ARSTOTELES SOSYAL BLM ANLAYII, POZTVZM VE HERMENEUTK ZERNE (II)

Hatice Nur ERKIZAN

ZET Bu almann amac, Aristotelesi bir kavray iinden sosyal bilimin nemini ve ilevini ele alp tartmaktr. Politikenin, ierdii konular bakmndan sosyal bilime karlk geldiini sylemek olanakldr. !nk! Aristoteles politike terimini sosyolo"ik, psikolo"ik, antropolo"ik ve ekonomik problemleri ve konular ele alp tartt Politika ve #tikte kullanr. Aristoteles sosyal bilimin olanakl olup olmadn sorgulamaktan ok, ne t!r bir sosyal bilimin olanakl olduu sorusu ile ilgilenir gr!n!r. Ben de bu soruyu i$leyerek Aristotelesi kavray nda am$n nde gelen iki sosyal bilim anlayn %po$itivi$m ve &ermeneutik% ele alp incelemeye alarak onlarn &er birinin yaln$ yanl deil, ayn $amanda ok temelli bir biimde eksik de olduklarn gstermeye alacam. Ayrca '. (ilt&ey tara)ndan temsil edilen modern &ermeneutiin bilim anlayn sorgulayarak bu konuda $ellikle *&de ve +atourun gr!leri !$erinde duracam. Anahtar Kelimeler: ,osyal Bilim, po$itivi$m, &ermeneutik, Aristoteles, (ilt&ey.

* * * amzn nde gelen sosyal bilim anlay larna !ar " ama zelli!le de em#irizim" #oziti$izm $e %ermeneutie ili !in olara!" &ada Aristoteles&i anlay n nemli temsilcilerinden biri olan 'al!e$er oldu!&a iddial bir bi&imde yle bir deerlendirmede bulunur( -nlarn &er biri yanl deiller, ama ok temelli bir biimde eksiktirler)* +el!i de en sonda sylenmesi gere!en bu szleri da%a en ba ta i,ade etmenin gere!liliine ili !in nedene gelince esas olara! u sylenebilir( -irminci y.zyl" +at d. .ncesinin d.nyay anlama bi&imlerine ili !in derin bir entelle!t.el %o nutsuzluun !endini &e itli bi&imlerde gstermesine tan!l! etmi tir) +u %o nutsuzluun en nemli gstergelerinden biri" g.n.m.zde modernite .zerine olan tart madr !i" bu tart malar esas olara! moderniteyi ya t.m.yle red etme $eya moderniteden nemli l&.de uza!la ma etra,nda de$am etme!tedir) /yle !i" bug.n art! biz 0modern1 miyiz yo!sa 0#ost2modern1 miyiz sorusunun tesine !adar gidildiine tan! oluyoruz) /rnein" +runo 3atour" bizim %i&bir zaman
4

5o&)5r)" 6ula 7ni$ersitesi 8else,e +l.m.)

'te#%en 9) 'al!e$er" :Aristotle1s 'ocial 'cience;" Political .&eory) <=ol) >" No$ember"*>?*@ s)AB?)

H Aristotelesi ,osyal Bilim Anlay, Po$itivi$m /e 0ermeneutik1 modern olmadmz iddia etme!tedir)C /zetle( %angi ,else,i $e d. .nsel gelenein i&inden seslendirilirse seslendirilsin" zamanmzn ru%una !endini %issettiren asl d. .nce" i&inde ya admz d.nyann alglanmasna ili !in derin bir %o nutsuzlu!tur" ertelenemeyen bir !t.mserli!tir) D te ben bu balamda" sosyal bilime ili !in Aristoteles&i bir !a$ray i&inden &amzn nde gelen anlay larndan %ermeneuti! $e #oziti$izm .zerinden $e onlarn ele tirisinden %are!etle" ama zelli!le de i!incisi .zerinde younla ara!" $ar olan entele!t.el %o nutsuzluu $e !aramsarl ortadan !aldrmaya yneli! Aristoteles&i bir &z.m. sosyal bilim tart mas i&inden sunmaya &al acam) +u &al ma ge&en yl 6ula 7ni$ersitesi 8else,e +l.m. tara,ndan 2else)e ve ,osyal Bilimler ad altnda d.zenlenen sem#ozyuma sunmu olduum &al mann bir de$am niteliindedir) -u!arda i,ade ettiim no!talara e! olara! Aristoteles1te sosyal bilimin i le$i $e ayn zamanda snrlar .zerinde de durmaya &al acam) 'osyal bilim Aristoteles ncesi $e sonras" yani g.n.m.ze gelene !adar aslnda .& b.y.! $e nemli soruya yant aram tr !i" bunlar" yaamak, birlikte yaamak $e iyi yaamaktr) Aristoteles1ten bu balamda rendiimiz ey" ilgili !onularn yalnzca da%a a&! bir !a$ran deil" doa2!.lt.r" doal olan2zg.n olan $e benzeri di!otomilerinin de snrlayc $e #ar&alayc bas!sndan !urtulma!tr) .n!. g.n.m.zde sosyal bilimlere ili !in tart malar belirleyen $e onlar esir alan ey bizzat di!otomi! ya!la mn !endisidir) +u ya!la m insan $arl! !ar snda olduu !adar" !endisini !endisine !ar bl.c. bir sonuca da gt.rm. t.r) -irminci y.zyln son &eyreinde" ba lang&ta da belirtildii gibi" +at d. .nce d.nyasnda ya anlan derin %uzursuzluun !!eninde bu bl.nme yatar) -a ama <$en3, birli!te ya ama <su$en@ $e iyi ya ama <eu $en@ ili !in sorularn insansal $ar olu un z.nden yalt! olara! ele alnmas $e onlarn yerine mutlak $ne $e mutlak nesne egemenliine dair ya#ay sorularn .retilmesi bu mutsuzlu! s.recini %zlandran et!enler oldu) Aslnda modernite &e$resinde younla an tart malarn 2moderniteden dramati! bir bi&imde $azge&i e &arlar ya da onun yeniden ele alnara! d. .n.lmesi yolunda!i gr. ler2 temelinde tam da bu ba! a&snn dourduu gerilimler yatar) /yle !i" bazlar :modern; olu# olmadmz sorgular!en bazlar da" rnein +runo 3atour" %i&bir bi&imde :modern; olmadmz iddia edere! di!otomi! !a$ray n bl.c.l..n. red eder) +u balamda" d.nyay alglama $e anlama bi&imine son derece nemli $e ciddi ele tirilerden birinin %ermeneuti!ten geldiini belirtme! gere!ir) Anca! ilgin& olan bir no!ta $ar !i" o da" bizzat %ermeneutiin i&inden %ermeneuitie !ar &o! ciddi $e sert ele tirilerin yneltilmi olmasdr) 5on I%de" Ian Hac!ing" Robert Ac!erman" Eeter 9alison $e
C

