L Dun (19071986) l B th Th nht Trung ng ng Lao ng Vit Nam t 1960 n 1976, Tng B th ng Cng sn Vit Nam t 1976 n 1986.

ng l Tng B th ca ng Cng sn Vit Nam c tng thi gian ti v lu nht vi 25 nm, 303 ngy. T 1960 cho n khi qua i nm 1986, c mt nh hng chnh tr rt ln ti min Bc v Vit Nam sau 1975, khi hai min thng nht[1] ng cng xc lp quyn uy ti thng ca mnh ti Vit Nam trong nhng nm thng cn ti v[2].

L Dun chnh l ngi vch ra chin lc cch mng min Nam Vit Nam vi tc phm ni ting cng cch mng min Nam[3]. T bn cng ny, hng lot phong tro bo ng min Nam n ra dn ng cho Qun Gii phng min Nam v Qun i Nhn dn Vit Nam tn cng v tip qun Si Gn vo nm 1975 kt thc Chin tranh Vit Nam.

Mc lc

1 Cuc i v s nghip 1.1 Giai on trc 1945 1.2 Giai on 1945 - 1957 1.3 Giai on 1957 - 1975 1.4 Giai on 1975 - 1986 2 Gia nh 3 Pht ngn 4 nh gi 4.1 Ti Vit Nam

4.2 T bn ngoi 5 ng L Dun 6 Ch thch 7 Lin kt ngoi 7.1 Ting Vit 7.2 Ting Anh

Cuc i v s nghip

L Dun tn tht l L Vn Nhun, sinh ngy 7 thng 4 nm 1907, ti lng Bch La, x Triu ng, huyn Triu Phong, tnh Qung Tr trong mt gia nh nng dn.[4] Cha ng l L Hip, lm ngh mc. M ng l V Th o, lm rung. Sau ng theo gia nh v sinh sng ti lng Hu Kin, x Triu Thnh cng huyn, bn kia dng sng Thch Hn. Khu lu nim C Tng B th L Dun hin nay c xy dng ti lng Hu Kin, x Triu Thnh. Giai on trc 1945

Nm 1920 ng hc ht Tiu hc. Sau ng ln tnh hc Trung hc c 1 nm th ngh v hon cnh gia nh kh khn.[4]

Thng 5 nm 1926, ng lm S Ha xa Nng.

Nm 1927, nhn vin th k p S Ha xa ng Dng ti H Ni.

Nm 1928, ng tham gia Tn Vit Cch mng ng.

Nm 1929, ng tham gia Vit Nam Thanh nin Cch mng ng ch Hi.

Nm 1930, ng gia nhp ng Cng sn ng Dng.

Nm 1931, ng l y vin Ban tuyn hun X y Bc K.

Ngy 20 thng 4 nm 1931, ng b thc dn Php bt ti Hi Phng, b kt n 20 nm t, b giam cc nh t Ha L, Sn La v Cn o.

Nm 1936, ng c tr t do, tip tc hot ng cch mng Trung K. Nm 1937, lm B th X y Trung K.

Nm 1939, ng c bu vo Ban thng v Trung ng ng. Cui nm 1939, tham d Hi ngh Trung ng ln th 6.

Nm 1940, b thc dn Php bt ti Si Gn, b kt n 10 nm t v b y ra Cn o ln th 2. Nm 1945, Cch mng Thng Tm thnh cng, ng c n v t lin. Giai on 1945 - 1957

Nm 1946, ng c c lm vic bn cnh Ch tch Chnh ph Lm thi H Ch Minh.

T 1946 n 1954, ng c c gi chc v B th X y Nam B (sau i thnh Trung ng Cc min Nam). Chc v chnh quyn ca ng ch l Trng phng dn qun, trong B T lnh Nam B do Nguyn Bnh lm T lnh.

Nm 1951, ti i hi ng ln th II, ng c bu vo Ban Chp hnh Trung ng v B Chnh tr. Nm 1952 ng ra Vit Bc hp Trung ng v c H Ch Minh gi li lm ph t n u nm 1954.

