CAPITALISMO E CRISE AMBIENTAL. NOVOS INTELECTUAIS, MOVIMENTOS SOCIAIS E LUTAS CONTEMPORANEAS.

Jonas Rangel de Almeida. Ci n!ias so!iais " ##C$ UNESP "Ma%&lia ' T()i!os de *eog%a+ia. ,%a. Mi%ian Cl-.dia Lo.%en/0o Simone11i. EMAIL2 3%ada4isao56a7oo.!om.8%

Nosso o83e1i4o nes1e 1%a8al7o 9 e:)lo%a% de modo demasiadamen1e %-)ido alg.mas ;.es1<es ;.e e:is1e em 1o%no dos )%o8lemas da s.)os1a !%ise am8ien1al, 4isando assim !on1%i8.i% as dis!.ss<es %eali=adas no >m8i1o da dis!i)lina, Tpicos de Geografia. Um 1ema a%diloso )a%a e:)lo%a%, e ;.e o +a%emos a1%a49s das !on1%i8.i/<es de Mi!7el #o.!a.l1, e do ge(g%a+o Ca%los ?al1e% Po%1o *on/al4es. Ademais, 9 )%e!iso +%isa% ;.e o ;.e se seg.e n0o 9 .m a%1igo a!ad mi!o em sen1ido stricto sensu 3- ;.e 1al n0o 1em a )%eo!.)a/0o de demons1%a% os )on1os ;.e se a)%esen1am, mas a)on1a% alg.mas 7i)(1eses )a%a )%o8lemas ;.e sem d@4ida )e%mea%am 1odo o de8a1e )ol&1i!o"e)is1emol(gi!o 1%a4ado nas Ci n!ias A.manas, e em )a%1i!.la% na *eog%a+ia. C%ise. Tal4e= es1a )ala4%a 10o )%oli+e%ada )elos dis!.%sos da s.s1en1a8ilidade n0o se3a a mel7o% +o%ma de e:)%essa%mos o %eal )%o8lema ;.e e:is1e em 1o%no da ;.es10o am8ien1al, .ma 4e= ;.e, a !%ise n0o 9 .m +enBmeno in1%&nse!o C na1.%e=a, mas, !a%a!1e%i=a os me!anismos de am)lia/0o e %e)%od./0o do !a)i1al. Nes1e sen1ido, a !%ise )ode se% !onside%ada !omo !%ise de %e)%od./0o do !a)i1al e n0o am8ien1al, 3- ;.e, se en!on1%a em es1ado !%i1i!o s0o os )%()%ios meios de e:)lo%a/0o Da na1.%e=aE da so!iedade de !ons.mo. Pois, sa8emos ;.e o !a)i1alismo, )%esen1e, a19 nas %ela/<es mais !a)ila%es da so!iedade o!iden1al se man19m !omo modo de )%od./0o da 4ida 7.mana a )a%1i% da e:)lo%a/0o do 1%a8al7o 7.mano e dos %e!.%sos na1.%ais, sendo, ao mesmo 1em)o a s.3ei/0o da na1.%e=a in1e%na Dda s.83e1i4idadeE, e da na1.%e=a e:1e%na. Ainda, !os1.ma"se di=e% ;.e o !a)i1alismo d.%an1e se. desen4ol4imen1o so+%e. 1% s !%ises ge%ais2 a )%imei%a en1%e FGHI"FGJI, !om a eme%g n!ia do im)e%ialismo, das g.e%%as )elas !olBnias, ;.e le4o. o s.%gimen1o do !a)i1al +inan!ei%o ' +.s0o do !a)i1al 8an!-%io e !a)i1al ind.s1%ial DL ninE K a seg.nda en1%e FJLJ"FJMF, ma%!ada )ela ;.eda da 8olsa de No4a Io%;.e em FJLJ, )ela seg.nda g.e%%a m.ndial, e a in1e%4en/0o dos Es1ados na sal4a/0o dos !a)i1alis1asK e, a 1e%!ei%a a )a%1i% de FJHF, a;.i )ode%&amos di=e% ;.e se 1em .ma %ees1%.1.%a/0o )%od.1i4a do !a)i1al, en1endida !omo !%ise dos meios ene%g91i!os ;.e mo1o%i=am a so!iedade !omo .m 1odo. *os1a%&amos de nos !on!en1%a% nes1a @l1ima, )ois, 9 da;.i ;.e eme%ge os de8a1es so8%e a crise ambiental. ,essa )e%s)e!1i4a, )ode"se in+e%i% ;.e o mo4imen1o do en1o%no da !%ise am8ien1al nada mais signi+i!a do ;.e .m !on3.n1o de es1%a19gias de %e!oloni=a/0o do m.ndo )elo

