki nitede dier devre analizi yntemlerinin incelenmesine devam
edilecektir. nitede incelenecek devreler sadece DC kaynak bulunduran devreler-
dir. AC kaynak bulunduran devrelerin analizi ile ilgili konular ilerleyen nitelerde
incelenecektir.
GRAF TEORS VE TANIMLARI
Elektrik devreleri, yaplar itibariyle karmak ya da basit yapda olabilmektedir. Ge-
rek basit yapdaki devrelerin gerekse karmak yapdaki devrelerin analizi iin e-
itli analiz yntemleri kullanlmaktadr. Graf Teorisi bu analiz yntemlerinin bir ks-
mna temel oluturarak zme ulalmasnda kolaylk salamaktadr. Graf Teori-
sinde ynlendirilmi izgi paras Graf eleman olarak tanmlanmaktadr. Graf ele-
mannn ular ise dm olarak isimlendirilmektedir. Bir dme bal toplam ele-
Dm Gerilimleri Yntemi
ve evre Akmlar Yntemi
man says o dm noktas iin
dm derecesini belirtmekte-
dir. Tanmlanan bu elemanlar bi-
raraya gelerek Graf ad verilen
geometrik ekli oluturmaktadr.
Her bir dm noktasnda d-
me gelen akmlar negatif (-),
dmden kan akmlar pozitif
(+) olarak alnr; dm noktas-
na giren ve kan akmlarn ce-
birsel toplam sfrdr.
ekildeki dmn derecesi nedir?
Elektrik devrelerinin graf modeli oluturulurken devre elemanlar devrede yok-
mu ve elemanlarn dm noktalar, birbirine balym gibi kabul edilir. Graf
modelinde graf elemanlar zerinde akmn ynleri belirlenirken gerilim kaynakla-
r ve akm kaynaklarnn ynleri dikkate alnr. Direnlerde akmn yn istenildi-
i gibi seilir.
52
Devr e Anal i zi
Graf Eleman
Dm Noktas Dm Noktas
Dm Noktas
ekil 3.1
Graf yaps.
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
MA K A L E MA K A L E
1
+ -
+
-
+
-
+ -
R1
R3
R4
R2
+
-
+
-
+
-
+
-
+
-
ekil 3.2
Elektrik devresi.
Graf ierisinde, btn dmlerin derecesi iki olacak ekilde biraraya gelip
oluturduklar alt grafa evre ad verilmektedir. Bir graf ok sayda evreden olu-
abilir. Graf oluturan kk pencerelerin hepsi bamsz evre olarak tanmlan-
maktadr. evre veya bamsz evrelerde akm ynleri keyfi olarak seilebilir.
DM GERLMLER YNTEM
Elektrik devrelerinin analizinde kullanlan yntemlerden birisi, dm gerilimleri
yntemidir. Bu yntemde ama, gerilimi balangta bilinmeyen dm noktalar-
nn gerilimini, yntemin kurallarna gre hesaplamaktr. Dm gerilimleri ynte-
minde izlenecek basamaklar srasyla yledir:
1. Elektrik devresinin devre graf izilir.
2. Sfr potansiyele sahip referans bir dm noktas seilir.
Bu nokta seilirken:
a) Devrede hi gerilim kayna yoksa herhangi bir dm noktas referans
dm (noktas) olarak seilebilir.
b) Devrede bir tane gerilim kayna varsa tercihen gerilim kaynann (-)
ucu referans dm olarak seilir.
c) Devrede birden fazla gerilim kayna varsa ve bu kaynaklarn birer ucu
ortak bir dme bal ise bu ortak dm noktas referans dm ola-
rak seilir.
3. Dier dmler, keyfi olarak V
1
, V
2
, V
3
gibi deikenlerle isimlendirilir.
Eer referans dm ile baz dmler arasnda gerilim kaynaklar bulu-
nuyorsa bu dmlerin gerilimleri o gerilim kaynaklarnn deerine eittir.
ki dm noktas arasnda gerilim kayna varsa, bu dmler sper d-
m olarak adlandrlr.
4. Devrede bulunan N tane dmden biri referans dm noktas olarak se-
ilip, dierleri (N-1) tane deikenle isimlendirildikten sonra, kalan bu (N-
1) adet dm iin deikenler kullanlarak (N-1) adet denklem takm olu-
turulur. Bu denklemler oluturulurken her bir dm noktasnda Kirc-
hhoffun akm yasasndan yararlanlr. Dm noktasna gelen veya kan
akmlarn tm isimlerle veya oklarla belirtilmelidir. Dm noktasna ge-
53
3. ni t e - Dm Ger i l i ml er i Ynt emi ve evr e Ak ml ar Ynt emi
ekil 3.3
R1 R3
R2 R4
V
Elektrik devresi
graf.
len akmlar (-) iaretle, kan akmlar ise (+) iaretle denkleme aktarlmal-
dr. Dm gerilimlerinin elde edilmesinin ardndan devre elemanlarnn
gerilimleri, akmlar ve dier istenen bilgiler kolaylkla hesaplanabilir.
Referans dm seiminde dikkat edilecek hususlar nelerdir?
Dm gerilimleri yntemini kullanarak ekildeki devredeki direnler zerindeki
gerilim, akm ve g deerlerini hesaplaynz.
zm 1:
Devrede ncelikle referans dm noktas seilir. V
1
ve V
2
noktalar ise, dev-
redeki dier dm noktalardr. Dm noktalarndaki akmlarn ynleri keyfi se-
ilir. Bu noktalarda akmn cebirsel toplam sfrdr.
1. dm noktas iin denklem:
Her iki denklem iin payda eitlemesi yapldnda,
1. dm noktas denklemi: 300 = 8V
1
3V
2
2. dm noktas denklemi: 100 = 7V
2
2V
1
olarak elde edilir.
2. dm noktas denkleminde, eitliin her iki tarafn 4 ile arpp, 1. dm
noktas iin yazlan denklemle taraf tarafa toplarsak nce V
2
, sonra da V
1
elde
edilir.
+

= 10
2 5
0
2 1 2
V V V
( )
+ +

= 20
3 5
0
1 1 2
V V V
54
Devr e Anal i zi
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
2
5 Ohm
+
-
+
-
+
-
20 A
10 A 3 Ohm 2 Ohm
R N E K 1
5 Ohm
+
-
+
-
+
-
20 A
10 A 3 Ohm 2 Ohm
referans
V
1
V
2
300 = 8V
1
3V
2
400 = 28V
2
8V
1
700 = 25V
2
V
2
= 28V ve V
1
= 48V olarak bulunur. Buradan;
3 Ohmluk diren zerindeki gerilim, 48 V
5 Ohmluk diren zerindeki gerilim, V
1
V
2
= 48 28 = 20V
2 Ohmluk diren zerindeki gerilim 28 V olarak bulunur.
Akm deerleri ise formlnden;
3 Ohmluk diren iin ,
2 Ohmluk diren iin olarak hesaplanr.
Her bir direncin harcad g P = I
2
R forml ile
3 Ohmluk diren iin P = 16
2
3 = 768 W
2
5 = 80 W
2
2 = 392 W olarak bulunur.
I A = =
28
2
14
I A = =
20
5
4
I A = =
48
3
16
I
V
R
=
55
R N E K 2
+
-
+
-
+
-
+
-
+
-
20 V
3 Ohm
4 Ohm
6 Ohm
4 Ohm
zm 2:
Bir nceki rnekte olduu gibi srasyla referans ve dier dm noktalar belir-
lenir. Ardndan dm noktalar iin denklem takmlar yazlr. Referans dm nok-
tas ile V
1
olarak tanmlanan dm noktas arasnda gerilim kayna olduu iin bu
dmn deeri, gerilim kaynann deerine eittir ve V
1
= 20 olarak belirlenir. Do-
laysyla sadece V
2
olarak tanmlanan dm noktas iin denklem yazlr.
Payda eitlemesi yapldnda,
6V
2
= 60 V V
2
= 10 V olarak bulunur. Buradan;
3 Ohmluk diren zerindeki gerilim V
1
V
2
= 20 10 = 10 V,
1
V
2
= 20 10 = 10 V, (Ayn zamanda
paralel kollardaki gerilimlerin birbirine eit olduundan hareketle 10 V olduu g-
rlebilir.)
4er Ohmluk direnler zerindeki gerilim V
2
= 10 V olarak bulunur.
4er Ohmluk direnler iin olarak hesaplanr.
2
R forml ile
I A = =
10
4
2 5 .
I A = =
10
6
1 67 .
I A = =
10
3
3 33 .
I
V
R
=
56
Devr e Anal i zi
V
1
V
2
referans
+
-
+
-
+
-
+
-
+
-
20 V
3 Ohm
4 Ohm
6 Ohm
4 Ohm

+ + = ( ) ( )
20
3
20
6 4 4
0
2 2 2 2
V V V V
3 Ohmluk diren iin P = 3.33
2
3 = 33.27 W
6 Ohmluk diren iin P = 1.67
2
6 = 16.73 W
4er Ohmluk direnler iin P = 2.5
2
zm 3:
Dm noktalar iin denklemler u ekildedir:
+

+ = 2
6 8
0
1
2 1 2
i
V V V
+ + +

= 30
4
2
6
0
1
1
1 2
V
i
V V
57
R N E K 3
8 ohm
6 ohm
i
i
1
4 ohm
30 A
2i
1
+
-
+
-
+
-
8 ohm
6 ohm
i i
1
4 ohm
30 A
2i
1
+
-
+
-
+
-
V
1
V
2
referans
te yandan,
olduu grlmektedir.
i
1
denklemde yerine konulduunda,
olarak yazlabilir. Denklemler ortak olarak zldnde ise;
V
1
= 56 V, V
2
= 128 V
olarak bulunur.
4 Ohmluk diren (zerinden i
1
akm geen) zerindeki gerilim V
1
= 56 V,
2
V
1
= 128 56 = 72 V ,
8 Ohmluk diren (zerinden i akm geen) zerindeki gerilim V
2
= 128 V ola-
rak bulunur.
4 Ohmluk diren iin, (i
1
in deeri)
8 Ohmluk diren iin (inin deeri) olarak hesaplanr.
2
R forml ile
2
4 = 784 W
2
6 = 864 W
2
ekilde devredeki tanmlanm V gerilim deerini dm gerilimleri yntemini kullanarak
hesaplaynz.
I A = =
128
8
16
I A = =
72
6
12
I A = =
56
4
14
I
V
R
=
V V V V
V V V V
1 1 1 2
1 2 1 2
4
2
4 6
30
2
4 6 8
0
+ +

=
+

+ =
i
V
1
1
4
=
58
Devr e Anal i zi
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
3
+
-
-
+
+
- -
+
+
-
30 V
3 Ohm
6 Ohm 3 Ohm 6 Ohm
V
ekildeki devrede tanmlanm i
1
akmn ve 6 Ohmluk direncin harcad gc,
dm gerilimleri yntemini kullanarak hesaplaynz.
zm 4:
Referans dm noktas ile V
2
olarak tanmlanan dm noktas arasnda geri-
lim kayna olduu iin bu dmn deeri, gerilim kaynann deerine eittir.
V
2
= 8 V
te yandan tanmlanm i
1
akm u ekildedir:
V
1
dm noktas iin denklem,
olarak yazlabilir. i
1
ve V
2
deerleri, V
1
dm noktas iin yazlan denklemde
yerine konulup, denklem zlrse,
59
R N E K 4
4 Ohm 2 Ohm
6 Ohm
8 V
16 A
8i
1
i
1
+
-
+
-
+
-
+
-
Referans
4 Ohm 2 Ohm
6 Ohm
8 V
16 A
8i
1
i
1
+
-
+
-
+
-
+
-
V
1
V
2
i
V V
1
1 2
6
=

V V V
i
1 2 1
1
6 4
8 16 0
+ + =
V
1
= 16 V
olarak elde edilir.
6 Ohmluk direncin harcad g: P = i
2
R = 1.33
2
6 = 10.61 W
ekildeki devredeki tanmlanm V gerilim deerini dm gerilimleri yntemini kullana-
rak hesaplaynz.
EVRE AKIMLARI YNTEM
Elektrik devrelerinin analizinde kullanlan bir dier yntem de evre akmlar yn-
temidir. Yntem, daha ok birden fazla evreye (gze) sahip devrelerde kullanl-
maktadr. Her devre tipi iin uygun deildir. evre akmlar ynteminde, her ev-
re (gz) iin referans bir akm yn seilerek akmlar isimlendirilir. Devrede btn
evreler (gzler) iin seilen akm ynnde Kirchhoffun gerilim yasas uygulana-
rak denklemler elde edilir. Denklemlerin says, hesaplanmak istenen akm says
kadardr. Akm yn belirlenirken;
a. Seilen herhangi bir evrede (gzde) gerilim kayna mevcutsa akm yn
(+) utan (-) uca doru alnr.
b. Seilen herhangi bir evrede (gzde) akm kayna varsa akm yn, kayna-
n akm yn ile ayn alnr.
c. Kaynak bulunmayan evreler (gzler) iin akm yn keyfi seilebilir. Sei-
len akm ynleri pozitif yn olarak kabul edilir.
Denklemler oluturulurken:
a. Eer evre (gz) zerinde akm kayna varsa o gze Kirchoffun gerilim ya-
sas uygulanmaz. Onun yerine, zerinde akm kayna bulunmayan baka
bir yol (Sperevre oluturma) izilir; yeni denklem takm bu yeni yola g-
re oluturulur. Devrede bulunan akm kaynaklar yalnzca evre (gz) akm-
lar arasndaki iliki hakknda bilgi verir.
b. Bir devre eleman, birden fazla evreye (gze) ait bir elemansa akmn de-
eri hesaplanrken bal olduu gzlerin etkisi de hesaba katlr.
c. evreye (gze) ait denklem yazlrken, her bir elemandan bir kez geilmeli
ve denklemin yazlmaya baland elemana tekrar geri dnlmelidir.
d. Denklemi yazlm bir evre (gz) baka bir evre (gz) ierisinde (sper-
evre gibi) tekrar yeralabilir.
60
Devr e Anal i zi
i
V V
A
1
1 2
6
16 8
6
8
6
1 33 =

=

= = .
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
4
30 V
5 Ohm
10 Ohm
15 Ohm
20 V
V
+
-
+
-
+
-
+ +
-
-
evre akmlar ynteminde akm yn belirlenirken dikkat edilmesi gereken hususlar ne-
lerdir?
ekildeki devredeki evre akmlarn ve 6 Ohmluk direncin harcad gc bulunuz.
zm 5:
Her bir gz iin denklemler u ekildedir:
1. evre denklemi: 14 + 2(i
1
i
2
) + 12 + 4(i
1
i
3
) = 0
2. evre denklemi: 2(i
2
i
1
) + 4i
2
+ 6(i
2
i
3
) = 0
3
i
1
) 12 + 6(i
3
i
2
) + 2i
3
= 0
Denklemler zlrse, i
1
= 3 A, i
2
= 2 A ve i
3
= 3 A olarak elde edilir.
61
R N E K 5
14 V
4 Ohm
2 Ohm
6 Ohm
4 Ohm 2 Ohm
12 V
+
-
+
-
+
-
+
-
+
-
+
-
+ -
14 V
4 Ohm
2 Ohm
6 Ohm
4 Ohm 2 Ohm
12 V
+
-
+
-
+
-
+
-
+
-
+
-
+ -
i
3
i
2
i
1
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
5
6 Ohmluk direncin harcad g,
P = 6(i
3
i
2
)
2
= 6(3 2)
2
= 6 W
olarak hesaplanr. Burada i
3
akm, i
2
akmndan daha byk deerli olduun-
dan (i
3
i
2
) eklinde bir ifade kullanlmtr. (6 Ohmluk direncin zerinden sa-
dan sola doru 1 Alk akm akmaktadr.)
ekildeki devredeki tanmlanm evre akmlarn hesaplaynz.
zm 6:
1. ve 3. gzler arasnda 14 Alik akm kayna olmas sebebiyle bu iki gz bir-
letirilerek sperevreyi olutururlar:
Sperevre denklemi: 14 + 2(i
1
i
2
) + 6(i
3
i
2
) + 2i
3
= 0
2
i
1
) + 6(i
2
i
3
) + 4i
2
= 0
62
Devr e Anal i zi
R N E K 6
14 V
4 Ohm
2 Ohm
6 Ohm
4 Ohm 2 Ohm
14 A
+
-
+
-
+
-
+
-
+
-
+ -
i
3
i
2
i
1
14 V
4 Ohm
2 Ohm
6 Ohm
4 Ohm 2 Ohm
14 A
+
-
+
-
+
-
+
-
+
-
+ -
sperevre
te yandan i
1
ve i
3
arasndaki iliki denklemi,
(i
1
i
3
) = 14
eklindedir. bilinmeyen ve denklem olmas sebebiyle zm vardr ve
i
3
= 1 A; i
2
= 3 A; i
1
= 15 A
olarak bulunur.
ekildeki devrede bulunan 10 Ohmluk direncin gcn evre akmlar yntemiyle hesap-
laynz.
ekildeki devredeki i
a
, i
b
ve V
x
deerlerini evre akmlar yntemini kullanarak he-
saplaynz.
zm 7:
63
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
6
5 Ohm 5 Ohm
10 Ohm
20 V
10 V +
+
-
-
+ +
+
-
-
R N E K 7
10 A
5 Ohm
2 Ohm
3 Ohm
i
a
i
b
Vx
+
-
+
+
+
-
-
-
10 A
5 Ohm
2 Ohm
3 Ohm
i
a
i
b
Vx
+
-
+
+
+
-
-
-
i
1
i
2
Sorunun zmnde gerekli denklemler u ekildedir:
i
1
= 10 A
i
1
i
2
= i
a
i
2
= i
b
5i
2
+ 5(i
2
i
1
) = 0
Denklemler zldnde, i
2
= i
b
= 5 A ve i
a
= 5 A olarak hesaplanr.
te yandan,
V
x
= 3i
b
= (3)(5)=15 V
olarak hesaplanr.
ekildeki devredeki evre akmlarn hesaplaynz.
zm 8:
Sorunun zmnde gerekli denklemler u ekildedir:
10i
1
+ 8(i
1
i
2
) 40 = 0
8(i
2
i
1
) + 7i
2
+ 20 = 0
40 + 6(i
3
i
4
) + 10i
3
= 0
6(i
4
i
3
) 20 + 8i
4
= 0
64
Devr e Anal i zi
R N E K 8
40 V
8 Ohm
10 Ohm 7 Ohm
20 V
6 Ohm
10 Ohm 8 Ohm
+
-
+ -
+ +
- -
+
-
+
-
+
-
+
-
40 V
8 Ohm
10 Ohm 7 Ohm
20 V
6 Ohm
10 Ohm 8 Ohm
+
-
+ -
+ +
- -
+
-
+
-
+
-
+
-
i
1
i
2
i
3
i
4
Denklemler zldnde,
i
1
= 2.14 A, i
2
= -0.19 A, i
3
= 2.34 A, i
4
= 0.43 A
olarak hesaplanr.
ekildeki devrede bulunan 8 Ohmluk direncin gcn evre akmlar yntemiyle hesapla-
ynz.
65
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
7
10 Ohm
4 Ohm
20 Ohm
8 Ohm
4 Ohm
25 V
50 V
+
+
-
-
+
-
+
-
+
+ +
-
- -
66
Devr e Anal i zi
Devre analiz metotlarna temel oluturan Graf Teorisi
ve bu teori ad altnda incelenen eitli tanmlar bu ni-
tede ele alnmtr. Graf Teorisinde ynlendirilmi izgi
paras Graf eleman olarak tanmlanmaktadr. Graf ele-
mannn ular ise dm olarak isimlendirilmektedir.
Elektrik devrelerinin analiz yntemlerinden birisi olan
dm gerilimleri ynteminin teorisi anlatlm, yntem
devreye uygulanrken izlenecek basamaklar hakknda
bilgi verilmi, yntem uygulamalarla pekitirilmeye a-
llmtr. Denklemler oluturulurken her bir dm
noktasnda Kirchhoffun akm yasasndan yararlanlr.
Dm noktasna gelen veya kan akmlarn tm isim-
lerle veya oklarla belirtilmelidir. Dm noktasna ge-
len akmlar (-) iaretle, kan akmlar ise (+) iaretle
denkleme aktarlmaldr.
Elektrik devrelerinin analiz yntemlerinden bir dieri
olan evre akmlar ynteminin teorisi anlatlm, yn-
tem devreye uygulanrken izlenecek basamaklar hak-
knda bilgi verilmi, yntem uygulamalarla pekitiril-
meye allmtr. evre akmlar ynteminde, her ev-
re (gz) iin referans bir akm yn seilerek akmlar
isimlendirilir. Devrede btn evreler (gzler) iin sei-
len akm ynnde Kirchhoffun gerilim yasas uygula-
narak denklemler elde edilir.
zet
67
1 ve 3 arasndaki sorular, aadaki verilen devreye g-
re cevaplandrnz.
1. i
a
akmnn deeri aadakilerden hangisidir?
a. 0.8 A
b. 1.2 A
c. 1.4 A
d. 2 A
e. 2.6 A
2. 5 Ohmluk direncin harcad g aadakilerden
hangisidir?
a. 8 W
b. 10 W
c. 11.25 W
d. 13 W
e. 15 W
3. 0.45 Alk akm kaynann salad g aadaki-
lerden hangisidir?
a. 6.75 W
b. 7.5 W
c. 8 W
d. 9 W
e. 10 W
4 ve 7 arasndaki sorular, aadaki verilen devreye g-
re cevaplandrnz.
4. i akmnn deeri yaklak olarak aadakilerden
hangisidir?
a. 1.9 A
b. 2 A
c. 2.5 A
d. 3.5 A
e. 4 A
5. V geriliminin deeri yaklak olarak aadakilerden
hangisidir?
a. 3 V
b. 4.5 V
c. 5 V
d. 7 V
e. 10.5 V
6. 25 Ohmluk direncin harcad g yaklak olarak
a. 3 W
b. 4 W
c. 5 W
d. 6.5 W
e. 7.5 W
7. 25 Ohmluk direncin zerinden geen akm yaklak
olarak aadakilerden hangisidir?
a. 0.25 A
b. 0.5 A
c. 2 A
d. 4 A
e. 5 A
8 ve 10 arasndaki sorular, aadaki verilen devreye
gre cevaplandrnz.
Kendimizi Snayalm
0.45 A
100 Ohm 5 Ohm
25 Ohm
45 V
-
+
6.25i
a
i
a
-
+
+
-
+
-
+
-
+ - V
20 V
5 Ohm
5 Ohm 10 Ohm
10 Ohm
25 Ohm
i
+
-
- -
-
-
-
+
+
+
+
+
100V
2V
x
+ V
x
-
5 Ohm
1 Ohm
4 Ohm
30 A
i
+
-
-
+
+
+
+
-
-
-
68
Devr e Anal i zi
8. i akmnn deeri aadakilerden hangisidir?
a. 44 A
b. 50 A
c. 60 A
d. 65 A
e. 75 A
9. 5 Ohmluk direncin harcad g aadakilerden
hangisidir?
a. 24 W
b. 28.8 W
c. 30 W
d. 45 W
e. 50 W
10. 5 Ohmluk diren zerindeki gerilim aadakiler-
den hangisidir?
a. 7 V
b. 8 V
c. 12 V
d. 15 V
e. 25 V
1. b Yantnz yanl ise Dm Gerilimleri Ynte-
mi balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
2. c Yantnz yanl ise Dm Gerilimleri Ynte-
3. a Yantnz yanl ise Dm Gerilimleri Ynte-
4. a Yantnz yanl ise evre Akmlar Yntemi
balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
5. e Yantnz yanl ise evre Akmlar Yntemi
6. d Yantnz yanl ise evre Akmlar Yntemi
7. b Yantnz yanl ise evre Akmlar Yntemi
8. a Yantnz yanl ise Dm Gerilimleri Ynte-
9. b Yantnz yanl ise Dm Gerilimleri Ynte-
69
Sra Sizde 1
Dm 4 adet graf elemanndan olutuu iin derecesi
4tr.
Sra Sizde 2
a. Devrede hi gerilim kayna yoksa herhangi bir d-
m noktas referans dm (noktas) olarak sei-
lebilir.
b. Devrede bir tane gerilim kayna varsa tercihen ge-
rilim kaynann (-) ucu referans dm olarak se-
ilir.
c. Devrede birden fazla gerilim kayna varsa ve bu
kaynaklarn birer ucu ortak bir dme bal ise bu
ortak dm noktas referans dm olarak seilir.
Sra Sizde 3
Sra Sizde 4
Sra Sizde 5
a. Seilen herhangi bir evrede (gzde) gerilim kay-
na mevcutsa akm yn (+) utan (-) uca doru
alnr.
b. Seilen herhangi bir evrede (gzde) akm kayna
varsa akm yn, kaynan akm yn ile ayn alnr.
c. Kaynak bulunmayan evreler (gzler) iin akm y-
n keyfi seilebilir. Seilen akm ynleri pozitif yn
olarak kabul edilir.
Sra Sizde 6
1. ve 2. gz iin denklemler u ekildedir:
20 + 5i
1
+ 10(i
1
i
2
) = 0
10(i
2
i
1
) + 5i
2
+ 10 = 0
Denklemler dzenlenirse,
15i
1
10i
2
= 20
15i
2
10i
1
= 10
elde edilir. Buradan;
i
1
= 1.6 A
i
2
= 0.4 A
P = 10(1.6 0.4)
2
P = 14.4 W
+ -
+
-
+ +
-
-
3 ohm
6 ohm
6 ohm
3 ohm
2 ohm
30V
+
-
v
V V V
V
V V
+ + =
=
=
30
3 6 2
0
6 60
10
5 ohm
15 ohm
10 ohm
30V
20V
v
Referans Dm
+
+
-
-
-
+
+
-
-
+
V V V
V
V V
+ +

=
=
=
30
5 10
20
15
0
11 220
20
5 ohm
5 ohm
10 ohm
20V
10V
i1
i2
+
+
-
-
+ +
+
-
-
70
Devr e Anal i zi
Sra Sizde 7
1. 2. ve 3. gz iin denklemler u ekildedir:
4i
1
+ 10(i
1
i
2
) + 25 = 0
25 + 10(i
2
i
1
) + 20i
2
+ 8(i
2
i
3
) = 0
8(i
3
i
2
) + 4i
3
+ 50 = 0
14i
1
10i
2
= 25
38i
2
10i
1
8i
3
= 25
12i
3
8i
2
= 50
Buradan,
i
2
= 1.03 A
i
3
= 4.85 A
P = I
2
R = (i
2
i
3
)
2
R = 116.74 W
Ferikolu, A. (2005), zmleriyle Devre ve Sistem
Analizi Problemleri, Sakarya Kitabevi Yaynlar
Nasar, S. A. (1989), Schaums 3000 Solved Problems
in Electric Circuits, McGraw-Hill Book Company
Aydemir, T., Nakibolu, C. (1999), Schaums Outlines
Elektrik Devreleri, Nobel Yaynlar
nal, A., zen, S. (2005), zml Elektrik Devre
Selek, H. S. (2007), Meslek Yksekokullar ve Fakl-
teler iin Doru Akm (DC) Devre Analizi, Se-
kin Yaynclk
Hayt, W. H., Kemmerly, J. E. (2006), Engineering Cir-
cuit Analysis, McGraw - Hill Book Company
Nilsson, J. W., Riedel, S. A. (2005), Electric Circuits,
Prentice-Hall.
www.wikipedia.org
+
+
-
-
-
-
- -
-
+ +
+
+
+
4 ohm
10 ohm
20 ohm
4 ohm
8 ohm
25V
50V i1
i2
i3
Kaynak dnm ile akm kaynaklarn ve gerilim kaynaklarn birbirine
dntrebilecek,
Maksimum G Teoremi iin gerekli artlar aklayabilecek,
Sperpozisyon Teoremini devrelerde uygulayabilecek,
Thevenin Teoremi ile edeer devre gsterimi yapabilecek,
Norton Teoremi ile edeer devre gsterimi yapabilecek
indekiler
Kaynak Dnm
Maksimum G Teoremi
Sperpozisyon Teoremi
Thevenin Teoremi
Norton Teoremi
Anahtar Kavramlar
Amalarmz
Devre Analizi Temel Teoremler

GR
KAYNAK DNM
MAKSMUM G TEOREM
SPERPOZSYON TEOREM
THEVENN TEOREM
NORTON TEOREM
4
DEVRE ANALZ
GR
nceki nitede verilen Dm Gerilimleri Yntemi ve evre Akmlar Ynte-
minden sonra bu nitede Devre Analizi ile ilgili temel teoremler ele alnacaktr.
Bu nitede, ncelikle Kaynak Dnm Yntemi incelenecek, gerilim kayna-
ndan akm kaynana veya akm kaynandan gerilim kaynana gei yaplarak
devrelerin analizlerinin nasl yaplaca zerinde durulacaktr.
nitemizde incelenecek bir dier teori, Maksimum G Transferi Teorisidir. Bu
teori yardmyla devrelere balanacak yk direnlerinin belirlenmesinde gznn-
de bulundurulmas gereken durumlara deinilecektir.
Sperpozisyon Teoremi, nitemizde yer alan bir dier konu baldr. Bu teo-
rem, bir devrede bulunan bamsz g kaynaklarnn devre elemanlarna olan et-
kisinin tek tek incelenmesine dayanr.
Thevenin ve Norton Teoremleri, devrelerin edeer devrelerinin bulunmasna
ynelik olan analiz yntemleridir. Thevenin Teoreminde devrenin edeer hali
gerilim kaynana seri bal bir diren iken Norton Teoreminde akm kaynana
paralel bal bir diren eklinde elde edilmektedir.
Bu blmde, yukarda sz geen yntemler detayl olarak anlatlmakta, -
zml rneklerle teoriler pekitirilmeye allmaktadr.
KAYNAK DNM
Literatrde Devre Analizinde kullanlan nemli metotlardan bir tanesi, kaynak d-
nmdr. Bu metot ayn zamanda, Thevenin Teoremi ve Norton Teoremi gibi
uygulamalar iinde temel oluturmaktadr. Devre ierisinde bulunan gerilim kay-
nann akm kaynana veya akm kaynann gerilim kaynana dnm, ana-
liz ilemini kolaylatrmaktadr. Aadaki iki art salanarak bu dnm ilemi
gerekletirilmektedir:
a. Gerilim kaynann akm kaynana dntrlebilmesi iin, gerilim kayna-
na seri bal diren olmas gerekmektedir.
b. Akm kaynann gerilim kaynana dntrlebilmesi iin de, akm kayna-
na paralel bal diren olmas gerekmektedir.
Kaynak dnm, gerilim kaynan akm kaynana dntrme veya akm
kaynan gerilim kaynana dntrme eklinde iki ekilde incelenecektir.
Temel Teoremler
Gerilim Kaynan Akm Kaynana Dntrme
ekildeki devreye gre gerilim kaynann ve kaynaa seri bal direncin edeer
devresi bulunurken; gerilim kayna deerinin diren deerine oran alnarak e-
deer devredeki akm kaynann deeri bulunmakta, akm kaynana paralel ba-
lanan direnle birlikte edeer devre tamamlanmaktadr.
Akm Kaynan Gerilim Kaynana Dntrme
ekildeki devreye gre akm kaynann ve kaynaa paralel bal direncin edeer
devresi bulunurken; akm kayna deeri ile diren deerinin arpm alnarak e-
deer devredeki gerilim kaynann deeri bulunmakta, gerilim kaynana seri
balanan direnle birlikte edeer devre tamamlanmaktadr.
Dnmlerde hesaplanan deerlerle birlikte kaynaklarn gsterimleri de ok nemlidir.
Gerilim kaynann kutuplar veya akm kaynann akm yn doru ekilde olmaldr.
ekildeki devrede tanmlanm i akmn, kaynak dnm metodunu kullana-
rak hesaplaynz.
zm 1:
6 Ohmluk diren ve ona paralel bal akm kayna, kaynak dnm kural-
larna gre gerilim kayna ve ona seri bal dirence dntrlr.
74
Devr e Anal i zi
ekil 4.1
Gerilim kaynann
akm kaynana
dntrlmesi.
ekil 4.2
Akm kaynann
gerilim kaynana
dntrlmesi.
R N E K 1
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
ekildeki devrede tanmlanm i akmn kaynak dntrme metodunu kullana-
rak hesaplaynz.
zm 2:
i A =