+runo 3atour" 'e 0a4e 5ever Been 6odern" Har$ard Fni$ersity Eress" *>>G)

0atice 5ur #78*9A5

+)3atour sz !onusu ele tirel %are!etin en nde gelen isimleri arasnda yer alrlar) 8a!at ben burada esas olara! I%de1den %are!etle bir %ermeneuti! ele tirisini ger&e!le tirmeye &al acam)G =e bunu ya#ar!en de zelli!le -irminci y.zyln ba larnda $e ortalarnda egemen olan bilim anlay .zerinde duracam) I Ildu!&a b.y.! bir ele tiri ,rtnasnn mer!ezinde yer alan bilim anlay " Eoziti$izme $e onun &e itli $aryasyonlarna e! olara!" mant!sal em#irizimdir) Eoziti$isit bilim anlay modern rasyonalist bilim anlay nn son bi&imlerinden biridir) 9enel olara! bilindii .zere" sz !onusu anlay bilimi mant!sal $e &!armsal bir giri im olara! grere! d d.nyaya ili !in !uramn olu turulmas $e onun dorulanmasJyanl lanmas .zerinde durur) +.t.n bunlar ise #oziti$izmin modern e#istemoloKiden %are!et ettiini a&! bir bi&imde gsterir) D te sorgulanaca! olan da" aslnda" bilimin bu modernist !a$ran olaca!tr) Dlgin& olan no!ta" eer modern +at d. .ncesine yneltilen itirazlar genel olara! ele alnrsa" %ermeneutiin ciddi bir alternati, olabileceidir) 8a!at altnn &izilmesi gere!en &o! nemli bir no!ta $ar !i" o da bizzat %ermeneutiin !endisinin nasl anla lmas gere!tiine ili !in tart malarn $e #roblemlerin nasl &z.mleneceidir) I%de1ye gre ya#lmas gere!en" biraz #arado!sal gibi gr.nse de" %ermeneutiin ne olduunu anlamann yan sra bilimin ne olduunu anlama!tr) Anca! bundan sonra" %er i!isini de birbiri ile balantya ge&irme! olana!l olaca!tr) 8a!at durum gr.nd..nden &o! da%a !arma !trL &.n!. ne %ermeneuti! ne de bilimin !endisi a&! $e basit bir ya# gsterir) 'onra" i!isini birbirinden bamsz bir bi&imde ele al# analiz etme! de #e! olana!l deildir) 5olaysyla %ermeneutiin bilim ile balantl olara! ele alnmasnn yan sra" bilim ,else,eleri ile de balantl olara! ele alnmas gere!me!tedir) +a !a bir i,adeyle bilim" bilim ,else,esi $e %ermeneuti! arasnda!i bant ,ar!l olabilecei gibi bilim ile bilim ,else,eleri de birbirinden ,ar!l bantlara sa%i# olabilir) +u son derece !arma ! ya#y &z.mleme !onusunda!i !ar !l!lar $e itirazlar birbirinden ,ar!l olara! ele alan i!i ya!la m $ardr) +u i!i ya!la m modern %ermeneuti! $e #ost2modern %ermeneuti! olara! adlandrlma!tadr) 6odern %ermeneutiin en nde gelen sa$unucularndan biri Karl Itto A#el1dir) Ina gre" bilim anca! $e anca! tari%sel $e !.lt.rel bir ,enomen olara! %ermeneutiin !onusu olabilir) 5olaysyla" bizzat bilimi" bilimin ortaya !oyduu .r.nleri dorudan !endisine !onu edinen bir %ermeneuti! sz !onusu olamaz) +a !a bir i,adeyle" eylerin %ermeneutiinden sz edemeyiz) 6odern
G

5on I%de" :EM#anding Hermeneutics" <CBB*@" %tt#(JJNNN)sunysb)eduJ#%iloso#%yJresearc%Ji%deOP)%tml" CA)*C)CBBH)

P Aristotelesi ,osyal Bilim Anlay, Po$itivi$m /e 0ermeneutik1 %ermeneutiin en nemli zelli!lerinden biri de" !.lt.r $e doa !ar tln sert bir bi&imde sa$unmaya bal olara!" insan bilimleriJsosyal bilimlerJ!.lt.r bilimleriJtin bilimleri ile doa bilimleri arasnda!i !ar tl ayn bi&imde s.rd.rmesidir) Eost2modern %ermeneutie gelince( bu anlay a gre" bilim %ermeneutii ile %ermeneuti! bilim ,else,esinin birbirinden ayrlmas gere!ir) 'z !onusu ya!la m %ermeneutiin yalnzca bilim ,else,esi ile snrlandrlmamas gere!tiini" bilimin %ermeneuti! bir !a$ray nda da ya#labileceinin altn &izer) +u anlay n nde gelen temsilcileri arasnda Kam#is" Ro#olyi $e I%de gelme!tedir) +u i!i ya!la m gelenekselci &ermeneutik $e genilemeci &ermeneutik olara! da niteleme! olana!ldr) Her i!isi arasnda!i en nemli ,ar!lardan biri de" il!inin modern doa bilimi anlay n genel olara! doru olara! !abul etmesine !ar n i!incisinin bunu red etmesidir)H CB) y.zyln nde gelen %ermeneuti!&ilerinden Ricoeur" %ermeneutiin !!eninin Aristoteles1in Peri 0ermenias1na <:orum ;$erine@ !adar geri gt.r.lebileceini belirtir) 'z. edilen &al mada %ermeneuti! insann anlama yetisine ili !in genel bir !uram i,ade eder) Qimdi eer durum bu ise" %ermeneuti!" insann anlama yetisi .zerine genel bir !uramdan ba !a bir ey deildir) +u balamda %ermeneuti!" belli bir tari%sel dnemin $e ynelimin snrlar arasnda ele alnma! durumunda da deildir) A$ru#a1nn Anti! d. .nce ile balarnn zay,lamas $e alt2.st olmas sonucu" modern2ncesi %ermeneuti! gitti!&e daralan bir disi#lin %aline gelmi $e bunun sonucu olara! da o" da%a &o! yazl metinlerin" zelli!le de !utsal metinlerin bir yorumuna dn. m. t.) =e bu durum modernitenin ortaya &! na !adar #e! de dei medi) +u nedenle" %ermeneuti! moderniteyi biraz gerilerden izledi denilebilirL &.n!. %ermeneuti! *>) y.zyln sonlarnda $e yirminci y.zyln ba larnda 8riedric% 'c%leiermac%er <*RP?2*?GH@ $e Sil%elm 5ilt%ey <*?GG2*>**@ ile birli!te ,else,i bir !ara!ter !azan# salt yorumunJanlamann tesine gidebildi anca!) 'c%leiermac%er1in !endisi bir teolog olara! %eremenuitii tari%sel bir disi#lin %aline getirdi) +u ise" ger&e!te %ermeneutiin ,else,i antro#oloKiye $e #si!oloKiye dn. mesi ile sonu&land) Anca! %ermeneutie modern $e !anoni! !imliini !azandran 5ilt%ey oldu) Inunla birli!te %ermeneuti! insan bilimleriJtin bilimleri olara! yorumlanara! &e itli disi#linlere uyguland) +u ise %ermeneutiin bir anlama bilimine" yorumlama bilimine dn. mesi ile sonu&land) 5ilt%ey ile birli!te anlamayaJyorumlamaya dayal insan bilimleri ile doa bilimleri birbirinin !ar sna !onuldu) 5atur4issens&a)t a&!lamaya
H

