Vous êtes sur la page 1sur 21

FACULDADE LATINO-AMERICANA DE EDUCAO FLATED PS-GRADUAO LATU SENSU EM METODOLOGIA DO ENSINO DE GEOGRAFIA

O ENSINO DE GEOGRAFIA: O USO DE TECNOLOGIAS E A FORMAO DOCENTE

Rosana Soares de Lacerda

SO RAIMUNDO NONATO-PI, OUTU RO DE !"#$%

FACULDADE LATINO-AMERICANA DE EDUCAO FLATED PS-GRADUAO LATU SENSU EM METODOLOGIA DO ENSINO DE GEOGRAFIA

O ENSINO DE GEOGRAFIA: O USO DE TECNOLOGIAS E A FORMAO DOCENTE

Rosana Soares de Lacerda

Ar&'(o e)'('do co*o &ra+a,-o .'na, de conc,/s0o do C/rso de P1sGrad/a20o La&o Sens/ e* Me&odo,o('a do Ens'no de Geo(ra.'a da Fac/,dade La&'noA*er'cana de Ed/ca20o - FLATED, so+ a or'en&a20o do Pro.% MS% 3/dson 3or(e da S',4a%

SO RAIMUNDO NONATO-PI, OUTU RO DE !"#$%

O ENSINO DE GEOGRAFIA: O USO DE TECNOLOGIAS E A FORMAO DOCENTE


Rosana Soares de Lacerda

RESUMO: Desde s/a 'ns&'&/c'ona,'5a20o a&6 os d'as a&/a's, a Geo(ra.'a 4e* so.rendo d'4ersas &rans.or*a27es, &an&o no 8/e d'5 res9e'&o : 9rod/20o de se/s con&e;dos co*o &a*+6* na s/a .or*a de ens'no e* sa,a de a/,a% E co* o ad4en&o das &ecno,o('as a*+os &ornara*-se o+<e&os de a&/a,'5a27es de4'do : necess'dade 'nd/5'da 9e,a &6cn'ca da 'n.or*a20o% Ta*+6* o 9ro.essor, o res9ons=4e, 9e,a *ed'a20o en&re o a,/no e os con&e;dos (eo(r=.'cos, &e* a *'ss0o de +/scar a a&/a,'5a20o con&>n/a de se/s con-ec'*en&os no &ocan&e :s no4as &ecno,o('as e do 9r19r'o con-ec'*en&o c'en&>.'co 9or *e'o da 9es8/'sa con&>n/a, 9ara n0o &ornar-se o+so,e&o no */ndo docen&e e a&ender as e)9ec&a&'4as do ens'no 8/e 9a'ra na con&e*9orane'dade% Palavras chave: Geo(ra.'a? ens'no? 9es8/'sa? con&e*9orane'dade%

ABSTRACT: S'nce '&s 'ns&'&/&'ona,'5a&'on &o &-e 9resen& da@, (eo(ra9-@ -as /nder(one se4era, c-an(es, +o&- A'&- re(ard &o &-e 9rod/c&'on o. '&s con&en&s +/& a,so 'n &-e'r Aa@ o. &eac-'n( 'n &-e c,assroo*% And A'&- &-e ad4en& o. &ec-no,o('es +o&- +eco*e o+<ec&s need /9(rades d/e &o 'nd/ced &ec-n'ca, 'n.or*a&'on% A,so &-e &eac-er, res9ons'+,e .or *ed'a&'n( +e&Aeen &-e s&/den& and (eo(ra9-'c con&en&, -as &-e *'ss'on o. seeB'n( con&'n/o/s /9da&'n( o. &-e'r BnoA,ed(e 'n re,a&'on &o neA &ec-no,o('es and sc'en&'.'c BnoA,ed(e '&se,. &-ro/(- con&'n/o/s researc-, no& &o +eco*e o+so,e&e 'n &eac-'n( Aor,d and *ee& &-e e)9ec&a&'ons o. &eac-'n( -o4er'n( noAada@s% Ke !"r#s: Geo(ra9-@? &eac-'n(? researc-? con&e*9orane'&@%

INTRODUO

D'an&e dos desa.'os 8/e se a9resen&a* 9ara a soc'edade e, *a's es9ec'.'ca*en&e, 9ara a ed/ca20o +ras',e'ra na con&e*9orane'dade, .a5-se *'s&er sa,'en&ar a '*9or&Cnc'a do ens'no das c'Dnc'as -/*anas na (rade c/rr'c/,ar das esco,as na a&/a,'dade, .a5endose '*9resc'nd>4e, ressa,&ar s/a '*9or&Cnc'a, .ace aos con&e;dos d's9on'+','5ados 9or *e'o da c'Dnc'a (eo(r=.'ca, na con&r'+/'20o 9ara a .or*a20o de c'dad0os cr>&'cos e con-ecedores de s/a rea,'dade, so+re&/do co* '*9,'ca27es : (Dnese da 'de'a de con&e)&/a,'5a20o e de 9,/ra,'5a20o 8/e 9er*e'a -o<e na soc'edade% Esse con&e)&o 6 *arcado 9or /* *o*en&o 9ar&'c/,ar 8/e se carac&er'5a 9e,a 'nser20o de no4as &ecno,o('as </n&o a no4os *6&odos de ens'no% O 8/e nos ,e4a a crer 8/e os 9ro.essores

&e* de es&ar cada 4e5 *a's a&en&os a es&a 8/es&0o, /*a 4e5 8/e 9rec'sa* *an&er-se a&/a,'5ados e +e* 9re9arados 9ara ,-e dar co* essas 9ec/,'ar'dades% D'an&e dessa s'&/a20o, .a5-se necess=r'o /*a an=,'se de co*o se encon&ra o ens'noEa9rend'5a(e* da (eo(ra.'a e* nossos d'as, e* 4'r&/de do desa.'o de s/9erar a 'ns/.'c'Dnc'a do ,'4ro d'd=&'co co*o ;n'co rec/rso d'd=&'co e 'ncor9orar a essa 9r=&'ca os con-ec'*en&os dessa c'Dnc'a, +e* co*o o /so de &ecno,o('as re,e4an&es 9ara a .or*a20o c/,&/ra, dos a,/nos, recon-ecendo 8/e ao *es*o &e*9o e* 8/e s0o recen&es, s0o &a*+6* dese8/','+ran&es, 9r'nc'9a,*en&e e* .ace da soc'edade con&e*9orCnea, 9o's se &e* r=9'das &rans.or*a27es co* o ad4en&o do a4an2o &ecno,1('co o 8/e '*9,'ca n/*a soc'edade cada 4e5 *a's 4'r&/a,, co* os *e'os de co*/n'ca20o e de 'n.or*a20o 'nc'd'ndo de /*a *ane'ra */'&o .or&e na esco,a con&r'+/'ndo 9ara o a/*en&o dos desa.'os des&a% D'an&e des&as co,oca27es, es&e &ra+a,-o 9re&ende a+ordar so+re a '*9or&Cnc'a do ens'no de (eo(ra.'a na a&/a,'dade, +e* co*o so+re a a&'&/de do 9ro.essor en8/an&o *ed'ador de con-ec'*en&os, e)9,'c'&ando /*a conce920o de ens'no da c'Dnc'aEd'sc'9,'na e* 8/es&0o, coeren&e co* as de*andas soc'a's con&e*9orCneas des&acando s/a re,e4Cnc'a soc'a,, +e* co*o a res9e'&o da '*9or&Cnc'a do docen&e ass/*'r /*a 9os&/ra de cons&an&e 9es8/'sa ao ,on(o de s/a 4'da 9ro.'ss'ona,, 9ro9'c'ando /* con-ec'*en&o so+re o */ndo e* 8/e o a,/nado 4'4e, a+ran(endo as esca,as ,oca,, re('ona,, nac'ona, e (,o+a,, /*a 4e5 8/e o ens'no dessa d'sc'9,'na 9rec'sa ,-e dar co* os .enF*enos recen&es co*o, 9or e)e*9,o, os *e'os de co*/n'ca20o 8/e es&0o oc/9ando ,/(ar '*9or&an&e na 4'da das 9essoas, 'n.,/enc'ando d're&a*en&e na s/a .or*a de 9ensar e a('r na con&e*9orane'dade% A CI$NCIA GEOGR%FICA ONTEM E &O'E GA Geo(ra.'a 6 /* sa+er &0o an&'(o 8/an&o : 9r19r'a -'s&1r'a dos -o*ensH IMOREIRA, #JJK, 9% #LM% Se/ 9a,co de or'(e* .o' na Gr6c'a, so+ d/as 4er&en&esN nas ,/&as de*o(r=.'cas des&e 9a>s e so+ 'n&eresses de *ercadores da 69oca, sendo 8/e a 9r'*e'ra en&ra e* dec,>n'o d'an&e do a9o(e/ do I*96r'o Ro*ano 8/e 9asso/ a /&','5ar o sa+er (eo(r=.'co co*o ar*a no 9rocesso de e)9ans0o de se/ &err'&1r'o% Es&a se 'ns&'&/c'ona,'5a, o/ se<a, (an-a s&a&/s de c'Dnc'a no s6c/,o OIO, 9or 4o,&a de #PLK, na E/ro9a, *a's es9ec'.'ca*en&e na A,e*an-a, &endo co*o res9ons=4e's 9or s/a 'ns&'&/c'ona,'5a20o, es&/d'osos co*o A,e)ander Qon R/*+o,d& I#PSJ #TLJM,

