H111`ZT1 B!

V`
M!1TU 3QTQt1
N l V+` 1YZ
Wydawnictwo Bellona
Warszawa 1992
WSTP
Lotniczo-morska bitwa o Midway - niewielki atol po
rodku Pacyfku -bya jedn z najwikszych stoczonych
w dziej ach wojen. Po obu stronach zebrano siy, jakich
nigdy przedtem nie widziano w zmaganiach morskich.
Wzia w niej udzia prawie caa fota japoska, a po
stronie amerykaskiej niemal wszystkie okrty pozostajce
w subie Floty Pacyfku. Japoczycy mieli zdecydowan
przewag w lotniskowcach i samolotach, a take w liczeb
noci, tonau i sile ognia innych typw okrtw. Nie
ustpowali Amerykanom w technice, a dodatkowym atu
tem byy - dowiadczenie bojowe i wysze umiejtnoci
pilotw. I a trudno uwierzy, e pomimo to Amerykanom
udao si rozstrzygn t bitw na swoj korzy. By to
swoisty fenomen wojny, nad ktrym zastanawiao si i za
stanawia do dzi wielu historykw i specjalistw woj
skowych, starajc si doj jego przyczyn.
"
Gdyby Japoczykom udao si zaj Midway -czyta
my na winiecie jednej z ksiek powiconych tej bitwie
- Pacyfk byby ich. Dlatego bitw, ktra rozpocza si
4 czerwca 1942 r. - mona okreli mianem najwaniej
szej, rozstrzygajcej bitwy powietrzno-morskiej w drugiej
wojnie wiatowej
"
l .
Opinia wydawcy ksiki Petera C. Smitha jest meco
' . L.

m t Ih, The Battle oj Midway, London 1 976.

4
przesadzona, ale z ca pewnoci bitwa pod Midway staa
si punktem zwrotnym w wojnie na Pacyfku. Okazaa si
kresem japoskiej ekspansji oceanicznej . Amerykanie mo
gli uzna sytuacj na Pacyfku za opanowan i przej
stopniowo do kontrofensywy.
Bitwa o Midway ma bardzo bogat historiograf.
Powicono jej wiele prac naukowych, opublikowano
ksiki nieomal pod kad szerokoci geografczn, zna
laza rwnie odzwierciedlenie w flmie. Ksika niniejsza
w jzyku polskim stanowi pierwsze monografczne opraco
wanie tej znanej bitwy.
Podporzdkowujc si oglnym reguom serii
"
History
czne bitwy
"
autor stara si ukaza w miar obiektywny
obraz tego, co zdarzyo si pod Midway, zwracajc uwag,
aby niczego nie uszczkn z acucha powiza przyczyno
wo-skutkowych, rozterek dowdcw i konsekwencji po
dejmowanych przeze decyzji. Wielce pomocne w opraco
waniu ksiki okazay si prace Zbigniewa Flisowskiego
- popularyzatora wydarze drugiej wojny wiatowej na
Pacyfku - oraz profesora Jirgena Rowhera, ktry wyrazi
zgod na wykorzystanie w pracy niektrych opracowanych
przez siebie szkicw.
SYTUACJA STRATEGICZNA
NA OCEANIE SPOKOJNYM WIOSN 1+Z |OkU
REZULTATY POCZTKOWEGO OKRESU WOJNY
NA PACYFIKU
W cigu pierwszych trzech miesicy wojny na Pacyfiku (od
7 grudnia do 8 marca 1942) Japoczycy w zasadzie wyko
nali swj wielki plan podbojw. I uczynili to w czasie
dwukrotnie krtszym, ni zakadali . Plan wojny przewidy
wa bowiem opanowanie Filipin w cigu 50, Malajw
w 100, a Indii Holenderskich (dzisiejsza Indonezja) w 150
dni. W ich posiadaniu znalaz si ogromny i bogaty w su
rowce strategiczne obszar liczcy prawie 4 miliony kilomet
rw kwadratowych i zamieszkany przez blisko 160 milio
nw ludzi . Tempo osiganych zwycistw byo imponujce.
Z militarnego punktu widzenia dowodzio wysokiej jakoci
japoskiego ora: dobrej techniki, dowodzenia i wyszko
lenia wojsk oraz taktyki dziaa lotniczo-morskich, a zwa
szcza desantowych.
O sukcesach wojennych Japoczykw zadecydowao
przede wszystkim skrupulatne i wszechstronne przygoto
wanie operacji pocztkowych, zaskoczenie i wysoka efek
tywno pierwszych uderze, dobre rozpoznanie i wsp
dziaanie midzy zgrupowaniami i rodzajami si zbrojnych.
Istotn rol odegray samodzielne operacje morskie, kt
rych celem bya likwidacja foty przeciwnika i wywalczenie
panowania na morzu. Gwn si uderzeniow w walce
o panowanie na morzu byy lotniskowce i lotnictwo mor
skie. Rozwizanie organizacyjne, jakim byo utworzenie
zgrupowania lotniskowcw o duej manewrowoci, zdao
6
doskonale egzamin w praktycznym dziaaniu. Zgrupowa
nie to rozbio amerykask flot w Pearl Harbor, a nastp
nie, dziaajc na olbrzymich przestrzeniach morskich od
Hawajw do Cejlonu, zniszczyo cznie lotniskowiec, czte
ry okrty liniowe, kilka krownikw i niszczycieli oraz
uszkodzio cztery okrty liniowe i kilkanacie mniejszych
jednostek.
Zdobycie na pocztku wojny panowania na morzu
i w powietrzu zapewnio Japoczykom dogodne warunki
do przeprowadzenia operacji desantowych bez wikszych
kontrakcji ze strony przeciwnika. Std te cele poczt
kowych operacji byy osigane z wyprzedzeniem planowa
nych terminw i z nieduymi stratami wasnymi. Do maja
1942 r. Japoczycy stracili niewiele ponad 20 tysicy o
nierzy (w zabitych i rannych), okoo stu samolotw i trzy
niszczyciele. Ponadto cztery krowniki i sze niszczycieli
zostao uszkodzonych.
Sukcesy japoskich si zbrojnych w pierwszych miesi
cach wojny byy w znacznej mierze wynikiem bdw
wojskowo-politycznych mocarstw sprzymierzonych (Sta
nw Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii) i saboci ich
obrony. Marynarce wojennej tych krajw brakowao od
powiednio przygotowanych do dziaa wojennych baz
morskich, a te, ktre byy w ich posiadaniu, znajdoway si
w duej odlegoci od siebie i nie miay naleytej osony
przed atakami lotnictwa przeciwnika. Zbagatelizowano te
realn grob napaci ze strony Japonii i nie wzmocniono
si rozmieszczonych na Pacyfku i w Azji Poudnio
wo-Wschodniej. Brakowao jednolitego dowodzenia, na
niskim poziomie zorganizowane byo rozpoznanie, sporo
do yczenia pozostawiay parametry techniczno-bojowe
wielu okrtw i sprztu lotniczego, wyszkolenie i gotowo
bojowa onierzy itp.
Te pierwsze byskotliwe sukcesy japoskie nie byy jed
nak w stanie przesdzi o wyniku wojny. Japonia nie
zdobya bowiem adnego z obszarw stanowicych baz
7
wojenno-ekonomicznego potencjau sprzymierzonych. Po
za tym opanowanie rejonw oddalonych od siebie o setki
i tysice mil przysparzao dowdztwu japoskiemu roz
maitych problemw. Obrona tych terytoriw i zachowanie
cigoci zaopatrzenia wymagao zaangaowania duych
si. Ponadto rachuby k wojskowych, i zdobycze te
zami opr sprzymierzonych, nie sprawdziy si i Japonia
stana w obliczu dugotrwaej wojny z koalicj pastw,
ktrych potencja ekonomiczny i wojskowy przewysza
wielokrotnie jej moliwoci.
Niemniej jednak wiosn 1 942 r. sytuacja strategiczna
Stanw Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii bya wyjtkowo
niekorzystna. Pastwa te poniosy due straty w siach
morskich, a wiele wanych obszarw i punktw oporu,
takich jak: Singapur, Malaje, cz Birmy, Filipiny, Indie
Holenderskie, Nowa Brytania, Nowa Irlandia, wiksza
cz Nowej Gwinei, Wyspy Salomona i inne wyspy na
Pacyfiku, znalazo si w rkach Japoczykw. Straty mo
carstw sprzymierzonych w tym okresie, tj. do maja 1 942 r.,
wyniosy cznie ponad 300 tysicy onierzy (zabici, ranni
i jecy) i okoo 600 samolotw. Zatopiono lub uszkodzo
no: rotniskowiec, 9 okrtw liniowych, 1 1 krownikw,
1 7 niszczycieli i 4 okrty podwodne.
Stany Zjednoczone stopniowo wszake
"
otrzsay si
"
z szoku pierwszych uderze i zaczy przejmowa na siebie
odpowiedzialno za stref Pacyfiku. W kwietniu 1 942 r.
weszo w ycie porozumienie zawarte pomidzy sprzymie
rzonymi w sprawie podziau strategicznych stref dziaa
wojennych. Zgodnie z nim Stany Zjednoczone miay od
powiada za stref Oceanu Spokojnego (z Australi i No
w Zelandi wcznie), a Wielka Brytania za rodkowy
Wschd i Ocean Indyjski.
W zwizku z takim podziaem strategicznych stref dzia
a wojennych Stany Zjednoczone wprowadziy now or
ganizacj dowdztwa teatru dziaa na Oceanie Spokoj-
8
nym. Na mocy decyzji Poczonego Komitetu Szefw
Sztabw (Combined Chiefs of Staff), ktr 30 marca
zatwierdzi prezydent Franklin D. Roosevelt, teatr ten
zosta podzielony na dwa obszary: poudniowo-zachodni
i Pacyfku. Obszar poudniowo-zachodni, ktrego dowd
c mianowano gen. Douglasa Mac Arthura, obejmowa
Australi wraz z przylegajcymi do niej akwenami, zachod
ni grup Wysp Salomona, Wyspy Bismarcka, Now Gwi
ne, Filipiny i Indie Holenderskie z wyjtkiem Sumatry.
Obszar Pacyfku obejmowa pozosta cz tego ocea
nu, oprcz rejonu podej do Kanau Panamskiego i wy
brzea Ameryki Poudniowej, podzielon na trzy strefy:
pnocn, rodkow i poudniow. Dowdc caoci si
tego obszaru, a take bezporednio strefy rodkowej, zosta
adm. Chester Nimitz (dowdca Floty Pacyfku), strefy
pnocnej adm. Robert Theobald, a strefy poudniowej
- wiceadm. Robert Ghormley. Adm. Nimitz podlega
bezporednio naczelnemu dowdcy marynarki wOJenneJ,
adm. Ernestowi Kingowi I.
Jednoczenie Stany Zjednoczone przystpiy do inten
sywnej rozbudowy si morskich. Rozwinito budownictwo
okrtw wojennych i jednostek pomocniczych, zintensyf
kowano prace nad wydobyciem i wyremontowaniem okr
tw zatopionych w Pearl Harbor, przystpiono do budowy
nowych baz morskich i lotniczych, a istniejce rozbudowy
wano i wzmacniano. W cigu pierwszych czterech miesicy
1 942 r. dowdztwo amerykaskie przerzucio z poudnio
wo-zachodniej do poudniowej czci Pacyfku okoo 1 25
tysicy onierzy, lotnictwo i artyleri. Ponad trzy czwarte
tych wojsk zerodkowano na pnocny wschd od Aust
ralii. Duy garnizon (ponad 20 tysicy onierzy) utworzo
no na Nowej Kaledonii, a na Hawaje i Aleuty skierowano
dodatkowe oddziay. Zostay te wzmocnione punkty opo-
l L. M o r t o n, Strategy and Command: the First Twa Years, Washin
gton 1962, 5.250.
9
ru w Port Moresby na Nowej Gwinei i Suwa na Fidi oraz
zaoone bazy na wyspie Espiritu Santo w pnocnej czci
Nowych Hebrydw. Liczba lotniskowcw na Pacyfiku
wzrosa do piciu, stanowic trzon dwch nowo utworzo
nych zespow operacyjnych floty (Task Force 16 i 17).
Pomimo czynionych wysikw stosunek si morskich
wypada w tym okresie zdecydowanie na korzy strony
japoskiej. Jej flota dysponowaa 10 lotniskowcami, 11
pancernikami, 18 cikimi i 21 lekkimi krownikami,
ponad 100 niszczycielami i 60 okrtami podwodnymi.
Flota USA 5 lotniskowcami (
"
Lexington
"
,
"
Enter
prise
"
,
"
Saratoga
"
,
"
Yorktown
"
,
"
Hornet
"
), 7 pancer
nikami, 13 cikimi i 12 lekkimi krownikami, 92 nisz
czycielami i okoo 60 okrtami podwodnymi. Do tego
naley doliczy jeszcze 3 krowniki i kilkanacie mniej
szych jednostek foty australijskiej. Siy floty brytyjskiej
koncentroway si w tym czasie w basenie Oceanu Indyj
skiego i nie liczyy si w
"
rozgrywce
"
na Pacyfiku.
Pomimo niekorzystnego stosunku si i ponoszonych
klsk dowdztwo amerykaskie zaczo stopniowo przeja
wia inicjatyw organizujc akcje o charakterze zaczep
nym. 24 lutego 1942 r. zgrupowanie lotniskowcw pod
dowdztwem wiceadm. Williama Halseya zaatakowao
wysp Wake, a na pocztku marca wysp Marcus odleg
zaledwie 1000 mil od Tokio. Nastpnie uderzyo na przy
gotowujcy si desant japoski w portach zaadunkowych
w Lae i Salamua na Nowej Gwinei, torpedujc pierwsz
prb Japoczykw zawadnicia Port Moresby. W kwiet
niu szesnacie amerykaskich bombowcw B-25, ktre
wystartoway z lotniskowca
"
Hornet
"
, dokonao rajdu
bombowego na Tokio, wprawiajc tym w osupienie do
wdztwo japoskie i tokijczykw.
Wszystko to zmuszao Japoczykw do przypieszenia
przygotowa zwizanych z zamiarem podjcia nowych
operacji zaczepnych na poudniu i wschodzie . .
10
JAPOSKIE PLANY OPERACJI ZACZEPNYCH.
GENEZA PLANU INWAZJI NA MIDWAY
V pocztkowym okresie wojny na Pacyfku dowdztwo
japoskie tak silnie pochonite byo problemem zdobycia
z naftowych i zapewnienia samowystarczalnoci paliwo
wej Japonii, e nie miao strategicznego planu prowadzeria
wojny w przyszoci, tj. po zawadniciu terytoriami ropo
nonymi. Jego opracowanie uzaleniao od wynikw pier
wszej fazy wojny.
Zagadnienia przyszej strategii Japoczycy zaczli roz
waa na pocztku stycznia 1942 r., kiedy byskotliwe
sukcesy rokoway szybk realizacj planu pierwszej fazy
wojny. Japoscy stratedzy musieli najpierw rozstrzygn
kilka wowych problemw. Przede wszystkim zdecydo
wa, czy Japonia powinna przej do obrony uzyskanych
zdobyczy terytorialnych, czy te kontynuowa dziaania
zaczepne i dy do zamania woli oporu pastw sprzymie
rzonych. Jeli kontynuowa natarcie, to czy uderzy naj
pierw w kierunku zachodnim -przeciw Wielkiej Brytanii,
czy te w poudniowym i wschodnim - przeciw Stanom
Zjednoczonym.
Inicjatyw w kwestii okrelenia charakteru wojenno
-morskiej strategii drugiej fazy dziaa wojennych przej
sztab Poczonej Floty. Szef sztabu, kontradm. Matome
Ugaki, by zdania, e powinno si kontynuowa dziaania
zaczepne, gdy przejcie do obrony pozwolioby przeciw
nikowi przej inicjatyw strategiczn, co -zwaywszy na
przerastajcy Japoni potencja wojenno-ekonomiczny
sprzymierzonych -prowadzioby nieuchronnie do klski.
Jeli za chodzi o kierunek natarcia, to kontradm. Ugaki
wskazywa trzy moliwoci: zajcie Australii, Indii lub
Hawajw. Osobicie optowa za uderzeniem na Hawaje,
ktr to operacj naleao przeprowadzi w czerwcu, po
uprzednim zajciu wysp Midway, Johnston i Palmyra.
11
Uderzenie na Hawaje miao jednoczenie zmusi amery
kask Flot Pacyfku do podjcia rozstrzygajcego star
cia. Swoje stanowisko kontradm. Ugaki tak motywowa:
l . Zajcie Hawajw i rozbicie Floty Pacyfiku byoby
najwikszym i najbardziej efektywnym ciosem, jaki mona
zada Stanom Zjednoczonym;
2. Powodzenie tej operacji, niezalenie od ryzyka wysa
dzenia desantu na Hawajach i stoczenia rozstrzygajcej
bitwy morskiej w bliskim ssiedztwie tego archipelagu,
zapewni trzykrotna przewaga Japonii w siach lotni
czo-morskich;
3. Z uwagi na ogromn przewag amerykaskiego po
tencjau wojenno-przemysowego czas pracuje na nieko
rzy Japonii i ta, jeli chce odnie zwycistwo, musi jak
najszybciej doprowadzi do rozstrzygajcego starcia;
4. Jeli Niemcom uda si zawadn Wielk Brytani,
wwczas jej flota zasili Flot Pacyfku i Japonia stanie
przed koniecznoci walki z Poczon Flot obu mo
carstw. Uprzedzajce uderzenie pozwolioby ju teraz roz
bi floty obu tych pastw w oddzielnych starciach:
Stanowisko kontradm. Ugaki spotkao si jednak z kry
tyk wielu ofcerw sztabu Poczonej Floty. Wskazywali
oni, e: po pierwsze - japoskie siy nie mog obecnie
liczy na element zaskoczenia, jak to byo w przypadku
Pearl Harbor; po drugie - siy lotnictwa pokadowego,
jakie Japonia moe zgromadzi w rejonie Hawajw, nie
bd w stanie zapewni naleytej osony powietrznej na tak
rozlegym obszarze dziaania desantu morskiego; po trzecie
-w starciu amerykaskiej artylerii nadbrzenej z artyleri
japoskiej floty inwazyjnej, ta pierwsza miaaby znaczn
przewag
W tej sytuacji zdecydowano si na rozwaenie planu,
jaki przedstawi szef oddziau operacyjnego sztabu Po
czonej Floty, kontradm. Kamahito Kuroshima. Zakada
on podj(ie inicjatywy strategicznej w kierunku Cejlonu
12
i zachodniej czci Oceanu Indyjskiego. Kocowym efek
tem miao by poczenie si z armi niemieck w rejonie
Bliskiego lub rodkowego Wschodu.
Jednak i ten plan, mimo e gotowa mu bya sprzyja
armia, nie uzyska dostatecznego poparcia dowdztwa
japoskiej floty. Poddajc go rzeczowej krytyce kontradm.
U gaki wskazywa, e:
|. Naley z du ostronoci podchodzi do dziaa na
zachodzie, aby nie sprowokowa wojny ze Zwizkiem
Radzieckim;
2. Konieczne jest przede wszystkim podjcie dziaa na
wschodzie w celu osonicia Japonii przed ewentualnymi
atakami amerykaskich si powietrzno-morskich;
3. Dziaa na zachodzie nie naley wszczyna dopty,
dopki nie usunie si uszkodze i nie uzupeni strat w ja
poskiej focie powstaych w pierwszej fazie wojny. Ponad
to pocztek operacji wojennych na tym kierunku powinien
by zsynchronizowany z postpami armii niemieckiej na
Bliskim i rodkowym Wschodzie;
4. W celu rozpoczcia operacji wojennych na zachodzie
niezbdne jest uzyskanie okrelonych warunkw wyjcio
wych, a wic zniszczenie floty brytyjskiej, zajcie wanych
strategicznie punktw i likwidacja baz przeciwnika, usta
nowienie trwaego kontaktu midzy siami zbrojnymi Japo
nii i pastw
"
osi
"
w Europie.
W sztabie Poczonej Floty powrcono zatem do dys
kusji nad koncepcj uderzenia na wschd. Spotgoway j
amerykaskie ataki na wyspy Wake i Marcus przeprowa
dzone na przeomie lutego i marca. Wskazywano na piln
konieczno osonicia si przed amerykaskim uderze
niem ze wschodu. Poniewa jednak inwazja na Hawaje na
razie nie wchodzia w rachub - wykazaa to krytyka
planu kontradm. Ugaki -oficerowie z oddziau operacyj
nego sztabu Poczonej Floty doszli do wniosku, e najbar
dziej korzystnym celem na tym kierunku bdzie atol Mid-
13
way. Zajcie pooonego w odlegoci zaledwie 1130 mil od
Hawajw atolu umoliwioby - ich zdaniem - objcie
kontrol powietrzn rozlegych obszarw Pacyfku i utrzy
mywanie "w szachu
"
amerykaskiej foty stacjonujcej na
Hawajach. Liczono si te z moliwoci stoczenia walnej
bitwy morskiej z Flot Pacyfku, gdyby podja si ona
obrony Midway.
Ta koncepcja zyskaa wielu zwolennikw, w tym take
szefa sztabu Poczonej Floty kontradm. Ugaki. Pod jego
te kierownictwem przystpiono popiesznie do opracowa
nia zaoe wyjciowych stanowicych podstaw przysze
go planu operacji. Wypracowanie na przeomie lutego
i marca w sztabie Poczonej Floty koncepcji uderzenia na
Midway wcale nie oznaczao, e doczeka si ona realizacji.
Wymagao to jeszcze wielu uzgodnie i decyzji na wy
szych szczeblach dowodzenia.
Podstaw dalszych rozwaa co do kierunkw przyszej
ekspansji sta si memoria, jaki 13 marca 1942 r. przed
stawi cesarzowi premier Hideki Tojo w towarzystwie sze
fw sztabw generalnych armii i marynarki wojennej:
"W imieniu Kwatery Gwnej i rzdu meldujemy pokor
nie Waszej Wysokoci.
Dziki wiatemu kierownictwu Waszej Wysokoci ope
racje pierwszej fazy wojny dobiegaj koca. Poczwszy od
trzeciej dekady lutego Kwatera Gwna i rzd wszech
stronnie przeanalizoway znaczenie odniesionych sukcesw
militarych, zmiany, jakie zaszy w sytuacji midzynarodo
wej, oraz stan si narodowych i wojskowych naszego im
perium. Na tej podstawie sformuoway one wyczerpujce
i jednomylne wnioski, ktre mamy zaszczyt przedstawi
Waszej Wysokoci.
l . O oglnych zasadach dalszego prowadzenia wojny
przeciwko Stanom Zjednoczonym i Wielkiej Brytanii.
Nie ulega wtpliwoci, e przewleky charakter obecnej
wojny wymaga poczynienia niezbdnych krokw. Zdajemy
14
sobie spraw, e w najbliszym czasie bardzo trudno bdzie
zmusi do ulegoci Stany Zjednoczone i Wielk Brytani.
Tak jak przewidywalimy jeszcze przed rozpoczciem woj
ny, nie mona jej zakoczy kompromisem.
Przewaga wojskowo-polityczna, ktr zdobylimy w wy
niku wspaniaych sukcesw wojennych, wymaga podjcia
rnych krokw, odpowiednio do moliwoci pastwa.
Chodzi o to, by wykorzystujc obecn sytuacj rozszerzy
osignicia wojenne, utrwali korzystne pooenie woj
skowo-polityczne oraz zmusi Stany Zjednoczone i Wielk
Brytani do przyjcia biernej strategii obronnej.
2. O koniecznoci wzmocnienia si narodowych i woj
skowych w celu prowadzenia dugotrwaej wojny.
W toku dalszego prowadzenia dziaa wojennych przez
nasze imperium niezbdne jest stae umacnianie si narodo
wych i wojskowych oraz dysponowanie moliwoci po
dejmowania zawczasu rozmaitych krokw, odpowiednich
do zmieniajcych si warunkw [ . . ] .
3. W sprawie nowego kierunku bardziej aktywnego
prowadzenia wojny.
Problem przyjcia nowego kierunku bardziej aktywnego
prowadzenia wojny wymaga wszechstronnego i gbokiego
przeanalizowania nie tylko dotychczasowych sukcesw
wojennych, ale take caego kompleksu rnych czynni
kw, takich jak: wzrost si narodowych wasnego kraju
i kraju przeciwnika, a przede wszystkim si zbrojnych,
zmiana charakteru naszych operacji wojskowych, stosunek
do ZSRR i Chin oraz sytuacja na froncie radziecko-niemie
ckim. Kierunek bardziej aktywnego prowadzenia wojny
dotyczy midzy innymi sprawy podboju Indii i Australii
"
2.
Memoria z 13 marca nie przesdza o kierunku dalszej
ekspansji, a przynajmniej nie wskazywa na kolejno po-
2 Cyt. za: Historia drugiej wojny wiatowej 1939-1945, t. V, przekad
z rosyjskiego, Warszawa 1 979, s. 5 12-5 1 4.
15
dejmowania dziaa. W toku rozwa pozostaway nadal
dwa warianty planu strategicznego. Wedug pierwszego
gwny wysiek naleao skierowa na Ocean Indyjski,
opanowanie Cejlonu, a nastpnie Indii, przej Morze
Czerwone i poczy si z armi niemieck na Bliskim
Wschodzie. Drugi przewidywa kontynuowanie dziaa za
czepnych na Oceanie Spokojnym w celu opanowania Aust
ralii. Problem Australii sta si przedmiotem ostrej polemi
ki pomidzy dowdztwem marynarki wojennej, ktre nale
gao na przeprowadzenie tej operacji, a dowdztwem
wojsk ldowych, ktre stanowczo si temu sprzeciwiao.
Wedug oblicze Sztabu Generalnego Wojsk Ldowych
inwazja na Australi wymagaa uycia co najmniej dwu
nastu dywizji oraz rodkw transportowych o cznym
tonau ptora miliona ton. Mimo tych rnic dowdztwo
wojsk ldowych zgadzao si z tym, e naley przeszkodzi
Stanom Zjednoczonym w wykorzystaniu Australii jako
obszaru wyjciowego do przeciwnatarcia.
Aby unikn generalnych rozstrzygni, w ktrych in
teresy armii i marynarki wojennej stanyby w wyranej
sprzecznoci, przyjto ogln formu, i naley w najbli
szym czasie podj dziaania na rzecz zdobycia i pod
porzdkowania sobie strategicznych punktw oporu poo
onych poza granicami okupowanego terytorium 3.
W kocu marca marynarka wojenna i armia uzgodniy,
e naley dokona inwazji na poudniowo-wschodnie wy
brzea Nowej Gwinei i przej Port Moresby, kluczowy
punkt nad Morzem Koralowym, a nastpnie opanowa
archipelag Samoa, Fidi i Now Kaledoni, co umoliwio
by skuteczn izolacj Australii.
Niezalenie od poczynionych uzgodnie midzy armi
marynark wojenn, w tej ostatniej nadal toczyly si
3 T. H a t t o r t,Japonia' w wojnie 1941-1945, przekad z japoskiego,
Moskwa 1 973, s. 1 95.
16
debaty wok koncepcji uderzenia na Midway. Oczekiwa
no na zajcie stanowiska w tej kwestii przez dowdc
Poczonej Floty adm. Isoroku Yamamot, ktry mia
siln pozycj nie tylko w marynarce wojennej, ale w caych
japoskich siach zbrojnych. Adm. Yamamoto utrzymywa
dystans wobec toczcych si sporw i nie uczestniczy
w pracach planistycznych sztabu Poczonej Floty, cho
oczywicie by o nich informowany. Dopiero pod koniec
marca opowiedzia si zdecydowanie za uderzeniem w kie
runku wschodnim. Nawizujc do jego decyzji, sztab Po
czonej Floty 29 i 30 marca opracowa ramowy plan opera
cji majcej na celu inwazj na Midway i zachodnie Aleuty.
2 kwietnia przedstawiciel oddziau operacyjnego, kmdr
por. Yasuji Watanabe, uda si do Tokio, aby plan ten
ofcjalnie przedstawi w Sztabie Generalnym Marynarki
Wojennej. Zamiar inwazji na Midway spotka si tam
z krytycznym przyjciem. Desygnowany do rozmw
z kmdr. Watanabe przedstawiciel szefa Sztabu General
nego Marynarki Wojennej, kmdr por. Tatsukichi Miyo,
zawar swoje krytyczne uwagi w szeciu punktach:
. Wobec pooenia Midway w bezporednim ssiedz
twie gwnej bazy amerykaskiej na Hawajach przeciwnik
moe efektywnie przeciwdziaa wszystkimi rodkami, ja
kie ma do dyspozycji, przede wszystkim za lotnictwem
pokadowym i bazowym.
Ponadto nie mona liczy na czynnik zaskoczenia, jako
e Amerykanie po dowiadczeniach Pearl Harbor bacznie
ledz ruchy tloty japoskiej;
2. Flocie przyszoby dziaa bez wsparcia lotnictwa ba
zowego, przez co moc uderzeniowa japoskich wojsk lot
niczych byaby zdecydowanie mniejsza.
3. Nie mona wykluczy moliwoci, e atak na Midway
doprowadzi do koncentracji si morskich przeciwnika w jej
obronie i w konsekwencji dojdzie do rozstrzygajcej bitwy,
na czym Poczonej Flocie szczeglnie zaley. Niemniej
17
jednak Sztab Generalny chce zwroclc uwag i na tak
moliwo, e przeciwnik bdzie broni Midway nikymi
siami i dopiero po zajciu jej przez nas postara si j
odzyska lub cakowicie izolowa;
4. Ta ostatnia molio kae si zastanowi nad tym,
czy Japonia podejmujc popiesznie decyzj o zajciu Mid
way bdzie pniej w stanie j utrzyma, a nawet tylko
zapewni sta czno zaopatrzeniow, zwaywszy na
znaczne oddalenie od wasnych baz. Nie bez znaczenia jest
te fakt, e niewielkie rozmiary atolu uniemoliwiaj takie
rozrodkowanie samolotw, aby uchroni je przed zmaso
wanym i zaskakujcym atakiem z powietrza lub morza.
Chcc tego unikn naleaoby utrzymywa caodobowe
patrole powietrzne w rozlegym sektorze, co z kolei wyma
gaoby uycia do tego bardzo wielu samolotw i ogrom
nych iloci paliwa;
5. Sztab Generalny daje pod rozwag Poczonej Flocie,
czy rzeczywicie zajcie atolu Midway bdzie miao dla
Japonii strategicznie wane znaczenie i uchroni wyspy
japoskie przed atakami si powietrzno-morskich Stanw
Zjednoczonych. Zasig lotnictwa japoskiego nie przekra
cza 600-700 mil, a i w tym promieniu skuteczno raenia
nie bdzie zbyt wielka z uwagi na oddziaywania lotnictwa
przeciwnika i czsto ze warunki meteorologiczne;
6. Nazbyt optymistyczne wydaj si te prognozy od
noszce si do konsekwencji politycznych tego posunicia.
Dowdztwo Poczonej Floty liczy na to, e zajcie Mid
way stworzy bezporednie zagroenie dla Hawajw, a to
z kolei skoni Stany Zjednoczone do rozmw pokojowych
z Japoni. W ocenie Sztabu Generalnego nawet po opano
waniu atolu prba inwazji na Hawaje bdzie operacj
nazbyt ryzykown. Wyranie zatem wida, e zajcie Mid
way nie stworzy powaniejszego zagroenia dla Stanw
Zjednoczonych i z pewnoci nie wpynie na zmian ich
planw prowadzenia dziaa wojennych.
2 - Midway
18
Wyuszczywszy argumenty przeciwko planowi Poczo
nej Floty, kmdr Miyo przedstawi oglne zaoenia planu
opracowanego przez Sztab Generalny Marynarki W ojen
nej, ktry przewidywa inwazj na Now Kaledoni, Fidi
i Samoa. Wyspy te -podkrela kmdr Miyo -s wpraw
dzie dalej pooone od Japonii ni Midway, ale te bardziej
oddalone od amerykaskiej bazy na Hawajach. Std wszel
kie zastrzeenia w odniesieniu do moliwoci przeciwdzia
ania Amerykanw, zasadne w przypadku Midway, tu
sprowadzaj si niemal do zera. Ponadto znaczne rozmiary
tych wysp wskazuj na ich daleko wiksze strategiczne
znaczenie dla Japonii w porwnaniu z Midway. Co si za
tyczy stoczenia walnej bitwy morskiej z amerykask Flot
Pacyfku, to uderzenie w kierunku Nowej Kaledonii, Fidi
i Samoa moe sprowokowa t bitw w rwnym stopniu co
atak na Midway. Chodzi o to, e wwczas Australia
poczuje si bezporednio zagroona i zwrci si do Stanw
Zjednoczonych z prob o udzielenie jej pomocy woj
skowej.
Pomimo zgoszonych zastrzee i przedstawionej kontr
propozycji Sztab Generalny Marynarki Wojennej nie od
rzuci defnitywnie planu inwazji na Midway. Co wicej, po
wczeniu si do rozmw zastpcy szefa Sztabu General
nego, wiceadm. Seiichi Ito, i kontradm. Shigeru Fukudo
me, prbowano nawet zastanawia si nad ewentualnym
zestawieniem si | rodkw koniecznych do przeprowadze
nia tej operacji. Niemniej jednak adna ze stron nie chciaa
ustpi w forsowaniu swojego planu.
5 kwietnia kmdr Watanabe poczy si telefonicznie
z dowdztwem Poczonej Floty, zreferowa przebieg ne
gocjacji i zada instrukcji w sprawie dalszego postpowa
nia. Po tej rozmowie przedstawi ostateczne stanowisko
adm. Yamamoty. Byo ono nastpujce:
"
Sumaryczna
analiza nie pozostawia wtpliwoci, e sukces lub klska
naszej strategii na Pacyfku zalee bdzie od tego, czy uda
19
nam si rozgromi flot Stanw Zjednoczonych, a w szcze
glnoci zniszczy ich lotniskowce, czy te nie. Sztab Gene
ralny Marynarki Wojennej zaleca przerwanie linii komuni
kacyjnych pomidzy USA i Australi. Chce tego dokona
przez ustanowienie kontroli nad wanymi, strategicznymi
obszarami. Jednake najprostsza i najbardziej efektywna
droga do osignicia tego celu wiedzie przez zniszczenie
lotnictwa pokadowego przeciwnika. Jestemy przekonani,
e podejmujc operacj przeciwko Midway zmusimy wro
ga do wyprowadzenia lotniskowcw i zniszczymy je. Jeli
za przeciwnik nie podejmie wyzwania, to i tak osigniemy
wany cel w postaci znacznego rozszerzenia naszej strefy
obrony po Midway i zachodni cz Aleutw
"
4.
Zdecydowane stanowisko adm. Yamamoty waciwie
przesdzao spraw. Sztab Generalny zmuszony by ust
pi, cho zastrzeg sobie moliwo wycofania swojej ak
ceptacji, gdyby w dalszych etapach planowania pojawiy
si nowe wane okolicznoci. Nie oznaczao to jednak, e
wycofuje si automatycznie z realizacji opracowanego
przez siebie planu uderzenia na poudnie, w kierunku
Australii.
W dalszych dyskusjach skoncentrowano uwag na ter
minie przeprowadzenia operacji na Midway i Aleuty. Sztab
Poczonej Floty obstawa przy pierwszych dniach czerw
ca, natomiast Sztab Generalny optowa za kocem tego
miesica, chcc zapewni flocie niezbdny czas na przygo
towania. Adm. Yamamoto upiera si jednak przy swoim
terminie argumentujc, e dla uzyskania powodzenia nie
zbdne jest wykorzystanie peni ksiyca, ktra przypada
w tym rejonie na pierwsze dni czerwca.
Konsultacje i uzgodnienia pomidzy sztabem Poczonej
Floty i Sztabem Generalnym Marynarki Wojennej, w kt-
4 M. F u c h i d a, M. O k u m i y a, Midway. The Battle that Doomed
Japan, Annapolis 1955, s.606l.
20
ryc h uczestniczyli take dowdcy poszczeglnych fot,
przeduyy si do poowy kwietnia. Notabene w tej fazie
przygotowa nie brali udziau dwaj wielcy dowdcy: wice
adm. Nobutake Kondo (dowdca 2 foty) i wiceadm.
Chuichi Nagumo (dowdca floty lotniskowcw). Obaj do
poowy kwietnia uczestniczyli w operacjach na poudniu
i adm. Yamamoto nie chcia odwraca ich uwagi od
wykonywanych zada. Trudno wszake zrozumie, dlacze
go przy planowaniu tak wanej operacji nie zasignito ich
opinii, tym bardziej e to im wanie przyszo pniej
odgrywa gwne role w bitwie o Midway.
Istotny wpyw na dalszy przebieg prac przygotowaw
czych i podjcie ostatecznej decyzji w sprawie przeprowa
dzenia operacji na Midway i Aleuty miao wydarzenie z 18
kwietnia. W tym dniu ochotnicza eskadra szesnastu bom
bowcw amerykaskich B-25, dowodzona przez ppk. Ja
mesa Doolittle'a, dokonaa nalotu na Tokio i kilka innych
miast japoskich.
Poniewa w dotychczasowej historiografi bitwy o Mid
way rajdowi Doolittle'a przypisuje si znaczny wpyw na
kocowe rozstrzygnicia fazy planowania japoskich ope
racji zaczepnych, celowe wydaje si krtkie przedstawienie
przebiegu i konsekwencji tego rajdu.
2 kwietnia lotniskowiec
"
Hornet
"
z szesnastoma bom
bowcami rednimi B-25 North American
"
Mitchell
"
na
pokadzie, eskortowany przez krowniki i niszczyciele,
wyszed z zatoki San Francisco. Po doczeniu lotniskowca
"
Enterprise
"
cay zesp 13 kwietnia skierowa si w stron
wysp japoskich. Dowdztwo nad wypraw obj wice
adm. William F. Halsey.
Wedug zaoe pocztkowych tej operacji start bom
bowcw z lotniskowca
"
Hornet
"
powinien nastpi w od
legoci 450-500 mil od wybrzey Japonii. Miay one noc
zbombardowa japoskie orodki przemysowe, a nastp
nie w cigu dnia wyldowa na terytorium Chin. Poniewa
21
jednak zesp ju na 700 mil od Japonii zosta odkryty
przez okrty patrolowe i zachodzia obawa
"
cignicia
"
lotnictwa, zdecydowano' si na start w odlegoci 650 mil
od wysp japoskich. To przypieszenie zmieniao kolejno
i oznaczao dzienny ( 18 kwietnia) atak na Tokio i nocn
przepraw przez Morze Chiskie z prb dotarcia na
lotniska chiskie.
Po wystartowaniu szesnastu B-255 zesp wiceadm. Hal
seya zawrci do Pearl Harbor. Tymczasem po ponad
piciogodzinnym locie bombowce amerykaskie zaczy
nadlatywa nad terytorium Japonii. Zbombardowane zo
stay tokijskie zakady amunicyjne, stalowe, chemiczne,
elektrownia oraz fabryka samochodw i czogw. A poza
Tokio - zakady petrochemiczne w Jokohamie, wze
kolejowy w Nagoi oraz stocznia i port w Kobe. Po wyko
naniu zadania zaogi bombowcw kontynuoway lot dop
ki starczyo paliwa, a nastpnie ldoway przymusowo lub
skakay ze spadochronami. Niemal wszystkie maszyny ule
gy rozbiciu (tylko jeden bombowiec osign lotnisko we
Wadywostoku). Spord 80 pilotw i czonkw zag
przeyo 716.
Z punktu widzenia wojskowego rezultaty rajdu byy
s Start tych cikich maszyn z pokadu lotniskowca wiza si z ogrom
nym ryzykiem. Obliczono wprawdzie, e redni bombowiec, jakim by
8-258
"
Mitchell
"
, obciony adunkiem okoo 4,5 t benzyny i 2 t bomb,
bdzie mg wystartowa z okoo 140 metrw pokadu, i wiczono te
starty na pasie startowym, to jednak start w warunkach bojowych by
zawsze wielk niewiadom. Start pierwszej maszyny tak opisa kpt. Ted
Lawson:
"
Przygldalimy si maszynie dowdcy [ppk Doolittle - M.B.]
niczym spy, ciekawi, co te zrobi mu wiatr i czy potrafi oderwa si od tej
niewielkiej przestrzeni, rozcigajcej si w stron dziobu. Jeli nie bdzie
mg, to i nam si nie uda.[. .. ]
Doolittle nabra szybkoci i trymaj'c si wyrysowanych linii w ino
mencie, gdy Hornet unis si na fali i przecina j na penej szybkoci,
jego samolot wzbi si w powietrze, majc przed sob jeszcze kilka jardw
pokadu
"
. (Cyt. za: Pacyfk I ogniu, zeszyty KAW, Warszawa 1 984, s. 42).
" Omiu lotnikw zostao ujtych przez Japoczykw, z tego na trzech
wykonano wyroki mierci, jeden zmar w niewoli, a czterech zostao
22
niewielkie. Trudno okreli, czy zadane straty rwnoway
y choby utrat szesnastu bombowcw. Rajd ppk. Lo-
olittle'a mia jednak wany wydwik polityczno-psycho
logiczny. Z jednej strony unaoczni Japoczykom, e wojna
wcign moe w sw orbit take wyspy japoskie i e nie
s one, jak zapewniano, cakowicie bezpieczne, z drugiej
za -podnis na duchu spoeczestwo amerykaskie. Po
caej serii doznanych klsk bomby eksplodujce w sercu
cesarstwa odbiy si gonym echem w caych Stanach
Zjednoczonych i wrd wszystkich walczcych na Pacyf
ku.
Nalot na Tokio by cakowitym zaskoczeniem dla japo
skiego dowdztwa. Zastanawiano si, jak to si stao? Jak to
byo moliwe? Przecie po odebraniu sygnau z patrolowca
"Nitto Maru
"
o zbliajcych si amerykaskich lotniskow
cach, natychmiast podjto przeciwdziaanie. Nie byo ad
nych powodw do obaw. Uwzgldniajc maksymalny zasig
bombowcw amerykaskiego lotnictwa pokadowego ob
liczono, e ich start nie moe nastpi wczeniej ni nastp
nego dnia rano. Postawiono w stan pogotowia bojowego 90
myliwcw, aby w por podjy dziaania przechwytujce.
Wiceadm. Kondo otrzyma rozkaz natychmiastowego
wyjcia naprzeciw okrtom amerykaskim z zespoem w sile
szeciu cikich krownikw i dziesiciu niszczycieli. W od
powiednim czasie miao go wesprze 1 16 bombowcw.
A tymczasem nastpio kompletne zaskoczenie. Nikt bo
wiem nie by w stanie przewidzie, e Amerykanie uyj
ciszych bombowcw o zwikszonym zasigu, gdy ich
start z pokadu lotniskowca wydawa si niemoliwy.
odbitych z wizienia w 1 945 r. przez amerykaski desant spadochronowy.
Zaodze jednego z bombowcw udao si wyldowa na lotnisku we
Wadywostoku, gdzie zostali internowani. Pozostali, wcznie z ppk.
Doolittle, znaleli schronienie u chiskich wieniakw w rnych cz
ciach prowincji Czekiang, skd w rnym czasie zostali przeprowadzeni
na terytorium wolnych Chin.
23
Jeli zatem to, co wydawao si niemoliwe, okazao si
moliwe, to powsta nowy problem do rozwizania -w ja
ki sposb ustrzec si przed podobnymi atakami w przyszo
ci? W tym kontekcie w Cesarskiej Kwaterze Gwnej
zwrcono uwag na plan inwazji na Midway i zachodnie
Aleuty forsowany przez adm. Yamamot. Nabrano prze
konania, e jego pomylna realizacja moe przynie skute
czn oson przed amerykaskimi atakami ze wschodu.
Nalot na Tokio utwierdzi.te adm. Yamamot w przeko
naniu, e operacja na Midway i Aleuty ma swj gboki
sens i nie naley zwleka z jej podjciem. Ucichli rwnie
oponenci w Sztabie Generalnym, a wszystkie wysuwane
wczeniej zastrzeenia straciy na ostroci. Tak wic w spo
sb zupenie nie zamierzony sami Amerykanie przyczynili
si do podjcia przez Japoczykw ostatecznej decyzji
w sprawie uderzenia na Midway.
W kocu kwietnia plan operacji zosta podpisany przez
adm. Yamamot, a nastpnie zatwierdzony przez szefa
Sztabu Generalnego Marynarki Wojennej adm. Osami
Nagan
5 maja Cesarska Kwatera Gwna wydaa dyrektyw nr
18 o nastpujcym brzmieniu:
"
Gwnodowodzcy Po
czonej Floty we wsppracy z armi dokona inwazji na
wysp Midway i zajmie kluczowe punkty na zachodnich
Aleutach
"
7.
W zwizku z t dyrektyw oddziay marynarki i armii
Cesarskiej Kwatery Gwnej uzgodniy, e wydzieli si do
tej operacji wzmocniony puk piechoty. Na miejsce zerod
kowania si desantu wybrano wysp Saipan. Okrelono
termin ich gotowoci na 25 maja. Nie podano natomiast
daty przeprowadzenia operacji, pozostajc przy oglnej
formule, e nie powinna si rozpocz pniej ni 20
czerwca.
7 F u c h i d a, Ok u m i y a, op. cit., s. 72.
24
Po przYJcIU planu inwazji na Midway japoskie siy
morskie stany w obliczu niemal jednoczesnego wykona
nia dwch zada stratgicznych na rozbienych kierun
kach: planu Sztabu Generalnego Marynarki Wojennej
- uderzenia na poudnie w stron Australii i planu Po
czonej Floty - uderzenia na wschd w stron Hawajw.
W wyniku realizacji pierwszego z nich doszo z pocztkiem
maja do bitwy na Morzu Koralowym, a drugiego -.mie
sic pniej -do bitwy powietrzno-morskiej pod Midway.
AMERYKASKA KONCEPCJA OBRONY STRATEGICZNEJ
| PRBY PRZECHODZENIA DO DZIAA ZACZEPNYCH
Opracowujc plany strategiczne dziaa wojennych na
Oceanie Spokojnym na okres wiosenno-letni 1942 r. do
wdztwo amerykaskie wychodzio z zaoenia, e nie
zbdnym warunkiem do podjcia operacji zaczepnych
przeciwko Japonii jest uzyskanie przewagi si i rodkw.
Do tego czasu wszystkie dziaania wojenne powinny by
podporzdkowane zasadom strategicznej obrony poczo
nej z przeprowadzaniem lokalnych operacji zaczepnych
w poszczeglnych rejonach. Chodzio przede wszystkim
o uniemoliwienie nieprzyjacielowi dalszego posuwania si
naprzd. Inicjatyw w podejmowaniu wielkich operacji
zaczepnych pozostawiono dowdztwu japoskiemu, liczc
na uzyskanie wikszych korzyci w obronie.
Podjto rozbudow i umacnianie baz znajdujcych si
w obrbie linii komunikacyjnych czcych Stany Zjed
noczone z Australi, a take - w porozumieniu z jej
rzdem - mobilizacj australijskich si zbrojnych. Na
pocztku lutego przyby do Australii wiceadm. Herbert F.
Leary w celu objcia dowdztwa nad poczonymi sia
mi morskimi amerykasko-australijsko-nowozelandzkimi
(ANZAC FORCE), sformowanymi z inspiracji Poczone-
25
go Komitetu Szefw Sztabw po rozbiciu przez Japo
czykw wczeniejszej formacji ABDA 8. 1 7 marca do Darwin
(pnocne wybrzee Australii) przyby te gen. Mac Arthur
wyznaczony na dowdc obszaru poudniowo-zachodniego
strefy Oceanu Spokojnego, ktry swym zasigiem obejmo
wa Australi wraz z przylegajcymi do niej akwenami
i wyspami. W ten sposb Stany Zjednoczone przyjy na
siebie pen odpowiedzialno za obron tego rejonu.
Wprawdzie Amerykanie w pierwszych miesicach 1942 r.
ograniczyli si generalnie do obrony swoich pozycji, to
jednak nie stronili od podejmowania dziaa nkajcych.
Postpowali zgodnie z zasad sformuowan przez naczel
nego dowdc amerykaskiej marynarki wojennej adm.
Ernesta Kinga. Brzmiaa ona:
"
utrzymuj, co masz i ude
rzaj, kiedy moesz
"
9. Gwn rol w podejmowanych dzia
aniach zaczepno-nkajcych odgryway lotniskowce.
Utworzono trzy zespoy operacyjne (Task Forces) skadaj
ce si na og z jednego duego lotniskowca, dwch do
trzech krownikw i kilku niszczycieli. Podejmoway one
rajdy przeciwko liniom zaopatrzeniowym i bazom nie
przyjaciela rozmieszczonym na wyspach zachodniego Pa
cyfiku, a take wszczynay dziaania uprzedzajce w celu
sparaliowania przewidywanych posuni przeciwnika.
Rajdy nkajce rozpoczli Amerykanie ju na pocztku
lutego, a wic jeszcze we wstpnej fazie operacji japoskich
przeciw Indiom Holenderskim. W pierwszym rajdzie wziy
udzia dwa zespoy: wiceadm. Williama F. Halseya z lotnis
kowcem
"
Enterprise
"
i kontradm. Franka J. Fletchera
z lotniskowcem
"
Yorktown
"
. l lutego zesp kontradm.
Fletchera przeprowadzi wiele atakw powietrznych na
B ABDA - koalicja zoona z wydzielonej czci wojsk ameryka
sko-holendersko-australijskich. Istniaa od 2 I 1942, a rozpada si wraz
z upadkiem Indonezji i ewakuacj wojsk alianckich do Australii.
9 The Great Sea War. The Story ojNava/ Action in Wor/d War II, New
Jersey 1 960, s.208.
26
japosk baz Makin w pnocnej czci Wysp Gilberta
i Mili na Marshallach. Z kolei zesp wiceadm. Halseya
zaatakowa dalsze wyspy w rejonie Marshallw: Wotje,
Maloelap i Kwajalein.
W tym czasie lotniskowce wiceadm. Nagumy wracay
spod Rabaulu na Nowej Brytanii (osaniay tam operacje
zajcia tej bazy, co nastpio 23 stycznia) na wysp Truk
- gwn japosk baz na Karolinach. Tam nadesza
wiadomo o rajdach amerykaskiej floty. Zniszczenia
poczynione przez amerykaskie lotnictwo pokadowe byy,
w tym zwaszcza na wyspie K wajalein l o, tak due, e
Japoczycy zmuszeni byli podj nadzwyczajne rodki bez
pieczestwa. Ze skadu szeciu lotniskowcw wiceadm.
Nagumy wydzielono dwa cikie lotniskowce:
"
Shokaku
"
i
"
Zuikaku
"
, z przeznaczeniem do objcia patrolowaniem
i oson wysp i obszarw morskich kontrolowanych przez
Japoczykw w tej czci Pacyfku. Tym samym zesp
wiceadm. Nagumy zosta pomniejszony o jedn trzeci
najbardziej efektywnych si uderzeniowych. Nie trzeba do
dawa, e byo to z korzyci dla Amerykanw, gdy
rozczonkowanie ofensywnych si japoskich zwikszao
ich szanse obrony.
W poowie lutego, w zwizku z przewidywan ekspansj
japosk w kierunku Nowych Hebrydw i Nowej Kaledo
nii, siy morskie wiceadm. Leary'ego zostay wzmocnione
zespoem operacyjnym wiceadm. Wilsona Browna z lotnis
kowcem
"
Lexington
"
. 20 lutego podj on uderzenie na
Rabaul. Atak jednak nie doszed do skutku, gdy japo
skie lotnictwo bazowe stosunkowo wczenie wykryo i za
atakowao okrty amerykaskie, zmuszajc cay zesp do
odwrotu.
10 Bombowce i samoloty torpedowe z lotniskowca
"
Enterprise
"
zato
piy tam duy transportowiec i cigacz oraz uszkodziy kilka innych
jednostek wojennych i handlowych.
Z
niszczono take 18 japoskich
samolotw.
27
Kontynuujc taktyk obrony aktywnej adm. Nimitz
skierowa 24 lutego zesp wiceadm. Halseya z lotniskow
cem
"
Enterprise
"
w stron wyspy Wake, opanowanej dwa
miesice wczeniej przez Japoczykw. Atak na Wake,
a kilka dni pniej na Marcus, mia na celu cignicie
czci si japoskich z obszaru poudniowo-zachodniego
Pacyfku i odsunicie w czasie dalszych operacji zaczep
nych.
Podjcie przez Japoczykw z pocztkiem marca bom
bardowa obiektw wojskowych na Nowej Gwinei, w tym
zwaszcza Port Moresby, a take portu na Tulagi pooo
nego w poudniowej czci Wysp Salomona, nasuwao
przypuszczenie, e w najbliszym czasie wznowi ofensyw
w kierunku poudniowym i poudniowo-wschodnim. Aby
si temu przeciwstawi, adm. Nimitz podj decyzj pono
wienia prby uderzenia na Rabaul, ktry w tym czasie sta
si ju gwn baz japosk na tym obszarze. Zadanie to
ponownie powierzono wiceadm. Brownowi, z tym e jego
siy zostay wzmocnione zespoem lotniskowca
"
York
town
"
. Zamiar ten nie zosta jednak urzeczywistniony
wskutek zaistnienia nowych okolicznoci. Ot podczas
formowania zgrupowania wiceadm. Browna do dowdz
twa amerykaskiego dotara wiadomo o zajciu przez
Japoczykw dwch osad pooonych nad zatok Huon
na terytorium australijskiej czci Nowej Gwinei - Lae
i Salamaua. Obie osady miay nowoczesne pasy startowe
i to one zwrciy uwag japoskich sztabowcw, jako e
mogy by wielce przydatne w planowanej operacji opano
wania Portu Moresby -najwaniejszego punktu na pou
dniowo-wschodnim wybrzeu Nowej Gwinei.
W tej sytuacji zesp wiceadm. Browna otrzyma zadanie
zaatakowania Japoczykw w Lae i Salamaua. Uderzenie
zaplanowano od strony ldu, skd Japoczycy najmniej
spodziewali si ataku sdzc, e obcione bombowce
i samoloty torpedowe nie bd w stanie pokona wysokie-
28
go pasma grskiego rozcigajcego si wzdu wyspy. 10
marca z pokadw
"
Lexingtona
"
i
"
Yorktowna
"
, zajmuj
cych pozycj odleg o 45 mil od poudniowych wybrzey
Papui, wystartoway cznie 104 samoloty. Po pokonaniu
"
karkoomnej
"
trasy przelotu wzdu odnalezionej prze
czy grskiej zaatakoway obie wieo uzyskane przez Ja
poczykw bazy. To zaskakujce uderzenie zakoczyo si
penym sukcesem. Wedhlg relacji amerykaskich pilotw
(wyranie przesadzonych) zatopiono pi japoskich trans
portowcw, dwa cikie i jeden lekki krownik oraz
niszczyciel. Wiele innych jednostek powanie uszkodzo
nol l . Ten udany atak odwrci uwag Japoczykw od
przeprowadzonego od 7 do 12 marca duego konwoju
z Sydney do portu Noumea na Nowej Kaledonii.
Rajdy amerykaskich lotniskowcw w lutym i marcu
miay due znaczenie nie tylko z punktu widzenia uzys
kanych efektw, ktre nie mogy przecie nawet w czci
zrwnoway pasma japoskich sukcesw. Wane byo
jednak to, e operacje zespow wiceadm. Halseya, wice
adm. Browna i kontradm. Fletchera pokazay, i mona
bi idcych od sukcesu do sukcesu Japoczykw, zadawa
im dotkliwe straty i podejmowa prby przejcia i nicja
tywy.
W poowie marca, gdy zesp lotniskowcw wiceadm.
Nagumy zosta przerzucony na Ocean Indyjski, w pou
dniowo-zachodniej strefie Oceanu Spokojnego nastpia
przerwa operacyjna.

