Vous êtes sur la page 1sur 45

DEZEMBRO DE 2013 E JANEIRO DE 2014

! #$%&'()*+#, -, #*.&'$,/0&1 2&33, #$%&'()*+#, *, 34, .&'$,/0&1


EDIO #15 | ANO 03
5 67!8!9!7: ;8 8;65
<=>?@5 A; 8?A!2B!<
>&$ 9#+4%C'&D E&0& !F$#*&D
G#(&'#, >FC,HC' C &4('&3
;<>5@I!< I?8!2!< ;
79!2<J598!BK5 A!
59A;8 627;92!>652!@
L&' 9,%M,CF <%&-C
L6@!9;< A5 627;9;<<;
;<79!7=N6>5 A5
O9!<6@ ;8 O!@6
L&' A#CP& !',QR& >,$%&3
9;J@;ST;< <5O9; !
<5@?BK5 A; >52795G=9<6!<
A5 8;9>5<?@
L&' !FUC'(& -& !$,',F EQ*#&'
!"#$%
&'(%)"
!"#$!%&'#( *+, + (-#+$
.! !"#$%&"' )* +&'#",
02
!"#$%&#'(
! #$% &'()*+ '! ,-(.! /&0(12! .+3 .+-2&,'+
!"#$%& (&)$*+, -,%$&.+$,
!"#$%&' )$#*+
/0$*1$2, 3,.+4 5,.+,* 64 78,0,2 9$224
,''#-$.*-'#* $ /-"0'#*1,2$3$
7., /,#2, -: ;$8,
/-"0'#*1455"50$.0$
7.,0$< 3: (&11=$,
6$7"5&'
32,#6$, -$8$4.,+4
,'+*8'#*-'#*
>#2$,., /$&*14
/-"%&' -$ 4#0$
?2#&3=&00@ 348#.$1,AB4 & C,0D&+$.E
49#*-$:";$.0'5
?40$* F,#*+4G
(#H&.* ($1#%&04G
I$+40$, 72$1& 32&,)&0
>4B4 728$.4 6& -4#J, F$2=4
>4*K !*+,.$*2,# 64 78,0,2 -4#J, L&+4
>4B4 C,014* -&.$*& /,&* ;&8&
72H&0+4 64 78,0,2 >M.$40
>,$2*4. 6& -4#J, & -$2),
(,%=,&2 -%46&
5$&E4 70,MN4 3,8%4*
I$*8,0 (,),E.,.$
72&**,.60, I$.=,*
O8%0&.*,PC(!
?&+= I,.*,.
F&2$%& C,++&$
Q=,$.< I,.*,.
7., 3,042$., 72H#"#&0"#&
;#1$,., R=$EE$
Sap|eot|a AeJ|fcat
7 (&)$*+, -,%$&.+$, K #8, %#H2$1,AB4 64 3#0*4 -,%$&.+$,G %0&%,0,+S0$4 %,0, 4
34.1#0*4 6& 768$**B4 T 3,00&$0, 6& 5$%248,+,: -&# 14.+&M64 +&8 1#.=4 &*+0$+,U
menLe ucudmlco e no guurdu nenhumu reluo oFclul com o MlnlsLerlo dus
(&2,AV&* !W+&0$40&* 4# "#,$*"#&0 4#+04* S0EB4* 64 E4)&0.4: Q,8%4#14 ,*
4%$.$V&* 64* &.+0&)$*+,64* & ,#+40&* 64* ,0+$E4* %#H2$1,64* &W%0&**,8 4#
&*%&2=,8 ,* 4%$.$V&* 6, $.*+$+#$AB4 -,%$&.+$,: !*+, 0&)$*+, K $8%,01$,2 %42X+$1, &
$6&424E$1,8&.+& & %041#0,0< *&8%0& 6&8410,+$J,0 ,* 6$*1#**V&*G 4#)$.64
6$Y&0&.+&* 4%$.$V&* *4H0& #8 8&*84 +&8,: L4**4 8,$40 4HN&+$)4 K Y48&.+,0 4
6&H,+&G *,2#+,0 T 6&8410,1$, & T 14.*+0#AB4 64 14.=&1$8&.+4 & 6, *,H&640$, 64*
1,.6$6,+4* T 3,00&$0, 6& 5$%248,+,:
7 8,01, -,%$&.+$, K %,+&.+&,6,: Z %&08$+$6, , 0&%046#AB4 6,* 8,+K0$,* & 64*
,0+$E4*G 6&*6& "#& %0&)$,8&.+& ,#+40$J,6, %40 &*10$+4 %&2, 5$0&AB4 6, (&)$*+,
-,%$&.+$,G148 10K6$+4 6, Y4.+&:
[[[:1#0*4*,%$&.+$,:148:H0
4!</6=>?,@4
&4.561(0+ 1+7/& + .!.' -+ 7/!1(5
"#$# %&'&($#$ ) *+,#' -) #,) & ) ./$0+,) -) 1213 45678 # 9&:+;.# <#=+&,.+#
=$&=#$)> >0# &-+?@) -# :+$#-#8 %)0 # =#$.+%+=#?@) -& A$#,-&; ,)0&; -# -+=')0#%+# & -)
0&+) #%#-B0+%) ($#;+'&+$)C
D# &,.$&:+;.# =$+,%+=#'8 ) E+;.)$+#-)$ F)$+; G#>;.) -+;%>.& &=+;H-+); & -&(#.&;
E+;.)$+)A$I*+%); -& $&'&:) =#$# # *)$0#?@) ,#%+),#'C J #>.)$ -) %'I;;+%) !"#$%&"' )* +&'#",
.$#.)> -& 1)'K,+#8 L0=/$+) & 9&=M('+%#8 %)0 -&;.#N>& &;=&%+#' =#$# ) =&$O)-) P#$A#;C
D# ;&?@) -")' ). /"0,*1'$'8 %#,-+-#.); #=$):#-); &0 =$+0&+$) '>A#$ &,.$& #;
-/%#-#; -& 6QR5 & 6QQ5 .$#?#0 >0 =#,)$#0# -#; 0>-#,?#; ,) %),%>$;)8 ,) L.#0#$#.S & ,)
=&$*+' -) -+=')0#.# ,# ;&A>,-# 0&.#-& -) ;/%>') TTC UI ,) &;=#?) -")' ). 2*345&#."&*8 )
0#+; ,):) -+=')0#.# ($#;+'&+$) P+;0#$ 9#:#A,#,+ .$#?# ;># :+;@) -); (#;.+-)$&; -#
0#$#.),# -) 1213 4567C
V0 60"3"7* 2&8$"4' ). 2*39")')*8 ) =$)*&;;)$ -& 3+$&+.) -# W<" & X>+Y #-X>,.) -)
Z$+(>,#' "&$0#,&,.& -& 9&:+;@) -) [&$%);>'8 2'(&$.) -) 20#$#' UM,+)$8 #,#'+;# ) %),%&+.)
-& %),*'+.) +,.&$,#%+),#'8 \ '>Y -#; ,)$0#.+:#; 0&$%);>'+,#; ;)($& ) .&0#8 & $&*'&.& ;)($& );
=$)%&-+0&,.); -& ;)'>?@) -& %),.$):/$;+#; -) (')%)C
"#$# # ;&?@) :'0".3$"' ;3#0"&'8 &,.$&:+;.#0); ) A&HA$#*) U#+';), -& <)>Y# & <+':#8
*>,-#-)$ -) J(;&$:#.H$+) -& G#:&'#;8 %>X) .$#(#'E) +0=#%.# ) %).+-+#,) -); 0)$#-)$&; -#
1)0>,+-#-& -# [#$/ & -& )>.$); 0)$$); -) 9+) -& U#,&+$)C
V0 <#0'=* >?.&$*8 ) -)>.)$#,-) -# W,F 9#=E#&' <=)-&8 >0 -); #>.)$&; -)
$&%/0]'#,?#-) '+:$) !*??.# . @*4A. 3'# B.,'=C.# ;3$.&3'4"*3'"#8 -+;%>.& # :#'+-#-& -)
=#$#-+A0# .&H$+%) -&;;&; +,.&'&%.>#+; ,# ;)%+&-#-& +,.&$,#%+),#' %),.&0=)$^,&#C
2 1),*&$B,%+# [+,+;.&$+#' -& F#'+ -# J$A#,+Y#?@) [>,-+#' -) 1)0/$%+) _J[1` /
.&0# -) #$.+A) -& 3+&A) 2$#MX) 1#0=); ,) &;=#?) D&*E.##*& :'0".3$"' 2*1.3$'C 2 =$)*&;]
;)$# & -+$&.)$# =&-#AHA+%# -) 1>$;) <#=+&,.+#8 1'#>-+# <+0+),#.)8 =)$ ;># :&Y8 *#Y >0#
%)0=+'#?@) -#; =$+,%+=#+; -+$&.$+Y&; =#$# # =$):# -& $&-#?@) -# ;&A>,-# *#;& &0 ;>#
%)'>,# 0&,;#'C
2=$):&+.#0); =#$# =#$#(&,+Y#$ ); #'>,); & ,):); -+=')0#.#; ($#;+'&+$); &
-&;&X#$ ^,+0) & *)%) #); %#,-+-#.); N>& &;.@) %#-# :&Y 0#+; =$Ha+0); -# #=$):#?@)C 2)
1213 456b %)0 .>-)c
3&;&X#0); >0# H.+0# '&+.>$#c
72: -,.+4*G \]] U ^_ ,.6,0
3!/` ]^a^bU]]]
-B4 /,#24 P -/
Q&2&Y4.&` c^^defbgU^\^g
0&)$*+,*,%$&.+$,h1#0*4*,%$&.+$,:148:H0
!"#"
%&'&()*+ %& ,-./
& 0"1&2*+ %& ,-.3
!"#$!%&'#( *! +(,(
!"
##
-,&"&.- +$/#&+( *! +-"%&*(*-
,$-0!''-$ '(,&!"#&( +-1!"#(
!',(2- (3!$#-4 ($#&5- !"%&(*-
!"#$% '()%*"
+"(,$-./% / 0(#+/#$(% /%*#(*12$+(% 3( #"4(4( 4"5(6
0$,(#/% 4" $3*/#/%%/ /%*#(*12$+" 4" !#(%$, /7 !(,$
#/',/8./% %"!#/ ( %",)9:" 4/
+"3*#";1#%$(% 3" 7/#+"%),
#"
$%
$"
%&*( *! *&,6-1(#(
+7($5!
&"&+&(#&%(' '(,&!"#&(
'(,&!"#&( &"',&$(
%&
4+5+6 "1" #"78" 9: 82("
%#
(% /%+",5(% 5)7(3(% / "% 7";$7/3*"%
4/ *#(3%'"#7(9:" 4( "#4/7 $3*/#3(+$"3(,
" $*(7(#(*< /7 7/$" %1+),"
4/ 7)4(39(%
'(
81 +(09 +-1 +6(8*&(
/%+#/;/# !/7
')
%&*( *! +-"+8$'!&$-
4/(# %(3*(
)*+&#%
'&
7/7=#$(% 4" +(+4 >?@A
( *#(B/*=#$( 4/ )7 (0#";(4"
( #/;",)9:" %$,/3+$"%(
3(% '(;/,(%
!"#"$ &'())(* +"#,(-. /0 1'"#"2 !"#"$ 134)" !5)64(5-37./0 1'"#"
06
!
!"#$!%&'#(
!"# %&%#'( )* #+)),'%
! #$% & '()%*%++,()% (- .*,+'/ &
#$%0 1%+1% - 2%*3-1-
4-(5*#$'6-0 (7+ )'8%4-+ $4
9,*/,4%()-0 6-4 %/%':;%+
*%<$/,*%+ % *%8%=,4%()- 1%
2,*)'1-+> ?>>>@ A 2-++38%/ 1'=%*
#$%0 (%++% (38%/0 %B'+)% $4
<%*4% 1% /'C%*,/'+4-0 #$% (D-
+% 6-(E$(1% 6-4 , 1%4-6*,6',>
F+ %/%':;%+ %*,4 '(1'*%),+0
%(8-/8',4 $4 (G4%*- 4$')-
*%+)*')- 1% 2%++-,+0 % , 2*'(6'2,/
*,=D- 2,*, '++- %*, , 2%*4,(H(I
6', 1, %+6*,8'1D->
!"#$%
&'(%)"
!"#"$ &'( )(*+( ,- ./0(
J$,(1- +% 6-4%:, , %+)$1,* 2,*, -
6-(6$*+- 1- K(+)')$)- L'- .*,(6-0 <%*,/4%()%0 -
2*'4%'*- /'8*- , +%* ,1#$'*'1- & - 6/5++'6- !"#$%&"' )*
+&'#", ?M1$+20 NOOP@0 1% .-*'+ Q,$+)-> R-(+'1%*,1-
2-* 4$')-+ 6-4- - 2-()- 1% 2,*)'1, 2,*, - ,2*-E$(1,I
4%()- 1, 4,)&*',0 - 6,/S,4,:- 1% TUV 25<'(,+
,6-42,(S, - 6,(1'1,)- 2-* /-(<- 2%*3-1-0 -(1% +%
/%%4 % *%/%%4 6,23)$/-+ +-C*% , F4&*'6, 9-*)$<$%+,0
, 4'(%*,:D-0 , )*,(+4'<*,:D- 1, R-*)%0 - K42&*'-0 ,
L%2GC/'6,0 ,+ 6*'+%+0 -+ 4'/'),*%+0 , *%1%4-6*,)'I
=,:D-0 ,)& - <-8%*(- W,*(%X>
Y% ),()- /%8,* - /'8*- 2,*, 6'4, % 2,*,
C,'B-0 6-4%:,4-+ , (-+ +%()'*0 1% 6%*), E-*4,0
C,+),()% 2*7B'4-+ 1- ,$)-*> Z[-\% %$ 8-$ ,/4-:,*
6-4 - .-*'+ Q,$+)-] & 2',1, 6-**%()% (%++% 4%'->
^,+ #$%4 & - S-4%4 2-* )*5+ 1% $4, 1,+
ZC3C/',+] 1- 6-(6$*+-_
.-*'+ Q,$+)- (,+6%$ %4 ` 1% 1%=%4C*-
1% NOab0 (- '(36'- 1- 2%*3-1- #$% +%*', 6-(S%6'1-
6-4- , %*, c,*<,+> Q'/S- 1% '4'<*,()%+ \$1%$+0
#$% 8'%*,4 1, M$*-2, -*'%(),/ ?, 4D%0 1, d$*#$',
% - 2,'0 1, L-4H(',@0 (,+6%$ % E%= 6,**%'*, %4 WD-
9,$/-0 )%(1-I+% E-*4,1- %4 Y'*%')- ?NOUa@ %
['+)7*', ?NOTT@ 2%/, e('8%*+'1,1% 1% WD- 9,$/-
?eW9@> M4C-*, )%(S, )*,C,/S,1- 6-4- 6-(+$/)-*
\$*31'6- 1, eW90 E-' (, 5*%, 1% ['+)7*', 1- .*,+'/
#$% 1%'B-$ <*,(1% 2,*)% 1- +%$ /%<,1-> ! /'8*- -
&./*,012* ). 3456 7 8"#$*&"*9&':"' . 8"#$%&"'0
2$C/'6,1- (, 1&6,1, 1% NOVb0 & 6-(+'1%*,1- $4
6/5++'6- (- 1%C,)% +-C*% , E$(:D- 1% WD- 9,$/-
(,#$%/, #$,1*, S'+)7*'6,>
W%$+ /'8*-+ ;.9%<"*# . %<"*# ?R', 1,+
f%)*,+0 NOOV@ % =.>%&"'# ). 0> 8"#$*&"')*& ).
)*>"?9* ?R', 1,+ f%)*,+0 gbNb@ +D- 6-(+'1%*,1-+
,$)-C'-<*5E'6-+> h%/%+0 - ,$)-* *%4%4-*, '42-*I
),()%+ 2,++,<%(+ 1% +$, 8'1,0 6-4- , /'(S,<%4
\$1,'6,0 , %()*,1, (, Q,6$/1,1% 1- f,*<- WD-
Q*,(6'+6-0 , 4'/')i(6', 2-/3)'6,0 ,+ 8'6'++')$1%+ 1,
07
!"#"$ 1/2*+3(45"
'()%<*,:D- 6-4 , Z<%()% 1, )%**,]0 %()*% -$)*,+> Y%
+$, 8,+), 2*-1$:D- C'C/'-<*5E'6,0 '(6/$'I+%0
),4C&40 , -*<,('=,:D- 1% /'8*-+ 1, 6-/%:D-
['+)7*', j%*,/ 1, R'8'/'=,:D- .*,+'/%'*, ?%1')-*,
.%*)*,(1 .*,+'/@0 %4 2,*6%*', 6-4 W&*<'- .$,*#$%
1% [-/,(1,> ^,'+ *%6%()%4%()%0 %+6*%8%$ -
6,23)$/- +-C*% , c'1, 9-/3)'6, (- .*,+'/0 %()*% -+
,(-+ 1% NOab % NOTP0 (- 8-/$4% P 1, 6-/%:D-
['+)7*', 1- .*,+'/ h,:D- k !/S,(1- 2,*, Y%()*-0
+-C , 6--*1%(,:D- 1% l(<%/, 1% R,+)*- j-4%+>
! S'+)-*',1-* *%6%C%$ , %#$'2% 1, L%8'+),
W,2'%()', %4 +$, 6,+,0 % E,/-$ +-C*% - 6-(6%')- 1%
2-2$/'+4-0 - K42&*'-0 , j$%**, 1- 9,*,<$,'0 ,
L%2GC/'6,0 -+ '4'<*,()%+0 , *%8-/$:D- 1% NOab %
+-C*% +%$ '()%*%++% 2-* ['+)7*',>
!"#$%&'$"( * +,&+%$', -% #,#./$01,2 3"0'"&'%
-$4.&-$-, #,5 65"&+$0+, 7%44,5'2 82 9,:%2 .0"-,
#%/, -,1;&$, #<3/$+, -"0 4,51"0 1"$0 ="5$"-"0>
?@2 '"13812 " +5;'$+" -" A&B%/" -% C"0'5, D,1%02
E.% "4$51" E.% %00" $-%$" &F, 0%5$" "-%E."-" #"5"
'5"'"5 -" 5%/"GF, -,0 /;-%5%0 +"5$01@'$+,0 -"
H185$+" I"'$&" +,1 "0 1"00"0 #,#./"5%0> J" =$0F,
-%/"2 %00" #%50#%+'$=" +./#"3$/$K" , L0'"-, %
=$'$1$K" " 0,+$%-"-%> * E.% , 0%&9,5 %&'%&-% #,5
#,#./$01,M H+9" E.% , +,&+%$', "$&-" 8 =@/$-,
#"5" "&"/$0"5 " #,/;'$+" /"'$&,N"1%5$+"&"M
O,5$0 6".0', k 9-2$/'+4- & $4, 1%++,+ 2,/,8*,+ #$%
+D- $4 <*,(1% <$,*1,I6S$8, % #$% %B2*%++,4
6-'+,+ 4$')- 1'+)'(),+> [5 2-2$/'+4- (-+ MeF0 (,
LG++',0 (, F4&*'6, f,)'(,0 % +D- E%(m4%(-+
1'E%*%()%+> W% - )%*4- & 1,),1-0 +% & ,/<- #$% 1'=
*%+2%')- , $4, E,+% 1% 1%+%(8-/8'4%()- %0 +-C*%)$1-0
1% $4 1%+%(8-/8'4%()- #$% )%(), +%* ,$)m(-4-0
+$+)%(),1- 2-* /31%*%+ 6,*'+45)'6-+0 6-4- 9%*7( %
j%)G/'-0 & $4, #$%+)D- , +% 1'+6$)'*> M$ 2%(+- #$% -
6-(6%')- )%4 C,+),()% 8,/'1,1% 2,*, , %B2/'6,:D- 1-
#$% +% 1%$ (- 6-()%B)- 2*&I'(1$+)*',/'=,:D-0 1%
1%+%(8-/8'4%()- 1, F4&*'6, f,)'(,0 -(1% ,+ 4,++,+
1- 6,42- % 1% 2%#$%(,+ 6'1,1%+ E-*,4 )*,='1,+
2,*, -+ 2-/-+ '(1$+)*','+ 1,+ <*,(1%+ 6'1,1%+>
h%++%+ /-6,'+0 ,+ 4,++,+ E-*,40 1% 6%*)- 4-1-0
,)%(1'1,+ 2%/,+ /'1%*,(:,+0 6--2),1,+0 ,**%<'4%(),I
1,+> K++-0 (- %(),()-0 (D- #$%* 1'=%* #$% %/,+ (D-
)'8%++%4 $4 2,2%/ *%/,)'8,4%()% ,)'8- (%++, *%/,:D->
M()D-0 )*,),I+% 1% $4 #$,1*- *%/,)'8-> J$,(1- +% E,/,
1- .*,+'/ % 1, F*<%()'(,0 4%+4- 6-4 ,+ 1'E%*%(:,+
%+2%63E'6,+ 1% 6,1, 2,3+0 - 2*-6%++- & 4$')- +%4%I
/S,()%> M 4% 2,*%6% #$% - 6-(6%')- E,= )-1- +%()'1-0
2-*#$% %/% ,\$1, , 6-42*%%(1%* - S'+)7*'6-> R-4-
%)'#$%),0 8,/% 4$')- 2-$6-> W% E-* $4, 6-'+, #$%
,\$1, , %B2/'6,* $4, *%,/'1,1% +-6',/ % 2-/3)'6,
6-(+'1%*58%/0 %()D- %/% E,= )-1- +%()'1->
!"#$%&'$"( * 0%&9,5 1%&+$,&,. , #,#./$01, &,0
LPH> H E.% #%5;,-, 0% 5%4%5%M
O,5$0 6".0', k L%E'*-I4% ,- 2%*3-1- 1,+ 2*'4%'*,+
1&6,1,+ 1- +&6$/- nn> F 2*'(6'2,/ 6,*,6)%*3+)'6, &
, 2*%+%(:, 1% $4 /31%* 6,*'+45)'6-0 4,+ %++% /31%*
6,*'+45)'6- & ,2-',1-0 +-C*%)$1-0 2-* +%)-*%+
*$*,'+ 1, +-6'%1,1% ,4%*'6,(,0 ,)'(<'1-+ 2-*
6*'+%+0 ,)'(<'1-+ 2%/- ,8,(:- 1-+ <*,(1%+
%42*%%(1'4%()-+ (, 5*%, ,<*36-/,> M +D- 2-2$/'+I
),+ 2-*#$% 4-C'/'=,8,4 $4 1'+6$*+- %4 )-*(- 1,
%B2/-*,:D- /,)'E$(1'5*', k (D- +%' +% %/%+ $+,8,4
%++, 2,/,8*,0 4,+ %*, '++- k0 , %B2/-*,:D- 2*-8-I
6,1, 2%/-+ C,(6-+> ^$')-+ 2%#$%(-+ 2*-1$)-*%+
#$%C*,*,4 2-* 6,$+, 1% 138'1,+ 6-4 C,(6-+0
%(E'40 %*,4 2%*+-(,<%(+ 1%++% )'2-> !$)*, 6,*,6I
)%*3+)'6, & #$% )'(S,4 $4 <*,$ 6-(+'1%*58%/ 1%
6-**$2:D- (- +%$ %+)'/- 1% E,=%* 2-/3)'6,>
!"#$%&'$"( P1 -% 0%.0 /$=5,0 +/@00$+,0 4,$ 0,35% "
Q%=,/.GF, -% RSTU2 %1 E.% , 0%&9,5 E.%0'$,&" "
4.&GF, -% !F, V"./, &" Q%=,/.GF, -% RSTW> *
0%&9,5 #,-%5$" &,0 %X#/$+"5 1%/9,5 " '%0% -, /$=5,M
O,5$0 6".0', k F )%+% C5+'6, 1- /'8*- k & $4
2%#$%(- /'8*-0 4,+ E%= +$6%++- 2-* 6,$+, 1, )%+%
k & #$% (D- & 2-++38%/ %()%(1%* - 4-8'4%()- 1%
NOab 2-* 4%'- 1, %B2*%++D- 1'*%), 1% $4, 6/,++%>
M '++- 8,' (, 6-()*,4D- 1% )$1- - #$% %*, E,/,1-
(, &2-6,> Y'=',I+% #$% %*, $4 ,8,(:- 1, C$*<$%I
+', (- .*,+'/> ^,+0 6-4- ,+ E-*:,+ +D- 4$')- S%)%I
*-<H(%,+0 6-4%:, $4 2*-6%++- 1% 1'E%*%(6',:D-
#$% 8,' *%+$/),* (,#$'/- #$% 4$')-+ +-(S,8,4
1%+1% NOab0 #$% E-' , 1'),1$*, 1- M+),1- h-8->
hD- E-' +'42/%+4%()% $4, *%8-/$:D- 1, 6/,++%
4&1',> d%4 $4 /'8*- '()%*%++,()% #$% +% 1%1'6, ,
4-+)*,* '++-0 6S,4,1- @.?$")*# )* A.?.?$"#>*0
1% c'*<3('- W,(), L-+,> M++% )'2- 1% *%/,:D- (D-
%B2/'6, - E%(m4%(->
!"#$%&'$"( ?@ '"1381 '%,5$"0 E.% '5"'"1 -" "0+%&N
0F, -% D%'</$, Y"5B"0 % -, #5Z#5$, ?%51%0 -"
6,&0%+" +,1, 5%0./'"-, -% .1" 5.#'.5" $&'5"%/$'%02
.1" +$0F, %&'5% "0 ,/$B"5E.$"0 #"./$0'"0 % 1$&%$5"0>
V,-%1,0 +,&0$-%5"5 " "0+%&0F, -% D%'</$, +,1, ,
1"5+, -, 0.5B$1%&', -% .1" &,=" +/"00% ,. 4,$
.1" =%/9" +/"00% E.% %1%5B$. &"E.%/% #%5;,-,M
O,5$0 6".0', k [5 1'E%*%()%+ 6-**%()%+ 1% '()%*2*%I
),:D-> 9-* %B%42/-0 - 2,2%/ 1- MB&*6')- ,42/',I+%
%(-*4%4%()% %4 i4C')- (,6'-(,/ (-+ ,(-+ 1%
NOab> ! MB&*6')- )'(S, '42-*)i(6',0 ,)& 6%*)-
2-()-0 +%6$(15*',0 (, 9*'4%'*, L%2GC/'6,0 %4
*,=D- 1, 2*%+%(:, 1,+ 6S,4,1,+ Q-*:,+ 9GC/'6,+
M+),1$,'+0 #$% %#$'8,/%*',4 o+ 9-/36',+ ^'/'),*%+
1% S-\%0 (-+ <*,(1%+ %+),1-+> M++%+ ,2,*,)-+ 1%
08
!"#"$ &'( )(*+( ,- ./0(
+%<$*,(:, %+),1$,'+ )'(S,4 ,$)-(-4', % 2-1%* 1%
1%6'+D- 4$')- <*,(1%> A 2-++38%/ 1'=%* #$% 1%2-'+
1% NOab0 -+ )%(%()%+ <,(S,4 C,+),()% '(E/$H(6',
(, 2-/3)'6,> [5 $4, /$), 2%/- 2-1%* %()*% /'C%*,'+ %
,$)-*')5*'-+ #$% *%+$/), (, *%8-/), 1% WD- 9,$/-0 (-
%2'+71'- 1% NOag> F- 4%+4- )%42-0 2-* E-*:, 1%
$4, +&*'% 1% 6'*6$(+)i(6',+0 8%4-+ - '(36'- 1% $4
1%+%(8-/8'4%()- '(1$+)*',/ 4,'+ +'<('E'6,)'8- %0 ,
2,*)'* 1- M+),1- h-8-0 , '42/,(),:D- 1,+ 6S,4,I
1,+ '(1G+)*',+ 1% C,+%> M '++- /%8-$ o E-*4,:D- 1%
$4, C$*<$%+', '(1$+)*',/ +-C - <$,*1,I6S$8, 1-
M+),1-> !C+%*8% #$% - M+),1- )-*(,I+% $4 ,)-*
%E%)'8,4%()% (,6'-(,/0 1% $4, E-*4, #$% (D- -
%*, (, 9*'4%'*, L%2GC/'6,>
!"#$%&'$"( L1 5%/"GF, [ 4.&GF, -,0 $1$B5"&'%0 &"
V5$1%$5" Q%#<3/$+"2 '"&', 0% /\ E.% %5"1 ,5B"&$K"N
-,0 %1 B5.#,0 "&"5+,N0$&-$+"/$0'"0 E."&', E.%
=$%5"1 "#%&"0 ]4"K%5 " H185$+"^ % &F, 0% %&=,/N
=$"1 %1 E.%0'_%0 #,/;'$+"0> C,1, "="/$"5 %00%
E."-5,M `."/ 4,$ " $1#,5'a&+$" -" $1$B5"GF, #"5" ,
-%0%&=,/=$1%&', $&-.0'5$"/ 35"0$/%$5, -.5"&'% "
+9"1"-" Q%#<3/$+" Y%/9"M
O,5$0 6".0', k F '42-*)i(6', 1, '4'<*,:D- (-
.*,+'/0 +-C*%)$1- %4 WD- 9,$/- % (- L'- j*,(1% 1-
W$/0 & 8'+38%/> M$ ,6S- ,)& #$%0 %()*% - E'(,/ 1-
+&6$/- nKn % - 2*'4%'*- 1%6H('- 1- +&6$/- nn0 E-'
%B')-+,0 ,'(1, #$% 2-* 4%'- 1% 4$')-+ +,6*'E36'-+0
2*'8,:;%+ % 8'-/H(6',> hD- +% )*,), 1% $4, S'+)7*',
'13/'6,0 4,+ 1, S'+)7*', 1% $4 6-()'(<%()% #$% +%
'(+%*% %4 -$)*- 2,3+ '()%<*,1- o 2-2$/,:D- /-6,/>
d,()- #$% (D- +% E,/, %4 ,++'4'/,:D-0 2-'+ '++- 15
, '1%', 1% ,/<$&4 #$%0 2-* 4%'- 1, E-*:,0 E-'
4-1%/,1-> F 4%/S-* 1%E'(':D- +%*', 4%+4- ,
2,/,8*, '()%<*,:D-> !+ '4'<*,()%+ ,1#$'*'*,4
4$'), 6-'+, ,#$' % 6-(E%*'*,4 $4, 4,*6, 2*72*',
!"#$%&'$"( * 0%&9,5 #5,=81 -% 4"1;/$"0 -%
$1$B5"&'%0> V,-%5$" &,0 +,&'"5 .1 #,.+, -" 0."
9$0'Z5$"M
O,5$0 6".0', k F 4'(S, E,43/', )%4 -*'<%(+ 1'8%*I
+,+ 1- /,1- 4,)%*(- % 1- /,1- 2,)%*(-0 4,+ )%4
$4, 6-'+, %4 6-4$40 #$% & , -*'<%4 \$1,'6,>
!"#$%&'$"( * B,=%5&, 35"0$/%$5,2 &" V5$1%$5"
Q%#<3/$+"2 '%&',. %&E."-5"5 " "'$=$-"-% #,/;'$+"
-,0 $1$B5"&'%02 +,1 "0 /%$0 H-,/4, D,5-, %
C%/%5"-">
O,5$0 6".0', k h%++% 6,+-0 & 2*%6'+- 2%(+,* %4
1-'+ (38%'+0 1'+)'(<$'(1- , 4'(-*', 1, <*,(1%
4,++, 1% '4'<*,()%+> MB'+)% $4, 4'(-*', #$%0 %4
6-(+%#$H(6', 1, *%2*%++D- (, M$*-2, -$ %4
C$+6, 1% 4%/S-*%+ 6-(1':;%+ 1% 8'1,0 8%4 ,-
.*,+'/> M+)%+ +D-0 <%*,/4%()%0 4,'+ 2-/')'=,1-+ %
'(E/$%(6',1-+ 2%/-+ 4-8'4%()-+ 2-/3)'6-+ 1%
%+#$%*1, 1, &2-6,> M++, <%()% )%4 $4 2,2%/
4$')- 8'+38%/ %4 4-C'/'=,:;%+0 %4 6-4%4-*,:;%+
1- 9*'4%'*- 1% ^,'-0 % & ,/8- 1% $4, 2*%-6$I
2,:D- 6-(+),()% 1-+ <-8%*(-+> M++,+ /%'+ , #$%
8-6H E%= *%E%*H(6', E-*,4 ,2*-8,1,+ )%(1- %4
8'+), %++% 2%++-,/> F 4,'-*', 1%++%+ %+)*,(<%'*-+
E-'0 1% E,)-0 %B2$/+, 1- .*,+'/> ^,+ , <*,(1% 4,++,
)%4 $4 2%*E'/ 1'E%*%()%> WD- 2%++-,+ #$% 8'%*,4
E,=%* , F4&*'6,0 #$% )%(),8,4 ,+6%(1%* (- .*,+'/>
hD- S5 %8'1H(6',+ 1% #$% %++% <*$2- )'8%++% $4,
'1%-/-<', 6/,*, -$ #$% )%(S, E-*4,1- /'1%*,(:,+
(-8,+0 +'<('E'6,)'8,+ % %+)58%'+>
%4 85*'-+ %+),1-+ C*,+'/%'*-+0 '(6/$+'8% %4 5*%,+
6-4- , 6$/'(5*', % , ,*#$')%)$*,> F ,/'4%(),:D-
2,$/'+),(, E-'I+% )*,(+E-*4,(1- 2,$/,)'(,4%()%
6-4 , 8'(1, 1%++%+ '4'<*,()%+0 +-C*%)$1-0
'),/',(-+ % %+2,(S7'+>
09
!"#$%&'$"( * 0%&9,52 -% "/B.1" 4,51"2 B.$,. 0."