+
=
( ) 36 4
2 6
4
75
4. ni t e - Temel Teor eml er
R N E K 2
ekildeki devrede tanmlanm i akmn, kaynak dntrme metodunu kullanarak he-
saplaynz.
MAKSMUM G TEOREM
ekil 4.3deki devrede, R
L
yk direncinden
maksimum g elde etmek iin gerekli art
aratrlacaktr. Yk direncinin harcad g;
(4.1)
eklindedir. stenen g ifadesinin maksimumunu bulmak iin
(4.2)
durumu aratrlmaldr. (Gcn yk direncine gre deiimi (trevi) sfr olma-
s durumunda g maksimum olur.)
Eitlik (4.2)deki ifadede, blmn trevi gerekletirilirse,
(4.3)
olarak elde edilir. Eitlik (4.3)deki ifadenin sfra eit olmas iin kesir ifadesin-
deki pay ksmnn sfra eit olmas gerekmektedir:
V
2
(R
S
+R
L
)
2
-2(R
S
+R
L
)V
2
R
L
=0 (4.4)
dP
dR
V R R R R V R
R R
L
L
S L S L L
S L
=
+ +
+
=
2 2 2
4
2
0
( ) ( )
( )
dP
dR
L
L
= 0
P i R
V R
L L
L
R R
S L
= =
+
( )
2
2
2
i A =

=
8 4
6
0 67 .
76
Devr e Anal i zi
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
1
ekil 4.3
Maksimum G
Teoremi.
Eitlik (4.4) ortak arpana alacak ekilde dzenlenirse,
V
2
(R
S
+R
L
) [R
S
+R
L
-2R
L
]=0 (4.5)
elde edilir. Burada, V
2
(R
S
+R
L
) ifadesinin sfra eit olmas sz konusu deildir.
nk g kayna ve direnler pozitif ifadelerdir. Bu durumda, [R
S
+R
L
-2R
L
] ifade-
si sfra eit olmaldr:
[R
S
+R
L
-2R
L
]=0 (4.6)
Eitlik (4.6)daki ifade dzenlenirse;
R
L
=R
S
(4.7)
olarak elde edilir.
Eitlik (4.7)den elde edilen sonu u ekilde yorumlanabilir:
a. Bamsz bir gerilim kaynann ve ona seri bal direnten oluan bir dev-
renin yk direncine maksimum g aktarabilmesi, yk direnci R
L
deerinin
seri diren deerine eit olmas ile salanr.
b. Bamsz bir akm kaynann ve ona paralel bal direnten oluan bir dev-
renin yk direncine maksimum g aktarabilmesi yk direnci R
L
deerinin
paralel diren deerine eit olmas ile salanr.
R
S
=R
L
R
P
=R
L
ekildeki devrede yke maksimum g aktarmnn olabilmesi iin yk direncinin
deeri ne olmaldr?
zm 3:
R
L
=R
S
=12 ohm
77
ekil 4.4
Maksimum g
transferi artlar.
R N E K 3
ekildeki devrede yke maksimum g aktarmnn olabilmesi iin yk direncinin
deeri ne olmaldr?
zm 4:
R
L
=R
P
=20 ohm
ekildeki devrede yke maksimum g aktarmnn olabilmesi iin R
L
deeri ne olmaldr?
Yk bu diren deerini aldnda harcad g deeri nedir?
SPERPOZSYON TEOREM
Elektrik devreleri birden fazla akm ve gerilim kaynana (baml - bamsz kay-
nak) sahip olabilirler. Sperpozisyon Teoremi, bu tr devrelerin analizi iin kulla-
nlan yntemlerden biridir. Sperpozisyon Teoreminin temel mant, kaynaklarn
devreye olan etkilerinin tek tek incelenmesidir. lk olarak devredeki akm/gerilim
kaynaklar tespit edilir ve bunlarn arasndan bamsz kaynaklar belirlenir. Her se-
ferinde devrede tek bir bamsz kaynak kalacak ekilde dier bamsz gerilim
kaynaklar ksa devre, bamsz akm kaynaklar ise ak devre edilir. Analiz sre-
since baml kaynaklar devrede aynen yer almaya devam ederler. Tek braklacak
kaynaa gre devrede elde edilmek istenen akm/gerilim deeri hesaplanr. Btn
bamsz kaynaklar iin tek tek hesaplanan bu akm/gerilim deerleri akm y-
n/gerilim polaritesi gz nnde bulundurularak toplanr. Bu bakmdan bu teori-
nin ad Toplamsallk Teorisi olarak da bilinir.
78
Devr e Anal i zi
R N E K 4
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
2
ekildeki devrede tanmlanm i akmnn deerini Sperpozisyon Teoremi yard-
myla hesaplaynz.
zm 5:
6 Vlik gerilim kaynann etkisinin hesaplanabilmesi iin 4 Alk akm kayna
ak devre olarak kabul edilir.
4 Alk akm kaynann etkisinin hesaplanabilmesi iin 6 Vlik gerilim kayna
ksa devre olarak kabul edilir.
ekildeki devrede tanmlanm i
x
akmnn deerini Sperpozisyon Teoremi yard-
myla hesaplaynz.
i A
i i i A
2
1 2
12
30
4 1 6
0 2 1 6 1 8
= =
= + = + =
.
. . .
i A
1
6
30
0 2 = = .
79
R N E K 5
R N E K 6
zm 6:
Devrede 2 adet bamsz, 1 adet baml kaynak bulunmaktadr.
20 Vlik gerilim kaynann devreye olan etkisi, 6 Alk akm kayna ak dev-
re yaplarak hesaplanr. Baml kaynak devrede aynen yer almaya devam eder.
6Alk akm kaynann devreye olan etkisi, 20 Vlik gerilim kayna ksa devre
yaplarak hesaplanr. Baml kaynak devrede aynen yer almaya devam eder.
Devrede V = -4i
2
olduu grlmektedir. Bu devrede dm noktas analizi uy-
gulanrsa,
olarak elde edilir.
ekildeki devredeki i akmn Sperpozisyon Teoremini kullanarak hesaplaynz.
V
V i
i i i
i i i
4
4
2
6 0
4
4
4 4
2
6
4 8 8 24
2
2
2 2 2
2 2 2
+

=
+

=
=
00 24
1 2
2 1 2 0 8
2
2
1 2
i
i A
i i i A
x
=
=
= + = =
.
. .
+ + + =
=
=
20 4 2 4 0
10 20
2
1 1 1
1
1
i i i
i
i A
80
Devr e Anal i zi
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
3
THEVENN TEOREM
Thevenin Teoremi, verilen bir elektrik devresinin paral analizinin yaplarak indir-
genmi edeer bir devre elde edilmesini salayan bir metottur. Eer edeer di-
renci hesaplanacak devrede yk direnci varsa diren karlr, yeri ak devre ya-
plr. Ak devre gerilimi, V
TH
dr. Thevenin edeer devresi V
TH
olarak adlandr-
lan gerilim ve R
TH
olarak adlandrlan edeer direnten oluur. Diren ve gerilim
birbirlerine seri baldr.
R
TH
nin hesaplanabilmesi iin devredeki gerilim kaynaklar ksa devre, akm
kaynaklar da ak devre yaplr ve buradan edeer diren R
TH
hesaplanr.
Hesaplama yaplrken devreye baklan yn nemlidir. R
TH
tarafndan devreye
baklarak gerekli hesaplamalar yaplmaldr. Thevenin indirgenmi edeer devre-
sinde k ve giri akmlar orijinal devre ile ayndr. V
TH
devrenin yapsna gre
kaynak dnm, sperpozisyon, dm gerilimleri vb. yntemlerinden herhan-
gi biri kullanlarak hesaplanr.
Bir devrenin Thevenin veya Norton Teoremine gre edeer devrelerinden biri hesapla-
nrsa, kaynak dnm metodu kullanlarak dier gsterime kolayca geilebilir.
ekildeki devrede R yk direnci zerinden geen akm, yk direncinin harcad
gc ve yk direnci zerindeki gerilimi Thevenin Teoremini kullanarak ve yk di-
renci deerini 6 ohm alarak hesaplaynz.
zm 7:
R
TH
nin hesaplanabilmesi iin devreye R yk direnci tarafndan baklarak gr-
len edeer diren hesaplanmaldr.
R
TH
= 14 + (6//12)=18 ohm
81
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
R N E K 7
V
TH
nin hesaplanabilmesi iin 12 ohmluk diren zerine den gerilimin he-
saplanmas gerekmektedir.
Soruda verilen devrenin Thevenin edeer devresi aadaki gibidir.
R yk tarafndan grlen devrenin Thevenin edeerini oluturunuz.
zm 8:
V
TH
nin hesaplanabilmesi iin 6 ohmluk direncin zerine den gerilim hesap-
lanmaldr. (4 ohmluk direnten akm akmaz.)
i A
P i R W
V i R
= =
= = =
= =
16
24
0 67
0 67 6 2 69
0 67 6
2 2
.
( . ) ( ) .
. ( )) . = 4 02 V
V V
TH
= =
12
18
24 16
82
Devr e Anal i zi
R N E K 8
R
TH
nin hesaplanabilmesi iin yk tarafndan devreye baklarak edeer diren
hesaplanmaldr.
R
TH
= 4 + (6//12) = 8 ohm
Soruda verilen Thevenin edeer devresi
olarak elde edilir.
ekildeki devrenin a - b aras Thevenin edeerini elde ediniz.
NORTON TEOREM
Devre Analizinde bir dier edeer devre indirgeme metodu da Norton Teore-
midir. Norton edeer devresi I
N
olarak adlandrlan edeer bir akm kayna ve
buna paralel bal olan, R
N
olarak adlandrlan edeer bir direnten olumaktadr.
Thevenin Teoreminde olduu gibi Norton Teoreminde de k gerilim ve akm-
8 ohm
+ + =
=
=
= =
48 12 12 6 0
18 60
3 33
6 3 33 20
i i
i
i A
V V
TH
.
.
83
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
4
lar orijinal devre ile ayndr. R
N
nin hesaplanabilmesi iin Thevenin Teoreminde
olduu gibi devredeki gerilim kaynaklar ksa devre ve akm kaynaklar ak dev-
re yaplr ve hesaplamann yaplmas istenen utan devreye baklarak R
N
hesapla-
nr. Eer edeeri hesaplanacak devrede, yk direnci varsa diren devreden ka-
rlr ve yeri ksa devre yaplr. Ksa devre akm I
N
dir.
ekildeki devrenin Norton edeer devresini oluturunuz.
zm 9:
Norton edeer devresinin hesaplanabilmesi iin nce a ve b kollar aras ksa
devre yaplarak i
sc
akm, daha sonra R
N
diren deeri hesaplanmaldr.
60 Vnin i
sc
ye etkisi,
30 Ann i
sc
ye etkisi,
10 ohmluk diren zerinden geen 30Alik akm 6 ve 4 ohm luk direnlerde di-
ren deerleri ile ters orantl olarak blnr.
i A
i i i A
sc
sc sc sc
2
1 2
6
10
30 18
6 18 24
= =
= + = + =
i A
sc
= =
60
10
6
84
Devr e Anal i zi
R N E K 9
R
N
=4+6=10 ohm
Norton edeer direnci bulunurken gerilim kaynaklar ksa devre ve akm kay-
naklar ak devre yaplr. Burada 30 Alk akm kayna ak devre olduunda, 10
ohmluk direncin bir baca bota kaldndan edeer diren hesabnda ileme
alnmaz. Soruda verilen devrenin Norton edeer devresi;
ekildeki devredeki 7 ohmluk direncin zerinden geen akm Norton Teoremi
yardmyla bulunuz.
zm 10:
Devrenin Norton edeer devresinin bulunabilmesi iin ncelikle 7 ohmluk di-
rencin ksa devre yaplarak i
sc
akmnn bulunmas gerekmektedir.
i
sc
bulunurken akm paylam kural kullanlmtr. Burada 18 ohmluk diren-
ten paralelinde olan ksa devre sebebiyle akm akmaz.
i A
sc
= =
6
18
48 16
85
R N E K 1 0
Soruda verilen devrenin Norton edeer devresi aadaki gibidir:
ekildeki devrede 8 ohmluk diren yokken Norton edeer devresini bulunuz. a ve b nok-
talar arasna, 8 ohmluk yk direnci balandnda, diren zerinden geen akm, diren
zerindeki gerilim ve direncin harcad g deerleri ne olur?
i A =
+
=
9
9 7
16 9
R ohm
N
=
+
+ +
=
18 6 12
6 12 18
9
( )

86
Devr e Anal i zi
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
5
87
Kaynak dnm metodu, Thevenin Teoremi ve Nor-
ton Teoremi gibi birok uygulama iin temel olutur-
maktadr. Teorem temel olarak devre ierisinde bulu-
nan gerilim kaynann akm kaynana veya akm kay-
nann gerilim kaynana dnm mantna dayan-
maktadr. Gerilim kaynann akm kaynana dnt-
rlebilmesi iin, gerilim kaynana seri bal diren ol-
mas gerekmektedir. Akm kaynann gerilim kayna-
na dntrlebilmesi iinse, akm kaynana paralel
bal diren olmas gerekmektedir.
Maksimum g transferi teorisi, temelde 2 kurala da-
yanmaktadr. Bunlardan birincisi, bamsz bir gerilim
kaynann ve ona seri bal direnten oluan bir dev-
renin yk direncine maksimum g aktarabilmesi yk
direnci R
L
deerinin seri diren deerine eit olmasdr.
Bir dier kural ise bamsz bir akm kaynann ve ona
paralel bal direnten oluan bir devrenin yk direnci-
ne maksimum g aktarabilmesi yk direnci R
L
deeri-
nin, paralel diren deerine eit olmasdr.
Elektrik devreleri birden fazla akm ve gerilim kayna-
na (baml - bamsz kaynak) sahip olabilirler. Sper-
pozisyon Teoremi, bu tr devrelerin analizi iin kulla-
nlan yntemlerden biridir. Sperpozisyon Teoreminin
temel mant, kaynaklarn devreye olan etkilerinin tek
tek incelenmesidir. Her seferinde devrede tek bir ba-
msz kaynak kalacak ekilde dier bamsz gerilim
kaynaklar ksa devre, bamsz akm kaynaklar ise ak
devre yaplr. Analiz sresince baml kaynaklar devre-
de aynen yer almaya devam ederler. Btn bamsz
kaynaklar iin tek tek hesaplanan bu akm/gerilim de-
erleri akm yn/gerilim polaritesi gz nnde bulun-
durularak toplanr.
Thevenin Teoremi, verilen bir elektrik devresinin par-
al analizinin yaplarak indirgenmi edeer bir devre
elde edilmesini salayan bir metottur. Thevenin Ede-
er devresi V
TH
olarak adlandrlan gerilim ve R
TH
ola-
rak adlandrlan edeer direnten oluur. Diren ve
hesaplanan gerilim birbirlerine seri baldr.
R
TH
nin hesaplanabilmesi iin devredeki gerilim kay-
naklar ksa devre, akm kaynaklar da ak devre ya-
plr ve buradan edeer diren R
TH
hesaplanr. The-
venin indirgenmi edeer devresinde k ve giri
akmlar orijinal devre ile ayndr. V
TH
devrenin yap-
sna gre kaynak dnm, sperpozisyon, dm
gerilimleri vb. yntemlerinden herhangi biri kullanla-
rak hesaplanr.
Devre analizinde bir dier edeer devre indirgeme
metodu da Norton Teoremidir. Norton edeer devre-
si I
N
olarak adlandrlan edeer bir akm kayna ve
buna paralel bal olan, R
N
olarak adlandrlan edeer
bir direnten olumaktadr. Thevenin Teoreminde ol-
duu gibi Norton Teoreminde de k gerilim ve akm-
lar orijinal devre ile ayndr. R
N
nin hesaplanabilmesi
iin Thevenin Teoreminde olduu gibi devredeki geri-
lim kaynaklar ksa devre ve akm kaynaklar ak dev-
re yaplr ve hesaplamann yaplmas istenen utan dev-
reye baklarak R
N
hesaplanr. Eer edeeri hesaplana-
cak devrede yk direnci varsa diren devreden karlr
ve yeri ksa devre yaplr. Ksa devre akm I
N
dir.
zet
88
Devr e Anal i zi
1 ve 2 numaral sorular, aadaki verilen devreye g-
re cevaplandrnz.
1. ekildeki devrede 16 ohmluk direncin zerinden
geen akm aadakilerden hangisidir?
a. 0.5 A
b. 1 A
c. 2 A
d. 2.5 A
e. 5 A
2. ekildeki devrede 16 ohmluk direncin harcad g
a. 2 W
b. 3 W
c. 4 W
d. 8 W
e. 12 W
re cevaplandrnz.
3. ekildeki devrede yke maksimum g aktarlabil-
mesi iin R
L
deeri aadakilerden hangisidir?
a. 10 ohm
b. 15 ohm
c. 18 ohm
d. 25 ohm
e. 35 ohm
4. Devrede yk direncine maksimum g aktarldn-
da harcanan g deeri aadakilerden hangisidir?
a. 3.6 W
b. 4.8 W
c. 5.2 W
d. 6.4 W
e. 7.2 W
re cevaplandrnz.
5. ekildeki devredeki 20 ohmluk diren zerinden
geen akm aadakilerden hangisidir?
a. 12 A
b. 7 A
c. 5 A
d. 2 A
e. 1 A
6. ekildeki devrede 40 ohmluk direncin harcad g
a. 5450 W
b. 4550 W
c. 3240 W
d. 2750 W
e. 1800 W
re cevaplandrnz.
7. ekildeki devredeki 6 ohmluk yk direncine gre
devrenin Thevenin gerilim deeri aadakilerden han-
gisidir?
a. 90 V
b. 78 V
c. 56 V
d. 45 V
e. 30 V
Kendimizi Snayalm
89
8. ekildeki devredeki 6 ohmluk yk direncine gre
devrenin Thevenin diren deeri aadakilerden han-
gisidir?
a. 25 ohm
b. 20 ohm
c. 15 ohm
d. 12 ohm
e. 8 ohm
re cevaplandrnz.
9. ekildeki devrede a - b noktalar arasna 55 ohmluk
diren balanrsa direncin zerinden geen akm dee-
ri aadakilerden hangisidir?
a. 1 A
b. 2 A
c. 3 A
d. 4 A
e. 5 A
10. ekildeki devrede a - b noktalar arasna 55 ohmluk
diren balanrsa direncin harcad g deeri aa-
a. 15 W
b. 25 W
c. 30 W
d. 40 W
e. 55 W
1. a Yantnz yanl ise Kaynak Dntrme Meto-
du balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
2. c Yantnz yanl ise Kaynak Dntrme Meto-
du balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
3. c Yantnz yanl ise Maksimum G Aktarm
4. a Yantnz yanl ise Maksimum G Aktarm
5. d Yantnz yanl ise Sperpozisyon Teoremi
6. c Yantnz yanl ise Sperpozisyon Teoremi
7. d Yantnz yanl ise Thevenin Teoremi balkl
8. e Yantnz yanl ise Thevenin Teoremi balkl
9. a Yantnz yanl ise Norton Teoremi balkl
10. e Yantnz yanl ise Norton Teoremi balkl
90
Devr e Anal i zi
Sra Sizde 1 Sra Sizde 2
Sra Sizde 3
9Vluk gerilim kaynann devreye etkisinin hesaplana-
bilmesi iin dier gerilim kayna ksa devre yaplr.
Burada, edeer diren 300 ohm olarak grlmektedir.
Bu durumda ana koldan geen akm,
olarak hesaplanr. Buradan akm paylam yaplrsa,
olarak hesaplanr.
18Vluk gerilim kaynann devreye etkisinin hesapla-
nabilmesi iin dier gerilim kayna ksa devre edilir.
i A = =
100
200
0 03 0 015 . .
i A = =
9
300
0 03 .
R R ohm
i
R
A
P i R W
L S
L
= =
=
+
= =
= = =
16
32
16
32
32
1
1 16 16
2

i A =

= =
5 2 5
25
2 5
250
0 1
. .
.
91
Burada, edeer diren 300 ohm olarak grlmektedir.
Bu durumda ana koldan geen akm,
olarak hesaplanr. Buradan toplam etki aadaki gibi
hesaplanr:
i=i
1
+i
2
=0.015+0.03=0.045 A
Sra Sizde 4
V
TH
n bulunabilmesi iin Sperpozisyon Teoremi kul-
lanlarak her bir g kaynann V
TH
a olan etkisi he-
saplanr.
6 Alk akm kaynann V
TH
a etkisi Sperpozisyon Te-
oremine gre ak/ksa devre yaplarak hesaplanr.
V
TH1
=6(64)=384 V
10 Alk akm kaynann V
TH
a etkisi yine Sperpozis-
yon Teoremi kullanlarak hesaplanr.
V
TH2
=10(64+16)=800 V
120 Vlik gerilim kaynann V
TH
a etkisi yine Sperpo-
zisyon Teoremi kullanlarak hesaplanr.
V
TH3
=120 V
V
TH
=V
TH1
+V
TH2
+V
TH3
=384+800+120=1304 V
R
TH
= 64 + 16 = 80 ohm
Thevenin edeer devresi ekildeki gibidir.
Sra Sizde 5
a-b ular ksa devre yaplarak i
sc
bulunmaldr. nce i
hesaplanmaldr.
R
e
Buradan ana koldan geen i akm,
olarak hesaplanr.
i A
sc
= =
120
160
2 1 5 .
i A = =
180
90
2
= +
= 60
120 40
160
90
( )
ohm
i A
2
100
200
0 06 0 03 = = . .
i A
x
= =
18
300
0 06 .
92
Devr e Anal i zi
Ferikolu, A. (2005), zmleriyle Devre ve Sistem
Analizi Problemleri, Sakarya Kitabevi Yaynlar
Nasar, S. A. (1989), Schaums 3000 Solved Problems
in Electric Circuits, McGraw-Hill Book Company
Aydemir, T., Nakibolu, C. (1999), Schaums Outlines
Elektrik Devreleri, Nobel Yaynlar
nal, A., zen, S. (2005), zml Elektrik Devre
Selek, H. S. (2007), Meslek Yksekokullar ve Fakl-
teler iin Doru Akm (DC) Devre Analizi, Se-
kin Yaynclk
Hayt, W. H., Kemmerly, J. E. (2006), Engineering
Circuit Analysis, McGraw - Hill Book Company
Nilsson, J. W., Riedel, S. A. (2005), Electric Circuits,
Prentice-Hall
www.wikipedia.org
i A
P i R W
V iR V
= =
= =
= =
16
24
1 5 1
8
8
2
.

R ohm
R R ohm
R
R
N
1
2 1
2
60 120
180
40
40 40 40 80
= =
= + = + =
=
( )

(220
20
80 20
80 20
16
2
)
( )( )

R
ohm
+
=
+
=
1.5A
Kondansatrn ilevini, alma prensibini ve tiplerini ifade edebilecek,
Bobinin ilevini, alma prensibini ve tiplerini ifade edebilecek,
Kondansatrn kullanm alanlarn ifade edebilecek ve yorumlayabilecek,
Bobinin kullanm alanlarn ifade edebilecek ve yorumlayabilecek
indekiler
Kondansatr
Bobin
Elektrostatik
Manyetik alan
Kapasitif reaktans
ndktif reaktans
Anahtar Kavramlar
Amalarmz
Devre Analizi
GR
KONDANSATR
BOBN
Kondansatr ve
Bobin
5
DEVRE ANALZ
GR
Kondansatr ve bobin elektrik ve elektronik devrelerin vazgeilmez elemanlardr.
Bu iki pasif devre eleman enerji depolar ve depo ettikleri enerjiyi devreye verir.
Bu noktada bobin ve kondansatr ideal kaynaklardan farkl olarak saladklar or-
talama gc sonsuz bir zaman aralnda srdremez. Dorusal devre eleman ola-
rak ele alnmakla beraber bu iki elemann akm - gerilim ilikisi zamana baldr ve
bu zellikleri ile ok sayda devrede kullanlmaktadr. Sa ve indktans deerleri
byk olduunda devrenin davrannda baskn zellik gsterir.
Kondansatr ve bobinin iyapsnn, ilevinin ve karakteristiklerinin iyi bilinmesi
devre analizinde ok nemlidir. Bu blmde ilk olarak kondansatr hakknda bilgi
verilmitir. Kondansatr konusunun ilk blmnde kondansatrn iyaps, doru
akm ve alternatif akmda davran ile kondansatrn seri, paralel ve kark balan-
masndan bahsedilmitir. Ardndan kondansatr tipleri konusuna deinilmitir. Bl-
mn son konusu ise kondansatrn kullanm alanlardr. Bu blmde kondansatrn
iyaps ve karakteristiklerinden yola klarak genel olarak kondansatrn kullanm
alanlar gruplandrlm ve bu kullanm alanlarna ilikin rneklere yer verilmitir.
Bu blmn ikinci konusu bobindir. ncelikle bobinin iyaps, bobinin doru
akm ve alternatif akmda davran ile bobinlerin seri, paralel ve kark balanma-
sndan bahsedilmi, ardndan bobin tipleri konusuna deinilmitir. Bobinin kullanm
alanlar bu blmn son konusudur. lgili blmde bobinin iyaps ve karakteristik-
lerinden yola klarak genel olarak bobinlerin kullanm alanlar gruplandrlm ve
bu kullanm alanlarna ilikin rneklere yer verilmitir.
KONDANSATR
Kondansatr iki iletken plaka arasna bir yaltkan malzeme
konarak elde edilen ve elektrik enerjisini elektrostatik ener-
ji olarak depolamaya yarayan pasif devre elemandr. Kapa-
site, kapasitr, sa, megefe gibi isimlerle de anlr.
letken plakalara armatr veya levha, yaltkan malzeme-
ye dielektrik malzeme ad verilir. Dielektrik malzeme ola-
rak kat, sv ya da gaz kullanlabilir. Kondansatrde kullan-
lan dielektrik malzemeye rnek olarak hava, mika, seramik,
ya ve mumlu kt gibi maddeler verilebilir. ekil 5.1de
kondansatrn iyaps, ekil 5.2de kondansatrn sembo-
l ve ekil 5.3de rnek kondansatrler grlmektedir.
Kondansatr ve Bobin
ekil 5.1
iletken
plaka
iletken
plaka
yaltkan
madde
Kondansatrn
iyaps.
Kondansatrde Elektrik Enerjisinin Elektrostatik Enerji
Olarak Depolanmas
Kondansatr; doru akm (DC) ve alternatif akm (AC) devrelerinde farkl karak-
teristik gsterir. Bununla birlikte kondansatre bir elektrik enerjisi uygulandn-
da alma prensibi temeldir ve deimez. Dolaysyla bu blmde kondansat-
rn alma prensibinin kolay anlalmas iin kondansatre DC uyguland du-
rum ele alnmtr.
ekil 5.4de grld gibi kondansatre DC uygulanm olsun. Elektrik ener-
jisi uygulanmadan nce kondansatr ntrdr. Bu durum plakalarn elektrik yk
ile yklenmemi olmas demektir. Kondansatre elektrik enerjisi uygulandnda
elektrik kaynann pozitif kutbu elektronlar ekmeye, negatif kutbu ise elektron-
lar itmeye balar. Bu esnada elektronlar hareket etmekte, yani akm ak gerek-
lemektedir. Kondansatrn ortasnda bulunan yaltkan malzeme zerinden akm
gemez. Elektronlarn kaybeden plaka pozitif elektrik yk ile elektron kazanan
plaka ise negatif elektrik yk ile yklenir. Plakalar, kondansatrn kapasitesi do-
luncaya kadar yklenmeye devam eder. Plakalar dolunca akm ak durur. Bu e-
kilde yklenen plakalarda potansiyel
fark meydana geldiinden, kondansa-
trde elektrostatik enerji yklenmi
olur. Bu duruma kondansatrn arj
denir. arj kelimesi Trkede ykle-
me ya da doldurma anlamlarna kar-
lk gelmektedir. Elektrik kayna dev-
reden karldnda kondansatr sahip
olduu elektrostatik enerjiyi elektrik
enerjisi olarak devreye verir. Bu duru-
ma kondansatrn dearj ya da kon-
dansatrn boalmas denir. Bu srada
geen akm devrede rete bal iken
geen akm ile zt ynldr.
96
Devr e Anal i zi
+
-
+
-
+
-
+
-
(a) (b)
ekil 5.2
(a) Kutupsuz
kondansatr
sembol.
(b) Kutuplu
kondansatr
sembol.
ekil 5.3
rnek kondansatr
resimleri.
C
E
I
V
e
-
- +
+
+
+
+
+
+
-
-
-
-
-
- I
ekil 5.4
Kondansatrn
arj.
Kondansatrn elektrik yk yklenebilme yeteneine kapasite ya da sa de-
nir. C ile gsterilir. Kondansatr kapasite birimi Farad (F)dr. SI birim sisteminde
1 Farad, 1 Coulombluk elektrik yklendiinde kutuplar arasnda 1 Voltluk bir po-
tansiyel fark oluturan bir kondansatrn kapasitesidir. Dolaysyla 1 Farad, 1
Coulomb/Volta eittir. C kondansatrn kapasitesini, Q elektrik ykn ve V po-
tansiyel fark gstermek zere kapasitenin matematiksel ifadesi aadaki gibidir:
(5.1)
Bu eitlikten hareketle, kondansatrn plakalarna yklenen elektrik yk
(5.2) eitlii ile belirlenir:
Q = C.V (5.2)
1 Coulombluk elektrik yk yklendiinde plakalar arasnda 20 Voltluk bir po-
tansiyel fark meydana gelen kondansatrn kapasitesi ne kadardr?
zm 1:
Sa birimi Faradn skatlar yoktur, askatlar vardr:
1 miliFarad (mF) = 10
-3
F
1 mikroFarad (F) = 10
-6
F
1 nanoFarad (nF) =10
-9
F
1 pikoFarad (pF) =10
-12
F
470 F ka mF eder?
zm 2:
0.47 mF
Kapasitesi 50 F olan bir kondansatrn plakalar arasnda 100 Vluk potansiyel fark l-
lmtr. Kondansatrn plakalarna depolanan elektrik ykn hesaplaynz.
Kondansatrn DC Analizi
Doru akmn (DC) uyguland bir kondansatr devresinde kondansatr tama-
men doluncaya kadar akm geii olur. Kondansatr balangta ok hzl bir ekil-
de elektrik yk ile yklenir. Elektronlar biriktike yeni elektronlarn hareketi zor-
lar. Kondansatr zamanla azalan bir ekilde yklenmeye devam eder. Akm ge-
ii giderek yavalar ve kondansatr elektrik yk ile tamamen dolduunda akm
ak durur. Akm ak durduktan sonra kondansatr ak devre zellii gsterir.
Devreden akm gemez. Kondansatr bu ekilde elektrik enerjisini elektrostatik
enerji olarak depo etmi olur.
Kondansatrn AC Analizi
Alternatif gerilimin yn ve genlii srekli deitiinden alternatif gerilim uygula-
nan kondansatrde depolanan elektrik yk ve dolaysyla kondansatrn ular
C
Q
V
C F
=
= =