adna ze stron nie przejawiaa wik

szej aktywnoci. Stany Zjednoczone dokonyway w tym
czasie przewartociowania strategicznej ko
n
cepcji dziaa
na tym obszarze i przystpiy do opracowania planw
operacji zaczepnych.
Na pocztku kwietnia adm. Nimitz i gen. Mac Arthur
I I
Z
. F 1 i s o w s k i, Od Morza Kora/owego po Midway, Pozna
1 98 1 , s. 26.
29
otrzymali dyrektyw Poczonego Komitetu Szefw Szta
bw, ktra zalecaa m. in. : utrzymanie kluczowych pozycji
na Oceanie Spokojnym, niedopuszczenie do dalszego zbli
ania si nieprzyjaciela do Australii, podjcie aktywnych
dziaa na japoskich morskich liniach komunikacyjnych,
przygotowanie si do wikszych operacji zaczepnych
i wspieranie si sprzymierzonych na Oceanie Ind yj skim
!
2
.
W pniejszych dyrektywach, wydawanych od maja do
lipca, precyzowano zadania zaczepne zmierzajce najpierw
do zdobycia Tulagi i Santa Cruz, a nastpnie pozostaej
czci Wysp Salomona i pnocnego wybrzea Nowej Gwi
nei. W ten sposb chciano stworzy warunki sprzyjajce
opanowaniu w 1 943 r. Rabaulu -wanego punktu strate
gicznego na dalekich podejciach do Filipin. Wojska gen.
Mac Arthura miay naciera wzdu pnocnego wybrzea
Nowej Gwinei, a piechota morska podlega wiceadm.
Ghormley'owi - na Wyspach Salomona, Nowej Brytanii
i Nowej Irlandii. Japoczycy jednak zdoali uprzedzi
Amerykanw i pierwsi podjli natarcie na Nowej Gwinei
i Wyspach Salomona.
BI TWA NA MORZU KORALOWYM I JEJ WPYW
NA PRZEBIEG OPERACJI NA MIDWAY I ALEUTY
Inwazj na Port Moresby - gwny port i baz l otnicz
aliantw pooon na poudniowo-wschodnim kracu No
wej Gwinei - wysp Tulagi i Guadalcanal - japoski
Sztab Generalny Marynarki Wojennej zaplanowa na ma
rzec 1 942 r. Jednake pojawienie si w tej czci Oceanu
Spokoj nego amerykaskich lotniskowcw pokrzyowao te
plany. Operacj przeoono na pocztek maja. Opanowu
jc Port Maresby Japoczycy chcieli ubezpieczy swoje
1 2
Ch. B a t e s o n, The War with Japan, Sydney - London 1968, s. 1 5.
30
wieo zdobyte bazy morskie w Rabaulu, Lae i Salamaua
oraz uzyska moliwo dokonywania bombardowa lot
niczych pnocnych wybrzey Australii. Ponadto bez jego
zajcia nie byoby moliwe kontynuowanie natarcia na
Now Kaledoni, F
i
di i Samoa. Przed uderzeniem na Port
Moresby Japoczycy zamierzali uchwyci port na Tulagi
w celu zbudowania tam bazy dla wodnosamolotw maj
cych wesprze flot w przeprowadzeniu tej operacji.
Dowdztwo nad caoci si wydzielonych do wykona
nia uderzenia na Port Moresby powierzono dowdcy 4 flo
ty japoskiej wiceadm. Shinoshi Inouye. W skad desantu
weszy oddziay z grup wojsk mrz poudniowych (okoo
5 tysicy onierzy). Do przerzucenia ich w rejon dziaa
przeznaczono jedenacie transportowcw. Siy ubezpiecza
jce konwj desantowy skaday si z lekkiego lotniskowca
"
Shoho
"
, czterech cikich i trzech lekkich krownikw
oraz dziewiciu niszczycieli. Caoci si inwazyj nych
i wspierajcych dowodzi kontradm. Aritomo Goto. Oso
n operacyjn konwoju zapewnia zesp uderzeniowy wi
ceadm. Takeo Takagi, w skad ktrego wchodziy dwa
cikie lotniskowce
"
Shokaku
"
i
"
Z
uikaku
"
ze 125 samo
lotami na pokadach, dwa krowniki, sze niszczycieli
i zbiornikowiec. Oson lotnicz desantu powierzono sa
molotom z lotniskowcw i lotnictwu bazujcemu w po
bliu Rabaulu. Na lotniskach w Buna, Lae i Rabaulu bya
rozlokowana 25 flotylla powietrzna dysponujca 162 sa
molotami, gotowa w razie potrzeby udzieli pomocy
zarwno desantom morskim, jak i okrtom wojennym.
Japoczycy trwali w bdnym przekonaniu, e Stany
Zjednoczone dysponuj na Morzu Koralowym tylko jed
nym lotniskowcem. Dlatego te nie wtpili w powodzenie
operacji , zwaszcza e dotychczas siy japoskie ani razu
nie napotkay powaniejszego przeciwdziaania floty ame
rykaskiej.
Tymczasem Amerykanie mieli siln wol przeciwstawie-
3 1
nia si Japoczykom. Mieli te stosunkowo duo czasu na
podjcie przeciwdziaa. Ju 1 7 kwietnia, a wic na dwa
tygodnie przed rozpoczciem operacji, dowiedzieli si o ja
poskim planie wysadzenia desantu w Port Moresby. Na
such radiowy marynarki wojennej przechwyci i rozszyf
rowa wiele rozkazw dowdcy 4 floty wydanych w tej
sprawie. Informacje te wywoay powane zaniepokojenie
w sztabie adm. Nimitza. Utrata Port Moresby mogaby
bardzo niekorzystnie oddziaa na dalszy rozwj sytuacji
strategicznej na obszarze poudniowo-zachodnim Oceanu
Spokojnego. Po pierwsze - zagrozioby to bezporednio
bezpieczestwu Australii, a po drugie - ta najwiksza
w tym rejonie baza aliancka miaa ju w najbliszej przy
szoci o
d
egra rol swoistej trampoliny uatwiajcej po
dejmowanie planowanych operacji zaczepnych. Zdecydo
wano si zatem na uporczyw obron Port Moresby.
W celu przeciwstawienia si japoskiej ofensywie skiero
wano w rejon Morza Koralowego silny zesp operacyjny
(Task Force 1 7, obejmujcy dwa zespoy lotniskowcw,
pod oglnym dowdztwem kontradm. Franka Fletchera.
W jego skadzie znalazy si lotniskowce
"
Y orktown
"
i
"
Lexington
"
ze 1 43 samolotami na pokadach, pi
cikich krownikw i dziewi niszczycieli. Kontradm.
Fletcherowi podporzdkowano rwnie australijsk eskad
r krownikw dowodzon przez kontradm. J. Crace'a (3
cikie krowniki, 2 niszczyciele) operujc na Morzu
Koralowym. Z Pearl Harbor wyszy te lotniskowce
"
Hor
net
"
i
"
Enterprise
"
. Jednake wkrtce je zawrcono, po
niewa rozpoznanie donioso o przygotowaniach japo
skich do inwazj i na Midway.
Siy japoskie zaczy si rozwija od l maja w rejonie
wysp Truk (Karoliny). 3 maja cz si desantowych, nie
napotykajc oporu, wyldowaa na Tulagi u brzegw Flo
ridy, reszta za skierowaa si w stron Port Moresby.
Po otrzymaniu wiadomoci o wyldowaniu Japoczy-
32
kw na Floridzie lotniskowiec
"
Yorktown" obra kurs ku
wyspie. 4 maja samoloty z tego lotniskowca zaatakoway
okrty japoskie, z ktrych dokonano desantu. Zatopiono
trzy traowce, po jednym niszczycielu i stawiaczu min,
uszkodzono ki lka transportowcw. Nie by to znaczcy
sukces, niemniej jednak naloty te uwiadomiy Japoczy
kom, e ich zamiary s znane Amerykanom i e w rejonie
operacji znajduj si amerykaskie lotniskowce.
Obie strony rozpoczy wwczas intensywne rozpozna
nie powietrzne starajc si zlokalizowa lotniskowce prze
ciwnika. 6 maja amerykaskie samoloty rozpoznawcze
wykryy w rejonie Wysp Salomona zesp desantowy py
ncy w kierunku Nowej Gwinei. Kontradm. Fletcher,
znajc cel japoskiej ekspedycji , skierowa si na pnocny
zachd, aby zaj dogodn pozycj wyjciow do zaatako
wania Japoczykw w momencie, gdy ich okrty bd
opyway poudniowy cypel Nowej Gwinei. 7 maja o wicie
wystartoway samoloty rozpoznawcze, ktre okreliy po
oenie lotniskowca
"
Shoho" ubezpieczanego przez trzy
krowniki i sze niszczycieli, stanowice cznie stra
przedni flotylli inwazyjnej . Amerykanie bdnie uznali, e
s to japoskie siy gwne i zarzdzili start ponad 90
samolotw z obydwu lotniskowcw. O godz. 1 1 . 50
"
Sho
ho" - trafony kilkunastoma . bombami i siedmioma tor
pedami - poszed na dno, a wraz z nim kilkanacie
samolotw, ktre nie mogy wystartowa, poniewa okrt
pyn z wiatrem.
Atakujc zesp lotniskowca
"
Shoho" kontradm. Flet
cher nie traci z pola widzenia zespou inwazyjnego i wysa
mu naprzeciw eskadr krownikw kontradm. Crace'a.
Do spotkania jednak nie doszo (eskadra bya tylko atako
wana przez japoskie samoloty z bazy w Lae) . Na wiado
mo, e zesp inwazyj ny zawrci, eskadra wycofaa si
na poudnie.
Tymczasem tego samego dnia (7 maja) samQloty rozpoz-
33
nawcze z zespou wiceadm. Takagi wykryy duy amery
kaski zbiornikowiec
"
Neosho
"
i osaniajcy go niszczyciel
"
Sims
"
, okrelajc zbiornikowiec jako jeden z lotniskow
cw. Kilkanacie minut pniej bombowce z japoskich
lotniskowcw zaatakoway obydwie jednostki. Zbiorniko
wiec zosta powanie uszkodzony (dobili go sami Amery
kanie 1 1 maja), a niszczyciel zaton.
Pomimo czynionych wysikw do koca dnia adnej ze
stron nie udao si zlokalizowa gwnych si przeciwnika.
Wieczorem na Morzu Koralowym rozszala si tropikalny
sztorm, ktry ograniczy pole obserwacji niemal do zera.
W tych warunkach obie foty zbliyy si do siebie na
odlego 40 mil, lecz nie wykryy si wzajemnie. Do rana
okrty oddaliy si od siebie na okoo 1 80 mil.
8 maja o wicie amerykaskie i japoskie samoloty
rozpoznawcze podjy intensywne poszukiwania i wkrtce
zespoy lotniskowcw obu stron zostay wykryte. Prawie
jednoczenie wzniosy si w powietrze 84 samoloty amery
kaskie i 69 japoskich. Maszyny zbliay si do siebie
i naleao si spodziewa, e dojdzie do powietrznej bitwy
spotkaniowej. Jednake z powodu rnic w puapach lotu
i trudnych warunkw atmosferycznych gwne siy lotnict
wa obu stron nie wykryy si wzajemnie.
Okoo godz. 1 1 radar na
"
Lexingtonie
"
zlokalizowa
du grup samolotw przeciwnika w odlegoci 70 mil od
obu lotniskowcw amerykaskich. Natychmiast wystar
toway nieliczne myliwce pozostawione do obrony was
nej. Dwadziecia minut pniej nastpio uderzenie. Atak
japoskich bombowcw, ktre w odstpach kilkusekun
dowych bombardoway potne kaduby lotniskowcw,
poczony by z jednoczesnym uderzeniem przeprowadzo
nym z wielu kierunkw przez samoloty torpedowe. W ci
gu niespena piciu minut
"
Lexington
"
zosta ugodzony
trzema torpedami i kilkoma bombami. Po kilkugodzinnej
walce z szalejcym poarem ewakuowano za9g na nisz-
3 " Midway
34
czyciele, a lotniskowiec zatopiono torpedami. Lotnisko
wiec
"
Yorktown
"
, bardziej zwrotny, mimo uszkodze (zo
sta trafony bomb duego kali bru) wyszed z ataku
obronn rk.
Amerykanie zaatakowali japoskie lotniskowce dwiema
falami. Najpierw, okoo godz. 1 1 , nadleciay samoloty
z
"
Yorktowna
"
. Celem ich ataku by
"
Shokaku
"
, gdy
"
Zuikaku
"
by w tym czasie osonity nisko lecymi
chmurami. Bombowce, ktre do tego rejonu dotary wcze
niej, okoo dwudziestu minut oczekiway na pojawienie si
wolniejszych samolotw torpedowych. One te zaatakowa
y jako pierwsze. Nie uzyskay powodzenia. Piloci z braku
dowiadczenia nie doprowadzili maszyn na dostatecznie
blisk odlego i wszystkie torpedy chybiy. Ale ich atak
cign myliwce nieprzyjaciela i zapewni powodzenie
bombowcom nurkujcym. Uzyskay one dwa trafenia:
w cz dziobow pokadu startowego i w ruf, po czym
"
Shokaku
"
zacz pon. Z samolotw, ktre wystar
toway z
"
Lexingtona
"
, tylko nieliczne dotary do celu.
W warunkach pogarszajcej si pogody wikszo z nich
w ogle nie odnalaza nieprzyjaciela. Spord samolotw
atakujcych
"
Shokaku
"
tylko jeden bombowiec uzyska
trafenie, wzmagajc poar na japoskim lotniskowcu.
Po przyjciu samolotw kontradm. Fletcher zarzdzi
odejcie caoci si z maksymaln prdkoci na poudnie.
Dysponujc tylko jednym, w dodatku uszkodzonym, lot
niskowcem zesp nie by zdolny do kontynuowania walki.
Po stronie japoskiej take nastpio zawahanie. Z uwa
gi na poar
"
Shokaku
"
wiceadm. Takagi postanowi chwi
lowo zrezygnowa z dalszych atakw. W tej sytuacji adm.
Inoye poleci odoy operacj zdobycia Port Moresby
i wycofa wszystkie siy z rejonu bitwy. Decyzja ta wywoa
a niezadowolenie wyszego dowdztwa. Dowdca Po
czonej Floty, adm. Yamamoto, rozkaza kontynuowa
pocig za okrtami amerykaskimi . Rano 9 maja 4 flota
skierowaa si na poudnie, ale nie udao si jej odnale
35
zespou kontradm. Fletchera. Tego samego dnia japoskie
siy desantowe powrciy do Rabaulu. Zakoczya si
bitwa na Morzu Koralowym.
Liczebnie straty obu stron byy prawie wyrwnane.
Japoczycy stracili lotniskowiec, niszczyciel i kilka traow
cw. Zestrzelono 77 samolotw, zabito i raniono 1 074
ludzi. Amerykanie stracili 543 marynarzy i pilotw. Zato
piono im lotniskowiec, zbiornikowiec i niszczyciel. Ze
strzelono lub zniszczono 66 samolotw pokadowych. Jed
nake pod wzgldem siy bojowej zatopione jednostki byy
wyranie nierwne. Amerykaski lotniskowiec
"
Lexing
ton
"
by najwikszym okrtem w swojej klasie (30 tysicy
ton wypornoci), natomiast
"
Shoho
"
by lekkim lotnis
kowcem ( 1 2 tysicy ton) i jego strata nie zawaya na stanie
japoskich lotniskowcw. Zatopienie przez Amerykanw
niszczyciela i kilku mniejszych jednostek pod Tulagi take
nie rwnowayo straty
"
Simsa
"
i
"
Neosho
"
.
W bitwie na Morzu Koralowym po raz pierwszy w his
torii wojen morskich rol gwnej siy uderzeniowej ode
grao z obu stron lotnictwo z lotniskowcw. Okrty nie
wystrzeliy do siebie ani razu. Taktyczne zwycistwo w tej
bitwie odnieli Japoczycy. Wartociowo ich straty byy
znacznie mniejsze od zadanych Amerykanom. Z punktu
widzenia strategicznego zwycistwo odnieli jednak Ame
rykanie, poniewa zatrzymali ekspansj Japoczykw na
poudnie. Dowdztwo japoskie zrezygnowao z operacji
zdobycia Port Moresby, mimo e siy desantowe nie napot
kay adnego oporu. Japoczycy zmuszeni zostali do od
oenia planowanych operacji zaczepnych w kierunku Aus
tralii. Udaremniono im take zamiary przecicia szlakw
morskich biegncych ze Stanw Zjednoczonych do Aust
ralii. W wietle poprzednich zwycistw odnoszonych na
morzu, kiedy fota japoska praktycznie nie ponosia ad
nych strat, wyniki bitwy na Morzu Koralowym byy dla
niej dotkliwym i niespodziewanym ciosem.
36
Po nieudanej prbie zajcia Port Moresby sztab Po
czonej Floty zdecydowa nie kontynuowa natarcia w kie
runku poudniowym do czasu objcia japosk kontrol
atolu Midway i zachodnich Aleutw. Dajc bezwzgldny
priorytet operacji na Midway i Aleuty wycofano z obszaru
Morza Koralowego oba lotniskowce i eskadr krow
nikw, aby skoncentrowa maksimum si morskich do
planowanej inwazji . 1 7 maja doszed do portu w Kure
lotniskowiec
"
Shokaku
"
. Zniszczenia, jakie poczyniy na
nim wybuchy trzech bomb amerykaskich, byy powaniej
sze ni przypuszczano. Dokadne ogldziny wykazay, e
naprawa uszkodze potrwa co najmniej miesic. Oznacza
o to, e jego udzia w operacji przeciw Midway jest
wykluczony. Przybyy w lad za
"
Shokaku" lotniskowiec
"
Zuikaku" nie dozna wprawdzie zniszcze, lecz okazao
si, e i on nie bdzie mg wzi udziau w planowanej
operacji , gdy straty powstae w grupie lotniczej byy tak
due, i nie uda si ich uzupeni przed wypyniciem
okrtw na pozycje wyjciowe. Samo uzupenienie sprztu
nie sprawioby wikszych trudnoci, brakowao natomiast
odpowiedniej liczby przeszkolonych pilotw. Ukompleto
wanie samolotw i zag na
"
Zuikaku" w taki sposb, aby
nowe obsady mogy by efektywne w zbliajcej si bitwie,
byo niemoliwe, zwaywszy na krtki czas - zaledwie
tydzie -jaki pozosta do wyjcia okrtw w morze.
Tak wic
"
zwycistwo" na Morzu Koralowym zaowoco
wao tym, e Japoczycy w zbliajcej si, daleko waniej
szej bitwie pozbawieni zostali dwch wielkich lotniskow
cw. Zamiast szeciu lotniskowcw poprowadzi wiceadm.
Nagumo pod Midway tylko cztery. I stao si to wanie
wtedy, gdy obie strony, po dowiadczeniach bitwy na
Morzu Koralowym, w peni uwiadomiy sobie rol i zna
czenie lotnictwa pokadowego w zbliaj cych si bitwach
morskich. Inna rzecz, e Japoczycy byli przekonani
o swojej miadcej przewadze na tym polu. Sdzi li, e
37
Amerykanie stracili na Morzu Koralowym oba lotniskow
ce, a jeli nawet
"
Yorktowna
"
udao si uratowa, to nie
przypuszczali, aby po doznanych uszkodzeniach by on
w stanie wzi udzia w bitwie o Midway.
A zatem sztab Poczonej Floty nastawiony by optymis
tycznie. Wszystko wskazywao na to, e Amerykanie mog
przeciwstawi czterem lotniskowcom japoskim tylko dwa,
"
Romet
"
i
"
Enterprise
"
, co zdawao si przesdza o wy
niku bitwy. Wierzono, e doskonale wyszkoleni i zaprawie
ni w bojach piloci z lotniskowcw
"
Akagi
"
,
"
Kaga
"
,
"
Soryu
"
i
"
Riryu
"
rozbij w puch nie tylko amerykaskie
lotniskowce, ale wszystko, co wyjdzie im naprzeciw. Wpraw
dzie Sztab Generalny Marynarki Wojennej nie podziela
tego optymizmu - po bitwie na Morzu Koralowym po
nownie uaktywnili si sceptycy -lecz nie traktowano tych
przestrg z nalen powag.
Bitwa na Morzu Koralowym stanowia zaledwie prelu
dium do walk o Midway, ale ju wwczas zrodziy si
zalki przyszego rozstrzygnicia. Najpowaniejsze, i nie
zwykle korzystne dla Amerykanw, byy jej konsekwencje
w paszczynie ukadu gwnych si uderzeniowych, czyli
proporcji w lotniskowcach. Jeli przed bitw na Morzu
Koralowym Japoczycy mogli wystawi (w skadzie ze
spou uderzeniowego wiceadm. Nagumy) sze lub nawet
siedem lotniskowcw przeciwko czterem amerykaskim 1 3 ,
to po niej ju tylko cztery przeciwko trzem (
"
Yorktown
"
- o czym bdzie mowa pniej - take wzi udzia
w dziaaniach pod Midway). Stao si tak w nie maym
stopniu zarwno wskutek nonszalancji Japoczykw, jak
penej determinacji Amerykanw. Jednake pozostaje
1
3 W tych kalkulacjach nie by brany pod uwag pity amerykaski
lotniskowiec
"
Saratoga
"
, ktry I I stycznia zosta powanie uszkodzony
w wyniku ataku torpedowego japoskiego okrtu podwodnego i przez to
wyczony z dziaa do koca maja 1942 r.
38
faktem, e bitwa na Morzu Koralowym w duym stopniu
przesdzia o biegu wypadkw.
Obok wymiernych, materialnych skutkw bitwy na Mo
rzu Koralowym due znaczenie miay take zdobyte do
wiadczenia bojowe. Tutaj obie strony wyni osy korzyci.
Japoczycy uzyskali potwierdzenie skutecznoci zaoe
taktycznych w przeprowadzaniu atakw na lotniskowce
nieprzyjaciela. Amerykanie za, pomimo mniejszej efek
tywnoci trafe, take czuli si dowartociowani . Okazao
si - po raz pierwszy w tej wojnie -e z Japoczykami
mona podj walk jak rwny z rwnym, a nawet odnosi
sukcesy.
PRZYGOTOWANIA STRON DO BITWY
O MI DWAY
OBI EKTY ATAKU
Atol Mi dway jest najbardziej na zachd wysunitym og
niwem acucha Hawaj w. Skada si z dwu wskich
wysepek: jednej dugoci 3 kilometrw (Sand Island), dru
giej 2 kilometrw (Eastern Island), oddzielonych pytk
lagun i otoczonych koralow skalist raf.