I%de" s)G)

0atice 5ur #78*9A5

dayal olma! ba!mndan <eistes4issensc&a)t1dan b.t.n.yle ayr tutuldu) Inlarn aralarnda ne yntem ne de ere! ba!mndan %er%angi bir orta!l! sz !onusu deildi) +u ayrmn !endisi 5ilt%ey ile birli!te !anoni!le ti) 6odern %ermeneuti! insan bilimleri metodoloKisine dn. m. olma! ba!mndan yorumun tesine ge&mi tir) 8a!at yine de bunun genel bir metot olduu sylenemez $e bu bi&imiyle de doa bilimlerinin b.t.n.yle d ndadr) -irminci y.zyln ortalarndan itibaren ,else,i %ermeneuti! ,enomenoloKinin ortaya &! ile ,ar!l bir niteli! !azand) 6artin Heidegger" Hans29eorg 9adamer $e Eaul Ricoeur alann nde gelen en b.y.! temsilcileri olara! !ar mza &!arlar) amzn bu .& b.y.! d. .n.r. ile %ermeneuti! yeni bir yne uzanr( ontoloKi) +u yeni ynelim %ermeneuti! ontoloKiden %are!etle tari%sel $e insansal olann tesine ge&menin genel bir ynteminin olanana i aret eder gibidir) +u ise ontoloKi $e e#istemoloKi !ar tl .zerinden !endini duyurur) Heidegger" 9adamer $e Ricoeur ile %ermenuti!" 5ilt%ey1in modern %ermeneutiini geride bra!r) +a !a bir i,adeyle" ontoloKi e#istemoloKiyi yerinden eder) Hi& !u !usuz bu modern e#istemoloKinin iddialarn da bir tara,a atma!tan ba !a bir anlama gelmez) Anca! bu !ez !ar la lan sorun" %ermenuiti! ontoloKinin e#istemoloKi! sonu&larnn ne olacadr) 9ere! Heidegger gere! 9adamer $e gere!se Ricoeur" %emen %emen anlamaJa&!lama !onusuna %i& deinmezler) +unun yerini" ge& modern %ermeneuti!te de olduu gibi" bilginin 2!i bu ister bilimsel isterse !.lt.rel alana ait olsun2 il!e olara! ontoloKiden nasl elde edilecei alm tr) +a !a bir i,adeyle" bilginin $arl!tan nasl t.retilecei ,else,i soru turmann mer!ezine yerle mi tir) +ylece teori! $e #rati!" a&!lama $e anlama $e elbette &o! da%a genel olara!" anlama $e a&!lama di!otomileri bir tara,a bra!lm tr)A 6odern %ermeneutiin ortaya &! ile <'c%leiermac%er" 5ilt%ey@ modern doa biliminin !endini !abul ettirmesi a a yu!ar ayn zamana den! gelir) Dlgili dnemin bilim anlay a&! $e net olara! %er t.rl. greliliin d ndadr) <eistes4issensc&a)t !ar snda yer alan doa bilimi anlay na gre" %er t.rl. znellii <gzlemden $e balamdan bamsz@ d arda bra!an bilgi elde etme! olana!ldr) +u ise %i& !u !usuz nceli!le zamann $e me!ann mutla! olara! $arlnn !abul.n. gere!tirir) =e doann bilgisini elde etmenin yolu da %i#oteti!2 ded.!ti, yntemden ge&er) +ilgi ile bilginin !onusu arasnda tam bir rt. me $ardr) +ilginin !onusunu olu turan ey alan belirlenmitir) 5olaysyla ona ili !in bilginin !endisi de doal $e zorunlu olara! %er t.rl. olumsalln d ndadr)P

I%de" s)G) Ayn zamanda I%de1nin bir dier nemli &al mas i&in( *nstrumental 7ealism" Indiana Fni$ersity Eress" *>>*)