.
1
20
0 5
C
Q
V
=
97
5. ni t e - Kondansat r ve Bobi n
R N E K 1
R N E K 2
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
1
arasndaki potansiyel fark da srekli deiim halinde olacaktr. Kondansatr srek-
li dolacak ve boalacaktr. Kondansatr bu dolup boalma hareketini alternatif ak-
mn frekans sklnda gerekletirir. Dolaysyla devrede srekli akm ak vardr.
Alternatif akm devresinde kondansatr, akm geiine kar bir engel olutur-
maz, ancak bir diren gsterir. Kondansatrn alternatif akma kar gsterdii bu
diren, omik direnten farkldr. Omik dirente, gerilim fark ile akm arasnda di-
ren deeri kadar bir oran sz konusudur. Kondansatrn alternatif akma kar
gsterdii bu zorluk kapasitif reaktans olarak isimlendirilir. Kapasitif reaktans X
C
ile gsterilir, birimi direnle ayn olup Ohmdur. C kondansatrn Farad biriminde
kapasitesini f uygulanan gerilimin Hertz biriminde frekansn gstermek zere ka-
pasitif reaktans forml aada verilmitir.
(5.3)
Formlden de grld gibi kapasitif reaktans, uygulanan gerilimin frekans
ve kondansatrn kapasitesi ile ters orantl olarak deimektedir. Frekans ya da
kondansatrn kapasitesi arttka kapasitif reaktans azalr. Frekans ya da kondan-
satrn kapasitesinin azalmas durumunda ise kapasitif reaktans artar.
Efektif gerilim deeri 100 V ve frekans 60 Hz olan sinzoidal alternatif gerilime 30
nFlk bir kondansatr balanmtr. Kondansatrn kapasitif reaktansn hesap-
laynz.
zm 3:
X
C
88464
X
C
88.464 k
Zamana bal gerilim ifadesi olan bir alternatif akm kaynana 100
pFlk bir kondansatr balanmtr. Kondansatrn kapasitif reaktansn hesaplaynz.
Kondansatrn doru akm ve alternatif akmdaki davran farkldr. Devre analizinde bu
konuya dikkat edilmelidir.
V t =5 2 100 sin
X
X
C
C
=
=
1
2 3 14 60 30 10
10
2 3 14 18
9
7
( . )( )( . )
( . )
X
fC
C
=
1
2
98
Devr e Anal i zi
i(t)
+
-
+
C v(t)
i(t)
-
+
+
C v(t)
(a) (b)
ekil 5.5
(a) Pozitif
alternansta
akm yn.
(b) Negatif
alternansta
akm yn.
R N E K 3
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
2
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
Kondansatrn Kapasitesine Etki Eden Faktrler
Kondansatrler dzlemsel, silindirik ve kresel olmak zere farkl yaplarda reti-
lir. Kondansatrlerin kapasitesine genel olarak, kullanlan plaka/plakalarn yzey
alan, yaltkan malzemenin dielektrik katsays ve plakalar arasndaki mesafe etki
etmektedir. Aada dzlemsel ve silindirik kondansatrlerin kapasite formlleri
verilmitir. Kresel yapda kondansatrler sklkla kullanlmadndan burada de-
inilmemitir.
Dzlemsel kondansatrn kapasitesi aadaki forml ile belirlenir.
(5.4)
Formlde tanmlamalar aadaki gibidir.
C: Kondansatrn kapasitesi (F)
r
: Plakalar arasnda kullanlan yaltkan malzemenin bal dielektrik (yaltkan-
lk) katsays (F/m)
A: Tek plaka yzey alan (m
2
)
n: Plaka says
d: Plakalar aras mesafe (m)
Formlden de grld zere dzlemsel kondansatrn kapasitesi; yaltkan
malzemenin dielektrik katsays, plaka/plakalarn yzey alan ve plaka says ile
doru, plakalar aras mesafe ile ters orantldr. Kondansatrde 2den fazla plaka da
kullanlabilir. Bunun amac kondansatrn kapasitesini artrmaktr. Bunun dnda
kapasiteyi artrmak iin dalgal ekilde imal edilmi iletken plakalar kullanlr. Kon-
dansatrn kapasitesini artrmann bir dier yolu da plakalar aras mesafeyi mm-
kn olduunca kltmektir.
(5.4) formlnde yer alan 8.85(10
-12
) katsays boluun dielektrik sabitidir.
0
ile gsterilir. Hesaplamalarda kolaylk olmas asndan bir malzemenin dielektrik
katsays, boluun dielektrik katsaysna oranlanr ve elde edilen yeni katsay ba-
l dielektrik katsays olarak isimlendirilir. Bal dielektrik katsays
r
ile gsterilir.
Bu durumda bal dielektrik katsays verilen bir malzemenin dielektrik katsays
(), aadaki forml ile belirlenir.
f = f
0
. f
r
(5.5)
Silindirik kondansatrler ise, aralarnda yaltkan malzeme olan iki metal tabaka-
nn i ie yerletirilmesi suretiyle elde edilir. Yksek gerilim hatlar buna bir rnek-
tir. Silindirik yapl bir kondansatrn kapasitesi aadaki forml ile hesaplanr.
(5.6)
Formlde tanmlamalar u ekildedir:
C: Kondansatrn kapasitesi (F)
r
: Plakalar arasnda kullanlan yaltkan malzemenin bal dielektrik (yaltkan-
lk) katsays (F/m)
l: Silindir ykseklii (uzunluu) (m)
r
2
: D silindirin yarap (m)
r
1
: silindirin yarap (m)
C
l
r r
r
=

8 85 10
2
12
2 1
. ( )
ln( / )

C
A n
d
r
=

8 85 10
1
12
. ( )
( )
99
Bir plaka yzeyi 5 cm
2
olan 4 plakadan oluan plakalar aras mesafenin 1 mm ol-
duu haval dzlemsel bir kondansatrn kapasitesi nedir? (Havann bal dielek-
trik katsays 1dir)
zm 4:
C = 13.275 (10
-12
)F
Dzlemsel bir kondansatrn kapasitesini artrmak iin neler yaplmaldr?
Kondansatr Seiminde nemli Karakteristikler
Bir devrede kullanlacak kondansatrn seiminde aadaki karakteristikler dik-
kate alnr:
Kondansatrn kapasitesi
Kondansatrn dayanma gerilimi
Kondansatrde kullanlan yaltkann cinsi
Kondansatrn kapasitesi ile dayanma gerilimi kondansatr zerinde belirtilir.
rnein zerinde 22 F 10 V yazan bir kondansatrn kapasitesi 22 F ve dayan-
ma gerilimi 10 Vtur. Dk kapasiteli veya dk dayanma gerilimine sahip bir
kondansatrn devrede kullanlmas; devrenin doru almamasna, kondansat-
rn ve hatta devrenin ya da kullanlan dier elemanlarn zarar grmesine neden
olabilir. Kullanlan yaltkann cinsi kondansatrn kapasitesine ve dayanma gerili-
mine dorudan etki eder. Bu nedenle devrelerde bu karakteristikler dikkate alna-
rak gereksinime uygun olan kondansatrn kullanlmas gerekir.
Kondansatre uygulanacak gerilim kondansatrn dayanma geriliminden fazla
olamaz. Kondansatrn dayanma gerilimi DCde kondansatrn ularna uygula-
nan gerilim deerinden daha fazla olmaldr. Kondansatrn ACde kullanlmas
durumunda ise kondansatrn dayanma gerilimi kondansatre uygulanan AC ge-
rilimin tepe deerinden (V
m
) daha fazla olmaldr. Devrede kondansatr ularna
uygulanacak gerilime eit dayanma gerilimine sahip bir kondansatr kullanlmas
durumunda besleme geriliminde meydana gelebilecek dalgalanmalar kondansat-
rn patlamasna neden olur.
rnein 12 V DC gerilim ile alan bir devrede dayanma gerilimi 12 Vdan da-
ha fazla olan bir kondansatr kullanlmas gerekir. Bu devrede daha dk dayanma
gerilimine sahip bir kondansatr kullanmak uygun deildir.
10 V etkin deerli bir alternatif akm devresinde kullanlmak istenen kondansat-
rn dayanma gerilimi en az ne olmaldr?
zm 5:
Etkin deeri verilen bir alternatif akmn V
m
deeri aadaki eitlik ile belirlenir:
V
m
= 1.41(V
eff
)
Buna gre kondansatrn dayanma gerilimi aadaki gibi hesaplanr.
V
c
= 1.41(10) = 14.1 V
C =

8 85 10 1
5 10 4 1
1 10
12
4
3
. ( )( )
( )( )
( )
100
Devr e Anal i zi
R N E K 4
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
3
R N E K 5
Elde edilen bu sonuca gre kondansatrn dayanma gerilimi en az 14.1 V ol-
maldr. Besleme geriliminde meydana gelebilecek dalgalanmalar dikkate alndn-
da dayanma gerilimi bu deerden daha fazla olan bir kondansatr kullanlmaldr.
Kondansatrlerin Seri, Paralel ve Kark Balanmas
Tpk direnlerde olduu gibi kondansatrler de seri, paralel veya kark (seri-pa-
ralel) balanabilir.
Kondansatrlerin Seri Balanmas
Kondansatrler seri balandnda dev-
redeki kondansatrler zerinden ayn
akm (I) geer. Bunun yannda, seri dev-
relerde her bir diren zerine den ge-
rilimin toplam kaynak gerilimine eittir.
Buradan hareketle ekil 5.6daki devre
iin aadaki eitlikler yazlabilir. Devre-
de V
1
, C
1
kondansatr zerine den
gerilimi, V
2
, C
2
kondansatr zerine d-
en gerilimi gstermektedir.
Seri bal kondansatrlerden ayn iddette akm geer:
I = I
1
= I
2
(5.7)
Seri bal kondansatrlerin ykleri birbirine eittir:
Q = Q
1
= Q
2
(5.8)
Seri bal kondansatrlerin gerilimleri toplam kaynak gerilimine eittir:
V = V
1
+ V
2
(5.9)
(5.1) eitliinden
(5.10)
elde edilir. Devrenin toplam kapasitesi C
e
olsun. V, V
1
ve V
2
(5.9) eitliine
gre yeniden yazlrsa,
(5.11)
elde edilir. (5.11)de Qlar sadeletirildiinde aadaki eitlik elde edilir:
(5.12)
Yukardaki ilemlere gre n sayda seri bal kondansatr devresinde edeer
sa (C
e
) aadaki eitlik ile hesaplanr.
(5.13)
1 1 1 1 1
1 2 3
C C C C C
e n
= + + + + .....
1 1 1
1 2
C C C
e
= +
Q
C
Q
C
Q
C
e
= +
1 2
V
Q
C
=
101
ekil 5.6
V
+
-
+ - + -
V
1
V
2
C
1
Q
1
C
2
Q
2
Seri bal
kondansatr
devresi.
20 mF, 100 mF ve 100 Flk kondansatrler seri olarak balanmtr. Devrenin e-
deer sasn hesaplaynz.
zm 6:
C
e
= 9.94 (10
-5
) F
C
e
= 99.4 F
Kondansatrlerin Paralel Balanmas
Kondansatrler paralel balandnda her bir kondansa-
trn ularndaki gerilim, devreye uygulanan gerilime
(V) eittir. Bunun yannda devrenin toplam akm, her bir
kondansatr zerinden geen akmlarn toplamna eittir.
Buradan hareketle ekil 5.7deki devre iin aadaki eit-
likler yazlabilir.
Paralel bal kondansatrlerin ularnda ayn potansi-
yel fark vardr:
V = V
1
= V
2
(5.14)
Paralel bal kondansatrlerden geen akmlarn toplam devre akmna eittir:
I = I
1
+ I
2
(5.15)
Elektrik yk, (5.16) eitlii ile hesaplanr.
(5.16)
(5.15) ve (5.16) eitliklerinden yola klarak devrenin edeer elektrik yk
iin aadaki eitlik yazlabilir.
Q
e
= Q
1
+ Q
2
(5.17)
ekil 5.7 devresi iin devrenin toplam kapasitesi C
e
olmak zere Q = CV eitlii
kullanlark (5.17) eitlii yeniden dzenlenirse,
VC
e
= VC
1
+ VC
2
(5.18)
elde edilir. Vler sadeletirildiinde C
e
iin aadaki eitlik elde edilir:
C
e
= C
1
+ C
2
(5.19)
Q I t = .
1 1
20 10
1
100 10
1
100 10
1 1000
20
10
3 3 6
C
C
e
e
= + +
= +

. . .
000
100
1000000
100
1
50 10 10000
1
10060
+
= + +
=
=
C
C
C
e
e
e
11
10060
102
Devr e Anal i zi
R N E K 6
-
+
V
1
C
1
Q
1
-
+
V
2
C
2
Q
2
V
-
+
ekil 5.7
Paralel bal
kondansatr
devresi.
Yukardaki ilemlere gre n sayda paralel bal kondansatr devresinde ede-
er sa aadaki eitlik ile hesaplanr.
C
e
= C
1
+ C
2
+ C
3
+......+C
n
(5.20)
5 mF, 100 F ve 40 F deerinde kondansatr paralel olarak balanmtr.
Devrenin edeer sasn hesaplaynz.
zm 7:
lk olarak 5 mFlk kondansatr de F biriminden elde edilir. 5 mF = 5000
Fdr.
C
e
= 5000 + 100 + 40
C
e
= 5140 F
0.1 Flk 4 kondansatr paralel balanmtr. Devrenin edeer sasn hesaplaynz.
Kondansatrlerin Kark Balanmas
Kark bal kondansatr devrelerinde her kondansatr grubu ayr olarak ele al-
nr ve indirgeme yaplr. ndirgeme ilemine devre sadeleene kadar devam edilir.
ekildeki devrede C
1
= C
2
= 6 mF, C
3
= 4 mF ve C
4
= 2 mF ise devrenin edeer s-
asn hesaplaynz.
zm 8:
C
1
ve C
2
kondansatrleri seri baldr. C
12
= 3 mF
C
3
ve C
4
kondansatrleri paralel baldr. C
34
= 6 mF
C
12
ve C
34
e
= C
1234
= 2 mF
ekildeki devrede C
1
= C
2
= 6 mF, C
3
= 4 mF, C
4
= 2 mF ve C
5
= 3 mF ise devrenin edeer
sasn hesaplaynz.
V
+
-
C
1
C
4
C
2
C
3
C
5
V
+
-
C
1
C
4
C
2
C
3
103
R N E K 7
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
4
R N E K 8
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
5
Kondansatrde Akm - Gerilim likisi
ekil 5.8de kondansatr zerinden geen akm yn
ve kondansatr ularndaki gerilimin polariteleri grl-
mektedir.
ekil 5.8deki kondansatr zerinden geen akm eit-
lik ile belirlenir.
(5.21)
Eitlikte i zamana gre deien akm, C kondansatrn kapasitesini, V kon-
dansatr ularndaki gerilimi ve t zaman gsterir. Bu eitlik, akm aknn kon-
dansatrn ularnda gerilim deiimi olduu srece gerekleeceini ifade et-
mektedir. Gerilimde bir deiim olmadnda akm ak olmaz. Balangta, yani
kondansatr arj olmadan nce kondansatrn ularnda kaynak gerilimine eit
bir gerilim vardr. Kondansatr elektrik yk ile yklendike ularndaki gerilim
srekli deiir. Bu ana kadar devrede srekli bir akm ak sz konusudur. Kon-
dansatr arj olduunda ise ularndaki gerilim sabit kalr dolaysyla gerilim dei-
imi olmadndan akm ak da olmaz. Bu eitlik ile doru akm uygulanan kon-
dansatr devresinde akm aknn bir sre sonra duraca, alternatif akm uygula-
nan kondansatr devresinde ise srekli akm aknn olaca sonucu bir kere da-
ha matematiksel olarak ifade edilmi olmaktadr.
(5.21) eitliinin her iki tarafnn integrali alndnda kondansatr zerindeki
gerilim elde edilir:
(5.22)
V
c
(0) kondansatr ularndaki balang (t = 0 anndaki) gerilimini ifade et-
mektedir.
ekil 5.8deki bir kondansatrn ularna aadaki gerilimler uygulandnda
kondansatrden geen akm deiimi grafiini iziniz.
zm 9:
Kondansatrden geen akm aadaki eitlik ile belirlenir.
i C
dV
dt
=
5
4
3
2
1
0
-1 0 1 2 3 4 5 t
(V) (V)
6
4
2
0
-2
-4
-6
-1 0 1 2 3 4 5 t
v t
C
i t dt V
c
t
( ) ( ) ( ) = +
1
0
0
i C
dV
dt
=
104
Devr e Anal i zi
C
+ -
ekil 5.8
Bir kondansatr
zerinden geen
akm ve
kondansatr
gerilimi.
R N E K 9
Kondansatr ularna dc gerilim uygulandnda gerilimin zamana gre deii-
mi sz konusu olmadndan eitlikte yer alan dv/dt = 0 olur ve buna bal olarak
kondansatr ularndan geen akm i = 0 A olur. Bu durum soldaki ekilde grl-
mektedir.
Kondansatr ularna sinzoidal gerilim uygulandnda gerilim zamana gre
deitiinden dv/dt 0 dr. Zamana gre deiim, trev alnarak belirlenir. Sin-
zoidal dalgann trevi kosins fonksiyonlu bir dalgadr. Bu durumda C = 2Flk bir
kondansatr iin sadaki ekil elde edilir.
Ykl Bir Kondansatrn Sahip Olduu Enerjinin
Hesaplanmas
Kondansatr arj eden V gerilimine arj gerilimi denir. Elektrik yk (Q), sa
(C) ve uygulanan gerilim (V) arasnda u bant vardr:
Q = C.V = I.t (5.23)
arj ilemi sonunda kondansatr, Q elektrik ykyle yklenmi olur ve bir
enerji (w
C
) kazanr. Bu enerjinin hesaplanmasnda aadaki forml kullanlr. Bi-
rimi Jouledr.
(5.24)
G ise u ekildedir:
(5.25)
ekildeki devrede 22 Flk kondansatr 10 Vluk kaynak gerilimi ile arj edilmi-
tir. Buna gre kondansatr zerindeki enerjiyi hesaplaynz.
C
V
P Vi CV
dV
dt
= =
w C
V
C
C
=
2
2
105
2
1.5
1
0.5
0
-1 0 1 2 3 4 5 t
i(A) i(A)
10
5
0
-5
-10
-1 0 1 2 3 4 5 t
R N E K 1 0
zm 10:
w
C
= 11 (10
-4
) Joule
Kondansatr eitleri
Kondansatrler kullanlan yaltkan malzemeye ve kapasite deerine gre snflan-
drlr. Yaltkan malzemeye gre snflandrmada kondansatr arada kullanlan ya-
ltkan malzemeye gre isim alr. Aada bu snflandrmada yer alan kondansatr
tiplerinden bazlarna yer verilmitir.
Seramik kondansatr
Mika kondansatr
Haval kondansatr
Yal kondansatr
Ktl kondansatr
Vakumlu kondansatr
Caml kondansatr
Elektrolitik kondansatr
Yukarda verilen kondansatrler arasnda elektrolitik kondansatrler dierlerin-
den farkl olduundan bu blmde elektrolitik kondansatrlere deinilmitir. Elek-
trolitik kondansatrler kutupludur ve daha yksek kapasiteye sahiptir. Kutuplar
kondansatr zerinde belirtilmitir. Kondansatrlerin kapasitesini artrmann bir
yolu plakalar arasndaki mesafeyi azaltmaktr. Elektrolitik kondansatr bu yakla-
mla retilmi bir kondansatr eididir. Plakalar arasna elektrolit (iletken sv)
veya elektrolit tabaka (sngerimsi bir malzemenin elektroliti absorbe etmesiyle el-
de edilir) yerletirilir. Plakalardan biri ya da her ikisi ince bir oksit film ile kapla-
nr. Bu ekilde plakalar arasnda yaltm salanm olur. Plakalara birer elektrot
balanr. Oksitlenmi plakaya balanan elektrot pozitif elektrot, gvdeyi oluturan
dier plakaya balanan elektrot ise negatif elektrottur. Plakalar, oksit ve elektrolit-
ten oluan bu yap bir kondansatr etkisi gsterir. Bu ekilde retilen kondansat-
rn kapasitesi ok yksektir ve elektrolitik kondansatr olarak isimlendirilir. Elek-
trolitik kondansatrler kutuplu olduundan genellikle doru gerilimde kullanlr.
Ters gerilim balandnda yaltkan malzeme grevi yapan oksit film bozulur ve
kondansatrn patlamasna neden olur. Bunun yannda elektrolitik kondansatr-
ler yksek sznt akm nedeniyle iyi kondansatr deildir. Elektrolit sdan dolay
kuruyabildii iin kullanm mrleri ksa olmaktadr.
Kapasite deerine gre kondansatrler sabit ve deiken deerli kondansatr
olmak zere iki snfa ayrlr.
Sabit Deerli Kondansatrler
Kapasitesi kondansatrn retim aamasnda belirlenen ve deitirilemeyen kon-
dansatrlerdir.
w C
V
w
C
C
C
=
=

2
6
2
2
22 10
10
2
( )
106
Devr e Anal i zi
Deiken Deerli Kondansatrler
Deiken deerli kondansatrler ayarl kondansatr olarak da isimlendirilir. Ayar-
l kondansatrler, kapasite deeri belirlenen aralklar arasnda deitirilebilen
kondansatrlerdir. ekil 5.9da deiken tip bir kondansatrn iyaps grlmek-
tedir. Hareketli plaka aldnda plakann toplam etkin yzey alan artar. Byle-
ce kondansatrn kapasitesi deiir. Sadaki ekilde grld gibi 2den fazla
hareketli ve sabit plaka da kullanlabilir. Plakalar hareket ettirilerek plakalarn y-
zey alan ve plakalar aras mesafeler deiir. Buna bal olarak da kondansatrn
kapasitesi deiir.
3 tip deiken deerli kondansatr mevcuttur.
Varyabl kondansatr
Trimer kondansatr
Varikap
Varyabl Kondansatr
Kapasitenin devaml olarak deimesi istenen devrelerde kullanlan ayarl kon-
dansatr tipidir. Birbirinden yaltlm iletken plakalardan biri hareketli, dieri
ise sabittir. Ayn zamanda oklu kondansatr kullanlarak da oluturulmaktadr.
oklu kondansatrler paralel balanr. Bu kondansatrlerin birer plakas sabit
olup, dier plakalar bir mil ile dndrlebilmektedir. ekil 5.10da Varyabl
kondansatr sembol grlmektedir.
Trimer Kondansatr
Kapasitenin devaml olarak deimesi istenmeyen devrelerde kullanlan ayarl
kondansatr tipidir. Trimer kondansatrn kapasite ayar tornavida ile bir kez ya-
plr ve deitirilmez. ekil 5.11de trimer kondansatr sembol grlmektedir.
Varikap
Dier kondansatr eitlerinden farkl olarak bu kondan-
satrler p ve n tipi yar iletkenler kullanlarak elde edilir.
Ters polarmada alr ve polarma geriliminin ayarlanma-
s suretiyle gei blgesi daraltlr ya da geniletilir. Ayar-
l kondansatr olarak kullanlan diyotlardr. Gerilime ba-
l kapasite deiiklii nedeniyle varaktr veya varikap ad
verilmitir. ekil 5.12de varikap sembol grlmektedir.
107
ekil 5.9
Hareketli plaka Sabit plaka
Deiken
kondansatrn
iyaps. (Crowell,
B., Light and
Matter)
ekil 5.10
Varyabl kondansatr
sembol.
ekil 5.11
Trimer kondansatr
sembol.
ekil 5.12
Varikap sembol.
Kondansatrlerin Kullanm Alanlar
Kondansatr iyaps ve alma prensibine bal olarak deien karakteristik zel-
likleri ile elektrik/elektronikte farkl amalar yerine getirmede kullanlr. Kondan-
satrn kullanm alanlarn ekillendiren bu karakteristik zellikler ve rnek kulla-
nm alanlar aadaki gibi sralanabilir.
Kapasite deiimi
Elektrik enerjisi depolama
Devrede reaktif g meydana gelmesi
Kapasitif reaktansn frekansa bal olarak deimesi
Kondansatrn doru akm ve alternatif akma kar davrannn farkl olmas
Kapasite Deiimi
Kondansatrn kapasitesinin plakalarn alan, plakalar aras mesafe ve kullanlan
yaltkan malzemenin dielektrik katsaysna bal olarak deimesi zelliinden
yararlanlarak fiziksel byklkler llebilir. llmek istenen fiziksel byklk
ile kondansatrn kapasitesini etkileyen faktrlerin ilikilendirilmesi ile fiziksel
bykln lm gerekletirilir. rnein ivme, yer deitirme, miktar lm
kondansatrn kapasitif etkisi ile llebilen byklklerden birkadr. Kondan-
satrn bu alandaki kullanmna bir rnek olarak yakt miktar lm verilebilir.
Yakt miktarnn lmnde yakt, kondansatrn dielektrik malzemesi grevini
yapmaktadr. Yakt seviyesindeki deiim dielektrik katsaysn dolaysyla da kon-
dansatrn kapasitesinin deiimine neden olur. Kapasitedeki bu deiimin ll-
mesi ile yakt miktar llebilir.
Elektrik Enerjisi Depolama
Kondansatrn elektrik enerjisi depolayabilme zellii gerilim deerinin katlan-
mas istenen devrelerde kullanmn salar. Bunun en basit rneklerinden biri ge-
rilim oklayc devrelerdir.
Devrede Reaktif G Meydana Gelmesi
Alternatif akm devrelerinde kullanlan kondansatr akmn gerilimden daha ileri-
de olmas sebebiyle devrede reaktif g ortaya karr. Alternatif akm devrelerin-
de ekilen reaktif gcn azaltlmas istenen durumlarda kondansatr kullanlr. Bu
ilem reaktif g kompanzasyonu, g katsaysnn dzeltilmesi ya da g ar-
pan dzeltmesi olarak isimlendirilir.
Kapasitif Reaktansn Frekansa Bal Olarak Deimesi
Kapasitif reaktansn frekansa bal olarak deimesi nedeniyle kondansatr filtre
devrelerinde kullanlr. Filtre devreleri istenmeyen frekans ya da frekans aralkla-
rndaki sinyallerin genliini zayflatarak ka vermez. Kondansatr, filtre devrele-
rinde genellikle bobin ile birlikte kullanlr. Bunun iin ayrlmak istenen frekans ya
da frekans aralna uygun kapasitede kondansatr ve bobin seilmesi gerekir.
Kondansatrn Doru Akm ve Alternatif Akma Kar Davrannn
Farkl Olmas
Kondansatr alternatif akm akna izin verirken doru akmda arj olduktan son-
ra akm akna izin vermemesi zellii ile devrelerin ayrlmasnda (decoupling) ya
da devrelerin balanmasnda (coupling) kullanlr. rnein devrenin almas iin
108
Devr e Anal i zi
gereken elektrik enerjisi ile devrede ilenecek iaretin birbirinden ayrlmas gere-
kir. Bu durumda kondansatr kullanlr. Devrelerin balanmasnda da benzer e-
kilde kondansatr kullanlr. rnek olarak ok katl ykselteler verilebilir. Bu
devrelerde ykseltilecek iaretin bir ykseltme devresinden dierine aktarlmasn-
da kondansatr kullanlabilir.
BOBN
Bobinlerin yapsna ve almasna gemeden nce aadaki fizik kuralnn bi-
linmesinde yarar vardr.
1. letken bir tele elektrik akm uygulandnda telin etrafnda bir manyetik
alan oluur.
Elektrik ile manyetik alan arasndaki bu iliki 1819 ylnda Danimarkal fiziki
ve kimyager Profesr Hans Christian Orsted tarafndan bulunmutur. ayet iletken
tele deiken elektrik akm uygulanrsa tel etrafnda deiken bir manyetik alan
oluur.
2. Deiken manyetik alan iinde bulunan bir iletken telin iki ucunda potansi-
yel fark meydana gelir yani tel zerinde bir gerilim indklenmesi olur. n-
dklenen bu gerilim elektromotor kuvveti, indksiyon gerilimi indk-
siyon emks adn alr.
Faradayn ndksiyon Yasas olarak bilinen bu yasa 1831 ylnda Henry ve
Faraday tarafndan ispatlanmtr. ndksiyon Yasas olarak da bilinmektedir.
3. Deiken elektrik akm uygulanan tel etrafnda oluan deiken manyetik
alann tel zerinde indkledii gerilim, iletkene uygulanan deiken gerili-
me zt ynldr. ndklenen bu zt ynl elektromotor kuvveti (emk), zt
ynl bir akm akna sebep olur. Bu akm indksiyon akm olarak isim-
lendirilir.
Bu kanun Alman fiziki Heinrich Friedrich Emil Lenz tarafndan ortaya kon-
mutur. Lenz Yasas olarak isimlendirilmektedir. Bu yasa indksiyon yasasnn
devam niteliindedir ve indksiyon akmnn yn bu yasa ile belirlenir. Lenz Ya-
sasna gre indksiyon emksnn yn halkadan geen manyetik ak deiimine
kar koyacak ynde bir manyetik ak oluturacak akmn yndr. Lenz Kanu-
nuna gre zt emk, artmakta olan devre akmn azaltc, azalmakta olan devre ak-
mn ise artrc ynde etki yapar.
Yukardaki fizik prensiplerine da-
yanarak alan bobin, izolasyonlu bir
iletken telin yan yana ya da st ste
sarlmas suretiyle elde edilir. Bobi-
nin almas ksaca iletken bir tel hal-
kadan geen elektrik enerjisinin hal-
ka zerinde manyetik enerji olutur-
mas, manyetik enerjinin de iletken
bir tel zerinde gerilim indklemesi
prensibine dayanr. Bobin ayn za-
manda endktr, indktr, self
ya da akm makaras olarak da bi-
linmektedir. ekil 5.13de bobin r-
nekleri grlmektedir.
109
ekil 5.13
rnek bobin
resimleri.
Bobinin sarld ortadaki yap nve, ekirdek ya da gbek olarak isimlen-
dirilir. Nve olarak paramanyetik ya da ferromanyetik malzemeler kullanlr. Para-
manyetik malzemeler manyetik ekme kuvvetine daha az cevap veren malzeme-
lerdir. Paramanyetik malzemelere rnek olarak hava ve alminyum verilebilir. Fer-
romanyetik malzemeler manyetik alan tarafndan kuvvetle ekilen veya kolayca
mknatslk zellii kazanabilen malzemelerdir. Bu malzemelere rnek olarak de-
mir, nikel, silisyumlu sac ve ferrit verilebilir. Ferrit, demir oksitli seramik malzeme-
lerden oluan kimyasal bileiklerdir.
Bir bobinin manyetik alan iinde enerji depolama kapasitesi indktans olarak
isimlendirilir. Birimi Henrydir. H ile gsterilir. Bobinden geen akmn saniyede 1
Amperlik deiimi, bobin zerinde 1 Voltluk indklenmi elektromanyetik kuvvet
retiyorsa bu bobinin indktans 1 Henrydir. Henrynin skatlar yoktur, askatlar
vardr:
1 miliHenry (mH) = 10
-3
H
1 mikroHenry (H) = 10
-6
H
1 nanoHenry (nH) = 10
-9
H
1 pikoHenry (pH) = 10
-12
H
Bobinin ndktansna Etki Eden Faktrler
ndktans etkileyen parametreler aadaki gibidir:
Tel kesiti
Sarm says
Sarmlar aras aralk
Sarg tipi
Sarg kat says
Bobinin biimi
Bobinin ap
Nvenin cinsi
Uygulanan alternatif gerilimin frekans
Sarm ekline gre farkl iyapl bobinler mevcuttur. Bunlardan bazlar tek kat-
manl silindirik nveli bobin, ok katmanl bobin, toroid nveli (dairesel kesit
alanl) bobin eklindedir. Bobinler nve olarak kullanlan malzemeye gre de e-
itlilik gstermektedir. rnein nve olarak hava kullanlm ve bobin sarglar si-
lindirik olarak sarlm ise bu bobin silindirik hava nveli bobin olarak isimlen-
dirilmektedir. Farkl iyapl bobinler iin yukarda sz edilen parametreler farkl
formllerle bir araya gelerek indktans oluturur. Aada yaygn olarak kullan-
lan silindirik bobin iin indktans forml verilmitir.
(5.26)
Formldeki tanmlamalar u ekildedir.
L: Endktans (H)
: Nve olarak kullanlan malzemenin manyetik geirgenlii (H/m)
N: Sarm says
A: Kesit alan (m
2
)
l: Sarg halindeki bobinin uzunluu (m)
L
N A
l
=
2
110
Devr e Anal i zi
Sarm says 20, nvenin kesit alan 5 cm
2
ve bobinin sarmal uzunluu 0.05 m olan
tek katmanl silindirik hava nveli bobinin indktans nedir? (
hava
=410
-7
H/m)
zm 11:
L = 5.02 H
Bobin eitleri
Bobinler genel olarak nve olarak kullanlan malzemeye ve indktans deerine
gre snflandrlr. Aada nve olarak kullanlan malzemeye gre bobin eitle-
rine yer verilmitir.
Hava nveli bobin
Demir nveli bobin
Sac nveli bobin
Ferrit nveli bobin
Nve olarak kullanlan malzemeye gre farkl bobin sembolleri kullanlmakta-
dr. ekil 5.14de bobin sembolleri grlmektedir.
Ayarl Bobin
ndktansn devaml olarak deimesi istenen devrelerde kullanlan
bobin tipidir. ekil 5.15te ayarl bobin sembol grlmektedir.
Trimer Ayarl Bobin
ndktansn devaml olarak deimesi istenmeyen devrelerde kullan-
lan bobin tipidir. Trimmer ayarl bobinin indktans ayar tornavida ile
bir kez yaplr. Ayar yapldktan sonra bobinin indktans deimez.
ekil 5.16da trimer ayarl bobin sembol grlmektedir.
Bobinin DC Analizi
Doru akmn uyguland bir devrede akm deiimi sz konusu ol-
madndan bobin zerinde bir gerilim indklemesi olmaz, bu tr dev-
relerde sadece bobin etrafnda sabit bir manyetik alan oluur. Bu ala-
na yaklatrlan demir, nikel gibi maddeler bobin tarafndan ekilir.
Kullanlan nveye gre manyetik alann ekim gc deiir. DC dev-
relerde bobin omik bir diren gsterir ve ksa devre gibi davranr.
L =

