1/15/2014

1
Gjeostatistik
Th.Korini, 2014
Fakulteti i Gjeologjis dhe i Minierave
K
u
r
s
i


I

M
a
s
t
e
r

G
j
e
o
i
n
f
o
r
m
a
t
i
k

Leksioni 10
Rezervat
Klasifikimi i rezervave:
1. Rezervat e provuara prfaqsojn at sasi minerali t vendburimit t
llogaritur bazuar n prmasat e trupit mineral n daljet siprfaqsore,
kanalet gjeologjike, punimet minerare dhe shpimet dhe pr t cilat
prmbajtja e komponentit t dobishm sht llogaritur bazuar n t
dhnat e analizave t provave t detajuara t marra n kto punime.
2. Rezervat e l l ogari tura prfaqsojn at sasi minerali t nj vendburimi
t llogaritur bazuar pjesrisht n t dhnat e matjeve dhe provmarrjes
n punimet e krkim-zbulimit dhe pjesrrisht n projektimin e vendburimit
n nj distanc t arsyeshme bazuar n t dhnat gjeologjike.
3. Rezervat e mundshme prfaqsojn at sasi minerali t nj vendburimi
t llogaritur bazuar kryesisht n njohjen e karakterit gjeologjik t
vendburimit dhe n pak t dhna mbi prmasat dhe prmbajtjet e tij.
Nfaznkur njvendburimshtprgatiturpr shfrytzim, zakonisht pr at
prgatitendyllogaritjerezervash:
1. Rezervat gj eol ogj i ke, t cilatprfshijnt gjitharezervat mineraletnjohura
brendavendburimitme njprmbajtjetcaktuar tkomponentitt dobishm.
2. Rezervat e shfrytzueshme, t cilatprfaqsojnatpjes t rezervave
gjeologjikeq mundtshfrytzohet dhe prpunohet me efektivitet ekonomik.
1/15/2014
2
Parametrat e rezervave minerale
Njvlersimi rezervave mineraleprmbandyparametrat
rndsishm:
1. Sasi n e mi neral i t;
2. Prmbaj tj en e metal i t t cilitai i prket (qprfaqsonedhe
vlerne tij).
Pr t llogaritur nj projekt miniere n aspektin ekonomik, duhet prcaktuar
tonazhi (rezervat) q do t shfrytzohet T si dhe prodhimi vjetor t. Raporti T/t
prcakton kohn e shfrytzimit (jetgjatsin e miniers).
Nj kriter przgjedhjeje ndrmjet projekteve t ndryshm mund t ishte
optimizimi i fitimit:
( ) B v p T I =
ku: v mimi i shitjes s nj ton mineral q mund t shprehet si:
m prmbajtja mesatare
p kostua e shfrytzimit t nj ton mineral
I - investimi
1 0
v a m a =
Pr nj T t dhn, projekti q on n nj fitim B maksimum sht ai q i
korrespodon m maksimum.
Parametrim i rezervave sht operacioni i q konsiston n ndrtimin e
kurbs m
max
(T) ose kurbn ekuivalente me t: ( ) ( )
max max
Q T T m T =
T
0
tonazhi i vendburimit
N rastin e vendburimeve t bakrit
porfirik ligjsia m(T) jepet nprmjet t
ashtuquajturit ligji Lasky :
( ) ( ) m T Log T =
1/15/2014
3
Prmbajtja kufi
Rasti kur merret n konsiderat prmbajtja kufi.
Le t jet nj bllok i dhn; do t merret si kriter przgjedhjeje nj
prmbajtje z
c
e till q n qoft se z(v)>z
c
ather blloku do t konsiderohet
si mineral dhe n t kundrt n.q.s. z(v)<z
c
do t konsiderohet si steril.
(Arsyetimi n vijim bazohet vetm n aspektet ekonomike, por nuk duhet
harruar se edhe aspektet teknike kan influencn e tyre).
Projekti i miniers mund t konsiderohet si i prbr nga nj bashksi
blloqesh me t njejtin volum vdhe t pavarur (d.m.th. q shfrytzimi i nj
blloku nuk varet nga shfrytzimi i blloqeve t tjer).
Le t jet P projekti:
( )
1
,..., ,...,
i q
P v v v =
Fitimi, pa marr n konsiderat investimet do t jet: ( )
i
P i
v P
B B v
e
=

ku: ( ) ( )
1 2 3 i i i
B v v b z v b b = (

dhe: b
1
mimi i shitjes s nj ton metal
b
2
kostua e nxjerrjes s nj ton mineral
b
3
kostua e prpunimit t nj ton mineral
Optimumi i B
P
arrihet pr: ( ) ( )
t ti lla 0 q
opt j j
j
B B v B v = >

