No contexto du utuul lodudu, o sistenu internucionul pussu por crise de estruturu en que puses enerqentes, cono rusil e Chinu, udquiren nuior inlunciu relutivu !"#$%$!"# os puses desenvolvidos. A uscensuo do peril internucionul do rusil, por exenplo, nuo consequnciu upenus de 'novinentos sistni cos', nus du evoluuo socioeconnicu dons ticu. Aln disso, u elevuuo do peril internucionul do pus e de outros puses enerqentes pernitiu u ornuuo de !'$!)*!+ ou %,!'$-./+ entre eles, con o intuito de increnentur 'o poder de burqunhu e contrubulunceur u uqendu dus nues desenvolvidus' (lununzini [unior `O1c, pp. 1GO1G1). Nus rodudus de neqociuuo unteri ores u de Lohu, cono nu lodudu Uruquui, o rusil u recorriu u coulizes, u exenplo do 0#&1, 3/ 4!$#)+, puru reivindicur uspectos relucionudos uo interesse nucionul en conunto con puses que tinhun interesses sinilures, desenvolvidos e en desenvolvinento. Con o desenvolvinento socioeconnico brusileiro e u nelhoru du inuqen internucionul do pus u purtir do qoverno Lulu, o rusil coneou u utuur de nodo nuis proutivo cono 'enpreendedor poltico' du uuo conuntu de Lstudos periricos, nesno que houvesse pressuo contruriu de puses desenvolvidos (lununzini [unior `O1c, p. 1G1). Nesse cenurio, o rusil e u lndiu liderurun u criuuo do 0567 %,8/#%$!', coulizuo substunciul puru u uscensuo do peril brusileiro no processo neqociudor du OMC. Le ucordo con o MlL (`O1O): Por Lieqo Aruuo Cunpos 1, ` 1. Mestre en Cincius Sociuis. Anulistu du Superintendnciu de lelues lnternucionuis du Aqnciu Nucionul de Aviuuo Civil (Anuc). Couutor do livro: CAMPOS, Lieqo Aruuo, TA\OlA, lubiuno. Lireito lnternucionul: publico, privudo e conerciul. Coleuo Sinopses [urdicus. ` ediuo. Suo Puulo: Suruivu, `O1c. `. Lste urtiqo de responsubilidude exclusivu do uutor e nuo representu o ponto de vistu du Anuc. c. \er puqinu oiciul do Ministrio dus lelues Lxteriores do rusil (MlL): http://www.itunurut,.qov.br/tenus/tenus nultiluteruis/desenvolvinentoconerciointernucionuleinuncus/orqunizucuonundiuldoconercio/rodududohuduonc/view &'##' #')*"+,- . /,+.+. ,01'*"!. 2,33"$ 4"3 *.)*, 56.)*, 7,##8!'9 .# +"#*,3:;'# 56' 73'!.9'2'< ), 2,<=32", .4382,9.- 2,< . '9"<").:>, +,# #60#8+",# % '?7,3$ *.:>,- 3'+6:>, #60#*.)2".9 ' +"#2"79").$ <')*, +,# #60#8+",# % 73,+6:>, @.7,", ")*'3),A- .9=< +' <.",3 .2'##, .,# <'32.+,#B &, 2')C3", .*6.9 +' 23"#' '2,)D<"2. ' 2,)#'56')*' .6<')*, +.# 73'##;'# 73,*'2",)"#*.#- . 2,)296#>, +. /,+.+. *,3).$#' .")+. <."# )'2'##C3".- 7,3 E,3*.9'2'3 . 23'+"0"9"+.+' +. FGH ' +, #"#*'<. <69*"9.*'3.9 +' 2,<=32",B c 12 O 0567 %,8/#%$!' buscu resultudos concretos nos (#9+ 1$'!#/+ principuis du lodudu Lohu: i) !%/++, ! 8/#%!3,+ (reduuo de turius uplicudus us inportues), ii) /'$8$)!*:, 3,+ +&;+<3$,+ = />1,#(!*:,, e iii) #/3&*:, 3,+ +&;+<3$,+ = 1#,3&*:, $)(/#)!? Sequndo o MlL (`O1O), Percebese, toduviu, que us coulizes nuo siqniicun voz unssonu quunto u tenus trutudos nu OMC. uunto uo O`O conerciul, u tenuticu uqrcolu levou u diverqncius entre os puses dessu coulizuo nu use inul du reuniuo ninisteriul de Oenebru, en `OOo. lndiu e Chinu queriun (#!(!8/)(, /+1/%$!' / 3$@/#/)%$!3, puru os puses en desenvolvinento, pelu ticu du sequrunu ulinentur. Puru ussequrur u unidude do O`O conerciul, o rusil, cono espcie de 7.I<.#*'3, tentou neqociur o qruu de deesu de sulvuquurdus puru produtos uqrcolus e u deiniuo de produtos especiuis puru puses en desenvolvinento, unu vez que lndiu, Chinu e outros inteqruntes do O`O conerciul tn inpor tunte nercudo uqrcolu de subsistnciu que poderiu ser seriunente uetudo por uberturu unplu e qerul do setor uqrcolu, deendidu por rusil e Arqentinu. A discordnciu quunto uo qruu de uberturu dos nercudos uqrcolus e u questuo dus sulvuquurdus puru produtos uqrcolus orun os pilures do dissenso dentro do O`O conerciul nu reuniuo ninisteriul de ulho de `OOo, quundo essu coulizuo nuo loqrou ornur propostu conuntu, sendo que o rusil 'nuo uderiu u propostu du 1. lununzini [unior (`O1c, p. 1G`) explicitu que o pu,nuster o Lstudo que uceitu purcelu nuior dos custos de inteqruuo. At ulho de `OOo, o rusil utuuvu cono pu,nuster no O`O conerciul. H3".+, '< JK +' .4,#*, +' JKKL- %# !=#7'3.# +. /'6)">, G")"#*'3".9 +' H.)2M)- , N$JK- 2,,3+').+, 7'9, O3.#"9- .E"3<,6$#' 2,<, 6< +,# 4367,# <."# ")E96')*'# ).# )'4,2".:;'# .4382,9.# +. F34.)"P.:>, G6)+".9 +, H,<=32",B F .4367.<')*, E," 9.):.+, 2,< , ,01'*"!, +' 7D3 .# 56'#*;'# .4382,9.# ), 2')*3, +. /,+.+. +, Q'#')!,9!"<')*,- 0'< 2,<, +' 3'#"#*"3 . 56."#56'3 *')*.*"!.# +' 3'+6:>, +' #'6 )8!'9 +' .<0":>,- #,03'*6+, ),# *'<.# +' ")*'3'##' ,E')#"!, +,# 7.8#'# '< +'#')!,9!"<')*,B Q'#+' ')*>,- , 4367, 2,)#'46"6 2,)#,9"+.3$#' 2,<, 6< +,# .*,3'# 2')*3."# +, 73,2'##, )'4,2".+,3- .")+. 56' +".)*' +' *')*.*"!.# +' '3,#>, +' #6. 0.#' +' .7,",B R 9"+'3.):. 03.#"9'"3. ), N$JK *3,6?' 3'*,3),# 2,)#"+'3C!'"# ., 7'3E"9 )'4,2".+,3 +, 7.8#- 56' 7.##,6 . E.P'3 7.3*' +, )M29', +' *,<.+. +' +'2"#;'# +. /,+.+. Q,S. ' '#*.3 73'#')*' '< +"!'3#,# 4367,#- +' 2,<7,#":>, ' E,3<.*, !.3".+,#B T< *,+,# '##'# 4367,#- , O3.#"9 .*6,6 +' E,3<. *3.)#7.3')*' ' '< #")*,)". 2,< ,# .)#'",# ' '?7'2*.*"!.# +,# 7.8#'# +, 4367,B T<0,3. , #'*,3 .4382,9. *')S. 7.3*"2"$ 7.:>, ' 7'#, +"E'3')2".+,# ).# '?7,3$ *.:;'# ' 73,+6:>, ")*'3). +,# 7.8#'# +, N$JK- #'6# G'<03,# 2,")2"+'< #,03' , 'E'"*, +"#*,32"!, +,# #60#8+",# ' . )'2'##"+.+' +' 3'+6P"$9,#- +' <,+, . 7'3<"*"3 56' ,# 7.8#'# '< +'#')!,9!"$ <')*, 7,##.< .73,!'"*.3 79').<')*' +' #6.# !.)*.4')# 2,<7.3.*"!.#B H,)2,3$ +.<- .")+.- 56' , 26<73"<')*, +, <.)+.*, .4382,9. = '##')2".9 7.3. 4.3.)*"3 *3.*.<')*, .+'56.+, % +"<')$ #>, +, +'#')!,9!"<')*, +. /,+.+. Q,S.B R7'#.3 +' . E,3<.:>, +' 2,.9"P;'# +' 7.8#'# '< +'#')!,9!"<')*, )>, #'3 .94, 73,73".<')*' ),!, ).# )'4,2".:;'# 2,<'32"."# <69*"9.*'3."#- , N$JK 2,)#'46"6 2,)#,9"+.3$#' 2,<, .*,3 73,7,#"*"!, 2')*3.9 ).# *3.*.*"!.# .4382,$ 9.# +. /,+.+. Q,S. +. FGHB R <.",3". +.# 73,7,#":;'# +, 4367, E," ")2,37,$ 3.+. % .356"*'*63. +. )'4,2".:>,- ),# #'6# *3U# 7"9.3'# @.2'##, . <'32.+,#- .7,", ")*'3), ' #60#8+",# % '?7,3*.:>,AB R 3'9'!V)2". +, 4367, .##')*.$#' ). #6. 3'73'#')*.*"!"+.+' '< *'3<,# +' 7,76$ 9.:>, ' 2,<=32", <6)+"."#W , .4367.$ <')*, 3'73'#')*. XKY +. 7,769.:>, 363.9- JZY +. 73,+6:>, .4382,9.- JXY +.# '?7,3*.:;'# ' Z[Y +.# "<7,3*.:;'# <6)+"."#B F N$JK 2,)#*"*6" '9'<')*, E6)+.<')*.9 +. '#*3.*=4". 03.#"9'"3. ). FGH ' 3'73'#')*. '!,96:>, ), <,+, +' )'4,2".3 +.56'9. ")#*"*6":>,B \'9. 73"<'"3. !'P ). S"#*]3". +. FGH- 6< .4367.<')*, +' 7.8#'# '< +'#')!,9!"$ <')*, 2,)*3"06"6 ' .9*'3,6 +'2"#"!.<')*' . )'4,2".:>, +' +,26<')*, 2,<79'?, ' .03.)4')*' 56' +'E")' ,# 2,<73,<"##,# 2')*3."# 56' 3'#69*.3".< +' 6<. /,+.+. +' )'4,2".:;'# 2,<'32"."# <69*"9.*'3."#B F N$JK <,+"E"2,6 . 4',43.E". +. )'4,$ 2".:>, 2,<'32".9- ' #6. E,3<. +' .*6.:>, 2,)#*36*"!. ' ')4.1.+. 3'73'#')*. '?'<$ 79, 7.3. ,6*3,# .4367.<')*,# +' 7.8#'# '< +'#')!,9!"<')*, '< ,6*3,# E,3,# <69*"9.*'3."#B 1 13 G lndiu, du Chinu e du lndonsiu e uceitou ucordo que nuo previu us protees denundudus pelos indiunos' (lununzini [unior `O1c, p 11b). Conirnuse, ussin, que us neqociues du lodudu Lohu nuo se resunen u unu sinples oposiuo entre puses desenvolvidos e en desen volvinento. Sequndo Huroldo lununzini [unior (`O1c, p. 11G), nu OMC, 'u utuuuo en conunto quundo os interesses nuo suo totulnente conver qentes possvel principulnente nos estuqios iniciuis e internediurios du neqociuuo', nus, nus uses inuis, quundo se deven ussinur conpronissos, 'os puses tenden u sequir nuis diretunente us suus preerncius tinus e us denundus dos seus utores donsticos'. Outrus coulizes existen sob o escopo du lodudu Lohu, uln do O`O uqrcolu ou O`O conerciul. O rusil uz purte do Nunu11, criudo nu leuniuo Ministeriul de Honq Konq (`OOb), uburcundo puses cono rusil, Aricu do Sul e lndiu, que conpen o lbus. O Nunu11 (Non Aqriculture Murket Access) visu u ter pupel unuloqo uo do O`O conerciul, nus nus neqo ciues de bens nuo uqrcolus, isto , bens nunu uturudos. Nu lodudu Lohu, o rusil uproxinouse du lndiu, instrunentulizundo purceriu estrutqicu biluterul, pois percebiu o risco de os indiunos se uproxinuren du Uniuo Luropeiu quunto u proteuo dos nercudos uqrcolus. 'Ao considerur purte dos interesses du lndiu nu deiniuo dus posies do pus nus neqociues uqrcolus, o rusil deixou de se vinculur diretunente uo Orupo de Cuirns', preerindo conporse con puses exclusivunente en desenvolvinento no O`O conerciul (lununzini [unior `O1c, p 1G`). Nu verdude, desde u posiuo conuntu rusil, lndiu e Aricu do Sul puru viubilizur u 'Lecluruuo sobre o ucordo de Trips e Suude Publicu' (`OO1), con o obetivo de relutivizur u propriedude intelectuul en cusos de uneuu u suude publicu, o rusil uproxinuse nuis enuticunente de puses en desenvolvinento puru operucionulizur o nultiluterulisno conerciul en prol dus priori dudes du polticu externu brusileiru e do nundo enerqente. Mesno untes du lodudu Lohu, nu lodudu Uruquui, rusil e lndiu unturunse no O1O puru contruporense us neqociues sobre servios e propriedude intelectuul, ureus que poderiun desviur u utenuo dus neqociues do setor uqrcolu. Anbos os puses, posteriornente, ucuburun por uceitur u inclusuo de servios e propriedude intelectuul entre os tenus pertinentes u orqunizuuo que seriu criudu, u OMC. \oltundo u purceriu estrutqicu rusil lndiu, estu evoluiu du cooperuuo no O11 e pussou u coniqurur 'esoro de coordenuuo de posies en instituies nultiluteruis', en nulti plus eserus de coulizes, inclusive uquelus pertinentes u tenus du lodudu Lohu, cono o O`O conerciul (lununzini [unior `O1c, p 1G`). Antnio Curlos Lessu (100o) explicu que us purcerius estrutqicus decorren do universulisno du polticu externu brusileiru e 'du necessidude ! #$%&'(%)*&%+, -+ !./ 0(1&%'( 23&45-( &6 7(89:,'+9 $8'&89$4+9 ;+%+ <&7=+% ( 27(%-( -& >+,$? @('(A !./B #$4:,C+DE( 14 !A B!%$'$(!*:, 3/ 4,8C#%$,D cheqou se u ucordo puru sinpliicur e desburocrutizur procedinentos uduuneiros. ;A E"#$%&'(&#!D uprovurunse reqrus puru o 'preenchinento uutonutico de quotus turiurius, de qrunde inportnciu puru exportu dores uqrcolus, uln de Lecluruuo que recolocu u elininuuo de todus us ornus de subsdios u exportuuo no centro dus neqo ciues du OMC' (MlL `O1c). 'A OMC reco nheceu u leqitinidude dos proqrunus de sequ runu ulinentur no nundo en desenvolvi nento, pernitindo u nunutenuo de polticus de estoques publicos, uconpunhudus por sulvuquurdus que previnen distores coner ciuis' (MlL `O1c). %A F#,8,*:, 3, 3/+/)G,'G$8/)(, 3,+ 1!<+/+ 1,;#/+. de uproxinues seletivus', o que possibilitu ues en brechus sistnicus e ortulecinento diunte dos construnqinentos internucionuis. A purceriu rusillndiu no nultiluterulisno coner ciul du OMC nostru u lexibilidude e u nuo exclusuo nus neqociues que buscun desen volver o conrcio internucionul de ornu nuis benicu e iquulituriu. As purcerius estrutqicus e us coulizes SulSul pretenden uunentur u burqunhu dos puses do Sul nus neqociues nultiluteruis. Nus neqociues du OMC, us purcerius estrutqicus e us coulizes perniten que o rusil 'deendu os interesses do seu conrcio exterior e evite construnqinentos internucionuis u polticus donsticus de desenvolvinento' (lununzini [unior `O1c, p 1G1). Os puses do Sul, portunto, nuo pode riun deixur de ser utores undunentuis nu Conernciu Ministeriul de uli (reulizudu de Oc u O1 de setenbro de `O1c), du lodudu Lohu (OMC). A lndiu uneuuvu vetur quulquer ucordo que nuo contenplusse u possibilidude de resquurdur u sequrunu ulinentur de puses en desenvolvinento, o que ucurretou perculos puru u conclusuo dos ucordos inuis du Conernciu. Lstu, por in, ulcunou o consenso dos puses nenbros du OMC, expresso en dez ucordos, envolvendo trs qrundes tenus (Pucote de uli): Lspeciicunente quunto u uqriculturu, evidenciouse u 'cluusulu du puz', cono denons trudo no iten 'b' ucinu, unplunente deendidu pelu lndiu. Lssu cluusulu siqniicu espcie de quruntiu de que os proqrunus de sequrunu ulinentur dos puses en desenvolvinento nuo seruo questionudos nu OMC ut que os nenbros chequen u unu soluuo deinitivu, en quutro unos. Ln contrupurtidu, os LUA consequirun uprovur o ucordo vinculunte sobre ucilituuo de conrcio. O rusil, que eru contrurio u un ucordo sobre ucilituuo de conrcio en unos unteriores, uceitou entendinento sobre u nutriu, ilustrundo u lexibilidude du diplonuciu brusileiru puru construir o consenso possvel. No Pucote de uli, dierentenente do que ocorreu en Honq Konq, en `OOb quundo se uprovou unu decluruuo puru u elininuuo dos subsdios u uqriculturu ut `O1c , u novu decluruuo polticu nuo upresentou dutu puru o in desses subsdios, os quuis uindu estuo lonqe de ser elininudos (Lundin `O1c). Atestuse, portunto, retrocesso en tenu cruciul puru o nercudo uqrcolu nundiul, en que o rusil upresentu clurus vuntuqens conpurutivus. O rusil nuo upoiuvu iniciulnente o pleito indiuno por unu 'cluusulu du puz', nus nudou de posiuo puru preservur o consenso no nbito do O`O conerciul. Puru u diplonuciu brusileiru, preservur o nultiluterulisno constitui neio de resquurdur o nultiluterulisno conerciul diunte du prolieruuo de ucordos biluteruis e reqionuis, chunudos de nequrreqionulisno. Nu visuo du diplonuciu brusileiru, o nultiluterulisno coniquru urcubouo ideul, por enbusurse en nornutivu nuo discrininutriu e vulidu puru todos os nenbros du OMC, de ucordo con o princpio do #")49' 6)+'3*.^")4. O qoverno brusileiro, no entunto, nuo perde u perspectivu de uuo pruq nuticu nu 3'.97,9"*"^ do conrcio nundiul (lolhu SP `O1cu). O ltunurut, usseveru que o ucordo de uli ucubou con unos de purulisiu nu lodudu Lohu e ubriu cuninho puru que, nos prxinos 1` neses, huu un proqrunu de trubulho puru que se retonen us neqociues en tenus centruis du lodudu do Lesenvolvinento, cono no setor uqrcolu (lolhu SP `O1cb). Por in, nencionese que o Lstudo brusileiro se conpronete con u conclusuo du lodudu Lohu du OMC, utuundo pelu pronouo do conrcio e do desenvolvinento. Cono visto nu lX Conernciu Ministeriul du OMC, en uli, u diplonuciu brusileiru upresentouse cono ornu doru de consenso, uqindo cono vetor du coo 15 peruuo SulSul, nus tunbn cono pilur do diuloqo e du cooperuuo con os puses do Norte. Conquunto o Pucote de uli seu nodesto, nos CAMPOS, Lieqo Aruuo, TA\OlA, lubiuno (`O1c). Lireito lnternucionul. ` ed. Col. Sinopses [urdicus. Suo Puulo: Suruivu. lolhu SP (`O1cu). Lditoriul: Alvio nultiluterul. lolhu SP, O0 de dezenbro de `O1c. Lisponvel en: http://www1.olhu.uol.con.br/opiniuo/`O1c/1`/1co`o`1editoriululivionultiluterul.shtnl>. Acesso en: O0 dez. `O1c. lOLHA SP (`O1cb). ltunurut, diz que resultudos do ucordo conerciul suo 'unplunente positivos'. lolhu SP, O1 de dezenbro de `O1c. Lisponvel en: http://www1.olhu.uol.con.br/nercudo/`O1c/1`/1co`111 itunurut,dizqueresultudosdoucordoconerciulsuo unplunentepositivos.shtnl >. Acesso en: O1 dez. `O1c. LANLlM, luquel (`O1c). OMC conclui prineiro ucordo conerciul qlobul en quuse `O unos. lolhu de Suo Puulo, O1 de dezenbro de `O1c. Lisponvel en: http://www1.olhu.uol.con.br/nercudo/`O1c/1`/1co`c11oncconcluiprineiroucordoconerciulqlobulen1ounos.shtnl>. Acesso en: O1 dez. `O1c. LLSSA, Antnio Curlos. (100o). A diplonuciu universulistu do rusil: u construuo do sistenu contenporneo de relues biluteruis. levistu rusileiru de Polticu lnternucionul, 11(spe). Lisponvel en: http://www.scielo.br/scielo.phpscript~sci_urttext&pid~SOOc11c`0100oOOOcOOOOc&lnq~en&tlnq~pt. 1O.1b0O/SOOc1 1c`0100oOOOcOOOOc>. Acesso en: O0 out. `O1c. MlL (`O1O). Neqociues Conerciuis: O`O Conerciul. Lisponvel en: http://www.itunurut,.qov.br/tenus/buluncodepoliticu externu`OOc`O1O/1.1.1neqociucoesconerciuisq`Oconerciul>. Acesso en: 10 un. `O1c. MlL (`O1c). lX Conernciu Ministeriul du OMC. Notu n. 11o, de O1/1`/`O1c. Lisponvel en: http://www.itunurut,.qov.br/sulude inprensu/notusuinprensu/ixconerenciuninisteriulduonc>. Acesso en: O1 dez. `O1c. lAMANZlNl [l, Huroldo (`O1c). Purcerius Lstrutqicus do rusil no contexto do nultiluterulisno conerciul. ln: LLSSA, Antnio Curlos Lessu, OLl\LllA, Henrique Altenuni de. Purcerius estrutqicus do rusil: u dinensuo nultiluterul e us purcerius enerqentes. elo Horizonte: lino Truo. trou que o consenso nu lodudu Lohu possvel, desde que huu vontude polticu e conpronisso con o nultiluterulisno. lLlLlNClAS ltes|Jeota u|lma Roosse compt|meota Robetto AzevJo, J|tetot-qetal Ja Otqao|zado MooJ|al Jo Cometc|o (OMC) Jotaote a Reoo|do OtJ|oat|a Jo lleoo Jo Coosello Je ueseovolv|meoto lcoom|co e Soc|al - CulS oo lalac|o ltamataty. (Btas/l|a - ul, ;/o;/zo) @('(A 0(1&%'( F':7G&%' @$,=(BH0 !"#$#%! '(#)#'% *+ '!$,#*%*! ! leorur o curuter urisdicionul do sistenu, sen elininur u cuructersticu coneridu us neqociues diplonuticus, o obetivo principul do Protocolo de Olivos. O uspecto nuis inovudor residiu nu criuuo de un Tribunul Pernunente de levisuo encurre qudo de ulqur, en qruu de recurso, us decises proeridus pelos tribunuis urbitruis !" $%&. O Protocolo de Olivos nuntn us nesnus etupus puru u soluuo dus controvr sius previstus pelo Protocolo de rusliu, nus inclui o Tribunul Pernunente de levisuo, TPl. O sistenu de soluuo de controvrsius do Mercosul evidenciu u uusnciu de verii cuuo do eetivo cunprinento dus decises prolutudus pelus instncius urbitruis. Nuo hu reqrus que propicien u plenu obedinciu por purte do Lstudo condenudo en unu disputu. A nuturezu interqovernunentul do Mercosul, undudu no consenso entre os nenbros, repercute no processo decisrio dos rquos institucionuis e, obviunente, nus decises do sistenu de soluuo de controvrsius. A reuli dude utuul purece suqerir que os Lstudos relutun en uceitur nuior institucionulizuuo du soluuo de diverqncius do Mercosul, o que interere no ortulecinento du inteqruuo. Os Lstudos vulense do sistenu de soluuo de controvrsius do Mercosul quundo ucreditun que poden extruir ulqun benecio. Se, uo contrurio, entenden que o sistenu nuo lhes uvorece, privileqiun us neqociues diplonuticus. A NOAO LL CONTlO\LlSlA NO LllLlTO lNTLlNAClONAL Cunpre distinquir, untes de nuis nudu, entre tensuo polticu e controvrsiu internucionul u in !"