T.C.

MLL ETM BAKANLII

GEM YAPIMI

AKARYAKIT BORU DEVRE RESM

521MMI426

Ankara, 2012

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir. Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR .................................................................................................................... ii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3 1. AKARYAKIT BORU DEVRES ELEMANLARININ SEMBOLLERN ZMEK (FUEL-OIL SYSTEM)............................................................................................................. 3 1.1. Akaryakt Devresi ......................................................................................................... 3 1.2. Yaktlar ......................................................................................................................... 3

1.2.1. Gemide Kullanlan Yaktlar ....................................................................... 4

1.3. Yakt Alma Sistemleri ................................................................................................... 4 1.4. Yakt Tanklar ............................................................................................................... 8

1.4.1. Ana Depolama Tanklar (Storage Tank) .................................................... 8 1.4.2. Dinlendirme Tanklar (Settling Tanks) .................................................... 10 1.4.3. Servis Tanklar (Service Tanks) ............................................................... 12 1.4.4. Asma Tanklar (Independent tank) ............................................................ 13 1.4.5. Yakt Tant Tank (Overflow Tank) ...................................................... 14 1.4.6. Yakt Dreyn Tank (Drain Tank) .............................................................. 14 1.4.7. Yakt amuru Depolama Tank (Sludge Tank) ....................................... 14 1.4.8. Yakt Tanklarndaki Istma Deerleri ...................................................... 14 1.4.9. Yakt Tanklarnn Kapasiteleri ................................................................. 14
1.5. Yakt Transfer Pompalar ............................................................................................ 15 1.6. Yakt Ya Filtresi (Fuel Oil Filter) ............................................................................ 16 1.7. Yakt Ya Istcs (Fuel Oil Heater) .......................................................................... 17 1.8. Seperatrler (Separator) .............................................................................................. 18 1.9. Yakt Hazrlama nitesi (Booster Module) ................................................................ 21 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 22 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 23 RENME FAALYET2 .................................................................................................. 24 2. AKARYAKIT BORU DEVRELER MONTAJ RESMLERN ZMEK ..................... 24 2.1. Yakt Transfer Devresini izmek ............................................................................... 24

2.1.1. MDO Yakt Transfer Devreleri ................................................................ 24 2.1.2. HFO Yakt Transfer Devreleri ................................................................. 27
2.2. Yakt Temizleme (Separator) Devresini izmek ........................................................ 28

2.2.1. MDO Seperatr Devresi izmek ............................................................. 28 2.2.2. HFO Seperatr Devresi izmek ............................................................... 30
2.3. Yakt Servis (Service) Devresini izmek ................................................................... 31 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 32 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 33 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 34 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 35 KAYNAKA ......................................................................................................................... 36

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 521MMI426 Gemi Yapm Gemi Ressaml Akaryakt Boru Devre Resmi Akaryakt boru devreleri elemanlarnn tanm, alma prensibi, sembollerinin izimi ve devrenin montajnn izimi ile ilgili bilgi ve becerilerin kazandrld renme materyalidir. 40/16 Akaryakt boru devrelerini izmek Genel Ama Bu modl ile gerekli ortam ve ekipman salandnda teknie uygun olarak istenen standartlarda akaryakt tesisat boru devrelerini izebileceksiniz. Amalar 1. Tekniine uygun olarak akaryakt boru devresi elemanlarnn sembollerini izebileceksiniz. 2. Tekniine uygun olarak akaryakt boru devreleri montaj resimlerini izebileceksiniz. Ortam: Resim atlyesi, bilgisayar laboratuvar Donatm: izim takmlar, bilgisayar donanm, paket program Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test, doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.) kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek sizi deerlendirecektir.

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI LME VE DEERLENDRME

ii

GR GR
Sevgili renci, Akaryakt Boru Devre Resmi, modl ile renme Faaliyeti1de ana makine, yardmc makine ve ekipmanlarn akaryakt boru devresindeki sembolleri ve izimlerini reneceksiniz. renme Faaliyeti2 iinde; ana makine, yardmc makine ve ekipmanlarn akaryakt boru devrelerinin alma prensibini ve projelerde izim yntemlerini renerek uygulamasn yapacaksnz.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET1

AMA
Bu faaliyet sonunda, gerekli koullar salandnda, uluslararas denizcilik kurallarna uygun akaryakt devreleri elemanlarnn sembollerini izebileceksiniz.

ARATIRMA
Yakt devresiyle ilgili izilmi projeleri inceleyiniz. Dizayn brolarda yakt devreleriyle ilgili aratrma yapnz.

