Vous êtes sur la page 1sur 55
YENI TIP TARIHI ARAS$TIRMALARI THE NEW HISTORY OF MEDICINE STUDIES Cobanoglu G.,Yavuz M. 2003. Typ Tarihinde Likenlerle Teds ‘ent Tip Tarihi Arasturmalan 9:37-90. TIP TARIHINDE LIKENLERLE TEDAVI Giilsah COBANOGLU! - Mustafa YAVUZ? Lichens in the History of Medicine Lichens are the symbiotic organisms producing unique secondary compounds that provide medicinal benefits, The purpose of this study is to determine the use of lichens in the history of Turkish medicine. Lichens have been given several Turkish names such as liverworts, stone mos- ses, tree moss or oak moss all referring to lichens and sometimes used instead of each other. In old medical literature, some Arabic words such as “hazaz”, “seyb” and “usne” have been met re- ferring to the word “lichen”. The etymological view of these words and the manner of uses in the history of Turkish medicine, particularly in the written works of Ebubekir Zekeriya Razi (Rhazes) and ibn-i Sina (Avicenna) were investigated. The old and new editions of El Kanun fi't-Tibb; the hand-written copies (manuscripts) in Siileymaniye Library, the printed editions, translated editions of Ottoman and Turkish (today) language were examined comparatively. In five different sections of El Kanun fi't-Tibb, various uses of lichens were reached under the name of “ugne” and “oak moss” separately or together. Key words: Lichens, Turkish Medicine History, Ibn-i Sina. Anahtar Kelimeler: Likenler, Tiirk Tip Tarihi, Ibn-i Sina. likenlere “Terrikol”, agaclar, karayo- iris Likenler, alg ile mantar hiicreleri- nin morfolojik ve fizyolojik olarak simbiyotik (ortak yasam) birliktelikle- ri sonucu olusan yeni organizmalardir. Dig goriiniisleri bakimindan ne alglere ne de mantarlara benzerler. Dals1, (Se- kil 1, Usnea florida) Kabuksu, (Sekil 2, Lecanora argentata) ve Yapraksi (Sekil 3, Xanthoria parietina) olmak iizere iig tipte incelenen likenler, Uze- rinde yasadiklari substrata gore ise yi- ne tig gruba ayrilirlar; Tas, duvar, be- ton vs. tizerinde yasayan likenlere “Saksikol”, toprak yiizeyinde yasayan sunlari hatta bir baska liken tizerinde yagayan likenlere de “Epifitik” liken- ler denir. jg6) ' Yd. Dog. Dr.. Marmara Universitesi, Fen-Edebiyat Fakiltesi Biyoloji Béltimt, Géztepe Kampust, Kadi ky. e-pasta: gcoban@ marmara.edu.tr ? Biyoloji Ogretmeni, Kaynarca Sevket Sabanci Lisesi, Pendik. e-posta: mustafay007@hotmail.com Sekil 3 A. LIKENLERIN ONEMi: 1. Biyolojik indikatérler Likenler hava kirliligine olan du- yarliliklari nedeniyle yasadiklar: bél- genin kirlilik derecesini gosteren indi- katér gérevi goriirler. Likenler yuksek bitkiler gibi kik, gvde, yaprak gibi organlara sahip olmadiklari igin kirle- ticileri de nem ve yagmur sulan ile birlikte tallus yiizeyleriyle emerler. Hava kirliligi konsantrasyonu yiiksek olan bélgelerde bazi tirler (6zellikle dalsilar ve bazi yapraksilar) hemen or- tadan kalkar ve onlarin yerini daha da- yanikhi kabuksu tiirler alir. Liken tir- lerinin dagilmiyla bir bélgenin hava kirliligi derecesini Slgmek _miimkiin olabilmektedir. YENI TIP TARIH] ARASTIRMALARI - 9, 2003 2. Liken Kimyasi ve Onemli Kullanim Alanlarn Likenler alg ve mantar partnerleri- nin ayr1 iken iiretemedikleri, yalnrzca liken olusturduklarinda fizyolojik bir- liktelikleri sonucu iirettikleri ve gogu asit dzellikte oldugundan “liken asitle- ri’ de denilen 600 kadar sekonder bi- lesige sahiptir. Bu maddelerden parfii- meri, boya ve kimya endistrilerinde oldugu kadar tip ve eczacilikta da ya- rarlanilmaktadir. Ornegin Roccella tiir- lerinden kimyada kullanilan kirmizi turnusol boyasi ve orsey isimli mor boya maddeleri elde edilir. Cladonia rangiformis’den etil alkol elde edil- mektedir. Usnea tiirlerinin antibakteri- yel etkileri saptanmistir ve usnik asit- ten antiseptik kremler yapilmaktadir. Ayrica antifungal, antikanserojen ve antiviral etkileri de tespit edilmi: Kuzey Avrupa iilkelerinde ren ge: nin besinini olusturan Cetraria islan- dica’nm gaymin eskiden beri dksiirii- &e iyi geldigi bilinmektedir. Fransa ve Yugoslavya'da yilda tonlarca toplanan Evernia prunastri ve Pseudevernia furfuracea’dan makyaj pudrasi yapi- muinda yararlanilmaktadir. Mannit ba- kimindan zengin olan Lecanora escu- tenta, Manna Likeni olarak bilinir, Asya iilkeleri ve Arabistan'da ekmek unu yapiminda ve develerin besini olarak kullanilmaktadir. 3. Likenler Oneii Bitkiler Likenler ekolojik siiksesyonda 6n- ci bitkilerdir. Tutunduklar kayalani salgiladiklari maddelerle yavas yavas pargalayarak kaya Uzerinde ince bir toprak tabakasi olustururlar. Daha

Vous aimerez peut-être aussi