Ab Ki̇tap - Baski

EKONOMK BTNLEMELER VE AVRUPA BRL
(TRKYE-AB LKLER)
Do. Dr. H. Mustafa PAKSOY Yrd. Do. Dr. Sadettin PAKSOY Dr. Blent ZKAN r. Gr. Mehmet ENTRK
www.nobelyayin.com
YAYIN NU : ktisadi-dari Bilimler Nu : ISBN : 1. Basm, Ekim 2011
EKONOMK BTNLEMELER VE AVRUPA BRL (TRKYE-AB LKLER) Do. Dr. H. Mustafa PAKSOY Yrd. Do. Dr. Sadettin PAKSOY Dr. Blent ZKAN r. Gr. Mehmet ENTRK
Copyright 2011, NOBEL AKADEMK YAYINCILIK ETM DANIMANLIK TC. LTD. T. SERTFKA NU 20779 Bu basknn btn haklar Nobel Akademik Yaynclk Eitim Danmanlk Tic. Ltd. ti.ne aittir. Yaynevinin yazl izni olmakszn, kitabn tmnn veya bir ksmnn elektronik, mekanik ya da fotokopi yoluyla basm, yaym, oaltm ve datm yaplamaz. Genel Yayn Ynetmeni: Nevzat Argun -nargun@nobelyayin.comYayn Koordinatr: Pnar Glter -pinargulter@nobelyayin.comktisadi-dari Bilimler Editr: Pnar Glter -pinargulter@nobelyayin.comRedaksiyon: Serap Erkut -serap@nobelyayin.comDizgi-Mizanpaj Sorumlusu: Zehra idam -zehracidam@nobelyayin.comMizanpaj: Yarkn elik -yarkin@nobelyayin.comGrsel Tasarm Sorumlusu: Mehtap Yrmez -dizgi@nobelyayin.comretim Sorumlusu: Halil Yeil Bask ve Cilt: Almina Ofset Sertifika Nu: 18508 Datm: Volkan Kurt -volkankurt@nobelyayin.com- +90 312 418 20 10 Tantm: Sadk Kkakman -sadik@nobelyayin.com- Yavuz ahin -yavuz@nobelyayin.com Onur Uysal -onur@nobelyayin.com- etin Erdoan -cetin@nobelyayin.come-satis: Emrah Dursun -esatis@nobelkitap.com-
KTPHANE BLG KARTI Paksoy, H. Mustafa., Paksoy, Sadettin., zkan, Blent., entrk, Mehmet. Ekonomik Btnlemeler ve Avrupa Birlii (Trkiye-AB likileri) / Do. Dr. H. Mustafa Paksoy - Yrd. Do. Dr. Sadettin Paksoy - Dr. Blent zkan - r. Gr. Mehmet entrk 1. Basm, XXXX + 99999 s., 135x215 mm Kaynaka ve dizin var. ISBN 1. SAYIN HOCAM KTABINIZLA LGL EN AZ 3 ADET ANAHTAR KELME YAZINIZ
N SZ
Kitabmzn baskya girdii u gnlerde Avrupa Birliinine bavurumuzun 52. yldnm yaanmakta ve Avrupa Birlii artk bir bakanlk ats altnda toplanm bulunmaktadr. 52 Yllk zorlu maratonun sonunda geldiimiz noktaya baktmzda ABnin oluturduu itici gcn nem ve hassasiyeti bir kez daha anlalmaktadr. yle ki, artk Trkiye Cumhuriyeti, AB yelik srecinin sonuna deil, srecin kendisine odaklanmtr. Nitekim yelik mzakerelerinin baarl bir biimde srdrlmesi, Cumhuriyetimizin kurucusu olan Gazi Mustafa Kemal Atatrkn iaret ettii muasr medeniyetler seviyesine ulamamz da beraberinde getirecektir. Trkiyenin Avrupa Birliinden 17.12.2004 tarihinde gerekleen Brksel Zirvesinde mzakere tarihi almas ve 03.10.2005 tarihinde de yelik mzakerelerine balamas, hi phesiz bu srecin en nemli admlardr. Trkiye 52 yllk srete demokratik anlamda son derece olumlu gelimeler gstermi ve gstermeye de devam etmektedir. Bunun yannda gl bir ekonomik yapya da kavumaya alan lkemiz, bugn ABye ye olan ou lkeyi geride brakarak dnyann en byk ekonomileri sralamasnda 16. sraya ykselmitir. Geride braktmz 52 yllk srete Trkiye ciddi bir pazar eitlendirmesi gerekletirmi ve dnyann drt bir yanna ihracat yapabilen bir lke konumuna gelmitir. Bu da Trkiyenin ekonomik bamszlnn glenmesine nemli katk salamaktadr. Tm bu olumlu gelimeler Trkiyenin uluslararas arenadaki saygnln da glendirmektedir. Bu almada, Dnyadaki ekonomik btnlemeler ele alnm ve Trkiye AB ilikileri irdelenmitir. Trkiyenin AB ile ekonomik btnleme noktasnda geldii durum baz sosyo-ekonomik analizlerle ortaya konmaya allmtr. Bu balamda, bu kitabn konu ile ilgilenen herkese ve zellikle ktisadi ve dari Bilimler Faklteleri, Hukuk Faklteleri ve Meslek Yksek Okullarnn ilgili blmlerinde okuyan rencilere yararl olaca kanaatindeyiz.
Do. Dr. H.Mustafa PAKSOY Y. Do. Dr. Sadettin PAKSOY Dr. Blent ZKAN r. Gr. Mehmet ENTRK I
II
Ekonomik Btnlemeler ve Avrupa Birlii
NDEKLER
Blm 1: DNYA EKONOMSNDEK ELMLER .........................................5 1.1. KRESELLEME ELMLER ....................................................................6 1.2. BLGESELLEME ELMLER .................................................................7 1.3. REKABETN ULUSLARARASILAMASI ..................................................8 Blm 2: EKONOMK BTNLEMELER........................................................... 9 2.1. EKONOMK BTNLEMENN DOUU VE GELM ................. 9 2.1.1. Ekonomik Btnlemenin Douu .........................................................9 2.1.2. Ekonomik Btnlemenin Tanm ........................................................ 10 2.2. EKONOMK BTNLEME TEORS .....................................................10 2.2.1. Ekonomik Btnleme Teorisinin Geliimi ........................................ 10 2.2.1.1. Ekonomik Btnleme Teorisine Viner ncesi Katklar ....................................................................................11 2.2.1.2. Ekonomik Btnleme Teorisine Viner Sonras Katklar .................................................................................................11 2.2.2. Ekonomik Btnlemenin Tahlili.......................................................... 12 2.3. EKONOMK BTNLEME AAMALARI ............................................ 13 2.3.1. Ekonomik birlii Anlamalar ...........................................................13 2.3.2. Serbest Ticaret Blgesi(Free Trade Area) .............................................13 2.3.5. Ekonomik ve Parasal Birlik (Economic and Monetary Union) ......... 15 2.3.6. Siyasi Btnlk(Political Integrity) ....................................................... 15 2.4. EKONOMK BTNLEMELERN BAARI ARTLARI ..................... 16 2.4.1. Kalknma Dzeyi, retim Yaps ve Kaynak Donatm .....................16 2.4.2. Altyap mkanlar..................................................................................... 17 2.4.3. demeler Dengesi ve Dviz Kuru ........................................................17 2.4.4. Milli Hakimiyet Anlay ........................................................................ 17 2.4.5. Blgesel Yatrm Politikas......................................................................17 2.4.6. Farkllklar ve Tazmin lkesi .................................................................. 18 2.5. ULUSLARARASI EKONOMK BTNLEMELER .............................. 18 2.5.1. Gmrk Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlamas(GATT) ....................18 2.5.1.1. GATTn Amalar..............................................................................19 2.5.1.2. GATTn yeleri .................................................................................20 2.5.1.3. GATTn Yaps ve Ynetimi ...........................................................20 III
IV
Ekonomik Btnlemeler ve Avrupa Birlii 2.5.1.4. GATTn Blmleri ............................................................................21 2.5.1.5. GATTn Temel lkeleri .....................................................................21 2.5.1.6. GATT ve Haksz Rekabet..................................................................22 2.5.1.7. GATTn Dnya Ticaret rgt(DT)ne Dnm Sreci .................................................................................22 2.5.1.8. Dnya Ticaret rgt (DT) ...........................................................23 2.5.2. Benelks .................................................................................................... 28 2.5.3. Avrupa Serbest Ticaret Blgesi ............................................................. 28 2.5.4. Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlamas ......................................... 29 2.5.5. Latin Amerika Serbest Ticaret Blgesi ................................................. 29 2.5.6. Asya Pasik Ekonomik birlii Anlamas ........................................ 29 2.5.7. Karadeniz Ekonomik birlii Blgesi(KEB) ...................................... 30 2.5.8. slam Konferans Tekilat(KT)............................................................. 31 2.5.9. Trk Cumhuriyetleri Birlii(T.C.B) .......................................................33 2.5.10. Avrupa Birlii(AB) ................................................................................ 33
Blm 3: AVRUPA BRLNN GENLEME SREC ................................ 35 3.1. ABNN DOUU ....................................................................................... 35 3.1.1. Avrupa Kmr ve elik Topluluu(AKT)........................................ 36 3.1.2. Bat Avrupa Birlii(BAB) ........................................................................ 37 3.1.3. Avrupa Ekonomik Topluluu(AET).....................................................38 3.1.4. Avrupa Atom Enerjisi Topluluu(AAET/ EURATOM) ................... 38 3.2. AETDEN ABYE GE: MAASTRICHT ANLAMASI ....................... 39 3.3. ABNN YAPISI, YNETM ORGANLARI, ............................................ 40 3.3.1. ABnin Yaps ve Ynetim Organlar .................................................... 40 3.3.1.1. AB Konseyi(The European Council) ............................................... 40 3.3.1.2. AB Bakanlar Konseyi(The Ministers Council) ............................... 41 3.3.1.3. AB Komisyonu(The Commission) ................................................... 41 3.3.1.4. AB Parlamentosu ............................................................................... 41 3.3.1.5. Adalet Divan...................................................................................... 41 3.3.1.6. Saytay ................................................................................................ 42 3.3.1.7. Avrupa Merkez Bankas ................................................................... 42 3.4.1. Siyasi Amalar .......................................................................................... 46 3.4.2. Ekonomik Amalar .................................................................................. 46 3.5. ABNN STRATEJK BOYUTLARI ............................................................46 3.5.1. Barn Korunmas ................................................................................... 47 3.5.2. Ekonomik Btnleme ............................................................................ 47 3.5.3. Siyasal Btnleme .................................................................................. 47 3.5.4. Teknolojik Btnleme ........................................................................... 47 3.6. ABYE YELN N KOULLARI ......................................................... 47 3.6.1. Maastricht Kriterleri ................................................................................ 47 3.6.2. Kopenhag Kriterleri................................................................................. 48 3.6.3. Amsterdam Kriterleri .............................................................................. 48
Ynetim ve Bro Ynetimi
Blm 4: TRKYENN AVRUPA BRL LE BTNLEME SREC VE GMRK BRL ...................................................................... 49 4.1. TRKYE-AB LKLERNN TARH GELM ................................. 49 4.1.1. Trkiye-AB likileri ................................................................................ 49 4.2. ABTRKYE LKLER ........................................................................... 51 4.2.1. AB ve Trkiyenin Karlkl Ykmllkleri ....................................... 51 4.2.1.1. ABnin Ykmllkleri 51 4.2.1.2. Trkiyenin Ykmllkleri ............................................................51 4.2.2. Trkiyenin ABye Uyum in Yapt almalar.............................. 52 4.3. TRKYENN ABYE TAM YELKTEN BEKLENTLER ..................54 4.3.1. AB Pazarna Uyum ............................................................................. 54 4.3.2. Ekonomik ve Sosyal Alandaki Gelimelere Uyum............................. 55 4.3.3. Vergi Politikas Asndan Uyum ......................................................... 56 4.3.4. Teknoloji ve Ar-Ge Alannda AB Fonlarndan Yararlanmak............57 4.3.5. ABnin Sermaye Hareketlerinden Yararlanmak .................................57 4.3.6. yelik Anlamasnn Anmas ............................................................. 58 4.3.7. Yabanc Sermaye Yatrmlar ile Finansal Sorunlarn nne Gemek .....................................................................58 4.3.8. Ortak Yatrmlarla Teknolojinin Yenilenmesi...................................... 59 4.3.9. Ar-Ge Faaliyetlerinde Birlik Fonlarndan Yararlanmak .................... 60 4.3.10. Kota ve Korumacln Kalkmasyla hracatn Kolaylamas.......... 61 4.3.11. Ortaklklar Yoluyla Yeni Pazarlama Kanallarna Girmek ...............61 4.4. TRKYE-AVRUPA BRL ORTAKLIININ ORGANLARI VE TEMEL BELGELER ............................................................................... 61 4.4.1. Ortakln Organlar ................................................................................61 4.4.1.1. Ortaklk Konseyi ................................................................................ 61 4.4.1.2. Ortaklk Komitesi ...............................................................................62 4.4.1.3. Karma Parlamento Komisyonu ....................................................... 63 4.4.2. Trkiye-AB Ortaklnn Temel Belgeleri ............................................63 4.4.2.2. Katma Protokol................................................................................... 64 4.4.2.3. Uyum Anlamalar.............................................................................65 4.5. ABYE TAM YELK BAVURUSU SONRASI GELMELER ............ 66 4.5.1. Komisyon Gr....................................................................................66 4.5.2. birlii Program ..................................................................................... 67 4.6. AB-TRKYE BTNLEME SRECNDE ........................................... 67 4.6.1. Gmrk Birlii Kavram ......................................................................... 67 4.6.2. Gmrk Birliinin Etkileri .................................................................... 67 4.6.2.1. GBnin Statik Etkileri ........................................................................ 68 4.6.2.2. GBnin Dinamik Etkileri.................................................................... 69 4.6.2.3. GBnin Sosyo-Kltrel Etkileri......................................................... 70 4.6.3. Trkiyenin GBne Girmesi .................................................................... 70 4.6.3.2.13 Aralk 1995 Tarihli Oylama ve Trkiyenin GBne Girmesi .... 71 4.7. AVRUPA BRL-TRKYE LKLERNN GELM .....................72
VI
4.7.1. Tarihi Srete Trklerin Avrupa ile likileri ve Batllama Sreci .....................................................................................72 4.7.2. Trkiyeyi Avrupa Birliine Ynelten Nedenler ...............................74 4.7.2.1. Batllama ve adalama .............................................................74 4.7.2.2. Yunanistan Faktr ..........................................................................74 4.7.2.3. Teknoloji ve Ar-Gede Birlik Fonlarndan Yararlanmak ..............75 4.7.3. Korumacln Kalkmasyla demeler Dengesinin ...........................75 Olumlu Etkilenmesi...........................................................................................75 4.7.4. Tketim Anlay Gelimi Bir Pazara Girmek ...................................76 4.7.5. ABnin Sermaye Hareketlerinden Yararlanmak .................................76 4.7.6. Uluslararas Alanda Siyasal G Salamak .........................................76 4.8. TRKYE-AVRUPA BRL LKLER ................................................77 4.8.1. Ortak yelie Mracaat .........................................................................77 4.8.2. Ankara Anlamas ve Ortaklk Organlar ...........................................77 4.8.2.1. Ankara Anlamas..............................................................................77 4.8.2.2. Ankara Analamas ile Oluturulan Ortaklk Organlar .............79 4.8.3. Katma Protokol ve Uyum Anlamalar ................................................81 4.8.3.1. Katma Protokol(Bkz. Ek. 3) ................................................................81 4.8.3.2. Uyum Anlamalar.............................................................................81 4.8.4. Tam yelie Bavuru, ............................................................................83 Bavuru Nedenleri ve Sonrasndaki Gelimeler ...........................................83 4.8.4.1. Trkiyenin ABye Tam yelik Bavurusu ....................................83 4.8.4.2. Tam yelie Bavuru Nedenleri ....................................................83 4.8.4.3. Tam yelik Bavurusu Sonras Gelimeler ....................................83 4.8.5. Trkiyenin Gmrk Birliine Girii ...................................................85 4.8.6. Gmrk Birlii Sonras likiler ............................................................86 4.8.7. Amsterdam Zirvesi (27 Haziran 1997)..................................................87 4.8.8. Lksemburg, Cardiff ve Kln Zirveleri ...............................................87 4.8.8.1. Lksemburg Zirvesi(12-13 Aralk 1997) .........................................87 4.8.8.2. Cardiff Zirvesi(15-16 Haziran 1998) ................................................88 4.8.8.3. Kln Zirvesi(3-4 Haziran 1999) ........................................................89 4.8.9. Helsinki Zirvesi(10-11 Aralk 1999).......................................................90 4.8.10. Feira Zirvesi(19-20 Haziran 2000) .......................................................92 4.8.11. Trkiye-AB Katlm Ortakl Belgesi(KOB)......................................92 4.8.12. Nice Zirvesi(7-9 Aralk 2000) ..............................................................93 4.8.13. Gteborg, Laeken ve Sevilla Zirveleri ................................................94 4.8.14. Kopenhag Zirvesi(12-13 Aralk 2002) ................................................95 4.8.15. Ulusal Program ve lerleme Raporu ...................................................98 4.8.15.1. Ulusal Program ................................................................................98 4.8.15.2. lerleme Raporu ..............................................................................103 Blm 5 .......................................................................................................................105 TRKYE VE ABNN MEVCUT DURUM ANALZ ........................................105 5.1. TRKYE VE ABNN SOSYO-EKONOMKGSTERGELER ...........105
VII
5.1.1. AB lkeleri ve Aday lkelerin Nfus Durumu ...............................105 5.1.2. Baz Makro Ekonomik Gstergelerle AB-Trkiye Karlatrmas ..................................................................106 EKLER ........................................................................................................................111 EK 1: TRKYE AVRUPA BRL LKLER TAKVM ........................ 111 EK 2: AVRUPA PARA SSTEM ...................................................................... 129 EK 3: KATMA PROTOKOL BALANGI.....................................................131 EK 5: 2001 YILI ZET ULUSAL PROGRAM ................................................ 159 EK 6: TRKYENN KATILIM SREC N AVRUPA BRL STRATEJS ............................................................177 EK 7: AB DNCE GRUBU RAPORU ........................................................ 181 KAYNAKA ............................................................................................................. 196
VIII
KISALTMALAR
AB ABGS ABD AET(EEC) AGK AKT AKTT APEC AR-GE AT BM DPT DT EC ECB ECU EDC EEC EES EFTA
: Avrupa Birlii : Avrupa Birlii Genel Sekreterlii : Amerika Birleik Devletleri : Avrupa Ekonomik Topluluu : Avrupa Gvenlik ve birlii Konferans : Avrupa Kmr ve elik Topluluu : Avrupa Komisyonu Trkiye Temsilcilii : Asya Pasik Ekonomik birlii Anlamas : Aratrma-Gelitirme : Avrupa Topluluu : Birlemi Milletler : Devlet Planlama Tekilat : Dnya Ticaret rgt : European Community :(European Central Bank) Avrupa Merkez Bankas : Avrupa Para Birimi :(European Defense Community) Avrupa Savunma Topluluu : European Economic Community :(European Economic Space) Avrupa Ekonomik Alan :(European Free Trade Area) Avrupa Serbest Ticaret Blgesi
IX
EURATOM GATT GB GO GSMH GSYH GY HDTM ILO IMD IMF ITO KT KV TO KDV KEB KOB LAFTA LDCs MESC MG MNCs NAFTA
:(The European Atomic Energy Community) Avrupa Atom Enerjisi Topluluu :(General Agreement on Tariffs and Trade) Tarife ve Ticaret Genel Anlamas : Gmrk Birlii : Gelimekte Olan lkeler : Gayri Sa Milli Hasla : Gayri Sa Yurtii Hasla : Gelime Yolundaki lkeler : Hazine ve D Ticaret Mstearl : Uluslararas alma rgt : Ynetim ve Kalknma Enstits : Uluslararas Para Fonu : Uluslararas Ticaret Odas : slam Konferans Tekilat : ktisadi Kalknma Vakf : stanbul Ticaret Odas : Katma Deer Vergisi : Karadeniz Ekonomik birlii : Kk ve Orta lekli letmeler :(Latin American Free Trade Area) Latin Amerika Serbest Ticaret Blgesi : Kalknmakta Olan lkeler :(Middle East Supply Centre) Orta Dou htiya Maddeleri Temin Merkezi : Milli Gelir : ok Uluslu letmeler :(North American Free Trade Agreement) Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlamas
Ksaltmalar
XI
NATO NICs OECD OGT OTP STA T.C.B TSK TKF TOS TSE TGAD TSAD UNCTAD WEF WEU(BAB) WTO
:(North Atlantic Treaty Organization) Kuzey Atlantik Anlamas Tekilat : Yeni Sanayilemi lkeler : Ekonomik birlii ve Kalknma Tekilat : Ortak Gmrk Tarifesi : Ortak Tarm Politikas : Serbest Ticaret Antlamas : Trk Cumhuriyetleri Birlii : Trkiye veren Sendikalar Konfederasyonu : Toplu Konut Fonu : Trk Otomotiv Sanayi : Trk Standartlar Enstits : Trkiye Gen adamlar Dernei : Trk Sanayicileri ve Adamlar Dernei : Birlemi Milletler Ticaret ve Kalknma Konferans : Dnya Ekonomik Formu :(West European Union) Bat Avrupa Birlii : Dnya Ticaret rgt
XII
GR
Kreselleme srecinde bulunan dnyamz; Amerikalar(Kuzey Amerika ve Gney Amerika), Avrupa, Uzak Dou ve Pasik olmak zere ticaret blounun hakimiyetindedir. Kreselleme sreci devam ederken dnyamz bu ticaret blounun etkinliinde ekonomik, siyasal, sosyo-kltrel, teknik ve teknolojik gelimeler yaamaktadr. zellikle 1990l yllarda bu gelimeler en yksek seviyeye ulamtr. Gelimelerin drt boyutu da zellikle ok nemli llerde tm dnya lkelerinin ekonomilerini etkilemitir. Sovyetler Birliinin dalmas, Amerika Birleik Devletleri(ABD) nin dnyann tek sper gc durumuna henz getirmiken, iki Almanyann birlemesi Almanyay ABDnin karsna yeni bir sper g olarak karmtr. Ayrca Sovyetler Birliinin dalmasyla ortaya kan yeni Orta Asya Trk Cumhuriyetlerinin Trkiye ile yapaca ekonomik, siyasal, sosyo-kltrel, teknik ve teknolojik ilikiler de dnya apnda dikkatleri ekmitir. Dnyada yaanan ekonomik, siyasal, sosyo-kltrel ve teknolojik gelimelerle birlikte, lkeler zellikle ekonomik karlarn koruyabilmek iin kendi aralarnda bir takm ekonomik anlamalar ve btnlemeler yapmaya ynelmilerdir. Dolaysyla ekonomik btnlemeler ok nemli hale gelmitir. lkeler ekonomik btnlemeler yoluyla ekonomik karlarn korumak yannda bir takm siyasal karlarn da kollamaya balamlardr. Bu nedenle dnyada eitli ekonomik btnlemeler olmutur. Ancak bunlarn ou istenilen dzeyde yrtlememi ve beklenen faydalar salanamamtr. Ekonomik btnlemeler iinde gnmzde en ok dikkati eken ve en iyi ekilde yrtleni Avrupa Birlii(AB)dir. AB, temeli ekonomik amal olan, ancak gnmzde siyasal btnlemeyi de hedeeyen bir ekonomik btnlemedir. ABnin yaps, organlar ve ileyii Birliin nemini ortaya karmaktadr. 25 Mart 1957 ylnda Romada imzalanan ve 1 Ocak 1958de yrrle giren, Roma Anlamas ile gerekleen ABye(EEC: European Economic Community, AET: Avrupa Ekonomik Topluluu), Yunanistann ardndan iki hafta sonra Trkiye 31 Temmuz 1959da ortak ye(association member)lik iin bavuruda bulunmu, bavuru kabul edilerek, 12 Eyll 1963de Ankara Anlamas ile ye olmutur. Daha sonra AB ile Trkiye arasnda eitli
1
anlamalar imzalanm ve en son 6 Mart 1995 tarihinde Brkselde AB ile Trkiye arasnda Gmrk Birliinin(GB) tamamlanmas hususundaki karar imzalanmtr. Trkiyenin AB ile btnleme sreci byle bir gelime gstermitir. Trkiyenin AB ile btnleme sreci 35 yl aan bir gemie sahiptir. 1950lerin sonunda balayan ve Trkiyeyi ABye ortak ye yapan, taraar arasnda bir GBne dayanan ve ileride tam yelii ngren Ortaklk Anlamas, 25 Haziran 1963 tarihinde Brkselde parafe edilmi ve 12 Eyll 1963de Ankarada imzalanan anlamann, 1 Aralk 1964te yrrle girmesiyle AB ile Trkiye arasnda btnleme sreci balamtr(Karluk, 1995, s. 271). Ankara Anlamas ile balayan hukuksal ilikiler, 1 Ocak 1973te yrrle giren Katma Protokol erevesinde srdrlmtr. Trkiyenin AB ile ilikileri, 12 Eyll 1980de Trkiyede yaplan askeri ihtilal nedeniyle kesintiye uram olmasna ramen, 1984de o zamanki i banda bulunan hkmetin liberalleme, da alma politikalar ve AB ile btnlemedeki kararll sonucu Trkiye, 14 Nisan 1987de ABye tam yelik bavurusunda bulunmutur. Konseyin 1989 tarihli gr bildirgesinde sz konusu talebimiz kabul edilmemekle birlikte reddedilmemi; Trkiyenin talebi askya alnmtr. Trkiye, Ankara Anlamas ve Katma Protokoln ilgili hkmleri uyarnca 1 Ocak 1995 tarihi itibariyle GBne katlmak durumundayken, 6 Mart 1995 tarihinde birlik bnyesinde yaplan mzakereler srasnda siyasi ve mali ibirlii konularnda kararlar alnm ve GBnin 1 Ocak 1995 tarihi itibariyle deil, 1995 yl ierisinde gerekletirilecei konusunda mutabakata varlmtr. Nihayet, Avrupa Parlamentosunun 13 Aralk 1995 tarihili Fransann Strasbourg kentinde yaplan oylamada; 343 evet, 149 hayr ve 36 ekimser olan oy dalm sonucunda, 01.01.1996 tarihi itibariyle Trkiye GBne girmitir. Bylece, Trkiye ABye tam yelikte bir adm daha ilerlemi ve yar Avrupal bir dnem balamtr. Daha sonra, 10-11 Aralk 1999 tarihinde yaplan Helsinki Zirvesi ile Trkiye ABne adayl kabul edilmitir. 2000li yllarda Trkiyenin Avrupa Birliine katlma srecinde bir hzlanma gzlenmitir. 17 Aralk 2004 tarihinde Avrupa Birlii lkeleri Trkiyenin katlma mzakerelerinin 3 Ekim 2005 tarihinde balamasna karar verdiler. Ancak, balayacak mzakerelerin ne kadar srede tamamlanaca konusunda kesin bir karar verilmemitir. 2013 yl Trkiyenin ABye katlabilecei en erken tarih olarak gzkmektedir. Mzakereler srecinde alan ve kapanmayan, hi almayan fasllar gz nnde bulundurulursa, mzakerelerin 2020 ylna kadar srmesi ihtimali de bulunmaktadr. te yandan, Trkiyenin 2000li yllarda baard byme hz Avrupa Birlii ortalamasnn ok stnde olmasna ramen, bte a, d bor ve isizlik oranlar asndan Trkiyehl AB ortalamasn yakalayabilmi deil-
Giri
dir. Bu nedenle, baz AB yeleri Trkiyenin henz ABye katlmaya hazr olmad grndedirler. Yine, Trkiyedeki yksek nfus art oran da baz AB lkeleri tarafndan sorun olarak grlmektedir. Bu nfus art hzyla Trkiye ABye katld takdirde, 2020 ylnda Almanyann nfusunu geerek Avrupa Birliinin en byk yesi olacak ve Avrupa Parlamentosunda en fazla ye bulunduracaktr. Dolaysyla bu ngrler baz AB yelerinde endie yaratmaktadr. Bu kitap, be blmden olumakta olup, birinci blmde, dnya ekonomisindeki eilimler hakknda detayl bilgiler verilmitir. kinci blmde, dnyadaki ekonomik btnlemeler ayrntl bir biimde irdelenmitir. nc blmde, ABnin kuruluundan gnmze geliim sreci ortaya konulmutur. Drdnc blmde, Trkiyenin AB ile btnleme ve Gmrk Birlii sreleri analiz edilmitir. Beinci(son) blmde ise, Trkiye ve ABnin son 10 yldaki sosyo-ekonomik performanslar karlatrlmtr.
Blm 1
DNYA EKONOMSNDEK ELMLER
Dnyadaki deiim; ekonomik, siyasal, sosyo-kltrel, teknik ve teknolojik alanda ortaya kan hzl gelimelerin getirdii bir sonu olarak ifade edilebilir. Ekonomik, siyasal, sosyo-kltrel, teknik ve teknolojik alandaki gelimeleri takip ederek gelien devletler, ulusal snrlar aarak, uluslararas alana almlardr. Bylece, uluslararas alanda zellikle ekonomik g oluturma abas balamtr. Devletler ekonomik gc, etkin olarak ekonomik btnleme yolu ile salayabilecekleri dncesinden hareketle aralarnda ekonomik ibirliine ynelik anlamalar imzalamlardr. Ancak, blgesel btnlemelerle birlikte, gelimi ve gelien lkelerin d ticaret politikalar, mali politikalar ve daha geni erevede iktisat politikalarnn birbirlerine baml duruma gelmesi; tm dnyay btnyle serbest kresel pazar olarak deerlendirmek gerekliliini ortaya karmtr. Dnyadaki deiimin sadece ekonomik alanda olmay, bu gereklilii daha da pekitirmitir. Dnyada; bir taraftan blgesel btnlemeler ekonomik g salamak iin nem kazanrken, dier taraftan lkeler arasndaki iktisadi, siyasi, sosyokltrel, teknik ve teknolojik ilikilerin gelimesi, ideolojik ayrmlara dayal kutuplamalarn zlmesi, kreselleme olgusunu hzlandrmtr. Dnyada deiimin; ekonomik, siyasal, sosyo-kltrel, teknik ve teknolojik olarak drt boyutta meydana geldii sylenebilir. Dnyamzda ortaya kan siyasal gelimeler, bir taraftan lkelerin askeri boyutlarn etkilerken, dier taraftan ok nemli llerde lkelerin ekonomilerini de etkilemektedir. Btn bu siyasal gelimeler yaanrken, siyasal gelimelerin ekonomiye yansyan etkisi kreselleme ya da globalleme kavramnn yaygnlamasna yol amtr. Ksaca, dnya ile ekonomik anlamda btnleme olarak ifade edebileceimiz kreselleme, ekonomik birlemelerin(ekonomik ibirlii anlamalar, serbest ticaret blgesi, gmrk birlii, ortak pazar ve ekonomik birlik) nemini artrmtr(Paksoy, 1995, 1064-1065). Bylece dnyada iki eilim ortaya kmtr. Bunlar kreselleme ve blgeselleme eilimleridir. nk, kresel pazarda rekabet edebilmenin yolu ekonomik gten gemektedir. Bu g, blgesel ekonomik birlemelerle daha kolay elde edilebilmektedir.
1.1. KRESELLEME ELMLER