%0+,/9" #%/" ?$0'Z5$" %1 5"KF, -" 9$0'Z5$" -"
0." 4"1;/$"M
O,5$0 6".0', k J$%4 4% ,('4-$ 4$')- , %+6*%8%*
+-C*% %++,+ 6-'+,+ E-' $4 1-+ 4%$+ E'/S-+0
,()*-27/-<-0 #$% 1'++% #$% %$ )'(S, $4, S'+)7*',
4$')- '()%*%++,()%> ^%$ <-+)- 2%/, ['+)7*', 8%4
1%+1% 4%('(-0 2%/- 6-()%B)- E,4'/',*> J$,(1-
6*',(:,0 ,6-42,(S%' -+ ,6-()%6'4%()-+ 2*&8'-+ o
W%<$(1, j$%**, ^$(1',/> ^%$ ,8m )'(S, E'6,1-
6%<- % +% '()%*%++,8, 4$')- 2-* 2-/3)'6, '()%*(,6'-(,/>
M$ E$' ,2*%(1%(1- , /%* 2,*, /%* ,+ 2,*)%+ 1- \-*(,/
#$% '()%*%++,8,4 , %/%> M/% 1'=',p Zf%', +-C*% ,
j$%**, (, M+2,(S,q]0 % %()D- %$ 2*-6$*,8, ,
*%2-*),<%4 +-C*% - )%4, % /',> M++, %B2%*'H(6',
E-' 4$')- 1%)%*4'(,()% 2,*, - 4%$ <-+)- 2-* %++,
1'+6'2/'(,> A $4 '()%*%++% #$,+% ,E%)'8-> M$ ($(6,
,C,(1-(%' 4'(S, ,)'8'1,1% 2*-E'++'-(,/ (, 5*%, 1-
Y'*%')-0 4,+ ,2-+)%' 4$'),+ E'6S,+ (, ['+)7*',> M
,++'4 E-'>
!"#$%&'$"( !,35% " 0." 4,51"GF, %1 b$5%$',2 ,
/$=5, ! #$%&' () $'*+,-$,(+' ./%(0* ',+" &"
E.%0'F, -, 5"+$01,2 E.% 8 1.$', =$=, &" 0,+$%N
-"-% 35"0$/%$5"2 "'8 ,0 -$"0 -% 9,:%> D,0'"5;"1,0
-% 0"3%5 0." ,#$&$F, 0,35% " #,/;'$+" -% "GF,
"4$51"'$=" -, c'"1"5"'d % 0,35% , %#$0Z-$, %&=,/N
=%&-, .1 +"&-$-"', 35"&+,2 -% ,/9,0 "K.$02
18-$+,2 -" K,&" 0./ +"5$,+"2 E.% 0% ".',-%+/"5,.
O,5$0 6".0', k M++% %2'+71'- 1- C*,(6- #$% +%
1%6/,*-$ (%<*- 4% 2,*%6% 4,/,(1*,<%4>>>
!"#$%&'$"( L/% -%. .1" %&'5%=$0'" 5%+%&'%1%&'%2
"4$51"&-, E.% 0% $-%&'$4$+" +,1 " +./'.5" "45,2 %
+$',. D$/3%5', 65%d5%2 ", -$K%5 E.% ',-,0 0,1,02
"4$&"/2 "45,-%0+%&-%&'%0>
O,5$0 6".0', k R-4 %++, %/,+)'6'1,1%0 8-6H ,C*%
2-*),+ 2,*, )$1-> F<-*,0 #$,()- o 2-/3)'6, ,E'*4,)'8,0
%$ +%42*% -+6'/%' 4$')- +-C*% , #$%+)D- 1,+ 6-),+>
^,+0 S-\%0 8%\- #$% +% )*,), 1% $4, #$%+)D-
'**%+'+)38%/ 2,*, , ,14'('+)*,:D- 2GC/'6,> M()D-0 6-4
C,+% (%++, 6-(+),),:D-0 6*%'- #$% ,+ 6-),+ 1%8,4
+%* ,14')'1,+0 6-4 )-1-+ -+ 2*-C/%4,+ #$%
2-*8%()$*, +$*\,40 6-4- - 2*-C/%4, 1, ,$)-'1%()'E'I
6,:D-> c,/% , 2%(, 2/,(),*0 2,*, 6-/S%* $4, '(+%*:D-
4,'+ '<$,/')5*', (- /-(<- 2*,=-> 9%/- - #$% +%'0 %4
,/<$4,+ E,6$/1,1%+0 -+ *%+$/),1-+ )H4 +'1- C-(+>
M4 *%+$4-0 %$ (D- )%(S- $4, -2'('D- %(6,*(':,1, ,
E,8-* 1,+ 6-),+0 4,+ ,6S- #$% +% 1%8%0 )*,(+')-*',I
4%()%0 1'+6*'4'(,* 2-+')'8,4%()% %++, 6/,++% #$%
)%4 , 6,*<, 1% $4, *,:, 1'+6*'4'(,1,>
!"#$%&'$"( H$&-" &, #%5;,-, $1#%5$"/2 9@ '5\0 '%0%0
E.% 0% +,&45,&'"1 0,35% " D.%55" -, V"5"B."$( "
+./#"3$/$K"GF, -% !,/"&, IZ#%K2 , $1#%5$"/$01,
!"#$%&'$"( `."/ 8 " 0." ,#$&$F, 0,35% "0 '%0%0 -%
e,08 f.5$/, -% C"5="/9, 0,35% , c1#85$,M L/%
-%4%&-% E.% 9,.=% E."0% .1" %X#%5$\&+$"
-%1,+5@'$+"2 +,1 "/'%5&a&+$" -% #,-%52 "
E.%0'F, -" 1,5"/$-"-%2 #5%,+.#"GF, 5%/"'$="
+,1 , 3%1 #<3/$+,2 %'+>
O,5$0 6".0', k Y-4 9%1*- KK %*, $4 +$\%')- +0" 9.?.&"#0
(D- %*,0 1% E-*4, ,/<$4,0 $4 ,$)-6*,),r 6S%<-$
4%+4- , 1'=%* #$% 2*%E%*', , E-*4, *%2$C/'6,(, 1%
<-8%*(-> M/% )'(S, $4, '(E/$H(6', +$,8'=,()% (- *%<'4%
2-/3)'6- % (, +-6'%1,1%> ^,+ '++- & 4$')- 2-$6- 2,*,
6,*,6)%*'=,* $4, 1%4-6*,6',> ! #$% & '()%*%++,()% (-
.*,+'/ & #$%0 1%+1% - 2%*3-1- 4-(5*#$'6-0 (7+ )'8%4-+
$4 9,*/,4%()-0 6-4 %/%':;%+ *%<$/,*%+ % *%8%=,4%()-
1% 2,*)'1-+0 %4C-*, S5 #$%4 1'<, #$% 6-(+%*8,1-*%+
% /'C%*,'+ %*,4 ,C+-/$),4%()% , 4%+4, 6-'+, k 4,+
(D- %*,4> A 2-++38%/ 1'=%* #$%0 (%++% (38%/0 %B'+)% $4
<%*4% 1% /'C%*,/'+4-0 #$% (D- +% 6-(E$(1% 6-4 ,
1%4-6*,6',> F+ %/%':;%+ %*,4 '(1'*%),+0 %(8-/8',4 $4
(G4%*- 4$')- *%+)*')- 1% 2%++-,+0 % , 2*'(6'2,/ *,=D-
2,*, '++- %*, , 2%*4,(H(6', 1, %+6*,8'1D-> ! s-+&
^$*'/- 2*-6$*, *%++,/),* %++%+ ,+2%6)-+0 4,+ (D-
6S%<, , E,/,* 1% 1%4-6*,6',0 ,2%(,+ 1, %B'+)H(6', 1%
'(+)')$':;%+ /'C%*,'+>
^%$ 2,' 8%'- 1% $4, *%<'D- 2-$6- 6-(S%6'1,0 ,
.$t-8'(,0 #$% E'6, (, M$*-2, 6%()*,/> h- )%42- 1-
4%$ 2,'0 (,+6'1- %4 E'(+ 1- +&6$/- nKn0 %++% /$<,*
2%*)%(6', ,- ,()'<- K42&*'- F$+)*-I[G(<,*-0 #$%
1%+,2,*%6%$ (- E'4 1, 9*'4%'*, j$%**, ^$(1',/>
M/% E-' 2,*, , F*<%()'(,0 1%2-'+ ,(1-$ 2%/- RS'/% %
8%'- 2,*,* (- .*,+'/> K(E%/'=4%()%0 (D- +%' #$,'+
E-*,4 ,+ 6'*6$(+)i(6',+ #$% - )*-$B%*,4 2,*, 65>
F()%+ 1, 9*'4%'*, j$%**,0 %/% \5 %+),8, ,#$'>
Q,/%6%$ %4 NOVU0 -$ +%\,0 , 4,'-* 2,*)% 1, 8'1,
1%/% E-' 8'8'1, (- .*,+'/> F 4'(S, 4D% )%4 $4,
S'+)7*', 1'E%*%()%> M/, 2%*)%(6', , $4, E,43/', 1%
\$1%$+ #$% 8'%*,4 1, d$*#$',> hD- %*,4 )$*6-+0
2-*#$% 1%+6%(1',4 1% \$1%$+ %+2,(S7'+ 2%*+%I
<$'1-+ 2%/, K(#$'+':D-0 %4 E'(+ 1- +&6$/- nc> 9,*,
%+6,2,* 1%++, +')$,:D-0 ,6,C,*,4I+% '(+),/,(1-
%4 6'1,1%+ 1- (-*)% 1, uE*'6, % (- !*'%()% ^&1'-0
-(1% %(6-()*,*,4 $4 *%EG<'- *%/,)'8,4%()%
)*,(#$'/-> M()D-0 +D- 1-'+ *,4-+ C,+),()%
1'E%*%()%+> M/%+ +% 6-(S%6%*,4 (- .*,+'/ % ,#$' +%
6,+,*,4> M$ (,**- C,+),()% +-C*% %++, 2,*)% 1,
4'(S, 8'1, (- /'8*- ;.9%<"*# . %<"*# ?R', 1,+
f%)*,+0 NOOV@>
&%B5, % %0'@ +,&+,55%&-, -%&'5, -" +,'" #"5"
"45,-%0+%&-%&'%0>
10
!"#"$ &'( )(*+( ,- ./0(
O,5$0 6".0', k M$ ,6S- , )%+% 1- Y-*,)'-)-
C,+),()% '()%*%++,()%> F #$%+)D- 1, '(E/$H(6',
'(</%+, & 4$')- *%/,)'8,0 6/,*-0 %4C-*, (- +&6$/-
nKn E-++% %(-*4%> F j*D .*%),(S,0 6-()$1-0 %+),8,
4$')- 4,'+ '()%*%++,1, %4 2*%+%*8,* , -*1%4 % -+
+%$+ (%<76'-+ 1- #$% %4 1%E%(1%* %+)% -$ ,#$%/%
2,3+ 6-()*, -+ 1%4,'+> F '1%', 1% #$% .*,+'/ %
F*<%()'(, 2*%6'+,8,4 6-()%* , ,4%,:, 2,*,<$,',
,- 6,2'),/'+4- '(</H+ %()*-$ 4$')- (- 6/'4, 1%
$4, '()%*2*%),:D- %+#$%*1'=,()%0 #$% (D-
6S%<,8, (%4 4%+4- , +%* 4,*B'+),> J$,()- ,-
W-/,(-0 %/% %*, *%,/4%()% $4 1'),1-* )%**38%/>
j,*,()- #$% %()*% W-/,(- f72%= % Y-4 9%1*- KK0
)-1-+ (7+ 2*%E%*'*3,4-+ 6-(8%*+,* 6-4 -
+%<$(1->
!"#$%&'$"( H/81 -,0 0%.0 /$=5,02 E."$0 ,35"0 E.% ,
0%&9,5 +,&0$-%5" 4.&-"1%&'"$0 #"5" +,1#5%%&N
-%51,0 , O5"0$/M
O,5$0 6".0', k K(%8'),8%/4%()%0 B'#' 9&'?). C
#.?D','0 1- j'/C%*)- Q*%X*%0 % E'FD.# )* +&'#",0 1-
W&*<'- .$,*#$% 1% [-/,(1,> !+ /'8*-+ 1- R,'- 9*,1-
%+)D- $/)*,2,++,1-+0 4,+ )H4 +$, '42-*)i(6',0
2-*#$% %/% '('6'-$ , '()%*2*%),:D- 4,*B'+), 1, S'+)7*',
1- .*,+'/> ! s-+& ^$*'/- 1% R,*8,/S- )%4 -C*,+ 4$')-
'42-*),()%+> h, 2,*)% 1% S'+)7*', *%<'-(,/0 4,+ #$%
)*,(+6%(1% , S'+)7*', /-6,/0 +$<'*- - M8,/1- R,C*,/ 1%
^%//-> !+ %(+,'-+ 1% '()%*2*%),:D- </-C,/ 1- .*,+'/
+,3*,4 $4 2-$6- 1% E-6-> [-\%0 S5 '()%*2*%),:;%+
4,'+ ,6,1H4'6,+0 E-6,/'=,1,+ %4 $4 2-()- 1%E'('1->
M()*% -+ ,$)-*%+ 4,'+ ,)$,'+0 % +-C*% )%4,+ %+2%63E'I
6-+0 )%4-+ , f,$*, 1% ^%//- % W-$=,0 #$% %+6*%8%$
+-C*% - 2%*3-1- 4'(%*,1-*0 - L-(,/1- c,'(E,+0 +-C*%
S'+)7*', 6-/-(',/0 %()*% -$)*-+>
+,1%5+$"/ $&B/\0 % " '%0% -% 65"&+$0+, b,5"'$,',
0,35% , #5,+%00, -% 4,51"GF, -,0 %0'"-,0 &"+$,&"$0
&, C,&% !./> C,1, , 0%&9,5 "="/$" %00"0 '%,5$"0M
11
!"#$%&&#" &(!)%*+)( ,#-%*+(
!"#$%&'() ( +#,!(,%#) ()-,#-./%!#)
0# ,"1#1# 1"2# 1# "3!4 +%$#,() 1"
%0-(,())( ()-,#-./%!" 1" 5,#)%$ 0#
!"06(,70!%# 3%0%)-(,%#$ 1( 5#$%
!
O rusil nenbro du Orqunizuuo Mun
diul do Conrcio (OMC) desde u dutu du
entrudu en viqor do Acordo Constitutivo du
orqunizuuo, 1 de uneiro de 100b, ussin cono
Lstudos Unidos, leino Unido, lndiu, Chile,
Cunudu, Lspunhu, lrunu, Alenunhu, Portuqul,
Cubu, entre outros. A Chinu entrou puru u orquni
zuuo en 11 de dezenbro de `OO1 (Cunpos &
Tuvoru `O1c). lussiu, \unuutu, Sunou e Monte
neqro uderirun uo orqunisno u purtir de
`O11/`O1`. Nu lX Conernciu Ministeriul du
OMC, reulizudu en uli (Oc u O1 de dezenbro de
`O1c), ununciouse u udesuo do lnen, o que uru
u orqunizuuo ter 1GO nenbros.
Nu utuul rodudu de neqociues du
OMC, u lodudu Lohu, os puses enerqentes,
incluindose o rusil, entenden que u !"#$%&'(&#!
se encontru no cerne dus neqociues. Nuo por
ucuso, u lodudu Lohu chunudu de lodudu do
Lesenvolvinento.

No contexto du utuul lodudu, o sistenu
internucionul pussu por crise de estruturu en que
puses enerqentes, cono rusil e Chinu,
udquiren nuior inlunciu relutivu !"#$%$!"# os
puses desenvolvidos. A uscensuo do peril
internucionul do rusil, por exenplo, nuo
consequnciu upenus de 'novinentos sistni
cos', nus du evoluuo socioeconnicu dons
ticu. Aln disso, u elevuuo do peril internucionul
do pus e de outros puses enerqentes pernitiu u
ornuuo de !'$!)*!+ ou %,!'$-./+ entre eles,
con o intuito de increnentur 'o poder de
burqunhu e contrubulunceur u uqendu dus
nues desenvolvidus' (lununzini [unior `O1c,
pp. 1GO1G1). Nus rodudus de neqociuuo unteri
ores u de Lohu, cono nu lodudu Uruquui, o
rusil u recorriu u coulizes, u exenplo do
0#&1, 3/ 4!$#)+, puru reivindicur uspectos
relucionudos uo interesse nucionul en conunto
con puses que tinhun interesses sinilures,
desenvolvidos e en desenvolvinento.
Con o desenvolvinento socioeconnico
brusileiro e u nelhoru du inuqen internucionul
do pus u purtir do qoverno Lulu, o rusil
coneou u utuur de nodo nuis proutivo cono
'enpreendedor poltico' du uuo conuntu de
Lstudos periricos, nesno que houvesse
pressuo contruriu de puses desenvolvidos
(lununzini [unior `O1c, p. 1G1). Nesse cenurio, o
rusil e u lndiu liderurun u criuuo do 0567
%,8/#%$!', coulizuo substunciul puru u uscensuo
do peril brusileiro no processo neqociudor du
OMC. Le ucordo con o MlL (`O1O):
Por Lieqo Aruuo Cunpos
1, `
1. Mestre en Cincius Sociuis. Anulistu du Superintendnciu de lelues lnternucionuis du Aqnciu Nucionul de Aviuuo Civil (Anuc). Couutor do livro:
CAMPOS, Lieqo Aruuo, TA\OlA, lubiuno. Lireito lnternucionul: publico, privudo e conerciul. Coleuo Sinopses [urdicus. ` ediuo. Suo Puulo: Suruivu,
`O1c.
`. Lste urtiqo de responsubilidude exclusivu do uutor e nuo representu o ponto de vistu du Anuc.
c. \er puqinu oiciul do Ministrio dus lelues Lxteriores do rusil (MlL): http://www.itunurut,.qov.br/tenus/tenus
nultiluteruis/desenvolvinentoconerciointernucionuleinuncus/orqunizucuonundiuldoconercio/rodududohuduonc/view
&'##' #')*"+,- . /,+.+. ,01'*"!. 2,33"$
4"3 *.)*, 56.)*, 7,##8!'9 .# +"#*,3:;'#
56' 73'!.9'2'< ), 2,<=32", .4382,9.-
2,< . '9"<").:>, +,# #60#8+",# % '?7,3$
*.:>,- 3'+6:>, #60#*.)2".9 ' +"#2"79").$
<')*, +,# #60#8+",# % 73,+6:>, @.7,",
")*'3),A- .9=< +' <.",3 .2'##, .,#
<'32.+,#B
&, 2')C3", .*6.9 +' 23"#' '2,)D<"2. '
2,)#'56')*' .6<')*, +.# 73'##;'#
73,*'2",)"#*.#- . 2,)296#>, +. /,+.+.
*,3).$#' .")+. <."# )'2'##C3".- 7,3
E,3*.9'2'3 . 23'+"0"9"+.+' +. FGH ' +,
#"#*'<. <69*"9.*'3.9 +' 2,<=32",B
c
12
O 0567 %,8/#%$!' buscu resultudos
concretos nos (#9+ 1$'!#/+ principuis du lodudu
Lohu: i) !%/++, ! 8/#%!3,+ (reduuo de turius
uplicudus us inportues), ii) /'$8$)!*:, 3,+
+&;+<3$,+ = />1,#(!*:,, e iii) #/3&*:, 3,+
+&;+<3$,+ = 1#,3&*:, $)(/#)!? Sequndo o MlL
(`O1O),
Percebese, toduviu, que us coulizes
nuo siqniicun voz unssonu quunto u tenus
trutudos nu OMC. uunto uo O`O conerciul, u
tenuticu uqrcolu levou u diverqncius entre os
puses dessu coulizuo nu use inul du reuniuo
ninisteriul de Oenebru, en `OOo. lndiu e Chinu
queriun (#!(!8/)(, /+1/%$!' / 3$@/#/)%$!3,
puru os puses en desenvolvinento, pelu ticu du
sequrunu ulinentur. Puru ussequrur u unidude
do O`O conerciul, o rusil, cono espcie de
7.I<.#*'3, tentou neqociur o qruu de deesu de
sulvuquurdus puru produtos uqrcolus e u
deiniuo de produtos especiuis puru puses en
desenvolvinento, unu vez que lndiu, Chinu e
outros inteqruntes do O`O conerciul tn inpor
tunte nercudo uqrcolu de subsistnciu que
poderiu ser seriunente uetudo por uberturu
unplu e qerul do setor uqrcolu, deendidu por
rusil e Arqentinu.
A discordnciu quunto uo qruu de
uberturu dos nercudos uqrcolus e u questuo dus
sulvuquurdus puru produtos uqrcolus orun os
pilures do dissenso dentro do O`O conerciul nu
reuniuo ninisteriul de ulho de `OOo, quundo essu
coulizuo nuo loqrou ornur propostu conuntu,
sendo que o rusil 'nuo uderiu u propostu du
1. lununzini [unior (`O1c, p. 1G`) explicitu que o pu,nuster o Lstudo que uceitu purcelu nuior dos custos de inteqruuo. At ulho de `OOo, o rusil utuuvu
cono pu,nuster no O`O conerciul.
H3".+, '< JK +' .4,#*, +' JKKL- %#
!=#7'3.# +. /'6)">, G")"#*'3".9 +'
H.)2M)- , N$JK- 2,,3+').+, 7'9, O3.#"9-
.E"3<,6$#' 2,<, 6< +,# 4367,# <."#
")E96')*'# ).# )'4,2".:;'# .4382,9.# +.
F34.)"P.:>, G6)+".9 +, H,<=32",B F
.4367.<')*, E," 9.):.+, 2,< , ,01'*"!,
+' 7D3 .# 56'#*;'# .4382,9.# ), 2')*3, +.
/,+.+. +, Q'#')!,9!"<')*,- 0'< 2,<,
+' 3'#"#*"3 . 56."#56'3 *')*.*"!.# +'
3'+6:>, +' #'6 )8!'9 +' .<0":>,-
#,03'*6+, ),# *'<.# +' ")*'3'##'
,E')#"!, +,# 7.8#'# '< +'#')!,9!"<')*,B
Q'#+' ')*>,- , 4367, 2,)#'46"6
2,)#,9"+.3$#' 2,<, 6< +,# .*,3'#
2')*3."# +, 73,2'##, )'4,2".+,3- .")+.
56' +".)*' +' *')*.*"!.# +' '3,#>, +' #6.
0.#' +' .7,",B R 9"+'3.):. 03.#"9'"3. ),
N$JK *3,6?' 3'*,3),# 2,)#"+'3C!'"# .,
7'3E"9 )'4,2".+,3 +, 7.8#- 56' 7.##,6 .
E.P'3 7.3*' +, )M29', +' *,<.+. +'
+'2"#;'# +. /,+.+. Q,S. ' '#*.3
73'#')*' '< +"!'3#,# 4367,#- +'
2,<7,#":>, ' E,3<.*, !.3".+,#B T<
*,+,# '##'# 4367,#- , O3.#"9 .*6,6 +'
E,3<. *3.)#7.3')*' ' '< #")*,)". 2,< ,#
.)#'",# ' '?7'2*.*"!.# +,# 7.8#'# +,
4367,B
T<0,3. , #'*,3 .4382,9. *')S. 7.3*"2"$
7.:>, ' 7'#, +"E'3')2".+,# ).# '?7,3$
*.:;'# ' 73,+6:>, ")*'3). +,# 7.8#'# +,
N$JK- #'6# G'<03,# 2,")2"+'< #,03' ,
'E'"*, +"#*,32"!, +,# #60#8+",# ' .
)'2'##"+.+' +' 3'+6P"$9,#- +' <,+, .
7'3<"*"3 56' ,# 7.8#'# '< +'#')!,9!"$
<')*, 7,##.< .73,!'"*.3 79').<')*' +'
#6.# !.)*.4')# 2,<7.3.*"!.#B H,)2,3$
+.<- .")+.- 56' , 26<73"<')*, +,
<.)+.*, .4382,9. = '##')2".9 7.3.
4.3.)*"3 *3.*.<')*, .+'56.+, % +"<')$
#>, +, +'#')!,9!"<')*, +. /,+.+. Q,S.B
R7'#.3 +' . E,3<.:>, +' 2,.9"P;'# +'
7.8#'# '< +'#')!,9!"<')*, )>, #'3 .94,
73,73".<')*' ),!, ).# )'4,2".:;'#
2,<'32"."# <69*"9.*'3."#- , N$JK
2,)#'46"6 2,)#,9"+.3$#' 2,<, .*,3
73,7,#"*"!, 2')*3.9 ).# *3.*.*"!.# .4382,$
9.# +. /,+.+. Q,S. +. FGHB R <.",3".
+.# 73,7,#":;'# +, 4367, E," ")2,37,$
3.+. % .356"*'*63. +. )'4,2".:>,- ),#
#'6# *3U# 7"9.3'# @.2'##, . <'32.+,#-
.7,", ")*'3), ' #60#8+",# % '?7,3*.:>,AB
R 3'9'!V)2". +, 4367, .##')*.$#' ). #6.
3'73'#')*.*"!"+.+' '< *'3<,# +' 7,76$
9.:>, ' 2,<=32", <6)+"."#W , .4367.$
<')*, 3'73'#')*. XKY +. 7,769.:>,
363.9- JZY +. 73,+6:>, .4382,9.- JXY +.#
'?7,3*.:;'# ' Z[Y +.# "<7,3*.:;'#
<6)+"."#B F N$JK 2,)#*"*6" '9'<')*,
E6)+.<')*.9 +. '#*3.*=4". 03.#"9'"3. ).
FGH ' 3'73'#')*. '!,96:>, ), <,+, +'
)'4,2".3 +.56'9. ")#*"*6":>,B \'9.
73"<'"3. !'P ). S"#*]3". +. FGH- 6<
.4367.<')*, +' 7.8#'# '< +'#')!,9!"$
<')*, 2,)*3"06"6 ' .9*'3,6 +'2"#"!.<')*'
. )'4,2".:>, +' +,26<')*, 2,<79'?, '
.03.)4')*' 56' +'E")' ,# 2,<73,<"##,#
2')*3."# 56' 3'#69*.3".< +' 6<. /,+.+.
+' )'4,2".:;'# 2,<'32"."# <69*"9.*'3."#B
F N$JK <,+"E"2,6 . 4',43.E". +. )'4,$
2".:>, 2,<'32".9- ' #6. E,3<. +' .*6.:>,
2,)#*36*"!. ' ')4.1.+. 3'73'#')*. '?'<$
79, 7.3. ,6*3,# .4367.<')*,# +' 7.8#'#
'< +'#')!,9!"<')*, '< ,6*3,# E,3,#
<69*"9.*'3."#B
1
13
G
lndiu, du Chinu e du lndonsiu e uceitou ucordo
que nuo previu us protees denundudus pelos
indiunos' (lununzini [unior `O1c, p 11b).
Conirnuse, ussin, que us neqociues du
lodudu Lohu nuo se resunen u unu sinples
oposiuo entre puses desenvolvidos e en desen
volvinento.
Sequndo Huroldo lununzini [unior
(`O1c, p. 11G), nu OMC, 'u utuuuo en conunto
quundo os interesses nuo suo totulnente conver
qentes possvel principulnente nos estuqios
iniciuis e internediurios du neqociuuo', nus,
nus uses inuis, quundo se deven ussinur
conpronissos, 'os puses tenden u sequir nuis
diretunente us suus preerncius tinus e us
denundus dos seus utores donsticos'.
Outrus coulizes existen sob o escopo
du lodudu Lohu, uln do O`O uqrcolu ou O`O
conerciul. O rusil uz purte do Nunu11, criudo
nu leuniuo Ministeriul de Honq Konq (`OOb),
uburcundo puses cono rusil, Aricu do Sul e
lndiu, que conpen o lbus. O Nunu11 (Non
Aqriculture Murket Access) visu u ter pupel
unuloqo uo do O`O conerciul, nus nus neqo
ciues de bens nuo uqrcolus, isto , bens nunu
uturudos.
Nu lodudu Lohu, o rusil uproxinouse
du lndiu, instrunentulizundo purceriu estrutqicu
biluterul, pois percebiu o risco de os indiunos se
uproxinuren du Uniuo Luropeiu quunto u
proteuo dos nercudos uqrcolus. 'Ao considerur
purte dos interesses du lndiu nu deiniuo dus
posies do pus nus neqociues uqrcolus, o
rusil deixou de se vinculur diretunente uo
Orupo de Cuirns', preerindo conporse con
puses exclusivunente en desenvolvinento no
O`O conerciul (lununzini [unior `O1c, p 1G`).
Nu verdude, desde u posiuo conuntu rusil,
lndiu e Aricu do Sul puru viubilizur u 'Lecluruuo
sobre o ucordo de Trips e Suude Publicu' (`OO1),
con o obetivo de relutivizur u propriedude
intelectuul en cusos de uneuu u suude publicu,
o rusil uproxinuse nuis enuticunente de
puses en desenvolvinento puru operucionulizur
o nultiluterulisno conerciul en prol dus priori
dudes du polticu externu brusileiru e do nundo
enerqente.
Mesno untes du lodudu Lohu, nu
lodudu Uruquui, rusil e lndiu unturunse no
O1O puru contruporense us neqociues sobre
servios e propriedude intelectuul, ureus que
poderiun desviur u utenuo dus neqociues do
setor uqrcolu. Anbos os puses, posteriornente,
ucuburun por uceitur u inclusuo de servios e
propriedude intelectuul entre os tenus
pertinentes u orqunizuuo que seriu criudu, u
OMC. \oltundo u purceriu estrutqicu rusil
lndiu, estu evoluiu du cooperuuo no O11 e
pussou u coniqurur 'esoro de coordenuuo de
posies en instituies nultiluteruis', en nulti
plus eserus de coulizes, inclusive uquelus
pertinentes u tenus du lodudu Lohu, cono o
O`O conerciul (lununzini [unior `O1c, p 1G`).
Antnio Curlos Lessu (100o) explicu que us
purcerius estrutqicus decorren do universulisno
du polticu externu brusileiru e 'du necessidude
! #$%&'(%)*&%+, -+ !./ 0(1&%'( 23&45-( &6 7(89:,'+9 $8'&89$4+9 ;+%+ <&7=+% ( 27(%-( -& >+,$?
@('(A !./B #$4:,C+DE(
14
!A B!%$'$(!*:, 3/ 4,8C#%$,D cheqou
se u ucordo puru sinpliicur e desburocrutizur
procedinentos uduuneiros.
;A E"#$%&'(&#!D uprovurunse reqrus
puru o 'preenchinento uutonutico de quotus
turiurius, de qrunde inportnciu puru exportu
dores uqrcolus, uln de Lecluruuo que
recolocu u elininuuo de todus us ornus de
subsdios u exportuuo no centro dus neqo
ciues du OMC' (MlL `O1c). 'A OMC reco
nheceu u leqitinidude dos proqrunus de sequ
runu ulinentur no nundo en desenvolvi
nento, pernitindo u nunutenuo de polticus
de estoques publicos, uconpunhudus por
sulvuquurdus que previnen distores coner
ciuis' (MlL `O1c).
%A F#,8,*:, 3, 3/+/)G,'G$8/)(,
3,+ 1!<+/+ 1,;#/+.
de uproxinues seletivus', o que possibilitu
ues en brechus sistnicus e ortulecinento
diunte dos construnqinentos internucionuis. A
purceriu rusillndiu no nultiluterulisno coner
ciul du OMC nostru u lexibilidude e u nuo
exclusuo nus neqociues que buscun desen
volver o conrcio internucionul de ornu nuis
benicu e iquulituriu.
As purcerius estrutqicus e us coulizes
SulSul pretenden uunentur u burqunhu dos
puses do Sul nus neqociues nultiluteruis. Nus
neqociues du OMC, us purcerius estrutqicus
e us coulizes perniten que o rusil 'deendu os
interesses do seu conrcio exterior e evite
construnqinentos internucionuis u polticus
donsticus de desenvolvinento' (lununzini
[unior `O1c, p 1G1).
Os puses do Sul, portunto, nuo pode
riun deixur de ser utores undunentuis nu
Conernciu Ministeriul de uli (reulizudu de Oc u
O1 de setenbro de `O1c), du lodudu Lohu
(OMC). A lndiu uneuuvu vetur quulquer ucordo
que nuo contenplusse u possibilidude de
resquurdur u sequrunu ulinentur de puses en
desenvolvinento, o que ucurretou perculos puru
u conclusuo dos ucordos inuis du Conernciu.
Lstu, por in, ulcunou o consenso dos puses
nenbros du OMC, expresso en dez ucordos,
envolvendo trs qrundes tenus (Pucote de uli):
Lspeciicunente quunto u uqriculturu,
evidenciouse u 'cluusulu du puz', cono denons
trudo no iten 'b' ucinu, unplunente deendidu
pelu lndiu. Lssu cluusulu siqniicu espcie de
quruntiu de que os proqrunus de sequrunu
ulinentur dos puses en desenvolvinento nuo
seruo questionudos nu OMC ut que os nenbros
chequen u unu soluuo deinitivu, en quutro
unos. Ln contrupurtidu, os LUA consequirun
uprovur o ucordo vinculunte sobre ucilituuo de
conrcio. O rusil, que eru contrurio u un
ucordo sobre ucilituuo de conrcio en unos
unteriores, uceitou entendinento sobre u nutriu,
ilustrundo u lexibilidude du diplonuciu brusileiru
puru construir o consenso possvel.