4 10 20 5 10
0 05
7 2 4
( )( ) ( )
.
111
R N E K 1 1
ekil 5.14
Hava Nveli
Bobin
Demir Nveli
Bobin
Sa Nveli
Bobin
Ferrit Nveli
Bobin
Bobin sembolleri.
ekil 5.15
Ayarl bobin
sembol.
ekil 5.16
Trimer
ayarl bobin
sembol.
Bobinin AC Analizi
Alternatif gerilimin uyguland devrelerde akmn yn ve genlii srekli deitii iin
bobin bu deiime ters ynde gerilim indkleyerek kar koymaya alr. Bobinin al-
ternatif akmda gsterdii bu kar koyma zellii indktif reaktans olarak isimlendiri-
lir. ndktif reaktans X
L
ile gsterilir ve birimi Ohmdur. L indktans ve f uygulanan
gerilimin frekansn gstermek zere indktif reaktans aadaki forml ile hesaplanr.
X
L
= 2fL (5.27)
ndktif reaktans, eitlikten de grld zere bobinin indktans ve gerili-
min frekans ile doru orantl olarak deiir. Bobinin alternatif akma kar gster-
dii zorluk akmn gerilimden geri kalmasna sebep olur.
ndktans 5 mF olan bir bobin 200 V 60Hzlik bir ebekeye balanmtr. Bobinin
indktif reaktansn hesaplaynz.
zm 12:
X
L
= 2fL
X
L
= 2 (3.14) 60 (5) (10
-3
)
X
L
= 1.884
Frekans 50 Hz olan bir alternatif akm devresine indktif reaktans 5 olan bir bobin
balanmtr. Bobinin indktansn hesaplaynz.
Bobinlerin Seri, Paralel ve Kark Balanmas
Diren ve kondansatrde olduu gibi bobinler de seri, paralel ve kark (seri-pa-
ralel) balanabilir.
Bobinlerin Seri Balanmas
ekil 5.17de seri bal bir bobin devresi g-
rlmektedir. n sayda seri bal bobinin ede-
er endktans aadaki eitlik ile belirlenir:
L
e
= L
1
+ L
2
+ L
3
+...+ L
n
(5.28)
Benzer ekilde bu devrenin edeer in-
dktif reaktans (5.29) ve (5.30) eitlikleri ile
hesaplanr.
X
L
e
= X
L
1
+ X
L
2
+ X
L
3
+ ... + X
L
n
(5.29)
X
L
e
= 2fL
e
(5.30)
Seri bal 300 pH, 4 nH, 50 pH ve 0.1 nHlk drt kondansatr 100 V 400 Hzlik AC
kaynana balanmtr. Devrenin edeer indktansn ve indktif reaktansn
hesaplaynz.
zm 13:
L
e
= L
1
+ L
2
+ L
3
+...+ L
n
Tm bobinler nH biriminden yazlarak ilem yapldnda;
L
e
= 0.3 (10
-9
) + 4 (10
-9
) + 0.05 (10
-9
) + 0.1 (10
-9
)
L
e
= 4.45 (10
-9
) H
X
Le
= 2 (3.14) (400) (4.45) (10
-9
) = 11.18
olarak elde edilir.
112
Devr e Anal i zi
R N E K 1 2
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
6
L
1
L
2
L
3
L
4
V(t)
ekil 5.17
Seri bal
bobin
devresi.
R N E K 1 3
20 mHlik 4 bobin seri olarak balanmtr. Devrenin edeer indktansn hesaplaynz.
Bobinlerin Paralel Balanmas
ekil 5.18deki devrede bobinler paralel balan-
mtr.
n sayda paralel bal bobinin edeer en-
dktans aadaki eitlik ile belirlenir.
(5.31)
Bu devrenin edeer indktif reaktans ise
(5.32) ve (5.33) eitlikleri ile hesaplanr.
(5.32)
X
L
e
= 2fL
e
(5.33)
220 V, 50 Hzlik ebeke gerilimine 200 pH, 1 nH, 5 Hlk bobin paralel balan-
mtr. Devrenin edeer indktansn ve indktif reaktansn hesaplaynz.
zm 14:
L
e
= 1.66 (10
-10
) H
L
e
= 166 pH
X
L
e
= 2fL
e
X
L
e
= 2 (3.14) 50 (166) (10
-12
)
X
L
e
= 52.124 (10
-9
)
Bobinlerin Kark Balanmas
Kark bal bobin devrelerinde her bobin grubu ayr olarak ele alnr ve indirge-
me yaplr. ndirgeme ilemine devre sadeleene kadar devam edilir.
ekildeki devrede L
1
= 300 mH, L
2
= 600 mH, L
3
= 25 mH ve L
4
= L
5
= 100 mH ol-
duuna gre devrenin edeer indktansn hesaplaynz.
1 1
200 10
1
1 10
1
5 10
1 10
2
10
1
12 9 6
10 9
L
L
e
e
= + +
= + +

. . .
110
5
1
5 10 1 10 2 10
1
6000200000
6
9 9 5
L
L
e
e
= + +
=
. . .
1 1 1 1 1
1
2 3
X X X X X
L L L L L
e n
= + + + + ....
1 1 1 1 1
1 2 3
L L L L L
e n
= + + + + ....
113
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
7
ekil 5.18
L
1
V(t) L
2
L
3
L
4
Paralel
bal bobin
devresi.
R N E K 1 4
R N E K 1 5
zm 15:
L
1
ve L
2
bobinleri paralel baldr. L
12
= 200 mH
L
4
ve L
5
bobinleri paralel baldr. L
45
= 50 mH
L
12
, L
45
ve L
3
bobinleri seri baldr. L
e
= L
12345
= 275 mH
Bobinde Akm - Gerilim likisi
Aadaki ekilde bobin zerinden geen akm ve bo-
bin ularndaki gerilimin polariteleri grlmektedir.
L bobinin indktansn, i bobin zerinden geen
akm ve t zaman gstermek zere bobin zerinde in-
dklenen gerilim (V
L
) aadaki gibi hesaplanr.
(5.34)
(5.34) eitlii ile bobin zerinde akm deiimi olduu srece bobin zerinde
bir gerilim indklenecei, akm deiimi olmadnda bobin zerinde herhangi bir
gerilim indklenmeyecei anlalmaktadr.
(5.34) eitliinin her iki tarafnn integrali alndnda bobinden geen akm el-
de edilir.
(5.35)
I(0) bobin zerinden geen balang (t = 0 anndaki) akm ifade etmektedir.
Deeri 25 mH olan bir bobinin ierisinden geirilen akm 30 ms ierisinde 2 Adan 5 Ae
ykselmektedir. ndklenen voltajn deeri nedir?
Bobinde G ve Enerji
Bir devrede harcanan g P = Vi ile hesaplanr. Enerji (w) ise w = Vit eitlii ile
bulunur. Buradan yola karak bobinde harcanan g
(5.36)
ya da
(5.37)
P
dw
dt
L
=
P Li
di
dt
=
i t
L
v t dt I
t
( ) ( ) ( ) = +
1
0
0
V L
di
dt
L
=
V
L
5
- +
L
4
L
3
L
1
L
2
114
Devr e Anal i zi
L
L
1
L
+ -
ekil 5.19
Bobinden geen
akm ve bobin
zerindeki gerilim
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
8
eitlikleri ile hesaplanr. Enerji ise aadaki forml ile hesaplanr ve birimi Jou-
ledr.
(5.38)
ndktans 5 mH olan bir bobin zerinden 3 Alik akm akmaktadr. Bobin ze-
rindeki enerjiyi hesaplaynz.
zm 16:
w
L
(t) = 22.5 (10
-3
) Joule
Bobinin Kullanm Alanlar
Bobin iyaps ve alma prensibine bal olarak deien karakteristik zellikleri
ile elektrik/elektronikte farkl amalar yerine getirmede kullanlr. Bobinin kulla-
nm alanlarn ekillendiren bu karakteristik zellikler aadaki gibi sralanabilir.
zerinde manyetik alan olumas
zerinde ortaya kan manyetik alann elektrik enerjisi indklemesi
Doru akma kolaylk gsterip alternatif akmn geiine zorluk gstermesi
Manyetik Alan Olumas
zerinde manyetik alan olumas zellii bobinin mknatslk zellii kazanmas
demektir. Mknatslk zellii kazand iin yaknnda bulunan demir veya elik
gibi malzemeleri ekebilir. Buna elektromknatslk zellii denir ve devrelerde
bu grevi yapan bobinler genel olarak elektromknats olarak isimlendirilir. Elek-
tromknatslk zelliinin kullanld devre eleman genel olarak manyetik rle
olarak isimlendirilmektedir. Manyetik rleler ama-kapama ileminin gerektii
devrelerde kullanlr. Rlenin kullanld devrelere rnek olarak kap otomatii,
kap zili verilebilir.
Bobinin zerinde Meydana Gelen Manyetik Alann Elektrik Enerjisi
ndklemesi
Bobinlerin zerinde oluan manyetik alann bobin zerinde bir indksiyon geri-
liminin olumasna neden olmas prensibinden transformatr ve jeneratrlerde
yararlanlr.
Jeneratrler: Jeneratrler elektrik enerjisi retiminde kullanlr. Jeneratrlerde
deiken manyetik alan iinde bulunan bobin sarglar zerinde bir gerilim indk-
lenir prensibinden yararlanlr.
Transformatrler: Transformatrlerde ama iki bobinin karlkl etkileimin-
den yararlanarak mevcut elektrik enerjisini artrmak ya da azaltmaktr.
Doru Akma Kolaylk Gsterip Alternatif Akmn Geiine Zorluk
Gsterme
Bobin doru gerilimde akmn geiine omik diren gsterirken alternatif gerilim-
de akmn geiine zorluk gstermektedir. Bu zellii nedeniyle elektronikte zel-
likle filtre devrelerinde kondansatr ile birlikte yaygn olarak kullanlmaktadr.
w t
L
( ) ( ) =

1
2
5 10 3
3 2
w t Li
L
( ) =
1
2
2
115
R N E K 1 6
116
Devr e Anal i zi
Kondansatr ve bobin enerji depolayabilen devre ele-
manlardr. Kondansatr enerjiyi, plakalarna uygula-
nan potansiyel farkn oluturduu elektrik alanda de-
polarken, bobin enerjiyi zerinden geen akmn olu-
turduu manyetik alanda depolar.
Kondansatr kullanlan doru akm devrelerinde ok
ksa bir sre akm ak olur ve bu srede kondansa-
tr zerinde enerji depolanr. Enerji depolandktan
sonra akm ak durur ve kondansatr ak devre zel-
lii gsterir. Srenin ok ksa olmas nedeniyle kon-
dansatr doru akmda ak devre zellii gsterir de-
nir. Kondansatrden geen akm i = Cdv / dt eitlii
ile hesaplanr.
Alternatif akm devrelerinde kondansatr, uygulanan
gerilimin frekans kadar sklkta arj ve dearj olur. Yk-
l bir kondansatrn enerjisi ile hesaplanr.
Bobin kullanlan doru akm devrelerinde ise bobin k-
sa devre zellii gsterir. Bobin zerinde indklenen
gerilim v = Ldi / dt eitlii ile hesaplanr.
Alternatif akm devrelerinde bobin akm deiimine
kar koyar ve zerinde zt emk meydana gelir. Bu da
akm aknda gecikmeye neden olur. Bobinin enerjisi
ile belirlenir.
Seri kondansatrlerin edeer sa hesab, paralel di-
renlerdeki gibi yaplr. Paralel kondansatrlerin ede-
er sas, seri direnlerdeki gibi hesaplanr.
Seri ve paralel bal bobinlerin edeer indktans, di-
renlerdeki gibi hesaplanr.
Kondansatr ve bobin iyaps ve alma prensiplerine
bal olarak deien karakteristik zellikleri nedeniyle
farkl devrelerde farkl amalar gerekletirmek iin
kullanlr. Filtre devreleri, bobin ve kondansatrn bir-
likte kullanld devrelerden biridir.
1
2
2
Li
1
2
2
Cv
zet
117
1. Aada sas ve alma gerilimi verilen kondansa-
trlerden hangisi ekildeki devrede kullanlamaz?
a. 10 F, 40 V
b. 10 F, 30 V
c. 10 F, 28 V
d. 10 F, 20 V
e. 10 F, 10V
2. 15 pFlk dzlemsel bir kondansatrn yaltkan mal-
zemesi kttr. Kondansatrn plakalar arasndaki me-
safe 1 mm olup, 6 adet plaka kullanlmtr. Buna gre
kondansatrde kullanlan bir plakann yzey alan yak-
lak olarak nedir? (Kdn bal dielektrik katsays
(
r
) 3.5dur).
a. 2 cm
2
b. 1 cm
2
c. 2 mm
2
d. 1 mm
2
e. 0.5 mm
2
3. ekildeki devrede C
1
= 20 F, C
2
= 20 F, C
3
= 7 F,
C
4
= 3 F ise devrenin toplam sas nedir?
a. 30 F
b. 20 F
c. 10 F
d. 7 F
e. 5 F
4. ekildeki devrede L
1
= 10 mH, L
2
= 10 mH, L
3
= 30
mH ve L
4
= 60 mH ise devrenin toplam indktans nedir?
a. 110 mH
b. 95 mH
c. 40 mH
d. 25 mH
e. 30 mH
5. 30 Vluk gerilim uygulandnda 22.5 mJ enerji de-
polamas istenen bir kondansatrn kapasitesi ne ol-
maldr?
a. 25 mF
b. 40 mF
c. 50 mF
d. 40 F
e. 50 F
6. 220 V 50 Hzlik bir gerilim kaynana 10 Flk 4
adet kondansatr paralel balanmtr. Devrenin ede-
er kapasitif reaktans aadaki seeneklerden hangi-
sinde doru olarak verilmitir?
a. 40
b. 125.6
c. 159.2
d. 79.6
e. 12.7
7. 220 V 50 Hzlik bir gerilim kaynana 40 mHlik 4
adet bobin paralel balanmtr. Devrenin edeer in-
dktif reaktans aadaki seeneklerin hangisinde do-
ru olarak verilmitir?
a. 3.14
b. 50.24
c. 160
d. 10
e. 6.28
V
- +
L
4
L
3
L
1
L
2
V
+
-
C
1
C
2
C
3
C
4
20V
R
C
30
10 F
Kendimizi Snayalm
118
Devr e Anal i zi
8. ekilde sembol verilen devre eleman aadakiler-
den hangisidir?
a. Hava nveli bobin
b. Sac nveli bobin
c. Ayarl bobin
d. Ferrit nveli bobin
e. Demir nveli bobin
9. ekilde sembol verilen devre eleman aadakiler-
den hangisidir?
a. Varyabl kondansatr
b. Hava nveli kondansatr
c. Trimer kondansatr
d. Varikap
e. Toroid kondansatr
10. Kondansatrn alternatif akma kar gsterdii zor-
lua ne denir?
a. Kapasitans
b. ndktans
c. Kapasitif Reaktans
d. Endktif Reaktans
e. Omik Rezistans
1. e Yantnz yanl ise Kondansatr Seiminde
nemli Karakteristikler balkl konuyu yeni-
den gzden geiriniz.
2. b Yantnz yanl ise Kondansatrn Kapasitesi-
ne Etki Eden Faktrler balkl konuyu yeni-
den gzden geiriniz.
3. e Yantnz yanl ise Kondansatrlerin Seri, Pa-
ralel ve Kark Balanmas balkl konuyu ye-
4. d Yantnz yanl ise Bobinlerin Seri, Paralel ve
Kark Balanmas balkl konuyu yeniden
gzden geiriniz.
5. e Yantnz yanl ise Ykl Bir Kondansatrn
Sahip Olduu Enerjinin Hesaplanmas balkl
6. d Yantnz yanl ise Kondansatrlerin Seri, Pa-
ralel ve Kark Balanmas balkl konuyu ye-
7. a Yantnz yanl ise Bobinlerin Seri, Paralel ve
Kark Balanmas balkl konuyu yeniden
gzden geiriniz.
8. b Yantnz yanl ise Bobin eitleri balkl ko-
nuyu yeniden gzden geiriniz.
9. c Yantnz yanl ise Kondansatr eitleri ba-
10. c Yantnz yanl ise Kondansatr balkl ko-
119
Sra Sizde 1
Q = C.V
Q = 50.10
-6
.100 = 5.10
-3
C = 5 mC
Sra Sizde 2
Sinzoidal bir dalgann zaman bal gerilim ifadesi aa-
daki gibidir.
V = V
m
sin wt
Burada; V
m
dalgann maksimum genliini, w asal h-
zn, t ise zaman gstermektedir. Asal hz w = 2fe
eittir.
Soruda alternatif akm kaynann zamana bal ifadesi
aadaki gibi verilmitir.
Burada deeri kaynan maksimum genliini,
100 deeri ise gerilimin asal hzn gstermektedir.
Soruda asal hz w = 100 = 2f olduuna gre alter-
natif akmn frekans 50 Hz olarak bulunur. Buna gre
C ve f deeri kapasitif reaktans formlnde yerine kon-
duunda aadaki sonu elde edilir:
X
C
= 31.85 M
Sra Sizde 3
Dzlemsel bir kondansatrn kapasitesi aadaki eit-
lik ile belirlenir.
Eitlikten de grlecei zere dielektrik katsays yk-
sek yaltkan malzeme kullanmak, yzey alan geni pla-
kalar kullanmak, plaka saysn artrmak ve plakalar ara-
s mesafeyi mmkn olduu kadar azaltmak kondansa-
trn kapasitesini arttrr.
Sra Sizde 4
Kondansatrler paralel bal olduuna gre bu drt
kondansatrn edeer sas
C
e
= C
1
+ C
2
+ C
3
+ ..... +C
n
eitlii ile hesaplanr.
C
e
= 0.1 (10
-6
) + 0.1 (10
-6
) + 0.1 (10
-6
) + 0.1 (10
-6
)
C
e
= 0.4 (10
-6
) F= 0.4 F
Sra Sizde 5
C
1
ve C
2
12
= 3 mF
C
3
ve C
4
34
= 6 mF
C
34
ve C
5
345
= 9 mF
C
12
ve C
345
seri baldr.
C
es
= C
12345
= 2.25 mF
Sra Sizde 6
X
L
= 2fL
5 = 2 (3.14) 50 L
L = 0.0159 H
Sra Sizde 7
L
e
= L
1
+ L
2
+ L
3
+L
4
eitlii ile hesaplanr.
L
e
= 20 mH + 20 mH + 20mH + 20mH = 80 mH
Sra Sizde 8
Hayt, W. H., Kemmerly, J. E., Durbin S. M. (2006).
Engineering Circuit Analysis, New York: McGraw
Hill.
Crowell, B., (2011). Light and Matter, California:
Fullerton.
Boylestad, R. L. (2010). Introductory Circuit Analysis.
Prentice Hall.
Balabanian, N., (1994). Electric Circuits, New York:
McGraw-Hill.
Moura L., Darwazeh I., (2005). Introduction to Linear
Circuit Analysis and Modelling, Elsevier.
V L
di
dt
V V
L
L
=
=

=
25 10
5 2
30 10
2 5
3
3
( )
( )
( )
.
C
A n
d
r
=

8 85 10
1
12
. ( )
.( )
X
( . )( )( )( )
.
C
= =
1
2 3 14 50 100 10
10
31 4
12
9
5 2
V t =5 2 100 sin
Anahtarlamal RL ve RC devrelerinde balang koullar iin gerekli incele-
meleri yapabilecek,
Kaynaksz RL ve RC devrelerinde doal tepki analizi yapabilecek,
Diren ve g kaynaklarndan olumu devrelerde birim basamak fonksiyo-
nu analizi yapabilecek
indekiler
Zaman sabiti
Doal tepki
Birim basamak fonksiyonu
Anahtar Kavramlar
Amalarmz
Devre Analizi RL ve RC Devreleri

GR
KAYNAKSIZ RL DEVRES
KAYNAKSIZ RC DEVRES
BRM BASAMAK FONKSYONU
6
DEVRE ANALZ
GR
Bu blmde, doru akmdaki RL ve RC devrelerinin analizi ele alnmtr. ncelik-
le basit yapdaki kaynaksz RL ve RC devreleri ele alnacaktr. Bu devrelerde anah-
tarlama ncesi devrede g kayna olduu dikkate alnarak balang artlar ana-
lizi gerekletirilecektir.
Kaynaksz RL ve RC devrelerinde t = 0 anndan nce devrede en az bir kaynak
varken, t = 0 annda tm kaynaklar devreden karlmaktadr. Bu durumda devre-
nin gsterdii tepkiye doal tepki ad verilmektedir.
RL devrelerinde bobin zerinden geen akm, RC devrelerinde ise kondansatr
zerindeki gerilim ifadesi matematiksel olarak hesaplandktan sonra bu noktadan
hareketle baka elemanlar zerinden geen akm veya elemanlar zerine den
gerilimler Kirchhoff Kanunlar ve Ohm Kanunu kullanlarak bulunabilir. Genel
yaklam bal altnda bu analiz gerekletirilmektedir.
Birim basamak fonksiyonu kullanlan devreler bu blmn son konusudur. Bi-
rim basamak fonksiyonu anlk olarak devreye bir kaynan balanmas veya kar-
tlmasnda bir gsterim olarak kullanlabilir. Bu blmde diren ve g kaynakla-
rndan olumu devrelerde birim basamak fonksiyonunun etkisi incelenecektir.
Konularn pekimesi amacyla ok sayda rnee detayl olarak verilmitir.
KAYNAKSIZ RL DEVRES
erisinde bobin bulunan devrelerin anali-
zi, devreyi karakterize eden diferansiyel
denklemlerin oluturulmas ve bunlarn -
zmne baldr. Analizler zaman dilimi
dikkate alnarak gerekletirilir. t < 0 anah-
tarn konum deitirmeden nceki zaman
dilimini, t = 0 anahtarn konum deitirdii
an, t > 0 ise anahtarn konum deitirdik-
ten sonraki zaman dilimini gsterir. Analiz-
ler sonucu elde edilen denklem, homojen
dorusal diferansiyel denklemdir. Diferan-
siyel denklemin zm devrenin tepkisini
gsterir. Analizlerde devrenin yeterli sre t < 0 durumunda kald varsaylr.
RL ve RC Devreleri
ekil 6.1
R
R L
- +
+ -
L
i
Kaynaksz RL
devresi.
ekil 6.1de bir RL devresi grlmektedir. Devre zerinde o
R
, o
L
ve i ekildeki
gibi tanmldr. Bu devre iin Kirchhoffun Gerilim Kanununa gre aadaki eit-
lik yazlr:
o
R
+ o
L
= 0 (6.1)
o
R
ve o
L
ak olarak yazldnda (6.2) eitlii elde edilir:
(6.2)
Eitliin her iki taraf Lye blndnde aadaki eitlik bulunur:
(6.3)
Ayn deikenler ayn tarafa toplandnda (6.4) eitlii elde edilir:
(6.4)
Bu diferansiyel denklemin zm ise u ekildedir:
(6.5)
I
0
0 olmas bobin zerinde manyetik enerji depoland anlamna gelir. Eit-
lik (6.5)de stel fonksiyonun s deerinin negatif olmas (-Rt / L) bobinde depo-
lanan enerjinin stel olarak azald anlamna gelmektedir. Sre ilerledike akm
azalmakta ve sfr deerine yaklamaktadr.
(6.5) eitlii iin elde edilen erilerin genel yaps ayndr. R / L ya da L / R ora-
n ayn olan tm seri RL devreleri iin ayn eri elde edilir. Bu eitlikteki L / R ora-
nna Zaman Sabiti denir ve x ile gsterilir. Zaman sabitinin birimi saniyedir. Aa-
daki ekilde i nin zaman sabitine bal deiimi grlmektedir.
i(t) = I e
Rt/L
0
di
i
=
R
L
dt
di
dt
+
R
L
i = 0
Ri + L
di
dt
= 0
122
Devr e Anal i zi
0
0.05I
0
0.14I
0
0.37I
0
2 3 4 5
I
0
i
t
ekil 6.2
RL devresinde i - t
deiimi.
Zaman sabiti eitlii u ekildedir:
(6.6)
Zaman sabiti eitliine gre L sabitken R arttka zaman sabiti azalr ve bu du-
rumda (6.5) eitliine gre akm daha ksa srede snmlenir. R azaldka ise za-
man sabiti artar ve akm daha uzun srede snmlenir. Ayn inceleme R sabit tu-
tularak L iin de yaplabilir. R sabitken Lnin artmas zaman sabitinin artmasna,
Lnin azalmas ise zaman sabitinin azalmasna neden olur. Pratikte erinin 5xluk
bir srede sfrland kabul edilir. Bu durum, bobin zerindeki enerjinin 5xluk bir
srede tkendii anlamna gelmektedir.
(6.5) eitliinde xnun yerine konmasyla birlikte aadaki eitlik elde edilir.
(6.7)
Eitlikten grld zere i(t) deerinin belirlenebilmesi iin I
0
a yani akmn
balang deerine ihtiya vardr. RL devrelerinin analizinde gerekli olan balang
deerlerinin hesaplanmasnda bobinin durum
deiikliklerine ok ksa srede tepki vermeyip
belli bir sre nceki durumunu korumas zelli-
inden yararlanlr. Bu durum u ekilde ifade
edilir: I
0
= i (0
) = i (0
+
) = i (0). Bu ekilde ak-
mn balang deeri ve zaman sabiti belirlen-
dikten sonra (6.7) eitliinde yerine konarak ana-
liz tamamlanr.
ekil 6.3de grlen RL devresi dikkate aln-
dnda, zaman sabiti ayn zamanda akmn, 0.63
katna ulama sresini verir. 5xluk bir srede
geen akmn, en yksek deerini ald kabul
edilir. i akm ve t, zaman gstermek zere i - t
erisi ekil 6.4te grlmektedir.
i(t) = I e
-t/
0
x
x =
L
R
123
6. ni t e - RL ve RC Devr el er i
ekil 6.3
R
S
L
i
RL devresi.
ekil 6.4
0
0.63i
2 3 4 5
i
t
0.86i
0.95i
0.98i
i
(t)
RL devresinde i - t
erisi.
ekildeki devrede kapal olan S anahtar t = 0 annda almtr. Buna gre t = 200
msdeki i
L
akmn hesaplaynz.
zm1:
Anahtarn kapal ve ak olma durumlarna gre iki ayr devre sz konusudur.
zm iin ncelikle bu iki duruma gre devrelerin yeniden izilmesi ve iaretle-
melerin doru ekilde yaplmas gerekir. Anahtar kapal durumda iken solda gr-
len devre, anahtar ak durumda iken sada grlen devre elde edilir.
(6.7)de verilen eitlik gznne alndnda devrede ncelikle balang ann-
da bobin zerinden geen akm (I
0
) bulunmaldr. I
0
= i (0
) = i (0
+
) = i (0) oldu-
undan I
0
, t < 0 durumunda elde edilen soldaki devre esas alnarak bulunur. Bu
durumda bobin ksa devre olarak davranmaktadr ve zerinden geen akm
eklinde hesaplanr. Burada, i
L
(0
) = i
L
(0
+
) = i
L
(0) eklinde yazlma nedeni
yukarda da belirtildii gibi bobin zerinden akan akmn bir anda deimemesidir.
Anahtarn konum deitirmesinden sonraki 200. msde geen akm soruldu-
undan zaman sabitinin sadaki devre dikkate alnarak belirlenmesi gerekir.
Devrede 5Hlik bir bobin ve birbirine seri bal 2 diren yer almaktadr. Buna g-
re L = 5 H ve R
e
= 50 ohmdur.
Devrenin zaman sabiti aadaki gibi hesaplanr:
x = = =
L
R

5
50
0 1 . s
i i i A I
L L L 0
( ) ( ) ( ) . 0 0 0
24
10
2 4

= = = = =
i
24V
t=0
5H
S
+
-
40
10
L
124
Devr e Anal i zi
R N E K 1
i
24V
5H
S
+
-
40
10
L
i
5H
+
-
40
10
L
I
0
ve x yerine konarak bobin zerinden akan akm iin aadaki eitlik bulunur:
Bulunan eitlikte t = 0.2 s yerine yazlrsa akm deeri bulunur:
RL devrelerinde zaman sabitinin hesaplanmasnda devrede birden fazla diren ve bobin
varsa bu elemanlarn edeeri, Thevenin edeer bulma yntemi kullanlarak belirlenir.
ekildeki devrede kapal olan S anahtar t = 0 annda aldna gre t > 0 iin bobin ge-
riliminin zamana bal ifadesini bulunuz.
KAYNAKSIZ RC DEVRES
Bu blmde RC devresinin doal tepkisi incelenmi-
tir. RL devresinde olduu gibi analizler t < 0, t = 0 ve
t > 0 olmak zere zaman dilimi dikkate alnarak
gerekletirilir. RC devresinin yeterli sre t < 0 duru-
munda kald kabul edilmektedir.
ekil 6.5de bir RC devresi grlmektedir. Devre-
de o, i
C
ve i
R
ekildeki gibi tanmldr. Bu devre iin
Kirchhoffun Akm Kanununa gre aadaki eitlik
yazlabilir:
i
C
+ i
R
= 0 (6.8)
i
R
ve i
C
ak olarak yazldnda
(6.9)
eitlii elde edilir.
Eitliin her iki taraf Cye blndnde ise,
(6.10)
eitlii elde edilir ve ayn deikenler ayn tarafa toplandnda (6.11) eitlii
bulunur:
dv
dt
v
RC
=0
C
dv
dt
v
R
=0
i
10V
t=0
5H
S
+
-
6
4
L
i e A ( . ) . .
0 2 2 4 0 32
2
= =
i(t) I e e e
t/ t/0.1 t
= = =
0
10
2 4 2 4
x
. .
125
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
1
ekil 6.5
+
-
i
c
i
R
C R
Kaynaksz RC
devresi.
(6.11)
Elde edilen (6.11) eitlii, RL devresi iin elde edilen (6.4) eitliine benzemek-
tedir. (6.11) diferansiyel denkleminin zm (6.4) denkleminin zmne ben-
zerdir ve u ekildedir:
o(t ) = o(0)e
t/RC
= V
0
e
t/RC
(6.12)
V
0
0 olmas kondansatrn V
0
gerilimine arj olduu anlamna gelir. Eitlik
(6.12)de stel fonksiyonun s deerinin negatif olmas (t / RC ) kondansatrde
depolanan enerjinin stel olarak azald anlamna gelmektedir. Bu azalma sresi
RCye baldr. Eitlik (6.12)de RC ifadesi, RC devreleri iin zaman sabiti olarak ele
alnr ve u ekilde tanmldr:
x = RC (6.13)
Zaman sabitinin birimi saniyedir. Zaman sabiti R ve C ile doru orantl olarak
deiir. Rnin ya da Cnin artmas zaman sabitini arttrr. Ayn ekilde R ya da Cde-
ki azalma zaman sabitinin azalmasna neden olur. (6.12) eitliine gre zaman sa-
bitinin yksek olmas kondansatrn ularndaki gerilimin daha yava snmlene-
cei anlamna gelir. Zaman sabiti azaldka ise kondansatrn ularndaki gerilim
hzl snmlenir. Pratikte kondansatrn ularndaki gerilimin 5xluk bir srede s-
frland kabul edilir. Bu durum kondansatrn 5xluk bir srede dearj olduu
anlamna gelmektedir. ekil 6.6da v - t deiimi grlmektedir.
(6.12) eitliinde zaman sabiti yerine konduunda aadaki eitlik elde edilir.
o(t ) = o(0)e
t/x
= V
0
e
t/x
(6.14)
Eitlikten grld zere o (t ) deerinin belirlenebilmesi iin V
0
a yani geri-
limin balang deerine ihtiya vardr. RC devrelerinin analizinde gerekli olan
balang deerlerinin hesaplanmasnda kondansatrn durum deiikliklerine
ok ksa srede tepki vermeyip belli bir sre nceki durumunu korumas zelli-
dv
v
1
RC
dt =
126
Devr e Anal i zi
0
0.05V
0
0.14V
0
0.37V
0
2 3 4 5
V
0
v
t
ekil 6.6
RC devresinde v - t
deiimi.
inden yararlanlr. Bu durum u ekilde ifade edilir:
V
0
= o(0
) = o(0
+
) = o(0). Bu ekilde gerilimin balan-
g deeri ve zaman sabiti belirlendikten sonra (6.14)
eitliinde yerine konarak analiz tamamlanr.
ekil 6.7de grlen RC devresi dikkate alndnda,
zaman sabiti ayn zamanda kondansatrn arj olmas
esnasnda arj geriliminin 0.63 katna ulama sresidir.
Kondansatrn 5xluk bir srede ularna uygulanan
gerilimin tamamna arj olduu kabul edilir. ekil 6.8de
Vc - t erisi grlmektedir.
ekildeki devrede kapal olan S anahtar t = 0 annda almaktadr. t = 200 sde-
ki v gerilimini hesaplaynz.
zm2:
Anahtar almadan nceki (t < 0) devre sol tarafta ve aldktan sonraki (t > 0)
devre sa tarafta olmak zere aada grlmektedir.
9V
t=0
S
+
-
2
4
10 F
127
C
R
V
RC devresi.
ekil 6.8
0
0.63Vc
2 3 4 5
t
0.86Vc
0.95Vc
0.98Vc
Vc
(t)
Vc
RC devresinde Vc - t
deiimi.
R N E K 2
ekil 6.7
(6.14)te verilen eitlik gznne alndnda devrede ncelikle balang ann-
da kondansatr zerindeki gerilim (V
0
) bulunmaldr. Bunun iin sol tarafta gr-
len devre esas alnr ve ok uzun bir sre devrenin bu halde kald dnlerek
t < 0 incelemesi gerekletirilir. Bu durumda kondansatr ak devre olarak dav-
ranmaktadr ve zerindeki gerilim
o(0
) = o(0
+
) = o(0) = 9V = o
0
eklinde yazlabilir. Burada, o(0
) = o(0
+
) = o(0) eklinde yazlma nedeni, yukarda
da belirtildii gibi kondansatr zerindeki gerilimin bir anda deimemesidir.
t = 200 sdeki kondansatr ularndaki gerilim deeri istendiine gre t > 0
durumu iin analize devam etmeli ve zaman sabiti (x) belirlenmelidir. t > 0 duru-
munda devrede iki diren olduundan edeer diren kullanlmaldr. Sadaki
devre incelendiinde, 4 ve 2 luk direnlerin birbirine seri bal olmas sebe-
biyle edeer direncin 6 olduu grlmektedir.
Devrenin zaman sabiti u ekildedir:
x = RC = 6(10)(10
6
) = 6(10
5
)s
Bu durumda (6.14) eitliine gre kondansatr zerindeki gerilim,
olarak bulunur. Yukardaki eitlikte t = 0.0002 s yerine yazlrsa,
o(0.0002) = 9e
0.0002/6.10
-
5
= 325mV
deeri elde edilir.
RC devrelerinde zaman sabitinin hesaplanmasnda devrede birden fazla diren ve kondansa-
tr varsa bu elemanlarn edeeri, Thevenin edeer bulma yntemi kullanlarak belirlenir.
ekildeki devrede t = 0 annda anahtar ok ynnde hareket ettirilmektedir. t > 0
iin v (t) gerilimini hesaplaynz.
+
-
1kV
1k t=0 1k
1k
+
-
1k
1 F
v(t) v e V
t/

