Vous êtes sur la page 1sur 9

Frat niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Frat University Journal of Social Science Cilt: 14, Say: 1, Sayfa: 301-

309, ELAZI-2004

ANNEMARE SCHMMEL; TASAVVUF'UN BOYUTLARI


Adam Yay nlar , (ev.Ender Grol) 1.Bask stanbul 1982, 447 s.
"Sflik ya da Tasavvuf zerine yazmak olanaksz denecek kadar g. Daha ilk admn atar atmaz, uzayp giden sra dalar kyor insann karsna, ilerledike de hedefe varmak gittike gleiyor. yleyse oraya varld m bir kez, insan bir de bakyor, ulat yer kendi iindeymi meer." Annemarie Schimmel Feridddin Attarn Risalett-Tayr adl eserinde dile getirilen ve otuz kuun hikayesi araclyla verilen mesajn bir baka ekilde ifadesini ieren satrlarn yazardr Annemarie Schimmel. Annemarie Schimmel son yllarda slmiyete koyu bir nyarg ile yaklaan, hatta yklp giden kominizmin yerine slmiyeti yeni bir tehlikeymi gibi anlamsz bir kuruntu ile dnya piyasasna srme telana giren batda, slmn engin hogrsne yrekten inanm bir aratrmac, bilim adam olarak karmza kar. Alman arkiyat Annemarie Schimmel getiimiz yllarda Alman Yaynclar Birliinin Bar dlne lyk grlm. Buna sebep de dinler ve kltrler arasndaki iletiimi kurmada gsterdii stn baar... Bu yazmzda da gerekten baarl olduuna inandmz Annemarie Shimmel'in uzun sren inceleme ve aratrmalarnn mahsul olan Tasavvuf'un Boyutlar (Mystical Dimension of slm) adl eserini tantmaya alacaz. Bu arada eseri tantmadan nce yazar hakknda az da olsa bilgi vermekte fayda vardr sanrm. 1922 ylnda doan Annemarie Schimmel, kk yata slmiyete ve zellikle islm tasavvufuna byk bir ilgi duyar.Bu ilginin neticesi olarak da gen yata Arapa renir.Daha sonra Merburg niversitesinde Arapa dersleri veren A.Schimmel,1951'de Dinler Tarihi alannda Doktorasn tamamlar ve bir mddet sonra stanbul'a gelerek tasavvuf ve slmiyetle ilgili aratrma ve incelemelerini srdrr.Otuz iki yanda Ankara'da lhiyat Fakltesinde Trke olarak Dinler Tarihi dersini verir. Trkiye'de bulunduu sre zarfnda Anadoluyu kar kar gezer ve Anadolu insannn inanlarn geleneklerini ve greneklerini yakndan tanma imknn bulur. Daha sonra Almanya'ya dner ve Bonn'daki niversitede dersler verir. Harvard niversitesi'nin srarl teklifleri neticesinde bu niversitede yaklak eyrek asr Hint ve slam kltrleri zerine dersler verir. Ayrca ayn niversitenin Orta Dou Aratrmalar Merkezi'nde de grev yapar.

F..Sosyal Bilimler Dergisi 2004 14 (1)