T 1954 n 1957, ng c phn cng li min Nam lnh o cch mng min Nam. Giai on 1957 - 1975

Theo li k ca con trai L Dun, H Ch tch chn ng l ngi lnh o, ch o cch mng min Nam, v ng l ngi va nm r ng li ca Trung ng va c trnh l lun, hiu ch ngha Mc. Chin trng Nam b ngy y va xa xi va phc tp, c mt s ch o thng nht t Trung ng, phi cn mt ngi am hiu c a th ln lng dn. V vy nm 1957, H Ch tch gi ng ra H Ni gp v nhanh nht c th trc tip gip iu hnh cng vic chung ca ng.[5] Cui nm 1957, ng ra H Ni, vo Ban B th Trung ng ng, ch tr cng vic ca Ban B th v l Ph Ban chun b vn kin i hi ton quc ln th III ca ng.

Thng 9/1960, ti i hi ton quc ln th III ca ng Lao ng Vit Nam, ng c bu vo Ban Chp hnh Trung ng v B Chnh tr, gi chc B th Th nht Ban Chp hnh Trung ng. T 1960, khi H Ch Minh sc khe yu, ng Dun tr thnh ngi c quyn lc cao nht trong B Chnh tr.[6]

Cng vi qun s l ngoi giao, ng rt ch m phn Paris. ng c ni vi ng L c Th rng: "Anh sang bn , mt iu khng c thay i l M rt v mnh khng rt". [7][8] Giai on 1975 - 1986

Ti cc i hi ton quc ln th IV (12/1976) v ln th V (3/1982), ng tip tc c bu vo Ban Chp hnh Trung ng v B Chnh tr, gi chc Tng B th n khi mt. ng cng m nhim chc B th Qun y Trung ng t nm 1978 n nm 1984.

Trong thi gian ng nm quyn cao nht Vit Nam t nm 1975 xy ra hai cuc chin tranh: Chin tranh bin gii Ty Nam v Chin tranh bin gii pha Bc. ng lnh o t nc vt qua giai on kh khn ny, thnh cng trong vic tiu dit ch Khmer Campuchia v ngn chn c qun Trung Quc pha Bc.

Tuy nhin bn cnh nhng thnh cng v quc phng, Ban Chp hnh TW do ng ng u ra cc ng li sai lm v kinh t, v hu qu ca cc cuc chin tranh khin kinh t lm vo khng hong, Vit Nam b c lp trong sut giai on 19761986.

T i hi V do sc khe yu, Trung ng ng giao bt mt s quyn ca ng cho Trng Chinh.

ng l i biu Quc hi t kha II n kha VII.

ng c tng thng Hun chng Sao Vng v nhiu hun chng khc.

ng qua i ngy 10 thng 7 nm 1986 ti H Ni. Gia nh

ng c hai ngi v:

B L Th Sng (25 thng 12 nm 1910 - 6 thng 8 nm 2008)[9] kt hn nm 1929 qu. C bn ngi con: L Hn (sinh 1929), tn thng dng l L Thch Hn, i t Qun i Nhn dn Vit Nam, nguyn Cc trng Cc Qun l cc nh trng Qun i, T lnh B T lnh Bo v Lng Ch tch H Ch Minh, ngh hu; ng L Hn ci b Nguyn Khnh Nam (con gi u lng ca ng Nguyn Khnh M, V trng V khu vc I, ph trch cc nc XHCN, B Ngoi thng lc by gi - NV) v c 3 ngi con:ng L Khnh Hi hin l Th trng thng trc b VHTT v Du lch,ng L Khnh Hng v B L Ngc Hiu. L Th C c chng l L B Tn (Cn b lnh o ca B Cng nghip nng). L Tuyt Hng c chng l Gio s, Tin s H Ngc i; L Th Diu Mui (1940-2008), Ph Gio s, Tin s sinh vt hc. B Nguyn Thy Nga (tn thng gi Nguyn Th Vn hoc By Vn)[10], kt hn nm 1950 ti min Ty Nam B, do L c Th lm mi, Phm Hng lm ch hn. Sau 1975, b Nga lm Ph ban Tuyn Gio Tnh y An Giang, Ph Tng Bin tp Ph trch Hnh chnh tr s ca Bo Si Gn Gii phng. Hin b sng Thnh ph H Ch Minh. C ba ngi con: L V Anh, kt hn gio s ton hc Viktor Maslov ngi Nga Moskva, mt nm 1981 do bng huyt khi sinh a con th ba (l con trai); c 3 ngi con ca b sau ny u ln ln v n hc Nga, nhng hin ti u lm vic ti Anh. L Kin Thnh (sinh 1955), hc k s hng khng ti Lin x, sau l ph tin s vt l. Khi v nc chuyn ngnh sang kinh doanh, tng l Ch tch HQT Ngn hng K thng Techcombank, hin l Ch tch HQT Cng ty c phn Xy dng v pht trin th; Ch tch HQT Cng ty CP Ch bin Thc phm Thi Minh; ch mt sn