= = =
( )
/ ( )
0 9
0
6 10
5
x x
e e
t
t
9V
S
+
-
2
4
10 F
+
-
2
4
10 F
128
Devr e Anal i zi
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
R N E K 3
zm3:
o(t ) = o(0)e
t/x
olduuna gre o(0) ve xnun belirlenmesi gerekir. o(0) ve x
aadaki gibi belirlenir.
Bu durumda kondansatr ak devre zellii gsterir ve ularnda 1 kluk di-
ren zerine den gerilim okunur. Kondansatr bu gerilime arj olur. (Kondansa-
tr ve 1 kluk diren paralel olduundan kondansatr bu deere arj olur). Bu
gerilim deeri aadaki gibi belirlenir.
t > 0 durumunda aadaki devre elde edilir. (Bu durumda 1 kVluk gerilim
kayna ve 1 kluk diren devre ddr).
Yukarda o(0) belirlendiine gre tek bilinmeyen, zaman sabiti (x)dir. xnun
hesaplanmasnda devrede birden fazla diren olduu iin edeer diren deeri
(R
e
) kullanlmaldr. Buna gre x aadaki gibi hesaplanr.
o(t ) = o(0) . e
t/x
eitliinde v(0) ve x yerine konduunda
sonucu bulunur.
Kaynaksz RL ve RC devrelerinde analiz ilemleri aada ksaca zetlenmitir:
1. Kaynaksz RL ya da RC devrelerinde, devrenin tepkisi (doal tepki) tm ele-
manlar iin ayndr ve Ae
t/x
ya eittir. A, aranan akm ya da gerilimin ba-
lang anndaki (t=0) deerini ifade etmektedir.
2. Bu analizlerde devrede bir akm ya da gerilimin balang deeri ya doru-
dan verilir ya da t < 0 durumundaki devre verilir. Bir akm ya da gerilimin
v(t) e V
t
=

1
3
10
3 1500
x = = =

R C s
e

2
3
10 1 10
2
3
10
3 6 3
. . .
+
-
1k
1 F
1k
1k
v v v kV ( )
.
.
. 0 0 0
1 10
3 10
1 10
1
3
10
1
3
3
3
3 3
= = = = = ( ) ( )
+
-
1kV
1k 1k
+
-
1k (0)
129
balang deeri verilmemise t < 0 durumundaki analizden yararlanlarak
balang deeri hesaplanr (i (0), o(0)). t < 0 durumunda devrede kaynak
vardr. Devrede kaynak varken bobin ksa devre, kondansatr ise ak dev-
re zellii gsterir. Bu haldeyken devre bir RL devresi ise bobinden geen
akm (i ), RC devresi ise kondansatr ularndaki gerilim (o) belirlenir. Bo-
binden geen akmn deeri i (0
) = i (0) = i (0
+
)tir. Benzer ekilde kondan-
satr zerindeki gerilimin deeri o(0
) = o(0) = o(0
+
)tir.
3. t > 0 durumu iin Zaman Sabiti (x) hesaplanr. Zaman sabiti hesaplanrken
devrenin yapsna gre (RL ya da RC olma durumuna gre) devrede bulu-
nan direnlerin, bobinlerin ya da kondansatrlerin (R
e
, L
e
ya da C
e
) ede-
eri kullanlr.
4. Ae
t/x
ifadesinde balang deeri ve zaman sabiti yerine konarak akm ya
da gerilim eitlii bulunur. Bulunan bu akm ya da gerilim eitlii kullanla-
rak devredeki dier akm ya da gerilimleri hesaplamak mmkndr.
ekildeki devrede t = 0 annda S anahtar ok ynnde hareket ettiriliyorsa v (0) ve v(2 ms)
deerlerini hesaplaynz.
Genel Yaklam
RL ve RC devrelerinde sadece bobin ya da kondansatr ile ilgili parametreler de-
il dier elemanlar ile ilgili parametrelerin de incelenmesi istenebilir. Kaynaksz RL
ya da RC devrelerinde, A balang anndaki (t = 0) akm ya da gerilim deerini
gstermek zere devrenin tepkisi tm elemanlar iin ayndr ve Ae
t/x
ya eittir.
Bu yaklamla Ohm Kanunu ile Kirchhoff Kanunlar kullanlarak devrede istenen
elektriksel byklkler hesaplanabilir. Bu kapsamda aada RL ve RC devreleri
ayr ayr ele alnmtr.
Genelletirilmi RL Devreleri
RL devrelerinde bobin zerinden geen akm ya da bobin zerindeki gerilim d-
nda dier devre elemanlar ile ilgili akm ya da gerilim deerlerinin belirlenmesi
gerekebilir. Kaynaksz RL devrelerinde, devrenin tepkisi (doal tepki) tm eleman-
lar iin ayndr ve Ae
t/x
ya eittir. Bu durumda Kirchhoff Kanunlar ile Ohm Ka-
nunundan yararlanlr. Aada konu ile ilgili rneklere yer verilmitir.
ekil 6.9da grlen devrede t < 0 annda bir kaynak vardr ve t = 0 annda kay-
nak devreden karlmtr. Buna gre i
1
, i
2
ve i
L
akmlarnn belirlenmesinde aa-
daki yntem izlenir.
50V
t=0
S
+
-
800
732
2 F
130
Devr e Anal i zi
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
2
ncelikle devrenin zaman sabitini hesaplamak iin edeer diren belirlenme-
lidir. ekildeki devre iin R
e
aadaki gibidir.
(6.15)
Devrede t < 0 annda bir kaynak olduundan t = 0 annda bobin zerindeki
akm sfrdan farkldr (i
L
(0) 0).
Bu durumda bobin zerinden akan akm;
i
L
(t ) = I
L
0
e
t/x
(6.16)
eitlii ile belirlenir. Devrede R
2
direncinden geen i
2
akm iin Kirchhoffun
Akm Kanunu kullanlarak aadaki eitlik yazlr:
(6.17)
Bobinden geen akmn balang deerinden baka dier akmlarn balang
deerleri biliniyor olabilir. Bu durumda bilinen balang deerinden hareketle di-
er bilinmeyen balang deerlerine ulamak mmkndr. Direnler durum de-
iikliklerine hemen tepki verdiinden i
1
(0) i
1
(0
+
) ve i
2
(0) i
2
(0
+
)dir. Buna
gre i
2
(0
+
) iin aadaki eitlik yazlabilir.
(6.18)
i
L
(0
+
) ise aadaki eitlik ile belirlenebilir:
(6.19)
(6.17) eitliinde (6.19) eitliinde bulunan i
L
(0
+
) eitlii yerine konduunda i
2
iin aadaki eitlik elde edilir.
(6.20)
i t i
R
R
e

t/
2 1
1
2
0 ( ) ( ) =
x
i ( ) i ( ) i ( )
R R
R
i (

L
0 0 0
1 2
1 2
2
1

=
l
l
l
=

00
)
i i
R
R

2 1
1
2
0 0 ( ) ( )

=
i
R
R R
i ( )

L

2
1
1 2
0 =
l
l
l
e
t /x
R
R .R
R R
R R
e
1 2
1 2
3 4

131
ekil 6.9
R
3
R
2
R
1
R
4
i
1
i
2
i
L L
rnek RL devresi.
Bu eitlikte yer alan e
t/x
ifadesi hatrlanaca gibi bobinden geen akm ifade-
sinde de yer almaktadr ve akmn stel olarak snmlenmesini gsterir.
i
2
(t ) hesaplandktan sonra, R
2
zerine den gerilim v
2
olmak zere
o
2
(t ) = R
2
i
2
(t ) (6.21)
eitliinden hesaplanabilir.
ekildeki devrede kapal olan anahtar t = 0 annda almaktadr. t > 0 iin i
1
ve i
L
akmlarnn zamana bal ifadelerini yaznz.
zm4:
t > 0 iin i
1
ve i
L
tepkisi ayndr ve Ae
t/x
ya eittir. Bu durumda i
1
(0), i
L
(0) ve
xnun belirlenmesi gerekir.
i
L
(0)n belirlenmesi iin t < 0 analizi yaplr. Anahtar almadan nce (t=0
)
bobinler ksa devredir. Bu durumda i
L
akm, i
L
(0
) = 18/50=0.36 A eklindedir ve
i
L
(0
) = i
L
(0
+
) = i
L
(0) = 0.36 Adir.
t = 0 annda kaynak devre d kalr. t > 0 durumu iin devre incelendiinde ye-
ni devrede L
e
ve R
e
aadaki gibi hesaplanr.
i
L
120
60
90
50
1mH
2mH 3mH
i
1
+
-
i
L
t=0
120
60
90
50
1mH
2mH 3mH
18V
i
1
132
Devr e Anal i zi
R N E K 4
L
e
ve R
e
belirlendikten sonra x ve i
L
(t) aadaki gibi bulunur.
t < 0 ve t 0 durumlar iin i
L
(t) fonksiyonu aadaki gibi yazlr:
Diren zerinden geen i
1
akm anahtar almadan nce; i
1
(0
) =18/90=0.2 A
deerindedir. Anahtar aldktan sonra ise bu durumunu korumaz ve akm ani ola-
rak deiir. i
L
(0
+
) deeri bilindiine gre akm paylamndan i
1
(0
+
) ifadesi aa-
daki gibi bulunur.
i
L
(0) ve x belirlendiine gre i
1
(t) ifadesi aadaki gibi yazlr.
ekildeki devrede ak olan S anahtar t = 0 annda kapatlmaktadr. Buna gre
o(15) deerini hesaplaynz.
zm5:
t > 0 iin tm devre elemanlarnn tepkisi ayndr ve Ae
t/x
ya eittir. Bu du-
rumda o(t ) = o(0)Ae
t/x
dir. o(t) nin belirlenmesinde aadaki yntem izlenir.
t=0
+ -
1.2 0.3
0.7
S
6V
4.2H
i (t)
mA t
e
1
50000
200 0
240
=
<

t
mA t
'
!
1
1
+
1
1
0
i ( ) i ( ) mA
L 1
0 0
120 60
120 60 90
240

=

=
i (t)
mA t
e
L
t
=
< 360 0
360
50000

mmA t
'
!
1
1
+
1
1
0
x = = =
=
L
R
s
i (t) e mA
e
e
L
t
2 2 10
110
20
360
3
50000
. ( )

L mH
R
e
e
=
=

=
2 3
2 3
1 2 2
90 60 120
90 180
50 110
( )
.
( )
X
133
R N E K 5
t < 0 durumunda aadaki devre elde edilir. Devrede DC kaynak olduundan
bobin ksa devre zellii gsterir. Bu durumda 0.7 luk diren zerinden akm
gemediine dikkat edilmelidir.
t > 0 durumunda ekildeki devre elde edilir.
Bu durumda devrede 0.3 ve 0.7 luk direnler paraleldir.
Buna gre zaman sabiti;
olarak bulunur. Bobin zerinden akan i(t) akm ise aadaki gibi bulunur.
i(t) = 4e
t/20
= 4e
0.05t
A
i(t) hesaplandktan sonra, bobin zerine den gerilim hesaplanabilir:
Burada dikkat edilmesi gereken nokta yukarda verilen denklemde polarite
(kutuplama) iaretleridir. o
L
geriliminin (+) kutbu yukarda ve (-) kutbu aadadr.
Bu durumda tanmlanm o deeri ile o
L
arasnda aadaki iliki yazlabilir:
v (t) L
di
dt
d
dt
e
L
t
= = =
4 2
4
4 2 0 05 4
0 05
0 0
. . . (
.
.
( .e )
(

55 0 05
0 84

)
t t
e V ) .
.
=

x = = =
L
R
s
e
4 2
0 21
20
.
.
R
e
=
=
0 7 0 3
0 7 0 3
0 21
. ( . )
. .
. X
0.3
0.7 4.2H
i i i A ( ) ( ) ( )
. .
0 0 0
6
1 2 0 3
4

= = =
=
1.2 0.3
0.7
6V
i(0)
134
Devr e Anal i zi
o(t ) = o
L
(t ) = 0.84.e
0.05t
V
o(t ) ifadesi elde edildikten sonra t = 15 s yerine konarak aadaki sonu elde
edilir.
o(15) = 0.396 V
Aadaki devrede kapal olan anahtar t = 0 annda almaktadr. Buna gre i(t),
o
L
(t ) ve o
R
(t )yi bulunuz.
zm6:
i(t) = i (0)e
t/x
olduuna gre ncelikle i(0) balang deerinin belirlenmesi
gerekir. Bu deerin belirlenmesi iin t < 0 analizi yaplr. t < 0da devrede kaynak
vardr ve bu durumda bobin ksa devre olduundan i(0
) = 8 mAdir. Bu esnada
60 ve 40 luk direnlerden akm akmayacana dikkat edilmelidir. Bobin, anah-
tar aldktan sonra hemen durum deitirmeyeceinden i(0
)=i(0)=i(0
+
) = 8 mA
olur.
t > 0 durumu ise x zaman sabitinin hesaplanmasnda kullanlr. t > 0da devre
ekildeki gibidir.
x = L/R = 0.01/40 = 2.5(10
4
) s
i(t) = i (0)e
t/x
eitliinde, x ve i(0) deerleri yerine konur.
0.01H 40
i(0)
60
40
8mA
i(t)
t=0
60
+
-
V
L
0.01H 40
+
-
8mA
V
L
135
R N E K 6
i(t) = 8e
t/2.5.10
4
= 8e
4000t
mA
i(t) bu ekilde elde edildikten sonra o
R
(t ) ve o
L
(t ) hesaplanr.
Eitliinin zamana gre trevi alnr ve o
L
(t ) elde edilir.
o
L
(t ) = 0.01(8.10
3
)(4000)e
4000t
V
o
L
(t ) = 0.32e
4000t
V
o
R
(t ) Ohm Kanunu ile hesaplanr.
o
R
(t ) = i(t)R
40
= 8(10
3
)e
4000t
(40) = 0.32e
4000t
V
ekildeki devrede ak olan S anahtar t = 0 annda kapatlyorsa, t > 0 durumu iin v
8
(t)
ifadesini bulunuz.
Aadaki devrede kapal olan anahtar t = 0 annda almaktadr. Buna gre
i(t)yi bulunuz.
zm7:
i(t) = i (0)e
t/x
olduuna gre i(0) ve xnun belirlenmesi gerekir. i(0) t < 0 du-
rumuna gre, x ise t > 0 durumuna gre belirlenir. t < 0 durumunda devre aa-
daki gibidir. Bobin ksa devre zellii gsterir. i(0
) = 12/60 = 0.2 A. Bobin, anah-

tarn almasyla birlikte bir anda durum deitirmeyeceinden i(0
)=i(0 )=i(0
+
) =
0.2 A olur.
12V
200mH
i(t)
t=0
60
1k
t=0
+ -
2
i
2
8
1H
0.4
24V
S
8
2H
v (t) L
di
dt
d
dt
L
t
= =

0 01
8 10
3 4000
.
( ( ) e )
136
Devr e Anal i zi
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
3
R N E K 7
t > 0 durumunda devre aadaki gibi olur.
x = L/R = 200(10
3
)/1(10
3
) = 2(10
4
) s
i(t) = 0.2e
t/2(10
4
)
= 0.2e
5000t
A
ekildeki devrede ak olan S anahtar t = 0 annda kapatlyorsa, t = 0.15 s iin i
L
akm-
n hesaplaynz.
Genelletirilmi RC Devreleri
RC devrelerinde de RL devrelerinde olduu gibi kondansatr zerindeki gerilim
dnda dier devre elemanlar ile ilgili akm ya da gerilim deerlerinin belirlenme-
si gerekebilir. Kaynaksz RC devrelerinde, devrenin tepkisi (doal tepki) tm ele-
manlar iin ayndr ve Ae
t/x
ya eittir. Bu yaklam yannda Kirchhoff Kanunlar
ile Ohm Kanunu kullanlarak istenen elektriksel byklkler hesaplanr. Aada
konu ile ilgili bir rnee yer verilmitir.
ekildeki devrede o(0
) = V
0
ise o(0
+
) ve i
1
(0
+
) bulunuz.
i
1
+
-
R
1
R
2
R
3
C
S
2A
0.4H
t=0
8
i
1
i
L
i
2
2
200mH
1k
12V
i(0)
60
1k
137
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
4
R N E K 8
zm8:
Kaynaksz RC devrelerinde, devrenin tepkisi tm elemanlar iin ayn olduundan
ve o(t ) = o (0)e
t/x
ve i
1
(t ) = i
1
(0)e
t/x
dir. zm iin aadaki yntem izlenir.
Devrede birden fazla diren vardr. Zaman sabitinin hesaplanmasnda bu di-
renlerin edeeri (R
e
) kullanlr. R
e
aadaki gibi hesaplanr.
Zaman sabiti ise aadaki eitlik ile belirlenir.
x = R
e
C
Kondansatr zerinde t=0da ve t(0
+
) balangcnda kondansatr zerinde V
0
gerilimi vardr. (v(0
) = v(0
+
) = v(0) = V
0
). Ancak t(0
+
)dan sonra bu gerilim stel
olarak snmlenecektir. Bu durum aadaki gibi ifade edilir.
o (t ) = V
0
e
t/x
i
1
akm t(0
+
)da kondansatrn gerilimi ile deiir. Bu durumda Ohm Kanunu
kullanlarak i
1
akm aadaki gibi elde edilir:
BRM BASAMAK FONKSYONU
Birim basamak fonksiyonu u(t
0
) = 0 ve u(t
0
+
) = 1 deerlerini alan fonksiyondur.
Dikkat edilirse fonksiyon kesikli bir fonksiyondur ve t = 0 annda tanml deildir.
Matematiksel olarak aadaki gibi ifade edilir:
(6.22)
Birim basamak fonksiyonu u(t - t
0
)nn grafii ise ekil 6.10da grlmektedir.
t
0
= 0 olarak alndnda fonksiyonun matematiksel ifadesi aadaki gibi olur.
(6.23)
Birim basamak fonksiyonu u(t)nn grafii ise ekil 6.11de grlmektedir.
u (t)
t
t
=
<
'
!
1
1
+
1
1
0 0
1 0

u t t
t t
t t

( )

=
<
'
!
1
1
+
1
1
0
0
0
0
1
i
V
R
R
R R

-t/
e
3
1 3
1
0
=
1
)
e
x
R
R R
R R
R
e
1 3
1 3
2

.
138
Devr e Anal i zi
1
t
0
u(t-t
0
)
t
ekil 6.10
u(t - t
0
)
Birim
basamak
fonksiyonu
grafii
1
u(t)
t
0
ekil 6.11
u(t) Birim
basamak
fonksiyonu
grafii
Birim basamak fonksiyonu boyutsuzdur ve devrelerde sabit bir gerilim veya
akm deeri ile arpm eklinde ifade edilir. rnein t
0
dan sonra 5 V olan birim
basamak fonksiyonu o(t ) = 5u(t t
0
) eklinde ifade edilir. Bu gsterim, t
0
anna
kadar devreye gerilim verilmedii (gerilim kayna ksa devre, 0 V), t
0
anndan
sonra ise devreye 5 Vluk bir gerilim uyguland anlamna gelir. Benzer ekilde
t
0
dan sonra 3 Alik akm veren birim basamak fonksiyonu i (t ) = 3u(t t
0
) eklin-
de ifade edilir. Bu gsterim ise, t
0
anna kadar devreye akm verilmediini (akm
kayna ak devre, 0 A), t
0
anndan sonra devreye 3 Alik bir akm uyguland an-
lamna gelir.
Birim Basamak Fonksiyonunun Devrelerde Kullanm
Devrelerde birim basamak fonksiyonlu kaynaklar, belirli srelerde otomatik olarak
anahtarlama yapmak amac ile kullanlr. t = 0 annda anahtarn kapatlmas ya da
almas yerine bu kaynaklarn kullanld devrelerde belirli bir t
0
annda kaynak
otomatik olarak devreye girmektedir ya da devreden kmaktadr. t
0
an ncesin-
de devrede akm ya da gerilim sfrdr. Fonksiyon t
0
annda tanml olmadndan
t
0
< 0 ve t
0
> 0 durumlar deerlendirilmelidir.
ekil 6.12de birim basamak fonksiyonlu gerilim kaynann kullanld rnek
bir devre ve bu devrenin anahtarlama tertibatl edeer devresi grlmektedir.
ekil 6.12deki devrelere gre t < 0.2 sde 5 Vluk gerilim kayna ksa devredir.
Devreye bir gerilim salamaz, V = 0dr. t = 0.2 sde fonksiyon tanmszdr. t > 0.2
sde ise gerilim kayna devreye 5 Vluk gerilim salar.
Birim basamak fonksiyonlu bir akm kayna ve buna bal devre ile anahtarlama
tertibatl edeeri ekil 6.13de grlmektedir.
139
ekil 6.12
+
-
Devre
5u(t-0.2)V
+
-
Devre
5V
t=0.2s
(a) (b)
(a) Birim basamak
fonksiyonlu gerilim
kayna
(b) Birim basamak
fonksiyonlu gerilim
kaynann edeer
devresi
ekil 6.13
Devre
l
0
u(t-t
0
)
Devre
(a) (b)
l
0
t=t
0
(a) Birim basamak
fonksiyonlu akm
kayna
(b) Birim basamak
fonksiyonlu akm
kaynann edeer
devresi
ekil 6.13deki devrelere gre t < t
0
da akm kayna ak devredir. Devreye bir
akm salamaz, I =0dr. t = t
0
da fonksiyon tanmszdr. t > t
0
da ise akm kayna
devreye I
0
kadar bir akm salar.
ekildeki devrede t < 10 s ve t > 10 sde i
1
akmn hesaplaynz.
zm9:
t < 10 s durumunda gerilim kayna ksa devredir ve buna bal olarak devre-
ye herhangi bir g verilmediinden i
1
= 0 Adir.
t > 10 s durumunda R
e
= 20 dur. Devreden geen akm aadaki gibi hesap-
lanr.
40 luk direnten geen akm u ekildedir:
ekildeki devrede t < 5 s ve t > 5 sde i
1
akmn hesaplaynz.
zm10:
t < 5 durumunda akm kayna ak devredir ve direnlerden akm akmaz
i
1
= 0 A dir.
t > 5 s durumunda R
e
= 5 dur. Devreden geen akm aadaki gibi hesap-
lanr.
i A
1
10
20
10 5 = =
i
1
10
8
4
4
10u(t-5)A
I A
1
1 5
10
50
0 3 = = ( . )
( )
.
I A = =
30
20
1 5 .
12
i
1
20 40
20
+
- 30 u(t-10)V
140
Devr e Anal i zi
R N E K 9
R N E K 1 0
ekildeki devrede t > 10 sde i
1
akmn hesaplaynz.
10
1
30 20
60
+
-
12 u(t-10)V
+
-
18V
141
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
5
142
Devr e Anal i zi
Bu blmde temel devre yaplarndan olan basit yap-
daki kaynaksz RL ve RC devrelerinin doru akm ana-
lizi anlatlmtr. Devreler genel olarak iki zaman duru-
mu gznne alnarak incelenir. Bunlardan ilki olan t <
0 durumunda, devrede kaynak varken balang du-
rumlarnn belirlenmesi amacyla yaplan analizdir. kin-
ci durum olan t > 0da ise zaman sabitinin hesaplanma-
s amacyla analiz yaplr. Kaynaksz RL/RC devrelerinin
tepkisi doal tepki olarak isimlendirilir. Doal tepki
kullanlan elemanlarn deerlerine ve devredeki ba-
lant ekline baldr.
Bir edeer diren ve bir edeer indktansa indirgen-
mi RL devresinde bobin zerinden geen akmn do-
al tepkisi i (t ) = i (0)e
t/x
eitlii ile belirlenir. RL dev-
relerinde, x devre zaman sabiti L/Rye eittir. Burada
i(t) ifadesi bobin zerinden akan akm gstermektedir.
Bir edeer diren ve bir edeer kondansatre indir-
genmi RC devresinde kondansatr zerindeki
gerilimin doal tepkisi o(t ) = o(0)e
t/x
eitlii ile belir-
lenir. RC devrelerinde, x devre zaman sabiti RCye eit-
tir. Burada v(t) ifadesi kondansatr zerindeki gerilimi
gstermektedir.
Devredeki anahtarn kapatlma ve alma durumunu
modellemede, birim basamak fonksiyonu olduka kul-
lanl bir fonksiyondur. Diren ve kaynaklardan olu-
mu devrelerde birim basamak fonksiyonunun etkisi
gsterilmitir.
RL ve RC devre analizlerinin iyi bilinmesi bu devrelerin
kullanld devrelerin analizlerinin kolaylkla yaplma-
sn ve devrelerin almasnn daha kolay anlalmasn
salar. Bu durum, amaca ynelik fonksiyonel devreler
ya da cihazlar gelitirmede nemli bir admdr.
zet
143
1. 15 kluk bir diren ile 10 mHlik bir bobin seri ba-
lanmtr. Devrenin zaman sabitinin deeri nedir?
a. 6.67(10
-7
) s
b. 3.34(10
-7
) s
c. 5.21(10
-7
) s
d. 7.5(10
-7
) s
e. 1.5(10
-7
) s
2. 4.7 kluk bir diren ile 20 pFlk bir kondansatr se-
ri balanmtr. Devrenin zaman sabitinin deeri nedir?
a. 14 ns
b. 28 ns
c. 42 ns
d. 60 ns
e. 94 ns
3. ekildeki devrede R = 2.2 k, L = 1 H ve i(0) = 4
mA ise t = 200 psdeki i deeri aadaki klardan han-
gisinde doru olarak verilmitir?
a. 0 mA
b. 1.12 mA
c. 3.21 mA
d. 2.58 mA
e. 4 mA
4. ekildeki devrede R = 100 M, C = 1 F ve v(0) = 1
mV ise t = 40 sdeki v deeri aadaki klardan hangi-
sinde doru olarak verilmitir?
a. 1 mV
b. 1.4 mV
c. 0.67 mV
d. 0.85 mV
e. 0.96 mV
5. ekildeki devrede kapal olan S anahtar t = 0 ann-
da almaktadr. ekilde verilenlere gre i
L
(0) deeri
a. 1 A
b. 1.1 A
c. 1.5 A
d. 2.5 A
e. 4 A
6. ekildeki devrede t = 0 annda anahtar ok ynnde
hareket ettirilmektedir. ekilde verilenlere gre v(0) de-
eri aadakilerden hangisidir?
a. 50 V
b. 30 V
c. 25 V
d. 15 V
e. 12 V
50V
t=0
S
+
800
732
2 F
i
10V
t=0
5H
S
+
6
4
L
+
i
C R
R R
L
+ +
L
i(t)
Kendimizi Snayalm
144
Devr e Anal i zi
7. ekildeki devrede ak olan S anahtar t = 0 annda
kapatlmaktadr. ekilde verilenlere gre v
2
(t) ifadesi
nedir?
a. 19.2e
-4t
b. 19.2e
-2t
c. 9.6e
-4t
d. 9.6e
-2t
e. 12e
-4t
8. ekildeki devrede kapal olan anahtar t = 0 annda
almaktadr. ekilde verilenlere gre v
1
(t) ifadesi nedir?
a. -6e
-25t
b. 6e
-25t
c. 6e
-50t
d. -12e
-50t
e. 12e
-50t
9. ekildeki devrede ve V
1
= 30u (t 4)V ve V
2
= 24u
(t 10)V tur. 5 < t < 9 zaman aralnda i
x
akmnn de-
eri nedir?
a. 10 A
b. 8 A
c. 4 A
d. 2 A
e. 1 A
10. ekildeki devrede I
1
= 6u (t 6)A, V
1
= 44u (t)V dir.
0 < t < 6 iken V
x
geriliminin deeri nedir?
a. 3 V
b. 5 V
c. 10 V
d. 12 V
e. 20 V
+
V
1
V
x
10
20
10
20
+
I
1
+
+
i
x
30 45
6
18
V
1
V
2
t=0
+
100 100
F
1
(t)
12V
200
F 400
t=0
+
2
i
1
8
1H
0.4
24V
S
2
2H
i
2
145
1. a Yantnz yanl ise stel Tepkinin zellikleri
2. e Yantnz yanl ise Kaynaksz RC Devresi
3. d Yantnz yanl ise Kaynaksz RL Devresi
4. c Yantnz yanl ise Kaynaksz RC Devresi
5. d Yantnz yanl ise Sra Sizde 1 i yeniden
gzden geiriniz.
6. a Yantnz yanl ise Sra Sizde 2 yi yeniden
gzden geiriniz.
7. b Yantnz yanl ise Sra Sizde 3 yeniden
gzden geiriniz.
8. a Yantnz yanl ise Kaynaksz RC Devresi
9. e Yantnz yanl ise Birim Basamak Fonksiyo-
nunun Devrelerde Kullanm balkl konuyu
10. e Yantnz yanl ise Birim Basamak Fonksiyo-
nunun Devrelerde Kullanm balkl konuyu
Sra Sizde 1
t < 0 durumunda bobin ksa devre olup zerinden ge-
en akm aadaki gibi hesaplanr.
Bobin durum deiikliine hemen cevap vermeyip t = 0
-
ve t = 0
+
annda durumunu koruyacaktr. Buna gre t = 0
annda zerinden geen akm 2.5 Aya eittir.
i
L
(0
) = i
L
(0) = i
L
(0
+
) = 2.5 A = I
0
t > 0 durumunda ise bobin zerindeki akm aadaki
gibi ifade edilir.
i
L
(t) = I
0
e
Rt/L
Devredeki diren ve bobinin deerleri yukardaki eit-
likte yerine konduunda aadaki ifade elde edilir.
i
L
(t) = 2.5e
10t/5
i
L
(t) = 2.5e
2t
t > 0 durumunda ise bobin gerilimi ise aadaki eitlik-
ten bulunur:
Trev alma ilemi yapldktan sonra aadaki ifade el-
de edilir.
v(t) = 5(2)(2.5)e
2t
V
Gerekli ilemler yapldktan sonra t > 0 durumunda v
iin aadaki sonu bulunur.
v(t) = 25e
2t
v t L
di
dt
d e
dt
t
( )
( . )
= =
5
2 5
2
i A
L
( ) . 0
10
4
2 5
= =
i
10V
t=0
5H
S
+
-
6
4
L
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar Sra Sizde Yant Anahtar
146
Devr e Anal i zi
Sra Sizde 2
t < 0 durumunda kondansatr ak devre olup zerin-
de kaynak gerilimine eit bir gerilim vardr.
v(0
) = 50 V
Kondansatr durum deiikliine hemen cevap verme-
yip t = 0
ve t = 0
+
annda durumunu koruyacaktr. Bu-
na gre t = 0 annda zerindeki gerilim 50 Vye eittir.
v(0
) = v(0) = v(0
+
) = 50V = V
0
t > 0 durumunda ise kondansatr zerindeki gerilim
aadaki gibi ifade edilir:
v(t) = V
0
e
t/RC
Devredeki diren ve sa deerleri yukardaki eitlikte
yerine konduunda t > 0 durumunda kondansatr ze-
rindeki gerilim iin aadaki ifade elde edilir.
o(t) = 50e
t/2.10
6
800
o(t) = 50e
625t
t = 2 ms yerine konduunda aadaki sonuca ulalr:
o(2ms) = 50e
625(2.10
3
)
o(2ms) = 50e
1.25
o(2ms) = 14.33 V
Sra Sizde 3
t < 0 durumunda bobinler ksa devredir. 2 Hlik bobin
zerinden geen akm aadaki gibi bulunur:
Anahtar kapatld anda 2 ayr devre ortaya kar. 8
luk diren ve 2 Hlik bobinin bulunduu devrenin
zaman sabiti aadaki gibi bulunur:
t > 0 durumunda i
2
akm aadaki gibidir:
i
2
(t) = i
2
(0)e
t/x
i
2
(t) = 2.4e
t/0.25
= 2.4e
4t
8 luk diren zerine den gerilim ise aadaki gi-
bidir:
v
8
(t) = i
2
(t)R
8
= 2.4e
t/0.25
(8)
v
8
(t) = 19.2e
4t
x = = =
L
R
s
2
8
0 25 .
i A
i i i A
2
2 2 2
0
24
2
2
10
2 4
0 0 0 2 4
( ) .
( ) ( ) ( ) .