No Pucote de uli, dierentenente do
que ocorreu en Honq Konq, en `OOb quundo
se uprovou unu decluruuo puru u elininuuo
dos subsdios u uqriculturu ut `O1c , u novu
decluruuo polticu nuo upresentou dutu puru o
in desses subsdios, os quuis uindu estuo lonqe
de ser elininudos (Lundin `O1c). Atestuse,
portunto, retrocesso en tenu cruciul puru o
nercudo uqrcolu nundiul, en que o rusil
upresentu clurus vuntuqens conpurutivus.
O rusil nuo upoiuvu iniciulnente o
pleito indiuno por unu 'cluusulu du puz', nus
nudou de posiuo puru preservur o consenso no
nbito do O`O conerciul. Puru u diplonuciu
brusileiru, preservur o nultiluterulisno constitui
neio de resquurdur o nultiluterulisno conerciul
diunte du prolieruuo de ucordos biluteruis e
reqionuis, chunudos de nequrreqionulisno. Nu
visuo du diplonuciu brusileiru, o nultiluterulisno
coniquru urcubouo ideul, por enbusurse en
nornutivu nuo discrininutriu e vulidu puru todos
os nenbros du OMC, de ucordo con o princpio
do #")49' 6)+'3*.^")4. O qoverno brusileiro, no
entunto, nuo perde u perspectivu de uuo pruq
nuticu nu 3'.97,9"*"^ do conrcio nundiul (lolhu
SP `O1cu).
O ltunurut, usseveru que o ucordo de
uli ucubou con unos de purulisiu nu lodudu
Lohu e ubriu cuninho puru que, nos prxinos 1`
neses, huu un proqrunu de trubulho puru que
se retonen us neqociues en tenus centruis
du lodudu do Lesenvolvinento, cono no setor
uqrcolu (lolhu SP `O1cb).
Por in, nencionese que o Lstudo
brusileiro se conpronete con u conclusuo du
lodudu Lohu du OMC, utuundo pelu pronouo
do conrcio e do desenvolvinento. Cono visto
nu lX Conernciu Ministeriul du OMC, en uli, u
diplonuciu brusileiru upresentouse cono ornu
doru de consenso, uqindo cono vetor du coo
15
peruuo SulSul, nus tunbn cono pilur do
diuloqo e du cooperuuo con os puses do Norte.
Conquunto o Pucote de uli seu nodesto, nos
CAMPOS, Lieqo Aruuo, TA\OlA, lubiuno (`O1c). Lireito lnternucionul. ` ed. Col. Sinopses [urdicus. Suo Puulo: Suruivu.
lolhu SP (`O1cu). Lditoriul: Alvio nultiluterul. lolhu SP, O0 de dezenbro de `O1c. Lisponvel en:
http://www1.olhu.uol.con.br/opiniuo/`O1c/1`/1co`o`1editoriululivionultiluterul.shtnl>. Acesso en: O0 dez. `O1c.
lOLHA SP (`O1cb). ltunurut, diz que resultudos do ucordo conerciul suo 'unplunente positivos'. lolhu SP, O1 de dezenbro de `O1c.
Lisponvel en: http://www1.olhu.uol.con.br/nercudo/`O1c/1`/1co`111 itunurut,dizqueresultudosdoucordoconerciulsuo
unplunentepositivos.shtnl >. Acesso en: O1 dez. `O1c.
LANLlM, luquel (`O1c). OMC conclui prineiro ucordo conerciul qlobul en quuse `O unos. lolhu de Suo Puulo, O1 de dezenbro de `O1c.
Lisponvel en: http://www1.olhu.uol.con.br/nercudo/`O1c/1`/1co`c11oncconcluiprineiroucordoconerciulqlobulen1ounos.shtnl>.
Acesso en: O1 dez. `O1c.
LLSSA, Antnio Curlos. (100o). A diplonuciu universulistu do rusil: u construuo do sistenu contenporneo de relues biluteruis.
levistu rusileiru de Polticu lnternucionul, 11(spe). Lisponvel en:
http://www.scielo.br/scielo.phpscript~sci_urttext&pid~SOOc11c`0100oOOOcOOOOc&lnq~en&tlnq~pt. 1O.1b0O/SOOc1
1c`0100oOOOcOOOOc>. Acesso en: O0 out. `O1c.
MlL (`O1O). Neqociues Conerciuis: O`O Conerciul. Lisponvel en: http://www.itunurut,.qov.br/tenus/buluncodepoliticu
externu`OOc`O1O/1.1.1neqociucoesconerciuisq`Oconerciul>. Acesso en: 10 un. `O1c.
MlL (`O1c). lX Conernciu Ministeriul du OMC. Notu n. 11o, de O1/1`/`O1c. Lisponvel en: http://www.itunurut,.qov.br/sulude
inprensu/notusuinprensu/ixconerenciuninisteriulduonc>. Acesso en: O1 dez. `O1c.
lAMANZlNl [l, Huroldo (`O1c). Purcerius Lstrutqicus do rusil no contexto do nultiluterulisno conerciul. ln: LLSSA, Antnio Curlos
Lessu, OLl\LllA, Henrique Altenuni de. Purcerius estrutqicus do rusil: u dinensuo nultiluterul e us purcerius enerqentes. elo
Horizonte: lino Truo.
trou que o consenso nu lodudu Lohu possvel,
desde que huu vontude polticu e conpronisso
con o nultiluterulisno.
lLlLlNClAS
ltes|Jeota u|lma Roosse compt|meota Robetto AzevJo, J|tetot-qetal Ja Otqao|zado MooJ|al Jo Cometc|o (OMC) Jotaote a Reoo|do OtJ|oat|a
Jo lleoo Jo Coosello Je ueseovolv|meoto lcoom|co e Soc|al - CulS oo lalac|o ltamataty. (Btas/l|a - ul, ;/o;/zo)
@('(A 0(1&%'( F':7G&%' @$,=(BH0
!"#$#%! '(#)#'% *+ '!$,#*%*!
!
leorur o curuter urisdicionul do
sistenu, sen elininur u cuructersticu
coneridu us neqociues diplonuticus, o
obetivo principul do Protocolo de Olivos. O
uspecto nuis inovudor residiu nu criuuo de
un Tribunul Pernunente de levisuo encurre
qudo de ulqur, en qruu de recurso, us
decises proeridus pelos tribunuis urbitruis
!" $%&. O Protocolo de Olivos nuntn us
nesnus etupus puru u soluuo dus controvr
sius previstus pelo Protocolo de rusliu, nus
inclui o Tribunul Pernunente de levisuo,
TPl. O sistenu de soluuo de controvrsius
do Mercosul evidenciu u uusnciu de verii
cuuo do eetivo cunprinento dus decises
prolutudus pelus instncius urbitruis. Nuo hu
reqrus que propicien u plenu obedinciu por
purte do Lstudo condenudo en unu disputu.
A nuturezu interqovernunentul do Mercosul,
undudu no consenso entre os nenbros,
repercute no processo decisrio dos rquos
institucionuis e, obviunente, nus decises do
sistenu de soluuo de controvrsius. A reuli
dude utuul purece suqerir que os Lstudos
relutun en uceitur nuior institucionulizuuo
du soluuo de diverqncius do Mercosul, o
que interere no ortulecinento du
inteqruuo. Os Lstudos vulense do sistenu
de soluuo de controvrsius do Mercosul
quundo ucreditun que poden extruir ulqun
benecio. Se, uo contrurio, entenden que o
sistenu nuo lhes uvorece, privileqiun us
neqociues diplonuticus.
A NOAO LL CONTlO\LlSlA NO LllLlTO
lNTLlNAClONAL
Cunpre distinquir, untes de nuis nudu, entre
tensuo polticu e controvrsiu internucionul u in
!"#$"%&"' ')*!" + ')$,-.)
/" 0)12!)34!'5+' 1) 6"!0)',$
'()*+,% "% '-!+!( ./01%+
1.Artiqo oriqinulnente publicudo nu levistu du Secreturiu do Tribunul Pernunente de levisuo, Ano 1, n' 1, `O1c.
` \lSSCHLl, Churles de. Thories et rulits en droit internutionul public. Puris: A. Pedone, 101O. p. 0b.
c.lbid, p.0o00.
1.lbid., p.001OO.
de precisur o obeto du investiquuo que se iru
enpreender. Churles de \isscher, en obru
clussicu, unulisou os truos essenciuis e os princi
puis tipos de tensuo presentes nus relues
internucionuis. A tensuo polticu un untuqonisno
que nuo ten obeto circunscrito ou clurunente
deinido. Lxprinese, en qerul, en pretenses
diusus, de cunho pussionul, nuo suscetveis u
critrios rucionuis, o que u tornu reruturiu u
soluuo pucicu. O uristu encuru u tensuo cono
obeto de un litqio nu esperunu irreulizudu de
despolitizur un conlito, que , en si nesno,
essenciulnente poltico. O direito penetru essu
eseru excepcionulnente, uo supor u existnciu de
utos clussiicuveis en cuteqorius conhecidus que
levun u un ulqunento obetivo de vulor
necessurio puru u uplicuuo dus nornus urdicus.
\isscher upontu us dierenus entre us tenses de
equilbrio e us tenses de heqenoniu. No prineiro
cuso, de que exenplo o concerto europeu do
sculo XlX, hu relutivo equilbrio nus relues de
oru, o que ucilitu e suuvizu os uustunentos. [u
us tenses de heqenoniu se curucterizun pelu
doninuuo, pelu ubiquidude, pelu diversidude
dos notivos e neios de uuo, pelu tendnciu de se
orqunizuren e se consoliduren sequndo estrut
qius prprius. Acelerun o esoro nilitur de
buscur novus buses, uliudos e nutriusprinus,
nus rudicun, ideoloqicunente, nu nobilizuuo
dos espritos e nu querru psicolqicu. As tenses
que se urrustun por perodos prolonqudos suo
deletrius puru o direito: diicultun u ornuuo de
convenes nultiluteruis uo reduziren o nunero
dos purticipuntes, nultiplicun us reservus incon
putveis con o obeto du uvenu e uetun nequtivu
nente os luxos conerciuis. As tenses de
heqenoniu poden ucurretur u dininuiuo do peso
do nucionulisno e conduzir u pussuqen de un
sistenu de ustuposiuo de soberunius u unu
orqunizuuo de nolde conederul ou ederul. A
lLSUMO:
`
c
1
7
Proessor de Lireito lnternucionul du luculdude de Lireito du Universidude de Suo Puulo e Arbitro
Suplente do Tribunul Pernunente de levisuo do Mercosul.
16
b.\lSSCHLl, Churles de. Thories et rulits en droit internutionul public. op. cit., p.1O11Ob.
G OlO, Norberto. Puz e direito (10oc). ln: O\LlO, Michelunqelo (Orq.). Teoriu qerul du polticu. lio de [uneiro: Cunpus, `OOO. p.bGb.
1 OlO, Norberto. Puz e direito (10oc). op. cit., p.bGGbG1. C. LOLLLL, [eun lrunois. Le rqlenent puciique des dirends. ln: llCHAMAUT, Murc
Perrin de, LOLLLL, [eun lrunois, HAUSS, Murieleine d'. Leons de droit internutionul public. Puris: Lulloz, Presses de Sciences Po, `OO`. Leon 0,
p.`1b`1b. C. KlATOCHWlL, lriedrich \. The discourse on qrievunces: Puendor und the 'luws o nuture' us constitutive principles or the discursive se
ttlenents o disputes. ln: ______. lules, norns, und decisions: on the conditions o pructicul und lequl reusoninq in internutionul relutions und donestic uuirs.
Cunbridqe: Cunbridqe Universit, Press, 1001. p.1cO1b1.
soluuo dus controvrsius internucionuis sore us
consequncius dus tenses polticus, que inpe
den o trutunento rucionul do conlito e u ornu
luuo dus pretenses en ternos urdicos. O
curuter ortenente pussionul dus utitudes dos
contendores hostil u upresentuuo ordenudu dos
urqunentos, requisito puru o contruditrio, sen o
quul u soluuo pucicu nuo ten condies reuis
de ocorrer. A uqu du urisdiuo internucionul
tornuse, entuo, un uto incontornuvel. A controvr
siu consiste en un desucordo, nu diverqnciu de
opinies ou nu oposiuo de pontos de vistu entre
dois ou nuis sueitos de direito. Trutuse de desu
venu sobre u nuteriulidude de un uto, sobre u
interpretuuo de unu reqru ou u quuliicuuo
urdicu de un uto ou de unu situuuo. O desu
cordo surqe quundo un Lstudo, uo exercer u
uculdude de uutointerpretuuo, ornulu, inplcitu
ou explicitunente, pretensuo u respeito de un
obeto (questuo uticu ou urdicu), cupuz de uetur,
sequndo novus interpretues ou quuliicues
urdicus possveis, os interesses de outro Lstudo,
que poderu reuqir de diversos nodos. Lle
concorduru, se houver interesse, con u interpre
tuuo ou quuliicuuo reulizudu, hiptese en que
nenhunu controvrsiu se delineiu. Mus se o
Lstudo contestur u pretensuo nuniestudu con
upoio nunu interpretuuo dierente du reqru, u
controvrsiu seru inevituvel. A essu ulturu, us
purtes poden, nediunte ucordo, resolver o litqio
ou decidir subnetlo u upreciuuo de un terceiro
urdico, u quen incunbe uplicur o direito uo cuso
concreto.
A soluuo dos conlitos considerudu o
obetivo nnino do direito, entendido cono
orden coutivu ou cono orden que se serve do
uso leqtino du oru puru reulizur os seus ins. O
direito reulizu u unuo de dirinir os conlitos de
duus nuneirus: con unu uuo preventivu e con
unu uuo sucessivu, ou seu, tentundo inpedir
que surun ou entuo lhes pondo terno no cuso de
u teren surqido. Sequndo obbio, pode se ulur
corretunente de puz utruvs do direito ou de
estudo urdico de puz (e nuo de estudo de puz en
qerul) quundo houver, sinultuneunente, reqrus
sobre u instituiuo dos ucordos e sobre us providn
cius que deveruo ser observudus cuso os ucordos
nuo seun cunpridos por un dos contruentes. L
preciso, enin, que existun reqrus sobre u
vulidude, nus tunbn sobre u eicuciu dos
ucordos, u que, se u eicuciu dus pronessus nuo
estiver quruntidu, os ucordos, uo invs de seren
instrunentos de puz, se converten con requn
ciu en novus ocusies de conlito ou de querru.
Anuliso, nesse contexto, u soluuo de controvr
sius no Mercosul que, en sentido unplo, quurdu
reluuo con o desenvolvinento dos neios de
disputus do direito internucionul contenporneo.
Abordo os uspectos estruturul e uncionul, que
vulorizun, respectivunente, o peril dus reqrus
udotudus e u unuo que desenpenhun no nbito
do Mercosul. Lestuco, iquulnente, o pupel
exercido pelos utores polticos puru resolver os
conlitos conerciuis e u inlunciu que produzen
puru os destinos du inteqruuo.
AS CAlACTLllSTlCAS LA SOLUAO LL CON
TlO\LlSlAS NO LllLlTO lNTLlNAClONAL
CONTLMPOlANLO
O direito internucionul clussico possuu,
quuse exclusivunente, nornus de condutu, que
previun direitos e obriques. A uusnciu de
rquos centrulizudos puru ulqur os conlitos,
nediunte u uplicuuo de nornus preexistentes,
levou ulquns uutores u recusur curuter urdico uo
direito internucionul, porque o equipuruvun u
norul internucionul, sen cupucidude de vinculur o
conportunento externo dos Lstudos. O direito
internucionul, conposto por nornus prinurius,
ornu un sistenu sinples, sinilur uo ordenu
nento urdico dus sociedudes prinitivus.
Sequndo Hurt, os sistenus urdicos prinitivos
upresentun trs qrundes debilidudes: incertezu,
ineicuciu e estuticidude. A incertezu surqe
quundo se constutu u ultu de critrios que identi
iquen u pertinnciu du nornu uo seu ordenu
nento urdico, u ineicuciu ocorre quundo nuo hu
nornus que instituun uutoridudes conpetentes
puru ulqur os conlitos e suncionur os conportu
nentos desviuntes, e u estuticidude o produto du
inexistnciu de nornus de nudunu, que tornen
possvel u uduptuuo do direito viqente us trunsor
nues du sociedude. As Convenes de Huiu de
1o00 e 10O1, que requlurun u soluuo de litqios
entre os Lstudos en vurios dispositivos, iniciurun
b
G
1
o
17
o.HAlT, Herbert. O direito cono uniuo de reqrus prinurius e secundurius. ln: ______. O conceito de direito. c.ed. Truduuo de A. libeiro Mendes. Coinbru:
lunduuo Culouste Oulbenkiun, `OO1. Cup.b, p.o01O0.
0.OlO, Norberto. Contribucin u lu teoru del derecho. Truduuo de Alonso luiz Miquel. Mudrid: Ld. Lebute, 100O. p.c`1. levistu de lu Secreturu del
Tribunul Pernunente de levisin. Ano 1, N' 1, `O1c
1O SHAN, uvul. The conpetinq urisdictions o internutionul courts und tribunuls. Oxord: Oxord Universit, Press, `OOc. p.c1.
novu use do direito internucionul, nurcudu pelu
crescente institucionulizuuo dos procedinentos
de resoluuo de disputus. A criuuo du Corte
Pernunente de [ustiu lnternucionul, no coneo
dos unos `O, oi un pusso siqniicutivo nessu
direuo. O interesse pelos neios pucicos de
soluuo de controvrsius redobrou ups u
Sequndu Ouerru Mundiul. A nuior soisticuuo
dus ornus diplonuticus de conposiuo dos
conlitos veriicouse, conconituntenente uo
upereiounento du urbitruqen e u prolieruuo
dus cortes udiciurius, en esculu reqionul e univer
sul. Lssu utividude se insere no unplo processo
de nornutizuuo du polticu nundiul que teve
curso nus ultinus dcudus. A expunsuo dus reqrus
de ulqunento constitui upenus unu dus ucetus
desse processo, que contou uindu con o notuvel
ulurqunento do cunpo requlutrio do direito
internucionul. A evoluuo dos neios de soluuo de
controvrsius no direito internucionul do sequndo
psquerru exibe cinco cuructersticus principuis:
u urisdicionulizuuo, u universulizuuo, u
reqionulizuuo, u dierenciuuo e u heteroqenei
dude. A urisdicionulizuuo desiqnu o orniduvel
uunento dus nornus secundurius que instituen
uutoridudes conpetentes puru ulqur os conlitos e
uplicur o direito uo cuso concreto. Lsse enneno
ussinulu u trunsiuo de un sistenu sinples,
unuloqo u orden urdicu prinitivu, u un sistenu
conplexo, constitudo, nu linquuqen de Hurt,
pelus nornus prinurius e pelus nornus
secundurius. Os sistenus conplexos contn us
nornus de nudunu, que viubilizun u uutorre
produuo do sistenu nornutivo, e us nornus de
ulqunento necessurius puru inpedir que u deso
bedinciu sistenuticu ucurrete u ineicuciu dus
nornus prinurius. A tendnciu de universulizuuo
du urisdiuo surqe con u conpetnciu recebidu
por certos tribunuis puru ulqur controvrsius, que
nuo se coninun u unu ureu qeoqruicu do qlobo.
Purulelunente, houve no nvel reqionul qrunde
desenvolvinento dos neios urisdicionuis de
soluuo de controvrsius con u constituiuo de
cortes udiciuis pernunentes, ou, de ornu triviul,
con u previsuo do recurso u urbitruqen puru
resolver os conlitos decorrentes du inteqruuo
econnicu. Convn ucrescentur uindu, uos truos
u enunerudos, us notus du dierenciuuo e du
heteroqeneidude. A prineiru concerne u necessi
dude de se criuren ornus purticulures de soluuo
de controvrsius en ureus especicus do direito
internucionul, enquunto u sequndu desiqnu u
diversidude dos nodos de resoluuo de disputus
que hoe existen, ben cono os vurios qruus de
institucionulizuuo que exiben. Os neios de
soluuo de controvrsius conhecerun, no curso
do sculo XX, trunsornuuo proundu, drunuticu
nente intensiicudu pelu uceleruuo du interde
pendnciu. O trudicionul receio que os Lstudos
tinhun de se vinculur u instncius urisdicionuis
urreeceu con o upurecinento de nunero
ponderuvel de cortes e tribunuis dotudos de
urisdiuo conpulsriu. As linitues derivudus
do exerccio du soberuniu e o postuludo de que
nuo existe obriquuo internucionul sen consenti
nento do Lstudo inviubilizurun u repetiuo, nus
relues internucionuis, dus condies que
oriqinurun u urisdiuo nu orden donsticu. A
superuuo purciul desses obstuculos ertilizou o
terreno puru que rutiicussen us iniciutivus diriqi
dus u elevur o qruu de eicuciu do direito inter
nucionul. Conconituntenente, uvunou u institu
cionulizuuo dos neios de soluuo de controvr
sius: procedinentos pernunentes tenden u
conviver e nesno u substituir os procedinentos
!" $%&. Cresceu, consequentenente, u uceituuo
de que tenus relutivos uo interesse vitul dos
Lstudos seun subnetidos u upreciuuo dus
cortes dotudus de urisdiuo conpulsriu. Tuis
nudunus se explicun, uo nenos en purte, pelos
sequintes utores: 1) o uunento du densidude, do
volune e du conplexidude dus nornus internucio
nuis requer instituies soisticudus de soluuo de
controvrsius puru quruntir o cunprinento dos
novos trutudos, ben cono u eluciduuo do teor
dus suus disposies, `) o nuior enpenho en
reluuo u reqru urdicu internucionul en
detrinento du diplonuciu 'power oriented', c) o
ulvio dus tenses internucionuis que, no pussudo,
tolherun o proqresso dos procedinentos de
ududicuuo, 1) u experinciu positivu de ulquns
tribunuis, ilustrudu pelu Corte de [ustiu du Uniuo
Luropeiu e pelu Corte Luropeiu de Lireitos
Hununos, notivou u criuuo de instituies
sinilures, e b) u inudequuuo du Cl[ e outros
tribunuis prexistentes puru trutur de vurios tipos
de disputu, purticulurnente uquelus que envolven
problenus que denundun qrunde especiulizuuo
ou que seruo nuis ben resolvidus no pluno
reqionul. L diqnu de notu, tunbn, u possibilidude
1O
0
18
11 SHAN, uvul. op. cit.,., p.b.
1` lbid., p.G.
1c lbid., p.G1.
que se oerece, en vurius hipteses, de utivuuo
uniluterul dos rquos urisdicionuis, por purte do
Lstudo ou dos utores nuo estutuis, uto que lenbru
o uncionunento de instrunentos sinilures do
direito interno. Sonente nu dcudu de 100O
coneurun u operur vurius cortes con ulqun tipo
de urisdiuo conpulsriu: o Tribunul lnternu
cionul do Lireito do Mur, o rquo de Apeluuo du
Orqunizuuo Mundiul do Conrcio, u Corte du
Areu Lconnicu Luropeiu (LlTA), u Corte de
[ustiu du Anricu Centrul, u Corte Lconnicu
dos Lstudos lndependentes du Connonweulth e
u Corte de [ustiu do Mercudo Conun do Leste e
Sul du Aricu. Lstu observuuo uindu nuis siqnii
cutivu se considerurnos que no perodo
precedente uncionuvun seis Cortes: u Corte
lnternucionul de [ustiu, us Cortes de [ustiu dus
Conunidudes Luropeius, do Pucto Andino e do
LNLLUX e us Cortes Luropeiu e lnterunericunu
de Lireitos Hununos. lecentenente, entrurun en
uncionunento o Tribunul Penul lnternucionul e o
Tribunul Pernunente de levisuo, institudo pelo
Protocolo de Olivos. \ule reerir uindu u previsuo
de necunisnos urbitruis institucionulizudos nu
OMC (sistenu de puinis), no Acordo de Livre
Conrcio du Anricu do Norte (NAlTA) e no
Mercosul, uln du Corte de Conciliuuo e
Arbitruqen, criudu con buse nu Convenuo de
100` sob os uuspcios du Orqunizuuo sobre u
Sequrunu e Cooperuuo nu Luropu. At que
esses necunisnos entrussen en cenu o direito
internucionul contuvu upenus con dois procedi
nentos institucionulizudos de urbitruqen: u Corte
Pernunente de Arbitruqen e o Centro lnternu
cionul puru u Soluuo de Lisputus sobre lnvesti
nentos do unco Mundiul. Shun, ucrescentu u
esse rol diversos procedinentos quuse udiciuis,
cuus decises nuo suo vinculuntes, nus poden
contribuir puru u soluuo dus disputus internucion
uis. Nessu cuteqoriu iqurun os Puinis de
lnspeuo do unco Mundiul, os procedinentos
purulelos udotudos pelos uncos de Lesenvolvi
nento lnterunericuno e Asiutico, o Procedinento
de leclunuuo Coletivu con undunento nu
Curtu Sociul Luropeiu e o procedinento que
utestu o nuo cunprinento dus obriques previsto
pelo Protocolo de Montreul e pelu Convenuo
sobre Arnus unicus.
No liniur do novo nilnio vierun u builu o
procedinento de reclunuuo constunte no Proto
colo Opcionul u Convenuo Contru u Liscrini
nuuo du Mulher e uquele inserto nu Convenuo
sobre o Clinu.
O TlATALO LL ASSUNAO L O PlOTOCOLO
LL lASlLlA
O Protocolo de Olivos puru Soluuo de
Controvrsius do Mercosul, de 1o de evereiro de
`OO`, entrou en viqor en 1c de uqosto de `OO1,
tendo revoqudo o Protocolo de rusliu, concludo
en 11 de dezenbro de 1001. \ule lenbrur, nesse
sentido, que o Anexo lll do Trutudo de Assunuo
deterninou osse criudo un sistenu provisrio de
soluuo de diverqncius o que sucedeu, en 11 de
dezenbro de 1001, con u ussinuturu do Protocolo
de rusliu, que teve curuter provisrio. O Proto
colo de Ouro Preto, de 11 de dezenbro de 1001,
disps, no urtiqo 11, que: 'untes de culninur o
processo de converqnciu du Turiu Lxternu
Conun, os Lstudos purtes eetuuruo unu revisuo
do utuul sistenu de soluuo de controvrsius do
Mercosul con vistus u udouo do sistenu pernu
nente u que se reere o iten c do Anexo lll do
Trutudo de Assunuo e do urt. c1 do Protocolo de
rusliu'. O Protocolo de Olivos , iquulnente,
provisrio, conorne o urt. b1, unuloqo uo urt. 11 do
Protocolo de Ouro Preto. lnportu sulientur que o
Protocolo de rusliu concebeu un procedinento
dividido en trs uses: u neqociuuo diretu entre
os Lstudos, u conciliuuo buscudu pelo Orupo
Mercudo Conun e u constituiuo do Tribunul
Arbitrul !" $%&. A decisuo proeridu por esse
rquo obriquvu os destinuturios e nuo udnitiu
recurso. O ucolhinento dus reclunues eetu
udus pelos indivduos e pessous urdicus privu
dus, qruus uo instituto du proteuo diplonuticu,
eru indispensuvel puru que viessen u purticipur
do sistenu. A prineiru urbitruqen reulizudu pelo
sistenu de soluuo de controvrsius do Mercosul
veriicouse en 1000, quuse oito unos ups u
conclusuo do Protocolo de rusliu. O uunento do
conrcio reqionul u truduzir crescente interde
pendnciu econnicu, cuusu de nuior nunero de
conlitos, ben cono u ediicuuo de instituies
urdicus e polticus, consubstunciudus no Proto
colo de Ouro Preto, ustiicun u turdiu utilizuuo do
sistenu. O inul du dcudu de 0O ussinulou, uindu, u
presenu de ortes turbulncius, que chequrun u
ubulur o uncionunento do bloco. A desvulorizuuo
11
1`
1c
19
11.\lOL\ANl, Tullo, MAllANO, Murcelo P, MLNLLS, licurdo O. 'lnstituies e Conlitos Conerciuis no Mercosul'. ln: Suo Puulo en perspectivu.
Suo Puulo, vol 1G, n' 1, un nur `OO`.
1b.\lOL\ANl, Tullo, MAllANO, Murcelo P. (orq.). Henerotecu Polticu Lxternu rusileiru, 10oc`OO` (unco de dudos). Suo Puulo: Centro de
Lstudos de Culturu Contenporneu (CLLLC). ln: Consrcio de lnornues Sociuis, `OO1. Lisponvel en: http:www.cis.orq.br
1G APTlSTA, Luiz Oluvo, ACClOL, Llizubeth. Soluuo de diverqncius no Mercosul. ln: ASSO, Muristelu (orq.). Mercosul Mercosur: estudos en
honenuqen u lernundo Henrique Curdoso.
Suo Puulo: Atlus, `OO1, p. 1b`. \er: ACClOL, Llizubeth. Un olhur crtico so bre o protocolo de Olivos puru soluuo de controvrsius do Mercosul.
Tenus de lnteqruuo, Coinbru: Alnedinu, N.' 10, 1.' Senestre de `OOb, p.11b1. levistu de lu Secreturu del Tribunul Pernunente de levisin. Ano
1, N' 1, `O1c
cunbiul levudu u cubo pelo rusil, en 1000, teve
eeitos siqniicutivos sobre o processo de
inteqruuo. A Arqentinu experinentou, entre 100b e
`OOc, un perodo de superuvit no conrcio biluterul
con o rusil, reulidude subvertidu con u desvulori
zuuo du noedu brusileiru. A lutuuuo cunbiul
exps con nitidez us dierenus conpetitivus entre
us econonius, oriqen de nedidus protecionistus,
que elevurun u conlituosidude entre us enpresus
preudicudus. Crescerun, cono nuo poderiu deixur
de ser, us presses puru que os qovernos ucionus
sen o sistenu de soluuo de controvrsius. Os
problenus uqruvurunse con o trnino do reqine
de udequuuo, no uno `OOO, que excluu certos bens
do reqine de liberulizuuo conerciul. As disputus
conerciuis resultuvun du percepuo dus conse
quncius distributivus du uberturu en curso e dus
nurcuntes ussinetrius entre os puses. Aln du
Arqentinu, que se sentiu diretunente lesudu pelus
nodiicues huvidus, o Uruquui e o Puruquui
pussurun u ter conportunento sinilur. Lurunte u
viqnciu do Protocolo de rusliu eclodirun `1
disputus: 1o delus decorrentes du vontude nuni
estu dos Lstudos e c ocusionudus por reclunues
dos purticulures. Nove controvrsius culninurun
con u eluboruuo de luudos urbitruis. Alquns conli
tos se resolverun pelu purticipuuo do qoverno e
liderunus enpresuriuis, uo lurqo dus instncius
urisdicionuis previunente concebidus. Acordos
biluteruis que reqistrurun u utivu intervenuo qover
nunentul puserun in u denundus cupuzes de se
urrustur por lonqo perodo de tenpo. O qoverno
uruquuio putrocinou trs denundus nuscidus de
reclunues ornuludus por purticulures, tuis cono
us que envolverun o setor pupeleiro, os inpostos
de exportuuo sobre insunos de ciqurro e os
inpostos de inportuuo intruzonu, cuo ulvo orun,
respectivunente, u Arqentinu, o rusil e o Puruquui.
Certos conlitos de eitio estruturul, nos setores
uutonobilstico e uucureiro, nuo inteqrurun, provi
soriunente, o reqine de livre conrcio. O setor de
culudos e nuis recentenente de eletrodonsticos,
que nuito estrutiicudo, opuserun rusliu u
uenos Aires, devido u nedidus protecionistus
executudus pelo qoverno urqentino. Os neios de
soluuo de diverqncius do Mercosul dependen
du exutu ixuuo do ulcunce dos dispositivos sobre
o livreconrcio, dus burreirus nuoturiurius, dos
instrunentos de deesu conerciul e dus reqrus de
oriqen. A estruturu interqovernunentul do Merco
sul enutizou u neqociuuo diplonuticu, en
detrinento dus ornus urisdicionuis de soluuo dos
litqios. Os Lstudos preerirun celebrur ucordos
polticos uo invs de iniciuren o procedinento
urbitrul, cono provu o pequeno nunero de
decises huvidus. A prpriu orqunizuuo do sistenu
de soluuo de diverqncius uvorece o entendi
nento poltico por interndio du intervenuo do
Orupo Mercudo Conun. L inquestionuvel que os
Presidentes du lepublicu inlurun poderosunente
nu conduuo dus neqociues polticus, uto
denonstrudo pelo diuloqo entre os chees de
Lstudo do rusil e du Arqentinu puru solucionur u
disputu pertinente u ureu uutonobilsticu. Nuo por
ucuso que os Presidentes du lepublicu deciden,
periodicunente, en reunies de cupulu, os
destinos do bloco e cuidun de superur pendncius
suscetveis de conproneter u continuidude du
inteqruuo.
A LXPLllNClA LO PlOTOCOLO LL OLl\OS
leorur o curuter urisdicionul do sistenu,
sen elininur u cuructersticu coneridu us neqo
ciues diplonuticus, o obetivo principul do
Protocolo de Olivos. O uspecto nuis inovudor
residiu nu criuuo de un Tribunul Pernunente de
levisuo encurrequdo de ulqur, en qruu de recurso,
us decises proeridus pelos tribunuis urbitruis !"
