1

Skamander Miosz: Nigdy nie byo tak piknej plejady [Traktat poetycki] Gombrowicz we Wspomnieniach polskich:
i c!opcy "rodzili si pod szcz#liw$ gwiazd$% &eszli w literat"r w momencie' kiedy ciepe i o(ywcze wiatry wiay w )"ropie' otwieray si okna' pkay kraty% *ddyc!ali powietrzem rewol"cji' ale nie tej okr"tnej' tylko zagodzonej' sprzyjaj$cej szt"ce% +tworzyli gr"p wyj$tkowo dobran$ i zwart$% ,nale-li #wietnego impresaria w redaktorze Grydzewskim% .ylko' (e na takic! dro(d(ac! ro#nie talent' czy talencik' ale nie prawdziwa literat"ra / ta wymaga wa#nie atmos0ery mniej sympatycznej' mniej' powiedziabym' towarzyskiej' rozwija si na "bocz"' w samotno#ci' w opozycji' w nie#miao#ci i wstydzie' b"ncie i lk"% [1] Nie byli z tyc! co odkrywaj$ nowe l$dy w szt"ce' wzbogacaj$ wiedze o czowiek"' tworz$ nowy styl' wprowadzaj$ nowe niepokoje% Niekt2rzy' jak ."wim' 3waszkiewicz' 4onimski' osi$gnli wysokie miejsce w polskiej poezji l"b prozie5 ale nie w polskiej tw2rczo#ci% [Wspomnienia' s% 67]

Mowa o 4kamandrze 8 gr"pie poetyckiej "ksztatowanej w &arszawie po 9:9; rok"' sk"pionej wok2 miesicznika 4kamander "kaz"j$cego si w latac! 9:7<=7; i 9:>?= >:% Gr"pa poetycka' ale zwi$zani z ni$ pisarze p"blikowali powie#ci' opowiadania' dramaty' 0elietony' byli t"maczami' a"torami piosenek% Gr"pa najpop"larniejsza @nakady >=? tys%A / najbardziej wpywowa / cz#B establis!ment" / elita% & jej skad wc!odzili: Carosaw 3waszkiewicz / Can Dec!oE = Fntoni 4onimski = C"lian ."wim = Gazimierz &ierzyEski% Hre!istoria gr"py: lata 9:9I=9;: pismo +& Hro Frte et 4t"dio% Momentem przeomowy p"blikacja wiersza Wiosna C"liana ."wima: Ftaki i sp2r wewn$trz redakcji/ odc!odzi cz#B redakcji / powstaje kawiarnia Hod Hicadorem i miesicznik Hro Frte% & latac! 9:9;=9:7< poetyckie debi"ty / Wiosna i wino Czyhanie na Boga Karmazynowy poemat Czarna wiosna Oktostychy Krg Skamandra:

Hoeci:

Jerzy

Liebert

Maria

Pawlikowska-Jasnorzewska

Gazimiera

3akowicz2wna / 4tanisaw JaliEski / Marian Kemar / Gabriel Garski / Leliks Hrzysiecki% Grytycy i esei#ci towarzysz$cy: &ilam Korzyca / 4te0an Napierski 8 Garol &iktor ,awodziEski / )mil Jreiter / Deon HiwiEski / .ade"sz Joy=MeleEski 8 3rena Grzywicka% Nedaktor: Mieczysaw Grydzewski / redaktor 4kamandra i tygodnika &iadomo#ci Diterackie @nowoczesno#B / d"(e nakady 9? tysicy 8 wzorowane na No"Oelles DitterairesA% 3nne instyt"cje: kawiarnia ,iemiaEska / kabarety @P"i pro P"oA% Nazwa: 8 od rzeki w Fzji Mniejszej dokoa .roi / Akropolis @9:<QA &yspiaEski @4kamander poyska wi#lan$ #wietl$c si 0al$A 8 a"torem nazwy Dec!oE 8 & 9:9: rok" ina"g"r"j$c w kawiarni Hod Hikadorem dziaalno#B gr"py m2wi:
&ok2 .roi' w kt2rej zatrzasna si i broni d"sza narod"' c!cemy opywaB jak &isa' broni$c wrogom dostp" i daj$c nap2j spragnionym%

Gomentarz: program czy brak program"R *g2lnikowo#B deklaracji: a% !asa swobodnego rozwoj" ka(dego tw2rczego talent" 8 $czymy si prawem pewnego minim"m talent" @,awodziEskiA 8 talentyzm b% prezenteizm: jeste#my poetami dnia dzisiejszego / w tym nasza wiara i cay nasz program @konsekwencja anty!istoryzmA c% post"lat pop"lizm" / poc!way wszystkic! przejaw2w (ycia w caej jego b"jno#ci @dzisiaj: witalizm 8 najwiksz$ nowin$ jest cay dzisiejszy #wiat% Cest (ycie wsp2czesne% d% banalizm: c!cemy byB banalni' nie zdradzimy serc dla nowinek' w czym syc!aB te( dystans wobec awangardy% Fkceptacja przez cz#B krytyki' np% NowaczyEskiego za antyromantyzm 8 Skamander poyska wilan skrz c si! "al @9:79A:
Ho mrok" gwiazd Modej Holski nastaje #liczny' pogodny dzieE% F co jest najdonio#lejszego w barwac! tego nowego zastp" / to ic! apetyczno#B' to #miae i bezwzgldne zerwanie z ca$ polsk$ romantyczno#ci$ literack$' tak doszcztnie j"( s0ermentowan$' to ten kompletny rozw2d z ideologi$ mesjanizm" polskiego' strz$#nicie z siebie wilgnyc! i lepkic! #niedzi meta0izycznej spek"lacji%[1] 4kamandryci s$ praesensistami' "niwersalistami'