ngilizcenin yan sra Almanca, Arapa, Trke olarak pek ok kitab, incelemesi ve makalesi yaymlanr.1992'de de emekli olan yazar, slm lkeleri de dahil olmak zere birok lkede eitli dller almtr. TASAVVUFUN BOYUTLARI Tasavvufun Boyutlar adl eser hakknda tantm ve deerlendirme yapmadan nce ksa da olsa tasavvufun ne olduuna olsa bakalm. Bu bak ayn zamanda yazarn neden bylesine kendi kltr dnyasna uzak bir konuya kar ilgi duyduunu, hatta ilgiden de te, uzun bir ura ve birikimi gerektiren bylesine bir alma yaptn aratrmak gerekir. nsanolu henz fizik olarak yaratlmadan nce, ruhlar leminde elest meclisinde (bezm-i elest) iken Alllah'n "Elest birabbikm" (Ben sizin Rabbiniz deil miyim?) sorusu zerine "bel" (evet) Rabbimizsin cevabn verdikten sonra, iinde bulunduu madd dnya hayat iinde Rabbine verdii bu sz unutarak nefsinin esiri olmutur. nsanolunu iine dt bu durumdan kurtarmak iin her toplumda nefsini terbiye etmi, yapt her ite Allahn rzasn n plana karm rnek ve ideal insanlar yetimitir. Bu insanlar ilk nceleri belki asr-i saadet zamanna duyduklar bir zlemin sonucu olarak byle bir misyon yklenmiler ise de zamanla bu misyon daha genel ve geni bir ereve zerine oturmutur. ok sayda tanm olan, dn, duyu ve yaay sistemini ihtiva eden ve genel olarak tasavvuf adyla ifade edilen bu misyon, daha ok insanolunun eriat eksen alarak yaratann arama, bulma ve onun ahlakyla ahlklanma abas erevesinde ekillenmitir. Tasavvufun ortaya kndan gnmze kadar geen sre ierisinde bir ok tanm yaplmtr. rnein Cneyd-i Badadye gre tasavvuf mt kable entemtu srr gereince nefsin heves ve hazlardan feragat etmesidir. Bir baka tanmnda ise tasavvuf Hakkn seni senden gidermesi ve kendisiyle ihya etmesidir der. Gazaliye gre ise kalbi Hakka balayp msiv ile ilgiyi kesmektir. Bu tantm ve deerlendirme amal yazmza alamayacamz kadar ok sayda tanm yaplan tasavvuf, ana hatlaryla tahalluk(ahlklanma) ve tahakkuk (Hakk isimlerinin suretleri ile alemde seyr etme)u konu ve Allah ve Resulnn ahlakyla ahlklanmay gaye edinen bir sistemdir. ster tanmlarnda olsun, isterse konu ve gayesinde olsun, tasavvufun birinci derecedeki hedefi ahlktr. Yani kiinin teoride Allahn Kuran- Kerimde ana hatlarn belirledii ve pratikte de Hz. Peygamberin en gzel bir ekilde uygulad ahlk yaamasn hedefler.. Tasavvufun Boyutlar, slm mistisizminin balangtan on dokuzuncu yzyl sonlarna kadar tarihsel bir adan gzden geirilmesi ve deerlendirilmesi zelliiyle
302