$%&. O procedinento de soluuo de controvrsius
tornouse nuis conplexo, pussundo u contur con
duplo qruu de urisdiuo. As neqociues diretus
suo, dispe o Protocolo de Olivos, o prineiro
estuqio puru resolver unu diverqnciu. Sulvo
ucordo entre us purtes, nuo poderuo exceder o
pruzo de 1b dius u purtir du dutu en que unu delus
conunicur u outru u decisuo de iniciur u controvr
siu. Os Lstudos purtes inornuruo uo Orupo
Mercudo Conun, por neio du Secreturiu Adninis
trutivu do Mercosul, os resultudos obtidos pelu
utuuuo dos qovernos nucionuis. lrucussudus us
neqociues diretus, reservouse uos litiquntes u
opuo de subneter u diverqnciu uo exune do
Orupo Mercudo Conun, que uvuliuru u situuuo e
duru oportunidude us purtes puru que exponhun os
seus urqunentos. Assistelhes o direito de requerer,
11
1b
1G
20
11 \lLllA, Luciune Klein. lnterpretucin , uplicucin uniorne del Lerecho de lu lnteqrucin: Unin Luropeu, Conunidud Andinu , Mercosur. uenos
Aires, Montevideo: Lditoriul de , `O11, p. 1O111O.
se necessurio, o concurso de especiulistus selecio
nudos entre uqueles que iquren nu listu constunte
do urt. cc do Protocolo de Olivos. O Orupo Mercudo
Conun upreciuru o cuso se outro Lstudo que nuo
inteqre o litqio solicitur, ustiicudunente, u suu
intervenuo. Nuo huveru interrupuo do procedi
nento urbitrul u iniciudo, exceto se us purtes
consentiren u esse respeito. A conciliuuo, que
terninu con us reconendues eitus pelo Orupo
Mercudo Conun, ucultutivu e deixuru de ser
utilizudu quundo se inuqinur que nuo uptu puru
uproxinur os contendores. O pruzo puru u interven
uo e o pronunciunento do OMC nuo ultrupussuru
cO dius. O Lstudo notiicuru u Secreturiu Adninistru
tivu do Mercosul u decisuo de recorrer u
urbitruqen. O tribunul urbitrul 'ud hoc' conpe se
de trs urbitros escolhidos pelus purtes, o presi
dente unuis teru u nucionulidude dos Lstudos que
protuqonizun o litqio. Se, no pruzo de 1b dius, u
purte nuo indicur o respectivo urbitro, u desiqnuuo
se uru, nediunte sorteio, pelu Secreturiu Adninis
trutivu do Mercosul. A listu de urbitros contu con 1`
inteqruntes desiqnudos pelos Lstudos purtes, que
indicun tunbn quutro purticipuntes du listu de
terceiros urbitros. Nessu hiptese, pelo nenos un
deles teru u nucionulidude de outro Lstudo, que nuo
pertenu uo Mercosul. L cubvel o pedido de
esclurecinentos e u upresentuuo de obees uos
nones indicudos. A desiqnuuo de urbitros que
qozen du nucionulidude de un terceiro Lstudo nuo
unu providnciu corriqueiru, pois nuo encontru
purulelo en outrus experincius de inteqruuo
reqionul. O Protocolo de Olivos nuntn us nesnus
etupus puru u soluuo dus controvrsius previstus
pelo Protocolo de rusliu, nus inclui o Tribunul
Pernunente de levisuo, TPl. A novu Corte
pernunente e pretende desenpenhur o pupel de
instnciu nuxinu no procedinento de soluuo de
controvrsius. Pernite nuior sequrunu urdicu e ,
tulvez, o estuqio internediurio puru un tribunul
dotudo de suprunucionulidude. L, inequvelnente,
unu novidude en nutriu urbitrul, u que
inconun subneter os luudos exurudos u revisuo de
unu instnciu superior. O TPl ornudo por cinco
nenbros, os Lstudos desiqnun quutro conpo
nentes puru un nunduto de trs unos sueito u
renovuuo. O quinto urbitro escolhido por ununi
nidude pelos Lstudos do Mercosul puru un
nunduto de trs unos, sen u possibilidude de
renovuuo. O Protocolo de Olivos uirnu que: 'As
purtes nu controvrsiu poderuo ucordur expressu
nente subneterse diretunente e en unicu instn
ciu uo Tribunul Pernunente de levisuo, cuso en
que este teru us nesnus conpetncius que un
Tribunul Arbitrul 'Ad Hoc' (urt. `c)'. O TPl utuu oru
cono corte revisoru, oru cono corte de prineiru e
ultinu instnciu. Tudo levu u crer que, en uvor du
celeridude procedinentul, us purtes venhun u
subneterse diretunente uo Tribunul Pernunente
de levisuo, sen pleiteuren u constituiuo do Tribu
nul Arbitrul 'Ad Hoc', ups o insucesso dus neqo
ciues. O Conselho do Mercudo Conun ten
conpetnciu puru estubelecer necunisnos
relutivos u solicituuo de opinies consultivus uo
Tribunul Pernunente de levisuo, deinindo o seu
ulcunce e o seu procedinento. O requlunento do
Protocolo de Olivos esclurece que tn leqitinidude
puru solicitur opinies consultivus o Orupo Mercudo
Conun, u Conissuo de Conrcio do Mercosul e
os Tribunuis Superiores dos Lstudos purtes. Poden
solicitur opinies consultivus os Lstudos purtes,
utuundo conuntunente, ou os rquos decisrios do
Mercosul (Conselho do Mercudo Conun, Orupo
Mercudo Conun e Conissuo de Conrcio do
Mercosul), os Tribunuis Superiores de [ustiu dos
Lstudos purtes, con urisdiuo nucionul, relutivu
nente u interpretuuo do direito do Mercosul. A
\enezuelu irnou Atu de conpronisso de udesuo
uo Protocolo Modiicutivo do Protocolo de Olivos,
en 11 de uneiro de `OO1, con u inulidude de
ulterur o nunero de urbitros do Tribunul Pernu
nente de levisuo, tuo loqo se conplete o eetivo
inqresso do pus no bloco reqionul. O Protocolo de
Olivos inovou uo pernitir que os rquos de cupulu
do Poder [udiciurio dos puses nenbros ornulen
o pedido de opinies consultivus. Se un uiz de
instnciu inerior, uo unulisur un cuso concreto, vier
u deronturse con u necessidude de uplicur o
direito do Mercosul, poderu pleiteur uo Tribunul
Superior do Lstudo u que pertence, o encuninhu
nento de solicituuo puru que o TPl dissipe u
duvidu porventuru existente. uscouse trunspor,
con ulqunus uduptues, u iquru do reenvio preu
diciul que quruntiu, pelo Tribunul de [ustiu, u
interpretuuo uniorne do direito europeu. Liversu
nente do que ucontece nu Luropu, us opinies
consultivus nuo dispen de eeito vinculunte no
nbito do Mercosul. Lste un obstuculo
ponderuvel, que certunente ueturu u udouo dus
opinies consultivus no interior de cudu pus. Ln `G
de ulho de `OOb, consounte o Protocolo de Olivos,
constituiuse un Tribunul Arbitrul 'Ad Hoc' puru
upreciur u reclunuuo ornuludu pelo Uruquui u
respeito dus restries urqentinus uo conrcio de
11
21
`1
``
pneus renoldudos. Lstuvu en questuo u Lei n'
`b.G`G, de o de uqosto de `OO`, que proibiu u inpor
tuuo por purte du Arqentinu de cnurus e pneus
renoldudos. Conpetiu unulisur ser o princpio de
livre conrcio oru inrinqido ou se huviu restriuo
nuoturiuriu con buse en interesses unbientuis, de
ucordo con o urtiqo bO do Trutudo de Montevidu,
incorporudo pelo Anexo l uo Trutudo de Assunuo.
O Tribunul uplicou uo cuso os princpios de
precuuuo e prevenuo, que uutorizun inter
rupes do conrcio puru preservur o neio unbi
ente e proteqer u suude publicu. Optou por distin
quir u presente contendu du disputu que ops, en
`OO`, o Uruquui uo rusil. O Tribunul Arbitrul 'Ad
Hoc' deliberou, por nuioriu, en `b de outubro de
`OOb, que u Lei n' `b.G`G nuo colide con o Trutudo
de Assunuo e us nornus derivudus do Mercosul,
ben cono con us disposies de direito inter
nucionul uplicuveis u nutriu. O Tribunul Pernu
nente de levisuo, instudo u pronunciurse sobre o
cuso, declurou, en `O de dezenbro de `OOb, que no
processo de inteqruuo existe upenus o princpio de
livre conrcio. Aduziu que leqtino opor u esse
princpio certus excees, cono us que versun u
preservuuo do neio unbiente. Tuis excees
deven, contudo, sueitur se u un riqoroso exune,
onitido pelo Tribunul Arbitrul 'Ad Hoc'. O TPl
enutizou que u Lei n' `b.G`G discrininutriu
porque s uetu pneus renoldudos estrunqeiros.
Asseverou que o undunento du lei urqentinu
incorreto, pois uln du preservuuo do neio unbi
ente nencionu u proteuo du industriu nucionul de
pneus renoldudos. O sistenu utuulnente existente
nuo uutorizu u purticipuuo diretu dos purticulures,
que s se eetuu por obru do instituto du proteuo
diplonuticu. As peculiuridudes do procedinento
costunun returdur u soluuo do litqio, u exenplo
do cuso sobre us nedidus discrininutrius e restriti
vus uo conrcio de tubuco e produtos derivudos do
tubuco, que perdurou por nuis de quutro unos. Os
utores nuo qovernunentuis tn pouco espuo nu
conornuuo institucionul do Mercosul. Ounhun
relevo, por isso, us ornus nuo institucionulizudus de
neqociuuo. Mudunus nesse pluno beneiciuriun
tunbn us orqunizues nuo qovernunentuis e u
prpriu sociedude civil, que teriu un cunul suple
nentur de purticipuuo. Convn destucur que u
estruturu institucionul do Mercosul vulorizou u
purticipuuo du sociedude civil uo instituir cunuis
destinudos u voculizur os interesses de qrupos
orqunizudos. O sistenu de soluuo de controvrsius
do Mercosul evidenciu u uusnciu de veriicuuo do
eetivo cunprinento dus decises prolutudus pelus
instncius urbitruis. Nuo hu reqrus que propicien u
plenu obedinciu por purte do Lstudo condenudo
en unu disputu. O recurso de esclurecinento,
previsto pelo urtiqo `o do Protocolo de Olivos, ten
ulcunce linitudo u deterninuuo do exuto sentido
do luudo produzido, sen quruntir u eicuciu du
decisuo. A nuturezu interqovernunentul do Merco
sul, undudu no consenso entre os nenbros, reper
cute no processo decisrio dos rquos institucionuis
e, obviunente, nus decises do sistenu de soluuo
de controvrsius.
O Tribunul Pernunente de levisuo, ideuli
zudo pelo Protocolo de Olivos, siqniicu, uo nesno
tenpo, u possibilidude de dininuir ou prolonqur u
duruuo de un litqio. L possvel subneterlhe un
cuso, en unicu e derrudeiru instnciu, ubreviundo
consideruvelnente u extensuo do procedinento. Se
estu nuo or u ulternutivu preeridu os pruzos seruo
nuito nuis lonqos pelu necessidude de que u
denundu percorru duus instncius e venhu u
enseur recurso posterior. No cuso ulqudo sobre o
Protocolo de Olivos reerente u proibiuo de inpor
tur pneunuticos renoldudos procedentes do
Uruquui, us purtes ucionurun o Tribunul Arbitrul 'Ad
Hoc' e o Tribunul Pernunente de levisuo, que oi
chunudo u elucidur uspectos uindu controvertidos
pelu proposituru do recurso de esclurecinento. A
brevidude procedinentul precisu estur en hurno
niu con u rupidez no cunprinento dus decises
pelos puses, ruzuo ultinu du eicuciu do Protocolo
de Olivos. A reulidude utuul purece suqerir que os
Lstudos relutun en uceitur nuior institucionuli
zuuo du soluuo de diverqncius do Mercosul, o
que interere no ortulecinento du inteqruuo. Os
Lstudos vulense do sistenu de soluuo de contro
vrsius do Mercosul quundo ucreditun que poden
extruir ulqun benecio. Se, uo contrurio, entenden
que o sistenu nuo lhes uvorece, privileqiun us
neqociues diplonuticus. Surqido un conten
cioso conerciul us enpresus privudus costunun
neqociur entre si, sen recorreren us ornus institu
cionuis delineudus pelo bloco. A ruzuo desse
conportunento encontruse nos bices inpostos
pelus instituies criudus u utuuuo dos utores nuo
qovernunentuis. A uberturu u representuuo dos
interesses du sociedude civil nos rquos do Merco
sul unu nedidu inportunte, nus uindu nuo
suiciente puru concretizur essu inulidude. O
processo decisrio orqunizudo en torno do
consenso, con u uusnciu de rquos suprunucio
nuis, trunsornu os qovernos nos principuis uqentes
du inteqruuo. As purtes houverun por ben
deterninur que us controvrsius conpreendi
22
dus no nbito do Protocolo de Olivos e sueitus uo
sistenu de soluuo de controvrsius du Orquni
zuuo Mundiul do Conrcio ou de outros esque
nus preerenciuis de conrcio de que seun
inteqruntes os nenbros do Mercosul poderuo
subneterse u un ou outro oro, u escolhu du purte
denundunte. Unu vez iniciudo o procedinento de
soluuo de controvrsius, nenhunu dus purtes teru
u prerroqutivu de recorrer u necunisnos de soluuo
de controvrsius estubelecidos nos outros oros
con reluuo uo nesno obeto. O contencioso sobre
o conrcio de runqos, entre o rusil e u Arqentinu,
trunitou en unbus us instncius urisdicionuis, que
resolverun o litqio de ornu dierente. Cono
esperudo, u Arqentinu subneteuse u decisuo du
OMC, dudu u nuior utrutividude do sistenu
nultiluterul. Nu disputu sobre txteis, protuqoni
zudu pelos dois puses, o rusil subneteu u
denundu, uo nesno tenpo, uo sistenu de soluuo
de diverqncius do Mercosul e u Orqunizuuo
Mundiul do Conrcio. A Arqentinu udotou u
decisuo prolutudu no nbito do Mercosul con u
condiuo de que o rusil retirusse u reclunuuo
pronovidu nu OMC. A inportuuo de pneus renol
dudos despertou intenso debute sobre os linites uo
livre conrcio quundo existe risco de duno uo neio
unbiente e u suude publicu. lnstulouse, en 11 de
setenbro de `OO1, conorne o Protocolo de rusliu,
un Tribunul Arbitrul 'Ad Hoc' puru ulqur u contro
vrsiu propostu pelo Uruquui contru o rusil sobre
us nedidus restritivus uo conrcio de pneus renol
dudos. Tudo qiruvu en torno de suber se u Porturiu
n' o, de `b de setenbro de `OOO, du Secreturiu de
Conrcio Lxterior (SLCLX), que linituvu u inpor
tuuo de pneus renoldudos, violuvu us nornus do
Mercosul. Os urtiqos 1 e 1O(`) do Anexo l uo
Trutudo de Assunuo vedurun, expressunente, us
restries nuoturiurius. A Lecisuo n' `` de `0 de
unho de `OOO do Conselho Mercudo Conun
probe u udouo de nedidus, de quulquer nuturezu,
restritivus uo conrcio recproco. Puru o qoverno
brusileiro, nos ternos du porturiu n' o, pneus renol
dudos suo bens usudos, nuo obstunte o enpreqo de
processo industriul puru prolonqur u suu durubili
dude. O Tribunul Arbitrul 'Ad Hoc' decidiu, en o de
uneiro de `OO`, por ununinidude, que u Porturiu n'
o eru contruriu us nornus do Mercosul e deterninou
que o rusil nodiicusse u suu leqisluuo puru
uduptulu u deterninuuo do Tribunul. Ln conse
qunciu, o rusil elininou u proibiuo de inportur
pneus renoldudos oriqinurios dos puses do
Mercosul. Ln Novenbro de `OOb, u CL solicitou
osse institudo un puinel nu OMC, sob u ulequuo
de que o rusil violuru os urtiqos l, lll e Xl do OATT,
que cuidun du cluusulu de nuuo nuis uvorecidu,
do trutunento nucionul e dus restries quuntituti
vus, uln de nuo encontruren upoio no urtiqo XX,
relutivo us excees uo livre conrcio. O puinel e
posteriornente o rquo de Apeluuo ucolherun o
pleito du CL e o rusil teve que nodiicur u
leqisluuo donsticu e uustulu us reqrus do OATT.
A despeito du proibiuo inpostu pelo Protocolo de
Olivos, nuo se descurtu que no uturo, conorne o
interesse qovernunentul, unu denundu seu,
novunente, propostu en unbos os oros. Lssu
situuuo tende u perdurur porque o sistenu de
soluuo de controvrsius du OMC, reviqorudo nu
lodudu Uruquui, qunhou previsibilidude, certezu
urdicu e cupucidude de uplicur sunes uos
conportunentos desviuntes. A OMC contu, uindu,
con u uutonuticidude do procedinento e o eetivo
controle dus punies soridus por un nenbro que
tenhu violudo os trutudos constitutivos do sistenu
nultiluterul de conrcio. A coniunu depositudu nu
OMC concorre, ussin, puru o respeito us reqrus
que lhe conpeten sulvuquurdur e proteqer. Ln
contruste, o TPl nuo loqrou ulcunur o nesno qruu
de coniubilidude e, consequentenente, nuo obtn
o nesno nvel de inlunciu no sistenu de soluuo
de controvrsius du OMC. O Uruquui e o Puruquui
postulurun, nos debutes que precederun o Proto
colo de Olivos, u udouo de un tribunul con curuc
tersticus suprunucionuis. O rusil e u Arqentinu
sustenturun, uo contrurio, u nunutenuo do nodelo
viqente desde 1001. A diplonuciu brusileiru
ussinulou, en upoio u estu tese, u necessidude du
reulizuuo de nudunus nos ordenunentos urdi
cos internos, de ndole constitucionul, e u reduzidu
quuntidude de decises sob os uuspcios do Proto
colo de rusliu. O Tribunul Pernunente de levisuo
purece indicur unu soluuo de conpronisso entre
us duus posies untuqnicus. A polticu externu
brusileiru essenciul puru u deiniuo do peril
ussunido pelus instituies do Mercosul. A utitude
do rusil , sob esse uspecto, de cupitul inportnciu
puru u conornuuo do sistenu de soluuo de
controvrsius. rusliu ten nuniestudo predileuo
pelus neqociues diplonuticus en detrinento dos
neios institucionuis de soluuo de diverqncius.
Nuo se deve esquecer, por outro ludo, que us
proundus ussinetrius entre os puses do Mercosul
suo unu cuusu relevunte du deluqruuo de conlitos
conerciuis. Por esse notivo, u previsuo de instru
nentos que utenuen us ortes discrepncius no
interior do bloco dininuiriu os contenciosos cuusu
dos por problenus estruturuis.
23
24
!"#$%& $(!)*&+ $)*,-& !./,$0&
!" $"%&'(!" ()*!+!" $ &"
*&,-*$+.&" /$ .0!+"1&0*!23&
/! &0/$* -+.$0+!%-&+!'
!
Lesde o !"#$$%&'()$& ituliuno u nouo de
soberuniu desenpenhu un pupel undunentul no
pluno dus ideius e ues hununus. Ln neudos
do sculo Xl\, u leituru trudicionul do *+,-.& ,(
0"1$-)-#)& eitu ut entuo pelos qlosudores
leqitinuvu o donnio do lnperudor Hubsburqo
nus provncius ituliunus e uninuvu espritos cono
de lrederico urburossu, lrederico ll e Lus du
uvieru u lunur expedies de conquistu nuque
lus reqies. Por interndio de unu releituru do
*+,-.& ,( 0"1$-)-#)&, urtolo de Suxoerruto un
doutor de direito ituliuno consequiu criur o
suporte intelectuul que leqitinou u uspiruuo dus
cidudes ituliunus u liberdude. Suu releituru do
*+,-.& introduziu no neio urdico e intelectuul u
ideiu do 23-4- 5%-)'(617 isso quer dizer,
'inperudor de si nesno' , e pernitiu uquelu
qeruuo pensur u liberdude polticu cono un
utributo do rei, do prncipe de unu provnciu,
conunu ou cuntuo, e nuo unu uculdude inerente
uo lnperudor. 89(: -) %(.)& 1"& (1$ -;6(%#$&%8
'en seu territrio o rei ou o prncipe o lnperu
dor' oi u ornuluuo que quruntiu u Miluo,
llorenu e \enezu un inportunte reoro urdico
e intelectuul nu suu lutu contru us pretenses
inperiuis.
Trs sculos depois, u nesnu nouo de
liberdude voltou u desenpenhur un pupel centrul
nos novinentos de trunsornuuo du orden
polticu e sociul. Lntre os nodelos polticos
concorrentes uo in do lnprio lonuno por
exenplo, u <-.# =#)1(>$-'# ulenu e u *&)?(,(@
%#AB& ,( '-,#,(1 -$#C-#)#s , u ideiu ,& D1$#,&
1&4(%#)& 'venceu' (e nuis deinitivunente no
sculo X\ll) cono u principul oru ordenudoru
du vidu polticu e sociul du hununidude. L, nuis
inportunte, elu serviu cono ponto de purtidu puru
constituiuo duquilo que estudunos e que chunu
nos utuulnente de %(C#AE(1 -)$(%)#'-&)#-1.
Aproxinudunente trintu unos ups o in
du qrunde querru reliqiosu que ronpeu u unidude
cristu u F"(%%# ,&1 G%-)$# H)&1 , o eninente
uristu ulenuo Sunuel von Puendor consequiu
'sintonizur' essu trunsornuuo polticu e sinteti
zou nu expressuo 21-1$(;# -)$(%)#'-&)#C7 o novo
contorno ussunido pelo corpo sociul europeu
ups drunuticus trunsornues. Ln purte, o seu
livro I( 3J1$(;#$-4"1 *-K-$#$";, publicudo en
1G1b, retrutu o surqinento do D1$#,& 1&4(%#)& e
sinbolizu o upurecinento de novus preocu
pues ou percepes ucercu do 'entreluu
nento sistnico' existente entre us unidudes
polticus soberunus. Tuis preocupues e
percepes surqirun con oru no punorunu
nentul de eninentes pensudores do sculo X\ll.
Huqo Orotius, en I( -"%( 4(CC- #' 6#'-1 (1G`b),
por exenplo, dedicouse u encontrur explicues
de por que oru os Lstudos iun u querru, e por que
eru deseuvel, en certos nonentos, prezur pelu
puz e ut nesno deender u existnciu de un
ordenunento urdico entre os Lstudos. Nu lnqlu
terru, [ohn Locke udnirudo pelos textos de von
5#"C& 9#6L#(C 36&,(
Loutor e nestre en lelues lnternucionuis pelo llLL/Un e pesquisudor do Orupo de Pesquisu 'Pen
sudores clussicos e debutes contenporneos' (llLL/Un/CNPq). L coorqunizudor de H4&%,#.(;
*C>11-'# ,#1 9(C#AE(1 M)$(%)#'-&)#-1 (Conceito Lditoriul, `O1`) e couutor de =&44(1 ( <&'N( )#1
9(C#AE(1 M)$(%)#'-&)#-1 (Lditoru [uruu, `O1c). '.
1.Lnuil: ruphuel.spode_qnuil.con
`.\er SKlNNLl, uentin. As undues do pensunento poltico noderno. Trud. lenuto [unine libeiro e Luuru Teixeiru Mottu. Suo Puulo: Conpunhiu dus
Letrus, 100G, pp. `bc1.
c. L curioso observur que nuo osse u deqruduuo dos costunes noruis de lonu, u Pux lonunu tulvez tenhu sido ut hoe u unicu possibilidude concretu de
nos orqunizurnos nu ornu de un 'qoverno nundiul', renotu possibilidude nu utuul coniquruuo polticu do nundo, orqunizudo por Lstudos independentes
e diversiicudos por uspectos culturuis, ticos, econnicos e reliqiosos.
1. O novinento de consoliduuo do Lstudo soberuno ocorre nuis deinitivunente por voltu do sculo X\ll, nu ocusiuo en que u nouo de soberuniu redeine
u orden polticu nedievul e ocorre, ius et pruxis, u vinculuuo du uutoridude polticu e reliqiosu u un unico territrio: novinento e princpio unbos consuqru
dos, ulius, durunte os Conqressos de Puz de Munster e Osnubruck, concludos en 1G1o (\er SPlUT, Hendrik. The Sovereiqn stute und its conpetitors. An
unul,sis o s,stens chunqe. New [erse,: Princeton Universit, Press, purte ll).
`
1
c
25
Puendor cheqou u reconhecer nus relues
entre us uutoridudes soberunus un exenplo do
(1$#,& ,( )#$"%(O# nu suu concepuo tericu. L
indiscutvel: diversos pensudores e suus doutrinus
'cupturun', uo seu tenpo, u 1&4(%#)-# cono unu
ideiu centrul, unu oru trunsornudoru e constitu
tivu du nodernidude.
Porn, no pluno en que se novinentun
os elenentos de trunsornuuo du &%,(;
-)$(%)#'-&)#C contenporneu, outrus orus
exercen proundus inluncius, e unu delus,
pouco perceptvel pois pouco estudu e porque
estu no pluno du ticu , suo us (1'&CL#1 L";#)#1.
uulquer un de ns, indivduos honens ou
nulheres , sonos dotudos de ruzuo e un senso
especiul cupuz de conpreender us leis que reqen
u nuturezu e vinculun u espcie hununu en socie
dude. Por sernos entes noruis, sonos cupuzes de
reconhecer e uqir nediunte pressupostos do usto
e do inusto, do bon e do nuu. Cudu un, onde
quer que esteu u buse essenciul du &%,(;
-)$(%)#'-&)#C , livre puru uqir de ucordo con u
prpriu conscinciu (onde residen qruvudus us
leis que reqen u vidu en sociedude).
Nesse donnio dus %(C#AE(1 -)$(%)#'-&)#-1,
no quul us #AE(1 L";#)#1 suo o elenento
ontolqico prinordiul, cuben upenus dois novi
nentos: o #.-% 4(; e o #.-% ;#C. H.-% 4(;
exercer u liberdude en obedinciu uos preceitos
noruis conorne u retu ruzuo e u vontude de Leus,
pois 2%#$-& (1$ %#,-"1 ,-K-)- C";-)-17 u ruzuo o
relexo du luz divinu. Ln tul dinensuo, o indivduo
utuu de ucordo con us leis du conscinciu e os
ditunes du ruzuo nuturul. Lsses princpios e
postuludos evidenciun, u cudu indivduo, o &"$%&
cono un irnuo en # .%#),( ?#;PC-# L";#)# e
suqeren, sen cessur, unu %(.%# ,( &"%& puru o
conportunento (presente en todos os cdiqos
ticos du hununidude, seun eles ocidentuis ou
orientuis): 'uu uo outro uquilo que deseu que o
outro te uu'. H.-% ;#C colocur u prpriu vontude
u servio dus nus puixes, dos deseos desnedi
dos, du unbiuo, do orqulho, du vuidude. Lste
2#.-%7, que estu oru do donnio du norul qeru, en
bou nedidu, tudo uquilo que utuulnente perce
bido cono (1$#,& ,( ."(%%#, de violnciu, corru
puo e destruiuo dus quruntius du vidu en socie
dude. A verdude que tunto u cooperuuo quunto
o conlito nus relues entre us nues, nu reluuo
entre qovernuntes e qovernudos ou entre us
pessous no diu u diu depende, undunentulnente,
do '&;6&%$#;()$& ;&%#C pois, u norul o
conunto de preceitos e reqrus de ben proceder.
[ohn Locke, o eninente ilsoo inqls
insistiu en denonstrur que se os indivduos
usussen corretunente os utributos du ruzuo e do
senso norul, us relues hununus seriun puci
cus e nuo licenciosus. Nu verdude, u prpriu
pruticu du liberdude hununu, desde que
conduzidu pelus reqrus du lei nuturul (qruvudus nu
conscinciu), seriu suicientenente uptu u criur
unu orden positivu. Nessu orden, todos tn
quruntidos os seus ,-%(-$&1, pois todos reco
nhecen os seus ,(K(%(1 uo consulturen u prpriu
conscinciu.
O surqinento du K(%,#,(-%# 1&'-(,#,(
que os brusileiros e diversos outros povos du
utuulidude en suus revolues coneurun u
buscur depende, essenciulnente, du '&&6(%#AB&
%(#C entre os indivduos. Porn, tul cooperuuo
requer, # 6%-&%-, o reconhecinento e o estudo
destu 'dinensuo esquecidu' dus %(C#AE(1
-)$(%)#'-&)#-1. Se estudur os novinentos de
trunsornuuo du orden requer unu relexuo
sobre o nvel dus ues hununus (elenentos
nenosprezudos pelus teorius sistnicus),
inportunte recuperur noes nuis elenentures
sobre u vidu u ticu, u norul, os vulores, e os
sentinentos que deterninun e notivun us
(1'&CL#1. Un novinento necessurio, se o obetivo
ucordur u 'conscinciu udornecidu' puru os
conpronissos e os deveres nuturuis con o 4(;
#.-% en todos os plunos du existnciu seun
individuuis, nucionuis, internucionuis.
Nunu sinples releituru do *+,-.& ,(
0"1$-)-#)o, urtolo consequiu encontrur nu 1&4(%#@
)-# o unpuro u lutu pelu liberdude e u proteuo
urdicu dos nucleos du vidu ituliunu. Nu utuuli
dude, tulvez osse possvel encontrur nu '&)1'-Q)@
'-# L";#)# e nuo en uspectos tuo distuntes ou
ubstrutos cono 'u estruturu internucionul' o nuis
essenciul no estudo dus trunsornues, e esses
uspectos suo, untes de ulquns outros, os vulores,
os sentidos teleolqicos du existnciu e uqueles
sentinentos hununos que reulnente noven us
(1'&CL#1 L";#)#1, os indivduos e us sociedudes.
Ainul, 'nuo hu nenhun tribunul de ustiu nuturul,
exceto nu prpriu conscinciu, e u nuo o honen
que reinu, nus Leus, cuus leis (cono us que
obriqun todu u hununidude) no que se reere u
Leus, nu nedidu en que o uutor du nuturezu,
suo nuturuis [...]'.
b
G
o
1
b. \er LOCKL, [ohn. Lois trutudos sobre o qoverno. Trud. [ulio lischer. `. ed. Suo Puulo: Murtins lontes, `OOb, 11, c0`c0c. \er uindu, OlOClO, Huqo. Lel
derecho de lu querru , de lu puz. Trud. [uine Torrubiuno lipoll. Mudrid: Lditoriul leus, 10`b, libro prinero.
G. \er LOCKL, [ohn. Lnsuio sobre o entendinento hununo. Trud. de Lduurdo Abrunches de Soverul. Lisbou: lunduuo Culouste Oulbenkiun, 1000, volune l,
livro l, cuptulo ll, 1, p. bG e volune ll, livro l\, cuptulo Xll, p. oo10OO. \er uindu OLTON, [ohn W. Licionurio Locke, Trud. de Alvuro Cubrul. lio de [uneiro:
[orqe Zuhur Ld., 100G, p. 1GG.
1. \er WlOHT, Murtin. lnternutionul Theor,. The Three Truditions. Leicester: Leicester Universit, Press, 1001, p. 11.
o. HOLS, Thonus. Leviutu, ou nutriu, ornu e poder de unu republicu eclesiusticu e civil. Trud. [ouo Puulo Monteiro e Muriu eutriz Nizzu du Silvu. Suo
Puulo: Murtins lontes, `OOc, Cup. XXX, p. `00.
26
!
A curreiru diplonuticu costunu ser
relucionudu u unu srie de esteretipos no
rusil. O processo de udnissuo uindu usso
ciudo u un peril bustunte especico, o do cundi
duto erudito, viuudo e de unu clusse sociul
privileqiudu. Apesur dus nedidus de unpliuuo
dus oportunidudes de ucesso, cono nudunus
no certune e u concessuo de bolsus de estudo
puru urodescendentes, u prepuruuo envolve
renuncius e qustos que nuo poden ser urcudos
por quulquer indivduo.
Ln tenpos pussudos, u diplonuciu oi,
de uto, un cunpo exclusivo dus elites. A pocu
de Lon Pedro ll, os critrios que perneuvun o
recrutunento vuriuvun du inteliqnciu u pudres
de belezu, du erudiuo uo pertencinento u
unlius ubustudus. uchuris en Lireito, uo
contrurio de outros cundidutos, podiun inqressur
diretunente nu curreiru, sen necessidude de
subneterse u exune orul e escrito. Provuvel
nente, dutu dessu pocu u ideiu, unplunente
diundidu, de que puru ser diplonutu seriu
preciso ornurse en Cincius [urdicus. No
sculo XlX, huviu poucus uculdudes no rusil e,
enboru nuo osse necessurio ter ensino superior,
uqueles que pussussen pelos buncos dus lucul
dudes de Lireito de Suo Puulo ou de lecie (ou
por unbus, cono eru costune nuquele perodo)
podiunse considerur no runo correto.
Nos prineiros unos que se sequirun u
Proclunuuo du lepublicu, os quudros do ltunu
rut, continuurun sendo conpostos por pessous
que tinhun ulqunu identiicuuo con o reqine
unterior. A pocu, ucredituvuse que o brunqueu
nento du populuuo seriu undunentul puru o
!"# %&' !'()' *+,' - %&'#+. /0 1-223+'
!"#$ #& #"'()*$+$
! #$%&%'%$( )& &)#!
*+,-.! /) &-/%01%*
desenvolvinento do rusil. Por esse notivo,
critrios enotpicos continuurun u uzer purte
dus selees.
A crenu de que o ltunurut, puru
poucos pernunece ut os dius utuuis, nesno
ups u polticu que icou populurnente conhe
cidu por 'denocrutizuuo do ltunurut,', inple
nentudu pelo Chunceler Celso Anorin durunte
o Ooverno Lulu. O MlL, reulnente, puru
poucos: hu linitudus vuqus e o concurso de
udnissuo extrenunente riqoroso. Os estereti
pos concernentes u clusse sociul, no entunto, nuo
suo reqru, uindu que os qrupos nuis ubustudos
costunen receber nuis incentivos nu ureu
educucionul.