= =
= = =
t=0
+ -
2
i
2
8
1H
0.4
24V
S
8
2H
+ -
2
i
1
50V
t=0
S
+
-
800
732
2 F
147
Sra Sizde 4
t < 0 durumunda bobin ksa devre olup zerinden ge-
en akm aadaki gibi hesaplanr.
Bu durumda i
1
akm da 0.4 Aya eittir:
i
1
(0
) = 2 1.6 = 0.4 A
i
2
akm ise i
2
(0
) = 0dr.
t > 0 durumunda ise bobin zerindeki akm aadaki
gibi ifade edilir.
Burada ksa devreden dolay 8 luk direncin devreye
katlmadna dikkat edilmelidir.
i
L
(t ) = 1.6e
t/0.2
i
L
(0.15) = 1.6e
0.15/0.2
i
L
(0.15) = 0.75 A
Sra Sizde 5
t > 10 s durumunda 18 Vluk ve 12 u (t-10) Vluk kay-
naklar devrededir. Gerilim kaynaklar birbirini destek-
leyici ynde balandndan devreye saladklar geri-
lim 30 V olur.
Devrede R
e
= 20 dur. Devreden geen akm aada-
ki gibi hesaplanr.
30 ve 60 luk direnler paralel baldr. Bu iki di-
rencin edeeri 20 dur. Buna gre 20 luk diren-
ten geen akm paylam kuralna gre aadaki gibi
bulunur.
Hayt, W. H., Kemmerly, J. E., Durbin S. M. (2006).
Engineering Circuit Analysis, New York: McGraw
Hill.
Boylestad, R. L. (2010). Introductory Circuit Analysis.
Prentice Hall.
Balabanian, N., (1994). Electric Circuits, New York:
McGraw-Hill.
Moura L., Darwazeh I., (2005). Introduction to Linear
Circuit Analysis and Modelling, Elsevier.
I A
1
1 5
20
40
0 75 = = ( . ) .
I A = =
30
20
1 5 .
10
i
1
30 20
60
+
-
12 u(t-10)V
+
-
18V
i t I e
L
t
( )
.
.
/
=
= = =
0
0 4
2
0 2
x
x
L
R
s
i A
i i i A I
L
L L L
( ) .
( ) ( ) ( ) .
0 2
8
10
1 6
0 0 0 1 6
0

= =
= = = =
S
2A
0.4H
t=0
8
i
1
i
L
i
2
2
AC akm ve gerilimlerin farkl gsterimlerini anlayp yorumlayabilecek,
AC dalga deerlerini hesaplayabilecek,
Empedans ve admitans kavramlarn aklayabilecek,
Seri ve paralel devre elemanlarnn edeer empedansn AC gerilim altnda
hesaplayabilecek,
Yaplan zmlemeleri diyagram olarak izebilecek
indekiler
Asal frekans
Etkin deer
Faz as
Empedans
Fazr diyagram
Anahtar Kavramlar
Amalarmz
Devre Analizi Alternatif Akm

GR
TEMEL KAVRAMLAR
SNZODAL AKIM/GERLM N
MATEMATKSEL FADELER
FAZ KAVRAMI VE FAZ LKLER
EMPEDANS-ADMTANS
FAZR DYAGRAMLAR
7
DEVRE ANALZ
GR
Periyodik olarak yn ve bykl deien akmlara alternatif akm denir. Alter-
natif akm ksaca AA ya da ayn kelimelerin ngilizce karlklarnn ilk harflerinden
yola karak (Alternative Current) AC eklinde gsterilir. Farkl ve zel uygulama-
larda ekil 7.1de gsterilen kare, gen gibi dalga ekilleri olsa da, bilinen en yay-
gn AC dalgas ekil 7.2deki gibi bir sins grafii eklindedir. Sanayi ve konutlar-
da kullanlan akm cinsi de bu sins dalgas eklindeki alternatif akmdr.
Alternatif Akm
ekil 7.1
Kare
gen
Testere
dii
Farkl AC Dalga
ekilleri.
ekil 7.2
Zaman
A
-A
0
En Yaygn AC
Dalga Grafii.
Hepimizin bildii gibi termik, hidroelektrik ve nkleer santrallerde buhar veya
su gcnn dndrme etkisinden faydalanlmaktadr. Dnme kuvveti, rotor ad
verilen ve bir mknats olan, hareketli paraya belli bir dnme hz kazandrr. Bu
hzl dnme sonunda, hareketli bu parann d tarafnda sabit ekilde duran stator
adl parann stne sarl kablolarn ular arasnda bir gerilim yani elektrik olu-
ur. Ancak ekil 7.3de grld gibi tek bir hareketli para etrafna, daha verim-
li olmas asndan 120 ara ile sabit ksm yerletirilmitir. Dner mknatsn N
kutbu, sabit sarglara yaklap uzaklarken sins dalgasnn st yars, benzer e-
kilde dner mknatsn S kutbu, sabit sarglara yaklarken sins dalgasnn alt ya-
rs oluur. Bylece sarg
iinde de dner parann hare-
ketine gre artp azalan peri-
yodik birer dalga oluur. ok
basite indirgenmi gsterimi
ekil 7.3deki gibi olan bir al-
ternatrden, aralarnda 120
fark olan ve ekil 7.4de gste-
rilen sins dalgas yani AC
gerilim elde edilir. Alternatr-
lerden elde edilen enerjinin
akm ve gerilimi de sinzoidal-
dir. Bu ekildeki gibi bir re-
tim sonucu ortaya km alter-
natif akm, sanayide ve konut-
larda kullanlan, karmza
doru akmdan daha fazla -
kan, kullanm gerekli ve yay-
gn bir akm trdr.
150
Devr e Anal i zi
120
120 120
N
S
1. Faz
2. Faz
3. Faz
ekil 7.3
Basit Bir
Alternatr
Gsterimi.
90 180 270 360 0
1
0.5
0
-0.5
-1
ekil 7.4
Aralarnda
120lik Fark Olan
AC Dalga.
Devre Analizi dersinde ve snavlarda kullanlmak zere trigonometrik ilemlere uygun he-
sap makinesi kullanlmas gerekmektedir. zellikle snavlara gelirken bu tarz ilemlere
uygun hesap makinesi getirmeyi unutmaynz. Bu hesap makinesinin databank zellii ol-
mamas gerekmektedir. Ancak; zellikle sin, cos, tan, arcsin, arccos ve arctan gibi matema-
tiksel ilemlerin yaplmas olanakl olmaldr.
TEMEL KAVRAMLAR
Frekans
Matematikten bildiimiz sins fonksiyonunun tm zelliklerini alternatif akm da
tar. Bir sins erisinin sfr deerinden balayp, pozitif maksimum deere ula-
mas, sonra tekrar sfr deerinden negatif minimum ulaarak sfr olmas ile tam bir
dalga yapmas elektronikte cycle adn alr. ekil 7.5de AC dalgann bir cycle ad
verilen bu ksm gsterilmitir. Alternatif akmn frekans ise saniyedeki cycle say-
sdr. Frekans, f ile gsterilir. Birimi Hertzdir. Trkiyede ehir cereyannda kulla-
nlan gerilimin frekans 50 Hzdir. Bu da demektir ki kullandmz elektrik gerili-
min sinzoidal dalgas saniyede 50 kez yeniden tekrarlanmaktadr.
Hertzin az katlar mevcut deildir. st katlar ise kilohertz, megahertz ve gi-
gahertz olarak saylabilir. Bunlar arasndaki dnmlere ait bant aadaki
gibidir.
1 Hz = 10
-9
GHz = 10
-6
MHz = 10
-3
KHz (7.1)
151
7. ni t e - Al t er nat i f Ak m
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
ekil 7.5
zaman
t T T/2
1 cycle
0
pozitif
alternans
Negetif
alternans
AC Dalgann Bir
Cycle Paras.
Periyot
Bir alternatif akm dalgasnda bir cycle tamamlanncaya kadar geen sreye peri-
yot denir. Periyot T ile gsterilir, birimi saniye (sn)dir. Periyot ve frekans arasnda
aadaki bant vardr.
(7.2)
Asal frekans
Alternatif akm dalgasnda bir cycle, tam bir dairesel hareket olduundan bu hare-
ket boyunca 2 radyan kadar a taranm olur. Bir cycle ise bilindii zere, bir pe-
riyotta yani T saniyede tamamlanmaktadr. Bu durumda 2 radyanlk a T kadar
srede alnr. Asal frekans da birim zamanda radyan olarak taranan adr ve
ile gsterilir, birimi radyan/saniyedir. Forml olarak asal frekans:
(7.3)
olarak bulunur.
Aada verilen alternatif gerilim dalgasnn periyot, frekans ve asal frekansn
bulunuz.
zm1:
Bu dalgada, grld gibi bir cycle tamamlanmas iin geen sre 2 sndir. O
halde periyot 2 sn olur.
T = 2 sn
Hertz
= 2f = 2(0.5) = rad/sn
f =
T
= = 0.5
1 1
2

1
2
3 4
Gerilim
(V)
zaman (t)

=
2
T
= 2 f
T =
1
f
152
Devr e Anal i zi
R N E K 1
Bir AC dalgann bir periyodunun olumas iin geen sre 5 msn ise, bu dalgann
frekans ve asal frekansn bulunuz.
zm 2:
T = 5 msn = 510
-3
sn
= 2f = 2200 = 400 rad/sn
Bir AC gerilim dalgasnn 4 cycle oluturmas 20 Msn alyorsa, bu dalgann periyodunu,
frekansn ve asal frekansn siz hesaplayabilir misiniz?
Alternatif Akm Deerleri
Alternatif akmn lmlerinde, anlk deer, maksimum (tepe) deer, tepeden te-
peye deer, etkin deer ve ortalama deer olmak zere be farkl sonu kullanla-
bilir. Bu deerlerin hesaplanmas ve llmesi aadaki gibidir.
Anlk Deer
Alternatif akmn sinzoidal erisi zerindeki belli bir zamana kar gelen akm ya
da gerilim deerine anlk deer denir. ekil 7.6da gsterilen AC gerilim iin baz
zamanlardaki anlk deerler aada verildii gibidir.
V(2) = 7 V
V(3.5) = 3 V
V(4.2) = -2 V
V(6.8) = -6 V
Tepe Deer
Adndan da anlalaca zere bir AC dalgann tepe deeri, ulat maksimum ge-
rilim veya akm deeridir. Gerilim iin V
max
ve akm iin de I
max
eklinde sembo-
lize edilir. Bu deer her bir zamanda llen ani deerlerin en bydr. Tepe
deer V
pik
veya akm iin I
pik
olarak da sembolize edilebilir.
f
T
Hz = =
1 1
5 10
200
3
153
R N E K 2
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
1
ekil 7.6
7
3
2
6
0
gerilim
(V)
zaman (t)
6.8 4.2
3.5 2
Anlk Deerleri
ncelenecek Bir AC
Gerilim.
Tepe deeri 20 V ve frekans 200 Hz olan bir gerilim dalgasnn grafiini izebilir misiniz?
Tepeden Tepeye Deer
Tepeden tepeye yani elektronikteki yaygn kullanmyla pik-to-pik deer, AC bir
gerilim iin pozitif ve negatif tepe deerleri arasndaki farktr. V
p-p
veya V
pp
ek-
linde gsterilen bu deer:
V
p-p
= V
pik
- (-V
pik
) = 2V
pik
= 2V
max
(7.4)
olarak hesaplanr.
Etkin Deer
Alternatif akm uygulanan bir devre elemannda g bulunurken, bu dalga yap-
sndaki gerilimin hangi deeri ile hesaplama yaplmas gerektiine karar vermek
zordur. Maksimum deerin alnmas olduka yanl sonular douracaktr. nk
maksimum deere, bir cycle iinde sadece iki kez anlk olarak ulalr. Bu yzden
hesaplamalarda etkin deer kullanlr. AC devrelerde, ampermetre ve voltmetre et-
kin akm ve gerilim deerlerini ler. Etkin deer ayn zamanda bir AC kaynan,
bir diren zerinde yaratt, s etkisinin aynsn yaratan DC kaynan deeridir.
te bu DC kaynan deeri, AC kaynamzn etkin deerini verir.
Etkin deerin bir dier ad da efektik deerdir. Sembolik gsterimi alt ifadeler
kullanlmadan V ve I eklindedir. Bir AC dalgann maksimum deeri ile efektif de-
eri arasndaki ilikiler aadaki gibidir.
(7.5)
(7.6)
Ortalama Deer
Ortalama deer AC dalgaya ait bir cycle iindeki ani deerlerin ortalamas olarak
tanmlanr. Ancak AC dalgada pozitif ve negatif ani deerlerin byklkleri eit ol-
duundan ortalama deer her durumda sfr sonucuna ulaacandan, bu hesapla-
mada tm cycle yerine pozitif veya negatif alternanslardan sadece biri alnr. Bir
AC dalgann maksimum deeri biliniyorsa ortalama deer
V
ort
= 0.636V
pik
(7.7)
olarak bulunur.
Ortalama deeri 310 V olan bir AC dalgann efektif deeri ne olur?
zm 3:
V
ort
= 0.636V
pik
310 = 0.636V
pik
ve buradan da V
pik
= 487.421 V
olduundan efektif deer V= 344.606 V olarak bulunur.
V =
V
pik
2
V
pik etk
V V V
max
. = = 2 1 414
V =
V
0.707 V
etk
pik
pik

2

154
Devr e Anal i zi
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
2
R N E K 3
ehir ebeke gerilimi 220 V olduuna gre bu dalgaya ait etkin, ortalama ve maksimum ge-
rilim deerlerini de siz hesaplaynz.
SNZODAL AKIM/GERLM N MATEMATKSEL
FADELER
Belli baz zel kavram ve lmlere sahip olsa da, bir AC dalgann, matematiksel
olarak bir sins dalgasndan fark olmad aktr. O halde elektrik devresinde kul-
lanlan herhangi bir kayna, grafik olarak gstermek yerine sadece tek bir mate-
matiksel ifadeyle gstermek de yanl olmayacaktr. Bunun iin elektrik bilgisin-
den ok matematie ihtiya vardr.
Herhangi bir AC gerilim tm olarak aadaki matematiksel eitlikle ifade edilir:
V(t) = V
pik
.sin(t) veya V(t) = V
pik
.sin(2ft) (7.8)
Ayn eitlik AC akm iin de aadaki gibi yazlabilir:
I(t) = I
pik
.sin(t) veya I(t) = I
pik
.sin(2ft) (7.9)
Bu denklemler AC akm veya gerilimin ani deerleridir. Bunlar kullanlarak
herhangi bir t annda ani deer hesaplanabilir. Bunun yannda dikkat edilirse sa-
dece bu matematiksel gsterimle, tepe deer ve buna bal olarak efektif ve orta-
lama deerler kolaylkla bulunabilir. asal frekans, matematiksel bu gsterim-
den elde edildiinde de frekans ve periyot da bulunabilir ve dalga izilebilecei gi-
bi gerekli her trl hesaplama da yaplabilir.
Akm grafii aada verilen dalgann matematiksel gsterimi nasl olur?
zm 4:
T = 8 sn = 8.10
-6
sn
= 2f = 25010
3
rad/sn
I
pik
= 34 A
Bulunan bu deerlere gre matematiksel gsterimi u ekildedir:
I(t) = 34sin(25010
3
t)A
f =
T
= 125 KHz
1

4 8
zaman
12
34
-34
Akm
(amp.)
sn) (
155
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
3
R N E K 4
Efektif deeri 56 V ve periyodu 25 msn olan bir AC gerilimin matematiksel ifadesi
ve grafiksel olarak izimi nasl olur?
zm 5:
T = 25msn = 25.10
-3
sn = 2f = 80 rad/sn
V(t) = V
pik
sin(t) = 79.2sin(80t) V
Bulunan bu matematiksel ifadeye ait sinzoidal dalga aadaki gibi izilebilir.
Kullandmz ehir gerilimine ait matematiksel ifadeyi bulup, buna ait grafii de siz iz-
meyi deneyin.
FAZ KAVRAMI VE FAZ LKLER
Fazn kelime anlam deiiklik gstermeyen grnt demektir. Ancak elektronik-
te, bir AC dalgann balangcnn, eksenlerin balang noktas olan orijine ya da
iki AC dalgann birbirlerine asal olarak uzaklna faz veya faz kaymas denir.
AC kaynaklar iin faz fark kavramnn byk nemi vardr. nk AC alan
elektronik sistemlerde, her elektronik para belli bir faz farkna yol aar. alma-
larn dzgn yrtlmesi asndan bu hesaplamalar nemlidir.
Bir AC Dalgann Faz Hesab
Bir sinzoidal dalgada, dalgann balang noktas 0 gerilim ya da akm deerini
alp, pozitif ani deerler alarak maksimum deere doru artmaya balad nokta
kabul edilir. Bu AC dalgann faz hesaplanrken de bahsedilen bu balang nokta-
snn, grafik eksenlerinin kesiim noktas olan orijin noktasna asal olarak uzak-
l radyan olarak bulunur. Tek bir AC dalgann faznda ayr durum oluabilir.
Zaman
(msn)
Gerilim
(V)
79.2
-79.2
12.5
25
f =
T
= 40 Hz
1

V = V = 79.2 V
pik
2
156
Devr e Anal i zi
R N E K 5
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
4
Sfr Faz
Eer AC dalgann balang noktas, orijinle akk ise bu dalga sfr fazdadr de-
nir. Sfr fazda bir AC dalga ekil 7.7de gsterildii gibidir. Bu dalgann vektr ola-
rak gsterimi de yine ayn ekilde gsterilmitir.
Byle bir AC dalgada faz as yoktur. { = 0dr.
leri Faz
leri faz, grafiksel gsterimde, bir AC dalgann balang noktasnn, orijin noktas-
na gre daha solda olmas anlamna gelir. Byle bir sinzoidal eri ve bu eriye
ait vektrel gsterim ekil 7.8de gsterildii gibidir.
leri faz durumunda AC dalgaya ait matematiksel ifade de deiir. nk ani
deerler, eksen zerinde { kadar kaymaya uramtr. Bu matematiksel ifadeler
akm ve gerilim iin
V(t) = V
pik
.sin(t + {) veya V(t) = V
pik
.sin(2ft + {) (7.10)
I(t) = I
pik
.sin(t + {) veya I(t) = I
pik
.sin(2ft + {) (7.11)
olarak yazlr.
157
ekil 7.7
(+)
Genlik
0
(-)
T/2 T
Genlik
Sfr Fazda Bir AC
Dalga ve Vektr
Gsterimi.
ekil 7.8
(+)
Genlik
(-)
0 T/2 T
Genlik
leri Fazda Bir AC
Dalga ve Vektr
Gsterimi.
leri fazda { as hesaplanrken, periyottan faydalanlr. T, periyot ve t
faz
da
dalgann balang noktasnn orijinin ne kadar solunda kaldn gsteren zaman
olmak zere;
(7.12)
eklinde hesaplanr.
Geri Faz
Geri faz olmas durumu da, AC dalgann sfr deerini alp sonra pozitif deerlere
ykselmeye balad, balang noktasnn orijine gre sada kalmasdr. Byle
bir dalga ve yine bu dalgaya ait vektrel gsterim ekil 7.9da izilmitir.
Geri faz durumunda AC dalgaya ait akm ve gerilim matematiksel ifadeleri u
ekildedir:
V(t) = V
pik
.sin(t - {) veya V(t) = V
pik
.sin(2ft - {) (7.13)
I(t) = I
pik
.sin(t - {) veya I(t) = I
pik
.sin(2ft - {) (7.14)
olarak yazlr.
Geri fazdaki { asnn hesaplanmas da T periyot ve t
faz
da dalgann balang
noktasnn orijinin ne kadar sanda kaldn gsteren zaman olmak zere ileri
fazla ayn ekilde;
(7.15)
olarak hesaplanr.
Efektif deeri 77.782 V olan aadaki AC dalgann matematiksel ifadesi ne olur?
Volt
3 19 35
11 27
sn

.
=

=
t
T
t
T
rad
faz faz
360 2

.
=

=
t
T
t
T
rad
faz faz
360 2
158
Devr e Anal i zi
0
T/2 T
(+)
Genlik
(-)
Genlik
ekil 7.9
Geri Fazda Bir AC
Dalga ve Vektr
Gsterimi.
R N E K 6
zm 6:
Bu AC gerilimde ekilden bir cycle tamamlanma sresi olan periyodu ve dalga-
nn balang noktasnn, orijine gre sada kalma sresini bulabiliriz.
T = 16 sn olduundan bulunur.
t
faz
=3 sn olduundan bulunur ve dal-
gann matematiksel ifadesi
olacaktr.
Sizde ortalama deeri 38 A ve dalga ekli aada verilmi olan akm sinzoidalini verecek
matematiksel ifadeyi, faz kaymasn da hesaplayarak bulabilir misiniz?
ki AC Dalga Arasndaki Faz Fark
ki AC dalga arasndaki faz farkndan bahsedildiinde, dalga ekillerinin, ayn de-
eri gemeleri arasndaki radyan olarak a fark anlalmaldr. Eer ayn frekans-
l iki farkl AC dalga, ayn alarda orijini ve zaman eksenini kesiyor ve ayn yne
doru ykselmeye devam ediyorlarsa, bunlara ayn fazda dalgalardr denir. Ancak
iki AC dalgann orijini ve zaman eksenini kestii noktalar arasnda sabit uzaklklar
kalyorsa, bu durumda dalgalar arasnda faz fark vardr denir ve bu uzakln ge-
nelde radyan olarak deeri de dalgalarn faz farkn verir. ekil 7.10da ayn fazda
ve ekil 7.11de ise aralarnda faz fark bulunan AC dalgalar gsterilmitir.
2 7 12
I (A)
t(msn)
V(t) = V .sin(2 ft - ) = 110sin 125000 t -
pik

3
88
1
)

( )
= =

t
T
rad
faz
2
3 10 2
16 10
3
8
6
6
V = (77.782) = 110 V
pik
2
f
T
Hz = =
1 1
16 10
62500
6
159
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
5
ekil 7.10
V yada I
t
Ayn Fazdaki AC
Dalgalar.
Bilinmesi gereken en nemli nokta, sinzoidallerin ayn frekansta olmas gerektiidir.
Ayn frekansta olmayan sinzoidaller arasnda faz fark olmas ya da olmamasndan sz
edilemez.
Aada gsterilen iki AC gerilim dalgas iin
a) Faz fark hesaplamasn yapnz.
b) ki dalgann da ayr ayr matematiksel ifadelerini yaznz.
c) ki dalgann vektr gsterimini yapnz.
zm 7:
a) nce her iki dalgann da periyotlar incelenmeli ve frekanslarnn ayn olup
olmadna baklmaldr. Bilindii gibi ayn frekansa sahip olmayan AC dalgalar faz
bakmndan karlatrlamaz.
T
krmz
= 20 msn
T
mavi
= 20 msn
f Hz =
1
20 10
50
3
f Hz =
1
20 10
50
3
130
V
0 2 10 12
20 22
t(ms)
160
Devr e Anal i zi
V yada I
t
ekil 7.11
Aralarnda Faz
Fark Olan AC
Dalgalar.
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
R N E K 7
Bu durumda faz fark hesaplanabilir. ki dalgann da ayn yne doru ykselir-
ken, zaman eksenini kestikleri nokta arasndaki fark t
faz
= 2 msn olduundan;
olur.
b) Her iki AC gerilimin matematiksel ifadeleri, krmzda faz fark olmadndan
{ = 0 ve mavi de geri olduundan
V
krmz
(t) = V
pik
.sin(2ft) = 130 sin(100t) V
V
mavi
(t) = V
pik
.sin(2ft - {) = 130sin olacaktr.
c) ki dalgann vektr gsterimi aada izilmitir.
I
1
(t) = 65sin A ve I
2
(t) = 80sin A eklinde verilen matematik-
sel ifadelere ait AC akmlarn faz farklarn bulabilir misiniz? Hangi akmn ileri ya da ge-
ri fazda olduunu da bulunuz.
EMPEDANS - ADMTANS
Empedans
DC devrelerde bildiimiz diren ile empedans arasnda hibir fark yoktur. Ancak
AC devrelerde, direncin ksmi edeeri olarak empedans kullanlr. inde kon-
dansatr ve endktr gibi zamanla deien deerlere sahip olan elemanlarn ol-
duu devrelerin, AC uygulamalarnda empedans karmza kar. Empedans, di-
300
5
1
)
300
6
1
)
130
130
/2
/5
-
/2
-
100
5

t V
1
)

= rad
5

= =

( )
t
T
rad
faz
2 2 10 2
20 10
5
3
3
161
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
6
ren, kondansatr ve endktor ieren devrelerde, edeer karmak diren olarak
tanmlanabilir. Ayrca empedans, RLC devrelerinde akm ve gerilimin grnen
genlii ile akm ve gerilim arasndaki grnen faz farkn da aklayan nemli bir
kavramdr.
Empedans devre sembollerinde Z harfi ile gsterilir. Reel ve sanal iki ksmdan
oluan bir karmak saydr. Birimi diren birimi de olan ohm ()dur. Bu Z empe-
dansnn, reel ksm R ve sanal ksm da X ile gsterilir. Z empedans, reel ve sanal
iki saynn toplam eklinde gsteriliyorsa; bu gsterime kartezyen form, aada
olduu gibi byklk ve a ile ifade ediliyorsa da kutupsal form adn alr. Empe-
dansn kartezyen ve kutupsal formlarnn gsterimi de
Z = R + jX = |Z|E (7.16)
olarak yaplr. Empedans karmak dzlemde vektr olarak da gsterilebilir. Bu
gsterim de ekil 7.12de verilmitir.
Reel ksm R ve sanal ksm da X olan, Z empedansnn bykl ve as he-
saplanrken kullanlacak formller
(7.17)
eklindedir. Eitlik (7.17)de
eer reel ksm (R) negatif ve sa-
nal ksm (X) pozitifse; hesapla-
nacak olan a deerine (),
yani 180 eklenir. Her ikiside ne-
gatifse, hesaplanan a deerin-
den 180 karlr.
Tersi durumda, empedans
kutupsal formda verilirse, bunu
karmak forma dntrmek
iin ise kullanlacak formller re-
el ve sanal ksm iin de aa-
daki gibidir:
R = |Z| cos X = |Z| sin (7.18)
Empedans - Akm - Gerilim likisi
Empedans, bykl, kutupsal formdaki genlik olan, belli deerdeki bir diren
gibi davranr. Belirli bir I akmna kar, bu Z empedansnn zerinde oluan geri-
lim fark, Ohm Kanunu kullanarak kutupsal formda, ayn DC devrelerde olduu gi-
bi yazlabilir. Yani bu akm - gerilim eitlii
V = Z . I = I . |Z|E (7.19)
olarak yazlr. Bu ifade yazlrken devredeki akmn faz 0 olarak dnlmtr.
Bu ekilde dnldnde akm, gerilimin kadar gerisinde kalr.
Ancak akm ve gerilime ait AC dalgalarn faz 0 deilse, bu durumda, denklem-
ler bir basamak daha karmaklaacaktr. Akm ve gerilim dalgalarnn fazlar
V = |V|E
v
I = |I|E
I
(7.20)
Z R X
x
R
tan = =

(
1
)
2 2 1
162
Devr e Anal i zi
X
Z
R
ekil 7.12
Empedansn
Karmak
Dzlemde
Gsterimi.
eklinde de olabilir. Daha iyi anlalmas bakmndan bu akm ve gerilim AC dal-
galarna ait sinzoidal dalga ve vektrel izimler ekil 7.13deki gibi izilebilir.
Bu durumda Z empedans iin Ohm Kanunu
|V|E
v
= |I|E
I
. |Z|E
|V|E
v
= |I| . |Z|E ( +
I
)
|V| = |I| . |Z|E ( +
I
-
v
) (7.21)
eklinde deiir. Yani byklk ve faz ifadeleri ayr ayr eitlenirse de |V| = |I| .
|Z| ve E
v
= E (
I
+ ) olur.
AC devrelerde Ohm Kanununa benzer ekilde, empedans kullanlarak Thevenin ve Norton
Teoremleri, gerilim ve akm blm kanunlarna ait denklemler de yazlabilir.
ki ayr empedans Z
1
= 22E35 ve Z
2
= 15E(-40) eklinde ise bu empedanslarn
toplam deeri ne olur?
163
ekil 7.13
V
V
0
t
v
V
v
I
0
t
Empedans
zerindeki Akm ve
Gerilime Ait Farkl
Fazdaki Temsili
Grafikler.
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
R N E K 8
zm 8:
Z = Z
1
+ Z
2
= 22 E 35 + 15 E (-40)
= (22 cos35 + j 22 sin35) + (15 cos(-40) + j15 sin(-40))
= 18.021 + j12.618 + (11.49 - j9.642)
= 29.511 + j2.976
= 29.66 E 5.76 ohm
Z = 5 + j12 empedans zerine V
1
(t) = 36 sin(120t - /4) ve V
2
(t) = 60 sin(120t +
/5) AC gerilim kaynaklarnn toplam deerinde bir AC gerilim uygulandnda
oluacak akmn matematiksel ifadesini bulunuz.
zm 9:
nce empedans kutupsal forma dntrlr:
Z = 5 + j12 = 13 E 67.38
Sonra AC kaynaklar zerinde toplama ve sadeletirme yaplmaldr:
V = V
1
+ V
2
= (25.46 - j25.46) + (48.54 + j35.27)
= 74 + j9.81 = 74.65 E 7.55 V
Buradan akm hesaplanabilir:
Bu akmn matematiksel ifadesi de u ekildedir:
I(t) = 5.74 sin(120t - 0.33) A
Bu konu altnda verilen hesaplamalar anlayabilmek ve daha kolaylkla hesaplama ve -
zmleme yapabilmek iin matematikte karmak saylar konularn tekrar etmeniz yarar-
nza olacaktr.
Admitans
Empedans AC akm uygulanan devrelerde akma kar gsterilen zorluk olarak d-
nlrse, admitans da AC alan devrelerde, elemanlarn akma gsterdii kolay-
lk olarak tanmlanr. Y ile gsterilir. Admitansn da hem reel hem de sanal ksm
vardr. Birimi empedans biriminin tersi olan mho olarak bilinir ancak baz kaynak-
larda ise, admitans birimi olarak Siemens (S) de kullanlr. Deerinin hesaplanmas
(7.22)
eklinde yaplr. Bu durumda byklk ve faz da
Y =
1
Z
I
V
Z