? Aristotelesi ,osyal Bilim Anlay, Po$itivi$m /e 0ermeneutik1 Qimdi byle bir anlay n $e yntemin insan bilimlerine uygulanamayaca a&!tr) Aslnda bu bilim anlay nn onaylanmas" modern %ermeneuti!te insan bilimleri $e doa bilimleri arasnda ya#lan &o! sert bir ayrm .zerinden !endini &o! a&! bir bi&imde gr.n.r !lar) -irminci y.zyln ba larnda ortaya &!an %ermeneuitii !ara!terize eden de" bu !abul.n !endisi olmu tur) Dlgin&tir !i" ayn ayrm #oziti$ist bilim ,else,esinin de temel %are!et no!tasn te !il etmi tir) /zetle( %em #oziti$izm %em de %ermeneuti! ayn bilim anlay ndan %are!et etmi lerdir) Aslnda insan d.nyasnn b.t.nsel bir bi&imde yeniden d. .n.lmesi gere!tiine ili !in il! uyar da yine bilimden geldiL bilimde!i #aradigmann dei mesinden geldi) +yle bir dei imin il! ba latcs Einstein1n grelili! !uram oldu $e bunu da%a sonra !uantum ,iziinde!i geli meler izledi) +u %er i!i geli me modern bilimin :ba! a&sz; olmadn" bizzat bilimi ya#an insann %em onti! $e %em de e#istemi! a&dan bilimin en nemli esi olduunu gsterdi) D te bunun doa2!.lt.r" doa bilimleri2insan bilimleri" a&!lama $e anlama ayrmna" elbette $e zelli!le yirminci y.zyl %ermeneutiine meydan o!uyaca a&!tr) =arl blemezsinizL %ele %ele bilgiyi $arln .st.ne &!arara! asla) Hermeneuti! ontoloKinin to%umlar da zaten determinist bilimin yerini alan yeni bilimin i&inde ye ermeye ba lam t) 5oema $e noesis bants" !uantum ,iziinde" gzlem ya#an !i inin %er t.rl. l&mede di!!ate alnmas gere!tii bi&iminde !endini duyurur) Eer bir ey gr.lm.yorsa o ey gr.lene !adar ger&e! olamaz) 9r.n.r olma ise bilen ile bilinenin" ba !a bir i,adeyle" :ba!an; ile :ba!lann; et!inle mesini gere!tirir) I nedenledir !i" modern %ermeneutiin sz.n. ettii bilim" g.n.m.zde .zerinde !onu tuumuz bilim deildir art!) Earadigma &o!tan dei mi tir) =e bu !!ten dei meleri di!!ate almadan modern bilim .zerinden sosyal bilimi !urma! $e s.rd.rme!" %em tari%e $e %em de tari%sel ger&e!lie uygun olamaz) +ilimde!i geli meler" %i& !u !usuz" bilim ,else,esinde de yansmalarn %issetirdi) Eoziti$ist bilim ,else,esi" Ku%n2ncesi dneme aittir) /zelli!le *>AB1lerden sonra bilimin e$rensel $e zorunlu teoriler to#lam olduu d. .ncesi &o!tan ge&erliliini yitirmi tir) 'onra!i dnemde bilim .zerine &o! &e itli d. .nceler ileri s.r.ld.) +unlarn en nemlilerinden biri" bilimin sosyolo"isi .zerinden oldu) -etmi lerde $e se!senlerde y.!selen d. .nce" bilimin yalnzca tari%sel boyuta deil
P

T.r!iye1de Hermeneuti! .zerine ya#lan &al malarn gitti!&e arttna tan! olunma!tadr) +u !onuda !u !usuz en yet!in isimlerden biri 5oan /zlem1dir) Inun zelli!le i!i ya#t ilgili !onuda son derece aydnlatcdr( 8!lt!r Bilimleri ve 8!lt!r 2else)esi" Dn!la# Kitabe$i" Dstanbul" CBBBL Bilim 2else)esi =(ers 5otlar3" Dn!la# Kitabe$i" Dstanbul" CBBG)

0atice 5ur #78*9A5

>

sosyal boyuta da sa%i# olduunu derinden duyurdu) Bilimi tari& yaratma$L &.n!. zaman $e me!an sosyalJto#lumsal boyuttan bamsz olara! %i&bir anlama sa%i# deildir) +ilim bir to#lumda $e sosyal olu um i&inde $ar olabilir anca!) T.m bu tart malarn sonucu u oldu( Hi&bir ey te! boyutlu ele alnamazL buna bilim de da%ildir) II -u!arda modern bilimin ortaya &! $e buna bal geli meleri genel olara! ele ald!tan sonra imdi de Aristoteles1in d. .ncelerini izleyere! sosyal bilime ili !in yeni bir !a$ray ortaya !oyma denemesine giri ilece!tir) /nceli!le belirtme! gere!ir !i" Aristoteles&i sosyal bilim" %er t.rl. yntemsel snrlamalarn d ndadr) Anca! bu sosyal olduu belirtilen %er eyin gz. !a#al benimsendii anlamna da gelmez) Aristotelesi yaklam sosyal bilimin ilevine ilikin sorular nda kendini kurar. +u sorulara ise" da%a nce de belirtildii gibi" esas olara! .& d!!nsel kayg e li! eder( yaamak, birlikte yaamak $e iyi yaamak. Dnsann !ar la t t.m #roblemler bu .& soru etra,nda ele alnr) Aristoteles&i sosyal bilim insann deneyimi nda onlar yantlamaya $e &zmeye &al r) +yle bir sosyal bilim" %i& !u !usuz #oliti! et!inli! ile i&sel bir balant i&indedirL ama o salt #oliti! et!inlie indirgenemeyecei gibi" dier bilimler ile de balantsz olara! d. .n.lemez) -ani %i&bir bilim salt !endinden men!ul deildir) 6odern %ermeneuitie yneltilen ele tirilerin temelinde de bu anlay yer alr) +yle olmas ba!mndan onlarn Aristoteles&i !a$ray ile uygunlu! i&inde olduunu syleme! olana!ldr) QimdiL modern %ermeneutiin !endini doa2!.lt.r ayrm .zerinden !urduuna da%a nce i aret edilmi ti) 'z. edilen di!otomiden ya amn t.m alanlarna ili !in bl.nmelere uzanld) I%de bu bl.nmenin ta d #otansiyel te%li!elerin ,ar!nda olara! onlar t.m.yle temelsiz bulur $e red eder) Ina gre" $arla uzanamayan %ermeneuti! salt bir retori! olara! !almaya yazgldr) +en bu !a$ray da%a &o! ontoloKi! %ermeneuti! olara! adlandrmann uygun olacan d. .n.yorum) I nedenle" sosyal bilimler $e doa bilimleri ayrmn mutla!la trma!tan uza!" %er i!isinin de temelini olu turan bir ba! a&snn ortaya !onmasnn gere!liliine inanyorum) Tari% boyunca baz meta,orlar bilimsel $e d. .nsel e$rende arl!l olara! !endilerini %issettirmi lerdir) /yle gr.n.yor !i" doa2 !.lt.r ayrm da" en azndan g.n.m.zde" art! meta,ori! bir !ara!ter !azanm gibidir) I%de $e 3atour zelli!le bu no!tann altn &izerler) /nce" doal $e !.lt.rel olann ne olduu g.n.m.zde anlamsz bir sorudur) /rnein" ozon taba!asnn delinmesi %em !.lt.rel %em de doal bir olaydr) +u olayn !endisini %i&bir di!otomiye dayanara! a&!layamadmz gibi anlayamayz da) 'onra" baz elementler doada doal %alde bulunmay# anca! laboratuar !o ullarnda .retilebiliyorlar(