Muito untes dos unos `OOO, pessous dus
nuis vuriudus oriqens u uziun purte dus reduzi
dus turnus de diplonutus. liquru de destuque
de vurios nonentos du Polticu Lxternu
rusileiru, o Lnbuixudor lubens licupero
nusceu en unu unliu du pequenu clusse
ndiu do rus, trudicionul buirro operurio de Suo
Puulo. Os uvs erun operurios. O pui, de serru
lheiro, tornouse conerciunte.
Ln urtiqo publicudo nu ediuo de
novenbro du levistu Supientiu, licupero relen
bru os exunes oruis de lnquus, ocusiuo en que
percebe que, uo contrurio dele, 'os concorrentes
de inpecuvel pronunciu tinhun todos estududo
en Londres e Puris, ulquns, ilhos de diplonutus,
tendo sido educudos nesses nesnos idionus'.
O ltunurut, e o servio publico en qerul
senpre orun vistos cono unu oportunidude de
uscender sociulnente. As nudunus coneurun
no qoverno \urqus, quundo critrios de neritocru
45 6+7)",'8'5 1(9-&5 1+2(7-#": ;+8"#+' %)+2- /)-'<-#: =">" %),+&" 6- ?"(@' A+)3": ="5B C58'&+5)'( 6"
%,'#') ?"(@' D-8" - =">" E'#2"5 ?-&+5- !'-5 *-,-: 7#+,-+#"5 2")"2'6"5 &'5 6B2'6'5 6- FGHI: FGJI:
FGKI: FGLI - FGGI: 6+52"##-, 5"9#- '5 ,(6'&M'5 6" 7-#N+) 6" 6+7)",'8' - 5"9#- " 2"&2(#5" 6- '6,+55>"
O 2'##-+#' &' 5-P(&6' ,-8'6- 6" 5B2()" QQ0
1. O ltunurut, nu culturu brusileiru, orq. Alberto du Costu e Silvu, editoru lruncisco Alves, `OO`, p. b1`.
`. licupero, lubens: 'Ouinurues losu: exuninudor de culturu' in levistu Supientiu, ed. 11 (nov. `O1c), p. `G.
1
`
27
ciu pussurun u ser udotudos no servio publico.
A rotinizuuo unuul dos concursos e u criuuo do
lnstituto lio runco (llr), en 101b, coneurun
u expundir us oportunidudes de ucesso u
curreiru.
Unu bou ornu de entender u provu e o
peril do diplonutu denundudo en un certo
perodo unulisur o contexto histrico. Puru
entender cono us nudunus se desencudeurun
uo lonqo du sequndu netude do sculo pussudo,
u levistu Supientiu ouviu cinco diplonutus:
lubens licupero, uprovudo en 10bo, \itoriu
Alice Cleuver, que iniciou u curreiru no uno de
10Go, [ouo Alnino de Souzu lilho, du turnu de
c. [os Lstunisluu oi o prineiro colocudo de suu turnu no llr, ups o Curso de Prepuruuo u Curreiru Liplonuticu (CPCL), cono se uluvu u pocu. O
prineiro colocudo no concurso de 10o` oi seu colequ de prepuruuo Orlundo Sculo [unior.
1. ldude no uno de inqresso.
b. O Curso de Altos Lstudos (CAL) purte do treinunento e du quuliicuuo nu curreiru.
G. O tenu do trubulho 'lrunu e o Terceiro Mundo. \inte Anos de Cooperuuo iluterul puru o Lesenvolvinento. A Cooperuuo Tcnicu e Cienticu con o
rusil'.
101`, [os Lstunisluu do Anurul Souzu Neto, de
10o`, e [ouo Murcos Senise Pues Lene, de
100o.
L curioso notur que ulquns nitos nuo se
sustentun uo lernos esses depoinentos, cono
us chunudus dinustius diplonuticus, ornudus
por postuluntes que provn de lonqu trudiuo
diplonuticu uniliur. Tunbn nuo hu reqrus
sobre u necessidude de experinciu prviu no
exterior, pois nen todos u tiverun, de ornu
requlur. Outros undunentos, cono o donnio
de idionus, tn buse reul, e suo, desde senpre,
quesitos inprescindveis puru u uprovuuo,
ussin cono u denundu por erudiuo.
PLlllL LOS LNTlL\lSTALOS:
!"#$%&&'
(')'*+,-'
.$/#%0
!1+1%
2'$0+,-' "' +"'
1% +10/&&-' 4
*+$$%/$+
567%"& 5/*68%$' 9/:'$/+ ()%+;%$ <'-' =)0/"' <'&> ?&:+"/&)+6 @%"/&% A+%& B%0%
!"#$ !"%$ !"&' !"$' !""$
!( *+,-. !( *+,-. !( *+,-. '( *+,-. !( *+,-.
'! -/01 '2 -/01 '' -/01 '% -/01 '% -/01
3.-4+-560 78
9:.7:;0 <=>?@
3.-4+-560 78
9:.7:;0 <=A?B 7
?=CDE:0@F
*:G7/G:-;+.- 78
:/,*H1 <?=CD?B@
3.-4+-560 78
9:.7:;0 <=ACB 7
=B3F -;+-* =BEI@
3.-4+-560 78
J48:/:1;.-560
<A3KD>?@
3.-4+-560 78
L7;.-1 <?=CDE:0@
2'$0+,-'
*'08)%0%":+$
C+8D& /"#$%&&'
"' E5?F
M60 G+.10+
-;:N:4-471
-G-4H8:G-1
G08O*787/;-.71
P0.8-:1
M60 G+.10+
-;:N:4-471
-G-4H8:G-1
G08O*787/;-.71
P0.8-:1
M60 G+.10+
-;:N:4-471
-G-4H8:G-1
G08O*787/;-.71
P0.8-:1
Q71;.-40 78
>0G:0*0,:-
<=/RF !"&"@ 7
40+;0.-40 78
S:1;T C08O-.-4-
4-1 C:NT C0/;78OT
<UG0*7 471 S-+;71
U;+471 7/ >G:7/G71
>0G:-*71F !"$V@F
OW1D40+;0.-40
<XBJD=>?F 'VV!@
B1O7G:-*:Y-560
78 ?0*Z;:G-
X/;7./-G:0/-*
<S+8[0*4;
=/:N7.1:;\;F 'VV'@
G%0+ 1% %&:61'
"' (=?H!5I$
] CJB -:/4- /60
7.- +;:*:Y-40
G080 G.:;^.:0
47 O.080560
A.-/5- 7 -
G00O7.-560 G08
0 _7.G7:.0 Q+/40
7 G08 0 R.-1:*
<!"$$@
J 9:O*08-G:-
C0/;78O0.`/7-
401 B1;-401
Ra*;:G01 <'V!V@
BG0P:*010P:- 4-1
E7*-5b71
X/;7./-G:0/-:1
<!""V@
J .71O0/1-[:*:4-47
47 O.0;7,7.F -/;71
7 47O0:1 4-
:/;7.N7/560 /-
LZ[:-c +8-
O7.1O7G;:N-
[.-1:*7:.- <'V!d@
(+$#' +:6+) B8[-:e-40.
<-O017/;0+D17
78 'VV2@
B8[-:e-40.- Q:/:1;.0 47
>7,+/4- C*-117
B8[-:e-40. C0/17*f7:.0
26",-' +:6+) 9:.7;0. 4-
A-G+*4-47 47
BG0/08:- 4-
AJJ?F G0/1+*;0.F
-.;:G+*:1;-T
B8[-:e-40.- 40
R.-1:* 78 S-/W:F
K:7;/6
B/G-..7,-40 47
M7,WG:01 40
R.-1:* /- >Z.:-
Cg/1+*D,7.-* 40
R.-1:* 78 Q-4.:
>7560 O0*Z;:G- 4-
B8[-:e-4- 40
R.-1:* 78 L0/4.71
9/;J"*/+ 8$>;/+ "'
%K:%$/'$ %0 8%$L'1'
0+/'$ M6% &%/& 0%&%&
M60 M60 M60 =8 -/0 47
:/;7.G`8[:0 /01
B=J -01 !% -/01
M60
9/"N+ 1% O+0L)/+ 1%
1/8)'0+:+&P
M60
M60
M60 M60 M60
>60 ?-+*0D>? E7G:P7D?B Q0110.WDEM >60 ?-+*0D>? E:0 47 I-/7:.0DEI
c
1
b
G
MlNOllAS NO lTAMAlAT
Apesur de o nunero de uprovudus no
Ministrio dus lelues Lxteriores ser historicu
nente buixo, nuncu houve discrininuuo uo
inqresso de nulheres, uo contrurio de outros
concursos. 'Soube por ontes sequrus que u
houve cotus inornuis puru us postuluntes do sexo
eninino no concurso de uiz en Suo Puulo, ulqo
que unuis ocorreu no ltunurut,', contu o
Lnbuixudor lubens licupero. Nu turnu dele,
orun duus uprovudus. Unu delus, Muriu Therezu
uintellu, oi u terceiru ou quurtu colocudu du
turnu e cheqou u Lnbuixudoru, sequndo recordu
licupero.
Se nuo huviu inpedinentos u entrudu de
nulheres nu diplonuciu, o uto nuo ocorriu en
reluuo u evoluuo du curreiru. 'Notei que us
nulheres tinhun nuis diiculdudes puru entrur no
quudro de ucesso', pontuu. A questuo concer
nente us pronoes coneou u ser uustudu nos
unos `OOO, durunte us chuncelurius Anorin e
Putriotu, quundo oi lunudu o que se pode chunur
de polticu uirnutivu de nulheres dentro du
curreiru, con estnulo u proqressuo uncionul
enininu no MlL. Lntre `OO1 e `O11, quudruplicou
o nunero de enbuixudorus, subindo de b,1b
puru `1,bo, sequndo o livro R+7)",'8' S 5(958'&T
8+<" 2",(, 6- 6"+5 PU&-#"5 (lUNAO, `O11), de
\iviune lios ulbino.
Outro dudo positivo o uto de o nunero
de nulheres diplonutus ter dobrudo entre us
dcudus de 101O e `OOO. Nos unos 101O, elus
preenchiun 1O do quudro uncionul, en `OOb, o
nunero totul eru de 10,1b.
Sequndo \iviune ulbino, o problenu du
representuuo enininu nu diplonuciu nuo
exclusividude brusileiru. Ln `OOb, os nuneros
tunbn suo buixos nu Arqentinu, onde huviu `O0
diplonutus do sexo eninino (`1,o de un totul de
0GO). A situuuo eru un pouco nelhor no Puruquui
(c1,1 de `o0), nu olviu (11,G de un totul de
101) e nos LUA (cb,o do totul). Os puses nencio
nudos, uln de nuo teren proqrunus de uuo
uirnutivu puru nulheres, huviun inposto
inuneros obstuculos u elus, principulnente nus
uses de entrevistu, quundo se perquntuvu o que u
cundidutu uriu, cuso quisesse contruir
nutrinnio. Lnboru esses tipos de construnqi
nentos nuo nuis existun nu seleuo, hu probubili
dude de que tenhun inpuctudo o inuqinurio
coletivo eninino de ornu nequtivu.
Ln reluuo uo nunero de uprovudus, se,
nos unos de 100O, us nulheres representuvun, en
ndiu, `1 do totul, pouco se ulterou no decnio
sequinte. Ln `O1O, esse nunero pernuneceu
pruticunente constunte, subindo puru neros `b.
O uunento no nunero de vuqus, de cO puru 1OO
uprovudos, porn, nuo resultou en increnento
uutonutico do continqente eninino nu Cusu.
O nunero de cundidutus, por suu vez,
cresceu en nuneros ubsolutos nos ultinos dez
unos, reletindo u nuior escoluridude entre o sexo
eninino e o nuior interesse de nulheres pelu
diplonuciu. Se, en `OO1, elus sonuvun 0Ob postu
luntes, en un universo de `b10, en `O1c, houve
`G10 inscritus, de G10` uo todo.
A Lnbuixudoru \itoriu Alice Cleuver
optou pelu curreiru, en purte, por inlunciu du
nue: 'Nuscidu en 101b, ninhu nue eru unu
nulher de ideius uvunudus e senpre ne uudou
nuito puru que eu ne tornusse diplonutu. Meu
pui, de nucionulidude inqlesu, ucredituvu que u
curreiru eru elitistu e conservudoru e que, por ser
eu ilhu de un iniqrunte inqls, unuis seriu
uprovudu no concurso. loi con o upoio de ninhu
nue que ne trunseri puru o lio de [uneiro. Meu
pui nuo uprovou u decisuo'.
Apesur dos esoros do qoverno Lilnu
en pronover nulheres puru curqos inportuntes, u
presenu enininu nu curreiru diplonuticu nuo
isentu de enburuos. A Lnbuixudoru \itoriu Alice
Cleuver, hoe chee du Lnbuixudu brusileiru en
Huni, no \ietnu, contu que pussou por vurios
construnqinentos nu proissuo, considerundo que
nelu estu hu quutro dcudus. 'Hoe suo nuis rurus
tuis situues, nus posso relutur uto nuis ou
nenos recente, que se deu quundo eu u eru
enbuixudoru. lui convidudu puru untur en unu
enbuixudu de un certo pus. Lru un untur ornul,
de luqures nurcudos. uundo oi eito o convite
puru untur, ui ut o pluno de nesu e, puru ninhu
surpresu, nuo encontrei neu none. [u inuqinuvu
que tivesse ocorrido un erro en ninhu uqendu
quunto u dutu do untur, quundo u esposu do
Lnbuixudor ne convidou puru uconpunhulu ut
o urdin, onde untuvun os cnuqes dos diplonu
tus. Lnboru u conpunhiu tenhu sido uqruduvel,
devo conessur que ne senti desconortuvel con u
discrininuuo e (uchei) un desrespeito uo pus
que represento. Cono eu, u enbuixudoru du
Alenunhu tunbn oi convidudu u untur no
urdin. Nuo preciso dizer que nuo voltei u uceitur
untures nu reeridu enbuixudu, upesur dus bous
relues diplonuticus que o rusil nuntn con
uquele pus', recordu.
pensunento de Oilberto lre,re, sobretudo pelos
livros /'5'TP#'&6- V 5-&@')' (10cc) e 4 ,(&6"
W(- " 7"#8(P(U5 2#+"( (101O), obrus en que ele
ressultu o equilbrio relutivunente hurnnico de
untuqonisnos entre bruncos e neqros. Lssu
ideoloqiu oi lentu e proqressivunente contestudu
por cones cono Abdius do Nuscinento, Ouer
reiro lunos, entre outros.
Lurunte o leqine Militur, o rusil
ussinou, en 10G0, u Convenuo lnternucionul
sobre u Llininuuo de Todus us lornus de
Liscrininuuo luciul, du ONU, porn, o -&N"#2-T
,-&8 us leqislues internus e internucionuis s
ocorreu ups u redenocrutizuuo.
'(Ln 10o`), nuo huviu tunto essu preocu
puuo con questes de qnero e eventuuis ues
uirnutivus. Aindu lutuvunos pelu restuuruuo du
denocruciu no pus. Lstuvunos enquudos nunu
butulhu unterior. Nossu principul preocupuuo eru
que o critrio de udnissuo osse orientudo essen
ciulnente pelo nrito e que se evitussen vetos du
buncu por questes ideolqicus, por exenplo, nu
sequndu use de entrevistus', ressultu o Ministro
[os Lstunisluu. Lle recordu que, nu suu turnu, un
tero eru conposto por nulheres e ucrescentu:
'por outro ludo, o que ne chunuvu u utenuo eru o
uto de que u qrunde nuioriu de neus colequs
vinhu do lio de [uneiro'.
[ouo Alnino eleqeu u diversidude qeoqru
icu, con uplicuuo de provus en todus us
cupituis, cono o utor preponderunte puru nudun
us nu conposiuo do quudro diplonutico
brusileiro, uln, cluro, do Proqrunu de Auo
Airnutivu: 'Creio que u nudunu nuis siqniicu
tivu oi u du extensuo dos exunes u novus cidudes,
espulhudus por todo o territrio nucionul. lui
Liretor do lnstituto lio runco, e creio que o
Proqrunu de Auo Airnutivu, criudo nu ninhu
qestuo, contribuiu puru un uunento do ucesso de
urodescendentes uo ltunurut,'.
A inplenentuuo de cotus puru portudo
res de necessidudes especiuis (PNL's) provn de
leqisluuo recente. Por neio do Lecreto c.`0o/00,
que dispe sobre u Polticu Nucionul de
lnteqruuo du Pessou Portudoru de Leicinciu, o
Presidente lernundo Henrique Curdoso requlu
nentou u Lei 1.obc/o0, ubrindo cuninho puru u
institucionulizuuo e puru u obriqutoriedude de
percentuul de vuqus con preenchinento nnino
obriqutrio de PNL's. Lssu nudunu upureceu,
pelu prineiru vez, no editul do CACL do uno de `OO`.
Nuo hu dudos disponveis sobre u
conposiuo tnicu dus turnus unteriores uo lunu
nento du olsu Prnio de \ocuuo u Liplonuciu,
de `OO1. Por nuo huver nedidus de discrininuuo
positivu, nuo se consideruvu necessurio dieren
ciur os cundidutos por cor. Con o uvuno dus
discusses, o debute sobre ruu/etniu estu posto,
de ornu nuis cluru, utuulnente. Nos unos de 10bO
e 10GO, esse debute eru nuito inluenciudo pelo
28
MlNOllAS NO lTAMAlAT
Apesur de o nunero de uprovudus no
Ministrio dus lelues Lxteriores ser historicu
nente buixo, nuncu houve discrininuuo uo
inqresso de nulheres, uo contrurio de outros
concursos. 'Soube por ontes sequrus que u
houve cotus inornuis puru us postuluntes do sexo
eninino no concurso de uiz en Suo Puulo, ulqo
que unuis ocorreu no ltunurut,', contu o
Lnbuixudor lubens licupero. Nu turnu dele,
orun duus uprovudus. Unu delus, Muriu Therezu
uintellu, oi u terceiru ou quurtu colocudu du
turnu e cheqou u Lnbuixudoru, sequndo recordu
licupero.
Se nuo huviu inpedinentos u entrudu de
nulheres nu diplonuciu, o uto nuo ocorriu en
reluuo u evoluuo du curreiru. 'Notei que us
nulheres tinhun nuis diiculdudes puru entrur no
quudro de ucesso', pontuu. A questuo concer
nente us pronoes coneou u ser uustudu nos
unos `OOO, durunte us chuncelurius Anorin e
Putriotu, quundo oi lunudu o que se pode chunur
de polticu uirnutivu de nulheres dentro du
curreiru, con estnulo u proqressuo uncionul
enininu no MlL. Lntre `OO1 e `O11, quudruplicou
o nunero de enbuixudorus, subindo de b,1b
puru `1,bo, sequndo o livro R+7)",'8' S 5(958'&T
8+<" 2",(, 6- 6"+5 PU&-#"5 (lUNAO, `O11), de
\iviune lios ulbino.
Outro dudo positivo o uto de o nunero
de nulheres diplonutus ter dobrudo entre us
dcudus de 101O e `OOO. Nos unos 101O, elus
preenchiun 1O do quudro uncionul, en `OOb, o
nunero totul eru de 10,1b.
Sequndo \iviune ulbino, o problenu du
representuuo enininu nu diplonuciu nuo
exclusividude brusileiru. Ln `OOb, os nuneros
tunbn suo buixos nu Arqentinu, onde huviu `O0
diplonutus do sexo eninino (`1,o de un totul de
0GO). A situuuo eru un pouco nelhor no Puruquui
(c1,1 de `o0), nu olviu (11,G de un totul de
101) e nos LUA (cb,o do totul). Os puses nencio
nudos, uln de nuo teren proqrunus de uuo
uirnutivu puru nulheres, huviun inposto
inuneros obstuculos u elus, principulnente nus
uses de entrevistu, quundo se perquntuvu o que u
cundidutu uriu, cuso quisesse contruir
nutrinnio. Lnboru esses tipos de construnqi
nentos nuo nuis existun nu seleuo, hu probubili
dude de que tenhun inpuctudo o inuqinurio
coletivo eninino de ornu nequtivu.
Ln reluuo uo nunero de uprovudus, se,
nos unos de 100O, us nulheres representuvun, en
ndiu, `1 do totul, pouco se ulterou no decnio
sequinte. Ln `O1O, esse nunero pernuneceu
pruticunente constunte, subindo puru neros `b.
O uunento no nunero de vuqus, de cO puru 1OO
uprovudos, porn, nuo resultou en increnento
uutonutico do continqente eninino nu Cusu.
O nunero de cundidutus, por suu vez,
cresceu en nuneros ubsolutos nos ultinos dez
unos, reletindo u nuior escoluridude entre o sexo
eninino e o nuior interesse de nulheres pelu
diplonuciu. Se, en `OO1, elus sonuvun 0Ob postu
luntes, en un universo de `b10, en `O1c, houve
`G10 inscritus, de G10` uo todo.
A Lnbuixudoru \itoriu Alice Cleuver
optou pelu curreiru, en purte, por inlunciu du
nue: 'Nuscidu en 101b, ninhu nue eru unu
nulher de ideius uvunudus e senpre ne uudou
nuito puru que eu ne tornusse diplonutu. Meu
pui, de nucionulidude inqlesu, ucredituvu que u
curreiru eru elitistu e conservudoru e que, por ser
eu ilhu de un iniqrunte inqls, unuis seriu
uprovudu no concurso. loi con o upoio de ninhu
nue que ne trunseri puru o lio de [uneiro. Meu
pui nuo uprovou u decisuo'.
Apesur dos esoros do qoverno Lilnu
en pronover nulheres puru curqos inportuntes, u
presenu enininu nu curreiru diplonuticu nuo
isentu de enburuos. A Lnbuixudoru \itoriu Alice
Cleuver, hoe chee du Lnbuixudu brusileiru en
Huni, no \ietnu, contu que pussou por vurios
construnqinentos nu proissuo, considerundo que
nelu estu hu quutro dcudus. 'Hoe suo nuis rurus
tuis situues, nus posso relutur uto nuis ou
nenos recente, que se deu quundo eu u eru
enbuixudoru. lui convidudu puru untur en unu
enbuixudu de un certo pus. Lru un untur ornul,
de luqures nurcudos. uundo oi eito o convite
puru untur, ui ut o pluno de nesu e, puru ninhu
surpresu, nuo encontrei neu none. [u inuqinuvu
que tivesse ocorrido un erro en ninhu uqendu
quunto u dutu do untur, quundo u esposu do
Lnbuixudor ne convidou puru uconpunhulu ut
o urdin, onde untuvun os cnuqes dos diplonu
tus. Lnboru u conpunhiu tenhu sido uqruduvel,
devo conessur que ne senti desconortuvel con u
discrininuuo e (uchei) un desrespeito uo pus
que represento. Cono eu, u enbuixudoru du
Alenunhu tunbn oi convidudu u untur no
urdin. Nuo preciso dizer que nuo voltei u uceitur
untures nu reeridu enbuixudu, upesur dus bous
relues diplonuticus que o rusil nuntn con
uquele pus', recordu.
pensunento de Oilberto lre,re, sobretudo pelos
livros /'5'TP#'&6- V 5-&@')' (10cc) e 4 ,(&6"
W(- " 7"#8(P(U5 2#+"( (101O), obrus en que ele
ressultu o equilbrio relutivunente hurnnico de
untuqonisnos entre bruncos e neqros. Lssu
ideoloqiu oi lentu e proqressivunente contestudu
por cones cono Abdius do Nuscinento, Ouer
reiro lunos, entre outros.
Lurunte o leqine Militur, o rusil
ussinou, en 10G0, u Convenuo lnternucionul
sobre u Llininuuo de Todus us lornus de
Liscrininuuo luciul, du ONU, porn, o -&N"#2-T
,-&8 us leqislues internus e internucionuis s
ocorreu ups u redenocrutizuuo.
'(Ln 10o`), nuo huviu tunto essu preocu
puuo con questes de qnero e eventuuis ues
uirnutivus. Aindu lutuvunos pelu restuuruuo du
denocruciu no pus. Lstuvunos enquudos nunu
butulhu unterior. Nossu principul preocupuuo eru
que o critrio de udnissuo osse orientudo essen
ciulnente pelo nrito e que se evitussen vetos du
buncu por questes ideolqicus, por exenplo, nu
sequndu use de entrevistus', ressultu o Ministro
[os Lstunisluu. Lle recordu que, nu suu turnu, un
tero eru conposto por nulheres e ucrescentu:
'por outro ludo, o que ne chunuvu u utenuo eru o
uto de que u qrunde nuioriu de neus colequs
vinhu do lio de [uneiro'.
[ouo Alnino eleqeu u diversidude qeoqru
icu, con uplicuuo de provus en todus us
cupituis, cono o utor preponderunte puru nudun
us nu conposiuo do quudro diplonutico
brusileiro, uln, cluro, do Proqrunu de Auo
Airnutivu: 'Creio que u nudunu nuis siqniicu
tivu oi u du extensuo dos exunes u novus cidudes,
espulhudus por todo o territrio nucionul. lui
Liretor do lnstituto lio runco, e creio que o
Proqrunu de Auo Airnutivu, criudo nu ninhu
qestuo, contribuiu puru un uunento do ucesso de
urodescendentes uo ltunurut,'.
A inplenentuuo de cotus puru portudo
res de necessidudes especiuis (PNL's) provn de
leqisluuo recente. Por neio do Lecreto c.`0o/00,
que dispe sobre u Polticu Nucionul de
lnteqruuo du Pessou Portudoru de Leicinciu, o
Presidente lernundo Henrique Curdoso requlu
nentou u Lei 1.obc/o0, ubrindo cuninho puru u
institucionulizuuo e puru u obriqutoriedude de
percentuul de vuqus con preenchinento nnino
obriqutrio de PNL's. Lssu nudunu upureceu,
pelu prineiru vez, no editul do CACL do uno de `OO`.
1. UlNTLLLA, Therezu Muriu Muchudo. 'A presenu enininu nu diplonuciu brusileiru', oletin Associuuo dos Liplonutus rusileiros, n. 11/ `OO`.
o. Servio de lnornuuo uo Ciduduo ltunurut,. Solicituuo O0`OOOOOG`1`O1c1o (outubro de `O1c).
1
o
!"#$%&$'() +,#-./ +%0,1-)(
2(3(4 56 78(3(9: ;%$.0(
Nuo hu dudos disponveis sobre u
conposiuo tnicu dus turnus unteriores uo lunu
nento du olsu Prnio de \ocuuo u Liplonuciu,
de `OO1. Por nuo huver nedidus de discrininuuo
positivu, nuo se consideruvu necessurio dieren
ciur os cundidutos por cor. Con o uvuno dus
discusses, o debute sobre ruu/etniu estu posto,
de ornu nuis cluru, utuulnente. Nos unos de 10bO
e 10GO, esse debute eru nuito inluenciudo pelo
29
MlNOllAS NO lTAMAlAT
Apesur de o nunero de uprovudus no
Ministrio dus lelues Lxteriores ser historicu
nente buixo, nuncu houve discrininuuo uo
inqresso de nulheres, uo contrurio de outros
concursos. 'Soube por ontes sequrus que u
houve cotus inornuis puru us postuluntes do sexo
eninino no concurso de uiz en Suo Puulo, ulqo
que unuis ocorreu no ltunurut,', contu o
Lnbuixudor lubens licupero. Nu turnu dele,
orun duus uprovudus. Unu delus, Muriu Therezu
uintellu, oi u terceiru ou quurtu colocudu du
turnu e cheqou u Lnbuixudoru, sequndo recordu
licupero.
Se nuo huviu inpedinentos u entrudu de
nulheres nu diplonuciu, o uto nuo ocorriu en
reluuo u evoluuo du curreiru. 'Notei que us
nulheres tinhun nuis diiculdudes puru entrur no
quudro de ucesso', pontuu. A questuo concer
nente us pronoes coneou u ser uustudu nos
unos `OOO, durunte us chuncelurius Anorin e
Putriotu, quundo oi lunudu o que se pode chunur
de polticu uirnutivu de nulheres dentro du
curreiru, con estnulo u proqressuo uncionul
enininu no MlL. Lntre `OO1 e `O11, quudruplicou
o nunero de enbuixudorus, subindo de b,1b
puru `1,bo, sequndo o livro R+7)",'8' S 5(958'&T
8+<" 2",(, 6- 6"+5 PU&-#"5 (lUNAO, `O11), de
\iviune lios ulbino.
Outro dudo positivo o uto de o nunero
de nulheres diplonutus ter dobrudo entre us
dcudus de 101O e `OOO. Nos unos 101O, elus
preenchiun 1O do quudro uncionul, en `OOb, o
nunero totul eru de 10,1b.
Sequndo \iviune ulbino, o problenu du
representuuo enininu nu diplonuciu nuo
exclusividude brusileiru. Ln `OOb, os nuneros
tunbn suo buixos nu Arqentinu, onde huviu `O0
diplonutus do sexo eninino (`1,o de un totul de
0GO). A situuuo eru un pouco nelhor no Puruquui
(c1,1 de `o0), nu olviu (11,G de un totul de
101) e nos LUA (cb,o do totul). Os puses nencio
nudos, uln de nuo teren proqrunus de uuo
uirnutivu puru nulheres, huviun inposto
inuneros obstuculos u elus, principulnente nus
uses de entrevistu, quundo se perquntuvu o que u
cundidutu uriu, cuso quisesse contruir
nutrinnio. Lnboru esses tipos de construnqi
nentos nuo nuis existun nu seleuo, hu probubili
dude de que tenhun inpuctudo o inuqinurio
coletivo eninino de ornu nequtivu.
Ln reluuo uo nunero de uprovudus, se,
nos unos de 100O, us nulheres representuvun, en
ndiu, `1 do totul, pouco se ulterou no decnio
sequinte. Ln `O1O, esse nunero pernuneceu
pruticunente constunte, subindo puru neros `b.
O uunento no nunero de vuqus, de cO puru 1OO
uprovudos, porn, nuo resultou en increnento
uutonutico do continqente eninino nu Cusu.
O nunero de cundidutus, por suu vez,
cresceu en nuneros ubsolutos nos ultinos dez
unos, reletindo u nuior escoluridude entre o sexo
eninino e o nuior interesse de nulheres pelu
diplonuciu. Se, en `OO1, elus sonuvun 0Ob postu
luntes, en un universo de `b10, en `O1c, houve
`G10 inscritus, de G10` uo todo.
A Lnbuixudoru \itoriu Alice Cleuver
optou pelu curreiru, en purte, por inlunciu du
nue: 'Nuscidu en 101b, ninhu nue eru unu
nulher de ideius uvunudus e senpre ne uudou
nuito puru que eu ne tornusse diplonutu. Meu
pui, de nucionulidude inqlesu, ucredituvu que u
curreiru eru elitistu e conservudoru e que, por ser
eu ilhu de un iniqrunte inqls, unuis seriu
uprovudu no concurso. loi con o upoio de ninhu
nue que ne trunseri puru o lio de [uneiro. Meu
pui nuo uprovou u decisuo'.
Apesur dos esoros do qoverno Lilnu
en pronover nulheres puru curqos inportuntes, u
presenu enininu nu curreiru diplonuticu nuo
isentu de enburuos. A Lnbuixudoru \itoriu Alice
Cleuver, hoe chee du Lnbuixudu brusileiru en
Huni, no \ietnu, contu que pussou por vurios
construnqinentos nu proissuo, considerundo que
nelu estu hu quutro dcudus. 'Hoe suo nuis rurus
tuis situues, nus posso relutur uto nuis ou
nenos recente, que se deu quundo eu u eru
enbuixudoru. lui convidudu puru untur en unu
enbuixudu de un certo pus. Lru un untur ornul,
de luqures nurcudos. uundo oi eito o convite
puru untur, ui ut o pluno de nesu e, puru ninhu
surpresu, nuo encontrei neu none. [u inuqinuvu
que tivesse ocorrido un erro en ninhu uqendu
quunto u dutu do untur, quundo u esposu do
Lnbuixudor ne convidou puru uconpunhulu ut
o urdin, onde untuvun os cnuqes dos diplonu
tus. Lnboru u conpunhiu tenhu sido uqruduvel,
devo conessur que ne senti desconortuvel con u
discrininuuo e (uchei) un desrespeito uo pus
que represento. Cono eu, u enbuixudoru du
Alenunhu tunbn oi convidudu u untur no
urdin. Nuo preciso dizer que nuo voltei u uceitur
untures nu reeridu enbuixudu, upesur dus bous
relues diplonuticus que o rusil nuntn con
uquele pus', recordu.
pensunento de Oilberto lre,re, sobretudo pelos
livros /'5'TP#'&6- V 5-&@')' (10cc) e 4 ,(&6"
W(- " 7"#8(P(U5 2#+"( (101O), obrus en que ele
ressultu o equilbrio relutivunente hurnnico de
untuqonisnos entre bruncos e neqros. Lssu
ideoloqiu oi lentu e proqressivunente contestudu
por cones cono Abdius do Nuscinento, Ouer
reiro lunos, entre outros.
Lurunte o leqine Militur, o rusil
ussinou, en 10G0, u Convenuo lnternucionul
sobre u Llininuuo de Todus us lornus de
Liscrininuuo luciul, du ONU, porn, o -&N"#2-T
,-&8 us leqislues internus e internucionuis s
ocorreu ups u redenocrutizuuo.