rednica atolu
nie przekracza 9 kilometrw. Pooenie Midway o 1 1 00 mil
od Pearl Harbor, tyle samo od wyspy Wake i 2200 mil od
Tokio sprawiao, e staa si ona z czasem wanym punk
tem strategicznym. Z uwagi na rozmieszczone tu instalacje
wojskowe penia swoist funkcj
"
stranika Hawajw
"
.
Zapewniaa Stanom Zjednoczonym warunki sprzyjajce
zatrzymaniu nieprzyjaciela na zachd od Hawaj w, po
dejmowaniu dziaa zaczepnych przeciwko Japonii w rod
kowej czci Oceanu Spokojnego i wykonywaniu rajdw
powietrznych na zajte przez ni terytoria. Bya te baz
zaopatrzeniow dla amerykaskich okrtw podwodnych,
ktre operoway na liniach komunikacyjnych w pobliu
Japonii.
Amerykanie zwrcili uwag na Midway w latach sze
dziesitych ubiegego wieku. W roku 1 867 zainstalowao
si na wyspie Towarzystwo Parowych Statkw Pocztowych
Pacyfku (Paeiie NaU Steamship Company) , ktre pooy
o podwaliny pod zbudowanie tu bazy morskiej. W 1 903 r.
Towarzystwo Kablowe Pacyfku (Paei/e CommerciaL Cab
Le Company) , dziaajc pod egid marynarki wojennej,
40
przeprowadzio przez Midway podmorski kabel czcy
Hawaje z Filipinami l . W tym samym czasie wybudowano
te latarni morsk i ustanowiono dwudziesto osobow
stra skadajc si z onierzy piechoty morskiej . W roku
1 935 linie lotnicze
"
Panam
"
zorganizoway na lagunie baz
dla wodnosamolotw, wybudoway na Sand Island ramp,
niewielki hotel i warsztaty. Jednoczenie trway na atolu
prace o charakterze wojskowym. Do roku 1 940 pogbiono
przekopany jeszcze w latach 1 867-1 868 kana pomidzy
wysepkami, aby na lagun mogy przechodzi wiksze
jednostki marynarki wojennej . W 1 940 r. rozpoczto budo
w bazy dla lotnictwa wojskowego, ktra pod koniec
nastpnego roku dysponowaa ju wielkim hangarem dla
wodnosamolotw, sztucznym portem, zbiornikami na pali
wo i licznymi budynkami funkcyjnymi. Na Eastern I sland
wybudowano ptorakilometrowy pas startowy i dostar
czono na atol ponad sto samolotw bojowych. W drugiej
poowie 1 94 1 r. siy obrony wybrzea liczyy blisko trzy
tysice onierzy. Dowdc bazy zosta mianowany kmdr
por. Cyril T. Simard2
Woj na dotara na Midway wraz z japoskim atakiem na
Pearl Harhor. Wieczorem 7 grudnia 1 94 1 r. dwa nisz
czyciele, wydzielone ze skadu japoskiego zespou uderze
niowego powracajcego spod Pearl Harbor, ostrzelay
urzdzenia woj skowe bazy. Ostrza nie wyrzdzi powa
niejszych szkd, poniewa niszczyciele zostay odstraszone
silnym ogniem baterii obrony wybrzea. Straty wyniosy
4 zabitych i 1 0 rannych, spon dach na hangarze, znisz
czeniu uleg wodnosamolot.
Na przeomie 1 941 i 1 942 r. znacznie wzmocniono gar-
I Poczenie kablowe Midway z Honolulu wykorzystali Amerykanie
do przekazywania informacji z pola bitwy pod Midway. Nie byo potrze
by posugiwania si cznoci radiow z naraeniem na moliwo
przechwycenia sygnaw przez wroga .
2 Z. F I i s o w s k i,
"
Burza nad Pacyfikiem
"
, t. l, Pozna 1986, s 322.
41
nizon na Midway. Zainstalowano nowe dziaa dla obrony
przeciwdesantowej i przeciwlotniczej, zaminowano podej
cia morskie do wysp. W tygodniach poprzedzajcych
japoski atak podjto dodatkowe dziaania, o ktrych
bdzie mowa w podrozdziale trzecim.
Drugim obiektem ataku, przewidzianym w generalnym
planie japoskim, miay by wyspy Attu i Kiska w a
cuchu Wysp Aleuckich rozcigajcym si na przestrzeni
3500 kilometrw. Archipelag, stanowicy geografczn
granic pomidzy pnocnym Pacyfkiem i morzem Berin
ga, skada si z 14 duych wysp i okoo 55 maych,
o cznej powierzchni 37, 8 tysicy kilometrw kwadrato
wych. Gwne grupy wysp to: Lisie (Fox), Andrej anowa
(Andreanof), Szczurze (Rat) - w tej grupie znajduje si
Kiska (36 kilometrw dugoci i 6,5 kilometra szerokoci),
oraz Bliskie (Near) z wysp Attu (56 kilometrw dugoci
i 24 kilometry szerokoci). S to typowe wyspy wulkanicz
ne z wieloma czynnymi wulkanami, grzyste, o poszar
panej i na og skalistej linii brzegowej . Rolinno jest
uboga, wikszo obszarw pokrywa tundra. Wynika to
m. i n z utrzymujcych si na tym obszarze bardzo zych
warunkw meteorologicznych. Panuje opinia, e Aleuty s
miej scem o naj gorszej pogodzie na kuli ziemskiej . Tutaj
bowiem zderzaj si ostre i zimne wiatry znad Syberii
z ciepymi penymi wilgoci, znad Pacyfiku. Wprawdzie
rednia temperatura zimy wynosi I , 1 C, lata 1 0C, a wic
rnica nie jest dua, to jednak silne wiatry, mgy, deszcze
i niegi, utrzymujce si niemal przez cay rok, czyni te
wyspy miejscem nie nadajcym si do staego zamiesz
kiwania. A mimo to archipelag zamieszkany jest przez
blisko 8 tysicy ludzi, gwnie pochodzenia eskimoskiego,
trudnicych si mylistwem | rybowstwem.
Trudne waraunki meteorologiczne pomniejszaj strategi
czne znaczenie Aleutw, niemniej jednak z uwagi na roz
mieszczone na nich lotniska tzw. mostu powietrznego,
42
czcego Stany Zjednoczone z Dalekim Wschodem, utrzy
mywano tam niewielkie siy lotnicze i morskie. Najdalej na
zachd wysunite lotnisko amerykaskie znajdowao si
w Fort Glenn na wyspie Umnak, lecej 536 mil na wschd
od Kiska. 60 mil od niej na wschd, na wyspie Unalaska,
znajdowaa si gwna baza lotniczo-morska Stanw Zjed
noczonych w rejonie Aleutw - Dutch Harbor. 1 55 mil
dalej w kierunku wschodnim znajdowa si Fort Randal na
Alasce z dobrym lotniskiem i. oddalona od niego o 372 mile
baza Kodiak. Zaopatrzenie dla garnizonw amerykaskich
na Aleutach dostarczano z portu Seattle, oddalonego
o 1707 mil od Unalaski.
W pierwszych tygodniach wojny z Japoni, gdy dziaa
nia bojowe przeprowadzane byy w poudniowo-zachod
niej czci Oceanu Spokojnego, na Wyspach Aleuckich
znajdoway si niewielkie garnizony wojskowe i nieliczne
okrty. Dopiero kilka miesicy pniej , gdy granica japo
skiej ekspansji na poudniu zacza si stabilizowa, a nie
bezpieczestwo wtargnicia Japoczykw na Aleuty po
wanie wzroso, Amerykanie zaczli w ten rejon przerzuca
silne oddziay wojskowe, a do wsparcia ich wydzielili cz
okrtw i si lotniczych.
W przededniu uderzenia Japoczykw na Aleuty gwna
baza lotniczo-morska w Dutch Harbor otrzymaa due
wzmocnienie. Liczb samolotw tam stacjonowanych pod
niesiono do 150 maszyn. Do osony Wysp Aleuckich
skierowano silny zesp operacyjny floty pod dowdztwem
kontradm. Roberta A. Theobalda w skadzie: 5 krow
nikw, 1 3 niszczycieli, 6 okrtw podwodnych oraz kilka
mniejszych jednostek i okrtw pomocniczych.
43
JAPOSKI PLAN OPERACJI
NA MIDWAY I ALEUTY
Plan operacji sztab Poczonej Floty opracowa w cigu
kwietnia. Pracami, w ktrych rol wiodc odgrywa od
dzia operacyjny, kierowa bezporednio szef sztabu, kontr
adm. Ugaki. Jednake podstawowe zaoenia i dyspozycje
operacyjne zostay podyktowane przez adm. Yamamot
i to jemu przypisuje si autorstwo planu. Dowdca Po
czonej Floty nie traktowa ofcerw sztabu jako
"
trustu
mzgw
"
, a raczej jako zesp fachowcw zdolnych do
przetworzenia decyzji dowdcy na konkretne dyspozycje
wykonawcze. Nie oznaczao to, e nie liczy si ze zdaniem
sztabowcw i tumi ich i nicjatyw. Dyskusje, jakie toczyy
si w sztabach nad kierunkiem i zakresem dalszej ekspan
sji , dowodziy, e tak nie byo. Jednake z chwil podjcia
decyzji adm. Yamamoto wymaga bezwzgldnego podpo
rzdkowania i precyzyjnej realizacj i woli dowdcy. Przy
chodzio mu to tym atwiej, poniewa cieszy si ogromnym
autorytetem w japoskich siach zbrojnych, a zwaszcza
w marynarce wojennej .
Jak dalece adm. Yamamoto by dowdc cenionym,
powaanym, a nierzadko wrcz uwielbianym przez pod
wadnych, moe wiadczy opinia, jak wyrazili o nim
w swojej pracy kmdr Fuchida i kmdr por. Okumiya. Napi
sali oni m. i n. :
"
Gdyby na pocztku wojny spyta ofcerw
marynarki wojennej, kogo by widzieli na stanowisku do
wdcy Poczonej Floty, to przytaczajca wikszo z nich
wskazaaby bez wahania na adm. Isoroku Yamamot. I po
stpiliby z ca pewnoci podobnie ofcerowie lotnictwa
morskiego. Po wojnie, gdy amerykascy historycy zadali
wielu byym ofcerom japoskiej marynarki wojennej to
samo, hipotetyczne ju wwczas pytanie, wszyscy oni jedno
gonie odpowiedzieli - admira Yamamoto
"
3.
3 F u c h i d a, Ok u m i y a, op.cit., 8. 74.
44
Plan operacj i zakada osignicie dwch celw: ZajCIe
atolu Midway i przeksztacenie go w siln japosk baz
oraz zniszczenie gwnych si amerykaskiej Floty Pacyf
ku. Przy czym osignicie drugiego celu miao znaczenie
pierwszoplanowe. Adm. Yamamoto i jego sztab ywili
przekonanie, e inwazja na Midway, zagraajca bezpo
rednio bezpieczestwu Hawajw, zmusi przeciwnika do
wyprowadzenia wszystkich si do obrony atolu i podjcia
rozstrzygajcej bitwy morskiej, w ktrej Japonia - majc
przewag si i rodkw -zapewni sobie zwycistwo.
Ju z zestawienia si we focie operacyjnej obu stron na
Pacyfku zwycistwo Japonii - w wypadku gdyby udao
si doprowadzi do walnej bitwy -wydawao si niekwes
tionowane. Po wyeliminowaniu, w wyniku uderzenia na
Pearl Harbor, okrtw liniowych, Amerykanom pozostay
tylko lotniskowce i krowniki, a i w tych klasach okrtw
przewag mieli Japoczycy. Ogem w kocu kwietnia
1 942 r. stosunek si Japonii do Stanw Zjednoczonych na
Pacyfku przedstawia si w przyblieniu jak 3 . l .
Majc wiadomo wyranej przewagi, adm. Yamamoto
zdecydowa si na objcie planem operacji przeciw Midway
take inwazji na zachodni cz Aleutw. Przy czym
okupacja Aleutw nie miaa suy trwaemu
"
zainstalowa
niu si
"
na tych wyspach (gwnie z uwagi na opisane
wczeniej nie sprzyjajce dziaaniom wojennym trudne,
polarne warunki), lecz celom doranym, zwizanym z wy
konaniem gwnego zadania. Ot inwazja na zachodnie
Aleuty miaa z jednej strony ubezpiecza od pnocy gw
ne siy uderzajce na Midway, a z drugiej - zmusi
przeciwnika do rozdzielenia si skoncentrowanych do
obrony.
Do przeprowadzenia tej gigantycznej operacji na dwch
rozbienych kierunkach sztab Poczonej Floty postanowi
zaangaowa maksymalne siy. Miay w niej wzi udzia
wszystkie zdolne do walki jednostki pywajce z wyj tkiem
45
pewnej liczby okrtw podwodnych utrzymujcych stae
patrole bojowe w obrbie linii komunikacyj nych aliantw
na Oceanie Indyjskim, u poudniowych wybrzey Afryki
i u wybrzey Australii . Ogem do operacji wydzielono
ponad 200 okrtw i statkw o cznym tonau 1 , 5 miliona
ton. W tym zakadano udzia: 1 1 okrtw liniowych,
8 lotniskowcw, 22 krownikw, 65 niszczycieli, 2 1 okr
tw podwodnych i okoo 400 samolotw.
Plan wprowadza podzia tych si na pi niezalenie od
siebie dziaajcych zespow floty. Caoci mia dowodzi
adm. Yamamoto osobicie.
Oglna struktura tego podziau bya nastpujca '.
! . Siy gwne (adm. Isoroku Yamamoto)
a) trzon si (adm. Yamamoto): okrty liniowe
"
Yamato"
(okrt fagowy Poczonej Floty),
"
Nagato
"
,
"
Mutsu";
lekki lotniskowiec
"
Hosho"; krownik
"
Sendai
"
; 9 nisz
czycieli; okrt-baza wodnosamolotw
"
Chiyoda" i trans
portowiec lotniczy
"
Nisshin"
b) zesp osony operacji przeciw Aleutom (wiceadm.
Shiro Takasu): okrty liniowe
"
Hyuga
"
, , , !se",
"
Fuso
"
,
"
Yamashiro"; lekkie krowniki
"
Oi
"
,
"
Kitakami" i 1 2
niszczycieli.
2. 1 zesp uderzeniowy lotniskowcw (wiceadm. Chui
chi Nagumo)
a) zesp lotniskowcw (wiceadm. Nagumo): l dywizjon
lotniskowcw (wiceadm. Nagumo) - lotniskowce
"
Aka
gi
"
,
"
Kaga"; 2 dywizjon lotniskowcw (kontradm. Tamon
Yamaguchi) - lotniskowce
"
Hiryu
"
,
"
Soryu"
b) zesp wsparcia (kontradm. Hiroaki Abe) : okrty
4 Zaprezentowany skad japoskiej floty i jej podzia na zespoy nie
przedstawia stanu si faktycznie zaangaowanych w dziaaniach. O. de B.
zawarte w planie operacji zatwierdzonym 5 kwietnia zostao skorygowa
ne m. i n. w zwizku z koniecznoci wyczenia lotniskowcw uszkodzo
nych w bitwie na Morzu Koralowym. Szczegowe zestawienie patrz
zacznik l .
46
liniowe
"
Haruna
"
,
"
Kirishima
"
; cikie krowniki
"
To
ne
"
, Chikuma
"
c) zesp osony (kontradm. Susumu Kimura): lekki
krownik
"
Nagara
"
i 1 1 niszczycieli.
3. Zesp inwazyjny
"
Midway
"
(wiceadm. Nabutake
Kondo)
a) siy gwne (wiceadm. Kondo): krowniki liniowe
"
Kongo
"
,
"
Hiei
"
; lekki lotniskowiec
"
Zuiho
"
; cikie kr
owniki
"
Atago
"
,
"
Chokai
"
,
"
Myoko
"
,
"
Haguro
"
; lekki
krownik
"
Y ura
"
i 9 niszczycieli
b) zesp bliskiego wsparcia (wiceadm. Takeo Kurita):
cikie krowniki
"
Kumano
"
,
"
Suzuya
"
,
"
Mikuma
"
,
"
Mogami
"
i 2 niszczyciele
c) grupa transportowa (kontradm. Raizo Tanaka): 1 2
transportowcw, 3 niszczyciele transportowe; lekki kr
ownik
"
Jintsu
"
i 10 niszczycieli
d) zesp transportowcw (kontradm. Ruitaro Fujita):
transportowce
"
Chitose
"
,
"
Kamikawa Maru
"
; niszczyciel
i d patrolowa
e) zesp traowcw (kmdr Sadatomo Miyamoto): 4 tra
owce i 2 zaopatrzeni owce.
4. Zesp regionu pnocnego -Aleuty (wiceadm. Bos
hiro Hosogaya)
a) siy gwne (wiceadm. Hosogaya): ciki krownik
"
Nachi
"
i 2 niszczyciele
b) 2 zesp uderzeniowy lotniskowcw (kontradm. Ka
kuj i Kakuta): lotniskowiec
"
Junyo
"
, lekki lotniskowiec
"
Ruyjo
"
; cikie krowniki
"
Maya
"
,
"
Takao
"
i 3 nisz
czyciele
c) zesp inwazyjny
"
Attu
"
(kontradm. Sen taro Omori):
lekki krownik
"
Abukuma
"
; 4 niszczyciele; traowiec
i transportowiec
d) zesp inwazyjny
"
Kiska
"
(kmdr Takeji Ono): lekkie
krowniki
"
Kiso
"
,
"
Tama
"
,
"
Asaka
"
,
"
Maru
"
; 3 nisz
czyciele; 3 traowce i 2 transportowce
47
e) grupa okrtw podwodnych (kontradm. Shigeaki Ya
mazaki): okrty 1-9, 1 - 1 5, 1 - 1 7, 1- 1 9, 1-25, 1-26.
5. Wysunity zesp okrtw podwodnych (wiceadm.
Teruhisa Komatsu): lekki krownik
"
Katori
"
(okrt fa
gowy)
a) 3 dywizjon okrtw podwodnych (kontradm. Chima
ki Kono): okrt-baza
"
Yasukuni Maru
"
; okrty 1- 1 68,
1- 1 69, 1- 1 7 1 , 1- 1 74, 1- 1 75
b) dywizjon okrtw podwodnych (kontradm. Tadas
hige Daigo): okrt-baza
"
Rio de Janeiro Maru
"
; okrty
1- 1 56, 1- 1 57, 1- 1 58, 1 - 1 59, 1- 1 62, 1- 1 65, 1- 1 66
c) 1 3 dywizjon okrtw podwodnych (kmdr Takeharu
Miyazaki); okrty 1- 1 2 1 , 1 - 1 22, 1 - 1 23.
6. Grupa lotnictwa bazowego na Midway po jej zajciu
(wiceadm. Nishizo Tsukahara)
a) siy ekspedycyjne atolu Midway (kmdr Chisato Mori
ta): 36 samolotw myliwskich (z lotniskowcw); 1 0 bom
bowcw (z bazy Wake); 6 wodnosamolotw (z bazy Jaluit)
b) 24 fotylla powietrzna (kontradm. Minoru Maeda):
grupa lotnicza
"
Chitose
"
- 36 myliwcw, 36 samolotw
torpedowych z baz Kwajalein i Wake; 1 grupa lotnicza
- 36 myliwcw, 36 samolotw torpedowych z baz Aur
i Wotje; 1 4 grupa lotnicza - 1 8 latajcych odzi z Jaluit
i Wotje.
Wszystkie zespoy miay osign gotowo bojow i za
j pozycje wyjciowe w wyznaczonych rejonach do dnia
rozpoczcia operacji oznaczonego kryptonimem
"
N day
"
5 .
Wysadzenie desantu na Midway wyznaczono na 7 czerwca.
Aby dotrzyma terminu, poszczeglne zespoy floty miay
opuci bazy i rejony koncentracji 26 -29 maja. Terminy
zgrywania faz operacji byy bardzo napite, zwaywszy, e
5 Amerykanie wprowadzili termin ,,L day
"
jako kryptonim oznaczaj
cy pocztek operacji . Japoczycy zmieniali kryptonim. Dla przykadu
dzie rozpoczcia operacji przeciw Hawajom w grudniu 1 941 r. oznaczyli
_7 day
"
.
48
znaczna cz japoskiej toty dopiero na pocztku maja
zakoczya dziaania bojowe i pozostawao jej niewiele
czasu na przygotowania i przegrupowanie.
Uderzeniem na zachodnie Aleuty sztab Poczonej Floty
zamierza odwrci uwag Amerykanw od gwnego celu
operacji - inwazji na Midway. A zatem ju 4 czerwca
2 zesp uderzeniowy lotniskowcw mia dokona ataku
powietrznego na amerykask baz na Unalasce - Dutch
Harbor. 6 czerwca zamierzano wysadzi desant na wy
spach Adak i Kiska. Desantu na Adak mia dokona
zesp wyznaczony do inwazji Attu, ktry nastpnie 1 2
czerwca powinien wyldowa na tej wyspie osigajc tym
samym swj pierwotny cel .
Atak na Midway planowano przeprowadzi w nastpu
jcym porzdku. 5 czerwca l zesp uderzeniowy lotnis
kowcw wiceadm. Nagumo, po zajciu pozycji w odlego
ci 250 mil na pnocny zachd od Midway, mia dokona
zaskakujcego, zmasowanego nalotu na atol w celu znisz
czenia stacjonujcych tam samolotw, stanowisk artylerii
obrony wybrzea i artylerii przeciwlotniczej, urzdze in
frastruktury wojskowej, okrtw i statkw znajdujcych
si w bazie. 6 czerwca zesp transportowcw kontradm.
Fujity powinien zaj niewielki atol Kure pooony zaled
wie 60 mil na pnocny wschd od Midway i urzdzi na
nim baz wodnosamolotw w celu udzielenia bezpored
niego wsparcia wojskom dokonujcym inwazji na Midway.
Nastpnie, w razie uzyskania powodzenia, 7 czerwca o wi
cie mia by wysadzony desant na obu wysepkach atolu
Midway jednoczenie. Bezporednie wsparcie desantu po
winny zapewni krowniki wiceadm. Kurity, a siy gwne
zespou inwazyjnego wiceadm. Kondy miay osania ope
racj od strony poudniowej i poudniowo-zachodniej .
Do czasu inwazji na Midway nie przewidywano przeciw
dziaa gwnych si tloty amerykaskiej . Okrelono zatem
49
do koca 7 czerwca termin zajcia przez wszystkie zespoy
wyznaczonych pozycji . Miay one pozostawa tam co naj
mniej tydzie i oczekiwa na pojawienie si okrtw prze
ciwnika:
- trzon si gwnych adm. Yamamoty w odlegoci
600 mil na pnocny zachd od Midway;
- l zesp lotniskowcw wiceadm. Nagumy 300 mil na
wschd od zespou adm. Yamamoty;
-zesp wiceadm. Takasu 500 mil na pnoc od zespou
adm. Yamamoty;
- 2 zesp lotniskowcw wiceadm. Kakuty 300 mil na
wschd od zespou wiceadm. Takasu;
- wysunity zesp okrtw podwodnych mia do
2 czerwca wyj na wyznaczone linie dozorowania na
morskich przedpolach Hawajw.
Japoski plan operacyjny przewidywa rne warianty
dziaa poszczeglnych zespow floty w zalenoci od
posuni przeciwnika. Zakadano m. i n. : jeli wiksze zgru
powanie floty amerykaskiej rozwinie si na pnoc od linii
40 stopni szerokoci geograficznej pnocnej , zostanie za
atakowane przez 2 zesp uderzeniowy lotniskowcw
i 1 dywizjon okrtw podwodnych przy wsparciu zespou
wiceadm. Takasu; jeli na poudnie od tej linii - to przez
1 zesp uderzeniowy lotniskowcw, 3 i 5 dywizjony okr
tw podwodnych, a wsparcie zapewni siy gwne adm.
Yamamoty. Jeli natomiast przeciwnik zaatakuje caoci
si, jakie ma w dyspozycji , wwczas wszystkie japoskie
zespoy uderzeniowe z pnocy i poudnia pocz si do
stoczenia walnej bitwy. W takim wypadku miaoby na
stpi poczenie zespou wiceadm. Takasu z zespoem
adm. Yamamoty i obu zespow lotniskowcw w jedno
zgrupowanie pod dowdztwem wiceadm. Nagumy.
Du trudno przy planowaniu operacj i nastrczyo
Japoczykom rozwizanie problemu rozpoznania i ledze
nia ruchw floty amerykaskiej . Nie mogo sprosta temu
4 Midway
50
zadaniu lotnictwo bazowe, gdy naj blisza baza japoska,
rozmieszczona na Wotje, oddalona bya o 2000 mil od
Hawajw. Nie mona te byo liczy na rozpoznanie agen
turalne. Japoski wywiad odegra wprawdzie wan rol
w przygotowaniu ataku na Pearl Harbor, lecz zaraz po tym
jego dziaalno sparaliowa kontrwywiad amerykaski.
Rozwaano moliwo prowadzenia rozpoznania przez ok
rty podwodne i wsppracujce z nimi wodnosamoloty,
lecz i ten pomys zarzucono z uwagi na may zasig
radiostacji okrtowych i atwo wykrycia takich zespow
przez lotnictwo amerykaskie.
W tej sytuacji signito po now konstrukcj latajcej
odzi Kawanishi H8K l (
"
Emily
"
) o wyduonym zasigu
do blisko 4000 mil. Ale nawet tak duy zasig nie wystar
cza do przeprowadzenia bezporedniego rozpoznania rejo
nu Hawajw z najbliej pooonej staej bazy. Konieczne
byo zorganizowanie dodatkowego tankowania na trasie
przelotu paliwem dostarczonym przez okrty podwodne.
Mona byo tego dokona u wybrzey jakiego nie zajtego
przez nieprzyj aciela atolu. Wybr pad na French Frigate
Shoals pooony okoo 500 mil na pnocny zachd od
Hawajw. 4 marca 1 942 r. przeprowadzono prbny lot
dwch latajcych odzi w celu sprawdzenia funkcj onowa
nia tego sposobu rozpoznania. Wystartoway one z Wotje
w stron French Frigate Shoals, gdzie na odzie oczekiway
okrty podwodne. Po uzupenieniu zbiornikw paliwa wy
konay nocny lot zwiadowczy nad Pearl Harbor, zrzuciy
kilka bomb w celu wywoania efektu psychologicznego
i powrciy do bazy.
Niezalenie od uruchomienia systemu rozpoznania z uy
ciem latajcych odzi z bazy Wotje, zadaniem ledzenia
ruchw tloty amerykaskiej obciono wszystkie okrty
podwodne biorce udzia w operacji . Miay one do 2 czerw
ca zaj wyznaczone sektory i meldowa o wszelkich ru
chach tloty przeciwnika w obrbie linii dozorowania.
51
Plan operacji na Midway i Aleuty by oryginalny i skon
struowany z niezwyk, icie japosk precyzj. Ale jedno
czenie zawiy i pogmatwany, zwaszcza w zakresie or
ganizacji wspdziaania i wariantowoci dziaa. Najwik
sz wszake jego saboci byo wprowadzenie podziau
foty na mae zespoy rozmieszczone na duych przestrze
niach Pacyfku, dziaajce w praktyce w odosobnieniu
i relatywnie mao skuteczne. Bezzasadnie te przywizywa
no zbyt wielk wag do elementu zaskoczenia.
Charakteryzujc japoski plan operacji, wybitny znawca
tej problematyki, autor wielotomowego dziea History oj
United States Naval Operations in World War D, Samuel.
E. Morison napisa m. i n. :
"
Jakkolwiek Poczona Flota
zostaa rozwinita zgodnie z japoskim obyczajem strategi
cznym, to jednak przeceniono moliwo uzyskania za
skoczenia. Dobrze sprawdzio si ono na pocztku i uzna
no, e zawsze uda si je osign. Kochali [Japoczycy
-M. B. ] taktyk dywersyjn - rozrzucanie si w naj dziw
niejszych miejscach w celu skonfundowania przeciwnika
i wycignicia go z baz. Wierzyli, e model decydujcej
bitwy jest taki sam na morzu, jak na ldzie - wmanew
rowanie przeciwnika w niekorzystn taktycznie sytuacj,
odcicie mu odwrotu, zwinicie jego skrzyde i skoncen
trowanie si do ostatecznej z nim rozprawy. Ich podrcznik
dla dowdcw lotniskowcw przywoywa przykady Han
nibala pod Kannami i Ludendorffa pod Tannenbergiem
i co z tego wanie znalazo zastosowanie w morskiej
strategii, jak Yamamoto prbowa zastosowa pod Mid
way
"
6 .
Najbardziej zdumiewajce w planie adm. Yamamoty
byo przyznanie okrtom liniowym roli pierwszoplanowej .
W zamyle dowdcy Poczonej Floty t o wanie dziaa
6 S. E. M o r i s o n, History ojUnited States Nava/ Operations in Wor/d
War l, Vol. lV, Cora/ Sea. Midway and Submarine Actions. May 1942
- August 1942, Boston 1961 , s. 78.
52
potnych japoskich pancernikw miay rozstrzygn
o losach bitwy. Liczono, e jeli dojdzie pod Midway do
walnej bitwy, to zadaniem zespou lotniskowcw bdzie
wyeliminowanie lotniskowcw amerykaskich, natomiast
dziea zniszczenia pozostaej floty dokonaj okrty liniowe.
Rozstawienie zespow lotniskowcw i si gwnych japo
skiej foty wskazywao, e to zespoy lotniskowcw bd
osania pancerniki, a nie - jak tego wymagay zasady
prowadzenia dziaa morskich z uyciem lotniskowcw
-na odwrt. Wydaje si prawdopodobne, e adm. Yama
moto, pomimo przywizywania duej wagi do wzrastajcej
roli lotniskowcw w tej wojnie (mona tu przywoa przy
kad Pearl Harbor), jeszcze nie dopuszcza myli, i czasy
olbrzymich okrtw liniowych -krlowych bitew -bez
powrotnie miny. Ich miejsce zajy lotniskowce, ktre
mogy przenosi si ognia 30 razy wiksz ni dziaa
najwikszego okrtu liniowego. Rola pancernikw coraz
wyraniej zacza si sprowadza do eskortowania podat
nych na zniszczenie lotniskowcw i wspomagania obrony
sw artyleri przeciwlotnicz.
Trudno jednoznacznie stwierdzi, co zadecydowao
o uwypukleniu roli okrtw liniowych w planie operacji na
Midway i Aleuty. Najprawdopodobniej chodzio o wyko
rzystanie przewagi w okrtach liniowych. I to by gwny
powd, cho pewn i zapewne niebah rol odegrao te
japoskie przywizanie do tradycj i . O ile sam adm. Yama
moto by dowdc elastycznym i skonnym do wprowadza
nia nowoczesnych rozwiza taktyczno-operacyjnych, to
wikszo wyiszych dowdcw japoskiej foty uporczy
wie obstawaa przy tradycyjnych sposobach prowadzenia
bitew morskich.
53
AMERYKASKI PLAN I PRZYGOTOWANIA OBRONN E
Podstawowym atutem Amerykanw w dziaaniach na Pa
cyfku bya dobra orientacja w planowanych poczynaniach
przeciwnika. Dziki zamaniu ju na pocztku wojny ja
poskiego kodu morskiego, Jednostka Wywiadu Bojowego
(Cambat Intelligence Unit), dziaajca w Pearl Harbor pod
kierownictwem kmdr. por. Josepha J. Rocheforta, odczyty
waa blisko 90 procent sygnaw przekazywanych w sieci
radiowej Poczonej Floty.
Analiza informacji napywajcych z nasuchu radiowego
w kwietniu i maju wskazywaa, e nowej wielkiej ofensywy
japoskiej naley si spodziewa w kocu maja, a jej
gwnym celem bdzie prawdopodobnie Midway. Stae
odwoywanie si w japoskich kodach szyfrowych do pla
nu
"
AF
"
, odczytywanego jako zamiar inwazji na Midway,
byo pilnie studiowane i wkrtce stao si oczywiste, e jest
to plan zakrojony na szerok skal. Do 14 maja adm.
Nimitz by ju na tyle przekonany o susznoci tych domys
w, e wyda rozkaz wprowadzenia podwyszonej goto
woci bojowej na caym obszarze zagroonym inwazj.
W Waszyngtonie adm. King wraz ze swoim sztabem
doszed do podobnej konkluzji, przewidujc na podstawie
informacji wywiadu, e w kocu maja naley si spodzie
wa duej japoskiej ofensywy w celu zajcia Midway,
a nawet caych Hawajw.
Chcc sprawdzi przewidywania, czy
"
AF
"
oznacza rze
czywicie Midway, adm.Nimitz, z inspiracji kmdr. por.
Rocheforta, zorganizowa przesanie faszywej informacji,
aeby pozna reakcj Japoczykw. Otwartym tekstem
przekaza drog radiow wiadomo z bazy, e urzdzenia
do odsalania wody morskiej ulegy awarii . Dwa dni pniej
odebrano sygna przekazany japoskim siom lotniczym,
e obiekt
"
AF
"
jest pozbawiony wody pitnej .
Znajomo japoskiego planu operacji stawiaa Amery-
54
kanw w stosunkowo dogodnej sytuacj i , lecz nie zmniej
szaa realnego zagroenia utraty wanych obszarw strate
gicznych i rozbicia Floty Pacyfku. Adm. Nimitz i jego
sztab musieli przede wszystkim odpowiedzie na pytanie:
co zrobi z Aleutami? Pozostawi je obronie wasnej , czy
wspomc, wydzielajc w tym celu cz si z obszaru cen
tralnego Pacyfiku. Zdecydowano si na to drugie roz
wizanie. Postanowiono skierowa w rejon Aleutw zesp
foty zoony z piciu krowni kw, czternastu niszczycieli
i szeciu okrtw podwodnych. Dowdc tego zespou
mianowano kontradm. Roberta A. Theobalda. Natomiast
wszystkie zdolne do walki lotniskowce i pozostae jedno
stki Floty Pacyfku miay by skoncentrowane do obrony
Midway. W dodatkowy,
"
niezatapialny
"
lotriiskowiec za
mierzano te przeksztaci sam baz.
Na pocztku maja adm. Nimitz zoy wizyt inspekcyj
n na Midway. Odby rozmowy z dowdc bazy kmdr.por.
Cyrilem Simardem i dowdc si ldowych ppk. Haroldem
Shannonem. Uzgodniono harmonogram przygotowa
obronnych. Prace zakrojone byy na szerok skal, na ile
pozwalay na to niewielkie rozmiary atolu. Zaminowano
brzegi i wody otaczajce wyspy. Wszystkie nadajce si do
tego skrawki Sand i Eastern Islands
"
naszpikowane
"
zo
stay rnego typu przeciwlotnicz i nadbrzen artyleri.
I ntensywno prac zwielokrotniono po 20 maja, kiedy to
adm. Nimitz zapozna dowdc bazy z japoskim planem
inwazj i na Midway. Zmobilizowano wszystkich ludzi i cay
sprzt z wycofanym wczeniej z eksploatacji wcznie;
trway intensywne prace inynieryjne, nie ustawao szkole
nie wojsk i zag. 25 maja USS
"
SLLouis
"
przewiz na
Midway dwie kompanie piechoty morskiej , z ktrych sfor
mowano 2 batalion, i bateri artylerii nadbrzenej
(37 mm). 26 maja USS
"
Kitty Hawk
"
dostarczy siedem
myliwcw Grumman F4F-3
"
Wildcat
"
, armaty przeciw
lotnicze i siedem lekkich czogw. Liczb latajcych odzi
55
patrolowych Consolited PBY-5 i PBY-5A
"
Catalina
"
7
zwikszono do trzydziestu. 3 czerwca przebazowano na
Midway dwadziecia jeden bombowcw ze skadu 7 Armii
Lotniczej: siedemnacie Boeing B- 1 7E
"
Flying Fortress
"
i cztery Martin B-26B
"
Marauder
"
. cznie do 4 czerwca
siy obrony atolu Midway wzrosy do 1 1 9 samolotw
bojowych, a obsad stanowio 1 41 ofcerw oraz 2886
podofcerw i szeregowych z personelem latajcym i tech
niczn obsug naziemn wcznie8.
Trzon lotnictwa bazowego Midway tworzyy nastpuj
ce jednostki: 22 grupa lotnicza piechoty morskiej w ska
dzie - 221 eskadra myliwska (21 Brewster F2A-3
"
Buf
falo
"
, 7 Grumman F4F-3
"
Wildcat
"
), 241 eskadra bom
bowo-rozpoznawcza ( 1 8 Douglas SBD-2
"
Dauntless
"
, 1 6
Vought SB2U - 3
"
Vindicator
"
), wydzielone siy lotnictwa
piechoty morskiej - 8 eskadra torpedowa (6 Grumman
TBF - |
"
Avenger
"
), 1 skrzydo patrolowe ( 1 4 Consolited
PBY-5
"
Catalina
"
), 2 skrzydo patrolowe ( 1 6 Consolited
PBY -5A
"
Catalina
"
), wydzielone siy 7 Armii Lotniczej (4
Martin B-26B
"
Marauder
"
, 1 7 Boeing B- 1 7E
"
Flying
F ortress ).
Pomimo rozbudowanej do granic moliwoci obrony,
baza Midway nie bya w stanie przeciwstawi si samo
dzielnie japoskiej flocie inwazyjnej . Jej los niemal ca
kowicie zalea od skutecznoci dziaa Floty Pacyfku.
Tymczasem to, czym wczenie dysponowa adm. Nimitz,
nie wryo powodzenia. Z przyblionej kalkulacji prze
prowadzonej w jego sztabie wynikao, e pod Midway
moe doj do nastpujcej konfrontacji si: dwa do czte
rech szybkich japoskich pancernikw przy braku takiej
7 d latajca Consolited PBY-5
"
Catalina
"
przystosowana bya do
startu wycznie z wody, a PBY-5A to amfibia latajca, wyposaona
dodatkowo w podwozie koowe umoliwiajce jej start take . z pasa
startowego.
8 M o r i s o n, op.cit., s. 86.
56
jednostki amerykaskiej, cztery lub pi japoskich lotnis
kowcw przeciwko co najwyej trzem amerykaskim,
osiem lub dziewi cikich krownikw przeciwko sied
miu amerykaskim, cztery lub pi lekkich krownikw
przeciwko jednemu amerykaskiemu, szesnacie do dwu
dziestu czterech japoskich niszczycieli przeciwko czternas
tu amerykaskim i dwadziecia pi okrtw podwodnych
przeciwko dziewitnastu amerykaskim. Z kalkulacji tej
wyczono okrty zespou adm. Yamamoty wychodzc
z zaoenia, e nie wezm one udziau w pierwszej fazie
bitwy. Nie zmieniao to wszake obrazu i tak nieporw
nanie korzystniejszego dla Japoczykw ukadu si.
Ta kalkulacja si podyktowaa sztabowi adm. Nimitza
zaoenia operacyjno-taktyczne planu bitwy. Nie wchodzi
o w rachub czoowe przeciwstawienie si japoskiej fo
cie, gdy wynik takiego starcia byby z gry przesdzony.
Jedyn szans stwarza plan obronno-zaczepny, w ktrym
gwn rol miayby do odegrania szybkie zespoy opera
cyjne lotniskowcw, zdolne do zadania zaskakujcego cio
su i natychmiastowego odejcia na bezpieczn odlego.
Przyjmujc taki wariant dziaa obronnych skoncen
trowano uwag na wyznaczeniu optymalnej pozycji wyj
ciowej zespoom operacyjnym foty. Chodzio o znalezie
nie takiego rejonu koncentracji floty na podejciach do
Midway, ktry umoliwiaby skuteczne przeciwdziaanie,
a jednoczenie zapewnia wzgldne bezpieczestwo. Prze
prowadzona w sztabie adm. Nimitza gra wojenna wykaza
a, e najbardziej efektywne bdzie ustawienie zespow
operacyjnych Floty Pacyfku na pozycji oddalonej o okoo
300 mil na pnocny wschd od Midway. Pozycja ta
umoliwiaa skrzydowe zaatakowanie zarwno floty in
wazyjnej, jak i zespou japoskich lotniskowcw. Utrud
niaa wykrycie amerykaskich okrtw przez lotnictwo
patrolowe przeciwnika i zapewniaa moliwo odwrotu.
Jedynym mankamentem takiego ustawienia byo to, e nie
57
sigaa tam osona powietrzna z Hawajw, rwnowao
nym zreszt jednoczesnym pozostawaniem zespow foty
poza zasigiem atakujcego Midway od zachodu i pnoc
nego zachodu przeciwnika.
Formowanie zespow operacyjnych foty odbywao si
w icie alarmowym tempie i obftowao w momenty drama
tyczne. Najwicej kopotw przysparzay lotniskowce, kt
re byy waciwie jedyn realn si zdoln do przeciw
stawienia si japoskiej armadzie.
"
Saratoga
"
wci jeszcze
tkwi w stoczni remontowej w San Diego i pomimo mak
symalnego skrcenia harmonogramu napraw nie mona si
byo spodziewa go wczeniej w Pearl Harbor ni w pierw
szych dniach czerwca. Nie mg wic by brany pod uwag
w pierwszej fazie bitwy.
"
Lexington
"
zaton podczas walk
na Morzu Koralowym, a
"
Yorktown
"
, ciko uszkodzony,
z trudem doszed 27 maja do Pearl Harbor. Wedug
wstpnych szacunkw jego naprawa wymagaaby w nor
malnych warunkach 90 dni. Sytuacja zmuszaa jednak do
maksymalnego skoncentrowania wysiku i zaatania naj
powaniejszych uszkodze w cigu kilkudziesiciu godzin.
Do prac na
"
Y orktownie
"
zaangaowano wszystkie bryga
dy remontowe. Blisko 1 400 spawaczy, elektrykw, mecha
nikw, cieli, stolarzy itp. pracowao przez dwie doby bez
przerwy i ju 29 maja w poudnie lotniskowiec opuci
suchy dok. Prace remontowe koczono jeszcze podczas
zaokrtowywania popiesznie sformowanej grupy lotniczej .
3 0 czerwca rano
"
Y orktown
"
opuci Pearl Harbor.
Znacznie lepiej przedstawiaa si sytuacja z lotniskow
cami 1 6 zespou operacyjnego -
"
Enterprise'em
"
i
"
Hornetem
"
. 26 maja powrciy one z poudniowego Pacy
fku (miay tam wczy si do bitwy na Morzu Koralo
wym, ale z powodu zagroenia pod Midway zostay od
woane) i byy w penej gotowoci do podjcia dziaa.
Lecz i tu pojawiy si nieoczekiwane kompliIacje. Ot
58
dowdca zespou, wiceadm. William Halsey, dozna sil
nego podranienia skry i by zmuszony podda si hos
pitalizacji. Nowym dowdc, wyznaczonym przez adm.
Nimitza na wniosek wiceadm. Halseya, zosta kontradm.
Raymond A. Spruance - dotychczasowy dowdca kr
ownikw osony tego zespou9. Mia on reputacj czowie
ka twardego i stanowczego, w przeciwiestwie do wice
adm. Halseya wyrnia si opanowaniem i chodnym
osdem sytuacji . Na lotniskowcach si nie zna, podobnie
jak wiceadm. Nagumo po stronie japoskiej, ale bdc
dowdc krownikw zespou wiceadm. Halseya wzi
wstpn lekcj dowodzenia lotniskowcami. Ponadto mia
do dyspozycji cay jego sztab, w ktrym znajdowali si
wybitni fachowcy lotnictwa morskiego z kmdr. Mi lesem
Browningiem, szefem sztabu, na czele.
Siy Floty Pacyfku wyznaczone do obrony Midway
zostay zgrupowane w nastpuj ce zespoy
!
0 ,
1 . 1 7 zesp operacyjny (Task Force 1 7 - kontradm.
Frank J . Fletcher
a) lotniskowiec
"
Yorktown
"
-kmdr Elliot Buckmaster
dowdca grupy lotniczej -kmdr ppor. Oscar Peterson
25 myliwcw Grumman F.4F-4
"
Wildcat
"
, 37 bombow
cw nurkujcych Douglas SBD-3
"
Dauntless
"
, 1 3 samolo
tw torpedowych Douglas TBD- l
"
Devastator
"
9 Kontradm. Raymond A. Spruance urodzi si w 1 887 r. Ukoczy
Akademi Marynarki Wojennej w Annapolis i przez pewien czas by
wykadowc w jednej ze szk marynarki wojennej . Pniej - podobnie
jak wiceadm. Nagumo - wiele lat pracowa na rnych stanowiskach
sztabowych. Rozbudzio to w nim zdolnoci i nawyki pilnego studiowania
kadej nowej sytuacji i kadego problemu, jaki mia do rozwizania. By
penym abstynentem, czowiekiem absolutnie skromnym, nie szukajcym
- w przeciwiestwie do Halseya - rozgosu. Od 1 938 r. by dowdc
pancernika
"
Mississipi
"
, a po uzyskaniu stopnia kontradmiraa wyzna
czony na dowdc zespou cikich krownikw. Zesp ten osania
lotniskowce
"
Enterprise
"
i
"
Hornet
"
podczas rajdw na Pacyfku wiosn
1 942 r.
10
Szczegowe zestawienie si Floty Pacyfku przedstawia zacznik 2.
59
b) zesp krownikw - kontradm. William W. Smith
cikie krowniki
"
Astoria
"
,
"
Portland
"
c) zesp osony - kmdr Gilbert Hoover 2 eskadra
niszczycieli:
"
Hammann
"
,
"
Hughes
"
,
"
Morris
"
,
"
Ander
son
"
,
"
Russell
"
i
"
Gwin
"
.
2. 1 6 zesp operacyjny (Task Force 16) - kontradm.
Raymond A. Spruance
a) lotniskowce:
"
Enterprise
"
-kmdr George D. Murray
dowdca grupy lotniczej - kmdr ppor. Clarence W.
McClusky
27 myliwcw, 37 bombowcw nurkujcych, 14 samolotw
torpedowych
"
Hornet" -kmdr Marc A. Mitscher
dowdca grupy lotniczej - kmdr ppor. Stanhope C. Ring
27 myliwcw, 37 bombowcw nurkujcych, 1 5 samolotw
torpedowych
b) zesp krownikw - kontradm. Thomas C. Kin
kaid
cikie krowniki:
"
New Orleans
"
,
"
Minneapolis
"
,
"
Vin
cennes
"
,
"
Northampton
"
,
"
Pensacola
"
lekki krownik
"
Atlanta
"
c) zesp osony - kmdr Alexander R. Early
l eskadra niszczycieli:
"
Phelps
"
,
"
Worden
"
,
"
Monaghan
"
,
"
Alywin
"
6 eskadra niszczycieli :
"
Ba1ch
"
,
"
Conyngham
"
,
"
Ben
ham
"
,
"
Ellet
"
,
"
Maury
"
d) grupa tankowcw
tankowce (zbiornikowce) -
"
Cimarron
"
i
"
Platte
"
niszczyciele -
"
Dewey
"
i
"
Monssen
"
.
3. Zesp okrtw podwodnych -kontradm. Robert H.
English
a) grupa patrolowania obszaru Midway
okrty:
"
Cachalot
"
,
"
Flying Fish
"
,
"
Tambor
"
,
"
Trout
"
,
"
Grayling
"
,
"
Nautilus
"
,
"
Grouper
"
,
"
Dolphin
"
,
"
Gato
"
,
"
Cuttlefsh
"
,
"
Gudgeon
"
,
"
Grenadier
"
60
b) grupa poszukiwawcza (wdrujca)
okrty:
"
Narwhal
"
,
"
Plunger
"
,
"
Trigger
"
c) grupa patrolowania obszaru na pnoc od Oahu
okrty:
"
Tarpon
"
,
"
Pike
"
,
"
Finback
"
,
"
Growier
"
.
Oprcz okrtw, ktre weszy w skad zespow opera
cyjnych, dowdca Floty Pacyfku dysponowa jeszcze kil
koma przestarzaymi pancernikami rozmieszczonymi w
portach zachodniego wybrzea, lecz nie zdecydowa si na
wczenie ich do zespow lotniskowcw, gdy jako zbyt
wolne ograniczayby zdolno manewrow tych zespow.
Taktyczne dowdztwo nad oboma zespoami lotniskow
cw adm. Nimitz powierzy, wedug starszestwa, kontr
adm. Fletcherowi. Natomiast dowodzenie operacyjne cao
ci wydzielonej foty, siami powietrznymi bazy na Mid
way i zespoem skierowanym do osony Aleutw pozos
tawao w jego rkach.
Du wag przywizywano do dziaa rozpoznaw
czo-bojowych okrtw podwodnych w zbliajcej si it
wie. Postanowiono jeden z nich,
"
Cuttlefsh
"
, wysun na
zachd od Midway na odlego 700 mil, gdzie, jak przypu
szczano, nastpi koncentracja japoskich zespow foty.
Trzy zamierzano ustawi na pozycji odlegej o 200 mil na
zachd od Midway, a sze kolejnych w odlegoci 1 50 mil
wzdu uku z poudniowego zachodu na pnoc. Na
bezporednich podejciach do atolu miay operowa jesz
cze dwa okrty, a pozostae z dziewitnastu wydzielonych
do obrony pozostawa w bezporedniej osonie zespow
operacyjnych i wyspy Oahu, na ktrej znajdowaa si
gwna baza amerykaska na Hawajach -Pearl Harbor.
W sztabie adm. Nimitza panowao przekonanie, e o lo
sach bitwy rozstrzygnie lotnictwo. Std te wykrycie i zni
szczenie japoskich lotniskowcw stao si zadaniem
pierwszoplanowym. Zamierzano jednak prowadzi dziaa
nia z du ostronoci i rozwag, aby nie narazi si na
utrat wasnych lotniskowcw. W instrukcji, jak bezpo-
61
rednio przed bitw adm. Nimitz przekaza dowdcom
zespow operacyjnych, zostao to bardzo mocno podkre
lone. Miaa ona nastpujce brzmienie:
"
Powinnicie cile
przestrzega zasady skalkulowanego ryzyka i nie wysta
wia swich si pod bezporednie uderzenie przewaajce
go wroga, jeli nie pojawi si wyrana perspektywa zadania
mu znacznie wikszych strat
" l l .
Plan obronno-zaczepny opracowany w sztabie adm. Ni
mitza konsumowa wszystkie atuty, jakie byy po stronie
Amerykanw. Zakada pene wykorzystanie przewagi poo
enia i wiedzy o zamierzeniach przeciwnika. Majc do
czynienia z ogromn przewag liczebn Japoczykw, zde
cydowano si na maksymalne skoncentrowanie wysiku
w obronie i zadanie ciosu w ich naj czulsze miejsce, tj .
zaatakowanie zespou lotniskowcw. Przyjto suszne zao
enie, e jedynie zniszczenie japoskich lotniskowcw stwa
rza jakkolwiek szans na uzyskanie kocowego sukcesu
w bitwie. Wykorzystujc przechwycone informacje o roz
mieszczeniu poszczeglnych zespow floty przeciwnika,
czasie i prawdopodobnych kierunkach ich uderzania, wy
brano optymaln pozycj wyjciow dla zespow operacyj
nych, umoliwiajc zarwno skuteczny, zaskakujcy atak,
jak i odwrt, a take zapewniajc wzgldne bezpieczestwo
wasnym okrtom. Znajc ruchy przeciwnika liczono na
uzyskanie wczeniejszych danych z bezporedniego rozpoz
nania, umoliwiajcych precyzyjn kalkulacj czasu i wybr
waciwego momentu startu samolotw z pokadw lotnis
kowcw w celu zadania zaskakujcego ciosu i uzyskania
powodzenia ju w pierwszym zmasowanym ataku.
Biorc pod uwag przedstawione wyej zaoenia wyj
ciowe trudno jest cokolwiek zarzuci amerykaskiemu
planowi obrony Midway. Historycy s na og zgodni
1 1
The Great Sea War, edited by E. B. P o t t e r and Ch. W. N i m i t z,
New Jersey 1 960, s.227.
62
w jego pozytywnej ocenie. Pewne kontrowersje wzbudza
jedynie decyzja wydzielenia zespou kontradm. Theobalda
do osony Aleutw. Zgadzajc si wszake z przyjtym
przez adm. Nimitza zaoeniem, e o losach bitwy zadecy
duje lotnictwo, przyjte rozwizania naley uzna za w
peni uzasadnione.
Porwnujc szanse stron w przededniu bitwy, mona
doj do nastpujcych konstatacji .
Globalne zestawienie si skoncentrowanych do bitwy
o Midway wskazywao na wyran przewag Japoczy
kw. Dysponowali oni (nie liczc si gwnych adm. Yama
moty i si zespow operujcych w rejonie Aleutw): cztere
ma lotniskowcami w zespole wiceadm. Nagumy i lekkim
lotniskowcem w zespole wiceadm. Kondy, czterema okr
tami liniowymi, dziesicioma cikimi krownikami i trze
ma lekkimi oraz trzydziestoma dwoma niszczycielami
i dziesicioma okrtami podwodnymi. Amerykanie nato
miast: trzema lotniskowcami, siedmioma cikimi i dwoma
lekkimi krownikami oraz siedemnastoma niszczycielami
i dziewitnastoma okrtami podwodnymi.
Znacznie jednak korzystniej dla Amerykanw przed
stawia si stosunek si w lotnictwie. O ile Japoczycy
dysponowali na piciu lotniskowcach 283 samolotami bo
jowymi, to Amerykanie na trzech lotniskowcach 232 samo
lotami. Samo za zgrupowanie wiceadm. Nagumy miao
do dyspozycji ju tylko 260 samolotw, a wic mona
mwi o przyblionej rwnowadze si w lotnictwie po
kadowym. Ale Amerykanie mieli ponadto
"
niezatapialny
"
lotniskowiec, jakim bya sama Midway ze 1 1 9 samolotami
bojowymi.
Po stronie Amerykanw byy take inne atuty: ich okr
ty i baza na Midway byy wyposaone w radary, mieli
o wiele krtsze od Japoczykw wewntrzne linie komuni
kacyjne i co najwaniejsze - wiedzieli znacznie wicej
o przeciwniku i jego planach ni adm. Yamamoto i wice-
63
adm. Nagumo, ktrzy o siach amerykaskich mieli wiado
moci mgliste, a ju prawie adne o ich pozycjach na
obszarze Pacyfku objtym dziaaniami.
Z kolei atuty Japoczykw to: oglna przewaga liczebna
i techniczna w lotnictwie i broni torpedowej, lepiej wy
szkolone i zaprawione w walce zaogi samolotw oraz
pozwalajca wierzy w zwycistwo i dodajca otuchy aura
nieomylnoci i niezwycialnoci, jaka towarzyszya wiel
kim dowdcom japoskiej foty i caym zespoom okrtw,
a zwaszcza lotniskowcom wiceadm. Nagumy.
Obie strony widziay swoje szanse w bitwie i obie miay
nieodpart wol odniesienia zwycistwa. Wszystko zaleao
od tego, ktra popeni mniej bdw i dla ktrej los okae
si bardziej askawy.
WYJCI E OKRTW NA POZYCJE WYJCI OWE
Do koca kwietnia wikszo okrtw Poczonej Floty
wyznaczonych do operacji znalaza si na wodach ja
poskiego Morza Wewntrznego. Nie byo tam jedynie
5 dywizjonu lotniskowcw, ktry do poowy maja osania
operacj przeciw Port Mores9Y. Gwnym punktem ze
rodkowania foty byo kotwicowisko Hashirajima w Zato
ce Hiroszimskiej . Tam na pokadzie superpancernika
"
Ya
mato
"
- okrtu fagowego Poczonej Floty - ofcerowie
sztabu adm. Yamamoty pod jego osobistym nadzorem
dopracowywali szczegy operacji, rozwizywali zoone
kwestie organizacyjne i wspdziaania.
1 maja na
"
Yamato
"
odbya si narada sztabowa
z udziaem wszystkich dowdcw zespow Poczonej
Floty. Obecni byli take wiceadmiraowie Nagumo i Kon
do, ktrzy w fazie rodzenia si planu operacji nie byli
konsultowani. Dopiero teraz mieli moliwo zapoznania
si z jego szczegami i wyraenia swoich opinii .
64
Wiceadm. Chuichi Nagumo, wyznaczony na dowdc
zespou uderzeniowego lotniskowcw, nie wnosi zastrze
e. Stwierdzi, e gotw jest walczy i zwycia wszdzie
tam, gdzie skieruj go zwierzchnicy powodowani wol
cesarza. Sukcesy, jakie odnis w pierwszej fazie wojny,
napaway go optymizmem i wiar w niepokonalno ja
poskiej foty.
Zgoa odmiennie zareagowa wiceadm. Nobutake Kon
do, ktremu adm. Yamamoto powierzy dowdztwo ze
spou inwazyjnego
"
Midway
"
. Zwrci uwag na mo
liwo efektywnego oddziaywania lotnictwa bazowego
z Midway, ktre w poczeniu z lotnictwem pokadowym
amerykaskich lotniskowcw moe uzyska przewag
w powietrzu i nie dopuci do wysadzenia desantu. Za
proponowa nawet zmian kierunku uderzenia i wysadze
nie desantu na Nowej Kaledonii. Adm. Yamamoto zare
plikowa, e plan operacji jest ju uzgodniony, zatwier
dzony przez Sztab Generalny Marynarki Wojennej i nie
moe by mowy o adnych powaniejszych korektach.
Z kad operacj - kontynuowa adm. Yamamoto
- zwizane jest pewne ryzyko, take i z t. Jeli jednak
uda si wykorzysta w peni element zaskoczenia, wwczas
nie naley obawia si poraki.
Wiceadm. Kondo zwrci si do szefa sztabu Poczonej
Floty, kontradm. Ugaki, z pytaniem: - Czy zdaje pan
sobie spraw z trudnoci utrzymania bazy na Midway
i zapewnienia cigoci zaopatrzenia ju po jej zajciu
w sytuacji, gdy przeciwnik z atwoci bdzie w stanie j
zablokowa?
Kontradm. Ugaki odpowiedzia, e rozwaane s rne
warianty dalszego postpowania, z koniecznoci wycofa
nia zaogi wcznie, po uprzednim zniszczeniu wszelkich
urzdze wojskowych na Midway.
Odpowiedzi adm. Yamamoty i kontradm. Ugaki nie
65
rozwiay wtpliwoci wi

eadm. Kondy, ale jako onierz

zmuszony by podporzdkowa si woli przeoonych.
Bezporednio po naradzie rozpocza si czterodniowa
gra wojenna, w ktrej uczestniczyli wszyscy dowdcy i ich
sztaby. Kierowa ni szef sztabu kontradm. Matome Uga
ki. Celem gry byo przygotowanie zespow dowdczych
do dziaa w planowanych operacjach drugiej fazy wojny.
Po
"
zajciu
"
Midway wiczono dziaania inwazyjne na
Now Kaledoni i Fidi, wykonanie zmasowanego uderze
nia lotniczego na poudniowo-wschodnie wybrzea Aust
ralii, a nastpnie wysadzenie desantu na wyspie Johnston
i Hawajach z udziaem wszystkich si Poczonej Floty.
Zadania tej fazy wojny planowano zrealizowa do koca
sierpnia 1 942 r.
W trakcie prowadzenia gry
w
ojennej okazao si jednak,
e w tak krtkim czasie bdzie niezwykle trudno zrealizo
wa zamierzenia drugiego etapu, nawet przy utrzymaniu
przyjtych w zaoeniach zminimalizowanych stratach wa
snych. Pojawiy si rnego rodzaju wtpliwoci. Zwraca
no przede wszystkim uwag, e sztab Poczonej Floty nie
docenia przeciwnika i nie uwzgldnia jego moliwoci
przeciwstawienia si focie japoskiej. Wiceadm. Kondo,
popierany przez wikszo wyszych dowdcw foty,
zwrci si nawet do szefa sztabu o przeoenie terminu
rozpoczcia operacji, aby zyska czas na lepsze przygoto
wanie zespow. Kontradm. Ugaki jednak obstawa przy
utrzymaniu przyjtego harmonogramu dziaa.
Wszelkie dyskusje i przetargi ustay wraz z wystpieniem
adm. Yamamoty, ktry zdecydowanie opowiedzia si za
pen realizacj planu operacji i wezwa wszystkich dowd
cw, by nie szczdzili si i w peni zaangaowali si w jego
urzeczywistnienie. Powiedzia m. in. :
"
W rezultacie operacji
pierwszej fazy wojny uzyskalimy strategiczn przewag.
Nie bdziemy mogli jej utrzyma, jeli przyjmiemy postaw
defensywn. Aby si umocni na zdobytych pozycjach,
5 - Midway
66
musimy stale uderza przeciwnika w jego najczulsze miej
sca. Taki jest generalny cel drugiej fazy wojny
" 1 2 .
W kocu maja, po dokonaniu niezbdnych napraw
i uzupenie oraz przeprowadzeniu krtkich wicze zgry
wajcych, poszczeglne zespoy japoskiej floty zaczy
wychodzi w morze.
Pierwszy wyruszy w kierunku Hawajw wysunity ze
sp okrtw podwodnych dowodzony przez wiceadm.
Teruhisa Komatsu. 1 9 i 30 dywizjony miay utworzy lini
dozorowania na morskich przedpolach Hawajw, a 1 3
dywizjon dotrze do pycizn French Frigate Shoals (450
mil od Pearl Harbor) w celu dostarczenia tam paliwa dla
latajcych odzi, realizujcych operacj
"
K
"
(ledzenia ru
chw foty amerykaskiej w rejonie Hawajw).
2 zesp uderzeniowy lotniskowcw kontradm. Kakuji
Kakuty, ktry mia zaatakowa Aleuty, wyszed z portu
Ominato 26 maja w poudnie, kierujc si w stron pnoc
nego Pacyfku. W jego skadzie znajdoway si dwa lotnis
kowce: lekki
"
Ryujo
"
( 1 6 myliwcw Mitsubishi A6M2
"
Reisen
"
, okrelanych w kodzie amerykaskim jako
"
Ze
ro
"
, 21 samolotw bombowo-torpedowych Nakajima
B5N2
"
Kate
"
), ciki
"
Junyo
"
(24 myliwce
"
Zero
"
, 21
bombowcw nurkujcych Aichi D3Al
"
Val
"
) oraz zespoy
wsparcia i osony.
Nastpnego dnia rano opuci kotwicowisko Hashiraji
ma l zesp uderzeniowy lotniskowcw wiceadm. Chuichi
Nagumy. Stanowiy go dwa wielkie lotniskowce, chluba
japoskiej foty, fagowy
"
Akagi
"
(36 500 ton) i
"
Kaga
"
(38 200 ton), oraz dwa mniejsze -
"
Hiryu
"
i
"
Soryu
"
.
Kady lotniskowiec przenosi po dwadziecia jeden my
liwcw Mitsubishi A6M2 (
"
Zero
"
), dwadziecia jeden
bombowcw nurkujcych Aichi D3Al (
"
Val
"
) i dwadzie
cia jeden samolotw bombowo-torpedowych Nakajima
B5N2 (
"
Kate
"
). Tylko
"
Kaga
"
mia na swoim pokadzie
1
2
F u c h i d a, O k u m i y a, op.cit., s. 99.
67
o dziewi samolotw bombowo-torpedowych wicej od
pozostaych. Lotniskowcom towarzyszy zesp wsparcia
(krowniki liniowe
"
Haruna
"
,
"
Kirishima
"
, cikie kr
owniki
"
Tone
"
,
"
Chikuma
"
), zesp osony (lekki kro
wnik
"
Nagara
"
, 1 1 niszczycieli) i zesp zaopatrzenia (5
zbiornikowcw).
28 maja wyszy z Ominato siy gwne zespou regio
nu pnocnego pod dowdztwem wiceadm. Boshiro Hoso
gaya (ciki krownik
"
Nachi
"
, 2 niszczyciele) oraz ze
spoy inwazyjne
"
Attu
"
i
"
Kiska
"
.
Wieczorem tego samego dnia opucio Saipan dwanacie
transportowcw przewocych oddziay desantowe w asy
cie lekkiego krownika
"
Jintsu
"
, dwunastu niszczycieli
i dwch okrtw-baz wodnosamolotw
"
Chitose
"
i
"
Ka
mikawa Maru
"
. Zesp transportowy, ktrym dowodzi
kontradm. Raizo Tanaka, pocztkowo wzi kurs na za
chd, aby wyprowadzi w pole amerykaskie okrty pod
wodne. Dopiero po opyniciu od poudnia Tinianu skiero
wa si na wschd, w stron Midway.
W tym samym czasie z rejonu wyspy Guam wyruszy
zesp bliskiego wsparcia kontradm. Takeo Kurity, zo
ony z czterech cikich krownikw (
"
Kumano
"
,
"
Suzu
ya
"
,
"
Mikuma
"
,
"
Mogami
"
) i dwch niszczycieli. Zaj on
pozycj odleg o 40 mil na poudniowy zachd od zespou
transportowego i poda rwnolegym kursem na wschd.
Jako ostatnie opuciy kotwicowisko japoskie okrty si
gwnych Poczonej Floty: zesp adm. Isoroku Yama
moty (trzon si gwnych), zesp osony operacji przeciw
Aleutom wiceadm. Shiro Takasu i zesp wiceadm. Nabu
take Kondy, ktry mia zapewni dalsz oson zespoowi
inwazyjnemu
"
Midway
"
.
Okrty wiceadm. Kondy przeszy przez cienin Bungo
29 maja rano i skieroway si bezporednio na wschd
w nastpujcym porzdku: pierwszy szed