Her ynyle deiim iinde olan insanlar, artk kendi snrlarna smayp dnyann her yerinde ayn ekonomik, sosyal ve siyasal refahn olmasn istemektedirler. Bu istekler, bugn kreselleme ya da globalleme diye bir kelimenin halkn aznda ska dolamasna yol amtr. Globalizm, dnya pazarlarna alma, dnya ile ttnleme(TGAD, 1992, s. 78) ya da tm dnyay btnyle serbest global bir pazar olarak grebilmektir(Morden, 1993, s. 278). Kreselleme, lkeler arasndaki iktisadi, siyasi, sosyo-kltrel ilikilerin yaygnlamas ve gelimesi, ideolojik ayrmlara dayal kutuplamalarn zlmesi, farkl toplumsal kltrlerin, inan ve beklentilerin daha iyi tannmas, lkeler arasndaki ilikilerin younlamas gibi farkl grnen ancak birbirleriyle balantl olgular ierir. Kreselleme bir anlamda maddi ve manevi deerlerin ve bu deerler erevesinde olumu birikimlerin uluslararas snrlar aarak dnya apnda yaylmas anlamna gelir. Bu deerler iktisadi nitelikli olabilecei gibi siyasi, sosyal ve kltrel zellikte de olabilir(DPT, 1995a, s. 1; ncekara, 1995, s. 52). Ayrca, gelimi ve gelien lkelerin d ticaret politikalar, mali politikalar ve daha geni erevede iktisat politikalarnn ileri derecede birbirlerine baml duruma gelmelerinin anlam(Lk, 1995, s. 9) kreselleme olarak tanmlanmaktadr. Kresellemeyi besleyen kaynak vardr: Bunlar; ticaret, seyahat ve iletiimdir. Bu kaynak arasnda en gls de iletiimdir(Ko, 1995, s. 2). Kresellemeye doru giderken 21. yz yl ynlendirecek ana eksenlerden bir baka deyile global glerden sz etmek pekte fantezi olmayacaktr. Frank Feather adl yazar, G Forces adl eserinde global gleri drt kategoriye ayrmaktadr(TTSS, 1992, S. 38): S Grubu: Sosyal gdleme ile ilgili global gler. T Grubu: Teknolojik yenilik ile ilgili global gler. E Grubu: Ekonomik modernizasyon ile ilgili global gler. P Grubu: Plotik reformasyon ile ilgili global gler. Dnyada kresellemeye doru ilk admlar atan iletme, bir otomotiv irketi olan Wolkswagendir(TGAD, 1992, s. 78). II. Dnya Savann sona ermesinden itibaren ABD, lkeler arasnda ekonomik, sosyo-kltrel ve siyasal bir uluslararas yaplanmay hedef almtr. ABD nclnde Birlemi Milletler Sistemi kurulmutur. IMF(International Monetary Fund), Dnya Bankas(The World Bank) gibi uluslararas iktisadi kurulular ve GATT(Tarife ve Ticaret Genel Anlamas), dnya ekonomisinde piyasa kurallarnn ilemesini salayacak ama ve hedeerle donatlmlardr. Bu kurulular, anlamalar ve bunlarn faaliyetleri erevesinde dnyada hem kreselleme, hem de bir dayanma ortam salamak istemilerdir(Lk, 1995, s. 9).
Dnya Ekonomisindeki Eilimler
Dnyada yaygnlk kazanan ekonomik btnleme hareketi, nce 1950li ve 1960l yllarda, uluslararas ticaret alannda etkisini gstermeye balamtr. GATT sistemi ierisinde mal ticareti kurallara balanm, nans ve hizmet piyasalar ise kurallara balanma aamasna gelmi bulunmaktadr. Uluslararas sermaye akmlar ve dolaysz yatrmlar kresellemeye yeni bir ivme kazandracaktr(DPT, 1995a, s. 2). Dier taraftan, okuluslu iletmelerin giderek artmas, teknolojik gelimelerin hzla yaylmas, retim teknik ve teknolojisindeki yenilikler, bilgisayar teknolojisindeki ilerlemeler ve bilgisayar kullanmnn yaygnlamas, iletiim teknolojisindeki gelimeler dnyann bir blgesindeki yeniliin dnya apnda abucak yaylmasna, kullanlmasna ve buna bal olarak yeni teknolojilerin retilmesine neden olmutur. Dnyadaki bu dinamizm, dnyann bir ucundan dier ucuna benzerlikler getirmitir. Bu benzerliklerin ekonomiye yansmas dnyadaki kreselleme eilimlerini de hzlandrmtr. Ancak kreselleme, gnmzde kendi zdd olan blgeselleme ile e anlaml olarak toplumlarn nne kmaktadr. lkeler dnya ile btnleirken ayrca blgesel bloklar iinde yer almaktadr. lkelerin blgesel bir blok iinde yer almas, kresellemenin bir alternati deil, bu olgunun ilk adm olarak deerlendirilmektedir(ncekara, 1995, s. 49).
1.2. BLGESELLEME ELMLER

Blgeselleme, dnya lkelerinin bir ksmnn iktisadi, siyasi, askeri ve sosyo-kltrel boyutlarda birbirleriyle ittifak yapmas demektir. ttifak ierisine girmi bulunan lkelerin ortak siyasi, sosyal, iktisadi, kltrel deerler ve hedeeri olmas halinde blgesel btnleme hareketi daha baarl olacaktr(Lk, 1995, s. 6). Blgesel nitelikli ekonomik arlkl btnleme hareketleri, trlerine gre alt temel balk altnda toplanabilmektedir(Vakfbank, 1995, s. 12). Ekonomik btnlemeye ve blgesellemeye taraf olan lkeler istedikleri birlemeleri eitli aamadan geirebilmektedirler. Bu aamalar; ekonomik ibirlii anlamalar, serbest ticaret anlamalar, gmrk birlikleri, ortak pazar, ekonomik birlik ve parasal birlik ve siyasal btnlk olarak ortaya kabilmektedir. Dnyadaki d ekonomik ilikiler alannda meydana gelen deimeler arasnda en nemli olgu blgesel ticaret bloklarnn olumasdr. Bugn ktada ayr bloklama yaanmaktadr. Avrupa Ktasnda Avrupa Birlii(AB), Amerika Ktasnda Amerika-Kanada-Meksika arasnda NAFTA(North American Free Trade Agreement: Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlamas), Asyann Uzak Dou ksmnda Asya Pasik(APEC) lkeleri ekonomik ibirlii tekilatlar, lkeler arasndaki ticaretin serbestletirilmesi ynnde en nemli ibirlii tekilatlardr(Lk, 1995, s. 9).
1.3. REKABETN ULUSLARARASILAMASI

Kreselleme olgusunun her geen gn biraz daha n plana kt iinde bulunduumuz ada, serbest piyasa ekonomisinin nemi de giderek artmaktadr. Nitekim; artk ticaret lke snrlarn am, arz ve talep dengeleri ise uluslararas arenada belirlenir olmutur. Bu durumda piyasada faaliyet gsteren bir aktr, mecburen kresel ekonominin bir paras haline gelmekte ve kresel rekabetin bir paras olmaktadr. Gnmzde liberal ekonomik sistemin meydana getirdii rekabet olgusu uluslararas nitelik kazanmtr. Serbest piyasa ekonomisinde mikro iktisadi manada rmalarn kar ve fertlerin de fayda maksimizasyonu abas sz konusu iken; makro iktisadi boyutta da lkelerin byme mcadelesi yaanan rekabetin boyutlarn ve ciddiyetini gzler nne sermektedir. Bu yar, rekabetin ekonomik birimleri verimli olmaya, daha kaliteli ve daha dk yatlarla, rakiplerinden daha fazla rn ve hizmet sunmaya ynelten bir sreci oluturmaktadr. te bu nedenle, kaynaklarn etkin dalm ve ekonomik verimlilik salanrsa refah art da toplum genelinde hissedilecektir. Buradan hareketle, rekabetin toplum refahnn ve rma verimliliinin artrlmasnda, makro dzeyde de atl kapasitenin nlenmesinde nemi byktr. Avrupa Birlii, henz kurulu aamasnda ekonomik karlarn gzetmi ve bu ciddi konuya kurulu anlamasnda yer vererek gvence altna almtr. Ortak pazarn oluturulmas ve mallarn serbest dolam gibi olgularn yannda, kota ve tarife nlemlerinin birlik ierisinde kaldrlmas, gmrk duvarlarnn sfrlanmas, damping ve anti damping gibi uygulamalara son verilmesi, rekabetin n plana karlmas konusunda atlan en mhim admlardr.
Blm 2
EKONOMK BTNLEMELER
2.1. EKONOMK BTNLEMENN DOUU VE GELM

2.1.1. Ekonomik Btnlemenin Douu ktisadi dnce tarihinde Adam Smith ve zellikle David Ricardodan kaynaklanan bir serbest ticaret gelenei olumutur. Smith Mutlak stnlkler teorisiyle serbest ticareti savunmu, onun lkelerin refahn nasl artracan gstermitir. Ricardo ise Karlatrmal stnlkler teorisi ile Smithin dncelerini daha salam esaslara balayarak bunlarn daha kalc olmasn ve gnmze geiini salamtr(Tre, 1996, s. 22). Ak ekonomilere ynelen devletler arasndaki ticari ilikiler, lkeler arasnda olduu kadar iletmeler iin de uluslararas bir boyutun domasna neden olmutur. Uluslararas boyut, dnya devletleri arasnda rekabet stnln, dolaysyla ekonomik stnl gndeme getirmitir. Bu durum, devletlerin ekonomik stnl, ekonomik btnlemelere giderek kazanabilecekleri krini dourmutur. 21. yzyla girerken rekabet konusu, kukusuz kresellemenin vazgeilmez bir unsur olarak ortaya kmtr. Bu yaklam iinde, dnyada byk yar iinde rekabet gc yksek hangi lkelerin olduunu belirlemeye ynelik ilgin aratrmalar da yaplmtr. Dnya Ekonomik Formu(WEF), rekabet listesinin en tepesinde yer alan lkenin Singapur olduunu aklamtr. Buna mukabil, Ynetim ve Kalknma Enstits(IMD), yapt aratrma sonularna gre, ABDnin dnyann en salkl ekonomisi olduunu duyurmutur. Bu her iki kurulua gre de, AB rekabet yarnda geride kalmaktadr. Her iki almann sonular byk lde birbirine yaklamakta, listenin tepesinde yer alan lkeler arasnda ABD, Singapur, Hong Kong gelmektedir. Japonya, bir listede drdnc srada yer alrken , ikinci aratrmada 13. srada gzkmektedir(Ekin, 1996, s. 96). Gelecekle ilgili tahminler yapan ekonomistler; 21. yzyla girdiimizde dnya ekonomisinde gelirlerin drt cepheye blneceini, bu blmn AB, Pasik Kua, Kuzey Amerika ve dnyann dier blgelerinde meydana geleceini ortaya koymaktadr(Naisbitt ve Aburdene, 1990, s. 165). Reka9
10
betin giderek hzlanaca dnya pazarnda, yaplan aratrmalar her ne kadar AByi rekabet yarnda geride gsterse de ekonomik birlik ve siyasal btnle ynelen AB, u anda dnyadaki en nemli ekonomik btnlemedir. 2.1.2. Ekonomik Btnlemenin Tanm Btnleme kelimesi Latinceden gelmektedir. Latincesi integration olan bu kelime, yenilemek anlamnda kullanlmtr. Oxford English Dictionary, paralar btnn iinde birletirme anlamnda, kelimenin ilk kullanld yl olarak 1620yi vermitir(Maclup, 1978, s. 61). ktisat literatrnde ekonomik btnleme kelimesi ilk defa sanayi alannda, iletmelerin agreement, kartel, concern, trst, merger gibi tketicilere arz ettikleri mallarda dikey btnlemelerini ifade amacyla kullanlmtr. Ayr lke ekonomilerini bir ekonomik blge oluturacak ekilde birletirmek anlamnda kelimenin kullanlmas ilk defa 1947 ylnda Avrupada, bundan iki yl sonrada ABDde kullanlmaya balanmtr(Maclup, 1978, s. 61). Ekonomik btnlemenin tanm konusunda birliktelik yoktur. Kindleberger; ibirlii, dzenleme ve rgtleme gibi bir kelimedir dedii ekonomik btnlemeyi, retim faktrleri yatnn eitlenmesi eklinde tanmlamtr. Tinberger ise, uluslararas ekonomik ibirliinin en uygun dzeye karlmas eklinde ifade etmitir. Balassa; ticareti engelleyen unsurlarn ortadan kaldrlmas, lkeler arasnda faktrlerin serbest dolam, ulusal ekonomik politikalarnn uluslararas ilikiler lehine uyumlatrlmas ve bunlarn birlemesi sonucu oluan btnleme olarak ekonomik btnlemeyi tanmlamtr(Ertrk, 1993, s. 5). Ekonomik btnlemenin tanmn daha deiik ekillerde yapan iktisatlar olmutur. Btn bu tanmlardan faydalanarak, ekonomik btnleme ekillerine bakarak, dnyadaki deimeleri ve gelimeleri de dikkate alarak; tm ticaret engellerini kaldrarak nc lkelere kar ekonomik, teknikteknolojik, sosyo-kltrel ve siyasal boyutlarda ortak politikalar izlenmesi amacyla birden fazla lkenin oluturduu birlii ekonomik btnleme olarak tanmlayabiliriz.
2.2.EKONOMK BTNLEME TEORS