3
witalistami' energetykami' dynamitami% )poka j"ss2w i jazz2w' s"bmarin2w' s"per0os0at2w' "nderwood2w' !ydroplan2w' tang2w i tank2w' protez i anten' tele0on2w' telepat2w' pate0on2w' motocyklop2w i kinematok2w' kr2l2w po pensjonatac! i konspirator2w na tronac! / zanadto jest oszaamiaj$co interes"j$ca' zanadto pozytywnie c"dotw2rcza i zagadkowa' aby poetom i marzycielom' z jej ona zrodzonym' mogo starczyB czas" i oc!oty na wasanie si po bdnikac!' c!aszczac! i labiryntac! meta0izycznej dialektyki1 & tym le(y j"( dzisiaj po trzec! latac! niespo(yta zas"ga plejady 4kamandryt2w' (e nawet elicie "mysowej w Holsce odebrali apetyt czy od"czyli pasji grzebania si w pewnyc! gigantycznyc! poronieniac! naszej wielkiej poezji' kt2re wa#nie w ostatnic! latac! przed wojn$ na nowo wydobyte' zaczy do cna zaciemniaB i dostojnie ot"maniaB polskie' zreszt$ niezbyt jasne z nat"ry' m2zgi%

Grytyka Garola 3rzykowskiego 8 #rogramo"o$ia @9:79A oraz Talent %ako "etysz @9:79A& zarz"ty antyintelekt"alizm i minimalizm":
Niestawianie sobie program2w jest objawem maod"szno#ci / potrzeba program2w: mieway programy warto#B orient"j$ca dla wszystkic!' tylko bowiem' gdy ma si program' ma si tak(e niespodzianki nadprogramowe% Jezprogramowo#ci$ nie r"szy si nawet z miejsca / kryteri"m talent" jest nieostre' #wiadectwo konserwatyzm"' niedojrzao#ci k"lt"ralnej' ($dzy atwego rozdawnictwa dyplom2w%

Szisiaj:

gr"pa

syt"acyjna

@GowiEskiA

0"nkcje

pragmatyczne

wizy

instyt"cjonalneTtowarzyskie 8 odmienne indywid"alno#ci 8 poetyki i #wiatopogl$d%

POE J! "eneza: = tendencje klasycyz"j$ce i 0ranciszkaEskie w poezji przez 9:9Q: rola Deopolda 4ta00a @jako a"tora tom" 'cie(ki polne z 9:9: / tak(e GasprowiczaA / Miaszewski% = lekt"ry: poezja nowoczesna: Frt"r Nimba"d' Jri"sow' Gonstanty JalmontA% #e$%y: = odrz"cenie manieryzm2w Modej Holski @patos' kot"rn' wielosowie5 ja poetyckie zdystansowane wobec #wiata' kontempl"j$ce rzeczywisto#BA !arles Ja"delaire' )mil Uer!aeren' &alt &!itman @)d*$a trawyA' poezja rosyjska @Fleksander Jok' Fnna Fc!matowa' &alery

= antyromantyzm @+erostrates Dec!onia / Czarna wiosna 4onimskiego 8 sprzeciw wobec mesjanizm" 8 martyrologii 8 0ascynacji przeszo#ci$ 8 problematyka narodowaA = witalizm @0ascynacja (yciem w jego biologicznej b"jno#ci i peni / 0ig"ra pijaEstwa i pijaka 8 motyw "pojenia #wiatem 8 dionizyjsko#B 8 Nietzsc!e i jego ,arodziny tragedii z d-cha m-zyki 8 poc!waa tego' co dynamiczne' (ywioowe' cielesne' mode @motyw wiosnyA' ziemskie' antynomiczne% 8 aprobata #wiata / religijnie zabarwiona / swoisty panteizm i antyintelekt"alizm @JergsonA% 8 gest #miec!" / optymizm / biologizm / aktywizm 8 bo!ater: homo ridens 8 homo l-dens 8 poeta na "licy / reporter% 8 poezja codzienno#ci / jzyk @kolokwialno#B' intonacja (ywej mowy' dialogowo#B' nawet br"talizacja jzykaA / gat"nki @gazetowo#B' kabaretowo#BA: obrazek rodzajowy' scenka 8 poezja rozmowy 8 piosenka% 8 tematy: miasto nowoczesne 8 nowoczesny t"m 8 wsp2czesny czowiek% &waga ' doty$zy to (ewny$% (oet)w i w zasadzie (ierwszy$% tomik)w* Ho 9:7I ewol"cja 8 stos"nek do polityki / sanacji / prawicy / rok 9:7I / ostatnie wsp2lne wyst$pienie w rok" 9:7: / sprawa brzeska 8 9:>: @emigracjaA / DF.F &*CNV @stos"nek do 4owiet2w i kom"nizm"A% ,miany poetyki i #wiatopogl$d": 8 zwrot w stron klasycyzm" w 0azie dr"giej @t": pesymizm / lk przed t"mem / katastro0izmA% 8 w stron przeszo#ci @!istoriaA / romantyzm @opozycja ja=t"mA%

+obe$ awangardy: = to samo pokolenie @opozycja wewn$trzpokoleniowaA = wiele podobieEstw: miasto / masa / witalizm = irracjonalizm @0"t"ryzmA )kspresjonizm 8 pacy0izm / t"rpizm / antyintelekt"alizm @."wim' 3waszkiewiczA% = r2(nice: tradycjonalizm poetyki / emocjonalizm / werystyczny @nie kreacyjnyA model #wiata poetyckiego%

8 ataki awangardy: Hrzybosia Kataryniarze i stro" karze 8 krytyka ,droj" za kabaretowo#B 8 krytyka 33 awangardy @Lryde' MioszA 8 inne ataki i krytyki: nacjonali#ci 8 &asilewski' Nostworowski' HieEkowski 8 poezja (ydowska w jzyk" polskim 8 wampiryzm poezji semickiej 8 krytyka pacy0izm" ."wima w latac! ><%