golf v l Ph Ch tch thng trc Hi Golf Vit nam. ng cn l thnh vin y ban Mt trn T quc Vit nam TP H Ch Minh. L Kin Trung (sinh 1958), Cc trng Cc Hi quan Thnh ph H Ch Minh (t thng 12 nm 2007). Hin l Thiu tng, Ph Tng cc trng Tng Cc An ninh II B Cng an (2011).

Pht ngn Trung Quc[11] Ta nh M l nh c cho Lin X, nh cho

Lc sinh thi, nhn dp Tt 1976, L Dun tng tuyn b rng:

Trong vng mi nm na, mi gia nh Vit

Nam s c mt radio, mt TV v mt t lnh

L Dun (Tt 1976) [12]

Nhc n m mnh, ng ni:

"Ti thng m ti, v vy by gi H Ni ngy

no ti cng n thm vi c khoai lang nh m ti"[13]

Nm 1976, khi v thm qu lng Hu Kin, x Triu Thnh, huyn Triu Phong, Qung Bnh, khi thy ngi dn ang luc khoai m n Tt ng ni:

"Mng 1 tt m ti n thm nh no cng thy

luc sn. B con ta cn ngho qu! Trong i hot ng cch mng, ti chu ngho kh, nhng by gi t nc c thng nht, phi lo lm sao cho dn giu ln. Phn u ng bo ta, cc ng b gi, tr con mi ba c mt qu trng, mt cc sa m rt kh."[13]

Nm 1976, B th th nht L Dun tuyn b:

"Ch ta l ch chuyn chnh v sn. Chuyn

chnh trc ht phi l ng li ca giai cp v sn. Ct ty ca chuyn chnh v sn l ch khng phi l ch s dng bo lc. ng li l s kt hp l lun Mc - L Nin vi thc tin cch mng ca nc mnh. ng li l khoa hc nht, l ng quy lut, l bt buc. ng li khng h nhn nhng vi ai, chia s vi ai v hp tc vi ai c. l chuyn chnh. ng li l: nht thit phi xa b giai cp bc lt, xa b ch sn xut c th, xc lp quan h sn xut x hi ch ngha. Nht thit phi lm th, khng cho php ai i ngc li. l chuyn chnh. ng li nht thit phi l cng nghip ha x hi ch ngha. Khng ai c chng li. l chuyn chnh. ng li l ng li ca giai cp cng nhn, khng ai c chng li. Ai chng li nhng ci th b bt. l chuyn chnh."

(Pht biu ca L Dun ti Hi ngh Trung ng 25, Vn Kin ng Ton tp, Nh Xut bn Chnh tr Quc gia, tp 37- 1976, trang 403-404)

Ngy 13-3-1977, ti trng Nguyn i Quc, Tng B th L Dun ni:

Loi ngi cho n nay c ba pht minh v i

c ngha bc ngot ca lch s. Th nht l tm ra la. Th hai l tm ra cch s dng kim kh. Th ba l lm ch tp th.