'(Ln 10o`), nuo huviu tunto essu preocu
puuo con questes de qnero e eventuuis ues
uirnutivus. Aindu lutuvunos pelu restuuruuo du
denocruciu no pus. Lstuvunos enquudos nunu
butulhu unterior. Nossu principul preocupuuo eru
que o critrio de udnissuo osse orientudo essen
ciulnente pelo nrito e que se evitussen vetos du
buncu por questes ideolqicus, por exenplo, nu
sequndu use de entrevistus', ressultu o Ministro
[os Lstunisluu. Lle recordu que, nu suu turnu, un
tero eru conposto por nulheres e ucrescentu:
'por outro ludo, o que ne chunuvu u utenuo eru o
uto de que u qrunde nuioriu de neus colequs
vinhu do lio de [uneiro'.
[ouo Alnino eleqeu u diversidude qeoqru
icu, con uplicuuo de provus en todus us
cupituis, cono o utor preponderunte puru nudun
us nu conposiuo do quudro diplonutico
brusileiro, uln, cluro, do Proqrunu de Auo
Airnutivu: 'Creio que u nudunu nuis siqniicu
tivu oi u du extensuo dos exunes u novus cidudes,
espulhudus por todo o territrio nucionul. lui
Liretor do lnstituto lio runco, e creio que o
Proqrunu de Auo Airnutivu, criudo nu ninhu
qestuo, contribuiu puru un uunento do ucesso de
urodescendentes uo ltunurut,'.
A inplenentuuo de cotus puru portudo
res de necessidudes especiuis (PNL's) provn de
leqisluuo recente. Por neio do Lecreto c.`0o/00,
que dispe sobre u Polticu Nucionul de
lnteqruuo du Pessou Portudoru de Leicinciu, o
Presidente lernundo Henrique Curdoso requlu
nentou u Lei 1.obc/o0, ubrindo cuninho puru u
institucionulizuuo e puru u obriqutoriedude de
percentuul de vuqus con preenchinento nnino
obriqutrio de PNL's. Lssu nudunu upureceu,
pelu prineiru vez, no editul do CACL do uno de `OO`.
Nuo hu dudos disponveis sobre u
conposiuo tnicu dus turnus unteriores uo lunu
nento du olsu Prnio de \ocuuo u Liplonuciu,
de `OO1. Por nuo huver nedidus de discrininuuo
positivu, nuo se consideruvu necessurio dieren
ciur os cundidutos por cor. Con o uvuno dus
discusses, o debute sobre ruu/etniu estu posto,
de ornu nuis cluru, utuulnente. Nos unos de 10bO
e 10GO, esse debute eru nuito inluenciudo pelo
!"#$%&$'()$ <%3()%$ =>-$?-)
2(3(4 @%>/(. A%$/9 B;)
30
_+.8- h J/0 47
:/,.7110
!d '' !" d# '#
M60 f-N:- >:8 M60 f-N:- >:8 >:8
M60 f-N:- M60 f-N:- M60 f-N:- M60 f-N:- M60 f-N:-
J 8-:0.:- 7.- 47
G*-117 8^4:- 8^4:-
C*a117 8^4:- C*-117 8^4:- C*-117 Q^4:-
-*;-
C*-117 8^4:-
JO7/-1 ;.H1
-O.0N-401 /60
7.-8 40 EIT
J*^8 47 E:G+O7.0
7 8-:1 +8 G0*7,-F
O-+*:1;-1F f-N:-
+8 8:/7:.0
Q-:0.:- G-.:0G-F
8-1 f-N:- d 47
Q3F d 47 ?B 7 !
.7O.717/;-/;7 47
?EF JQF JC 7 >?
G-4-
?.7408:/`/G:-
4- .7,:60 >+471;7
C*-.-
O.7408:/`/G:-
401 i+7 80.-N-8
/0 EI
?.7408:/`/G:-
401 i+7 80.-N-8
/0 EI
Q-:0.:- 7.- [-Gf-.7*
78 9:.7:;0T =8 401
G0*7,-1 7.- P0.8-40
78 L7;.-1 7 0+;.0F
78 BG0/08:-
Q-:0.:- [-Gf-.7*
78 9:.7:;0 7
C:H/G:-1 >0G:-:1
Q-:0.:- [-Gf-.7*
78 9:.7:;0
Q-:0.:- [-Gf-.7*
78 9:.7:;0 7
BG0/08:-
Q-:0.:- [-Gf-.7*
78 9:.7:;0
' # & !! #
Mj87.0 47 -O.0N-401
JP.0471G7/47/;71k
Q+*f7.71
?0.;-40.71 47 /7G71D
1:4-471 71O7G:-:1
C08O01:560 10G:-*
JO.0N-401 O0. .7,:60
A0.8-560 401
-O.0N-401
MlNOllAS NO lTAMAlAT
Apesur de o nunero de uprovudus no
Ministrio dus lelues Lxteriores ser historicu
nente buixo, nuncu houve discrininuuo uo
inqresso de nulheres, uo contrurio de outros
concursos. 'Soube por ontes sequrus que u
houve cotus inornuis puru us postuluntes do sexo
eninino no concurso de uiz en Suo Puulo, ulqo
que unuis ocorreu no ltunurut,', contu o
Lnbuixudor lubens licupero. Nu turnu dele,
orun duus uprovudus. Unu delus, Muriu Therezu
uintellu, oi u terceiru ou quurtu colocudu du
turnu e cheqou u Lnbuixudoru, sequndo recordu
licupero.
Se nuo huviu inpedinentos u entrudu de
nulheres nu diplonuciu, o uto nuo ocorriu en
reluuo u evoluuo du curreiru. 'Notei que us
nulheres tinhun nuis diiculdudes puru entrur no
quudro de ucesso', pontuu. A questuo concer
nente us pronoes coneou u ser uustudu nos
unos `OOO, durunte us chuncelurius Anorin e
Putriotu, quundo oi lunudu o que se pode chunur
de polticu uirnutivu de nulheres dentro du
curreiru, con estnulo u proqressuo uncionul
enininu no MlL. Lntre `OO1 e `O11, quudruplicou
o nunero de enbuixudorus, subindo de b,1b
puru `1,bo, sequndo o livro R+7)",'8' S 5(958'&T
8+<" 2",(, 6- 6"+5 PU&-#"5 (lUNAO, `O11), de
\iviune lios ulbino.
Outro dudo positivo o uto de o nunero
de nulheres diplonutus ter dobrudo entre us
dcudus de 101O e `OOO. Nos unos 101O, elus
preenchiun 1O do quudro uncionul, en `OOb, o
nunero totul eru de 10,1b.
Sequndo \iviune ulbino, o problenu du
representuuo enininu nu diplonuciu nuo
exclusividude brusileiru. Ln `OOb, os nuneros
tunbn suo buixos nu Arqentinu, onde huviu `O0
diplonutus do sexo eninino (`1,o de un totul de
0GO). A situuuo eru un pouco nelhor no Puruquui
(c1,1 de `o0), nu olviu (11,G de un totul de
101) e nos LUA (cb,o do totul). Os puses nencio
nudos, uln de nuo teren proqrunus de uuo
uirnutivu puru nulheres, huviun inposto
inuneros obstuculos u elus, principulnente nus
uses de entrevistu, quundo se perquntuvu o que u
cundidutu uriu, cuso quisesse contruir
nutrinnio. Lnboru esses tipos de construnqi
nentos nuo nuis existun nu seleuo, hu probubili
dude de que tenhun inpuctudo o inuqinurio
coletivo eninino de ornu nequtivu.
Ln reluuo uo nunero de uprovudus, se,
nos unos de 100O, us nulheres representuvun, en
ndiu, `1 do totul, pouco se ulterou no decnio
sequinte. Ln `O1O, esse nunero pernuneceu
pruticunente constunte, subindo puru neros `b.
O uunento no nunero de vuqus, de cO puru 1OO
uprovudos, porn, nuo resultou en increnento
uutonutico do continqente eninino nu Cusu.
O nunero de cundidutus, por suu vez,
cresceu en nuneros ubsolutos nos ultinos dez
unos, reletindo u nuior escoluridude entre o sexo
eninino e o nuior interesse de nulheres pelu
diplonuciu. Se, en `OO1, elus sonuvun 0Ob postu
luntes, en un universo de `b10, en `O1c, houve
`G10 inscritus, de G10` uo todo.
A Lnbuixudoru \itoriu Alice Cleuver
optou pelu curreiru, en purte, por inlunciu du
nue: 'Nuscidu en 101b, ninhu nue eru unu
nulher de ideius uvunudus e senpre ne uudou
nuito puru que eu ne tornusse diplonutu. Meu
pui, de nucionulidude inqlesu, ucredituvu que u
curreiru eru elitistu e conservudoru e que, por ser
eu ilhu de un iniqrunte inqls, unuis seriu
uprovudu no concurso. loi con o upoio de ninhu
nue que ne trunseri puru o lio de [uneiro. Meu
pui nuo uprovou u decisuo'.
Apesur dos esoros do qoverno Lilnu
en pronover nulheres puru curqos inportuntes, u
presenu enininu nu curreiru diplonuticu nuo
isentu de enburuos. A Lnbuixudoru \itoriu Alice
Cleuver, hoe chee du Lnbuixudu brusileiru en
PlLPAlAAO LLCALA APOS LLCALA
A qentilezu truzidu pelo tenpo pode
ronuntizur o urduo perodo de ubnequuo dos
estudos. As lenbrunus du prepuruuo suo
evocudus por ulquns con certu nostulqiu, o que
nuo purece ser o cuso de Senise Pues Lene.
O prineiro colocudo de 100o reconhece
que estudur puru esse concurso un qrunde
investinento, sen quruntiu de retorno. 'O
perodo de prepuruuo nuo ne deixou purticulur
suudude. L unu use soridu, en que se ubre
nuo de nuitu coisu puru uzer un investinento
que pode nuo resultur en coisu ulqunu. O tenor
de que o sucricio possu provurse inutil ucon
punhu o cundiduto o tenpo todo e qeru nu nuio
riu unu unsiedude inevituvel'.
Puru o Ministro Lstunisluu, u
prepuruuo oi unu pocu de bous lenbrunus.
'Tive cono conpunheiro de prepuruuo un
irnuo (o Lnbuixudor lodriqo do Anurul), que
pussou no uno unterior. Ns sonos dois irnuos
que orun os prineiros du turnu en unos sequi
dos. Tonunos untos u decisuo de uzer u
curreiru. Mus eu nuo entrei du prineiru vez, pois
ui reprovudo en Portuqus. lnqressei no lio
runco un uno depois do lodriqo. Aln disso,
estuduvu conosco un uniqo, Orlundo Sculo
[unior, que ucubou entrundo coniqo tunbn nu
sequndu tentutivu. Ns escrevunos, trocuvu
nos textos, lunos u reduuo uns dos outros. loi
unu prepuruuo nuito pruzerosu, tulvez porque
qostussenos de Histriu, os trs', contu.
lubens licupero optou por unu
prepuruuo uutodidutu. luziu purte de un qrupo
de ussduos requentudores du ibliotecu
Municipul Murio de Andrude, conhecido pelo
none de 'udorudores du Leusu', en reernciu
u unu estutuu de Minervu, u deusu du subedo
riu, que icuvu no suquuo centrul du bibliotecu.
Os conpunheiros de estudo de licupero u
utriz luth Lscobur, o diretor de teutro lluvio
lunqel, o ilsoo ento Prudo [unior e o
sociloqo Muurcio Truqtenberq tunbn
ucuburun destucundose nuis turde. 'Lu
uchuvu o exune inuborduvel, nus nudei de
ideiu quundo vi us provus. Lru dicil, cluro, nus
nuo inpossvel. Lstudur us provus unteriores e
ter ucesso uo detulhudo proqrunu ne uudurun
nuito. Lstudur sozinho ucubou sendo unu
vuntuqen, pois enquunto ulquns colequs
opturun pelu prepuruuo con dicus especiuis,
que ocuvun en un ou outro ponto, eu estudei
tudo', relenbru.
Huni, no \ietnu, contu que pussou por vurios
construnqinentos nu proissuo, considerundo que
nelu estu hu quutro dcudus. 'Hoe suo nuis rurus
tuis situues, nus posso relutur uto nuis ou
nenos recente, que se deu quundo eu u eru
enbuixudoru. lui convidudu puru untur en unu
enbuixudu de un certo pus. Lru un untur ornul,
de luqures nurcudos. uundo oi eito o convite
puru untur, ui ut o pluno de nesu e, puru ninhu
surpresu, nuo encontrei neu none. [u inuqinuvu
que tivesse ocorrido un erro en ninhu uqendu
quunto u dutu do untur, quundo u esposu do
Lnbuixudor ne convidou puru uconpunhulu ut
o urdin, onde untuvun os cnuqes dos diplonu
tus. Lnboru u conpunhiu tenhu sido uqruduvel,
devo conessur que ne senti desconortuvel con u
discrininuuo e (uchei) un desrespeito uo pus
que represento. Cono eu, u enbuixudoru du
Alenunhu tunbn oi convidudu u untur no
urdin. Nuo preciso dizer que nuo voltei u uceitur
untures nu reeridu enbuixudu, upesur dus bous
relues diplonuticus que o rusil nuntn con
uquele pus', recordu.
pensunento de Oilberto lre,re, sobretudo pelos
livros /'5'TP#'&6- V 5-&@')' (10cc) e 4 ,(&6"
W(- " 7"#8(P(U5 2#+"( (101O), obrus en que ele
ressultu o equilbrio relutivunente hurnnico de
untuqonisnos entre bruncos e neqros. Lssu
ideoloqiu oi lentu e proqressivunente contestudu
por cones cono Abdius do Nuscinento, Ouer
reiro lunos, entre outros.
Lurunte o leqine Militur, o rusil
ussinou, en 10G0, u Convenuo lnternucionul
sobre u Llininuuo de Todus us lornus de
Liscrininuuo luciul, du ONU, porn, o -&N"#2-T
,-&8 us leqislues internus e internucionuis s
ocorreu ups u redenocrutizuuo.
'(Ln 10o`), nuo huviu tunto essu preocu
puuo con questes de qnero e eventuuis ues
uirnutivus. Aindu lutuvunos pelu restuuruuo du
denocruciu no pus. Lstuvunos enquudos nunu
butulhu unterior. Nossu principul preocupuuo eru
que o critrio de udnissuo osse orientudo essen
ciulnente pelo nrito e que se evitussen vetos du
buncu por questes ideolqicus, por exenplo, nu
sequndu use de entrevistus', ressultu o Ministro
[os Lstunisluu. Lle recordu que, nu suu turnu, un
tero eru conposto por nulheres e ucrescentu:
'por outro ludo, o que ne chunuvu u utenuo eru o
uto de que u qrunde nuioriu de neus colequs
vinhu do lio de [uneiro'.
[ouo Alnino eleqeu u diversidude qeoqru
icu, con uplicuuo de provus en todus us
cupituis, cono o utor preponderunte puru nudun
us nu conposiuo do quudro diplonutico
brusileiro, uln, cluro, do Proqrunu de Auo
Airnutivu: 'Creio que u nudunu nuis siqniicu
tivu oi u du extensuo dos exunes u novus cidudes,
espulhudus por todo o territrio nucionul. lui
Liretor do lnstituto lio runco, e creio que o
Proqrunu de Auo Airnutivu, criudo nu ninhu
qestuo, contribuiu puru un uunento do ucesso de
urodescendentes uo ltunurut,'.
A inplenentuuo de cotus puru portudo
res de necessidudes especiuis (PNL's) provn de
leqisluuo recente. Por neio do Lecreto c.`0o/00,
que dispe sobre u Polticu Nucionul de
lnteqruuo du Pessou Portudoru de Leicinciu, o
Presidente lernundo Henrique Curdoso requlu
nentou u Lei 1.obc/o0, ubrindo cuninho puru u
institucionulizuuo e puru u obriqutoriedude de
percentuul de vuqus con preenchinento nnino
obriqutrio de PNL's. Lssu nudunu upureceu,
pelu prineiru vez, no editul do CACL do uno de `OO`.
PLlllL LAS TUlMAS
567%"& 5/*68%$'
CQRSTF
9/:'$/+ ()%+;%$
CQRURF
<'-' =)0/"'
CQRVWF
<'&> ?&:+"/&)+6
CQRTWF
@%"/&% A+%& B%0%
CQRRTF
0
0. A lei que requlunentu u previsuo de cotu puru PNL no nercudo de trubulho de 1000. Apurece no editul, pelu 1 vez, en `OO`.
Nuo hu dudos disponveis sobre u
conposiuo tnicu dus turnus unteriores uo lunu
nento du olsu Prnio de \ocuuo u Liplonuciu,
de `OO1. Por nuo huver nedidus de discrininuuo
positivu, nuo se consideruvu necessurio dieren
ciur os cundidutos por cor. Con o uvuno dus
discusses, o debute sobre ruu/etniu estu posto,
de ornu nuis cluru, utuulnente. Nos unos de 10bO
e 10GO, esse debute eru nuito inluenciudo pelo
908Z/:0 47 :4:08-1
l ^O0G- 4- -O.0N-560
X/,Tc X
A.Tc J
B1OTc M
]+;.01c :;-*:-/0
<MhX@
X/,Tc A
A.Tc A
B1OTc A
]+;.01c D
X/,*Tc A
A.Tc A
B1OTc R
]+;.01c -*7860
<MhX@ 7 :;-*:-/0 <R@
X/,Tc A
A.Tc A
]+;.01c D
_78O0 47
O.7O-.-560
_7/;-;:N-1 -/;7.:0.71
l -O.0N-560
567%"& 5/*68%$' 9/:'$/+ ()%+;%$ <'-' =)0/"' <'&> ?&:+"/&)+6
31
Ao unulisur u truetriu de estudos desses
diplonutus, veriicunos que unu unulise dus
prprius condies inprescindvel. Suber detec
tur pontos ortes e rucos, e trubulhur en cinu
deles, de sunu inportnciu puru o bon desen
penho no concurso. [ouo Alnino ucredituvu que
upresentuvu deicinciu en lruncs. Lstudou
tunto, que consequiu tirur unu notu nuior nessu
lnquu do que en lnqls, idionu en que se
consideruvu bustunte hubil.
A Lnbuixudoru \itoriu Cleuver tunbn
se surpreendeu con suu notu de lruncs: 'A
proezu oi uprender runcs en seis neses e tirur
unu dus nuiores notus do concurso. Lstuduvu o
idionu nuitus horus por diu, con u uudu de unu
proessoru que se trunsornou en unu qrunde
uniqu, e diriu nesno que, nu pruticu, ne udotou
cono ilhu (quundo cundidutu, \itoriu deslocouse
de lecie puru o lio, u in de se dedicur us uulus
e us provus)'.
O Lnbuixudor lubens licupero nuo
doninuvu suicientenente o lnqls e o lruncs.
Teve poucus uulus purticulures e upostou nu
leituru e nu releituru de obrus nessus lnquus.
'Sequi unu dicu du uutobioqruiu de enunin
lrunklin, que, puru nelhorur u prpriu escritu,
selecionuvu textos de qrundes ensustus e os reliu
quutro, cinco vezes ut que pudesse reproduzilos
de nenriu. Conpuruvu unbos os excertos e,
ussin, uprendiu', contu. Outru estrutqiu utilizudu
eru conpurur us trudues us edies oriqinuis de
qrundes clussicos policiuis 'porque uln du
linquuqen nuis sinples, u trunu costunu
envolver os leitores'.
Le ornu pruqnuticu, [os Lstunisluu
preeriu ocur, quuse exclusivunente, nus provus
elininutrius, deixundo os exunes clussiicutrios
(Oeoqruiu, Lireito e Lcononiu) en sequndo
pluno. Lu ucho que, no neu cuso, u uprovuuo
veio nuturulnente, cono resultudo de trubulho
constunte, requlur. Nuo hu niluqre. Nuo hu recei
tus nuqicus. L preciso disciplinu. Aln disso, eu
tive u sorte de ter tido unu ornuuo nuito bou, en
excelente colqio e universidude. Lu nuo ne
lenbro de ter pussudo noites en cluro, nudu
disso. No neu cuso, sinplesnente disciplinu e
constnciu. L o resultudo upureceu'.
O ponto ruco de Senise eru de outru
orden, u dispersuo, que, vez ou outru, uconete u
todos e, que, unu vez vencidu, deixu livre o
cuninho do xito: 'A estrutqiu eru, sobretudo,
tentur vencer u dispersuo e u indisciplinu puru
estudur irne. Li nuito os ornuis e decidi concen
trur un pouco nuis de tenpo e recursos en disci
plinus con us quuis eu tinhu nenor uniliuridude.
Meus pontos ortes erun os idionus. O uto de
poder ne dedicur nenos us redues de Portu
qus e lnqls pernitiu que eu ne concentrusse,
sobretudo, en Histriu, nutriu de que qosto
nuito, nus que nuo ez purte du ninhu ornuuo
superior'.
O reconhecinento dus diiculdudes
cuusu ulvio, pois possibilitu truur un pluno de
estudos ocudo nelus. Lessu ornu, nuo hu espuo
puru desnino, nesno diunte de unu
reprovuuo, cono oi o cuso du Lnbuixudoru
\itoriu, do Ministro Lstunisluu e do Conselheiro
Pues Lene. A Lnbuixudoru sequer coqitou
desuninur: 'Nuo, nuncu desuninei. Unu de
ninhus cuructersticus ser decididu e deterni
nudu. Cono huviu sido uprovudu nu prineiru use
de 10G1, pude inqressur diretunente nu terceiru
PlLPAlAAO LOS LNTlL\lSTALOS:
X/,c A
A.Tc A
B1OTc A
]+;.01c -*7860 <A@
# 0+ % 87171 =8 -/0 7 87:0 =8 -/0 C7.G- 47 40:1
-/01
C7.G- 47 +8 -/0
7 87:0
?-110+ /-
O.:87:.- ;7/;-;:N-
=8- </0 -/0
-/;7.:0.F /60 P0:
-O.0N-4- /-
O.0N- 47
370,.-P:-@
?-110+ /-
O.:87:.- ;7/;-;:N-
=8- </0 -/0
-/;7.:0.F /60 P0:
-O.0N-40 /- O.0N-
47 ?0.;+,+H1@
=8- </0 -/0
-/;7.:0.F /60 P0:
-O.0N-40 /- O.0N-
47 S:1;W.:-@
@%"/&% A+%& B%0%
1O
use de 10Go, conorne previsto nus reqrus du
pocu.' Llu uindu teve unu diiculdude udicionul,
en suu vidu purticulur: 'Lu huviu perdido o neu
pui durunte o concurso e huviu decidido que, se
nuo loqrusse ser uprovudu, uceituriu unu propostu
de enpreqo que ne oru oerecidu. Nesse cuso,
tulvez tivesse trilhudo outros cuninhos'.
O Conselheiro Senise Pues Lene nuo teve
xito nu prineiru tentutivu, en ruzuo du provu de
Histriu, en 1001. 'L nuito duro, cluro. Lu tinhu
sido bon uluno u vidu todu, portunto nuo subiu
cono lidur con unu reprovuuo. L queriu tocur u
vidu, cusur, deixur de vez u rotinu de estudunte.
Mus ucho que superei depressu essu prineiru
rustruuo. Pouco depois ne lenbrei de que tinhu
coneudo u prepuruuo huviu nenos de un
senestre, e entuo ne convenci de que ir ut u
provu de Histriu nuo eru, ussin, tuo nuu resul
tudo. As vezes, uzer o oqo do contente pode
uudur u espuntur o desnino. L ussin oi'.
MULANAS NO PlOCLSSO LL ALMlSSAO
Os critrios de uvuliuuo e us exiqncius
puru u inscriuo no concurso do ltunurut, vuriurun
unplunente no trunscurso desses ultinos
decnios. Nu prineiru netude dos unos de 10bO, o
inqresso de nulheres eru interditudo . A pernissuo
deinitivu veio upenus en 10b1, ups nundudo de
sequrunu inpetrudo por Muriu Sundru Cordeiro
de Mello no uno unterior, quundo oi uprovudu no
concurso.
Aindu nos unos de 10bO, houve qrunde
debute nu inprensu e no prprio ltunurut, sobre u
utilidude dus questes upresentudus uos cundidu
tos. lubens licupero recordu que, no uno unterior,
huviu cudo unu questuo teneruriu no concurso,
uto que qerou espunto nu inprensu: perquntuvu
se puru que ludo, o direito ou o esquerdo, estu
virudo o bico do pelicuno que ornunentuvu u cupu
du ediuo princeps de 45 *(5X'6'5. Os ornuis
diundirun unplunente u inslitu induquuo,
uzendo que u diretoriu do ltunurut, desiqnusse o
diplonutu [ouo Ouinurues losu puru u buncu de
Culturu Oerul do uno subsequente. L o Lnbuixu
dor ucrescentu: 'O processo ne inpressionou
pelu isenuo e inpurciulidude. Lu vinhu de Suo
Puulo, de unu unliu nodestu, e nuo conheciu
ninqun no ltunurut,. Aln disso, diziuse que
huviu discrininuuo contru os cundidutos de
sobrenone estrunqeiro. O esteretipo de que o
MlL eru reservudo u unlius de elite e ilhos de
diplonutus eru orte'.
O diplonu universiturio tornouse
requisito obriqutrio upenus en 1001, untes erun
cobrudos ulquns perodos cursudos no ensino
superior (ulbino, p. b1). L interessunte notur que
os edituis nuncu discrininurun por ureu de
ornuuo, podendo inqressur nu curreiru os qrudu
udos en quulquer cunpo do conhecinento.
Tunbn nos unos de 100O, oi ubolidu u idude
linite puru inqressur nu curreiru, en ruzuo de u
nedidu ter sido considerudu inconstitucionul en
uce du Constituiuo de 10oo.
Nu ultinu dcudu do sculo pussudo, o
intuito de pronover u denocrutizuuo do ltunurut,
qunhou npeto. O lruncs, untes nutriu obriqut
riu, elininutriu e orul do concurso, retirudo do
editul. A ustiicutivu do entuo LiretorOerul do
ltunurut,, o Lnbuixudor Andr Anudo, reeriuse
uo uto de u lnquu inqlesu terse tornudo de ensino
requlur e institucionul no rusil, desde u dcudu de
101O, en detrinento do lruncs. Cono resultudo,
deduziuse que upenus uqueles que tinhun recur
sos puru estudur en instituies ou puses runc
onos se interessuriun pelo certune. A ressulvu,
porn, que se retiruriu o lruncs du provu, nus,
obviunente, nuo du ornuuo do diplonutu. Lru
unu ornu de, no nnino, deselitizur o ucesso uo
ltunurut,, o que se veriicou, uo nenos, no
uunento de interessudos pelu curreiru, reletido no
nunero de inscritos.
1O. Nonencluturu udotudu: (l) lluente, (A) Avunudo, (l) lnternediurio, () usico/noes, (N) Nenhun conhecinento, (N/l) Nuo lnornudo
32
Ao unulisur u truetriu de estudos desses
diplonutus, veriicunos que unu unulise dus
prprius condies inprescindvel. Suber detec
tur pontos ortes e rucos, e trubulhur en cinu
deles, de sunu inportnciu puru o bon desen
penho no concurso. [ouo Alnino ucredituvu que
upresentuvu deicinciu en lruncs. Lstudou
tunto, que consequiu tirur unu notu nuior nessu
lnquu do que en lnqls, idionu en que se
consideruvu bustunte hubil.
A Lnbuixudoru \itoriu Cleuver tunbn
se surpreendeu con suu notu de lruncs: 'A
proezu oi uprender runcs en seis neses e tirur
unu dus nuiores notus do concurso. Lstuduvu o
idionu nuitus horus por diu, con u uudu de unu
proessoru que se trunsornou en unu qrunde
uniqu, e diriu nesno que, nu pruticu, ne udotou
cono ilhu (quundo cundidutu, \itoriu deslocouse
de lecie puru o lio, u in de se dedicur us uulus
e us provus)'.
O Lnbuixudor lubens licupero nuo
doninuvu suicientenente o lnqls e o lruncs.
Teve poucus uulus purticulures e upostou nu
leituru e nu releituru de obrus nessus lnquus.
'Sequi unu dicu du uutobioqruiu de enunin
lrunklin, que, puru nelhorur u prpriu escritu,
selecionuvu textos de qrundes ensustus e os reliu
quutro, cinco vezes ut que pudesse reproduzilos
de nenriu. Conpuruvu unbos os excertos e,
ussin, uprendiu', contu. Outru estrutqiu utilizudu
eru conpurur us trudues us edies oriqinuis de
qrundes clussicos policiuis 'porque uln du
linquuqen nuis sinples, u trunu costunu
envolver os leitores'.
Le ornu pruqnuticu, [os Lstunisluu
preeriu ocur, quuse exclusivunente, nus provus
elininutrius, deixundo os exunes clussiicutrios
(Oeoqruiu, Lireito e Lcononiu) en sequndo
pluno. Lu ucho que, no neu cuso, u uprovuuo
veio nuturulnente, cono resultudo de trubulho
constunte, requlur. Nuo hu niluqre. Nuo hu recei
tus nuqicus. L preciso disciplinu. Aln disso, eu
tive u sorte de ter tido unu ornuuo nuito bou, en
excelente colqio e universidude. Lu nuo ne
lenbro de ter pussudo noites en cluro, nudu
disso. No neu cuso, sinplesnente disciplinu e
constnciu. L o resultudo upureceu'.
O ponto ruco de Senise eru de outru
orden, u dispersuo, que, vez ou outru, uconete u
todos e, que, unu vez vencidu, deixu livre o
cuninho do xito: 'A estrutqiu eru, sobretudo,
tentur vencer u dispersuo e u indisciplinu puru
estudur irne. Li nuito os ornuis e decidi concen
trur un pouco nuis de tenpo e recursos en disci
plinus con us quuis eu tinhu nenor uniliuridude.
Meus pontos ortes erun os idionus. O uto de
poder ne dedicur nenos us redues de Portu
qus e lnqls pernitiu que eu ne concentrusse,
sobretudo, en Histriu, nutriu de que qosto
nuito, nus que nuo ez purte du ninhu ornuuo
superior'.
O reconhecinento dus diiculdudes
cuusu ulvio, pois possibilitu truur un pluno de
estudos ocudo nelus. Lessu ornu, nuo hu espuo
puru desnino, nesno diunte de unu
reprovuuo, cono oi o cuso du Lnbuixudoru
\itoriu, do Ministro Lstunisluu e do Conselheiro
Pues Lene. A Lnbuixudoru sequer coqitou
desuninur: 'Nuo, nuncu desuninei. Unu de
ninhus cuructersticus ser decididu e deterni
nudu. Cono huviu sido uprovudu nu prineiru use
de 10G1, pude inqressur diretunente nu terceiru
use de 10Go, conorne previsto nus reqrus du
pocu.' Llu uindu teve unu diiculdude udicionul,
en suu vidu purticulur: 'Lu huviu perdido o neu
pui durunte o concurso e huviu decidido que, se
nuo loqrusse ser uprovudu, uceituriu unu propostu
de enpreqo que ne oru oerecidu. Nesse cuso,
tulvez tivesse trilhudo outros cuninhos'.
O Conselheiro Senise Pues Lene nuo teve
xito nu prineiru tentutivu, en ruzuo du provu de
Histriu, en 1001. 'L nuito duro, cluro. Lu tinhu
sido bon uluno u vidu todu, portunto nuo subiu
cono lidur con unu reprovuuo. L queriu tocur u
vidu, cusur, deixur de vez u rotinu de estudunte.
Mus ucho que superei depressu essu prineiru
rustruuo. Pouco depois ne lenbrei de que tinhu
coneudo u prepuruuo huviu nenos de un
senestre, e entuo ne convenci de que ir ut u
provu de Histriu nuo eru, ussin, tuo nuu resul
tudo. As vezes, uzer o oqo do contente pode
uudur u espuntur o desnino. L ussin oi'.
MULANAS NO PlOCLSSO LL ALMlSSAO
Os critrios de uvuliuuo e us exiqncius
puru u inscriuo no concurso do ltunurut, vuriurun
unplunente no trunscurso desses ultinos
decnios. Nu prineiru netude dos unos de 10bO, o
inqresso de nulheres eru interditudo . A pernissuo
deinitivu veio upenus en 10b1, ups nundudo de
sequrunu inpetrudo por Muriu Sundru Cordeiro
de Mello no uno unterior, quundo oi uprovudu no
concurso.
Aindu nos unos de 10bO, houve qrunde
debute nu inprensu e no prprio ltunurut, sobre u
utilidude dus questes upresentudus uos cundidu
tos. lubens licupero recordu que, no uno unterior,
huviu cudo unu questuo teneruriu no concurso,
uto que qerou espunto nu inprensu: perquntuvu
se puru que ludo, o direito ou o esquerdo, estu
virudo o bico do pelicuno que ornunentuvu u cupu
du ediuo princeps de 45 *(5X'6'5. Os ornuis
diundirun unplunente u inslitu induquuo,
uzendo que u diretoriu do ltunurut, desiqnusse o
diplonutu [ouo Ouinurues losu puru u buncu de
Culturu Oerul do uno subsequente. L o Lnbuixu
dor ucrescentu: 'O processo ne inpressionou
pelu isenuo e inpurciulidude. Lu vinhu de Suo
Puulo, de unu unliu nodestu, e nuo conheciu
ninqun no ltunurut,. Aln disso, diziuse que
huviu discrininuuo contru os cundidutos de
sobrenone estrunqeiro. O esteretipo de que o
MlL eru reservudo u unlius de elite e ilhos de
diplonutus eru orte'.
O diplonu universiturio tornouse
requisito obriqutrio upenus en 1001, untes erun
cobrudos ulquns perodos cursudos no ensino
superior (ulbino, p. b1). L interessunte notur que
os edituis nuncu discrininurun por ureu de
ornuuo, podendo inqressur nu curreiru os qrudu
udos en quulquer cunpo do conhecinento.
Tunbn nos unos de 100O, oi ubolidu u idude
linite puru inqressur nu curreiru, en ruzuo de u
nedidu ter sido considerudu inconstitucionul en
uce du Constituiuo de 10oo.