Annemarie Schimmel; Tasavvuf'un Boyutlar

dikkatleri zerine eken bir kitaptr. Ayrca sz konusu eserde genel anlamda tasavvufun balangtan itibaren nasl bir seyir iinde gelitii zerinde durulmutur. Yazarn Harvard niversitesi'nde verdii derslerden yola karak genilettii ve kitap haline getirdii bu bilimsel alma, Dou ve Bat'dan ok sayda kaynaktan yararlanlarak hazrlanmtr. Annemarie Schimmel, eserinin nsznde; sflik ve tasavvuf zerine yaz yazmann ne derece g ve yorucu olduunu, bunun iin her eyden nce bu alanda ok cidd aratrmalarn yaplmasnn gerektiini, fakat, Harvard niversitesi'ndeki rencilerinin tevikleri ve yardmlaryla Dou slm lkelerindeki, zellikle de Trkiye ve Pakistan'daki ok saydaki dostlarndan renilen kiisel yaantlar ve edeb kantlardan oluan ders notlar sayesinde byle bir eserin yazldn belirtir. Eser, sekiz ana balk, ana balklara ait notlar, iki ek ve zengin bir kaynakadan meydana gelmitir. Ana balklar unlardr: Sflik Nedir?,Klasik Sfliin Ana izgileri,Tasavvuf Yolu, nsan ve nsan- Kmil, Sf Tarikatlar ve Tekkeler, Teosofik Sflik, Gl ile Blbl, Hindistan ve Pakistan'da Sflik ve Son Sz. ki ek ise: Sf Edebiyatnda Harf Simgecilii ve Sufilikte Diil Unsurlar'dr. Birinci blmde "Sflik Nedir?" (s.17-31) sorusu ve bal altnda sfliin ne olduu irdelenir. Sfliin temelini byk apta "mridin yetime biimi " oluturduunu ( trl ruh eitim yntemleri, tarikatlardaki altrmalar,tarikat yolunda varlan psikolojik aamalar, tarikatlar olumas, toplum iinde ve kltrde oynadklar rol vs.) belirten yazar, daha sonra Avrupal bilginlerin tasavvuf dncesiyle tanmalarn ve bunlar eserlerinde yanstmalar zerinde durur.Bu arada bir bakma sfliin tarihinden de bahsetmitir. Yazar bu kitabnn sufiliin sadece bir ynne k tutabildiini, bunda da ran'n geni kltrnn etkisi altnda kalm kiisel bir tasavvuf iiri sevgisi paynn olduu gereine dikkatleri eker.Ayrca yazar, acaba sflerin kendileri tasavvuf szcnden ne anlyorlard ve sfler, tasavvuf szcnn kayna karsnda ne dnyorlard? gibi sorulara mutasavvflarn azndan cevaplar arar. Bunun yan sra, sf ve sflik nedir ve sf kimdir? sorularna da cevaplarn arand grlr. Sfliin toplum nezdindeki yeri, toplumun sfye ve sflie bak as da zerinde durulan konulardandr. Sf szc, ilk kullanld andan itibaren tarih seyri iinde deerlendirilir. lk dnemlerde eitli mutasavvflarn bu konudaki grleri verilir (Hucvir, Kelebaz, Cneyd Badad vs.). Gelime dneminde ise, sfliin ana anlam, slmn derunletirilmesiydi ve slmn temel srr olan tevhidin yaamasyd diyen yazar, sfliin geen zaman ierisinde deiik anlamlara ekildii, son zamanlarda da kt anlama geldiine dikkat eker.
303

F..Sosyal Bilimler Dergisi 2004 14 (1)

kinci blmde Klasik Sfliin Ana izgileri (s.33-92) zerinde durulur: nce oluum dnemi zerinde durularak sfliin balangcnn Hz. Muhammed'e kadar uzand, ilhamn onun eliliiyle bildirilen Allah kelmndan alnd vurgulanr. Daha sonra IX.yy. sonlarnda baz tasavvuf ncleri (Z'n-Nun- Msr, Byezd-i Bistam, Yahya b. Muaz er-Rai, Ebu Osman el-Hir, Hseyin er-Razi, Maruf- Kerh, Seri'sSakat , Muhasib, Bekir el- Haraz, Sehl et- Tstar, Trmiz, Ebu Kasm el- Cneyd, Rveym, Ebu'l- Hseyin en Nuri) olan mutasavvflar en belirgin zellikleri ve grleri ile tantan Annemarie Schimmel, daha sonra El- Hallac ( tasavvuf ak ehidi olarak tantlan Hallac- Mansur )un grleri ile onun hakknda yaplan alma ve deerlendirmeleri verir. kinci blmn son alt bal ise Birleme dnemi: ibliden Gazzaliye dir. Yazar burada iblden balayarak Gazzalye kadar tasavvufun serveni ve bu servenin belli bal kahramanlarn, mutasavvflarn ( ibl, Bakl, Niffar, Ebu Nasr es- Sara, Kelabaz, Ebu Talip el- Mekk, Slem , Hucvir, Kueyri Abdullah-i Ensari ve Gazzali)ve bu ahsiyetlerin eitli eserlerinden yola karak bir takm grleri ortaya koyar. kinci blmde klasik sufliin ana izgileri, suflik, suf ile slm tasavvufunun belli bal sufileri ve onlarn eserleri hakknda bilgi veren yazar, nc blme Tasavvufun Yolu (s.93-166) ana balyla giriyor. Bu blmde nce tasavvuf yolunun temelleri- ki burada tasavvufun merhalelerinden olan tarikata giri ve ile eki - zerinde durulmutur. Bu noktada nce eriat, tarikat ve marifet hakknda bilgi verilir ve Trkiyede bu konu hakknda sylenen szlere yer verir: eriat: Seninki senin, benimki benim. Tarikat: Seninki senin, benimki senin. Marifet: Ne benimki diye bir ey var, ne seninki diye. (s.94) Sonra da slikin tarikatte seyr slk esnasnda karlaaca makamlar ve haller(tevbe, nefs, tevekkl, fakr, sabr, kr, havf u rec, bast) zerinde durulur. Bunu takiben slikin karlaaca son makamlar olan muhabbet ve marifetin ilendii ak ve hileme (fen, bek) mertebelerinden bahsedilir. Arlkl bir ekilde ak kavram zerinde durulur ve nde gelen mutasavvflarn ak, mauk konusundaki grlerine yer verir. kinci blmde ilenen bir baka konu ibadet biimleridir(s.135-166). nce namaz zerinde duran yazar, mutasavvfn namaza bak asn irdeler. Sonra namazn kalbi olarak nitelenen Fatiha zerinde durur. bn-i Arabi Allah, bu sureyi kendisiyle kulu
304