lekki krownik
"
Yura
"
z siedmioma niszczycielami osony, nastpnie 4 dy-
68
wizjon cikich krownikw (
"
Atago
"
,
"
Chokai
"
), 5 dy
wizjon cikich krownikw (
"
Myoko
"
,
"
Haguro
"
),
3 dywizjon okrtw liniowych (
"
Hiei
"
,
"
Kongo
"
), lekki
lotniskowiec
"
Zuiho
"
( 1 2 myliwcw Mitsubishi A6M2
"
Zero
"
, 1 1 samolotw bombowo-torpedowych Nakajima
B5N2
"
Kate
"
) i niszczyciel . Okrtem fagowym by
"
Atago
"
.
Siy gwne Poczonej Floty, zespoy adm. Yamamoty
i wiceadm. Takasu (cznie ponad 30 okrtw), wyszy
w lad za zespoem wiceadm. Kondy. Na czele znajdowa
si lekki krownik
"
Sendai
"
osaniany przez dwadziecia
niszczycieli, za nimi 9 dywizjon lekkich krownikw (
"
Ki
takami
"
,
"
Oi
"
), nastpnie l dywizjon pancernikw (
"
Ya
mato
"
,
"
Nagato
"
,
"
Mutsu
"
), 2 dywizjon pancernikw
(
"
Ise
"
,
"
Hyuga
"
,
"
Fuso
"
,
"
Yamashiro
"
) . Lekki lotnis
kowiec
"
Hosho
"
(8 bombowcw) i niszczyciel
"
Yukaze
"
zamykay ugrupowanie si gwnych.
Wielkie i nowoczesne pancerniki japoskie, stanowice
trzon si gwnych, dysponoway tak si ognia, ktrej nie
bya w stanie przeciwstawi si adna flota.
"
Yamato
"
,
okrt flagowy adm. Yamamoty, by najwikszym pancer
nikiem wiata o wypornoci 64 1 60 ton. Jego najwiksze na
wiecie 457 - milimetrowe dziaa strzelay pociskami o wa
dze 1 700 kg. Oprcz tego uzbrojony by w 1 2 dzia
1 55 mm, 1 2 - 1 27 mm i 30 armatek przeciwlotniczych.
Grubo pancerza czoowego na wieach artyleryjskich
dochodzia do 650 mm, co chronio je od pociskw rw
nych kalibrem tym, ktre wystrzeliway jego najcisze
dziaa. Nie ulegao wtpliwoci, e artyleria
"
Yamato
"
moga zniszczy kad jednostk przeciwnika nie dopusz
czajc jej nawet na odlego umoliwiajc otwarcie skute
cznego ognia.
Po wyjciu na pene morze okrty si gwnych zostay
sformowane w ugrupowanie marszowe zapewniajce wza
jemn oson i manewr. Pancerniki szy szykiem torowym
69
w dwch rwnolegych kolumnach: z prawej l dywizjon
adm. Yamamoty, z lewej 2 dywizjon wiceadm. Takasu.
Pomidzy kolumnami pancerkw znajdowa si lotnisko
wiec
"
Hosho
"
, z ktrego samoloty utrzymyway bez przerwy
patrole bojowe przeciw amerykaskim okrtom podwodnym.
Lekki krownik
"
Sendai
"
i niszczyciele tworzyy okrn
oson kolumn pancerikw, a lekkie krowniki
"
Kitakami
"
i
"
Oi
"
zamykay ugrupowanie pync w odlegoci okoo
6 mil jeden od drugiego. Miay one odpiera ewentualne ataki
amerykaskich okrtw podwodnych.
Z prdkoci 1 8 wzw, zygzakujc, siy gwne ja
poskiej tloty posuway si w kierunku poudniowo-wscho
dnim. 30 maja zesp wszed w stref zej pogody. Silny
deszcz, wiatr i mga utrudniay nawigacj. Zmniejszono
szybko do 1 4 wzw i zaprzestano zygzakowania.
Jednake nie tyle za pogoda wzbudzaa niepokj japo
skich dowdcw, co napywajce, zreszt bardzo nieliczne,
informacje o posuniciach strony przeciwnej . 30 maja sta
cja nasuchu radiowego na
"
Yamato
"
przechwycia szyfro
gram radiowy przekazany do amerykaskiej bazy na atolu
przez okrt podwodny znajdujcy si dokadnie na kursie
zespou inwazyjnego
"
Midway
"
. Nie udao si wprawdzie
rozszyfrowa tego meldunku, ale domniemano, e ostrze
ga on baz przed moliwoci japoskiego ataku. 3 1 maja
odnotowano wzmoon aktywno amerykaskich okr
tw podwodnych w rejonie Hawajw i Aleutw oraz
nasilenie si patroli lotniczych. Z tym wikszym zniecier
pliwieniem adm. Yamamoto oczekiwa na meldunki od
odzi latajcych, ktre w ramach rozpocztej operacji
"
K
"
miay dostarczy informacji z Pearl Harbor.
Wydzielone do przeprowadzenia operacji
"
K
"
dwie po
tne czterosilnikowe odzie latajce Kawanishi H8Kl (E-
mily
"
) miay wystartowa z Wotje 30 maja o godz. 24.00
(czasu tokijskiego), aby o godz. 1 4. 30 ( 1 7. 30 czasu miej
scowego), czyli na krtko przed zachodem soca, osign
70
atol French Frigate Shoals, uzupeni zbiorniki paliwem
dostarczonym tam przez okrty podwodne i po ponownym
starcie osign rejon wyspy Oahu o godz. 20.45 (O 1 . 1 5 3 1
maja czasu miejscowego). Ich powrt na Wotje mia na
stpi l czerwca o godz. 9. 20 (czasu tokijskiego).
Niestety, ten precyzyjnie skonstruowany plan rozpoz
nania stanu liczebnego foty w Pearl Harbor spali na
panewce.
Kiedy 30 maja jeden z dwu wyznaczonych do tej operacji
okrtw podwodnych (1- 1 23) dotar z paliwem w rejon
French Frigate Shoals, zasta tam dwa amerykaskie okr
ty-bazy wodnosamolotw
"
Thornton
"
i
"
Ballard
"
. Powia
domiony o tym dowdca 24 fotylli powietrznej na Kwaja
lejn, wiceadm. Eiji Goto, ktry by odpowiedzialny za
przeprowadzenie operacji
"
K
"
, odroczy jej przeprowadze
nie o 24 godziny. Po dalszych doniesieniach 1 -1 23, z kt
rych wynikao, e Amerykanie zamierzaj zorganizowa
w rejonie French Frigate Shoals sta baz dla wodno
samolotw, operacja
"
K
"
zostaa odwoana.
Wiadomo ta wprawia w zakopotanie ofcerw sztabu
Poczonej Floty. Adm. Yamamoto liczy jednak, e uzys
ka informacje o focie przeciwnika od wiceadm. Komatsu,
dowdcy zespou okrtw podwodnych. Zgodnie z planem
miay one do 2 czerwca utworzy linie dozorowania
"
A
"
i
"
B
"
(na pnocny i poudniowy zachd od Hawajw)
i ledzi ruchy foty amerykaskiej, w tym zwaszcza lotnis
kowcw. Tymczasem okazao si, e okrty, ktre powinny
ustanowi lini dozorowania
"
A
"
, wskutek bdu w namia
rze, jaki zawiera rozkaz operacyjny, nie dotary na czas na
wyznaczone pozycje. Podobnie rzecz si miaa z okrtami;
ktre powinny utworzy lini dozorowania
"
B
"
. Te z kolei,
na skutek opnie zwizanych z operacj
"
K
"
, ktr
zabezpieczay, take nie zajy na czas wyznaczonych pozy
cji . Obie grupy okrtw podwodnych dotary na przedpola
Hawajw dopiero 4 czerwca, a wic o wiele za pno, aby
wypeni powierzone im zadanie.
7 1
Nie napyway zatem z rejonu Hawajw adne informa
cje, ktre pozwoliyby sztabowi Poczonej Floty ustali
pooenie gwnych si foty amerykaskiej . Nadsed na
tomiast (2 czerwca) niepokojcy meldunek z rejonu Mid
way przekazany przez okrt podwodny 1- 1 68. Donosi on
o
"
nafaszerowaniu
"
wprost obu wysepek onierzami
i sprztem wojskowym, utrzymywaniu penej gotowoci
bojowej, rozszerzeniu strefy rozpoznania lotniczego do_600
mil i trwajcych intensywnych pracach inynieryjnych,
ktrych celem byo wzmocnienie obrony. Meldunek ten
wskazywa, e Amerykanie zostali ostrzeeni o japoskim
ataku, ale nie byo powodw do dramatyzowania sytuacji,
skoro uderzenie miao nastpi ju za kilkadziesit godzin.
Zesp wiceadm. Nagumy, ktry w tym czasie (2 czerw
ca) znajdowa si o 600 mil w przodzie w stosunku do
zespou adm. Yamamoty, take zosta objty stref mgy
i deszczu. Wkrtce mga zgstniaa do tego stopnia, e
okrty pynce w odlegoci nie wikszej ni 500 metrw
jeden od drugiego byy dla siebie niewidoczne. Ustaa
sygnalizacja fagowa, nie pomagay nawet silne reflektory.
Jeli do tego dodamy, e obowizywaa absolutna cisza
radiowa, to atwo sobie wyobrazi, e w tych warunkach
manewrowanie zespoem byo prawie niemoliwe. Mga
wprawdzie chronia zesp przed wykryciem go przez sa
moloty patrolowe przeciwnika, ale zupenie nie krya przed
okrtami podwodnymi, ktre dysponujc radiolokatorami
miay uatwione zadanie. Niemono uycia lotnictwa do
wykrywania i zwalczania okrtw podwodnych znacznie
pogarszaa sytuacj zespou, czynic go praktycznie bez
bronnym w razie natknicia si na takie jednostki przeciw
nika.
Wiceadm. Nagumo mia wszake powaniejsze zmart
wienia. Niepokoi go przede wszystkim brak jakichkolwiek
wiadomoci o amerykaskich lotniskowcach. Nie dyspo
nowa nawet tymi informacjami o przeciwniku, ktre do-
72
cieray do sztabu Poczonej Floty. Po pierwsze - radio
stacja nasuchowa na
"
Akagi
"
bya mniej czua od zain
stalowanej na
"
Yamato
"
i nie moga przechwyci syg
naw przesyanych przez amerykaskie okrty podwodne,
a po drugie -sztab Poczonej Floty nie przekaza infor
macji , ktrymi ju dysponowa. Adm. Yamamoto mia
podstawy do stwierdzenia, e przeciwnik albo ju zna
japoskie zamiary, albo podejrzewa Japoczykw o kiero
wanie ataku na Midway, ale wci liczy, e zaskoczenie
w skali operacyjnej jest nadal moliwe i dlatego nie zdecy
dowa si na zamanie ciszy radiowej, aby ostrzec wiceadm.
Nagum. Ponadto przypuszcza, e wiceadm. Nagumo,
znajdujc si znacznie bliej celu, ma wicej informacji
o przeciwniku ni on sam.
Tak wic w realizacji planu operacji zaczy pojawia si
pierwsze trudnoci. Zrazu bagatelizowane, wraz z upywem
czasu nabieray coraz wikszego znaczenia. Zblia si
moment, w ktrym naleao podj decyzj wykonania
uderzenia, a tymczasem brak wiadomoci o nieprzyjacielu
paraliowa ruchy, czyni t decyzj dramatycznie trudn,
o niemoliwych do przewidzenia konsekwencjach. Zjawis
ko to dao o sobie zna zwaszcza w drugiej fazie bitwy, ale
swe rda miao ju w fazie pocztkowej .
W sztabie wiceadm. Nagumy bezustannie zastanawiano
si nad bezpiecznym wykonaniem dwch podstawowych
zada: uderzenia na Midway, w celu stworzenia warunkw
do wysadzenia desantu, i zaatakowania amerykaskiej
foty, w tym zwaszcza wykonania uprzedzajcego ataku
na lotniskowce przeciwnika. Tylko pozornie zadania te
byy zbiene i , tak jak przewidywa plan, do wykonania po
kolei. Byoby to moliwe tylko w razie posiadania absolut
nie pewnych informacji o pooeniu zespow foty prze
ciwnika. W wypadku za braku jakichkolwiek wiadomoci
o amerykaskich okrtach wysanie fotylli powietrznej
z lotniskowcw w celu zaatakowania Midway wizao si
73
z ryzykiem odkrycia wasnych pO2yOj I I W konsekwencji
naraeniem na atak, jeliby lotniskowce nieprzyjaciela
znajdoway si w zasigu umoliwiajcym jego przeprowa
dzenie.
Dyskusje i rozwaania prowadzce do rozwizania tego
dylematu przeduay si, a tymczasem zblia si moment,
w ktrym naleao podj ostateczn decyzj. Wiceadm.
Nagumo skonny by, wobec braku postpu w napywie
informacji, przychyli si do argumentacji starszego ofcera
jego sztabu, kmdr. Oishi . Jego tok rozumowania by na
stpujcy:
"
Gwnym celem operacji jest zniszczenie foty
przeciwnika i to jest nasze podstawowe zadanie. Przygoto
wanie i udzielenie wsparcia wojskom dokonujcym desan
tu na Midway jest naszym zadaniem podrzdnym. Jednak
e w planie operacji due znaczenie przywizuje si do
wykonania uderzenia lotniczego na Midway 5 czerwca [4
czerwca czasu amerykaskiego - M. B. ], siami lotnictwa
z naszych lotniskowcw. Oznacza to, e musimy wykona to
zadanie, jeli do czasu rozpoczcia ataku nie natkniemy si
na lotniskowce wroga. Gdybymy nie zdoali zneutra
lizowa lotnictwa bazujcego na Midway, to za dwa dni
nasz zesp desantowy zostanie przez nie zaatakowany i mo
e doj do zerwania harmonogramu operacji. Do chwili
obecnej nic nie wiemy o pooeniu foty operacyjnej przeciw
nika ani te nie mamy informacji z Pearl Harbor. Jeli jest
tak, e amerykaskie lotniskowce znajduj si w bazie na
Hawajach, to bdziemy mieli do czasu, aby przygotowa
si do spotkania z nimi. Jeli za przeciwnik zosta powiado
miony o zblianiu si naszej foty i wypyn jej naprzeciw,
to i tak do zakoczenia naszego ataku nie znajdzie si
w odlegoci umoliwiajcej skuteczne przeciwdziaanie.
A zatem pierwsze, co powinnimy uczyni, to wykona
szeroko zakrojone uderzenie lotnicze na Midway
"
13.
1 3 Tame, s. 1 27.
74
Argumentacja ta trafa do przekonania wikszoci ofice
rw sztabu wiceadm. Nagumy i zesp lotniskowcw
wszed w faz bezporednich przygotowa do przeprowa
dzenia ataku lotniczego na Midway.
Tymczasem amerykaskie zespoy uderzeniowe foty ( 1 6
i 1 7 zespoy operacyjne) zajmoway ju pozycje wyznaczo
ne im w planie bitwy. 1 6 zesp operacyjny w skadzie:
lotniskowce
"
Hornet
"
i
"
Enterprise
"
, pi cikich i jeden
lekki krownik oraz dziewi niszczycieli, dowodzony
przez kontradm. Raymonda Spruance'a, wyszed z Pearl
Harbor 28 maja, a wic w tym samym dniu, w ktrym
opuciy porty zespoy adm. Yamamoty i wiceadm. Kon
dy. 1 7 zesp operacyjny, dowodzony przez kontradm.
Franka Fletchera, w skadzie: lotniskowiec
"
Yorktown
"
,
dwa cikie krowniki i pi niszczycieli, opuci Pearl
Harbor w wielkim popiechu 30 maja. Na
"
Yorktownie
"
wraz z kompletowaniem i zaokrtowywaniem popiesznie
sformowanej grupy lotniczej prowadzono ostatnie prace
remontowe. Wielu uszkodze nie udao si trwale usun,
ale podstawowe instalacje i ukady byy sprawne, a co
najwaniejsze - uzupenione zostay ubytki w pokadzie
startowym. W drodze na wyznaczon pozycj wyjciow
na pokadzie lotniskowca przeprowadzono wiczenia zgry
wajce poszczeglnych eskadr lotniczych.
1 czerwca 1 7 zesp operacyjny zatankowa paliwo ze
zbiornikowcw ( 1 6 zesp operacyjny uczyni to 3 1 maja),
a 2 czerwca nastpio spotkanie obu zespow na pozycji
oddalonej o 325 mil morskich na pnocny wschd od
Midway. Tutaj lotniskowce ustanowiy wasn oson po
wietrzn w postaci staych patroli bojowych zoonych
z samolotw myliwskich oraz rozpoczy penetracj ak
wenu morskiego na kierunkach zachodnim i poudnio
wo-zachodnim, wysyajc samoloty rozpoznawcze na od
lego do 1 50 mil.
W tym czasie, poczwszy od 30 maja, funkcjonowao ju
75
stae rozpoznanie powietrzne na moliwych kierunkach
podejcia si japoskich zorganizowane przez dowdc
obrony Midway kmdr.ppor. Cyrila Simarda. 22 odzie
latajce Consolited PBY -5
"
Catalina
"
prowadziy rozpoz
nanie w szerokim uku o promieniu 600 mil od pou
dniowego do pnocnego zachodu.
Rozpoznanie powietrzne nie mogo by wszake w peni
efektywne, jeli si zway, i na przeomie maja i czerwca
nawiedzaj wody atolu rozlege fronty sztormowe, posu
wajce si w kierunku pnocno-wschodnim. Nios one ze
sob grube warstwy chmur burzowych, ktre utrudniaj,
a nierzadko uniemoliwiaj obserwacj z powietrza. Wie
dzieli o tym zreszt Japoczycy i starali si te warunki
maksymalnie wykorzysta do skrytego podejcia w poblie
celu. Byo to dziaanie wkalkulowane w element zaskocze
nia majcy przesdzi o powodzeniu caej operacji .
Zestawiajc terminy wyjcia zespow foty obu stron do
bitwy pod Midway nie sposb nie zauway - na co
wskazuje wikszo historykw tej bitwy - e ju w tym
momencie Amerykanom udao si przechwyci atut za
skoczenia. Wczesne wyjcie zespow z bazy na Hawajach
(niemal jednoczesne z zespoami japoskimi) spowodowa
o, e Japoczycy do czasu rozpoczcia bitwy nie dys
ponowali praktycznie adnymi informacjami na temat
skadu liczebnego i pooenia floty amerykaskiej zaan
gaowanej do obrony Midway. I nie pomogaby im nawet
operacja
"
K
"
, gdyby udao si j przeprowadzi, bo prze
cie latajce odzie miay zgodnie z planem przelecie nad
Pearl Harbor o godz. 0 1 . 1 5 3 1 maja, a wic ju po
opuszczeniu bazy przez oba zespoy operacyjne Floty Pa
cyfku. Co wicej, mona nawet zaryzykowa twierdzenie,
e niepowodzenie operacji
"
K
"
wyszo Japoczykom ra
czej na korzy. Nie wiedzc, co znajduje si w Pearl
Harbor, stali si bardziej ostroni ni wwczas, gdyby
dowiedzieli si, e w bazie na Hawajach nie ma lotniskow-
76
cw. Interpretowaliby wtedy prawdopodobnie t informa
cj tak, jak to sugerowa Sztab Generalny Marynarki
Wojennej, a mianowicie, e lotniskowce amerykaskie ope
ruj w poudniowej czci Oceanu Spokojnego i w pierw
szej fazie bitwy o Midway nie wezm udziau. Nie trzeba
dodawa, i bya to sugestia cakowicie mijajca si z praw
d
Mieli natomiast Japoczycy, przynajmniej teoretycznie,
szans rozpoznania si foty amerykaskiej, gdyby ich
okrty podwodne na czas (do 2 czerwca) zajy wyznaczo
ne im sektory dozorowania na pnocny i poudniowy
zachd od Hawajw. Niestety, z rnych przyczyn (bya
o tym mowa wczeniej) zajy swoje pozycje dopiero 4 czer
wca, a wic ju po przejciu przez te linie obu ameryka
skich zespow operacyjnych.
A zatem u progu bitwy o Midway role odwracay si. To
nie Japoczycy zaskakiwali Amerykanw, a na odwrt,
Amerykanie zastawiali na Japoczykw puapk zaskocze
nia. I nie bya to tylko gra przypadkw czy szczliwych
dla Amerykanw zbiegw okolicznoci. Adm. Nimitz, po
dobnie jak kontradmiraowie Fletcher i Spruance - po
tym, jak poznali japoskie plany - usilnie dyli do
zrekompensowania przewagi przeciwnika przez uzyskanie
zaskoczenia w skali operacyjnej . Std taki a nie inny wybr
pozycji wyjciowej zespow operacyjnych, std te olb
rzymi popiech w wyekspediowaniu ich z bazy na Hawa
jach. I to - jak si pniej okae - przynioso peen
sukces.
PRZEBIEG BITWY O MI DWAY
PIERWSZA FAZA BITWY
Rano 3 czerwca (4 czerwca czasu japoskiego) siy gwne
Poczonej Floty (zespoy adm. Yamamoty i wiceadm.
Takasu), idce dotd razem, rozdzieliy si. Zesp wice
adm. Takasu, zgodnie z zaoeniami planu operacji, zosta
skierowany na pnocny wschd, do osony i wsparcia
grupy majcej zaatakowa Aleuty. Powinien on do 5 czer
wca osign punkt docelowy wyznaczony o 500 mil na
poudnie od wyspy Kiska. Natomiast zesp adm. Yama
moty mia pozostawa na pozycji 500 mil na poudnie od
zespou wiceadm. Takasu.
Operacja rozwijaa si zgodnie z planem i nic nie wskazy
wao na moliwo pojawienia si trudnoci, przynajmniej
w tej fazie jej realizacji . Nawet pogoda nieco si poprawia.
Na okrtach panowa optymizm i wzmaga si duch bojo
wy. Piloci i marynarze nie mogli si ju doczeka spotkania
z wrogiem, liczc na moliwo odniesienia kolejnego at
wego zwycistwa. Tym razem jednak rachuby te miay si
nie zici.
Ju na wstpie nastpiy wydarzenia, ktre mocno zbul
wersoway japoskich dowdcw.
Okoo godz. 9 na
"
Yamato
"
zostaa przekazana wiado
mo z okrtu fagowego kontradm. Tanaki -
"
Jintsu
"
, e
nad zespoem transportowym, ktry znajdowa si w tym
czasie okoo 600 mil od Midway, pojawi si samolot
rozpoznawczy przeciwnika.
78
I rzeczywicie, w tym momencie Amerykanie odkryli
japoski zesp inwazyjny.
Samolotem dostrzeonym przez Japoczykw bya
"
Ca
talina
"
prowadzona przez Jacka Reida. Przekaza on na
Midway meldunek, W
k
trym okreli japoskie siy na
kilkanacie duych jednostek idcych z prdkoci 1 9 wz
w na wschd. Dowdca bazy kmdr Simard zareagowa
natychmiast, wysyajc przeciwko zespoowi inwazyjnemu
nieprzyjaciela dziewi bombowcw Boeing B- 1 7E
"
Flying
Fortress
"
. Nie wyrzdziy one jednak szkody japoskim
transportowcom, gdy atakujc z duej wysokoci (2500
- 3500 metrw) nie uzyskay adnego trafienia.
Atak powtrzono w nocy z 3 na 4 czerwca. Cztery
"
Cataliny
"
z Midway, uzbrojone w torpedy, za pomoc
radarw pokadowych odnalazy japoski zesp i wyko
rzystujc wiato ksiyca przeprowadziy atak torpedowy.
Jedna z torped dosza celu, trafiony zosta idcy na kocu
ugrupowania zbiornikowiec
"
Akebono Maru
"
. Zgino 1 1
marynarzy, 1 3 zostao rannych. Ale zbiornikowiec, pomi
mo uszkodze, zdoa utrzyma si w szyku.
Doniesienia z
"
Jintsu
"
powanie zaniepokoiy oficerw
sztabu Poczonej Floty. Podkrelano, e oddzia operacyj
ny od pocztku wskazywa na bd w ustawieniu zespow.
Kierujc si kryterium prdkoci okrtw, zesp transpor
towy, jako wolniejszy, wysunito daleko przed zesp wice
adm. Nagumy, podczas gdy zgodnie z zasadami taktyki
powinno by odwrotnie. Transportowce nie powinny zna
le si w strefie rozpoznania i oddziaywa lotnictwa
z Midway, dopki nie zostanie ono zneutralizowane przez
samoloty z lotniskowcw. Prbowano nawet uzgadnia
z wiceadm. Nagum jego o dob wczeniejsze wyjcie na
pozycje, ale adm. Yamamoto nie wyrazi zgody na jakie
kolwiek zmiany w planie operacji .
W sumie jednak nie to, e Amerykanie wczeniej za
atakowali zesp inwazyjny, stao si gwnym powodem
79
niepokoju Japoczykw. Chodzio o co znacznie powa
niejszego. Ot z chwil odkrycia zespou inwazyjnego
upad plan operacyjnego maskowania uderzenia na Mid
way, poniewa atak lotniczy 2 zespou uderzeniowego
lotniskowcw kontradm. Kakuty na Dutch Harbor -
gwn baz amerykask na Aleutach - ktry mia
zdezorientowa Amerykanw co do kierunku i celu japo
skiej ofensywy, dopiero si rozpoczyna.
O wicie 3 czerwca z pokadw lekkich lotniskowcw
"
Ryujo
"
i
"
Junyo
"
, operujcych w odlegoci okoo 1 80
mil od Dutch Harbor, wystartoway cznie dwadziecia
trzy bombowce i dwanacie myliwcw. Dowdztwo nad
caoci grupy lotniczej obj por. Yoshio Shiga. Bardzo
ze warunki atmosferyczne (cikie chmury utrzymujce si
tu nad powierzchni oceanu) spowodoway, e zrezyg
nowano z lotu grupowego. Samoloty samodzielnie prze
dzieray si nad Dutch Harbor. W tych warunkach tylko
trzynastu bombowcom i szeciu myliwcom udao si do
trze do celu. Zbombardowano radiostacj i zbiorniki
z paliwem. Zniszczono d latajc zacumowan w porcie,
natomiast okrtw wojennych nie napotkano. Dopiero
w drodze powrotnej zauwaono pi niszczycieli zakot
wiczonych w zatoce Makushin, pooonej w central nej
czci pnocnego wybrzea Unalaski. Kontradm. Kakuta
rozkaza zaatakowa amerykaskie niszczyciele, kierujc
dodatkowo w ten rejon wodnosamoloty z cikich krow
nikw
"
Takao
"
i
"
Maya
"
. Niestety, pogarszajca si z mi
nuty na minut pogoda spowodowaa, e wikszo ma
szyn zaniechaa kontynuowania lotu do celu, a te, ktre
tam dotary, nie byy w stanie przeprowadzi skutecznego
ataku.
Po akcji wszystkie samoloty powrciy na lotniskowce,
z wyjtkiem jednego myliwca, ktry wskutek wycieku
paliwa musia ldowa awaryjnie na maej wysepce Atkan
80
oddalonej o 20 mil na pnocny wschd od Dutch Har
borl .
Atak na Dutch Harbor nie speni nadziei pokadanych
w nim przez dowdztwo Poczonej Floty, nie skutkowa
zgodnie z zaoeniami planu operacji. Poczynione znisz
czenia na terenie bazy byy niewielkie, a efekt pozorowania
ataku na pnocy, by cign w ten rejon Flot Pacyfku
i umoliwi niezakcone wysadzenie desantu na Midway,
prawie aden. Wczeniejsze rozszyfrowanie przez Amery
kanw japoskiego planu operacji i zdemaskowanie niemal
w tym samym czasie zespou inwazyjnego na podejciach
do Midway zredukowao element zaskoczenia praktycznie
do zera.
Tymczasem na poudniu wiceadm. Nagumo przygoto
wywa uderzenie lotnicze na Midway. Waciwie do nocy
z 3 na 4 czerwca wci jeszcze si waha. Dodajmy, e nie
by poinformowany o zaatakowaniu przez lotnictwo z
Midway zespou inwazyjnego, gdy wiceadm. Kondo cile
przestrzega ciszy radiowej . Dylemat -uderza na Mid
way, czy poczeka na wiarygodne informacje o lotniskow
cach przeciwnika, wci pozostawa nie rozstrzygnity.
Wahania pogbiay wszczynane kilkakrotnie w cigu dnia
i wieczorem faszywe alarmy z powodu rzekomego poja
wiania si w rejonie zespou lotniskowcw samolotw
wroga.
Ostatecznie wiceadm. Nagumo postanowi jednak wy
sa grup lotnicz ze swoich lotniskowcw przeciwko
Midway. Decyzj tak motywowa:
- fota przeciwnika z ca pewnoci podejdzie do
Midway i nawie walk z japoskimi okrtami, gdy tylko
rozpocznie si operacja wysadzania desantu;
l By to myliwiec
"
Zero
"
. Skapotowa podczas ldowania i pozosta
na wyspie. Odnaleli go Amerykanie, cignli do Stanw Zjednoczonych
i dokonali gruntownej analizy zastosowanych w nim rozwiza konstruk
cyjnych.
8 1
- silne patrole lotnicze z Midway bd przede wszyst
kim operowa na podejciach do atolu od strony zachodu
i poudnia, a w mniejszym stopniu od pnocy i pnoc
nego zachodu. Nie naley zatem obawia si przedwczes
nego wykrycia zespou lotniskowcw;
- do tej pory przeciwnik jeszcze nie odkry zespou
lotniskowcw i nie zna jego pooenia;
- nic nie wskazuje na obecno gdzie w pobliu ze
spou operacyjnego foty przeciwnika;
-mona zatem uderzy na Midway, zniszczy bazujce
tam lotnictwo i instalacje wojskowe, a nastpnie wyj
naprzeciw nadchodzcej focie przeciwnika i zaatakowa j;
- ewentualne kontrataki lotnictwa z Midway bdzie
mona odeprze pozostawionymi do osony lotniskowcw
myliwcami i artyleri przeciwlotnicz.
Aby jednak zabezpieczy si na wypadek, gdyby pojawi
y si niespodziewanie lotniskowce nieprzyjaciela, wice
adm. Nagumo postanowi zatrzyma na swoich okrtach
poow lotnictwa uderzeniowego i najlepszych pilotw.
W nocy z 3 na 4 czerwca pogoda w rejonie zgrupowania
japoskich lotniskowcw poprawia si na tyle, e samolo
ty mogy startowa. Przystpiono zatem do realizacji planu
pierwszej fazy operacji, tj . wykonania uderzenia lotniczego
na Midway.
O godz. 4.30 z lotniskowcw
"
Akagi
"
,
"
Kaga
"
,
"
Soryu
"
i
"
Hiryu
"
wystartowao cznie 1 08 samolotw (36 uzbro
jonych w bomby samolotw bombowo-torpedowych Na
kajima B5N2
"
Kate
"
, 36 bombowcw nurkujcych Aichi
D3Al
"
Val
"
i 36 myliwcw Mitsubishi A6M2
"
Zero
"
),
ktre tworzyy pierwszy rzut uderzeniowy japo
skiego lotnictwa pokadowego skierowany przeciw Mid
way. Dowdztwo nad t grup lotnicz powierzono kpt.
Joichi Tomonadze2, ktry jednoczenie bezporednio do-
2 Wedug zaoe planu operacji atak powietrzny na Midway mia
poprowadzi dowdca grupy lotniczej na
"
Akagi
"
kmdr por. Mitsuo
6 " Midway
82
wodzi eskadr samolotw bombowo-torpedowych z lot
niskowcw
"
Hiryu
"
i
"
Soryu
"
. Eskadr bombowcw nur
kujcych z lotniskowcw
"
Akagi
"
i
"
Kaga
"
prowadzi kpt.
Shoichi Ogawa, a eskadr myliwcw (po 9 z kadego
lotniskowca) kpt. Masaharu Suganami.
Po odejciu pierwszej grupy uderzeniowej w kierunku
Midway pokady japoskich lotniskowcw znowu si za
peniy. Wiceadm. Nagumo przygotowa drugi rzut uderze
niowy lotnictwa pokadowego w skadzie takim samym jak
rzut pierwszy. W zalenoci od rozwoju sytuacji zamierza
go skierowa albo ponownie przeciw Midway, albo prze
ciw amerykaskiej focie, jeliby samoloty rozpoznawcze
doniosy o jej obecnoci. Wiceadm. Nagumo liczy si
wszake bardziej z uyciem tej grupy lotnictwa przeciw
focie, a zwaszcza przeciw lotniskowcom, ktrych nadej
cia mimo wszystko si spodziewa. Dlatego wanie przy
gotowane do startu samoloty bombowo-torpedowe uzbro
jone byy w torpedy.
Po wystartowaniu samolotw pierwszego rzutu z lotnis
kowca
"
Kaga
"
podnioso si dziewi myliwcw, a drugie
tyle utrzymywano w gotowoci do natychmiastowego star
tu na lotniskowcu
"
Akagi
"
. Miay one zapewni powietrz
n oson zespou lotniskowcw na wypadek ataku lotnic
twa z Midway bd zaskakujcego uderzenia lotnictwa
pokadowego z amerykaskich lotniskowcw.
W sztabie wiceadm. Nagumy oczekiwano teraz na do
niesienia samolotw rozpoznawczych, ktre wystartoway
o wicie wraz z samolotami pierwszego rzutu. Nocnego
rozpoznania nie zorganizowano, poniewa samoloty nie
dysponoway radarami, a utrzymujce si zachmurzenie
uniemoliwiao rozpoznanie wzrokowe.
Fuchida, dowiadczony ofcer lotnictwa morskiego, m. in. dowdca grupy
uderzeniowej lotnictwa w ataku na Pearl Harbor. Poniewa jednak po
wyjciu w morze dozna ataku wyrostka robaczkowego, musia go za
stpi dowdca grupy lotniczej lotniskowca
"
Hiryu
"
- kpt. Joichi
Tomonaga.
83
Do przeszukania przestrzeni operacyjnej, za ktr uzna
no obszar rozcigajcy si od zespou lotniskowcw po
szerokim uku od poudniowego do pnocnego wschodu,
uyto siedmiu samolotw: po jednym z lotniskowcw
"
Akagi
"
i
"
Kaga
"
, po dwa wodnosamoloty z cikich
krownikw
"
Tone
"
i
"
Chikuma
"
oraz jeden z okrtu
liniowego
"
Haruna
"
. Kady z nich mia wyznaczony sek
tor rozpoznania w ksztacie trjkta rwnoramiennego,
ktrego ramiona miay dugo okoo 300 mil, a podstawa
60 mil (por. szkic nr 4). Poniewa zesp wiceadm. Nagu
my w chwili startu samolotw rozpoznawczych znajdowa
si okoo 250 mil od Midway, atwo obliczy, e rozpoz
nanie sigao na odlego okoo 50 mil poza ni w kierun
ku wschodnim, a na podejciach od poudnia i pnocnego
wschodu znacznie dalej i w zasadzie zapewniao dostatecz
nie wczesne wykrycie zgrupowania foty przeciwnika.
I tak by si zapewne stao, gdyby nie zwyky przypadek,
z pozoru niegrony, a jak si pniej okazao bardzo
brzemienny w skutki. Ot samoloty rozpoznawcze z kr
ownikw
"
Chikuma
"
i
"
Tone
"
opniy start, wskutek
usterek technicznych (kopoty z katapultowaniem), o oko
o p godziny. Gdyby wyleciay o nakazanym czasie,
wwczas wodnosamolot z
"
Chikumy
"
, prowadzcy roz
poznanie w sektorze 5 (na pnocny wschd od Midway),
przeleciaby -jak to wykazay szczegowe analizy mate
riaw rdowych przeprowadzone ju po wojnie - cen
tralnie nad amerykaskimi zespoami operacyjnymi. Nie
stety, p godziny pniej ju ich tam nie by03 . Odkryte
zostay przez samolot rozpoznawczy z
"
Tone
"
, ktrego
trasa przelotu (sektor 4) prowadzia bardziej na poudnie,
3 Pewne szanse wykrycia amerykaskich zespow foty mia take
drugi samolot wysany z krownika
"
Chikuma
"
, prowadzcy rozpoz
nanie w sektorze szstym. Wystartowa on w nakazanym czasie i teorety
cznie mg natraf na okrty amerykaskie, lecz z powodu przerw
w pracy silnika zawrci wkrtce po wejciu w stref zej pogody.
84
ale nastpio to dopiero o godz. 7. 28, a wic |uz po
podjciu przez wiceadm. Nagum decyzji nakazujcej prze
zbrojenie samolotw torpedowych drugiej grupy uderze
niowej w bomby, w celu ponownego uderzenia na Midway.
Rozpocz si wwczas korowd sprzecznych decyzji, kt
ry w znacznym stopniu przyczyni si do klski Japo
czykw w bitwie lotniskowcw.
Tymczasem samoloty z japoskich lotniskowcw zblia
y si do Midway. W odlegoci okoo 93 mil od celu
japoska armada powietrzna zostaa odkryta przez stacj
radarow na atolu. Wszczto natychmiast alarm i z bazy
wystartoway wszystkie stacjonujce tam samoloty. My
liwce skieroway si w stron nadlatujcych samolotw,
a pozostae w stron lotniskowcw. Adm. Nitz rozkaza
kmdr. Simardowi wsa wszystkie zdolne do walki samoloty
przeciwko lotniskowcom wroga. Atol mia by pozostawiony
obronie wasnej artylerii przeciwlotniczej i myliwcom.
W czasie gdy japoska grupa lotnicza zbliya si na
odlego 30 mil od wyspy,
"
Catalina
"
, ktra od duszego
czasu ledzia Japoczykw, wzbia si nad ich samoloty
i zrzucia bomb sygnalizacyjn, wskazujc cel wasnym
myliwcom. Zaatakoway one grup japosk nurkujc
z puapu 5000 metrw. Japoczycy szli na wysokoci okoo
3500 metrw. Amerykascy piloci upatrywali w tym jedy
n szans dla siebie, gdy dysponujc przestarzaym sprz
tem (na 28 myliwcw a 2 1 to Brewster F2A3
"
Buffalo
"
wczeniejszej modyfkacji , a tylko 7 to Grumman F4F-3
"
Wildcat
"
), miay niewielkie moliwoci przeciwstawienia
si myliwcom
"
Zero
"
4. Wywizaa si walka powietrzna
4 Japoski myliwiec pokadowy Mitsubishi A6M2
"
Reisen" (w przy
jtym przez Amerykanw kodzie nazywany
"
Zero
"
lub
"
Zeke
"
) by
szybszy i bardziej zwrotny ni jakikolwiek myliwiec aliancki na Pacyfiku.
Growa nad nimi rwnie prdkoci wznoszenia i zasigiem. Jego
podstawowe parametry to: zaoga - l , moc silnika - 940 KM, masa
startowa -2550 kg, prdko maksymalna - 533 km/godz. , wznoszenie
85
pomidzy myliwcami obu stron, co nie przeszkodzio ja
poskim eskadrom bombowym w przedarciu si nad Mid
way. Pierwsze bomby upady na urzdzenia bazy o godz.
6.30. Poczynione zniszczenia byy do znaczne. Spony
zbioriki ropy na Sand Island, magazyny, hangary, powanie
uszkodzona zostaa elektrownia i szpital. Zniszczone zostao
stanowisko dowodzenia piechoty morskiej i system zaopat
rywania samolotw w paliwo. Straty w ludziach wyniosy 20
zabitych i kilkudzesiciu rannych. Natomiast nie uleg znisz
czeniu pas startowy na Eastem Island. Japoscy piloci,
zaskoczeni brakiem samolotw na pasach startowych, atako
wali hangary, liczc, e tam zostay one ukryte.
Okoo godz. 7 atak bombowy zakoczy si i samoloty
japoskie skieroway si w stron macierzystych lotniskow
cw. Dowdca wyprawy, kpt. Tomonaga, widzc, e gw
ny pas startowy nie zosta zniszczony, przekaza do sztabu
wiceadm. Nagumy meldunek, w ktrym sugerowa wysanie
drugiego rzutu lotnictwa pokadowego w celu dokoczenia
dziea zniszczenia. Wskazywa te, e istnieje moliwo
unicestwienia za drugim nalotem samolotw stacjonujcych
na Midway, ktre w tym czasie powrc do bazy.
Zmasowane uderzenie na Midway nie spenio wic naj
waniejszego z przypisanych mu celw. Nie udao si
wyeliminowa lotnictwa bazujcego na atolu ani te po
zbawi go moliwoci dalszego oddziaywania. Mimo to
oglny bilans pierwszego starcia w rozpoczynajcej si
bitwie wypad zdecydowanie na korzy Japoczykw.
Amerykanie, oprcz strat poniesionych w wyniku zbom
bardowania Midway, utracili wikszo myliwcw osony.
Z dwudziestu omiu, ktre wystartoway do obrony bazy,
tylko dwa powrciy cae. Siedemnacie stracono bezpo
wrotnie, a pozostae zostay powanie uszkodzone. Straty
- 1 6 m/s, puap - 1 0 300 m, zasig -2040 km, uzbrojenie -2x20 mm
dziaka, 2x7,7 mm karabiny maszynowe i 1 20 kg bomb. Dla porwnania
najlepszy w tym okresie myliwiec amerykaskiej marynarki - Grum
man F4F-4
"
Wildcat
"
, charakteryzowa si nastpujcymi parametrami:
zaoga l , moc silnika 1 200 KM, masa startowa - 3700 kg, prdko
maksymalna -530 km/godz. , wznoszenie - 12 m/s, puap - I I 400 m,
zasig - 1 360 km, uzbrojenie -4 wielko kalibrowe karabiny maszynowe.
86
japoskie byy nieporwnanie mmeJsze. Na lotniskowce
nie powrcio zaledwie sze samolotw5
Podczas gdy nad Midway ju na dobre rozgorzao pieko
bombardowania, w rejonie zespou lotniskowcw wice
adm. Nagumy wci jeszcze panowa spokj . Samoloty
uzbrojone w torpedy, wysane przez kmdr. Simarda prze
ciw lotniskowcom japoskim na kwadrans przed zbombar
dowaniem bazy, jeszcze nie dotary do celu. Na flagowym
lotniskowcu
"
Akagi
"
ze wzrastajcym zniecierpliwieniem
oczekiwano na informacje od samolotw rozpoznawczych,
a take na meldunki o rezultatach ataku bombowego na
Midway. Niepokojce byo to, e ju od godz. 5. 25 w rejo
nie zespou zaczy si pojawia, raz z lewej, innym razem
z prawej strony, amerykaskie samoloty rozpoznawcze. Za
kadym pojawieniem si odzi latajcej startoway w jej
stron myliwce osony, lecz nie udao si adnej z nich
przechwyci, gdy umiejtnie kryy si w obokach chmur.
Zdawano sobie spraw, e pooenie zespou zostao zde
maskowane i w kadej chwili naleao si spodziewa ataku
amerykaskiego lotnictwa.
O godz. 7.00 na
"
Akagi
"
odebrano meldunek od kpt.
Tomonagi, w ktrym donosi on o rezultatach bombar
dowania Midway i wskazywa na konieczno powtrzenia
nalotu. W chwil potem nastpi pierwszy atak amery
kaskich samolotw z Midway. Sze samolotw torpedo
wych Grumman TBF- l
"
Avenger
"
i cztery bombowce
Martin B-26B
"
Marauder
"
uzbrojone w torpedy atakowa- '
y lotniskowiec
"
Akagi
"
. O godz. 7. 05 z lewej burty przy
puciy atak torpedowy cztery
"
Maraudery
"
prowadzone
przez kmdr. Jamesa F. Collinsa, ktry po raz pierwszy
5 Dane o stratach japoskich podaj za: F u c h i d a, O k u m i y a,
op.cit. , s. 1 57. S. E. Morison ocenia je na jedn trzeci maszyn biorcych
udzia w akcji. Straty te wydaj si jednak mocno zawyone. Inni
historycy przyznaj na og racj autorom japoskim (zob. m.in. .L.
S m i t h, The Battle olMidway, London 1 976, s.79).
87
wystpi w tej roli od pocztku wojny. Jego samoloty nie
zdoay jednak doj na odlego skutecznego ataku tor
pedowego (3 z nich zostay wczeniej zestrzelone przez
japoskie myliwce, a ostatni w tej sytuacji zaniecha
uderzenia i zawrci). W kilka minut pniej zaatakowao
"
Akagi
"
z prawej burty sze
"
Avengerw
"
, prowadzo
nych take przez debiutanta, kpt. Langdona K. Fieberlinga.
Trzem samolotom udao si zrzuci torpedy, ale zrobiy to
na zbyt duej odlegoci i lotniskowiec by w stanie je
wymanewrowa.
W rezultacie tego pierwszego ataku 8 eskadry torpedo
wej i czterech bombowcw B-26 z Midway Japoczycy nie
ponieli adnych strat, natomiast z dziesiciu ameryka
skich maszyn powrciy do bazy zaledwie trzy. Podstawo
wym bdem, jakiego dopucili si obaj dowdcy podczas
ataku na
"
Akagi
"
, by brak zgrania akcji w czasie. Gdyby
zaatakowano z obu stron jednoczenie, wwczas miaby on
znacznie bardziej utrudnione warunki obrony i manewru.
Meldunek kpt. Tomonagi i zbiegajcy si z nim atak
torpedowy samolotw z Midway wywary duy wpyw na
dalsze losy bitwy. Wiceadm. Nagumo zdecydowa bowiem
bezporednio po tym powtrzy atak bombowy na Mid
way. Z prostej kalkulacji, jak w krtkim czasie prze
prowadzi ze swoimi sztabowcami, wynikao, e skoro do
tej pory (a bya godz. 7 . 1 5) samoloty rozpoznawcze, ktre
uleciay ju ponad 200 mil od zespou lotniskowcw, nie
zameldoway o pojawieniu si foty przeciwnika, to mona
bez wikszego ryzyka wysa drugi rzut lotnictwa pokado
wego przeciw Midway. Tym bardziej e sugeruje tak
konieczno kpt. Tomonaga, a sam fakt, i lotniskowiec
"
Akagi
"
zosta zaatakowany przez samoloty z bazy, wiad
czy o tym, e rzeczywicie jej lotnictwo nie zostao znisz
czone i moe sprawia kopoty w kolejnych fazach opera
cji . Pewn rol w podjciu przez wiceadm. Nagum decyzji
o powtrzeniu nalotu na Midway odegra te zapewne
88
moment psychologiczny. Po uderzeniu na Pearl Harbor by
on ostro krytykowany za niedokoczenie operacji , za nie
wykonanie powtrnego ataku, ktry mg doprowadzi do
wyczenia urzdze bazy na wiele miesicy. Pomny kryty
ki, tym razem nie chcia powtrzy tego bdu.
Aby ponowi atak na Midway, naleao samoloty uzbro
jone w torpedy i przygotowane ju na pokadach do startu
przeciw amerykaskiej focie przezbroi w bomby. Std
te, zgodnie z rozkazem wiceadm. Nagumy, od godz. 7. 1 5
na lotniskowcach
"
Akagi
"
i
"
Kaga
"
rozpocza si opera
cja opuszczania samolotw na pokad hangarowy i prze
zbrajania ich 6 .
Kilka minut pniej, o godz. 7. 28, do sztabu wiceadm.
Nagumy dotar meldunek ze spnionego samolotu roz
poznawczego z krownika
"
Tone
"
. Pilot donosi w nim
o obecnoci dziesiciu nieprzyjacielskich okrtw w namia
rze 1 0 stopni i odlegoci 240 mil od Midway. Ich kurs
oceni na 1 50 stopni, a prdko na okoo 20 wzw. Po
otrzymaniu tego meldunku, mimo e pilot nie wspomina
o lotniskowcach (notabene nakazano mu utrzyma kon
takt i rozpozna klasy okrtw), wiceadm. Nagumo zmie
ni decyzj. Nakaza wstrzymanie przezbrajania samolotw
i podjcie przygotowa do przeprowadzenia ataku na
jednostki nieprzyjacielskiej foty. Zasadno zmiany decyzji
potwierdziy kolejne meldunki pilota z
"
Tone
"
. O godz.
8. 09 przekaza on informacj, e zesp amerykaskiej floty
skada si z piciu krownikw i tylu samo niszczycieli,
a po kilkunastu minutach doda, e
"
okrtom wroga
towarzyszy co, co wyglda na lotniskowiec
"
.
Tymczasem zesp wiceadm. Nagumy atakoway kolejne
"
Samoloty przezbrajano tylko na tych dwch lotniskowcach, gdy
tam znajdoway si eskadry torpedowo-bombowe i bombowcw nur
kujcych majce tworzy drugi rzut uderzeniowy japoskiego lotnictwa
pokadowego. Samoloty torpedowe i bombowce z
"
Hiryu
"
i
"
Soryu
"
wchodziy w skad pierwszego rzutu, ktry w tym czasie powraca
z Midway.
89
grupy samolotw z Midway. Okoo godz. 8 sygnalista na
"
Akagi
"
zameldowa, e amerykaskie bombowce prowa
dz atak na lotniskowiec
"
Hiryu
"
. Nadlatywao wanie
czternacie bombowcw Boeing B- 1 7E
"
Flying Fortress
"
,
ktre wystartoway z Midway o wicie z zamiarem zbom
bardowania grupy transportowej, ale po odkryciu zespou
lotniskowcw zmieniono im cel wyprawy i atakoway teraz
"
Hiryu
"
oraz
"
Soryu
"
. Niestety, prowadzc bombardowa
nie z duego puapu (okoo 6000 metrw), pomimo zrzuce
nia wielu ton bomb (kady B- 1 7 nis ze sob okoo 4 ton
bomb), nie uzyskay adnego trafienia, cho w raporcie po
powrocie do bazy eskadra wykazaa po dwa na kadym
z atakowanych lotniskowcw.
W chwil pniej obserwatorzy japoscy donieli o zbli
aniu si kolejnej grupy samolotw. Z pokadw lotnis
kowcw
"
Hiryu
"
i
"
Soryu
"
wystartoway wszystkie my
liwce przygotowane do osony drugiej grupy uderzeniowej .
Ku zdziwieniu Japoczykw samoloty leciay na zbyt wy
sokim puapie, jeli miayby przeprowadzi atak torpedo
wy, a na zbyt niskim, gdyby chodzio o atak bombowy.
I rzeczywicie samoloty amerykaskie, a bya to 241 eskad
ra bombowo-rozpoznawcza lotnictwa piechoty morskiej
( 1 6 maszyn Douglas SBD-2
"
Dauntless
"
), atakoway
"
Hi
ryu
"
z lotu lizgowego. Prowadzcy eskadr mjr Lofton
Henderson celowo zrezygnowa z ataku nurkowego, majc
na uwadze zbyt mae dowiadczenie pilotw. Skoczyo si
to dla eskadry tragicznie. Poowa samolotw zostaa ze
strzelona, w tym take maszyna mjr. Hendersona, nato
miast z omiu samolotw, ktre powrciy z akcji, sze
byo tak mocno postrzelanych, e nie nadaway si nawet
do remontu. Efekty ataku eskadry mjr. Hendersona byy
praktycznie adne. Wprawdzie niektrym pilotom udao
si zrzuci bomby w stron lotniskowca, ale bezporednich
trafe nie uzyskano.
"
Hiryu
"
wyszed z tego ataku bez
szwanku.
90
Okoo godz. 8. 20 do obszaru operowania japoskich
lotniskowcw dotara druga grupa samolotw 241 eskadry
bombowo-rozpoznawczej z Midway ( l | bombowcw
Vought SB2U-3
"
Vindicator
"
), ktre wystartoway razem
z
"
Dauntlessami
"
mjr. Hendersona, lecz jako wolniejsze,
kilkanacie minut pniej dotary do celu. Prowadzcy
"
Vindicatory
"
mjr Benjamin W. Norris, obawiajc si spot
kania z myliwcami
"
Zero
"
, zrezygnowa z dotarcia do
lotniskowcw i po zbombardowaniu, zreszt bezskutecz
nie, krownika liniowego
"
Haruny
"
, zawrci bombowce
na Midway.
Trwajce ponad ptorej godziny ataki lotnictwa bazo
wego, pomimo ogromu strat w ludziach i sprzcie, a take
zupenej nieskutecznoci zadanych ciosw, w oglnym bi
lansie bitwy odegray wan rol. Zmuszay one przeciw
nika do kontrakcji i rozpraszay uwag sztabu wiceadm.
Nagumy, opniajc podjcie najwaniejszych decyzji . Wi
ceadm. Nagumo znalaz si w puapce niedoczasu, ktra
-jak si pniej okazao - staa si podstawow przy
czyn utraty lotniskowcw.
Tymczasem w sztabie zespou lotniskowcw na
"
Akagi
"
napicie roso z minuty na minut. Do godz. 8. 30 wiceadm.
Nagumo wiedzia ju, e w skadzie amerykaskiej floty
znajduje si co najmniej jeden lotniskowiec. Naleao ata
kowa natychmiast. Wszyscy ofcerowie jego sztabu byli
tego samego zdania. Co wicej, dowdca 2 dywizjonu
lotniskowcw (
"
Hiryu
"
i
"
Soryu
"
), kontradm. Tamon
Yamaguchi, ktry zna meldunki przesyane przez samolot
rozpoznawczy z krownika
"
Tone
"
i dokadnie przeanali
zowa ca sytuacj, przekaza sygna na
"
Akagi
"
(za
porednictwem niszczyciela
"
Nawaki
"
) nastpujcej treci:
"
Uwaam za konieczne podjcie natychmiastowego ataku
grupy uderzeniowej
"
.
Jednake wiceadm. Nagumo nie mg wyda rozkazu do
natychmiastowego startu samolotw drugiego rzutu. Stao
9 1
si to niemoliwe przynajmniej z dwch powodw: po
pierwsze - nie zakoczono jeszcze powtrnego przezbra
jania samolotw z bomb w torpedy, a po drugie -w akcji
przeciw atakom lotnictwa z Midway zaangaowane byy
wszystkie myliwce przeznaczone do osony drugiej grupy
uderzeniowej i miay jedynie do poowy zapenione zbior
niki paliwa. Naleao je zatem wpierw
"
cign
"
na
pokady w celu do tankowania albo wysa bombowce
i samoloty torpedowe (w dodatku w niepenym skadzie
albo uzbrojone w poowie w torpedy, a w poowie w bom
by) bez asysty samolotw myliwskich.
Na domiar zego pojawi si jeszcze trzeci problem
komplikujcy dodatkowo i tak ju mocno zawi sytuacj.
Okoo godz. 8. 30 zaczy nadlatywa pierwsze samoloty
powracajce z ataku na Midway i trzeba byo w krtkim
czasie zrobi dla nich miejsce na pokadach.
Wiceadm. Nagumo znalaz si w trudnej sytuacji . Zmu
szony by szybko podj decyzj, zdajc sobie spraw
z tego, e moe ona mie znaczenie decydujce o losach
bitwy. Pojawienie si samolotw powracajcych z Midway
na resztkach paliwa spolaryzowao take opinie ofcerw
jego sztabu. Szef sztabu, kontradm. Ryunoseke Kusaka,
obstawa wci przy podjciu natychmiastowej akcji prze
ciw amerykaskiej focie, natomiast kmdr Minoru Genda
uwaa, e naley wpierw przyj na pokady lotniskowcw
samoloty powracajce z Midway. Wiceadm. Nagumo przy
chyli si do zdania kmdr. Gendy. Nie chcia wysya
samolotw drugiego rzutu bez osony myliwskiej, a poza
tym nie do koca by przekonany, e pilot z
"
Tone
"
waciwie rozpozna amerykaski zesp, lokalizujc w nim
lotniskowiec. Z wylicze ofcerw jego sztabu wynikao
bowiem, e jeli w zespole floty amerykaskiej, a by on
w momencie odkrycia oddalony o 200 mil od zgrupowania
wiceadm. Nagumy, rzeczywicie znajdowa si lotnisko
wiec, to do tej pory samoloty pokadowe ju powinny
92
zaatakowa japoski zesp. Poniewa nic takiego nie
nastpio, wiceadm. Nagumo zdecydowa si na bardziej
rozwany, spokojniejszy wariant dziaa. Postanowi przy
j samoloty pierwszego rzutu i myliwce osony drugiego
rzutu, odej z maksymaln prdkoci na pnoc w celu
uniknicia ponownych atakw z Midway i dopiero po
przegrupowaniu oraz ukoczeniu przygotowa zaatako
wa amerykaskie okrty.
I godz. 8. 55, gdy przyjmowanie powracajcych samolo
tw zbliao si ku kocowi, wiceadm. Nagumo rozkaza
przekaza na wszystkie okrty swojego zespou nastpujcy
sygna:
"
Po odzyskaniu gotowoci operacyjnej natychmiast
odchodzi na pnoc. Naszym celem jest nawizanie kon
taktu z flot przeciwnika i zniszczenie jej
"
.
W nawizaniu do powyszej decyzji wiceadm. Nagumo
zama cisz radiow i przesa depesz adresowan do
adm. Yamamoty i wiceadm. Kondy o nastpujcej treci:
,,L godz. 8. 00 zlokalizowano zesp floty przeciwnika
w skadzie: jeden lotniskowiec, pi krownikw i pi
niszczycieli. Namiar 1 0 stopni, odlego od Midway 240
mil. Idziemy ku niemu?
I godz. 9. 1 8 zakoczono przyjmowanie samolotw i ze
sp wiceadm. Nagumy, rozwinwszy prdko do 30 wz
w, odchodzi na pnoc. Nastpnie wykona zwrot na
ENE (67 stopni) w celu zajcia dogodnej pozycji do ataku
na okrty Floty Pacyfku.
Pierwsza faza bitwy o Midway dobiegaa koca. Jej
oglny bilans wypad zdecydowanie na korzy Japo
czykw. Za cen niewielkich strat wasnych zadali Amery-
7 Nadany meldunek by nie cisy i wprowadza w bd sztab adm.
Yamamoty. Podane pooenie zespou amerykaskiego odnosio si do
godz. 7. 28, kiedy pilot z
"
Tone
"
przekaza pierwsz informacj. Ponadto
dowdca l zespou uderzeniowego lotniskowcw nie nadmieni, e jego
okrty odchodz na pnoc w celu przygotowania ataku. Te niecisoci
wytkna wiceadm. Nagumie specjalna komisja powoana po bitwie dla
zbadania przyczyn klski pod Midway. F u c h i d a, O k u m i y a, op.cit.,
s. 1 7 \ .
93
kanom dotkliwy cios w postaci utraty blisko poowy lot
nictwa bazujcego na Midway (zniszczonych i powanie
uszkodzonych zostao okoo 40 samolotw rnych typw)
i duych zniszcze budynkw oraz instalacji wojskowych.
Na okrtach japoskich zapanowaa nieukrywana rado
z odniesionego sukcesu i niczym niezmcona wiara w osta
teczne zwycistwo. Wystarczyo teraz rozprawi si z fot
przeciwnika i powtrzy atak na Midway, by baza amery
kaska staa si bezbronna.
Do drugiego ataku lotniczego na Midway jednak nigdy
nie doszo. Japoczycy jeszcze o tym nie wiedzieli, ale
w tym czasie
"
ptaki mierci i zniszczenia z lotniskowcw
Enterprise i Hornet -jak to uj uywajc przenoni
Samuel Morison -byy ju w drodze
"
.
0HUCA HOZSTHZYCAJCA |AZA 3| 1WY
Do kontradm. Franka Fletchera, dowdcy 1 7 zespou
operacyjnego i jednoczenie caoci si operacyjnych w rejo
nie Midway, informacja o wykryciu japoskiej foty trans
portowej i zaatakowaniu jej przez lotnictwo z bazy dotara
3 czerwca w godzinach wieczornych. Po gbokiej anali
zie sytuacji operacyjnej i dajcych si przewidzie posu
ni przeciwnika, jak przeprowadzi w gronie oficerw
sztabu, i po konsultacji z kontradm. Spruancem, skon
kludowa, e zesp l otniskowcw wiceadm. Nagumy
podchodzi do Midway z kierunku pnocno-zachodnie
go, ukrywaj c si pod gst pokryw chmur frontu
deszczowego, i e najprawdopodobniej zaatakuje 4 czer
wca rano. Stosownie do przewidywanego scenariusza
wydarze kontradm. Fletcher przesun w cigu nocy
z 3 na 4 czerwca oba zespoy operacyjne w kierunku
poudniowo-zachodnim, z takim wyliczeniem, eby do
rana zajy pozycj odleg o 200 mil na pnoc od
94
Midway, dogodn do przeprowadzenia ataku na japoskie
lotniskowce.
O godz. 4. 30 z lotniskowca
"
Y orktown
"
wystartowao
dziesi bombowcw z zadaniem rozpoznania pkolistego
obszaru o promieniu 1 00 mil na pnoc od zespow floty
amerykaskiej . W tym momencie zesp lotniskowcw
wiceadm. Nagumy znajdowa si okoo 2 1 5 mil od lotnis
kowca
"
Yorktown
"
i zlokalizowanie go przez amerykas
kie bombowce nie byo moliwe. Ale kontradm. Fletcher
wcale nie mia takiego zamiaru. Oczekiwa w ukryciu na
pierwszy ruch przeciwnika, a zorganizowane rozpoznanie
w promieniu 1 00 mil miao jedynie ubezpiecza amery
kaskie zespoy foty przed ewentualnym niespodziewa
nym atakiem japoskiego lotnictwa pokadowego. Inten
sywne caodobowe rozpoznanie operacyjne na wszystkich
kierunkach prowadzone byo przez
"
Cataliny
"
( 1 i 2 skrzy
da patrolowe) z Midway.
Przewidywania kontradm. Fletchera w peni si potwier
dziy. Ju o godz. 5. 34 za porednictwem lotniskowca
"
Enterprise
"
otrzyma meldunek o zauwaeniu przez sa
molot rozpoznawczy z Midway nieprzyjacielskich lotnis
kowcw. Po jedenastu minutach z tego samego rda
nadesza informacja o licznych samolotach wroga zmierza
jcych w stron atolu. Kolejny meldunek z teje
"
Catali
ny
"
, pilotowanej przez porucznikw Howarda Ady i Wil
liama Chase, przekazany o godz. 6.03, by ju bardziej
precyzyjny. Brzmia on:
"
Dwa lotniskowce i pancerniki,
namiar 320 stopni, odlego 1 80 mil od Midway, kurs 1 35
stopni, prdko 25
"
. Okrelenie pozycji byo niezbyt do
kadne, rnica wynosia okoo 40 mil, ale najwaniejsze
byo to, e dowdcy amerykaskich zespow operacyj
nych wiedzieli ju, gdzie znajduj si japoskie lotniskow
ce. Zreszt bd w namiarach by do skorygowania w trak
cie ataku, zwaywszy, e z wysokoci 6 tysicy metrw
widoczno przy dobrej pogodzie sigaa 50 mil.
95
Po przyjciu meldunkw rozpoznania kontradm. Flet
cher natychmiast podj decyzje zmierzajce do wykonania
zaskakujcego uderzenia. Ju o godz. 6. 07 przykaza
kontradm. Spruance'owi rozkaz pynicia kursem pou
dniowo-zachodnim i zaatakowania lotniskowcw, gdy tyl
ko zostan ostatecznie zlokalizowane. Jego zesp mia
pj w lad za zespoem kontradm. Spruance'a zaraz po
przyjciu bombowcw wysanych na rozpoznanie.
Jeszcze przed nadejciem informacji o japoskim ataku
lotniczym na Midway kontradm. Raymond Spruance, do
wdca 1 6 zespou operacyjnego, w ktrego skadzie znaj
doway si lotniskowce
"
Homet" i
"
Enterprise
"
, planowa
wysanie samolotw przeciwko lotniskowcom wroga na
godz. 9. 00, w momencie gdy jego zesp zbliy si do
przeciwnika na odlego 1 00 mil. Jednake zamiar swj
zmieni pod wpywem sugestii szefa sztabu, kmdr. Milesa
Browninga, ktry uwaa, e lotniskowce japoskie naley
zaatakowa wczeniej, z wyliczeniem uderzenia na nie
w momencie przyjmowania samolotw powracajcych
z Midway. Zdecydowa zatem rozpocz atak o dwie
godziny wczeniej . Przyjcie sugestii kmdr. Browninga wi
zao si wprawdzie z duym ryzykiem, bo samoloty tor
pedowe miay zasig praktycznie nie przekraczajcy 1 75
mil i istniaa obawa, e z braku paliwa mog nie powrci
na pokady startowe, ale rysujca si szansa zaskoczenia
Japoczykw w najbardziej dla nich niekorzystnym mo
mencie ostatecznie przewaya.
Druga wana decyzj a, jak w tym czasie podj kontr
adm. Spruance, dotyczya skadu grupy lotniczej . Ot
zdecydowa si on wysa od razu cay rzut uderzeniowy
lotnictwa z obu lotniskowcw, liczc na wikszy efekt
ataku z chwil uzyskania zaskoczenia. Ponadto przy zma
sowanym uderzeniu malay szanse obrony Japoczykw,
zmuszonych do rozproszenia wysiku w odpieraniu je
d
no
czesnych atakw eskadr torpedowych i bombowych.
96
L godz. 7. 02 z pokadw
"
Horneta
"
i
"
Enterprise'a
"
wystartowao: 20 myliwcw F4F-4
"
Wildcat
"
, 72 bom
bowce nurkujce SBD-3 i SBD-2
"
Dauntless
"
oraz 29
samolotw torpedowych TBD- l
"
Devastator
"
. Osiemna
cie
"
Wildcatw
"
pozostawao na staym patrolu bojowym
w osonie 1 6 zespou operacyjnego i tyle samo na po
kadach lotniskowcw w gotowoci do zastpienia ich
w powietrzu bd wzmocnienia obrony. Po wystartowaniu
samolotw zesp kontradm. Spruance'a odszed z prd
koci 25 wzw, obierajc kurs 240 stopni.
Tym samym kursem i z t sam prdkoci poda za
okrtami kontradm. Spruance'a 1 7 zesp operacyjny
kontradm. Fletchera z lotniskowcem
"
Y orktown
"
. Samo
loty bojowe wysane na rozpoznanie powrciy na pokad
"
Yorktowna
"
, ale kontradm. Fletcher nie zdecydowa si
na wysanie swojej grupy lotniczej w lad za eskadrami
z
"
Horneta
"
i
"
Enterprise'a
"
. Jako dowdca caoci si
operacyjnych Floty Pacyfku w rejonie Midway nie mg
postawi wszystkiego na jedn kart. Zdawa sobie spraw,
e Japoczycy maj tu co najmniej cztery lub nawet pi
lotniskowcw. Tymczasem meldunki z rozpoznania dono
siy o odkryciu zaledwie dwch. A co z pozostaymi?
Szukajc odpowiedzi na to pytanie, Fletcher wstrzyma
start uderzeniowej grupy lotniczej do czasu uzyskania
informacji o pooeniu dalszych lotniskowcw przeciw
nika. Nie chcia powtrzy bdu z bitwy na Morzu Kora
lowym, kiedy to z obu amerykaskich lotniskowcw wy
startoway w jednym czasie wszystkie samoloty i tylko
cz z nich odnalaza japoskie lotniskowce. Pniej za,
gdy znane byo ich dokadne pooenie, nie byo czym
zaatakowa.
Poniewa jednak do godz. 8. 30 nie byo nowych donie
sie o japoskich lotniskowcach, kontradm. Fletcher zde
cydowa si na atak, lecz tylko poow swoich si. O godz.
9. 06 z lotniskowca
"
Y orktown
"
wystartowao siedemna-
97
cie bombowcw
"
Daunt1ess
"
, dwanacie samolotw tor
pedowych
"
Devastator
"
i sze myliwcw
"
Wildcat
"
.
Skieroway si one kursem nieco odchylonym na zachd
w stosunku do punktu, w ktrym zosta umiejscowiony
zesp dwch japoskich lotniskowcw. Tam bowiem
kontradm. Fletcher spodziewa si pozostaych lotniskow
cw wiceadm. Nagumy. Jednoczenie wystartoway samo
loty rozpoznawcze do przeszukania obszaru na pnoc
i zachd od zespou kontradm. Fletchera, z zadaniem
wyledzenia nie rozpoznanych dotd lotniskowcw prze
ciwnika.
Tymczasem samoloty z lotniskowcw
"
Hornet
"
i
"
En
terprise
"
docieray ju do rejonu, w ktrym zgodnie z mel
dunkiem przekazanym przez
"
Catalin
"
o godz. 6.03 miay
si znajdowa lotniskowce japoskie. Ku zaskoczeniu pilo
tw, okrtw jednak tam nie byo. Bd w namiarach
z rozpoznania i decyzja wiceadm. Nagumy do odejcia na
pnoc uczyniy atak amerykaskiego lotnictwa pokado
wego wymierzonym w prni. Sytuacja dodatkowo skom
plikowaa si, kiedy zwarta pocztkowo grupa lotnicza
z obu lotniskowcw ju po godzinie lotu rozproszya si.
Wskutek rnic w puapach i prdkociach eskadry tor
pedowe utraciy kontakt z eskadrami bombowymi, a due
zachmurzenie i bezwzgldny nakaz zachowania ciszy radio
wej spowodoway oddzielenie si te eskadr myliwskich.
Efekt by taki, e poszczeglne eskadry w rnym czasie
docieray do wyznaczonego rejonu ataku i nie znajdujc
tam okrtw przeciwnika, udaway si samodzielnie na ich
poszukiwania. Na szczcie zesp wiceadm. Nagumy nie
odszed zbyt daleko i wci pozostawa w zasigu bdcych
w powietrzu samolotw z
"
Horneta
"
i
"
Enterprise'a
"
. Nie
byo wszake szans na przeprowadzenie zmasowanego
i skoordynowanego uderzenia. Atakoway poszczeglne
eskadry w miar odnajdywania (nie wszystkie odnalazy)
lotniskowcw japoskich. I tylko szczliwemu zbiegowi
7 " Midway
98
okol icznoci zawdziczaj Amerykanie, e te ataki nie
zakoczyy si rwnie tragicznie i bezowocnie, jak uderze
nia kolejnych eskadr z Midway.
Pierwsza odnalaza lotniskowce japoskie 8 eskadra
bombowo-torpedowa z lotniskowca
"
Hornet
"
, dowodzona
przez kmdr. ppor. Johna C. Waldrona. Nie napotkawszy
japoskich okrtw w punkcie wskazanym przez samolot
rozpoznawczy, dowdca eskadry zrobi zwrot i skierowa
swoje maszyny na pnocny zachd. Lecc na wysokoci
okoo 1 00 metrw nad wod mia ograniczone pole obser
wacji , ale dostrzeg potne chmury dymu na horyzoncie i,
domylajc si, e pochodz one z japoskich okrtw,
skierowa si w t stron. Okoo godz. 9. 25 oczom amery
kaskich pilotw ukazaa si caa armada japoskich okr
tw. Rozrnili trzy lotniskowce, sze krownikw
i dziesi niszczycieli . Kmdr ppor. Waldron, zanim da
skrzydami znak do rozpoczcia ataku, zama cisz radio
w i przekaza meldunek o sile, pozycji i kursie przeciw
nika. W chwil potem skierowa eskadr w stron lotnis
kowca
"
Akagi
"
.
Nie udao si jednak pilotom
"
Devastatorw
"
doprowa
dzi maszyn na odlego skutecznego ataku torpedowego.
Wczenie zauwaone przez japoskich obserwatorw, zo
stay natychmiast zaatakowane przez myliwce
"
Zero
"
i ostrzelane z dzia okrtowych krownika
"
Chi kumy
"
i lotniskowca
"
Akagi
"
. Pociski artyleryjskie trafajc w po
wierzchni oceanu wyrzucay w gr supy wody. Staway
si one kamienn cian dla leccych tu nad falami
samolotw torpedowych. Skuteczno japoskiej osony
przeciwlotniczej okazaa si wyjtkowo dua. Z pitnastu
"
Devastatorw
"
8 eskadry nie ocala ani jeden, adnemu
te nie udao si zrzuci torpedy w stron lotniskowca.
Spord trzydziestu pilotw i strzelcw pokadowych prze
y tylko jeden, ppor. George H. Gay, ktry po zestrzeleniu
utrzyma si na powierzchni oceanu i nastpnego dnia
zosta podniesiony przez d latajc z Midway.
99
Jego dramatyczna relacja z samotnej walki 8 eskadry
obiega potem amy prasy wiatowej, a po latach staa si
kanw jednej z sekwencji flmu
"
Bitwa o Midway
"
w rey
serii Johna Smighta, nakrconego w Stanach Zjednoczo
nych w 1 976 r. Zmagania Gaya przedstawi niezwykle
obrazowo Sydney L.James, korespondent czasopisma
"
Li
fe
"
. Transponujc relacj pilota, napisa m. i n. :
"
Na lewo
od Gaya, cakiem blisko, znajdowa si jeden samolot,
przed nim, poniej jego miga, drugi. Gdy obniy nieco
przd samolotu, aby zobaczy, czyja to maszyna, ju byo
po niej . Gdy spojrza V lewo, te nie zobaczy ju nic. Gay
niejasno zapamita sowa dowdcy 0 ostatnim samolo
cie, ktry wykona kocowe podejcie; nie przypomina
sobie, czy wanie to zapamita, ale widzia mier dowd
cy i by zdecydowany pj i trafi. Doszed do jego uszu
gos radiotelegrafsty Boba Huntingtona z tylnego siedze
nia: dostali mnie. Czy zostae bardzo zraniony -pyta
Gay -Czy moesz si rusza?. Nie byo odpowiedzi [ . . . ] .
Nacisn drek, aby wprowadzi samolot w uniki przed
myliwcami. Celowa prosto w lotniskowiec wybrany przez
dowdc. Okrt wykona ostry skrt w prawo, zwracajc
dzib w jego stron -unik przed groc torped. Rzuci
swj samolot w prawo, celujc w .lew burt od dziobu na
wysokoci jednej czwartej kaduba. Gdy jednak nacisn
przycisk zwalniajcy torped, nie wydarzyo si nic -elek
tryczny zwalniacz nie dziaa. Skoro lewa rka na nic mu
si nie zdaa z powodu rany od kuli szrapnelowej , ktra
trafa go w do, wetkn drek midzy kolana i zwolni
torped dwigni awaryjn. Teraz by ju tylko o 800
jardw od okrtu, idc tu nad wod. Udao mu si
szarpn samolotem, gdy wykonywa zwrot za pomostem
lotniskowca i przelatywa nad dziobem na wysokoci 1 0
stp. Gdy lecia nad pokadem startowym lotniskowca,
ujrza, jak japoskie zaogi rozbiegaj si na wszystkie
strony, aby unikn jego rozbijajcego si samolotu. Da
1 00
sWlec w gr, ale gdy usiowa zawrci, znurkoway
w jego kierunku cztery myliwce Zero. Rozrywajcy si
pocisk z dziaka rozbi mu cigo od lewego patu statecz
nika i run do morza wier mili od japoskiego lotnis
kowca.
Uderzenie szczelnie zatrzasno nad nim owiewk kabiny
i samolot zacz ton. Udao mu si odsun owiewk
i wydosta na powierzchni
"
8 .
W cigu zaledwie kilku minut 8 eskadra bombo
wo-torpedowa przestaa istnie, ale ofiara bohaterskich
pilotw nie cakiem bya daremna. Pojawienie si
"
Devas
tato rw
"
wzbudzio niepokj i wprowadzio atmosfer
zdenerwowania w sztabie wiceadm. Nagumy. Byo ju
bowiem pewne, e w pobliu znajduje si co najmniej jeden
lotniskowiec amerykaski i e znane jest mu pooenie
japoskiego zespou. Rozpoczyna si wycig z czasem.
Chodzio o jak naj szybszy start samolotw, lecz pki co,
nie byo to moliwe, poniewa lotniskowce japoskie wci
byy nkane atakami kolejnych eskadr amerykaskiego
lotnictwa pokadowego.
Po kilkunastu minutach od zakoczenia ataku eskadry
kmdr.ppor. Waldrona odnalaza japoskie lotniskowce
6 eskadra bombowo-torpedowa z lotniskowca
"
Enter
prise
"
, dowodzona przez kmdr.ppor. Eugene E. Lindseya.
Bya godz. 9. 40, gdy czternacie
"
Devastatorw
"
eskadry
uderzyo na ostro manewrujcy lotniskowiec
"
Kaga
"
. Nie
stety, podzielia ona los eskadry kmdr.ppor. Waldrona.
Pozbawione osony myliwskiej
"
Devastatory
"
nie miay
adnych szans w walce z myliwcami
"
Zero
"
. W krtkim
czasie zestrzeliy one dziesi samolotw eskadry, w tym
take maszyn dowdcy. Pozostae cztery, nie uzyskawszy
trafienia, opuciy pole bitwy.
Godna podziwu bya odwaga i determinacja pilotw
8
"
Life
"
31 VIII 1 942, 5. 78-80. Cyt. za: F 1 i 5 o W 5 k i , Od Morza
Kora/owego po Midway, 5. 1 3 1 - 1 34.
1 01
amerykaskich samolotw torpedowych, ktrzy decydo
wali si na atak bdc pozbawieni osony myliwskiej,
a tym samym majc wiadomo, e ich szanse wyjcia
z niego cao s praktycznie rwne zeru.
Stao si tak dlatego, e eskadry myliwskie z
"
Horneta
"
i
"
Enterprise'a
"
, przy utrzymuj cym si niskim puapie
chmur, pogubiy si i utraciy kontakt z eskadrami bom
bowo-torpedowymi . Dowodzona przez kpt. Jamesa S. Gra
ya eskadra myliwska z lotniskowca
"
Enterprise
"
wpraw
dzie pojawia si w rejonie lotniskowcw japoskich
w chwili gdy eskadry bombowo4orpedowe rozpoczynay
atak, lecz nie wzywana przez te eskadry, ani przez eskadry
bombowe, utrzymujc duy puap (6000 metrw) okrya
zgrupowanie i nie nawizawszy walki skierowaa si w stro
n macierzystego lotniskowca. Jeszcze gorzej wypada es
kadra myliwska z lotniskowca
"
Hornet
"
. W efekcie nie
odnalezienia lotniskowcw japoskich i utraty kontaktu
z wasnymi eskadrami jej samoloty kontynuoway lot
w kierunku poudniowo-zachodnim, a nastpnie z braku
paliwa zmuszone byy do awaryjnego ldowania na ocea
nie9 .
Z powodu nieodnalezienia przeciwnika nie weszy do
walki take eskadry bombowe z
"
Horneta
"
. Dowdca
grupy lotniczej tego lotniskowca, kmdr. por. Stanhope
C. Ring, prowadzcy 8 eskadr rozpoznawczo-bombow
i 8 eskadr bombowcw nurkujcych, po osigniciu
punktu na oceanie, gdzie miay znajdowa si lotniskowce
japoskie i nie odnalezieniu ich tam, zdecydowa si kon
tynuowa lot w kierunku poudniowo-zachodnim. Nie na
trafiwszy na lad zespou japoskiego, wobec koczcych
si zapasw paliwa zmuszony by zawrci obie eskadry.
9 Losy eskadr myliwskich z lotniskowcw
"
Enterprise
"
i
"
Homet"
nie zostay do koca wyjanione w historiografi bitwy. Wspominaj
o nich stosunkowo najbardziej wico Pot ter i Niritz w pracyThe Great
Sea War, s. 288.
1 02
Dwadziecia jeden
"
Dauntlessw
"
powrcio na lotnis
kowiec, a czternacie skierowao si na Midway i tam trzy
spord nich rozbiy si podczas ldowania.
Znacznie wiksz intuicj wykaza dowdca grupy lot
niczej
"
Enterprise'a
"
, kmdr ppor. Clarence W. McClusky,
prowadzcy eskadry bombowe. Po osigniciu punktu
docelowego na oceanie i nie zastaniu tam lotniskowcw
japoskich, pocztkowo kontynuowa lot dotychczasowym
kursem, ale po pokonaniu dalszych 35 mil zdecydowa si
na zwrot w kierunku pnocnym. Kilkanacie minut p
niej , okoo godz. 1 0, ujrza niszczyciel japoski
"
Arashi
"
,
ktry odczy si od zespou wiceadm. Nagumy w pocigu
za amerykaskim okrtem podwodnym
"
Nautilus
"
. Kmdr
ppor. McClusky przyj kurs japoskiego niszczyciela, b
dc przekonany, e on doprowadzi go do zgrupowania
lotniskowcw przeciwnika. Jego trafne przewidywania
znalazy niemal w tej samej chwili potwierdzenie w meldun
ku kpt. Graya, dowdcy wspomnianej wczeniej eskadry
myliwskiej z lotniskowca
"
Enterprise
"
. Powraca on z es
kadr na resztkach paliwa z nieudanej akcji osony samolo
tw torpedowych, ale dokadnie zlokalizowa japoski ze
sp i zdecydowa si zama cisz r
a
diow, podajc jego
kurs i szybko. Meldunek ten dotar take do kontradmi
raw Fletchera i Spruance' a. Wkrtce te kmdr ppor.
McClusky otrzyma rozkaz od kmdr. Browninga, pomys
odawcy przypieszonego uderzenia na Japoczykw, na
kazujcy mu natychmiastowy atak. Nim to jednak na
stpio, nieco wczeniej nad zespoem lotniskowcw wice
adm. Nagumy pojawiy si samoloty torpedowe z lotnis
kowca
"
Y orktown
"
.
Kontradm. Fletcher wysa grup lotnicz z
"
Yorktow
na
"
-jak pamitamy -dopiero o godz. 9. 06. W zwizku
z popraw pogody poszczeglne eskadry utrzymyway ze
sob kontakt, a poniewa zmierzay do celu kursem od
chylonym w stosunku do grupy lotniczej kontradm. Spru-
103
ance'a bardziej na zachd (por. szkic nr 5), ju po godzinie
odnalazy lotniskowce japoskie.
Pierwsza wesza do walki 3 eskadra bombowo-torpedo
wa kmdr.ppor. Lance E. Masseya, ktra kilkanacie minut
wczeniej dotara do celu. Punktualnie o godz. 1 0. 00 dwa
nacie samolotw torpedowych TBD- I
"
Devastator
"
za
atakowao lotniskowiec
"
Soryu
"
. Niestety, i tym razem
efekt by podobny jak podczas atakw eskadr torpedo
wych z lotniskowcw
"
Hornet" i
"
Enterprise
"
. Samoloty
myliwskie, utrzymujce si wraz z eskadr bombow na
wysokim puapie, nie zdoay zapewni osony
"
Devas
tatorom
"
i te, pozostawione wasnemu losowi, niewiele
mogy zdziaa wobec zmasowanej obrony przeciwlotniczej
i atakujcych myliwcw
"
Zero
"
. Siedem maszyn, wraz
z samolotem dowdcy eskadry, rozbio si o powierzchni
oceanu jeszcze przed odstrzeleniem torped. Piciu pilotom
udao si rzuci torpedy, po czym jeszcze trzy samoloty
zostay zestrzelone.