!a)i1alismo, a1%a49s da id9ia de modelo s.s1en1-4el de desen4ol4imen1o. O%a, a )%()%ia )ala4%a desen4ol4imen1o, 1am89m de4e se% %e1i%ada de s.a ;.ase e4id n!ia, )ois, desen4ol4e% nes1e !aso im)li!a em ado1a% o modelo ind.s1%ial de so!iedade. Ela8o%ado a )a%1i% da d9!ada de FJHN a id9ia de desenvolvimento sustentvel, a)ela )a%a o ag%a4amen1o dos )%o8lemas am8ien1ais, )a%a %es)onsa8ilidade dos )aises em !%ia% no4as 1e!nologias ;.e deg%adem menos o meio am8ien1e, )a%a a 8.s!a de no4os 1i)os de !om8.s1&4eis. ,a mesma +o%ma es1e mo4imen1o in4es1e na !%ia/0o de san/<es )a%a )enali=a% os )aises )ol.ido%es, !on1ando !om de=enas de !ong%essos, do!.men1os, Ongs, sendo os )%in!i)ais en!on1%os o%gani=ados )elas na/<es .nidas2 a !on+e%en!ia em Es1o!olmo DFJHLE e o en!on1%o no Rio de Janei%o DFJJLE, !on7e!ido 1am89m !omo Eco 92K en1%e os do!.men1os 1am89m )ode%&amos !i1a% Nosso Futuro comum e Agenda 21. Ainda ;.e es1as deli8e%a/<es )%o!.%em mos1%a% os e+ei1os !a1as1%(+i!os da ma;.ina%ia !a)i1alis1a C sa@de do )lane1a, )ode"se di=e% 1am89m, ;.e ao de+ende% a !on1in.idade do modelo ind.s1%ialis1a es1a o%dem )%o!.%a man1e% o status quo do sis1ema !on1%adi1(%io. Ca%los ?al1e% Po%1o *on/al4es DFJJOE, !onside%a ;.e a mode%nidade es1- +in!ada desde se.s ideais mais !a%os, !omo li8e%dade e ig.aldade, na se)a%a/0o en1%e o 7omem e a na1.%e=a, na domina/0o da na1.%e=a !omo ga%an1ia da %eali=a/0o da li8e%dade desse Aomem, na e:!l.s0o de 1odas as +o%mas de sa8e%es ;.ali+i!ados !omo n0o !ien1&+i!os. Seg.ndo es1e a.1o%, a id9ia de domina/0o da na1.%e=a 9 em si mesma .ma )%o+e!ia ;.e n0o se )ode !.m)%i% na )%()%ia medida em ;.e domina% 9 +a=e% !om ;.e alg.9m o. ;.al;.e% o.1%o se% +a/a n0o a;.ilo ;.e ;.e%, mas a;.ilo ;.e o.1%em ;.e% ;.e +a/a. Assim, se3am os )o4os, e1nias, !lasses, g ne%os o. a na1.%e=a na medida em ;.e s0o dominados im)li!a ;.e es1e3am sendo s.8me1idos n0o ao ;.e s0o, mas a;.ilo ;.e ;.e%em ;.e se3am. No m.ndo !on1em)o%>neo em ;.e a !i n!ia e se. s.8)%od.1o a 1e!nologia s0o ins1%.men1os da 8.s!a do a.men1o da )%od.1i4idade 1endo em 4is1a a a!.m.la/0o de !a)i1al, se )%od.= .m deslo!amen1o da )%omessa il.minis1a de ;.e a %a=0o de4e%ia s.8s1i1.i% a %eligi0o em nome da eman!i)a/0o 7.mana. ,es1e modo, o )a%adigma !ien1&+i!o de ma1%i= e.%o! n1%i!a es1- +.ndado n.m mi1o ;.e es1- a se%4i/o da a!.m.la/0o de !a)i1al ;.e 9 o !on1e:1o em ;.e 4em se desen4ol4endo !ada 4e= mais. A )a%1i% da d9!ada de se1en1a )odemos 4e% eme%gi% .ma no4a !o%)o%a/0o de )ode%, seg.ndo *on/al4es DLNNHE, .m !om)le:o ind.s1%ial"+inan!ei%o"midi-1i!o"mili1a%, no4a +o%ma !om)le:a da 8.%g.esia, !a%a!1e%&s1i!a de .m !a)i1alismo ;.e )assa a so+%e% !om a !%ise de ma1%i=