conse,-e'ro do re' da Pr;ss'a, Uar, R'&&er I#PPJ #TLJM, &/&or de /*a .a*>,'a de +an8/e'ros, -'s&or'ador, .',1so.o e 9ro.essor da Un'4ers'dade de Ra&5e, I#TKK #J"KM, an&ro91,o(o e (e1(ra.o a,e*0o% Para More'ra I#JJKM s/a *a'or d'.'c/,dade e* .'r*ar-se co*o c'Dnc'a era a .a,&a de ./nda*en&os *e&odo,1('cos 8/e con.ere* o (ra/ de c'Dnc'a a /*a c'Dnc'a% Para 8/e 'sso se concre&'5asse .ora* necess=r'os 4=r'os es&/dos, +/scando-se a d'.erenc'a20o de =reas% Na8/e,a 69oca o 9,ane&a necess'&a4a a'nda ser s/.'c'en&e*en&e con-ec'do e 'sso .o' rea,'5ado 9or *e'o de (randes e)9ed'27es% Des&aco/-se nessa 9r=&'ca R/*+o,d&% Es&e es&/d'oso, </n&a*en&e co* R'&&er, rece+e a deno*'na20o de 9rec/rsor dessa c'Dnc'a e* s/a 4ers0o *oderna, a 8/a, 6 a9resen&ada -o<e nas esco,as e /n'4ers'dades, 9or &ere*-na s's&e*a&'5ado% An&es de &ornar-se acadD*'co o sa+er (eo(r=.'co era 9rod/5'do 9or es&ra&e('s&as, 9or o.'c'a's o/ a ser4'2o do Es&ado, a9resen&ando-se co*o /*a 'deo,o('a% Era a c-a*ada Geo9o,>&'ca, onde se 'ns&'&/c'ona,'5o/ co*o 9o,>&'ca do Es&ado e, conse8/en&e*en&e, co*o d'sc'9,'na esco,ar e se(/ndo IMOREIRA, #JJK, 9% K#M, Gse/ &e1r'co *a'or 6 o (e1(ra.o Uar, Ra/s-o.erH% Ao (an-ar o s&a&/s acadD*'co, a Geo(ra.'a 9asso/ a &er /* ar de ne/&ra,'dade e, en&end'da co*o c'Dnc'a de sa+er ne/&ro, e* re,a20o aos e*+a&es 'deo,1('cos 9ro9os&os 9e,os es&ra&e('s&as 8/e 9rod/5'a* se/s con-ec'*en&os, <= 8/e 9asso/ a ser o+<e&o de es9ec'a,'s&a e es9ec'a,'dade das /n'4ers'dades, onde se/ ens'no e s/a 9rod/20o 9assara* a ser rea,'5ados 9or -o*ens Gne/&rosH, e n0o *a's 9or 'deo,o('s&as a ser4'2o do Es&ado, a 9ar&'r de en&0o, &orno/-se /*a c'Dnc'a 8/e se co,oca a ser4'2o da soc'edade, +e* co*o, da so,/20o de se/s 9ro+,e*as% Nos s6c/,os OIO e OO essa c'Dnc'a &'n-a so+re s/a 'nc/*+Dnc'a a cons&r/20o da nac'ona,'dade% Nessa 9ers9ec&'4a, a9resen&a4a car=&er 9a&r'1&'co IFILIVOLA, !""J, 9% #LM% En8/an&o c'Dnc'aEd'sc'9,'na carac&er'5a4a-se co*o de ,>n(/a nac'ona,, onde 9re(a4a 8/e &odos &'n-a* de .a,ar a *es*a ,>n(/a 9ara 9odere* sen&'r-se 9er&encen&es : *es*a na20o% Por 4o,&a da d6cada de L", as &endDnc'as &rad'c'ona's da Geo(ra.'a 8/e se 9reoc/9a4a* e* co*9reender o es9a2o (eo(r=.'co 9or *e'o das re,a27es do -o*e* co* a na&/re5a, co*e2ara* a ser 8/es&'onadas e* 4=r'as 9ar&es do */ndo e, 9os&er'or*en&e, &a*+6* no ras',, .a&o 8/e .e5 co* 8/e os (e1(ra.os .osse* e* +/sca de no4as &eor'5a27es e no4os 9arad'(*as, 9o's as &endDnc'as an&er'ores <= n0o conse(/'a* *a's a9reender essa co*9,e)'dade% er,'* e Fr'edr'c-

Nesse sen&'do, Ca4a,can&' I#JJTM des&aca 8/eN


Essas carac&er>s&'cas do es9a2o na con&e*9orane'dade '*97e*, 9o's, aos &e1r'cos da Geo(ra.'a, a a*9,'a20o de s/as an=,'ses, G&rans'&andoH en&re a rac'ona,'dade e a 'rrac'ona,'dade, en&re o o+<e&'4's*o e o s/+<e&'4's*o, en&re a es&r/&/ra e a a20o e, (eo(ra.'ca*en&e .a,ando, en&re o ,oca, e o (,o+a,, en&re a rea,'dade na&/ra, e a soc'a, I9% #PM%

O 8/e nos ,e4a a crer 8/e no se/ 9rocesso de desen4o,4'*en&o e na cons&r/20o de se/s sa+eres es&a c'Dnc'a 6 9ar&e de /* *o4'*en&o -'s&1r'co 8/e es&= e* cons&an&e e 9er*anen&e &rans.or*a20o% Para Andrade I#JT#MN
O Con-ec'*en&o c'en&>.'co 6 9ro./nda*en&e d'nC*'co e e4o,/' so+ a 'n.,/Dnc'a das &rans.or*a27es econF*'cas e de s/as re9erc/ss7es so+re a .or*/,a20o do 9ensa*en&o c'en&>.'co% Ass'* o o+<e&o e os o+<e&'4os de /*a c'Dnc'a s0o re,a&'4os, d'4ers'.'cando-se no es9a2o e no &e*9o, con.or*e a es&r/&/ra20o das .or*a27es econF*'cas e soc'a's% Ia9/d, PONTUSCRUA? PAGANELLI e CACETE, !""J, 9% $PM%

E a Geo(ra.'a 9or ser /*a c'Dnc'a a&/a,>ss'*a encon&ra-se den&ro dessa 9ers9ec&'4a, *an&endo-se *oderna co*o s/(ere se/s 9ress/9os&os, de *ane'ra 8/e con&'n/a con&r'+/'ndo 9ara a .or*a20o de c'dad0os cr>&'cos e con-ecedores de s/as rea,'dades, 9or *e'o do 9rocesso de ens'no% A GEOGRAFIA COMO DISCIPLINA ESCOLAR En8/an&o d'sc'9,'na esco,ar, a Geo(ra.'a con&r'+/' 9ara 8/e a,/nos e 9ro.essores enr'8/e2a*-se re9resen&a&'4a e soc'a,*en&e e* se/s con-ec'*en&os nas d'4ersas d'*ens7es de s/as rea,'dades, co*9reendendo *e,-or o 9rocesso das &rans.or*a27es no */ndo a&/a,, +e* co*o, 9ara a('r e 9ar&'c'9ar da cons&r/20o da rea,'dade soc'a, 9resen&e e ./&/ra% Na conce920o de IMOREIRA, #JJK, 9% LTM es&a G9ode ser4'r 9ara &ornar os -o*ens c'dad0os esc,arec'dos% Poder= ser4'r 9ara a,'en=-,osH% Isso de9ender= das .'na,'dades 8/e se 9re&ende a,can2ar% A '*9or&Cnc'a da (eo(ra.'a esco,ar 6 'nd'sc/&>4e, 9ara a .or*a20o do ed/cando e 9ara a conso,'da20o de /*a soc'edade s/s&en&=4e,, se/ ens'no 9ro9orc'ona 'ns&r/*en&a, 9ara a a8/'s'20o de sa+eres ;&e's, os 8/a's 9oss'+','&a* aos <o4ens e ad/,&os a .or*a20o de se/s 9ensa*en&os (eo(r=.'cos, +e* co*o, o desen4o,4'*en&o de /*a consc'Dnc'a es9ac'a,%