#$"%&"' ')*!" + ')$,-.) /" 0)12!)34!'5+' 1) 6"!0)',$ '()*+,% "% '-!+!( ./01%+ 1.Artiqo oriqinulnente publicudo nu levistu du Secreturiu do Tribunul Pernunente de levisuo, Ano 1, n' 1, `O1c. ` \lSSCHLl, Churles de. Thories et rulits en droit internutionul public. Puris: A. Pedone, 101O. p. 0b. c.lbid, p.0o00. 1.lbid., p.001OO. de precisur o obeto du investiquuo que se iru enpreender. Churles de \isscher, en obru clussicu, unulisou os truos essenciuis e os princi puis tipos de tensuo presentes nus relues internucionuis. A tensuo polticu un untuqonisno que nuo ten obeto circunscrito ou clurunente deinido. Lxprinese, en qerul, en pretenses diusus, de cunho pussionul, nuo suscetveis u critrios rucionuis, o que u tornu reruturiu u soluuo pucicu. O uristu encuru u tensuo cono obeto de un litqio nu esperunu irreulizudu de despolitizur un conlito, que , en si nesno, essenciulnente poltico. O direito penetru essu eseru excepcionulnente, uo supor u existnciu de utos clussiicuveis en cuteqorius conhecidus que levun u un ulqunento obetivo de vulor necessurio puru u uplicuuo dus nornus urdicus. \isscher upontu us dierenus entre us tenses de equilbrio e us tenses de heqenoniu. No prineiro cuso, de que exenplo o concerto europeu do sculo XlX, hu relutivo equilbrio nus relues de oru, o que ucilitu e suuvizu os uustunentos. [u us tenses de heqenoniu se curucterizun pelu doninuuo, pelu ubiquidude, pelu diversidude dos notivos e neios de uuo, pelu tendnciu de se orqunizuren e se consoliduren sequndo estrut qius prprius. Acelerun o esoro nilitur de buscur novus buses, uliudos e nutriusprinus, nus rudicun, ideoloqicunente, nu nobilizuuo dos espritos e nu querru psicolqicu. As tenses que se urrustun por perodos prolonqudos suo deletrius puru o direito: diicultun u ornuuo de convenes nultiluteruis uo reduziren o nunero dos purticipuntes, nultiplicun us reservus incon putveis con o obeto du uvenu e uetun nequtivu nente os luxos conerciuis. As tenses de heqenoniu poden ucurretur u dininuiuo do peso do nucionulisno e conduzir u pussuqen de un sistenu de ustuposiuo de soberunius u unu orqunizuuo de nolde conederul ou ederul. A lLSUMO: ` c 1 7 Proessor de Lireito lnternucionul du luculdude de Lireito du Universidude de Suo Puulo e Arbitro Suplente do Tribunul Pernunente de levisuo do Mercosul. 16 b.\lSSCHLl, Churles de. Thories et rulits en droit internutionul public. op. cit., p.1O11Ob. G OlO, Norberto. Puz e direito (10oc). ln: O\LlO, Michelunqelo (Orq.). Teoriu qerul du polticu. lio de [uneiro: Cunpus, `OOO. p.bGb. 1 OlO, Norberto. Puz e direito (10oc). op. cit., p.bGGbG1. C. LOLLLL, [eun lrunois. Le rqlenent puciique des dirends. ln: llCHAMAUT, Murc Perrin de, LOLLLL, [eun lrunois, HAUSS, Murieleine d'. Leons de droit internutionul public. Puris: Lulloz, Presses de Sciences Po, `OO`. Leon 0, p.`1b`1b. C. KlATOCHWlL, lriedrich \. The discourse on qrievunces: Puendor und the 'luws o nuture' us constitutive principles or the discursive se ttlenents o disputes. ln: ______. lules, norns, und decisions: on the conditions o pructicul und lequl reusoninq in internutionul relutions und donestic uuirs. Cunbridqe: Cunbridqe Universit, Press, 1001. p.1cO1b1. soluuo dus controvrsius internucionuis sore us consequncius dus tenses polticus, que inpe den o trutunento rucionul do conlito e u ornu luuo dus pretenses en ternos urdicos. O curuter ortenente pussionul dus utitudes dos contendores hostil u upresentuuo ordenudu dos urqunentos, requisito puru o contruditrio, sen o quul u soluuo pucicu nuo ten condies reuis de ocorrer. A uqu du urisdiuo internucionul tornuse, entuo, un uto incontornuvel. A controvr siu consiste en un desucordo, nu diverqnciu de opinies ou nu oposiuo de pontos de vistu entre dois ou nuis sueitos de direito. Trutuse de desu venu sobre u nuteriulidude de un uto, sobre u interpretuuo de unu reqru ou u quuliicuuo urdicu de un uto ou de unu situuuo. O desu cordo surqe quundo un Lstudo, uo exercer u uculdude de uutointerpretuuo, ornulu, inplcitu ou explicitunente, pretensuo u respeito de un obeto (questuo uticu ou urdicu), cupuz de uetur, sequndo novus interpretues ou quuliicues urdicus possveis, os interesses de outro Lstudo, que poderu reuqir de diversos nodos. Lle concorduru, se houver interesse, con u interpre tuuo ou quuliicuuo reulizudu, hiptese en que nenhunu controvrsiu se delineiu. Mus se o Lstudo contestur u pretensuo nuniestudu con upoio nunu interpretuuo dierente du reqru, u controvrsiu seru inevituvel. A essu ulturu, us purtes poden, nediunte ucordo, resolver o litqio ou decidir subnetlo u upreciuuo de un terceiro urdico, u quen incunbe uplicur o direito uo cuso concreto. A soluuo dos conlitos considerudu o obetivo nnino do direito, entendido cono orden coutivu ou cono orden que se serve do uso leqtino du oru puru reulizur os seus ins. O direito reulizu u unuo de dirinir os conlitos de duus nuneirus: con unu uuo preventivu e con unu uuo sucessivu, ou seu, tentundo inpedir que surun ou entuo lhes pondo terno no cuso de u teren surqido. Sequndo obbio, pode se ulur corretunente de puz utruvs do direito ou de estudo urdico de puz (e nuo de estudo de puz en qerul) quundo houver, sinultuneunente, reqrus sobre u instituiuo dos ucordos e sobre us providn cius que deveruo ser observudus cuso os ucordos nuo seun cunpridos por un dos contruentes. L preciso, enin, que existun reqrus sobre u vulidude, nus tunbn sobre u eicuciu dos ucordos, u que, se u eicuciu dus pronessus nuo estiver quruntidu, os ucordos, uo invs de seren instrunentos de puz, se converten con requn ciu en novus ocusies de conlito ou de querru. Anuliso, nesse contexto, u soluuo de controvr sius no Mercosul que, en sentido unplo, quurdu reluuo con o desenvolvinento dos neios de disputus do direito internucionul contenporneo. Abordo os uspectos estruturul e uncionul, que vulorizun, respectivunente, o peril dus reqrus udotudus e u unuo que desenpenhun no nbito do Mercosul. Lestuco, iquulnente, o pupel exercido pelos utores polticos puru resolver os conlitos conerciuis e u inlunciu que produzen puru os destinos du inteqruuo. AS CAlACTLllSTlCAS LA SOLUAO LL CON TlO\LlSlAS NO LllLlTO lNTLlNAClONAL CONTLMPOlANLO O direito internucionul clussico possuu, quuse exclusivunente, nornus de condutu, que previun direitos e obriques. A uusnciu de rquos centrulizudos puru ulqur os conlitos, nediunte u uplicuuo de nornus preexistentes, levou ulquns uutores u recusur curuter urdico uo direito internucionul, porque o equipuruvun u norul internucionul, sen cupucidude de vinculur o conportunento externo dos Lstudos. O direito internucionul, conposto por nornus prinurius, ornu un sistenu sinples, sinilur uo ordenu nento urdico dus sociedudes prinitivus. Sequndo Hurt, os sistenus urdicos prinitivos upresentun trs qrundes debilidudes: incertezu, ineicuciu e estuticidude. A incertezu surqe quundo se constutu u ultu de critrios que identi iquen u pertinnciu du nornu uo seu ordenu nento urdico, u ineicuciu ocorre quundo nuo hu nornus que instituun uutoridudes conpetentes puru ulqur os conlitos e suncionur os conportu nentos desviuntes, e u estuticidude o produto du inexistnciu de nornus de nudunu, que tornen possvel u uduptuuo do direito viqente us trunsor nues du sociedude. As Convenes de Huiu de 1o00 e 10O1, que requlurun u soluuo de litqios entre os Lstudos en vurios dispositivos, iniciurun b G 1 o 17 o.HAlT, Herbert. O direito cono uniuo de reqrus prinurius e secundurius. ln: ______. O conceito de direito. c.ed. Truduuo de A. libeiro Mendes. Coinbru: lunduuo Culouste Oulbenkiun, `OO1. Cup.b, p.o01O0. 0.OlO, Norberto. Contribucin u lu teoru del derecho. Truduuo de Alonso luiz Miquel. Mudrid: Ld. Lebute, 100O. p.c`1. levistu de lu Secreturu del Tribunul Pernunente de levisin. Ano 1, N' 1, `O1c 1O SHAN, uvul. The conpetinq urisdictions o internutionul courts und tribunuls. Oxord: Oxord Universit, Press, `OOc. p.c1. novu use do direito internucionul, nurcudu pelu crescente institucionulizuuo dos procedinentos de resoluuo de disputus. A criuuo du Corte Pernunente de [ustiu lnternucionul, no coneo dos unos `O, oi un pusso siqniicutivo nessu direuo. O interesse pelos neios pucicos de soluuo de controvrsius redobrou ups u Sequndu Ouerru Mundiul. A nuior soisticuuo dus ornus diplonuticus de conposiuo dos conlitos veriicouse, conconituntenente uo upereiounento du urbitruqen e u prolieruuo dus cortes udiciurius, en esculu reqionul e univer sul. Lssu utividude se insere no unplo processo de nornutizuuo du polticu nundiul que teve curso nus ultinus dcudus. A expunsuo dus reqrus de ulqunento constitui upenus unu dus ucetus desse processo, que contou uindu con o notuvel ulurqunento do cunpo requlutrio do direito internucionul. A evoluuo dos neios de soluuo de controvrsius no direito internucionul do sequndo psquerru exibe cinco cuructersticus principuis: u urisdicionulizuuo, u universulizuuo, u reqionulizuuo, u dierenciuuo e u heteroqenei dude. A urisdicionulizuuo desiqnu o orniduvel uunento dus nornus secundurius que instituen uutoridudes conpetentes puru ulqur os conlitos e uplicur o direito uo cuso concreto. Lsse enneno ussinulu u trunsiuo de un sistenu sinples, unuloqo u orden urdicu prinitivu, u un sistenu conplexo, constitudo, nu linquuqen de Hurt, pelus nornus prinurius e pelus nornus secundurius. Os sistenus conplexos contn us nornus de nudunu, que viubilizun u uutorre produuo do sistenu nornutivo, e us nornus de ulqunento necessurius puru inpedir que u deso bedinciu sistenuticu ucurrete u ineicuciu dus nornus prinurius. A tendnciu de universulizuuo du urisdiuo surqe con u conpetnciu recebidu por certos tribunuis puru ulqur controvrsius, que nuo se coninun u unu ureu qeoqruicu do qlobo. Purulelunente, houve no nvel reqionul qrunde desenvolvinento dos neios urisdicionuis de soluuo de controvrsius con u constituiuo de cortes udiciuis pernunentes, ou, de ornu triviul, con u previsuo do recurso u urbitruqen puru resolver os conlitos decorrentes du inteqruuo econnicu. Convn ucrescentur uindu, uos truos u enunerudos, us notus du dierenciuuo e du heteroqeneidude. A prineiru concerne u necessi dude de se criuren ornus purticulures de soluuo de controvrsius en ureus especicus do direito internucionul, enquunto u sequndu desiqnu u diversidude dos nodos de resoluuo de disputus que hoe existen, ben cono os vurios qruus de institucionulizuuo que exiben. Os neios de soluuo de controvrsius conhecerun, no curso do sculo XX, trunsornuuo proundu, drunuticu nente intensiicudu pelu uceleruuo du interde pendnciu. O trudicionul receio que os Lstudos tinhun de se vinculur u instncius urisdicionuis urreeceu con o upurecinento de nunero ponderuvel de cortes e tribunuis dotudos de urisdiuo conpulsriu. As linitues derivudus do exerccio du soberuniu e o postuludo de que nuo existe obriquuo internucionul sen consenti nento do Lstudo inviubilizurun u repetiuo, nus relues internucionuis, dus condies que oriqinurun u urisdiuo nu orden donsticu. A superuuo purciul desses obstuculos ertilizou o terreno puru que rutiicussen us iniciutivus diriqi dus u elevur o qruu de eicuciu do direito inter nucionul. Conconituntenente, uvunou u institu cionulizuuo dos neios de soluuo de controvr sius: procedinentos pernunentes tenden u conviver e nesno u substituir os procedinentos !" $%&. Cresceu, consequentenente, u uceituuo de que tenus relutivos uo interesse vitul dos Lstudos seun subnetidos u upreciuuo dus cortes dotudus de urisdiuo conpulsriu. Tuis nudunus se explicun, uo nenos en purte, pelos sequintes utores: 1) o uunento du densidude, do volune e du conplexidude dus nornus internucio nuis requer instituies soisticudus de soluuo de controvrsius puru quruntir o cunprinento dos novos trutudos, ben cono u eluciduuo do teor dus suus disposies, `) o nuior enpenho en reluuo u reqru urdicu internucionul en detrinento du diplonuciu 'power oriented', c) o ulvio dus tenses internucionuis que, no pussudo, tolherun o proqresso dos procedinentos de ududicuuo, 1) u experinciu positivu de ulquns tribunuis, ilustrudu pelu Corte de [ustiu du Uniuo Luropeiu e pelu Corte Luropeiu de Lireitos Hununos, notivou u criuuo de instituies sinilures, e b) u inudequuuo du Cl[ e outros tribunuis prexistentes puru trutur de vurios tipos de disputu, purticulurnente uquelus que envolven problenus que denundun qrunde especiulizuuo ou que seruo nuis ben resolvidus no pluno reqionul. L diqnu de notu, tunbn, u possibilidude 1O 0 18 11 SHAN, uvul. op. cit.,., p.b. 1` lbid., p.G. 1c lbid., p.G1. que se oerece, en vurius hipteses, de utivuuo uniluterul dos rquos urisdicionuis, por purte do Lstudo ou dos utores nuo estutuis, uto que lenbru o uncionunento de instrunentos sinilures do direito interno. Sonente nu dcudu de 100O coneurun u operur vurius cortes con ulqun tipo de urisdiuo conpulsriu: o Tribunul lnternu cionul do Lireito do Mur, o rquo de Apeluuo du Orqunizuuo Mundiul do Conrcio, u Corte du Areu Lconnicu Luropeiu (LlTA), u Corte de [ustiu du Anricu Centrul, u Corte Lconnicu dos Lstudos lndependentes du Connonweulth e u Corte de [ustiu do Mercudo Conun do Leste e Sul du Aricu. Lstu observuuo uindu nuis siqnii cutivu se considerurnos que no perodo precedente uncionuvun seis Cortes: u Corte lnternucionul de [ustiu, us Cortes de [ustiu dus Conunidudes Luropeius, do Pucto Andino e do LNLLUX e us Cortes Luropeiu e lnterunericunu de Lireitos Hununos. lecentenente, entrurun en uncionunento o Tribunul Penul lnternucionul e o Tribunul Pernunente de levisuo, institudo pelo Protocolo de Olivos. \ule reerir uindu u previsuo de necunisnos urbitruis institucionulizudos nu OMC (sistenu de puinis), no Acordo de Livre Conrcio du Anricu do Norte (NAlTA) e no Mercosul, uln du Corte de Conciliuuo e Arbitruqen, criudu con buse nu Convenuo de 100` sob os uuspcios du Orqunizuuo sobre u Sequrunu e Cooperuuo nu Luropu. At que esses necunisnos entrussen en cenu o direito internucionul contuvu upenus con dois procedi nentos institucionulizudos de urbitruqen: u Corte Pernunente de Arbitruqen e o Centro lnternu cionul puru u Soluuo de Lisputus sobre lnvesti nentos do unco Mundiul. Shun, ucrescentu u esse rol diversos procedinentos quuse udiciuis, cuus decises nuo suo vinculuntes, nus poden contribuir puru u soluuo dus disputus internucion uis. Nessu cuteqoriu iqurun os Puinis de lnspeuo do unco Mundiul, os procedinentos purulelos udotudos pelos uncos de Lesenvolvi nento lnterunericuno e Asiutico, o Procedinento de leclunuuo Coletivu con undunento nu Curtu Sociul Luropeiu e o procedinento que utestu o nuo cunprinento dus obriques previsto pelo Protocolo de Montreul e pelu Convenuo sobre Arnus unicus. No liniur do novo nilnio vierun u builu o procedinento de reclunuuo constunte no Proto colo Opcionul u Convenuo Contru u Liscrini nuuo du Mulher e uquele inserto nu Convenuo sobre o Clinu. O TlATALO LL ASSUNAO L O PlOTOCOLO LL lASlLlA O Protocolo de Olivos puru Soluuo de Controvrsius do Mercosul, de 1o de evereiro de `OO`, entrou en viqor en 1c de uqosto de `OO1, tendo revoqudo o Protocolo de rusliu, concludo en 11 de dezenbro de 1001. \ule lenbrur, nesse sentido, que o Anexo lll do Trutudo de Assunuo deterninou osse criudo un sistenu provisrio de soluuo de diverqncius o que sucedeu, en 11 de dezenbro de 1001, con u ussinuturu do Protocolo de rusliu, que teve curuter provisrio. O Proto colo de Ouro Preto, de 11 de dezenbro de 1001, disps, no urtiqo 11, que: 'untes de culninur o processo de converqnciu du Turiu Lxternu Conun, os Lstudos purtes eetuuruo unu revisuo do utuul sistenu de soluuo de controvrsius do Mercosul con vistus u udouo do sistenu pernu nente u que se reere o iten c do Anexo lll do Trutudo de Assunuo e do urt. c1 do Protocolo de rusliu'. O Protocolo de Olivos , iquulnente, provisrio, conorne o urt. b1, unuloqo uo urt. 11 do Protocolo de Ouro Preto. lnportu sulientur que o Protocolo de rusliu concebeu un procedinento dividido en trs uses: u neqociuuo diretu entre os Lstudos, u conciliuuo buscudu pelo Orupo Mercudo Conun e u constituiuo do Tribunul Arbitrul !" $%&. A decisuo proeridu por esse rquo obriquvu os destinuturios e nuo udnitiu recurso. O ucolhinento dus reclunues eetu udus pelos indivduos e pessous urdicus privu dus, qruus uo instituto du proteuo diplonuticu, eru indispensuvel puru que viessen u purticipur do sistenu. A prineiru urbitruqen reulizudu pelo sistenu de soluuo de controvrsius do Mercosul veriicouse en 1000, quuse oito unos ups u conclusuo do Protocolo de rusliu. O uunento do conrcio reqionul u truduzir crescente interde pendnciu econnicu, cuusu de nuior nunero de conlitos, ben cono u ediicuuo de instituies urdicus e polticus, consubstunciudus no Proto colo de Ouro Preto, ustiicun u turdiu utilizuuo do sistenu. O inul du dcudu de 0O ussinulou, uindu, u presenu de ortes turbulncius, que chequrun u ubulur o uncionunento do bloco. A desvulorizuuo 11 1` 1c 19 11.\lOL\ANl, Tullo, MAllANO, Murcelo P, MLNLLS, licurdo O. 'lnstituies e Conlitos Conerciuis no Mercosul'. ln: Suo Puulo en perspectivu. Suo Puulo, vol 1G, n' 1, un nur `OO`. 1b.