Ekonomik btnleme denildiinde, genellikle Gmrk Birlii anlalmaktadr. Bundan dolay gmrk birlikleri uygulamasnn zerinde kurulan btnleme teorisinin tarihi geliimi ve olgunlamasndan bahsedilecektir. 2.2.1.Ekonomik Btnleme Teorisinin Geliimi Blgesel glerin ve gruplamalarn iktisaden nem kazanmas olduka yenidir. Bununla birlikte, gmrk birlikleri uzun bir gemie sahiptir. ktisatta konunun ele al 1950lerde balamtr. Bu konuda verilen ilk eser
Ekonomik Btnlemeler
11
de Vinere aittir. Durum byle olmakla beraber, teoride 1950lerden sonraki gelimeler, gmrk birlikleriyle ilgili uygulamalarla paralellik arz etmektedir. ABnin kurulmasna doru bu konudaki almalarda younluk kazanmtr. 1960lardan sonra teori geniletilmi, rane edilmi ve yeniden yorumlanmtr(Ertrk, 1993, s. 11). Ekonomik btnleme teorisi, Viner ncesi ve Viner sonra katklar olarak ele alnacaktr. 2.2.1.1. Ekonomik Btnleme Teorisine Viner ncesi Katklar Btnleme teorisi, genellikle hep Viner ile balatlr. Ancak, 1950lerden nce uygulanmak istenen tarife rejimleri olduu gibi, Gmrk Birlii teklifleri de olmutur. Bunlar ya unutulmutur, ya da nemsenmemitir. Viner ncesi katklar zetlenerek ele alnacaktr(Ertrk, 1993, ss. 11-12). Adam Smithin Wealth of Nations adl eserinde(1776), iki lke arasnda gmrk vergilerinin kalkmas ve nc lkelere kar gmrk vergisi uygulanrsa bundan tacirlerin ve imalatlarn yarar elde edecei ifadesi bulunmaktadr. Smithin bu dnceleri 1960lara kadar literatrden uzak kalmtr. Taussing, karlkl tarife indirimlerinin fayda ve maliyetlerini lkelerin ticaretteki paylarna bal olduunu belirtmitir. Bu alanda zerinde durulmas gereken bir baka isim de Torrenstir. Torrens, ok tara tarife mzakerelerine ticaret hadlerinde ortaya olumsuz etki koyacaklar tezi ile kar km, buna mukabil karlkl ticaret mzakerelerine taraftar olmutur. 2.2.1.2. Ekonomik Btnleme Teorisine Viner Sonras Katklar Vinerin almas dnyadaki gmrk birlii dncesine yeni ufuklar at gibi bu alandaki gayretleri de kamlamtr. Viner almasnda, ticaret oluturma ve ticaret saptrma etkilerine arlk vererek, ticaret oluturma etkisinin ticaret saptrma etkisinden byk olmas halinde, dnya refahnn artacan, aksi durumda azalacan belirtmitir. Sz konusu iki etki, kavram olarak da Vinere aittir(Ertrk, 1993, s. 12). Vinerin almasn Meadein almalar izlemitir. Meade, temel ksm yaklam ve kardinalist refah varsaymlarn, kayp ve kazanlar karlatrmada kullanmtr. Getirdii temel yenilik, mallar aras ikame varsaymn analize katmas ve sabit maliyetler varsaymn yumuatm olmasdr. Meade, ayrca bir adm daha ileri giderek tketimi de analize katmtr(Ertrk, 1993, s. 13).
12
Meadein ilk defa zerinde durduu, tarifelerin varl halinde ulalan refah maksimizasyonu, ancak artl maksimizasyon olabilir. Lipsey ve Lancaster, tamamen rekabet halinde bir dnya dnerek, en iyi durumun serbest ticaret olduunu kabul edip Meadein almalarnn yerine oturmasna yardmc olmulardr. Bylece, Lipsey ve Lancaster bu alanda ikinci en iyi teoriyi gelitirmilerdir. Bu teorinin gelimesi dnyadaki btnleme abalarna yeni boyutlar getirmitir(Ertrk, 1993, s. 13). Dier taraftan, Meadein tketim zerindeki analizleri Gehrels tarafndan gelitirilmitir(Gehrels, 1956, s. 61). Gehrels, daha ok retim etkilerini dikkate almadan, gmrk birliklerinin tketimle kaynak kullanmna etkisi zerinde durmutur. lk yaklamdan sonra konuya tekrar eilen Lipsey, toplumsal kaytszlk erilerini de kullanarak deiik bir genel denge yaklam izlemitir(Lipsey, 1960, s. 496). Meade ve Lipseyle balatlan genel denge almalar Vanek ve Kemp ile srdrlmtr. Tarifeler ekonomik olduu kadar politik amala da konulmaktadr. Johnson ile Cooper ve Massell, tercihli veya tercihsiz tarife koymann nisbi etkinlii zerinde almalarn younlatrmtr. Bylece btnleme teorisine yeni bir r aarak katkda bulunmulardr. Johnson ile Cooper ve Massellin almalarna, ayrca Mikesellin katks, Bhambri ve Allenin eletiri ve katklar olmutur(Ertrk, 1993, s. 14). 1970lerin sonlarna doru lkeli mall modellerle allmaa balanmtr. 3x3l modeller drt temel unsur ortaya koymutur. Bunlardan biri, 3x3l modellerin tamam simetrik olmasna ramen, bu modellerde 3x2li modellerde grlen asimetriden(Vanek-Kemp benzemeyen ekonomilerde olduu gibi) kanmak mmkn deildir. Simetrinin mmkn olduu Vaneke anlalm, Collierce vurgulanm, Raismanca kullanlm, fakat Berglasn varsaymlaryla kurallatrlmtr. Liloyd 3x3 modellerinin btnleme alannda minimum boyutu oluturduunu ifade etmitir(Ertrk, 1993, s. 15). Btnlemenin tam gerekleebilmesi iin ulusal iktisat politikalarnn btnletirilmesi gerekir. Bu alandaki teorik boluk; Johnson, Wonnacott, Shibotann ortak almalar ile Liesner ve Curzonun ticarette grnmeyen engeller hakkndaki almalaryla doldurulmutur(Ertrk, 1993, s. 15). 2.2.2. Ekonomik Btnlemenin Tahlili Btnleme tahlili, iktisadn pozitif ve normatif tahlil aletlerinin en ok yorulduu alanlardan biridir. Gmrk birliklerinin dnya refah bakmndan ortaya koyduu gelime yllar nce Meade tarafndan zerinde durulan bir konudur.
Ekonomik Btnlemeler
13
Meadein bak Marshall ve Pigounun refah iktisadna dayanmaktadr. Dolaysyla; ordinal deil, kardinaldir. Temel ald kriter de gmrk birliklerinin dnya ticaret hacmini artrp artrmadn, eer artryorsa bunun refah da artraca, artrmyorsa bunun da refah kaybna sebep olaca grdr(Ertrk, 1993, s. 16).
2.3. EKONOMK BTNLEME AAMALARI

lkeler, ekonomik ilikilerini srdrrlerken belli noktalarda zaman zaman birlikte hareket etme ihtiyac duymulardr. Bu birliktelik, ekonomik ibirlii anlamalar ile balayp, ekonomik btnlemelerle ekillendirilmitir. Bylece, btnleen lkeler arasnda, ticaret zerindeki eitli engeller kaldrlarak ticaret hacminin artrlmas, nc lkelere kar ticaret engellerinin konulmas ve ortak politikalarn izlenmesi amalanmtr. Gnmzde ekonomik btnleme; ekonomik ibirlii anlamalar, serbest ticaret blgesi, gmrk birlii, ortak pazar ve ekonomik birlik olarak balca be ekilde olmaktadr. Dnyadaki kreselleme sreci, ekonomik btnlemelerin nemini artrrken, ekonomik birlik iinde ifade edilen parasal birlik yannda ayrca siyasi btnlk eklinde iki tamamlayc ynn daha ortaya karmtr. 2.3.1. Ekonomik birlii Anlamalar (Economic Coorparation Agreements) Bu anlamalarla, anlamaya taraf lkeler arasndaki ticaret hacmini artrmak amalanr. Bu gruptaki daha nemli anlamalar ise, lkeleraras ticaret zerindeki eitli engelleri azaltmak ya da ortadan kaldrmak ve yeni ticaret engelleri konulmasn nlemek amacna ynelik olanlardr. OECD, GATT, UNCTAD bu grup iin verilebilecek balca rneklerdir. Bu anlamalarn, daha ileri btnleme abalar iin bir adm tekil etmeleri mmkndr. Nitekim, II. Dnya Savandan sonra kurulan OEEC, AB(AET)nin kurulmasnda geni lde etkili olmutur(Vakfbank, 1995, s. 26). 2.3.2. Serbest Ticaret Blgesi(Free Trade Area) Serbest ticaret blgesi, yeleri arasnda ticareti kstlayan veya engelleyen tarife ve kota gibi snrlamalarn ortadan kaldrld ve ye lkelerin birlik dnda kalanlara kar ortak bir tarife uygulama ykmll altnda bulunmadklar ekonomik birleme trdr. Blgeye giren lkelerin mal ve hizmetleri iin oluturulan ortak piyasa, retim faktrlerinin giriine ak deildir. Bu tr birlemelerde ekonomi politikalarnn ve kurumlarnn ahenkletirilmesi ve birlii de sz konusu deildir(Terim, GATT Anaszlemesinin 24. maddesinden alnmtr)(Mftolu, 1995, s. 5).
14
Dnya ekonomisinde, serbest ticaret blgelerinin en bilinen rnei, 1960 ylnda ngilterenin nclnde kurulan Avrupa Serbest Ticaret Birlii(EFTA: European Free Trade Association)dir. Bunun yannda yine 1960 ylnda Latin Amerika lkeleri arasnda kurulan Latin Amerika Serbest Ticaret Blgesi(LAFTA: Latin American Free Trade Area) ve EFTA ile AB(AET) arasnda 1972-1973 yllar arasnda oluturulan Avrupa Ekonomik Alan(EES: European Economic Space) rnek olarak verilebilir(Mftolu, 1995, s. 6; KV, 1994, s. 5). Serbest ticaret anlamalarna en yeni rnek, ABD, Kanada ve Meksika arasnda oluturulan NAFTA(North American Free Trade Agreement) serbest ticaret anlamasdr(KV, 1994, s. 6). 2.3.3. Gmrk Birlii(Customs Union) Gmrk Birlii(GB), serbest ticaret blgelerine gre daha geni kapsaml bir ekonomik birleme trdr. Burada serbest ticaret blgesindeki artlara ek olarak birlie ye lkelerin serbest d ticaret politikas izlem imknlar snrlandrlm olduundan, bu tip ekonomik birleme serbest ticaret blgesine gre daha ileri bir ekonomik birleme derecesidir(Terim, GATT Ana szlemesinin 24. maddesinden alnmtr). GBde, ye lkeler arasndaki tarife ve kota snrlamalar kaldrlarak yalnzca mal ve hizmetler iin ortak bir piyasa oluturulmas ngrlmtr(Karluk, 1995, s. 2; Mftolu, 1995, s. 6). Uluslararas alanda kurulan ilk GB, 1934 ylnda Prusyada gerekletirilen Alman GBdir(Zollverein). Belika, Hollanda ve Lksemburg 1932 ylnda Benelks olarak bilinen bir blgesel kurulu oluturmular ve 5 Eyll 1944de kendi aralarnda GB kurmay amalayan bir szleme imzalamlardr. Fakat, GB ilen 1948 ylnda gerekletirilmitir. 1789 tarihli ABD Anayasas, 13 eyaletin ayr gmrk tarifelerini ortadan kaldrarak GB oluturmutur. Tarihteki bu rneklerine ramen gmrk birliklerinin en nemli ve gncel rnei ABdir. AByi kuran Roma Anlamasnn 9. maddesi, ABnin bir GB temeline dayandrlacan ve bu birliin tm mallar zerindeki ticareti kapsayacan ngrmtr(Karluk, 1995, s. 3). 2.3.4. Ortak Pazar(Common Market) Ekonomik btnlemenin bir dier aamas ortak pazardr. GBnin doal sonucu olarak birlie ye lkeler arasndaki emek, sermaye ve mteebbis gibi retim faktrlerinin birlik iinde serbeste hareket edebilmeleri salanm ise, GB iin gerekli artlarn varlnn devam etmesi durumunda, ye lkeler arasnda bir ortak pazar kurulmu demektir. ABnin bugnk durumu, ekonomik btnlemenin bu aamasna rnek gsterilebilir(Karluk, 1995, s. 3).
Ekonomik Btnlemeler
15
2.3.5. Ekonomik ve Parasal Birlik (Economic and Monetary Union) Ekonomik btnlemenin son aamas ekonomik birliktir. Ekonomik birlik, birlie ye lke ekonomilerinin tam olarak birletirilmesidir. Bundan nceki birlemelerde belirtilen arlara ek olarak, ekonomi, parasal ve sosyal politikalar ile kurumlarn da birletirilmesini ngrr. zellikle, tek parasal sistemi ve merkez bankas ile birletirilmi bir mali sistem ve ortak bir d ticaret politikasn ierir. Bu anlamda, parasal birlii de kapsar. Ayrca, btn bu ekonomik politikalar belirleyecek yetkili bir organn varl da, ekonomik btnleme iin gereklidir. Ekonomik ibirlii anlamalar, serbest ticaret blgesi, gmrk birlii ve ortak pazar esas olarak yeleri arasndaki d ticarete konan engelleri ortadan kaldrmay hedeerken, ekonomik birlik, uluslar st ekonomik politikalarn birlikte alnd ve her ye lkede aynen uyguland bir ekonomik birleme trdr(Karluk, 1995, s. 3-4). Gnmzde ekonomik birlie rnek olarak gsterilebilecek blgesel btnlemeler henz bulunmamaktadr. Bununla birlikte AB yeleri arasnda mal ve hizmetlerin, kiilerin ve sermayenin serbest dolamnn salanmas, sosyal, mali ve para politikalarn uyumlatrma konusundaki ilerlemeleri ile ekonomik birlie doru ynelen bir blgesel btnleme olarak grlmektedir. Parasal birlik, ekonomik birliin tamamlayc parasdr. Parasal birlikte; milli paralarn tam konvertibl olmasnn garantilenmesi, birlik ierisinde sermaye hareketlerinin serbestletirilmesi ve bankaclk ile mali piyasalarn btnlemesi, milli paralar arasndaki dalgalanma marjlarnn ortadan kaldrlmas amalanmtr. Ayrca, parasal birlikte, tek bir para birimi art bulunmamaktadr. Milli paralarn tam konvertibl olma art paralelinde dviz kurlar yeterli grlmektedir(Lk, 1995, s. 7). 2.3.6. Siyasi Btnlk(Political Integrity) Siyasi btnlk, ekonomik btnleme hareketlerinin temel amac olmamakla birlikte, dnyada ortaya kan kreselleme sreci ile birlikte dier taraftan blgesel ekonomik btnlemelerin nemi artmtr. nk, devletlerin ekonomik gc koruyabilmeleri ve gelitirebilmeleri uluslararas rekabetteki stnlklerine baldr. Uluslararas rekabet stnl, blgesel ekonomik btnlemelerle daha kolay kazanlmaktadr. Blgesel ekonomik btnleme yoluyla oluan birlikler, birlik d devlet ve ekonomik btnlemelere kar ortak ekonomik politikalar izlemektedir. Ortaya kan ekonomik ilikilere bal olarak gelien siyasal sorunlar, birlik yesi lkelerin birlik dndaki devletlere ve ekonomik btnlemelere kar ortak siyasi politikalarn oluturulmas ve bu politikalarn uygulanmas krini yaygnlatrmtr. Ksaca siyasi btnlk, ekonomik karlarn korunmas iin birlik yesi lkelerin ortak siyasi politikalar oluturmalar eklinde ifade
16
edilebilir. Siyasi btnle rnek gsterilecek bir ekonomik btnleme yoktur. Bununla birlikte AB lkelerinin ekonomik karlarn korumak iin zaman zaman baz siyasi olaylar karsnda ortak siyasi politika izlemesi sz konusu olmaktadr. rnein, 16 Haziran 1996da Rusyada yaplan Bakanlk seiminde komnist lider Zganova kar liberal politika izgisi izleyen Boris Yeltsini tm AB lkeleri desteklemitir.
2.4. EKONOMK BTNLEMELERN BAARI ARTLARI

Ekonomik btnlemeye giden lkeler, bu btnlemenin getirebilecei faydalara inanmallar ve btnlemeyi gerekletirmelilerdir. Baarl bir btnleme iin bu da yeterli olmamaktadr. Ayrca btnlemenin faydalarn, tm blge lkeleri asndan gz nnde bulundurmak gerekir ki, bylece eitsizlik nlenecektir. Blge lkelerini birbirine balayan bir tama a kurulmal ve demeler dengesinde karlatklar zorluklarn, balangta olmasa bile ilerideki evrelerde stesinden gelme abas iinde olunmaldr. Aada baarl bir btnlemenin aklanacaktr(Ertrk, 1993, s. 83-89). genel artlar srasyla
2.4.1. Kalknma Dzeyi, retim Yaps ve Kaynak Donatm Oluturulan ekonomik btnlemeye ye lkeler, btnlemenin baarl olabilmesi iin, kalknma dzeyleri itibaryla birbirine yakn olmaldrlar. Btnlemeyi oluturan lkeler arasnda kalknmlk asndan ok byk farklar bulunuyorsa bu, btnlemenin baar ansn zorlatracaktr. Kalknma dzeyindeki farkllk, geimlik tarm sektr dnda sanayi sektr farkllklaryla kendini gstermektedir. Btnlemenin baarl olabilmesi iin, karlar minimize edilmelidir. Bu ise lek ekonomilerinden yararlanmay ve yeni endstrilerde uzmanlamay salayacaktr. Btnlemede, daha ileri dzeyde sanayilemi bir veya birka lke bulunabilir. Bu lkelerin, btnleme alan iinde rettii rnlerden bir ksmnn retimi dier lkelere devredilebilir. Bylece rekabet artlar eitlenmeye ynelebilir ve ztlklar azaltlabilir(Kahnert, 1969, s. 32). Hem de tarm sektrne dayal lke ekonomisinin, sanayi sektr arlkl bir lke konumuna gelmesi salanm olacaktr. Bu yolla, gelimi bir ye lkenin birlie bal daha az gelimi bir ye lkeye retim teknii ve teknolojisi ynnden de katkda bulunmas sz konusu olacaktr. Emek ve sermaye donatm ynnden bakldnda; baz lkelerde emek bol olduundan yat dk olabilir. Baz lkelerde ise sermaye ucuz retim faktr durumunda olabilir. Serbest ticaret sahas oluturulan bir blgede bu durum, uzlama asndan yarar salayabilecektir.
Ekonomik Btnlemeler
17
2.4.2. Altyap mkanlar Bu, daha ok gelimekte olan lkelerin problemidir. Gelimekte olan lkeler aralarnda kurulmam olan altyap(zellikle; demir, hava, kara ve mmknse deniz yolu ve haberleme ve biliim a) ilikilerinden dolay, ulatrma ve haberleme skntlar ekmektedirler. Bu durum, piyasalar arasnda geii nemli lde engellemektedir(Chou, 1967, s. 359). 2.4.3. demeler Dengesi ve Dviz Kuru Baarl bir btnleme iin kabul edilmi demeler dengesi ve dviz kuru politikas, blge iin nem arz etmektedir. Blge iinde yanl ynlendirilmi dviz kuru politikas tarifeler kadar, i ticarete engel olabilir. Ar deerlenmi kurlar blge lkelerini blge dndan ithalata zorlayabilir. Btnlemeden sonra rekabet artlar deieceinden, ticaret sapmas hem blge iinde hem de blge dnda, yeni ticaret kalplarnn olumasna sebep olacaktr. Bundan dolay dviz kurunu realist bir nispette tutmak kolay deildir. Aralarnda i bamllk artarken blge lkelerinin, kendi dviz kurlarn ticarette ibirliine ve yabanc yatrma engel olacak ekilde, deerlenmesine izin vermemelidir. 2.4.4. Milli Hakimiyet Anlay Btnlemenin baarl olma artlarndan biri de ulusal ekonomik politikalarn uyumlatrlmasna allmasdr. Az gelimi lkeleraras btnlemenin en nemli sorunlarndan birisi de egemenlik unsurundan kaynaklanmaktadr. Btnlemeyi oluturan lkeler, kalknma politikalarnda da kendi balarna davranamazlar. Blgenin top yekun kalknmas sz konusu olduundan, herhangi bir lkenin kendi politikas asndan btnlemeden ayr dnmesi, btnlemeyi baarszla gtrr. nk btnlemeyi oluturan lkeler ou zaman homojen deildir. Btnleme iindeki bir lkenin ye bir dier lkenin ekonomik politikalarn dorudan etkilemeye ynelik bir d politika izlememesi gerekir. 2.4.5. Blgesel Yatrm Politikas Btnlemelerin baars iin, lek ekonomilerinden ve uzmanlamadan yararlanmak iin yeni yatrm kararlarnda uyum salanmaldr. Yatrm kararlarnn blgesel olarak uygulanmas, kaynaklarn blge iinde daha iyi deerlendirilmesini salayacaktr. Ayrca yatrm politikasnda; tama maliyetlerinin azaltlmas, yatrm dalmnda karlatrmal avantajn olup olmad ve yaplacak yatrmla ilgili olarak sz konusu ye lke veya blgede rneklerinin olup olmad ve ye lkede bu endstriyi kurma arzusunun bulunup bulunmad gz nnde bulundurulmaldr.
18
2.4.6. Farkllklar ve Tazmin lkesi Btnleme, kalknmay btn ye lkelere eit artlarda yaymak mmkn olmayabilir. demeler dengesi, yksek ithalat yatlar nedeniyle yurtii yatlarn ykselmesi, blgesel rekabetten dolay istihdam ve iktisadi faaliyet dzeyi zerine ters etki; ithalattan vergi almama sonucu kamu gelirindeki azalmann yerini dolduramama, sanayileme iin gelecekten mitli olunmamas gibi durumlarda tazmin ilkesini devreye sokmay gerektirecektir. Bu ilkeye gre, her hangi bir nedenle ortaya farkllk karsa bu farkllk, farklla sebep olan lke ya da birlik yeleri tarafndan tazmin edilmelidir. Rekabet ve tamamlayclk unsurlar, rekabetin etkinliine baldr ki, bu da ayn kalknma aamasnda bulunan ekonomiler arasndaki birlikten salanabilir. Bunu da en iyi ekilde gelimi lkelerin aralarnda oluturduklar birlik temin eder. Eer gelimekte olan bir lke bu birlie girecekse ocuk sanayilerinin korunmasn salamak iin bir uyum devresine ihtiya duyabilir.
2.5. ULUSLARARASI EKONOMK BTNLEMELER