Con&/do, ne* se*9re a esco,a 9ers's&e nessa &e*=&'ca, o/ o 9ro.essor a'nda n0o se de/ con&a da s/a res9onsa+','dade de des9er&ar no a,/no, /* o,-ar ana,>&'co-cr>&'co das re,a27es soc'a's 8/e se 9resenc'a, res/,&ando nas des'(/a,dades soc'a's% Por6* se/ ens'no o+<e&'4a 9re9arar o c'dad0o 9ara /* a('r e* se/ co&'d'ano de .or*a consc'en&e, e* esca,as de 9erce927es d'.eren&es, se<a ,oca,, re('ona, o/ (,o+a,% Per*'&e 8/e es&e ad8/'ra con-ec'*en&os +=s'cos so+re a s/9er.>c'e da Terra% Ta's con-ec'*en&os con&r'+/e* 9ara o desen4o,4'*en&o de -a+','dades de 9ensa*en&o e '*a('na20o (eo(r=.'ca e a'nda 9ara *e,-ora*en&o de 4a,ores e a&'&/des% Pro9orc'ona a'nda a a8/'s'20o de con-ec'*en&os 8/e .ac','&a* o en&end'*en&o e a co*/n'ca20o dos d'4ersos 9rocessos 8/e .or*a* os es9a2os, '*9,'cando o en&end'*en&o das d'nC*'cas soc'oa*+'en&a's e soc'oc/,&/ra's assoc'adas ao s'(n'.'cado de &rans.or*a20o, */dan2a e 9er*anDnc'a, 9o's n0o 6 /*a d'sc'9,'na de car=&er e)c,/s'4a*en&e &e1r'co% E,a es&= ,'(ada co* o co&'d'ano das 9essoas, co* a con</n&/ra a&/a,% Para F','5o,a I!""JM o 9rocesso de ens'no de4e ser .e'&o res9e'&ando-se o (ra/ de a*ad/rec'*en&o 9s'co9eda(1('co das &/r*as, 9o's /* desa</s&e en&re o (ra/ de d'.'c/,dade dos con&e;dos e* re,a20o aos anos 9oder= ,e4ar a /*a des*o&'4a20o co* conse8/Dnc'as (ra4es e* a,(/*as &/r*as% Na conce920o do *es*o a/&or Ga 9r=&'ca esco,ar &e* de es&ar 4o,&ada ao s/cesso dos a,/nos, 's&o 6, 9ara se/ cresc'*en&o e desen4o,4'*en&oH I9%$#M% Ro<e se +/sca 'ncen&'4ar o a,/no a cons&r/'r se/s 9r19r'os conce'&os ao 'n46s de 9ro9'c'ar a *e*or'5a20o de con&e;dos .ra(*en&ados e descon&e)&/a,'5ados, a+andonando a .or*a &rad'c'ona,, onde a *e*1r'a era a *e,-or .erra*en&a 9ara o a9rend'5ado% Isso se &orno/ necess=r'o d'an&e do en.o8/e e)'('do 9e,a c'Dnc'a (eo(r=.'ca, .a5endo-se necess=r'o na 9r=&'ca do ens'no, a 4a,or'5a20o dos sa+eres, e)9er'Dnc'as e s'(n'.'cados 8/e os a,/nos &ra5e* co*o +a(a(e*, 'nc,/s'4e os co&'d'anos, *as se* descons'derar os conce'&os 9ron&os%
N0o se &ra&a de 9r'4',e('ar o 'nd'4>d/o, *as ,-e 9er*'&'r conser4ar s/a d'.eren2a na co,e&'4'dade : 8/a, 9er&ence% Para &an&o, e,e de4e 9oder d's9or dos 'ns&r/*en&os &e1r'cos 8/e ,-e 9er*'&e* ana,'sar as re,a27es de 9oder 8/e carac&er'5a* o cor9o soc'a, do 8/a, 6 *e*+ro% I RAFFESTIN, #JJ$,

a9/d, CAQALCANTI, #JJT, 9% ###M% Isso .a5 co* 8/e es&es re.,'&a* so+re s/as 9oss'+','dades de desen4o,4'*en&o, 9o's Gos conce'&os c'en&>.'cos &e* o 9a9e, de 9ro9'c'ar a .or*a20o de es&r/&/ras 9ara consc'en&'5a20o e a*9,'a20o de conce'&os co&'d'anos 9oss'+','&ando, ass'*, o

desen4o,4'*en&o 'n&e,ec&/a,H ICAQALCANTI, #JJT, 9% !TM% No ens'no a cons&r/20o de conce'&os de4e ser *ed'ada 9e,o 9ro.essor e o s/cesso dessa cons&r/20o de9ender= */'&o de co*o a *ed'a20o ser= .e'&a%
Para o+&er*os s/cesso nesse 9rocesso, de4e*os ade8/ar os con&e;dos *'n's&rados ,e4ando e* cons'dera20o a .a')a e&=r'a dos a,/nos, +e* co*o, ,e4ar e* con&a a .'na,'dade soc'a, do a9rend'5ado dos con&e;dos d'&os (eo(r=.'cos IFILIVOLA, !""J, 9% #PM%

Se(/ndo Ca4a,can&' I#JJTM nesse 9rocesso n0o s0o 9ass'4os ne* o 9ro.essor e ne* o a,/no% O 9r'*e'ro 6 a&'4o 9or .a5er a *ed'a20o en&re a,/no e os o+<e&os de con-ec'*en&o, <= o se(/ndo, 9or ser o s/<e'&o do 9rocesso I9% #$TM% D'an&e do +'nF*'o ens'nar-a9render ,e4a-se e* cons'dera20o /*a s6r'e de as9ec&os, den&re os 8/a's, 9s'co,1('cos, ,1('cos, 9eda(1('cos e soc'o,1('cos, ,o(o se de4e 9ensar nos con&e;dos a sere* ens'nados, co*o ens'n=-,os, a,6* de &er a 9erce920o de co*o *o&'4ar o es&/dan&e a9render a a9render% O acesso aos con-ec'*en&os 9or *e'o das &ecno,o('as d's9on>4e's co*o a 'n&erne&, 9or e)e*9,o, con&r'+/' 9ara 8/e e* */'&as 4e5es o a,/no es&e<a +e* *a's 'n.or*ado 8/e o 9ro.essor, o/ se<a, <= de&6* /* con-ec'*en&o 9r64'o e* re,a20o ao 8/e se co,oca e* sa,a de a/,a% Ao *es*o &e*9o e* 8/e o co*9/&ador a9arece co*o re*6d'o 9ara 9a,'ar as no4as .or*as de ens'no, &a*+6* 9ode carac&er'5ar-se co*o /* 9ro+,e*a a ser s/9erado% W /* 'ns&r/*en&o '*9or&an&e, 9ore* a9resen&a ,'*'&a27es &6cn'cas e 9r=&'cas, 9o's -= casos e* 8/e 9ro.essores n0o d's97e* de /* &re'na*en&o 9ara *an/se=-,os% E d'an&e dos desa.'os 9ro9os&os co* o ad4en&o da (,o+a,'5a20o e das no4as &ecno,o('as, es&as &orna*-se cada 4e5 *a's 9resen&es na 4'da das 9essoas e na consc'Dnc'a 9o9/,ar, dessa .or*a, &orna-se /r(en&e, a ade8/a20o no &ocan&e a .or*a20o dos <o4ens =s necess'dades da soc'edade re.6* do */ndo (,o+a,'5ado% GA esco,a, 9ar&'c/,ar o/ 9;+,'ca, 9rec'sa ser re9ensada 9ara a .or*a20o desse no4o <o4e*H IPONTUSCRUA, InN !""!, 9% ##!M% As 4e,-as 'den&'dades, 8/e 9or &an&o &e*9o es&a+','5ara* o */ndo soc'a,, es&0o e* dec,>n'o .a5endo s/r('r no4as 'den&'dades e .ra(*en&ando o 'nd'4>d/o *oderno, a&6 a8/' 4's&o co*o /* s/<e'&o /n'.'cado IRALL, !""L, 9% PM% Co* 'sso de4e-se &er /*a 9reoc/9a20o 8/an&o aos con&e;dos se,ec'onados 9ara ser ens'nados e* sa,a de a/,a, 9o's os *es*os 9rec'sa* ser coeren&es co* as necess'dades carac&er>s&'cas da esco,a e co* as cond'27es o+<e&'4as e s/+<e&'4as de 9ro.essores e a,/nos de .or*a a (aran&'r 8/e es&es

se desen4o,4a* cr'&'ca*en&e, 9or6* se* 9erder s/as 'den&'dades% Nesse caso &ende-se a cons'derar os sa+eres 9r64'os dos d'scen&es +/scando-se 'nser'-,os e* s/a rea,'dade 9r1)'*a e concre&a e da rea,'dade da 9r19r'a esco,a, de .or*a a 9ro+,e*a&'5=-,os, 9or8/e Go 9rocesso de ens'no +/sca o desen4o,4'*en&o, 9or 9ar&e dos a,/nos, de de&er*'nadas ca9ac'dades co(n'&'4as e o9era&'4as, 9or *e'o da .or*a20o de conce'&os so+re a *a&6r'a es&/dadaH ICAQALCANTI, #JJT, 9% TTM% Ass'*, Pon&/sc-Ba, Pa(ane,,' e Cace&e I!""JM co,oca* 8/eN
A 'n&e(ra20o dos sa+eres 9ode ocorrer na *en&e dos 'nd'4>d/os *es*o e* /* ens'no +aseado essenc'a,*en&e no co(n'&'4o, *as ser= .ac','&ada e)&erna*en&e se a a9resen&a20o dos con&e;dos 4'sar ao es&a+e,ec'*en&o das 'n&er-re,a27es, o/ se<a, a 'n&e(ra20o de4e ser e)9ressa 9e,o 9ro.essor e 9erce+'da 9e,o a,/no I9% ##PM%

O ens'no-a9rend'5a(e* carac&er'5a-se co*o a&'4'dade con</n&a, co*9ar&',-ada n/*a re,a20o soc'a, en&re 9ro.essorEa,/no no C*+'&o esco,ar e a9resen&a-se &a*+6* co*o /*a a20o cons&r/&'4's&a, 9o's -= /*a cons&r/20o de con-ec'*en&os nesse 9rocesso e &a*+6* a cons&r/20o de *6&odos de es&/dos d'.erenc'ados% O USO DE TECNOLOGIAS NO ENSINO DE GEOGRAFIA G3= se d'sse 8/e a Geo(ra.'a 6 /* Xsa+er de &erra-a-&erraY, 9or8/e a8/',o co* 8/e ,'da 6 9or de*a's e4'den&e% Ca9&a-se, +as&ando a9enas : 9erce920oH IMOREIRA, #JJK, 9%LTM% D'5-se 8/e 6 /* sa+er desen4o,4'do, o/ *es*o a9reend'do d'an&e da 4'4Dnc'a no es9a2o c'rc/,an&e, o 8/a, 9ode ser co*9reend'do de .or*a '*ed'a&a, o/ se<a, o 9r19r'o es9a2o 4'4enc'ado 9e,o -o*e*%
N/nca o es9a2o do -o*e* .o' &0o '*9or&an&e 9ara o desen4o,4'*en&o da -'s&1r'a% Por 'sso, a Geo(ra.'a 6 a c()*c(a #" +rese*,e, o/ se<a, 6 'ns9'rada na rea,'dade con&e*9orCnea% O o+<e&'4o 9r'nc'9a, des&es con-ec'*en&os 6 con&r'+/'r 9ara o en&end'*en&o do */ndo a&/a,, da a9ro9r'a20o dos ,/(ares rea,'5ada 9e,os -o*ens, 9o's 6 a&ra46s da or(an'5a20o do es9a2o 8/e e,es d0o sen&'do aos arran<os econF*'cos e aos 4a,ores soc'a's e c/,&/ra's cons&r/>dos -'s&or'ca*en&e IPCN, !""", 9% $"M%