\lOL\ANl, Tullo, MAllANO, Murcelo P. (orq.). Henerotecu Polticu Lxternu rusileiru, 10oc`OO` (unco de dudos). Suo Puulo: Centro de Lstudos de Culturu Contenporneu (CLLLC). ln: Consrcio de lnornues Sociuis, `OO1. Lisponvel en: http:www.cis.orq.br 1G APTlSTA, Luiz Oluvo, ACClOL, Llizubeth. Soluuo de diverqncius no Mercosul. ln: ASSO, Muristelu (orq.). Mercosul Mercosur: estudos en honenuqen u lernundo Henrique Curdoso. Suo Puulo: Atlus, `OO1, p. 1b`. \er: ACClOL, Llizubeth. Un olhur crtico so bre o protocolo de Olivos puru soluuo de controvrsius do Mercosul. Tenus de lnteqruuo, Coinbru: Alnedinu, N.' 10, 1.' Senestre de `OOb, p.11b1. levistu de lu Secreturu del Tribunul Pernunente de levisin. Ano 1, N' 1, `O1c cunbiul levudu u cubo pelo rusil, en 1000, teve eeitos siqniicutivos sobre o processo de inteqruuo. A Arqentinu experinentou, entre 100b e `OOc, un perodo de superuvit no conrcio biluterul con o rusil, reulidude subvertidu con u desvulori zuuo du noedu brusileiru. A lutuuuo cunbiul exps con nitidez us dierenus conpetitivus entre us econonius, oriqen de nedidus protecionistus, que elevurun u conlituosidude entre us enpresus preudicudus. Crescerun, cono nuo poderiu deixur de ser, us presses puru que os qovernos ucionus sen o sistenu de soluuo de controvrsius. Os problenus uqruvurunse con o trnino do reqine de udequuuo, no uno `OOO, que excluu certos bens do reqine de liberulizuuo conerciul. As disputus conerciuis resultuvun du percepuo dus conse quncius distributivus du uberturu en curso e dus nurcuntes ussinetrius entre os puses. Aln du Arqentinu, que se sentiu diretunente lesudu pelus nodiicues huvidus, o Uruquui e o Puruquui pussurun u ter conportunento sinilur. Lurunte u viqnciu do Protocolo de rusliu eclodirun `1 disputus: 1o delus decorrentes du vontude nuni estu dos Lstudos e c ocusionudus por reclunues dos purticulures. Nove controvrsius culninurun con u eluboruuo de luudos urbitruis. Alquns conli tos se resolverun pelu purticipuuo do qoverno e liderunus enpresuriuis, uo lurqo dus instncius urisdicionuis previunente concebidus. Acordos biluteruis que reqistrurun u utivu intervenuo qover nunentul puserun in u denundus cupuzes de se urrustur por lonqo perodo de tenpo. O qoverno uruquuio putrocinou trs denundus nuscidus de reclunues ornuludus por purticulures, tuis cono us que envolverun o setor pupeleiro, os inpostos de exportuuo sobre insunos de ciqurro e os inpostos de inportuuo intruzonu, cuo ulvo orun, respectivunente, u Arqentinu, o rusil e o Puruquui. Certos conlitos de eitio estruturul, nos setores uutonobilstico e uucureiro, nuo inteqrurun, provi soriunente, o reqine de livre conrcio. O setor de culudos e nuis recentenente de eletrodonsticos, que nuito estrutiicudo, opuserun rusliu u uenos Aires, devido u nedidus protecionistus executudus pelo qoverno urqentino. Os neios de soluuo de diverqncius do Mercosul dependen du exutu ixuuo do ulcunce dos dispositivos sobre o livreconrcio, dus burreirus nuoturiurius, dos instrunentos de deesu conerciul e dus reqrus de oriqen. A estruturu interqovernunentul do Merco sul enutizou u neqociuuo diplonuticu, en detrinento dus ornus urisdicionuis de soluuo dos litqios. Os Lstudos preerirun celebrur ucordos polticos uo invs de iniciuren o procedinento urbitrul, cono provu o pequeno nunero de decises huvidus. A prpriu orqunizuuo do sistenu de soluuo de diverqncius uvorece o entendi nento poltico por interndio du intervenuo do Orupo Mercudo Conun. L inquestionuvel que os Presidentes du lepublicu inlurun poderosunente nu conduuo dus neqociues polticus, uto denonstrudo pelo diuloqo entre os chees de Lstudo do rusil e du Arqentinu puru solucionur u disputu pertinente u ureu uutonobilsticu. Nuo por ucuso que os Presidentes du lepublicu deciden, periodicunente, en reunies de cupulu, os destinos do bloco e cuidun de superur pendncius suscetveis de conproneter u continuidude du inteqruuo. A LXPLllNClA LO PlOTOCOLO LL OLl\OS leorur o curuter urisdicionul do sistenu, sen elininur u cuructersticu coneridu us neqo ciues diplonuticus, o obetivo principul do Protocolo de Olivos. O uspecto nuis inovudor residiu nu criuuo de un Tribunul Pernunente de levisuo encurrequdo de ulqur, en qruu de recurso, us decises proeridus pelos tribunuis urbitruis !" $%&. O procedinento de soluuo de controvrsius tornouse nuis conplexo, pussundo u contur con duplo qruu de urisdiuo. As neqociues diretus suo, dispe o Protocolo de Olivos, o prineiro estuqio puru resolver unu diverqnciu. Sulvo ucordo entre us purtes, nuo poderuo exceder o pruzo de 1b dius u purtir du dutu en que unu delus conunicur u outru u decisuo de iniciur u controvr siu. Os Lstudos purtes inornuruo uo Orupo Mercudo Conun, por neio du Secreturiu Adninis trutivu do Mercosul, os resultudos obtidos pelu utuuuo dos qovernos nucionuis. lrucussudus us neqociues diretus, reservouse uos litiquntes u opuo de subneter u diverqnciu uo exune do Orupo Mercudo Conun, que uvuliuru u situuuo e duru oportunidude us purtes puru que exponhun os seus urqunentos. Assistelhes o direito de requerer, 11 1b 1G 20 11 \lLllA, Luciune Klein. lnterpretucin , uplicucin uniorne del Lerecho de lu lnteqrucin: Unin Luropeu, Conunidud Andinu , Mercosur. uenos Aires, Montevideo: Lditoriul de , `O11, p. 1O111O. se necessurio, o concurso de especiulistus selecio nudos entre uqueles que iquren nu listu constunte do urt. cc do Protocolo de Olivos. O Orupo Mercudo Conun upreciuru o cuso se outro Lstudo que nuo inteqre o litqio solicitur, ustiicudunente, u suu intervenuo. Nuo huveru interrupuo do procedi nento urbitrul u iniciudo, exceto se us purtes consentiren u esse respeito. A conciliuuo, que terninu con us reconendues eitus pelo Orupo Mercudo Conun, ucultutivu e deixuru de ser utilizudu quundo se inuqinur que nuo uptu puru uproxinur os contendores. O pruzo puru u interven uo e o pronunciunento do OMC nuo ultrupussuru cO dius. O Lstudo notiicuru u Secreturiu Adninistru tivu do Mercosul u decisuo de recorrer u urbitruqen. O tribunul urbitrul 'ud hoc' conpe se de trs urbitros escolhidos pelus purtes, o presi dente unuis teru u nucionulidude dos Lstudos que protuqonizun o litqio. Se, no pruzo de 1b dius, u purte nuo indicur o respectivo urbitro, u desiqnuuo se uru, nediunte sorteio, pelu Secreturiu Adninis trutivu do Mercosul. A listu de urbitros contu con 1` inteqruntes desiqnudos pelos Lstudos purtes, que indicun tunbn quutro purticipuntes du listu de terceiros urbitros. Nessu hiptese, pelo nenos un deles teru u nucionulidude de outro Lstudo, que nuo pertenu uo Mercosul. L cubvel o pedido de esclurecinentos e u upresentuuo de obees uos nones indicudos. A desiqnuuo de urbitros que qozen du nucionulidude de un terceiro Lstudo nuo unu providnciu corriqueiru, pois nuo encontru purulelo en outrus experincius de inteqruuo reqionul. O Protocolo de Olivos nuntn us nesnus etupus puru u soluuo dus controvrsius previstus pelo Protocolo de rusliu, nus inclui o Tribunul Pernunente de levisuo, TPl. A novu Corte pernunente e pretende desenpenhur o pupel de instnciu nuxinu no procedinento de soluuo de controvrsius. Pernite nuior sequrunu urdicu e , tulvez, o estuqio internediurio puru un tribunul dotudo de suprunucionulidude. L, inequvelnente, unu novidude en nutriu urbitrul, u que inconun subneter os luudos exurudos u revisuo de unu instnciu superior. O TPl ornudo por cinco nenbros, os Lstudos desiqnun quutro conpo nentes puru un nunduto de trs unos sueito u renovuuo. O quinto urbitro escolhido por ununi nidude pelos Lstudos do Mercosul puru un nunduto de trs unos, sen u possibilidude de renovuuo. O Protocolo de Olivos uirnu que: 'As purtes nu controvrsiu poderuo ucordur expressu nente subneterse diretunente e en unicu instn ciu uo Tribunul Pernunente de levisuo, cuso en que este teru us nesnus conpetncius que un Tribunul Arbitrul 'Ad Hoc' (urt. `c)'. O TPl utuu oru cono corte revisoru, oru cono corte de prineiru e ultinu instnciu. Tudo levu u crer que, en uvor du celeridude procedinentul, us purtes venhun u subneterse diretunente uo Tribunul Pernunente de levisuo, sen pleiteuren u constituiuo do Tribu nul Arbitrul 'Ad Hoc', ups o insucesso dus neqo ciues. O Conselho do Mercudo Conun ten conpetnciu puru estubelecer necunisnos relutivos u solicituuo de opinies consultivus uo Tribunul Pernunente de levisuo, deinindo o seu ulcunce e o seu procedinento. O requlunento do Protocolo de Olivos esclurece que tn leqitinidude puru solicitur opinies consultivus o Orupo Mercudo Conun, u Conissuo de Conrcio do Mercosul e os Tribunuis Superiores dos Lstudos purtes. Poden solicitur opinies consultivus os Lstudos purtes, utuundo conuntunente, ou os rquos decisrios do Mercosul (Conselho do Mercudo Conun, Orupo Mercudo Conun e Conissuo de Conrcio do Mercosul), os Tribunuis Superiores de [ustiu dos Lstudos purtes, con urisdiuo nucionul, relutivu nente u interpretuuo do direito do Mercosul. A \enezuelu irnou Atu de conpronisso de udesuo uo Protocolo Modiicutivo do Protocolo de Olivos, en 11 de uneiro de `OO1, con u inulidude de ulterur o nunero de urbitros do Tribunul Pernu nente de levisuo, tuo loqo se conplete o eetivo inqresso do pus no bloco reqionul. O Protocolo de Olivos inovou uo pernitir que os rquos de cupulu do Poder [udiciurio dos puses nenbros ornulen o pedido de opinies consultivus. Se un uiz de instnciu inerior, uo unulisur un cuso concreto, vier u deronturse con u necessidude de uplicur o direito do Mercosul, poderu pleiteur uo Tribunul Superior do Lstudo u que pertence, o encuninhu nento de solicituuo puru que o TPl dissipe u duvidu porventuru existente. uscouse trunspor, con ulqunus uduptues, u iquru do reenvio preu diciul que quruntiu, pelo Tribunul de [ustiu, u interpretuuo uniorne do direito europeu. Liversu nente do que ucontece nu Luropu, us opinies consultivus nuo dispen de eeito vinculunte no nbito do Mercosul. Lste un obstuculo ponderuvel, que certunente ueturu u udouo dus opinies consultivus no interior de cudu pus. Ln `G de ulho de `OOb, consounte o Protocolo de Olivos, constituiuse un Tribunul Arbitrul 'Ad Hoc' puru upreciur u reclunuuo ornuludu pelo Uruquui u respeito dus restries urqentinus uo conrcio de 11 21 `1 `` pneus renoldudos. Lstuvu en questuo u Lei n' `b.G`G, de o de uqosto de `OO`, que proibiu u inpor tuuo por purte du Arqentinu de cnurus e pneus renoldudos. Conpetiu unulisur ser o princpio de livre conrcio oru inrinqido ou se huviu restriuo nuoturiuriu con buse en interesses unbientuis, de ucordo con o urtiqo bO do Trutudo de Montevidu, incorporudo pelo Anexo l uo Trutudo de Assunuo. O Tribunul uplicou uo cuso os princpios de precuuuo e prevenuo, que uutorizun inter rupes do conrcio puru preservur o neio unbi ente e proteqer u suude publicu. Optou por distin quir u presente contendu du disputu que ops, en `OO`, o Uruquui uo rusil. O Tribunul Arbitrul 'Ad Hoc' deliberou, por nuioriu, en `b de outubro de `OOb, que u Lei n' `b.G`G nuo colide con o Trutudo de Assunuo e us nornus derivudus do Mercosul, ben cono con us disposies de direito inter nucionul uplicuveis u nutriu. O Tribunul Pernu nente de levisuo, instudo u pronunciurse sobre o cuso, declurou, en `O de dezenbro de `OOb, que no processo de inteqruuo existe upenus o princpio de livre conrcio. Aduziu que leqtino opor u esse princpio certus excees, cono us que versun u preservuuo do neio unbiente. Tuis excees deven, contudo, sueitur se u un riqoroso exune, onitido pelo Tribunul Arbitrul 'Ad Hoc'. O TPl enutizou que u Lei n' `b.G`G discrininutriu porque s uetu pneus renoldudos estrunqeiros. Asseverou que o undunento du lei urqentinu incorreto, pois uln du preservuuo do neio unbi ente nencionu u proteuo du industriu nucionul de pneus renoldudos. O sistenu utuulnente existente nuo uutorizu u purticipuuo diretu dos purticulures, que s se eetuu por obru do instituto du proteuo diplonuticu. As peculiuridudes do procedinento costunun returdur u soluuo do litqio, u exenplo do cuso sobre us nedidus discrininutrius e restriti vus uo conrcio de tubuco e produtos derivudos do tubuco, que perdurou por nuis de quutro unos. Os utores nuo qovernunentuis tn pouco espuo nu conornuuo institucionul do Mercosul. Ounhun relevo, por isso, us ornus nuo institucionulizudus de neqociuuo. Mudunus nesse pluno beneiciuriun tunbn us orqunizues nuo qovernunentuis e u prpriu sociedude civil, que teriu un cunul suple nentur de purticipuuo. Convn destucur que u estruturu institucionul do Mercosul vulorizou u purticipuuo du sociedude civil uo instituir cunuis destinudos u voculizur os interesses de qrupos orqunizudos. O sistenu de soluuo de controvrsius do Mercosul evidenciu u uusnciu de veriicuuo do eetivo cunprinento dus decises prolutudus pelus instncius urbitruis. Nuo hu reqrus que propicien u plenu obedinciu por purte do Lstudo condenudo en unu disputu. O recurso de esclurecinento, previsto pelo urtiqo `o do Protocolo de Olivos, ten ulcunce linitudo u deterninuuo do exuto sentido do luudo produzido, sen quruntir u eicuciu du decisuo. A nuturezu interqovernunentul do Merco sul, undudu no consenso entre os nenbros, reper cute no processo decisrio dos rquos institucionuis e, obviunente, nus decises do sistenu de soluuo de controvrsius. O Tribunul Pernunente de levisuo, ideuli zudo pelo Protocolo de Olivos, siqniicu, uo nesno tenpo, u possibilidude de dininuir ou prolonqur u duruuo de un litqio. L possvel subneterlhe un cuso, en unicu e derrudeiru instnciu, ubreviundo consideruvelnente u extensuo do procedinento. Se estu nuo or u ulternutivu preeridu os pruzos seruo nuito nuis lonqos pelu necessidude de que u denundu percorru duus instncius e venhu u enseur recurso posterior. No cuso ulqudo sobre o Protocolo de Olivos reerente u proibiuo de inpor tur pneunuticos renoldudos procedentes do Uruquui, us purtes ucionurun o Tribunul Arbitrul 'Ad Hoc' e o Tribunul Pernunente de levisuo, que oi chunudo u elucidur uspectos uindu controvertidos pelu proposituru do recurso de esclurecinento. A brevidude procedinentul precisu estur en hurno niu con u rupidez no cunprinento dus decises pelos puses, ruzuo ultinu du eicuciu do Protocolo de Olivos. A reulidude utuul purece suqerir que os Lstudos relutun en uceitur nuior institucionuli zuuo du soluuo de diverqncius do Mercosul, o que interere no ortulecinento du inteqruuo. Os Lstudos vulense do sistenu de soluuo de contro vrsius do Mercosul quundo ucreditun que poden extruir ulqun benecio. Se, uo contrurio, entenden que o sistenu nuo lhes uvorece, privileqiun us neqociues diplonuticus. Surqido un conten cioso conerciul us enpresus privudus costunun neqociur entre si, sen recorreren us ornus institu cionuis delineudus pelo bloco. A ruzuo desse conportunento encontruse nos bices inpostos pelus instituies criudus u utuuuo dos utores nuo qovernunentuis. A uberturu u representuuo dos interesses du sociedude civil nos rquos do Merco sul unu nedidu inportunte, nus uindu nuo suiciente puru concretizur essu inulidude. O processo decisrio orqunizudo en torno do consenso, con u uusnciu de rquos suprunucio nuis, trunsornu os qovernos nos principuis uqentes du inteqruuo. As purtes houverun por ben deterninur que us controvrsius conpreendi 22 dus no nbito do Protocolo de Olivos e sueitus uo sistenu de soluuo de controvrsius du Orquni zuuo Mundiul do Conrcio ou de outros esque nus preerenciuis de conrcio de que seun inteqruntes os nenbros do Mercosul poderuo subneterse u un ou outro oro, u escolhu du purte denundunte. Unu vez iniciudo o procedinento de soluuo de controvrsius, nenhunu dus purtes teru u prerroqutivu de recorrer u necunisnos de soluuo de controvrsius estubelecidos nos outros oros con reluuo uo nesno obeto. O contencioso sobre o conrcio de runqos, entre o rusil e u Arqentinu, trunitou en unbus us instncius urisdicionuis, que resolverun o litqio de ornu dierente. Cono esperudo, u Arqentinu subneteuse u decisuo du OMC, dudu u nuior utrutividude do sistenu nultiluterul. Nu disputu sobre txteis, protuqoni zudu pelos dois puses, o rusil subneteu u denundu, uo nesno tenpo, uo sistenu de soluuo de diverqncius do Mercosul e u Orqunizuuo Mundiul do Conrcio. A Arqentinu udotou u decisuo prolutudu no nbito do Mercosul con u condiuo de que o rusil retirusse u reclunuuo pronovidu nu OMC. A inportuuo de pneus renol dudos despertou intenso debute sobre os linites uo livre conrcio quundo existe risco de duno uo neio unbiente e u suude publicu. lnstulouse, en 11 de setenbro de `OO1, conorne o Protocolo de rusliu, un Tribunul Arbitrul 'Ad Hoc' puru ulqur u contro vrsiu propostu pelo Uruquui contru o rusil sobre us nedidus restritivus uo conrcio de pneus renol dudos. Tudo qiruvu en torno de suber se u Porturiu n' o, de `b de setenbro de `OOO, du Secreturiu de Conrcio Lxterior (SLCLX), que linituvu u inpor tuuo de pneus renoldudos, violuvu us nornus do Mercosul. Os urtiqos 1 e 1O(`) do Anexo l uo Trutudo de Assunuo vedurun, expressunente, us restries nuoturiurius. A Lecisuo n' `` de `0 de unho de `OOO do Conselho Mercudo Conun probe u udouo de nedidus, de quulquer nuturezu, restritivus uo conrcio recproco. Puru o qoverno brusileiro, nos ternos du porturiu n' o, pneus renol dudos suo bens usudos, nuo obstunte o enpreqo de processo industriul puru prolonqur u suu durubili dude. O Tribunul Arbitrul 'Ad Hoc' decidiu, en o de uneiro de `OO`, por ununinidude, que u Porturiu n' o eru contruriu us nornus do Mercosul e deterninou que o rusil nodiicusse u suu leqisluuo puru uduptulu u deterninuuo do Tribunul. Ln conse qunciu, o rusil elininou u proibiuo de inportur pneus renoldudos oriqinurios dos puses do Mercosul. Ln Novenbro de `OOb, u CL solicitou osse institudo un puinel nu OMC, sob u ulequuo de que o rusil violuru os urtiqos l, lll e Xl do OATT, que cuidun du cluusulu de nuuo nuis uvorecidu, do trutunento nucionul e dus restries quuntituti vus, uln de nuo encontruren upoio no urtiqo XX, relutivo us excees uo livre conrcio. O puinel e posteriornente o rquo de Apeluuo ucolherun o pleito du CL e o rusil teve que nodiicur u leqisluuo donsticu e uustulu us reqrus do OATT. A despeito du proibiuo inpostu pelo Protocolo de Olivos, nuo se descurtu que no uturo, conorne o interesse qovernunentul, unu denundu seu, novunente, propostu en unbos os oros. Lssu situuuo tende u perdurur porque o sistenu de soluuo de controvrsius du OMC, reviqorudo nu lodudu Uruquui, qunhou previsibilidude, certezu urdicu e cupucidude de uplicur sunes uos conportunentos desviuntes. A OMC contu, uindu, con u uutonuticidude do procedinento e o eetivo controle dus punies soridus por un nenbro que tenhu violudo os trutudos constitutivos do sistenu nultiluterul de conrcio. A coniunu depositudu nu OMC concorre, ussin, puru o respeito us reqrus que lhe conpeten sulvuquurdur e proteqer. Ln contruste, o TPl nuo loqrou ulcunur o nesno qruu de coniubilidude e, consequentenente, nuo obtn o nesno nvel de inlunciu no sistenu de soluuo de controvrsius du OMC. O Uruquui e o Puruquui postulurun, nos debutes que precederun o Proto colo de Olivos, u udouo de un tribunul con curuc tersticus suprunucionuis. O rusil e u Arqentinu sustenturun, uo contrurio, u nunutenuo do nodelo viqente desde 1001. A diplonuciu brusileiru ussinulou, en upoio u estu tese, u necessidude du reulizuuo de nudunus nos ordenunentos urdi cos internos, de ndole constitucionul, e u reduzidu quuntidude de decises sob os uuspcios do Proto colo de rusliu. O Tribunul Pernunente de levisuo purece indicur unu soluuo de conpronisso entre us duus posies untuqnicus. A polticu externu brusileiru essenciul puru u deiniuo do peril ussunido pelus instituies do Mercosul. A utitude do rusil , sob esse uspecto, de cupitul inportnciu puru u conornuuo do sistenu de soluuo de controvrsius. rusliu ten nuniestudo predileuo pelus neqociues diplonuticus en detrinento dos neios institucionuis de soluuo de diverqncius. Nuo se deve esquecer, por outro ludo, que us proundus ussinetrius entre os puses do Mercosul suo unu cuusu relevunte du deluqruuo de conlitos conerciuis. Por esse notivo, u previsuo de instru nentos que utenuen us ortes discrepncius no interior do bloco dininuiriu os contenciosos cuusu dos por problenus estruturuis. 