1. AKARYAKIT BORU DEVRES ELEMANLARININ SEMBOLLERN ZMEK (FUEL-OIL SYSTEM)

1.1. Akaryakt Devresi
Gemide bata ana makine olmak zere yaktla alan dier makinelere (Dizel jeneratrler, kazanlar, incinerator (p yakma cihaz), acil durum ya da liman jeneratrleri) yakt gerekmektedir. Yakt devresi gemi bnyesindeki tanklara depolanm yaktlar, ihtiya duyulan merkezlere (makinelere) belirli aamalardan geirildikten sonra yakt gtrmek iin yaplm nemli bir devredir. Yaktla alan makinelerde; yakt depolayan, temizleyen ve yeterli miktarda doru zamanda silindire pskrten sisteme, yakt sistemi denir. Dizel motorlarnda yakt sistemi, yaktn belirli bir yerden alnp yksek basn pompalarna verilmesini salayan olduka karmak bir devredir.

1.2. Yaktlar
Yakldnda enerji veren herhangi bir maddeye yakt denir. Yanmann olmas iin oksijenle reaksiyona girmesi gerekir. Bitkiler yllarca gne enerjisini alr, byr ve kimyasal enerji olarak depo eder. En ok kullanlan yaktlar temelde hidrojen ve karbondan oluur. Yanmann balayabilmesi iin yaktn tutuma scaklna getirilmesi gerekir. Yaktlar fiziksel zelliklerine gre snflandrlr. Dolaysyla hidrokarbonlar her fazda vardr . Bu yaktlar ayn zamanda yksek enerjili yaktlardr. Yakt seiminde dikkat edilecek hususlar: Ekonomiklik Tama Depolama Emniyet 3

evre kirlilii Yakma sistemine uygunluk

1.2.1. Gemide Kullanlan Yaktlar

Ar yakt (Heavy Fuel Oil) HFO:

Petrol ve fosil atklarnn ilenmesinden elde edilen yaktlardr. Yksek gl dk devirli dizel makinelerde ve kazanlarda kullanlr. Teknik zellii: Younluk 0.980.99 ton/m Viskozitesi (akkann akmaya kar gsterdii diren) yksek olan yaktlar olup ana makine reticileri 380700 Cst / 50 C (50 Cye kadar stlan yakt iin akma hz) arasndaki viskoziteye sahip yaktlarn kullanlmasn kataloglarda tavsiye eder. Genel olarak 6 numaral HFO yakt kullanlr. Bununla beraber kullanlaca makineye gre HFO yakt zellikleri farkllk gsterir. Dizel yakt (Marine Diesel Oil) MDO:

Orta gl yksek devirli dizel makinelerde kullanlr. HFO ye gre MDO yaktlar temiz yakt olup maliyeti yksektir. Genellikle jeneratrlerde, acil durum ve liman jeneratrleri ile incinerator de kullanlr. Ayn zamanda manevra, ilk altrma ve durdurma ilemlerinde ana makinede de kullanlr (Ana makinelerin durdurma zamannda yakt borularnn iinde HFO yakt braklmamas gerekir. Bunun sebebi ana makine bnyesindeki enjektrlerin tkanmamasdr.). Teknik zellii: Younluk 0.85 ton/ m viskozitesi dk 14 Cst / 40 C (Viskozite : Akclk Birimi: Cst) arasndaki viskoziteye sahip yaktlarn kullanlmasn kataloglarda tavsiye eder.

1.3. Yakt Alma Sistemleri

Gnmzde gemi giderlerinin %70 yakt harcamasnn oluturmas ve gemilere yaplan yakt ikmal miktar dikkate alndnda konunun nemi daha iyi anlalr. Tanker tipi byk gemilerde HFO tank kapasitesi 4500 m, MDO tank kapasitesi 600 me kadar kmaktadr. Yakt ikmali hem can hem de deniz kirlilii asndan byk tehlike arz ettiinden belli standartlar getirilmitir. Gemilerin bu standartlara uyup uymad nem gsterip gstermedii ISM kontrollerinde, zellikle gemiler ABD veya Avrupa limanlarna gittiklerinde (coast guard=sahil gvenlik) liman kontrol elemanlarnca yaplan kontrol elemanlarnca yaplan kontrollerde bu konuya byk nem gstermektedir. Gemide iki farkl yakt olacandan dolay dolum devreleri HFO ile MDO olarak karmayacak ekilde dizayn edilmelidir. Dolum ilemi iin gerekli dolum ve boaltm borusu (manifold), gverte zerine sancak ve iskele tarafna dizayn edilirken gemi tipine gre deikenlik gsterir. Tankerlerde, gemi ortasna kargo dolum boaltm boru 4

aranjmanlarnn yanna, konteyner ve yk gemilerinde gverte zerinde ambar kapaklar ve yklerin olmas sebebiyle geminin k kasarasna yerletirilmelidir.

MDO yakt dolum manifoldu

HFO yakt dolum manifoldu Resim 1.1: Tanker gemisi yakt dolum manifoldlar

Resim 1.2: Yk gemisi yakt dolum manifoldlar

Yakt borular, yakt tipine gre renk ve yaz ile markalanmaldr. Bu istasyonlarn tant havuzlar olmaldr. Havuzlarn dreyn ve kr tapalar olmaldr. Tant havuzlarnn kapasitesi zerine yazlmaldr (0.5 mten az olmamaldr.).Yakt alm borularna her be ylda bir basn testi yaplr. Boru balar devaml olarak kr flenle kapal tutulmaldr.