Pon&/sc-Ba, Pa(ane,,' e Cace&e I!""JM ,'s&a* o /so da aero.o&o(ra*e&r'a, ,e'&/ra de '*a(ens de sa&6,'&es, os 9ro(ra*as de co*9/&adores e &6cn'cas ,'(adas ao sensor'a*en&o re*o&o, en&re o/&ros, co*o rec/rsos 9ara *e,-ora*en&o dos con-ec'*en&os dessa c'Dnc'a &0o co*9,e)a% No en&an&o, a9esar de -a4er essa 9reoc/9a20o 9or 9ar&e dos 9rod/&ores do sa+er (eo(r=.'co sa+e-se 8/e, na (rande

*a'or'a das esco,as os ,'4ros d'd=&'cos a'nda 9re4a,ece* co*o o 9r'nc'9a, 'ns&r/*en&o de &ra+a,-o e &e*-se a con4'c20o de 8/e os 9ro.essores n0o de4e* 9er*anecer re.6ns dessa ;n'ca .on&e de 9es8/'sa 9ara /so e* sa,a de a/,a% Esse rec/rso 6 */'&o '*9or&an&e, e ./nda*en&a, no s's&e*a de ens'no, 9or6*, n0o 9ode ser &o*ado co*o /* .'* e* s' *es*o, &endo e* 4's&a 8/e, de4'do : d'na*'c'dade dos acon&ec'*en&os a&/a's, -= a&/a,'5a27es de con&e;dos o/ dados so+re de&er*'nadas s'&/a27es 8/e s0o d'4/,(ados 'ns&an&anea*en&e nas 9r'nc'9a's *>d'as, &a's co*o s'&es da 'n&erne& e &e,e4's0o, en&re o/&ros, 9odendo o con&e;do e)9os&o no ,'4ro d'd=&'co encon&rar-se /,&ra9assado, de9endendo da da&a de s/a 9/+,'ca20o% Por e)e*9,o, nos ,'4ros d'd=&'cos co* 9/+,'ca20o de !"#", cons&a* 8/e o 3a90o 6 a se(/nda *a'or econo*'a do */ndo, 9or6* se sa+e 8/e a&/a,*en&e esse 9os&o 9er&ence : C-'na, se(/ndo o FMI IF/ndo Mone&=r'o In&ernac'ona,M% Da> a '*9or&Cnc'a de +/scar o/&ras .on&es, desde 8/e essas se<a* con.'=4e's e o.'c'a's, 9ara n0o d's9on'+','5ar dados errFneos o/ /,&ra9assados 9ara o 9;+,'co es&/dan&',, cer&'.'cando-se de 8/e dados dessa na&/re5a es&e<a* de acordo co* a rea,'dade 9resen&e% De,'5o'co4, An(o&&' e Perna*+/co I!""JM des&aca* 8/eN
O /n'4erso das con&r'+/'27es 9arad'(*=&'cas, co*o ,'4ros, re4's&as, s/9,e*en&os de <orna's I'*9ressos e d'('&a'sM, 4'deocasse&es, CD-ROMs, TQs ed/ca&'4as e de d'4/,(a20o c'en&>.'ca Is'na, a ca+o o/ an&ena 9ara+1,'caM e rede Ae+ 9rec'sa es&ar 9resen&e e de *odo s's&e*=&'co na ed/ca20o esco,ar I9% $PM%

Ta's a/&ores s/(ere* 8/e o /so desses rec/rsos ocorra de .or*a rac'ona, e cr>&'ca e n0o de4'do a 'n&eresses co*erc'a's do *e'o &ecno,1('co, &endo a con4'c20o de 8/e G-=, no ens'no, /*a or'en&a20o 9ara a .or*a20o do c'dad0o d'an&e de desa.'os e &are.as concre&as 9os&as 9e,a rea,'dade soc'a, e /*a 9reoc/9a20o co* as cond'27es 9s'co,1('cas e soc'oc/,&/ra's dos a,/nosH ICAQALCANTI, #JJT, P% "JM% E)'s&e* o/&ros 'ns&r/*en&a's 8/e &a*+6* 9ode* e de4e* ser /&','5ados no ens'no da c'Dnc'a (eo(r=.'ca, &a's co*o <o(os 4'a 'n&erne&, <= 8/e o 9;+,'co es&/dan&', a&/a, 6 +as&an&e .a*','ar'5ado co* o */ndo 'n.or*a&'5ado e do*'na co* .ac','dade as &6cn'cas '*9os&as 9or esse *e'o% Pode-se .a5er /so e* a/,as so+re o con&'nen&e a.r'cano, no Ens'no F/nda*en&a, I, o <o(o de *e*1r'a GZ.r'ca F/' : Z.r'ca e 4'-. d's9on>4e, no endere2o e,e&rFn'coN
http://www.acordacultura.org.br/livros/sites/br.livros/files/africa.swf, o 8/a, d's97e so+re

os an'*a's da Z.r'ca, se/ o+<e&'4o 9r'nc'9a, 6 .a5er co* 8/e o a,/no e)erc'&e s/a

*e*1r'a e con-e2a a .a/na desse con&'nen&e, co* o a/)>,'o do co*9/&ador% O <o(ador de4e re9e&'r se* errar a se8/Dnc'a corre&a a9resen&ada 9e,o co*9/&ador, c,'cando se*9re no an'*a, *enc'onado 9or es&e% 3= nas a/,as de Geo(ra.'a do deno*'nado GDesco+r'ndo o ras',, 9ode-se /&','5ar o/&ro <o(o de *e*1r'a ras', co* &odos ras',H% Es&e <o(o a9resen&a o *a9a do

os se/s es&ados e 6 ca+>4e, no Ens'no F/nda*en&a, I e II% Se/ o+<e&'4o 6 8/e o <o(ador, o/ no caso e* 8/es&0o, o a,/no, acer&e &odos os es&ados do *a9a se(/'ndo as d'cas da 9ersona(e* 8/e 4a' d's9on'+','5ando-as, o <o(ador de4e c,'car co* o *o/se do co*9/&ador no es&ado e* 8/e 9ensa ser o corre&o% Se es&'4er errado, a 9ersona(e* .ornece *a's d'cas, caso con&r=r'o, 6 d'&o &/do so+re o es&ado e* 8/es&0o% Isso .ac','&a o a9rend'5ado do a,/no so+re os es&ados +ras',e'ros, 9or8/e e,e a9rende se d'4er&'ndo% Nesse caso o 9ro.essor 9ode a&6 *ed'ar /*a *'n'co*9e&'20o de .or*a sa/d=4e, en&re a,/nos, co*o .or*a de es&'*/,ar a 9ar&'c'9a20o de &odos e o a9rend'5ado 8/e 6 o .oco 9r'nc'9a, no 9rocesso de ens'no% Es&e rec/rso es&= d's9on>4e, no se(/'n&e endere2oN -&&9NEEAe+s*ed%9or&oa,e(re%rs%(o4%+rEesco,asEo+'noEcr/5adas#E*a9asE#TS![<o(o[+ras',% sA. E* a/,as so+re, 9o9/,a20o, *e'o a*+'en&e, econo*'a, 'nd'cadores soc'a's de 8/a,8/er 9a>s do (,o+o, 9ara n0o .a,ar de o/&ros &e*as, 6 9er&'nen&e o /so do s'&e I GE Pa>ses\, 8/e se a9resen&a e* &rDs 'd'o*asN 9or&/(/Ds, 'n(,Ds e es9an-o,% Ne,e es&= d's9on>4e, o Ma9a-*;nd' D'('&a, do I GE, con&endo 'n.or*a27es de &odos os 9a>ses do (,o+o, &a's co*o n;*ero de -a+'&an&es, e)&ens0o &err'&or'a,, *oeda corren&e, -'s&1r'co, en&re o/&ras% Caso -a<a 'n&erne& A'-.' no C*+'&o esco,ar e co*9/&ador 9ara se conec&ar a rede, esse rec/rso 9ode ser /&','5ado na sa,a 9e,os a,/nos co* o a/)>,'o do 9ro.essor, o/ a&6 *es*o 9e,o 9r19r'o 9ro.essor co*o .or*a de d'na*'5ar a a/,a *os&rando as 'n.or*a27es 9ara o a,/nado d're&a*en&e da .on&e de 9es8/'sa e co*o *an/se=-,as /&','5ando o co*9/&ador co*o rec/rso d'd=&'co, .erra*en&a es&a 8/e a (rande *a'or'a <= es&= .a*','ar'5ada, e 9ara a8/e,es 8/e n0o es&0o &o*ar con-ec'*en&o so+re se/ /so% Para 9roceder co* a 9es8/'sa no s'&e e* 8/es&0o, +as&a a9enas o 9reenc-'*en&o do ca*9oN Gesco,-a /* '&e* 9ara 9es8/'saH o/ c,'car no 9a>s 8/e se dese<a con-ecer os dados e e* se(/'da c,'car na a+a dese<ada 8/e a9arece co*o s/(es&0o na <ane,a da 9=('na, a> en&0o, ser0o e)9os&as as 'n.or*a27es a res9e'&o do 9a>s 9or *e'o do '&e* esco,-'do% A,6* da o+&en20o dos dados c'&ados an&er'or*en&e esse rec/rso 9oss'+','&a a'nda a 9erce920o de ,oca,'5a20o de cada 9a>s nos d'.eren&es con&'nen&es e 9ode ser /&','5ado &a*+6*, nas a/,as de car&o(ra.'a, <= 8/e se &ra&a de /* Ma9a-M;nd', &an&o no