*B Aristotelesi ,osyal Bilim Anlay, Po$itivi$m /e 0ermeneutik1 3antanidler $e A!tinidler gibi) Eolimerler $e #lasti!ler de ya#ay mole!.llerin sonucu olara! ortaya &!arlar) Inlara doada rastlanmaz) +.t.n bu sylenenlerin gsterdii ey" modern %ermeneutiin modern doa bilimini re,erans alara! doa2!.lt.r ayrmn s.rd.rmesinin anlamsz olduudur) +irincisi" bilimin #aradigmas dei mi tirL i!incisi de" buna bal olara! bilimin ,else,esinin art! ,ar!l bir yr.ngeden %are!et ediyor olmasdr) .n!. bilim sosyal" tari%sel olduu !adar te!noloKi! boyuta da sa%i# olan bir eydir) Bilim $e doal olara! da sosyal bilim sui generis deildirL t#! doa bilimleri gibi)R +u no!tada #ost2modern terimine ili !in !sa bir a&!lama yerinde olaca!tr) Dlgili terim oldu!&a ra%atsz edici anlamlara b.r.nm. gr.nme!tedir) /yle !i o bir&o! sa&mal $e y.zeysellii i,ade etme! i&in !ullanlm olsa da" bu &al mada ge&i# gitme!te olan modern dnemin son a amasn tanmlama balamnda !ullanlaca!tr) I%de" %ermeneutiin yalnzca bilimin tari%i ile snrlanmamas gere!tiini belirtere! onun sa, bilimin alanna !adar uzanmas gere!tiini syler) +a !a bir i,adeyle( %ermeneuti! doa2!.lt.r ayrmnn yan sra !endi !endini bilimin salt !.lt.rel" tari%sel $eya sosyoloKi! boyutunu ele alma snrllndan da !urtarma! zorundadr) +ilim &o! et!enli $e &o! boyutludur) +u ger&ein !endisi bilimlerinJbilimin %ermeneutiinden sz etmenin son derece yerinde olduunu gsterme!tedir) .n!. anca! bylece %ermeneuti!" $ar olan salt anlama $e yorumlama &abasnn tesine ge&ebilir) -u!arda bilimsel $e d. .nsel e$rene zaman zaman egemen olan meta,orlardan sz edilmi ti) 9er&e!ten de bu meta,orlarn incelenmesi ,else,i a&dan &o! ilgin& sonu&lara gt.rme!tedir) /rnein" me!ani! ile ilgili meta,orlar modernitenin er!en dnemlerinde oldu!&a bas!n bir bi&imde !ullanlyordu) Dlgin&tir !i" yirminci y.zyla egemen olan dilsel meta,orlardr) 9eneti! ile ilgili dil" zelli!le de biote!noloKi! bilimler" meta,orlarla doludur) 5NA1nn bir i,re olara! tanmlanmas" genler arasnda!i ileti im" bilim ile meta,orun %er zaman i& i&e olduunu gsterme!tedir) T.m bunlar deerlendirebilme! i&in bilimin et!in olara! bi&imlenmesine de !at!da bulunma! gere!me!tedir) +unu ise modern %ermeneutiin salt yorumlaycJanlamac tutumu ile ger&e!le tirme! olana!szdr) +ilime et!in $e !urucu olara! !atlmann yolu yeni bir anlay tale# eder) III
R

Uuergen Habermas Aristoteles1in etiini $e #oliti!asn onun ,iziinden $e meta,iziinden bamsz olara! ele almann olana!sz olduunu sa$unur) +en buna b.t.n.yle !atlyorum) .n!.L energeia, entelec&eia, ousia, dunamis &e>is, p&usis $e nous !a$ramlarndan bamsz olara! 5ikomak&osa #tik1i $e Politika1y o!uma! olana!sz olduu gibi anlamszdr da) ?ommunication and t&e #volution o) ,ociety" <&e$) T 6cVart%y" +oston( +eacon Eres" *>R>@)

0atice 5ur #78*9A5 ** Aristoteles nasl bir sosyal bilim nerme!tedirW 'osyal bilimsel soru turma i&in model olu turaca! bilimler $ar mdr $e eer $ar ise bunlar %angileridirW 6atemati! $e ,izi!" sosyal bilimsel sorgulama i&in bir model olamazL &.n!. insanlar en azndan yetene!ler ba!mndan e it deildirler) 'onra !.lt.rden !.lt.re ,ar!ll!lar sz !onusudur $e onlarn %e#sini te! bir e$rensel yasa altnda to#lama! $e anlama! olana!szdr) +u anlamda" #oziti$ist r.yay ger&e!le tirmeye insann ontolo"ik yan i$in verme$ gr!n!r. K.lt.r. olu turan t.m gr.n.mleri analiz etme! de yeterli bir !a$rama salayamayaca!trL elbette sosyal bilimciJsosyal bilim sosyal" #oliti! $e !.lt.rel olan o!umayJanlamay bilece!tirL anca! bu" onlarn doruluunu sorgulamasz !abul etme anlamna gelmez) Ayrca sosyal bilim" sui generis deildir) Aristoteles1e gre sosyal bilimler dier bilimler ile balant i&inde olmaldr) /rnein" bir sosyal bilimci bir %e!im gibi" ti!el olann deneyimine sa%i# olmann yan sra genelin bilgisine de sa%i# olmaldr) 'osyal bilim" ayn %e!imli! sanatnda olduu gibi" %em ti!elin deneyimini %em de genelin bilgisini tale# eder) +u i!i e birbirine indirgenemez) Aristoteles1in sosyal bilimi ,iziin ya da matematiin il!eleri gibi e$rensel il!eler altnda grmemesinin nedeni" sosyal ontoloKisinin e$rensel nermelere izin $ermemesidir) D!inci olara!" sosyal ger&e!li! olu i&indedir) @nsan d!nyaya geldii gibi gitme$ d!nyadan. Al !anl!lar" yeti tirilme bi&imleri" !ara!ter zelli!leri insann ya ama alann bi&imlendirir $e t.m bunlar duraanla deil %are!ete $e s.rece i aret ederler) 'on olara! da" Aristoteles1e gre" sosyal bilim !endinde bir ama& deildirL o" iyi eyleme! $e iyi ya ama! i&in giri ilen bir et!inli!tir) Aristoteles Politika1nn II) Kitabnda" sosyal bilimcinin ele almas gere!en drt temel !onuyu dile getirir(