Annemarie Schimmel; Tasavvuf'un Boyutlar

arasnda paylamtr. Kuds hadisinden ilham alarak Fatiha suresinin yedi satrnda insan ile Allah ilikisinin en mkemmel anlatmn bulmutur. der ve szlerini yle bitirir: lk satrda, mminin Rabbna ynelmi hareketi sz konusudur, drdnc satr karlkl bir eylem anlatr, son satrsa, insana etkin olan Tanrsal faaliyeti anlatr. Namazdan sonra dua zerinde durulmutur. Mutasavvflar arasnda iki farkl anlayn grld dua konusunda, kimi mutasavvflar her eyin takdir-i lahiye bal olmasndan dolay, duaya gerek olmadn, kimi mutasavvflar ise duann ktnn nne bir kalkan gibi geebileceini iddia etmilerdir. Dua gerekte insanoluna bahedilmi bir zelliktir. Bunun en makbul ise bakalar iin yaplandr. Ayrca iinde Allaha gven, ak ve zlem duyulan dualar da bu zelliktedir. Burada cennet ve cehennem kaygs sz konusu deildir. Tek kayg Cemalullaha erimektir. Gerek mutasavvfn btn duas bu kayg etrafnda toplanmtr. Namaz ve dua kulun eriat erevesindeki ibadetlerindendir ve bunlar, ister mutasavvf olsun, isterse olmasn, inananlar iin geerlidir. Mutasavvfa zg ibadet ise zikirdir. nk zikr, ak yolunda atlan ilk admdr ve biri birini sevdii zaman srekli olarak onun adn anar ve onu hatrlamak ister. Zikri gizli (hafi) ve ak (celi) olmak zere iki ekilde gerekletirildiini belirten yazar, mutasavvflarn bu konudaki eitli grlerine yer verir. Bu blmde zerinde durulan son konu semdr. Suf ders kitaplarnn semya izin verilip verilmedii konusunda ok sayda tartmay ierdiini belirten yazar, nce semnn ortaya kn, tarih srecini ve en son olarak da, zellikle, Mevln Celaleddin-i Rumnin ve mevlevliin semya bak asn irdeler. nc blmde genel hatlaryla tasavvuf hayat, mutasavvf ve slikin yaadklar ile bir takm terim ve kavramlar(ou zahiridir) zerinde durulduktan sonra drdnc blmde nsan ve nsan- Kmil (s.167-199) balyla mutasavvfn i dnyasna girilir. nce suf psikolojisi hakknda bir takm notlar ortaya koymaya alan yazar, bu erevede sufnin insan- kmil olma yolanda i dnyasnda meydana gelen deime ve gelimelerden bahseder.Burada hareket noktas ncelikle insandr ve bu nedenle de insan zerinde durulur. nsann, yaratlndaki srr anlamas noktasnda kendini bilmenin mutasavvflarca ok nemli kabul edildii vurgulanr. Daha sonra yi ile Kt:eytann Rol alt balnda eytann Allahn lanetine uramas, ama ayn zamanda Allahn birliine en sadk kalan yaratk olduu ve mutasavvflarn eytana bak alar zerinde durulur. Bu erevede insann akl sayesinde iyi ile kty ayracak durumda olduu, eytann kandrmalarna kendi nefsinden kaynaklanan zaafiyetten dolay teslim olduu belirtilir.
305