Ens'no M6d'o co*o nas s6r'es .'na's do Ens'no F/nda*en&a, II, onde o cor9o d'scen&e <= se encon&ra co* o desen4o,4'*en&o 9s'co,1('co e 'n&e,ec&/a, a*ad/rec'dos% W 9er&'nen&e ,e*+rar 8/e essas .erra*en&as s0o /&','5adas 9or 'n&er*6d'o do co*9/&ador e de4e ser 9ro<e&ado a&ra46s de Da&as-oA, o 8/e 9ode (erar descon.or&os no a*+'en&e esco,ar, 9o's sa+e*os 8/e ne* &odos os docen&es 9oss/e* -a+','dades 9ara o *an/se'o desses rec/rsos d'd=&'cos, o 8/e &orna se/ /so res&r'&o, o/ a&6 *es*o o n0o /so% Nesse caso o co*9/&ador a9arece co*o /* re*6d'o 9a,'a&'4o, *as 8/e 9ode n0o reso,4er o 9ro+,e*a do ens'no% So+ esse en.o8/e ca+e des&acar 8/e os 9ro.'ss'ona's do ens'no de4e* ser ca9ac'&ados &a*+6* nesse se&or 9ara conse(/'r a&/ar co* e.'c'Dnc'a nos *o,des a&/a's do s's&e*a de ens'no% A INTERDISCIPLINARIDADE Ro<e, .a,a-se */'&o e* 'n&erd'sc'9,'nar'dade 8/ando se &ra&a do ens'no de (eo(ra.'a% Es&a 9r=&'ca .a5-se necess=r'a de4'do : co*9,e)'dade do */ndo (,o+a,'5ado, 9o's sa+eres e* 9arce,as n0o conse(/e* reso,4er 9ro+,e*as 8/e necess'&a* de con-ec'*en&os es9ec>.'cos% Co* a 'n&erd'sc'9,'nar'dade cr'a-se no4os sa+eres .a4orecendo *a'or a9ro)'*a20o co* a rea,'dade e* (era,, ao *es*o &e*9o e* 8/e 9ro9orc'ona ,e'&/ras d'.eren&es do es9a2o (eo(r=.'co, +e* co*o de ass/n&os de 'n&eresse e necess'dade ,oca,, re('ona, e (,o+a,% GPensar e a('r 'n&erd'sc'9,'nar*en&e n0o 6 .=c',, 9o's 9assar de /* &ra+a,-o 'nd'4'd/a, e so,'&=r'o no 'n&er'or de /*a d'sc'9,'na esco,ar, 9ara /* &ra+a,-o co,e&'4o .a5 e*er('re* as d'.eren2as e as con&rad'27es do es9a2o 8/e 6 a esco,aH IPONTUSCRUA? PAGANELLI e CACETE, !""J, 9% #KJM% Por esse *o&'4o essa 9r=&'ca &e* acon&ec'do so*en&e de .or*a e4en&/a, e 9e,o es.or2o de a,(/ns 9ro.'ss'ona's e* desen4o,4er *e,-or se/ &ra+a,-o, e a'nda es&= ,on(e de c-e(ar a a,(o 9,eno e .or*ar /*a no4a esco,a% As *es*as a/&oras a'nda asse4era* 8/eN
U* a4an2o no 9ensar 'n&erd'sc'9,'nar ocorre 8/ando 9ro.essores de =reas a.'ns 9assa* a &ra+a,-ar e* con</n&o, co* o o,-ar e)9er'*en&ado de cada es9ec'a,'s&a, *ed'an&e a /&','5a20o de *6&odos e &6cn'cas de cada d'sc'9,'na 9ara a *a'or co*9reens0o de .a&os, .enF*enos e s'&/a27es do */ndo a&/a,% I9% #L!M%

O ens'no da (eo(ra.'a 9er9assa, -o<e, 9or no4as re.,e)7es e cons&r/27es (eo(r=.'cas 8/e 40o a,6* do 4's>4e, e a9esar de n0o -a4er a 9,ena 'n&erd'sc'9,'nar'dade,

4er'.'ca-se e4o,/27es nesse 9rocesso% Isso 6 no&=4e, nas co,oca27es dos a,/nos do ens'no ./nda*en&a, e *6d'o% Por *a's 8/e a esco,a 9;+,'ca &en-a s/as d'.'c/,dades, a,(/ns +ons 9ro.'ss'ona's 4D* re4er&endo esse d'a(n1s&'co, co*o 9resenc'a o 9r19r'o a,/no de (eo(ra.'a co* as ,e'&/ras de (eo9o,>&'ca, an=,'se das re,a27es -o*e*E*e'o% S0o ,e'&/ras 8/e es&es 4D* conse(/'ndo desen4o,4er co* *a&/r'dade% N0o 9ode*os ne(ar 8/e -= a4an2os 8/an&o : .or*a de ens'no no 8/e concerne : c'Dnc'a (eo(r=.'ca e a cons&r/20o de se/s con-ec'*en&os, no sen&'do de es&a conse(/'r aco*9an-ar as e)'(Dnc'as '*9os&as 9e,a *odern'dade% W /*a */dan2a ,en&a, *as 8/e 4e* se &ornando e.e&'4a e n0o 9ode*os es8/ecer de 8/e 6 res/,&ado &a*+6* da .or*a20o acadD*'ca% E ca+e aos 9ro.essores dessa &0o conce'&/ada d'sc'9,'na 'r e* +/sca da Geo(ra.'a dese<ada% O PROFESSOR EN/UANTO FORMANDO E FORMADOR GOs 9ro.essores, 4'a de re(ra, s0o 4's&os co*o 9ro.'ss'ona's des9re9arados, se* ca9ac'dade de (er'r a/&ono*a*en&e os 9r19r'os sa+eresH IPONTUSCRUA? PAGANELLI e CACETE, !""J, 9%PJM% Ao nos re9or&ar*os na ./nc'ona,'dade da sa,a de a/,a, de4e*os 9ensar &a*+6* na .or*a20o desses 9ro.'ss'ona's 8/e 9assa 9or /*a s'&/a20o 9reoc/9an&e, 9o's a con</n&/ra 8/e 9er*e'a s/a .or*a20o +=s'ca 6 de.'c'&=r'a e /*a s'&/a20o ./nc'ona, ca1&'ca, a,6* de 9a'rar /* es&ere1&'9o de 8/e as ,'cenc'a&/ras s0o c/rsos .racos, .a&or 8/e 'n.,/enc'a d're&a*en&e no 9rocesso de ens'no a9rend'5a(e*, 9o's Go 9ro.essor 4e* se de9arando co* a necess'dade 9re*en&e de *od'.'car s/a 9r=&'ca de ens'no, na 8/a, o con-ec'*en&o (eo(r=.'co de4e ser cons&r/>do de .or*a assoc'ada co* os se/s a,/nosH ILESANN, !""J, 9% !SM% A s'&/a20o a&/a, re8/er 9o,>&'cas ed/cac'ona's *a's e.'c'en&es no 8/e concerne a .or*a20o dos 9ro.'ss'ona's da ed/ca20o, onde os 9ro(ra*as de4e* a&ender as necess'dades +=s'cas des&es, de .or*a 8/e cons'(a* so,/c'onar se/s 9ro+,e*as% Para 8/e o 9ro.essor 9oss/a +ases 8/e o cond/5a no en.ren&a*en&o de desa.'os no *ercado de &ra+a,-o, es&e 9rec'sa &er rece+'do /*a .or*a20o de 8/a,'dade e, 'n.e,'5*en&e, e* */'&os casos, &a, .or*a20o de')a a dese<ar 9e,a s/a 'nade8/a20o e .ra(','dade% Isso .'ca e4'den&e no *o*en&o e* 8/e &a, 9ro.'ss'ona, 6 9os&o 9ara 9ra&'car o 8/e a9rende/ Go/ 8/e, 9e,o *enos, de4er'a &er a9rend'doH% No&a-se /* des9re9aro,

a,(o 8/e a.e&ar= o a9rend'5ado e se re.,e&'r= 9or 4=r'as (era27es, as 8/a's se &ornar0o '(/a,*en&e des9re9aradas% A esse res9e'&o Lesann I!""J, 9% !!M a.'r*a 8/e Go 9ro+,e*a da .or*a20o, co* 8/a,'dade, 9rec'sa ser encarado o *a's cedo 9oss>4e,, nos 9r'*e'ros c'c,os do Ens'no In.an&', e do Ens'no F/nda*en&a,H% Na 4's0o da *es*a a/&ora, &a, .or*a20o necess'&a 9assar 9or /*a a,.a+e&'5a20o de 8/a,'dade e de *ane'ra o+r'(a&1r'a% Caso 'sso n0o ocorra e* s/a &o&a,'dade, se &ornar0o 9ro.'ss'ona's 8/e a9resen&ar0o d'.'c/,dades e* e)9ressar-se de .or*a corre&a, &an&o ora,*en&e co*o 9or escr'&o% E, a,6* d'sso, a d'na*'c'dade 8/e se a9resen&a no *ercado de &ra+a,-o, a&/a,*en&e, e)'(e 8/e os *es*os &en-a* no4as -a+','dades e ca9ac'dades de .,e)'+','dades, ada9&a20o e 'no4a20o, ca9ac'dades 8/e as esco,as de')a* a dese<ar, o/ se<a, n0o os 9re9ara co*o de4er'a% Tendo e* 4's&a a *a(n'&/de dos .a&os, .'ca e4'den&e 8/e se .a5 necess=r'o /*a .or*a20o *a's con&/nden&e e co* /*a +ase *a's s1,'da, 8/e 9er*'&a aos 9ro.'ss'ona's docen&es /*a 9os&/ra a/&Fno*a, onde n0o &e*a* no *o*en&o de a+r'r *0o de -=+'&os d'=r'os, (aran&'ndo 8/e 9ossa* &r',-ar no4os e d'.eren&es ca*'n-os no 9rocesso de ens'no%
A necess'dade de o 9ro.essor 9ensar a/&ono*a*en&e, de or(an'5ar se/s sa+eres e de 9oder cond/5'r se/ &ra+a,-o &e* */'&o a 4er co* a .or*a20o 8/e &e* e co* a 9os&/ra 9eda(1('ca 8/e ado&e, /*a 4e5 8/e e,e 6 o a(en&e 9r'nc'9a, de se/ 9r19r'o .a5er 9eda(1('co% IPCN, !""S, P% KSM%