II. Dnya Savandan sonra balayan kresellemeyle birlikte, ayn cora blge ierisinde yer alan ve hemen hemen ayn ekonomik gce sahip lkeler, glerini birletirebilmek amacyla youn ilikilere girmektedirler. Bu ilikiler sonucunda deiik aamalarda ve deiik sorumluluklar altnda oluan uluslararas ekonomik btnlemeler olumutur. Daha nce de belirtildii gibi blgesel ekonomik btnlemeler genelde; ekonomik ibirlii anlamalar, serbest ticaret blgesi, gmrk birlii, ortak pazar ve ekonomik birlik olarak be deiik aamada gereklemekte ve bunlar tamamlayc olarak da, parasal birlik ve siyasi btnlk aamalarndan olumaktadr. Bylece, gerekletirilen uluslararas ekonomik btnlemeler, belirtilen blgesel ekonomik btnlemeler dorultusunda oluturulmutur. Blgesel ekonomik btnleme hareketleri, dnya lkeleri arasnda, kreselleme sreci iinde hedeenen, ekonomik ve mali serbestinin ilk basaman oluturmaktadr. 1948 ylnda, Tarife ve Ticaret Genel Anlamas(GATT)n kabul ve Dnya Ticaret rgt(WTO)ne dnerek kurumsallamas ile blgesel ekonomik btnlemeler balamtr(Ege vd. , 1995, s. 1). Bunun iin uluslararas ekonomik btnlemeler GATTtan balanarak aklanacaktr. 2.5.1. Gmrk Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlamas(GATT) II. Dnya Savann ardndan, Birlemi Milletler(BM) yesi lkeler sava dnemi boyunca yaanan kaosu sona erdirmek, lkeler arasnda serbest d ticareti tevik etmek ve d ticaret politikalarn dzenlemek amacyla,
Ekonomik Btnlemeler
19
Bretton Woods Konferanslarnn ardndan; 24 Mart 1948de Kbann bakenti Havanada 56 BM yesi lkenin katld bir Konferansta Uluslararas Ticaret Odas(ITO) kurulmas gibi eitli faaliyetler yapmtr. D ticaret ve istihdam konusunda uluslararas konferanslar iin hazrlkta bulunmak zere 1946 ylnda BM tarafndan 19 lkenin katlm ile Hazrlk Komitesi oluturulmutur. Hazrlk Komitesini oluturan lkelerden; Kanada, ngiltere, Belika, Hollanda, Lksemburg ve Fransa, 20 Ocak-25 ubat 1947 tarihleri arasnda ABD ile grmelerde bulmulardr. 30 Ekim 1947de Komiteye sonradan katlan lkelerle ye says 23e ykselmitir. ye lkeler ile ABD arasnda srdrlen karlkl tarife indirimlerini ieren Gmrk Tarifeleri ve Ticaret Genel Antlamas(GATT)(General Agreement on Tariffs and Trade) imzalanm ve 10 Ocak 1948de yrrle girmitir. Trkiye GATTa, 1950-1951 Torquay(ngiltere) Tarife Grmeleri sonucunda 21.12.1953 tarih ve 6202 sayl Kanun ile katlmtr(Karluk, 1990, s. 108109). 1948 ylndaki kuruluundan gnmze kadar geen srede GATT, uluslararas ticareti dzenleyen ve zerinde anlalan tek uluslararas ok tara szleme olmutur. GATT, gnmz ticari ilikilerinde rekabeti bozan ve ticareti kstlayan engellerin grlerek kaldrld en nemli uluslararas kurulu olmutur. II. Dnya Savandan buyana dnya ticaretinin 10 kat gelimesinde, GATTn katks gz ard edilemeyecek durumdadr. GATT yeleri bugn, dnya d ticaretinde %90lk paya sahiptir. GATT lkeleri, aralarnda ortaya kan sorunlar ve dnya ticaretinin gelitirilme imknlarn grmek iin belirli srelerde toplanmaktadr. Bu nitelii ile GATT, uluslararas bir Dnya Ticari Formu olarak da grev yapmaktadr(Karluk, 1990, s. 109). 2.5.1.1. GATTn Amalar GATTn amalar, Genel Anlamann nsznde genel ve zel amalar olarak ayrlmtr(Karluk, 1990, s. 111). Genel amalar, dier btn uluslararas ekonomik kurulularn gerekletirmek istedikleri ile ayndr. Bunlar; yelerin hayat seviyelerini ykseltmek, reel gelir efektif talepte istikrarl bir byme ile dnya kaynaklarndan tam kullanm salamak, retimin ve uluslararas ticaretin gelimesine yardmc olmaktr. Genel Anlamann drdnc blm, genel amalar gerekletirmede gelimekte olan lkelerin durumlarnn gz nnde bulundurulmasn ngrmtr. Genel amalara ulamak iin tarifeler ile ticarete konan dier ayrmc engelleri zamanla ortadan kaldrmak ve mal yatlarnda istikrar salanmas GATTn zel amalar arasndadr.
20
2.5.1.2. GATTn yeleri GATTn oluturulmasndan gnmze kadar Round olarak tabir edilen 8 adet oktara ticaret mzakereleri yaplmtr. Bunlar srasyla u ekilde sralanmaktadr(Turhan, 1997 :1) : 1- 1947 ylnda Cenevre(svire)de, 2- 1949 ylnda Annecy(Fransa)da, 3- 1951 ylnda Torquay(ngiltere)de, 4- 1956 ylnda Cenevre(svire)de, 5- 1960-61 yllarnda Cenevre(svire)de Dillion Round, 6- 1964-67 yllarnda Cenevre(svire)de Kennedy Round, 7- 1973-79 yllarnda Cenevre(svire)de Tokyo Round, 8- 1986-1993 yllarnda Punta del Este(Uruguay)da Uruguay Round. 1951 ylnda ngiltere-Troquayda yaplan mzakerelerde, birok lke ile beraber Trkiyenin de GATTa katlmas grlmtr. Trkiye anlamay 1953 ylnda imzalamtr. Uruguay Mzakerelerine kadar ilk 7 round(tur)da, sadece imalat sanayii rnleri mzakere konusu olmu ve tarife indirimleri salanmtr. Nitekim GATT, 1940 l yllardan bu tarafa imalat sanayiinde zellikle Gelimi lkeler(G) de yzde 40 civarnda olan tarifeleri yzde 6lar civarna indirmeyi baarmtr). Bir lkenin GATTa ye olabilmesi, ye lkelerin toplamlarnn te iki ounluu ile mmkndr. 1947 ylnda, 23 lkenin imzalad Genel Anlamaya ye olan lkelerin yaklak te ikisi gelimekte olan lkelerdir. Son yllarda bamszlklarn kazanan lkelerin hzla artmasyla ye says ykselmitir(ye lkeler iin Bkz. Ek: 4). 2.5.1.3. GATTn Yaps ve Ynetimi Dier uluslararas benzer rgtlerden farkl ekilde GATTa ye lkeler ynetimin temelini oluturur ve alnan ortak kararlar GATT sisteminin esasn tekil eder. Hukuki ynden bu temel(body), Genel Anlamada taraar(contracting parties) olarak isimlendirilmitir. Taraar, bamsz hareket eden ye lke hkmetlerini temsil eder ve tarife ile ticaret grmelerini gerekletirmek, ticari konularda ortaya kan sorunlar zmek iin toplantlar ve danmalar yapmaktadr(Karluk, 1990, s. 111). Genel Anlamada GATTn uluslararas nitelii ve organlarna ilikin ak bir hkm bulunmamas ile birlikte rgtn en st ve yetkili organ GATT Genel Kurulu olup, her yl genellikle sonbaharda toplanmaktadr. Genel Kurulda her ye lkenin bir oy hakk bulunmaktadr.
Ekonomik Btnlemeler
21
GATTn baz nemli dier organlar; Temsilciler Konseyi, Danma Grubu, Ticaret ve Kalknma Komitesi, demeler Dengesi Kstlamalar Komitesi, Katlan lkeler Komitesi, Tekstil Komitesi, Tarife Ayrcalklar Komitesi, Korunma Komitesi, Gmrk Deerleri Komitesi, Konsey Komiteleri ve Bte, Finans ve Ynetim Komitesi olarak sralanabilir. Bunun yannda dier baz komiteler de bulunmaktadr. 2.5.1.4. GATTn Blmleri Genel Anlama, drt blm ve 38 maddeden olumutur. Bu blmler, aada srasyla aklanmtr(Karluk, 1990, ss. 114-115; Ertrk, 1993, s. 179). Birinci Blm(1-2. maddeler), Anlamaya taraf lkelerin yerine getirmeye zorunlu olduklar sorumluluklarla ilgilidir. Birinci madde, en ok kayrlan lke kuraln kapsamaktadr. kinci madde ise, GATT erevesinde yaplacak tarife indirimlerine ilikindir. kinci Blm(3-23. maddeler), ye lkeler arasnda adil bir ticaretin salanmasna ynelik kurallar iermektedir. nc Blm(24-35. maddeler); 24. madde, en ok kayrlan lke kuralndan istisna olarak gmrk birlikleri ile serbest ticaret blgelerinin nasl kurulabileceini dzenlemektedir. 25. madde, ye lkelerin korunma hkmlerine bavurmalar ile ilgilidir. 26-35. maddeler, GATTn ileyiine ilikindir. Drdnc Blm(36-38. maddeler), gelimekte olan lkelerin ihtiyalar karsnda Genel Anlamaya 1965 ylnda eklenen maddeden meydana gelmitir. Sanayilemi lkeler, gelimekte olan lkelerin GATTtan ayrlp UNCTAD(United Nations Conference on Trade and Development)a katlma giriimleri sonucunda Genel Anlamaya bu blmn eklenmesinde nemli rol oynamlardr. 36. madde, gelimekte olan lkelerin ihracatlarnn artrlmas iin Genel Anlama hkmlerinin yerine getirilmesini iermektedir. 37. madde, ye lkelerin taahhtlerini, 38. madde ise temel amalara ek olarak 36. madde de belirtilenleri de kapsayacak ekilde GATT yelerinin yapacaklar ortak giriimleri ele almaktadr. 2.5.1.5. GATTn Temel lkeleri GATT, dnya ticaretinin global olarak serbestletirilmesi konusunda baz temel ilkeler benimsemitir. Bunlar, aada belirtilmitir(Seyidolu, 1991, s. 342). ye lkeler arasndaki ticarette ayrm yapmama ilkesi: Bu kurala gre, ye lkeler gmrk tarifelerini birbirlerine kar selektif biimde uygulamayacaklardr.
22
Koruma arac olarak sadece gmrk tarifeleri kullanlabilir: Bunlar da periyodik grmeler yoluyla kademeli olarak indirilecektir. GATT, korumann zorunlu olduu durumlarda gmrk tarifelerini kotalardan daha stn tutmaktadr. GATT grmeleri yeler arasnda karlkl taviz ilkesine dayanr: Bu ilke sayesinde tarife indirimlerine gerekli siyasal destek salanmaktadr. yeler arasndaki ticari anlamazlklarda arabuluculuk grevi ye lkeler arasndaki bir anlamazlk durumunda sert ticari nlemlere bavurmadan GATTn arabuluculuk yapmas istenebilir. Bylece anlamazln srmesinden doacak sonular nlenebilir. 2.5.1.6. GATT ve Haksz Rekabet GATT szlemesinde, haksz rekabet in nlenmesi ile ilgili maddeler de yer almtr. Szlemenin 6. maddesine gre, bir ye lkenin damping yapmas karsnda, bundan zarara urayan ithalat lkenin anti-damping vergisi koyma yetkisi bulunmaktadr. Bunun gibi, ye lke hkmetlerinin ihracata verdikleri sbvansiyonlar da(16. madde) ithalat lke ekonomisini olumsuz ekilde etkiliyorsa, ithalat buna kar bir tela edici vergi(countervailing duty) uygulayabilmektedir(Seyidolu, 1991, s. 344). Sonu olarak GATT, gnmz koruyuculuk ortamnda uluslararas ticareti serbestletirme ihtiyalarna cevap verememektedir. zellikle yaptrm yetkisi bulunmayan bir kurulu olarak, GATTn bu konulardaki baars ye lkelerin isteklilik dzeyine baldr. 2.5.1.7. GATTn Dnya Ticaret rgt(DT)ne Dnm Sreci GATT kurallar ve tamamlayc anlamalar, 1986 ile 1994 yllar arasnda gerekletirilen Uruguay Round Ticaret Mzakerelerinde dnya ticaretinin deien koullarna uyum salamak maksadyla gncelletirilmitir. Uruguay Rounddan nce gerekleen yedi mzakere turunda gmrk vergilerinin azaltlmas hedeenirken Uruguay Roundda bu heden yan sra dnya ticaretindeki kural ve disiplinlerin glendirilmesine ynelik ve tm lkelerin taraf olduu 29 anlama, bir paket halinde kabul edilmitir. GATT metninin yan sra sre ierisinde alnan kararlar ve Uruguay Roundda gelitirilen baz mutabakatlar(Understanding), GATT 1947 olarak bilinmektedir. 15 Nisan 1994 tarihli Nihai Senet(Final Act) ile Dnya Ticaret rgt(DT) kurulmu ve GATTn yerini almtr. Uruguay Roundun tamamlanmasyla dnya ekonomisi ileriye doru ok nemli bir atlm gerekletirmitir(Karaca, ?: 1). Dnya Ticaret rgtnn amac, ye lkelerin ticaret ve ekonomi alanndaki ilikilerini gelitirmek, hayat standartlarn ykseltmek, tam istihdam salamak, reel gelir ve talep hacminde istikrarl bir art salamak, dnya
Ekonomik Btnlemeler
23
kaynaklarnn srdrlebilir kalknma hedene uygun bir ekilde kullanmn salamak ve evreyi koruyacak ve farkl gelime seviyelerindeki lkelerin ihtiya ve endielerine cevap verecek ekilde mevcut kaynaklar gelitirmektir. Bu amalarn gerekleebilmesi iin uluslararas ticareti kstlayan her trl engelin ve farkl uygulamalarn kaldrlmas gerekmektedir. Ticareti kstlayan engellerin kaldrlmas, ithalat ve ihracata uygulanan her trl tarife d engeli tarifeye dntrerek ortadan kaldrlmas anlamna gelmektedir. Farkl uygulamalarn kaldrlmas amacyla iki nemli kural gelitirilmitir. En ok Kayrlan lke Kuralna gre, bir lkeye salanan kolaylk ya da verilen taviz ayrm yaplmakszn tm dier lkelere de salanacaktr. kinci kural olan Milli Muamele Kural ise yurt iinde uygulanan vergi ve muamelelerde yerli ve yabanc ayrm yaplmakszn her trl mal ve hizmete eit muamele uygulanmasn ngrmektedir(Karaca, ?: 1). 2.5.1.8. Dnya Ticaret rgt(DT)
2.5.1.8.1. Kurulu ve Amalar

Dnya Ticaret rgt(DT), Uruguay Round mzakereleri sonunda, Gmrk Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlamasnn(GATT) yerini alan 29 ayr ok tara hukuki belgeyi/anlamay ve 25 Bakanlar Bildirisini kapsayan, 15 Nisan 1994 tarihinde Marakete(Fas) imzalanan Dnya Ticaret rgt Anlamas(Final Act) ile kurulmutur. ok tara ticaret sisteminin yasal ve kurumsal temeli olan DT, 1 Ocak 1995 tarihinde resmen faaliyete gemitir. DT, uluslararas ticaret sisteminin temel organ olduunu ispatlam ve zellikle ye lkeler arasndaki anlamazlklarn zm konusundaki kararll ile ye lkelere gven vermitir. DT, Uruguay Round anlamalarnn takipisi, uluslararas ticaretin ynnn belirlendii bir forum, ye lkelerin ticari sorunlarn tek tara nlemlere bavurmadan zmledii bir organ ve gelime yolundaki lkelerin(GY) ok tara ticaret sistemi ile btnlemesine araclk ve yardm eden ilevsel bir rgt kimlii kazanmtr. Bununla birlikte, uluslararas ticaret sisteminin gelimesi srecinde, GY ve en az gelimi lkelerin(EAG) ticari ve ekonomik bakmlardan karlatklar sorunlarn zlmesinde DT sisteminin yetersiz kald da sklkla dile getirilmektedir (www. mfa. gov. tr).
2.5.1.8.2. Temel levleri

DTnn balca alt ilevi vardr(www. mfa. gov. tr): a) DTn meydana getiren ok tara ve oklu ticaret anlamalarnn
24
uygulanmasn ve denetlenmesini salamak, b) ok tara ticaret mzakerelerinin yrtld bir forum oluturmak, c) Ticari uyumazlklarn zmn salamak, d) ye lkelerin ulusal ticaret politikalarn izlemek, e) Kresel ekonomik politikayla ilgili dier uluslararas kurulularla ibirliini salamak, f) Gelime yolundaki ve gei srecindeki ekonomilerin ok tara ticaret sistemi ile btnlemelerine yardmc olmak.
2.5.1.8.3. DT Anlamalar
DT Anlamalar, mal, hizmetler ve kri mlkiyet alanlarn kapsamaktadr. Sz konusu Anlamalar, her alan iin serbestlemenin prensiplerini ortaya koymakta ve baz koullar altnda izin verilen istisnalar aklamaktadr. Anlamalar ayrca, ye lkelerin gmrk tarifelerinin aaya ekilmesi ve dier ticari engellerin kaldrlmas, hizmetler pazarnn almas ve ak tutulmas ynndeki bireysel taahhtlerini de iermektedir. Anlamazllarn Halli Organ(AHO) ve gelimekte olan lkelere zel ve farkl muamele uygulanmasna ynelik hkmlere de DT Anlamalarnda yer verilmektedir. te yandan, Anlamalarn ilgili hkmleri ile ye lkelerin yrrle koyduklar ticari mevzuat veya nlemler ile ilgili olarak DT Sekretaryasna zorunlu bildirimlerde bulunmalarn salamak ve Sekretarya tarafndan lkelerin ticaret politikalar konusunda dzenli olarak hazrlanan raporlar(TPRM raporlar) yoluyla effan salanmas amalanmaktadr. DT Anlamalar, DTnn kuruluu, yaps ve ileyiine esas tekil eden Kurulu Anlamasnn ekleri olarak kabul edilmitir. DT Kurulu Anlamas lkemizde, 25 ubat 1995 tarih ve 22213 sayl mkerrer Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle girmitir. DT Anlamalar, temel anlama metinleri ile bunlara ek kararlar, anlay metinleri ve taahht listelerinin de olduu 60a yakn metni ihtiva eden karmak bir klliyat oluturmakladr(www. mfa. gov. tr).
Ekonomik Btnlemeler
25
2.5.1.8.4. yelik ve Organlar