Portside (iskele)

Starboard (sancak)

ekil 1.1: Yakt dolum manifoldu aranjman resmi

ekil 1.1de grld gibi HFO ve MDO yaktlar ayr manifoldlardan ve farkl boru aplarnda dizayn edilmi sistemle ana dolum tankna gnderilir. Kullanlan ekipmanlar ise flenler, rnek alma musluklar, dolum valfleri, basn gstergesi (PI), scaklk gstergesi (TI), (HFO gemiye scak olarak yklendii iin), tant tavalar ve uygun aplardaki (MDO yakt viskozitesi, yakt younluu dk ve az miktarda alnaca iin boru ap bu projede DN 80; HFO yakt viskozitesi, younluu yksek ve ok miktarda alnaca iin boru ap bu projede DN 125 olarak dizayn edilmitir. Bu aplara gre ekilde iki farkl izgi tipi kullanlmtr. Yakt alma istasyonun iindeki manifold ekipmanlar aada sralanmtr: Dolum vanalar Basn gstergesi rnek alma musluklar Scaklk gstergesi (HFO iin) Tant tavalar

HFO iin dolum devresi ap hesab: Gemiye alnacak yakt miktar (toplam tank kapasitesi) :350 m (tank kapasitesi hesab tanklar blmnde verilecektir.) Geminin limanda ikmal sresi (teknik artname): 8 saat Devrede yakt hz: 1.0 m/sn. (genel kabul) HFO dolum borusu ap ne olmaldr? Q: DEB (m3/sn.)=? A: BORU KEST ALANI(m2)=? V: AKIKAN HIZI (m/sn.)=1.0 m/sn. H: HACM (m3)= 350 m3 6

S:DOLUM SRES (sn.) = 8 saat = 8 x 3600 = 28800 sn. 1. formlden debi hesaplanr. Q=H/S Q= 350 / 28800 = 0,0121 m3/sn. 2. formlde debi deeri yerine konarak boru kesit alan hesaplanr. Q=A x V 0.0121= A x 1.0 A= 0,0121 / 1,0 = 0,0121 m2 3.formlde alan yerine konarak boru ap hesaplanr. A= pi x D2 / 4 0,0121 = 3,14 x D2 / 4 D2 = 0,0121 x 4 / 3,14 = 0,0154 m2 D= 0,124 m = 124 mm Standart borularda 124 mm ap olmad iin bir st aptaki boru olan DN 125lik boru seilmelidir. Bu borunun d ap 139.7 mmdir. mm (A) 6A 8A 10 15 A 20 A 25 A 32 A 40 A 50 A 65 A 80 A 90 A 100 A 125 A 150 A 175 A 200 A 250 A 300 A 10 A INCH 1/8 3/8 1 1 1 2 2 3 3 4 5 6 7 8 10 1 7 12
Tablo 1.1: elik boru lleri

O.D (mm) 10,5 13,8 17,3 21,7 27,2 34,0 42,7 48,6 60,5 76,3 89,1 101,6 114,3 139,8 165,2 190,7 216,3 267,4 318,5

1.4. Yakt Tanklar

Gemilerde kullanlacak yaktlarn depoland bnyesel veya asma ad ile tanmlanan blmlere yakt tank denir. Bu tanklar mmkn olduunca geminin makine dairesine yakn blgelerde ina edilmelidir. Yaktn cinsine gre birbirinden ayr ve iskele sancak taraflarnda eit kapasitelerde dizayn edilmelidir. Dizayn edilirken geminin bordasnda meydana gelecek yaralanmalara kar tank ile borda arasna yaktn denize dklmemesi iin araya blme (cofferdam) konur.

ekil 1.2: Tanklarn sembolik gsterimi

Gemilerde bulunan yakt tanklar; ana depolama tanklar (storage tank), dinlendirme tanklar (settling tank), servis tanklar (service tank), tant tanklar (overflow tank), asma tanklar ve atk tanklar (drain tank) olarak isimlendirir. Yakt tanklar zerinde, kapaklar, seviye ieleri, alarmlar, elektrikli seviye lm cihazlar, vanalar, tavalar, izolasyon ve stma tertibatlar bulunmaktadr. Tank yerleimleri yaplrken aadaki kriterlere dikkat edilir: Makine dairesi ii veya d Kargo tanklar ve su tanklarndan mesafeli Gemi bordasndan mesafeli