KFNFG.)NV4.V ,N3 3 NFCJFNS,3)C H*H+DFNN3 J,lian -,wim ./012-/1345 6 POP&L!789 : JE;8O# E<8:E 8!J=!7; :EJ KO8-7O+E7S9J89 : !-!KO+!89 +rodzony w Wodzi% Hoc!odzenie (ydowskie% Ftaki antysemickie 8 pacy0istyczne wiersze .o genera/w / .o prostego czowieka / satyryczne wiersze polityczne @antyprawicowe / antyendeckie: #ogrze$ prezydenta ,ar-towicza' #atriotaA% .ematy (ydowskie ."wima / 0ydek / 1y2 0ydzi polscy @9:QQA 8 "kryty kompleks ."wima [Twarz T-wima Matywiecki] Hoeta / t"macz @H"szkinA / a"tor piosenek kabaretowyc! 8 wiersze dal dzieci / szopki polityczne .omy: Czyhanie na Boga @9:9;A / Sokrates ta3cz cy @9:9:A / Si/dma %esie3 @9:79A / Sowa we krwi @9:7I = (rze>omowyA / 4zecz czarnoleska @9:7:A / Bi$lia cyga3ska / Tre5 gore% ca% &pywy ekspresjonizm" i 0"t"ryzm" w poezji wczesnej% Wiosna .(o$%wa>a miasta 6 t>,m, 6 biologizm 6 ?@zyk 6 Sionizyjsko#B 8 0ascynacja pierwotno#ci$' c!aosem' r"c!em 8 (ycie jako #wity c!aos 8 dytyrambiczno#BA% Hoc!waa czowieka prostegoTc!ama: #ie3 so$otniego wieczor-% Do krytykw 6 a,to(ortret 6 witalizm 6 irra$?onalizm 6 k(inaA Chrystus miasta: sakraliza$?a miasta 6 t>,m,A )ksperymenty sowotw2rcze @Sopiewnie / 0ascynacja pierwotno#ci$' polszczyzn$ / destr"kcja czy rekonstr"kcja jzyka pozaroz"mowego/ 0"t"ryzm 8 poeta jako magA% Hoeta=sowiarz @6iele37 8antaz%a sowotw/rczaA% 4zecz czarnoleska 8 3deay !oracjaEskie / krytyka wsp2czesno#ci% Dk przed t"mem: 1ieszka3cy2 9t arceo

odzienno#B / potworno#B' lk: 0ycie codzienne Gatastro0izm: Bal w Operze 8 zemsta na sowie @JaraEczakA )migracyjne Kwiaty polskie%

Kazimierz +ierzyBski ./012-/1C15 *jciec poc!odzenia niemieckiego @Fndrzej &irstlein' kolejarz' nazwisko &ierzyEski od 9:97A% Gazimierz / "rodzony w Sro!obycz"% Sebi"t w 9:97% Ho wyb"c!" 3 wojny wst$pi do Degion" &sc!odniego @KalleraA / po rozwi$zani" wcielony do armii przybywa do &arszawy% &ielka pop"larno#B debi"tanckic! tom2w: Wiosna i wino @9:9:A 8 Wr/$le na dach@9:7<A 8 :A;4 O:<1#<=SK< @9:76A 8 Wolno5 tragiczna @9:>IA +:OS8! : +:8O /tom skada si z okoo 6< wierszy% &ikszo#B z nic! to swoiste a"toportrety lirycznego l"b (ywioowe monologi podmiot" lirycznego' zamknite wyrazist$' czsto przewrotn$ p"ent$% !arakterystyczny dla Wiosny i wina jest brak patos"' obecno#B a"toironii i (art"% Hotoczny' sprozaizowany jzyk peen jest zaskak"j$cyc! nawi$zaE do "tartyc! zwrot2w znanyc! z mowy potocznej @np% Gdzie nie posiej$ mnie = wyrosnA' paradoksalnyc! zestawieE @np% Nigdzie mnie nie ma' jestem wszdzieA' eksklamacji i !iperboli @np% Cam niebieskiego cay jest kolor"'T&ypiwszy niebo' jak p"c!ar olbrzymiA% &a(n$ role odgrywa te( dynamiczna' (ywioowa m"zyczno#B tej poezji' kt2ra jest m% in% e0ektem zastosowania wiersza sylabotonicznego o tok" jambicznym' nadaj$c wiel" lirykom c!arakter !ymniczny l"b dytyrambiczny &iersze z Wiosny i wina wyr2(nia ostentacyjna ba!o#B tematyczna% Jrak t" odniesieE do !istorii' nie ma al"zji do wsp2czesnyc! wydarzeE politycznyc!% & centr"m "wagi jest za to ja mani0est"j$ce niczym nie zak2con$ rado#B (ycia' wyra(aj$ce zac!wyt sob$' roz"miej$ce siebie jako cz#B wszec!obejm"j$cego (ycia' kt2rego ka(dy' banalny nawet' przejaw jest t"taj podnoszony do rangi temat" poetyckiego' np% scenk z warszawskiej "licy @Ale%e ;%azdowskie2 niedzielne popo-dnieA5 wiele t" te( #miayc! erotyk2w @np% Podciel twe pyszne, wietne ciaoA% G i na 0ront / w 9:9? wzity do niewoli rosyjskiej w Niazani" / "cieczka do Gijowa / w H*& / latem 9:9;

Jo!ater liryk2w &ierzyEskiego to homo l-dens' !omo ridens' podszyty dzieckiem: spontaniczny' radosny i szcz#liwy czowiek zabawy' zb"ntowany przeciw tem"' co zastyge i konwencjonalne' powadze' logice' a nawet k"lt"rze% Cest dandys 8 przekonanym o wasnej potdze i "rodzie' megalomaEskim ekstatykiem "(ycia ' a0irm"j$cym to' co w nim biologiczne' modzieEcze' a nawet dziecinne' (yj$cym w panteistycznym niemal(e pocz"ci" jedno#ci z nat"r$ i cywilizacj$% Jestem jak szampan ielono mam w !owie Cego witalizm zbli(a go do postawy dionizyjskiej' opisywanej przez L% Nietzsc!ego' czego bezpo#rednim potwierdzeniem znanej m% in% z pism K% Jergsona% "ilozo#ia $aur olimpijski .z>oty medal olim(i?ski w /1D05: .ematyka sportowa / zabawa' gra' potga czowieka' poc!waa ciaa% Newol"cja ciaa @HeiperA% Hikno ciaa% Hoc!waa r"c!" / dynamizm" / zdolno#ci pokonywania granic 8 l"dzkie ciao jako maszyna 8 pokonywanie sabo#ciT#wiata 8 antropocentryzm% Hoeta jako kibic 8 sprawozdawca 8 "czestnik 8 emocjonalno#B 8 ekstatyczno#B: Skok o tyczce Paddock i Porrit OdmiennoEF kole?ny$%: zw>asz$za Pieni #anatyczne ./1D15 oraz Wolno% tra!iczna ./14C5A & #ieniach / obraz miasta: ton pro0etyczny i katastro0iczny' ciemny obraz nowoczesno#ci% )stetyka brzydoty% ."m / ale przedmiot wsp2cz"cia / do#wiadczenie b2l" / biedy / zniewolenia% Xwiat na opak @motyw nietoperzyA% Pie& ze rodka miasta +OL8O<G -7!":# 8! / bo!ater C2ze0 His"dski% His"dski jest przedmiotem niekt2ryc! liryk2w' ale czsto jest te( podmiotem m2wi$cym @czsto w 0ormie rozb"dowanyc! monolog2wA% jest 'piew dionizy%skim' po#rednim meta0orycznie wykorzystywane motywy wina i pijaEstwa' antyintelekt"alizm bliski jest tzw% 0ilozo0ii (ycia