DT, yesi olan lkeler veya devletler tarafndan ynetilmekte olan bir uluslararas kurulutur. DTdeki kararlarn nemli bir ounluu; ye lkelerin tmnn katlmyla, en az iki ylda bir toplanan Bakanlar Konferansnda veya yelerin Cenevrede bulunan misyonlarnda grevli olan ve dzenli olarak Genel Konsey ad altnda bir araya gelen Daimi Temsilcileri/Bykelileri tarafndan konsenss esasna gre alnmaktadr. Bugne kadar alt Bakanlar Konferans yaplmtr. Sonuncu Konferans, 1318 Aralk 2005 tarihlerinde Hong Kongta gerekletirilmitir. Bu adan bakldnda, DT, Dnya Bankas ve Uluslararas Para Fonu(IMF) gibi dier uluslararas kurulular ile benzerlik gstermemektedir. DTde ynetsel kararlar alma yetkisi herhangi bir ynetim kuruluna devredilmedii gibi, kuruluun idari ya da brokratik organlar da ye lkelerin bireysel politikalar zerinde etki sahibi deildir. ye lkelerin uymay taahht ettikleri DT kural ve disiplinleri yine ye lkeler arasnda yaplan mzakerelerin bir sonucu olarak ortaya kmaktadr. Zaman zaman ye lkeler tarafndan DT kurallarna uyum salanmas yaptrmlar yoluyla desteklenmekte, fakat sz konusu yaptrmlarn uygulanmasnda rgt olarak DT deil, dorudan doruya ye lkeler rol oynamaktadr. rgtn u andaki ye says 153 olup, yaklak 30 lkenin yelik grmeleri devam etmektedir. DTnn Genel Direktr Fransz Pascal Lamydir rgtn Cenevredeki olaan almalarn yrten Genel Konseyin yan sra DT Anlamalarna ilikin teknik ve dier hususlarn ele alnd ok sayda teknik komite bulunmaktadr(www. mfa. gov. tr). DTye uluslararas sistemde sahip olduu arl salayan en nemli birimlerinden birisi Anlamazlklarn Halli Organdr(AHO). DT yelerinin ticari anlamazlklarn ikili grmelerle zememeleri halinde, AHOna gtrmeleri mmkndr. AHOnun herhangi bir ticari anlamazla ilikin karar balayc niteliktedir(www. mfa. gov. tr).
2.5.1.8.5.Gncel Gelimeler
Bugn DTnn gndeminde bulunan en nemli mesele 2001 yl Kasm aynda Dohada dzenlenen Drdnc Bakanlar Konferans ile DT Doha Kalknma Turu ad altnda balatlan ok tara ticaret mzakereleridir. Doha Mzakereleri, BM Binyl Hedeeri ile uyumlu olarak zellikle En Az Gelimi lkelerin(EAG) ve Gelime Yolundaki lkelerin kalknma abalarna destek olabilecek bir sre olarak balamtr.
26
yl iinde tamamlanmas ngrlen mzakereler, yeler arasndaki gr ayrlklar nedeniyle, 2007 Austos ay itibariyle halen sonulandrlamamtr. Mzakerelerin kilitlenmesinin en nemli nedenlerinden biri, tarm alannda daha serbest ve adil bir ticaret dzeni oluturulmas konusunda uzlamaya varlmamasdr. Bununla birlikte, Doha Turu mzakerelerinin, GATT/DT tarihinde daha nceki hibir turda grlmemi lde ok alanda yaplmakta olduu bunun da mzakereleri zorlatrd unutulamamaldr. Ayrca, saysal okluun yannda, her bir mzakere alannda masaya yatrlan konularn ierii de zenginlemitir. stelik bu alanlar birbiriyle balantl olarak deerlendirilmekte ve btn mzakere alanlarnn tek bir paket/taahht iinde tamamlanmas ngrlmektedir(www. mfa. gov. tr). Ayrca, DTne ye lke says 153ye ulamtr. Bu say Kennedy Turunda(1964-67) 62, Tokyo Turunda(1973-79) 102, Uruguay Turunda(19861994) ise 123 olarak kayda gemitir. Daha nce gelimi lkelerin kendi aralarnda vardklar uzlalar dier yelerce er veya ge kabul grrken, artk GYler de mzakerelerde sz sahibidirler. Mzakereleri etrelli hale getiren bu unsurlara, DT konularyla ve mzakere alanlaryla yakndan ilgilenen ve srece dolayl ama etkili biimde katlan sivil toplum rgtlerini de eklemek gerekir(www. mfa. gov. tr).
2.5.1.8.6. DT ve Trkiye
lkemiz Uruguay Round sonunda Marakete DTn kuran anlamay imzalamtr. Bu kapsamda kartlan Bakanlar Kurulu Karar ile 26 Mart 1995 tarihinden itibaren DTye kurucu olarak ye olmutur. DT yeleri arasnda gelimekte olan lkeler grubunda yer alan lkemiz, Uruguay Round anlamalarnda ngrlen taahhtlerini yerine getirmitir. lkemiz DTde gelimekte olan lkeler grubunda yer almakla birlikte 01.01.1996 tarihi itibariyle AB ile tamamlanan Gmrk Birlii erevesinde Uruguay Round taahhtlerinin ok daha tesine giderek uluslararas ticaretin serbestletirilmesi konusunda dier ye gelimekte olan lkelerin ilerisinde bulunmaktadr. Babakanlk Makamnn 13 Eyll 2002 tarih ve 2002/39 sayl Genelgesiyle, DTde mzakereye alan konulara ynelik ulusal hazrlklarda etkin ve verimli bir egdmn salanabilmesi ve lkemiz grlerinin kapsaml olarak belirlenebilmesi amacyla, D Ticaret Mstearlnn bal bulunduu Devlet Bakan veya gerekli grlen durumlarda D Ticaret Mstear Bakanlnda, aadaki Bakanlk, Kurum ve Kurulularmzn temsilcilerinin katlmyla Dnya Ticaret rgt le Koordinasyon Kurulu kurulmas kararlatrlmtr(www. mfa. gov. tr).
Ekonomik Btnlemeler
27
Adalet Bakanl Dileri Bakanl Maliye Bakanl Bayndrlk ve skan Bakanl Salk Bakanl Tarm ve Kyileri Bakanl alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl Sanayi ve Ticaret Bakanl Kltr ve Turizm Bakanl evre ve Orman Bakanl Devlet Planlama Tekilat Mstearl Hazine Mstearl Gmrk Mstearl Avrupa Birlii Genel Sekreterlii Rekabet Kurumu Bakanl Kamu hale Kurumu Bakanl Trk Patent Enstits Bakanl Ayrca, 12 Mart 2003 tarihli ilk Kurul toplantsnda alnan karar uyarnca, zel sektr temsilen TOBB, TUSAD, TM ve TURKTRADE temsilcileri de Kurul toplantlarna davet edilmektedirler. D ticareti hzla byyen bir lke olan Trkiye bakmndan DTnn giderek daha da nem kazanaca deerlendirilmektedir(www. mfa. gov. tr). zetle; Dnya Ticaret rgt ok tara ticaret sisteminin yasal ve kurumsal organdr. 1995 ylnda kurulan DT, 1947 ylnda ticaretin nndeki engellerin ok tara mzakereler yoluyla kaldrlmas amacyla kurulan Tarifeler ve Ticaret Genel Anlamasnn(GATT) yerini almtr. DTnn bugnk yaps ve ilevi 1986-1994 yllar arasnda gerekletirilen ve son GATT Mzakere Turu olan Uruguay Mzakere Turunda belirlenmitir. 2001 ylnda balayan ve halen devam eden Doha Kalknma Gndemi Mzakereleri ise DT emsiyesi altnda devam etmektedir. Gnmzde uluslararas ticaretin yasal temelleri DT Anlamalar ile belirlenmektedir. Bu balamda DT Anlamalar balaycdr ve DT yelerinin ticaret politikalarn bu Anlamalar erevesinde belirlemeleri gerekmektedir. DTnn GATTn yerini almasyla, Anlamalara konu olan alanlar da genilemitir. GATT genellikle mallarn ticaretini kapsarken, DT Anlamalar hizmetlerin ticareti ve kri mlkiyet haklar gibi farkl konular da kapsamaktadr. DTnn gnmzde 151 yesi bulunmaktadr. DTnn st ynetimini her iki ylda bir toplanan Bakanlar Konseyi oluturmaktadr. Bakanlar Konseyinin altnda bulunan Genel Konsey ise Bakanlar Konseyinde
28
alnan kararlar uygulamakla sorumludur. DT Genel Direktr ise Bakanlar Konseyi tarafndan atanr. DTnn merkezi svirenin Cenevre kentindedir(www. wto. org). DT bnyesinde gerekletirilen en nemli uygulamalardan biri de DT Ticaret Politikalarn Gzden Geirme Mekanizmas(Trade Policy Review Mechanism-TPRM) erevesinde gerekletirilen lke incelemeleridir. Bu gzden geirme toplantlar lkemizde D Ticaret Mstearlnn koordinasyonunda ve her 4 ylda bir gerekletirilmektedir(www. deik. org. tr). 2.5.2. Benelks Benelks olarak bilinen ve 18 Temmuz 1932 tarihinde Hollanda, Belika ve Lksemburg arasnda imzalanan Ouchy Szlemesi ile oluturulan Benelks, Bat Avrupada gerekletirilen ilk ekonomik btnleme olmas asndan ok nemlidir. Aslnda Avrupa Ktas, dnya zerinde kurulan ekonomik btnlemelerin kaynan oluturmu ve bu Ktadaki btnlemeler dnya ekonomi tarihinde byk baarya ulam bulunmaktadr. Benelks ismi, Ouchy Szlemesi ile bir araya gelen lkenin ba harerinin birlemesinden olumutur. Szlemenin amac, lke arasnda tedrici olarak bir gmrk birlii oluturmaya ynelik olmutur(Karluk, 1990, s. 318). 2.5.3. Avrupa Serbest Ticaret Blgesi (EFTA: The European Free Trade Area) Dnyada kurulmu bulunan serbest ticaret blgeleri arsnda en nemlisi EFTAdr. ABye girmeyen alt Avrupa devleti ve ngiltere, 21 Temmuz 1959 tarihinde yaplan bakanlar dzeyindeki bir konferansta, Avrupada bir serbest ticaret blgesinin kurulmasna karar vermilerdir. Bu konferanstan alt ay sonra 4 Ocak 1960 tarihinde Stokholmde EFTA szlemesi; ngiltere, Avusturya, sve, svire, Danimarka, Norve ve Portekiz arasnda imzalanm ve 3 Mays 1960 tarihinde de yrrle girmitir. 27 Mart 1961de Finlandiya ile bir ortaklk anlamas yaplm ve 26 Haziran 1961de uygulamaya konulmutur. 1 Ocak 1986 tarihinde Finlandiya EFTAya tam ye olmutur. EFTA szlemesi, svire ile bir gmrk birlii kuran Lihtentayna da ek bir protokol ile uygulanmaktadr(Karluk, 1990, s. 322). Trkiye ile EFTA arasnda serbest ticaret ve ibirlii anlamas, 10 Aralk 1991 tarihinde Cenevrede Bakanlar dzeyinde imzalanmtr(Mftolu, 1995, s. 38). EFTA, 01.01.1995 tarihi itibaryla AB ile birlemitir. Bylece, Avusturya, Finlandiya ve sve bu tarihten itibaren ABye resmen tam ye olmulardr(Mftolu, 1995, s. 40). Bylece ABnin tam ye says 15e kmtr.
Ekonomik Btnlemeler
29
2.5.4. Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlamas (NAFTA: North America Free Trade Area) NAFTA, bir dier serbest ticaret anlamasdr. NAFTAnn temelleri 1965 ylnda Kanada ile ABD arasnda yaplan Auto-Pact(Otomobil Anlamas) anlamas ile atlmtr. 1988 ylnda ise uzun grmeler sonucu her iki lke serbest ticaret anlamas imzalam ve bu anlama 1989 ylnda yrrle girmitir. NAFTA, 12 Austos 1992 ylnda ABD, Kanada ve Meksika arasnda imzalanm ve ilen 1 Ocak 1994 ylnda yrrle girmitir. ABD bu anlama ile ilk defa serbest ticaret politikasndan ayrlarak, blgesel bir anlama yapm ve blgesel ittifaka girmitir. NAFTA, ye lkeler arasnda tm ticaret ve yatrmlar snrlayc engellerin GATT kurallar erevesinde belli bir gei sreci dahilinde kaldrlarak blgede serbest ticaret alan oluturulmas ngrlmektedir(Lk, 1995, s. 14; ncekara, 1995, s. 111; Mftolu, 1995, s. 41). NAFTA yesi lkelerin ekonomik btnlemeden bekledikleri ama, ekonomik refah artnn salanmasdr. 2.5.5. Latin Amerika Serbest Ticaret Blgesi (LAFTA: The Latin America Free Trade Association) Latin Amerika lkeleri arasnda blgesel ibirliinin salanmas amacna dnk ok sayda giriim, 1950li yllarda ortaya atlm, fakat hibirinden somut sonu alnmamtr. Nihayet, blge lkelerinden Arjantin, Brezilya, ili ve Uruguayn hazrlad serbest ticaret blgesi kurulmasna ilikin taslak, Eyll 1959 tarihinde ilgili lkeler tarafndan grlerek benimsenmitir. 18 ubat 1960 tarihinde Montevideo Anlamas, Arjantin, Brezilya, ili, Uruguay, Meksika, Paraguay ve Peru tarafndan imzalanarak LAFTA kurulmutur. Montevideo Anlamas, 2 Haziran 1961 tarihinde yrrle girmitir. Kolombiya ve Ekvator 1961de, Venezella 1966da ve Bolivya 1967de Blgeye katlmlardr. Kbann yelik mracaat 1962de reddedilmitir. Eyll 1965 tarihinde Meksiko Cityde, ok tara kliring anlamas imzalanmtr(Karluk, 1990, s. 333). LAFTAnn ksa dnemdeki amac, ye lkeler arasnda tercihli bir ekonomik blge oluturmak, uzun dnemli amac ise, Latin Amerika ortak pazarn kurmaya yneliktir. 2.5.6. Asya Pasiik Ekonomik birlii Anlamas (APEC: Asia Pasiic Economic Commercion) Pasik kua, Gney Amerikann bat kysndan kuzeyde Bering Boaz ve eski SSCBye, gneyde Avustralyaya dein uzanan, Pasike kys olan tm lkelerin bulunduu geni bir blgeyi kapsamaktadr(Naisbitt ve Aburdene, 1990, s. 163). Pasik Okyanusunun Asya ksmnda Japonya n-
30
derliinde hzl bir ykseli gsteren Gney Kore, Tayvan, Hong Kong ve Singapurun dnya ticaretini bu blgeye ekmeleri, ABDnin dikkatinin de bu blgede younlamasna neden olmutur. ABD nderliinde gerekletirilmi bulunan NAFTAnn gneye doru genilemesi, iinde bulunduumuz dnemde APEC ile bu blgeye doru gelime ve grmeye doru kaymaya balamtr(Lk, 1995, s. 16). Asya Pasik kuanda yer alan Singapurla birlikte Malezya, Filipinler, Tayland ve Endonezya 1967 ylnda Gney Dou Asya Uluslararas Topluluunu(ASEAN)kurmulardr. Brunei 1984 ylnda ASEANa katlmtr. Bu alt lkenin toplam nfusu 1989 yl verilerine gre 315.000 kii, GSMH dzeyi ise 265 milyar dolar olarak belirlenmitir. Bu anlama Asya Pasik kuanda ticaretin serbestletirilmesine ynelik ilk ibirliidir(DPT, 1995a, s. 83). Asya Pasik kuanda in, son yllarda %10 civarnda byme ve 1992de bir nceki yla gre %11 orannda gerekletirdii gelime ile nemli bir lke konumundadr. Trkiyenin Asya Pasik kua ile olan ticaret hacminde son yllarda art olmutur. Ticaret hacminin daha da gelitirilmesi Trkiyenin d ticaret an kapamas asndan nemli ve gereklidir. 2.5.7. Karadeniz Ekonomik birlii Blgesi(KEB) KEB ile ilgili temaslar 1990 ylnda gerekletirilmitir. Bu temaslar sonucu salanan ilke mutabakat erevesinde ilk toplant, 19-21 Aralk 1990 tarihlerinde Ankarada dzenlenmitir. Bunu, 12-13 Mart 1991 tarihlerinde Bkrete, 23-24 Nisan 1991 tarihlerinde Sofyada ve nihayet Moskovada yaplan toplantlar izlemitir. Bu toplantlar sonunda, ibirliine temel oluturacak metin zerinde uzlamaya varlmtr(DPT, 1995b, s. 2). KEB, Karadenize sahili olan, Trkiye, Rusya, Ukrayna, Moldova, Grcistan, Romanya ve Bulgaristan ile, Karadenize kys bulunmayan Arnavutluk, Yunanistan, Ermenistan, Azerbaycan arasnda 25.06.1992 tarihinde stanbulda imzalanan bir anlamayla kurulmutur. lk bakta 350 milyonluk nfusu ve 22 milyon kilometrekarelik bir alan kaplamaktadr(Ertrk, 1993, s. 241). KEB, dnyada kreselleme ve blgesel dzeyde uluslararas btnleme ynnden siyasal ve ekonomik alanda yeniden yaplanma srecinin bir rndr. 1980li yllarn sonunda Dou Avrupada, ekonomik boyutta serbest piyasa ekonomisine ve siyasal boyutta oulcu demokrasiye gei srecinin oluturduu ortamda, konumunu ve zamanlamasn bulan KEB kri, ncln Trkiyenin yapt bir blgesel ekonomik ibirlii giriimidir(DPT, 1995b, s. 1).
Ekonomik Btnlemeler
31
KEBne, ye lkelerin cora yaknlklarndan ve ekonomilerinin birbirlerini tamamlayc zelliklerinden yararlanlarak, aralarndaki ekonomik, ticari, bilimsel ve teknolojik ibirliini gelitirmelerini ve Karadeniz havzasnn bir bar, istikrar ve refah blgesine dntrlmesi amalanmtr. Bu temel ama dorultusunda, ksa dnemde blge lkeleriyle ibirlii iin uygun ortam oluturulmas, mal ve hizmet ticaretinin artrlmas ngrlm, uzun dnemde, kiilerin, mallarn, sermayenin ve hizmetlerin daha serbest dolam hedeenmitir(DPT, 1995b, s. 1). Aslnda KEB, ilk olarak bir siyasal yumuamay hedef edinmitir. Bu nedenledir ki, KE deklarasyonunun ilk maddesi, Helsinki Nihai Senedi, Avrupa Gvenlik ve birlii Konferans(AGK) belgeleri ve Paris artndaki prensiplere bal kalnarak, katlmc lkelerin Avrupada bar ve insan haklarna dayal bir atmosferin salanmas amacn iermektedir. Karadeniz Blgesi lkelerinin dnya ekonomisinin bir paras olduu gereinden hareketle, deklarasyonun beinci maddesi, Avrupada olumakta olan geni bir ekonomik alandaki lkeler ailesine katlmay ve bu yolla KEB lkelerinin dnya ekonomisiyle btnlemesi hedeni belirtmektedir. Bunun gereklemesi de, salam bir zel teebbs tabannn olumasna baldr ki, bu da deklarasyonun altnc maddesinde yer almtr. Son olarak, 25 Ekim 1996 tarihinde Moskovada yaplan KEB Devlet ve Hkmet Bakanlar Zirvesinden, uluslararas bir tekilata dnme karar kmtr. Bylece KEBin, Karadeniz Ekonomik birlii Tekilat(KET)na dntrlmesi amacyla hazrlk yaplmas karar alnmtr(Zaman, 1996, s. 1). 2.5.8. slam Konferans Tekilat(KT) slam lkeleri arasnda iktisadi ibirlii asndan drt aama dnmek mmkndr. Birincisi Osmanl ve Manda dnemi, ikincisi II. Dnya Sava yllar, ncs 1970lere kadar olan bamszlk yllar ve drdncs de 1970lerden sonraki yllardr. Bu dnemler srasyla aada ele alnmtr(Ertrk, 1993, s. 258-262). Osmanl ve Manda dneminde, bu lkeler arasnda mal dolamnda serbestlik olmu ve mparatorluk dna tek biim bir ad valorem tarife uygulanmtr. Nicel snrlamalarn olmamasna ramen ticaret bu lkeler arasnda sebepten dolay gelimemitir: Tama zorluklar, retim yetersizlii ve Arap ekonomilerinin parasal ekonomi grnmnden uzak olmalardr. Fiili gmrk birlii, Osmanl mparatorluu iinde rnlerin dolamn tevik etmekten ziyade, Avrupal glerin, zellikle ngiltere ve Fransann ticaretini kolaylatrmtr(Mallakh, 1977, s. 2). II. Dnya Savann balamasyla Orta Dou lkeleri arasnda, Orta Dou htiya Maddeleri Temin Merkezi(MESC: Middle East Supply Centre) ad ile yeni bir gelime olmutur. Bu merkez, biryandan blgede ABDnin
32
karlarn korumak, dier yandan blge lkeleri iin gerekli ihtiya maddelerini salamak amacyla kurulmu bir grnm sergilemitir. MESC, Arap lkeleri btnlemesi iin baarl bir deneme olmakla birlikte, Arap lkelerinde sanayi tabannn yetersizlii, sava sonras ekonomik milliyetilikle birlikte MESCde tasye olmutur. 1945lerden sonra milliyetilik akmnn iddetlenmesi lkeler aras ticareti de engellemitir. Fakat, Msr, Suriye, Suudi Arabistan, rdn, Irak, Lbnan vs. lkeler arasnda yaplan ikili anlamalarla ticaretin gelitirilmesine allmtr. Arap Birliinin oluturulmas 1970lere kadar yava bir seyir izlemi, daha sonra youn ekonomik ilikilere dnmtr. Arap Ekonomik Birlii Konseyi, Arap Ortak Pazar, Kalknma in Blgesel birlii Tekilat(1985 ylndan bu yana Ekonomik birlii rgt), Krfez birlii Konseyi, btn bu organizasyonlara dahil olan lkeleri iine alan slam Konferans Tekilat ve byk-kk iktisadi anlamalar slam lkeleri arasndaki btnleme abalarnn rndr. slam lkeleri arasndaki ilikilere daha geni bir ereveden bakan KT, slam dnyasnca kutsal saylan Mescid-i Aksann srail tarafndan kundaklanmasnn Filistin sorunu ile birlemesi sonucu 1969 ylnda, Devlet Bakanlarnn Rabatta oluturduklar zirvede kurulmasna karar verilmitir. KT, slam lkeleri Dileri Bakanlarnn Cidde(1970) ve Karai(Aralk 1970) toplantsndan sonra faaliyete gemi ve btn slam lkelerini kapsayan bir organizasyon olarak dnya sahnesine kmtr. KTnin k noktas ekonomik olmaktan ok politik olmakla birlikte, nfusunun ounluu Mslmanlardan oluan lkelerin ye olduu politik, ekonomik, kltrel ve sosyal konularla itigal eden bir uluslararas kurulutur(Ertrk, 1993, ss. 259260; Mftolu, 1995, s. 49). 1974de Lahar Zirve Konferansnda ekonomik konularn arlk kazanmas, balangta politik arlkl grnm arz eden KT, daha sonra ekonomik konularda arlk kazanmaya balamtr. KTye, nfusunun tamam ve ounluu Mslmanlardan oluan 51 lke yedir. Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyeti ile Mozambik gzlemci statsnde Tekilatn almalarna katlmaktadr. Genel Sekreterlii Ciddede bulunan KTnin 20 kadar bal ve yan ihtisas kuruluu bulunmaktadr. slam Kalknma Bankas da Tekilat tarafndan kurulmu olmakla beraber, idari yaps ve kaynaklar itibariyle bamsz bir uluslararas nans kuruluudur(Mftolu, 1995, s. 49). Trkiyenin slam lkeleri ile organize ilikileri 1969 ylnda yaplan I. slam Zirve Konferans ile temelleri atlm olan slam Konferans Tekilat erevesinde srdrlmektedir.
Ekonomik Btnlemeler
33
2.5.9. Trk Cumhuriyetleri Birlii(T.C.B) AB ile btnleme yolunda 01.01.1996dan itibaren GBne girerek Avrupa lkesi ve AB yesi olmaya uraan Trkiyenin, Sovyetler Birliinin dalmasyla bamszlklarna kavuan Trk Cumhuriyetleri(Azerbaycan, Kazakistan, Krgzistan, zbekistan, Tacikistan ve Trkmenistan) ile ilikileri hem ekonomik ve hem de siyasi adan 1990l yllarn bandan itibaren gelimeye balamtr. Bu ilikilerin srdrlmesi, Trkiye asndan nemli bir siyasal g, Trk Cumhuriyetleri asndan da yeniden ekonomik yaplanma abalarnn sonulandrlmas ve demokratikleme srecinin yrtlmesi demektir. Trkiyenin blgesinde ekonomik ve siyasal gcn tam yanstabilmesi iin, Trk Cumhuriyetleri ile birlikte Karadeniz Ekonomik birlii Tekilatna ye lkelerle yeni bir ekonomik birlik oluturmas gereklilii sylenebilir. Bu birlik, Trkiyenin nclnde oluturulmaldr. ABye alnmakta zorlanan Trkiye, bylece ABye kar nemli bir bask oluturabilecektir. Trkiye, yukarda bahsedilen oluturulacak yeni ekonomik birlikle ekonomisini canlandrarak, AB ile btnlemede nemli gelimeler salayabilecek ve ABye beklenenden nce tam ye olabilecektir. 2.5.10. Avrupa Birlii(AB) Kurumsal adan Avrupa Birlii, 1952 ylnda kurulan Avrupa Kmr ve elik Topluluu ile balamtr. 1954 ylnda yaplan baarsz Avrupa Savunma Topluluu(European Defense Community: EDC) nerisinden sonra, uralar tekrar kmr ve elik topluluuna dier tm mallar da ieren bir ortak pazarn ve nkleer enerjiden faydalanarak milli kalknma salanmas iin oluturulan ayr bir entegre kuruluun da(The European Atomic Energy Community veya Euratom) katlmas yoluyla daha ok snrl ekonomik btnlemeye doru ynelmitir(Pohl and Sorsa, 1992, s. 4). Avrupa Ekonomik Topluluu(European Economic Community: EEC/AET) olarak da adlandrlan bu topluluk, Avrupa Atom Enerjisi Topluluu(EURATOM) ile birlikte, 25 Mart 1957 ylnda imzalanan ve 1 Ocak 1958 ylnda yrrle giren Roma Anlamas ile kurulmutur. Kurucu yeler; Belika, Fransa, talya, Lksemburg, Hollanda ve Bat Almanyadr. Daha sonra Danimarka, ngiltere, Yunanistan, rlanda, Portekiz, spanya, Finlandiya, Avusturya ve sve tam ye olmulardr. Topluluk yesi lkeler arasnda; ekonomik ve parasal birlii salamaya, gvenlik, yarg ve dier birok konuda birlikte hareket etmeye imkn veren Maastricht Anlamas, 9-10 Aralk 1991 tarihinde yaplm ve 11 Aralk 1991 tarihinde deklere edilmitir. Hollandann Maastricht ehrinde yaplan bu zirve ile Avrupa Topluluu, siyasi birlik iin de nemli bir
34
adm atmtr. Yine ayn Anlama ile Topluluun ad Avrupa Birlii olarak deitirilmitir(Mftolu, 1995, s. 11). ECnin 1992 plan, tek bir ekonomik birim olarak faaliyet gstermek olmutur. 40 yllk gemii bulunan Avrupa Birlii, blgesel bloklar arasnda en gls olup, yaklak 380 milyonluk tketici kitlesi ve geni bir pazar pay bulunan Birlik, dnyann en gelimi bloklamasna rnek olarak gsterilebilir. Fransa, Almanya, talya, Belika, Hollanda, Lksemburg(kurucu yeler), ngiltere, rlanda, Danimarka(1 Ocak 1973de ye oldular: ABde Birinci genileme), Yunanistan(1 Ocak 1981de ye oldu: ABde ikinci genileme), spanya, Portekiz(1 Ocak 1986da ye oldular: ABde nc genileme), Avusturya, Finlandiya ve sve(1 Ocak 1995de EFTAnn ABye katlmas ile dorudan ye oldular: ABde drdnc genileme) olmak zere AB, 15 yeli olup halen dnyadaki en byk ticari blok ve ekonomik btnlemedir. Ayrca, Dou Almanyann Bat Almanya ile 9 Kasm 1989da Berlin Duvarnn yklmasnn ardndan 3 Kasm 1990da birlemesi ile AB de fact olarak genilemitir. ek Cumhuriyeti, Estonya, Gney Kbrs, Letonya, Litvanya, Macaristan, Malta, Polonya, Slovenya ve Slovakyann Avrupa Birliine Katlmna Dair Antlama 16 Nisan 2003 tarihinde imzalanmtr. Anlan lkeler, Antlamann yrrle girdii gn olan 1 Mays 2004 tarihinde ABye ye olmutur. Ayrca, ABye aday lkelerden Bulgaristan ve Romanyann Katlm Antlamas 25 Nisan 2005 tarihinde imzalanmtr. Her iki aday lkenin mkelleyetlerini yerine getirmeleri ve Antlamann onay ilemlerinin tamamlanmasn mteakip 1 Ocak 2007 tarihinde ABye yelikleri gereklemitir(Kavall, 2006:5). ABnin amac, yeleri arasnda gmrk vergilerini kaldrarak, ye devletlerin ekonomilerinin gelimesini ve ekonomik refahn salamaya ynelik olmakla birlikte, bugn ekonomik olduu kadar siyasi bir g olarak da nem kazanmtr.
Blm 3
AVRUPA BRLNN GENLEME SREC
3.1. ABNN DOUU