Essa a/&ono*'a se 9erde, na *a'or'a das 4e5es, 9or8/e a 9r=&'ca 9ro.'ss'ona, dos docen&es 6 or(an'5ada 9or 'ns&Cnc'as s/9er'ores, den&ro do s's&e*a ad*'n's&ra&'4o de ens'no% Os 9ro.essores, d'an&e das 9ro9os&as o.'c'a's, ass/*e* 9os'27es d>s9ares, *as 6 9oss>4e, re.,e&'r so+re a,(/*as de,as, /&','5ando-se da e)9er'Dnc'a ad8/'r'da% Para a,(/6* se &ornar /* +o* 9ro.'ss'ona, de (eo(ra.'a necess'&a de /*a .or*a20o es9ec>.'ca e con&'n/ada onde cons'(a con-ec'*en&os s'(n'.'ca&'4os, 8/e (aran&a* a co*9reens0o de s/a ./n20o soc'a,% Den&ro dessa 9ers9ec&'4a o 9ro.essor de4e &er a 9reoc/9a20o de, a,6* de +/scar se*9re a con&'n/a20o de s/a .or*a20o, *an&er-se &a*+6* a&/a,'5ado co* os rec/rsos &ecno,1('cos 9ara sa+er 'n&er4'r e a9ro4e'&ar essas n/ances e n0o se 9re</d'car en8/an&o ed/cador% E *a's, necess'&a &er 'ncor9orado e* se/s con-ec'*en&os, e,e*en&os a *a's 9ara 8/e 9ossa a</dar o a,/no e* s/a cons&r/20o, 9o's es&/dos a9on&a* 8/e */'&os desses 9ro.'ss'ona's encon&ra* d'.'c/,dades ao &ra+a,-ar &e*=&'cas, 9or e,es 9r19r'os n0o &ere* con-ec'*en&os a*9,os

o/ *es*o do*>n'o so+re% E, a,6* d'sso, -= na a&/a,'dade /* 4erdade'ro *ar de 'n.or*a27es% En&0o 9ara 8/e os docen&es .'8/e* a 9ar dos acon&ec'*en&os 9rec'sa* &er /*a +oa 8/a,'.'ca20o e .or*a20o, 8/e ocorre no decorrer do c/rso de ,'cenc'a&/ra e 8/e de4e 9er*anecer ao ,on(o de 4'da 9ro.'ss'ona,% A .or*a20o do 9ro.essor de4e 4a,or'5ar a 9r=&'ca esco,ar e s/a e)9er'Dnc'a co&'d'ana% Essa e)9er'Dnc'a no co&'d'ano 6 /* dos 9r'nc'9a's 'ns&r/*en&os 9ara 8/e -a<a /*a 9er.e'&a co*9reens0o de co*o ocorre a .or*a20o do 9ro.'ss'ona, do ens'no, 9o's 6 nesse con&e)&o 8/e s/a 'den&'dade 6 cons&r/>da e *o,dada 8/ando necess=r'o, sendo es&e, 'ns&r/>do 9ara a('r de *ane'ra a/&Fno*a%
O 9ro.essor &e* 9a9e, '*9or&an&e no co&'d'ano esco,ar e 6 'ns/+s&'&/>4e, no 9rocesso de ens'no-a9rend'5a(e*, 9o's 6 o es9ec'a,'s&a do co*9onen&e c/rr'c/,ar, ca+endo-,-e o es&a+e,ec'*en&o de es&ra&6('as de a9rend'5a(e* 8/e cr'e* cond'27es 9ara 8/e o a,/no ad8/'ra a ca9ac'dade 9ara ana,'sar s/a rea,'dade so+ o 9on&o de 4's&a (eo(r=.'co% % IPCN, !""S, P%KSM%

Es&e 9ro.'ss'ona, de4e ser 4's&o co*o /* dos res9ons=4e's 9e,a es&r/&/ra20o da ed/ca20o 'n&erna de se/ 9a>s, &endo o d're'&o e o de4er de re'4'nd'car /*a .or*a20o de 8/a,'dade, 8/e o &orne -a+','&ado e ca9a5 de e)ercer s/as ./n27es de .or*a coeren&e e e.e&'4a e* s/as a&'4'dades esco,ares% A PES/UISA COMO INSTRUMENTO DE APERFEIOAMENTO

A9esar de a 9es8/'sa ser de ./nda*en&a, '*9or&Cnc'a co*o .on&e de a9er.e'2oa*en&o, a'nda 9ers's&e a 'deo,o('a de 8/e o 9ro.essor ao &ra+a,-ar co* ens'no +=s'co n0o necessar'a*en&e necess'&e 9es8/'sar, o 8/e re.or2a a 4's0o de o *es*o ser /* *ero &rans*'ssor de 'n.or*a27es, 8/e a9enas, /&','5a-se do sa+er c'en&>.'co% Por6* o 8/e se sa+e 6 8/e o 4erdade'ro docen&e de4e 9er*anecer e* cons&an&e */ndo de 9es8/'sa a 8/a, &orna-se '*9or&an&e no &ocan&e a 4a,or'5a20o da .or*a20o e da 9ro.'ss0o% Se(/ndo Pon&/sc-Ba, Pa(ane,,' e Cace&e, I!""JM c'&ando L]dBe, I!""#M, essa 9r=&'ca G9ode ser cons'derada /* 9rocesso a(,/&'nador de re.,e)0o e cr>&'ca, /*a .ac','&adora da 9r=&'ca cr>&'co-re.,e)'4a, e*+ora n0o se<a necessar'a*en&e /* desdo+ra*en&o na&/ra, de 8/a,8/er 9r=&'ca re.,e)'4aH I9% JLM% Isso ser4e 9ara 8/e o 9ro.essor se a9er.e'2oe e *an&en-a-se a&en&o :s 8/es&7es con&e*9orCneas e 9ara &a, de4e +/scar o do*>n'o so+re os con-ec'*en&os a sere* ens'nados /&','5ando &eor'as e

*e&odo,o('as 9rec'sas, as 8/a's 9rec'sa* ser cr'adas e recr'adas cons&an&e*en&e e 4a,or'5adas de .or*a 9er*anen&e% GEssa 6 a 9r'*e'ra cond'20o 9ara 8/e o 9ro.essor dese*9en-e +e* o se/ 9a9e,H IPONTUSCRUA, InN !""!, 9% #$#M% O &ra+a,-o docen&e de4e &er /*a carac&er>s&'ca de .or*a20o -/*an's&a, 9ara &rans.or*ar o sa+er c'en&>.'co o/ &ecno,1('co e* 4a,ores e con&e;dos .or*a&'4os e, 9ara 8/e o 9ro.'ss'ona, a,cance esse .e'&o, de4e +/scar ad8/'r'r con-ec'*en&os e 9r=&'cas 9eda(1('cas 8/e s/9ere* o ca*9o de s/a es9ec'a,'dade, &er do*>n'o dos con&e;dos e, a,6* d'sso, desen4o,4er a ca9ac'dade de /s=-,os de *ane'ra 8/e 9ossa des4endar e co*9reender a rea,'dade con&e*9orCnea, .a5endo e*er('r sen&'do e s'(n'.'cado na a9rend'5a(e*% Na conce920o de F','5o,a I!""J, 9% $LM Gde nada ad'an&a o 9ro.essor &er con-ec'*en&o so+re de&er*'nada *e&odo,o('a de ens'no se n0o &'4er /* con-ec'*en&o a9ro./ndado so+re o 8/e ens'naH% En8/an&o a&/an&e e* sa,a de a/,a, de4e a('r co*o *ed'ador en&re os s'(n'.'cados do sa+er no */ndo a&/a, e os sa+eres do con&e)&o e* 8/e -o/4e a 9rod/20o des&es% Es&a *ed'a20o 9rec'sa ser .e'&a de .or*a cr>&'ca e re.,e)'4a, .a5endo /* 9ara,e,o en&re as &rans.or*a27es soc'a's concre&as e a .or*a20o dos a,/nos, .a5endo-os 8/es&'onare* a res9e'&o de se/s *odos de 9ensar, a('r e sen&'r% GDecorre da> a '*9or&Cnc'a de se sa+er con</(ar co* sa+edor'a os ./nda*en&os &e1r'co-*e&odo,1('cos 8/e nor&e'a* o ens'no da d'sc'9,'na co* a e)9er'Dnc'a ad4'nda do e)erc>c'o da 9ro.'ss0o, o/ se<a, o o.>c'o do 9ro.essorH IFILIVOLA, !""J, 9% #PM% Para 9roceder*os co* a or(an'5a20o e se,e20o dos con&e;dos de Geo(ra.'a 6 ./nda*en&a, &er*os consc'Dnc'a de onde 9re&ende*os c-e(ar co* nossas &/r*as% GW o9or&/no ,e*+rar 8/e a 9r=&'ca docen&e ad8/'re 8/a,'dade 8/ando e)'s&e a 9rod/20o do sa+erH IPCN, !""S, P% KSM% No *o*en&o de ens'nar, sa+endo-se a .or*a co* a 8/a, os a,/nos co*9reende* os con&e;dos, cons&'&/' /* 9oderoso 'ns&r/*en&o de &ra+a,-o% Dessa *ane'ra de4e-se &er essa no20o e a&en&ar co* */'&o c/'dado 9ara &a, de&a,-e, (aran&'ndo ass'*, o s/cesso no 9rocesso de ens'noEa9rend'5a(e*% Dessa *ane'ra G6 9rec'so, en&0o, 8/e o 9ro.essor a(/ce +as&an&e a sens'+','dade 9ara ca9&ar os s'(n'.'cados 8/e os a,/nos d0o aos conce'&os c'en&>.'cos 8/e s0o &ra+a,-ados no ens'noH ICAQALCANTI, #JJT, 9% #KJM% Na conce920o de Lesann I!""J, 9% K$M Go 9ro.essor 9ar&'r= do 9ress/9os&o 8/e &odo a,/no &ra5 /* con-ec'*en&o 9r64'o de 8/a,8/er ass/n&o a ser 'n&rod/5'do e* sa,a