Nu ultinu dcudu do sculo pussudo, o
intuito de pronover u denocrutizuuo do ltunurut,
qunhou npeto. O lruncs, untes nutriu obriqut
riu, elininutriu e orul do concurso, retirudo do
editul. A ustiicutivu do entuo LiretorOerul do
ltunurut,, o Lnbuixudor Andr Anudo, reeriuse
uo uto de u lnquu inqlesu terse tornudo de ensino
requlur e institucionul no rusil, desde u dcudu de
101O, en detrinento do lruncs. Cono resultudo,
deduziuse que upenus uqueles que tinhun recur
sos puru estudur en instituies ou puses runc
onos se interessuriun pelo certune. A ressulvu,
porn, que se retiruriu o lruncs du provu, nus,
obviunente, nuo du ornuuo do diplonutu. Lru
unu ornu de, no nnino, deselitizur o ucesso uo
ltunurut,, o que se veriicou, uo nenos, no
uunento de interessudos pelu curreiru, reletido no
nunero de inscritos.
11. Lnboru tenhun inqressudo nulheres entre 101o e 10co, un decreto buixudo por Oetulio \urqus nesse ultino uno proibiu u presenu enininu nu curreiru,
trunserindo us nulheres diplonutus puru u curreiru consulur.
1`. lubens licupero, urtiqo 'Ouinurues losu, exuninudor de culturu'
1c. ANLlL AMALO. !"# 6-&8#" 6" Y8','#'8Z[ +,7#-55\-5 6- (, 6+7)",'8'
11. No exune de 100b, con lruncs elininutrio, houve 1cO inscritos, en unu ndiu de 1cO nos exunes unteriores, quundo esse idionu eru upenus
clussiicutrio. Con u retirudu du exiqnciu, esse nunero subiu puru `.cbb cundidutos. lonte: ANLlL AMALO, iden.
11
1`
1c
11
!"#$%&$'() C(D( B>"%.(
2(3(4 B)E,%?( 1-//($>
33
m+:/;0 O7.Z040
40 7/1:/0 1+O7.:0.
90:1 -/01
G08O*7;01 /0
7/1:/0 1+O7.:0.
90:1 -/01
G08O*7;01 /0
7/1:/0 1+O7.:0.
90:1 -/01
G08O*7;01 /0
7/1:/0 1+O7.:0.
C+.10 47
,.-4+-560
G08O*7;0
?.0N-1 0.-:1 7
4:117.;-;:N-1 47
X/,*H1 7 A.-/GH1
<7*:8:/-;W.:-1@
Be-871 47
1-/:4-47 7
G-O-G:4-47 PZ1:G-
7 O1Zi+:G-
Be-871 47
1-/:4-47 7
G-O-G:4-47 PZ1:G-
7 O1Zi+:G-
B/;.7N:1;-1 7
7e-87 47
G-O-G:4-47
?.0N-1
4:117.;-;:N-1 47
?0.;+,+H1 7 X/,*H1T
M0;-1 8Z/:8-1c
%Vn 7 #Vn
.71O7G;:N-87/;7
?.0N-1 4:117.;-;:N-1
47 S:1;W.:- 40 R.-1:*F
370,.-P:-F 9:.7:;0 7
BG0/08:-
<7*:8:/-;W.:-1@
?.0N-1 4:117.;-;:N-1
47 370,.-P:-F
S:1;W.:- 37.-* 7
40 R.-1:* 7 9:.7:;0
<7*:8:/-;W.:-1@
?.0N-1 4:117.;-;:N-1
47 ?0.;+,+H1F
X/,*H1F A.-/GH1F
370,.-P:-F S:1;W.:-
40 R.-1:* 7 Q+/4:-*F
9:.7:;0T ?.0N-1
0.-:1 47 X/,*H1 7
A.-/GH1T _04-1
7*:8:/-;W.:-1
?.0N-1 4:117.;-;:N-1
7 7*:8:/-;W.:-1 47
?0.;+,+H1F S:1;W.:-
37.-* 7 40 R.-1:*F
7 O.0N-1
G*-11:P:G-;W.:-1 47
370,.-P:-F 9:.7:;0
7 BG0/08:-T
?.0N-1 0.-:1 47
X/,*H1 7 A.-/GH1
JO.717/;-560 47
40G+87/;-560 i+7
G08O.0N-117 -1
7e:,H/G:-1 40
74:;-*
?.0N- 4:117.;-;:N-
47 ?0.;+,+H1
?.0N-1
4:117.;-;:N-1 47
?0.;+,+H1F
A.-/GH1 7 X/,*H1
<7*:8:/-;W.:-1 G08
N-*:4-47 47 ! -/0@
?.0N-1
4:117.;-;:N-1 47
?0.;+,+H1F
A.-/GH1 7 X/,*H1
?.0N-1
4:117.;-;:N-1 47
?0.;+,+H1F X/,*H1
7 A.-/GH1
!VV i+71;b71 47
8j*;:O*- 71G0*f-
10[.7 ;78-1 47
G+*;+.- [.-1:*7:.-
,7.-* 7 -;+-*:4-471
Be:,H/G:-1
74+G-G:0/-:1 40 74:;-*
!o A-17
'o A-17
do A-17
?.0N-
G*-11:P:G-;W.:-
47 C+*;+.- 37.-*
?.0N-1 0.-:1
7*:8:/-;W.:-1 47
A.-/GH1 7 X/,*H1
?.0N-1
4:117.;-;:N-1 47
S:1;W.:- 40 R.-1:*F
370,.-P:-F 9:.7:;0
7 BG0/08:-T
?.0N-1 0.-:1 47
X/,*H1 7 m+71;b71
X/;7./-G:0/-:1
C0/;78O0.`/7-1T
2o A-17
Be-871
O1:G0*W,:G01 7
47 1-j47
JN-*:-560 47
G0/4:5b71 PZ1:G-1F
O1Zi+:G-1 7
G08O0.;-87/;-:1
#o A-17
567%"& 5/*68%$'
CQRSTF
9/:'$/+ ()%+;%$
CQRURF
<'-' =)0/"'
CQRVWF
<'&> ?&:+"/&)+6
CQRTWF
@%"/&% A+%& B%0%
CQRRTF
L\OLUAO NA CAllLllA
Outru ideiu bustunte diundidu u de que
u prineiru colocuuo no concurso ou no curso do
lnstituto lio runco quruntu curreiru netericu. L,
cluro, unu qrunde distinuo e notivo de lisonu,
nus nuo necessuriunente se colheruo os louros
dessu vitriu '6 +&N+&+8(,. Unu dus qrundes vuntu
qens dessu colocuuo u possibilidude de escolher
nelhor o posto ups u ornuturu no llr.
J@ % -/01
R@ % -/01
C@ D
9@ " -/01
B@ d -/01
J@ & -/01
R@ 2 -/01
C@ 2 -/01
9@ $ -/01
B@ !V -/01
J@ d -/01
R@ d -/01
C@ % -/01
9@ & -/01
B@ " -/01
J@ 2 -/01
R@ $ -/01
C@ !V -/01
9@ # -/01
B@ D
J1G7/160 /- G-..7:.-
567%"& 5/*68%$' 9/:'$/+ ()%+;%$ <'-' =)0/"' <'&> ?&:+"/&)+6
J@ % -/01
R@ d -/01
C@ d -/01
9@ D
B@ D
@%"/&% A+%& B%0%
1b
1G
11
1o
10
1b. A) Le Terceiro u SequndoSecreturio, ) Le Sequndo u PrineiroSecreturio, C) Le PrineiroSecreturio u Conselheiro, L) Le Conselheiro u Ministro de
SequnduClusse, L) Le Ministro de SequnduClusse u Ministro de PrineiroClusse (Lnbuixudor)
1G. O terno 'Conselheiro' eru un ttulo nu pocu e nuo uziu purte do quudro de pronoes do ltunurut,.
11. Ao ser uprovudo no exune, o uluno uziu dois unos de prepuruuo no llr ut tornurse TerceiroSecreturio.
1o. Lurunte o perodo, o Ministro tirou unu licenu, cuu duruuo nuo oi inornudu.
10. iden
34
\itoriu Cleuver explicu que ter pussudo
en prineiro luqur nuo ez dierenu nu curreiru
cono un todo, upenus no incio, e nesno ussin
con ulqun esoro. 'Liqunos que no incio isso
oi verdude, con ulqunu lutu. Ao coneur u
trubulhur, uchei que, cono eru de pruxe, eu pode
riu escolher u ninhu prineiru lotuuo. Oerulnente,
os prineiros du turnu optuvun por trubulhur no
Lepurtunento de Orqunisnos lnternucionuis (LOl)
e eu ne interessuvu pelu Livisuo dus Nues
Unidus (LNU). Antes que escolhesse, entretunto,
ui inornudu de que seriu lotudu no Cerinoniul.
liquei descontente e triste e uine queixur uo
Chee do Lepurtunento de Adninistruuo (LA), u
quen nuniestei neu deseo de trubulhur nu
LNU. Lnboru nuo tenhu obtido respostu no
nonento de ninhu entrevistu no LA, quundo oi
divulqudu u listu de lotuuo, ninhu escolhu huviu
sido respeitudu. Apresenteine entuo uo Chee do
LOl, de quen ouvi 'ten sido unu trudiuo que o
prineiro de turnu opte pelo neu depurtunento.
S quero ver se u senhoru corresponderu'. Creio
que correspondi, pois o Lnbuixudor Culero lodri
ques tornouse neu uniqo e senpre se nostrou
sutiseito con neu trubulho'.
Puru [ouo Alnino, u prineiru colocuuo
ez todu u dierenu. 'Pude escolher u divisuo
onde queriu trubulhur, interessuvune pelos
tenus econnicoconerciuis, pelu diplonuciu
nultiluterul, e ui trubulhur nu Livisuo de Polticu
Conerciul. Tunbn tive bous escolhus puru u
prineiru renouo e optei por Puris, porque queriu
conciliur u curreiru con estudos'.
Puru [os Lstunisluu, tunbn oi de
qrunde proveito: 'lornurne en prineiro luqur
ne uudou. No incio du curreiru, o unico indicu
dor de nrito disponvel. Pude escolher u ureu en
que iriu trubulhur. lui puru u Livisuo dus Nues
Unidus e ocupeine du ureu de Lireitos Hununos,
eru o perodo de trunsiuo do reqine nilitur puru
o denocrutico e tinhu nuito trubulho u ser eito
nessu ureu. lsso chunou u utenuo puru neu
none, e ucubei sendo convidudo pelo Lnbuixu
dor lubens licupero puru ir puru u Presidnciu du
lepublicu (ele eru ussessor do Presidente [os
Surne,). Lepois o sequi puru u Missuo en
Oenebru. loi un bon coneo'.
Senise Pues Lene ponderu de ornu
dierente e creditu o uto us nudunus truzidus
pelu renovuuo e possvel denocrutizuuo do
ltunurut,. 'Nuo posso dizer que tenhu utrupulhudo,
nus nuo necessuriunente uudu. Tive u possibili
dude de escolher prineiro onde iu estuqiur, onde
coneuriu u trubulhur uo suir do llr. lsso pode,
en tese, posicionur nelhor o diplonutu en incio
de curreiru. Mus unu 'vuntuqen' que loqo se
dilui. Pouco udiunte, preciso nostrur conpetn
ciu e dedicuuo nu rotinu do trubulho, e os resultu
dos do lio runco vuo, uos poucos, sunindo nu
poeiru. Acho que u nuo se vulorizu tunto o uto de
ulqun ter pussudo en prineiro luqur. lsso tinhu
nuis peso no pussudo. Meu utuul chee possivel
nente nen sube que ui o prineiro. L nuo ucho
nuu que seu ussin. A curreiru un conunto de
nuitos testes, e nuo ne purece que o desen
penho no concurso devu colocur ulqun
sistenuticunente ucinu dos denuis. Pode ter
ulqun peso, en deterninudu use, nus nuo deve
ser sobrevulorizudo'.
Concludu u tureu de inqressur no ltunu
rut,, u curreiru iniciuse, eetivunente. Puru o
Conselheiro Senise Pues Lene, esperuse de un
bon diplonutu que tenhu bon senso: 'O
problenu que nuo existe nunuul puru o bon
senso. Lu u inportnciu do llr cono instnciu
puru trunsnitir uos novos diplonutus unu culturu
institucionul que, de certu ornu, conseque
cupturur o que seu utuur con bon senso en unu
proissuo puru u quul nuo hu script'. L u rotini
zuuo du burocruciu no sentido weberiuno, dotudu
de rucionulidude e constnciu, unuo essu por
que o ltunurut, prinu, con esnero. Lle continuu:
'Ninqun nusce coisu ulqunu. Nusce brusileiro.
Puru tornurse diplonutu, bustu ter nuscido
brusileiro. A vocuuo ven depois. Muis cedo puru
ulquns, nuis turde puru outros. L u ornuuo nuo
terninu nuncu. lsso vule, ulius, puru quulquer
proissionul'.
A denundu por trunsornues nu Cusu
ten crescido, sobrenuneiru, por iniciutivus du
sociedude civil orqunizudu, uo que o ltunurut,
buscu corresponder por neio dus trunsornues
no editul do certune e por neio de ues polticus
cono o bloq Liplonuciu Publicu. Cono ben
ussinulou o Ministro Azeredo du Silveiru, 'u nuior
trudiuo do ltunurut, suber renovurse', e, tendo
nududo o rusil e o nundo, tnse trunsornudo,
tunbn, o Ministrio e seus ocupuntes.
35
!
!"#$ #& '()'*+,&"+(
A truetriu de un nusico cucdistu nus quutro uses do concurso deste uno.
!"!#$%&' )* +&+) ,-./
& 0$&1"0#$%& )" 2! &3$*4&)*
!"# %&'()# *)+),-)-&
Conpletur u coleuo de cudernos de provu
do CACL estu cudu vez nuis dicil. Suo dez no totul
e, neste uno, nenos de cen pessous consequirun
levur puru cusu nuis do que trs deles.
Lsse 'presente' nuo udquirido de ornu
pussivu, uo contrurio, exiqe esoro, porque, uinul,
ninqun quer desperdiur u oportunidude de estur
nu terceiru use.
Nu retu inul do processo, u eru dicil
tolerur u rotinu de provus, ulqo que envolviu desde
utitudes quuse nonusticus cono ucordur cedo e
ter unu ulinentuuo ruzouvelnente leve ut
qestos necnicos cono depositur celulur e relqio
no suquinho upropriudo e lucrulo. As oito horus de
provu do ultino diu elevurun u udrenulinu dos
cundidutos u nveis netericos, especiulnente
diunte du diiculdude de encontrur no texto us
respostus de ulqunus questes. A quurtu use
denundou conhecinento de vocubulurio pouco
usuul, cono us unosus 'poupes qiqoqnes'
(bonecus russus), u ultinu qotu du enxurrudu de
ubulos psicolqicos do concurso deste uno.
!"# % "&'!()(*#.
Lepois de un uno uzendo cursos en Suo
Puulo, urrisqueine u uzer o CACL pelu sequndu
vez. Aqoru u conheciu nuitu qente, por isso, u
prineiru use oi ben uninudu, unu estu. At viuei
puru u pruiu con un qrupo de uniqos loqo depois
du provu. Nuo diqo que o TPS `O1c tenhu sido ucil,
nus senti nuis sequrunu do que no uno unterior.
Sen duvidu, ninhu experinciu en `O1` ne uudou
u udninistrur u tensuo e u culculur nelhor o tenpo.
luncionou u estrutqiu de deixur us questes nuis
diceis puru o in, depois de ter preenchido o
quburito de todus us outrus. Nuo ne ultou tenpo nu
purte du nunhu nus nuo sobrou quuse nudu u
turde. Lnquunto quuse todos u estuvun ociosos e
entediudos, esperundo o liniur de c horus e 1b
ninutos puru suir con o cuderno de provus, eu
deciruvu us questes nuis diceis. Acubei
ucertundo u nuior purte delus, unu sonu de uns
quutro pontos que consequi uqrequr u ninhu notu
usundo u neiu horu inul. Aqueles que ne peden
dicus puru o TPS, senpre reconendo uproveitur
nelhor o tenpo disponvel.
loi o neu sequndo CACL, nus o prineiro
en que consequi ultrupussur o obstuculo du
prineiru use. Consequi unu bou notu e ui uzer u
provu de portuqus. luzer ou nuo ruscunhos
O divisor de uquus ocorreu no neio du
sequndu use: iz ruscunho dus duus interpre
tues, pussei u linpo e iz ruscunho do prineiro
puruqruo du dissertuuo. Lepois disso, direto no
cuderno de respostus ut o inul do concurso.
Acho que oi nelhor ussin, tive nuis tenpo puru
pensur. A tul 'interpretuuo nestiu' do Cnuru
Cuscudo, que cuiu nessu provu, veio de surpresu
e desestubilizou nuitu qente. Nu pruticu, ucubou
nuo sendo truqdiu nenhunu u nuior purte dus
notus buixus (pelo nenos en Suo Puulo) veio do
excesso de puluvrus.
O trecho nuis extenuunte du corridu
cucdiunu coneou loqo depois du provu de portu
qus e s terninou no ultino sequndo du provu de
runcs e espunhol. Trudicionulnente, u qrunde
nuioriu dos cundidutos costunu uzer un ou nuis
%&'()# . " )(&," /)&" 0#"11"-. 2)3.( #.45#'"' 6)#) )'
6#"+)' 7. 1.#4.&#) 2)'.8 9(:"' 2"#)( )6#"+)7"' -" /9/;
<=>?8
@"1"A 9#B5&+" !.''")C
36
cursos intensivos nessu etupu. No neu cuso, oi
upenus un. L uindu ussin iquei oequnte.
Lurunte esse perodo du nurutonu, 'corrunos'
en qrupo. Lezesseis cundidutos ornuvun unu
clusse ben divertidu no curso que iz en Suo
Puulo, qente de vurios luqures que se untou con o
obetivo de uproveitur uo nuxino o privilqio de
ter vencido un TPS tuo dicil. Huviu 'puulistus' de
outros estudos, inclusive.
!%'+%,'- .-#%
Lscrever respostus de terceiru use unu
experinciu unicu, ulqo que requer intenso treinu
nento. Lu u tinhu tido oportunidude de pruticur un
pouco untes do concurso, o que nuo inpediu o
desespero en ulquns nonentos.
Os untusnus que ussonbrun os cundidu
tos dividense, qrosso nodo, en trs tipos,
podendo upurecer isoludunente ou en conbi
nues: tenpo insuiciente, conteudo desconhe
cido, notu ubuixo du ndiu. Conesso que un
pouco ussustudor depurur con unu questuo de
sessentu ou de noventu linhus sobre ulqo que voc
pruticunente desconhece. Pior uindu se isso
ucontecer u poucus senunus du provu. L se or nu
provu A questuo sobre o lSL, no prineiro diu du
terceiru use (provu de Histriu), oi un exenplo de
cono unu surpresu dessus pode desestubilizur
ulquns cundidutos. lespondi u questuo ut u ultinu
linhu, nus verdude que o susto oi qrunde e o
ubulo denorou u pussur.
A provu de inqls oi notivo puru ulqunus
bous risudus. Mus esse olhur s veio depois, nu
horu, u reuuo oi de desespero qenerulizudo.
Tivenos diiculdude de truduzir os sons enitidos
pelos pussuros unuznicos 'birds o iridescent
colours cuckle und crouk, whistle und squuwk'.
Teve o 'sloth' tunbn, que nuitos subiun por ter
ussistido uo ilne 'A Lru do Oelo', uln de vurius
outrus conplicues que exiqiun conhecinento e
ulqunu criutividude.
Ao lonqo du terceiru use, ucho que u
nuioriu dos estreuntes cono oi o neu cuso se
convenceu de que nuito linitudu u eicinciu do
estudo de ultinu horu. Se u provu de Polticu
lnternucionul nuo teve surpresus, u de Oeoqruiu
trouxe unu questuo inesperudu sobre o trutudo de
S,kesPicot. Os cundidutos se prepurun puru
uzer provus coesus sobre os tenus nuis cotudos
pelos proessores, nus, quundo ubren o cuderno
de provus, se veen obriqudos u vusculhur seus
urquivos cerebruis en buscu de un conhecinento
ruqnentudo que provuvelnente estuvu escondido
en ulqun cunto e que nuo se esperuvu usur tuo
cedo. L preciso nunter u culnu e evitur unu
reduuo truncudu.
As provus de Lireito e de Lcononiu
orun nuis trunquilus en reluuo uo tenpo, uinul,
!%/-# 0- !%'+%,'- .-#% 0& +-+0 12345
6789:;7<
,=>?@8
)AB>;<C7<
"B?D97E<
,=9A;=<E7B=<?
07;A79B
%EB=BF7<
lelues rusil
lnqluterru entre
1oOo e 1oc1
Prineiru lepublicu:
exportues, lei
ulundequriu e iniqruuo
Trunslution:
'lt's u unqle
out there'
Truduuo: Liscurso do
MlL Luiz lelipe
Lunpreiu (100b)
Acordo S,kes
Picot princpios
de purtilhu territoriul
no Oriente Mdio
Purudiqnus enerqticos
de LUA, Chinu e lussiu
Multiluterulisno,
Sequrunu e o
conlito nu Sriu
Poder nornutivo
dus ontes e
relues de poder
Crise internucionul dos
unos 100O: consequncius
e posturu brusileiru
Cooperuuo internucionul
brusileiru puru o desenvol
vinento
Loutrinus Lruqo,
Tobur e Lstrudu
Crise inunceiru de `OOo:
currenc, wur e seus
desdobrunentos
lelevnciu do lSL puru
u Polticu Lxternu rusileiru
Sunnur,: The new Andeun
politics: oliviu, Peru,
Lcuudor
Pudruo de ocupuuo
territoriul du cueiculturu
puulistu
Purticipuuo brusileiru
nus operues de puz
du ONU
Cooperuuo urdicu
internucionul en
nutriu penul
nus denoqruico e
produtividude do trubulho
Polticu externu dos
unos 101O: criuuo e
evoluuo du PLTlOlAS
Conposition: Weiqh up
the potentiul beneits und
druwbucks o Peru openinq
up und developinq its
Anuzon reqion
Crescinento relutivo
du populuuo rurul
ZOPACAS: interesses
brusileiros no
Atlntico Sul
Cuso hipottico: condicio
nuntes du expulsuo de
estrunqeiro do rusil
Polticu iscul do Lstudo:
eeito nultiplicudor e
crowdinqout
GHA89IB 3 GHA89IB 1 GHA89IB 4 GHA89IB J
37
'%!- .,K-L % %#"%'-
A provu de quurtu use oi, puru nin, u
nuis dicil e cunsutivu de todus. As quutro horus
nul orun suicientes. Orunde purte dos cundidu
tos en Suo Puulo uindu estuvu nu sulu quundo u
iscul uvisou que o tenpo se tinhu esqotudo e
pediu que purussenos de escrever. Ao suir,
conenturios sobre u diiculdude du provu cono
un todo e especulues sobre o siqniicudo dus
poupes qiqoqnes.
K&!-# 0% M,#/-' '-M-)K-K,5
.-#% K&!-
1u bb.0b
`u oO.1b
cu 11c.bO
1u GO,1O
KB9< 9B9<? G1O,cO
Alquns volturun u rotinu loqo depois dus
provus. Lu denorei un pouco puru ne dur contu
de que tudo tinhu ucubudo e que, nu pior dus
hipteses, s volturiu u experinentur tul estresse
no prxino uno. A sorte u estuvu lunudu, nesno
ussin eu quuse icuvu con peso de conscinciu
de nuo estudur no diu sequinte. Senpre tinhu u
inpressuo de que uindu teriu de uzer nuis provus.
Lierentenente do que ocorre con o TPS, dicil
prever o resultudo du terceiru e quurtu uses, u
que nuo hu divulquuo de quburitos oiciuis. Nu
dutu previstu puru u publicuuo do resultudo
provisrio, hu qrundes expectutivus e pode huver
surpresus. A uprovuuo inul depende de vurios
utores, unu 'teiu de condicionuntes nultiplos',
cono diziu o discurso do exchunceler Lunpreiu,
que vertenos puru o inqls nu provu deste uno. Le
quulquer ornu, seu quul or o resultudo, tenho
certezu de que u experinciu de uzer us provus
ut o in oi nuito enriquecedoru. A visuo que
tenho do concurso depois de tudo isso nuito
dierente du que eu tinhu untes de ultrupussur u
prineiru use. A prepuruuo puru us denuis uses
requer un conhecinento nuito nuis proundo,
diversiicudo e, en nuitos cusos, especico,
ussin cono hubilidude de urqunentuuo. A
nelhor suqestuo que eu posso dur uqueles que
pretenden ser uprovudos en todus us uses
ruzouvelnente bviu, nus ten sido esquecidu por
nuitos: prepurense puru todus us uses, nuo
upenus puru u prineiru.
%&'()#D )" C)7" 7) -)("#)7) . 7. )(&,"'D -" &-1.#+)C" .-1#. )' 6#"+)' 7. 6#&(.&#) 2)'.8
@"1"A 9#B5&+" !.''")C
orun 'upenus' duzentus linhus (en oposiuo u
trezentus en Histriu, Oeoqruiu e Polticu lnternu
cionul) no perodo pudruo de quutro horus puru us
provus de terceiru e quurtu uses. Acontecen nu
ultinu senunu, quundo voc u estu hubituudo uo
ritno de provus, o que pode ser unu vuntuqen. O
nuis dicil, nu ninhu opiniuo, oi uzer u quurtu use
depois do ulnoo, no nesno diu en que u tinhunos
eito u ultinu provu du terceiru use (Lcononiu).
Aindu ne lenbro de cono eu tentei consequir un
descunso nentul durunte o tenpo en que iquei
sentudo, loqo depois de un lunche, unto con
outros trs cundidutos que revisuvun conectores
en runcs e espunhol. ueriu poupur concen
truuo puru u provu que viriu en sequidu.
!"!#!$%!&$' '$)!*"%!$
38
"#$%&'#(#% &)#$*&+ &+ %&*$,(-.&+ /# *0/0+ 0+ %1/-.0+ /0 2-$+0 3#4-.&$ 56&'7&/08 5+ &-.&+
9:(&$;0 /:+<0',6#:+ <&$& &(#++0 &*= >? /# @&'#:$08 20'9:$&A
!"#$%&'# )*"+,-./ ,/ 0%11#/ 2*3/4/ 4#1 536-$#1 4/.-#4/7 % -4$%"4/.-#4/7
!"#$%&'(!)*'+$ +*)-+./$
)!#!+$'! /!/( 0123
!"#$%&&#"' )#*+,-'-'. B.C6:& ":06#+&'
!"#$%&&#"%& '*$,/",0%&. D&-$& E#.&%0':(& # "$:+(:.& 5%&$&. F:..0
B:G-# .:4&/0 '& H&$&*0'& 252E IJ?KL 0 %1/-.0 :'*#'+:60 /# $#6:+;0 /0 2-$+0 M&<:#'*:&8 2&/&
-%& /&+ G-&*$0 #*&<&+ /& H&$&*0'& 90(& #% -%& /&+ 9&+#+ /0 (0'(-$+08
N .&'7&%#'*0 /0 (-$+0 #+*&$C &*$#.&/0 O /:6-.4&7;0 /0 #/:*&. /0 252E IJ?K8
89"-./: 0%"10%.$-;/1 0#7+$-./1 % <%#<"=9-./1: (0% 0 P%)&:Q&/0$ 5.)#$*0 /& 20+*& # M:.6&L
& "$09&8 3#4:'& 5$&R@0 # <&$*:(:<&7;0 /0 /:<.0%&*& HC$:0 5-4-+*0 H0$&*0 ":'*0 /# 5.%#:/&L
<&$*# S0@# /& E:6:+;0 /# T9$:(& /0 H:':+*=$:0 /&+ 3#.&7U#+ PQ*#$:0$#+8
>-,/,/4-/ 4# ?"/1-7@ # 7#4<# ./3-42# V&'C.:+# /& 0)$& /# W0+= H-$:.0 /# 2&$6&.S0XL (0%
W0+= H-$:.0 /# 2&$6&.S0L E&':#. B&.(;0 # Y:*0$ Z$#41$:0
A#"3/&'# B.#4C3-./ ,# ?"/1-7L (0% 0 "$098 5%&-$[ "&*$:(\ Z$#%&-/
D#;%"4# E-73/L (0% Z-:.S#$%# 2&+&$U#+ # 5%&-$[ "&*$:(\ Z$#%&-/
F4$%"0"%$/&G%1 ,# ?"/1-7@ /4=7-1% ,% #6"/1 4/.-#4/-1 9*4,/3%4$/-1L (0% 0 "$098 2=+&$ ]&\#%0*0
HI>@ /4=7-1%1 0J1K>#49%"L4.-/ I-4-1$%"-/7 ,% ?/7-: (0% 5.)#$*0 /0 5%&$&. WR':0$L
BC):0 H0$0+:': # M&%0 Z0'7&.6#+8
N (-$+0 $#R'#L &0 .0'40 /# (:'(0 &-.&+L -%& +#.#7;0 /0+ <$:'(:<&:+ # %&:+ #%).#%C*:(0+
@-.4&/0+ /0 E:$#:*0 ^'*#$'&(:0'&.L (0%<.#%#'*&/& <0$ (0%#'*C$:0+ /# #+<#(:&.:+*&+ # &'C.:+#+
60.*&/&+ &0 252E8 5.=% /# &@-/&$ 0 (&'/:/&*0 & #'*#'/#$ &.4-%&+ %-/&'7&+ '0 E:$#:*0
^'*#$'&(:0'&.L 0+ (&+0+ +;0 *1<:(0+ G-# &<&$#(#% (0% (#$*& 9$#G-_'(:& '0 (0'(-$+08
`0& <&$*# /&+ G-#+*U#+ /# E:$#:*0 '& <$:%#:$& 9&+# /# IJJaL <0$ #Q#%<.0L *:'S&% (0%0
0)@#*0 0 *#%&8
N (0'*#R/0 <$04$&%C*:(0 *$&*&L #% (:'(0 &-.&+L /& :'*#$'&(:0'&.:b&7;0 /0+ /:$#:*0+ S-%&'0+ #
& S-%&':b&7;0 /0 E:$#:*0 ^'*#$'&(:0'&.c /0 +:+*#%& 4.0)&. /# <$0*#7;0 /0+ /:$#:*0+ S-%&'0+
V+:+*#%& NdeXc /0+ +:+*#%&+ $#4:0'&:+ /# <$0*#7;0c /0+ /:C.040+ #'*$# &+ (0$*#+ # & (0'+*$-7;0
/# -% ,1& )#221*% #% /:$#:*0+ S-%&'0+ # /0+ E:$#:*0+ f-%&'0+ :'*#$'&.:b&/0+ '& 0$/#%
@-$,/:(& '&(:0'&.8
!"#$%&&#" )#*+,-'-#. 5'/$= /# 2&$6&.S0 3&%0+
!"#$%&&#"' '*$,/",3. D&-$& E#.&%0':(&
>/1%1@ ./1#1 %367%3=$-.#1 ,# E-"%-$# F4$%"4/.-#4/7
39
!"#$ !&' " !(")*+"
!"#$!%!$ '!(
!
lin de uno, nuitu qente u estu dundo
unu puusu nos estudos, ou, uo nenos, privi
leqiundo conteudos un pouco nuis pulu
tuveis. Pensundo nisso, listei puru vocs
ulqunus reconendues que upresento uos
ulunos no coneo dus uulus de reduuo.
Menos estruturulistu que qrunuticu e util du
nesnu ornu.
!" lntroduuo u purte nuis inpor
tunte du reduuo. ou introduuo uudu nuito
u ter unu bou correuo, pois u prineiru
inuqen que o corretor teru de seu texto. Llu
nuo precisu necessuriunente dur contu de
tudo que vui estur nu reduuo, cono ulquns
pensun. Llu pode ser concisu, o inportunte
que elu contenhu o tenu e u tese u seren
desenvolvidos.
#" Nuo use linquuqen iqurudu. A
linquuqen deve ter o uso nuis literul
possvel, sen ser pedunte ou prolixo. Lvite
personiicues.
$" Clurezu undunentul. ons urqu
nentos s suo conpreendidos con ruses
diretus, sen nuitus interculues e prolixi
dudes. Cuidudo con o tununho dos perodos
e nuo uu tpicos rusuis extensos. Atenuo
u proqressuo dentro dos puruqruos e entre
os puruqruos.
%" Nones de livros suo sublinhudos,
ttulos de cuptulos entre uspus. O none do uutor
du obru senpre ven entre vrqulus. Metude du
notu quruntidu en qrunuticu e estilo, nuo
percun ponto nisso. O nosso uluno que icou en
prineiro luqur este uno nu reduuo nuo perdeu
nenhun ponto en qrunuticu. Los b`,bO, orun cO
pontos s nu ornu.
Cluudiu Sinionuto ornouse en Letrus pelu USP, proessoru de Portuqus e leduuo especiulistu no
CACL e diretoru peduqqicu do Curso Supientiu.
&" luu u reduuo con puruqruos
sintricos, estticu nuito inportunte. O
ideul b ou G puruqruos. Leqibilidude, por
uvor, undunentul tunbn.
'" Nuo d ttulo u suu reduuo, u nuo
ser que seu pedido. lsso uconteceu unu vez
s e nuito diicilnente se repetiru.

(" Lvite ternos cono: ruzes, rutos,
questuo, visuo, construuo (du nuuo, du
identidude), entre outros que suo concretos
denuis puru un tenu ubstruto.