I@ 'osyal bilimci en iyi ynetim bi&iminin ne olduuna ili !in teori! bir !a$ray a sa%i# olmaldr) +u !a$ray n !endisi" i&inde bulunulan sosyal durum" insanlarn sa%i# oldu!lar yetene!ler $e eilimler ile uygunlu! i&inde olmaldr) .n!. %i&bir bilgi !endisine !onu olan eyi umursamama$lk edemez) Bilen ile bilinen, birbirini grme, birbirine duyarl olma durumundadr) +u ise" %i& !u !usuz" insan i&in en arzu edilen" en iyi ya amn ne olduuna ili !in bir anlamay gere!li !lar) 'osyal bilimi byle bir ynelme olmadan d. .nme! olana!szdr) D&inde $ar olan ya# yalnzca anlamann !onusu olsayd" da%a iyi bir d.nya" da%a iyi bir ya am i&in gsterilen &abalarn %i&bir anlam olmazd)
D!inci #roblem !.lt.r ile ynetim bi&imiJbi&imleri arasnda!i uygunluun $eya uygunsuzluun bilinmesidir)

II@

III@ 'osyal bilim" %angi !.lt.rel ya# i&inde %angi siyasal ynetim altnda olunursa olunsun" insan i&in iyi ya amn yollar $e

*C Aristotelesi ,osyal Bilim Anlay, Po$itivi$m /e 0ermeneutik1 olana!lar !onusunda d. .nceler $e &z.mler nerme! durumundadr) +u !a$ray n !endisi elbette!i birinci !onu ile dorudan balantldr) 'on olara!" sosyal bilimJbilimci sosyal $e !.lt.rel ya#y da%a iyiye ta mann te!ni!lerini %em bilme! $e %em de yaratma!la y.!.ml.d.r) Aristoteles gere! Politika $e gere!se #tik1te yu!arda i,ade edilen drt temel #robleminJ!onunun te! bir bilimin" yani sosyal bilimin i i olduunu srarla $urgular) Ina greL sosyal bilim politik yaamn genel ereini anlamakAbilmek $orundadr) Her ne !adar birbirinden ,ar!l !.lt.rler $e sosyal ya#lanmalar sz !onusu olsa da sosyal bilim t.m bu ya#lanmalarda u $eya bu bi&imde $ar olan insan i&in iyi olan ya amn ne olduuna ili !in !a$ray lar tanma!" gsterme! $e anlama! zorundadr) +u ise" modern %ermeneuti!te olduu gibi" insanlarn d. .ncelerini te!rar etme!ten ibaret olamaz) 'osyal bilimlere ili !in yntemin doruluu $e yanl l sosyal bilimin !onusuna ili !indir) T.m insansal yaratlar" !.lt.rler" yasalar" %u!u!sal $e to#lumsal d.zenlemeler te! bir ere! nda anla labilir( Dyi ya am olu turan eyin neler olduu" iyi ya amn ne olduu) Aristoteles" insan i&in iyi olann ne olduu sorusuna :ya am &i&e!lendiren;" :ya amn &i&e! gibi a&lmasna olana! tanyan ey %er ne ise o olan; anlamna gelen" eudaimonia yantn $erir) =e de eer eudaimonia1nn s.re& <kinesis@ deil de bir et!inli! <energeia@ olduu anmsanaca! olursa" onun %ali%azrda ger&e! olan bir obKe" bir ey gibi $ar olduu sylenemez) 5olaysyla" sosyal bilim olana!ldr" ama onun bulgular matemati! $e ,iziin!iler gibi deildir)? Aristoteles1in sosyal bilimcinin iyi yeti mi olmas gere!tiini belirtmesi bel!i g.n.m.z deer d.nyas i&inde biraz rencide edici $e biraz da bilim2d gr.lebilir) Anca! burada sz !onusu olan" sosyal bilimcinin y.!se! bir sn,a ait olmas deildir) Nasl !i bilgi" bilen ile bilinen arasnda!i benzerlii gere!tirirse" iyi yaama ili !in !a$ray n !endisi de onunla tand! olmadan ortaya &!amaz) .n!. iyi yaama ili !in !a$ray a !n alanda deil" bizzat insann deneyim alannda !endini !urabilir" orada ortaya &!abilir) Aristoteles #tik1te <*B>A b H2P@ iyi eyleri anlama! i&in iyi yeti tirilmi olma! gere!tiini syler) 'osyal bilim i&in en nemli ba lang& no!tas &e>is <!i ili!@ $eya ya ama yoludur) -ani burada sz !onusu olan" bir yaama yolunun insann !endi $arln ger&e!le tirmesine" $arlna gitmesine izin $ermesi ya da $ermemesidir) Dyi bir ya amn ne olduunu alglayamayan biri iyinin ne olduunu da bilemez) /rnein" eer sosyal bilim ile ura an biri" ,arz edelim bir !atil $eya bir %rsz $eya bir uyu turucu #azarlaycs" &o!
?