ene%g91i!a. Ainda, !on+o%me es1e a.1o%, a!on1e!e a .ni0o do !a)i1al ag%-%io !om o ind.s1%ial, do o !a)i1al +inan!ei%o, !om o !a)i1al das g%andes em)%esas de m&dia e !om o m.ndo 19!ni!o"!ien1&+i!o e s.a o%gani=a/0o em %ede. O!o%%e .ma %e!oloni=a/0o no >m8i1o das l.1as am8ien1ais, )o% isso, 9 a19 mesmo )oss&4el 4e% g%andes !o%)o%a/<es !a)i1alis1as s.s1en1ando o dis!.%so da no4a +o%ma de desen4ol4imen1o, da s.s1en1a8ilidade. Pode"se )e%g.n1a% en10o, !omo se da%iam a l.1as !on1em)o%>neas gen.&nasP Q.al se%ia o )a)el dos in1ele!1.ais D)%o+esso%es, adminis1%ado%es, !ien1is1asE dian1e das l.1as so!iais 7is1(%i!asP Com ;.e !%i19%ios )ode%&amos analisa% os mo4imen1os a.1 n1i!os, de l.1a )oli1i!a !on1%a o mode%no"sis1ema "m.ndoP Na o)ini0o do +iloso+o +%an! s Mi!7el #o.!a.l1 DLNNGE, )a%a en1ende%mos a na1.%e=a das l.1as !on1em)o%>neas 9 ne!ess-%io .m ol7a% mais a1en1o C anal&1i!a das %ela/<es de )ode%, a8andonando a no/0o de )ode% !omo %e)%ess0o e in1e%di/0o, o. ideologiaF !omo +alsa !ons!i n!ia. Pa%a es1e a.1o%, o )ode% Den1endido !omo .m !on3.n1o de 19!ni!as e es1%a19gias ;.e go4e%nam a s.83e1i4idadeE )%od.= o83e1os %eais. A !a%a!1e%&s1i!a de nossa 9)o!a se%ia de +im dos in1ele!1.ais ;.e d.%an1e m.i1o 1em)o se !olo!a%am !omo )o%1a"4o=es e )%o+e1as da )o).la/0o, e a eme%g n!ia de in1ele!1.ais es)e!&+i!os, is1o 9, a;.ele ;.e !om)e1en1e em s.a -%ea Do )%o+esso%, o !ien1is1a, o ad4ogado, o so!i(logo, e1!E se .1ili=a des1e sa8e% )a%a den.n!ia% as e:!%es! n!ias do )ode%. As l.1as se%iam des!on1in.as, s0o +o!os de %esis1 n!ia, ;.e %ei4indi!am e se a)%o)%iam de no4os es)a/os. #o%mas de %esis1 n!ia es1as ;.e )e%mi1em ;.e se3a o8se%4ado de +o%ma mais em)&%i!a a )%od.1i4idade do )ode% e a e!onomia das %ela/<es de )ode%. Seg.ndo #o.!a.l1 DFJJRE as l.1as !on1em)o%>neas s0o !a%a!1e%i=adas )o% se%em2 aE 1%ans4e%sais, is1o 9, n0o se limi1am a .m )a&sK 8E se. o83e1i4o 9 o e+ei1o ;.e a %ela/0o de )ode% ;.e )%od.=K !E s0o l.1as an-%;.i!as, )ois, n0o 1oma .m inimigo )e%manen1e, mas, .m ad4e%s-%io imedia1oK dE s0o 8a1al7as )elo go4e%no da indi4id.ali=a/0oK eE l.1as ;.e ;.es1ionam o %egime de sa8e%K +E )o% +im, s0o l.1as )ela s.83e1i4idade, ;.e% di=e%, di%e1amen1e 4in!.ladas a ;.em somos n(s. A;.ilo ;.e nos ass.3ei1a, ;.e 1%ans+o%ma os se%es 7.manos em s.3ei1os. A l.= des1as id9ias e:)%essa )elo +iloso+o +%an! s,
F

Em Verdade e Poder (1977) #o.!a.l1, a)on1a 1% s +a1o%es )%o8lem-1i!os )a%a a a1.alidade do .so da no/0o de ideologia2 aE S;.ei%a"se o. n0o, ela es1- sem)%e em o)osi/0o 4i%1.al a alg.ma !oisa ;.e se%ia a 4e%dadeT D#OUCAULT, LNNG, ). HE. Pa%a #o.!a.l1 o )%o8lema n0o e%a Sde se +a=e% C )a%1il7a en1%e o ;.e n.m dis!.%so %ele4a da !ien1i+i!idade e da 4e%dade e o ;.e %ele4a%ia de o.1%a !oisaK mas de 4e% 7is1o%i!amen1e !omo se )%od.=em e+ei1os de 4e%dade no in1e%io% de dis!.%sos ;.e n0o s0o em si nem 4e%dadei%os nem +alsosT, is1o 9, 9 )%e!iso !ons1i1.i% .m no4o %egime de 4e%dade D#OUCAULT, LNNG, ). HEK 8E a ideologia !omo +alsa !ons!i n!ia %e+e%e"se ne!essa%iamen1e a .m s.3ei1oK !E e:is1e sem)%e im)li!ado nes1a no/0o a o)osi/0o 8in-%ia en1%e in+%a"es1%.1.%a e s.)e%es1%.1.%a, sendo a !ons!i n!ia sem)%e de1e%minada )elas !ondi/<es e!onBmi!as de e:is1 n!ia.