adna z torped nie osigna celu.

W cigu zaledwie kilkudziesiciu minut, midzy godz.
9.28 a 1 0. 00, eskadry bombowo-torpedowe wszystkich bio
rcych udzia w bitwie o Midway lotniskowcw ameryka
skich praktycznie przestay istnie. Z czterdziestu jeden
"
Devastatorw
"
, ktre weszy do akcji, powrcio tylko
sze. Co wicej, nie zaday one adnych strat japoskim
okrtom. Ale samo ich pojawienie si w rejonie zespou
wiceadm. Nagumy w tym wanie momencie miao kluczo
Ne znaczenie dla dalszego przebiegu bitwy. Po pierwsze
- zmuszajc lotniskowce japoskie do czstej zmiany
' .ursu i ostrego manewrowania, uniemoliwiy start grupy
uderzeniowej lotnictwa pokadowego, a po drugie -spro
wadziy japosk oson myliwsk na ma wysoko
i zwizay j walk, umoliwiajc tym samym niezakcone
wejcie do akcji eskadr bombowcw nurkujcych.
Okoo godz. 1 0. 1 5 kmdr ppor. Clarence W. McClusky
ze swoimi eskadrami (6 eskadr rozpoznawczo-bombow,
1 04
dowodzon przez kpt. Richarda H. Besta i 6 eskadr bom
bowcw nurkujcych, dowodzon przez kpt. Wilmera
E. Gallahera) z lotniskowca
"
Enterprise
"
pojawi si nad
zespoem wiceadm. Nagumy. Jego lotniskowce w tym
czasie gwatownie manewroway, aby unikn atakw tor
pedowych, a nastpnie ustawi si pod wiatr do wyrzucenia
samolotw w powietrze.

rednica szyku wynosia okoo

8 mil. Tworzyy one sob fgur geometryczn zblion do
jednostronnie wyduonego rombu. Okrt flagowy - lot
niskowiec
"
Akagi
"
- wysunity by najbardziej na za
chd. Na jego prawym trawersie znajdowa si
"
Soryu
"
,
"
Kaga
"
pyn w tyle za
"
Akagi
"
, z jego prawej burty.
"
Hiryu
"
natomiast znacznie wysun si do przodu.
O godz. 1 0. 25 eskadry bombowe
"
Enterprise'a
"
roz
poczy atak. Kmdr ppor. McClusky pocign za sob
eskadr kpt. Gallahera w stron lotniskowca
"
Kaga
"
,
a eskadr kpt. Besta skierowa na
"
Akagi
"
.
"
Wci byem zdumiony naszym szczciem - napisze
po bitwie uczestnik ataku na
"
Kag
"
, szef sztabu eskadry
Gallahera, por. Dickinson. - Marzylimy o przechwyce
niu japoskich lotniskowcw, ale aden z nas nie wyob
raa sobie sytuacji takiej, gdzie moglimy przygotowa si
do nurkowania bez najmniejszego ladu kontrakcji nie
przyjacielskich myliwcw; sdzilimy, e japoskie my
liwce spadn na nas ze wszystkich stron. Nie mogetn
zrozumie, dlaczego tak si nie dziao. I wwczas ujrzaem
kilka ich myliwcw uwijajcych si tu nad wod [ . . . ] ,
koczyli wanie robot [ . . . ] nasze eskadry samolotw tor
pedowych atakoway przed nami [ . . . ]
Wykonywaem najlepszy lot nurkowy, jaki kiedykolwiek
przyszo mi zrobi w yciu. I ci, co wrcili, mwili, e byo
to ich najlepsze nurkowanie. Schodzilimy ze wszystkich
stron na lew burt lotniskowca w piknych odstpach.
Idc w d ujrzaem, jak lduj pierwsze bomby na tym
pokadzie. Wreszcie startoway z niego myliwce i wwczas
1 05
upewniem si i rozpoznaem go - to by Kaga, a dalej
Akagi - wielkie imiona w japoskiej focie! By moe
jeden lub wicej spord jej nowych lotniskowcw byo
lepszych, ale dla nas owe dwa symbolizoway to, co uczyli
my si niszczy.
Lotniskowiec pdzi z prdkoci 30 wzw, prosto pod
wiatr, i nie usiowa zmienia kursu. Podchodziem z lewej
burty nieco z tyu. W tym czasie byem na 1 2 tys. stp
i mogem widzie w locie nurkowym wszystkie samoloty
przede mn.
Szlimy w d - bardzo blisko siebie - jeden za
drugim, ale aden samolot nie wlaz innemu na kark
- cho mogo si to atwo przytraf. Cel by najwiksz
satysfakcj, lot nurkowy caej eskadry doskonay [ . . . ]
Dostrzegem, jak paday bomby klucza dowdcy. Ude
rzyy w wod po obu stronach lotniskowca. Eksplozje,
wybuchy najprawdopodobniej rozszarpyway okrt. Ear!
Gallaher rzuca nastpny. Dowiedziaem si potem, e jego
wielka bomba trafia w rufow cz pokadu startowego
pomidzy zaparkowane samoloty i spowodowaa ogromn
eksplozj, ktra upasa si na benzynie. Wziem na cel
wielki czerwony krg z biaym obrzeem -na dziobie. Po
zwolnieniu bomby zaczem patrze przez celownik i ujrza
em, jak bomba uderzya tu za miejscem, w ktre celowa
em - za owym czerwonym dyskiem otoczonym bia
wypustk. Ujrzaem, jak pokad rozrywa si, rozstpuje na
wszystkie strony, odsaniajc poniej wielk cz hangaru.
Pojem, e na tym pokadzie wyldowa lub z niego
wystartowa ostatni samolot. Ta bomba miaa zapalnik
dziaajcy z opnieniem, wybuch nastpi cztery stopy
pod pokadem [ . . . ]
Po zwolnieniu bomb wyrwnaem stery i ustawiem
samolot w takiej pozycji , aby mc obserwowa to, co
dziao si pode mn. Ujrzaem trafienie SOO-funtowej bom
by wprost przed pomostem bojowym. Dwie bomby 1 00-
1 06
funtowe uderzyy w wysunite do przodu zaparkowane na
tym tym pokadzie samoloty.
I wtedy pomylaem, e nadszed czas, aby pomyle
o wycofaniu si i powrocie
"
l o .
Z kolei to, co dziao si na pokadzie lotniskowca
"
Akagi
"
podczas ataku bombowego eskadry kpt. Besta,
opisa kmdr Fuchida. W jego przekazie znajdujemy nie
tylko opis wrae i przey bezporedniego wiadka wyda
rze, ale take wiele uwag wskazujcych na przyczyny
i okolicznoci nagej i nieoczekiwanej utraty lotniskowcw.
Oto co napisa Fuchida: ,,[ . . . ] Przygotowania do przeciw
uderzenia na wroga trway na pokadach naszych czterech
lotniskowcw przez cay czas atakw torpedowych wroga.
Jeden po drugim samoloty byy podnoszone z pokadu
hangarowego i szybko ustawiane na pokadzie startowym.
Nie byo czasu do stracenia. O 1 0. 20 admira Nagumo da
rozkaz startu, gdy tylko samoloty bd gotowe. Na po
kadzie Akagi wszystkie samoloty byy na pozycjach
startowych i grzay silniki . W cigu piciu minut wszystkie
samoloty miay pj w powietrze.
Pi minut! Kto mg przypuszcza, e w tym tak
krtkim czasie trend bitwy cakowicie si zmieni?
Widoczno bya dobra. Chmury gromadziy si na
wysokoci okoo 3 tys. metrw i cho zdarzay si w nich
luki, to dobrze kryy zbliajce si nieprzyjacielskie samo
loty. O 1 0. 24 z pomostu przekazany zosta tub gosow
rozkaz startu. Oficer startowy machn bia flag i pierw
szy Zero nabra szybkoci i znikn z pokadu. W tym
wanie momencie obserwator wykrzykn: Nurkowce! .
Spojrzaem w gr i zobaczyem trzy czarne maszyny
nieprzyjacielskie, spadajce pionowo ku naszemu okr
towi. Jakim naszym karabinom maszynowym udao si
da kilka szalonych salw w ich stron, ale byo ju za
I o
Cyt. za: F l i 5 o W 5 k i , Od Morza Koralowego po Midway,
5. 141 - 146.
1 07
pno. Pkate sylwety amerykaskich nurkowcw Daun
tless szybko powikszay si i wwczas nagle szereg czar
nych przedmiotw spyn niesamowicie spod ich skrzyde.
Bomby! Rosy w oczach. Szy w d, wprost na mnie!
Upadem instynktownie na pokad i podpezem pod pan
cern oson stanowiska dowodzenia.
Najpierw dotaro do mnie przeraajce wycie nurkow
cw, po nich huk eksplozji bezporedniego trafenia bom
by. Olepiajcy bysk, a potem drugi, o wiele janiejszy od
pierwszego. Zachwiaem si od niesamowitego podmuchu
ciepego powietrza. By jeszcze drugi wstrzs, lecz mniej
gwatowny - prawdopodobnie od trafenia koo burty.
Potem, gdy ujadanie dzia umilko, nastpia niepokojca
cisza. Wstaem, spojrzaem na niebo. Nieprzyjacielskie sa
moloty zniky ju z pola widzenia.
Napastnicy przedarli si bez przeszkd, poniewa nasze
myliwce, ktre atakoway tu wczeniej poprzedni fal
samolotw torpedowych, nie mogy jeszcze nabra wyso
koci. W rezultacie mona rzec, e sukces amerykaskich
bombowcw nurkujcych sta si moliwy dziki uprzed
niemu mczestwu samolotw torpedowych. Ale i nasze
lotniskowce nie miay czasu na uniknicie ataku, poniewa
chmury zasaniay zblianie si wroga a do momentu, gdy
rozpoczyna nurkowa atakujcy. Zostalimy przyapani
w sytuacji, gdy bylimy najmniej odporni na ciosy: pokady
byy zaadowane uzbrojonymi w peni i zatankowanymi
samolotami.
Rozgldaem si wkoo i byem przeraony zniszczeniem,
ktre wyrzdzono w cigu kilku sekund. W pokadzie
startowym widniaa ogromna dziura, tu za podnonikiem
samolotw na rdokrciu. Sam podnonik, skrcony jak
stopione szko, zsun si do hangaru. Blachy pokadu
sterczay ku grze groteskowymi ksztatami. Samoloty
stay ogonami w gr, wypluwajc jasne pomienie; bucha
z nich czarny dym.
1 08
zy goryczy spyway mi po policzkach, gdy patrzyem,
jak poary rozszerzay si. Przeraaa mnie moliwo
eksplozji wewntrz kaduba, co skazaoby okrt na za
gad. Usyszaem, jak Masuada rycza: 00 rodka! Do
stacie si do rodka. Kady, kto jest wolny! .
Niezdolny do pomocy - zszedem po drabince do
pomieszczenia operacyjnego. Byo zatoczone ciko popa
rzonymi ofarami z pokadu hangarowego. Nowe eksplozje
-jedna po drugiej -wstrzsny pomostem. Dym z pal
cego si hangaru wali przez schodnie na pomost i do
pomieszczenia operacyjnego, zmuszajc nas do szukania
schronienia gdzie indziej . Wspinajc si ponownie na po
most, mogem stwierdzi, e Kaga i Soryu zostay
take trafione; wydzielay kby cikiego, czarnego dymu.
Scena bya dla obserwujcych straszliwa.
Akagi otrzyma dwa bezporednie trafenia -jedno
na brzegu podnonika na rdokrciu, drugie na rufie, na
lewej krawdzi pokadu startowego. W innych okoliczno
ciach adne

z nich nie byoby zgubne dla ogromnego
lotniskowca, ale wewntrzne eksplozje paliwa i amunicji
wyniszczyy cae przedziay okrtu, wstrzsajc pomostem
wypeniajc powietrze mierciononymi odamkami. Gdy
ogie rozszerzy si wrd samolotw ustawionych skrzyd
o koo skrzyda na rufowej czci pokadu startowego, ich
torpedy zaczy eksplodowa, czynic niemoliwym opano
wanie poarw
" l l
.
Obok wielkich lotniskowcw
"
Kaga
"
i
"
Akagi
"
pon
te mniejszy
"
Soryu
"
. Zosta on niemal w tym samym
momencie zaatakowany przez 3 eskadr bombowcw nur
kujcych z
"
Yorktowna
"
, prowadzon przez kmdr. ppor.
Maxwella F. Leslie'ego1 2 . Uderzenie na
"
Soryu
"
zostao
1
1
F u c h i d a, O k l m i y agop. cit. gs= 1 76- l79. Cytowany fragment tek
stu przytaczam za tumaczeniem dokonanym przez Zbigniewa F i s o w -
s k |e g o w: Od Morza Koralowego po Midway.
1
2 Peter C.Smith podaje, e eskadra kmdr.ppor. Leslie'ego zaatakowa-
1 09
przeprowadzone w imponujcym stylu. Dwa klucze pode
szy do lotniskowca z prawej burty, a jeden z lewej .
Atakoway wzdu osi okrtu od strony rufy, w odstpach
od trzydziestu sekund do jednej minuty. Celowanie znak\
micie uatwia pilotom wielki czerwony krg z biaym
obrzeem, wymalowany na dziobie lotniskowca (wspomi
na o tym por. Dickinson), doskonale widoczny w celow
nikach optycznych. Trzy tysicfuntowe bomby ugodziy
"
Soryu
"
. Pierwsza przebia pokad startowy i eksplodowa
a na pokadzie hangarowym wypenionym samolotami,
druga zmiota z pokadu samoloty przygotowane do startu,
a trzecia, wybuchajc na rdokrciu, dopenia dziea
zniszczenia.
Skuteczno trafe, jak uzyskaa eskadra Leslie'ego,
bya wyjtkowo dua, zwaywszy wielko lotniskowca
(pod wzgldem wypornoci o poow mniejszy od
"
Kagi
"
)
i fakt, e tylko trzynacie
"
Dauntlessw
"
na liczc sie
demnacie maszyn eskadr byo uzbrojonych w bomby.
Cztery bombowce nurkujce, w tym maszyna dowdcy
eskadry, pozbawione byy adunkw bombowych. Zgubiy
je wkrtce po starcie, przy operacji uzbrajania. Przyczyn
byy wady techniczne nowego typu urzdzenia elektrycz
nego do uzbrajania niesionych bomb.
Wstrzsany wewntrznymi wybuchami, w cigu zaledwie
kilku minut lotniskowiec
"
Soryu
"
stan w pomieniach.
Ogie rozprzestrzenia si tak szybko, e podjta przez
zaog rozpaczliwa prba ugaszenia poaru nie rokowaa
a lotniskowiec
"
Kaga
"
, a nie
"
Soryu
"
. Wprowadza korekt do ustale
prof. Morisona twierdzc, e w momencie gdy eskadra kpt. Gallahera
schodzia do ataku na
"
Kag
"
, ten wykona zwrot i wywin si spod
uderzenia, a eskadra zaatakowaa
"
Soryu
"
. Natomiast
"
Kaga
"
pad
ofar ataku eskadry kmdr.ppor. Leslie'ego. (S m i t h, The Battle oj
Midway, s. 1 1 3- 1 1 7). Poniewa jednak zdecydowana wikszo autorw
amerykaskich i pozaamerykaskich, w tym take polskich, pozostaje
przy autorytatywnych ustaleniach Morisona, nie ma dostatecznych powo
dw, aby je zmienia.
1 1 0
adnych nadziei. W tej sytuacji dowdca okrtu, kmdr
Ryusaku Yanagimoto, ju po dwudziestu minutach wyda
rozkaz opuszczenia lotniskowca. Zdziesitkowan zaog
"
Soryu
"
zabray 'na pokady niszczyciele
"
Hamakaze
"
i
"
Isokaze
"
. Kmdr Yanagimoto, mimo nalega zaogi,
odmwi opuszczenia pokadu. Poar na
"
Soryu
"
trwa
kilka godzin. W chwilach gdy ogie przygasa, podejmo
wano prby powrotu na pokad i ratowania okrtu, lecz
okazay si one daremne. Ostateczny cios zadaa
"
Soryu
"
eksplozja benzyny lotniczej zmagazynowanej na rufe, roz
dzierajc lotniskowiec na dwie czci. W chwil potem
- okoo godz. 1 9. 1 3 -pogry si on w falach oceanu
wraz ze swoim dowdc i ciaami 7 1 8 polegych marynarzy
i lotnikw.
Lotniskowiec
"
Kaga
"
podzieli los
"
Soryu
"
dokadnie
dwanacie minut pniej .
Piloci eskadry kpt. Gallahera trafli go czterema bom
bami . Pierwsza detonowaa na pomocie bojowym, zabija
jc m. in. dowdc okrtu, kmdr. Jisaku Okad, i wielu
oficerw sztabu. Druga wybucha' na pokadzie, pomidzy
przygotowanymi do startu samolotami, wzniecajc gwa
towne poary i eksplozje zbiornikw benzyny lotniczej,
komr amunicyjnych itp. Dwie pozostae poszerzyy ob
szary zniszczenia i ognia. W mgnieniu oka pomienie objy
niemal cay lotniskowiec. Kmdr por. Takahisa Amagai,
ktry obj dowdztwo okrtu po mierci kmdr. Okady,
podj energiczn akcj ratownicz. W pewnym mo
mencie wydawao si ju, e poar uda si opanowa, ale
nastpi wybuch samobienej cysterny z benzyn, ktry
podsyci pomienie i spowodowa dalsze rozprzestrzenienie
Si ogma.
O godz. 14. 1 0
"
Kaga
"
sta si te obiektem ataku dla
amerykaskiego okrtu podwodnego
"
Nautilus
"
, ktry
uniknwszy bomb gbinowych niszczyciela
"
Arashi
"
po
wrci na pole bitwy.
1 1 1
Jego torpedy nie wyrzdziy wszake adnych dodat
kowych szkd lotniskowcowi japoskiemu. Dwie chybiy,
a trzecia po dojciu do celu najprawdopodobniej nie zdeto
nowaa1 3 .
Okoo godz. 1 6.40 zaoga otrzymaa rozkaz opuszczenia
okrtu. Podejmowane w pniejszych godzinach prby
ratowania lotniskowca spezy na niczym.
"
Kaga
"
, wstrz
sany wewntrznymi eksplozjami o niebywaej sile, o godz.
1 9. 25 przewrci si i zaton. Wraz z nim spoczo na dnie
oceanu blisko 800 marynarzy i lotnikw.
Najduej utrzymywa si na powierzchni wody lotnis
kowiec
"
Akagi
"
. Podczas nalotu 6 eskadry rozpoznaw
czo-bombowej kpt. Besta trafiony zosta trzema bombami
(kmdr Fuchida odnotowa tylko dwa bezporednie trafe
nia). Pierwsza upada blisko burty, na trawersie pomostu
bojowego, druga uderzya w podnonik samolotw, przebi
a go i eksplodowaa w hangarze, a trzecia w lew cz
pokadu startowego na rufe. Okrt w przecigu zaledwie
kilku minut zamieni si w ponc pochodni.
Wobec utraty zdolnoci bojowej, szkd poczynionych
w urzdzeniach cznoci i szybko rozprzestrzeniajcego
si ognia ju po upywie godziny wiceadm. Nagumo zdecy
dowa (te pod wpywem silnych nalega szefa sztabu,
kontradm. Kusaki) przenie si wraz ze sztabem na lekki
krownik
"
Nagara
"
.
Tymczasem zaoga lotniskowca do wieczora toczya roz
paczliw walk z szalejcymi poarami . Gdy jednak okaza-
1
3 W sprawie
"
Nautilusa
"
zdania badaczy s podzielone. Prof. Mori
son napisa, powoujc si na raport dowdcy okrtu, kmdr.ppor.
W. H. Brockmana, e wystrzelono z niego trzy torpedy w stron poncego
"
Soryu
"
i e wszystkie eksplodoway u burty lotniskowca. Autorzy
polscy, powoujc si na Morisona, podtrzymuj t wersj. Pniejsze
badania nie potwierdziy jednak tych faktw. Obecnie wikszo autorw
utrzymuje, e
"
Nautilus
"
atakowa nie
"
Soryu
"
, lecz
"
Kag
"
i e atak by
nieskuteczny. (Por. m. in. : D. M a c I n t y r e, Battle ojMidway, w:
"
His
tory of the Second World War
"
, z. 33, s.904; P o t t e r, N i m i t z, op. cit.,
s. 239; S m i t h, op. cit., s. 1 26).
1 1 2
o si, e okrtu nie uda si uratowa, jego dowdca, kmdr
Taijiro Aoki, o godz. 1 9 . 1 5 wyda zaodze rozkaz zejcia na
niszczyciele. Jednoczenie zwrci si do adm. Yamamoty
o wyraenie zgody na
"
dobicie
"
okrtu torpedami . Do
wdca Poczonej Floty dugo si waha i dopiero nad
ranem 5 czerwca wyrazi zgod, obawiajc si przejcia
lotniskowca przez Amerykanw. O godz. 4. 55
"
Akagi
"
,
storpedowany przez wasne niszczyciele, zaton wraz z cia
ami 263 marynarzy i lotnikw.
Tak wic 4 czerwca, midzy godz. 1 0. 25 a 1 0. 30, w odleg
oci niewiele ponad 200 mil na pnocny zachd od Mid
way doszo do pierwszego wielkiego dramatu Japoczykw
w tej wojnie. Utrata trzech lotniskowcw wraz z wikszoci
zaokrtowanych samolotw i zag stawiaa ich na pozycji
przegranej . Nigdy przedtem ani potem w przecigu zaledwie
piciu minut - kiedy lotniskowce zstay trafione dziesi
cioma bombami - nie zosta przesdzony wynik jednej
z najwikszych bitew morskich drugiej wojny wiatowej.
Amerykanie zwycistwo w tym najwaniejszym starciu
take drogo okupili. Niezalenie od strat poniesionych przez
lotnictwo bazujce na Midway praktycznie przestay istnie
lotniskowcowe eskadry torpedowe, a ubytki w eskadrach
bombowych i myliwskich te nie byy mae; na przykad
spord trzydziestu siedmiu bombowcw, ktre wystarto
way z lotniskowca
"
Enterprise
"
, podczas ataku czternacie
zostao zestrzelonych 14. Ale straty te byy nieporwnanie
mniejsze od zadanych Japoczykom. Wszystkie lotniskowce
zachoway zdolno bojow i mogy w dalszym cigu pro
wadzi operacje przeciwko zgrupowaniu floty japoskiej.
Bitwa o Midway, aczkolwiek osigna ju swoje apo
geum, wci jeszcze trwaa. Obie strony miay nadal szanse
na wywalczenie kocowego sukcesu.
1
4 . Szczegowe dane o stratach obu stron znajduj si w ostatnim
rozdziale ksiki.
1 1 3
TRZECIA -ZAMYKAJCA FAZA BITWY
Wyczenie z walki trzech lotniskowcw wiceadm. Nagu
my jeszcze nie przekrelao moliwoci zadania Ameryka
nom ciosu odwetowego. Japoczykom pozosta lotnisko
wiec
"
Hi ryu
"
, nie dostrzeony przez pilotw ameryka
skich. Tote po odlocie eskadr nieprzyjaciela kontradm.
Tamon Yamaguchi, dowdca 2 dywizjonu lotniskowcw,
zameldowa dowdcy grupy wsparcia, kontradm. Hiroaki
Abe, ktremu wiceadm. Nagumo na czas przejcia na
krownik
"
Nagara
"
przekaza dowdztwo nad caym
zespoem, o gotowoci pierwszej grupy samolotw do star
tu. Kontradm. Yamaguchi zamierza odpaci Ameryka
nom
"
piknym za nadobne
"
, czyli zaatakowa ich lotnis
kowiec (wci jeszcze sdzono, e Amerykanie dysponuj
jednym okrtem tego typu) w chwil i , gdy bdzie on przyj
mowa samoloty powracajce z akcji . Kontradm. Abe
wyrazi zgod, informujc jednoczenie adm. Yamamot
o powzitych decyzjach.
W pierwszym meldunku, przekazanym na
"
Yamato
"
ju
o godz. 1 0. 50, kontradm. Abe informowa dowdc Po
czonej Floty, e:
"
W rezultacie atakw amerykaskiego
lotnictwa pokadowego i bazowego, na lotniskowcach
Akagi, Kaga i Soryu zostay wzniecone poary.
Zamierzamy siami lotnictwa Hiryu zaatakowa lotnis
kowiec przeciwnika. Tymczasem odchodzimy na pnoc,
w celu zebrania si
"
1 5 . W chwil potem, w drugim meldun
ku, donosi:
"
Dostrzeone siy wroga skadaj si z lotnis
kowca, piciu krownikw i szeciu niszczycieli na pozycji
w namiarze 1 0 stopni, 240 mil od Midway. Idziemy ku
niemu
"
1 6 . Jednoczenie rozkaza dowdcy 1 0 eskadry
niszczycieli, kontradm. Kimurze, wydzieli po dwa nisz
czyciele do osony poncych lotniskowcw, a pozostaym
1 5 F u c h i d a, O k u m i y a, op. cit., s. 208.

" m i t h, op. cit., s. 1 27.