,wrot w stron liryki roli i bd$ca jej konsekwencj$ wielogosowo#B tom" jest jednym z c!arakterystycznyc! przejaw2w klasy$yz,?$ego c!arakter" Wolnoci tragiczne%% 3nne to obecno#B licznyc! nawi$zaE do tradycji' zwaszcza romanty$zne? @4owacki' MickiewiczA oraz modopolskiej @Meromski' &yspiaEskiA' a tak(e swoista teatralizacja #wiata przedstawionego% )lementy liryczne wsp2istniej$ t" niekiedy z dramatycznymi i epickimi% .om zdominowany jest przez podniosy' (atety$zny stylH b"dowany m% in% przez czste "(ycie miary 9>=zgoskowej' powt2rzenia' eksklamacje' !iperbole' wielosowie nie stroni$ce do dosadno#ci' skonno#B do meta0oryki militarnej' mitologicznej i religijnej% Na tle biogra0ii His"dskiego "kazane s$ w poetyckim skr2cie dzieje Holski od powstania styczniowego do rok" 9:>?' kt2re interpretowane s$ t"taj jako nie tylko ci$g wysik2w na rzecz wci$( zagro(onej wolno#ci ojczyzny' ale te( przede wszystkim / w d"c!" romantycznej !istoriozo0ii = jako starcie wielkiej jednostki z przecitno#ci$ i bierno#ci$ narod"% &ierzyEski: a"tor opowiadaE >ranice zonek HFD% *d 9:>: na emigracji @Lrancja' Hort"galia' Jrazylia' +4F' &oc!yA / wiersze' eseistyka' dramat% 8iety(owi Jan Le$%oB ./011-/13C5 / wa#ciwie Deszek 4era0inowicz' "rodzi si w &arszawie' w rodzinie o poc!odzeni" szlac!eckim @korzenie rod" sigaj$ YU3 wiek"A / c!oB sam ojciec poety by j"( typowym inteligentem' "rzdnikiem' pielgn"j$cym tradycj narodow$ / zwi$zek z &arszawa i tradycj$ Dec!onia% &czesny debi"t / dziki pomocy ojca j"( w rok" 9:97 tom ,a zotym pol- a w 9:9Q #o r/(nych cie(kach% .omy te wyda pod pse"donimem Dec!oE' kt2rym odt$d si pos"giwa% & czasie st"di2w @literat"ry polskiej i 0ilozo0iiA na +& zwi$za si z pismem Hro Frte et 4t"dio a potem Hro Frte / t" wiersze oraz krytyk% ." m% in% +erostrates% Fktywny i wa(ny wsp2tw2rca 4kamander / zao(yciel i 0ilar kawiarni Hod Hikadorem @sawne recytacje 1ochnackiegoA' "dzia w mani0estacjac!' w redagowani" 4kamandra @okres pocz$tkowyA% wiata @9:>>A / recenzje teatralne W gardero$ie d-ch/w @9:>;A% Nedaktor tygodnika G"lt"ra i Hrzegl$d" 4portowego%

+twory satyryczne: m% in% 8acec%a rep-$lika3skie @9:7<' wraz z 4onimskimA' 4zeczpospolita $a$i3ska% 4zopki polityczne @od 9:77 do 9:>9A% +iersze: 'armazynowy poemat ./1DI5 oraz Sre(rne i czarne ./1D25A ,amilknicie poety / redagowanie @od 9:7IA yr"lika &arszawskiego' od 9:>< praca w dyplomacji @attac!e k"lt"ralny w ambasadzie Holski w Hary("A / do 9:>: ogosi1 Q wiersze' maksymalizm poety' kt2ry c!cia dor2wnaB s"kcesowi tom2w debi"tanckic!% Howr2t do tw2rczo#ci na emigracji / po wyb"c!" 33 wojny% 4awny .ziennik @od 9:Q:A% 4amob2jcza #mierB w rok" 9:?I w Nowym Cork"% K!7M! 98O+9 POEM!- / tom skada si najpierw z siedmi" @od wydania dr"giego z 9:77 o#mi"A wierszy' kt2re nawiz,? do trady$?i E(iew)w %istory$zny$% ' a elementy liryczne wsp2istniej$ w nic! z epickimi% & Karmazynowym poemacie widziano opowie#B o nastrojac! &arszawy i Holski lat 9:9I=9;' gos w dysk"sji o tera-niejszo#ci i przyszo#ci narod"' pr2b komentarza do bie($cyc! wydarzeE politycznyc!' wreszcie / najcz#ciej = poetycki rozrac!"nek ze stereotypami narodowej tradycji' zwaszcza w wersji romantycznej i martyrologicznej' oskar(anej o martwot i marazm% Cednocze#nie podkre#lano 0ascynacj narodowymi mitami' pr2b ic! akt"aliz"j$cej a0irmacji' a nawet tworzenia mit2w nowyc!% & cao#ci zbi2r jest wyrazem 0ascynacji polsko#ci$' marzeE o jej niepodlego#ci' gestem rado#ci i d"my z odzyskanej wolno#ci ojczyzny% !arakterystyczne ale i nietypowe dla poetyki 4kamandra: 0ascynacja !istori$ 8 bogactwo al"zji' symboli' cytat2w i kryptocytat2w nawi$z"j$cyc! do tradycji narodowej @zwaszcza do romantyk2wA oraz teatralizacja i mon"mentalizacja opis2w oraz w$tk2w 0ab"larnyc!% Hodmiot liryczny kreowany jest na romantycznego wieszcza' kier"j$cego si emocjami i aspir"j$cego do roli d"c!owego przyw2dztwa% 4t$d te( retoryczny' patetyczny styl' ob0it"j$cy we wzniose epitety' !iperbolizacje' apostro0y' posik"j$cy si 9>= zgoskowcem% Gompozycj$ wierszy rz$dzi tec!nika wizji' zestawiaj$cej nie zawsze sp2jne obrazy' zamknitej za to wyrazist$' niekiedy paradoksaln$ p"ent$% Jesz$ze bardzie? niety(owy tom: Sre(rne i czarne ' ,awiera 7< wierszy /odej#cie od problematyki narodowej i !istorycznej na rzecz "niwersali2w i do#wiadczeE jednostkowyc!% entralnym tematem tom" los czowieka "wikanego w sprzeczno#ci swej nat"ry' 0atalistycznie wtr$cony w gr sprzecznyc! si rz$dz$cyc! #wiatem' targany grzec!ami @cykl