1.4.1. Ana Depolama Tanklar (Storage Tank)

Byk kapasiteli depo amacyla kullanlan yakt tanklardr. Yakt bu tanklara alnr ve burada muhafaza edilir. Gerektiinde settling tanklara transfer edilerek kullanlr. Bu tanklar ambarlarn altnda ve balast tanklarnn arasndadr. Ayrca makine dairesinin altnda deep tank olarak kullanlr. Geminin yara almas durumunda yaktn denize akmasn nlemek iin gemi bordasna temasl yaplmaz ift cidarl olmasna dikkat edilir. Gemi stabilitesinin korunabilmesi iin 2 adet dizayn edilmelidir (iskele-sancak) ve tketim esnasnda her iki taraftan da eit miktarda yakt alnmasna zen gsterilmelidir. Bu amala tanklarn dip ksmnda tanktan tanka gei borular ile donatlmaldr. 8

Tanklarn zerinde, lm iin seviye ieleri, hava firar borular ve bunlarn tant havuzlar, yakt stmak iin serpantinler (stim kangallar) ve tankn iine girmek iin iki menhol kapaklar vardr.

Resim 1.3: Ana depolama tank d grn

Klas tarafndan tanklara dolum esnasnda, yaktn konstrksiyon elemanlarna arpmasna karn kvlcm veya parlamalara kar gvenlii salamak iin tanklara gelen dolum borular st noktada braklmaz, tankn iinden geerek dibe kadar indirilir. Bylece tank iersinde oluacak hava basnlar st ksmnda biriktirilir ve hava firar borular yardm ile ak alanlara iletilir. Resim 1.4te borunun tanka ini ekli gsterilmitir.

Resim 1.4: Tank ii dolum borular yerleimi

ekil 1.3te ise bir gemiye ait yakt tanklarnn geminin her iki tarafna simetrik ekilde nasl yerletirildii makine dairesi aranjman ekilde grlmektedir. Buradan da anlalaca gibi yakt tanklar makine dairesine yakn blgelerde ina edilmitir.

ekil 1.3: Gverteden bakldnda geminin tank yerleim plan

1.4.2. Dinlendirme Tanklar (Settling Tanks)

Makine dairesi iinde bir veya iki tane olur. Ana depolama tanklarndan yakt buraya transfer edilir. Yakt stlp (70C) dinlendirilir. Buradaki temel ama yaktn ierisinde bulunan yanmaya elverisiz maddelerin (su, yakt partiklleri vb.) younluu sebebi ile tankn dibinde birikmesini salamak ve oradan darya dreyn vanas ile tahliye etmektir. 10

Resim 1.5: Dreyn ve ani kapama vanas tank montaj

Resim 1.6: Dreyn vanas ve sembolik gsterimi

Geminin makine dairesinde kabilecek olas bir yangnda, yakt tanklarndaki yaktn dar szmas sonucunda yangnn bymemesi iin yakt tanklarnn kna ani kapama (quick closing valve) valfleri koyularak uzaktan kumanda ile hidrolik sistem yardm ile kapatlr.

11

Resim 1.7: Ani kapama vanas ve sembolik gsterimi

HFO dinlendirme tankndaki stlan yaktn dier tanka (servis) gnderilmesi esnasnda tank kndaki valf ve borulardaki s kaybn nlemek ve alan personelin i gvenliini salamak amacyla izolasyonlarnn tekniine ve klas kurallarna uygun ekilde yaplmas gereklidir. Resim 1.8de bir tankn zerinde bulunan valf ve borularn izolasyonu grlmektedir.

Resim 1.8: Tank kndaki izolasyon

1.4.3. Servis Tanklar (Service Tanks)

Ana makine ve dizel jeneratrler iin gerekli olan yakt bu tanklardan salanr. Makine dairesinde olup genelde ana makinenin bir gnlk yakt harcamasn karlayacak 12

kapasitede yaplr. Yakt bu tanklardan yakt hazrlama modl (booster pump) yardmyla ana makineye baslr. Dizel servis tankndan yakt jeneratrlere grafite ile gider. Dizel servis tanklar makine dairesinde belli ykseklie yaplr.

Resim 1.9: Dizel oil servis tank

1.4.4. Asma Tanklar (Independent tank)

Asma tanklarn kapasiteleri ana depolama tanklarna gre kk olmakla birlikte genelde depo tank olarak kullanlr. Asma tanklar makine dairesi alabandalarna yaplr.

Resim 1.10: Incinerator diesel oil asma tank

13

1.4.5. Yakt Tant Tank (Overflow Tank)

Dolum srasnda yakt tat veya yakt geri dnd zaman tekrar kullanma verilen yaktlarn depoland tanklardr.

1.4.6. Yakt Dreyn Tank (Drain Tank)

Tavalardan, filtrelerden ana makineden dnen hibir zaman kullanlmayacak sisteme geri dndrlmeyecek yaktlarn depoland tanklardr.

1.4.7. Yakt amuru Depolama Tank (Sludge Tank)

Yaktlar servis tanklarna gitmeden nce seperatre gnderilir. Seperatrden geen yakttan amurlar ayrlarak bu tanklara depo edilir.