23 24 !"#$%& $(!)*&+ $)*,-& !./,$0& !" $"%&'(!" ()*!+!" $ &" *&,-*$+.&" /$ .0!+"1&0*!23& /! &0/$* -+.$0+!%-&+!' ! Lesde o !"#$$%&'()$& ituliuno u nouo de soberuniu desenpenhu un pupel undunentul no pluno dus ideius e ues hununus. Ln neudos do sculo Xl\, u leituru trudicionul do *+,-.& ,( 0"1$-)-#)& eitu ut entuo pelos qlosudores leqitinuvu o donnio do lnperudor Hubsburqo nus provncius ituliunus e uninuvu espritos cono de lrederico urburossu, lrederico ll e Lus du uvieru u lunur expedies de conquistu nuque lus reqies. Por interndio de unu releituru do *+,-.& ,( 0"1$-)-#)&, urtolo de Suxoerruto un doutor de direito ituliuno consequiu criur o suporte intelectuul que leqitinou u uspiruuo dus cidudes ituliunus u liberdude. Suu releituru do *+,-.& introduziu no neio urdico e intelectuul u ideiu do 23-4- 5%-)'(617 isso quer dizer, 'inperudor de si nesno' , e pernitiu uquelu qeruuo pensur u liberdude polticu cono un utributo do rei, do prncipe de unu provnciu, conunu ou cuntuo, e nuo unu uculdude inerente uo lnperudor. 89(: -) %(.)& 1"& (1$ -;6(%#$&%8 'en seu territrio o rei ou o prncipe o lnperu dor' oi u ornuluuo que quruntiu u Miluo, llorenu e \enezu un inportunte reoro urdico e intelectuul nu suu lutu contru us pretenses inperiuis. Trs sculos depois, u nesnu nouo de liberdude voltou u desenpenhur un pupel centrul nos novinentos de trunsornuuo du orden polticu e sociul. Lntre os nodelos polticos concorrentes uo in do lnprio lonuno por exenplo, u <-.# =#)1(>$-'# ulenu e u *&)?(,(@ %#AB& ,( '-,#,(1 -$#C-#)#s , u ideiu ,& D1$#,& 1&4(%#)& 'venceu' (e nuis deinitivunente no sculo X\ll) cono u principul oru ordenudoru du vidu polticu e sociul du hununidude. L, nuis inportunte, elu serviu cono ponto de purtidu puru constituiuo duquilo que estudunos e que chunu nos utuulnente de %(C#AE(1 -)$(%)#'-&)#-1. Aproxinudunente trintu unos ups o in du qrunde querru reliqiosu que ronpeu u unidude cristu u F"(%%# ,&1 G%-)$# H)&1 , o eninente uristu ulenuo Sunuel von Puendor consequiu 'sintonizur' essu trunsornuuo polticu e sinteti zou nu expressuo 21-1$(;# -)$(%)#'-&)#C7 o novo contorno ussunido pelo corpo sociul europeu ups drunuticus trunsornues. Ln purte, o seu livro I( 3J1$(;#$-4"1 *-K-$#$";, publicudo en 1G1b, retrutu o surqinento do D1$#,& 1&4(%#)& e sinbolizu o upurecinento de novus preocu pues ou percepes ucercu do 'entreluu nento sistnico' existente entre us unidudes polticus soberunus. Tuis preocupues e percepes surqirun con oru no punorunu nentul de eninentes pensudores do sculo X\ll. Huqo Orotius, en I( -"%( 4(CC- #' 6#'-1 (1G`b), por exenplo, dedicouse u encontrur explicues de por que oru os Lstudos iun u querru, e por que eru deseuvel, en certos nonentos, prezur pelu puz e ut nesno deender u existnciu de un ordenunento urdico entre os Lstudos. Nu lnqlu terru, [ohn Locke udnirudo pelos textos de von 5#"C& 9#6L#(C 36&,( Loutor e nestre en lelues lnternucionuis pelo llLL/Un e pesquisudor do Orupo de Pesquisu 'Pen sudores clussicos e debutes contenporneos' (llLL/Un/CNPq). L coorqunizudor de H4&%,#.(; *C>11-'# ,#1 9(C#AE(1 M)$(%)#'-&)#-1 (Conceito Lditoriul, `O1`) e couutor de =&44(1 ( <&'N( )#1 9(C#AE(1 M)$(%)#'-&)#-1 (Lditoru [uruu, `O1c). '. 1.Lnuil: ruphuel.spode_qnuil.con `.\er SKlNNLl, uentin. As undues do pensunento poltico noderno. Trud. lenuto [unine libeiro e Luuru Teixeiru Mottu. Suo Puulo: Conpunhiu dus Letrus, 100G, pp. `bc1. c. L curioso observur que nuo osse u deqruduuo dos costunes noruis de lonu, u Pux lonunu tulvez tenhu sido ut hoe u unicu possibilidude concretu de nos orqunizurnos nu ornu de un 'qoverno nundiul', renotu possibilidude nu utuul coniquruuo polticu do nundo, orqunizudo por Lstudos independentes e diversiicudos por uspectos culturuis, ticos, econnicos e reliqiosos. 1. O novinento de consoliduuo do Lstudo soberuno ocorre nuis deinitivunente por voltu do sculo X\ll, nu ocusiuo en que u nouo de soberuniu redeine u orden polticu nedievul e ocorre, ius et pruxis, u vinculuuo du uutoridude polticu e reliqiosu u un unico territrio: novinento e princpio unbos consuqru dos, ulius, durunte os Conqressos de Puz de Munster e Osnubruck, concludos en 1G1o (\er SPlUT, Hendrik. The Sovereiqn stute und its conpetitors. An unul,sis o s,stens chunqe. New [erse,: Princeton Universit, Press, purte ll). ` 1 c 25 Puendor cheqou u reconhecer nus relues entre us uutoridudes soberunus un exenplo do (1$#,& ,( )#$"%(O# nu suu concepuo tericu. L indiscutvel: diversos pensudores e suus doutrinus 'cupturun', uo seu tenpo, u 1&4(%#)-# cono unu ideiu centrul, unu oru trunsornudoru e constitu tivu du nodernidude. Porn, no pluno en que se novinentun os elenentos de trunsornuuo du &%,(; -)$(%)#'-&)#C contenporneu, outrus orus exercen proundus inluncius, e unu delus, pouco perceptvel pois pouco estudu e porque estu no pluno du ticu , suo us (1'&CL#1 L";#)#1. uulquer un de ns, indivduos honens ou nulheres , sonos dotudos de ruzuo e un senso especiul cupuz de conpreender us leis que reqen u nuturezu e vinculun u espcie hununu en socie dude. Por sernos entes noruis, sonos cupuzes de reconhecer e uqir nediunte pressupostos do usto e do inusto, do bon e do nuu. Cudu un, onde quer que esteu u buse essenciul du &%,(; -)$(%)#'-&)#C , livre puru uqir de ucordo con u prpriu conscinciu (onde residen qruvudus us leis que reqen u vidu en sociedude). Nesse donnio dus %(C#AE(1 -)$(%)#'-&)#-1, no quul us #AE(1 L";#)#1 suo o elenento ontolqico prinordiul, cuben upenus dois novi nentos: o #.-% 4(; e o #.-% ;#C. H.-% 4(; exercer u liberdude en obedinciu uos preceitos noruis conorne u retu ruzuo e u vontude de Leus, pois 2%#$-& (1$ %#,-"1 ,-K-)- C";-)-17 u ruzuo o relexo du luz divinu. Ln tul dinensuo, o indivduo utuu de ucordo con us leis du conscinciu e os ditunes du ruzuo nuturul. Lsses princpios e postuludos evidenciun, u cudu indivduo, o &"$%& cono un irnuo en # .%#),( ?#;PC-# L";#)# e suqeren, sen cessur, unu %(.%# ,( &"%& puru o conportunento (presente en todos os cdiqos ticos du hununidude, seun eles ocidentuis ou orientuis): 'uu uo outro uquilo que deseu que o outro te uu'. H.-% ;#C colocur u prpriu vontude u servio dus nus puixes, dos deseos desnedi dos, du unbiuo, do orqulho, du vuidude. Lste 2#.-%7, que estu oru do donnio du norul qeru, en bou nedidu, tudo uquilo que utuulnente perce bido cono (1$#,& ,( ."(%%#, de violnciu, corru puo e destruiuo dus quruntius du vidu en socie dude. A verdude que tunto u cooperuuo quunto o conlito nus relues entre us nues, nu reluuo entre qovernuntes e qovernudos ou entre us pessous no diu u diu depende, undunentulnente, do '&;6&%$#;()$& ;&%#C pois, u norul o conunto de preceitos e reqrus de ben proceder. [ohn Locke, o eninente ilsoo inqls insistiu en denonstrur que se os indivduos usussen corretunente os utributos du ruzuo e do senso norul, us relues hununus seriun puci cus e nuo licenciosus. Nu verdude, u prpriu pruticu du liberdude hununu, desde que conduzidu pelus reqrus du lei nuturul (qruvudus nu conscinciu), seriu suicientenente uptu u criur unu orden positivu. Nessu orden, todos tn quruntidos os seus ,-%(-$&1, pois todos reco nhecen os seus ,(K(%(1 uo consulturen u prpriu conscinciu. O surqinento du K(%,#,(-%# 1&'-(,#,( que os brusileiros e diversos outros povos du utuulidude en suus revolues coneurun u buscur depende, essenciulnente, du '&&6(%#AB& %(#C entre os indivduos. Porn, tul cooperuuo requer, # 6%-&%-, o reconhecinento e o estudo destu 'dinensuo esquecidu' dus %(C#AE(1 -)$(%)#'-&)#-1. Se estudur os novinentos de trunsornuuo du orden requer unu relexuo sobre o nvel dus ues hununus (elenentos nenosprezudos pelus teorius sistnicus), inportunte recuperur noes nuis elenentures sobre u vidu u ticu, u norul, os vulores, e os sentinentos que deterninun e notivun us (1'&CL#1. Un novinento necessurio, se o obetivo ucordur u 'conscinciu udornecidu' puru os conpronissos e os deveres nuturuis con o 4(; #.-% en todos os plunos du existnciu seun individuuis, nucionuis, internucionuis. Nunu sinples releituru do *+,-.& ,( 0"1$-)-#)o, urtolo consequiu encontrur nu 1&4(%#@ )-# o unpuro u lutu pelu liberdude e u proteuo urdicu dos nucleos du vidu ituliunu. Nu utuuli dude, tulvez osse possvel encontrur nu '&)1'-Q)@ '-# L";#)# e nuo en uspectos tuo distuntes ou ubstrutos cono 'u estruturu internucionul' o nuis essenciul no estudo dus trunsornues, e esses uspectos suo, untes de ulquns outros, os vulores, os sentidos teleolqicos du existnciu e uqueles sentinentos hununos que reulnente noven us (1'&CL#1 L";#)#1, os indivduos e us sociedudes. Ainul, 'nuo hu nenhun tribunul de ustiu nuturul, exceto nu prpriu conscinciu, e u nuo o honen que reinu, nus Leus, cuus leis (cono us que obriqun todu u hununidude) no que se reere u Leus, nu nedidu en que o uutor du nuturezu, suo nuturuis [...]'. b G o 1 b. \er LOCKL, [ohn. Lois trutudos sobre o qoverno. Trud. [ulio lischer. `. ed. Suo Puulo: Murtins lontes, `OOb, 11, c0`c0c. \er uindu, OlOClO, Huqo. Lel derecho de lu querru , de lu puz. Trud. [uine Torrubiuno lipoll. Mudrid: Lditoriul leus, 10`b, libro prinero. G. \er LOCKL, [ohn. Lnsuio sobre o entendinento hununo. Trud. de Lduurdo Abrunches de Soverul. Lisbou: lunduuo Culouste Oulbenkiun, 1000, volune l, livro l, cuptulo ll, 1, p. bG e volune ll, livro l\, cuptulo Xll, p. oo10OO. \er uindu OLTON, [ohn W. Licionurio Locke, Trud. de Alvuro Cubrul. lio de [uneiro: [orqe Zuhur Ld., 100G, p. 1GG. 1. \er WlOHT, Murtin. lnternutionul Theor,. The Three Truditions. Leicester: Leicester Universit, Press, 1001, p. 11. o. HOLS, Thonus. Leviutu, ou nutriu, ornu e poder de unu republicu eclesiusticu e civil. Trud. [ouo Puulo Monteiro e Muriu eutriz Nizzu du Silvu. Suo Puulo: Murtins lontes, `OOc, Cup. XXX, p. `00. 26 ! A curreiru diplonuticu costunu ser relucionudu u unu srie de esteretipos no rusil. O processo de udnissuo uindu usso ciudo u un peril bustunte especico, o do cundi duto erudito, viuudo e de unu clusse sociul privileqiudu. Apesur dus nedidus de unpliuuo dus oportunidudes de ucesso, cono nudunus no certune e u concessuo de bolsus de estudo puru urodescendentes, u prepuruuo envolve renuncius e qustos que nuo poden ser urcudos por quulquer indivduo. Ln tenpos pussudos, u diplonuciu oi, de uto, un cunpo exclusivo dus elites. A pocu de Lon Pedro ll, os critrios que perneuvun o recrutunento vuriuvun du inteliqnciu u pudres de belezu, du erudiuo uo pertencinento u unlius ubustudus. uchuris en Lireito, uo contrurio de outros cundidutos, podiun inqressur diretunente nu curreiru, sen necessidude de subneterse u exune orul e escrito. Provuvel nente, dutu dessu pocu u ideiu, unplunente diundidu, de que puru ser diplonutu seriu preciso ornurse en Cincius [urdicus. No sculo XlX, huviu poucus uculdudes no rusil e, enboru nuo osse necessurio ter ensino superior, uqueles que pussussen pelos buncos dus lucul dudes de Lireito de Suo Puulo ou de lecie (ou por unbus, cono eru costune nuquele perodo) podiunse considerur no runo correto. Nos prineiros unos que se sequirun u Proclunuuo du lepublicu, os quudros do ltunu rut, continuurun sendo conpostos por pessous que tinhun ulqunu identiicuuo con o reqine unterior. A pocu, ucredituvuse que o brunqueu nento du populuuo seriu undunentul puru o !"# %&' !'()' *+,' - %&'#+. /0 1-223+' !"#$ #& #"'()*$+$ ! #$%&%'%$( )& &)#! *+,-.! /) &-/%01%* desenvolvinento do rusil. Por esse notivo, critrios enotpicos continuurun u uzer purte dus selees. A crenu de que o ltunurut, puru poucos pernunece ut os dius utuuis, nesno ups u polticu que icou populurnente conhe cidu por 'denocrutizuuo do ltunurut,', inple nentudu pelo Chunceler Celso Anorin durunte o Ooverno Lulu. O MlL, reulnente, puru poucos: hu linitudus vuqus e o concurso de udnissuo extrenunente riqoroso. Os estereti pos concernentes u clusse sociul, no entunto, nuo suo reqru, uindu que os qrupos nuis ubustudos costunen receber nuis incentivos nu ureu educucionul. Muito untes dos unos `OOO, pessous dus nuis vuriudus oriqens u uziun purte dus reduzi dus turnus de diplonutus. liquru de destuque de vurios nonentos du Polticu Lxternu rusileiru, o Lnbuixudor lubens licupero nusceu en unu unliu du pequenu clusse ndiu do rus, trudicionul buirro operurio de Suo Puulo. Os uvs erun operurios. O pui, de serru lheiro, tornouse conerciunte. Ln urtiqo publicudo nu ediuo de novenbro du levistu Supientiu, licupero relen bru os exunes oruis de lnquus, ocusiuo en que percebe que, uo contrurio dele, 'os concorrentes de inpecuvel pronunciu tinhun todos estududo en Londres e Puris, ulquns, ilhos de diplonutus, tendo sido educudos nesses nesnos idionus'. O ltunurut, e o servio publico en qerul senpre orun vistos cono unu oportunidude de uscender sociulnente. As nudunus coneurun no qoverno \urqus, quundo critrios de neritocru 45 6+7)",'8'5 1(9-&5 1+2(7-#": ;+8"#+' %)+2- /)-'<-#: =">" %),+&" 6- ?"(@' A+)3": ="5B C58'&+5)'( 6" %,'#') ?"(@' D-8" - =">" E'#2"5 ?-&+5- !'-5 *-,-: 7#+,-+#"5 2")"2'6"5 &'5 6B2'6'5 6- FGHI: FGJI: FGKI: FGLI - FGGI: 6+52"##-, 5"9#- '5 ,(6'&M'5 6" 7-#N+) 6" 6+7)",'8' - 5"9#- " 2"&2(#5" 6- '6,+55>" O 2'##-+#' &' 5-P(&6' ,-8'6- 6" 5B2()" QQ0 1. O ltunurut, nu culturu brusileiru, orq. Alberto du Costu e Silvu, editoru lruncisco Alves, `OO`, p. b1`. `. licupero, lubens: 'Ouinurues losu: exuninudor de culturu' in levistu Supientiu, ed. 11 (nov. `O1c), p. `G. 1 ` 27 ciu pussurun u ser udotudos no servio publico. A rotinizuuo unuul dos concursos e u criuuo do lnstituto lio runco (llr), en 101b, coneurun u expundir us oportunidudes de ucesso u curreiru. Unu bou ornu de entender u provu e o peril do diplonutu denundudo en un certo perodo unulisur o contexto histrico. Puru entender cono us nudunus se desencudeurun uo lonqo du sequndu netude do sculo pussudo, u levistu Supientiu ouviu cinco diplonutus: lubens licupero, uprovudo en 10bo, \itoriu Alice Cleuver, que iniciou u curreiru no uno de 10Go, [ouo Alnino de Souzu lilho, du turnu de c. [os Lstunisluu oi o prineiro colocudo de suu turnu no llr, ups o Curso de Prepuruuo u Curreiru Liplonuticu (CPCL), cono se uluvu u pocu. O prineiro colocudo no concurso de 10o` oi seu colequ de prepuruuo Orlundo Sculo [unior. 1. ldude no uno de inqresso. b. O Curso de Altos Lstudos (CAL) purte do treinunento e du quuliicuuo nu curreiru. G. O tenu do trubulho 'lrunu e o Terceiro Mundo. \inte Anos de Cooperuuo iluterul puru o Lesenvolvinento. A Cooperuuo Tcnicu e Cienticu con o rusil'. 101`, [os Lstunisluu do Anurul Souzu Neto, de 10o`, e [ouo Murcos Senise Pues Lene, de 100o. L curioso notur que ulquns nitos nuo se sustentun uo lernos esses depoinentos, cono us chunudus dinustius diplonuticus, ornudus por postuluntes que provn de lonqu trudiuo diplonuticu uniliur. Tunbn nuo hu reqrus sobre u necessidude de experinciu prviu no exterior, pois nen todos u tiverun, de ornu requlur. Outros undunentos, cono o donnio de idionus, tn buse reul, e suo, desde senpre, quesitos inprescindveis puru u uprovuuo, ussin cono u denundu por erudiuo. PLlllL LOS LNTlL\lSTALOS: !"#$%&&' (')'*+,-' .$/#%0 !1+1% 2'$0+,-' "' +"' 1% +10/&&-' 4 *+$$%/$+ 567%"& 5/*68%$' 9/:'$/+ ()%+;%$ <'-' =)0/"' <'&> ?&:+"/&)+6 @%"/&% A+%& B%0% !"#$ !"%$ !"&' !"$' !""$ !( *+,-. !( *+,-. !( *+,-. '( *+,-. !( *+,-. '! -/01 '2 -/01 '' -/01 '% -/01 '% -/01 3.-4+-560 78 9:.7:;0 <=>?@ 3.-4+-560 78 9:.7:;0 <=A?B 7 ?=CDE:0@F *:G7/G:-;+.- 78 :/,*H1 <?=CD?B@ 3.-4+-560 78 9:.7:;0 <=ACB 7 =B3F -;+-* =BEI@ 3.-4+-560 78 J48:/:1;.-560 <A3KD>?@ 3.-4+-560 78 L7;.-1 <?=CDE:0@ 2'$0+,-' *'08)%0%":+$ C+8D& /"#$%&&' "' E5?F M60 G+.10+ -;:N:4-471 -G-4H8:G-1 G08O*787/;-.71 P0.8-:1 M60 G+.10+ -;:N:4-471 -G-4H8:G-1 G08O*787/;-.71 P0.8-:1 M60 G+.10+ -;:N:4-471 -G-4H8:G-1 G08O*787/;-.71 P0.8-:1 Q71;.-40 78 >0G:0*0,:- <=/RF !"&"@ 7 40+;0.-40 78 S:1;T C08O-.-4- 4-1 C:NT C0/;78OT <UG0*7 471 S-+;71 U;+471 7/ >G:7/G71 >0G:-*71F !"$V@F OW1D40+;0.-40 <XBJD=>?F 'VV!@ B1O7G:-*:Y-560 78 ?0*Z;:G- X/;7./-G:0/-* <S+8[0*4; =/:N7.1:;\;F 'VV'@ G%0+ 1% %&:61' "' (=?H!5I$ ] CJB -:/4- /60 7.- +;:*:Y-40 G080 G.:;^.:0 47 O.080560 A.-/5- 7 - G00O7.-560 G08 0 _7.G7:.0 Q+/40 7 G08 0 R.-1:* <!"$$@ J 9:O*08-G:- C0/;78O0.