)odemos, %e!olo!a% no )lano da l.1a )ela !ons1i1.i/0o de .m no4o %egime de 4e%dade, l.1as !omo2 os di%ei1os !i4is da d9!ada de FJONK os mo4imen1os )ela li8e%1a/0o dos )o4os o)%imidos, o., a l.1as !on1%a !oloni=a/0oK a l.1a !on1%a a domina/0o de g ne%oK l.1as !on1%a o )ode% ;.e se e:e%!em so8%e os lo.!osK l.1a )o% mel7o%es !ondi/<es de e:is1 n!iaK !on1%a o modelo de en!a%!e%amen1o )%isionalK l.1as em 1o%no da o!.)a/0o dos es)a/os em nossa so!iedade. Nes1e sen1ido, as l.1as 1%a4adas )o% de1e%minadas !om.nidades 7.manas, a sa8e%, l.1as de %esis1 n!ia ao 1e%em s.as 7a8i1a/<es des1%.&das )elos g%andes em)%esas !a)i1alis1as, desde, a l.1a )o% )ode% !.l1i4a% semen1es !%io.las, sem a a.1o%i=a/0o da S6ngen1a o. da Monsan1o, a19, a )%ese%4a/0o de .m %io ;.e alimen1a in@me%as )o).la/<es ao longo de s.a %egi0o. Como salien1a *on/al4es DLNNHE, o ;.e es1- em !.%so 9 o )%o!esso de e:)%o)%ia/0o dos !am)esina1os e dos )o4os o%igin-%ios n0o s( dos se.s %e!.%sos na1.%ais mas, )%in!i)almen1e, dos se.s !on7e!imen1os, o ;.e im)li!a, mais .ma 4e=, na des1e%%i1o%iali=a/0o, ago%a )o% meio do des"lo!amen1o do l!cus de )%od./0o de !on7e!imen1o da %ela/0o di%e1a !om a na1.%e=a )a%a .ma %ela/0o media1i=ada )elos la8o%a1(%ios, !ada 4e= mais em)%esa%iais. En+im, %e1i%a% do l.ga%, o. mel7o%, %e1i%a% dos 7omens e das m.l7e%es do l.ga% o )ode% de se %e)%od.=i%em )o% meio de se.s )%()%ios !on7e!imen1os. E se a1en1a%mos )a%a n&4el das %ela/<es de )ode%, !omo en1ende #o.!a.l1, )a%a as l.1as )elo go4e%no da )%()%ia s.83e1i4idade, )a%a as l.1as !on1%a a )%od./0o dos %egimes de 4e%dade, )odemos en1ende% ;.e es1es a!on1e!imen1os e:igem de n(s .ma a1i1.de "tica dian1e des1as domina/<es, dessas e:)%o)%ia/<es, em s.ma de .m !om)%ome1imen1o !om a 1%ans+o%ma/0o do %eal, e 7o%%o% )e%an1e o e:is1en1e. RE#ERENCIAS2 *ONUALVES, C.?.P. Os D,esE!amin7os do meio am8ien1e. S0o Pa.lo2 Con1e:1o, FJJO. VVVVVV. O.1%a Ve%dade In!on4enien1e ' a no4a geog%a+ia )oli1i!a da ene%gia n.ma )e%s)e!1i4a s.8al1e%na. Ddis)on&4el em WWW.mda.go4.8%$...$UmaVO.1%aVVe%dadeVIn!on4enien1E. LNNH #OUCAULT, M. Mi!%o+&si!a do )ode%. Rio de Janei%o2 *%aal, LNNG. VVVVVV. O s.3ei1o e o )ode%. In RABINO?, P.2 ,REX#US, A. FJJR. #ic$el Foucault% Uma 1%a3e1(%ia +ilos(+i!a. Pa%a al9m do es1%.1.%alismo e da 7e%men .1i!a. Rio de Janei%o2 #o%ense Uni4e%si1-%ia, FJJR.