ABnin tarihesine bakldnda yzyllarn zlemi olup Roma mparatorluuna kadar uzanmaktadr. Roma mparatorluunun yklndan 1957de imzalanan Roma Antlamasna kadar geen sre iinde din adamlar, siyaset bilimciler, lozoar, krallar, imparatorlar ve askerler AB krine katkda bulunup desteklemilerdir(Ekici, 1995, s. 320). AB, Avrupa Kmr ve elik Topluluuna(AKT) dayanmaktadr. Zamann Fransa Dileri Bakan Robert Schauman, 9 Mays 1950 tarihinde Fransa ile Almanya arasndaki kmr ve elik kaynaklarnn birletirilmesi, sava sanayinin temel girdileri olan bu maddelerin retim ve kullanmnn uluslar st bir organn sorumluluuna braklmas nerisini Almanyann yannda talya, Belika, Hollanda ve Lksemburgun da Fransann nerisine 25 Mays 1950 tarihinde olumlu cevap vermesiyle, Schauman Plan diye bilinen bu planla ilgili grmeler, 20 Haziran 1950de balamtr. Fransann nclnde 18 Nisan 1951 tarihinde Pariste AKTyi kuran Paris Anlamas; Fransa, Almanya, talya, Belika, Hollanda ve Lksemburg tarafndan imzalanm ve 25 Eyll 1952de yrrle girmitir. AKTnin amac; ye lke ekonomilerinin gelimesine katkda bulunmak, tam istihdam gerekletirerek isizlii nlemek ve hayat seviyesinin ykseltilmesini salamaktr. AKTnin kurulmasyla beraber yine Fransann nclnde 9 Mays 1952 tarihinde AKT yesi 6 lke, Avrupa Savunma Topluluu Anlamasn imzalayarak Avrupa Savunma Topluluu(The Europena Defence Community: EDC)yi kurmay amalamlar, ancak 30.08.1954 tarihinde Fransa Meclisinden gemeyince EDC kurulamamtr. Buradan doan boluk, ngilterenin nerisi ile Fransa, Almanya, talya, Belika, Hollanda, Lksemburg, Danimarka, rlanda ve ngiltere olmak zere Avrupann batsnda yer alan 9 lke arsnda 23 Ekim 1954de imzalanan ve 6 Mays 1955te yrrle giren bir anlama ile savunma amal Bat Avrupa Birlii(BAB/The West European Union: WEU) kurulmutur.
35
36
29-30 Mays 1956 tarihlerinde AKT Dileri Bakanlarnn Venedikte yaptklar toplantda; 1-2 Haziran 1955 tarihleri arasnda yaplan toplantnn ardndan Belika Dileri Bakan Paul Henry Spaak bakanlnda oluturulan Komisyonun ncelikle ekonomik btnlemeyi gerekletirecek yeni bir topluluun kurulmas konusundaki hazrlad Rapor grlerek kabul edilmitir. Bylece, 25 Mart 1957de Romada imzalanan ve 1 Ocak 1958de yrrle giren anlamalarla Avrupa Ekonomik Topluluu(AET/The European Economic Community: EEC) ve Avrupa Atom Enerjisi Topluluu(EURATOM/ The European Atomic Energy Communityu) kurulmutur. ABye ye Devlet ve/veya Hkmet bakanlar seviyesindeki katlmla gerekletirilen Hollandann Maastricht kentindeki zirve sonucu, 11 Aralk 1991de Maastricht Anlamas deklere edilmitir. 7 ubat 1992de ABye ye devletler tarafndan imzalanan Anlamann, 1 Ocak 1993de yrrle girmesi beklenirken Danimarkada Anlamann halk oyuna sunulmas sonucu reddedilmesi ve Fransada kan tartmalar nedeniyle ancak 1 Kasm 1993de uygulamaya konulabilmitir(yibozkurt, 1994, s. 25; Karluk, 1995, s. 33; Ertrk, 1993, s. 199). AB yeleri, Maastricht Anlamasnda, ekonomik ve parasal birlik ve politik birlik yoluyla tam bir btnlemeyi hedeemilerdir. (Grlesel, Alkin ve Uzunolu, 1997, s. 8): Bugn AB, AKTyi kuran Fransa, Almanya, talya, Belika, Hollanda ve Lksemburgun yannda deiik tarihlerde tam ye olan Avusturya, ek Cumhuriyeti, Danimarka, Estonya, Finlandiya, Gney Kbrs, ngiltere, rlanda, spanya, sve, Letonya, Litvanya, Macaristan, Malta, Polonya, Portekiz, Slovakya, Slovenya, Yunanistan, Bulgaristan, Romanya ile 27 yeli bir ekonomik bloktur. Bunlarn dnda Trkiye, Hrvatistan ve Makedonyadan oluan aday lke blou da bulunmaktadr. ABnin douundan bugne geirdii aamalar aada srasyla aklanmtr. (Kronoloji iin Bkz. Ek:1) 3.1.1. Avrupa Kmr ve elik Topluluu(AKT) (The European Coal and Steel Community-ECSC) ABnin olumasndaki ilk adm AKTdir. AKT, zamann Fransa Dileri Bakan Robert Schumann, ABnin kurulmasnda kir babal yapan ve Fransa Planlama Tekilat Bakan olan Jean Monnetin dncelerinden etkilenerek, 9 Mays 1950 tarihinde Fransa ile Almanya arasndaki kmr ve elik kaynaklarnn birletirilmesini, sava sanayinin temel girdileri olan bu maddelerin retim ve kullanmnn uluslar st bir organn sorumluluuna braklmas nerisi ile gndeme gelmitir.
Avrupa Birliinin Genileme Sreci
37
Schumann nerisi Almanya tarafndan da kabul edilmitir. Schuman Plan olarak bilinen bu plana, talya, Belika, Hollanda ve Lksemburgda 25 Mays 1950de olumlu cevap vermitir. Bu gelimenin ardndan, alt lke arasnda demir-elik rnlerinde bir ortak pazar oluturmaya ynelik grmeler 20 Haziran 1950de balamtr. 18 Nisan 1951de Parisde imzalanan bir anlama ile AKT kurulmutur. Anlama 50 yl geerli olup, 31 Ekim 1951 ile 16 Haziran 1952 tarihleri arasnda, metinler taraarn yasama organlarnca onaylanm ve 25 Eyll 1952de AKT yrrle girmitir. Bu anlamann yrrle girmesi Schuman Planna pratiklik kazandrm ve kmr-elik konusunda Avrupa lkeleri uyum ierisinde hareket ederek bu alanda ortak pazar oluturmay amalamlardr(European Documantation, 1986, s. 11; Karluk, 1995, s. 6-7; Ege ve Acar, 1993, s. 1). AKTnin resmen kurulmasnn ardndan Yksek Otoritenin Bakanlna Jean Monnet atanmtr. Merkezi Lksemburg olmasna ramen, Ortak Meclis devaml olarak Avrupa Konseyinin Strasbourgdaki salonunda toplanmtr. 10 ubat 1953de elik iin bir ortak pazar oluturulmaya balanmtr. Gei dneminin 1953de son bulmas ile kmr ve elik rnlerinde Avrupada bir ortak pazar oluturulmutur. Bylece, alt Bat Avrupa lkesi arasnda kmr, demir cevheri, hurda demir ve elik rnleri ticaretinde kstlamalar tamamen kaldrlarak nc lkelere ortak gmrk tarifesi uygulanmaya balanmtr. 1 Ocak 1973de ngiltere, rlanda ve Danimarka AKTye katlmtr. AKTnin genel amalar; ye lkelerin ekonomik gelimesine katkda bulunmak, tam istihdam salayarak isizlik sorununu nlemek ve hayat standardnn ykseltilmesini salamaktr. Ayrca, sektrde tekellemeyi nlemek, yatrmlar hzlandrmak ve iilerin konut sahibi olmalarna yardmc olmak da dier amalar arasndadr. 3.1.2. Bat Avrupa Birlii(BAB) (The Western European Union-WEU) AKTnin ortaya koyduu baarl gelime, Avrupada birlik dncesinin daha da kuvvetlenmesine yol amtr. Haziran 1950de Kore Savann patlak vermesinin ardndan ABD, Almanyann kendi milli ordusunu kurmasn istemitir. Bunun zerine Fransz Hkmeti, 24 Ekim 1950 tarihinde Fransa Meclisine, Pleven Plan olarak bilinen Pleven ve arkadalarnn hazrladklar kar Plan sunmutur. Fransz Jean Monnet tarafndan kaleme alnan bu Plan, Avrupa Savunma Topluluunun kurulmasn ngrmtr. AKT yesi 6 lke, 9 Mays 1952 tarihinde Avrupa Savunma Topluluu Anlamas imzalanmtr. Ancak, Fransa Meclisinden onay alamaynca Avrupa Savunma Topluluu(The European Defence Community) kurulamamtr.
38
Buradan doan boluk, ngilterenin nerisi ve Almanya, Fransa, Belika, Hollanda, Lksemburg, talya, rlanda ve Danimarka olmak zere 9 lke tarafndan 23 Ekim 1954te imzalanan ve 6 Mays 1955de yrrle giren BAB ile doldurulmak istenmitir. BABn zel askeri kuvveti yoktur. Bu rol, NATO(North Atlantic Treaty Organization) stlenmektedir. BABa ye olmak iin NATO veya AB yesi olmak gerekmektedir. 1984 Roma Bildirgesi ile BAB yeniden gndeme gelmi ve 1986da yaps tekrar dzenlenmitir. 3.1.3. Avrupa Ekonomik Topluluu(AET) (The European Economic Community-EEC) AKTnin, ye devletlerce baarl bir ekilde yrtlmesi, sadece kmr ve elik iin deil, Avrupada btnyle bir ekonomik birleme krini ortaya karmtr. AKTye ye lkelerin Dileri Bakanlar talyann Messina ehrinde 1-2 Haziran 1955 tarihleri arasnda yaptklar toplantda; Belika Dileri Bakan Paul Henry Spaak Bakanlnda bir Komite kurmulardr. Bu komite, Hazrlad Raporda Bat Avrupada ncelikle ekonomik btnlemeyi gerekletirecek yeni bir Topluluk kurulmas iin neride bulunmutur. Raporda, AKT yannda Avrupa Ekonomik Topluluu ve Avrupa Atom Enerjisi Topluluu kurulmas nerilmitir. 29-30 Mays 1956 tarihlerinde Venedikte yaplan toplantda, AKT Dileri Bakanlar, Paul Henry Spaak Bakanlnda hazrlanan Rapordaki nerileri kabul etmitir. Anlama tasla zerinde yaplan grmelerden sonra, 25 Mart 1957de Romada imzalanan ve 1 Ocak 1958de yrrle giren anlamalarla AET ve EURATOM kurulmutur(Karluk, 1995, s. 9). AET, ekonomik btnlemeyi salamak amacyla ye devletlerin gmrk ve ticaret engellerinden arndrlm bir ekonomik alan oluturmak iin kurulmutur. AET, ekonomik btnleme yannda, daha sonra Avrupada siyasal birliinde oluturulmasn hedeemitir(Tuncer, 1983, s. 69). AETyi kuran Roma Anlamas, 248 madde ve 6 blmden olumaktadr. Bunlar; ilkeler(1-8. maddeler), Topluluun temel kurallar(9-84. maddeler), Topluluun politikalar(85-130. maddeler), denizar blge ve topraklarn katlm(131-136. maddeler), Topluluk organlar(137-209. maddeler) ile genel ve son hkmlerdir(210-248. maddeler). 3.1.4. Avrupa Atom Enerjisi Topluluu(AAET/ EURATOM) 25 Mart 1957de imzalanan ve 1 Ocak 1958de yrrle giren Roma Anlamas, AET ile birlikte EURATOMda kurulmutur. AETye ye devletler EURATOMun da yesidir.
39
Topluluk, atom enerjisinin sanayi ve enerji retiminde bar amalara ynelik kullanlmasn hedeemitir. Topluluu oluturan lkeler, o tarihlerdeki enerji ihtiyacn atom enerjisi yoluyla karlamay dnmlerdir. 1956 ylnda ortaya kan Msr-srail Sava ve ardndan ngiltere ve Fransann Svey Kanalna mdahale etmesiyle balayan buhran dneminde, Avrupaya Orta Doudan petrol ikmali nemli lde aksamtr. Bu durum, petrole bamlln azaltlmas ve dier enerji kaynaklarnn devreye sokulmas konusunda o dnemde Avrupada nemli abalarn harcanmasna yol amtr. Bu abalarn rn olan EURATOM, daha sonra petroln Afrikann gneyinden dev tankerler ile tanmas ve petrol yatlarnda da 1970li yllara kadar nemli art olmamas zerine, nemli gelime gsterememitir(Karluk, 1995, s. 10-11). Yukarda aklanan drt kurulu, yasal adan ayr olmakla birlikte, politik adan tek bir kurulu durumundadr.
3.2. AETDEN ABYE GE: MAASTRICHT ANLAMASI

Maastricht Anlamas, genel olarak AET yeleri arasnda; ekonomik, parasal ve siyasal btnle gei olarak ifade edilebilir. Bu btnlemeler nedeniyle, AET isim olarak yetersiz kaldndan Topluluun ismi de Maastricht Anlamasnda Avrupa Birlii olarak deitirilmitir. 1992de AB, Ortak Pazara geii hedeemitir. Bu hedef, AB Komisyonunu cesaretlendirmitir. Komisyon daha fazla kurumsal reformlarn yaplmas ve 1992de Ortak Pazara geiin tamamlanmas gayretlerini artrmtr. 1988 ylnda devlet bakanlar, ekonomik ve parasal birliin gerekletirilmesi iin bir Rapor hazrlanmasn kararlatrmlardr. Bu Rapor, Joug Delorsun bakanl altnda Merkez Bankas yelerinden oluan Komite tarafndan hazrlanmtr. Rapor gerei, bir siyasal birlik anlamas konusunda grmelere balanmtr. ABye ye lkeler arasnda gvenlik ve ibirlii ilikilerinin artrlmasn ve EC kurulularnn demokratik sorumluluklarnn kuvvetlendirilmesi planlanmtr. Bir parasal ve siyasal birlik anlamas konusunda gr birlii olumutur. Resmi olarak Avrupa Birlii Anlamas eklinde ifade edilen ve 9-10 Aralk 1991 tarihinde Maastrichtde Devlet ve/veya Hkmet Bakanlar seviyesinde toplanan Konferansa sunulmu, 7 ubat 1992de imzalanm ve 1 Kasm 1993de yrrle girmitir(Pohl and Sorsa, 1992, s. 9). Maastricht Anlamas, ABnin kuruluundan buyana en istekli yeniden yaplanma anlamasdr. Anlamann bu konudaki en ok grlen taraf, 1997-1999 tarihleri arasnda ortak bir Avrupaya geiin salanmasdr. Parasal ve ekonomik birliin oluturulmas ve yeni AB kurulularnn gelecei hukuki bir yetki devri yoluyla yaplmas olduka nemlidir. Hkmetler,
40
parasal birlik ve ortakla geiin salanabilmesi iin mali ve parasal artlar mutlaka iyi bir ekilde grmek durumundadrlar. Siyasal birlie geiin balca unsurlar; daha gl bir Avrupa Parlamentosu, artrlm gvenlik ve ibirlii, Avrupa vatandalna gei, topluluun sosyal alanlarla ilgili yarglama hakknn geniletilmesi ve bununla birlikte oylamann salt ounlua yaylmasdr(Pohl and Sorsa, 1992, s. 9).
3.3. ABNN YAPISI, YNETM ORGANLARI,

AMALARI VE STRATEJK BOYUTLARI 3.3.1. ABnin Yaps ve Ynetim Organlar 18 Nisan 1951 tarihli ve 25 Mart 1957 tarihli Roma Anlamalar, ileriye dnk bir btnlemi Avrupa oluturulaca bilinci ile imzalanmtr. Bu bilinten dolaydr ki, 7 ubat 1992de Maastrichtde imzalanan Anlama ABnin ekonomik ve siyasal btnln iermektedir. Bu ekliyle AB dzeni, bir devlet dzenine benzemektedir. ABnin yasama, yrtme ve yarg grevlerini yerine getiren organlar bulunmaktadr. Bu organlar birbirinden bamsz olarak grev yapmaktadrlar. 8 Nisan 1965de imzalanan ve 1 Temmuz 1967de yrrle giren Ynetim Organlarn Birletirme Anlamas ile ABnin tek bir Konseyi, Komisyonu ve Parlamentosu olmutur. Dnyada, AB gibi tek bir devlet yaps ve ynetimi eklinde olumu baka bir ekonomik birleme veya kurulu bulunmamaktadr. ABnin bugn alt temel organ bulunmaktadr. Bu organlar; AB Konseyi, AB Bakanlar Konseyi, AB Komisyonu, AB Parlamentosu, AB Adalet Divan ve AB Saytaydr. Bu organlarn yetki ve sorumluluklar ile ilgili aklamalar aada yaplmtr. zetle; ABnin organlar u ekilde sralanmaktadr: Avrupa Konseyi(Karar Organ) Avrupa Komisyonu(Yrtme Organ) Avrupa Parlamentosu(Yasama Organ) Adalet Divan(Anayasa Mahkemesi) Saytay(Denetleme Organ) Avrupa Merkez Bankas 3.3.1.1. AB Konseyi(The European Council) 10 Aralk 1974de oluturulan Konsey, ABnin en st dzeydeki yetkili politik organdr. ye devletlerin Devlet veya Hkmet Bakanlarnn ylda en az iki defa bir araya gelerek ABnin genel politikalarn belirledikleri Konseydir(Karluk, 1995, s. 47).
41
3.3.1.2. AB Bakanlar Konseyi(The Ministers Council) ye lkelerin hkmetlerine mensup bir Bakann katlmyla oluan Bakanlar Konseyi, bir yasama ve karar alma organdr. AB Konseyi kararlarn basit ounlukla, nitelikli ounlukla veya oy birlii ile almaktadr. Nitelikli ounluu gerektiren Konsey kararlarnda yelerin oylar, ekonomik ve politik durumlar ile nfuslarna gre belirlenmektedir. Parlamenter demokrasilerdeki Parlamentonun yetkilerine edeer yetkilere sahiptir. Karar alma srecinde, Komisyon tarafndan hazrlanan tasarlar ele alarak yasallatrr. Parlamentonun deiiklik nerilerini karara balar. AByi ekillendirir ve ynetir. Ayrca, ABnin d politikasn da belirler(HDTM, 1993, s. 8-9). 3.3.1.3. AB Komisyonu(The Commission) ye devletlerce atanan 20 yeden(komiser) oluan bir yrtme organdr. Komisyon, neri sunma yetkisinin yan sra, AB kurulu anlamalarnn koruyucusu ilevini de grmektedir. Komisyon, AB topraklarnda mallarn, hizmetlerin, sermayenin ve kiilerin serbest dolamn da salamaktadr. AB kurulu anlamalarnn ve organlarn alm olduu kararlarn usulnce uygulanp uygulanmad, ilgili taraarn ykmllklerini yerine getirip getirmediini izlemekle grevlendirilmitir. AByi hukuken temsil etmektedir. Komisyon, milli devletlerde hkmetlere denk gelen bir organdr(AKTT, 1995a, s. 7; Karluk, 1995, s. 53). Komisyon, yalnzca AB Parlamentosuna kar sorumlu olup, grevlerini yapsal olarak ekonomik, mali, sosyal vb. konularda yerine getirmektedir(Seyidolu, 1991, s. 365). 3.3.1.4. AB Parlamentosu ye lkeler tarafndan seilip atanm yelerden olumaktadr. Her lkeye AB Parlamentosunda belirli sayda yelik ayrlmtr. Bu yeler ilgili lkelerde halk tarafndan tek dereceli seimle dorudan seilmektedirler. AB Parlamentosunun yeleri kendi lkelerinin karlarn savunmak iin deil, Birliin haklarn bir btn olarak temsil etmektedirler(Seyidolu, 1991, s. 365). AB Parlamentosu, ABnin yasama ve yrtme organ durumunda olan Bakanlar Konseyi ile Komisyonu denetleme grevinde bulunmaktadr. Ayrca, bte ile ilgili yetkileri de bulunmaktadr(Karluk, 1995, s. 58). 3.3.1.5. Adalet Divan Adalet Divan, ye lkelerin ortak anlamalaryla altar yl sreyle atanm 15 yargtan olumaktadr. Adalet Divannn yeleri, bamszlklar her trl kukudan uzak olan ve kendi lkelerinde en yksek yarg grevlerine atanmak iin gerekli vasara sahip bulunan veya hukuku olarak
42
istisnai niteliklere sahip olduklar kabul edilmi kiiler arasndan seilirler. Divana almalarnda yardmc olmak zere, yarglarla ayn srede grev yapan ve adli bamszlktan yararlanan 9 kanun szcs atanr. Kanun szcleri, Divana gelen davalarla ilgili btn hukuki sorunlarn incelendii ve Divann alaca kararla ilgili bir de neri ieren raporlar hazrlarlar. Adalet Divannn ilevi, anlamalarn ve onlara dayanarak karlan mevzuatn yorumlanp uygulanmasndan hukuka uygunluu gvence altna almaktadr(AKTT, 1995b, s. 27). 3.3.1.6. Saytay AB Saytay, 22 Temmuz 1975 Anlamas ile kurulmu ve 1977de Lksemburgda almalarna balamtr. Saytay 15 yeden olumaktadr. Bu yeler AB Parlamentosunun gr alndktan sonra Konsey tarafndan 6 yllk bir dnem iin atanrlar. Saytay Bakan, Saytay yeleri tarafndan kendi aralarndan yllk ve yenilenebilir bir sre iin seilir. Saytayn grevleri, btn gelirlerin toplanmasnda ve btn giderlerin harcanmasnda hukuka ve mevzuata uygunluu ve mali ynetimin salkl ileyiini denetlemektir(AKTT, 1995b, s. 30). ABnin bu alt temel ynetim organ dnda baz yan organlar da vardr. Yan organlardan nemli olanlar unlardr: 222 yeli Ekonomik ve Sosyal Komite, ekonomik konularda Konseye ve Komisyona danmanlk yapmaktadr. Yine 222 yeli Blgeler Komitesi, sadece danmanlk yapmaktadr. Balayc karar alma yetkisi yoktur. Bir dier yan organ nansmanla ilgili olan Avrupa Yatrm Bankasdr. Avrupa Yatrm Bankas, yeterince gelimemi blgelerin kalknmasnn desteklenmesi, iletmelerin modernizasyonu ya da yeni kullanm amalar iin dntrlmesi, yeni i alanlarnn oluturulmas ve birden ok ye devletin ortak karna olan projelerin gelitirilmesi amacna ynelik krediler ve teminat mektuplar vermektedir(AKTT, 1995b, s. 30-31). 3.3.1.7. Avrupa Merkez Bankas (European Central Bank-ECB) Avro alan iinde bulunan 16 lkenin para politikasn ynetmekle ykml olan dnyann en nemli merkez bankalarndan biridir. 1 Haziran 1998 tarihinde Almanya, Frankfurt genel merkez olmak zere kurulmutur. Bankann temel grevi, avronun alm gcn korumak ve avro blgesinde yat istikrarn salamaktr. Avrupa Para Birliine ye olan devletlerin ortak bir para otoritesidir ve Avrupa Birlii lkelerinin milli merkez bankalar ile merkez bankalarnn Avrupa sistemini kurar. Avrupa Birlii kapsamnda kendi usuln kuran
43
bir organdr. Kiilik haklaryla beraber uluslararas st bir kurumdur. 1998 ylnda Avrupa ekonomisi ve para birlii kapsamnda kurulmutur. Merkezi ise Frankfurtta Euro kulesindedir. Avrupa merkez bankasnn ii ve grevleri 1992de imzalanan Maastricht Anlamasnda eitli protokollerle dzenlenmitir. Dzgn ve verimli bir alma iin Avrupa Merkez Bankasnn siyasi etkiden bamsz olarak almas gerekmektedir. Bir merkez bankas bankaclk sisteminin denetim ve bir ekonomide para arznn dzenlenmesinden sorumlu kurumdur. Avrupa Merkez Bankas, Euro alannda Frankfurttaki merkeziyle bu grevi stlenmitir. Avrupa uyumu balamnda, Avrupa topluluunun baz lkeleri Euroyu baz lkelerde ortak para birimi olarak tantmaya karar vermitir. Tek bir para biriminin oluturulmasnda ortak para ve para politikas iin koullar oluturulmalyd. Bu amala merkez bankasnn Avrupa sistemi kurulmutur. Bu sistem iinde btn devletlerin eski milli merkez bankalar ve yeni kurulan Avrupa Merkez Bankas bulunmaktadr. Avrupa Birlii lkelerinin tm bu para birliine katlmamtr, Avrupa Merkez Bankasnn yan sra lkelerin milli merkez bankalar Euro ile tant. Merkez Bankas Avrupa sistemi grevlerinin ounluu Avrupa Merkez Bankas tarafndan icra edilir. Ana hede ise yat istikrardr. Bu amaca sakl kalmak mmkndr, merkez bankas Avrupa sistemi iindeki genel ekonomik politikalar desteklemek zorundadr(tr. wikipedia. org).
3.3.1.7.1. Avrupa Merkez Bankasnn Grev ve Hedeeri