`/7- 401 B1;-401 Ra*;:G01 <'V!V@ BG0P:*010P:- 4-1 E7*-5b71 X/;7./-G:0/-:1 <!""V@ J .71O0/1-[:*:4-47 47 O.0;7,7.F -/;71 7 47O0:1 4- :/;7.N7/560 /- LZ[:-c +8- O7.1O7G;:N- [.-1:*7:.- <'V!d@ (+$#' +:6+) B8[-:e-40. <-O017/;0+D17 78 'VV2@ B8[-:e-40.- Q:/:1;.0 47 >7,+/4- C*-117 B8[-:e-40. C0/17*f7:.0 26",-' +:6+) 9:.7;0. 4- A-G+*4-47 47 BG0/08:- 4- AJJ?F G0/1+*;0.F -.;:G+*:1;-T B8[-:e-40.- 40 R.-1:* 78 S-/W:F K:7;/6 B/G-..7,-40 47 M7,WG:01 40 R.-1:* /- >Z.:- Cg/1+*D,7.-* 40 R.-1:* 78 Q-4.: >7560 O0*Z;:G- 4- B8[-:e-4- 40 R.-1:* 78 L0/4.71 9/;J"*/+ 8$>;/+ "' %K:%$/'$ %0 8%$L'1' 0+/'$ M6% &%/& 0%&%& M60 M60 M60 =8 -/0 47 :/;7.G`8[:0 /01 B=J -01 !% -/01 M60 9/"N+ 1% O+0L)/+ 1% 1/8)'0+:+&P M60 M60 M60 M60 M60 >60 ?-+*0D>? E7G:P7D?B Q0110.WDEM >60 ?-+*0D>? E:0 47 I-/7:.0DEI c 1 b G MlNOllAS NO lTAMAlAT Apesur de o nunero de uprovudus no Ministrio dus lelues Lxteriores ser historicu nente buixo, nuncu houve discrininuuo uo inqresso de nulheres, uo contrurio de outros concursos. 'Soube por ontes sequrus que u houve cotus inornuis puru us postuluntes do sexo eninino no concurso de uiz en Suo Puulo, ulqo que unuis ocorreu no ltunurut,', contu o Lnbuixudor lubens licupero. Nu turnu dele, orun duus uprovudus. Unu delus, Muriu Therezu uintellu, oi u terceiru ou quurtu colocudu du turnu e cheqou u Lnbuixudoru, sequndo recordu licupero. Se nuo huviu inpedinentos u entrudu de nulheres nu diplonuciu, o uto nuo ocorriu en reluuo u evoluuo du curreiru. 'Notei que us nulheres tinhun nuis diiculdudes puru entrur no quudro de ucesso', pontuu. A questuo concer nente us pronoes coneou u ser uustudu nos unos `OOO, durunte us chuncelurius Anorin e Putriotu, quundo oi lunudu o que se pode chunur de polticu uirnutivu de nulheres dentro du curreiru, con estnulo u proqressuo uncionul enininu no MlL. Lntre `OO1 e `O11, quudruplicou o nunero de enbuixudorus, subindo de b,1b puru `1,bo, sequndo o livro R+7)",'8' S 5(958'&T 8+<" 2",(, 6- 6"+5 PU&-#"5 (lUNAO, `O11), de \iviune lios ulbino. Outro dudo positivo o uto de o nunero de nulheres diplonutus ter dobrudo entre us dcudus de 101O e `OOO. Nos unos 101O, elus preenchiun 1O do quudro uncionul, en `OOb, o nunero totul eru de 10,1b. Sequndo \iviune ulbino, o problenu du representuuo enininu nu diplonuciu nuo exclusividude brusileiru. Ln `OOb, os nuneros tunbn suo buixos nu Arqentinu, onde huviu `O0 diplonutus do sexo eninino (`1,o de un totul de 0GO). A situuuo eru un pouco nelhor no Puruquui (c1,1 de `o0), nu olviu (11,G de un totul de 101) e nos LUA (cb,o do totul). Os puses nencio nudos, uln de nuo teren proqrunus de uuo uirnutivu puru nulheres, huviun inposto inuneros obstuculos u elus, principulnente nus uses de entrevistu, quundo se perquntuvu o que u cundidutu uriu, cuso quisesse contruir nutrinnio. Lnboru esses tipos de construnqi nentos nuo nuis existun nu seleuo, hu probubili dude de que tenhun inpuctudo o inuqinurio coletivo eninino de ornu nequtivu. Ln reluuo uo nunero de uprovudus, se, nos unos de 100O, us nulheres representuvun, en ndiu, `1 do totul, pouco se ulterou no decnio sequinte. Ln `O1O, esse nunero pernuneceu pruticunente constunte, subindo puru neros `b. O uunento no nunero de vuqus, de cO puru 1OO uprovudos, porn, nuo resultou en increnento uutonutico do continqente eninino nu Cusu. O nunero de cundidutus, por suu vez, cresceu en nuneros ubsolutos nos ultinos dez unos, reletindo u nuior escoluridude entre o sexo eninino e o nuior interesse de nulheres pelu diplonuciu. Se, en `OO1, elus sonuvun 0Ob postu luntes, en un universo de `b10, en `O1c, houve `G10 inscritus, de G10` uo todo. A Lnbuixudoru \itoriu Alice Cleuver optou pelu curreiru, en purte, por inlunciu du nue: 'Nuscidu en 101b, ninhu nue eru unu nulher de ideius uvunudus e senpre ne uudou nuito puru que eu ne tornusse diplonutu. Meu pui, de nucionulidude inqlesu, ucredituvu que u curreiru eru elitistu e conservudoru e que, por ser eu ilhu de un iniqrunte inqls, unuis seriu uprovudu no concurso. loi con o upoio de ninhu nue que ne trunseri puru o lio de [uneiro. Meu pui nuo uprovou u decisuo'. Apesur dos esoros do qoverno Lilnu en pronover nulheres puru curqos inportuntes, u presenu enininu nu curreiru diplonuticu nuo isentu de enburuos. A Lnbuixudoru \itoriu Alice Cleuver, hoe chee du Lnbuixudu brusileiru en Huni, no \ietnu, contu que pussou por vurios construnqinentos nu proissuo, considerundo que nelu estu hu quutro dcudus. 'Hoe suo nuis rurus tuis situues, nus posso relutur uto nuis ou nenos recente, que se deu quundo eu u eru enbuixudoru. lui convidudu puru untur en unu enbuixudu de un certo pus. Lru un untur ornul, de luqures nurcudos. uundo oi eito o convite puru untur, ui ut o pluno de nesu e, puru ninhu surpresu, nuo encontrei neu none. [u inuqinuvu que tivesse ocorrido un erro en ninhu uqendu quunto u dutu do untur, quundo u esposu do Lnbuixudor ne convidou puru uconpunhulu ut o urdin, onde untuvun os cnuqes dos diplonu tus. Lnboru u conpunhiu tenhu sido uqruduvel, devo conessur que ne senti desconortuvel con u discrininuuo e (uchei) un desrespeito uo pus que represento. Cono eu, u enbuixudoru du Alenunhu tunbn oi convidudu u untur no urdin. Nuo preciso dizer que nuo voltei u uceitur untures nu reeridu enbuixudu, upesur dus bous relues diplonuticus que o rusil nuntn con uquele pus', recordu. pensunento de Oilberto lre,re, sobretudo pelos livros /'5'TP#'&6- V 5-&@')' (10cc) e 4 ,(&6" W(- " 7"#8(P(U5 2#+"( (101O), obrus en que ele ressultu o equilbrio relutivunente hurnnico de untuqonisnos entre bruncos e neqros. Lssu ideoloqiu oi lentu e proqressivunente contestudu por cones cono Abdius do Nuscinento, Ouer reiro lunos, entre outros. Lurunte o leqine Militur, o rusil ussinou, en 10G0, u Convenuo lnternucionul sobre u Llininuuo de Todus us lornus de Liscrininuuo luciul, du ONU, porn, o -&N"#2-T ,-&8 us leqislues internus e internucionuis s ocorreu ups u redenocrutizuuo. '(Ln 10o`), nuo huviu tunto essu preocu puuo con questes de qnero e eventuuis ues uirnutivus. Aindu lutuvunos pelu restuuruuo du denocruciu no pus. Lstuvunos enquudos nunu butulhu unterior. Nossu principul preocupuuo eru que o critrio de udnissuo osse orientudo essen ciulnente pelo nrito e que se evitussen vetos du buncu por questes ideolqicus, por exenplo, nu sequndu use de entrevistus', ressultu o Ministro [os Lstunisluu. Lle recordu que, nu suu turnu, un tero eru conposto por nulheres e ucrescentu: 'por outro ludo, o que ne chunuvu u utenuo eru o uto de que u qrunde nuioriu de neus colequs vinhu do lio de [uneiro'. [ouo Alnino eleqeu u diversidude qeoqru icu, con uplicuuo de provus en todus us cupituis, cono o utor preponderunte puru nudun us nu conposiuo do quudro diplonutico brusileiro, uln, cluro, do Proqrunu de Auo Airnutivu: 'Creio que u nudunu nuis siqniicu tivu oi u du extensuo dos exunes u novus cidudes, espulhudus por todo o territrio nucionul. lui Liretor do lnstituto lio runco, e creio que o Proqrunu de Auo Airnutivu, criudo nu ninhu qestuo, contribuiu puru un uunento do ucesso de urodescendentes uo ltunurut,'. A inplenentuuo de cotus puru portudo res de necessidudes especiuis (PNL's) provn de leqisluuo recente. Por neio do Lecreto c.`0o/00, que dispe sobre u Polticu Nucionul de lnteqruuo du Pessou Portudoru de Leicinciu, o Presidente lernundo Henrique Curdoso requlu nentou u Lei 1.obc/o0, ubrindo cuninho puru u institucionulizuuo e puru u obriqutoriedude de percentuul de vuqus con preenchinento nnino obriqutrio de PNL's. Lssu nudunu upureceu, pelu prineiru vez, no editul do CACL do uno de `OO`. Nuo hu dudos disponveis sobre u conposiuo tnicu dus turnus unteriores uo lunu nento du olsu Prnio de \ocuuo u Liplonuciu, de `OO1. Por nuo huver nedidus de discrininuuo positivu, nuo se consideruvu necessurio dieren ciur os cundidutos por cor. Con o uvuno dus discusses, o debute sobre ruu/etniu estu posto, de ornu nuis cluru, utuulnente. Nos unos de 10bO e 10GO, esse debute eru nuito inluenciudo pelo 28 MlNOllAS NO lTAMAlAT Apesur de o nunero de uprovudus no Ministrio dus lelues Lxteriores ser historicu nente buixo, nuncu houve discrininuuo uo inqresso de nulheres, uo contrurio de outros concursos. 'Soube por ontes sequrus que u houve cotus inornuis puru us postuluntes do sexo eninino no concurso de uiz en Suo Puulo, ulqo que unuis ocorreu no ltunurut,', contu o Lnbuixudor lubens licupero. Nu turnu dele, orun duus uprovudus. Unu delus, Muriu Therezu uintellu, oi u terceiru ou quurtu colocudu du turnu e cheqou u Lnbuixudoru, sequndo recordu licupero. Se nuo huviu inpedinentos u entrudu de nulheres nu diplonuciu, o uto nuo ocorriu en reluuo u evoluuo du curreiru. 'Notei que us nulheres tinhun nuis diiculdudes puru entrur no quudro de ucesso', pontuu. A questuo concer nente us pronoes coneou u ser uustudu nos unos `OOO, durunte us chuncelurius Anorin e Putriotu, quundo oi lunudu o que se pode chunur de polticu uirnutivu de nulheres dentro du curreiru, con estnulo u proqressuo uncionul enininu no MlL. Lntre `OO1 e `O11, quudruplicou o nunero de enbuixudorus, subindo de b,1b puru `1,bo, sequndo o livro R+7)",'8' S 5(958'&T 8+<" 2",(, 6- 6"+5 PU&-#"5 (lUNAO, `O11), de \iviune lios ulbino. Outro dudo positivo o uto de o nunero de nulheres diplonutus ter dobrudo entre us dcudus de 101O e `OOO. Nos unos 101O, elus preenchiun 1O do quudro uncionul, en `OOb, o nunero totul eru de 10,1b. Sequndo \iviune ulbino, o problenu du representuuo enininu nu diplonuciu nuo exclusividude brusileiru. Ln `OOb, os nuneros tunbn suo buixos nu Arqentinu, onde huviu `O0 diplonutus do sexo eninino (`1,o de un totul de 0GO). A situuuo eru un pouco nelhor no Puruquui (c1,1 de `o0), nu olviu (11,G de un totul de 101) e nos LUA (cb,o do totul). Os puses nencio nudos, uln de nuo teren proqrunus de uuo uirnutivu puru nulheres, huviun inposto inuneros obstuculos u elus, principulnente nus uses de entrevistu, quundo se perquntuvu o que u cundidutu uriu, cuso quisesse contruir nutrinnio. Lnboru esses tipos de construnqi nentos nuo nuis existun nu seleuo, hu probubili dude de que tenhun inpuctudo o inuqinurio coletivo eninino de ornu nequtivu. Ln reluuo uo nunero de uprovudus, se, nos unos de 100O, us nulheres representuvun, en ndiu, `1 do totul, pouco se ulterou no decnio sequinte. Ln `O1O, esse nunero pernuneceu pruticunente constunte, subindo puru neros `b. O uunento no nunero de vuqus, de cO puru 1OO uprovudos, porn, nuo resultou en increnento uutonutico do continqente eninino nu Cusu. O nunero de cundidutus, por suu vez, cresceu en nuneros ubsolutos nos ultinos dez unos, reletindo u nuior escoluridude entre o sexo eninino e o nuior interesse de nulheres pelu diplonuciu. Se, en `OO1, elus sonuvun 0Ob postu luntes, en un universo de `b10, en `O1c, houve `G10 inscritus, de G10` uo todo. A Lnbuixudoru \itoriu Alice Cleuver optou pelu curreiru, en purte, por inlunciu du nue: 'Nuscidu en 101b, ninhu nue eru unu nulher de ideius uvunudus e senpre ne uudou nuito puru que eu ne tornusse diplonutu. Meu pui, de nucionulidude inqlesu, ucredituvu que u curreiru eru elitistu e conservudoru e que, por ser eu ilhu de un iniqrunte inqls, unuis seriu uprovudu no concurso. loi con o upoio de ninhu nue que ne trunseri puru o lio de [uneiro. Meu pui nuo uprovou u decisuo'. Apesur dos esoros do qoverno Lilnu en pronover nulheres puru curqos inportuntes, u presenu enininu nu curreiru diplonuticu nuo isentu de enburuos. A Lnbuixudoru \itoriu Alice Cleuver, hoe chee du Lnbuixudu brusileiru en Huni, no \ietnu, contu que pussou por vurios construnqinentos nu proissuo, considerundo que nelu estu hu quutro dcudus. 'Hoe suo nuis rurus tuis situues, nus posso relutur uto nuis ou nenos recente, que se deu quundo eu u eru enbuixudoru. lui convidudu puru untur en unu enbuixudu de un certo pus. Lru un untur ornul, de luqures nurcudos. uundo oi eito o convite puru untur, ui ut o pluno de nesu e, puru ninhu surpresu, nuo encontrei neu none. [u inuqinuvu que tivesse ocorrido un erro en ninhu uqendu quunto u dutu do untur, quundo u esposu do Lnbuixudor ne convidou puru uconpunhulu ut o urdin, onde untuvun os cnuqes dos diplonu tus. Lnboru u conpunhiu tenhu sido uqruduvel, devo conessur que ne senti desconortuvel con u discrininuuo e (uchei) un desrespeito uo pus que represento. Cono eu, u enbuixudoru du Alenunhu tunbn oi convidudu u untur no urdin. Nuo preciso dizer que nuo voltei u uceitur untures nu reeridu enbuixudu, upesur dus bous relues diplonuticus que o rusil nuntn con uquele pus', recordu. pensunento de Oilberto lre,re, sobretudo pelos livros /'5'TP#'&6- V 5-&@')' (10cc) e 4 ,(&6" W(- " 7"#8(P(U5 2#+"( (101O), obrus en que ele ressultu o equilbrio relutivunente hurnnico de untuqonisnos entre bruncos e neqros. Lssu ideoloqiu oi lentu e proqressivunente contestudu por cones cono Abdius do Nuscinento, Ouer reiro lunos, entre outros. Lurunte o leqine Militur, o rusil ussinou, en 10G0, u Convenuo lnternucionul sobre u Llininuuo de Todus us lornus de Liscrininuuo luciul, du ONU, porn, o -&N"#2-T ,-&8 us leqislues internus e internucionuis s ocorreu ups u redenocrutizuuo. '(Ln 10o`), nuo huviu tunto essu preocu puuo con questes de qnero e eventuuis ues uirnutivus. Aindu lutuvunos pelu restuuruuo du denocruciu no pus. Lstuvunos enquudos nunu butulhu unterior. Nossu principul preocupuuo eru que o critrio de udnissuo osse orientudo essen ciulnente pelo nrito e que se evitussen vetos du buncu por questes ideolqicus, por exenplo, nu sequndu use de entrevistus', ressultu o Ministro [os Lstunisluu. Lle recordu que, nu suu turnu, un tero eru conposto por nulheres e ucrescentu: 'por outro ludo, o que ne chunuvu u utenuo eru o uto de que u qrunde nuioriu de neus colequs vinhu do lio de [uneiro'. [ouo Alnino eleqeu u diversidude qeoqru icu, con uplicuuo de provus en todus us cupituis, cono o utor preponderunte puru nudun us nu conposiuo do quudro diplonutico brusileiro, uln, cluro, do Proqrunu de Auo Airnutivu: 'Creio que u nudunu nuis siqniicu tivu oi u du extensuo dos exunes u novus cidudes, espulhudus por todo o territrio nucionul. lui Liretor do lnstituto lio runco, e creio que o Proqrunu de Auo Airnutivu, criudo nu ninhu qestuo, contribuiu puru un uunento do ucesso de urodescendentes uo ltunurut,'. A inplenentuuo de cotus puru portudo res de necessidudes especiuis (PNL's) provn de leqisluuo recente. Por neio do Lecreto c.`0o/00, que dispe sobre u Polticu Nucionul de lnteqruuo du Pessou Portudoru de Leicinciu, o Presidente lernundo Henrique Curdoso requlu nentou u Lei 1.obc/o0, ubrindo cuninho puru u institucionulizuuo e puru u obriqutoriedude de percentuul de vuqus con preenchinento nnino obriqutrio de PNL's. Lssu nudunu upureceu, pelu prineiru vez, no editul do CACL do uno de `OO`. 1. UlNTLLLA, Therezu Muriu Muchudo. 'A presenu enininu nu diplonuciu brusileiru', oletin Associuuo dos Liplonutus rusileiros, n. 11/ `OO`. o. Servio de lnornuuo uo Ciduduo ltunurut,. Solicituuo O0`OOOOOG`1`O1c1o (outubro de `O1c). 1 o !"#$%&$'() +,#-./ +%0,1-)( 2(3(4 56 78(3(9: ;%$.0( Nuo hu dudos disponveis sobre u conposiuo tnicu dus turnus unteriores uo lunu nento du olsu Prnio de \ocuuo u Liplonuciu, de `OO1. Por nuo huver nedidus de discrininuuo positivu, nuo se consideruvu necessurio dieren ciur os cundidutos por cor. Con o uvuno dus discusses, o debute sobre ruu/etniu estu posto, de ornu nuis cluru, utuulnente. Nos unos de 10bO e 10GO, esse debute eru nuito inluenciudo pelo 29 MlNOllAS NO lTAMAlAT Apesur de o nunero de uprovudus no Ministrio dus lelues Lxteriores ser historicu nente buixo, nuncu houve discrininuuo uo inqresso de nulheres, uo contrurio de outros concursos. 'Soube por ontes sequrus que u houve cotus inornuis puru us postuluntes do sexo eninino no concurso de uiz en Suo Puulo, ulqo que unuis ocorreu no ltunurut,', contu o Lnbuixudor lubens licupero. Nu turnu dele, orun duus uprovudus. Unu delus, Muriu Therezu uintellu, oi u terceiru ou quurtu colocudu du turnu e cheqou u Lnbuixudoru, sequndo recordu licupero. Se nuo huviu inpedinentos u entrudu de nulheres nu diplonuciu, o uto nuo ocorriu en reluuo u evoluuo du curreiru. 'Notei que us nulheres tinhun nuis diiculdudes puru entrur no quudro de ucesso', pontuu. A questuo concer nente us pronoes coneou u ser uustudu nos unos `OOO, durunte us chuncelurius Anorin e Putriotu, quundo oi lunudu o que se pode chunur de polticu uirnutivu de nulheres dentro du curreiru, con estnulo u proqressuo uncionul enininu no MlL. Lntre `OO1 e `O11, quudruplicou o nunero de enbuixudorus, subindo de b,1b puru `1,bo, sequndo o livro R+7)",'8' S 5(958'&T 8+<" 2",(, 6- 6"+5 PU&-#"5 (lUNAO, `O11), de \iviune lios ulbino. Outro dudo positivo o uto de o nunero de nulheres diplonutus ter dobrudo entre us dcudus de 101O e `OOO. Nos unos 101O, elus preenchiun 1O do quudro uncionul, en `OOb, o nunero totul eru de 10,1b. Sequndo \iviune ulbino, o problenu du representuuo enininu nu diplonuciu nuo exclusividude brusileiru. Ln `OOb, os nuneros tunbn suo buixos nu Arqentinu, onde huviu `O0 diplonutus do sexo eninino (`1,o de un totul de 0GO). A situuuo eru un pouco nelhor no Puruquui (c1,1 de `o0), nu olviu (11,G de un totul de 101) e nos LUA (cb,o do totul). Os puses nencio nudos, uln de nuo teren proqrunus de uuo uirnutivu puru nulheres, huviun inposto inuneros obstuculos u elus, principulnente nus uses de entrevistu, quundo se perquntuvu o que u cundidutu uriu, cuso quisesse contruir nutrinnio. Lnboru esses tipos de construnqi nentos nuo nuis existun nu seleuo, hu probubili dude de que tenhun inpuctudo o inuqinurio coletivo eninino de ornu nequtivu. Ln reluuo uo nunero de uprovudus, se, nos unos de 100O, us nulheres representuvun, en ndiu, `1 do totul, pouco se ulterou no decnio sequinte. Ln `O1O, esse nunero pernuneceu pruticunente constunte, subindo puru neros `b. O uunento no nunero de vuqus, de cO puru 1OO uprovudos, porn, nuo resultou en increnento uutonutico do continqente eninino nu Cusu. O nunero de cundidutus, por suu vez, cresceu en nuneros ubsolutos nos ultinos dez unos, reletindo u nuior escoluridude entre o sexo eninino e o nuior interesse de nulheres pelu diplonuciu. Se, en `OO1, elus sonuvun 0Ob postu luntes, en un universo de `b10, en `O1c, houve `G10 inscritus, de G10` uo todo. A Lnbuixudoru \itoriu Alice Cleuver optou pelu curreiru, en purte, por inlunciu du nue: 'Nuscidu en 101b, ninhu nue eru unu nulher de ideius uvunudus e senpre ne uudou nuito puru que eu ne tornusse diplonutu. Meu pui, de nucionulidude inqlesu, ucredituvu que u curreiru eru elitistu e conservudoru e que, por ser eu ilhu de un iniqrunte inqls, unuis seriu uprovudu no concurso. loi con o upoio de ninhu nue que ne trunseri puru o lio de [uneiro. Meu pui nuo uprovou u decisuo'. Apesur dos esoros do qoverno Lilnu en pronover nulheres puru curqos inportuntes, u presenu enininu nu curreiru diplonuticu nuo isentu de enburuos. A Lnbuixudoru \itoriu Alice Cleuver, hoe chee du Lnbuixudu brusileiru en Huni, no \ietnu, contu que pussou por vurios construnqinentos nu proissuo, considerundo que nelu estu hu quutro dcudus. 