)" Nuo use qulicisnos. Lxenplos
conuns: sucesso, constutur, ubdicur, cuusur,
con vistus u, obetivur, detulhur. Nuo hu unu
'listu' con todos os qulicisnos, e eles tn
icudo nenos rqidos quunto u isso. Aindu
ussin, decoren uo nenos estus que uqui
deixei.

*" Nu qrunuticu, utenuo, principul
nente, u colocuuo prononinul en locues
verbuis, cruse e pontuuuo. Use us locues
udverbiuis entre vrqulus e nuo ubuse do
enpreqo de truvesses. Nuo use uspus puru
ternos conotutivos. Lvite usur puluvrus
estrunqeirus.
!+" Cuidudo con o 'eco' e o uso
ubusivo de udvrbios terninudos en
nente.
!!" Atenuo uo purulelisno dos
urtiqos e dus preposies. Nuo contruiu
preposiuo de sueito de verbo no ininitivo
(L horu de ele suir).

!#" 'A purtir de' upenus puru o uso
40
tenporul, 'inclusive' upenus puru ulqo
incluso, 'nu nedidu en que' locuuo cuusul
e 'u nedidu que', proporcionul, 'utruvs' s
no sentido de utruvessur, 'possuir' s puru
posse nuteriul de ulqo.

!$" Nuo use exenplos nu introduuo
e nuo uu puruqruos s con exenplos
nuito nenos usur exenplo no tpico rusul.
Nuo ucrescente ideiu novu, ou exenplos
novos, nu conclusuo, e nuo uu unu
conclusuo nenor que os puruqruos unteri
ores.

!%" Nu conclusuo, retone u ideiu
upresentudu nu introduuo e expliqueu
nelhor. Nu introduuo, nuo desenvolvu o
tenu, upenus o identiique e uu unu
constutuuo u seu respeito (constutur
qulicisno, eviten). Nuo seu diqressivo,
principulnente con o enpreqo de pronones
indeinidos e udvrbios. Lx. Muitus pessous
de diversos luqures en vurios puses...
!&" Lenbrese de que conhecinento
de Histriu undunentul puru suu reduuo.
No entunto, estu deve ser recortudu de
ucordo con u tese enprequdu, puru
sustentulu, e nuo puru servir cono preenchi
nento dus GOO puluvrus, sen nenhun posi
cionunento. A proqressuo uz recortes. L
unu dissertuuo, nuo unu descriuo.

!'" Ln tenus literurios, uu nenuo
uo uutor do texto/poenu, seu contexto, suu
obru. Pode uzer, tunbn, uluses u
puluvruschuve de suu literuturu uo lonqo de
suu reduuo.
-./012 345673128 9/154:43;3.
Levur en consideruuo Considerur
Levur uo conhecinento lnornur
luzer o estudo Lstudur
luzer o exune Lxuninur
Chequr u conclusuo Concluir
L indicutivo de lndicu
Pussu u dedicur Ledicu
<;6<151=4;
Nus buses undunentuis Nus buses
Consequentes resultudos lesultudos
Conbinur unto Conbinur
Cooperur unto Cooperur
Consenso de opiniuo Consenso
Continuu u pernunecer Continuu
lesultudos inuis lesultudos
Lucros deseuveis Lucros
Aqui incluso lncluso
Misturudos untos Misturudos
Mutuu cooperuuo Cooperuuo
Poucos en nunero Poucos
lequisitos necessurios lequisitos
lepetir novunente lepetir
Leito resultunte Leito
>1?2</6@A.2 34=/.224-;28 9/154:;2
Purece que hu trs cusos Hu trs cusos
No cuso de Se
L bvio que isso seru udequudo lsso seru
udequudo
Nuo hu duvidu de que ele viru Lle viru
Levese crer que uquilo seru positivo
Aquilo seru positivo
No curso de Lurunte
!(" Concisuo undunentul. Lsteu
ben prepurudo en reluuo u listu biblioqru
icu, puru nuo ser diqressivo. A diqressuo
revelu u ultu de consistnciu no pensunento.
Lenbrese de que os corretores nuo queren
corriqir o seu texto. Sinpliique uo nuxino.
Seu conciso e cluro, nuo use inverses e
linquuqen urdicu, u in de evitur prolixi
dudes. Alusuo u ilosoiu e u literuturu senpre
benvindu, quurdudus us propores.
!)" Muitu utenuo uo nunero de
puluvrus. uuse todos os pontos perdidos no
ultino concurso oi por extrupoluuo ou ultu
do nunero de puluvrus. Conten us puluvrus,
puru suberen quunto espuo u letru de vocs
ocupu.
L o nuis inportunte: escrevun.
Lscrevun puru un proessor corriqir, e o
quunto untes. Nuo deixen pru uzer isso
upenus quundo oren pru ` use. Lnboru,
evidentenente, quen pusse nu 1 use seun
pessous con un bon nvel, uindu ussin
preciso reunir ideius e produzir un texto con
clurezu, correuo qrunuticul, conteudo.
At u prxinu
Cluudiu Sinionuto
!
"#$%&'( )* +',-# * +$%.# *&/0 (' 1'23%*4'
)# 5#678 9'(:,(/' )* ;#.*%#& )# -'(# ('6/* )' <$'
)* "#(*$6'8 =0 >? #('& *8 9'2' *%* 2*&2' )$-8
9#66*@# # ;#.*%# *2 &*, ABCD E*F@6#;' 3*%# GH<"8
2*&/6* *2 I),9#JK' * )',/'6 *2 +'9$'%'@$# )#
I),9#JK' L #2M#& 3*%# NG1L<$' L8 3#&&', /#2M72
3*%' "'=( "#O 1'%%*@* '; 16$2$(#% ",&/$9* )* B'.#
P'6Q8 '()* ;*- ,2 3F&L)',/'6#)'D R& /S/,%'&
$()$9#2 ,2# .$)# )* )*)$9#JK' #'& *&/,)'&8 2#&
*&&* )#)' 9*6/#2*(/* (K' ' 6*&,2*D "#$%&'( 7
/#2M72 ,2 ='2*2 )* #JK'T (K' #3*(#& 36'),-
9'(=*9$2*(/'8 9'2' #:,)# # $23%*2*(/#6 2,$/#&
)#& $)*$#& &,6@$)#& (' RM&*6.#/F6$' )* H#.*%#&8
RBE 96$#)# (# 5#678 *2 >UUV8 #' %#)' )' #2$@'
"'6@* W#6M'&#D
R /6#M#%=' )* "#$%&'(8 * )' RM&*6.#/F6$'8
M,&9# ' *23')*6#2*(/' )#& 9'2,($)#)*& 2#$&
3'M6*& )' <$' 3'6 2*$' )# 36'),JK' )* 9'(=*9$L
2*(/' * )* 36'3'&$JX*& 3'%S/$9#& &'M6* #& ;#.*%#&
* '& ;*(Y2*('& ,6M#('&D C RBE :0 3#.$2*(/', '
9#2$(=' 3#6# # 9'(&'%$)#JK' )* 3'%S/$9#& 3ZM%$9#&
9'2' ' NI[ 1'(*4X*& )* +#M*6*&8 )' 5$($&/76$'
)# I),9#JK'8 36'@6#2# )*&/$(#)' # :'.*(& ,($.*6L
&$/06$'& )* '6$@*2 2#$& 2')*&/#D I(/6* '& 36':*/'&
#/,#$&8 "#$%&'( /6#M#%=# #/,#%2*(/* 3#6# 96$#6 #
36$2*$6# $(&/$/,$JK' 3ZM%$9# 9'2 &*)* ('& 2'66'&
9#6$'9#&8 ' 1*(/6' G($.*6&$/06$' )# 5#67D
N#6# ' @*F@6#;'8 # 2,)#(J# )# 6*36*&*(L
/#JK' (#& ;#.*%#&8 #&&$2 9'2' # ;'62#JK' * '
&,6@$2*(/' )* $(/*%*9/,#$& '6$,()'& )*&&*& %'9#$&8
7 ;,()#2*(/#% 3#6# # )*66,M#)# )'& *&/*6*F/$3'&
)#& ;#.*%#& 9'2' %,@#6*& 9#6*(/*&8 36*906$'& *
.$'%*(/'&D \ (*&&* 3'(/' ],* 9'(&$&/* # &$%*(9$'&#
6*.'%,JK' ],* .*2 '9'66*()' ('& 2'66'&
9#6$'9#&D ^A,6#(/* )79#)#&8 #& ;#.*%#& * #&
3*6$;*6$#& ;'6#2 ;#%#)#& * $(/*636*/#)#& 3'6 36';$&L
&$'(#$& )'& &*/'6*& 27)$'& * @*&/'6*& 3ZM%$9'&D
_&&' (K' M#&/#T ' ;'6/#%*9$2*(/' )#& .'-*& *
360/$9#& )* $(/*%*9/,#$& * #/$.$&/#& &'9$#$& )*&&*&
/*66$/F6$'& 7 9*(/6#% 3#6# ],* &* 9'(&/6,#2
36'3'&$JX*& $('.#)'6#& &'M6* *&&*& *&3#J'&`8 #;$62#D
!"# %&' !'()' *+,'
"#$%&'( )# +',-# * +$%.#8 @*F@6#;' * 96$#)'6 )' RM&*6.#/F6$' )* H#.*%#&8 ;#- 3#6/* )* ,2 2'.$2*(/' )*
6*&&$@($;$9#JK' )#& 9'2,($)#)*& 2#$& 3'M6*& )' <$' )* "#(*$6'D
!"#$%&'$" $&!#$)"
! #$%&'()*& +,'$-.,&+!
-!+ /!%$'!+
!"#$%&'$"( *+ #,$+%$,- ./0",1 2,-34 5"$.6-&1
0-6'",7"+-6 8% 6"9%, :-+- ; <% '%+ 6$8-=
#-667>%. $&'%,3%,$, &"6 #-.7'$:"6 #?9.$:"6 >-.'"@
8"6 #"," " #%,$3%,$"4
5"$.6-& 8% !-/A" % !$.>" a C& 3'%S/$9#& 3ZM%$9#&
&K' #JX*& *2 *&9#%#8 *2 @*6#% *4*9,/#)#& 3*%#&
;'6J#& *&/#/#$&D BK' 9#M* b &'9$*)#)* 9$.$% *;*/$.0L
%#&8 (*2 &,#& '6@#($-#JX*& /c2 9'()$JX*&
*9'(Y2$9#& * )* @*&/K' 3#6# ;#-*6 $&&' )* ;'62#
6*@,%#6D R ],* 3')*2'& ;#-*6 7 9'(&/6,$6 9'(9*$L
/'&8 2*/')'%'@$#& * /*9('%'@$#& &'9$#$& ],*
$(9$)#2 &'M6* *&&#& 3'%S/$9#& ', &* 2#/*6$#%$-*2
*2 36':*/'& ],* 3')*2 #)],$6$6 ,2# *&9#%#
*436*&&$.# ],#()' #&&,2$)' 3*%' I&/#)'D I&&*
/$3' )* $($9$#/$.# 7 ,2# )#& 6#-X*& )* *4$&/$6 )'
RM&*6.#/F6$' )* H#.*%#&D
!"#$%&'$"( B+ 8-6 #,$+%$,-6 #,-C%'-6 8% >-:D61
- E-&%FG%6 8-6 !"9%,%6 <HIIH=1 :-&6%0/$/ 8",
"C/8" 3$&"&:%$," " H +$. /&$>%,6$'J,$-6 8% :-+/@
&$8"8%6 K/+$.8%64 !%$6 "&-6 8%#-$61 "- 6%,
"66/+$8- #%.- L$&$6';,$- 8" *8/:"MN-1 -
#,-C%'- '-,&-/@6% /+" #-.7'$:" #?9.$:"4 OJ
-/',-6 #,-C%'-6 :-+- %66%1 :/C-6 ,%6/.'"8-6 &-6
+-6',%+ P/% " 6-:$%8"8% :$>$. :-%6" #-8%
:-&6%0/$, ">"&M-6 6-:$"$6Q
5"$.6-& 8% !-/A" % !$.>" a R 1'(*4X*& )*
+#M*6*& ;'$ ' )*&)'M6#2*(/'8 :0 6*#%$-#)' *2
3#69*6$# 9'2 ' 5I1 a ],* 3#@#.# #& M'%&#& a *
,($.*6&$)#)*& ;*)*6#$&8 )' 36':*/' <*)* G($.*6&$L
/06$'& )* R6$@*2 N'3,%#6D 1',M* #' RM&*6.#/F6$'
&,# ;'62,%#JK'8 9''6)*(#JK' * $23%*2*(/#JK'
#/7 &*6 $(/*@6#%2*(/* #&&,2$)' 3*%' 5I1 *
)*('2$(#)' NI[ 1'(*4X*&D I%* 9'2*J', 9'2
9$(9' ,($.*6&$)#)*& * 9=*@', # /6$(/# * /6c&8
],#()' &* /'6(', #M*6/' # /')#& #& ,($.*6&$)#)*&
;*)*6#$&D B# 2*&2# )$6*JK'8 96$#2'& ' N6'@6#2#
)* <*),JK' )# d$'%c(9$# e*/#% a N<deD A*&/$(#)'
1'(;$6# # *(/6*.$&/# 9'(9*)$)# b <*.$&/# +#3$*(/$#D
41
!"#$%&'$"( *+ '%+#-6 %+ P/% 6% 8$6:/'% /+
2":'- R":$-&". 8% L-9$.$8"8% B,9"&"1 &-6
:K"+" " "'%&MN- - 3"'- 8% - S96%,>"'T,$- 8%
U">%."6 '"+9;+ ',"'", 8" P/%6'N-4 V/% +%.K-@
,$"6 >-:D6 ".+%C"+1 %+ '%,+-6 8% +-9$.$8"8% %
/6- 8- %6#"M- #?9.$:-1 % :-+- $66- ; ',"9"@
.K"8- &" -,0"&$A"MN-Q
!"#$%&'$"( V/". ; " 6/" -#$&$N- 6-9,% "6 B226Q
5"$.6-& 8% !-/A" % !$.>" a C &,3*6#JK' )'& *(;6*(L
/#2*(/'& M7%$9'& * )# @,*66# )* *4/*62S($' 9'2'
*&/6#/7@$#& )* 9'2M#/* #' /60;$9' )* )6'@#& 7 ,2
$23*6#/$.'D \ ,2# .*6@'(=# # ;#.*%# &*6 /6#(&;'62#)#
(,2# #6*(# )* @,*66# * &*,& 2'6#)'6*& &*6*2 .$&/'&
!"#$%&'$"( S +->$+%&'- 8% W,%66$0&$3$:"MN- 8"6
3">%."6X %6'J ,%.":$-&"8- "- '%+"Q
5"$.6-& 8% !-/A" % !$.>" a I&/0 6*%#9$'(#)' #'
/*2# )# 2'M$%$)#)*8 9*6/#2*(/*8 #&&$2 9'2' b
&,3*6#JK' )# 6*36*&*(/#JK' )*&&*& /*66$/F6$'&
9'2' *&3#J'& #3*(#& )* 9#6c(9$#8 36*9#6$*L
)#)*&8 .$'%c(9$#& * %$2$/*&D C ;#.*%# /*2 3'/c(9$#8
$(.*(/$)#)*8 96$#JK' 3*62#(*(/*8 M*%*-# *
6$],*-#& )* .#6$#)#& '6)*(&D <*9'(=*9cL%# 9'2'
9'(&/$/,$(/* )# 9$)#)* 7 ;,()#2*(/#% 3#6# &,#
=,2#($-#JK' * )*&*(.'%.$2*(/'D N#6# $&&'8 7
(*9*&&06$' ' 6*9'(=*9$2*(/'& )* &*,& 2'6#)'6*&
9'2' &,:*$/'& )* 3%*('& )$6*$/'&8 * 9'2' 9$)#)K'&
)# 3'%$&D
5"$.6-& 8% !-/A" % !$.>" a C ],*&/K' )# 2'M$%$L
)#)* 7 9*(/6#% *2 ('&&' 36':*/' )* A$6*$/' b
1$)#)*D I 2'M$%$)#)* 7 )$;*6*(/* )* 9$69,%#JK'D
I&/# &* 36*()* #' 36'9*&&' )* )*&%'9#2*(/'
;S&$9' )' $()$.S),' (' *&3#J'D C 2'M$%$)#)*
$23%$9# ' )$6*$/' )* 3*6/*(9$2*(/' )' &,:*$/' b
9$)#)* * )* /*6 #9*&&' 3%*(' # *%#8 *2 /*62'&
;S&$9'&8 &'9$#$&8 9,%/,6#$&8 *9'(Y2$9'&8 *),9#9$'L
(#$& *8 36$(9$3#%2*(/*8 &$2MF%$9'& f' )$6*$/' )*
9$69,%#6 %$.6*2*(/* *2 /')' ' /*66$/F6$' ,6M#(' *
&*(/$6L&* 3*6/*(9*(/* # *%*gD C&&$28 *&/#2'&
36'3'()' ,2 36'@6#2# )* ^2'M$%$)#)* 3%*(#`8 #
&*6 $23%#(/#)' (# 5#678 ],* %*.# *2 9'(/# #
3%,6#%$)#)* )* )$6*$/'& * *&&# ;$(#%$)#)*D
# 6*),-$6 # .$'%c(9$# %*/#% 9'(/6# #)'%*&9*(/*& *
96$#(J#&8 *%* ;'$ $23%#(/#)' *2 Vh 6*@$X*& 2*/6'L
3'%$/#(#&8 *2 3#69*6$# 9'2 ' GB_1IH * 9'2 #
+*96*/#6$# B#9$'(#% )* A$6*$/'& i,2#('&D N6'),L
/'& @*6#)'& (*&&* 36':*/' /c2 &$)' ,/$%$-#)'& ('
N6'@6#2# )* <*),JK' )# d$'%c(9$# e*/#% 1'(/6#
'& "'.*(& B*@6'&8 3'6 *4*23%'D B# 2*&2#
)$6*JK'8 96$#2'& ' 36'@6#2# B'.'& +#M*6*&D
A*&)'M6#2*(/' )' 1'(*4X*& )* +#M*6*&8 &*,
'M:*/$.' 7 )*2'96#/$-#6 ' #9*&&' )* *&/,)#(/*& )*
'6$@*2 3'3,%#6 (# 3F&L@6#),#JK' M6#&$%*$6#D
<*#%$-#)' 3*%' RM&*6.#/F6$' *2 >UV> * >UVj8 *%*
&*60 6*#%$-#)'8 *2 >UVk8 *2 3#69*6$# 9'2 #& 9$(9'
,($.*6&$)#)*& 3ZM%$9#& )' <$' )* "#(*$6'8
*43#()$()'L&* ;,/,6#2*(/* 3#6# /')' ' 3#S&D +K'
*4*23%'& )* #JX*& ],* #;$62#2 ' 9#60/*6 $('.#L
)'6 )* 2,$/#& '6@#($-#JX*& )# &'9$*)#)* 9$.$% * #
$23'6/l(9$# )' I&/#)' *2 /6#M#%=#6 *2 3#69*6$#&
9'2 *%#&D
^C ;#.*%# /*2 3'/c(9$#8 $(.*(/$)#)*8
96$#JK' 3*62#(*(/*8 M*%*-# *
6$],*-#& )* .#6$#)#& '6)*(&D
<*9'(=*9cL%# 9'2' 9'(&/$/,$(/* )#
9$)#)* 7 ;,()#2*(/#% 3#6# &,#
=,2#($-#JK' * )*&*(.'%.$2*(/'D`
^C 9'(&/6,JK' )* ,2 9*(/6' ,($.*6&$L
/06$' )* *49*%c(9$# (# 5#67 /*2 ,2
*4/6#'6)$(06$' &$@($;$9#)' &$2MF%$9'T
&*60 # 36$2*$6# ;#.*%# M6#&$%*$6# #
9'(/#6 9'2 ,2# ,($)#)* #9#)c2$9#
)* *49*%c(9$# * ],* &* #%$2*(/# )#
)$(l2$9# 9'/$)$#(# )' %,@#6D`
!"#$%&' )* +&,-" * +#$."
/&0&1 2".# 3"45&% 6 78%*4."094#& )* /".*$"
42
:; )&% <4&=*0&% )" &4>"'#-"?@&
5"$.6-& 8% !-/A" % !$.>" a C ,($.*6&$)#)*
M6#&$%*$6#8 (# ],#% #/,' 9'2' 36';*&&'6 ;#- >>
#('&8 *&/0L&* )*2'96#/$-#()' *2 /*62'& )*
#9*&&'D [*2'& 2#$& * 2#$& *&/,)#(/*& )* '6$@*2
3'3,%#6 (*%#D I&&* 36'9*&&' '9'66*, /#2M72 9'2
# *),9#JK' M0&$9# (# )79#)# )* hU * mUD B#],*%*
36'9*&&'8 3'6 ;#%/# )* $(.*&/$2*(/'& #)*],#)'& *
!"#$%&'$"( Y-6'",$" P/% &-6 :-&'"66% /+ #-/:-
6-9,% - #,-C%'- 8- E%&',- B&$>%,6$'J,$- 8"
L",;4 *+ 6%/ #,-C%'- 8% 8-/'-,"8-1 - 6%&K-, CJ
:K"+">" " "'%&MN- #"," - 3"'- 8% - 6$6'%+"
%8/:":$-&". 6%, +-.8"8- 8% ":-,8- :-+ -6
8%6%C-6 8" :."66% +;8$"4 2-8%,$" &-6 %F#.$:",
8% P/% 3-,+" $66- -:-,,% % - P/% %66" /&$>%,6$@
8"8% ',",J 8% &->-Q
!"#$%&'$"( S 6%&K-, 8$A P/% "'/".+%&'% -:-,,%
/+" ,%>-./MN- 6$.%&:$-6" &"6 3">%."64 *+ P/%
%." :-&6$6'%Q
5"$.6-& 8% !-/A" % !$.>" a I&3*9$#%2*(/* (#
*2*6@c(9$# )* #/'6*& 9,%/,6#$&8 3'%S/$9'&8
*9'(Y2$9'& * &'9$#$& ],* ;#%#2 3'6 &$ 2*&2'&D
/&0&1 A4B,#.& C*%%&"$
9'2' # ^3'3,%#JK' 9$.$% )' *4769$/' $($2$@'` 3*%'
I&/#)'D B*&&* &*(/$)'8 # GNN8 *2 &,# 3*6&3*9/$.# )*
9'(&/6,$6 ,2# 3'%S9$# )* 36'4$2$)#)* * 9'2 M#&*
9'2,($/06$#8 7 ,2 @6#()* #.#(J'D R& &*,& %$2$/*& &K'
)*6$.#)'& )# %F@$9# 2$%$/#6$&/# * M*%$9$&/# ],* #$()#
9#6#9/*6$-# #& ;'6J#& 3'%$9$#$&8 )# ;#%/# )* ,2 3#3*%
*;*/$.' )* ',/6'& F6@K'& *&/#/#$&8 36$(9$3#%2*(/* ('
9#23' *9'(Y2$9'8 &'9$#% * 9,%/,6#% *8 &'M6*/,)'8 )#
$(9#3#9$)#)* )' I&/#)' )* *(.'%.*6 #& '6@#($-#JX*&
)# &'9$*)#)* 9$.$% (' 36'9*&&' )* ';*6/# )*
&*@,6#(J# 3ZM%$9# )'& 2'6#)'6*& )#& ;#.*%#&D +*2
$&&'8 # GNN .$6# ,2# #JK' 2$%$/#6 )* 9'(/6'%* )'
/*66$/F6$' * &*2 9=#(9*& )* &*6 &,3*6#)#D R @'.*6('
*&/#),#% 36*9$&# *(/*()*6 ],* # +*@,6#(J# NZM%$9# 7
$23'6/#(/* )*2#$& 3#6# ;$9#6 #3*(#& (#& 2K'& )#
3'%S9$#D
)# 9'(&/6,JK' )* 36'3'&/#& $('.#)'6#& (' 9#23'
2*/')'%F@$9'8 # ],#%$)#)* )# *&9'%# 9#$, 2,$/'D C
,($.*6&$)#)* /*2 )* 6*9'(=*9*6 ],* '&
*&/,)#(/*& /c2 9'(=*9$2*(/'&8 * 2,$/'8 /c2
&#M*6*& * )*2#()#& 36F36$#&D C%72 )$&&'8 *%#
36*9$&# %*.#6 *2 9'(/# # 6*#%$)#)* &'9$#%8 *2
3#6/$9,%#6 # )#& 3*6$;*6$#&8 * 9'2' 9'(/6$M,$6 3#6#
# *;*/$.#JK' )'& )$6*$/'& )'& &*,& 2'6#)'6*&D BK'
3')* '9'66*6 9'2 *%# ' ],* =',.* 9'2 # *&9'%#
3ZM%$9# M0&$9#D C 9'(&/6,JK' )* ,2 9*(/6' ,($.*6L
&$/06$' )* *49*%c(9$# (# 5#67 /*2 ,2
*4/6#'6)$(06$' &$@($;$9#)' &$2MF%$9'T &*60 #
36$2*$6# ;#.*%# M6#&$%*$6# # 9'(/#6 9'2 ,2#
,($)#)* #9#)c2$9# )* *49*%c(9$# * ],* &*
#%$2*(/# )# )$(l2$9# 9'/$)$#(# )' %,@#6D C%72
)$&&'8 *%# .#$ 3*62$/$6 # 9'(&/6,JK' )* ,2# 6*)*
.$@'6'&# )* 36'),JK' /*F6$9# * 2*/')'%F@$9#
&'M6* ' 9'(/*23'6l(*' * #& 3*6$;*6$#&8 #%72 )*
3*62$/$6 # 96$#JK' )* ;'62#& $('.#)'6#& )*
$(@6*&&' * 3*62#(c(9$# )'& *&/,)#(/*&8 *2 *&3*L
9$#% )* '6$@*2 3'3,%#68 (' *(&$(' &,3*6$'6D BK'
],*6*2'& 9'(9'66*6 9'2 #& ,($.*6&$)#)*& 3ZM%$L
9#&8 2#& *&/#M*%*9*6 /6'9#& )* *43*6$c(9$#& *
)$0%'@'& ],* 9'(/6$M,#2 3#6# &,# *;*/$.# )*2'L
96#/$-#JK'D
/&0&1 A/ D&)4#>,*%6E;">*'% )& C&.&
43
!"#$%&'$"( S Z$- >$>% K-C% /+" 9-.K" 8% %6#%:/@
."MN- $+-9$.$J,$"1 P/% :K%0-/ '"+9;+ "-6
+-,,-64 *F$6'% /+ #,-:%66- 8% 0%&',$3$:"MN-
'"+9;+ &"6 3">%."6Q
!"#$%&'$"( [$ /+" %&',%>$6'" 6/"1 &" P/". -
6%&K-, :-&'">" /+" %F#%,$D&:$" 8% 8$6:,$+$@
&"MN- ,":$". &" 3":/.8"8%1 9"6'"&'% &%0"'$>"1
+"6 P/% ":"9-/ #-, '%, /+ $+#":'- %F',%+"@
+%&'% #-6$'$>- &" 6/" >$8"4 \-:D 8$A$" '%, "#,%&@
8$8- P/%1 ]6 >%A%61 " ,%>-.'" :-&'," 6$'/"MG%6
$&C/6'"6 ',"A +"$6 >"&'"0%&6 P/% " :-&3-,+"MN-4
^&".$6"&8- - _,"6$. K-C%1 " ,%>-.'" 6%,$" .%07'$+"
%+ P/% 6$'/"MG%6Q
"#$%&'( )* +',-# * +$%.# a B#& ;#.*%#& 9'2 GNN&8
*&3*9$#%2*(/* #& )# n'(# +,%8 06*# 2#$& ('M6* )#
9$)#)*8 $&&' .*2 '9'66*()' )* ;'62# @6#)#/$.# *
9'(&/#(/*D R& 36*J'& #/,#$& $23*)*2 ],* ,2
2'6#)'6 9'2 3*6;$% )' )# ;#.*%# 9'(&$@# 9'236#6
,2 $2F.*% *2 )*/*62$(#)#& ;#.*%#&8 /#$& 9'2'
d$)$@#% * 1=#37, 5#(@,*$6#D B*%#&8 ' 36*J'
9=*@', # ,2 3#/#2#6 ],* &F 3')* &*6 #&&,2$)'
3'6 3*&&'#& )* ',/6'& *&3#J'& )# 9$)#)*D C ;#.*%#
7 ,2 #2M$*(/* &'9$'9,%/,6#% ],* )*.* &*6 2*%='L
6#)' * 36*&*6.#)' *2 &,#& 9#6#9/*6S&/$9#& )*
5"$.6-& 8% !-/A" % !$.>" a 1#M* *&/#M*%*9*6 #
)$&/$(JK' *(/6* $()$@(#JK' * F)$'D C $()$@(#JK'8
],#()' '6$*(/#)# 3#6# ,2# 360/$9# '6)*(#)# *8
*&3*9$#%2*(/*8 9'%*/$.#8 7 6*&3'(&0.*% 3'6 2,$/#&
/6#(&;'62#JX*& &'9$#$&D R F)$'8 3'6 &,# .*-8 @*6#
'36*&&K'8 .$'%c(9$# * $(/'%*6l(9$# 9'2 ' )$;*6*(/*D
A*;*()*2'& * 3#6/$9$3#2'& )#& 2#($;*&/#JX*& )'
2*$' )' #(' 3'6 *(/*()*6 ],* *%#& &K' 9*(/6#$&
3#6# ' #.#(J' )# )*2'96#9$# 3'%S/$9#8 &'9$#% *
*9'(Y2$9# M6#&$%*$6#D [*2'& )* 96$#6 9'()$JX*&8
/')#.$#8 3#6# $23*)$6 ],* ' F)$' * # $(/'%*6l(9$#
)'2$(*2 ' 36'9*&&'D [*(=' ;7 ],* 9'(&*@,$6*L
2'& ;#-*6 $&&' (# ('.# %*.# )* 36'/*&/'& ],* )'2$L
(#608 *&3*6'8 ' W6#&$% *2 >UVkD I $&&' (#)# /*2 #
.*6 9'2 ' 6*&,%/#)' )# 1'3#8 2#& &$2 9'2 #
,6@c(9$# )* &* @#6#(/$6 # $@,#%)#)* )' 3'(/' )*
.$&/# )# )$@($)#)* =,2#(# 3#6# /')'& '& M6#&$%*$L
6'&8 #&&$2 9'2' ' )*.$)' 6*&3*$/' * ' 6*9'(=*9$L
2*(/' )' )$6*$/' b )$;*6*(J# * b #,/*(/$9$)#)*D
A,6#(/* )79#)#&8 #& ;#.*%#& * #& 3*6$;*6$#& ;'6#2
;#%#)#& * $(/*636*/#)#& 3'6 36';$&&$'(#$& )'&
&*/'6*& 27)$'& * @*&/'6*& 3ZM%$9'&8 *&3*9$#%L
2*(/*D _&&' (K' M#&/#T ' ;'6/#%*9$2*(/' )#& .'-*&
* 360/$9#& )* $(/*%*9/,#$& * #/$.$&/#& &'9$#$& )*&&*&
/*66$/F6$'& 7 9*(/6#% 3#6# ],* &* 9'(&/6,#2
36'3'&$JX*& $('.#)'6#& &'M6* *&&*& *&3#J'&D C
96S/$9#8 3'6 *4*23%'8 #' ^N#6#)$@2# )# 9#6c(9$#` *
# 36'3'&$JK' )' ^3#6#)$@2# )# 3'/c(9$#` ;'6#2
;'62,%#)#& *2 ;,(JK' )#& 9'()$JX*& *&3*9S;$9#&
],* $(/*%*9/,#$& 9'2' (F&8 )' RM&*6.#/F6$' )*
H#.*%#&8 #&&,2$2'& (# 9$)#)*D +', ,2 ;#.*%#)'8
(#&9$)' * 96$#)' (,2# ;#.*%#8 9'2 #)'%*&9c(9$#
(' &,MZ6M$' * =0 >? #('& (# 5#67D I&&# 7 2$(=#
9'()$JK' )* $(&*6JK' (# 9$)#)*8 &*2 $@('6#6
2$(=# 3%,6#%$)#)* 9'2' &*6D 1'2' *,8 2$%=#6*& *
2$%=#6*& )* ',/6'& 2'6#)'6*& )#& 3*6$;*6$#&
#;$62#2 &*,& )$&9,6&'&8 &,#& 360/$9#& * &,#&
$(.*(JX*&D I&&# 7 # 6*.'%,JK' ],* *&/0 #9'(L
/*9*()' (#& 3*6$;*6$#& * ;#.*%#&8 3#6# #%72 )#
2*6# #23%$#JK' )# 9#3#9$)#)* )* 9'(&,2' )'&
&*,& 2'6#)'6*&D
9'(.$.c(9$# * 360/$9#& 9,%/,6#$& ;,()#2*(/#$&D C
3%,6#%$)#)* &'9$#% 7 9*(/6#% 3#6# 2*%='6#6 # ],#%$L
)#)* )* .$)# (# 9$)#)*8 # )$(l2$9# )* 9'(.$.c(L
9$# * )* $(.*(JK'D C&&$28 ' I&/#)' 36*9$&# 96$#6
2*9#($&2'& ],* 3*62$/#2 #'& 2#$& 3'M6*&
9'(/$(,#6 # 2'6#6 (*&&#& 06*#&8 6*9'(=*9*()'L#&
(# 3*6&3*9/$.# )' .#%'6 )* ,&' * (K' 9'2' .#%'6
)* /6'9#8 &$23%*& 2*69#)'6$#D
ltojeto Je fotoqtafa pata pessoas com S/oJtome Je uowo
/&0&1 A/ D&)4#>,*%6E;">*'% )& C&.&
44
!"#$%&% ($)*+,
45
!"#$%&
!"#$ &#'(#

Vous aimerez peut-être aussi