Bir lkenin para politikasn yrten Merkez Bankasnn iki nemli hede vardr. Merkez Bankasnn temel hede, yat istikrarn salamaktr. Bu hedef dorultusunda Merkez Bankas para deerindeki byk dalgalanmalar nlemekle grevlidir. Bu yolda enasyon(enasyon oran) byk neme sahiptir. Merkez Bankasnn ikinci hede ise lkede istikrarl konjonktrsel bir geliim oluturmaktr. Para politikasnn bu nemli alt hede durgunluktan kanmay amalar. Konjonktrsel geliim, milli ekonomi kapasitesinin tam olarak kullanlmasyla llr. Merkez Bankas kredi yatlarn ykselterek ya da drerek(belirleyici faiz orann deitirmek) bu hedeeri takip ederler, yani ekonomiye nfuz ederler. Bylece Merkez Bankas hem enasyonu hem de konjonktrsel geliimi etkiler. Avrupa Merkez Bankalar Sistemi(AMBS), Avrupa Merkez Bankas ve temel organlarnn hedeeri ve grevleri Avrupa Topluluu Kurulu Szlemesinde aka belirtilmitir. Avrupa Topluluu szlemesi tutanann da eklendii Avrupa Merkez Bankalar Sistemi ve Avrupa Merkez Bankas ana szlemesinde, bu dev ve grevlerden bir kann aklamas yer almaktadr. ncelikli hedef Avro Blgesinde yat dzeyi konusundaki istikrardr; bir baka hedef ise yksek
44
i dereceleri ve devaml byme amacyla Avrupa Topluluundaki ekonomik politikann desteklenmesidir. Bu da yat istikrar tehlikeye dmedike gerekletirilir(tr. wikipedia. org). Anlamann 105. maddesinin 2. fkrasna gre temel devler: Para politikasnn belirlenmesi ve uygulanmas, Dviz alm satmnn salanmas, ye lkelerin para kaynaklarnn ynetimi(Portfy ynetimi), Milli ekonomideki para dolam, zellikle de sorunsuz ileyen bir demeler sistemi teviki, Avrupa Merkez Bankasnn dier grevleri ise; Avro banknotlarnn ihra izni, ulusal merkez bankalar araclyla ihracn bizzat gerekletirilmesi, Kredi kurulularn denetleme, nans piyasas istikrarn kontrol etme, Topluluk ve ulusal makamlarn danmanl, dier uluslararas kurumlar ve Avrupa kurumlaryla ibirlii, Grevini yerine getirebilmesi iin gererken istatistiksel bilgilerinin toplanmas, Merkez Bankas bilanosunun hazrlanmasdr.
Avrupa Merkez Bankas, Katlmc lkelerin ulusal Merkez Bankalar da nihai organlardr. Bunlar Avrupa Merkez Bankalar Sisteminin kontrolndedir. Burada ulusal hkmetlerin talimatlarndan bamszlk ve sadece Avrupa Merkez Bankasna ballk nemlidir. AMB bu konsey ve gelimi konsey ile karar alma organna sahip iken, direktrlk makam bir icra organ ilevini grmektedir(tr. wikipedia. org).
3.3.1.7.2. Ortak Para Birimi(EURO)

Euro ya da Avro(, Euro; , )(Almanca okunuu: Oyro, Franszca okunuu: ro, ngilizce okunuu: Yuro), 27 Avrupa Birlii yesinden 17sinin kulland ortak para birimi. Trkede kimi zaman Euro eklinde de yazlr ve okuyan kiinin yatkn olduu bat Avrupa diline gre yuro, ro veya oyro eklinde okunabilir. Euronun ynetimi Avrupa Merkez Bankalar Sistemi(AMBS)nce yaplr. AMBS, Avrupa Merkez Bankas(AMB) ve Euro Alannda yer alan lkelerin merkez bankalarndan oluur. Merkezi Almanyann Frankfurt ehri olan AMB, parasal(mali) politikalarn belirlenmesinde tek yetkili kurumdur. AMBSnin dier yeleri kt ve madeni para basma, bunlar datma ve Euro Alan deme sisteminde ilem yapma haklarn elinde bulundurur.
45
Euroya geen hemen hemen her lkede bu sre biraz sancl olmutur. Yeni para biriminin yrrle girmesinden sonra tketici yatlarndaki hissedilir yat artlar grlmtr. rnein ekonomisi olduka iyi olan Almanyada 1 DM ounlukla yaklak karl olan 0, 50 sent yerine 1 Euro olarak evrilmitir, bu da toplamda byk bir alm gc dmesine sebep olmutur. Euroya gei zamannda ekonomisi en kt Avrupa Birlii yelerinden olan Yunanistanda ise Euroya geme vahim ekonomik sonulara yol amtr. Euro kelimesinin kkenine baktmzda; Avrupa uygarlnn beiine gnderme yaplarak Yunan Epsilon harnden esinlenilmitir. Sembol, Europe kelimesinin ilk harne Euronun istikrarn simgeleyen iki paralel izginin ekilmesi ile meydana gelmitir. Euro Alan ise; Avrupa Birliinin tm yelerini kapsamamaktadr. (Euroyu kullanan ve kullanmayan lkeler iin Bkz. Ek 2.). Avrupa Merkez Bankas Birliin para politikasn ynetmektedir. Avrupa Birliinde para birlii 1969 ylndan beri gerekletirilmeye allan resmi bir hedef olmutur ve 1990 ylnda Avrupa Ekonomik ve Parasal Birliinde bunun iin ilk almalar balatlmtr. Dokuz yl sonra, 1999da birliin o zamanki 15 yesinin, 11inin avroyu ortak para birimi olarak kabul etmesiyle eski ulusal para birimleri de bir sre kullanmda kalm ancak kur farklar avroya gre ayarlanmtr. 1 Ocak 2002de bu kez on iki lkede eski ulusal para birimleri tedavlden kalkm ve avro kullanlan tek ortak para olmutur. Slovenya, 1 Ocak 2007de, Malta ve Kbrs 1 Ocak 2008de, Slovakya da 1 Ocak 2009da avro kullanmaya balam ve bylece toplamda avroyu resmi para birimi olarak kullanan lke says 16ya karak avro alan bymtr. Birleik Krallk ve Danimarka dnda tm lkeler yelik koulu avroyu ortak para olarak kullanmay kabul etmilerdir. Kalan lkelerin avroyu kullanmaya ne zaman geecei ekonomik durumlar grldnde karara balanacaktr. Ancak, bu lkelerde avroya geile ilgili kamuoyu grleri Danimarka ve Romanya dnda olumsuz yndedir. Karada ve Kosova gibi baz lkeler de gayri resmi olarak avroyu para birimi olarak kullanmaktadr(tr. wikipedia. org). Avro ile ilgili ilemler ve avroyu para birimi olarak kullanan lkelerin para politikalar Avrupa Merkez Bankasnca dzenlenmektedir. Avrupa Birlii iinde kullanlan 12 baka para birimi daha vardr. Avro, Avrupa Birlii vatandalarnn ve mallarn zgrce yolculuk etmesini ve dolamasn kolaylatrmak, kur fark gibi sorular ortadan kaldrmak, yat effa oluturmak, tek bir ortak nansal pazar yaratmak, yat istikrar salamak, dk faiz oran ve tek bir ortak para birimiyle uluslararas bunalmlara kar korunmak amacyla kullanma sokulmutur. Ayrca avrodan ye lkeler arasnda btnlemeye yardmc olmas ve bunu gelitirmesi amacyla siyasi
46
bir simge olarak da yararlanlmas dnlmtr. Son yllarda, avro hacmi hzla artmtr ve Avro Alannn yakn gelecekte daha da byyeceine ilikin sylentiler vardr. Avronun deer artnn ve Amerikan Dolarnn deer kaybnn srmesi durumunda avronun dnyadaki balca yedek ake durumuna gelmesi olasdr(tr. wikipedia. org)
3.4. ABNN AMALARI

AB, kuruluunda sadece ekonomik amalara ynelik olarak oluturulmutur. Ancak, dnyada ortaya kan ekonomik ve siyasal gelimeler karsnda AB, Maastricht Anlamasnda da belirtildii gibi ekonomik ve siyasal btnlemeye gitmeyi hedeemitir. ABnin amalar, siyasi ve ekonomik olmak zere iki balk altnda toplanabilir. 3.4. . Siyasi Amalar Avrupada barn korunmas, Avrupada savaa neden olabilecek olaylarn giderilmesi, Her ynyle btnlemi bir Avrupa Birleik Devletlerinin oluturulmas, Birlemi Avrupann dnyada en nemli g haline getirilmesidir. 3.4.2. Ekonomik Amalar ye lkelerde yaam standardnn ykseltilmesi, Serbest ticareti engelleyen nedenlerin ortadan kaldrlmas, ye lkelerde, blgeleraras kalknmlk dzeyinin dengelenmesi, Serbest rekabet artlarnn oluturulmasdr.
3.5. ABNN STRATEJK BOYUTLARI

ABnin stratejik boyutlarn kurulu amalaryla doru orantl olarak; barn korunmas, geni bir Avrupa ekonomik alan oluturarak btnlemeyi salamak, siyasal birlik iinde yaamak eklinde ifade edilebilir(European Documantation, 1986, s. 19). Bu boyutlara, teknolojik btnlemeyi de eklemek doru olacaktr. Gerekten de, 1992 Tek Pazarn oluturulmasndaki temel nedenlerden birisi, Japonya ve ABD teknolojileri karsnda gl bir Avrupa teknolojisi meydana getirmek ve dnya pazarlarna teknolojik yeniliklerle kabilmektir(Akdemir, 1992, s. 26).
47
3.5.1. Barn Korunmas ABnin kurulmasndaki ilk adm olan AKT, ekonomik amalar dnda, II. Dnya Savandan sonra, yzyllardan beri sregelen i atmalara son vermek iin beklenen ortak istekten domutur(Akdemir, 1992, s. 27). 3.5.2. Ekonomik Btnleme ABnin btnlemesindeki ekonomik amalar; yksek yaam standard salanmas, tam istihdam ve ekonomik bymeyi gerekletirmektir(Kamhi, 1988, s. 14). 3.5.3. Siyasal Btnleme ABnin siyasal btnleme eilimi, Maastricht Anlamas ile kuvvetlenmitir. ABdeki siyasal btnleme, Avrupa Birleik Devletleri kurulmas zleminden kaynaklanmaktadr. ABdeki gelimelerin, AByi siyasal btnlemeye doru hzla gtrd sylenebilir. 3.5.4. Teknolojik Btnleme ABde ekonomik btnlemenin gerekletirilebilmesinde, teknolojik btnleme kanlmaz bir olgudur. Dier bir ifadeyle, lkelerin kullandklar teknoloji, gelime ve kalknmann temel kaynaklarndan biridir. ABnin ekonomik amalarndan biri olan, ye devletlerin ayn dzeyde kalknmasna ve gelimesine destek olma anlaynn gerekletirilmesi, ye devletler arasnda teknolojik btnlemenin gerekletirilmesi ile mmkn olacaktr.
3.6. ABYE YELN N KOULLARI

AB, aday lkelerin mutlak surette yerine getirmeleri gereken sorumluluklar, ykmllkleri ve dzenlemeleri Maastricht Kriterleri, Kopenhag Kriterleri ve Amsterdam Kriterleri ile beyan etmitir(Dnya Gazetesi, 13.12.1999, s. 14). 3.6.1. Maastricht Kriterleri ABnin 9-10 Aralk 1991 tarihinde yapt Maastricht Zirvesinde aday lkeler iin ortaya koyduu balca kriterler unlardr: Kamu a, GSYHnn %3nden az olmaldr. Trkiyede 1999 ylnda kamu a GSYHnn %12 dolaynda gereklemitir. Enasyon, 1999 ylndan nceki son 12 ay ierisinde en dk enasyon oranna sahip 3 ye lkenin enasyon oranlar ortalamasnn en fazla 1.5 puan zerinde olabilir. Buna gre ABde kabul edilebilir enasyon oran 1999 ylnda %3, Trkiyede ise %60n zerindedir.
48
Kamu borcunun GSYHya oran, %60 amamaldr. Trkiyede kamu ann GSYHya oran 1999 ylnda %30 civarndadr. Uzun dnem nominal faiz oranlar, en dk ortalamaya sahip 3 ye lkenin faiz oranlar ortalamasndan en ok 2 puan fazla olabilir. Trkiyedeki mevcut veriler bu kriterden ok uzaktadr. 3.6.2. Kopenhag Kriterleri ABnin, Haziran 1993te gerekletirdii Kopenhag Zirvesinde aday lkeler iin ortaya koyduu balca kriterler unlardr: Siyasi Kriterler: Demokrasinin gvence altna alnd istikrarl bir kurumsal yap, hukukun stnl, insan haklar ve aznlk haklarna say eklinde belirtilmitir. Ekonomik Kriterler: yi ileyen Pazar ekonomisi ve AB iindeki piyasa glerine ve rekabet basksna kar koyabilme eklinde belirtilmitir. Topluluk Mktesebatnn Kabul: ABnin eitli siyasi, ekonomik ve parasal hedeerine ballk eklinde belirtilmitir. Kopenhag Kriterleri, Aralk 1995te dzenlenen ABnin Madrid Zirvesinde onaylanmtr. 3.6.3. Amsterdam Kriterleri AB, 1 Mays 1999da yrrle giren Amsterdam Anlamas ile temel hak ve zgrlkler ile Avrupa nsan Haklar Szlemesine riayet etmeyi, aday lkelere tam yelik iin bir koul olarak ortaya koymutur. Amsterdam Anlamas ayrca, kamu sal ve tketicinin korunmas gibi politikalar gelitirirken, tm topluluk politikalarnn tanm ve uygulamasna evre boyutunu da entegre etmitir. Amsterdam Anlamasnn ieriinde, ortak d ve gvenlik politikas, zellikle iltica ve g konularnda koordinasyonu glendirecek adalet ve iileri alannda ibirlii ile Topluluk faaliyetlerinde effan artrlmas amacna ynelik kurumlarn dokmanlarna eriimin kolaylatrlmas ve karar alma prosedrnn basitletirilmesi konusunda dzenlemeler de bulunmaktadr.
Trkiyenin Avrupa Birlii le Btnleme Sreci ve Gmrk Birlii
49
Blm 4
TRKYENN AVRUPA BRL LE BTNLEME SREC VE GMRK BRL
Trkiyenin AB ile btnleme sreci, 12 Eyll 1963te imzalanan Ankara Anlamas ile balam ve 13 Aralk 1995 tarihinde Strasbourgda Avrupa Parlamentosunun yapt oylama ile 32 yl aan bir dnem sonunda 01.01.1996 tarihinden itibaren Gmrk Birliine girmesiyle bir adm daha ilerletilerek srdrlmtr.
4.1. TRKYE-AB LKLERNN TARH GELM

4.1.1. Trkiye-AB likileri AByi kuran altlar geleneksel olarak Trkiyenin sk ekonomik ve siyasal ilikiler iinde bulunduu lkelerdir. eitli gruplar arasnda Trkiye asndan en byk nem tayan da kukusuz ki ABdir. Dier taraftan d politikada da Trkiye Batya ynelmi ve II. Dnya Sava(1939-1945) sonlarndan itibaren kurulan hemen hemen tm batl rgt ve kurulular iinde yer almtr. Bu nedenle, ABnin kuruluu ile de ilgilenmitir(Seyidolu, 1991, s. 403). Trkiyenin ABye ilgisi, Nisan 1959da Yunanistann ABye ortak ye(associate member) olmak iin resmi bavuru yapmasnn ardndan, 31 Temmuz 1959da ortak yelik bavurusu yapmas ve bu bavurunun ilke olarak hemen kabul edilmesiyle devam etmitir. nk; o yllarda da AB, kendini uluslararas platformda kantlamak iin, yaplan bavurulara olumlu cevap verme eilimi iinde olmutur. Dier bir ifade ile AB, uluslararas ilikilerde yeni bir hukuk sujesi, yeni bir btnleme modeli olarak yola km ve bu bavurular sz konusu btnleme modelinin ciddiye alndn gstermitir(Gnuur, 1995, s. 177). Drt yl sren ortaklk grmeleri sonunda, 12 Eyll 1963te Trkiye AB ile Ankara Anlamasn imzalayarak ABye ortak ye olmutur. Anlama, 1 Aralk 1964te yrrle girmitir. Trk ekonomisinin durumu, ABye hemen girmeye uygun olmadndan, Ankara Anlamasnda Trkiye ile AB arasnda gmrk birliinin aamal bir ekilde gerekletirilmesi ngrlmtr. Bu aamalar, Ankara Anlamasnn ierdii hkmler ve ilkeler
50
itibariyle Trkiyenin ABye tam yelii iin hazrlk dnemi, gei dnemi ve tam yelik dneminden(son dnem) olumutur(Seyidolu, 1991, s. 404; aan, 1991, s. 89). Hazrlk dneminde AB unlar yapmtr(Manisal, 1994, s. 27): Baz Trk ihra rnlerine kolaylklar salamtr. Trkiyeye 174 milyon dolar mali yardm yapmtr.
Trkiyenin AB lkelerine igc gnderilmesinde baz kolaylklar salanmtr. Bylece, hazrlk dneminde Trk ekonomisinin glendirilmesi amalanmtr. Hazrlk dneminin be yl srmesi ngrlm, fakat gerektiinde bu sre 12 yla kadar uzatlabilecei belirtilmitir. Trkiye, hazrlk dnemini uzatma yoluna gitmeyip sre dolduunda, ikinci aamay oluturan gei dnemine girmek iin AB ile grmelere balamtr. Bylece, 23 Kasm 1970de AB ile Trkiye arasnda Katma Protokol imzalanm ve 1 Ocak 1973te yrrle girmitir. Katma Protokol, gei dneminin gerekleme koullarn, usullerini, sra ve srelerini belirleyen bir anlama niteliindedir(Seyidolu, 1991, s. 405). 1973-1980 dneminde Trkiyede, ekonomiyi etkileyen olumsuz i ve d koullar yznden 24 Ocak 1980de youn ekonomik istikrar nlemleri uygulanmaya balanmtr. Bu nlemlerin bir boyutu da, da alma ve d denge ile ilgili politikalar iermitir. Yeniden yaplanma, ekonomik istikrar ve da alma, Trkiyenin ABye gei dnemine yardmc olacak politikalar olmutur. Ancak, o dnemde Trkiyede ekonomik istikrarszlk yannda siyas istikrarszlk, sosyal patlamalar ve i atmalar da yaanmtr. Bunun sonucunda Trkiye, 12 Eyll 1980de askeri ynetimim eline gemi ve 19801983 dneminde askeri rejim, Trkiye-AB arasndaki politik ve kuramsal ilikilerin aksamasna neden olmutur. Yunanistan, Trkiyenin iinde bulunduu olumsuz koullardan yararlanarak 1 Ocak 1981de Brkselde yaplan anlama ile ABye tam ye olmutur. 1983 ylnda Trkiyede yeniden siyasi partiler kurulmu ve seim yaplmtr. Bu seimden sonra, Turgut ZALn babakanlnda yeni bir hkmet kurulmu ve zellikle 1984ten sonra hzl bir da alma politikas izlenmitir. Bu da alma politikalar sonucunda, tekrar Trkiye ABye tam yelik iin giriimlerini hzlandrmtr. 4.1. 2. ABye Tam yelik Bavurusu Trkiye, Ankara Anlamas ve Katma Protokoln ngrd gmrk indirimlerini(vb. ticareti kstlayan engelleri) 1976 ylna kadar yerine getirmitir. Fakat, 1976 ylndan itibaren Trkiye bu indirimleri askya almtr.
51
Bunun sebepleri bir lde 1970li yllarn ikinci yarsnda da ekonomisinde yaad zorluklar ile koalisyon hkmetlerinden kaynaklanan siyasi glklerdir. Ayrca, 12 Eyll 1980 harekat da takvimi aksatmtr. Trkiye AB ile olan takvimi 1987den sonra yeniden ilemeye balamtr. Kald ki Trkiye, daha ncede belirtildii gibi 1984 ylndan itibaren da ak ekonomi politikas erevesinde tm d dnyaya gmrk indirimleri yapmtr. Bu gelimelerle ABye tam yelik iin mitlenen Trkiye, 14 Nisan 1987de AB Konsey Bakanlna tam yelik iin bavuruda bulunmutur(yibozkurt, 1994, s. 15).
4.2. AB TRKYE LKLER