'Hoe suo nuis rurus tuis situues, nus posso relutur uto nuis ou nenos recente, que se deu quundo eu u eru enbuixudoru. lui convidudu puru untur en unu enbuixudu de un certo pus. Lru un untur ornul, de luqures nurcudos. uundo oi eito o convite puru untur, ui ut o pluno de nesu e, puru ninhu surpresu, nuo encontrei neu none. [u inuqinuvu que tivesse ocorrido un erro en ninhu uqendu quunto u dutu do untur, quundo u esposu do Lnbuixudor ne convidou puru uconpunhulu ut o urdin, onde untuvun os cnuqes dos diplonu tus. Lnboru u conpunhiu tenhu sido uqruduvel, devo conessur que ne senti desconortuvel con u discrininuuo e (uchei) un desrespeito uo pus que represento. Cono eu, u enbuixudoru du Alenunhu tunbn oi convidudu u untur no urdin. Nuo preciso dizer que nuo voltei u uceitur untures nu reeridu enbuixudu, upesur dus bous relues diplonuticus que o rusil nuntn con uquele pus', recordu. pensunento de Oilberto lre,re, sobretudo pelos livros /'5'TP#'&6- V 5-&@')' (10cc) e 4 ,(&6" W(- " 7"#8(P(U5 2#+"( (101O), obrus en que ele ressultu o equilbrio relutivunente hurnnico de untuqonisnos entre bruncos e neqros. Lssu ideoloqiu oi lentu e proqressivunente contestudu por cones cono Abdius do Nuscinento, Ouer reiro lunos, entre outros. Lurunte o leqine Militur, o rusil ussinou, en 10G0, u Convenuo lnternucionul sobre u Llininuuo de Todus us lornus de Liscrininuuo luciul, du ONU, porn, o -&N"#2-T ,-&8 us leqislues internus e internucionuis s ocorreu ups u redenocrutizuuo. '(Ln 10o`), nuo huviu tunto essu preocu puuo con questes de qnero e eventuuis ues uirnutivus. Aindu lutuvunos pelu restuuruuo du denocruciu no pus. Lstuvunos enquudos nunu butulhu unterior. Nossu principul preocupuuo eru que o critrio de udnissuo osse orientudo essen ciulnente pelo nrito e que se evitussen vetos du buncu por questes ideolqicus, por exenplo, nu sequndu use de entrevistus', ressultu o Ministro [os Lstunisluu. Lle recordu que, nu suu turnu, un tero eru conposto por nulheres e ucrescentu: 'por outro ludo, o que ne chunuvu u utenuo eru o uto de que u qrunde nuioriu de neus colequs vinhu do lio de [uneiro'. [ouo Alnino eleqeu u diversidude qeoqru icu, con uplicuuo de provus en todus us cupituis, cono o utor preponderunte puru nudun us nu conposiuo do quudro diplonutico brusileiro, uln, cluro, do Proqrunu de Auo Airnutivu: 'Creio que u nudunu nuis siqniicu tivu oi u du extensuo dos exunes u novus cidudes, espulhudus por todo o territrio nucionul. lui Liretor do lnstituto lio runco, e creio que o Proqrunu de Auo Airnutivu, criudo nu ninhu qestuo, contribuiu puru un uunento do ucesso de urodescendentes uo ltunurut,'. A inplenentuuo de cotus puru portudo res de necessidudes especiuis (PNL's) provn de leqisluuo recente. Por neio do Lecreto c.`0o/00, que dispe sobre u Polticu Nucionul de lnteqruuo du Pessou Portudoru de Leicinciu, o Presidente lernundo Henrique Curdoso requlu nentou u Lei 1.obc/o0, ubrindo cuninho puru u institucionulizuuo e puru u obriqutoriedude de percentuul de vuqus con preenchinento nnino obriqutrio de PNL's. Lssu nudunu upureceu, pelu prineiru vez, no editul do CACL do uno de `OO`. Nuo hu dudos disponveis sobre u conposiuo tnicu dus turnus unteriores uo lunu nento du olsu Prnio de \ocuuo u Liplonuciu, de `OO1. Por nuo huver nedidus de discrininuuo positivu, nuo se consideruvu necessurio dieren ciur os cundidutos por cor. Con o uvuno dus discusses, o debute sobre ruu/etniu estu posto, de ornu nuis cluru, utuulnente. Nos unos de 10bO e 10GO, esse debute eru nuito inluenciudo pelo !"#$%&$'()$ <%3()%$ =>-$?-) 2(3(4 @%>/(. A%$/9 B;) 30 _+.8- h J/0 47 :/,.7110 !d '' !" d# '# M60 f-N:- >:8 M60 f-N:- >:8 >:8 M60 f-N:- M60 f-N:- M60 f-N:- M60 f-N:- M60 f-N:- J 8-:0.:- 7.- 47 G*-117 8^4:- 8^4:- C*a117 8^4:- C*-117 8^4:- C*-117 Q^4:- -*;- C*-117 8^4:- JO7/-1 ;.H1 -O.0N-401 /60 7.-8 40 EIT J*^8 47 E:G+O7.0 7 8-:1 +8 G0*7,-F O-+*:1;-1F f-N:- +8 8:/7:.0 Q-:0.:- G-.:0G-F 8-1 f-N:- d 47 Q3F d 47 ?B 7 ! .7O.717/;-/;7 47 ?EF JQF JC 7 >? G-4- ?.7408:/`/G:- 4- .7,:60 >+471;7 C*-.- O.7408:/`/G:- 401 i+7 80.-N-8 /0 EI ?.7408:/`/G:- 401 i+7 80.-N-8 /0 EI Q-:0.:- 7.- [-Gf-.7* 78 9:.7:;0T =8 401 G0*7,-1 7.- P0.8-40 78 L7;.-1 7 0+;.0F 78 BG0/08:- Q-:0.:- [-Gf-.7* 78 9:.7:;0 7 C:H/G:-1 >0G:-:1 Q-:0.:- [-Gf-.7* 78 9:.7:;0 Q-:0.:- [-Gf-.7* 78 9:.7:;0 7 BG0/08:- Q-:0.:- [-Gf-.7* 78 9:.7:;0 ' # & !! # Mj87.0 47 -O.0N-401 JP.0471G7/47/;71k Q+*f7.71 ?0.;-40.71 47 /7G71D 1:4-471 71O7G:-:1 C08O01:560 10G:-* JO.0N-401 O0. .7,:60 A0.8-560 401 -O.0N-401 MlNOllAS NO lTAMAlAT Apesur de o nunero de uprovudus no Ministrio dus lelues Lxteriores ser historicu nente buixo, nuncu houve discrininuuo uo inqresso de nulheres, uo contrurio de outros concursos. 'Soube por ontes sequrus que u houve cotus inornuis puru us postuluntes do sexo eninino no concurso de uiz en Suo Puulo, ulqo que unuis ocorreu no ltunurut,', contu o Lnbuixudor lubens licupero. Nu turnu dele, orun duus uprovudus. Unu delus, Muriu Therezu uintellu, oi u terceiru ou quurtu colocudu du turnu e cheqou u Lnbuixudoru, sequndo recordu licupero. Se nuo huviu inpedinentos u entrudu de nulheres nu diplonuciu, o uto nuo ocorriu en reluuo u evoluuo du curreiru. 'Notei que us nulheres tinhun nuis diiculdudes puru entrur no quudro de ucesso', pontuu. A questuo concer nente us pronoes coneou u ser uustudu nos unos `OOO, durunte us chuncelurius Anorin e Putriotu, quundo oi lunudu o que se pode chunur de polticu uirnutivu de nulheres dentro du curreiru, con estnulo u proqressuo uncionul enininu no MlL. Lntre `OO1 e `O11, quudruplicou o nunero de enbuixudorus, subindo de b,1b puru `1,bo, sequndo o livro R+7)",'8' S 5(958'&T 8+<" 2",(, 6- 6"+5 PU&-#"5 (lUNAO, `O11), de \iviune lios ulbino. Outro dudo positivo o uto de o nunero de nulheres diplonutus ter dobrudo entre us dcudus de 101O e `OOO. Nos unos 101O, elus preenchiun 1O do quudro uncionul, en `OOb, o nunero totul eru de 10,1b. Sequndo \iviune ulbino, o problenu du representuuo enininu nu diplonuciu nuo exclusividude brusileiru. Ln `OOb, os nuneros tunbn suo buixos nu Arqentinu, onde huviu `O0 diplonutus do sexo eninino (`1,o de un totul de 0GO). A situuuo eru un pouco nelhor no Puruquui (c1,1 de `o0), nu olviu (11,G de un totul de 101) e nos LUA (cb,o do totul). Os puses nencio nudos, uln de nuo teren proqrunus de uuo uirnutivu puru nulheres, huviun inposto inuneros obstuculos u elus, principulnente nus uses de entrevistu, quundo se perquntuvu o que u cundidutu uriu, cuso quisesse contruir nutrinnio. Lnboru esses tipos de construnqi nentos nuo nuis existun nu seleuo, hu probubili dude de que tenhun inpuctudo o inuqinurio coletivo eninino de ornu nequtivu. Ln reluuo uo nunero de uprovudus, se, nos unos de 100O, us nulheres representuvun, en ndiu, `1 do totul, pouco se ulterou no decnio sequinte. Ln `O1O, esse nunero pernuneceu pruticunente constunte, subindo puru neros `b. O uunento no nunero de vuqus, de cO puru 1OO uprovudos, porn, nuo resultou en increnento uutonutico do continqente eninino nu Cusu. O nunero de cundidutus, por suu vez, cresceu en nuneros ubsolutos nos ultinos dez unos, reletindo u nuior escoluridude entre o sexo eninino e o nuior interesse de nulheres pelu diplonuciu. Se, en `OO1, elus sonuvun 0Ob postu luntes, en un universo de `b10, en `O1c, houve `G10 inscritus, de G10` uo todo. A Lnbuixudoru \itoriu Alice Cleuver optou pelu curreiru, en purte, por inlunciu du nue: 'Nuscidu en 101b, ninhu nue eru unu nulher de ideius uvunudus e senpre ne uudou nuito puru que eu ne tornusse diplonutu. Meu pui, de nucionulidude inqlesu, ucredituvu que u curreiru eru elitistu e conservudoru e que, por ser eu ilhu de un iniqrunte inqls, unuis seriu uprovudu no concurso. loi con o upoio de ninhu nue que ne trunseri puru o lio de [uneiro. Meu pui nuo uprovou u decisuo'. Apesur dos esoros do qoverno Lilnu en pronover nulheres puru curqos inportuntes, u presenu enininu nu curreiru diplonuticu nuo isentu de enburuos. A Lnbuixudoru \itoriu Alice Cleuver, hoe chee du Lnbuixudu brusileiru en PlLPAlAAO LLCALA APOS LLCALA A qentilezu truzidu pelo tenpo pode ronuntizur o urduo perodo de ubnequuo dos estudos. As lenbrunus du prepuruuo suo evocudus por ulquns con certu nostulqiu, o que nuo purece ser o cuso de Senise Pues Lene. O prineiro colocudo de 100o reconhece que estudur puru esse concurso un qrunde investinento, sen quruntiu de retorno. 'O perodo de prepuruuo nuo ne deixou purticulur suudude. L unu use soridu, en que se ubre nuo de nuitu coisu puru uzer un investinento que pode nuo resultur en coisu ulqunu. O tenor de que o sucricio possu provurse inutil ucon punhu o cundiduto o tenpo todo e qeru nu nuio riu unu unsiedude inevituvel'. Puru o Ministro Lstunisluu, u prepuruuo oi unu pocu de bous lenbrunus. 'Tive cono conpunheiro de prepuruuo un irnuo (o Lnbuixudor lodriqo do Anurul), que pussou no uno unterior. Ns sonos dois irnuos que orun os prineiros du turnu en unos sequi dos. Tonunos untos u decisuo de uzer u curreiru. Mus eu nuo entrei du prineiru vez, pois ui reprovudo en Portuqus. lnqressei no lio runco un uno depois do lodriqo. Aln disso, estuduvu conosco un uniqo, Orlundo Sculo [unior, que ucubou entrundo coniqo tunbn nu sequndu tentutivu. Ns escrevunos, trocuvu nos textos, lunos u reduuo uns dos outros. loi unu prepuruuo nuito pruzerosu, tulvez porque qostussenos de Histriu, os trs', contu. lubens licupero optou por unu prepuruuo uutodidutu. luziu purte de un qrupo de ussduos requentudores du ibliotecu Municipul Murio de Andrude, conhecido pelo none de 'udorudores du Leusu', en reernciu u unu estutuu de Minervu, u deusu du subedo riu, que icuvu no suquuo centrul du bibliotecu. Os conpunheiros de estudo de licupero u utriz luth Lscobur, o diretor de teutro lluvio lunqel, o ilsoo ento Prudo [unior e o sociloqo Muurcio Truqtenberq tunbn ucuburun destucundose nuis turde. 'Lu uchuvu o exune inuborduvel, nus nudei de ideiu quundo vi us provus. Lru dicil, cluro, nus nuo inpossvel. Lstudur us provus unteriores e ter ucesso uo detulhudo proqrunu ne uudurun nuito. Lstudur sozinho ucubou sendo unu vuntuqen, pois enquunto ulquns colequs opturun pelu prepuruuo con dicus especiuis, que ocuvun en un ou outro ponto, eu estudei tudo', relenbru. Huni, no \ietnu, contu que pussou por vurios construnqinentos nu proissuo, considerundo que nelu estu hu quutro dcudus. 'Hoe suo nuis rurus tuis situues, nus posso relutur uto nuis ou nenos recente, que se deu quundo eu u eru enbuixudoru. lui convidudu puru untur en unu enbuixudu de un certo pus. Lru un untur ornul, de luqures nurcudos. uundo oi eito o convite puru untur, ui ut o pluno de nesu e, puru ninhu surpresu, nuo encontrei neu none. [u inuqinuvu que tivesse ocorrido un erro en ninhu uqendu quunto u dutu do untur, quundo u esposu do Lnbuixudor ne convidou puru uconpunhulu ut o urdin, onde untuvun os cnuqes dos diplonu tus. Lnboru u conpunhiu tenhu sido uqruduvel, devo conessur que ne senti desconortuvel con u discrininuuo e (uchei) un desrespeito uo pus que represento. Cono eu, u enbuixudoru du Alenunhu tunbn oi convidudu u untur no urdin. Nuo preciso dizer que nuo voltei u uceitur untures nu reeridu enbuixudu, upesur dus bous relues diplonuticus que o rusil nuntn con uquele pus', recordu. pensunento de Oilberto lre,re, sobretudo pelos livros /'5'TP#'&6- V 5-&@')' (10cc) e 4 ,(&6" W(- " 7"#8(P(U5 2#+"( (101O), obrus en que ele ressultu o equilbrio relutivunente hurnnico de untuqonisnos entre bruncos e neqros. Lssu ideoloqiu oi lentu e proqressivunente contestudu por cones cono Abdius do Nuscinento, Ouer reiro lunos, entre outros. Lurunte o leqine Militur, o rusil ussinou, en 10G0, u Convenuo lnternucionul sobre u Llininuuo de Todus us lornus de Liscrininuuo luciul, du ONU, porn, o -&N"#2-T ,-&8 us leqislues internus e internucionuis s ocorreu ups u redenocrutizuuo. '(Ln 10o`), nuo huviu tunto essu preocu puuo con questes de qnero e eventuuis ues uirnutivus. Aindu lutuvunos pelu restuuruuo du denocruciu no pus. Lstuvunos enquudos nunu butulhu unterior. Nossu principul preocupuuo eru que o critrio de udnissuo osse orientudo essen ciulnente pelo nrito e que se evitussen vetos du buncu por questes ideolqicus, por exenplo, nu sequndu use de entrevistus', ressultu o Ministro [os Lstunisluu. Lle recordu que, nu suu turnu, un tero eru conposto por nulheres e ucrescentu: 'por outro ludo, o que ne chunuvu u utenuo eru o uto de que u qrunde nuioriu de neus colequs vinhu do lio de [uneiro'. [ouo Alnino eleqeu u diversidude qeoqru icu, con uplicuuo de provus en todus us cupituis, cono o utor preponderunte puru nudun us nu conposiuo do quudro diplonutico brusileiro, uln, cluro, do Proqrunu de Auo Airnutivu: 'Creio que u nudunu nuis siqniicu tivu oi u du extensuo dos exunes u novus cidudes, espulhudus por todo o territrio nucionul. lui Liretor do lnstituto lio runco, e creio que o Proqrunu de Auo Airnutivu, criudo nu ninhu qestuo, contribuiu puru un uunento do ucesso de urodescendentes uo ltunurut,'. A inplenentuuo de cotus puru portudo res de necessidudes especiuis (PNL's) provn de leqisluuo recente. Por neio do Lecreto c.`0o/00, que dispe sobre u Polticu Nucionul de lnteqruuo du Pessou Portudoru de Leicinciu, o Presidente lernundo Henrique Curdoso requlu nentou u Lei 1.obc/o0, ubrindo cuninho puru u institucionulizuuo e puru u obriqutoriedude de percentuul de vuqus con preenchinento nnino obriqutrio de PNL's. Lssu nudunu upureceu, pelu prineiru vez, no editul do CACL do uno de `OO`. PLlllL LAS TUlMAS 567%"& 5/*68%$' CQRSTF 9/:'$/+ ()%+;%$ CQRURF <'-' =)0/"' CQRVWF <'&> ?&:+"/&)+6 CQRTWF @%"/&% A+%& B%0% CQRRTF 0 0. A lei que requlunentu u previsuo de cotu puru PNL no nercudo de trubulho de 1000. Apurece no editul, pelu 1 vez, en `OO`. Nuo hu dudos disponveis sobre u conposiuo tnicu dus turnus unteriores uo lunu nento du olsu Prnio de \ocuuo u Liplonuciu, de `OO1. Por nuo huver nedidus de discrininuuo positivu, nuo se consideruvu necessurio dieren ciur os cundidutos por cor. Con o uvuno dus discusses, o debute sobre ruu/etniu estu posto, de ornu nuis cluru, utuulnente. Nos unos de 10bO e 10GO, esse debute eru nuito inluenciudo pelo 908Z/:0 47 :4:08-1 l ^O0G- 4- -O.0N-560 X/,Tc X A.Tc J B1OTc M ]+;.01c :;-*:-/0 <MhX@ X/,Tc A A.Tc A B1OTc A ]+;.01c D X/,*Tc A A.Tc A B1OTc R ]+;.01c -*7860 <MhX@ 7 :;-*:-/0 <R@ X/,Tc A A.Tc A ]+;.01c D _78O0 47 O.7O-.-560 _7/;-;:N-1 -/;7.:0.71 l -O.0N-560 567%"& 5/*68%$' 9/:'$/+ ()%+;%$ <'-' =)0/"' <'&> ?&:+"/&)+6 31 Ao unulisur u truetriu de estudos desses diplonutus, veriicunos que unu unulise dus prprius condies inprescindvel. Suber detec tur pontos ortes e rucos, e trubulhur en cinu deles, de sunu inportnciu puru o bon desen penho no concurso. [ouo Alnino ucredituvu que upresentuvu deicinciu en lruncs. Lstudou tunto, que consequiu tirur unu notu nuior nessu lnquu do que en lnqls, idionu en que se consideruvu bustunte hubil. A Lnbuixudoru \itoriu Cleuver tunbn se surpreendeu con suu notu de lruncs: 'A proezu oi uprender runcs en seis neses e tirur unu dus nuiores notus do concurso. Lstuduvu o idionu nuitus horus por diu, con u uudu de unu proessoru que se trunsornou en unu qrunde uniqu, e diriu nesno que, nu pruticu, ne udotou cono ilhu (quundo cundidutu, \itoriu deslocouse de lecie puru o lio, u in de se dedicur us uulus e us provus)'. O Lnbuixudor lubens licupero nuo doninuvu suicientenente o lnqls e o lruncs. Teve poucus uulus purticulures e upostou nu leituru e nu releituru de obrus nessus lnquus. 'Sequi unu dicu du uutobioqruiu de enunin lrunklin, que, puru nelhorur u prpriu escritu, selecionuvu textos de qrundes ensustus e os reliu quutro, cinco vezes ut que pudesse reproduzilos de nenriu. Conpuruvu unbos os excertos e, ussin, uprendiu', contu. Outru estrutqiu utilizudu eru conpurur us trudues us edies oriqinuis de qrundes clussicos policiuis 'porque uln du linquuqen nuis sinples, u trunu costunu envolver os leitores'. Le ornu pruqnuticu, [os Lstunisluu preeriu ocur, quuse exclusivunente, nus provus elininutrius, deixundo os exunes clussiicutrios (Oeoqruiu, Lireito e Lcononiu) en sequndo pluno. Lu ucho que, no neu cuso, u uprovuuo veio nuturulnente, cono resultudo de trubulho constunte, requlur. Nuo hu niluqre. Nuo hu recei tus nuqicus. L preciso disciplinu. Aln disso, eu tive u sorte de ter tido unu ornuuo nuito bou, en excelente colqio e universidude. Lu nuo ne lenbro de ter pussudo noites en cluro, nudu disso. No neu cuso, sinplesnente disciplinu e constnciu. L o resultudo upureceu'. O ponto ruco de Senise eru de outru orden, u dispersuo, que, vez ou outru, uconete u todos e, que, unu vez vencidu, deixu livre o cuninho do xito: 'A estrutqiu eru, sobretudo, tentur vencer u dispersuo e u indisciplinu puru estudur irne. Li nuito os ornuis e decidi concen trur un pouco nuis de tenpo e recursos en disci plinus con us quuis eu tinhu nenor uniliuridude. Meus pontos ortes erun os idionus. O uto de poder ne dedicur nenos us redues de Portu qus e lnqls pernitiu que eu ne concentrusse, sobretudo, en Histriu, nutriu de que qosto nuito, nus que nuo ez purte du ninhu ornuuo superior'. O reconhecinento dus diiculdudes cuusu ulvio, pois possibilitu truur un pluno de estudos ocudo nelus. Lessu ornu, nuo hu espuo puru desnino, nesno diunte de unu reprovuuo, cono oi o cuso du Lnbuixudoru \itoriu, do Ministro Lstunisluu e do Conselheiro Pues Lene. A Lnbuixudoru sequer coqitou desuninur: 'Nuo, nuncu desuninei. Unu de ninhus cuructersticus ser decididu e deterni nudu. Cono huviu sido uprovudu nu prineiru use de 10G1, pude inqressur diretunente nu terceiru PlLPAlAAO LOS LNTlL\lSTALOS: X/,c A A.Tc A B1OTc A ]+;.01c -*7860 <A@ # 0+ % 87171 =8 -/0 7 87:0 =8 -/0 C7.G- 47 40:1 -/01 C7.G- 47 +8 -/0 7 87:0 ?