F..Sosyal Bilimler Dergisi 2004 14 (1)

Drdnc blmdeki bir dier alt balk Veliler ve Mucizeleridir. Yazar bu konunun balarnda onuncu yzyln ilk eyreinde yaayan Ebu Abdullah es-Selimnin Szleri hotur, davranlar ince, alakgnlldrler; zveri sahibidirler, pek kar kmazlar, kendilerinden zr dileyen herkesin zrn kabul ederler, tm yaratklara , iyisine de ktsne de tam bir tatllkla davranrlar (s.178). eklindeki veli tarifine yer verir ve velilik makamnn zelliklerini, bir ok mutasavvfn bu konudaki eitli grlerini tartr. Bu arada velilerin olaanst zellikleri de n plana kar ve bir ok velinin gsterdikleri kerametlerle tasavvuf yolunda belli bir hedefe ulamaya altklar anlatlr. Drdnc blmn son konusu Peygambere Saygdr. Bu balk altnda Hz. Peygamber eksenli bir deerlendirme yaplm; mutasavvflarn bak asndan Hz. Peygambere duyulan sevgi ve saygnn kaynaklar anlatlmtr. Ayrca Onun ilk yaratlan ruh olmas, efaatilii, mucizeleri, mirac hadisesi, Ona atfen yazlan brdeler ve natlar zerinde durulmutur. Beinci blm Suf Tarikatlar ve Tekkeler (s.201-225)dir. Birlikte Yaama adl ilk alt balkta nce sfnin sahip olmas gereken hasletler (iinde bulunduu durum ne olursa olsun tarikat kardeinin yardma koma, balama, zel mlkiyeti olmama vs.) daha sonra da suflerin tarikat meydana getirmeleri ve mritlerin eitiminin (seyr slk) bu tarikatlar araclyla gerekletirildiinden bahsedilir. Bu erevede nce mritleri iin manastr eitimi ngren ilk sf Ebu Said b. Ebil Hayrn hayat, ve zellikle mritleri iin koymu olduu on kural verilir, daha sonra da ilk tarikatlar bal altnda Shreverd tarikat ve kurucusu Abdlkadir Ebu Necip es- Shreverd, Kadir tarikat ve kurucusu Abdlkadir-i Geyln, Rufalik tarikat ve kurucusu Ahmed er-Rufa, Bedevlik tarikat ve kurucusu Tantal Ahmed el- Bedev, edhillik tarikat ve kurucusu EbulHasan Ali e- edhil ve en son olarak da Kbrevlik tarikat ve kurucusu Necmeddin Kbrnn hayatlarndan, eserlerinden, kuramlarndan ve tarikatn ilkelerinden bahsedilir. Altnc blm Teosofik Sflik (s.227-248) balyla verilmitir. Bu balk altnda nur stad Shreverd Maktlun hayat, felsefesi (rak) ve Nur Heykelleri adl nl eseri zerinde durulur. rak retisinin daha ok i filozoflarca benimsendiine dikkat eken yazar, bu retinin zellikle randa geni bir corafyaya yayldn dile getirir. Hayat eserleri ve retileri zerinde durulan ikinci ahsiyet bn- Arab (Byk stad)dir. Fsusul_Hikem ve Ftuhat- Mekkiye adl eserleri, zellikle Fsus zerinde n ok durulan ve tartlan eseridir. Yazar bn-i Arabnin eserlerinden yola karak en nemli retisi olan Vahdet-i Vcud felsefesi zerinde durur. Daha sonra bn el- Ferid: Mutasavvf air bal altnda bn-i Arabnin ada olan fakat
306