. .
.
. . = =

=
( )
74 65 7 55
13 67 38
5 74 59 83 A A
=
1
)
1
)
cos sin 36
4
36
4

j
l
l
l
l

(
1
)
cos sin 60
5
60
5

j

1
)
l
l
l
l
= 36 - + 60

(
1
)
1
)

4 5
164
Devr e Anal i zi
R N E K 9
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
(7.23)
eklinde olur. Empedans, karmak say formunda olduunda, admitans hesapla-
mak iin, empedans kutupsal forma dntrmek gerekir.
Admitans deeri birden bykse, devre akm deerini artrc ynde etki gste-
rir. Y admitans deeri birden kkse de, devre akma kolaylk deil, zorluk gs-
teren bir yapdadr ve akm deeri azalan yndedir.
Z = 34 - j27 ohm olarak tanmlanan bir empedans iin
a) Edeer admitans deerini bulunuz.
b) Edeer admitans kutupsal formda yaznz.
zm 10:
a) Z = 34 - j27 43.41 E (-38.45) ohm
b) Y = 0.023 E 38.45 = 0.023 cos38.45 + j0.023 sin38.45
= 0.018 + j0.014 mho
Admitans - Akm - Gerilim likisi
Empedans, bykl kutupsal formdaki genlik olan |Z| deerinde bir diren
olarak alnp ilgili hesaplamalar yaplabildiinden, admitans da bykl |Y|
olan bir anti-diren olarak alnabilir. Belirli bir I akmna kar, Z empedans ze-
rinde oluan gerilim
V = Z . I (7.24)
olarak yazlabildiinden ve empedans ile admitans birbirlerinin arpmaya gre ter-
si olduundan, admitans ile akm ve gerilim arasndaki eitlik
I = V . Y (7.25)
ekline dnecektir.
Akm, gerilim ve admitans deerleri kutupsal formda
V = |V| E
v
I = |I| E
I
Y = |Y| E (-) (7.26)
olarak yazlrsa ayn akm-gerilim ilikisi
|I| E
I
= |V| E
v
. |Y| E (-)
|I| E
I
= |V| . |Y| E (- +
v
)
|I| = |V| . |Y| E (- +
v
-
I
) (7.27)
eklinde deiir. Bu eitlikte byklk ve faz ifadeleri ayr ayr eitlenirse de
|I|=|V|.|Y| ve E
I
=E(
v
-) olur.
Y
Z
mho
. .
. . = =

( )
=
1 1
43 41 38 45
0 023 38 45
=

1
)
tan 34 27
27
34
2 2 1
Y
Z
=
( )
1

165
R N E K 1 0
Matematiksel olarak V(t) = 50sin denklemiyle verilen bu AC kayna-
n, Y = 0.2 - j0.9 mhoya denk olan bir admitansa uygulanmasyla oluan
a) Akm,
b) Bu akmn matematiksel deerini,
c) Akm ve gerilim arasndaki faz farkn
bulunuz.
zm 11:
a) V(t) = 50sin V = 50 E (-25.71) V
Y = 0.2 - j0.9 Y = 0.922 E (-77.47) mho
I = V.Y I = (50 E (-25.71))(0.922 E (-77.47)) = 46.1 E (-103.18) A
b) I(t) = 46.1sin (180t - 0.573) A
c) Gerilim, geri fazda
Akm, 0.573 rad = 103.18 geri fazda
Akm gerilim arasndaki faz fark: { = 77.47 = 0.43 rad olur.
Bu durumda akm, gerilimden { = 77.47 daha geridedir denir.
Empedanslarn Seri ve Paralel Balanmas
Seri Balama
Empedanslarn seri balan-
ts, tpk direnlerin seri
balants gibidir. Yaplan
u uca seri balant sonucu
oluan toplam empedans,
ayr ayr empedans deer-
lerinin toplam olarak bu-
lunur. Bu balant ekli e-
kil 7.14de olduu gibidir.
Bu devrede toplam (e-
deer) empedans
(7.28)
eklinde hesaplanr. Devreden geen I akmnn deeri ise,
(7.29)
olarak hesaplanr.
I
V
Z
V
Z Z Z
ab ab
n
= =

e 1 2

Z
e
= Z Z Z
n 1 2

7
rad = 25.71
180 t
7
1
)
180 t
7
1
)
166
Devr e Anal i zi
R N E K 1 1
Z
1
Z
2
Z
n
Vab
+
-
a
b
ekil 7.14
Seri Bal
Empedanslar.
Paralel Balama
Yine direnlerin paralel ba-
lants ile ayn ekilde, top-
lam (edeer) empedansn
tersi, balanm empedansla-
rn tersleri toplamna eit ol-
mak zere yaplan hesapla-
ma ile bulunur. Bu balant,
ekil 7.15de gsterilmitir.
Bu devrede toplam (ede-
er) empedans
(7.30)
eklinde hesaplanr. Devreden geen I akmnn deeri ise, yine
(7.31)
bants ile hesaplanr.
Z = 34 - j27 olarak tanmlanan bir empedansa Z = 1210
-4
+ j410
-3
olarak ta-
nmlanan bir empedans paralel balanrsa edeer admitans ne olur?
zm 12:
Z = 12.10
-4
+ j4.10
-3
4.176.10
-3
E 73.3 ohm
=0.023 E 38.45 + 239.46 E -73.3
=0.018 + j0.014 + 68.82 - j229.385
=68.84 - j229.371 = 239.478 E -73.29
Z
e
= 4.175.10
-3
E 73.29 ohm
FAZR DYAGRAMLAR
AC akm devrelerinde bal olan elemanlar, empedans ad verilen ve kaynan fre-
kansna gre sanal ksm deien bir tepki verirler. Bu tepkiye empedans dendii-
ni bir nceki konuda sylemitik. Saf diren olmayan bu empedans, uygulanan ge-
rilimin sinzoidal dalgasnn faz asn kaydrarak akm sinzoidalini oluturur. Bu
Y
Z
mho
e
e
. . = =
1
239 478 73 29
=

. .

. . .
1
43 41 38 45
1
4 176 10 73 3
3
1 1
34 27
1
12 10 4 10
4 3
Z j
j
e

. .
=

= =

. . tan
.
.
1 744 10
4 10
12 10
5 1
3
4
I
V
Z
ab
=
e
1 1 1 1
1 2
Z Z Z Z
n e
=
167
ekil 7.15
Z
1
Z
2 Vab
+
-
a
b
Z
n
1 2 n
Paralel Bal
Empedanslar.
R N E K 1 2
akm ve gerilim ifadeleri matematiksel olarak gsterilebilecei gibi fazr olarak da
gsterilebilir. Bilindii gibi fazr, dalgann bykl ve faz as deerini ieren
bir gsterim eklidir. Fazrler, karmak dzlemde vektr olarak gsterildiinde de
fazr diyagramlar elde edilir. Faz alar birbirinden farkl ve matematiksel ifade-
leri aada verilmi sinzoidallerin, fazr diyagramndaki gsterimi ekil 7.16da
verildii gibi yaplr.
V
2
(t) = |v
2
|cos(t +
2
) V
V
3
(t) = |v
3
|cos(t -
3
) V
V
1
(t) = |v
1
|cos(t) V
AC akm ve gerilim fa-
zr diyagramnda gsteril-
diinde, aralarndaki iliki
matematiksel ifadeye g-
re daha kolay grlr. Faz
farklar ve byklk gr-
sel adan daha kolay kav-
ranr hale getirilmi olur.
Sadece AC dalgalar deil,
empedans, admitans da
Kartezyen gsteriminden
polar forma dntrle-
bildiinden bunlarda fa-
zr diyagramlarnda vek-
tr olarak izilebilirler. Bu
ekilde akm-gerilim-em-
pedans ls faz ve b-
yklk ynnden tek bir
grafikte incelenebilir. Bu
zaman-byklk eksenleriyle izilmi dalga grafiklerine gre daha kullanl bir yol-
dur. nk zaman-byklk grafiklerine empedans eklenemez. nk empedans
zamanla deimez, asal frekansa bal olarak deiir.
Fazrn Eksponansiyel Gsterimi
Elektronikte fazr yani kutupsal formda gsterilen tm deerler yani sinzoidal
akmlar, gerilimler, empedans ve admitanslar, eksponansiyel olarak da gsterilebi-
lir. Eksponansiyel gsterimde, doal logaritmann taban olan Euler saysndan ya-
rarlanlr. Kutupsal gsterimdeki faz asnn, Euler yani e saysnn ss olarak
yazlmas ile eksponansiyel gsterim oluturulabilir. Yani
Z = R + jX (7.32)
says iin kutupsal gsterimde hesaplamalar yaplarak
Z = |Z| E (7.33)
olarak bulunduunda bu say iin eksponansiyel gsterim
Z = |Z|.e
j
(7.34)
eklinde olur. nk bilindii gibi|Z|.e
j
aslnda reel ve sanal iki bileenden olu-
an bir saydr. Bu bileenler; |Z|cos says, reel yani aktif bileen, |Z|sin
says, sanal yani reaktif bileendir.
168
Devr e Anal i zi
Im
Re
V
2
V
1
V
3
2
3
ekil 7.16
Sinzoidallerin
Fazr Gsterimi.
Burada aktif bileen, kartezyen gsterimde yazlm Z saysnn, R deerine eit
ve ayn ekilde reaktif bileen de X deerine eittir.
Bu eitlikler dikkate alnarak, kutupsal formda yazlabilecek her trl AC dalga
ve empedans eksponansiyel formda da kolaylkla yazlabilir. Elektronikte bu gs-
terim olduka sk kullanlmaktadr.
Z = 8 - j4 empedansn eksponansiyel formda yaznz ve fazr olarak gsteriniz.
zm 13:
Z = 8.94 E (-26.56) = 8.94e
(-j26.56)
ohm
Deeri Z = 16 - j9 ohm olan bir empedans zerinden geen akm I = 12cos(150t - 35)
A olduuna gre
a) Gerilim deerini matematik ve fazr olarak bulunuz.
b) Bu akm-gerilim-empedans lsn fazr diyagramnda iziniz.
zm 14:
a)
I = 12 E (-35) A
V = Z.I = 18.35 E (-29.35).12 E (-35) = 220.2 E (-64.35) V
b)
Z
I
V
Z tan . =

1
)
16 9
9
16
18 35 29
2 2 1
.. 35
( )
ohm
tan . =

1
)
=
1
4
8
26 56
Z . = = 8 4 8 94
2 2
169
R N E K 1 3
R N E K 1 4
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
170
Devr e Anal i zi
Periyodik olarak yn ve bykl deien dalgalara
alternatif akm dalgalar denir. En bilinen AC dalga, si-
nus dalgalardr. Bir tam dalgann olumas sresine dal-
gann periyodu, 1 sn iinde tekrarlanan periyot saysna
dalgann frekans denir. Frekansn 2 katyla da asal
frekans hesaplanr. Periyot T, frekans f ve asal frekans
ile gsterilir.
Bir AC dalgann herhangi bir t zamanndaki deerine
anlk deer, bir periyot iinde alabilecei en yksek
deere maksimum deer ya da tepe deer, bu AC dal-
gann ayn s etkisini yaratan DC gerilime kar gelen
deere etkin ya da efektif deer ve dalgann bir peri-
yodunun ortalama deerine ortalama deer ad veril-
mektedir. Maksimum deer, etkin deerin kat ve
ortalama deer de maksimum deerin 0.636 kat alna-
rak bulunmaktadr.
Deerleri bu ekilde bulunan bir AC gerilimin matema-
tiksel ifadesi de V(t) = V
pik
.sin(t) eklinde yazlr.
Bir AC dalgann sfr deerini aldktan sonra, pozitif de-
erler almaya balad noktaya dalgann balang nok-
tas denir. Bu nokta, koordinat dzlemindeki orijinle
akksa, dalga sfr fazda, orjine gre sadaysa dalga
geri fazda, soldaysa da dalga ileri fazdadr denir. Bu faz
as ileri fazda matematiksel ifadeye eklenir, geri fazda
olduundaysa karlr. Ayn frekanstaki dalgalar arasn-
daki uzakla da iki dalga arasndaki faz fark denir.
AC alma altnda devre elemanlarnn akma kar gs-
terdii toplam dirence empedans denir. Emkedans reel
ve sanal ksm olan karmak bir saydr. Birimi dur.
Bu say kartezyen, kutupsal veya eksponansiyel form-
lardan biriyle gsterilebilir ve bunlar arasnda dnm
yaplabilir. Akm, gerilim ve empedans kutupsal form-
da yazldnda, Ohm Kanunu DCde olduu gibi yaz-
labilir. Admitans ad verilen kavram ise empedans de-
erinin arpmaya gre tersi alnarak bulunur.
Empedans, akm, gerilim ve admitans karmak dz-
lemde a ve byklk olarak bir vektr eklinde izil-
diindeyse fazr diyagramlar elde edilir. Fazr diyag-
ramlar grsel adan kolaylk ve anlalabililik salarlar.
2
zet
171
1. Etkin deeri 35 V ve asal frekans 400 olan AC
dalgann maksimum deeri ve frekans hangi kta do-
ru olarak verilmitir?
a. 49.5 V - 400Hz
b. 49.5 V - 200Hz
c. 24.75 V - 400Hz
d. 24.75 V - 200Hz
e. 55 V - 400Hz
2. Frekanslar 25 KHz olan iki AC dalgann, birinin ba-
lang noktas orjinin 4 sn sanda, dierinin balang
noktas da orjinin 5 sn solunda kalmaktadr. Buna g-
re iki dalga arasndaki faz as ka derece olur?
a. 36
b. 81
c. 99
d. 123
e. 160
3. V(t) = 150sin(800t - /4) gerilimi altnda alan bir
devrede, empedansn aktif bileeni 24 ve reaktif bi-
leeni -19 olduuna gre, devrede dolanan akmn
matematiksel ifadesi ne olur?
a. I(t) = 30.61sin(800t - 38.36)
b. I(t) = 30.61sin(800t + 38.36)
c. I(t) = 30.61sin(800t - 6.63)
d. I(t) = 4.9sin(800t - 6.63)
e. I(t) = 4.9sin(800t + 6.63)
4. AC bir kaynan besledii devrede birbirine paralel
balanm j1.8 ve j2.7 deerindeki empedanslarn
edeer empedans deeri ne olur?
a. j14.14
b. j8.48
c. j1.08
d. j2.93
e. j0.29
5. Bir empedans (-j0.21221 ) ve bu empedansn ba-
l olduu kaynak V(t) = 100sin(500t - /10) ifadesiyle
yazlabiliyorsa, bu empedans zerinden geen akmn
eksponansiyel gsterimi aadakilerden hangisi olur?
a. 47.123e
j72
b. 471.23e
j18
c. 47.123e
-j90
d. 471.23e
j72
e. 471.23e
-j90
6. Aadaki ifadelerden hangisi bir AC kaynak iin
dorudur?
a. Maksimum deer, tepeden tepeye deerin
katdr.
b. Maksimum deer, sadece (+) tepe deeridir.
c. Tepeden tepeye deerin yarsna etkin deer denir.
d. Ortalama deer, maksimum deerin yarsdr.
e. Maksimum deer, etkin deerin katdr.
7. Edeer empedans (50 - j100) olan bir devreden
geen alternatif akmn deeri, I(t) = 3sin100tdir. Bu
bilgilerle, akmn asal frekans, akmn tepe deeri ve
edeer empedansn ular arasndaki gerilimin tepe
deeri niceliklerinden hangileri bilinebilir?
a. Yalnz akmn frekans
b. Yalnz akmn tepe deeri
c. Akmn frekans ve akmn tepe deeri
d. Akmn tepe deeri ve edeer empedansn u-
lar arasndaki gerilimin tepe deeri
e. Hepsi
8. (j10) ohmluk bir dirence uygulanan gerilimin denk-
lemi V(t)=300sin(400t - 11.64)dir. Direnten geecek
olan akmn denklemi aadakilerden hangisidir?
a. I(t) = 30sin(400t - 101.64)
b. I(t) = 300sin(400t - 79.36)
c. I(t) = 300sin(400t - 101.64)
d. I(t) = 30sin(400t - 79.36)
e. I(t) = 30sin(400t - 11.64)
9. (40 - j30) luk bir empedans, etkin deeri 2 A, fre-
kans 50 Hz ve sfr fazda bir AC akm kaynana ba-
lanmtr. Empedansta oluacak olan gerilim aadaki-
lerden hangisidir?
a. V(t) = 100cos(314t-36.87)
b. V(t) = 100cos(314t-53.13)
c. V(t) = 141.42cos(314t-36.87)
d. V(t) = 141.42cos(314t-53.13)
e. V(t) = 100cos(314t+36.87)
10. V(t) = 212sin V ve I(t) = 80sin
eklinde verilen matematiksel ifadelere
ait AC gerilim ve akm arasndaki faz farknn doru
aklamas hangisidir?
a. Gerilim, akmn 30 geri fazndadr.
b. Gerilim, akmn 30 ileri fazndadr.
c. Akm, gerilimin 30 geri fazndadr.
d. Akm, gerilimin 45 ileri fazndadr.
e. Gerilim, akmn 45 ileri fazndadr.
300
15
1
)
300
10
1
)
2
2
Kendimizi Snayalm
172
Devr e Anal i zi
1. b Yantnz yanl ise Alternatif Akm Deerleri
2. b Yantnz yanl ise ki AC Dalga Arasndaki
Faz Fark balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
3. d Yantnz yanl ise Empedans - Akm - Gerilim
likisi balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
4. c Yantnz yanl ise Empedanslarn Seri ve Pa-
ralel Balanmas balkl konuyu yeniden gz-
den geiriniz.
5. d Yantnz yanl ise Fazrn Eksponansiyel
Gsterimi balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
6. e Yantnz yanl ise Alternatif Akm Deerleri
7. e Yantnz yanl ise Alternatif Akm Deerleri
8. a Yantnz yanl ise Empedans-Akm-Gerilim li-
kisi balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
9. c Yantnz yanl ise Empedans-Akm-Gerilim li-
kisi balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
10. a Yantnz yanl ise Faz Kavram ve Faz likile-
ri balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
Sra Sizde 1
= 2f = 410
5
= 1256637.06 rad/sn
Sra Sizde 2
T = 5 msn
Sra Sizde 3
V
etk
= 220 V
V
max
= 220 = 311.12 V
V
ort
= 311.120.636 = 197.87 V
Sra Sizde 4
f = 50 Hz
V
etk
= 220 V
V
max
= 220 = 311.12 V
Sra Sizde 5
T = 10 msn
I
ort
= 38 A
I
max
= I
ort
/0.636 = 59.45 A
Sra Sizde 6
A geri fazda,
A ileri fazdadr. I t t
2
80 300
5
( ) sin =
1
)

I t t
1
65 300
6
( ) sin =
1
)

5 6
11
30
66 = =
1
)
rad
I t t A ( ) . sin =
1
)
59 45 200
2
5

=

=

= =
t
T
faz
2
2 2
10
2
5
72
f Hz
T
= =
1
100
t (msn)
Gerilim (V)
311.12
10 0
-311.12
20
2
T
f
msn = =
1
20
2
t (msn)
Gerilim (V)
20
-20
2.5 5 0
f
T
KHz = =
1 1
5 10
200
6
T sn =

=
20 10
4
5 10
6
6
173
Kksal, A. ve ark. (2012). Elektrik Devreleri, Ankara,
Palme Yaynclk.
Nilsson J. W. ve Riedel S. A. (2011). Electric Circuits,
New Jersey, Pearson Education.
zbey, . (2010). Elektrik Devre Analizi 2, Ankara,
Sekin Yaynclk.
Erna, H. (1999). Pratik Elektrik ve Elektronik, stan-
bul, nklap Kitabevi.
Selek, . (2008). Alternatif Akm (AC) Devre Analizi,
Ankara, Sekin Yaynclk.
Alternatif akm devrelerinin analizini yapabilecek,
Ortalama g hesab yapabilecek,
Karmak g hesab yapabilecek,
G arpann hesaplayabilecek ve dzeltebilecek
bilgi ve becerilerine sahip olabilirsiniz.
indekiler
Alternatif akm
Anlk g
Ortalama g
Karmak g
G arpan
G arpannn dzeltilmesi
Anahtar Kavramlar
Amalarmz
Devre Analizi
GR
ALTERNATF AKIM DEVRELERNN
ANALZ
ALTERNATF AKIM DEVRELERNDE
G HESAPLAMALARI
8
DEVRE ANALZ
Alternatif Akm
Devrelerinin Analizi
ve G Hesaplamalar
GR
Alternatif akm devrelerinin analizinde daha nceki blmlerde doru akm dev-
relerinin analizinde kullanlan tm yntemler (dm gerilimleri yntemi, gz
akmlar yntemi, sperpozisyon, kaynak dnmleri, Thevenin ve Norton ede-
er devreleri) kullanlacaktr. Dolaysyla nceki blmlerde renilen yntemleri
tekrarlamak yerine bu yntemlerin alternatif akm devrelerinde kullanm rnekler-
le anlatlacaktr. Alternatif akm devrelerinin analizinde devre ncelikle fazr ve
empedans kavramlar kullanlarak frekans alanna aktarlacaktr. Bu aktarm sonu-
cu yazlacak eitlikler karmak saylar ierecektir. Daha sonra dikkatli seilen r-
neklerle yukarda bahsedilen yntemlerin uygulamas anlatlacaktr.
Herhangi bir devre eleman tarafndan salanan veya harcanan anlk g o ele-
man zerindeki gerilim dm ile eleman zerinden akan akmn arpmna eit-
tir. Ortalama g ise anlk gcn ortalamas olarak hesaplanmaktadr. Doru akm
devreleri iin anlk g ve ortalama g birbirine eittir ancak bu blmde gste-
rilecei gibi alternatif akm devrelerinde anlk ve ortalama g birbirinden farkl-
dr. Alternatif akm devrelerindeki g hesaplamalarnda anlk ve ortalama g he-
saplarnn yan sra karmak g, tepkin g, g arpan ve g arpannn d-
zeltilmesi gibi yeni kavramlar renilecektir.
ALTERNATF AKIM DEVRELERNN ANALZ
Alternatif akm devrelerinin analizinde daha nceki blmlerde doru akm dev-
relerinin analizinde kullanlan tm yntemler (dm gerilimleri yntemi, gz
akmlar yntemi, sperpozisyon, kaynak dnmleri, Thevenin ve Norton ede-
er devreleri) kullanlacaktr. Devre fazr ve empedans kavramlar kullanlarak fre-
kans alanna aktarlacaktr.
Alternatif Akm
Devrelerinin Analizi ve G
Hesaplamalar
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
Diren, Bobin ve Kondansatrlerde Frekans Alannda
Gerilim - Akm likisi
Alternatif akm devrelerinin analizine balamadan nce elektriksel elemanlarn
frekans alannda gerilim akm ilikilerini belirlemeliyiz. ekil 8.1de gsterilen R
direncinin zerinden sinzoidal i(t)=I
m
cos(t+
i
) akmnn aktn dnelim.
Diren zerindeki gerilim zaman alannda Ohm Kanunundan v(t) = Ri(t) =
RI
m
cos(t+
i
) olarak yazlr. Akm ve gerilim fazr gs-
terimleri I=I
m
E
i
ve V=RI
m
E
i
olduundan, gerilim fa-
zr ile akm fazr arasndaki iliki V=RI olarak bulu-
nur. Bu eitlik direnlerde gerilim - akm ilikisinin fre-
kans alanndaki ifadesidir ve zaman alanndaki Ohm
Kanunu ile benzerdir. Direnlerde gerilim ve akm faz
alar birbirine eittir.
ekil 8.2de gsterilen L bobininin zerinden sinzoidal i(t) = I
m
cos(t+
i
) ak-
mnn aktn dnelim. Bobin zerindeki gerilim zaman alannda
olarak yazlr. Akm ve
gerilim fazr gsterimleri I=I
m
E
i
ve V=LI
m
E
i
90
=jLI
m
E
i
olduundan, gerilim fazr ile akm fazr
arasndaki iliki V=jwLI olarak bulunur. Bobinlerde ak-
mn faz ile gerilimin faz arasnda 90 faz fark bulun-
maktadr ve akm gerilimi 90 farkla takip etmektedir.
ekil 8.3de gsterilen C kondansatrnn zerindeki gerilimin
v(t)=V
m
cos(t+
v
) olduunu dnelim. Kondansatrde gerilim akm ilikisi za-
man alannda ola-
rak yazlr. Akm ve gerilim fazr gsterimleri V=V
m
E
v
ve
I=CV
m
E
v
90=jCV
m
E
v
olduundan, gerilim faz-
r ile akm fazr arasndaki iliki I=jCV olarak bulu-
nur. Kondansatrlerde de akmn faz ile gerilimin faz
arasnda 90 faz fark bulunmaktadr, ancak akm gerili-
min 90 farkla nnden gitmektedir.
Empedans
Frekans alannda diren, bobin ve kondansatrlerde gerilim-akm ilikilerinin
(8.1)
olduu gsterildi. Bu ilikiler genel olarak V=ZI eklinde ifade edilebilir. Z ilgi-
li elemann empedansdr ve srasyla Z
R
=R, Z
L
=jL ve Z
C
=1/jC olarak hesap-
lanr. Bobin ve kondansatrn empedanslar frekansa bal olarak deimekte-
dir, dolaysyla bobin ve kondansatr ieren devrelerin tepkileri frekans dei-
tike deimektedir.
V=RI, V=j LI, V=
1
j
I
C
i t C
dv
dt
CV sin t CV cos t
m v m v
( ) ( ) ( ) = = = 90
0
v t L
di
dt
LI sin t LI cos t
m i m i
( ) ( ) ( ) = = = 90
0
176
Devr e Anal i zi
i(t)
R
+ v(t) -
ekil 8.1
Diren iin gerilim
- akm ilikisi.
i(t)
L
+ v(t) -
ekil 8.2
Bobin iin gerilim -
akm ilikisi.
i(t)
C
+ v(t) -
ekil 8.3
Kondansatr iin
gerilim - akm
ilikisi.
Devrenin Zaman Alanndan Frekans Alanna Aktarlmas
Eer devre zaman alannda verilirse (kaynaklar zamana bal, L ve C srasyla
Henry ve Farad cinsinden) ncelikle frekans alanna aktarlmaldr. Bunun iin
kaynaklar fazr eklinde ifade edilir, bobin ve kondansatr ise empedans eklin-
de hesaplanr. Devredeki gerilim ve akmlarda fazr olarak gsterilir.
ekilde verilen devreyi zaman alanndan frekans alanna aktarnz.
zm 1:
Verilen devredeki kaynak fazr olarak 25E30 olarak ifade edilir. Devrenin
frekans 50 rad/s olduundan bobin ve kondansatrn empedanslar
Z
L
=jL=j50(2)=J100 ve olarak bulunur. Aada
devrenin frekans alanndaki hali izilmitir.
ekilde verilen devreyi zaman alanndan frekans alanna aktarnz.
Devre frekans alanna aktarldktan sonra devre analiz yntemleri kullanlarak
istenilen akm ve gerilimler fazr olarak hesaplanacaktr. Fazre kar gelen zaman
alan ifadesi kolaylkla yazlabilir. Takip eden blmlerde rneklerle alternatif
akm devrelerinin analizi yaplacaktr.
+
-
10sin(1000t-20)V
2k
1k
2H
1 F
5cos1000tV
+
-
50 60
-j20
+
-
25 -30V
j100
Z
j C
j
j
c
= = =
1 1
50 10
20
3
( )

50 60
1mF
+
-
2H
25cos(50t-30)V
177
8. ni t e - Al t er nat i f Ak m Devr el er i ni n Anal i zi ve G Hesapl amal ar
R N E K 1
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
1
Kirchhoff Kanunlarnn Kullanm
ekilde verilen devrede I
1
akmn ve V
1
gerilimini hesaplaynz. Devredeki kayna-
n frekans 50 Hz ise akm ve gerilimi zaman alannda yaznz.
zm 2:
Bu problemin zmnde ilk olarak kaynak tarafndan grlen toplam empe-
dans hesaplayacaz. Bu empedans kullanarak I
1
akmn bulacaz. Daha sonra
V
1
gerilimini hesaplayacaz.
V
s
kayna tarafndan grlen edeer empedans u ekildedir:
Bu durumda olarak bulunur. Kirc-
hhoffun gerilim kanunu kullanlarak V
1
= V
s
4I
1
= 24E60 10E29.06 = 3.26 +
j15.92= 16.25E78.43 V olarak hesaplanr.
Devrenin radyal frekans = 2f=2(50)=100 rad/s olarak hesaplanr. Bu durumda
i
1
(t)=2.5cos(100t+29.06)A
v
1
(t)=16.25cos(100t+78.43)V
olarak yazlr.
Dm Gerilimleri Yntemi
ekilde verilen dm gerilimlerini fazr formunda bulunuz.

2 0A
j5
V
1
V
2
10

2 45A
-j4
I
V
Z j
A
s
e
1
24 60
8 24 4 94
2 5 29 06 = =

. .
. .
Z
j j
j j
j
j
j
e
=

=

= 4
6 8 4
6 8 4
4
24 48
8 2
4 4 24 4
( )( )
. .994 8 24 4 94 = . . j
4 8
-j4 +
-
V
s
=

24 60V
j6
+
-
V
1
I
1
178
Devr e Anal i zi
R N E K 2
R N E K 3
zm 3:
Dm eitlikleri
olarak yazlr. Eitliklerin zmnden
V
1
=5.24j4.18 V V
2
=7.33j11.56 V
olarak bulunur.
Gz Akmlar Yntemi
2
akmn gz akmlar yntemini kullanarak bulunuz.
zm 4:
ki gz arasndaki akm kaynandan dolay devrede bir tane spergz olu-
maktadr. Spergz eitlii u ekildedir:
2I
1
+(2j2)I
2
=24E0
Bu eitlikte iki bilinmeyen (I
1
ve I
2
) bulunmaktadr. Akm kaynan kullanarak
I
2
I
1
=2E90
eitlii yazlabilir. Bu eitlikten I
1
= I
2
2E90=I
2
j2 bulunup ilk eitlikte yerine
konulursa
olarak bulunur.
0
akmn
a. dm gerilimleri ve
b. gz akmlar yntemlerini kullanarak bulunuz.
2 2 2 2 24 0
4 2 24 4
24 4
4
2 2
2 2
( ) ( )
( )
I j j I
j I j I
j
=
= =

=
j
A
2
5 44 36 .