8 " Midway
1 1 4
okrtom zespou - odchodzi w kierunku pnocnym.
W tym czasie, okoo godz. 1 1 , zakoczy si start pierw
szej grupy samolotw z lotniskowca
"
Hiryu" . Tworzyo j
osiemnacie bombowcw nurkujcych Aichi D3Al (
"
Val
"
)
i sze myliwcw Mitsubishi A6M2 (
"
Zero
"
) . Grup
dowodzi kpt. Michio Kobayashi, uczestnik wszystkich
dotychczasowych rajdw bojowych zgrupowania lotnis
kowcw wiceadm. Nagumy.
W drodze do celu (prowadziy japosk grup dwa
samoloty rozpoznawcze z krownika
"
Chikuma
"
) piloci
napotkali powracajce samoloty bombowo-torped

we
z lotniskowca
"
Y orktown
"
. Kpt. Kobayashi nakaza pilo
tom lecie w lad za dostrzeonymi
"
Devastatorami
"
, ale
dwa myliwce
"
Zero
"
wday si z nimi w walk i dalej
japoska grupa zmierzaa ju pod oson tylko czterech
myliwcw.
Bombowcom nurkujcym z
"
Hiryu
"
nie udao si jed
nak zaskoczy Amerykanw. Ju po godzinie lotu, w od
legoci okoo 50 mil od lotniskowca
"
Yorktown
"
, samolo
ty japoskie zostay zlokalizowane na ekranie radaru.
Dowdca okrtu, kmdr Elliot Buckmaster, natychmiast
wszcz alarm i przedsiwzi wszystkie moliwe rodki
w celu zabezpieczenia lotniskowca przed skutkami ataku
lotniczego. Zaryglowano drzwi w grodziach wodoszczel
nych, oprniono zbiornik benzyny lotniczej na rufie,
przewody paliwowe napeniono obojtnym gazem itp.
Wszystkie myliwce pozostajce w osonie
"
Yorktowna
"
skierowano w stron nadlatujcej grupy samolotw, a
bombowce powracajce z ataku na lotniskowce japoskie
odesano do innej strefy powietrznej .
W rezultacie walki powietrznej, jaka wywizaa si po
midzy myliwcami osony (byo ich 20) i samolotami
japoskimi, tylko omiu bombowcom udao si przedrze
w rejon celu ataku, z tego jeszcze dwa dalsze zostay
zestrzelone przez artyleri przeciwlotnicz krownikw
1 1 5
i niszczycieli. Pozostaej szstce udao si jednak ulokowa
trzy bomby w kadubie lotniskowca. Jedna z nich wpada
w komin, przecinajc dopyw powietrza do kotw, druga
eksplodowaa na pokadzie, a trzecia przebia trzy pokady
i wybucha w ssiedztwie komr amunicyjnych.
Na lotniskowcu rozszalay si poary. Jego prdko,
wskutek uszkodzenia kilku kotw, zacza gwatownie
spada. Zaga ofarnie podja natychmiast akcj ratow
nicz. Ju po godzinie udao si czciowo opanowa
poar, a nawet podnie par w kotowni numer jeden, tak
e okrt zdoa utrzyma prdko kilkunastu wzw.
Generalnie jednak lotniskowiec nie rokowa nadziei na
ryche odzyskanie sprawnoci bojowej .
W tej sytuacji kontradm. Fletcher zdecydowa si opu
ci pokad
"
Y orktowna
"
i przenie swoj fag na kro
wnik
"
Astoria
"
. Samoloty z uszkodzonego lotniskowca,

wci jeszcze utrzymujce si w powietrzu, zostay skiero
wane na
"
Iorneta
"
i
"
Enterprise'a
"
l 7. Tym samym 1 7
zesp operacyjny zosta pozbawiony gwnego ora
w walce - lotniczej grupy uderzeniowej lotniskowca
"
Y orktown
"
. Biorc pod uwag zaistniae okolicznoci,
kontradm. Fletcher podporzdkowa swj zesp kontr
adm. Spruance' owi . Odtd wszystkie operacje lotnictwa
pokadowego w bitwie pod Midway pozostaway w rkach
kontradm. Spruance'a - dowdcy ! zespou operacyj
nego.
Tymczasem o
k
aleczony
"
Yorktown
"
ju dwie i p go
dziny pniej sta si ponownie obiektem ataku samolo
tw, tym razem torpedowych, z lotniskowca
"
Hi ryu
"
.
Kontradm. Yamaguchi zdecydowa si wysa kolejn gru-
17 Podczas ldowania jednego z bombowcw nurkujcych z
"
York
towna
"
na pokadzie lotniskowca
"
Enterprise
"
doszo do dramatycznego
zdarzenia. Pilot uderzy w pokad z tak si, e samolot uleg rozbiciu,
a wstrzs uruchomi jego bro maszynow. Kule posypay si po pomo
cie zabijajc kilku ludzi, w tym m. in. syna kontradm. Spruance'a.
1 1 6
p samolotw po tym, jak samolot rozpoznawczy z
"
So
ryu
"
wysany w lad za samolotem z
"
Tone
"
powrci na
pokad
"
Hiryu
"
i zameldowa o rozpoznaniu i zidentyfko
waniu amerykaskich lotniskowcw:
"
Enterprise' a
"
,
"
Hometa
"
i
"
Yorktowna". Tu Japoczycy mogli znowu
mwi o pechu, gdy samolot z
"
Soryu
"
zlokalizowa
lotniskowce amerykaskie jeszcze przed godz. l 0. 00, ale
nie mg poinformowa o tym wiceadm. Nagumy z powo
du niesprawnoci radiostacji . Gdyby pilotowi udal0 si j
uruchomi, to prawdopodobnie Japoczycy uniknliby
dramatu z godz. 1 0. 30.
Okoo godz. 1 3. 30 wystartowao dziesi samolotw
bombowo-torpedowych Nakajima B5N2 (
"
Kate") i sze
myliwcw
"
Zero
"
. Grup prowadzi kpt. Joichi Tomo
naga, ten sam, ktry rano dowodzi zespoem uderzenio
wym lotnictwa pokadowego w ataku na Midway l s .
Po godzinie lotu piloci j aposcy odnaleli
"
Yorktowna"
i zaczli schodzi do ataku. Rozpoczynaa si druga
i -jak si pniej okae -zarazem ostatnia w tej bitwie
walka japoskich samolotw pokadowych, w ktrej staw
k by lotniskowiec amerykaski .
Poniewa na
"
Yorktownie
"
poar zosta opanowany,
o czym Japoczycy nie wiedziel i, kpt. Tomonaga by prze
konany, e atakuje kolejny lotniskowiec amerykaski i to
jeszcze bardziej zwikszyo jego determinacj. Wierzy, e
udany atak zrekompensuje poniesione straty i przechyli
szal zwycistwa w tej bitwie na stron Japoni i .
"
Y orktown
"
by tym razem w duo bardziej niekorzyst
nym pooeniu, w porwnaniu z pierwszym atakiem samo-
1 8
Po nalocie na Midway samolot kpt. Tomonagi mia przestrzelony
lewy zbiornik paliwa, ktrego mechanicy nie zdyli jeszcze wymieni.
Startujc z jednym tylko penym zbiornikiem pilot mia wiadomo, e
nie powrci z ataku na amerykaski lotniskowiec. Jego desperacja i ch
odwetu po utracie trzech lotniskowcw bya tak wielka, e nie zgodzi si
na zmian samolotu, mimo e mu j proponowano.
1 1 7
lotw z
"
Hi ryu
"
. Mia uszkodzony radar i ograniczon
zdolno manewrow z racji utraty mocy silnikw, ale
przede wszystkim zmalaa do omiu liczebno jego my
liwcw osony.
Radar na towarzyszcym lotniskowcowi krowniku
wykry zbliajce si samoloty wroga i natychmiast wyszy
im naprzeciw wszystkie
"
Wildcaty
"
, ale zostay zwizane
walk z myliwcami
"
Zero
"
i nie byy w stanie zagrodzi
drogi do
"
Yorktowna" japoskim samolotom torpedo
wym. Ostatni zapor by ju tylko zmasowany ogie
wasnej artylerii przeciwlotniczej i okrtw zespou osony.
Kpt. Tomonaga atakowa z czterech stron, rozpraszajc
uwag obrony. Mimo to ogie artylerii by na tyle skutecz
ny, e zaledwie czterem samolotom japoskim udao si
rzuci torpedy w stron lotniskowca. To jednak wystar
czyo.
"
Yorktown" zdoa unikn dwch z nich, lecz dwie
pozostae rozerway si u jego lewej burty. Lotniskowiec
zosta pozbawiony dopywu energii elektrycznej, pary
i unieruchomiony z zaklinowanym sterem. W miar wype
niania si uszkodzonych komr wod, chyli si na lew
burt. Ju po kilkunastu minutach przechy osign 25 ;
stopni . Unieruchomione z powodu braku prdu pompy
wodne uniemoliwiay balastowanie prawej burty. W tej
sytuacji kmdr Buckmaster, obawiajc si ostatecznej utraty
statecznoci, wyda rozkaz opuszczenia okrtu. O godz.
1 5 . 00 do burt
"
Yorktowna
"
podeszy cztery niszczyciele
i przejy jego zaog - 2270 ludzi .
Spord szesnastu samolotw grupy kpt. Tomonag, ktre
atakoway "Y orktowna", powrcio na "Hiryu" zaledwie
osiem maszyn (5 torpdowych i 3 myliwce). Kpt. Tomonaga,
podobnie jak poprzednio dowdca grupy bombowcw -kpt.
Kobayashi, nie przey tego ataku. Jego samolot zosta roze
rwany przez pocisk artyleryjski. O trafeniu amerykaskiego
lotniskowca dwoma torpedami zameldowa kontradm. Yama
guchi, zastpca kpt. Tomonagi - por. Hashimoto.
1 1 8
Kontradm. Yamaguchi by dobrej myli .

ywi przeko
nanie, e w wyniku udanych atakw lotniczych dwa lotnis
kowce amerykaskie zostay wyeliminowane z walki . A za
tem na polu bitwy pozostao teraz obu stronom po jednym
lotniskowcu. Jeli jeszcze do tego -kalkulowa kontradm.
Yamaguchi -uda si szybko cign z teatru pnocnego
lotniskowce
"
Yunyo
"
i
"
Ryujo
"
, to o zwycistwo mona
by spokojnym. Pki co nie zamierza rezygnow
a
z dal
szych atakw, pomimo e sytuacja grupy lotniczej na
"
Hi ryu
"
nie przedstawiaa si dobrze. Straty w obu gru
pach lotniczych, ktre atakoway .
"
Yorktowna
"
, byy bar
dzo due, a sytuacj pogarsza brak sprawnych samolotw,
poniewa wiele maszyn powrcio mocno postrzelanych
i nie nadaway si do ponownego uy
C
i a. Wszy
s
tko, czym
teraz mg dysponowa kontradm. Y amaguchi , to pi
bombowcw nurkujcych, cztery
s
amoloty torpedowe
i sze myliwcw. Przy tym zaogi byy kracowo wyczer
pane caodzienn walk. Dlatego te zdecydowa si za
atakowa dopiero po zapadniciu zmroku. Sdzi, e pod
oson nocy uda mu si tymi skromnymi siami zada
miertelny cios przeciwnikowi .
Tymczasem zaczyna te przejawia inicjatyw wiceadm.
Nagumo, ktry szybko
"
otrzsn si
"
z szo
k
u po utracie
trzech lotniskowcw i po przeniesieniu swego sztabu na
"
Nagar
"
ponownie przej dowodzenie zespoem.
Asumptem do wystpienia wiceadm. Nagumy z nowym
pomysem operacyjnym sta si radiogram przekazany na
"
Nagar
"
przez samolot rozpoznawczy z krownika
"
Chikuma
"
:
"
Nieprzyjaciel w namiarze 70 stopni, w odleg
oci 90 mil od naszych si. Godz. 1 1 .00
"
. Wwczas starszy
ofcer jego sztabu, kmdr Oishi, wysun sugesti nawiza
nia bezporedniej walki z zespoami foty przeciwnika,
skoro znajduj si one tak blisko. Kmdr Oishi argumen
towa, e jeli prawdziwe s doniesienia rozpoznania, i
lotniskowcom amerykaskim towarzyszy tylko siedem kr-
1 1 9
ownikw i pi niszczycieli, to majc w dyspozycji dwa
krowniki liniowe, dwa cikie krowniki i jeden lekki
oraz jedenacie niszczycieli, mona liczy na zwycistwo
W bezporednim starciu.
Wiceadm, Nagumo po pewnych wahaniach, wynikaj
cych z okolicznoci duego rozproszenia zespou i koniecz
noci wydzielenia kilku niszczycieli do osony poncych
lotniskowcw, ostatecznie przysta na propozycj kmdr.
Oishi, upatrujc w tym ataku jedyn realn szans wyrw
nania strat zadanych jego zespoowi przez lotnictwo ame
rykaskie.
O godz. 1 1 . 53 z
"
Nagary
"
popyn w eter lakoniczny
rozkaz:
"
Przechodzimy do ataku! Zebra si!
"
1 9 Rozkaz
ten zosta powtrzony o 1 1 . 56 i 1 1 . 59, przy czyn
i
ostatni
radiogram zawiera wytyczne w sprawie sformowania szy
ku bojowego okrtw ( 1 0 eskadra niszczycieli, 8 dywizjon
krownikw, 2 sekcja 3 dywizjonu krownikw linio
wych i okrt fagowy -lekki krownik
"
Nagara
"
) i okre
la kurs caego zespou.
Decyzja .dowdcy zespou lotniskowcw wychodzia na
przeciw oglnej koncepcji dalszych dziaa Poczonej Flo
ty, jaka zrodzia si w sztabie adm. Yamamoty po tym, jak
kontradm. Abe poinformowa go o zniszczeniach dokona
nych przez lotnictwo amerykaskie na trzech lotniskow
cach japoskich.
O godz. 1 2. 20 adm. Yamamoto wyda rozkaz nakazuj
cy koncentracj wszystkich zespow Poczonej Floty do
uderzenia przeciw zgrupowaniu foty amerykaskiej w re
jonie Midway. Okreli w nim nastpujce zadania:
1 . Pooenie si gwnych o godz. 1 2. 00: 35 stopni 08
minut szerokoci pnocnej i 1 7 1 stopni 07 minut dugoci
zachodniej, kurs 1 20 stopni, prdko 20 wzw;
2. Zesp inwazyjny
"
Midway
"
(wiceadm. Kondo) wy-
1
9 Por. S m i t h, 0. cit., s. 1 36- 1 37.
1 20
dzieli cz si do osony grupy transportowej i spowoduje
jej odejcie w kierunku pnocno-wschodnim;
3. 2 zesp uderzeniowy lotniskowcw (wiceadm. Kaku
ta) doczy do zespou wiceadm. Nagumy tak szybko, jak
tylko bdzie to moliwe;
4. 3 i 5 eskadry okrtw podwodnych rozwin si na linii
C (wzdu 1 68 stopnia dugoci zachodniej, pomidzy 26
a 36 stopniem szerokoci pnocnej).
Z rozkazu tego jednoznacznie wynika, e adm. Yama
moto, mimo pocztkowych niepowodze i wyczenia
z walki trzech lotniskowcw, wci liczy na to, i uda mu
si doprowadzi do walnej bitwy morskiej z flot amery
kask, pokona j i zaj Midway.

wiadczy o tym take

dodatkowe rozporzdzenie skierowane bezporednio do
dowdcy grupy transportowej, w ktrym adm. Yamamoto
nakazywa nieoddalanie si na odlego wiksz ni 500
mil od atolu i pozostawanie w gotowoci do wysadzenia
desantu. Pisetmi lowy dystans mia jedynie chroni grup
przed atakami lotnictwa z Midway.
W sztabie Poczonej Floty panowao przekonanie, e
najwiksze zagroenie dla zespow tloty stwarza amery
kaskie lotnictwo bazowe, zwaszcza e nie udao si pod
czas rannego nalotu zniszczy pasa startowego na Eastern
Island. Adm. Yamamoto obawia si, e Amerykanie prze
rzuc na atol dodatkowe siy lotnicze z Hawajw, co moe
cakowicie przekreli osignicie celu operacji .
W tej sytuacji kmdr Kuroshima podsun pomys, aby
ogniem artylerii okrtowej, w nocnej akcji , zniszczy pas
startowy i ca infrastruktur wojskow na Midway. Adm.
Yamamoto podchwyci t myl i postanowi zleci wykona
nie nocnego uderzeni a wiceadm. Kondzie, ktrego zesp
znajdowa si znacznie bliej amerykaskiej bazy ni okr
ty si gwnych. Dyspozycje w tej sprawie znajdujemy
w rozkazie z godz. 1 3. 1 0. Dowdca Poczonej Floty
precyzowa w nim kolejne zadania:
1 21
l . W ataku na zgrupowanie floty przeciwnika przyj
wariant dziaa _C
_

2. Dowdca zespou i nwazyjnego wydzieli cz si w ce

lu zniszczenia ogniem artylerii okrtowej urzdze lot
niczych na Midway;
3. Operacja wysadzenia desantu na Midway i Aleutach
zostaje tymczasowo odoona.
Wariant dziaa
"
C
"
, o ktrym mowa w punkcie pierw
szym rozkazu, oznacza zerodkowanie wszystkich zespo
w operacyjnych Poczonej Floty w celu podjcia roz
strzygajcej bitwy morskiej z fot przeciwnika.
Suszne z punktu widzenia zasad sztuki operacyjnej
posunicia adm. Yamamoty w praktyce okazay si nie
realne. Zbyt due byy bowiem odlegoci pomidzy po
szczeglnymi zespoami floty, aby koncentracja si moga
nastpi szybko | przynie podane skutki . Sytuacj
utrudniaa dodatkowo mga, ograniczajca prdko okr
tw do 21 wzw.
W tym stanie rzeczy do godzin wieczornych 4 czerwca
zerodkowanie si nie nastpio, a odlegoci pomidzy
zespoami toty byy w dalszym cigu do znaczne. Zespl
wiceadm. Kondy (lekki lotniskowiec
"
Zuiho
"
, dywizjon
pancernikw, 2 dywizjony krownikw, 2 dywizjony nisz
czycieli), ktry rozpocz marsz w kierunku zgrupowania
wiceadm. Nagumy zaraz po otrzymaniu informacji o
zbombardowaniu lotniskowcw Ueszcze przed zarzdze
niem koncentracji), o godz. 1 9. 1 5 znajdowa si okoo 1 60
mil na poudniowy zachd od tego zgrupowania. Siy
gwne adm. Yamamoty dzielio w tym czasie 350 mil od
zespou wiceadm. Kondy, a zesp bliskiego wsparcia
kontradm. Kurity (dywizjon cikich krownikw, dywiz
jon niszczycieli), ktremu wiceadm. Kondo zleci nocn
operacj artyleryjskiego ostrzau Midway, okoo 250 mil
od celu ataku (por. szkic nr 6).
1 22
Prawie zupenie nierealne byo wczenie si do bitwy
2 zespou uderzeniowego lotniskowcw kontradm. Kakuty
z lotniskowcami
"
Ryujo
"
i
"
Junyo
"
, ktry operowa w re
jonie Aleutw. W depeszy z godz. 1 5. 30, przesanej na
"
Nagar
"
, stwierdza on, e:
"
Zesp uderzeniowy lotnis
kowcw skieruje si na poudnie natychmiast po przyjciu
samolotw atakujcych Dutch Harbor i zatankowaniu
okrtw. Przewidywany czas doczenia do l zespou lot
niskowcw: godziny ranne 6 czerwca
"
2 0 .
Tymczasem wiceadm. Nagumo, ktry -jak pamitamy
- zebra siy swojego zespou i stara si wej w bezp
O

redni kontakt z zespoami operacyjnymi Floty Pacyfiku,

ju po niespena dwch godzinach odstpi od realizacji
tego zamierzenia. Otrzyma bowiem informacj z rozpoz
nania, e zespoy floty amerykaskiej odchodz na
wschd. Wiceadm. Nagumo doszed do wniosku, e pogo
za przeciwnikiem nie ma sensu, gdy Amerykanie przewa
ajc w powietrzu bd unika bezporedniego starcia
z okrtami japoskimi, atakujc je wycznie lotnictwem.
Jednoczenie jednak, rezygnujc z ataku dziennego, po
stawi na uderzenie nocne, ktre ograniczajc moliwo
oddziaywania lotnictwa, stwarzao wiksze szanse japos
kim pancernikom i krownikom. Tym bardziej, e do go
dzin nocnych spodziewa si nadejcia si wiceadm. Kondy.
Od godz. 1 6. 30 wiceadm. Nagumo odchodzi ze swoim
zespoem, do ktrego doczy take po przyjciu samolo
tw atakujcych
"
Yorktowna
"
lotniskowiec
"
Hiryu
"
, na
zachd. Decydujc si na atak nocny chcia teraz zwikszy
dystans dzielcy go od lotniskowcw amerykaskich i Mi
dway, aby unikn ponownych uderze z powietrza. Nie
stety, to mu si nie udao. Samoloty z
"
Horneta
"
i
"
Enter
prise'a
"
byy ju na tropie ostatniego z lotniskowcw
wiceadm. Nagumy.
20
Tame, s. 21 2.
* * *
1 23
L godz. 1 4. 45 pilot jednego z dziesiciu
"
Dauntlessw
"
eskadry bombowo-rozpoznawczej z lotniskowca
"
York
town
"
, wysanych na poszukiwanie
"
Hi ryu
"
tu przed
atakiem samolotw z tego lotniskowca, dostrzeg j aposki
zesp w odlegoci 1 1 0 mil na pnocny zachd od
"
York
towna
"
. W nieca godzin pniej (o 1 5. 30) przeciwko
zlokalizowanemu zespoowi wiceadm. Nagumy wystarto
way dwadziec;i a cztery bombowce nurkujce z lotniskow
ca
"
Enterprise
"
, a o godz. 1 6. 03 jeszcze szesnacie
"
Daunt
lessw
"
z
"
Horneta
"
. Eskadry bombowe tym razem byy
pozbawione osony myliwcw, jako e kontradm. Spruan
ce pozostawi wszystkie
"
Wildcaty
"
dla obrony lotniskow
cw, obawiajc si kolejnych nalotw samolotw z
"
Hi
ryu
"
.
Bombowce nurkujce z lotniskowca
"
Enterprise
"
(byo
wrd nich take 1 0 maszyn z
"
Yorktowna
"
), ktrymi
dowodzi wsawiony rannym atakiem na
"
Kag
"
kpt.
Wilmer E. Gallaher, odnalazy bez trudu japoskie okrty.
O godz. 1 7. 03 zaczy schodzi do ataku nurkowego na
lotniskowiec
"
Hiryu
"
. Japoska obrona zareagowaa bar
dzo pno, poniewa piloci amerykascy podchodzili od
strony soca, ktre swymi promieniami olepiao obser
watorw. Wszczto alarm zaledwie na kilka minut przed
wybuchami pierwszych bomb.
Atak mieszanej grupy kpt. Gallahera okaza si i tym
razem bardzo skuteczny.
"
Hiryu
"
trafony czterema bom
bami w mgnieniu oka zamieni si w ponc pochodni.
Amerykanie stracili trzy samoloty.
Grupa bombowcw z
"
Horneta
"
nie atakowaa ju
ogarnitego ogniem
"
Hi ryu
"
. Piloci
"
Dauntlessw
"
zwr
cili si przeciwko pozostaym okrtom zespou wiceadm.
Nagumy, lecz adnemu z nich nie udao si osign
bezporednich trafie.
1 24
W godzinach wieczornych zgrupowanie japoskie byo
jeszcze dwukrotnie atakowane przez lotnictwo z Mi dway.
O godz. 1 8 . 1 0
"
Hiryu
"
i towarzyszce mu okrty bombar
dowao dwanacie samolotw B- 1 7. W godzin pniej, ju
o zmierzchu, nadleciao dziesi bombowcw z 24 1 eskadry
bombowo-rozpoznawczej lotnictwa piechoty morskiej (5
SBD-2
"
Dauntless
"
, 5 SB2U-3
"
Vindicator
"
), prowadzo
nych przez mj r. Benjamina W. Norrisa -wyznaczonego na
dowdc eskadry po mierci mjr. Hendersona. Jenake oba
naloty, m. i n. na skutek ograniczonej zapadajcym zmro
kiem widocznoci, nie wyrzdziy powaniejszych szkd
okrtom japoskim. Straty wasne te nie byy due, ale
mjr Norris podzieli tragiczny los mjr. Hendersona; jego
samolot nie powrci do bazy.
Agonia lotni skowca
"
Hi ryu
"
trwaa kilkanacie godzin.
Wyniszczony poarami i wewntrznymi wybuchami , stop
niowo nabiera wody i wchodzi w przechy. Dramatyczne
prby jego ratowania byy bezowocne. Okoo godz. 3
kontradm. Yamaguchi zebra zaog i owiadczy, e jako
dowdca 2 dywizjonu lotniskowcw ponosi cakowit od
powiedzialno za utrat ; , Soryu
"
i
"
Hi ryu
"
i pozostanie
na toncym okrcie do koca. Zaodze natomiast nakaza
natychmiastowe opuszczenie lotniskowca, by moga nadal
suy Jego Cesarskiej Moci . Potem z penymi honorami
zdjto portret cesarza, podobnie jak to byo podczas opu
szczanych wczeniej lotniskowcw, a zaog przejy nisz
czyciele
"
Kazegumo
"
i
"
Yugumo
"
. Dowdca 10 dywiz
jonu niszczycieli , kmdr Toshio Abe, ktrego okrtem fla
gowym by wanie
"
Kazegumo
"
, prbowa jeszcze na
koni kontradm. Yamaguchi do zmiany decyzji , lecz ni
czego nie wskra. Otrzyma natomiast stanowczy rozkaz
storpedowania lotniskowca, aby przypieszy jego zatoni
cie. O godz. 5 . 1 0 niszczyciele umieciy cztery torpedy
w kadubie
"
Hi ryu
"
, lecz ten jeszcze przez ponad trzy
godziny utrzymywa si na powierzchni oceanu. Zaton
1 25
dopiero okoo godz. 8. 20 wraz z kontradm. Tamone Ya
maguchi , dowdc okrtu - kmdr. Tomeo Kaku, ktry
postanowi towarzyszy do koca dowdcy 2 dywizjonu
lotniskowcw, oraz ciaami 41 6 polegych marynarzy i lot
nikw. W osobie kontradm. Yamaguchi Japoczycy tracili
jednego z najzdolniejszych dowdcw, uznawanego po
wszechnie za potencjalnego nastpc adm. Yamamoty. Jak
na ironi losu to wanie kontradm. Yamaguchi krytyczrue
odnosi si do planu operacj i na Midway i Aleuty, a potem,
w najbardziej dramatycznym momencie bitwy, usilrue nale
ga na wczeniejszy start samolotw drugiego rzutu prze
ciwko rozpoznanemu zespoowi floty amerykaskiej .
Po utracie czwartego i zarazem ostatniego w swoim
zespole lotniskowca wiceadm. Nagumo uzna, e bitwa jest
ju przegrana. Amerykarue dysponowali jeszcze co najmniej
- jak przypuszcza - jednym nietknitym lotniskowcem
i lotnictwem na Midway, podczas gdy jego zesp cakowicie
pozbawiony by wsparcia lotniczego. Pozostao mu tylko
wycofa swoje okrty poza obszar oddziaywarua samolo
tw z atolu i oczekiwa nadejcia posikw. Kmdr Oishi
upiera si wprawdzie przy utrzymaniu zamiaru ataku noc
nego, lecz wiceadm. Nagumo powtpiewa w skuteczno
tego posunicia. Ostatecznie postanowi wycofa si z rejonu
bitwy po otrzymaruu meldunku pilota samolotu rozpoznaw
czego z krownika
"
Chikuma
"
: Meldunek brzmia: ,,L
1 7 . 1 3 samolot nr 2 z krowruka Chikuma odkry cztery
lotniskowce, sze krownikw i pitnacie niszczycieli
w odlegoci 30 mil na wschd od poncego lotruskowca
[
"
Yorktown
"
- M. B.] . Zgrupowanie si przeciwnika kon
tynuuje marsz w kierunku zachodnim
"
21 .
A zatem przeciwnik by o wiele silniejszy, ru przypusz
2
I Meldunek pilota z
"
Chikumy" odpowiada rzeczywistemu stanowi
rzeczy, z tym tylko, e wzi on dwa krowniki za lotniskowce i poda
bdn ich liczb. F u c h i d a, O k u m i y a, 0. cit., s. 203.
1 26
czano, i nocne z nim starcie byoby nad wyraz ryzykowne.
Poza tym 'iceadm. Nagumo nie wierzy, e uda si od
nale okrty amerykaskie po zapadniciu zmroku, zwa
szcza e dysponowa tylko jednym samolotem przystoso
wanym do prowadzenia rozpoznania w warunkach noc
nych. Obawia si te, e w razie poraki lub nienatrafenia
na okrty amerykaskie, po wschodzie soca jego zesp
byby bezporednio naraony na ataki lotniCtwa z Midway
i lotniskowcw. Dlatego defnitywnie zrezygnowa z bitwy
nocnej i pozostawiwszy niszczyciele
"
Kazegumo
"
i
"
Yugu
mo
"
przy poncym
"
Hi ryu
"
, odchodzi na pnocny za
chd, w kierunku si gwnych adm. Yamamoty.
Tymczasem okrty Floty Pacyfku take odchodziy
z placu boju. Kontradm. Spruance po przyjciu na pokady
lotniskowcw samolotw, ktre atakoway
"
Hiryu
"
, wy
da rozkaz zmiany kursu na wschodni. Przez pi godzin
oba zespoy amerykaskie odchodziy w stron wasnych
wybrzey. Kontradm. Spruance nie chcia ryzykowa noc
nego starcia z przewaajcymi siami przeciwnika, gdy
jego atut panowania w powietrzu byby nie wykorzystany.
Nie mia te pewnoci, czy do godzin nocnych Japo
czykom nie uda si podcign w rejon Midway PQzos'
taych lotniskowcw, ktre mieli w dyspozycji. Jeli.hyj
si stao, to osignite z wielkim trudem zwycisiw9. i
dnia mogoby atwo zamili si w klsk w cigu nocy.
Zdecydowa si zatem zwikszy dystaqs dzielcy go od ::
japoskich i zaj pozycj, ktra umoliwiaa mu zarno
pocig za wycofujcym si przeciwnkiem, jak i skuteczne
przeciwstawienie si prbie inwazji ' na Midway, jeliby
Japoczycy na to poszli.
Przeprowadzona po wojnie analiza dokumentw doty
czcych dziaa zespow floty japoskiej pod Midway
wykazaa, e decyzja kontradm. Spruance'a .o wycOfaniu
1 27
w godzinach wieczornych 4 czerwca si operacyjnych Floty
Pacyfiku na wschd bya na miar zwycistwa w tej bitwie.
Gdyby zespoy foty amerykaskiej poszy w lad za wyco
fujcymi si okrtami zgrupowania wiceadm. Nagumy,
wwczas krtko po pnocy najprawdopodobni ej natkn
yby si na nadcigajce siy wiceadm. Kondy. A w starciu
z tym potnym i zaprawionym w dziaaniach nocnych
zespoeni szanse Amerykanw byyby znikome.
Tak wi
c
wieczorem 4 czerwca, po caodziennych dra
matycznych i wyczerpujcych zmaganiach, zgrupowania
okrtw bezporednio zwizanych walk opuszczay pole
bitwy. Amerykanie
"
z tarcz
"
, Japoczycy
"
na tarczy
"
.
Bitwa powoli chylia si ku kocowi, cho dopiero godziny
nocne miay przynie odpowied na pytanie: czy Japo
czycy uznaj swoj porak i odstpi, czy te bd wal
czy nadal, stawiajc wszystko na jedn kart?!
FINA
ODWRT
Adm. Yamamoto, pomimo meldunku wiceadm. Nagumy
z godz. 1 7. 55 o zbombardowaniu i wyczeniu z walki
ostatniego lotniskowca, zachowywa zimn krew i nie traci
nadziei na zwyciskie rozstrzygnicie bitwy. Liczy teraz
przede wszystkim na pokonanie floty amerykaskiej w
starciu nocnym.
Chcc przypieszy i uporzdkowa natarcie, a take
nada nowy, oywczy impuls dziaaniom zespow Po
czonej Floty, przekaza drog radiow o godz. 1 9. 1 5 do
wszystkich dowdcw zespow depesz tej treci:
| . Flota nieprzyjaciela zostaa, praktycznie biorc, znisz
czona i wycofuje si na wschd;
2. Zespoy Poczonej Floty znajdujce si w pobliu
przygotowuj si do pocigu i w tym samym czasie do
zajcia Midway;
3 . Siy gwne do godz. 3. 00 5 czerwca osign 32
stopnie 8 minut szerokoci pnocnej i 1 75 stopni 45 minut
dugoci wschodniej na kursie 90 stopni i prdkoci 20
wzw;
4 Zespoy: lotniskowcw, inwazyjny (bez 7 dywizjonu
krownikw) l i okrtw podwodnych, natychmiast na
wi kontakt bojowy i zaatakuj przeciwni ka.
l Chodzio tu o dywizjon cikich krownikw kontradm. Kurity,
ktry wczeniej otrzyma zadanie ostrzelania w godzinach nocnych atolu
Midway.
1 29
Ocena przebiegu bitwy zawarta w dwch pierwszych
punktach depeszy w aden sposb nie przystawaa do
rzeczywistego obrazu pola walki. Do dzi trwa spr o to,
czym kierowa si adm. Yamamoto formuujc ten rozkaz.
Niektrzy badacze s zdania, e mia on podstawy do
takiej oceny sytuacji, poniewa kontradm. Yamaguchi za
meldowa o wyczeniu z walki dwch lotniskowcw ame
rykaskich. Wikszo jednak nie podziela takiej opinii,
uwaajc, e by on jedynie wybiegiem dowdcy Poczo
nej Floty obliczonym na wiksz mobilizacj stanw oso
bowych. Zbigniew Flisowski na przykad utrzymuje, e
rozkaz ukazywa stan ducha adm. Yamamoty i ogrom jego
desperacji, skoro potraf tak znieksztaci sytuacj2 .
Sam adm. Yamamoto nigdy si na ten temat nie wypo
wiedzia, nie doy koca wojny, ale wydaje si, e rzeczy
wicie chodzio mu przede wszystkim o podniesienie ducha
bojowego dowdcw i marynarzy. Dowdca Poczonej
Floty doskonale zdawa sobie spraw z tego, e nic tak nie
dodaje wiary w zwycistwo, jak wiadomo, e przeciwnik
jest rozbity i wycofuje si. I to niezalenie od tego, czy jest
to prawda, czy tylko pprawda lub nawet nieprawda. We
wszystkich dotychczasowych woj nach chwyty tego rodzaju
stosowali dowdcy rnych szczebli, o ile sytuacj a tego
wymagaa, i zapewne nieprdko taka praktyka wyjdzie
z uycia. Posunicie adm. Yamamoty nie byo wic ani
precedensowym, ani ostatnim w tej wojnie.
Wracajc do tego, co dziao si na superpancerniku
"
Yamato
"
po wydaniu rozkazu bojowego, trzeba przy
zna, e odegra on swoj rol. W sztabie Poczonej Floty
2 Przytaczajc tre tego rozkazu Morison, a za nim F l i s o w s k i
(Burza nad Pacyfikiem, t. 1 , s. 367), podaje w punkcie 3, e siy gwne
miay wyj na okrelon pozycj o pnocy 4 czerwca. Kmdr Fuchida
natomiast przytaczajc ten rozkaz wskazuje na godz. 3.00 5 czerwca.
Zwaywszy na odlego, jaka dzielia siy gwne od wyznaczonej roz
kazem pozycji, dane zawarte w pracy Fuchidy wydaj si bardziej
wiarygodne.
9 Midway
1 30
zapanowa optymizm i powrcia wiara w zwycistwo.
W wielkim napiciu i z nadziej oczekiwano teraz na
doniesienia z nocnego pola bitwy.
Wkrtce jednak optymizm i nadzieja ustpiy miejsca
zwtpieniu. Sprawi to meldunek wiceadm. Nagumy prze
sany na
"
Yamato
"
o godz. 2 1 . 30, w ktrym donosi, e:
"
Cakowite siy przeciwnika to pi lotniskowcw, sze
cikich krownikw i pitnacie niszczycieli. Id na za
chd. My osaniamy Hiryu i odchodzimy na pnocny
zachd z prdkoci 1 8 wzw
"
3.
Po otrzymaniu tego meldunku adm. Yamamoto doszed
do wniosku, co zreszt sugerowali take inni ofcerowie,
a zwaszcza szef sztabu kontradm. U gaki, e wiceadm.
Nagumo, zaamany utrat lotniskowcw, nie wykazuje do
statecznie silnej woli, obawia si i unika nocnego starcia
z przeciwnikiem. Std zrodzi si pomys, aby inicjatyw
natarcia przekaza wiceadm. Kondzie i jego uczyni od
powiedzialnym za dziaalno poczonych zespow w rejo
nie Midway. Wkrtce te zosta sformuowany w tym duchu
rozkaz i przekazany o godz. 23.40 dowdcom poszczegl
nych zespow. Adm. Yamamoto nakazywa w nim:
1 . Siy gwne zespou inwazyjnego (wiceadm. Kondo)
do godz. 3.00 5 czerwca osign 30 stopni 28 minut
szerokoci pnocnej i 1 78 stopni 35 minut dugoci za
chodniej . Z tej pozycji podejm natychmiast marsz na
wschd w celu nawizania kontaktu bojowego i wcig
nicia przeciwnika do bitwy nocnej;
2. 1 zesp uderzeniowy lotniskowcw (z wyjtkiem
"
Hiryu
"
i
"
Akagi
"
oraz osaniajcych je niszczycieli4)
3 W meldunku, jaki przekaza na "Nagar
"
pilot z "Chikumy
"
, bya
mowa o czterech lotniskowcach, ale wiceadm. Nagumo prawdopodobnie
doda do tego poncy lotniskowiec "Yorktown
"
i std w depeszy do
adm. Yamamoty wzio si pi lotniskowcw.
4 Zarwno adm. Yamamoto, jak i wiceadm. Kondo wiedzieli ju, e
lotniskowce "Kaga
"
i "Soryu
"
zatony, a tylko "Hiryu
"
i "Akagi
"
stoj
w dryfe.
1 3 1
niezwocznie zmieni kurs na przeciwny i wczy si do
dziaa nocnych.
Zamiar dziaa okrelony rozkazem z godz. 23. 40 stwa
rza jeszcze pewne szanse na rozbicie foty amerykaskiej
w nocnym boju spotkaniowym, ale byy one doprawdy
znikome. Na
"
Yamato
"
ju mao kto wierzy, e wiceadm.
Kondo wejdzie w kontakt bojowy z przeciwnikiem do
nastania dnia. Musiaby w tym pomc sam przeciwnik,
wychodzc mu naprzeciw, ale to byo mao prawdopodob
ne. Std te w sztabie Poczonej Floty z kad minut
narastao zwtpienie.