10

Siedem grzech/w g/wnych zaczyna wiersz inc% Stargany m!ka straszn nier/wnychA% Swa zasadnicze motywy / mio#ci i #mierci% JJJ Pytasz, co w moim )yciu z wszystkich rzeczy !wn*

zapas/w

Hesymizm' lk' n"da' sm"tek' wreszcie dominanta rezygnacyjna / sm"tna pewno#B nie"c!ronnego bieg" wydarzeE @K"tnikiewiczA 8 sowa kl"cze to / zgodnie z tyt"em = noc' ksi(yc% iemna jest mio#B' bo niespeniona' nieodwzajemniona / J2g jako ten' do kogo woa si: *swob2d- nas od d"szy i wybaw od siebie% Glasycyzm @0orma' poetyka rygor" i !armonii Z intelekt"alizm8opanowanie emocji8"cz"cie w rygorac! 0ormy / zwrot w stron k"lt"ry: Sante' Hro"st' Goet!eA / barokowo#B @wizja czowieka' ale te( operowanie antynomiami' !iperbole' wysz"kane inwersje' oksymorony' konceptyA i neoromantyczno#B @wizja mio#ci' jednostki cierpi$cej' samotnej' nieszcz#liwie zakoc!anejA% 3ntelekt"alizm @nie ekspresja prze(yB' lecz pr2ba "niwersaliz"j$cej p"enty: sawne: XmierB c!roni od mio#ci' a mio#B od #mierci' Cest tylko Jeatrycze% 3 wa#nie jej nie ma SpotkanieA% Hodmiot liryczny: wieszcz' samotnik' cierpi$ca d"sza' brak optymizm"' nie szary czowiek' patos% 8 daleko od &ierzyEskiego czy ."wima% Cedyne co go $czy @poza syt"acj$A / stos"nek do jzyka i str"kt"ry wiersza% Maria Pawlikowska-Jasnorzewska ./01/-/1235 / c2rka malarza &ojciec!a Gossaka' starsza siostra Magdaleny Gossak @4amozwaniecA% Hoc!odzia z Grakowa% Hoetka' a"torka komedii @1r/wki' Kochanek Sy$illi ThompsonA' i dramat2w @Ba$a?dziwo' wsp2a"torka zagonionej szt"ki Koniec wiata napisanej z &itkacymA% Sebi"towa w 9:77 tomikiem ,ie$ieskie migday' potem wydaa jeszcze 97 ksi$(ek poetyckic! @4/(owa magia5 #oca-nki' .ansing' Cisza lena' #ary(' #ro"il $iae% damy' Krystalizac%e' Szkicownik poetyckiA% N"rt kobiecy w poezjiTliterat"rze 33 NH 8 zwi$zek z emancypacj$ 8 rewol"cja obyczajowa @@-k Gadena 8 4omans Teresy +ennert Nakowskiej 8 #o(egnanie %esieni &itkacegoA 8 poetki 8 3akowicz2wna 8 *bertyEska 8 Naglerowa 8 Jronisawa *strowskaT proza 8 Gossak=4zcz"cka 8 S"nin=Gozicka 8 Nakowska 8 G"ncewiczowa 8 S$browska 8 Grzywicka 8 Melcer 8 Grzywicka 8 nb% wikszo#B zwi$zana ze #rodowiskiem 4kamandraA

11

Gobieco#B poezji MHC: aA Hroblematyka kobieca / a"toportret kobiety nowoczesnej' wyzwolonej' koc!aj$cej i koc!anej @erotykiA / o mio#ci w spos2b dyskretny' rzeczowy' asentymentalny' a nawet aromantyczny' realia codzienno#ci' oszczdno#B s2w i emocji' kolokwialno#B% *dej#cie od romantycznej i modernistycznej wizji mio#ci jako zwi$zk" d"sz 8 a0irmacja zmysowej i biologicznej strony mio#ci5 bA problematyka ciaaTprzemijaniaTstaro#ci5 cA jzyk kobiecy 8 meta0oryka 8 problematyka 0ilozo0iczna przekadana na specy0iczn$ wra(liwo#BTdo#wiadczenie% +iersz Czas krawiec kulawy 6 reKleks?a nad $zasem ?ako s$ena k,(owania materia>, na s,kienk@A +iersze ten (okaz,?e teL inen $e$%y (oez?i MPJ: konkret ' malarskoEF ' dow$i(A Gobieco#B 8 Narodziny #wiata z d"c!a kobiety / kobieta jako tw2rczyni pikna 8 stworzenie jako wynik zamiowania do byskotek /zob% Szkicownik poetycki @ 9:>:A%
Nie wszystko' co przed nami zostao stworzone na tym #wiecie' nosi cec! mskiej rki% Caka# bogini' wsp2tw2rcza' wtr$caa si te( najwidoczniej do niejednego dziea przyrody% ,amiowanie do byskotek' niespo(yty zmys zdobniczy das ewig weiblic!en' objawia si gdzie okiem sign$B / na wszystkic! szczeblac! stworzenia% *n' in(ynier i wynalazca' zajty "doskonalaniem swoic! (ywyc! maszyn' cierpieB m"sia nie"stannie mieszanie si (eEskiego pierwiastka do jego mskic! zamys2w% = Cakiej barwy bdzie toR F toR F tamtoR F mo(e by zapac!" dodaBR = Ho coR = Meby byo pikniej[ Hrzedstawiaa m" k"sz$ce pr2by barw: tcz% Nozcieraa na doni wonne olejki: przyszego pi(ma' 0iok2w' siana i wanilii1 Hodobnie jak dzisiejsza kobieta przy k"pnie samoc!od" najcz#ciej kadzie nacisk przede wszystkim na kwesti zabarwienia lakier" l"b wy#cielenia karoserii' co towarzysza jej do rozpaczy doprowadza / podobnie i t" wielki tec!nik opdziB si nie m2g od rad niewiasty' kt2rej wa#ciwe jest pocz"cie pikna% [1] Jogini nadbiegaa w trakcie powstawania i wkraczania do (ycia tyc! s"rowyc! modeli i zd$(ya jeszcze tc!n$B zielonego zota na jak$# bezspornie brzydk$' silna i za m"c!% ,martwiona widokiem gnilnego c!rz$szcza' rozpylia na niego tyle metalo=laz"r"' (e zamienia go niec!c$co w (ywy klejnot%