24 0V
j2
I
1
+
-

2 90A
2
-j2
2
I
2
V V V
j
j V j V
1 1 2
1 2
10 5
2 0 1 2 2 20 0

= =

( ) ==
= =
20
5 4
2 45 4 40 45
2 1 2
1 2
V V
j
V
j
j V jV

. . = 28 28 28 28 j
179
R N E K 4
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
2
Sperpozisyon Yntemi
ekilde verilen devrede v
1
(t) = 12 cos(4000t + 45)V ve v
2
(t) = 5cos 3000t V olarak
verilmitir. Devreden akan i(t) akmnn yatkn durum ifadesini bulunuz.
zm 5:
Kaynaklarn frekanslar farkl olduundan i(t)yi bulmak iin kullanlacak tek
yntem sperpozisyon yntemidir.
i. v
2
(t) kaynan etkisizletirip (ksa devre yaparak) v
1
(t) kaynandan dolay
devreden akan akm bulalm. Kaynan frekans 4000 rad/s olduundan bo-
binin empedans j2000 olarak bulunur. Devrenin zaman alanndaki ve fre-
kans alanndaki durumlar aada izilmitir.
ii. v
1
(t) kaynan etkisizletirip (ksa devre yaparak) v
2
(t) kaynandan dolay
devreden akan akm bulalm. Kaynan frekans 3000 rad/s olduundan bo-
binin empedans j1500 olarak bulunur. Devrenin zaman alanndaki ve fre-
kans alanndaki durumlar aada izilmitir.
I
j
mA
1
12 45
3000 2000
3 328 11 71 =

. .
j2k
12 45 V
3k
+
-
I
1
3k
+
-
V
1
(t)
(t)
0.5H
3k
+
-
+
-
V
1
(t) V
2
(t)
(t)
0.5H
+
-
+
-
j1 2
1
1
0
12 0 V 6 0 V
180
Devr e Anal i zi
R N E K 5
i(t)=i
1
(t) + i
2
(t)=(3.328 cos (4000t+11.71)1.49 cos (3000t26.56)) mA
Kaynak Dnm Yntemi
ekilde verilen devrede I akmn kaynak dnmleri kullanarak bulunuz.
zm 6:
lk olarak ideal gerilim kayna ve j2 empedansndan oluan pratik gerilim
kaynan pratik akm kaynana dntrelim.
Devre aada gsterilen devreye dnr. Yeni devrede j2 ve 4 paralel-
dir. Bu iki empedansn paralel edeeri 0.8 j1.6 olarak hesaplanr.
deal akm kayna ve paralelindeki (0.8 - j1.6) empedans pratik bir gerilim
kaynana dntrlebilir. Kaynan deeri V
1
=6E90(0.8j1.6)=10.733E26.56V
olarak hesaplanr. Yeni devre aada izilmitir.
6 90A 4
-j2
+
-
6 30V
j3
I
I
j
A
1
12 0
2
6 90 =

12 0V 4
-j2
+
-
+
-
6 30V
j3
I
I
j
mA
2
5 0
3000 1500
1 49 26 56 =

. .
3k
+
-
2
5 0V
j1.5k
3k
+
-
V
2
(t)
2
(t)
0.5H
181
R N E K 6
Devreden akan akm
olarak bulunur.
Thevenin Edeeri
ekilde verilen devrede V
0
gerilimini Thevenin edeer yntemini kullanarak bulunuz.
zm 7:
lk olarak ular arasnda V
0
gerilimi olan 2 luk direncin ularn ak devre
yaparak bu ular arasndaki V
TH
gerilimini bulalm. Bu amala kullanlacak devre
aada verilmektedir.
Devredeki sol gzden akan akm
olarak bulunur. Thevenin gerilimi
V
TH
=j2I12E0=25.44E4512E0=6+j18 V
olarak bulunur.
I
j
A =

=
( )
( )
( )
( )
.
36 0
2 2
36 0
2 2 45
12 72 45

-j2
+
-
12 0V
2
+
-
24 0V
j2
+
-
V
TH
I
-j2
+
-
12 0V
2
+
-
2
24 0V
j2 +
-
V
0
I
j j
A =

=
( . . )
( . . )
.
10 73 26 56 6 30
0 8 1 6 3
2 95 38

10.73 26.56V
-j1.6
+
-
+
-
6 30V
j3
I
0.8
182
Devr e Anal i zi
R N E K 7
Thevenin empedans Z
TH
yi bulmak iin her iki gerilim kaynan ksa devre
yapp ular arasndan grlen edeer empedans hesaplayalm. lgili devre aa-
da verilmitir. Bu devrede 2 ve j2 paralel, j2 ise bu paralel empedans bir-
leimine seri baldr ve Thevenin empedans
olarak bulunur.
Thevenin edeer devresi ve 2 luk diren seri balanarak istenilen gerilim
aadaki ekilden
olarak hesaplanr.
ekilde verilen devrede V
0
gerilimini Thevenin edeer devresi yntemini kullanarak
bulunuz.
ALTERNATF AKIM DEVRELERNDE G
HESAPLAMALARI
nceki blmlerde alternatif akm devrelerinde bir noktadaki gerilim veya akmn
hesaplanmas zerinde duruldu. Bir dier nemli konu, bir elektrik eleman tara-
fndan salanan veya harcanan gcn hesaplanmasdr. Bu blmde alternatif
akm devrelerinde anlk g, ortalama g, karmak g ve g arpan konular
zerinde durulacaktr.
2
j2
-j2
- +
+
-
V
0 2
4 0A 12 0V
-j1
1
+
-
2 V
0
+
- 6+j18 V
V
j
j
j j
j V
=

= =
2
3
6 18
2 6 18 3
10
12 12 90 ( )
( )( )
-j2
2
j2 Z
TH
Z =
2(j2)
2+j2
j2=
4j-4j+4
2+j2
=
4
2+j2
=1 j1
TH

183
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
3
Anlk G
nceki blmlerde anlatlan iaret konvansiyonu kullanlarak bir elektriksel ele-
man tarafndan harcanan veya salanan anlk gcn, elemann zerindeki gerilim
dm ile eleman zerinden akan akmn arpm olarak hesapland gsteril-
miti. Bir elektriksel eleman zerinden akan akm i(t)=I
m
cos(t+
i
) ve elemann
zerindeki gerilim v(t)=V
m
cos(t+
v
) olarak verilsin. Bu durumda anlk g
p(t)=v(t)i(t)=V
m
cos (t+
v
) I
m
cos (t+
i
) (8.2)
olarak yazlr. trigonometrik bants kul-
lanlarak
(8.3)
olarak yazlabilir. Bu ifadeden grld gibi anlk g iki terimden olumak-
tadr. Birinci terim sabit bir deerdir. kinci terim ise frekans akm ve gerilimin fre-
kansnn iki kat olan sinzoidal bir dalgadr.
Bir elektriksel elemann zerinden akan akm i(t)=2 cos(5t+30 )A ve elemann
zerindeki gerilim v(t)=4 cos(5t+60 )V olarak verilmitir. Eleman tarafndan sa-
lanan (harcanan) anlk gc hesaplaynz. Gerilim, akm ve anlk gc ayn gra-
fik zerinde iziniz.
zm 8:
Anlk g formln kullanarak
=4cos(30)+4cos(10t+90)=3.46+4 cos(10t+90)W
olarak hesaplanr. Gerilim, akm ve anlk gcn izimleri aada verilmitir. ekil-
den grld gibi anlk gcn bir ortalama deeri bulunmaktadr ve anlk gcn
frekans gerilim ve akmn frekansnn iki katdr.
Zaman(sn)
3.464
8
6
4
2
0
-2
-4
0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.2 1.4 1.6 1.8 2
i(t)
v(t)
p(t)
porta
p t t ( )
( )
cos( ) cos( ) =
l
l
l
4 2
2
60 30 10 60 30
p(t)=
V I
[cos ( )+cos(2 t+ + )]
m m
v v
2

i i
cos cos cos( ) cos( ) a b a b a b =
l
l
l
1
2
184
Devr e Anal i zi
R N E K 8
Ortalama g
Herhangi bir periyodik fonksiyonun ortalamas, fonksiyonun bir periyot boyunca
alnan integralinin periyota blnmesiyle hesaplanr. Gerilim ve akmn ayn fre-
kanstaki sinzoidal fonksiyonlar olmas durumunda ortalama g
(8.4)
olarak bulunur.
Dirente Ortalama G
Direnlerde
v
=
i
&cos(
v

i
)=1 olduundan diren tarafndan harcanan ortalama g
(8.5)
forml ile hesaplanr.
Reaktif Elemanlarda (Bobin ve Kondansatr) Ortalama G
Bobin ve kondansatrlerde gerilim ve akm arasndaki faz fark +

90 ve cos(
v
i
)=0 olduundan bobin ve kondansatr tarafndan ortalama g harcanmaz yani
P
L
=P
C
=0dr. Bu nedenle bobin ve kondansatr kaypsz eleman olarak nitelendirilir.
ekilde gsterilen devrede salanan ve harcanan ortalama glerin eit olduunu
gsteriniz.
zm 9:
Devreden akan akm
olarak bulunur.
Kaynak tarafndan salanan ortalama g u ekildedir:
Diren tarafndan harcanan ortalama g u ekildedir:
P V I cos cos
s m m v i
= = =
1
2
1
2
10 3 53 60 15 12 ( ) ( )( . ) ( )

..5W
I
V
Z j
A = =

=
10 60
2 2
3 53 15
.
2
10 60V
j2
+
-
1
P V I I R
V
R
R m m m
m
= = =
1
2
1
2 2
2
2
P V I cos
m m v i
=
1
2
( )
P
T
V I
cos cos t dt
m m
T
v i v i
=
l
l
l
1
2
2
0
( ) ( )
P
T
V I cos t cos t dt
m
T
m v i
=
1
0
( ) ( )
185
R N E K 9
Bobin ortalama g harcamamaktadr. Bu nedenle salanan ve harcanan orta-
lama g birbirine eittir.
ekilde gsterilen devrede her bir diren tarafndan harcanan ortalama gc hesaplaynz.
Ortalama Gcn Etkin Deer Kullanlarak Hesaplanmas
Sinzoidal sinyallerin etkin deerinin olduu 7. blmde anlatlmt.
Etkin deerler kullanlarak ortalama g
(8.6)
olarak hesaplanr. Bu durumda diren tarafndan harcanan ortalama g
(8.7)
eklindedir.
Grnr G ve G arpan
Sinzoidal kaynakl devrelerde bir elemanla ilgili ortalama gcn P=V
etk
I
etk
cos(
v

i
) olduunu gstermitik. Bu eitlikte V
etk
I
etk
arpm grnr g ola-
rak adlandrlr. cos(
v

i
) terimi birimsiz bir sabit ve ortalama gcn birimi Watt
olduu halde, grnen g ile ortalama gc ayrtrabilmek iin grnen gcn
birimi Volt-Amper (VA) olarak seilmitir. G arpan ise ortalama gcn grnr
gce oran olarak tarif edilir ve forml ile hesaplanr.
(
v
i
) as g arpan as olarak adlandrlr. G arpan as pozitif olduu
durumda g arpan ileri g arpan, negatif olduu durumda ise geri g ar-
pan olarak adlandrlr. G arpan as ayn zamanda g hesab yaplan ular
arasndaki edeer empedansn faz asna eittir.
Empedans Z = 60+j40 olan elektriksel bir yk zerindeki gerilim
v(t)=160cos(377t+10)V olarak verilmitir. Ykn harcad ortalama gc, g
arpan asn, g arpann ve grnr gc hesaplaynz.
PF=
V I
cos( )
etk etk
i
P
v
=
P
R
etk
R
V
R
=V I I
etk etk etk
= =
2
2
P=
V I
cos( )=
V
cos( )=V I co
m m
v i
m
v i etk etk
2
2 2

I
m
ss( )
v i

V =
V
etk
m
2
+
-
2
-j4 4 12 60V
P I R W
R m
= = =
1
2
1
2
3 53 2 12 5
2 2
( . ) .
186
Devr e Anal i zi
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
4
R N E K 1 0
zm 10:
Devrenin frekans alanndaki izimi aada gsterilmitir.
Devreden akan akm olur.
Ykn harcad ortalama g
G faktr as 10 (23.69)=33.69,
G arpan cos(33.69) = 0.8321 geri,
Grnr g olarak hesaplanr.
ekilde gsterilen devrenin kaynak tarafndan grlen g arpann hesaplay-
nz. Kaynak tarafndan salanan ortalama gc hesaplaynz.
zm 11:
Kaynak tarafndan grlen g arpann hesaplamak iin kaynan grd
edeer empedans bulmalyz.
Bu durumda g arpan as ve g arpan
cos(20.62)=0.936 geri olarak bulunur. Kaynak zerinden akan akm u ekildedir:
P=120(9.45)cos(0(20.62))=1061 W
I
Z j
etk
e
=

=
=

120 0 120 68
808 304
8160
863 3 20 62
( )
. .
== 9 45 20 62 . . A
etk
tan .
1
)
=
1
304
808
20 62
Z
j j
e
=

=
(8-j6)j4 24+j32
8-j2
+10=
(104+j12)(
8 6 4
10
88+j2)
=
808+j304
68 68

+
-
j4
10
120 0 Vetk
I
-j6
8
147 69
0 8321
177 5
.
.
. = VA
P W = =
160 2 2188
2
10 23 69 147 69
( . )
cos( ( . )) .
I
j
A =

=
160 10
60 40
2 2188 23 69 . .
+
-
j40
60
160 10 V
I
187
R N E K 1 1
ekilde gsterilen devrede kaynak tarafndan grlen g arpann, kaynak tarafndan
salanan ve her bir diren tarafndan harcanan ortalama gc hesaplaynz.
Karmak G
Sinzoidal kaynakl bir devrede g hesaplama-
larn kolaylatrmak amacyla kullanlan bir kav-
ram karmak g kavramdr. G analizinde kar-
mak g kavram bir yk tarafndan harcanan
gle ilgili tm bilgileri ierdii iin nemlidir.
ekil 8.4de gsterilen ykte gerilim ve akmn
ayn frekanstaki sinzoidal fonksiyonlar oldukla-
r ve fazr olarak V=V
m
E
V
, =
m
E
i
eklinde
ifade edildiklerini varsayalm.
Yk tarafndan harcanan karmak g S geri-
lim fazr ile akm fazrnn eleniinin arpm
(8.8)
olarak hesaplanr. Bu eitlikte, I*, I akmnn eleniidir. Karmak g ifadesinden
grld gibi, karmak gcn bykl (V
etk
I
etk
) grnr gtr. Bu neden-
le karmak gcn birimi Volt-Amperdir (VA). Karmak gcn as da g arpa-
n asna eittir. Karmak gcn gerek ksm, V
etk
I
etk
cos(
v

i
), ortalama g-
ce eittir ve gerek g olarakta adlandrlr. Karmak gcn sanal ksm, V
etk
I
etk
sin(
v

i
) tepkin g olarak adlandrlr ve Q harfi ile temsil edilir. Tepkin gcn
birimi Volt-Amper-Reaktif (VAR)dir.
Direnlerde (
v

i
)=0 ve sin(
v

i
)=0 olduundan direnler tepkin g harca-
mazlar yani Q
R
=0 olur. Bobinlerde (
v

i
)=90 ve sin(
v

i
)=1 olduundan tepkin
g pozitiftir ve bobinler tepkin g harcarlar. Kondansatrlerde ise (
v

i
)=-90 ve
sin(
v

i
)=-1dir ve kondansatrler iin tepkin g negatiftir. Bu nedenle kondan-
satrler devreye tepkin g salarlar. Q > 0 olduunda g arpan geri, Q < 0 ol-
duunda g arpan ileri olarak nitelendirilir. Q = 0 olmas durumunda devrede
tepkin g harcanmaz ve bu devre sadece diren olan bir devre anlamna gelir.
S VI V I V I V I
etk etk etk v etk i etk etk v
= = = =
1
2
* (
*

ii
etk etk v i etk etk v i
V I jV I
)
cos( ) sin( ) =
1 2
+
-
16cos(2t-40)V
3H
0.25F
188
Devr e Anal i zi
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
5
V(t)
+
-
i(t)
Yk
ekil 8.4
Karmak g.
Bir elektriksel yk iin V
etk
=110E85V ve I
etk
=0.4E15 A olarak verilmitir. Kar-
mak gc, grnr gc, ortalama gc, tepkin gc ve yk empedansn he-
saplaynz.
zm 12:
Karmak g S=V
etk
I*
etk
=(110E85)(0.4E-15)=44E70VA olarak hesaplanr.
Grnr g, karmak gcn bykl olduu iin 44 VA olacaktr. Karmak
g, S=44cos (70)+j44sin(70) VA eklinde yazlrsa gerek ksm ortalama g,
sanal ksm ise tepkin g olacandan P=44cos(70)=15.05W ve Q=44sin(70)
=41.35 VAR olur. Q pozitif olduundan g arpan geri g arpandr ve de-
eri cos(70)= 0.342dir. Yk empedans ise
olarak he-
saplanr.
Bir sinzoidal kaynak Z=250E-75 deerindeki elektriksel yke 20 kVAR tepkin g
salamaktadr. Bu yk iin
a. g arpann,
b. grnr gc,
c. ortalama gc hesaplaynz.
ekillerde ayn elektriksel g salayc tarafndan 1 dirence sahip iletim hatt
araclyla beslenen iki mteri gsterilmektedir. Her iki mteri 5 kW ortalama
g harcamaktadr ve yklerin ular arasndaki gerilim 220 V
etk
olarak verilmi-
tir. Soldaki mterinin g arpan 0.6 geri ve sadaki mterinin g arpan 0.9
geri olarak verilmitir. letim hatlarnda oluan ortalama g kayplarn ve g
salayc firmann her mteriye 5 kW g vermesi iin ne kadar ortalama g
retmesi gerektiini hesaplaynz.
zm13:
Soldaki devreden akan akmn bykl dier
devreden akan akmn bykl ise olarak bulunur.
Birinci devrede iletim hatt direnci zerindeki kayp ortalama g
I A
etk 1
5000
220 0 9
25 25 = =
( )( . )
.
I A
etk 1
5000
220 0 6
37 88 = =
( )( . )
. ,
Z
V
I
j
etk
etk
= =

=
110 85
0 4 15
275 70 275

.
cos sinn( ) . . 70 94 06 258 42 = j
189
R N E K 1 2
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
6
R N E K 1 3
Vs 220Vetk
+
-
5kW
0.6 Geri G
letim hatt
1
+
-
Vs 220Vetk
+
-
5kW
0.9 Geri G
letim hatt
1
+
-
P
L1
=(37.88
2
)1=1434.9 W ve ikinci devrede iletim hatt direnci zerindeki kayp or-
talama g ise P
L2
= (25.25
2
)1=637.56W. Bu durumda g salayc firma, birinci
mteri iin 6434.9 W retmeli, ikinci mteri iin ise 5637.56 W retmelidir. Top-
lam retilen ortalama g 12077.46 W olmakta, ancak bunun 10000 W ksm fay-
dal olarak kullanlmakta, 2077.46 W ksm iletim hatlarnda kaybolmaktadr.
G arpannn Dzeltilmesi
rnek 13de anlatlan durumun nedeni mterilerin g arpanlarnn dk olma-
sdr. G arpan dk olunca iletim hattndan akan akm ykselmekte ve iletim
hatt direnci zerindeki I
2
R kayb artmaktadr. Bu nedenle g salayc firma m-
terilerinin g arpanlarn belli bir deer zerine karmalarn istemekte, aksi hal-
de dk g arpan olan firmalara elektrii daha yksek fiyatla satmaktadr.
Mteriler yksek fiyatl elektrik almamak iin g arpann dzeltecek tedbirleri
alrlar. G arpannn dzeltilmesi iin genellikle motorlardan dolay endktif
olan yklere paralel olarak kondansatr balanmaktadr. Kondansatr devreye
tepkin g salad iin yk tarafndan harcanan tepkin g dmektedir. Ortala-
ma g sabit kald iin iletim hattndan ekilen akm azalmakta ve bunun sonu-
cu olarak iletim hatt direnci zerindeki kayp ortalama g daha az olmaktadr.
Sonu olarak mteriye salanacak belli miktardaki ortalama g iin salayc fir-
mann retmesi gereken ortalama g miktar azalmaktadr.
rnek 13deki birinci mterinin g arpann 0.95 geri olarak dzeltmek iin
gerekli kondansatr hesaplaynz. G arpannn 0.95 geri olmas durumunda
g salayc firmann salamas gereken ortalama g ne kadardr? Kaynan
frekansnn 50 Hz olduunu varsaynz.
zm 14:
G arpan dzeltici kondansatrn baland durumdaki devre aada gs-
terilmektedir.
Birinci mterinin g arpan 0.6 geri olduu durumda g arpan as
cos
1
(0.6)=53.13, harcad tepkin g ve kar-
mak g S
1eski
=5000+6666.67 VA olarak bulunur.
5000
0 6
53 13 6666 67
.
sin( . ) . = VAR
+
-
Vs
C
1
220Vetk
+
-
5kW
0.95 Geri G
letim hatt
1
190
Devr e Anal i zi
R N E K 1 4
Mterinin g arpan 0.95 geri olarak dzeltildiinde g arpan as
cos
1
(0.95)=18.19, harcanan tepkin g ve kar-
mak g S
1yeni
=5000+1643.42 VA olarak bulunur.
Bu durumda birinci mterinin g arpan dzeltici kondansatrnn sala-
mas gereken tepkin g 1643.42 - 6666.67=-5023.25 VAR olarak bulunur. Buradan
balanacak kondansatr
olarak hesaplanr. G arpan 0.95 olduunda iletim hattndan akan akmn b-
ykl , iletim hatt direnci zerindeki kayp ortala-
ma g P
L1
=(23.92
2
)1=572.17 W olacaktr. Bylece g salayc firma birinci m-
teriye 5000 W ortalama g salamak iin daha az ortalama g (5572.17 W) ret-
mek zorunda kalacaktr. Bu sistemin verimliliini arttrc bir yaklamdr.
I A
etk 1
5000
220 0 95
23 92 = =
( )( . )
.
Q
X
X
X
c
c
c
c
1
2
1
1
1
5023 25
220 5023 25
48400
0 104 = = = = .
.
.
== = = =
1 1 1
100 0 104
0 03
1
1
1
C
C
X
F
c
( . )
.
5000
0 95
18 19 1643 42
.
sin( . ) . = VAR
191
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
192
Devr e Anal i zi
Alternatif akm devrelerinin analizinde daha nceden
doru akm devrelerinin analizinde renilen yntem-
ler (Ohm Kanunu, Kirchoffun akm ve gerilim kanun-
lar, dm gerilimleri yntemi, gz akmlar yntemi,
sperpozisyon, kaynak dnmleri ve Thevenin-Nor-
ton edeer devreleri) kullanlmaktadr. Ancak devre
nce zaman alanndan frekans alanna aktarlmaktadr.
Devrenin frekans alanna aktarmnda kaynaklar fazr
olarak ifade edilmekte, diren, bobin ve kondansatr
ise empedans olarak frekans alanna aktarlmaktadr.
stenilen byklk frekans alannda bulunduktan son-
ra bu bykln zaman alan ifadesi yazlmaktadr.
Alternatif akm devrelerinde anlk g elektriksel ele-
mannn zerinden akan akm ile eleman zerindeki
gerilim dmnn arpm olarak hesaplanmaktadr.
Anlk gcn iki bileeni bulunmaktadr. Bu bileenler-
den biri sabit bir say olup,
ortalama g olarak adlandrlmaktadr, birimi Watt
(W)dr. kinci bileen ise gerilim ve akmn frekansnn
iki kat frekansla deien sinzoidal bir sinyaldir. Kay-
naklar ortalama g retebilir veya harcayabilir, diren-
ler hep ortalama g harcarlar, bobin ve kondansatr
ortalama g harcamazlar. Ortalama g ifadesindeki
cos(
v
-
i
) g arpan, ise grnr g olarak
adlandrlr. Grnr gcn birimi Volt-Amperdir (VA).
Alternatif akm devrelerindeki bir dier g kavram re-
aktif gtr ve olarak ifade
edilir, birimi Volt-Amper Reaktif (VAR)dir. Kaynaklar
reaktif g retebilir veya harcayabilir. Direnler reaktif
g harcamazlar, bobinler reaktif g harcar ve kon-
dansatrler reaktif g salarlar.
G arpannn dk olmas iletim hattndan akan ak-
mn dolaysyla iletim hatt zerinde kaybolan gcn
yksek olmasna sebep olmaktadr. G arpannn yk-
seltilmesi devreye paralel balanan kondansatrler yar-
dmyla yaplmaktadr.
Q V
m v i
=
1
2
I sin( )
m

1
2
V
m
I
m
P=
1
V I cos( - ) ,
m m v
2

i
1
)
zet
193
1. i(t) akmnn ifadesi aadakilerden hangisidir?
a. 4.95 E 45 A
b. 4.95 cos (4t+45) A
c. 5 cos (4t+30) A
d.
e. 3 sin (4t+45) A
2. V
1
(t)nin ifadesi aadakilerden hangisidir?
a. 1.649 cos (2t 22.84)V
b. 2.3 sin (2t 73.84)V
c. 2.68 cos (2t 63.43)V
d. 1.649 cos (4t 75.84)V
e. 1.44 sin (2t 22.84)V
3. Devreden akan akmn zaman alanndaki ifadesi aa-
a. 0.894 cos (1000t + 63.43) A
b. 12 cos (1000t + 25) A
c. 12 E58 A
d. 10 sin (1000t 60) A
e. 5 cos (6000t + 25) A
4. a b ular arasndaki Thevenin gerilimi aadaki-
lerden hangisidir?
a. V
TH
= 2.5 E 30.6 V
b. V
TH
= 8 E 56 V
c. V
TH
= 4.5 E 26.56 V
d. V
TH
= 5.6 E 26.56 V
e. V
TH
= 10 E 0 V
5. Herhangi bir elektriksel yk 0.9 geri g arpan ile
10 kVA harcamaktadr. Ykn harcad karmak g-
cn ifadesi aadakilerden hangisidir?
a. 10000 + j3200 VA
b. 9 kW
c. 9000 + j4359 VA
d. 10000 + j4400VA
e. 9000 VAR
6. V gerilimi aadaki hangi yntem kullanlarak bu-
lunabilir?
a. Dm gerilimi
b. Gz akmlar
c. Sperpozisyon
d. Thevenin edeeri
e. Hepsi
+
-
+
-
1
1
1H
V
+
-
Sin2t V
cos20t V
+
-
3
j4
5
10 0 V
a
b
+
-
50
100cos1000t V
0.1H
5
F
6cos2t V
V
1
+
-
1
+
-
1H
3 2 45 A
+
-
2
i(t)
1/8 F
14cos4t V
Kendimizi Snayalm
194
Devr e Anal i zi
7. Devrede kaynak tarafndan grlen g arpan aa-
a. 0.707 ileri
b. 0.707 geri
c. 0.9 geri
d. 0.6 ileri
e. 0.6 geri
8. Bir fabrika 5000 + j5000 VA karmak g harcamak-
tadr. Bu fabrikann g faktrn 0.9 geri yapmak iin
paralel balanacak kondansatrn salayaca tepkin
g miktar aadakilerden hangisidir?
a. 2578 VAR
b. 3500 VAR
c. 2578 VAR
d. 2300 VA
e. 2578 W
9. Bir elektriksel yk zerindeki gerilimin etkin deer
ifadesi v
etk
= 1.8cos(3t 35) V ve yk zerinden akan
akmn etkin deer ifadesi de i
etk
= 0.15cos(3t + 10) A
olarak verilmitir. Ykte harcanan (salanan) tepkin
g aadakilerden hangisidir?
a. 0.27 VAR (harcar)
b. 0.19 VAR (harcar)
c. 0.27 VAR (salar)
d. 0.14 VAR (salar)
e. 0.19 VAR (salar)
10. Devrede kaynak tarafndan salanan ortalama g
a. 25 W
b. 50 W
c. 10 W
d. 100 W
e. 12.5 W
1. b Yantnz yanl ise Kirchoff Kanunlarnn Kulla-
nm balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
3. a Yantnz yanl ise Gz Akmlar Yntemi ba-
4. d Yantnz yanl ise Thevenin Edeeri Ynte-
5. c Yantnz yanl ise Karmak G balkl ko-
6. c Yantnz yanl ise Sperpozisyon Yntemi
7. b Yantnz yanl ise G arpan balkl ko-
8. c Yantnz yanl ise G arpannn Dzeltilme-
si balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
9. e Yantnz yanl ise Karmak G balkl ko-
10. e Yantnz yanl ise Ortalama G balkl ko-
+
-
4
10cos2t V
4H
1/8F
+
-
4
10cos2t V
4H
1/8F
195
Sra Sizde 1
Sra Sizde 2
Dm gerilimleri yntemini uygulamak iin V
0
nokta-
snda eitlik yazalm:
Bu eitlikten V
0
zlr ve
olarak bulunur.
Gz akmlar yntemi iin her gze bir akm atanan
devre aadaki gibidir
Gz akmlar eitlikleri u ekildedir:
(1 + j1)I
1
I
2
= 12
I
1
+ 3I
2
= 6
I
0
= I
1
I
2
Yukardaki eitliklerden I
0
= 6.86E 42.47 A olarak
bulunur.
Sra Sizde 3
Thevenin gerilimini bulmak iin direncin ularn ak
devre yapalm ve ak devre gerilimini bulalm. lgili
devre aada verilmitir.
Bu devrede 4 Alk kaynaktan dolay spergz bulun-
maktadr. Alt gze I
1
ve st gze I
2
akm atanp (saat
ynnde) eitlikler yazlrsa
2I
2
+ 12 + j2I
1
j2I
1
= 0 elde edilir.
Buradan I
2
= -6 A bulunur.
I
1
I
2
= 4 eitliinden I
1
= 2 A ve
V
TH
= 12 + j2I
1
= 12 j4 V olarak bulunur.
Thevenin empedansn bulmak iin kaynaklar etkisiz-
letirelim (akm kayna ak devre, gerilim kayna k-
sa devre). Bu durumda (2 j2) ile j2 paraleldir ve
olarak bulunur.
Thevenin edeer devreyi ve 2luk direnci seri balar-
sak devre aadaki gibi olur.
Bu devreden,
olarak hesaplanr.
V V
0
4 2 45 =
+
-
2 j2
12-j4 V
V
0
+
-
2
Z
j j
j j
j
TH
=

=
( )( )

2 2 2
2 2 2
2 2
Z
TH
2
j2
-j2
V
TH
2
j2
-j2
+
-
-+
4 0A
12 0V
+
-
+
-
j1 2
1
1
2
1
1 1
0
12 0 V 6 0 V
I
V
A
0
0
1
6 86 42 47 = = . .
V
j
V V
0 0 0
12
1 1
6
2
0

=
+
-
+
-
j1 2
1
1
0
12 0 V 6 0 V
V
0
+
-
+
-
1k j2k
2k
10 -110V 5 0 V
-j1k
196
Devr e Anal i zi
Sra Sizde 4
Kaynan grd edeer empedans
Devreden akan akm
olarak bulunur.
2 tarafndan harcanan ortalama g
4 tarafndan harcanan ortalama gc bulmak iin I
1
akmn bulalm:
olarak bulunur.
Sra Sizde 5
Devrenin frekans alanndaki hali aadaki ekilde ve-
rilmitir. Kaynak tarafndan grlen g arpann bula-
bilmek iin edeer empedans (Z
e
) bulalm
G arpan as
G arpan cos(14.62)=0.97 ileri
Kaynak zerinden akan akm u ekildedir:
1 tarafndan harcanan ortalama g ise,
olarak bulunur.
2 tarafndan harcanan ortalama gc bulabilmek iin
zerinden akan akm bulalm:
Bu durumda,
olarak bulunur.
Sra Sizde 6
Empedansn faz as 75 olduundan g arpan
cos(75)= 0.2588 ileri olarak bulunur.
Tepkin g Q= grnr g*sin(75) eitliinden
Grnr g=20000/sin(75)= 20705 VA,
Ortalama g=Grnr g*cos(75)= 5358.6W
olarak bulunur.
Mehmet nder Efe (2011). Devre Analizi I, Sekin Ya-
ynclk, Ankara.
Mehmet nder Efe (2011). Devre Analizi II, Sekin
Yaynclk, Ankara.
Charles K. Alexander and Matthew N.O. Sadiku (2009),
Fundamentals of Electrical Circuits, 4th Ed.,
McGraw-Hill, New York.
J. David Irwin (1990), Basic Engineering Circuit
Analysis, 3rd Ed., Macmillan, New York.
James W. Nillson and Susan A. Riedel, (2011) Electric
Circuits, 8. Basknn Trke Basks Elektrik
Devreleri, Palme Yaynevi, Ankara.
P W
2
2
4 52 2
2
20 43
= =
( . )
.
I
j
j j
I A
2
6
2 2 6
4 52 1 28
=

= . .
P W
1
2
3 3656
2
5 66
= =
( . )
.
P
s
=
( )
16 3 3656
2
40 25 28
( . )
cos ( . )
. =26 12W
I
j
A =

=
16 40
4 6 1 2
3 3656 25 28
. .
. .
tan
.
.
.
1
)
=
1
1 2
4 6
14 62
Z
j j
j j
j
e
=

=
( )( )
. .
2 2 6
2 2 6
1 4 6 1 2
1 2
+
- 16 -40V
j6
-j2
I
j
j
I A
P W
1
4
2
4
4 4
1 8974 41 66
1 8974 4
2
7 2
=

=
= =
. .
( . )
.
P W
2
2
2 6833 2
2
7 2
= =
( . )
.
I
j
A =

=
12 60
4 2
2 6833 86 66 . .
Z
j
j
j
e
=

=
( )( ) 4 4
4 4
2 4 2
+
-
I
1
I
2
-j4 4 12 60V

Devre Analizi

Transféré par

Informations du document

Titre original

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Devre Analizi

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

T.C.

ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2520

Devre Analizi Temel Kavramlar

olarak tanmlanrsa, A - B nokta-

eklinde ifade edilebilir.

Renk 1. renk (A) 2. renk (B) 3. renk (C) (arpan)

Devre Analizi Devre Yasalar

Tek gzl devre.

Devre Analizi Temel Teoremler

Devre Analizi RL ve RC Devreleri

) = 12/60 = 0.2 A. Bobin, anah-

Devre Analizi Alternatif Akm

Vous aimerez peut-être aussi