wiadomo poniesionej klski bya

powszechna, cho nikt o tym nie mwi. Rodziy si
natomiast rne pomysy nowych operacji na wypadek,
gdyby noc nie przyniosa oczekiwanych rozstrzygni.
Jeden z takich pomysw zakada sformowanie grupy
lotniczej z samolotw znajdujcych si na lekkich lotnis
kowcach
"
Hosho
"
(w skadzie zespou adm. Yamamoty)
i
"
Zuiho
"
(w skadzie zespou wiceadm. Kondy), do kt
rych doczyyby wodnosamoloty z okrtw-baz wodno
samolotw oraz z pancernikw i krownikw. Byoby to
w sumie blisko sto samolotw. Grupa ta miaaby uderzy
o wicie na lotniskowce amerykaskie i jeli je nie znisz
czy, co wydawao si ju zupenie nierealne, to przynajm
niej zada im takie straty, ktre powanie ograniczyyby
ich zdolnoci bojowe. To za umoliwioby podjcie dzien
nej bitwy z fot przeciwnika.
Pomys ten jednak nie zyska zwolennikw. Przesdziy
o tym trudnoci techniczne w sformowaniu do rana takiej
grupy, a przede wszystkim niewiara w skuteczno takiej
operacji . Jeli cztery lotniskowce wiceadm. Nagumy nie
potrafy zniszczy amerykaskich lotniskowcw, to c
moga zdziaa doranie zorganizowana grupa lotnicza?
Inny pomysodawca sugerowa otwarte dzienne uderze
nie caoci si Poczonej Floty, niezalenie od przewagi
strony amerykaskiej w powietrzu. Okrty miayby si
1 32
obroni wasn artyleri przeciwlotnicz. Ale i ten pomys
nie zosta podchwycony przez dowdc Poczonej Floty.
Adm. Yamamoto obawia si, e takie otwarte dziaania
przynie mog zbyt wielkie straty w ludziach i okrtach.
Kolejne rozwizanie operacyjne tej trudnej sytuacji zgo
si szef wydziau operacyjnego sztabu Poczonej Floty
kontradm. Kamahito Kuroshima. Miao ono polega na
cakowitym wyczeniu z bitwy bazy na Midway. Kontr
adm. Kuroshima proponowa, by rano 5 czerwca wszystkie
pancerni ki , nie wyczajc
"
Yamato
"
, podeszy pod Mid
way i swoj wielko kalibrow artyleri zniszczyy to wszyst
ko, czego nie zdoay rozbi samoloty z lotniskowcw.
Plan kontradm. Kuroshimy spotka si z ostr repli k
kontradm. Ugaki. Sta si te przyczynkiem do jego szer
szej wypowiedzi na temat tego, co on, jako szef sztabu,
sdzi o aktualnej sytuacji operacyjnej w rejonie Midway
i dalszych krokach, jakie naleaoby przedsiwzi.
"
Po
winnicie wiedzie -powiedzia kontradm. Ugaki zwraca
jc si do kontradm. Kuroshimy - e gupot jest an
gaowanie si nawodnych do uderzenia na tego rodzaju
instalacje brzegowe. Lotnisko na Mi dway nie zostao znisz
czone. Na wyspie znajduje si znaczna liczba samolotw,
a ki lka lotniskowcw wroga take nie zostao uszkodzo
nych. Nasze pancerniki zostan zniszczone uderzeniami
lotnictwa i atakami torpedowymi okrtw podwodnych,
zanim zd podej do Midway na odlego zasigu
swoich dzia. Moemy wznowi natarcie, jeli okolicznoci
na to pozwol, dopiero po doczeniu 2 zespou uderzenio
wego lotniskowcw kontradm. Kakuty. Jeli za wznowie
nie natarcia okae si niemoliwe i bdziemy zmuszeni
uzna si pokonanymi w tej operacji, to nie bdzie to
oznacza, e przegralimy wojn. Nasza fota ma jeszcze
w swojej dyspozycji osiem lotniskowcw, liczc take te,
ktrych budowa jest na ukoczeniu, i nie . powinnimy
1 33
upada na duchu. W bitwie podobnie jak w grze w szachy
- nie naley robi nieprzemylanych ruchw
"
s .
Wyraajc swoj opini kontradm. Ugaki odrzuca tym
samym plan kontradm. Kuroshimy, jak rwnie wszystkie
poprzednie pomysy. Trzewa i krytyczna ocena pooenia
skaniaa go raczej do zaprzestania dalszych dziaa i od
stpienia od Midway.
Z takim stanowiskiem szefa sztabu nie mogli si pogo
dzi pozostali ofcerowie sztabu dowdcy Poczonej Flo
ty. Gotowi byli zaryzykowa wszystko, aby tylko
"
za
chowa twarz
"
. Dotychczas przecie fota japoska nie
doznaa poraki nawet wtedy, gdy przeciwnik mia przewa
g. Owszem, w bitwie na Morzu Koralowym nie udao si
osign celu operacji, ale zadane flocie przeciwnika straty
przewyszay wasne. Tymczasem tu, pod Midway, widmo
totalnej klski zawiso nad okrtami Poczonej Floty.
W tym stanie ducha jeden z ofcerw sztabu zwrci si
do kontradm. Ugaki z pytaniem:
"
W jaki sposb wy
tumaczymy si z tej klski przed cesarzem?
"
Wwczas
adm. Yamamoto, ktry dotychczas nie wcza si do
dyskusji, wyrczy swojego szefa sztabu i odpowiedzia:
"
Zostawcie to mnie. Tylko ja jeden odpowiem przed Jego
Wysokoci!
"
Adm. Yamamoto doskonale zdawa sobie spraw z od
powiedzialnoci, jaka na nim ciya. Mia cakowicie
woln rk w prowadzeniu tej operacji . Sztab Generalny
Marynarki Wojennej niczego mu nie sugerowa ani nie
nakazywa. Szef sztabu, adm. Osami Nagano, sta na
stanowisku, e dowdca Poczonej Floty, znajdujc si
bliej teatru dziaa i dysponujc bezporednio wszystkimi
informacjami napywajcymi z pola walki, ma lepsze roze
znanie w sytuacji operacyjnej i jego decyzje nie powinny
by ani cenzurowane, ani kwestionowane przez Tokio.
s Cyt. za: F u c h i d a, O k u m i y a, 0. cit., s. 2 1 6.
1 34
Oczywicie, informacj a o utracie czterech lotniskowcw
wzbudzia duy niepokj wrd oficerw sztabu general
nego, lecz zrodzi si on nie tyle na tle ogromu strat ju
poniesionych, co z obawy, by adm. Yamamoto, wiedziony
chci odwetu, nie przedsiwzi j akich bardzo ryzykow
nych krokw, ktre mogy te straty zwielokrotni. Ale
nawet wtedy Sztab Generalny Marynarki Wojennej nie
przekaza na
"
Yamato
"
adnych instrukcji , nakazw czy
zakazw.
Dowdca Poczonej Floty, pomimo e cechowaa go
odwaga i otwarcie na stosowanie miaych, niekonwen
cjonalnych rozwiza operacyj nych, by jednak dowdc
bardzo rozwanym. Wiedzia, e bitwa jest ju przegrana.
Jeli nawet udaoby si nazajutrz, za cen dalszych strat,
zaj Midway, to rozbicie Floty Pacyfku, w tym za
przede wszystkim lotniskowcw amerykaskich, byo ju
mao prawdopodobne. Jego zwrcenie si do ofcerw
sztabu z deklaracj wzicia na siebie caej odpowiedzialno
ci za poniesion klsk wiadczyo o tym, e dojrzewaa
w nim gotowo do przerwania operacji i zarzdzenia
odw
'
rotu.
I rzeczywicie. Tu po pnocy, o godz. 0. 1 5 5 czerwca,
adm. Yamamoto nakaza przerwa marsz zespow wice
admiraw Kondy i Nagumy w kierunku przeciwnika
i zawrci okrty w stron si gwnych PocZQnej Floty.
Pozostao mu teraz podjcie najbardziej bolesnej dla
dowdcy decyzji: wydania rozkazu do zatopienia okrtu
fagowego wiceadm. Nagumy - lotniskowca
"
Akagi
"
,
o co zwraca si wczeniej dowdca okrtu, kmdr Aoki.
Jeszcze ponad dwie godziny adm. Yamamoto z ni zwle
ka. By to take czas, w ktrym kolejny raz przeanalizewa
w cisym gronie ofcerw sztabu moliwoci dalszege
prowadzenia dziaa. Przeway pogld, e naley przer
wa operacj i wycofa si spod Midway.
O godz. 2. 50 adm. Yamamoto rozkaza znizczy
"
Aka-
1 35
gi
"
, a w plC minut pniej popyn w eter rozkaz do
odwrotu. Jego tre bya nastpujca:
1 . Operacja pod Midway zostaje odwoana;
2. Zesp inwazyjny
"
Midway
"
i ! zesp uderzeniowy
lotniskowcw (bez
"
Hiryu
"
i jego eskorty) docz do si
gwnych. Poczone siy zatankuj paliwo rano 6 czerwca
na pozycji 33 stopnie szerokoci pnocnej i 1 70 stopni
dugoci wschodniej;
3. Zesp osony, lotniskowiec
"
Hiryu
"
wraz z eskort
i
"
Nisshin
"
, kontynuuj marsz w stron okrelonej wyej
pozycji 6;
4. Grupa transportowa odejdzie na zachd poza zasig
lotnictwa z Midway.
Odwoanie operacji i wycofanie si z rejonu Midway
przez adm. Yamamot naley do rzdu tych decyzji wiel
kich dowdcw minionej wojny, ktre do dzi nie znalazy
jednoznacznej oceny specj alistw od dziaa lotniczo-mor
skich i historykw. Jedni uwaaj , e bya suszna, gdy
kontynuowanie operacji przy niemal cakowitym panowa
niu Amerykanw w powietrzu byoby samobjstwem, m
za s zdania, e bya przedwczesna. poniewa ad. Yama
moto wycofa si z bitwy jeszcze przed wprowadzeniem do
walki si gwnych Poczonej Floty I tym samym nie
wyk0fzysta miadcej przewagi w siach morskich.
Adm. Yamamoto rzeczywicie dysp0n0wa, mi0 utraty
lotniskowcw wiceadm. Nagumy, dostatecznie du prze
wag w okrtach i mg bez trudu, zwaszcza po podcig
niciu lotniskowcw z rejemu Aleutw, zaj Midway.
Przecenia przy tym zdolnoci obronne Amerykanw, kt
re w tym czasie byy ju mocno nadwerone. Blisko
"
Adm. Yamamoto wwczas jeszcze liczy, e poncy lotniskowiec
"
Hiryu
"
uda si wyprowadzi poza obszar zasigu lotnictwa amerykas
kiego i uratowa. To si nie powiodo. "Hiryu" - jak pamitamy
- o godz. 5. 1 0 na rozkaz kontradm. Yamaguchi zosta storpedowany
i trzy godziny pniej zaton.
1 36
poowa lotnictwa na Midway zostaa wyczona z walki,
a straty w samolotach na obu lotniskowcach, ktre pozos
tay w linii, te byy due.
Oceniajc wszake decyzj adm. Yamamoty z punktu
widzenia moliwoci zrealizowania gwnego celu operacji ,
jaki m byo przecie ni e tyle zajcie Midway, co zniszczenie
Floty Pacyfku, trudno odmwi mu racji. Dowdca Po
czonej Floty zdawa sobie spraw, e bez lotniskowcw
wiceadm. Nagumy nie ma szans na pokonanie floty amery
kaskiej, a zwaszcza na zniszczenie lotniskowcw, na
czym najbardziej mu zaleao. By przekonany, e kontr
adm. Spruance bdzie si dystansowa od nacierajcych
japoskich zespow operacyjnych i atakowa je swoim
lotnictwem, a take lotnictwem z Midway. Wynike std
straty mogyby kilkakrotnie przerosn zyski, wczajc
w nie ewentualne zajcie atolu. Dalszych strat w okrtach
adm. Yamamoto obawia si najbardziej . Wszystko wska
zywao wic na to, e kontynuowanie operacji w rejonie
Midway moe si zakoczy w najlepszym wypadku zwy
cistwem pyrrusowym.
Odwrt floty japoskiej spod Midway te nie by po
zbawiony momentw dramatycznych i nie odby si bez
dalszych strat w ludziach i okrtach.
Ju wkrtce po wydaniu rozkazu do odwrotu doszo do
kolizji dwch cikich krownikw
"
Mikuma
"
i
"
Moga
mi
"
. Wchodziy one w skad 7 dywizjonu krownikw
kontradm. Kurity, ktry to zesp mia nad ranem ostrze
la Midway. Krowniki szy szykiem torowym na penej
prdkoci, gdy okoo godz. 3.40 obserwatorzy dostrzegli
amerykaski okrt podwodny
"
Tambor
"
. W trakcie wyko
nywania zwrotu, aby unikn ataku torpedowego, doszo
do zderzenia. Idcy jako ostatni w szyku
"
Mogami
"
nie
wykona zwrotu (prawdopodobnie nie dostrzeono na nim
1 37
stosownego sygnau) i uderzy w lew burt poprzedzajce
go go krownika
"
Mikuma
"
.
"
Mogami
"
powanie
uszkodzi sobie cz dziobow, a
"
Mikura
"
mia rozdar
t burt, z ktrej zaczo wypywa paliwo, pozostawiajc
wyrany lad na wodzie. Oba uszkodzone okrty nie byy
zdolne do odchodzenia na penej prdkoci. W tej sytuacji
kontradm. Kurita, obawiajc si rannych atakw lotnictwa
z Midway, pozostawi przy uszkodzonych krownikach
dwa niszczyciele, a sam z dwoma sprawnymi krow
nikami odszed popiesznie na zachd.
Tymczasem kmdr Simard, powiadomiony przez dowd
c
"
Tambora
"
o obecnoci japoskich okrtw w odlego
ci zaledwie 90 mil od Midway, gdy tylko si rozwidnio,
skierowa do tego rejonu dwanacie bombowcw B- 1 7
i grup odzi latajcych PBY
"
Catalina
"
. Jednake wsku
tek utrzymujcej si mgy adnej z tych grup samolotw
nie udao si odnale japoskich okrtw. O godz. 7. 45
wystartowaa z bazy kolejna grupa bombowcw, tym ra
zem zoona z dowiadczonych pilotw z 441 eskadry
bombowo-rozpoznawczej lotnictwa piechoty morskiej .
Dwanacie bombowcw ( 6 SBD-2
"
Dauntless
"
, 6 SB2U-3
"
Vindicator
"
) poprowadzi kmdr Marshall Tyler, trzeci
z kolei dowdca eskadry, po mierci majorw Hendersona
i Norrisa. Mga opada i piloci z atwoci dostrzegli na
oceanie strumie ropy pozostawiony przez krownik
"
Mikuma
"
. Idc jego ladem wkrtce odnaleli i zaatako
wali oba uszkodzone okrty japoskie. Obrona przeciwlot
nicza krownikw i niszczycieli bya jednak na tyle skute
czna, e pilotom bombowcw nurkujcych nie udao si
bezporednio traf adnego z nich? Szkody wyrzdzone
7 Podczas tego ataku wyrni si bohatersk postaw kmdr Richard
E. Fleming. Trafony pociskiem artyleryjskim skierowa poncy samolot
ku rufie krownika
"
Mikuma
"
i zgin rozbijajc go o wie dzia
203 mm.
l 38
bliskimi wybuchami bomb nie przeszkodziy krownikom
w kontynuowaniu marszu na zachd.
W godzinach rannych 5 czerwca z du ostronoci
zaczy wcza si do pocigu za odchodzcym nieprzyja
cielem lotniskowce
"
Homet" i
"
Enterprise". Po nocnym
odejciu na wschd, z nastaniem witu, kontradm. Spruan
ce znowu podchodzi ze swoimi zespoami pod Midway.
Bdc przekonany, e Japoczycy trwaj przy zamiarze
inwazji na wyspy, chcia temu zapobiec. Obawia si przede
wszystkim si gwnych adm. Yamamoty, ktre - jak
przypuszcza - znajduj si okoo 200 mil na pnocny
zachd od Midway. Poniewa wiedzia, e w skadzie
zespou adm. Yamamoty s lotniskowce, postanowi wyj
im naprzeciw.
Po poudniu wysa samoloty rozpoznawcze do prze
szukania obszaru w uku o promieniu do 300 mil, a za nimi
grup bombowcw nurkujcych. Samoloty rozpoznawcze
nie odnalazy zespow foty japoskiej, natomiast
"
Daun
tlessy" atakoway samotny niszczyciel
"
Tanikaze", ktry
powraca z miejsca, gdzie zaton lotniskowiec
"
Hiryu".
Zosta on tam skierowany przez wiceadm. Nagum po
przekazaniu informacji przez samolot rozpoznawcz
z
"
Nagary" o utrzymywaniu si na wodzie storpedowane
go przez wasne niszczyciele lotniskowca. " Tanikaze" przy
by na miejsce w chwil po zatCiciu
"
Hiryu
"
. Jego misja
nie do, e okazaa si bezuyteczna, to jeszcze moga si
zakoczy na dnie oceanu. W drodze powrotnej by bo
wiem a trzykrotnie atakowany przez bombowce nurkuj
ce z lotniskowcw amerykaskich.
Pierwsze cztery Douglasy SBD-3 ,Daunt1ess" nurkowa
y w ataku na
"
Tanikaze
"
o godz. 16. 36, w ptorej
godziny pniej nadleciaa dua grupa liczca dwadziecia
sze maszyn, a o 1 8. 45 jeszcze sze bombowcw nur
kujcych prbowao zatopi japoski okrt. I a trudno
uwierzy, e
"
Tanikaze" wywin si tym wszystkim ata-
1 39
kom. Ani razu nie zosta bezporednio trafony, co wicej,
jego artylerii przeciwlotniczej udao si zestrzeli jednego
"
Dauntlessa". No c, z pewnoci atwiej traf w duy
lotniskowiec, anieli w may, w dodatku umiejtnie ma
newrujcy niszczyciel. Ale nie wystawiao to dobrego
wiadectwa umiejtnociom pilotw amerykaskich.
Wieczorem; po przyjciu bombowcw na pokady lotnis
kowcw, kontradm. Spruance zmieni kurs na zachodni
i przed witem 6 czerwca ponownie wysa samoloty roz
poznawcze na poszukiwanie okrtw japoskich. Wkrtce
odnalazy one
"
Mikur" i ., Mogami" oraz towarzyszce
im dwa niszczyciele. Uszkodzonym krownikom udao si
do rana odej od Midway na odlego 500 mil, ale nie
uchronio to ich od atakw lotnictwa pokadowego.
Przeiwko skromnemu I praktycznie bezbronnemu ze
spoowi okrtw japoskich z lotniskowcw
"
Hornet"
i
"
Enterprise" wystartoway w trzech rzutach cznie 84
samoloty.
Okoo godz. 8 nurkowaa w stron japoskich krow
nikw pierwsza grupa bombowcw. Krownik
"
Moga
mi" zosta trafony dwiema bombami, a "Mikura" -jed
n. O godz. 1 0. 30 zaatakowaa druga grupa
"
Dauntles
sw". Atak ten przesdzi ( k>sie
"
Mikumy". A pi
bomb eksplodowao na jego pokadzie, wzniecajc gigan
tyczne poary. Dow6dcm krownika, kmdr Shakao Sa
kiyama, wyda rozkaz natychmiastowego opuszczenia ok
rtu. Wkrtce potem nastpia potna eksplozja torped na
rufe krownika, ktra dopenia dziea zniszczenia. Sa
moloty trzeciege rzutu umieciy jeszcze kilka b0mb w kad
ubie okrtu, ale me miale to ju wikszego znaczenia dla
i tak skazanego na zagad wraku, natomiast nalet ten
przysporzy dalszych strat wrd rozbitkw. W godzinach
wieczorych ciki krownik
"
Mikuma" - pogromca
trzech krownikw w bitwie na Morzu Jawajskim -spo
cz na dnie oceanu.
1 40
Dla krownika
"
Mogami
"
los okaza si bardziej as
kawy. Trafony podczas trzech nalotw cznie szecioma
bombami, mimo olbrzymich zniszcze i poarw (straty
w samych tylko zabitych wyniosy 9 ofcerw i 8 1 maryna
rzy), zdoa jednak utrzyma si na wodzie i dotrze na
stpnie do bazy japoskiej na wyspie Truk w archipelagu
Marianw.
Eskortujce uszkodzone krowniki niszczyciele
"
Asas
hio
"
i
"
Arashio
"
take nie unikny zniszcze i strat
podczas falowych atakw bombowcw z lotniskowcw
amerykaskich. Na kadym eksplodowaa przynajmniej
jedna bomba, ale i same w walce nie pozostay dune. Ich
artyleria przeciwlotnicza zestrzelia dwa bombowce. W wy
niku wybuchw bomb i poarw straty na
"
Arashio
"
wyniosy 37 zabitych, a na
"
Asashio
"
- 22. Oba nisz
czyciele nie utraciy wszake zdolnoci bojowych i do
prowadziy ciko uszkodzony krownik
"
Mogami
"
do
bazy na Marianach.
W tym samym czasie, z dala od japoskich zespow
foty i miejsc ostatnich potyczek, dopenia si los
"
York
towna
"
. Zbombardowany i storpedowany w godzinach
popoudniowych 4 cerwca przez samoloty z
"
Hiryu
"
lotniskowiec amerykaski, pomimo blisko 26-stopniowego
przechyu i opuszczenia go przez zaog, wci utrzymywa
si na powierzchni oceanu. 5 czerwca kontradm. Fletcher,
po konsultacj i z dowdc okrtu - kmdr. Buckmasterem,
podj decyzj ratowania lotniskowca. Sformowano 1 70-
osobow ekip ratownicz, ktr nad ranem 6 czerwca
przetransportowa na pokad
"
Yorktowna
"
niszczyciel
"
Hammann
"
, a z Pearl Harbor wezwano duy holowni k
oceaniczny. Akcja ratownicza zacza przynosi widoczne
efekty i wydawao si, e okrt uda si ocali.
Tymczasem jednak Japoczycy dowiedzieli si o stoj-
1 41
cym w dryfe
"
Yorktownie
"
. Donis o tym samolot roz
poznawczy z krownika
"
Chikuma
"
, ktry rano 5 czerw
ca rozpoznawa rejon bitwy z dnia poprzedniego. Adm.
Yamamoto poleci skierowa tam okrt podwodny 1- 1 68,
ktry znajdowa si naj bliej miejsca dryfowania
"
York
towna
"
.
Dowodzony przez kmdr. ppor. Yahachi Tanabe 1- 1 68
by jedynym japoskim okrtem podwodnym, ktry ode
gra znaczc rol w bitwie o Midway. Operujc wieczorem
4 czerwca w pobliu amerykaskiej bazy dowdca okrtu
odebra rozkaz jej nocnego ostrzau - skierowany do
zespou krownikw kontradm. Kurity - i postanowi
wczy si do wykonania tego zadania. W nocy z 4 na
5 czerwca podszed do brzegw atolu i przez p godziny
ostrzeliwa urzdzenia bazy ze 1 20-milimetrowego dziaa
okrtowego. Odstraszony celnym ogniem artylerii nad
brzenej poszed w zanurzenie i odsun si od Midway.
Rano kmdr ppor. Tanabe odebra rozkaz zniszczenia
"
Yorktowna
"
i odszed z maksymaln prdkoci w stron
podanej pozycji .
Na skutek bdu w namiarze 1- 1 68 odnalaz
"
Yorktow
na
"
dopiero 6 czerwca okoo godz. 1 3. Pomimo silnej
osony -
"
Yorktownowi
"
towarzyszyo siedem niszczycie
li -j aposkiemu okrtowi podwodnemu udao si zbliy
do lotniskowca na odlego 700 metrw i wystrzeli cztery
torpedy w jego stron. Trzy eksplodoway u burty
"
York
towna
"
, a czwarta uderzya w rdokrcie
"
Hammanna
"
,
przecinajc go na p. Po kilku minutach niszczyciel zato
n.
"
Yorktown
"
jeszcze przez kilkanacie godzin utrzymy
wa si na powierzchni, ale przechy stale si powiksza
i rano 7 czerwca podzieli los swojego przeladowcy
. - "Hiryu
"
, oraz trzech wczeniej zatopionych lotniskow
cw japoskich: "Kagi
"
,
"
Soryu
"
i ,;Akagi
"
.
Jeden do czterech, tak mona by, nieco trywializujc
1 42
okreli to, co stao si pod Midway. Tego si nikt nie
spodziewa. Zaskoczyo to samych Amerykanw, a dla
Japoczykw utrata czterech lotniskowcw wraz z naj lep
szymi pilotami bya prawdziwym szokiem. Nic zatem dziw
nego, e kmdr Fuchida - bezporedni uczestnik zdarze
- piszc ksik-relacj o Midway nada jej podtytu:
"
bitwa, ktra pogrya Japoni
"
.
Wracajc do tego, co dziao si 6 czerwca w sztabie
Poczonej Floty na pancerniku
"
Yamato
"
, naley
wspomnie o dwch inicjatywach operacyjnych podjtych
przez adm. Yamamot. Obie s o tyle istotne, e zmierzay
do kontynuowania bitwy, o ile przeciwnik dalszymi dziaa
niami stworzyby sprzyjajce po temu warunki. Miaoby to
nastpi albo w rejonie Aleutw -jeliby fota ameryka
ska zechciaa si walnie przeciwstawi wysadzeniu desantu
na wyspach Attu i Kiska, albo w rejonie japoskiej bazy na
wyspie Wake -jeliby zespoy operacyjne Floty Pacyfku
kontynuoway pocig za odchodzcymi zespoami Poczo
nej Floty.
Okoo godz. 1 3 adm. Yamamoto rozkaza zespoowi
lotniskowcw kontradm. Kakuty (
"
Ryujo
"
,
"
Junyo
"
) do
czy z powrotem do si gwnych zespou pnocnego
wiceadm. Boshiro Hosogaya w celu wsparcia wysadzenia
desantu na wyspach Attu i Kiska. Sam operacj desan
tow nakaza opni o dzie w stosunku do terminu
ujtego w planie. Kolejnym rozkazem, wydanym o godz.
23. 20, skierowa dla wzmocnienia si wiceadm. Hosogaya
okrty liniowe
"
Kongo
"
i
"
Hiei
"
, krowniki
"
Tone
"
i
"
Chikuma
"
, lekki lotniskowiec
"
Zuiho
"
, okrt-baz wod
nosamolotw
"
Kamikawa Maru
"
i czternacie okrtw
podwodnych.
Wysyajc tak silne wzmocnienie w rejon Aleutw, adm.
Yamamoto chcia przenie ciar operacji na kierunek
143
pnocny, liczc na powetowanie strat poniesionych pod
Midway. Jednoczenie ledzi ruchy kontradm. Spruance'a,
ktry w pocigu za odchodzcymi zespoami Poczonej
Floty pod koniec 6 czerwca oddali si od Midway o 400
mil na zachd. Przyjmujc zaoenie, e zesp lotniskow
cw amerykaskich bdzie nadal postpowa za odchodz
cym zespoem krownikw
"
Mi kuma
"
i
"
Mogami
"
(w
wczas jeszcze oba utrzymyway si w szyku), doszed do
wniosku, e istnieje moliwo zaatakowania 7 czerwca
rano, gdy znajdzie si on w zasigu lotnictwa z bazy na
wyspie Wake. Stacjonowao tam pidziesit rednich
bombowcw japoskich, ktre zrwnowayyby siy lot
nicze pozostajce w dyspozycji obu stron. Stworzyoby to
szans pancernikom i krownikom na zadanie druzgoc
cego ciosu Flocie Pacyfku.
Przyjmujc taki wariant dalszego rozwoju wydarze
adm. Yamamoto zreorganizowa siy Poczonej Floty
i okreli nowe zadania dla poszczeglnych zespow.
O godz. 1 5.00 (6 czerwca) przekaza na okrty nastpujcy
rozkaz:
1 . Wszystkie zespoy Poczonej Floty, znajdujce si
w tym rejonie, wejd w kontakt bojowy i zniszcz zesp
operacyjny foty przeciwnika w obszarze zasigu lotnictwa
bazowego z Wake;
2. Od 1 5. 30 z pozycji 33 stopnie 24 minuty szerokoci
pnocnej i 1 69 stopni dugoci wschodniej siy gwne
(adm. Yamamoto), zesp uderzeniowy (wiceadm. Nagu
mo) i 2 sekcja 3 dywizj onu krownikw liniowych (kmdr
Koma) pjd kursem 1 80 stopni z prdkoci 1 8 wzw;
3. Zesp osony (wiceadm. Takasu) udzieli wsparcia
zespoowi pnocnemu;
4. Zesp lotnictwa bazowego na Wake (wiceadm. Tsu
hakara) uyje wszystkich rodkw do zaatakowania prze
ciwnika.
Rozkaz pozostawa w mocy do rana 7 qerwca, ale
1 44
przeciwnik nie pojawi si. Wysane o wicie samoloty
rozpoznawcze take nie odnalazy okrtw amerykaskich.
W tej sytuacji adm. Yamamoto postanowi zrezygnowa
z dalszych poszukiwa i wyczekiwania, zwaszcza e jego
okrtom zaczynao ju brakowa paliwa. Od godzin pou
dniowych zespoy Poczonej Floty zaczy odchodzi ku
wybrzeom Japonii.
Kontradm. Spruance nie da si wcign w zastawion
przez adm. Yamamot puapk. Wieczorem 6 czerwca, ju
po zbombardowaniu japoskich krownikw
"
Mikuma
"
i
"
Mogami
"
, przeprowadzi analiz pooenia, z ktrej
wynikao, e pogo za szybko odchodzcymi zespoami
floty japoskiej mija si z celem. Lotniskowce znalazy si
na pozycji oddalonej o 400 mil od Midway i dalszy marsz
na zachd mg je narazi na ataki okrtw podwodnych
i lotnictwa z japoskiej bazy na Wake. Bdc wiadomym
tych zagroe, biorc pod uwag kracowe zmczenie
pilotw, personelu technicznego i zag okrtw, a take
koczce si zapasy paliwa, kontradm. Spruance nie da si
ponie fali optymizmu i entuzjastycznym nastrojom, jakie
zapanoway po odniesionym zwycistwie; przerwa pocig
i zarzdzi odwrt.
Od godzin rannych 7 czerwca obie fotylle okrtw stron
sobie przeciwnych odchodziy w kierunku wasnych baz.
Bitwa pod Midway dobiega koca.
DZIAANIA W OBSZARZE ALEUrOW
W opracowanym przez sztab Poczonej Floty generalnym
planie operacji, o czym bya mowa w rozdziaach poprzed
nich, dziaania w rejonie Aleutw miay znaczenie pomoc
nicze. Chodzio przede wszystkim o odcignicie tu gw
nych si morskich przeciwnika i odwrcenie uwagi od
uderzenia na Midway. W tym celu w przeddzie ataku
1 45
2 zesp uderzeniowy lotniskowcw kontradm. Kakuty
mia zbombardowa lotniczo-morsk baz Stanw Zjed
noczonych w Dutch Harbor. Pod oson tego bombar
dowania zespoy desantowe powinny zaj wyspy Adak,
Attu i Kiska.
Pierwszy atak bombowy na Dutch Harbor rano 3 czerw
ca, przeprowadzony przez grup samolotw z lotniskow
cw
"
Ryujo
"
i
"
Junyo
"
, zosta opisany w poprzednim
rozdziale. Atak ten mia bowiem, a waciwie mia mie,
poniewa -jak si okazao - prba dezinformacji Ame
rykanw nie powioda si, bezporedni zwizek z wydarze
niami w rejonie Midway. Dalej dziaania na pnocnym
teatrze dziaa przebiegay zgodnie z oglnymi zaoeniami
planu operacji .
Po rannym uderzeniu na Dutch Harbor kontradm. Ka
kuta wysa tego samego dnia (3 czerwca) po poudniu
nastpn grup zoon z dwudziestu piciu samolotw do
zbombardowania bazy. Jednake pogarszajce si warunki
meteorologiczne spowodoway, e aden z nich nie dolecia
do obiektu ataku. W tej sytuacji kontradm. Kakuta skiero
wa swoje lotniskowce w stron wyspy Adak w celu wspar
cia operacji wysadzenia desantu.
Rano 4 czerwca sztormowa pogoda - silne falowanie
morza i porywisty wiatr -uniemoliwia start samolotw
pokadowych. Po poudniu, kiedy warunki atmosferyczne
poprawiy si, kontradm. Kakuta zdecydowa si jeszcze
raz zbombardowa Dutch Harbor. Okoo godz. 1 6 grupa
trzydziestu dwu samolotw z obu lotniskowcw japo
skich zaatakowaa urzdzenia bazy. Zniszczeniu ulegy
kolejne zbiorniki z paliwem oraz pusty hangar. W porcie
natomiast zbombardowano stary okrt
"
Northwestern
"
,
wyrzucajc go na brzeg. W drodze powrotnej grupa samo
lotw z lotniskowca
"
Junyo
"
odkrya zapasowe lotnisko
polowe w zachodniej czci U nalaski, z ktrego startoway
wanie amerykaskie myliwce. Wywizaa si bitwa po-
10 Midway
1 46
wietrzna, w ktrej Amerykanie stracili osiem samolotw,
a Japoczycy -siedem.
Po dwch niezbyt efektywnych nalotach na Dutch Har
bor dowdca zespou pnocnego, wiceadm. Boshiro Ho
sogaya sprawujcy oglne dowdztwo nad caoci si
skierowanych do operacji przeciw Aleutom, doszed do
wniosku, e baza amerykaska na U nalasce jest silnie
broniona i zneutralizowanie jej jest praktycznie niemo
liwe. Dlatego te zrezygnowa z wysadzenia desantu na
Adaku, uznajc to za zbyt ryzykowne z uwagi na pozos
tawanie wyspy w zasigu lotnictwa z Dutch Harbor. Skie
rowa si natomiast ku lecym dalej na zachd wyspom
Kiska i Attu.
W tym czasie wystpiy pewne zakcenia w przebiegu
operacji, gdy -jak pamitamy -w nocy z 4 na 5 czerw
ca adm. Yamamoto rozkaza przerwa operacj w rejonie
Aleutw i wezwa wszystkie biorce w niej udzia zespoy
floty do przejcia na poudnie, do rejonu bitwy o Midway.
Wkrtce jednak rozkaz ten zosta odwo
a
ny i wiceadm.
Hosogaya mg kontynuowa dziaania. Co wicej, jego
zesp zosta bardzo powanie wzmocniony - dwoma
pancernikami, dwoma cikimi krownikami, lekkim lot
niskowcem i grup okrtw podwodnych. Mg teraz
wiceadm. Hosogaya przeciwstawi si caej Flocie Pacyf
ku, ale Amerykanie nie zamierzali szuka rozstrzygnicia
na pnocnym skrzydle Pacyfku, majcym pod wzgldem
strategicznym znaczenie drugorzdne.
7 czerwca rano 1 250 onierzy japoskiej piechoty mor
skiej wyldowao na wyspie Kiska. Nie bya ona broniona
przez Amerykanw. Znajdowaa si tu jedynie amerykaska
stacja meteorologiczna, ktrej nieliczna obsuga dostaa si
do r
u
ewoli. Tego samego dnia okoo poudnia w podobny
sposb zostaa zajta wyspa Attu (wyldowao na niej 1 200
onierzy japoskich). Tu wzito do niewoli 39 rdzennych
mieszkacw wyspy i amerykaskiego misjonarza z on.
1 47
Po opanowaniu wysp Kiska i Attu Japonia zdobya
wany przyczek na pnocnym Pacyfiku. Jednake rola
jego gwatownie zmalaa, poniewa punkt oporu na Mid
way pozosta w rku Amerykanw.
Ci ostatni o zajciu obu wysp dowiedzieli si dopiero 1 0
czerwca, kiedy samolot rozpoznawczy z Dutch Harbor
donis o obecnoci na nich Japoczykw. Adm. Nimitz
i dowdca zespou krownikw kontradm. Theobald,
ktry mia za zadanie osania Aleuty, ju wczeniej poro
zumieli si, e przeciwdziaanie wysadzeniu japoskiego
desantu na tych prawie bezludnych wyspach, nie majcych
adnego strategicznego znaczenia, mija si z celem. Nie
byy warte, aby dla ich obrony naraa si na utrat piciu
krownikw.
Adm. Nimitz zamierza pocztkowo skierowa w ten
rejon lotniskowiec
"
Saratoga
"
, ktry osign ju goto
wo bojow. Ostatecznie jednak zrezygnowa z tego za
miaru obawiajc si ponowienia ataku Poczonej Floty
pod Midway i odesa lotniskowiec do bazy w Pearl Har
bor. Zajte przez Japoczykw wyspy postanowiono na
razie jedynie izolowa przy uyciu lotnictwa i okrtw
podwodnych.
Jednake usadowienie si Japoczykw na wyspach At
tu i Kiska skomplikowao w pewnym stopniu sytuacj
strategiczn Amerykanw na pnocnym Pacyfku. Przy
czynio si do zwizania w tym rejonie znacznych si
morskich i lotniczych Stanw Zjednoczonych oraz uniemo
liwiao im wykorzystanie Aleutw jako ewentualnej bazy
do ofensywy powietrznej przeciwko Japonii 8 .
By t o jedyny, w sumie jednak mao znaczcy, sukces
i zysk Japoczykw w zakrojonej na wielk skal operacji
na Midway i Aleuty. Jeli traktowa dziaania na obu
teatrach cznie, to korzyci pynce z .zajcia wysp Attu
8 Attu zostaa wyzwolona dopiero w maju, a Kiska w sierpniu 1 943 r.
1 48
i Kiska nawet w maym stopniu nie rekompensoway
oglnych strat poniesionych przez Japoc

ykw w tej
operacji.
BI LANS
Klska Poczonej Floty pod Midway bya pierwsz prze
gran bitw foty japoskiej nie tylko w tej woj nie, ale
jednoczenie pierwsz od 350 lat9 . Jej rozmiary byy tak
due, e zaciyy na dalszym przebiegu dziaa na Pacyf
ku. Stao si tak nie tylko dlatego, i Japoczykom nie
udao si osign adnego z zasadniczych celw operacji,
ale gwnie z uwagi na poniesione bardzo dotkliwe straty.
Flota japoska utracia pod Midway trzon strategiczny
siy uderzeniowej marynarki, ktry tworzyy cztery zato
pione lotniskowce:
"
Akagi
"
,
"
Kaga
"
,
"
Soryu
"
i
"
Hiryu
"
.
Stracia take ciki krownik
"
Mikuma
"
. Ponadto ci
ko uszkodzony zosta krownik
"
Mogami
"
, a w mniej
szym stopniu krownik liniowy
"
Haruna
"
, niszczyciele:
"
Tanikaze
"
,
"
Arashio
"
i
"
Asashio
"
, oraz zbiornikowiec
"
Akebono Maru
"
. Straty w lotnictwie wyniosy cznie 332
samoloty (6 zestrzelonych nad Midway, 12 w obronie
wasnych lotniskowcw, 24 w ataku na lotniskowce amery
kaskie, 280 zniszczonych i zatopionych wraz z lotniskow
cami l o i 1 0 zaginionych wodnosamolotw). Zgino og
em blisko 3500 marynarzy i lotnikw.
Straty po stronie amerykaskiej byy wielokrotnie mniej
sze. Zatopiony zosta lotniskowiec
"
Yorktown
"
i nisz-
9 Poprzednio flota japoska doznaa poraki w 1 592 r. Koreaski
admira Yi-sun rozgromi wwczas u wybrzey Korei fot adm. Hideyo
shi, uznawanego za twrc marynarki wojennej Japonii.
10 Liczba ta obejmuje take samoloty przewoone przez lotniskowce
do zainstalowania na zajtej Midway, std jest wysza od liczby samolo
tw bojowych na lotniskowcach. (Por. F u c h i d a, O k u m i y a, op. cit.,
s. 250).
1 49
czyciel
"
Hammann
"
, zniszczeniu ulego 1 50 samolotw
( 1 09 z lotniskowcw i 41 ze skadu lotnictwa bazujcego na
Midway). czne straty w ludziach wyniosy 307 maryna
rzy i pilotw.
Naj bardziej dotkliwa dla Japoczykw bya jednak nie
tyle strata okrtw i samolotw, ile doskonale wyszkolone
go i zaprawionego w walkach personelu lotniczego, w tym
przede wszystkim pilotw. Mistrzostwo japoskich pilotw,
"
asw z Zatoki Mgie
"
- jak ich potocznie nazywano
-dowiadczenie wielu lat szkolenia i walki -nad Chinami,
Malajami, Filipinami, Jaw - wyniosy ich na poziom
przewyszajcy wielokrotnie kwalifkacje bojowe pilotw
amerykaskich. Przykadem tego by choby przeprowadzo
ny niezwykle precyzynie i skutecznie atak na lotniskowiec
"
Yorktown
"
. Dwie niewielkie liczebnie grupy samolotw
z ostatniego lotniskowca, jaki im pozosta -
"
Hiryu
"
-po
trafy przedrze si przez siln oson przeciwlotnicz i umie
ci w jego kadubie zarwno bomby, jak i torpedy. Pilotom
amerykaskim przychodzio to znacznie trudniej. Kilkanacie
grup samolotw torpedowych i bombowych z Midway i lot
niskowcw atakowao 4 czerwca japoskie lotniskowce, za
nim kilku z nich udao si wreszcie osign cele. Eskadrom
torpedowym ta sztuka nie udaa si ani razu.
Takiej doborowej kadry pilotw japoskie lotnictwo
morskie nie zdoao odtworzy do koca wojny. Ich piloci
ju nigdy nie osignli poziomu z ' okresu bitwy na Morzu
Koralowym i pod Midway. Amerykanie natomiast,
w przeciwiestwie do Japoczykw, potrafli zorganizowa
intensywne szkolenie pilotw, tak e roczny ich napyw do
lotnictwa morskiego wynosi okoo 6 tysicy ludzi, a pod
koniec wojny nawet 9 tysicy. Pozwalao to na obsadzenie
lotniskowcw dwoma zespoami pilotw oraz wymian
zag po trzech lub czterech miesicach suby
l l
.
1 1
Por. J. L i Qi s k i, Druga wojna wiatowa na morzu, Gdask 1 976,
s. 508.
1 50
Bitwa pod Midway charakteryzowaa si tym, e gwne
starcia bojowe, podobnie jak na Morzu Koralowym, roz
gryway si poza zasigiem ognia artylerii okrtowej .
Zwizki operacyjne obu stron zbliyy si do siebie naj
wyej na odlego 90 mil. Gwn si uderzeniow stano
wiy samoloty z lotniskowcw, przy czym samoloty amery
kaskie atakoway okrty japoskie wspdziaajc z lot
nictwem bazowym z Midway.
Dowdztwo amerykaskie w znacznym stopniu wyko
rzystao w bitwie dowiadczenia walk na Morzu Koralo
wym, ale w dalszym cigu nie zdoao skoordynowa
dziaa rnych rodzajw lotnictwa. Nie zorganizowano
cigej obserwacji wykrytych zespow floty japoskiej,
std ni e mona byo naprowadza uderzeniowych grup
lotnictwa. Niejednokrotnie samoloty musiay prowadzi
poszukiwania okrtw japoskich na wasn rk. W re
zultacie, zamiast zmasowanych uderze, nastpoway ataki
rozdrobnionych grup samolotw, najczciej pozbawio
nych osony myliwcw. Bya to jedna z przyczyn stosun
kowo duych strat poniesionych przez siy amerykaskie.
Korzystny wynik bitwy by w duej mierze konsekwencj
do przypadkowego zbiegu okolicznoci. Adm. Nimitz
powie po zakoczeniu bitwy:
"
Wszystko sprzyjao Yama
mocie - sia, dowiadczenie, pewno siebie. Wic albo
bylimy lepsi, albo mielimy wicej szczcia
"
.
Amerykanom w tej bitwie rzeczywicie szczcie wyjt
kowo sprzyjao. Gdyby na przykad grupie bombowcw
z lotniskowca
"
Enterprise
"
, ktr prowadzi kmdr ppor.
McClusky, nie udao si odnale lotniskowcw japo
skich i zaatakowa akurat w tym momencie, gdy na ich
pokadach znajdoway si niemal wszystkie samoloty, to
bitwa mogaby przybra zupenie inny obrt.
O zwycistwie Amerykanw przesdzio wszake lepsze
wykorzystanie posiadanych atutw, umiejtnoci i intuicja
dowdcw oraz pena powicenia, bohaterska postawa
1 5 1
pilotw, personelu tehniczego i zag okrtw.
"
Niewiele
byo bitew - powiedza o bitwie pod Midway Winston
Churchill -rwnie wstrzsajcych jak ta. Lotnicy i marynarze
amerykascy odznaczyli si niezwyk odwag i powieniem,
ich dowdcy za potrafli pokierowa m po mistrzowsku
"
.
Amerykanie umiejtnie wykorzystali przede wszystkim
atut przewagi w rozpoznaniu przeciwnika. Zarwno adm.
Nimitz, jak i dowdcy zespow operacyjnych floty byli
lepiej poinformowani o zamiarach i ruchach przeciwnika
ni dowdcy japoscy. Dziki zamaniu szyfru japoskiego
znali plan operacji i w przyblieniu pozycje wyj
ciowe poszczeglnych zespow foty. To znakomicie uat
wio im wybr pozycji wyjciowej dla wasnych zespow
operacyjnych i zorganizowanie wczesnego rozpoznania na
wybranych kierunkach. Lepiej te zorganizowane byo
rozpoznanie bezporedniego pola bitwy, gwnie za spraw
operatywnoci odzi latajcych Consolited PBY-5 i 5A
"
Catalina
"
, w skadzie dwch skrzyde patrolowych na
Midway. Mocnym atutem Amerykanw by radar, ktrego
Japoczycy wwczas jeszcze nie mieli na swoich okrtach.
Wyposaenie lotniskowcw i bazy na Midway w stacje
radarowe pozwolio im unikn zaskakujcych atakw
lotnictwa japoskiego.
Naj bardziej wszake do zwycistwa przyczynio si dob
re dowodzenie na polu bitwy. Wyrni si tu zwaszcza
kontradm. Spruance. Na og historycy s zgodni, e
o zwycistwie Amerykanw pod Midway przesdziy jego
trzy trafne decyzje: pierwsza - gdy posucha rady szefa
sztabu, kmdr. Browninga, w sprawie wysania samolotw
z obu podlegych mu lotniskowcw o wicie 4 czerwca;
druga - gdy wycofa si wieczorem na wschd i unikn
w ten sposb bitwy nocnej z poczonymi zespoami wice
admiraw Nagumo i Kondo; trzecia - gdy postanowi
przerwa pocig za odchodzcymi zespoami Poczonej
Floty 6 czerwca.
1 52
T ostatni decyzj jednak nie wszyscy historycy chc
uzna za trafn. Na przykad historyk amerykaski Frede
rick Sherman (dowodzi
"
Lexingtonem
"
w bitwie na Mo
rzu Koralowym, a pniej grup lotniskowcw) utrzymuje,
e
"
kontradmira Spruance przeoczy nadarzajc mu si
wyj tkow okazj do wykorzystania swojej przewagi w po
wietrzu i zruszczenia pozostaych si nieprzyj aciela
" 1 2 .
Wnikliwa analiza przebiegu bitwy i potencjalnych mo
liwoci stron w dniu jej zakoczenia wskazuje jednak, e
decyzja ta bya w peni uzasadniona. Sam kontradm.
Spruance skomentowa j tymi sowami:
"
Miaem uczucie
- by moe to intuicja - e postawilimy nasz stawk
tak daleko na zachd, jak to byo mona
"
! 3 . I nie sposb
si z tym nie zgodzi, znajc zwaszcza rozkaz adm. Yama
moty do wydania walnej bitwy morskiej zespoom Floty
Pacyfku w pobliu atolu Wake.
Ale Sherman ma o tyle racj, e kontradm. Spruance
rzeczywicie 5 i 6 czerwca dziaa zbyt mao energicznie, za
bardzo asekuracyj nie. Prowadzony przez niego pocig za
odchodzcymi zespoami foty japoskiej dosign tylko
zespou dwch uszkodzonych wczeniej, w wyniku wewnt
rznej kolizji, krownikw.