1.4.8. Yakt Tanklarndaki Istma Deerleri

Tanklardaki yakt stmalar termal ya veya buhar ile stma olarak yaplr. Aada tanklar ierisindeki yakt slar tablo ierisinde verilmitir. HFO depolama tanklar HFO dinlendirme tank HFO servis tanklar Tant tanklar Dreyn tanklar 3035 C 6065 C 8085 C 3035 C 3035 C

Tablo 1.2: Yakt tanklar s deerleri

1.4.9. Yakt Tanklarnn Kapasiteleri

Yakt tanklarnn kapasitelerini bulabilmemiz iin gemide yaktla alan makinelerin (ana makine tketimi, kazan tketimi, jeneratr tketimi) birim zamandaki tketim miktarlarn bulmanz gerekir. Tketilen yakt miktarlar makinelerin teknik kitaplarnda verilmektedir. rnek : 14 knot (deniz mili / saat) servis hznda alacak bir tanker, 8500 deniz mili mesafede yakt ikmali yapmadan seyir yapacaktr. Geminin; ana makine HFO tketimi 12 ton / gn, kazan tketimi HFO 1 ton / gn, jeneratr tketimi HFO 2 ton / gn olduuna gre HFO yakt depolama tanklarnn toplam kapasitesi ka m3 olmaldr? (Yakt tanklar % 95 seviyeye kadar doldurulabilecektir-Yakt younluu: 0.98 ton /m3 ) zm : Geminin seyir sresi (gn olarak)= 8500 [deniz mili] / 14 [deniz mili/ saat] = 607 saat = 25 gn 14

Gnlk toplam yakt tketimi : 12 + 1 + 2 = 15 ton /gn Geminin seyir sresince harcayaca yakt miktar: 25 gn seyir yapldnda toplam: 15 x 25 = 375 ton yakt yaklacaktr. 375 ton yakt ka m3 hacim gerektirir? (Yakt yogunlugu : 0.98 ton /m3) Yakt iin gerekli hacim= 375 [ton] / 0.98 [ton/m3] = 383 m3 Yakt tanklarnn dolum oran % 95 orannda olmas istendii iin Net hacim = 383 m3 / 0.95 = 403 m hacim ayrlmaldr. skele ve sancakta eit hacimli iki tank olmas istendii iin 403 / 2 = 201.5 m3 ki (2) adet 200 m3 HFO Storage (depolama tank) ina edilmelidir. Ana makine reticileri makine tasarm yaparken 24 saat esasna gre tketilecek yakt miktarn dikkate alr. Buna gre gemilerde; HFO Settling (Dinlendirme) tank kapasite: 24 saat, HFO servis tanklar kapasite: 8 saat yetecek kadar olmas gerekir.

1.5. Yakt Transfer Pompalar

Gemilerde tanklardaki yakt transferlerinde dili tip pompalar kullanlr. Bunlar kendi bnyesinde HFO ve MDO transfer pompalar olarak ikiye ayrlr. Emme ve basma esnasnda basn fark meydana getirerek alan ve yaplarnda akkan basmak iin dili mekanizmas bulunan pompalara dili pompalar denir. Bu tip pompalarda dililerin di aln yzeyleri birbirine iyice altrlmtr. Dililer den biri, dardan tahrik edilerek dndrlrken bota bulunan dier dili ise ilk dilinin hareketine uyar. Her iki dili de birbirleri ile ayn hzda ve uyum iinde fakat birbirlerine zt ynlerde dnerek akkann baslmasna yardm eder. Akkan dili ile pompa gvdesi arasnda kalan boluklarda ve evresel hareketle bir blmeden dierine tanr.

15

ekil 1.4: Dili yakt pompas

Dili tip pompalar genelde akcl az olan ve dk kapasitelerde baslmas istenen akkanlar iin uygundur. Dk basn farklarnn bulunduu yerlerde veya pompann toplam basma yksekliinin az olduu yerlerde kullanlmaktadr. Yksek basnlarda akkan baslmas istenirse pompa kademe saysnn artrlmas gerekir. Di says arttka baslan akkandaki dzgnszlk azalr. Dili pompalar genellikle iten yanmal motorla rda yalama ya pompas olarak hidrolik kumanda devrelerinde hidrolik ya lama yan basma ileminde kullanlr. Dililerin birbirlerine kar almas srasnda gerekli yalama ihtiyac da kendiliinden karlanm olur.

ekil 1.5: Dili pompann kesiti ve sembolik gsterilii

1.6. Yakt Ya Filtresi (Fuel Oil Filter)

Istlm fuel oil iindeki kat yabanc maddeleri tutmak iin kullanlan bir szge seperatrlerden nce kullanlr. Toz tabakas, sv ve kimyasal reineleri temizler. Yakt deposu doldurma azlarnda da kullanlr. Yakc (brlr) kazanlarda kullanlmaktadr. 16

Rafineleriler de temiz olan yakt doldurma, nakliye ve boaltma srasnda kirlendiinden temizlenmesi gerekir. Dizel yaktlarn temizlemek iin ilk adm, yksek basn pompasnn giri tarafna ok iyi bir filtre yerletirmek olmaldr. Yakt iindeki yabanc maddelerin tutulmas amacyla depo ile makine ya da aktarma pompas ile yksek basn pompas arasna ve bazen sz edilen her iki tarafa da birer filtre donatlmas yerinde olur. Dizel motorlarnn yakt devrelerinde yaygn olarak kartu tr filtreler kullanlr. Bu tr filtrelerde eleman yapmnda; Pamuk iplii, Az bkml pamuk iplii, Akordiyon eklinde sktrlm kt, Selloz diskler, Yn ipliinden dokunmu torba, Sk dokunmu filtre torbas kullanlr.