Kushti on n: ( ) 0
j
B v >
( )
2 3
1

i
b b
z v
b
+
>
Kjo vler e prmbajtjes quhet ndryshe edhe prmbajtja kufi dhe shnohet
me z
c
.
Kriteri i przgjedhjes do t jet nj kriter i cili bazohet n prmbajtjen kufi.
Kurba tonazh - prmbajtje
( )
c
T z
c
z ( ) z v
(
)
(
)
f
z
v
Pranojm q njohim shprndarjen e
prmbajtjes s blloqeve.
Le t jet f(z(v)) densiteti i probabilitetit i
shprndarjes s prmbajtjeve t blloqeve.
1/15/2014
4
( )
c
T z
c
z ( ) z v
(
)
(
)
f
z
v
Llogarisim:
( ) ( )
0
0
1
c
z
c
T z T f z dz
| |
= |
|
\ .
}
( ) ( )
0
0
1
c
z
c
Q z T z f z dz
| |
= |
|
\ .
}
( )
( )
( )
c
c
c
Q z
m z
T z
=
Fitimi: ( ) ( ) ( ) ( )
1 2 3 c c c
B z b Q z b b T z = +
( ) ( ) ( ) ( )
1 c c c c
B z b Q z z T z =
Pra, fitimi sht proporcional me: ( ) ( ) ( )
c c c
Q z z T z
Shembull:
Le t jet nj vendburim, prmbajtjet e t cilit kan nj shprndarje normale
me mesatare m=50%dhe devijim mesatar kuadratik
v
=7% .
Pr prmbajtje t ndryshme kufi z
c
=45, 50, 55 e 60%t llogariten T(z
c
),
Q(z
c
) dhe B(z
c
).
Kryejm transformimin e variablit pr t kaluar n ligjin
e shprndarjes normale standarte:
c
c
v
z m
t

=
Marrim:
( )
( ) ( ) ( )
0
1
c c
c
c
z t
T z
f z dz f t dt P t
T

= = =
} }
( )
( ) ( ) ( )
0
1
c
c v c
Q z
m P t p t
T
= +
( )
( )
( )
( )
( ) 1
c c
c v
c c
Q z p t
m z m
T z P t
= = +

( )
( ) ( ) ( ) ( )
1
1
c
c c v c
B z
m z P t p t
b
= +
( )
( )
0
1
c
c
T z
P t
T
= pra:
si dhe:
2
2
1
( )
2
t
p t e