(Bi ni ca ng ch L Dun ti lp chnh tr Trung cao cp ngy 13-3-1977 ti trng Nguyn i Quc, H s lnh t L Dun, lu tr ti kho Lu tr Hc vin Quc gia H Ch Minh)

nh gi Ti Vit Nam

Theo quan im ca cc nh lnh o ng v cc hc gi trong nc ng gp ni bt ca ng l nm 1939, di s ch tr ca Tng B th Nguyn Vn C, ng gp phn cho s ra i ca Ngh quyt Hi ngh ln th 6 ca Ban Chp hnh Trung ng (11-1939) - chuyn hng u tranh cch mng; ch o khng Php ti min nam trong ng ch l "X y Nam B di s lnh o ca L Dun thc hin chnh sch rung t ngi nng dn c rung cy khng phi thng qua cuc pht ng tc ot bng bo lc, tin hnh u t, cng bc a ch; m bng ch trng v bin php ng n, thch hp vi hon cnh c th ca Nam B lc y" [14], c bit vai tr ln ca ng trong cuc khng chin chng M ca Vit Nam. Chnh ng l ngi vit " cng cch mng Min Nam' (sau c th hin y trong Ngh quyt 15 (Kha Hai) ca ng thng 1-1959). Theo ng V Vn Kit: " cng Cch mng min Nam c ng ch L Dun hon thnh vo thng 8 nm 1956 ngay ti Si Gn, s nh 29 ng Hunh Khng Ninh, qun 1 Si Gn, nay l Tp. HCM." [15]. ki n chnh thng ca ng Cng sn Vit Nam coi L Dun c tm nhn chin lc, c ng gp nhiu cho ng li chnh tr qun s ca ng, nht l trong cuc Tng tn cng Tt Mu Thn v chin dch H Ch Minh nm 1975 [16][17]

Gio s Kinh t ng Phong nhn xt v L Dun: "Th d khi ni v ng L Dun v cc ch trng lm ch tp th, xy dng cp huyn... th r rng l cc sai lm gy thit hi rt ln cho nn kinh t. Nhng ti vn knh trng ng Dun l mt nh t duy ln, cn nhng g sai th sau phi sa, c g l xc phm u ?"[18].

Theo Gio s Tng Lai trch li li Gio s Trn Phng, nguyn Ph Th tng Chnh ph: Nm 1985, anh l ngi ghi vo Ngh quyt ca B Chnh tr: "Chp nhn kinh t nhiu thnh phn. l nhng con ch quan trng to cho i hi VI i Mi... Tm nhn xa ca anh Ba v kinh t, nhng vin gch anh lt cho con ng i mi, khng nhiu ngi bit ti. Nhng iu cng ph hp vi con ngi Anh. Ch cn mnh lm iu tt cho ng, cho dn m khng cn ngh rng c c ghi nhn hay khng. Theo GS Tng Lai: "ng tic l, nhng t tng le sng trong t duy ca nh l lun y b chm i trong v vn nhng bc xc hng ngy ca thc trng kinh t ang trong ci th ging co gia ci c v ci mi. ng khng th khng gnh chu trch nhim v nhng hu qu nng n ca s vn dng nhng cng thc gio iu trong m hnh xy dng ch ngha x hi theo kiu Stalin hoc ca t tng gio iu t khuynh khc, mc du ng c gng vt ra khi nhng p t".[19]

Gio s Trn Phng c thut li: "Ti nh c ln, vo mt bui sng, khi nhm tr l chng ti ang hp, anh Ba i vo qung xung bn chng ti mt t bo v ni: Cc anh c i!. Ri anh nhch mp ci, i ra... Chng ti cm t bo ln: Trn trang nht l mt bi di ph phn anh Kim Ngc v quan im khon h ca anh. C ln, ti hi Anh: Ti sao Anh khng cng khai phn bc li quan im bo th ca bi bo.... Anh ni: Quan trng nht l phi gi s on kt trong ng.... ng Trn Phng cng cho rng: "Ai ni rng anh Ba khng bo v c Kim Ngc l khng ng. Sau bi bo , Kim Ngc vn l B th Tnh y Vnh Ph.".[20]. Theo nhng ngi tr l thn cn nht ca ng k li th thi ca ng i vi khon