I=@

5ikomak&osa #tik( **HCa *C2*>" **BGb CP2C>, 6eta)i$ik( >?*a *C2G>)

0atice 5ur #78*9A5 *G !t. bir bi&imde yeti tirilmi se" insan i&in iyi olan %a!!nda doru bir alglamaya $e !a$ray a sa%i# olamayaca!tr) -ysa bu ne matematik ne geometri ve ne de )i$ik iin nemli deildir) #tik *B>Aa C2*G satrlar arasnda Aristoteles gen&lerin <&oi neoi@ sosyal bilim ile ura malarnn uygun olmadn i!i nedene dayal olara! yle a&!lar( I@ deneyim e!si!lii II@ a!ldan <logos3 &o! duygulanmlar <pat&os3 tara,ndan ynlenmeleri $e et!ilenmeleri) Burada nemli olan, ister ya bakmndan isterse de kiilik bakmndan olsun Bgen olanCda eksik olan BduygulanmlaraC <to kata pat&os $en @ gre yaamadr) Hi& !u !usuz bu analoKiler insan i&in iyi olann subKe!ti, olduunu !abul edenler i&in %i&bir eyi !antlamaz" gstermez) Anca! insan $e onun i&in iyi olan %a!!nda zaten insan a an $e ona a !n olan bir !ant da sz !onusu olamaz) Aristoteles1in t# ile sosyal bilim arasnda deneyim balamnda benzerli! !urmasnn bir nedeni de udur( Nasl !i %e!imli! sanatnn i le$i $e anlam insanlar" &asta insanlar teda$i etme! ise" sosyal bilimin anlam $e i le$i de i&inde bulunulan !.lt.rel ya#lanmaya ili !in ele tiriler $e neriler geli tirere! onlar iyi $e sal!l bir ya#ya ula trma!tr) Politika byle bir &abann somut rneini te !il eder) Ayn bir do!tor gibi" sosyal bilimci de sosyal ger&e!liin teori! olara! !a$ran ndan !a&amazL &.n!. nasl sal!l olmann ne deme! olduuna ili !in bir !a$ray a sa%i# olmadan bir do!tor bir %astay teda$i edemezse" sosyal olann teori! !a$ray na sa%i# olmayan biri de sosyal bilimci olamaz) 5olaysyla" ne olursa olsun" belli bir olay ya da !.lt.re ili !in deneyim arttr) Dnsan $e onun e$renini olu turan" !uran eleri %i#oteti!2ded.!ti, yntemi izleyere! #oziti$istlerin ama&lad!lar gibi e$rensel yasalar altnda !a$ramamz olana!szdr) 8a!at belirtme! gere!ir !i" insana zg. olan bu :,ar!ll!; %i&bir bi&imde insann romanti! $eya %ermeuiti! !a$ran na da dayanma! zorunda deildir) .n!. ti!el ,ar!lln !endisi e$renselle tirilemez) 'osyal bilim balamnda ,ar!ll! son derece a&!lanabilir bir eydir !i" o" insanlarn sa%i# oldu!lar yetene!ler ba!mndan e it olmad!larna gndermede bulunur) +u ise" insanlar arasnda!i ,ar!lln asla tzsel !lnamayaca sonucuna $urgu ya#ar) =e insann iline!sel zelli!lerinden %are!etle bir sosyal bilimin olana!szl da bu zeminde !endini gsterir) +a !a bir i,adeyle" doal &oulluun !endisini iline! $e tz !a$ram d nda !a$rama" olsa olsa sosyal bilimin !endi !endini im%a etmesine yol a&ar) Aristoteles1in sosyal bilimin doasna ili !in d. .ncelerinden en iyi bilineni" onun #oliti!a .zerine olan tanmdr) Aristoteles i&in politikann ilevi ve erei bilimsel bir teoriye ulamak deildirL )akat erdemin gelitirilmesidir) +u szler" ilgin&tir !i" ayn zamanda Aristoteles1in %ermenuti! ile olan ya!nln gsterme! i&in de en inanlr $e en ge&erli !ant olara! gsterilir) Aristoteles #tik **BGb CP2 C>1da yle der( Dimdiki incelememi$in amac teorik bilgi elde etmek

*H Aristotelesi ,osyal Bilim Anlay, Po$itivi$m /e 0ermeneutik1 deildir dierlerinde olduu gibi =!nk! bi$ erdemin ne olduunu bilmek iin inceleme yapmyoru$ )akat iyi insan olabilmek iin inceleme yapyoru$E yoksa yaplan eyin bir yarar olma$d3. Aristoteles burada %i& !u !usuz praksis1in t&eoria1ya ya .st.nl..n. i,ade etmiyorL &.n!. eer yle olsayd" Ni!oma!%os1a #tik1in X) !itabnda teori! ya amn .st.nl..n. g.&l. bir bi&imde dile getiri# onun nemini $urgulamazd) Aristoteles1in bu !onuda!i d. .ncesini anlayabilme! i&in onun baz eylerin !endileri i&in olmalar ile dier baz eylerin bir ba !a ey i&in olmalar <to be )or t&e sake o) itsel) and to be )or t&e sake o) somet&ing3 !onusunda!i d. .ncelerine ba $urma! gere!ir) Aristoteles1in sosyal bilim anlay ile modern %ermeneuti! bir&o! ba!mdan birbirlerinden temelli bir bi&imde ayrlrlar)+irincisi" insann di!otomi! olara! bl.nmesini onaylamaz) .n!. doa2!.lt.r !ar tlnn !endisi temelsizdir) Aristoteles 2i$ik1te bir e$rensel doann olmadn" byle bir i,adenin olsa olsa meta,ori! bir anlama sa%i# olabileceini belirtir) Iysa %ermeneutiin insan tanm doa2!.lt.r ayrm .zerinden ya#lr $e insan bu !a$ray i&inde neredeyse varln varl inkar ederek kurma terci&i ile kar karya braklr. /arl k!!mseyen $nelerin says ve ne olduu Fister insanAinsanlar isterse .anr olsun% nemli deildir artk. !nk! insann kendini gerekletirmesinin olana varl red etmesine bal klnmtr. Iysa Aristoteles1e gre" insan !ozmosta!i en iyi ey deildir) -ani %er ey insan i&in birer ara& deildirL onun i&in meydana gelmemi tir) 5olaysyla" sosyal bilim de en y.!se! $e en ere,li bilim deildir) Aristoteles 5ikomak&osa #tikte <**H*a s) CB2CC@ yle der( ... sosyal bilimin =politike3 veya yaama bilgeliinin =p&ronesis3 en yetkin bilgi )ormu olduuna inanlmas tu&a) olurdu, !nk! insan evrendeki en iyi ey deildir) /zetleL Aristoteles1in ,else,esinde doa2insan" doa2!.lt.r" doa bilimleri2sosyal bilimler arasnda bir bl.nme sz !onusu deildirL &.n!. Aristoteles da%a 6eta)i$ik1in il! c.mlesinde insann doal olara! bilmeyi" anlamay arzuladn i,ade eder) +u balamda genel olara! %ermeneuti! anlay n 2zelli!le ontoloKi! $e #ost2modern %ermeneuti!2 !endi !!enini Aristoteles1e !adar geri gt.rme istei %i& !u !usuz son derece anlamldr) Aristoteles&i sosyal bilim" g.n.m.zde birbirleriyle &ar# an #oziti$izm $e modernist %ermeneuti! d. .n.ld..nde" insan $e insan ili !ilerini ele alma! ba!mndan yenidir) Aristoteles&i ya!la mn en nemli yan" insana ili !in yeni bir d. .nce olanan bize sunmasdr) -ntem a&sndan monist olmamas ba!mndan teori! anlamda &e itli ara trma bi&imlerinin bir arada !ullanlmasna izin $erir) =e o bu ba!mdan #ost2modern %ermeneuti! ile bir !ar tl! i&inde de deildir)