<wiato(ogld: Lascynacja nat"r$ / jedno#B czowieka z przyrod$ @wszyscy#my bracia' wiem' (e# moj$ ojczyzn$' o morze prze#liczne[A / inteligencja nat"ry / wpywy Maeterlincka i 4c!open!a"era 8 !ylozoizm i panpsyc!izm%

12

;wa okresy w tw)r$zoE$i Pawlikowskie?: Pierwszy do mnie? wi@$e? /1D0 6 ?asny 6 sens,alizm 6 %edonizm ' wirt,ozeria Kormalna 6 biologi$zny o(tymizm 6 komizmA Ftryb"ty nowoczesno#ci @0ilm' jazz' tele0on' aeroplanA obok / ba#niowo#ci 8 s"(a poc!wale istnienia%

.)D)L*N @0ragmentA

4"c!awka !ebanowa na d"gim' zielonym szn"rze' w kt2rej si tercz$c dziwny c"d poczyna% .rzymam j$ w lewej rce' trzymam jak rozkwit$ r2(' jak czark pena najlepszego wina%

Cak m"szl pask$' w kt2rej sodka my#l ciekawa dzwoni' jak mae' ciemne' ciepe wasne soEce% Mio mieB c"d na szn"rk" i zamkn$B go w lewej doni' by d-wicza z cic!a' jak d"kat w skarbonce%

Nokokowo#B @miniat"ryzacja #wiata' sk"pienie na drobiazg"A 8 3mpresjonizm @do#wiadczenie nat"ry jak barwnej mieni$cej si tkaninyA / malarsko#B @0ormizm wg Gwiatkowskiego' k"bizm: geometryzacja #wiataA:

N*H+ KF Nop"c!a wysza z trawy i sida na ziemi' przeci$gn$wszy si z tr"dem przez zasc!nity patyk% patrzy prosto przed siebie #lepiami zotem"' dysz$ca brya ciaa w jadowity batik%

13

M"sztardowa w kwadraty ciemniejsze i bledsze' z bryzgiem martwego zota na ka(dym kwadracie' siedzi / #ni% Nagle skacze wysoko w powietrze jak wied-ma rozpaszczona na swojej opacie%

7)LnorodnoEF Kormalna: ballada' ale te( @#oca-nkiA 0ormalna asceza: prostot$ wersy0ikacji' miniat"rowo#B b"dowy% .om skada si przede wszystkim z kr2tkic! czterowersowyc! liryk2w' przypominaj$cyc! japoEskie "ty i !aik"' albo antyczne epigramaty' ale i ksi$dz Jaka[[9 = bliskie przez to propagowanej przez 2wczesn$ awangard zasadzie maksim"m wyraz" minim"m s2w oraz pse"donimowania "cz"B% .e ostatnie wyra(ane s$ w spos2b pow#ci$gliwy i po#redni' "nikaj$ patos"' pos"g"j$ si sownictwem czerpi$cym z jzyka codziennego' przy czym prozaizmy i kolokwializmy czsto zderzane si na zasadzie kontrast" z symbolem% Najbardziej c!arakterystyczne dla b"dowy poszczeg2lnyc! wierszy jest zamykanie ic! wyrazist$' zaskak"j$c$ p"ent$' opart$ na zasadzie paradoks"' dowcip" l"b koncept"' zamykaj$c$ banaln$ syt"acj patetycznym symbolem l"b / odwrotnie / sprowadzaj$c$ to' co podniose na ziemi%
K,rze >a(ki 3 j"( k"rze apki na skroniR Fc!' czas jak gdacz$ca k"ra * zaboconyc! paz"rac! Hrzebieg po biayc! patkac! okwitej jaboni%

7eligia mi>oE$i: "kazywanej z p"nkt" widzenia kobiety niekoc!anej' zranionej' tskni$cej' op"szczonej przez koc!anka% Mio#B jest dla niej najwy(sz$ warto#ci$' pasem rat"nkowym pozwalaj$cym "ciec od samotno#ci' wyzwoliB si od pocz"cia lk" przed przemijaniem' staro#ci$ i #mierci$% Mio#B jest "cz"ciem irracjonalnym' (ywioowym' niszcz$cym niczym morzem @czsty motyw w tomie' zob% np% Wy$rze(eA' a jednocze#nie jest elementarn$ potrzeb$ (ycia @synna 1io5A' war"nkiem to(samo#ci%

Pochwaa Baki w szkicowniku poetyckim, s. 218.

14 ***
Gdy poc!ylisz nade mn$ twe "sta poca"nkami nabrzmiae' "sta moje "lec$ jak dwa skrzydeka ze strac!" biae' krew moja si zerwie' aby "ciekaB daleko' daleko' i o twarz mi "derzy pon$c$ czerwon$ rzek$% *czy moje' kt2re pod wzrokiem twym sodkim si niebi$' *czy moje "mr$' a powieki cic!o je pogrzebi$% Hier# moja w objci" twej rki stopi si jakby #nieg' 3 caa znikn jak obok' na kt2rym za mocny wic!er leg% /

albo:
M*SD3.&F * poca"nk"' kt2ry# jest w niebie Nazem d"szami bz" i ja#min"[ Grwi i bezsennyc! $k gwiezdny syn"[ * poca"nk"' kt2ry# jest w niebie[

* tre#ci wszystkic! my#li i czyn2w[ * "pragniony mej d"szy c!lebie[ .sknoto wic!r2w[ Jajko ja#min2w[ * poca"nk"' kt2ry# jest w niebie[

Me sm"tne "sta zwidn$ w czas kr2tki' F gdy z nic! barwa oddana glebie & amarantowe przejdzie stokr2tki / &2wczas mi zagrasz tw$ pie#E skrzypcow$' ,amkniesz mnie w obce wieczno#ci sowo' * poca"nk"' kt2ry# jest w niebie[