Vnh Phc (1966-1968) khc vi nhiu ngi lc . Nhng ng cha kp can thip th c lnh nh ch, m c lnh ri th khng th o ngc li c. ng u Ngc Xun l tr l ca ng k li: Khi khon Vnh Phc b nh ch, ng ch cn bit ln thm Kim Ngc v by t s ng tnh vi nhng tm ti ca Kim Ngc, an i v vic nhng sng kin qu mi nh th thng khng d i ngay vo cuc sng...[21]

Theo li ca Trn Phng, L Dun tng ni vi ng: "Cm quyn m khng lo ni cho dn mt b qun o th cm quyn l ngha th no? Anh mun lm g th lm nhng phi lo cho ngi dn mt b qun o... Ti vn nh, c ln trong nhng nm 60, trong mt cuc hp Sn, Anh ni nng vi Chnh ph: Chng ta cm quyn m khng lo ni rau mung v nc l cho dn th nn t chc i.... Anh T (Phm Vn ng) khng ni mt li. Ti rt thng cm vi Anh v ci kh ca Chnh ph. Mun c rau mung th phi c go. Mun c nc l (nc my) th phi c ngoi t. C hai th , Chnh ph u gp kh khn".[20]. T bn ngoi

Pierre Asselin tng nhn xt v L Dun: "ng khao kht quyn lc tuyt i. Thng qua vic c lp ng H, ng Gip v cc ng minh ca h trong ng, ng L Dun thit lp mt b my lnh o H Ni khng ch trung thnh m cn chung quyt tm hon tt cc mc tiu cch mng" [22]. Tuy nhin Gio s Nguyn Quang Ngc ph nhn cch nhn ny, theo vai tr ca Tng Gip b lm lu m bi nhng thnh vin B Chnh tr trong giai on cuc chin tranh Vit Nam. ng cng cho rng khng h c mt s phn chia -kp trong ni b B Chnh tr lc by gi, m theo Tng Gip c cho l thuc phi "ch ho".[23] i tng V Nguyn Gip cng vit rng: "Vi ti, nhng nm cng tc trong B Chnh tr, Anh thng xuyn trao i kin, thng l nhanh chng i n nht tr trong nhng vn ln; khi c kin khc nhau th tranh lun thng thn, nhng iu cha nht tr th ch thc tin kim nghim. Lc mi ra Bc, Anh thng tm s vi ti nhng kh khn trong cng vic... T sau i

hi III v i hi IV, ti ba ln ngh Anh l Tng B th kim lun B th Qun y Trung ng, nhng Anh ni: Anh l Tng ch huy lu nm nn tip tc lm B th Qun y Trung ng, nh vy c li cho lnh o[24].

David Elliott, trong quyn sch The Vietnamese War (2003), ph bnh chnh sch kinh t ca nhng ngi cng sn giai on 1976-1986, m ng u l L Dun, ng cho rng "h thng l nhng ngi cng rn, gio iu v tin tng tuyt i vo cch mng. Nhng y khng phi lc no cng l nhng ngi kh nng a Vit Nam i tip trn ng pht trin."[25]

Khi ng mt, Tng Th k Lin Hip Quc khi in "... Ngi Tng B th L Dun, ngi gi mt vai tr ht sc quan trng trong lch s ca Vit Nam.... (in ca Tng Th k lin hip quc Javier Prez de Cullar.[26] ng L Dun

Tn ca ng c t cho cc tuyn ng H Ni (ni in Bin Ph vi Gii Phng), thnh ph H Ch Minh (t Tho Cm Vin n Dinh c lp), Hu (ni L Thi T vi Trn Hng o), Nng (ni cu sng Hn - Ng Quyn vi in Bin Ph), Hi Phng (ni Phan ng Lu vi Trng Chinh),...