Annemarie Schimmel; Tasavvuf'un Boyutlar

yazdklaryla hem ekil, hem de tr olarak bn-i Arabden farkl olan bn el- Ferid adl mutasavvf airden bahsedilir. bn el- Ferid, Bat dnyasnda nemli derecede zerinde durulan ve eserleri incelenen (zellikle iirleri zerinde dikkate deer aklama ve incelemelerde bulunan Reynold A. Nicholsondur.) Arap airlerinin banda gelir. Altnc blmn son konusu bn-i Arabnin Vahdet-i Vcd Tasavvufunun Geliimi zerinedir. Vahdet-i Vcd, hem slm dnyasnda, hem de Bat dnyasnda zerinde en ok durulan bir konudur. Bu erevede vahdet-i vcd nazariyesinin daha geni bir halk kitlesine yaylmas iin ebistarnin Glen-i Rz ve Abdlkerim Yilnin El nsan El Kmil adl eserlerin ierikleri ve yine bu eserler hakknda yazarn grleri aktarlr. Tasavvufun Boyutlar adl kitabn yedinci blm Gl ile Blbl: ran ve Trk Tasavvuf iiri balyla verilmitir. Bu balk altnda nce lmsz Gl alt balyla hem ran, hem de Trk tasavvuf iirinin ok nemli sembollerinden biri olan gl ekseni zerinde birok mutasavvfn (Ahmed Gazal, Ruzbihan Bakli) ak, mauk konular hakkndaki grleri verilir. Daha sonra Kularn Hacc: Sen ile Attar bal ile de daha ok didaktik bir nitelik tayan Senanin Hadikat el- Hakika ve Seyr el badil el- Maad ile Feridddin Attarn Mantk et-Tayr adl mesnevileri zerinde durulur. Bu eserin ortak zellii bir sembol olarak deerlendirilen kulardr. Aadaki alnt Attarn Risalet et- Tayr adl eseri ile ilgilidir: ...Kularn ah Simurg peinde etin yolculua kan otuz ku, sonunda kendilerinin si murg (otuz ku) olduklarn fark ederler. Fars edebiyatnda ruhun, Tanrsal z ile zde olduu yaantsn bu denli harika bir ekilde ifade eden bundan daha ince bir szck oyunu yoktur. (s.265) Yedinci blmn bir baka alt bal Mevln Cellleddin Rmdir. Batda Mevlndan daha ok tannan bir mutasavvf olmadna dikkat eken yazar, Mevlnnn hayatn, ems ile olan ilgisini, eserlerini, grlerini, Mevlevilkin kuramlarn ve hem douda, hem de batdaki etkilerini kendisine has slbuyla ortaya koyar. Daha sonra Trk Halk Edebiyat bal altnda da Yunus Emre ve Hac Bekta zerinde durulur. Her iki ahsiyetin hayatlar, dnya grleri, felsefeleri ve eserleri hakknda bilgiler verilir. Yunus bu dnyann da, tekinin de Allahn grkemiyle dolu ve sevgilinin kalbinin en derin kesinde sakl olduunu duymaktadr s.286. Tasavvufun Anadoluda ok hzl ve geni bir alanda yayld, toplumun hemen her kesiminden rabet grd, baz padiahlarn mutasavvflarla yakn mnasebetlerde bulunduuna dair rnekler verilerek bu blm bitirilir.
307

F..Sosyal Bilimler Dergisi 2004 14 (1)