Motyw lk" przed staro#ci$ zob% wiersz Staro%:

15

Deszczyna si stroi w 0ioletow$ mor' F lipa si w atas zielony najgadszy1 Ca si j"( nie przebior' Na mnie nikt nie popatrzy% Jywaj$ dziwacy' Gt2rzy z pokrzyw i mlecz2w skadaj$ b"kiety Decz gdzie( s$ tacy' Gt2rzy by caowali wosy starej kobietyR Cestem sama' Jabcia mi na imi / z"je si jako czarna plama Na tczowym #wiata kilimie%

Okres dr,gi: przes"nicie dominant / ciemno#B / pesymizm / tonacja tragiczna meta0izyczno#B: spirytyzm i magia @motyw palingenezy= wpywy &sc!od": b"ddyzm"A% So#wiadczenie przemijania / obsesja #mierci / staro#ci% Fc!' jak sodko jest le(eB[ Fc!' jak sodko nie (yB[ @ 6a$ity w g/rach z tom" Cisza lenaA Stara ko(ieta - +mara lalka:
C"( mnie nie ca"j$' nie trzs$' Nie targaj$ za jedwabne p"kle% Hatrz p"stka oczodo2w' "wieEczonyc! rzs$' Cak przystao porz"conej k"kle' [1] 3 pytam si: co znaczyR zy( cierpiaam za wiele' jak na porcelan' 3 (yB zaczynam z rozpaczyR

4c!open!a"erowska wizja nat"ry jako zbrodniarki rzadkiej / okr"tnej / gro-nej / poddanej #lepej woli% @1atka ,at-raA% ,miana jzyka / prozaizacja' otwarto#B' rozl"-nienie rygor2w @prozy poetyckie SzkicownikaA 8 $a>y $zas 6 a%istoryzm 6 kosmo(olityzm 6 nat,ralizmA

16

JJJ Jaros>aw :waszkiewi$z ./012-/10I5 8 poeta' prozaik' dramatopisarz' eseista% +rodzi si w Galnik" na +krainie' ze z"bo(aej rodziny ziemiaEskiej% &yc!owywa si w krg" ziemiaEsko=inteligenckim / rola rodziny 4zymanowskic!' zwaszcza Garola @a"tor potem libretta do opery Kr/l 4oger 9:7IA% +koEczy rosyjskie gimnazj"m w Celizawietgradzie' potem st"diowa prawo w Gijowie / by tak(e m% in% aktorem i kierownikiem literackim w .eatrze 4t"dio% 4t"di2w nie skoEczy / wst$pi do Gorp"s" Holskiego' w 9:9; znalaz si w &arszawie' gdzie zwi$za si ze 4kamandrytami oraz / kr2tko / ze ,drojem% 9:77 ma(eEstwo z Fnn$ Dilpop / by sekretarzem marszaka sejm" Nataja' pracownikiem M4, @w Sanii i Jr"kseli w latac! ><%A 8 maj$tek 4tawisko% Jardzo bogata i wa(na tw2rczo#B: proza: nowelistyka @#anny z Wilka' Brzezina' 1yn nad ;trat A' powie#B !istoryczna Czerwone tarcze @9:>QA' powie#ci wsp2czesne @m% in% 6mowa m!(czyzn' #as%e $!domierskieA' dramaty @:ato w ,ohantA' dzienniki' eseje' listy5 wspomnienia Ksi (ka moich wspomnie3 @9:Q7A% +iersze: debi"tanckie Oktostychy @9:9;A' Ksi!ga dnia i ksi!ga nocy @9:7:A' #owr/t do 9-ropy @9:>9A 8 :ato ABCD @9:>>A oraz <nne (ycie @9:>6A% ec!y poezji 3waszkiewicza: Gwiatkowski: w ksi$(ce #oez%a =< na tle dw-dziestolecia mi!dzywo%ennego pisa o jej d"alistycznej str"kt"rze 8 jako g2wne bieg"ny pary opozycji: k"lt"ra=prywatno#B' estetyzm= obywatelsko#B' pasja (ycia=0ascynacja #mierci$' &sc!2d=,ac!2d% N2wnocze#nie' (e poezja C3 z tego m% in% na "bocz" 4kamandra' c!oB $czy go szeroko roz"miany witalizm / skonno#B do stylizacji' konkretno#B' sens"alizm% 3waszkiewicz bliski ?est dw,dziestowie$znym klasy$yzmom: Mandelsztam' )liot' Fc!matowa' George' Ualery' potem Miosz czy Kerbert 8 klasycyzm tragiczny% bliski Modej Holsce' zwaszcza n"rtowi symbolicznem" / wpyw 4c!opena!"era na c!arakterystyczny dla 3waszkiewicza pesymizm / dominant rezygnacyjn$:
&szystko jest bez sens"' &szystko pogmatwane Cak te winoro#le G$szcze cmentarniane% [1] &#r2d wielkiej mio#ci

17
wszystko jest poczte 3 wszystko / bez sens" / Decz bardzo jest #wite% [1] Jo sens nie w szarpani" Fni jest w rado#ci' Fle w cierpliwo#ci 3 wielkim czekani"% [1] &szystko jest od Joga 3 do Joga droga Niby Cak"bowa Srabina "boga% [#iosenka dla zmare%]

-omasz =,rek (isze o d,alizmie a nawet s(orze dw, (ostaw ' bieg,na$% konwers?i (erwers?i:
Najznakomitszymi w dorobk" 3waszkiewicza kartami poezji i prozy zdaj$ si byB karty caym swoim ci(arem podane magnetyzmowi pikno#ci' "rzeczone i naznaczone magi$ kolor2w' smak2w' d-wik2w i ksztat2w% Fle wa#nie jedn$ tylko poow$ nac!ylone k" zmysowo dostpnym obliczom #wiata' dr"ga natomiast / co niew$tpliwie zakr2j ma barokowego paradoks" / zatopione w rozmy#laniac! o znikomo#ci rzeczy ziemskic! i poc!onite rozmow$ z wieczno#ci$%