de a/,aH% Para 8/e es&e, no 9rocesso de ens'no, o9or&/n'5e cond'27es 9ara o a9rend'5ado, e,e 9r19r'o &e* de ass/*'r essas carac&er>s&'cas e* s/a .or*a20o% W de ./nda*en&a, '*9or&Cnc'a 8/e a .or*a20o desse 9ro.'ss'ona, se<a 9a/&ada co* +ase no con-ec'*en&o 9,/ra,, a+er&o, *as assen&ado e* re.,e)7es &e1r'cas, e 9ara 'sso 6 necess=r'o /*a .or*a20o cons's&en&e, cr>&'ca e '(/a,*en&e co*9ro*e&'da co* as a9rend'5a(ens de se/s a,/nos% E en8/an&o a&/an&e e* sa,a de a/,a de4e 'ncor9orar e* se/ a*+'en&e de &ra+a,-o, o a&o de a9render e de re.,e&'r </n&a*en&e co* os d'scen&es 8/e es&0o so+ s/a res9onsa+','dade no 9rocesso de ens'no% Todo o docen&e de4er= a9o'ar a s/a docDnc'a e* ./nda*en&os rea's e cond'5en&es co* a s/a 'n4es&'(a20o, e* es9ec'a, o docen&e de (eo(ra.'a 8/e de4e cr'ar e* se/s a,/nos a ca9ac'dade de 'den&'.'car e ana,'sar, a d'.eren&es esca,as, a d'4ersas */dan2as 8/e as d'.eren&es soc'edades -/*anas es&a+e,ecere* co* se/s &err'&1r'os, 8/er na /&','5a20o do &err'&1r'o, 8/er no a9ro4e'&a*en&o dos rec/rsos na&/ra's e na 4a,or'5a20o dos res/,&ados do &'9o econF*'co, soc'a,, 9o,>&'co e a*+'en&a, des&as *es*as */dan2as% Para 'sso, no *o*en&o do ens'no (eo(r=.'co, de4e-se es&a+e,ecer o+<e&'4os cons'derando a,(/ns as9ec&os, &a's co*oN 9roceder d'an&e de e9's&e*o,o('a con&e*9orCnea? cons'derar a &rans'&or'edade, 'ns&a+','dade e co*9,e)'dade do */ndo con&e*9orCneo? no caso do ras',, ,e4ar e* cons'dera20o s/a 9ar&'c/,ar'dade, con&rad'27es e d'4ers'dades 6&n'ca e c/,&/ra, e a'nda cons'derar as es9ec'.'c'dades de cada se(*en&o de ens'no, .ocando o 9er.', dos a,/nos% GDesse *odo, (aran&'r'a o res9e'&o : d'4ers'dade c/,&/ra, do 9a>s *ed'an&e a 9oss'+','dade de ada9&a27es 8/e 'n&era('sse* as d'.eren&es d'*ens7es e 9r=&'cas de ens'noH IPONTUSCRUA? PAGANELLI e CACETE, !""J, 9% PKM% Podendo ser acrescen&ados o/&ros re.erenc'a's, &a's co*oN o do &'9o 'ns&r/*en&a, co* o rec/rso aos d'.eren&es &'9os de 'n.or*a20o, en&re os 8/a's a car&o(ra.'a, 8/e na conce920o de Ca4a,can&' I!""!M 6N
U* '*9or&an&e con&e;do do ens'no 9or ser /*a ,'n(/a(e* 9ec/,'ar da (eo(ra.'a, 9or ser /*a .or*a de re9resen&ar an=,'ses e s>n&eses (eo(r=.'cas, 9or 9er*'&'r a ,e'&/ra de acon&ec'*en&os, .a&os e .enF*enos (eo(r=.'cos 9e,a s/a ,oca,'5a20o e 9e,a e)9,'ca20o dessa ,oca,'5a20o I9, $JM%

Os a,/nos 9ode* &er a o9or&/n'dade de cons&r/'r se/s *a9as, s/as re9resen&a27es de rea,'dades es&/dadas, a9,'cando es8/e*as *en&a's <= ad8/'r'dos o/ a9rendendo e,e*en&os da car&o(ra.'a 9ara re9resen&ar *e,-or a rea,'dade% Os a,/nos 9rec'sa* &er, &a*+6*, a o9or&/n'dade de ,er *a9as, de ,oca,'5ar .enF*enos, de .a5er corre,a27es en&re .enF*enos%

Co* esses o+<e&'4os es&a+e,ec'dos, no&a-se 8/e o sa+er esco,ar de.'ne-se d'an&e da re,a20o en&re sa+er c'en&>.'co e senso co*/*% Nesse sen&'do, des&aca-se 8/e os d'scen&es c-e(a* : esco,a co* sa+eres e 'n.or*a27es desordenadas, ca+endo : esco,a, co* o a/)>,'o do 9ro.essor, s/a ordena20o e es&r/&/ra20o% Dessa .or*a a Geo(ra.'a des&aca-se co*o d'sc'9,'na esco,ar co* se/s sa+eres e no27es de es9a2o, 9ro9orc'onando /*a ,e'&/ra coeren&e, co*9reens>4e, e ,1('ca do */ndo, sendo 8/e esses conce'&os e no27es 9rec'sa* ser 9assados 9or /* 9rocesso de deco*9os'20o (aran&'ndo a conso,'da20o da a9rend'5a(e*, e es&a co*9os'20o es&=, e)a&a*en&e, so+ a 'nc/*+Dnc'a do 9ro.essor co*o *ed'ador de con-ec'*en&os% CONSIDERA0ES FINAIS D'an&e do e)9os&o, 9erce+e-se 8/e o 9ro.essor 9rec'sa 9assar 9or /*a .or*a20o de 8/a,'dade de *ane'ra 8/e con&r'+/a 9ara se/ 9ensar a/&Fno*o /*a 4e5 8/e 9rec'sa* es&ar 9re9arados 9ara as 9ec/,'ar'dades no 9rocesso de ens'no no */ndo con&e*9orCneo% E en8/an&o a&/an&e e* sa,a de a/,a, &ra5er no4as *e&odo,o('as de ens'no, de')ando de &ra+a,-ar so*en&e co* o ,'4ro d'd=&'co co*o ;n'ca .on&e e co* ass/n&os se* cone)0o co* a rea,'dade dos a,/nos, 9o's a a/sDnc'a desses *ecan's*os con&r'+/' 9ara o des'n&eresse 9e,as a/,as de Geo(ra.'a, 8/e aos o,-os de */'&os 6 &'da co*o /*a d'sc'9,'na 8/e G9ara 9assarH necess'&a-se a9enas de *e*or'5a20o e de9os'20o &ranscr'&a dos con&e;dos na 9ro4a% Co* essa 4's0o 9e<ora&'4a, es&a c'Dnc'aEd'sc'9,'na 9erde s/a '*9or&Cnc'a, 8/ando na rea,'dade &e* co*o ./n20o con&r'+/'r 9ara 8/e o a,/no sa'+a ,er e 9ensar o */ndo 8/e es&= a s/a 4o,&a% Nessa 9ers9ec&'4a, den&ro do ens'no de Geo(ra.'a necess'&a-se e,a+orar /*a a9ro)'*a20o do a,/no co* a s/a 9r19r'a rea,'dade, .a5endo re,a27es 9ara 8/e es&e cons'(a 'n&er9re&ar d'.eren&es rea,'dades% D'an&e de /*a a+orda(e* ,oca,, .ac','&a-se /*a 9os&er'or co*9reens0o dos .enF*enos 8/e ocorre* e* /*a esca,a *a's a*9,a% W necess=r'o 8/e se *os&re 8/e -= */'&o *a's 8/e con&e;dos a sere* &rans*'&'dos% O 8/e e)'s&e na 4erdade s0o conce927es de G*/ndoH a sere* cr'adas e re.or*/,adas no a*+'en&e esco,ar% Por 'sso 6 &0o '*9or&an&e 8/e o con&e;do se &orne s'(n'.'ca&'4o 9ara os *'n' (e1(ra.os% Te*-se a&/a,*en&e na ed/ca20o con-ec'*en&os <= es&'9/,ados 9or 'ns&Cnc'as s/9er'ores na -'erar8/'a do s's&e*a de ens'no, onde o 9ro.essor aca+a aca&ando e e*