aden z podstawowych ze
spow (chodzio tu o zespoy wiceadmiraw Nagumy
i Kondy, bo siy adm. Yamamoty utrzymyway si prak
tycznie przez cay czas poza zasigiem zarwno lotnictwa
bazowego, jak i pokadowego) nie by w tych dniach
atakowany. Z ca pewnoci jednak dalej na zachd
- jak to uczyni - nie mg si kontradm. Spruance
w swoim pocigu posun, bo wwczas zwycistwo mogo
wymkn mu si z rk.
1 2
F. S h e r m a n, Amierikanskije awianoscy w wojnie na Tichom Okie
anie, przekad z angielskiego, Moskwa 1 956, s. 1 01 .
1 3 Cyt. za: F i s o w s k i , Od Morza Koralowego po lidway, s . 1 87.
1 53
Jedna z zasad sztuki wojennej wyrosa z dowiadcze
rozegranych bitew mwi, e zwycistwo na polu walki
zaley w duym stopniu od tego, ktra ze stron popeni
mniej bdw. Pod Midway zasada ta znalaza pene po
twierdzenie. Rzeczywicie Japoczycy popenili znacznie
wicej bdw ni Amerykanie, std te zwycistwo byo po
stronie tych ostatnich.
Do klski Japoczykw w duym stopniu przyczynio si
nieuzasadnione liczenie na element zaskoczenia i niedoce
nianie moliwoci strony amerykaskiej. Ze wzgldu na ze
rozpoznanie operacja bya praktycznie przeprowadzana na
lepo. Podjcie dziaa jednoczenie na dwch kierunkach
operacyj nych okazao si bdne, poniewa siy lotnictwa
z lotniskowcw zostay rozproszone i w znacznej czci
uyte do wykonywania uderze na obiekty drugorzdne.
Przeciwko podzielonej flocie japoskiej dziaay tymczasem
zerodkowane siy foty amerykaskiej. Nie przewidziano
te niezbdnej osony powietrznej dla zespou desantowe
go, ktry wyprzedza siy gwne i mg by rozbity jeszcze
przed podejciem do rejonu ldowania. O fiasku tej opera
cji w niemaym stopniu zadecydowaa wreszcie przesadna
pewno siebie dowdztwa japoskiego oraz niedocenianie
moliwoci i charakterystyk bojowych foty amerykaskiej .
Cae odium za poniesion klsk spado przede wszyst
kim na adm. Yamamot i wiceadm. Nagum.
Adm. Yamamoto - gwny architekt planu operacji
- krytykowany by za wadliw jego konstrukcj. Za
zbytnie rozrodkowanie poszczeglnych zespow floty,
zbyt ma liczb lotniskowcw na gwnym kierunku dzia
a oraz pozostawienie si gwnych w znacznej odlegoci
od zgrupowania lotniskowcw, co uniemoliwio skuteczn
ich oson. Obarczano go take win za wadliwe zor
ganizowanie systemu zdobywania informacji o przeciw
niku. Na przykad wini si go za to, e opercja rozpoz-
1 54
nania lotniczego Hawajw, oznaczona kryptonimem
"
K
"
,
nie miaa rozwiza wariantowych, co mogoby uchroni
j przed faskiem.
Wiele krytycznych uwag sformuowano pod adresem
sposobu dowodzenia adm. Yamamoty i podejmowanych
przez niego decyzji. Kmdr Fuchida utrzymuje, e pod
stawowym bdem byo pozostawanie gwnodowodzce
go operacj w skadzie zespow Poczonej Floty na
superpancerniku
"
Yamato
"
. Obowizujca bezwzgldna
cisza radiowa do czasu rozpoczcia dziaa uniemoliwiaa
mu przekazanie dowdcom zespow foty wanych infor
macji o przeciwniku, jakie napyny do sztabu w przede
dniu bitwy. Jego centrum dowodzenia - zdaniem kmdr.
Fuchidy - powinno znajdowa si w staym punkcie
dyslokacji, tak jak miejscem dowodzenia adm. Nimitza by
Pearl Harbor1 4. Ale to oczywicie nie wchodzio w rachub,
gdy nie miecio si w kanonach japoskiej tradycji,
mwicej o tym, e obowizkiem dowdcy jest pozos
tawanie wrd walczcych.
Spord wszystkich decyzji, jakie podj adm. Yamamo
to w trakcie bitwy o Midway, z najwiksz krytyk spot
kao si odwoanie zarzdzonej wczeniej koncentracji
wszystkich zespow Poczonej Floty, z zespoem pnoc
nym operujcym w rejonie Aleutw wcznie. Decyzj t
adm. Yamamoto przekrela realn szans kontynuowania
operacji pod Midway i by moe rozstrzygnicia bitwy na
swoj korzy. Krytyka ta bya o tyle uzasadniona, e
cignicie z teatru pnocnego lotniskowcw
"
Ryujo
"
i
"
Junyo
"
zredukowaoby przewag Amerykanw w siach
lotnictwa pokadowego.
Ze zdecydowanie ostrzejsz krytyk spotkao si dowo
dzenie w bitwie o Midway dowdcy zespou lotniskowcw
- wiceadm. Nagumy. Kmdr Fuchida, bezporedni wia-
|
" F u c h i d a, O k u m i y a, op. cit., s. 239.
1 55
dek wydarze i doskonay znawca taktyki dziaa lotnic
twa morskiego, zarzuca mu trzy podstawowe bdy, jakich
si dopuci.
Pierwszy polega na tym, e wiceadm. Nagumo nie zor
ganizowa waciwie rozpoznania akwenu morskiego 4 czerw
ca rano, jeszcze przed wysaniem grupy lotniczej do uderzenia
na Midway. Samoloty rozpoznawcze zostay wysane wraz ze
startem tej grupy, podczas gdy, zgodnie z zasadami sztuki
wojennej, powinny wystartowa duo wczeniej. Poza tym,
jeli start samolotw rozpoznawczych z krownikw
"
To
ne
"
i
"
Chikuma
"
opnia si, to natychmiast powinny by
zastpione innymi, a tego wiceadm. Nagumo nie uczyni.
Drugi bd by natury taktycznej . Ot organizujc dwie
lotnicze grupy uderzeniowe wiceadm. Nagumo nie powi
nien -zdaniem Fuchidy -zestawia ich skadu z samolo
tw ze wszystkich lotniskowcw. Pierwsz grup lotnicz
powinien wystawi l dywizjon lotniskowcw, a drug
2 dywizjon lotniskowcw. W ten sposb uniknito by
baaganu i zamieszania na wszystkich lotniskowcach
w momencie powrotu samolotw z ataku na Midway.
Trzeci wreszcie, i chyba najbardziej obciajcy wiceadm.
Nagum, bd polega na tym, e nie zdecydowa si na
natychmiastowe wysanie grupy uderzeniowej przeciwko fo
cie amerykaskiej, po tym jak dotara do niego wiadomo
o jej zlokalizowaniu i obecnoci wrd okrtw co najmniej
jednego lotniskowca. Wiceadm. Nagumo zaryzykowa ww
czas najpierw przyjcie samolotw powracajcych z Midway
i myliwcw osony, dokoczenie przezbrajania samolotw
w cikie bomby i torpedy, do tankowanie myliwcw i do
piero po tym zamierza wystpi przeciwko focie wroga.
"
Ale czy wiceadmira Nagumo - zapytuje kmdr Fuchida
- mia prawo sdzi, e przeciwnik nie zaatakuje wanie
w tym momencie, gdy jego lotniskowce znajd si w najbar
dziej niedogodnym pooeniu?
"
15
1 5 Tame, s. 237.
1 56
Klska pod Midway, utrata czterech z szeciu najwik
szych lotniskowcw i wikszoci najlepszych pilotw byy
dotkliwym ciosem w pych i zarozumiao japoskich k
rzdowych oraz spowodoway szok i konsternacj w do
wdztwie marynarki wojennej . Ale w samej Japonii wieci
o klsce prbowano za wszelk cen ukry. Komunikat
"
Radia Tokio
"
- ogoszony dopiero 1 0 czerwca 1 942 r.
- powiadamia o nowym triumfe na wyspie Midway.
"
Cesarska Kwatera Gwna podaje - gosi komunikat
-e flota japoska, zbliywszy si miao do Midway na
odlego pocisku dziaa, zaskoczya siy obrony wyspy,
zmasowanym bombardowaniem z powietrza powanie
uszkodzia naziemne urzdzenia wojskowe i posaa na dno
amerykaskie lotniskowce. Operacje rozszerzyy si a na
pnocny Pacyfk: mniej wicej w tym samym czasie fota
japoska zbombardowaa gwn amerykask baz mor
sk na Alasce - Dutch Harbor - i wyldowaa na
Wyspach Aleuckich
"
1 6.
Tym razem oszukuje si nie tylko szary tum; prawd
o klsce ukrywa si take przed cesarzem.
"
Wedug zdoby
tych pniej przeze mnie informacji - napisa Robert
Guillain, francuski dziennikarz, ktry ca wojn spdzi
w Tokio - cesarzowi przedstawiono te same kamliwe
raporty, ktrymi zwodzi si mieszkacw Tokio. Tylko
wskutek konfrontacj i sprzecznych informacji i na pod
stawie spnionych wiadectw odpowiedzialnych osobisto
ci wadca po kilku tygodniach dowie si w kocu o rzeczy
wistym przebiegu wydarze, jakie miay miejsce na rod
kowym Pacyfku. Czy otoczenie cesarza znao prawd
i ukrywao j przed nim? Czy te rdo kamstwa znaj
. dowao si na polu bitwy i sztab japoski, zmiadony
amerykaskim kontratakiem, sa do Tokio pokrtne infor
macje? Wydaje si, e i jedna, i druga hipoteza zawiera
|
6
g
G u i 1 1 a i n, Od Pearl Harbor do Hiroszimy, Warszawa 1 988,
s. 90.
1 57
naj pewniej ziarnko prawdy: rzd w Tokio by oszukiwany,
lecz przysta na to i z kolei on sam oszukiwa
"
l 7 .
W dalszych informacj ach i komentarzach na temat ope
racji kadziono nacisk na oczywiste korzyci, jakie dawao
Japoczykom ustanowienie kontroli nad wyspami Kiska
i Attu, wskazujc przede wszystkim, e zostaa zablokowa
na
"
droga pnocna
"
, ktr Amerykanie mogliby wyko
rzysta do dokonania lotniczo-morskiego ataku na Japo
ni. W komentarzach radiowych i prasowych posuwano si
tak daleko, e mona byo odnie wraenie, i tych kilka
batalionw japoskich zagubionych daleko na pnocy,
w
"
krainie Mgie
"
, zagraa bezpieczestwu Stanw Zjed
noczonych.
"
Mga Wysp Aleuckich - skomentowa to
Guillain - ma niewtpliwie jedn cenn zalet: naleycie
maskuje klsk poniesion w batalii o Midway
"
.
Bitwa pod Midway miaa wane nastpstwa militarne.
Powszechnie uwaa si, i staa si zwrotnym punktem
w wojnie na Pacyfiku. Zamkna ona okres szeciomiesi
cznej przewagi japoskiej i przywrcia rwnowag si.
Usunite zostao zagroenie Wysp Hawajskich i zachod
nich wybrzey Stanw Zjednoczonych. Od czasu klski
pod Midway Cesarska Kwatera Gwna, pozbawiona trzo
nu ofensywnego swej foty -zgrupowania wielkich lotnis
kowcw, owego dugiego ramienia si morskich, za pomoc
ktrego moga zadawa przeciwnikowi druzgocce ciosy
na du odlego -przestaa ju planowa ofensyw na
wielk skal. Nie majc wysunitej bazy wypadowej na
rodkowym Pacyfiku, Japoczycy zmuszeni byli ograni
czy ofensyw do rejonw poudniowych tego oceanu,
gdzie pooenie geografczne zdobytego terenu wci, cho
ju nie na dugo, zapewniao im znaczn przewag. Ale i tu
17 Tame, s. 93.
1 58
po klsce pod Midway, zamiast planowanego dalekosi
nego uderzenia poprzez Now Kaledoni, Fidi i Samoa,
a do Nowej Zelandii, musieli si ograniczy do prby
opanowania Wysp Salomona. Prby - dodajmy - za
koczonej niepowodzeniem, czego dowiody proczne,
zwyciskie dla Amerykanw, zmagania o Guada1canal.
Bitwa pod Midway wywara rwnie duy wpyw na
przewartociowanie pogldw dowdcw japoskiej mary
narki wojennej na temat roli wielkich okrtw liniowych
w tej wojnie. Do tego czasu dominowao wrd nich
przekonanie, e o zwycistwie na morzu decydowa bd
wielkie i szybkie pancerniki. Po bitwie na Morzu Koralo
wym, a zwaszcza pod Midway, pogld ten uleg radykalnej
zmianie. Wstrzymano budow pancernikw, cz z nich
przerobiono pniej na lotniskowce, a marynarka wojenna
zamwia w stoczniach pitnacie nowych lotniskowcw
bdcych rozwiniciem typu
"
Hiryu
"
i pi wikszych typu
"
Taiho
"
. Wszystkie te przedsiwzicia byy jednak sp
nione, zreszt mao realne w warunkach wydolnoci japo
skiego przemysu stoczniowego.
Jeli w okresie bitwy o Midway Japonia bya zaawan
sowana w budowie szeciu lotniskowcw, to Stany Zjed
noczone koczyy w tym samym czasie budow trzynastu
cikich lotniskowcw i pitnastu lotniskowcw eskorto
wych. Pniej z kadym miesicem i rokiem te noyce
coraz bardziej si rozwieray.
Dziki zwycistwu pod Midway Stany Zjednoczone uzy
skay poza wszystkim innym rzecz najcenniejsz - czas,
a wic to, czego adm. Yamamoto najbardziej si obawia
i co byo gwnym powodem jego uderzenia w kierunku
Hawajw. Czas by potrzebny Stanom Zjednoczonym, by
wybudowa wicej i lepszych od japoskich okrtw i sa
molotw, wyszkoli lepszych od japoskich pilotw i ma
rynarzy. Aby nowy sprzt i nabyte w cigu pierwszych
szeciu miesicy woj ny dowiadczenia wykorzysta do jej
zwyciskiego zakoczenia.
SKAD SI FLOTY JAPOSKI EJ
POCZONA FLOT A
Dowdca: adm. Isoroku Yamamoto
Szef sztabu: kontradm. Matome Ugaki
SIY GWNE -adm. Yamamoto
TRZON SI GWNYCH
Zesp pancernikw: adm. Yamamoto
ZACZNIKI
Z a c z n i k 1
"
Yamato
"
-kmdr Gihachi Takayanagi (64 1 60 t, dziaa:
9x457 mm, 1 2x1 55 mm, l 2xl 27 mm; prdko 27 w)
"
Nagato
"
-kmdr Hideo Yano
"
Mutsu
"
-kmdr Teijiro Yamazumi -oba pancerniki (39 1 30 t,
dziaa: 8x406 H, 1 8xl 40 mm, 8x1 27 mm; prdko 25 w)
Zesp lotniskowcowy: kmdr Kaoru Umetani
lotniskowiec
"
Hosho
"
- kmdr Umetani (7470 t, 8 samolotw
bombowo-torpedowych Nakajima B5N2 (
"
Kate
"
), prdko
25 w)
niszczyciel
"
Yukaze
"
-kmdr ppor. Shizuka Kajimoto ( 1 21 5 t,
4 dziaa 1 20 mm, 6 wyrzutni torped 533 mm, prdko 35 w)
Zesp si specjalnych (okrty-bazy wodnosamolotw i miniatu
rowych okrtw podwodnych): kmdr Kaku Harada
"
Chiyoda
"
-kmdr Harada ( I I 020 t, 12 miniaturowych okrtw
podwodnych, prdko 29 w)
"
Nisshin
"
-kmdr Katsumi Komazawa ( I I 3 1 7 t, 1 2 miniaturo
wych okrtw podwodnych, prdko 28 w)
Zesp osony: kontradm. Shintaro Hashimoto
lekki krownik
"
Sendai
"
-kmdr Nobue Morishita (5 1 95 t,
dziaa: 7xl 40 mm, 2x76 mm plot; 8 wyrzutni torped
61 0 m, prdko 35 w)
I I dywizjon niszczycieli -kmdr Kiichiro Shoji
1 60
"
Fubuki
"
- kmdr por. Shizuo Yamashita
"
Shirayuki
"
-kmdr por. Taro Sugahara
"
Hatsuyuki
"
- kmdr ppor. Junnari Kamiura
"
Murakumo
"
-kmdr por. Hideo Higashi
19 dywizjon niszczycieli -kmdr Ranji Oe
"
Isonami
"
-kmdr por. Ryokichi Sugama
"
Uranami
"
-kmdr por. Tsutomu Hagio
"
Shikinami
"
-kmdr por. Akifumi Kawahashi
"
Ayanami
"
-kmdr por. Eiji Sakura
(wszystkie: 2090 t, 6 dzia 127 mm, 9 wyrzutni torped 61 0 mm,
prdko 34 w)
.
l grupa zaopatrzenia (zbiornikowce) - kmdr Shigeyasu Nis
hioka
"
Naruto
"
( 1 4 050 t, 2 dziaa 76 mm plot, prdko 1 2 w)
"
Toei Maru
"
ZESP OSONY OPERACJI PRZECIW ALEUTOM -
wiceadm. Shiro Takasu
Zesp pancernikw: wiceadm. Takasu
"
Hyuga
"
-kmdr Chiaki Matsuda
"
Ise
"
- kmdr Isamu Takeda (obydwa 36 000 t, dziaa:
l 2x356 mm, 1 6x1 40 mm, 8x 127 mm plot; prdko 25 w)
"
Fuso
"
-kmdr Mitsuo Kinoshita
"
Yamashiro
"
- kmdr Gunji Kogure (obydwa 34 000 t, dziaa:
1 2x356 mm, 14x1 52 mm, 8x1 27 mm plot; prdko 24 w)
Zesp osony: kontradm. Fukuki Kishi
9 dywizjon krownikw - kontradm. Kishi
"
Kitakari
"
-kmdr Saiji Norimitsu
"
Oi
"
-kmdr Shigeru Narita (obydwa 5870 t, dziaa: 7x1 40mm,
2x76mm plot; 8 wyrzutni torped 61 0 mm, prdko 32 w)
20 dywizjon niszczycieli -kmdr Yuji Yamada
"
Asagiri
"
-kmdr por. Nisaburo Maekawa
"
Yugiri
"
-kmdr Masayoshi Motokura
"
Shirakumo
"
-kmdr por. Toyoji Hitori
"
Amagiri
"
-kmdr Buichi Ashida
(wszystkie 2090 t, 6 dzia 1 27 mm, 9 wyrzutni torped 61 0 mm,
prdko 34 w)
24 dywizjon niszczycieli -kmdr Yasuji Hirai
"
Umikaze
"
- kmdr por. Nagahide Sugitani
"
Yamakaze
"
-kmdr por. Shuichi Hamanaka
"
Kawakaze
"
-kmdr por. Kazuo Wakabayashi
"
Suzukaze
"
- kmdr por. Kazuo Shibayama
1 61
(wszystkie: 1 685 t, 5 dzia 1 27 m, 8 wyrzutni torped 61 0 m,
prdko 34 w)
27 dywizjon niszczycieli - kmdr Matake Yoshimura
"
Ariake
"
-kmdr por. Shoichi Yoshida
"
Yugure
"
-kmdr por. Kiyoshi Kamo
"
Shigure
"
-kmdr por. Noboru Seo
"
Shiratsuyu
"
- kmdr ppor. Kimmatsu Hashimoto
(dwa pierwsze: 1 7 1 5 t, 5 dzia 1 27 mm, 6 wyrzutni torped
61 Omm, prdko 33 w; pozostae: jak niszczyciele 24 dywiz
jonu)
2 grupa zaopatrzenia (zbiornikowce) - kmdr Matsuo Eguchi
"
Toa Maru
"
( 1 0 500 t)
"
San Clemente Maru
"
(5490 t)
l ZESP UDERZENIOWY LOTNISKOWCW
Dowdca: wiceadm. Chuichi Nagumo
Szef sztabu: kontradm. Ryunosuke Kusaka
Lotniskowcowa grupa uderzeniowa - wiceadm. Nagumo
l dywizjon lotniskowcw -wiceadm. Nagumo
"
AKAGI
"
- kmdr Taijiro Aoki (36 500 t, dziaa: 6x203 mm,
l 2xl 27 m plot; prdko 3 1 w)
Grupa lotnicza -kmdr por. Mitsuo Fuchida
21 myliwcw Mitsubishi A6M2 Reisen (
"
Zero
"
) - kmdr ppor.
Shigeru Itaya
21 bombowcw nurkujcych Aichi D3Al (
"
Val
"
) -kpt. Takehi
ko Chihaya
21 bombowo-torpedowych Nakajima B5N2 (
"
Kate
"
) - kmdr
ppor. Shigeharu Murata
"
KAGA
"
-kmdr Jisaku Okada (38 200 t, dziaa: l Ox203 mm,
1 6x1 27 m plot; prdko 28 w)
Grupa lotnicza - kmdr ppor. Tadashi Kusumi
21 myliwcw Mitsubishi A6M2 Reisen (
"
Zero
"
) - kpt. Masao
Sato
21 bombowcw nurkujcych Aichi D3Al (
"
Val
"
) -kpt. Shoichi
Ogawa
30 bombowo-torpedowych Nakajima B5N2 (
"
Kate
"
) - kpt.
Ichiro Kitajima
2 dywizjon lotniskowcw -kontradm. Tamon Yamaguchi
I I Mi dway
1 62
"
HIRYU
"
- kmdr Tomeo Kaku ( 1 5 900 !, 1 2 armat plot
127 mm, prdko 34 w)
Grupa lotnicza -kpt. Joichi Tomonaga
21 myliwcw Mitsubishi A6M2 Reisen (
"
Zero
"
) - kpt. Shige
ro Mori
21 bombowcw nurkujcych Aichi D3Al (
"
Val
"
) -kpt. Michio
Kobayashi
21 bombowo-torpedowych Nakajima B5N2 (
"
Kate
"
) - kpt.
Rokuro Kikuchi
"
SORYU
"
- kmdr Ryusaku Yanagimoto ( 1 5 900 t, 1 2 armat
plot 127 mm, prdko 34 w)
Grupa lotnicza -kmdr ppor. Takashige Egusa
21 myliwcw Mitsubishi A6M2 Reisen (
"
Zero
"
) -kpt. Masa
haru Suganami
21 bombowcw nurkujcych Aichi D3A1 (
"
Val
"
) - kpt. Masa
hiro Ikeda
1 8 bombowo-torpedowych Nakajima B5N2 (
"
Kate
"
) - kpt.
Heijiro Abe
2 bombowo-rozpoznawcze Yokosuka D4Y1 Suisen (
"
Judy
"
)
Zesp wsparcia: kontradm. Hiroaki Abe
8 dywizjon krownikw -kontradm. Abe
"
Tone
"
- kmdr Tametsugu Okada
"
Chikuma
"
-kmdr Keizo Komura
(obydwa 1 1 21 5 t, dziaa: 8x203 mm, 5xl27 mm plot; 1 2 wyrzutni
torped 61 0 mm, prdko 35 w)
2 wodnosamoloty rozpoznawcze Aichi El 3Al (
"
Jake
"
), 4 wod
nosamoloty myliwsko-rozpoznawcze Mitsubishi F1 M2 (
"
Pe
te
"
)
2 sekcja 3 dywizjonu krownikw liniowych - kmdr Tamotsu
Koma
"
Haruna
"
- kmdr Koma
"
Kirishima
"
-kmdr Keizo Komura (3 1 800 t, dziaa: 8x356 mm,
1 4x1 52 mm, 8xl 27 mm plot; prdko 30 w)
Zesp osony ( 1 0 eskadra niszczycieli) - kontradm. Susumu
Kimura
lekki krownik
"
Nagara
"
- kmdr Toshio Naoi (561 0 t, dziaa:
7xl 40 mm, 2x l 27 mm plot; 8 wyrzutni torped 61 0 mm,
prdko 36 w)
4 dywizjon niszczycieli -kmdr Kosaku Ariga
"
Nowaki
"
-kmdr por. Magotaro Koga
1 63
"
Arashi
"
- kmdr por. Yasumasa Watanabe (obydwa 2030 t,
6 armat 1 27 m plot, 8 wyrzutni torped 61 Om, prdko 35 w)
"
Hagikaze
"
-kmdr por. Juichi Ibagami
"
Maikaze
"
-kmdr por. Seiji Nakasugi (obydwa 2035 t, 6 armat
plot 1 27 m, 8 wyrzutni torped 61 0 mm, prdko 35 w)
l O dywizjon niszczycieli - kmdr Toshio Abe
"
Kazegumo
"
- kmdr por. Masayoshi Yoshida
"
Yugumo
"
-kmdr por. Shigeo Semba .
"
Makigumo
"
-' kmdr por. Isamu Fujita (wszystkie 2070 t,
6 armat plot 1 27 m, 8 wyrzutni torped 61 0 mm, prdko
35 w)
17 dywizjon niszczycieli -kmdr Masayuki Kitarura
"
Urakaze
"
-kmdr por. Nagayoshi Shiraishi
"
Isokaze
"
-kmdr por. Shunichi Toshima
"
Tanikaze
"
-kmdr por. Motomi Katsumi
"
Hamakaze
"
- kmdr por. Tsuneo Orita (2030 t, 6 armat plot
1 27 m, 8 wyrzutni torped 61 0 mm, prdko 35 w)
Zesp zaopatrzenia (zbiornikowce) -kmdr Masanao Oto
"
Kyokuto Maru
"
( 1 0 052 t)
"
Shinkoku Maru
"
(9500 t)
"
Toho Maru
"
(9980 t)
"
Nippon Maru
"
(9970 t)
"
Kokuyo Maru
"
( l O 000 t)
ZESP INAZYJNY
"
MIDWAY
"
Dowdca: wiceadm. Nobutake Kondo
Szef sztabu: kontradm. Kazutaka Shiraishi
TRZON SI ZESPOU INWAZYJNEGO -wiceadm. Kondo
4 dywizjon krownikw: wiceadm. Kondo
"
Atago
"
- kmdr Matsuji Ijuin ( 1 3 400 t, dziaa: I Ox203 mm,
8xl 27 m plot; 1 6 wyrzutni torped 61 0 mm, prdko 34 w)
"
Chokai
"
- kmdr Mikio Hayakawa ( l I 350 t, dziaa:
I Ox203 m, 8xl 27 m plot; 8 wyrzutni torped 61 0 m,
prdko 34 w)
5 dywizjon krownikw: wiceadm. Takeo Takagi
"
Myoko
"
-kmdr Teruhiko Miyoshi
1 64
"
Haguro
"
-kmdr Tomoichi Mori ( 1 3 800 t, dziaa: l Ox203 m_
8x1 27 mm plot; 1 6 wyrzutni torped 61 0 mm, prdko 33 w)
3 dywizjon krownikw liniowych: kontradm. Guinichi Mikawa
"
Kongo
"
-kmdr Torji Koyanagi
"
Hiei
"
- kmdr Masao Nishida (obydwa 3 1 800 t, dziaa:
8x356 m_ 1 4x1 52 mm, 8x1 27 mm plot; prdko 30 w)
Zesp osony (4 eskadra niszczycieli): kontradm. Shoji Nishimu
ra
lekki krownik
"
Yura
"
- kmdr Shiro Sato (561 0 t, dziaa:
7x1 40 mm, 2x1 27 m plot; 8 wyrzutni torped 61 0 m_
prdko 32 w)
2 dywizjon niszczycieli: kmdr Masao Tachibana
"
Murasame
"
- kmdr por. Naoji Suenaga
"
Sardare
"
-kmdr por. Takisaburo Matsubara
"
Harusame
"
- kmdr por. Masao Karyama
"
Yudachi
"
- kmdr por. Kiyoshi Kikkawa (wszystkie 1 685 t,
5 armat plot 1 27 mm, 8 wyrzutni torped 61 0 m_ prdko
34 w)
9 dywizjon niszczycieli: kmdr Yasuo Sa to
"
Asagumo
"
-kmdr por. Toru Iwahashi
"
Minegumo
"
-kmdr por. Yasuatsu Suzuki
"
Natsugumo
"
- kmdr por. Moritaro Tsukamoto ( 1 960 t, 6 ar
mat plot 1 27 mm, 8 wyrzutni torped 61 0 mm, prdko 35 w)
Grupa lotniskowcowa: kmdr Sueo Obayashi
lotniskowiec
"
Zuiho
"
-kmdr Obayashi ( 1 1 260 t, 8 armat plot
1 27 m_ prdko 28 w)
Grupa lotnicza:
12 myliwcw Mitsubishi A6M2 Reisen (
"
Zero
"
) - kpt.
Moriyasu Hidaka
1 2 bombowo-torpedowych Nakajima B5N2 (
"
Kate
"
) - kpt.
Kaji Matsuo
niszczyciel
"
Mikazuki
"
- kmdr ppor. Saneho Maeda ( 1 31 5 t,
4 armaty plot 120 m_ 6 wyrutni torpd 610 m_ prdko 37 w)
Grupa zaopatrzenia: kmdr liro Murao
zbiornikowce:
"
Sata
"
( 1 4 050 t)
"
Tsurumi
"
( 1 4 050 t)
"
Genyo Maru
"
( 1 0 020 t)
"
Kenyo Maru
"
(9500 t)
okrt-warsztat
"
Akashi
"
(9000 t)
Zesp bliskiego wsparcia: kontradm. Takeo Kurita
7 dywizjon krownikw - kontradm. Kurita
"
Kumano
"
- kmdr Kikumatsu Tanaka
"
Suzuya
"
-kmdr Masatomi Kimura
"
Mikuma
"
-kmdr Shakao Sakiyama
1 65
"
Mogami
"
- kmdr Akira Soji ( 1 2 400 t, dziaa: I Ox203 m_
8x1 27 mm plot; 1 2 wyrzutni torped 61 0 m_ prdko 34 w)
8 dywizjon niszczycieli: kmdr por. Nobuki Ogawa
"
Asashio
"
- kmdr por. Goro Yoshii
"
Arashio
"
- kmdr por. Hideo Kuboki ( 1 960 t, 6 armat plot
1 27 mm, 8 wyrzutni torped 61 0 mm, prdko 35 w)
tankowiec
"
Nichiei Maru
"
(7600 t)
Zesp transportowy: kontradm. Raizo Tanaka
transportowce:
"
Kiyozumi Maru
"
"
Zenyo Maru
"
"
Nr 2 Toa Maru
"
"
Argentina Maru
"
"
Brazil Maru
"
"
Azuma Maru
"
"
Keiyo Maru
"
"
Goshu Maru
"
"
Kano Maru
"
"
Hokuriku Maru
"
"
Kirishima Maru
"
"
Nankai Maru
"
patrolowce:
"
Nr l
"
"
Nr 2
"
(obydwa 1 390 t, l armata plot 1 20 m_ prdko 20 w)
"
Nr 34
"
(935 t, 2 dziaa 1 20 m_ prdko 1 8 w)
tankowiec
"
Akebono Maru
"
Zesp osony transportowcw: kontradm. Tanaka
lekki krownik
"
Jintsu
"
- kmdr Torazo Kozai (51 90 t, dziaa:
7x1 40 m_ 2x76 m plot; 8 wyrzutni torped 61 0 mm, prdko
35 w)
1 5 dywizjon niszczycieli: kmdr Shiro Sato
"
Kuroshio
"
-kmdr por. Tamaki Ugaki
1 66
"Oyashio
"
- kmdr por. Tokikichi Arima (2030 t, 6 armat plot
1 27 mm, 8 wyrzutni torped 61 0 mm, prdko 35 w)
16 dywizjon niszczycieli: kmdr Shiro Shibuya
"
Yukikaze
"
-kmdr por. Kenjiro Tobita
"
Amatsukaze
"
- kmdr por. Tameichi Hara
"
Tokitsukaze
"
-kmdr por. Giichiro Nakahara
"
Hatsukaze
"
- kmdr por. Kameshiro Takahashi (2030 t, 6 ar-
mat plot 1 27 mm, 8 wyrzutni torped 609 mm, prdko 35 w)
1 8 dywizjon niszczycieli: kmdr Yoshito Miyasaka
"
Shiranuhi
"
-kmdr por. Jisuo Akasawa
"
Kagero
"
- kmdr por. Minoru Yokoi (2030 t, 6 armat plot
1 27 H, 8 wyrzutni torped 61 0 mm, prdko 35 w)
"
Kasumi
"
- kmdr por. Kiyoshi Tomura
"
Arare
"
- kmdr por. Tomoe Ogata ( 1 960 t, 6 armat plot
1 27 mm, 8 wyrzutni torped 61 0 mm, prdko 35 w)
Grupa okrtw-baz wodnosamolotw: kontradm. Ruitaro Fujita
"
Chitose
"
-kmdr Tarohachi Shinoda ( 1 1 020 t, 4 armaty plot
1 27 mm, prdko 29 w)
Grupa lotnicza:
1 6 wodnosamolotw myliwsko-rozpoznawczych . Mitsubishi
FI M2 (
"
Pete
"
)
4 wodnosamoloty rozpoznawcze Nakajima E8N2 (
"
Dave
"
)
"
Kamikawa Maru
"
- kmdr Tarohachi Shinoda (6860 t, 2 ar
maty plot 76 mm, prdko 1 8 w)
Grupa lotnicza:
14 wodnosamolotw myliwsko-rozpoznawczych Mitsubishi
F l M2 (
"
Pete
"
)
4 wodnosamoloty rozpoznawcze Nakajima E8N2 (
"
Dave
"
)
niszczyciel
"
Hayashio
"
-kmdr Kiyoshi Kaneda (2030 t, 6 armat
plot 1 27 mm, 8 wyrzutni torped 61 0 mm, prdko 35 w)
patrolowiec
"
Nr 35
"
(935 t, 2 armaty plot 1 20 mm, prdko
1 8 w)
Zesp traowcw: kmdr Sadatomo Miyamoto
traowce:
"
Tama Maru Nr 3
"
(61 5 t, dziaa: 2x1 20 mm, l x76 mm plot;
prdko 20 w)
"
Tama Maru Nr 5
"
(620 t, dziaa: l x1 20 mm, l x76 mm plot;
prdko 20 w)
"
Shonan Maru Nr !
"
Shonan Maru Nr 8
"
(obydwa 630 t, 3 dziaa 1 20 mm, prdko
20 w)
cigacze okrtw podwodnych:
"
Nr 1 6
"
"
Nr 1 7"
"
Nr 1 8
"
(wszystkie: 485 t, l dziao 76 mm, prdko 16 w)
okrty zaopatrzenia:
"
Soya
"
"
Meiyo Maru
"
"
Yamafuku Maru
"
WYSUNITY ZESP OKRTW PODWODNYCH
Dowdca: wiceadm. Teruhisa Komatsu
Szef sztabu: kontradm. Hisashi Mito
1 67
lekki szkolny krownik
"
Katori
"
- kmdr Noboru Owada
(5890 t, dziaa: 4xl 40 m_ 2x1 27 mm plot; 4 wyrzutnie torped
533 m_ prdko 1 8 w)
5 eskadra okrtw podwodnych:
okrt-baza okrtw podwodnych
"
Yasukuni Maru
"
okrty podwodne: 1- 1 68, 1- 1 69, 1- 1 71 , 1-1 74, 1- 1 75 (1- 1 68, 1- 1 69,
1- 1 71 : 1 400/2440 t, l dziao 1 20 mm, 6 wyrzutni torped
533 m_ prdko na powierzchni 23 w, w zanurzeniu 8 w;
1- 1 74, 1- 1 75: 1 420/2560 t, l dziao 1 20 mm, 6 wyrzutni torped
533 m_ prdko na powierzchni 23 w, w zanurzeniu 8 w)
3 eskadra okrtw podwodnych: kontradm. Chimaki Kono
okrt-baza okrtw podwodnych
"
Rio de Janeiro Maru
"
(9620 t)
1 9 dywizjon okrtw podwodnych: kmdr Ryojiro Ono
okrty podwodne: 1- 1 56, 1-1 57, 1- 1 58, 1- 1 59 ( 1 635/2300 t, l dziao
1 20 m_ 8 wyrzutni torped 533 mm, prdko na powierzchni
20 w, w zanurzeniu 8 w)
30 dywizjon okrtw podwodnych: kmdr Masao Teraoka
okrty podwodne: 1- 1 62, 1- 1 65, 1- 1 66 (1- 1 62: 1 635/2300 t, l dziao
1 20 mm, 6 wyrzutni torped 533 mm, prdko na powierzchni
20 w, w zanurzeniu 8 w; 1- 1 65, 1- 1 66: 1 575/2330 t, l dziao
1 00 m plot, 6 wyrzutni torped 533 mm, prdko na powierz
chni 20 w, w zanurzeniu 8 w)
1 3 dywizjon okrtw podwodnych: kmdr Takeharu Miyazaki
okrty podwodne: 1- 1 21 , 1- 1 22, 1- 1 23 (1 1 41 / 1 768 t, l dziao
140 m_ 4 wyrzutnie torped 533 mm, 42 miny, prdko na po
wierzchni 14 w, w zanurzeniu 7 w -przebudowane na okrty
zaopatrujce na oceanie wodnosamoloty dalekiego zasigu).
1 68
Z a c z n | k 2
SKAD Si l FLOTY AMERYKASKI EJ
FLOTA PACYFIKU
Dowdca: adm. Chester W. Nimitz
1 7 ZESP OPERACYJNY -kontradm. Frank J. Fletcher
lotniskowiec
"
Yorktown
"
- kmdr Elliott Buckmaster ( 1 9 800 t,
8 armat plot 1 27 m_ prdko 32,5 w)
Grupa lotnicza -kmdr ppor. Oskar Peterson
3 eskadra myliwska -kmdr ppor. John S. Thach 25 Grumman
F4F-4
"
Wildcat
"
5 eskadra rozpoznawczo-bombowa - kpt. Wallace C. Short, jr.
1 9 Douglas SBD-3
"
Dauntless
"
3 eskadra bombowcw nurkujcych - kmdr ppor. Maxwell
Leslie 1 8 Douglas SBD-3
"
Dauntless
"
3 eskadra bombowo-torpedowa - kmdr ppor. Lance E. Massey
1 3 Douglas TBD- l
"
Devastator
"
Zesp krownikw: kontradm. William W. Smith
"
Astoria
"
-kmdr Francis W.Scanland
"
Portland
"
- kmdr Laurance T.Du Bose (obydwa 9900 t,
dziaa: 9x203 m_ 8x1 27 mm plot; prdko 32 w)
Zesp osony: kmdr Gilbert C. Hoover
2 eskadra niszczycieli:
"
Hammann
"
-kmdr por. Arnold E.True
"
Hughes
"
- kmdr ppor. Donald J. Ramsey
"
Morris
"
-kmdr por. Harry B.Jarrett
"
Anderson
"
- kmdr ppor. John K. B. Ginder
"
Russell
"
- kmdr ppor. Glenn R. Hartwig (wszystkie 1 570 t,
5 armat plot 1 27 m_ 8 wyrzutni torped 533 m_ prdko
35 w)
"
Gwin
"
- kmdr por. John M. Higgins (doczy 5 czerwca)
( 1 620 t, 5 armat plot 1 27 m_ 10 wyrzutni torped 533 m_
prdko 38 w)
1 6 ZESP OPERACYJNY -kontradm. Raymond A. Spruance
Zesp lotniskowcw: kmdr George D. Murray
"
ENTERPRISE
"
- kmdr Murray ( 1 9 800 t, 8 armat plot
1 27 mm, prdko 32,5 w)
1 69
Grupa lotnicza -kmdr ppor. Clarence W. McClusky
6 eskadra myliwska - kpt. James S. Gray 27 Grumman F4F-4
"
Wildcat
"
6 eskadra rozpoznawczo-bombowa - kpt. Wilmer E. Gallaher
1 9 Douglas SBD-3
"
Dauntless
"
6 eskadra bombowcw nurkujcych - kpt. Richard H. Best
1 8 Douglas SBD-3
"
Dauntless
"
6 eskadra bombowo-torpedowa - kmdr ppor. Eugene E. Lind
sey
1 4 Douglas TBD- l
"
Devastator
"
"
HORNET
"
- kmdr Marc A. Mitscher ( 1 9 900 t, 8 armat plot
1 27 m_ prdko 32,5 w)
Grupa lotnicza -kmdr por. Stanhope C. Ring
8 eskadra myliwska - kmdr ppor. Samuel G. Mitchell
27 Grumman F4F-4
"
Wildcat
"
8 eskadra rozpoznawczo-bombowa -kmdr ppor. F. Rodee
18 Douglas SBD-3
"
Dauntless
"
8 eskadra bombowcw nurkujcych -kmdr ppor. Robert
R. Johnson
19 Douglas SBD-2 i SBD-3
"
Dauntless
"
8 eskadra bombowo-torpedowa - kmdr ppor. John C. Waldron
1 5 Douglas TBD- l
"
Devastator
"
Zesp krownikw: kontradm. Thomas C.Kinkaid
"
New Orleans
"
- kmdr Walter S.DeLany
"
Minneapolis
"
-kmdr Frank J. Lowry
"
Vincennes
"
- kmdr Frederick L. Riefohl (wszystkie 9950 t,
dziaa: 9x203 mm, 8x1 27 m plot; prdko 32 w)
"
Northampton
"
- kmdr William W. Chandler (9050 t, dziaa:
9x203 mm, 8x1 27 m plot; prdko 32 w)
"
Pensacola
"
-kmdr Frank L. Lowe (91 00 t, dziaa: I Ox203 mm,
8x1 27 m plot; prdko 32 w)
krownik przeciwlotniczy
"
Atlanta
"
-kmdr Samuel P. Jenkins
(6000 t, 1 6 armat plot 1 27 m_ 8 wyrzutni torped 533 m_
prdko 32 w)
Zesp osony:
1 eskadra niszczycieli -kmdr Alexander R. Early
"
Phelps
"
- kmdr ppor. Edward L. Beck (1 850 t, 8 armat plot
1 27 m@ 8 wyrzutni torped 533 m_ prdko 37 w)
"
Worden
"
- kmdr ppor. William G. Pogue
"
Monaghan
"
- kmdr ppor. William P. Burford
1 70
"
Aylwin
"
- kmdr ppor. George R. Phelan (wszystkie 1 395 t,
5 armat plot 1 27 mm, 8 wyrzutni torped 533 mm, prdko
36 w)
6 eskadra niszczycieli -kmdr Edward P. Sauer
"
Balch
"
-kmdr ppor. Harold H. Tiemroth ( 1 850 t, 8 armat plot
1 27 Hg 8 wyrzutni torped 533 mm, prdko 37 w)
"
Conyngham
"
- kmdr ppor. Henry C. Daniel ( 1 500 t, 5 armat
plot 1 27 mm, 1 2 wyrzutni torped 533 mm, prdko 36 w)
"
Benham
"
-kmdr ppor. Joseph M. Worthington
"
Ellet
"
-kmdr ppor. Francis H. Gatdner
"
Maury
"
- kmdr ppor. Gelzer L. Sims (wszystkie 1 500 t,
4 armaty plot 1 27 mm, 16 torped 533 mm, prdko 36 w)
Zesp zaopatrzenia:
tankowce:
"
Cimarron
"
,
"
Platte
"
(7250 t, dziaa: I xl 27 mm,
4x76 mm; prdko 1 8 w)
niszczyciele:
"
Dewey
"
- kmdr ppor. c. F. Chillingworth, jr. ( 1 395 t, 5 armat
plot 127 mm, 8 wyrzutni torped 533 mm, prdko 36 w)
"
Monssen
"
-kmdt por. Roland N. Smoot ( 1 620 t, 5 armat plot
1 27 mm, 10 wyrzutni torped 533 mm, prdko 37 w)
ZESP OKRTW PODWODNYCH - kontradm. Robert
H. English (Pearl Harbor)
Okrty podwodne:
"
Cachalot
"
- kmdr ppor. G.A. Lewis (1 1 1 0/ 1 650 t, l dziao
76 mm, 6 wyrzutni torped 533 mm, prdko na powierzchni
1 7 w, w zanurzeniu 8 w)
"
Flying Fish
"
-kmdr ppor. G. R. Donaho (1 526/241 0 t, dziaa:
l x76 Hg I xl O2 mm lub 1 2T mm; 1 0 wyrzutni torped 533 H_
prdko na powierzchni 20 w, w zanurzeniu 9 w)
"
Tambor
"
- kmdr ppor. J. W. Murphy ( 1 475/2370 t, dziaa:
I x76 mm lub l x 1 27 mm; 10 wyrzutni torped 533 mm, prdko
na powierzchni 20 w, w zanurzeniu 9 w)
"
Trout
"
- kmdr ppor. F. W. Fenno Uw.)
"
Grayling
"
-kmdr ppor. E. Olsen Uw.)
"
Nautilus
"
- kmdr ppor. W. H. Brockman, jr. (2730/3960 t,
2 dziaa 1 52 mm, 6 wyrzutni torped 533 mm, prdko na
powierzchni 17 w, w zanurzeniu 8 w)
"
Grouper
"
- kmdr ppor. C.E. Duke ( 1 526/241 0 t, dziaa:
1 7 1
l x76 H, l x1 02 H lub 1 27 H, 1 0 wyrzutni torped 533 H,
prdko na powierzchni 20 w, w zanurzeniu 9 w)
"
Dolphin
"
- kmdr ppor. R. L. Rutter ( 1 560/221 5 t, l dziao
1 02 H, 6 wyrzutni torped 533 H, prdko na powierzchni
1 7 w, w zanurzeniu 8 w)
"
Gato
"
- kmdr ppor. W. S. Myers ( 1 526/241 0 t, dziaa:
I x76 H, I x1 02 mm lub 1 27 H, 1 0 wyrzutni torped 533 mm,
prdko na powierzchni 20 w, w zanurzeniu 9 w)
"
Cuttlefsh
"
- kmdr ppor. M. P. Hottel ( 1 1 1 0/ 1 650 t, l dziao
76 H, 6 wyrzutni torped 533 mm, prdko na powierzchni
1 7 w, w zanurzeniu 8 w)
"
Gudgeon
"
- kmdr ppor. H. B. Lyon ( 1 475/2370 t, l dziao
76 mm lub 1 27 mm, 1 0 wyrzutni torped 533 mm, prdko na
powierzchni 20 w, w zanurzeniu 9 w)
"
Grenadier
"
- kmdr ppor. W. A. Lent (jw.)
"
Narwhal
"
- kmdr ppor. C. W. Wilkins (2730/3960 t, 2 dziaa
1 52 H, 6 wyrzutni torped 533 mm, prdko na powierzchni
1 7 w, w zanurzeniu 8 w)
"
Plunger
"
- kmdr ppor. D. C. White ( 1 330/ 1 997 t, l dziao
76 H, 6 wyrzutni torped 533 mm, prdko na powierzchni
1 8 w, w zanurzeniu 8 w)
"
Trigger
"
- kmdr ppor. J. H. Lewis ( 1 526/241 0 t, dziaa:
I x76 H, l x1 02 mm lub 1 27 mm; 1 0 wyrzutni torped 533 mm,
prdko na powierzchni 20 w, w zanurzeniu 9 w)
"
Tarpon
"
- kmdr ppor. L. Wallace ( 1 31 6/ 1 968 t, l dziao
76 H, 6 wyrzutni torped 533 mm, prdko na powierzchni
1 8 w, w zanurzeniu 8 w)
"
Pike
"
-kmdr ppor. W. A. New ( l 3 1 0/ 1 934 t, l dziao 76 mm,
6 wyrzutni torped 533 mm, prdko na powierzchni 1 8 w,
w zanurzeniu 8 w)
"
Finback
"
- kmdr ppor. J. L. Hull ( 1 526/241 0 t, dziaa:
l x76 H, l x1 02 mm lub 1 27 mm; 1 0 wyrzutni torped 533 mm,
prdko na powierzchni 20 w, w.zanurzeniu 9. w)
"
Growier
"
- kmdr ppor. H. W. Gilmour (jw. )
BI BLI OGRAFIA
B a t e s o n Chester, The War with Japan, Sydney-London 1 968.
B r o w n David, Carrier Operations in World War , Vol. II,
London 1 974.
F l i s o w s k i Zbigniew, Burza nad Pacyfikiem, L I , Pozna 1 986.
F u c h i d a Mitsuo, O k u m i y a Masatake, Midway. The Batt/e
that Doomed Japan, Annapolis 1 955.
H a t t o r i Takusiro, Japonia w wajnie 1941-1945, Moskwa 1 973.
Ka r i g Walter, P u r d o n Eric, Paciic War, Midd/e Phase, in
Battle Report, Vol. III, New York 1 947.
Kr a l a Zbigniew, Kampanie powietrzne wojny wiatowej,
cz. I, Daleki Wschd, Warszawa 1 990.
M o r i s o n Samuel Eliot, History oj United States Nava/ Opera
tions in Wor/d , Vol. IV, Coral Sea. Midway and Submarine
Actions. May 1942 August 1942, Boston 1 961 .
R o w h e r Jiirgen, Die See - Lujtsch/acht bei Midway 1942,
Frankfurt am Main 1 960.
S h e r r o d Robert, History oj Marine Corps Aviation in World
War , Washington 1 952.
S m i t h Peter C. , The Battle oj Midway, London 1 976.
The Campaigns oj the Paciic War. US Strategie Bombing
Survey (Paciic). Naval Ana/ysis Division, Washington 1 946.
The Great Sea War. The Story oj Naval Action in World War ,
New Jersey 1 960.
SPI S ILUSTRACJ I
Atol Midway. Repr. z: Z. F l i s o w s k i, Burza nad Pacyfikiem, t.
l , Pozna 1 986
Admira Isoroku Yamamoto. Repr. z: M. F u c h i d a, M. O k u
m i y a, Midway. The Battle that Doomed Japan, Annapolis
1 955
Sztab Poczonej Floty na pokadzie
"
Yamato
"
(szsty od lewej
siedzi dowdca - amira I. Yamamoto). Tame
Wiceadmira Chuichi Nagumo. Repr. z: S. E. M o r i s o n, His
tory oj United States Naval Operations in World , Vol. IV,
Coral Sea, Midway and Submarine Actions. May 1942 -
August 1942, Boston 1 961
Wiceadmira Nabutake Kondo. F u c h i d a, O k u m i y a, op. cit.
Wiceadmira Kakuji Kakuta. Tame
Kontradmira Tamon Yamaguchi. Tame
Superpancernik
"
Yamato
"
- okrt fagowy Poczonej Floty.
Tame
Lotniskowiec
"
Soryu
"
. Tame
Lotniskowiec
"
Hiryu
"
. Tame
Wodnosamolot rozpoznawczy Nakajima E8N2 (
"
Dave
"
). Tam
e
Samolot bombowo-rozpoznawczy Yokosuka D4Yl (
"
ludy
"
).
Tame
laposki transportowiec wypeniony piechot wyznaczon do
inwazji na Midway. Tame
Bitwa na Morzu Koralowym. Ponie lotniskowiec
"
Lexington
"
.
M o r i s o n, op. cit.
Admira Chester W. Nimitz. Tame
Kontradmira Frank l. Fletcher. Tame
Kontradmira Raymond A. Spruance. Tame
Sztab zespou lotniskowcw wiceadmiraa W. F. Halseya przejty
w bitwie o Midway przez kontradmiraa R. A. Spruance'a.
Obok wiceadmiraa Halseya stoi szef sztabu komandor Miles
Browning (w skrzanej kurtce, z papierosem). Tame
1 74
Lotniskowiec
"
Enterprise
"
. Tame
Lotniskowiec
"
Hornet
"
. Tame
Lotniskowiec
"
Yorktown
"
remontowany po bitwie na Morzu
Koralowym. F I i s o w s k i, op. cit.
Samoloty bombowo-torpedowe Douglas TBD- I
"
Devastator
"
na
pokadzie lotniskowca
"
Enterprise
"
. F u c h i d a, O k u m i y a,
op. cit.
Bombowiec nurkujcy Douglas SBD-3
"
Dauntless
"
. Repr. z:
Z. Kr a I a, Kampanie powietrzne wojny wiatowej, cz. I,
Daleki Wschd, Warszawa 1 990
Samolot myliwski Grumman F4F-4
"
Wildcat
"
. Tame
Samolot bombowo-rozpoznawczy Vought SB2U-3
"
Vindicator
"
.
M o r i s o n, op. cit.
SS
"
Northwestern
"
wyrzucony na pla w Dutch Harbor w wyni
ku ataku bombowego japoskiego lotnictwa pokadowego.
Tame
Lotniskowiec
"
Soryu
"
manewruje starajc si unikn trafenia.
Tame.
Makieta obrazujca ataki amerykaskich bombowcw na lotnis
kowce
"
Akagi
"
,
"
Kaga
"
i
"
Soryu
"
. F u c h i d a, O k u m i y a,
op. cit.
Poary na
"
Yorktownie
"
. Tame
Zniszczenia na lotniskowcu
"
Hiryu
"
. Tame
Reprodukcja obrazu
"
Ostatnie chwile kontradmiraa Tamona
Yamaguchi
"
. Tame
Zniszczenia na krowniku
"
Mikuma
"
. M o r i s o n, op. cit.
SPI S MAP
l . Bitwa na Morzu Koralowym, 4-8 maja 1 942 r.
2. Japoski plan operacji midwaysko-aleuckiej
3. Amerykaski plan obrony Midway
4. Uderzenie japoskiego lotnictwa pokadowego na Midway
i ataki samolotw na lotniskowce japoskie, 4 czerwca rano
5. Ataki amerykaskiego lotnictwa pokadowego na lotniskowce
japoskie, 4 czerwca godz. 9.26- 1 0.30
6. Odlegoci pomidzy zespoami foty, 4 czerwca godz. 1 9. 1 5.
SPI S TRESCI
Wstp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
SYTUACJA STRATEGICZNA NA OCEANIE SPO
KOJNYM WIOSN 1 942 ROKU
Rezultaty pocztkowego okresu wojny na Pacyfiku . . . . . . . . . 5
Japoskie plany operacji zaczepnych. Geneza planu inwazji
na Midway . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 0
Amerykaska koncepcja obrony strategicznej i prby prze-
chodzenia do dziaa zaczepnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
Bitwa na Morzu Koralowym i jej wpyw na przebieg
operacji na Midway i Aleuty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
PRZYGOTOWANIA STRON DO BITWY O MIDW A Y
Obiekty ataku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
Japoski plan operacji na Midway i Aleuty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
Amerykaski plan i przygotowania obronne .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
Wyjcie okrtw na pozycje wyjciowe u . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
PRZEBIEG BITWY O MIDWA Y
Pierwsza faza bitwy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
Druga - rozstrzygajca faza bitwy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
Trzecia - zamykajca faza bitwy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1 3
FINA
Odwrt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
Dziaania w obszarze Aleutw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
Bilans . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 48
Zaczniki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 59
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 72
Spis ilustracji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 73
Spis map . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . u . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 74
o
w
a

I
r
l
a
n
d
i
a

_

J
A
P
0

5
M

2
l
5
P
0
r

B
u
k
a

y

s

/
0
h
r

,
e
.

y

o

J
A
P
0

5
8
/
'

0
.

e
u
'

.
.

a

2
l
5
P

0
l
5
A
4
l
0
h
r

7

-
_
,

0
0
'
0

:
.S
a
n
l
a

/

t

"
.

N
o
w
a

'
s
a
b
e
l

,
w
'
Y

r
,

,
a
n
d

J
A
P
0
4
5
8
/

2
l
5
P

G
e
O
r
9
1
a

O

0
5

0
4
r

y

D

e
n
.
.

d
/
a
r
k

R
e
n
d
o
v
8

.
.
.
.
.

'

.
.
.

@
_

i

.

.
.

~
-

1
.
S
p
o
t
k
a
n
i
e

z
e
s
p
o

w

l
o
t
n
i
s
k
o
w
c

w

a
m
e
r
.

"
L
e
x
i
n
g
t
o
n
"

i

.
..

Y
o
r
k
t
o
w
n
"

2
.

A
t
a
k

a
m
e
r
.

s
a
m
o
l
o
t

w

n
a

j
a
p
.

z
e
s
p

o
s
l
o
n
y

i

z
a
t
o
p
i
e
n
i
e

l
o
t
n
i
s
k
o
w
c
a

.
S
h
o
h
o

7
.
0
5

g
o
d
z
.

1
1
.
5
0

3
.

Z
a
t
o
p
i
e
n
i
e

n
i
s
z
c
z
y
c
i
e
l
a

R
S
i
m
s
"

p
r
z
e
z

s
a
m
o
l
o
t
y

j
a
p
.

7
.
0
5

g
o
d
z
.

1
2
.
3
0

4
.

B
i
t
w
a

p
o
w
i
e
t
r
z
n
a

7
.
0
5

g
o
d
z
.

1
4
.
2
5

5
.

A
t
a
k

s
a
m
o
l
o
t

w

j
a
p
.

i

c
i

k
i
e

u
s
z
k
o

d
z
e
n
i
e

l
o
t
n
i
s
k
o
w
c
a

"
L
e
x
i
n
g
t
o
n
"

6
.

A
t
a
k

s
a
m
o
l
o
t

w

a
m
e
r
.

i

u
s
z
k
o
d
z
e
n
i
e

l
o
t
n
i
s
k
o
w
c
a

"
S
h
o
k
a
k
u
"

M

,
,
L
E
X
|
S
b
T
U
N

V
A
P
A

0
I
0
j
!
I

a

C
r
;
s
l

b
a
l

H

I
|

|
0
t
Y

A
M
|
0
Y
K
A

K
|
|

7
.

Z
a
t
o
p
i
e
n
i
e

l
o
t
n
i
s
k
o
w
c
a

"
L
e
x
i
n
g
l
o
n
"

8
.
0
5

g
o
d
z
.

1
9
.
5
6

8
.

Z
a
t
o
p
i
e
n
i
e

z
b
i
o
r
n
i
k
o
w
c
a

"
N
e
o
s
h
o
"

p
r
z
e
z

s
a
m
o
l
o
t
y

j
a
p
,

7
.
0
5

w
y
s
p
y

o
k
u
p
o
w
a
n
e

p
r
z
e
z

J
a
p
o
n
i

B
I
T
W
A

N
A

M
O
R
Z
U

K
O
R
A
L
O
W
Y
M

4

m
a
j
a

1
9
4
2

r
.

Z
r
o
d

o
:

E
.

K
O
S
I
a
r
z
.

B
i
t
w
y

m
o
r
s
k
i
e
,

G
d
a
n
s
k

1
9
7
3

1
0
0

2
0
0

3
0
0

4
0
0

k
m

a
r
'

o
o
a

(
U
S
A
)

o

I

!
J
a
p
.
)

U
h
t
h
l

y

4
A
0
0
M
0

f
A
M
A
M
0
|
0

g
]

l
@

y

o

,

.
a

.
t

^
"

~
~

~
~
*
J

r
u
s

.
.

~
~
~

_
~
p
0
4
0
0

(
,

/

o

L

.

,
/

,

o
a
7
o

-
:
-
:

W
a
k
e

J
U
S
A
)

\
\
c

H
a
w
a
i

g
-
/

-
.
/
;

(
l
a
p
.
)

I

i

c

.
e

'

1
o

:
:
o

(
U
S
A
)

!
A
P
C

S
K
|

P
|
A
N

C
P
E
P
A
C
!
|

H
|
0
W
A
Y
S
K
C
-
A
|
E
U
C
K
|
E
1

.

z
e
s
p
o

y

P
o

c
z
o
n
e
j

F
l
o
t
y

r
e
j
o
n
y

z
e
s
r
o
d
k
o
w
a
n
i
a

,
-
\

i

w
y
c
z
e
k
i
w
a
n
i
a

z
e
s
p
o
t

w

,

.
.
f
l
o
t
y

p
o
z
y
c
j
e

o
k
r

w

p
o
d
w
o
d
n
y
c
h

o
b
s
z
a
r

k
o
n
t
r
o
l
o
w
a
n
y

p
r
z
e
z

_

J
a
p
o
r
c
z
y
k

w

w

1
9
4
2

r
.

(

c
z
n
i
e

z

m
e
t
r
o
p
o
l
i

)

O

4
0
0

8
0
0

1
2
0
0

1
6
0
0

k
m

,

,

,

,

r

~
~

~
~

~
~
~
~

A
/
=
c
k
=

I

e

W

t

y

-
.

:
:

Y
a
p

F
:
y
-

O
O
^
m
_

1
/
;
p
J

o

l
/
a
p
,
)

I
l

A
&
I
C
u
S

l
U

A
)

.
.

(
U
S
A
)

&

&

K
&

I
S
K
&

.
-
I

,

'
.
'

.

J
8
|
0

A
|
6

.
..
"

/
.
`

|
u
t
c
8
|
k

'
-
-
*

y

_
s

k
0
A
8
c
|

,

y

I

/

'

\

/

"

'

/

'

/

<


F

A
)

"
J
'

J
o
h
n
S
l
o
n

H
a
w
s
l

A
1

A
H
E
P
Y
K
A

S
K
|

P
L
A
N

C
6
P
C
N
Y

H
|
0
w
A
Y

.

z
e
s
p
o
t
y

o
p
e
r
a
c
y
j
n
e

F
l
o
t
y

P
a
c
y
f
i
k
u

,
-
,

r
e
j
o
n
y

z
e

r
o
d
k
o
w
a
n
i
a

i

w
y

,
.
.
c
z
e
k
i
w
a
n
i
a

z
e
s
p
o

w

f
l
o
t
y

p
r
z
e
c
e
l
o
w
a
n
i
e

s
a
m
o
l
o
t

w

w
s
p
a
r
c
i
a

l
o
t
n
i
c
z
e
g
o

n
a

M

i
d
w
a
y

s
e
k
t
o
r

r
o
z
p
o
z
n
a
n
i
a

l
o
t
n
i
c
t
w
a

M

z

M
i
d
w
a
y

p
o
z
y
c
j
e

o
k
r

w

p
o
d
w
o
d
n
y
c
h

p
r
z
e
w
i
d
y
w
a
n
e

k
i
e
r
u
n
k
i

n
a
t
a
r
c
i
a

f
l
o
t
y

j
a
p
o
r
s
k
i
e
j

o
b
s
z
a
r

k
o
n
t
r
o
l
o
w
a
n
y

p
r
z
e
z

J
a
p
o
l
i
c
z
y
k

w

w

i
s
+
:

c
z
n
i
e

z

m
e
t
r
o
p
o
l
i

+
_
e

a
_
e

i
:
_
e

i
s
_
e
e

k
m

U
D
E
R
Z
E
N
I
E

J
A
P
O

S
K
I
E
G
O

L
O
T
N
I
C
T
W
A

P
O
K

A
D
O
W
E
G
O

N
A

M
I
D
W
A
Y

I

A
T
A
K
I

S
A
M
O
L
O
T

W

Z

M
I
D
W
A
Y

N
A

L
O
T
N
I
S
K
O
W
C
E

J
A
P
O

S
K
I
E

4

c
z
e
r
w
c
a

r
a
n
o

V
A
P
A

r
e
j
o
n

b
i
t
w
y

p
o
w
i
e
t
r
z
n
e
j

m
i

d
z
y

m
y

l
i
w
c
a
m
i

z

M
i
d
w
a
y

i

j
a
p
o
r
i
s
k
i
m
i

m
y

l
i
w
c
a
m
i

o
s

o
n
y

7

s
e
k
t
o
r

r
o
z
p
o
z
n
a
n
i
a

p
o
w
i
e
t
r
n
e
g
o

j
a
p
o
r
s
k
i
c
h

s
a
m
o
l
o
t

w

r
o
z
p
o
z
n
a
w
c
z
y
c
h

S
B

s
a
m
o
l
o
t
y

b
o
m
b
o
w
e

S
T

s
a
m
o
l
o
t
y

t
o
r
p
e
d
o
w
e

S
M

s
a
m
o
l
o
t
y

m
y

l
i
w
s
k
i
e

ATAKI AMERYKASKI EGO LOTNI CTWA POKADOWEGO
NA LOTNI SKOWCE JAPOSKI E
4 czemca godz. 9.2~ 1 0.30
O
NAdM
C
09.26

txt|st-
, axt
!4so
-i s g

.
`
txt st-i1sv

~txt|st
`
-Js
1
,axt-

J

A A
5 I
U
na Midway
HAPA 5
FhbNLL
h
U
J
A 7
1. Kierunek odchodzenia zespou lotniskowcw
wiceadmi ,aa Nagumo
2. Kierunki poszukiwa eskadr bombowych
i myl i wcw z lotniskowca ,Hornet'
3. Atak eskadry torpedowo-bombowej z lotni skowca
,Hornet'
4. ,Bdzenie' eskadry myl i wskiej z l otni skowca
,Enterprise'
5. Atak eskadry torpedowo-bombowej z lotniskowca
,Enterprise'
6. Kierunki poszuki wa i atak eskadr bombowych
z lotni skowca I ,Enterprise' na l otni skowce
japoski e-,Kaga' i ,Akagi'
7. Atak eskadry torpedowo-bombowej z lotniskowca
,Yorktown'
a. Atak eskadry bombow.:w nurkujcych
z lotniskowca ,Yorktown' na japorski
lotniskowiec ,Soryu'
SB - samol oty bombowe
ST - samol oty torpedowe
SM - samoloty myl i wski e
M
A

8
A

,
s
c

O
w
a
)

\
8
0
r
A

O
0
|

C
|

O
M
|

0
Z
Y

A
M
|

|
O
1
Y

4

C
2
8
r
w
C

g
o
O
2

.
1

Atol Midway
Admiral
Isoraku Yamamoto
t
E
c
<
c
<
>

1
<
Wiceadmira
Chui chi Nagumo
Wiceadmi ra
Nobutake Kondo
Wiceadmira
Kakuji Kakuta
Kontradmira
Tamon Vamaguchi
Superpancernik
"
Yamato
"
-okrt flagowy Polconej Floty
Lotniskowiec
"
Soryu"
Lotniskowiec
"
Hiryu
"
Wodnosamolot
rozpoznawczy
Nakajima EBN2
(
"
Dave
"
)
Samolot bombowo-rozpoznawczy Yokosuka D4Y1 (
"
Judy
"
)
Japosi transportowiec wypeniony piechot wyznaczon do inwazji
na Mi dway
Bitwa na Morzu Koralowym. Plonie lotniskowiec
"
Lexington
"
Admira
Chester W. Ni mitz
Kontradmira
Frank Fetcher
Kontradmira
Raymond A. Spruance
S
z
t
a
b

z
e
s
p
o

u

l
o
t
n
i
s
k
o
w
c

w

w
i
c
e
a
d
m
i
r
a

a

W
.
F
.

H
a
l
s
e
y
a

p
r
z
e
j

t
y

w

b
i
t
w
i
e

o

M
i
d
w
a
y

p
r
z
e
z

k
o
n
t
r
a
d
m
i
r
a

a

S
p
r
u
a
n
c
e
'
a
.

O
b
o
k

w
i
c
e
a
d
m
.

H
a
l
s
e
y
a

s
t
o
i

s
z
e
f

s
t
a
b
u

k
o
m
a
n
d
o
r

M
i
l
e
s

B
r
o
w
n
i
n
g

(
w

s
k

r
z
a
n
e
j

k
u
r
t
c
e

z

p
a
p
i
e
r
o
s
e
m
)

Lotniskowiec
"
Enterprise
"
Lotniskowiec
"
Hornet"
Lotniskowiec
"
Yorktown
"
remontowany po bitwie na Morzu Koralowym
Samoloty bombowo-torpedowe Dougl as TBD- 1
"
Devastator
"
na po
kladzie lotniskowca
"
Enterprise
"
Bombowiec nurkujcy Dougl as SBD-3
"
Dauntles
"
Samolot myliwski Grumman 44
"
Wi l dcat
"
Samolot bombowo- rozpoznawczy Vought SB2U-3
"
Vindicator
"
"
Northwestern"
wyrzucony na pla
w Dutch Harbor w wy
ni ku ataku bombowego
japoskiego lotnictwa
pokladowego
Lotniskowiec
"
Soryu"
ostro manewruje stara
jc si uni kn trafi eni a
Maki eta obrazujca a
taki amerykaskich
bombowcw na lotni
sowce
"
Akagi
"
,
"
Ka
ga" i
"
Soryu"
Poary na
"
Yortkowni e
"
Zniszczeni a na
lotniskowcu "Hiryu
"
Reprodukcja obrazu
"
Ostatni e chwi l e kontradmirala Tamona Yamagu
chi "
Zniszczenia na krowni ku
"
Mi kuma
"
HISTORYCZNE
BITWY
... 4 czerwca, godz.
10.25 a 10.30, w
niewiele ponad 200 mil
na zachd od
Midway, do pierw-
szego wielkiego dramatu
w drugiej
wojnie Utrata
trzech lotniskowcw wraz
z
nych na nich samolotw
i ich na
pozycji przegranej. Nigdy
przedtem ani potem w
zaledwie
minut, kiedy lotniskowce
trafione
ma bombami, nie
wynik jednej
z bitew mor-
skich ...
DiGG
fl
20 II