=
1/15/2014
5
Kryejm zvendsimet numerike si dhe llogaritjet prkatse dhe marrim:
z
c
m(z
c
) %
45% 0.761 0.402 52.6 0.0597
50% 0.5 0.278 55.6 0.028
55% 0.239 0.141 59.1 0.0096
60% 0.078 0.049 63 0.0023
( )
0
c
Q z
T
( )
0
c
T z
T
( )
1 0
c
B z
b T
Niveli i przgjedhj es
Duke njohur shprndarjen e prmbajtjeve piksore, problemi q shtrohet
sht ai i kalimit nga kjo shprndarje e prmbajtjeve piksore n
shprndarjen e prmbajtjeve t blloqeve.
( ) ( )
( ) ( ) ( )
2
/ , ,
v
E z E Z m
D v G G G v v
= =
=
Kemi:
Pr m tepr kemi edhe relacionin:
( ) ( ) ( )
2 2 2
/ / / D v G D v V D V G = +
Roli i suportit:
Realcioni i msiprm on n:
n.q.s. v<V ather D
2
(v/G)>D
2
(V/G)
m
( ) z v
(
)
(
)
f
z
v
1/15/2014
6
m
( ) z v
(
)
(
)
f
z
v
c
z
Si shihet nga figura, pr t njejtn prmbajtje kufi z
c
, kemi sipas rastit t
przgjedhjes, nprmjet prmbajtjeve piksore, prmbajtjeve t blloqeve v
ose prmbajtjeve t blloqeve V, rezultate t cilat mund t variojn n mnyr
t konsiderueshme, sepse sa m shum t rritet suporti mbi t cilin operohet
aq m tepr zvoglohen rezervat.
N praktik kemi interes t marrim suportin m t vogl t mundshm.
Niveli i informacionit
Le t jet nj bllok v; nprmjet krahasimit t prmbajtjes s bllokut me
prmbajtjen kufi do t vendosim n se blloku do t konsiderohet si
mineral apo si steril.
Por, n prgjithsi, ne nuk njohim vese q sht vlersim i z(v)
nprmjet krigingut.
Kjo ka influencn e saj n llogaritjen e rezervave. N fakt, n kt rast
kemi:
( )
*
K
z v
( ) ( )
2 * 2 2
/ /
K
D v G D v G =
Ky relacion tregon q rezervat e prftuara nprmjet przgjedhjes duke u nisur
nga prmbajtjet e prftuara nprmjet krigingut, jan m t vogla se n rastin e
prmbajtjeve piksore.
Ky quhet ndryshe edhe efekti i informacionit.
1/15/2014
7
Simulimet gjeostatistikore
Modelimet gjeostatistikore
Ka mjaft mnyra pr t prftuar nj model:
- Nprmjet metodave t interpolimit: krkohet nj vlersim i variablit n do
pik duke njohur t dhnat eksperimentale n nj numr t caktuar pikash,
p.sh. nprmjet krigingut duke krkuar minimizimin e variancs s
vlersimit.
- Nprmjet metodave t simulimit gjeostatistikor: krkohet riprodhimi i
variabilitetit real t fenomenit t studjuar duke gjeneruar realizime t t
njejtitfunksion t rastit.
Simulimetjan t nevojshme kur kemi pr objektiv t prftojm nj model
t vendburimit i cili t ket t njejtat karakteristika t variabilitetit si dhe
fenomeni real.
Krigingu nuk e prmbush kt objektiv, sepse ai sheshon variabilittetin.
Objektivi dhe llojet e simulimeve
Simulimet gjeostatistikore jan dy llojesh:
a) t pa kushtzuar dhe b) t kushtzuar
Nj metod simulimi e pa kushtzuar synon t riprodhoj fenomenin e
studjuar me t njejtn struktur hapsinore (variogram) dhe t njejtn
histogram si ato q i korrespodojn t dhnave t matura. N se
aplikohet algoritmi i simulimit q i korrespodon nj metode t caktuar,
prtohet nj realizim. I njejti algoritm mund t aplikohet nj numr t
caktuar hersh duke prftuar n kt mnyr po kaq realizime.
Realizimet e prftuar jan t pavarur nga njeri-tjetri.
Nj metod simulimi e kushtzuar synon t njejtat objektiva si dhe
simulimi i pa kushtzuar, por pr m tepr, duhet t garantoj q do
realizim t jet i pajtueshm me vlerat e njohura n pikat ku jan kryer
matjet (pikat e t dhnave). N kt mnyr, n se simulohet nj vler
n nj pik q prputhet me t dhnat, duhet q vlera e simuluar t
jet e barabart me vlern e matur n at pik.
1/15/2014
8
Metodat e simulimit gjeostatistikor
Ekzistonnjnumr i konsiderueshmmetodashsimulimi gjeostatistikor.
Grupimi i tyreonn dykategori kryesore:
- Metodat gausiane
Metodamatricorebazuar n zbrthimine matricss
kovariancs;
Metodagausianesekuenciale;
Metodae mesataevet lvizshme;
Metodaautoregeresive;
Metodafrekuenciale;
Etj.;
- Metodat jo-gausiane
Metodaiterative e bazuar n optimizimine njfunksioni objektiv
(simulated annealing)
Simulimi sekuencial i indikatorve;
Metodat q prdorinfushate probabilitetit(p-fields);
Etj.
Metoda e simulimit matricor
(LU, zbrthimi i Cholesky-t)
Esht metoda m e thjesht pr tu programuar si dhe m efikase n se duam
t simulojm fusha t kufizuara.
Kjo metod lejon t realizohen me t njejtn lehtsi si simulimet e pa
kushtzuara ashtu dhe ato t kushtzuara.
Si mul imet e pakushtzuara
Le t jen n pika q do t simulohen q karakterizohen nga nj kovarianc C(h).
Ndrtohet matrica [K]
n x n
(e njejta matric q prdoret n rastin e krigingut t
thjesht).
Zbrthehet kjo matric si [K]=[L].[U] (zbrthimi i Cholesky-t ku [L]=[U]
T
)
Gjenerohen nvlera t cilat vendosen n vektorin [Y]
n x 1
, n mnyr t rastit n
intervalin N(0,1).
Llogarisim[z]=[L].[Y] . Vektori i prftuar [z] prfaqson nj realizim t rastit t
cilit i korrespodon variograma e duhur.
Vrtetohet se: | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | , ,
T T
Cov z z Cov L Y L Y E L Y Y L
(
( ( = =


| | | | | | | | | | | | | | | | | |
T T T
L E Y Y L L L L U K
(
= = = =

1/15/2014
9
Si mul imet e kushtzuara
Procedura e prdorur sht e ngjajshme. Le t jen N pika kushtzuese dhe n
pika q do t simulohen q karakterizohen nga nj kovarianc C(h). Kemi n kt
mnyr nj vektor me gjatsi N+n. Ndrtohet matrica [K]
(N+n) x (N+n)
e cila
zbrthehet si m par n [K]=[L].[U] . Ndajm matricn [L] n katr blloqe t
veant:
Blloku L
11
i korrespodon pikave kushtzuese, blloku L
22
pikave q do t
simulohen ndrsa blloku L
21
v n korrespodenc pikat q do t simulohen me
pikat kushtzuese.
Formohet vektori [Y]
(N+n) x 1
, n mnyr t rastit n intervalin N(0,1) dhe llogaritet:
| |
11
21 22
0 L
L
L L
(
=
(

1 11 1
2 21 22 2
0 Z L Y
Z L L Y
( ( (
=
( ( (

Duke qen se [Z
1
]=[z
1
] jan vlerat e matura, ather llogarisim [Y
1
]=[L
11
]
-1
.[z
1
]
dhe plotsojm vektorin [Y
2
] me vlera t rastit n intervalin (0,1). N vijim
llogarisim [Z
2
] :
| | | || | | || |
2 21 1 22 2
Z L Y L Y = +
Vektori i prftuar [Z
2
] prfaqson nj realizim t rastit prftuar nprmjet simulimit.