-110+ /- O.:87:.- ;7/;-;:N- =8- </0 -/0 -/;7.:0.F /60 P0: -O.0N-4- /- O.0N- 47 370,.-P:-@ ?-110+ /- O.:87:.- ;7/;-;:N- =8- </0 -/0 -/;7.:0.F /60 P0: -O.0N-40 /- O.0N- 47 ?0.;+,+H1@ =8- </0 -/0 -/;7.:0.F /60 P0: -O.0N-40 /- O.0N- 47 S:1;W.:-@ @%"/&% A+%& B%0% 1O use de 10Go, conorne previsto nus reqrus du pocu.' Llu uindu teve unu diiculdude udicionul, en suu vidu purticulur: 'Lu huviu perdido o neu pui durunte o concurso e huviu decidido que, se nuo loqrusse ser uprovudu, uceituriu unu propostu de enpreqo que ne oru oerecidu. Nesse cuso, tulvez tivesse trilhudo outros cuninhos'. O Conselheiro Senise Pues Lene nuo teve xito nu prineiru tentutivu, en ruzuo du provu de Histriu, en 1001. 'L nuito duro, cluro. Lu tinhu sido bon uluno u vidu todu, portunto nuo subiu cono lidur con unu reprovuuo. L queriu tocur u vidu, cusur, deixur de vez u rotinu de estudunte. Mus ucho que superei depressu essu prineiru rustruuo. Pouco depois ne lenbrei de que tinhu coneudo u prepuruuo huviu nenos de un senestre, e entuo ne convenci de que ir ut u provu de Histriu nuo eru, ussin, tuo nuu resul tudo. As vezes, uzer o oqo do contente pode uudur u espuntur o desnino. L ussin oi'. MULANAS NO PlOCLSSO LL ALMlSSAO Os critrios de uvuliuuo e us exiqncius puru u inscriuo no concurso do ltunurut, vuriurun unplunente no trunscurso desses ultinos decnios. Nu prineiru netude dos unos de 10bO, o inqresso de nulheres eru interditudo . A pernissuo deinitivu veio upenus en 10b1, ups nundudo de sequrunu inpetrudo por Muriu Sundru Cordeiro de Mello no uno unterior, quundo oi uprovudu no concurso. Aindu nos unos de 10bO, houve qrunde debute nu inprensu e no prprio ltunurut, sobre u utilidude dus questes upresentudus uos cundidu tos. lubens licupero recordu que, no uno unterior, huviu cudo unu questuo teneruriu no concurso, uto que qerou espunto nu inprensu: perquntuvu se puru que ludo, o direito ou o esquerdo, estu virudo o bico do pelicuno que ornunentuvu u cupu du ediuo princeps de 45 *(5X'6'5. Os ornuis diundirun unplunente u inslitu induquuo, uzendo que u diretoriu do ltunurut, desiqnusse o diplonutu [ouo Ouinurues losu puru u buncu de Culturu Oerul do uno subsequente. L o Lnbuixu dor ucrescentu: 'O processo ne inpressionou pelu isenuo e inpurciulidude. Lu vinhu de Suo Puulo, de unu unliu nodestu, e nuo conheciu ninqun no ltunurut,. Aln disso, diziuse que huviu discrininuuo contru os cundidutos de sobrenone estrunqeiro. O esteretipo de que o MlL eru reservudo u unlius de elite e ilhos de diplonutus eru orte'. O diplonu universiturio tornouse requisito obriqutrio upenus en 1001, untes erun cobrudos ulquns perodos cursudos no ensino superior (ulbino, p. b1). L interessunte notur que os edituis nuncu discrininurun por ureu de ornuuo, podendo inqressur nu curreiru os qrudu udos en quulquer cunpo do conhecinento. Tunbn nos unos de 100O, oi ubolidu u idude linite puru inqressur nu curreiru, en ruzuo de u nedidu ter sido considerudu inconstitucionul en uce du Constituiuo de 10oo. Nu ultinu dcudu do sculo pussudo, o intuito de pronover u denocrutizuuo do ltunurut, qunhou npeto. O lruncs, untes nutriu obriqut riu, elininutriu e orul do concurso, retirudo do editul. A ustiicutivu do entuo LiretorOerul do ltunurut,, o Lnbuixudor Andr Anudo, reeriuse uo uto de u lnquu inqlesu terse tornudo de ensino requlur e institucionul no rusil, desde u dcudu de 101O, en detrinento do lruncs. Cono resultudo, deduziuse que upenus uqueles que tinhun recur sos puru estudur en instituies ou puses runc onos se interessuriun pelo certune. A ressulvu, porn, que se retiruriu o lruncs du provu, nus, obviunente, nuo du ornuuo do diplonutu. Lru unu ornu de, no nnino, deselitizur o ucesso uo ltunurut,, o que se veriicou, uo nenos, no uunento de interessudos pelu curreiru, reletido no nunero de inscritos. 1O. Nonencluturu udotudu: (l) lluente, (A) Avunudo, (l) lnternediurio, () usico/noes, (N) Nenhun conhecinento, (N/l) Nuo lnornudo 32 Ao unulisur u truetriu de estudos desses diplonutus, veriicunos que unu unulise dus prprius condies inprescindvel. Suber detec tur pontos ortes e rucos, e trubulhur en cinu deles, de sunu inportnciu puru o bon desen penho no concurso. [ouo Alnino ucredituvu que upresentuvu deicinciu en lruncs. Lstudou tunto, que consequiu tirur unu notu nuior nessu lnquu do que en lnqls, idionu en que se consideruvu bustunte hubil. A Lnbuixudoru \itoriu Cleuver tunbn se surpreendeu con suu notu de lruncs: 'A proezu oi uprender runcs en seis neses e tirur unu dus nuiores notus do concurso. Lstuduvu o idionu nuitus horus por diu, con u uudu de unu proessoru que se trunsornou en unu qrunde uniqu, e diriu nesno que, nu pruticu, ne udotou cono ilhu (quundo cundidutu, \itoriu deslocouse de lecie puru o lio, u in de se dedicur us uulus e us provus)'. O Lnbuixudor lubens licupero nuo doninuvu suicientenente o lnqls e o lruncs. Teve poucus uulus purticulures e upostou nu leituru e nu releituru de obrus nessus lnquus. 'Sequi unu dicu du uutobioqruiu de enunin lrunklin, que, puru nelhorur u prpriu escritu, selecionuvu textos de qrundes ensustus e os reliu quutro, cinco vezes ut que pudesse reproduzilos de nenriu. Conpuruvu unbos os excertos e, ussin, uprendiu', contu. Outru estrutqiu utilizudu eru conpurur us trudues us edies oriqinuis de qrundes clussicos policiuis 'porque uln du linquuqen nuis sinples, u trunu costunu envolver os leitores'. Le ornu pruqnuticu, [os Lstunisluu preeriu ocur, quuse exclusivunente, nus provus elininutrius, deixundo os exunes clussiicutrios (Oeoqruiu, Lireito e Lcononiu) en sequndo pluno. Lu ucho que, no neu cuso, u uprovuuo veio nuturulnente, cono resultudo de trubulho constunte, requlur. Nuo hu niluqre. Nuo hu recei tus nuqicus. L preciso disciplinu. Aln disso, eu tive u sorte de ter tido unu ornuuo nuito bou, en excelente colqio e universidude. Lu nuo ne lenbro de ter pussudo noites en cluro, nudu disso. No neu cuso, sinplesnente disciplinu e constnciu. L o resultudo upureceu'. O ponto ruco de Senise eru de outru orden, u dispersuo, que, vez ou outru, uconete u todos e, que, unu vez vencidu, deixu livre o cuninho do xito: 'A estrutqiu eru, sobretudo, tentur vencer u dispersuo e u indisciplinu puru estudur irne. Li nuito os ornuis e decidi concen trur un pouco nuis de tenpo e recursos en disci plinus con us quuis eu tinhu nenor uniliuridude. Meus pontos ortes erun os idionus. O uto de poder ne dedicur nenos us redues de Portu qus e lnqls pernitiu que eu ne concentrusse, sobretudo, en Histriu, nutriu de que qosto nuito, nus que nuo ez purte du ninhu ornuuo superior'. O reconhecinento dus diiculdudes cuusu ulvio, pois possibilitu truur un pluno de estudos ocudo nelus. Lessu ornu, nuo hu espuo puru desnino, nesno diunte de unu reprovuuo, cono oi o cuso du Lnbuixudoru \itoriu, do Ministro Lstunisluu e do Conselheiro Pues Lene. A Lnbuixudoru sequer coqitou desuninur: 'Nuo, nuncu desuninei. Unu de ninhus cuructersticus ser decididu e deterni nudu. Cono huviu sido uprovudu nu prineiru use de 10G1, pude inqressur diretunente nu terceiru use de 10Go, conorne previsto nus reqrus du pocu.' Llu uindu teve unu diiculdude udicionul, en suu vidu purticulur: 'Lu huviu perdido o neu pui durunte o concurso e huviu decidido que, se nuo loqrusse ser uprovudu, uceituriu unu propostu de enpreqo que ne oru oerecidu. Nesse cuso, tulvez tivesse trilhudo outros cuninhos'. O Conselheiro Senise Pues Lene nuo teve xito nu prineiru tentutivu, en ruzuo du provu de Histriu, en 1001. 'L nuito duro, cluro. Lu tinhu sido bon uluno u vidu todu, portunto nuo subiu cono lidur con unu reprovuuo. L queriu tocur u vidu, cusur, deixur de vez u rotinu de estudunte. Mus ucho que superei depressu essu prineiru rustruuo. Pouco depois ne lenbrei de que tinhu coneudo u prepuruuo huviu nenos de un senestre, e entuo ne convenci de que ir ut u provu de Histriu nuo eru, ussin, tuo nuu resul tudo. As vezes, uzer o oqo do contente pode uudur u espuntur o desnino. L ussin oi'. MULANAS NO PlOCLSSO LL ALMlSSAO Os critrios de uvuliuuo e us exiqncius puru u inscriuo no concurso do ltunurut, vuriurun unplunente no trunscurso desses ultinos decnios. Nu prineiru netude dos unos de 10bO, o inqresso de nulheres eru interditudo . A pernissuo deinitivu veio upenus en 10b1, ups nundudo de sequrunu inpetrudo por Muriu Sundru Cordeiro de Mello no uno unterior, quundo oi uprovudu no concurso. Aindu nos unos de 10bO, houve qrunde debute nu inprensu e no prprio ltunurut, sobre u utilidude dus questes upresentudus uos cundidu tos. lubens licupero recordu que, no uno unterior, huviu cudo unu questuo teneruriu no concurso, uto que qerou espunto nu inprensu: perquntuvu se puru que ludo, o direito ou o esquerdo, estu virudo o bico do pelicuno que ornunentuvu u cupu du ediuo princeps de 45 *(5X'6'5. Os ornuis diundirun unplunente u inslitu induquuo, uzendo que u diretoriu do ltunurut, desiqnusse o diplonutu [ouo Ouinurues losu puru u buncu de Culturu Oerul do uno subsequente. L o Lnbuixu dor ucrescentu: 'O processo ne inpressionou pelu isenuo e inpurciulidude. Lu vinhu de Suo Puulo, de unu unliu nodestu, e nuo conheciu ninqun no ltunurut,. Aln disso, diziuse que huviu discrininuuo contru os cundidutos de sobrenone estrunqeiro. O esteretipo de que o MlL eru reservudo u unlius de elite e ilhos de diplonutus eru orte'. O diplonu universiturio tornouse requisito obriqutrio upenus en 1001, untes erun cobrudos ulquns perodos cursudos no ensino superior (ulbino, p. b1). L interessunte notur que os edituis nuncu discrininurun por ureu de ornuuo, podendo inqressur nu curreiru os qrudu udos en quulquer cunpo do conhecinento. Tunbn nos unos de 100O, oi ubolidu u idude linite puru inqressur nu curreiru, en ruzuo de u nedidu ter sido considerudu inconstitucionul en uce du Constituiuo de 10oo. Nu ultinu dcudu do sculo pussudo, o intuito de pronover u denocrutizuuo do ltunurut, qunhou npeto. O lruncs, untes nutriu obriqut riu, elininutriu e orul do concurso, retirudo do editul. A ustiicutivu do entuo LiretorOerul do ltunurut,, o Lnbuixudor Andr Anudo, reeriuse uo uto de u lnquu inqlesu terse tornudo de ensino requlur e institucionul no rusil, desde u dcudu de 101O, en detrinento do lruncs. Cono resultudo, deduziuse que upenus uqueles que tinhun recur sos puru estudur en instituies ou puses runc onos se interessuriun pelo certune. A ressulvu, porn, que se retiruriu o lruncs du provu, nus, obviunente, nuo du ornuuo do diplonutu. Lru unu ornu de, no nnino, deselitizur o ucesso uo ltunurut,, o que se veriicou, uo nenos, no uunento de interessudos pelu curreiru, reletido no nunero de inscritos. 11. Lnboru tenhun inqressudo nulheres entre 101o e 10co, un decreto buixudo por Oetulio \urqus nesse ultino uno proibiu u presenu enininu nu curreiru, trunserindo us nulheres diplonutus puru u curreiru consulur. 1`. lubens licupero, urtiqo 'Ouinurues losu, exuninudor de culturu' 1c. ANLlL AMALO. !"# 6-&8#" 6" Y8','#'8Z[ +,7#-55\-5 6- (, 6+7)",'8' 11. No exune de 100b, con lruncs elininutrio, houve 1cO inscritos, en unu ndiu de 1cO nos exunes unteriores, quundo esse idionu eru upenus clussiicutrio. Con u retirudu du exiqnciu, esse nunero subiu puru `.cbb cundidutos. lonte: ANLlL AMALO, iden. 11 1` 1c 11 !"#$%&$'() C(D( B>"%.( 2(3(4 B)E,%?( 1-//($> 33 m+:/;0 O7.Z040 40 7/1:/0 1+O7.:0. 90:1 -/01 G08O*7;01 /0 7/1:/0 1+O7.:0. 90:1 -/01 G08O*7;01 /0 7/1:/0 1+O7.:0. 90:1 -/01 G08O*7;01 /0 7/1:/0 1+O7.:0. C+.10 47 ,.-4+-560 G08O*7;0 ?.0N-1 0.-:1 7 4:117.;-;:N-1 47 X/,*H1 7 A.-/GH1 <7*:8:/-;W.:-1@ Be-871 47 1-/:4-47 7 G-O-G:4-47 PZ1:G- 7 O1Zi+:G- Be-871 47 1-/:4-47 7 G-O-G:4-47 PZ1:G- 7 O1Zi+:G- B/;.7N:1;-1 7 7e-87 47 G-O-G:4-47 ?.0N-1 4:117.;-;:N-1 47 ?0.;+,+H1 7 X/,*H1T M0;-1 8Z/:8-1c %Vn 7 #Vn .71O7G;:N-87/;7 ?.0N-1 4:117.;-;:N-1 47 S:1;W.:- 40 R.-1:*F 370,.-P:-F 9:.7:;0 7 BG0/08:- <7*:8:/-;W.:-1@ ?.0N-1 4:117.;-;:N-1 47 370,.-P:-F S:1;W.:- 37.-* 7 40 R.-1:* 7 9:.7:;0 <7*:8:/-;W.:-1@ ?.0N-1 4:117.;-;:N-1 47 ?0.;+,+H1F X/,*H1F A.-/GH1F 370,.-P:-F S:1;W.:- 40 R.-1:* 7 Q+/4:-*F 9:.7:;0T ?.0N-1 0.-:1 47 X/,*H1 7 A.-/GH1T _04-1 7*:8:/-;W.:-1 ?.0N-1 4:117.;-;:N-1 7 7*:8:/-;W.:-1 47 ?0.;+,+H1F S:1;W.:- 37.-* 7 40 R.-1:*F 7 O.0N-1 G*-11:P:G-;W.:-1 47 370,.-P:-F 9:.7:;0 7 BG0/08:-T ?.0N-1 0.-:1 47 X/,*H1 7 A.-/GH1 JO.717/;-560 47 40G+87/;-560 i+7 G08O.0N-117 -1 7e:,H/G:-1 40 74:;-* ?.0N- 4:117.;-;:N- 47 ?0.;+,+H1 ?.0N-1 4:117.;-;:N-1 47 ?0.;+,+H1F A.-/GH1 7 X/,*H1 <7*:8:/-;W.:-1 G08 N-*:4-47 47 ! -/0@ ?.0N-1 4:117.;-;:N-1 47 ?0.;+,+H1F A.-/GH1 7 X/,*H1 ?.0N-1 4:117.;-;:N-1 47 ?0.;+,+H1F X/,*H1 7 A.-/GH1 !VV i+71;b71 47 8j*;:O*- 71G0*f- 10[.7 ;78-1 47 G+*;+.- [.-1:*7:.- ,7.-* 7 -;+-*:4-471 Be:,H/G:-1 74+G-G:0/-:1 40 74:;-* !o A-17 'o A-17 do A-17 ?.0N- G*-11:P:G-;W.:- 47 C+*;+.- 37.-* ?.0N-1 0.-:1 7*:8:/-;W.:-1 47 A.-/GH1 7 X/,*H1 ?.0N-1 4:117.;-;:N-1 47 S:1;W.:- 40 R.-1:*F 370,.-P:-F 9:.7:;0 7 BG0/08:-T ?.0N-1 0.-:1 47 X/,*H1 7 m+71;b71 X/;7./-G:0/-:1 C0/;78O0.`/7-1T 2o A-17 Be-871 O1:G0*W,:G01 7 47 1-j47 JN-*:-560 47 G0/4:5b71 PZ1:G-1F O1Zi+:G-1 7 G08O0.;-87/;-:1 #o A-17 567%"& 5/*68%$' CQRSTF 9/:'$/+ ()%+;%$ CQRURF <'-' =)0/"' CQRVWF <'&> ?&:+"/&)+6 CQRTWF @%"/&% A+%& B%0% CQRRTF L\OLUAO NA CAllLllA Outru ideiu bustunte diundidu u de que u prineiru colocuuo no concurso ou no curso do lnstituto lio runco quruntu curreiru netericu. L, cluro, unu qrunde distinuo e notivo de lisonu, nus nuo necessuriunente se colheruo os louros dessu vitriu '6 +&N+&+8(,. Unu dus qrundes vuntu qens dessu colocuuo u possibilidude de escolher nelhor o posto ups u ornuturu no llr. J@ % -/01 R@ % -/01 C@ D 9@ " -/01 B@ d -/01 J@ & -/01 R@ 2 -/01 C@ 2 -/01 9@ $ -/01 B@ !V -/01 J@ d -/01 R@ d -/01 C@ % -/01 9@ & -/01 B@ " -/01 J@ 2 -/01 R@ $ -/01 C@ !V -/01 9@ # -/01 B@ D J1G7/160 /- G-..7:.- 567%"& 5/*68%$' 9/:'$/+ ()%+;%$ <'-' =)0/"' <'&> ?&:+"/&)+6 J@ % -/01 R@ d -/01 C@ d -/01 9@ D B@ D @%"/&% A+%& B%0% 1b 1G 11 1o 10 1b. A) Le Terceiro u SequndoSecreturio, ) Le Sequndo u PrineiroSecreturio, C) Le PrineiroSecreturio u Conselheiro, L) Le Conselheiro u Ministro de SequnduClusse, L) Le Ministro de SequnduClusse u Ministro de PrineiroClusse (Lnbuixudor) 1G. O terno 'Conselheiro' eru un ttulo nu pocu e nuo uziu purte do quudro de pronoes do ltunurut,. 11. Ao ser uprovudo no exune, o uluno uziu dois unos de prepuruuo no llr ut tornurse TerceiroSecreturio. 1o. Lurunte o perodo, o Ministro tirou unu licenu, cuu duruuo nuo oi inornudu. 10. iden 34 \itoriu Cleuver explicu que ter pussudo en prineiro luqur nuo ez dierenu nu curreiru cono un todo, upenus no incio, e nesno ussin con ulqun esoro. 'Liqunos que no incio isso oi verdude, con ulqunu lutu. Ao coneur u trubulhur, uchei que, cono eru de pruxe, eu pode riu escolher u ninhu prineiru lotuuo. Oerulnente, os prineiros du turnu optuvun por trubulhur no Lepurtunento de Orqunisnos lnternucionuis (LOl) e eu ne interessuvu pelu Livisuo dus Nues Unidus (LNU). Antes que escolhesse, entretunto, ui inornudu de que seriu lotudu no Cerinoniul. liquei descontente e triste e uine queixur uo Chee do Lepurtunento de Adninistruuo (LA), u quen nuniestei neu deseo de trubulhur nu LNU. Lnboru nuo tenhu obtido respostu no nonento de ninhu entrevistu no LA, quundo oi divulqudu u listu de lotuuo, ninhu escolhu huviu sido respeitudu. Apresenteine entuo uo Chee do LOl, de quen ouvi 'ten sido unu trudiuo que o prineiro de turnu opte pelo neu depurtunento. S quero ver se u senhoru corresponderu'. Creio que correspondi, pois o Lnbuixudor Culero lodri ques tornouse neu uniqo e senpre se nostrou sutiseito con neu trubulho'. Puru [ouo Alnino, u prineiru colocuuo ez todu u dierenu. 'Pude escolher u divisuo onde queriu trubulhur, interessuvune pelos tenus econnicoconerciuis, pelu diplonuciu nultiluterul, e ui trubulhur nu Livisuo de Polticu Conerciul. Tunbn tive bous escolhus puru u prineiru renouo e optei por Puris, porque queriu conciliur u curreiru con estudos'. Puru [os Lstunisluu, tunbn oi de qrunde proveito: 'lornurne en prineiro luqur ne uudou. No incio du curreiru, o unico indicu dor de nrito disponvel. Pude escolher u ureu en que iriu trubulhur. lui puru u Livisuo dus Nues Unidus e ocupeine du ureu de Lireitos Hununos, eru o perodo de trunsiuo do reqine nilitur puru o denocrutico e tinhu nuito trubulho u ser eito nessu ureu. lsso chunou u utenuo puru neu none, e ucubei sendo convidudo pelo Lnbuixu dor lubens licupero puru ir puru u Presidnciu du lepublicu (ele eru ussessor do Presidente [os Surne,). Lepois o sequi puru u Missuo en Oenebru. loi un bon coneo'. Senise Pues Lene ponderu de ornu dierente e creditu o uto us nudunus truzidus pelu renovuuo e possvel denocrutizuuo do ltunurut,. 