0atice 5ur #78*9A5 *A Iysa modern %ermeneuti! d. .n.ld..nde 2zelli!le 5ilt%ey2" di!otomilerden bamsz bir sosyal bilimi d. .nme! olana!sz gr.n.r) Art! g.n.m.zde sosyal bilimin doal olan2zg.n olan" doa2 !.lt.r gibi modern e#istemoloKinin di!otomilerinden !endini !urtarma zaman gelmi tir) 6odern doa biliminin #aradigmas &o!tan dei mi tirL dolaysyla" onun .zerinden bir sosyal bilim olu turma &abas da i le$siz $e anlamszdr) Dnsan %em bir doa $arl %em de zg.rd.r $e i!isinin birbirine !ar tl olsa olsa modern e#istemoloKinin .rettii bir !urgudan ba !a bir ey deildir) Aristoteles&i sosyal bilim anlay " a%la! ,else,esi" #oliti!a ,else,esi arasnda !es!in snrlara !ar olduu gibi sosyal bilimleri de doa bilimlerinin !ar t olara! alglamaz) 9.n.m.zde indirgemeciliin yerini sistem alm tr) +elirlenimci $e evrensel bilim anlay " $arl! gere!&esini neredeyse yitirmi gibidir) /zelli!le bilgi te!noloKisinde!i geli meler d. .n.ld..nde bir ,enomenin &o! i le$li $e &o! boyutlu olara! alglanmas sz !onusudur) Dleti im te!noloKisinde!i geli meler byle bir olanan !endisine somut bir rne! olu turur) +ug.n bilimsel !a$ray $e zelli!le &ada bilim ,else,esi" indirgemeci $e d arda bra!c ya!la mlardan &o! i&ermeci anlay dorultusunda bi&imlenir gr.nme!tedir) Her%angi bir !onunun incelenmesinde tari%" !.lt.r" sosyal ger&e!li!" to#lumsal cinsiyet $)b) gibi t.m boyutlarn i&erilmesi yn.nde bir eilim sz !onusudur) =e t.m bu boyutlar yalnzca retori!sel deil" tam tersine ya amn bi&imlenmesinde et!in neme $e i le$e sa%i# olara! d. .n.lme!tedir) 9elecein biliminiJsosyal bilimini !urma! byle bir ya!la m ger&ee dn. t.rmeye baldr) +u zelli!le de ontoloKi! $e #ost2modern %ermeneuti! i&in son derece elzemdir) 9enel olara! %er i!isi de !endini temellendirme! i&in yneldii !ayna 2bu elbette!i Aristoteles1tir2 iyi anlama $e analiz etme gere!lilii ile !ar !ar yadr) 'on olara!L 'te#%en R)3 Vlar!1n syledii gibi E &er yorum daima bir yeniden yaratmadr" ister iyi ister kt! olsun) * * *

(On Arist t!"i#n $ %&r!'!nsi % ( S )i#" S)i!n)!s, P siti*is% #n+ H!r%!n!,ti)s)

ABSTRACT

*P Aristotelesi ,osyal Bilim Anlay, Po$itivi$m /e 0ermeneutik1

.&e purpose o) t&is study is to discuss t&e importance and )unction o) social science )rom Aristotelian point o) vie4. Politike is rendered t&e eGuivalent o) social science 4it& regard to t&e sub"ect matter it covers. Aristotle uses t&e term politike t&roug&out t&e Politics and #t&ics 4&ere sociological, psyc&ological, ant&ropological and economical issues are considered. Aristotle does not appear to Guestion t&e possibility o) social science but rat&er &e seems to be interested in de)ining 4&at kind o) a science it is. ,o in t&e lig&t o) t&is Aristotelian spirit * try to e>amine t4o leading vie4s% positivism and &ermeneutics% on social science and claim t&at t&ey are not only 4rong but signi)icantly incomplete. *n addition to t&at * also particularly call into Guestion t&e conception o) science by modern &ermeneutics 4&ic& is representented by '.(ilt&ey.*n doing so * s&all mainly concentrate on t&e vie4s o) *&de and +atour. Keywords: ,ocial ,cience, positivism, &ermeneutics, Aristotle, (ilt&ey

K#-n#./# ARD'TITE3E') 5ikomak&osa #tik" &e$) 'a,,et +ab.r" Dstanbul" Kebi!e& -aynlar" CBBA) ARD'TITE3E') 6eta)i$ik" &e$) A%met Arslan" Dstanbul" 'osyal -aynlar" *>>P) ARD'TITE3E') Politika" &e$) 6ete Tun&ay" Dstanbul" CBBA) HA+ER6A'" Uuergen) ?ommunication and t&e #volution o) ,ociety" tr) by T 6cVart%y" +oston" +eacon Eress" *>R>) IH5E" 5on) :EM#anding Hermeneutics" <CBB*@" %tt#(JJNNN)sunysb)eduJ#%iloso#%yJresearc%Ji%deOP)%tml" CA)*C)CBBH) IH5E" 5on) *nstrumental 7ealism" Indiana Fni$ersity Eress" *>>*) 3ATIFR" +runo) 'e 0a4e 5ever Been 6odern" Har$ard Fni$ersity Eress" *>>G) /Z3E6" 5oan) 8!lt!r Bilimleri ve 8!lt!r 2else)esi" Dn!la# Kitabe$i" Dstanbul" CBBB) /Z3E6" 5oan) Bilim 2else)esi =(ers 5otlar3" Dn!la# Kitabe$i" Dstanbul" CBBG) 'A3KE=ER" 'te#%en 9) :Aristotle1s 'ocial 'cience;" Political .&eory) =ol) >" No$ember" *>?*)