1.7. Yakt Ya Istcs (Fuel Oil Heater)

Buhar kazanlar ve dizel motorlarnda ar yakt (heavy fuel oil) kullanlabilmesi iin 90 150 Cye kadar stlmalarn salayan borulu bir stc sistemdir.

ekil 1.6: Is deitirici borulardaki ak ynleri

ekil 1.7: Is deitirici (heater) ve sembolik gsterilii

17

1.8. Seperatrler (Separator)

zelikle ar yaktlar kullanld veya yaktn iinde su bulunduu durumlarda en iyi yntem, merkezka kuvvetle temizlemedir. Merkezka kuvvetle temizleme seperatrlerle gerekletirilir. Yaktlarn bu yntemle temizlenmeleri onarm ve bakm giderlerinin % 50 orannda azalmas ve makine veriminin ykselmesine yardm eder. Yalama yalarnda da olduu gibi merkezka kuvvetiyle temizlemede verimin ykseltilebilmesi, yaktn viskozitesinin azaltlmasyla mmkndr. Bu nedenle seperatrden geilmeden nce fuel oil en fazla 90 Cye kadar stlr. Istma ilemi seperatrn kendi stcs ile salanr. Yaktlarn merkezka kuvvetiyle temizlenmesinde balca iki tr seperatrden yararlanlr. Bunlardan birincisi uzun ve nispeten kk apl, silindirsel dner elemanl; ikincisi ise ksa ve olduka byk apl dner eleman olan seperatrlerdir. Bu iki tr merkezka seperatrden dizel motorlarnn yakt devrelerinde yaygn olarak kullanlan seperatr; ikinci trden olanlardr. Seperatrn dner eleman ok sayda konik taslardan olumaktadr. Dakikada yaklak olarak 6-7 bin devirle dnmesi srasnda, rotoru oluturan konik taslarn d kenarlarn etkileyen merkezka kuvvet, yerekiminden yaklak olarak 10 bin kat daha byktr. Bu kuvvetin saysal deerini ykseltmek iin ya dner elemann apnn ya da devir saysnn ykseltilmesi gerekir. Konik taslar aralarnda yaklak olarak birer mm aralk bulunacak biimde yerletirilmitir. Yakt bu taslar arasna verilerek iindeki daha ar kat paracklarn kendisinden ayrlmas salanr. Eer yakt iinde kat paracklarla birlikte su varsa bunlar konik taslara doru savrulur ve dner eleman tarafndan tutulur. Bu yabanc maddelerin iindeki ok ar paracklar dner eleman oluturan konik taslar arasnda kalr. Ayrma olay genellikle konik taslarda meydana geldiinden taslarn aralar kat atklarla doluncaya dek bu tr seperatrlerde yksek bir verim elde edilir. Yakt viskozitesi 10-12 Cst civarna indirilir. Scaklk 140-150 derece arasndadr. Ana makineye 7-8 bar basn aralnda verilir.

18

ekil 1.8: Seperatr ve sembolik gsterilii

19

ekil 1.9: Seperatr alma prensibi

Resim 1.11: Yakt seperatr

20

1.9. Yakt Hazrlama nitesi (Booster Module)

Ana makine iin uygun viskozite ve scaklkta yakt hazrlayan ve makineye gnderen modllerdir. indeki elemanlarla birlikte hazr modl hlinde getirilip nceden hazrlanan ve makinelere yakn yerlerdeki faundeynlara monte edilen gruptur. Bu nedenle devre resimlerinde i detaylar izilmez. ereve ile yakt giri ve k flenleri gsterilir. Bir booster modln de bulunan elemanlar: Basn pompalar Sirklasyon pompalar Havalandrma borular (de-aerator) Yakt stclar Viskozimetre Basn ve scaklk gstergeleri Yakt filtreleri

ekil 1.10: Booster modln sembolik gsterilii

Resim 1.12: Yakt hazrlama nitesi (booster modl) ve viskozimetre

21

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Aadaki ilem basamaklar ve nerileri dikkate alarak akaryakt devreleri sembol resimlerine ait uygulama faaliyetini yapnz. lem Basamaklar Yakt tanklarnn sembolik gsterimini iziniz ve blok oluturunuz. Dreyn vanasnn sembolik gsterimini iziniz ve blok oluturunuz. Ani kapama vanasnn sembolik gsterimini iziniz ve blok oluturunuz. Dili pompann sembolik gsterimini iziniz ve blok oluturunuz. Heaterin sembolik gsterimini iziniz ve blok oluturunuz. Seperatrn sembolik gsterimini iziniz ve blok oluturunuz. Booster modln sembolik gsterimini iziniz ve blok oluturunuz. neriler ekil 1.2den yararlannz. Resim 1.6dan yararlannz. Resim 1.7den yararlannz. ekil 1.5ten yararlannz. ekil 1.7den yararlannz. ekil 1.8den yararlannz. ekil 1.10dan yararlannz.