'Nuo posso dizer que tenhu utrupulhudo, nus nuo necessuriunente uudu. Tive u possibili dude de escolher prineiro onde iu estuqiur, onde coneuriu u trubulhur uo suir do llr. lsso pode, en tese, posicionur nelhor o diplonutu en incio de curreiru. Mus unu 'vuntuqen' que loqo se dilui. Pouco udiunte, preciso nostrur conpetn ciu e dedicuuo nu rotinu do trubulho, e os resultu dos do lio runco vuo, uos poucos, sunindo nu poeiru. Acho que u nuo se vulorizu tunto o uto de ulqun ter pussudo en prineiro luqur. lsso tinhu nuis peso no pussudo. Meu utuul chee possivel nente nen sube que ui o prineiro. L nuo ucho nuu que seu ussin. A curreiru un conunto de nuitos testes, e nuo ne purece que o desen penho no concurso devu colocur ulqun sistenuticunente ucinu dos denuis. Pode ter ulqun peso, en deterninudu use, nus nuo deve ser sobrevulorizudo'. Concludu u tureu de inqressur no ltunu rut,, u curreiru iniciuse, eetivunente. Puru o Conselheiro Senise Pues Lene, esperuse de un bon diplonutu que tenhu bon senso: 'O problenu que nuo existe nunuul puru o bon senso. Lu u inportnciu do llr cono instnciu puru trunsnitir uos novos diplonutus unu culturu institucionul que, de certu ornu, conseque cupturur o que seu utuur con bon senso en unu proissuo puru u quul nuo hu script'. L u rotini zuuo du burocruciu no sentido weberiuno, dotudu de rucionulidude e constnciu, unuo essu por que o ltunurut, prinu, con esnero. Lle continuu: 'Ninqun nusce coisu ulqunu. Nusce brusileiro. Puru tornurse diplonutu, bustu ter nuscido brusileiro. A vocuuo ven depois. Muis cedo puru ulquns, nuis turde puru outros. L u ornuuo nuo terninu nuncu. lsso vule, ulius, puru quulquer proissionul'. A denundu por trunsornues nu Cusu ten crescido, sobrenuneiru, por iniciutivus du sociedude civil orqunizudu, uo que o ltunurut, buscu corresponder por neio dus trunsornues no editul do certune e por neio de ues polticus cono o bloq Liplonuciu Publicu. Cono ben ussinulou o Ministro Azeredo du Silveiru, 'u nuior trudiuo do ltunurut, suber renovurse', e, tendo nududo o rusil e o nundo, tnse trunsornudo, tunbn, o Ministrio e seus ocupuntes. 35 ! !"#$ #& '()'*+,&"+( A truetriu de un nusico cucdistu nus quutro uses do concurso deste uno. !"!#$%&' )* +&+) ,-./ & 0$&1"0#$%& )" 2! &3$*4&)* !"# %&'()# *)+),-)-& Conpletur u coleuo de cudernos de provu do CACL estu cudu vez nuis dicil. Suo dez no totul e, neste uno, nenos de cen pessous consequirun levur puru cusu nuis do que trs deles. Lsse 'presente' nuo udquirido de ornu pussivu, uo contrurio, exiqe esoro, porque, uinul, ninqun quer desperdiur u oportunidude de estur nu terceiru use. Nu retu inul do processo, u eru dicil tolerur u rotinu de provus, ulqo que envolviu desde utitudes quuse nonusticus cono ucordur cedo e ter unu ulinentuuo ruzouvelnente leve ut qestos necnicos cono depositur celulur e relqio no suquinho upropriudo e lucrulo. As oito horus de provu do ultino diu elevurun u udrenulinu dos cundidutos u nveis netericos, especiulnente diunte du diiculdude de encontrur no texto us respostus de ulqunus questes. A quurtu use denundou conhecinento de vocubulurio pouco usuul, cono us unosus 'poupes qiqoqnes' (bonecus russus), u ultinu qotu du enxurrudu de ubulos psicolqicos do concurso deste uno. !"# % "&'!()(*#. Lepois de un uno uzendo cursos en Suo Puulo, urrisqueine u uzer o CACL pelu sequndu vez. Aqoru u conheciu nuitu qente, por isso, u prineiru use oi ben uninudu, unu estu. At viuei puru u pruiu con un qrupo de uniqos loqo depois du provu. Nuo diqo que o TPS `O1c tenhu sido ucil, nus senti nuis sequrunu do que no uno unterior. Sen duvidu, ninhu experinciu en `O1` ne uudou u udninistrur u tensuo e u culculur nelhor o tenpo. luncionou u estrutqiu de deixur us questes nuis diceis puru o in, depois de ter preenchido o quburito de todus us outrus. Nuo ne ultou tenpo nu purte du nunhu nus nuo sobrou quuse nudu u turde. Lnquunto quuse todos u estuvun ociosos e entediudos, esperundo o liniur de c horus e 1b ninutos puru suir con o cuderno de provus, eu deciruvu us questes nuis diceis. Acubei ucertundo u nuior purte delus, unu sonu de uns quutro pontos que consequi uqrequr u ninhu notu usundo u neiu horu inul. Aqueles que ne peden dicus puru o TPS, senpre reconendo uproveitur nelhor o tenpo disponvel. loi o neu sequndo CACL, nus o prineiro en que consequi ultrupussur o obstuculo du prineiru use. Consequi unu bou notu e ui uzer u provu de portuqus. luzer ou nuo ruscunhos O divisor de uquus ocorreu no neio du sequndu use: iz ruscunho dus duus interpre tues, pussei u linpo e iz ruscunho do prineiro puruqruo du dissertuuo. Lepois disso, direto no cuderno de respostus ut o inul do concurso. Acho que oi nelhor ussin, tive nuis tenpo puru pensur. A tul 'interpretuuo nestiu' do Cnuru Cuscudo, que cuiu nessu provu, veio de surpresu e desestubilizou nuitu qente. Nu pruticu, ucubou nuo sendo truqdiu nenhunu u nuior purte dus notus buixus (pelo nenos en Suo Puulo) veio do excesso de puluvrus. O trecho nuis extenuunte du corridu cucdiunu coneou loqo depois du provu de portu qus e s terninou no ultino sequndo du provu de runcs e espunhol. Trudicionulnente, u qrunde nuioriu dos cundidutos costunu uzer un ou nuis %&'()# . " )(&," /)&" 0#"11"-. 2)3.( #.45#'"' 6)#) )' 6#"+)' 7. 1.#4.&#) 2)'.8 9(:"' 2"#)( )6#"+)7"' -" /9/; <=>?8 @"1"A 9#B5&+" !.''")C 36 cursos intensivos nessu etupu. No neu cuso, oi upenus un. L uindu ussin iquei oequnte. Lurunte esse perodo du nurutonu, 'corrunos' en qrupo. Lezesseis cundidutos ornuvun unu clusse ben divertidu no curso que iz en Suo Puulo, qente de vurios luqures que se untou con o obetivo de uproveitur uo nuxino o privilqio de ter vencido un TPS tuo dicil. Huviu 'puulistus' de outros estudos, inclusive. !%'+%,'- .-#% Lscrever respostus de terceiru use unu experinciu unicu, ulqo que requer intenso treinu nento. Lu u tinhu tido oportunidude de pruticur un pouco untes do concurso, o que nuo inpediu o desespero en ulquns nonentos. Os untusnus que ussonbrun os cundidu tos dividense, qrosso nodo, en trs tipos, podendo upurecer isoludunente ou en conbi nues: tenpo insuiciente, conteudo desconhe cido, notu ubuixo du ndiu. Conesso que un pouco ussustudor depurur con unu questuo de sessentu ou de noventu linhus sobre ulqo que voc pruticunente desconhece. Pior uindu se isso ucontecer u poucus senunus du provu. L se or nu provu A questuo sobre o lSL, no prineiro diu du terceiru use (provu de Histriu), oi un exenplo de cono unu surpresu dessus pode desestubilizur ulquns cundidutos. lespondi u questuo ut u ultinu linhu, nus verdude que o susto oi qrunde e o ubulo denorou u pussur. A provu de inqls oi notivo puru ulqunus bous risudus. Mus esse olhur s veio depois, nu horu, u reuuo oi de desespero qenerulizudo. Tivenos diiculdude de truduzir os sons enitidos pelos pussuros unuznicos 'birds o iridescent colours cuckle und crouk, whistle und squuwk'. Teve o 'sloth' tunbn, que nuitos subiun por ter ussistido uo ilne 'A Lru do Oelo', uln de vurius outrus conplicues que exiqiun conhecinento e ulqunu criutividude. Ao lonqo du terceiru use, ucho que u nuioriu dos estreuntes cono oi o neu cuso se convenceu de que nuito linitudu u eicinciu do estudo de ultinu horu. Se u provu de Polticu lnternucionul nuo teve surpresus, u de Oeoqruiu trouxe unu questuo inesperudu sobre o trutudo de S,kesPicot. Os cundidutos se prepurun puru uzer provus coesus sobre os tenus nuis cotudos pelos proessores, nus, quundo ubren o cuderno de provus, se veen obriqudos u vusculhur seus urquivos cerebruis en buscu de un conhecinento ruqnentudo que provuvelnente estuvu escondido en ulqun cunto e que nuo se esperuvu usur tuo cedo. L preciso nunter u culnu e evitur unu reduuo truncudu. As provus de Lireito e de Lcononiu orun nuis trunquilus en reluuo uo tenpo, uinul, !%/-# 0- !%'+%,'- .-#% 0& +-+0 12345 6789:;7< ,=>?@8 )AB>;<C7< "B?D97E< ,=9A;=<E7B=<? 07;A79B %EB=BF7< lelues rusil lnqluterru entre 1oOo e 1oc1 Prineiru lepublicu: exportues, lei ulundequriu e iniqruuo Trunslution: 'lt's u unqle out there' Truduuo: Liscurso do MlL Luiz lelipe Lunpreiu (100b) Acordo S,kes Picot princpios de purtilhu territoriul no Oriente Mdio Purudiqnus enerqticos de LUA, Chinu e lussiu Multiluterulisno, Sequrunu e o conlito nu Sriu Poder nornutivo dus ontes e relues de poder Crise internucionul dos unos 100O: consequncius e posturu brusileiru Cooperuuo internucionul brusileiru puru o desenvol vinento Loutrinus Lruqo, Tobur e Lstrudu Crise inunceiru de `OOo: currenc, wur e seus desdobrunentos lelevnciu do lSL puru u Polticu Lxternu rusileiru Sunnur,: The new Andeun politics: oliviu, Peru, Lcuudor Pudruo de ocupuuo territoriul du cueiculturu puulistu Purticipuuo brusileiru nus operues de puz du ONU Cooperuuo urdicu internucionul en nutriu penul nus denoqruico e produtividude do trubulho Polticu externu dos unos 101O: criuuo e evoluuo du PLTlOlAS Conposition: Weiqh up the potentiul beneits und druwbucks o Peru openinq up und developinq its Anuzon reqion Crescinento relutivo du populuuo rurul ZOPACAS: interesses brusileiros no Atlntico Sul Cuso hipottico: condicio nuntes du expulsuo de estrunqeiro do rusil Polticu iscul do Lstudo: eeito nultiplicudor e crowdinqout GHA89IB 3 GHA89IB 1 GHA89IB 4 GHA89IB J 37 '%!- .,K-L % %#"%'- A provu de quurtu use oi, puru nin, u nuis dicil e cunsutivu de todus. As quutro horus nul orun suicientes. Orunde purte dos cundidu tos en Suo Puulo uindu estuvu nu sulu quundo u iscul uvisou que o tenpo se tinhu esqotudo e pediu que purussenos de escrever. Ao suir, conenturios sobre u diiculdude du provu cono un todo e especulues sobre o siqniicudo dus poupes qiqoqnes. K&!-# 0% M,#/-' '-M-)K-K,5 .-#% K&!- 1u bb.0b `u oO.1b cu 11c.bO 1u GO,1O KB9< 9B9<? G1O,cO Alquns volturun u rotinu loqo depois dus provus. Lu denorei un pouco puru ne dur contu de que tudo tinhu ucubudo e que, nu pior dus hipteses, s volturiu u experinentur tul estresse no prxino uno. A sorte u estuvu lunudu, nesno ussin eu quuse icuvu con peso de conscinciu de nuo estudur no diu sequinte. Senpre tinhu u inpressuo de que uindu teriu de uzer nuis provus. Lierentenente do que ocorre con o TPS, dicil prever o resultudo du terceiru e quurtu uses, u que nuo hu divulquuo de quburitos oiciuis. Nu dutu previstu puru u publicuuo do resultudo provisrio, hu qrundes expectutivus e pode huver surpresus. A uprovuuo inul depende de vurios utores, unu 'teiu de condicionuntes nultiplos', cono diziu o discurso do exchunceler Lunpreiu, que vertenos puru o inqls nu provu deste uno. Le quulquer ornu, seu quul or o resultudo, tenho certezu de que u experinciu de uzer us provus ut o in oi nuito enriquecedoru. A visuo que tenho do concurso depois de tudo isso nuito dierente du que eu tinhu untes de ultrupussur u prineiru use. A prepuruuo puru us denuis uses requer un conhecinento nuito nuis proundo, diversiicudo e, en nuitos cusos, especico, ussin cono hubilidude de urqunentuuo. A nelhor suqestuo que eu posso dur uqueles que pretenden ser uprovudos en todus us uses ruzouvelnente bviu, nus ten sido esquecidu por nuitos: prepurense puru todus us uses, nuo upenus puru u prineiru. %&'()#D )" C)7" 7) -)("#)7) . 7. )(&,"'D -" &-1.#+)C" .-1#. )' 6#"+)' 7. 6#&(.&#) 2)'.8 @"1"A 9#B5&+" !.''")C orun 'upenus' duzentus linhus (en oposiuo u trezentus en Histriu, Oeoqruiu e Polticu lnternu cionul) no perodo pudruo de quutro horus puru us provus de terceiru e quurtu uses. Acontecen nu ultinu senunu, quundo voc u estu hubituudo uo ritno de provus, o que pode ser unu vuntuqen. O nuis dicil, nu ninhu opiniuo, oi uzer u quurtu use depois do ulnoo, no nesno diu en que u tinhunos eito u ultinu provu du terceiru use (Lcononiu). Aindu ne lenbro de cono eu tentei consequir un descunso nentul durunte o tenpo en que iquei sentudo, loqo depois de un lunche, unto con outros trs cundidutos que revisuvun conectores en runcs e espunhol. ueriu poupur concen truuo puru u provu que viriu en sequidu. !"!#!$%!&$' '$)!*"%!$ 38 "#$%&'#(#% &)#$*&+ &+ %&*$,(-.&+ /# *0/0+ 0+ %1/-.0+ /0 2-$+0 3#4-.&$ 56&'7&/08 5+ &-.&+ 9:(&$;0 /:+<0',6#:+ <&$& &(#++0 &*= >? /# @&'#:$08 20'9:$&A !"#$%&'# )*"+,-./ ,/ 0%11#/ 2*3/4/ 4#1 536-$#1 4/.-#4/7 % -4$%"4/.-#4/7 !"#$%&'(!)*'+$ +*)-+./$ )!#!+$'! /!/( 0123 !"#$%&&#"' )#*+,-'-'. B.C6:& ":06#+&' !"#$%&&#"%& '*$,/",0%&. D&-$& E#.&%0':(& # "$:+(:.& 5%&$&. F:..0 B:G-# .:4&/0 '& H&$&*0'& 252E IJ?KL 0 %1/-.0 :'*#'+:60 /# $#6:+;0 /0 2-$+0 M&<:#'*:&8 2&/& -%& /&+ G-&*$0 #*&<&+ /& H&$&*0'& 90(& #% -%& /&+ 9&+#+ /0 (0'(-$+08 N .&'7&%#'*0 /0 (-$+0 #+*&$C &*$#.&/0 O /:6-.4&7;0 /0 #/:*&. /0 252E IJ?K8 89"-./: 0%"10%.$-;/1 0#7+$-./1 % <%#<"=9-./1: (0% 0 P%)&:Q&/0$ 5.)#$*0 /& 20+*& # M:.6&L & "$09&8 3#4:'& 5$&R@0 # <&$*:(:<&7;0 /0 /:<.0%&*& HC$:0 5-4-+*0 H0$&*0 ":'*0 /# 5.%#:/&L <&$*# S0@# /& E:6:+;0 /# T9$:(& /0 H:':+*=$:0 /&+ 3#.&7U#+ PQ*#$:0$#+8 >-,/,/4-/ 4# ?"/1-7@ # 7#4<# ./3-42# V&'C.:+# /& 0)$& /# W0+= H-$:.0 /# 2&$6&.S0XL (0% W0+= H-$:.0 /# 2&$6&.S0L E&':#. B&.(;0 # Y:*0$ Z$#41$:0 A#"3/&'# B.#4C3-./ ,# ?"/1-7L (0% 0 "$098 5%&-$[ "&*$:(\ Z$#%&-/ D#;%"4# E-73/L (0% Z-:.S#$%# 2&+&$U#+ # 5%&-$[ "&*$:(\ Z$#%&-/ F4$%"0"%$/&G%1 ,# ?"/1-7@ /4=7-1% ,% #6"/1 4/.-#4/-1 9*4,/3%4$/-1L (0% 0 "$098 2=+&$ ]&\#%0*0 HI>@ /4=7-1%1 0J1K>#49%"L4.-/ I-4-1$%"-/7 ,% ?/7-: (0% 5.)#$*0 /0 5%&$&. WR':0$L BC):0 H0$0+:': # M&%0 Z0'7&.6#+8 N (-$+0 $#R'#L &0 .0'40 /# (:'(0 &-.&+L -%& +#.#7;0 /0+ <$:'(:<&:+ # %&:+ #%).#%C*:(0+ @-.4&/0+ /0 E:$#:*0 ^'*#$'&(:0'&.L (0%<.#%#'*&/& <0$ (0%#'*C$:0+ /# #+<#(:&.:+*&+ # &'C.:+#+ 60.*&/&+ &0 252E8 5.=% /# &@-/&$ 0 (&'/:/&*0 & #'*#'/#$ &.4-%&+ %-/&'7&+ '0 E:$#:*0 ^'*#$'&(:0'&.L 0+ (&+0+ +;0 *1<:(0+ G-# &<&$#(#% (0% (#$*& 9$#G-_'(:& '0 (0'(-$+08 `0& <&$*# /&+ G-#+*U#+ /# E:$#:*0 '& <$:%#:$& 9&+# /# IJJaL <0$ #Q#%<.0L *:'S&% (0%0 0)@#*0 0 *#%&8 N (0'*#R/0 <$04$&%C*:(0 *$&*&L #% (:'(0 &-.&+L /& :'*#$'&(:0'&.:b&7;0 /0+ /:$#:*0+ S-%&'0+ # & S-%&':b&7;0 /0 E:$#:*0 ^'*#$'&(:0'&.c /0 +:+*#%& 4.0)&. /# <$0*#7;0 /0+ /:$#:*0+ S-%&'0+ V+:+*#%& NdeXc /0+ +:+*#%&+ $#4:0'&:+ /# <$0*#7;0c /0+ /:C.040+ #'*$# &+ (0$*#+ # & (0'+*$-7;0 /# -% ,1& )#221*% #% /:$#:*0+ S-%&'0+ # /0+ E:$#:*0+ f-%&'0+ :'*#$'&.:b&/0+ '& 0$/#% @-$,/:(& '&(:0'&.8 !"#$%&&#" )#*+,-'-#. 5'/$= /# 2&$6&.S0 3&%0+ !"#$%&&#"' '*$,/",3. D&-$& E#.&%0':(& >/1%1@ ./1#1 %367%3=$-.#1 ,# E-"%-$# F4$%"4/.-#4/7 39 !"#$ !&' " !(")*+" !"#$!%!$ '!( ! lin de uno, nuitu qente u estu dundo unu puusu nos estudos, ou, uo nenos, privi leqiundo conteudos un pouco nuis pulu tuveis. Pensundo nisso, listei puru vocs ulqunus reconendues que upresento uos ulunos no coneo dus uulus de reduuo. Menos estruturulistu que qrunuticu e util du nesnu ornu. !" lntroduuo u purte nuis inpor tunte du reduuo. ou introduuo uudu nuito u ter unu bou correuo, pois u prineiru inuqen que o corretor teru de seu texto. Llu nuo precisu necessuriunente dur contu de tudo que vui estur nu reduuo, cono ulquns pensun. Llu pode ser concisu, o inportunte que elu contenhu o tenu e u tese u seren desenvolvidos. #" Nuo use linquuqen iqurudu. A linquuqen deve ter o uso nuis literul possvel, sen ser pedunte ou prolixo. Lvite personiicues. $" Clurezu undunentul. ons urqu nentos s suo conpreendidos con ruses diretus, sen nuitus interculues e prolixi dudes. Cuidudo con o tununho dos perodos e nuo uu tpicos rusuis extensos. Atenuo u proqressuo dentro dos puruqruos e entre os puruqruos. %" Nones de livros suo sublinhudos, ttulos de cuptulos entre uspus. O none do uutor du obru senpre ven entre vrqulus. Metude du notu quruntidu en qrunuticu e estilo, nuo percun ponto nisso. O nosso uluno que icou en prineiro luqur este uno nu reduuo nuo perdeu nenhun ponto en qrunuticu. Los b`,bO, orun cO pontos s nu ornu. Cluudiu Sinionuto ornouse en Letrus pelu USP, proessoru de Portuqus e leduuo especiulistu no CACL e diretoru peduqqicu do Curso Supientiu. &" luu u reduuo con puruqruos sintricos, estticu nuito inportunte. O ideul b ou G puruqruos. Leqibilidude, por uvor, undunentul tunbn. '" Nuo d ttulo u suu reduuo, u nuo ser que seu pedido. lsso uconteceu unu vez s e nuito diicilnente se repetiru.
(" Lvite ternos cono: ruzes, rutos, questuo, visuo, construuo (du nuuo, du identidude), entre outros que suo concretos denuis puru un tenu ubstruto. )" Nuo use qulicisnos. Lxenplos conuns: sucesso, constutur, ubdicur, cuusur, con vistus u, obetivur, detulhur. Nuo hu unu 'listu' con todos os qulicisnos, e eles tn icudo nenos rqidos quunto u isso. Aindu ussin, decoren uo nenos estus que uqui deixei.
*" Nu qrunuticu, utenuo, principul nente, u colocuuo prononinul en locues verbuis, cruse e pontuuuo. Use us locues udverbiuis entre vrqulus e nuo ubuse do enpreqo de truvesses. Nuo use uspus puru ternos conotutivos. Lvite usur puluvrus estrunqeirus. !+" Cuidudo con o 'eco' e o uso ubusivo de udvrbios terninudos en nente. !!" Atenuo uo purulelisno dos urtiqos e dus preposies. Nuo contruiu preposiuo de sueito de verbo no ininitivo (L horu de ele suir).
!#" 'A purtir de' upenus puru o uso 40 tenporul, 'inclusive' upenus puru ulqo incluso, 'nu nedidu en que' locuuo cuusul e 'u nedidu que', proporcionul, 'utruvs' s no sentido de utruvessur, 'possuir' s puru posse nuteriul de ulqo.
!$" Nuo use exenplos nu introduuo e nuo uu puruqruos s con exenplos nuito nenos usur exenplo no tpico rusul. Nuo ucrescente ideiu novu, ou exenplos novos, nu conclusuo, e nuo uu unu conclusuo nenor que os puruqruos unteri ores.
!%" Nu conclusuo, retone u ideiu upresentudu nu introduuo e expliqueu nelhor. Nu introduuo, nuo desenvolvu o tenu, upenus o identiique e uu unu constutuuo u seu respeito (constutur qulicisno, eviten). Nuo seu diqressivo, principulnente con o enpreqo de pronones indeinidos e udvrbios. Lx. Muitus pessous de diversos luqures en vurios puses... !&" Lenbrese de que conhecinento de Histriu undunentul puru suu reduuo. No entunto, estu deve ser recortudu de ucordo con u tese enprequdu, puru sustentulu, e nuo puru servir cono preenchi nento dus GOO puluvrus, sen nenhun posi cionunento. A proqressuo uz recortes. L unu dissertuuo, nuo unu descriuo.