*/'&os casos, &orna*-se .r/s&rados 9or n0o conse(/'re* os res/,&ados dese<ados en8/an&o ed/cadores, 9or6* ca+e a es&es, a&ra46s de /*a ed/ca20o cr>&'ca onde se 9ro+,e*a&'5e a 9r19r'a rea,'dade, a 9oss'+','dade de 4encer as d'.'c/,dades e)'s&en&es no ens'no de Geo(ra.'a, e */dar esses r/*os% Cer&a*en&e 'sso 6 9oss>4e, e */'&o necess=r'o% Ca+e a es&es a'nda 8/e+rar a &eor'a de Geo(ra.'a es&=&'ca e ,/&ar 9or /*a Geo(ra.'a d'nC*'ca 8/e es&'*/,e os a,/nos no 9rocesso de ens'no, 9ara 'sso, 6 9rec'so 'ns&'(ar a c/r'os'dade des&es de &a, .or*a 8/e &ra(a* s/as con&r'+/'27es 9ara a sa,a de a/,a, (erando /* es9a2o co* &rocas de con-ec'*en&o, d'=,o(o e con&a&o co* rea,'dades d'.eren&es% Essas 9oss'+','dades n0o 9ode* ser des9erd'2adas, 9o's a esco,a de4e cr'ar s'&/a27es 9ara 8/e o es&/dan&e desen4o,4a s/a a/&ono*'a, ad8/'r'ndo cr'&'c'dade 9ara se 9os'c'onar d'an&e das 9ec/,'ar'dades encon&radas ao ,on(o de s/a 4'da% No en&an&o, 9erce+e-se 8/e a rea,'dade da sa,a de a/,a 6 *;,&'9,a e as +oas 9oss'+','dades de *e,-or'as, &a's co*o, as -a+','dades dos a,/nos co* o */ndo &ecno,1('co, a'nda n0o s0o a9ro4e'&adas de .or*a e.e&'4a no ens'noEa9rend'5a(e*, e -= &a*+6* */'&os 9ro.essores 8/e n0o se 9reoc/9a* e* /&','5ar ao *enos o co*9/&ador e o Da&as-oA Irec/rsos 8/e */'&as esco,as <= 9oss/e*M co* /so de s,'des, *os&rando '*a(ens 8/ando o ass/n&o re8/er, 9ara .ac','&ar a co*9reens0o do con&e;do 9or 9ar&e dos a,/nos% No caso de a/,as de car&o(ra.'a, 9or e)e*9,o, onde o *a9a 9rec'sa ser 4's/a,'5ado de .or*a *a's concre&a e de&a,-ada, esse rec/rso se .a5 necess=r'o% A,(/ns 9ro.'ss'ona's a(e* dessa *ane'ra 9or 9/ro co*od's*o, o/&ros 9or n0o d's9or de con-ec'*en&os o s/.'c'en&e 9ara *an/se'o dos re.er'dos rec/rsos% O 9ro.essor de Geo(ra.'a 8/e de&6* -a+','dades so+re os rec/rsos &ecno,1('cos, de4e a9ro4e'&ar-se da .a*','ar'dade 8/e o 9;+,'co es&/dan&', da a&/a,'dade 9oss/' 9ara co* es&es e 'ncor9or=-,os no 9rocesso de ens'no, .a5endo /so de <o(os 8/e con&en-a* con-ec'*en&os da c'Dnc'aEd'sc'9,'na, +e* co*o, na4e(ar 9e,a 'n&erne& e* s'&es con.'=4e's e se(/ros, /&','5ando /*a .erra*en&a 8/e es&es con-ece* e 'ncen&'4=-,os a con-ecer 9a>ses 9or *e'o de dados e '*a(ens car&o(r=.'cas e .o&o(r=.'cas d's9on>4e's na Ae+, 9o's essa 6 /*a +oa 9oss'+','dade de des9er&ar o 'n&eresse dos a,/nos 9e,os con&e;dos da d'sc'9,'na% E a8/e,es docen&es 8/e n0o 9oss/e* &a's -a+','dades de4e* +/sca-,as o 8/an&o an&es, 9o's a d'na*'c'dade a&/a, do s's&e*a de ens'no re8/er rec'c,a(e* cons&an&e do 9ro.'ss'ona, 8/e a&/a nessa =rea% E essa rea,'dade s1 ser= */dada a&ra46s de /*a */dan2a de 9os&/ra des&e no sen&'do de se 8/a,'.'car 9or *e'o

de /*a .or*a20o con&'n/ada e co* 'sso con&r'+/'r 9ara *e,-or'as no 9rocesso de ens'noEa9rend'5a(e* e conse8/en&e*en&e no ens'no de Geo(ra.'a%

REFER$NCIAS ANDRADE, Man/e, Corre'a de% Ge"1ra2(a ec"*34(ca% S0o Pa/,oN A&,as, #JT#% RASIL M'n's&6r'o da Ed/ca20o e C/,&/ra% C"*hec(4e*,"s #e Ge"1ra2(a5 InN[[[[[[[[[% Or'en&a27es C/rr'c/,ares 9ara o Ens'no M6d'oN C'Dnc'as -/*anas e s/as &ecno,o('as% ras>,'aN M'n's&6r'o da Ed/ca20o, Secre&ar'a de Ed/ca20o =s'ca, !""S. Qo,% $% Ca9% !% 9% K$-S!% [[[[[[[% C"*hec(4e*,"s #e Ge"1ra2(a5 InN[[[[[[[[[% ParC*e&ros C/rr'c/,ares Nac'ona'sN Ens'no M6d'o% C'Dnc'as R/*anas e s/as Tecno,o('as% Par&e IQ% 9% !J-$L% ras>,'aN MEC, !"""% CASTROGIOQANI, An&Fn'o Car,os% IOr(M% E*s(*" #e 1e"1ra2(a: +r6,(cas e ,e7,8al(9a:;es *" c",(#(a*"5 Por&o A,e(reN Med'a20o, !"""%

CAQALCANTI, Lana de So/5a% Ge"1ra2(a e +r6,(cas #e e*s(*"% Go'Cn'aN A,&erna&'4a, !""!% [[[[[[[% Ge"1ra2(a. esc"la e c"*s,r8:<" #" c"*hec(4e*,"5 Ca*9'nas, SPN Pa9'r/s, #JJT% DELIVOICOQ, De*6&r'o? ANGOTTI, 3os6 Andr6? PERNAM UCO, Mar&a Mar'a% E*s(*" #e c()*c(as: 28*#a4e*,"s e 4=,"#"s% $^ ed% S0o Pa/,oN Cor&e5, !""J% FILIVOLA, Ro+er&o% D(#6,(ca #a Ge"1ra2(aN 9ro9os'27es *e&odo,1('cas e con&e;dos en&re,a2ados co* a a4a,'a20o% C/r'&'+aN ase Ed'&or'a,, !""J% RALL, S&/ar&% A (#e*,(#a#e c8l,8ral *a +>s?4"#er*(#a#e% Trad/20o de To*a5 Tade/ S',4a e G/arac'ra Lo9es Lo/ro% #"^ ed% R'o de 3ane'roN DP_A, !""L% I GE IIns&'&/&o de Geo(ra.'a e Es&a&>s&'caM

LESANN, 3an'ne% Ge"1ra2(a *" e*s(*" 28*#a4e*,al I% e,o Ror'5on&eN Ar(4*en&4*, !""J% L`DUE, Men(a% A +es@8(sa *a 2"r4a:<" #" +r"2ess"r % InN ENCONTRO NACIONAL DE DIDZTICA E PRZTICA DE ENSINO, P%, #JJK, Go'Cn'a% Ana's%%% Go'Cn'a, #JJK% 9% !JP-$"$% A9/d, PONTUSCRUA, N>d'a Nac'+? PAGANELLI, To*oBo I@da? CACETE, N;r'a Ran(,e'% Para e*s(*ar e a+re*#er 1e"1ra2(a% $^ ed% S0o Pa/,oN Cor&e5, !""J% MOREIRA, R/@% O @8e = 1e"1ra2(a% #K% ed% S0o Pa/,oN ras','ense, #JJK% PONTUSCRUA, N>d'a Nac'+? PAGANELLI, To*oBo I@da? CACETE, N;r'a Ran(,e'% Para e*s(*ar e a+re*#er 1e"1ra2(a% $^ ed% S0o Pa/,oN Cor&e5, !""J% PONTUSCRUA, N>d'a Nac'+% A Ge"1ra2(a: +es@8(sa e e*s(*"% InN[[[[[% N"v"s ca4(*h"s #a 1e"1ra2(a% S0o Pa/,oN Con&e)&o, !""!% 9% ###-#$J%

RAFFESTIN, C,a/de% P"r 84a 1e"1ra2(a #" +"#er% S0o Pa/,oN Z&'ca, #JJ$% A9/d, CAQALCANTI, Lana de So/5a% Ge"1ra2(a. esc"la e c"*s,r8:<" #" c"*hec(4e*,"5 Ca*9'nas, SPN Pa9'r/s, #JJT%

Vous aimerez peut-être aussi