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz. Deerlendirme ltleri Evet Hayr 1. Yakt tanklarnn sembolik gsterimini izip blok oluturdunuz mu? 2. Dreyn vanasnn sembolik gsterimini izip blok oluturdunuz mu? 3. Ani kapama vanasnn sembolik gsterimini izip blok oluturdunuz mu? 4. Dili pompann sembolik gsterimini izip blok oluturdunuz mu? 5. Heaterin sembolik gsterimini izip blok oluturdunuz mu? 6. Seperatrn sembolik gsterimini izip blok oluturdunuz mu? 7. Booster modln sembolik gsterimini izip blok oluturdunuz mu?

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz. 22

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki cmleleri, doru ve yanl eklinde karlarndaki kutucuklara (X) iareti koyarak deerlendiriniz. Cmleler 1. Gemilerde sadece dizel yakt kullanlr. 2. Gemilere yakt ikmalinde belli standartlar vardr. 3. Gemilerde yakt borular yakt tipine gre renk veya yaz ile markalanmaldr. 4. Gemilerde tek tip yakt tank vardr. 5. Yakt tanklar geminin en st noktalarna yerletirilmelidir. 6. HFO dinlendirme tankndaki stlan yaktn dier tanka gnderilmesi esnasnda tank kndaki valf ve borularn izolasyonu gerekir. 7. Yakt tanklarnda hava firar borular zorunludur. 8. HFO servis tanknda scaklk 30-35 C dir 9. Ana makineye ar yakt temizlenmeden gnderilebilir. 10. Ana makine iin uygun viskozite ve scaklkta yakt hazrlayan sisteme booster modl denir. Doru Yanl

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

23

RENME FAALYET2 RENME FAALYET2

AMA
Bu faaliyet sonunda gerekli koullar salandnda, uluslararas denizcilik kurallarna uygun akaryakt devreleri montaj resmini izebileceksiniz.

ARATIRMA
Yakt devresiyle ilgili izilmi projeleri inceleyiniz. Dizayn brolarda yakt devreleriyle ilgili aratrma yapnz. Geminin makine dairesine kurulmu olan yakt devresini inceleyiniz.

2. AKARYAKIT BORU DEVRELER MONTAJ RESMLERN ZMEK

2.1. Yakt Transfer Devresini izmek
Gemilerde kullanlacak yaktlar Faaliyet 1de anlatld gibi HFO ve MDO olarak ikiye ayrlr. Dolaysyla her iki yaktn ayr yerlerde depolanmas ve oradan servis edilmesi gerekir. Her iki yaktn da sahilden aln depolan ve servis edilii ortak zellikler gsterir. Ancak MDO daha temiz ve viskozitesi dk olduu iin HFOya oranla daha az ilemden geirilerek makinelere ulatrlr. Bu nedenle devre izimleri farkllklar gsterir.

2.1.1. MDO Yakt Transfer Devreleri

Sahilden yakt dolum manifoldlar yardm ile yakt, gerekli valfler alarak geminin dip ksmnda oluturulan (iskele ve sancak) ana tanklara (storage tank) doldurulur. Tanklar arasnda oluturulan yatay borular ile yakt seviyesi daima eit tutulur. ekil 2.1de MDO dolum sistemi gsterilmitir. Transfer pompalar yardm ile yakt dinlendirme (setlling tank) tankna gnderilir.

24

TRANSFER POMPASI ARACILII LE DNLENDRME TANKINA GD

SKELE MDO ANA DEPOLAMA TANKI

ekil 2.1: MDO yakt transfer devresi

SANCAK MDO ANA DEPOLAMA TANKI

25

Ana depolama tanklarna alnan MDO, yakt transfer pompalar yardm ile ana makinede ve jeneratrde kullanlmadan nce dinlendirme tanklarna alnr.