!arakterystyczny dla 3waszkiewicza: sp2r midzy tym co transcendentne i immanentne' c!rze#cijaEskim post"latem d"c!owego istnienia i nie#miertelno#ci a dionizyjskim k"ltem ciaa i zmysowej mio#ci% Napicie wyznaczone bieg"nem perwersji @zboczenia' zeps"cia' b$dzeniaA i konwersji @odwrot"' nawr2cenia' odrodzeniaA% 4t$d tak istotna symbolika wody% German Nitz w ksi$(ce =arosaw <waszkiewicz7 #ogranicza nowoczesnoci pisze o 3waszkiewicz" jako pisarzu po!ranicza szeroko roz"mianego% Graniczno#B w sensie !istorycznym @+krainaTGresy / HolskaA' spoecznym @szt"kaTwadzaA' estetycznym @modernizmTnowoczesno#BA' pciowym @przes"nicie roli pciowejA% )wol"cja poezji 3waszkiewicza: debi"tanckie Oktostychy to zbi2r kilk"dziesici" kr2tkic!' ;=wersowyc! wierszyToktostyc!2w% 3c! cec!ami s$: ostentacyjna ba!o#B tematyczna' kameralno#B' a!istoryczno#B' impresjonistyczny sens"alizm' wirt"ozeria 0ormalna @w tomie 3waszkiewicz jako pierwszy wprowadzi do poezji polskiej asonanseA' a wic estetyzm estetyczny i rokokowo#B wg

18

Gwiatkowskiego / sens "stp"je t" wysz"kanym grom 0onicznym / st$d niekt2re wiersze to eti"dy 0oniczne' c!oB widaB t" od raz" wpisan$ w te "twory postaw psyc!iczn$: wyra0inowanego estety=egotyka' dekadenta i dandysa' sz"kaj$cego w nat"rze przede wszystkim k"lt"ry @szt"czno#ciA' ale te( penego dystans" wobec #wiata' bierna kontemplacyjno#B podszyta rezygnacj$: przekonanie' i( szcz#cie jest nieosi$galne% &pywy: akmeizm"' &ilde\a i Ga"tiera%
F+JFSF ,o(yy si w ornament #liczne eglantyny' *sypay je lekko drobni"tkie brylanty% & cieni" mojej samotnej jodowej gontyny Hrzysza rado#B porank" graB mi sarabandy% F ty' na tle r2(anym przejrzystej a"rory' Na srebrnym szczycie wie(y jak na brzeg" Gr"zy' Hrzez rce sypi$c kwiat2w cieliste kolory' ,rywaj$c li#B po li#ci" ze st"listnej r2(y' = 4yszyszR

3NS)4 GFDFN.)4 ,a wac!larz' gdzie migoc$ Jo"c!era7 c!inoiseries +krywa twarz Nagonda' (e widaB tylko brwi 3 t"rban' w kt2rym brylant jak wielka iskra tkwi / M2wi$c na wszystkie mody swego rad(y: 0i[ F w pag2d siadszy cieni"' gdzie gama dzwonk2w brzmi' &#r2d palm' sk$d pap"g stado z miostek l"dzkic! drwi' &ygrywa men"ety' jak Cean=Japtiste D"lli>' Na wielkim tamb"rynie / sam bramin .ir=li=li%

Francois Boucher (1703 1770! " #rancuski $a%ar& rokokow'.

(u%%' (1632 1687! " ko$)o&'*or #rancuski, na+worn' ko$)o&'*or (u+wika ,-., o)er' /a%e*' ko$ic&ne.

19

;oEwiad$zenie misty$znego w gr,n$ie rze$zy (rze$z,$ia innego Ewiata w tomie $ato ,-./ ./1445 oraz 0nne )ycie ./1405A :ato ABCD / pod wpywem #mierci matki pisarza% prywatno#B' meliczno#B @l"dowa piosenkowo#BA / ykl ?< kr2tkic! wierszy meta0izyczno#BTreligijno#B% "kadaj$cyc! si w rodzaj poemat" o do#wiadczeni" #mierci / prostota' kameralno#B' Haradoksalno#B: tematem jest noc' ale tyt" lato' bo te( akcja od zimy zmierza do lata' tego co zimne' martwe i pogr$(one w mrok" do do#wiadczenia ciepa' #wiata i (ycia' ale jest to (ycie specy0iczne' wyaniaj$ce si ze #mierci$' zwi$zane ze zmartwyc!wstaniem' inne (ycie% J"rek pisze o przebiegaj$cym przez tom dreszcz" esc!atologii' sakralnym dreszcz" wobec Jo(ej .ajemnicy maskowanej zmiennymi strojami p2r rok":
[1] noc t"taj wada' jednak nie do#B' (e / poczynaj$c od wiersza Y3 [1] / staje si ona [1] coraz bardziej wiosenn$' a p2-niej j"( najoczywi#ciej letni$ ciep$ mrok$' ale 2w cay mrok' cae ciemno' caa czarno#B i noc caa jest roz(ar(ona / dosownie i symbolicznie / zoto pszczelnym rojem gwiazd [1]' jest przepalona gor$czk$ wewntrznyc! do#wiadczeE' tyle( egzaltacj$ zmys2w o (arem erotyki' co dwoistym' lekowo=tsknym garniciem si do #wiata mistycznego #mierci%

Noc mistyczna / ciemna noc d"szy' o kt2rej pisa #w% Can od Grzy(a% Dk / paOor noct"rn"s / boja-E Jo(a% MMM:: JJJ Widz1 co nocy2 = nawi$zanie do Ganta = dem"zykalizacja #wiata = kosmos nocny / b"dz$cy lk swym ogromem' r"c!em = noc wewntrzna% L JJJ +oda zielona i g>@bokaN = sens"alistyczna translacja do#wiadczenia d"c!owego = zwi$zki z mistyk$ @)liade' CamesA do#wiadczenie "mierania 8 tonicia 8 il"minacji% Gwiatkowski: #wiato wiek"iste jest t" znakiem mistycznego prze(ycia' jak gdyby 0ig"r$ #mierci% Fle jest tak(e znakiem wy(szego' penego' doskonaego poznania% *we da sowa zamykaj$ :ato ABCD% +kaz"j$ / niejasno' przez znaki / moment maksymalnego zbli(enia si do owej innej' istotnej rzeczywisto#ci [1]% <nne (ycie @9:>;A / W OrEieto = Gorona polskiej liryki religijnej%

20

]]] 4kamander a nastpcy / p"nkt @negatywnegoA odniesienia dla: awangardy 8 pokolenia wojennego 8 poezja 4zymborskiej%