Son, yani sekizinci blm Hindistan ile Pakistanda Sflik balyla karmza kar. nce Klasik Dnem ele alnr. Burada Hindistan ve Pakistandaki tasavvuf akmn durumundan, ne kan sflerden, onlarn dnya grlerinden ve bu blgede etkili olan tarikatlerden zellikle de itlik ve Suhreverdlikten bahsedilir. itenli Muiniddin istnin kurduu bu tarikatn retisi vardr. Bunlar Bayezid-i Bistam tarafndan ok nceleri ortaya konulmutu; deniz gibi cmert, gne gibi tatl ve yeryz gibi alak gnll olmas gerekir bir sfnin. Suhreverdlikin bu corafyadaki uygulaycs ve temsilcisi Bahaeddin Zekeriya Multandir. Bu coraf alanda dikkati eken bir hareket de Babrn Tasnu Ekberin balatt Hint ve slm dncesinde birlemeyi amalayan tasavvuf dnya grdr. Ekberin btn istei dnyann drt bir kesinde egemen olacak bir altn a ve sulh ve skn idealiydi. Sekizinci blmn bir dier alt bal Nakibendilerin Tepkileridir. Burada Ekberin birletirici tutumu ile cokusal sfliin temsilcilerine kar mcadelenin Nakbendlerden geldii zerinde durulur. Nakibendlii, Nakibendler, kervan gizli yollardan geirerek mabede ulatran garip kervan klavuzlardr.diyen Abdurrahman Cmnin bu tanmndan sonra Nakibendlikin kurucusu Bahaeddin Nakibendin hayatndan ve bu tarikatn kuramlarndan bahsedilir. Bu balamda Ahmed Sirhind zerinde durulmutur. Yazar zellikle Vahdet el-htu canlandrd iin Ahmed Sirhindyi dikkat ekici bulur. Onun iin peygamber bilimi de nemlidir. Muhammedin iki kiiliinden sz eder; bedensel insans yaratlna kart, ruhsal, meleksi yaratlar. Muhammedin adndaki iki m buna iaret etmektedir. Birinci bin yl iinde birinci m yok olup yerini Tanrsal harf olan elife brakmtr ki, imdi tamamyla ruhsal olan ve topluluun dnya gereksinmeleriyle ilgisi bulunmayan Ahmedin tezahr kalmtr. Karmak bir sre ile yeni bininci yln peygamberliin mkemmellikleri yeniden canlandrlmas gerekir. Muhammedden Ahmede deimesi ile Ahmed Sirhindnin adyla karlamas bir rastlant sonucu deildir, bu mkemmellikleri yeniden canlandrmak zere arlan ortak mminin sakl gizli rolne iaret etmektedir. (s.314) Bu son blmn bir baka alt bal Hoca Mir Dard: Gerek Muhammedidir. Hoca Mir Dard baba tarafndan Bahaeddin Nakibend, ana tarafndan Abdlkadir Geylan soyundan gelmektedir. Bu Muhammedi mutasavvf genelde birlik ve okluk sorunlarn ilemitir: Muhammedi tevhid. Ona gre, bir yanda kulluk hallerini muhafaza ederken, te yandan Allahn mahedesine kendisini vermek demekti (s.319). Yedi peygamberin yedi sfat ve ayn zamanda yedi de rengi temsil ettiklerini Hz.
308

Annemarie Schimmel; Tasavvuf'un Boyutlar

Ademden tanrsal irade sfat ve siyah renkle balayan ve bu temsil Hz. Muhammedin var olu sfat ve yeil rengi temsil ettiini ltl siyahtan geildikten sonra yeile ulaan mutasavvf gerek Muhammedidir, der. Tasavvufun Boyutlar adl kitabn dokuzuncu blm ok genel hatlaryla tasavvufi hayatn zetlendii bir anlamda sonu olarak da deerlendirebileceimiz Son Szdr. Dokuzuncu blmden sonra Ekler, Notlar, Kaynaka (s.375-447) balklar altnda Ek:1de Suf Edebiyatnda Harf Simgecilii, Ek 2de Sflikte Diil Unsurlar zerinde durulmutur. Sonu olarak, yukarda elden geldiince tantmaya altmz Annemarie Schimmelin Tasavvuf'un Boyutlar adl eseri bu alanda yazlm en dikkate deer almalarn banda gelmektedir. zellikle ok ayr bir dnyann ve kltrn insan olan bir bilim adamnn kaleminden kmas ve olduka objektif bir ekilde ortaya konulmasndan dolay, bu eserin her Trk aydnn ba ucu kitaplarndan biri olmas gerektiine inanmaktayz. Bu arada Annemarie Schimmelin 1950li yllarda Trkiyede bir iki niversitede ders verirken hem Divan iirine, hem de tasavvuf kltrne ait yakn ilgisinden hareketle ortaya koyduu makaleleri de okunmas gereken almalardr.

ener Demirel
Frat niversitesi Eitim Fakltesi retim yesi sdemirel@firat.edu.tr

309

Vous aimerez peut-être aussi