ekil 2.2: MDO yakt dinlendirme devresi

MDO dinlendirme tankndan servis edilmek zere servis tanklarna yaktn aktarlmas ve gerektiinde dorudan servis tankna dolum yaplmas gerekletirilir. Dinlendirme tank iinde yakt seviyesi azaldnda tanka bal olan seviye sensrleri vastasyla transfer pompalar devreye girerek ana depolama tankndan yakt servis tankna aktarr. 26

ekil 2.3: MDO servis tank devresi

2.1.2. HFO Yakt Transfer Devreleri

Sahilden yakt dolum manifoldlar yardm ile yakt gerekli valfler alarak geminin dip ksmnda oluturulan (iskele ve sancak) ana tanklara (storage tank) doldurulur. Tanklar arasnda oluturulan yatay borular ile yakt seviyesi daima eit tutulur. ekil 2.4te HFO yakt transfer sistemi gsterilmitir. Transfer pompalar yardm ile yakt dinlendirme (setlling tank) tankna gnderilir. Ana depolama tanklarna alnan HFO, yakt transfer pompalar yardm ile ana makinede ve kazanlarda kullanlmadan nce dinlendirme tanklarna alnr. HFO dinlendirme tankndan servis edilmek zere servis tanklarna yaktn aktarlmas gerekletirilir. Dinlendirme tank ierisinde yakt seviyesi azaldnda tanka bal olan seviye sensrleri vastasyla transfer pompalar devreye girerek ana depolama tankndan yakt servis tankna aktarr.

27

ekil 2.4: HFO Yakt transfer devresi

2.2. Yakt Temizleme (Separator) Devresini izmek

Devre iziminde yaktn cinsi gz nnde bulundurulmaldr.

2.2.1. MDO Seperatr Devresi izmek

Seperatre giren yakt ayrtrldktan sonra gnlk tanka yollanr. erisindeki su ve ar kat maddeler seperatr tarafndan yakt atk tankna verilir. Seperatrler tarafndan ayrtrlp gnlk tanka gnderilen yakt, yakt modl tarafndan alnr. zerinde kendi pompalar bulunan yakt modl gnlk tanktan ald yakt fitresinden geirerek ana makinenin alabilecei konuma getirerek ana makineye ve yardmc makinelere gnderir.

28

29
ekil 2.5: MDO seperatr devresi

2.2.2. HFO Seperatr Devresi izmek

30

ekil 2.6: HFO seperatr devresi

2.3. Yakt Servis (Service) Devresini izmek

ekil 2.7: HFO yakt servis devresi

31

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Aadaki ilem basamaklar ve nerileri dikkate alarak akaryakt devreleri montaj resmine ait uygulama faaliyetini yapnz. neriler ekil 2.1den faydalannz. ekil 2.2den faydalannz. ekil 2.3ten faydalannz. ekil 2.4ten faydalannz. ekil 2.5ten faydalannz. ekil 2.6dan faydalannz. ekil 2.7den faydalannz.

lem Basamaklar MDO yakt transfer devresini iziniz. MDO yakt dinlendirme devresini iziniz. MDO servis tank devresini iziniz. HFO yakt transfer devresini iziniz. MDO seperatr devresini iziniz. HFO seperatr devresini iziniz. HFO yakt servis devresini iziniz.

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Deerlendirme ltleri MDO yakt transfer devresini izdiniz mi? MDO yakt dinlendirme devresini izdiniz mi? MDO servis tank devresini izdiniz mi? HFO yakt transfer devresini izdiniz mi? MDO seperatr devresini izdiniz mi? HFO seperatr devresini izdiniz mi? HFO yakt devresini izdiniz mi? Evet Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

32

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz. 1. 2. 3. 4. 5. 6. ( ) Yakt transfer devreleri izimi yaktn cinsine gre farkllk gsterir. ( ) Tanklar arasnda oluturulan yatay borular ile yakt seviyesi daima eit tutulur. ( ) Transfer pompalar yardm ile yakt dinlendirme (setlling tank) tankna gnderilir. ( ) Ana depolama tanklarna alnan MDO, yakt transfer pompalar yardm ile ana makinede ve jeneratrde kullanlmadan nce dinlendirme tanklarna alnr. ( ) Dinlenme tanklarndan yakt dorudan ana makineye verilir. ( ) HFO dinlendirme tankndan servis edilmek zere servis tanklarna yaktn aktarlmas gerekletirilir. ( ) Seperatre giren yakt ayrtrldktan sonra gnlk tanka yollanr.

7.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.

33

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Bu modl kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz. Deerlendirme ltleri Yakt devrelerinde kullanlan ekipmanlarn gsterimlerini izerek bloklar oluturdunuz mu? Yakt dolum sistemleri resimlerini izdiniz mi? Yakt depolama sistemleri resimlerini izdiniz mi? Yakt temizleme sistemleri resimlerini izdiniz mi? Yakt servis sistemleri resimlerini izdiniz mi? Evet sembolik Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetlerini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.

34

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Yanl Doru Doru Yanl Yanl Doru Doru Yanl Yanl Doru

RENME FAALYET2NN CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 Doru Doru Doru Doru Yanl Doru Doru

35

KAYNAKA KAYNAKA
KKAHN Fahrettin, Gemi Dizel Motorlar Ders Kitab, Birsen Yaynevi, stanbul, 2008.

36