Trkiye, 1973te Katma Protokol ile ABye tam yelik iin gerekli olan gei srecine girmitir. AB ve Trkiye arasnda belirlenen karlkl ykmllklerin yerine getirilmesini ieren bu srecin en nemli yan GB ile son bulmasdr. GB gei dnemi ile nihai dnem arasnda bir srama ta deil, Trk ekonomisi ile ABye ye lkeler arasndaki gelimilik farknn kademeli olarak giderilmesi ilevini de iermitir(Miniba, 1995, s. 26). Trkiye 01.01.1996 tarihinden itibaren GBne girmi, ancak Trkiye ile AB lkeleri arsasndaki ekonomik ve sosyal farklar istenildii dzeyde kapatlamamtr. Bu konuda, ABnin ve Trkiyenin karlkl ykmllklerini yerine ne kadar getirdii ile Trkiyenin ABye uyum iin yapt almalarn neler olduu nemlidir.
4.2.1. AB ve Trkiyenin Karlkl Ykmllkleri

4.2.1.1. ABnin Ykmllkleri GB, Trkiyeye olduu kadar ABye de baz temel ykmllkler getirmektedir. Ne var ki; Mali ibirliinden yararlanma, gcnn serbest dolam, Gmrk vergilerinin sfrlanmas(tm mal ve hizmetler iin) ve kotalarn srmesi, E etkili vergilerin kaldrlmas, olarak zetlenebilecek bu ykmllkler, zaman iinde yerine getirilmedii gibi, tam yelik iin pazarlk konusu edilmitir(Miniba, 1995, s. 26; Manisal, 1994, s. 33).
4.2. 1.2. Trkiyenin Ykmllkleri Ortaklk anlamasnn gerekleri dorultusunda Trkiye, 22 yllk listede %80, 12 yllk listede ise %90 orannda gmrk indirimi gerekletirmitir. Bylelikle ye lkelere ynelik ykmllklerinin byk bir ksmn yerine
52
getirmitir. Ayrca, 2600 maddede Toplu Konut Fonu tamamen kaldrld gibi, dier kalemlerde de %3-94 arasnda indirime gidilmitir(Miniba, 1995, s. 27). Ancak, ABnin hukuki dzenine uyum salayabilmek iin gerekli tm yasal dzenlemelerin yapldn sylemek mmkn deildir(Miniba, 1995, s. 27). 4.2.2. Trkiyenin ABye Uyum in Yapt almalar Avrupa Birlii Devlet ve Hkmet Bakanlarnn 17 Aralk 2004 tarihli Zirvesinde ald karar dorultusunda 3 Ekim 2005 tarihinde Lksemburgta yaplan Hkmetler aras Konferans(HAK) ile Trkiye resmen ABye katlm mzakerelerine balamtr. Bylece, Trkiye ile AB arasndaki inili kl iliki, ok nemli bir dnm noktasn aarak yepyeni bir srece girmitir. 3 Ekim 2005 tarihli Hkmetler aras Konferansta Mzakerelerin hangi usul ve esaslar erevesinde yrtleceini dzenleyen Mzakere ereve Belgesi de kabul edilmitir. Sz konusu belge incelendiinde, mzakerelerin 3 temel unsur zerinden yrtlecei grlmektedir. 1) Kopenhag siyasi kriterlerinin istisnasz olarak uygulanmas, siyasi reformlarn derinletirilmesi ve iselletirilmesi, 2) AB Mktesebatnn stlenilmesi ve uygulanmas, 3) Sivil toplum diyalogunun glendirilmesi ve bu erevede hem AB lkelerinin kamuoylarna, hem de Trkiye kamuoyuna ynelik olarak bir iletiim stratejisinin yrtlmesi. Avrupa Birlii Genel Sekreterlii, bu 3 temel unsur erevesindeki tm almalar farkl mekanizmalar kurarak koordine etmektedir. Trkiye ile mzakerelerin almas, Kopenhag siyasi kriterlerinin yeterli lde karlanmas ile mmkn olmutur. Bu aamadan sonra da AB, Trkiyenin bu alandaki uygulamalarn yakndan izlemeye devam edecektir. Ekonomik kriterler mzakerelere konu olmamakla birlikte, bu alandaki gelimeler mzakere sreci boyunca AB tarafndan yakndan izlenecek ve baz mktesebat balklarnda mzakerelerin almasnda lt olarak kullanlabilecektir. Buradaki nemli husus, istikrara ynelik srdrlebilir bir ekonomi politikasna devam edilmesi, zellikle mali dengesizliklerin azaltlmas ve enasyonla mcadelenin disiplinli bir ekilde yrtlmesidir. Katlm Mzakereleri, Trkiyenin AB Mktesebatn ne kadar srede kendi i hukukuna aktarp, yrrle koyacann ve etkili bir ekilde uygulayacann belirlendii sretir. AB Mktesebat, AB Hukuk sistemine verilen addr. Yaklak 120 bin sayfadan olumaktadr. AByi kuran ve daha sonra deiiklie urayan antlamalar, aday lkelerin ABye katlrken imzaladklar katlm antlamalarn, Konsey, Komisyon, Avrupa Topluluklar Adalet Divan gibi Topluluk
53
organlarnn kardklar tm mevzuat ifade etmektedir. Sz konusu mktesebat, Katlm Mzakereleri Fasllar erevesinde 35 balk altnda snandrlmtr. Trkiyenin ABye yelik srecinde uyum salamas gereken AB Mktesebat fasl balklar unlardr: 1) Mallarn Serbest Dolam 2) ilerin Serbest Dolam 3) Kurma Hakk ve Hizmet Sunumu Serbestisi 4) Sermayenin Serbest Dolam 5) Kamu Almlar 6) irketler Hukuku 7) Fikri Mlkiyet Hukuku 8) Rekabet Politikas 9) Mali Hizmetler 10) Bilgi Toplumu ve Medya 11) Tarm ve Krsal Kalknma 12) Gda Gvenlii, Veterinerlik ve Bitki Sal 13) Balklk 14) Tamaclk Politikas 15) Enerji 16) Vergilendirme 17) Ekonomik ve Parasal Politika 18) statistik 19) Sosyal Politika ve stihdam 20) letmeler ve Sanayi Politikas 21) Trans-Avrupa ebekeleri 22) Blgesel Politika ve Yapsal Aralarn Koordinasyonu 23) Yarg ve Temel Haklar 24) Adalet, zgrlk ve Gvenlik 25) Bilim ve Aratrma 26) Eitim ve Kltr 27) evre 28) Tketicinin ve Saln Korunmas 29) Gmrk Birlii 30) D likiler 31) D, Gvenlik ve Savunma Politikalar 32) Mali Kontrol 33) Mali ve Btesel Hkmler 34) Kurumlar 35) Dier Konular
54
Mzakereler, srecin ilk aamas olan tarama ile balamtr. Bu srecin balca aktrleri Avrupa Komisyonu ve Trkiye brokratlardr. Trkiyenin mzakerelere hazrlanmasn ve katlm ncesi srecin hzlandrlmasn hedeeyen tarama dneminde esas olarak, AB mktesebat kapsamndaki mevzuat hakknda bilgi verilmekte, AB mktesebat ile aday lke mevzuat arasndaki farkllklar belirlenmekte ve uyum srecinin ok genel bir takvimi ve bu srete karlalacak muhtemel sorunlar saptanmaya allmaktadr. Trkiye iin Tarama Srecinin ilk aamas olan tarama toplantlar 20 Ekim 2005 tarihinde yaplan Bilim ve Aratrma fasl tantc tarama toplants ile balam ve 13 Ekim 2006 tarihinde yaplan Yarg ve Temel Haklar fasl ayrntl tarama toplants ile sona ermitir. Her bir mzakere faslnn taramas bittikten sonra, Komisyon ye lkelere tarama sonu raporu ad altnda bir rapor sunmaktadr. Buradaki deerlendirme ve neriler, o faslda mzakerelerinin almasna temel tekil etmektedir. Komisyon, raporlarnda, ayrntl tarama srasnda lkemizce verilen bilgilere dayanarak lkemizin mzakerelere hazr olup olmadn deerlendirmekte ve sonu ksmnda ya fasln mzakereye almasn nermekte; ya da bunun iin tamamlanmas gereken al kriterlerini(benchmarks) ortaya koymaktadr(www. abgs. gov. tr).
4.3. TRKYENN ABYE TAM YELKTEN BEKLENTLER

Trkiyenin ABye tam yelikten beklentilerini u ekilde sralamak mmkndr: 4.3.1. AB Pazarna Uyum pazara uyum konusundaki almalarn balcalar unlardr: ABnin 1992 yl sonunda tamamlad i pazar hedene ynelik mevzuat tespit edilmi olup, bu alanda ald ve almay ngrd tedbirlerin konular itibariyle dkm DPT-AB Bakanlnca yaplmtr. 23 Haziran 1988de AB Danma Kurulunun yapt toplantda ana gndem maddesini i pazar oluturmu, bu toplantda ulatrma, rekabet, standardizasyon ve dolayl vergilerin uyumuna ilikin Alt Komiteler kurulmutur. Bu Komiteler almalarn tamamlamlardr. pazara uyum konular ile ilgili olarak AB Koordinasyon Kurulu erevesinde 28.11.1988 tarihinde Bakanlklar aras sekiz Alt Komite kurulmutur. 1994 yl sonunda, ticari ve teknik ynden salayaca fayda ve Trk sanayicisinin karlat baz glkler dikkate alnarak TSE Teknik Kurulu tarafndan alnan kararla AB standartlar(EN)n CEN(Avrupa Standardizasyonu Komitesi) ve CENELEC(Avrupa Elektronik Standardizasyon Komitesi)
55
ablonlar aynen korunarak Trkeletirilmeleri ve Trke ve ngilizce olarak baslmalar kararlatrlmtr. Ayrca, standart hazrlama program deitirilerek, mevcut btn AB standartlarnn 1 Ocak 1996 tarihine kadar Trk Standard olarak karlmasna karar verilmitir. Bunlara ek olarak, CEN, CENELEC ve TSE, TSE tarafndan kabul edilen AB standartlarnn 1996 ylnda dier AB lkelerinin standartlar ile birlikte CEN ve CENELEC kataloglarnda yaynlanmasna(TS-EN 45000 gibi) karar verilmitir(TSE, 1995, s. 24). AB pazarna uyum asndan Trkiyede ISO-9000 Kalite Sistem Belgesi, 1 Ocak 1996dan itibaren uygulamaya konulmutur. Bunlarn dnda, ABnin kendi iinde uygulad tek pazar ilkesi dorultusunda oluturduu kota ve tarife paketleri, d ticarette standardizasyon ve modernizasyon almalar, gmrk uygulamalar, bankaclk sisteminin modernizasyonu ve risk azaltc etkili nansal aralarn kullanm gibi uygulamalarn model alnmas ve Trkiyede ilerleme kaydedilmesi i pazara uyum salama noktasnda sralanabilecek balklardr. Trkiye belirtilen konularn nemli bir blmne uyum salam ve bu alanda daha da ilerlemeye devam etmektedir. 4.3.2. Ekonomik ve Sosyal Alandaki Gelimelere Uyum Ekonomik ve sosyal alandaki uyum almalarnn balcalar unlardr: Eyll 1988de stanbulda dzenlenen Trkiye-AB Business Week toplantsnda; turizm, madencilik, makine, elektronik, kimya ve gda sektrlerinde faaliyet gsteren AB ve Trk iletmeleri arasnda eitli yatrm projeleri zerinde grmeler yaplmtr. Trk sanayisinin AB sanayisi karsndaki rekabet gcn belirlemek zere Austos 1986da DPT koordinatrlnde zel htisas Komisyonu almalara balamtr. Trk tarmnn AB tarmna uyumu konusunda Ocak 1988de bir proje balatlmtr. Trk evre mevzuatn AB standartlarna uyumunun salanmas konusunda Ocak 1988de bir proje balatlmtr. ILO ve DPT tarafndan birlikte yrtlen Yurtdna i Gnn 25. Ylnda Durum Tespiti konulu proje, Eyll 1988de balatlmtr. Bonndaki Trkiye Aratrmalar Merkezi ile DPTnin birlikte yrtmekte olduu bir proje de, spanya, Portekiz ve Yunanistann sosyoekonomik yaplarnn Trkiye ile karlatrlmasn amalamaktadr. 1 Ocak 1996dan itibaren Trkiyenin GBne girmesiyle AB-Trkiye arasnda ekonomik alanda nemli bir ilerleme kaydedilmitir.
56
Trkiyenin ABne ye olmadan GBne ye olan tek lke olmas, lkemizin youn ticari iliki ierisinde bulunduu AB ile gmrk vergilerini sfrlamas gibi bir sonu dourmutur. Bu durum hi phe yok ki nemli lde vergi kaybna neden olmu ve bte gelirlerini olumsuz etkilemitir. Ancak, zellikle 2002 ylndan gnmze kadar gelinen srete, Trkiyenin sanayi hamleleri ve ihracata dayal byme modeli olumlu sonular vermitir. Nitekim; bu gn 2023 ylnda 500 milyar USDlk ihracat hede bu olumlu ivmelenmeden kaynaklanmaktadr. zetle, Trkiye GB yelii sonucunda ilk dnemde bir takm dezavantajlarla kar karya kalm olmasna ramen, bu durumu avantaja evirmeyi bilmitir. 4.3.3. Vergi Politikas Asndan Uyum Trkiyenin vergi politikas asndan ABye uyum almalarn, Trkiyenin GBne geii ile ifade edilebilinir. AB ile GBne dayal bir btnleme srecini kendine model ald 1963 ylnda, Trkiyenin ekonomik gelimilik dzeyi GBne girmeyi mmkn klacak dzeyde olmad gibi; uygulanmakta olan ekonomik kalknma modeli de da ak serbest piyasa ekonomisinin gereklerini yerine getirmemektedir. 1980li yllardan sonra Trkiye, d ticaret politikasn nemli lde liberalletirerek gmrk indirimlerini hzlandrmtr(KV, 1996, s. 47). Bu gelimeler sonucu Trkiye GBne girmitir. GB, kapsamndaki btn sanayi mallar ile ilenmi gda rnlerinin gmrk vergilerine, e etkili mkelleyetlere ve miktar kstlamalarna tabi olmakszn ve dier engellerle karlamakszn serbest dolamn garanti etmektedir. GB kapsamnda yer alan lkelerin, nc lkelerden gelen btn mallara ortak bir gmrk tarifesi uygulamalarn salamaktadr. Gmrk vergileri dendikten sonra bu mallarda sebest dolama girmektedir. Ancak, Trkiyenin tarm sistemi ABnin ortak tarm politikas ile badamadndan tarm rnleri GB kapsam dndadr. Tam yelik sz konusu olduundan, tarm yeni ibirlii anlamalar arasnda saylmaktadr ve iki taraf karlkl yarar salayacak ayrcalklar mzakere etmektedirler(Lake, 1996, s. 1). Avrupa btnlemesinde ngrlen, temel olarak mallarn ifte vergilendirmeye uramamalar, bylelikle haksz rekabete yol ac uygulamalarn nlenmesidir. Tarihsel geliim iinde vergi tarafszl olarak adlandrlan bu ilkenin AB iinde uygulanmas, Katma Deer Vergisinin(KDV) oluturulmasyla salanmtr. AB Tek Pazar iinde mallarn tmyle serbest dolaabilmesi iin ye lkeler arasnda KDV oranlarnn ayn olmas ngrlm, ancak bu gerekletirilememitir. Bu nedenle her yl sonunda, ye lkeler KDV farkllklar konusunda hesaplarn karlkl kontrol etmekte ve farklar tespit ederek alacak veya bor miktarlarn belirlemektedirler. KDV oranlar deiiklik gstermekte ancak, yapsal adan birbirine benzemekte-
57
dir. Maastricht ilkeleri dorultusunda dolaysz vergilerin uyumlatrlmas, bylelikle iletmelerin bymesinin ve sermaye hareketlerinin vergi unsurundan bamsz gelimesinin salanmas teorik adan hedeenmi ancak, henz uygulanmamtr(TSE, 1995, s. 14-15). Trkiye-AB, GB asndan bir vergi uyumu gerekli olmamtr. Ancak, tarm rnlerinin GB kapsamna alnmas, Trkiyenin haksz rekabete uramasn nleyecek ve Trkiye-AB arasndaki GB asndan vergi uyumu tam anlamyla salanm olacaktr ki, bu Trkiyenin ABye tam yelii iin bir zorunluluk olarak grlmektedir. 4.3.4. Teknoloji ve Ar-Ge Alannda AB Fonlarndan Yararlanmak AB lkeleri ortalamasnda, GSMHnn yaklak %2.5ini Ar-Geye harcarken, Trkiye ancak %0.54n harcamaktadr. Bu oran ABye gre olduka yetersizdir(Gle, 1994, s. 49). Trkiyede Ar-Ge iin, bu konudaki harcamalar bu orana ksa da mutlak olarak yaplan harcamalar kyaslandnda yetersizdir. Bu nedenle, Trkiyenin Ar-Ge ve teknoloji konusunda AB sermayesine ihtiyac olaca aktr. Kald ki Ortak Pazarn kuruluunun amac da tm Avrupay eski ekonomik, sosyal ve kltrel gcne kavuturmaktr(KV, 1988, s. 20). ABde iletmeler, Avrupa Sosyal Fonu, Avrupa Blgesel Kalknma Fonu, Avrupa Tarmsal Yn Verme ve Garanti Fonu, Entegre Akdeniz Programlar gibi kurululardan yardm, Avrupa Yatrm Bankas, Yeni Birlik Arac ve AKT gibi kurululardan da teknoloji ve Ar-Ge konularnda kredi almaktadr(KV, 1988, s. 31). AB Komisyonu ve Konseyi, belirli alanlardaki teknolojilere ynelik olarak stratejik planlar yapmakta ve bu konuda yaplacak almalara nansal destek salamaktadr(Akdemir, 1992, s. 42). 4.3.5. ABnin Sermaye Hareketlerinden Yararlanmak Sermayenin serbest dolam AB iin vazgeilmez bir unsurdur(European File, 1988, s. 3). Sermayenin serbest dolam, igcnn hareketi veya mallar ve hizmetlerle ilgili transferlerden farkl olup, ye lkelerin Birlik iinde kazanmak, transfer etmek ve kullanmak konusundaki snrsz haklarn kapsamaktadr(Etienne-Kirschen, 1969, s. 41). ABde btnlemi bir sermaye piyasasnn oluturulmas, ABde byme ve istihdam iin yeni bir ans ve kamu oyunda bir ama olarak grlmektedir(European File, 1988, s. 4). Trkiye, ABye tam ye olduu takdirde sermayenin serbest dolam nedeniyle AB sermayesinin Trkiyeye akaca beklentisindedir(Gkdere, 1988, s. 32). AB yesi olarak, bu yelikle iletmelerin Trkiyeye bak as deieceinden, Trkiyeye satmak yerine, Trkiye zerinden satmak gr arlk kazanacaktr. Zira Trkiye Avrupa, Orta Dou ve Kuzey Afrika lkeleri ile olan geleneksel balarnn tesinde, bu lkelerin pazarlarna yakndr(Akdemir, 1992, s. 43).
58
Ancak 2011 yl ierisinde gelmi olduumuz noktay gz nne alacak olursak, Trkiye, uluslar aras arenada proli hzla ykselen bir konuma gelmitir. zellikle son dnemde AB bnyesindeki gen nfusun giderek azalmas, Euroya gei sonrasnda yaanan mali skntlar ve ii kesimin ABde aradn bulamamas sonularn dourmutur. Bu durum ABnin Trkiye gibi olduka youn bir gen nfusa ve yeni kurulan niversiteleriyle, kaliye eleman bakmndan zengin konumda olan bir lke haline gelmitir. Trkiyenin uluslar aras pazarlara yaknl ve uzun sredir salad siyasi ve ekonomik istikrar da bunun en nemli gstergesi olacaktr. Nitekim; bugn birok orta dou lkesi yatrm alan olarak Trkiyeyi tercih etmekte, bunun balca nedeni olarak da lkemizdeki gven ortamn ne srmektedirler. Bu da, son derece baarl bir biimde yrtlen d politika ve ekonomi politikasnn bir sonucudur. 4.3.6. yelik Anlamasnn Anmas Trkiye, 31 Temmuz 1959 tarihinde Yunanistann bavurusundan iki hafta sonra(15 Temmuz 1959da) ABye resmen bavurarak ortak yelik talebinde bulunmutur. 28 Eyll 1959da ortaklk grmelerine geilmitir. Grmeler sonucu, 20 Haziran 1963de anlamaya varlm, 25 Haziran 1963de Anlama metni parafe edilmitir. Dier ye lkelerce grlerek kabul edilen Trkiye ile AB arasndaki bir ortaklk anlamas 12 Eyll 1963de Ankarada imzalanm ve 1 Aralk 1964te yrrle girmitir(imen, 1966, s. 125). Trkiye AB arasndaki ilikiler srerken, 14 Nisan 1987de Trkiye ABye tam yelik bavurusunda bulunmutur. Bu bavuru kabul edilmemitir. Trkiye, 1 Ocak 1996 tarihinden itibaren GBne girerek ABye tam yelik iin bir adm daha atmtr. 1959da balayan Trkiye-AB ilikileri, 1996 ylna gelindii halde yaklak 37 yl bulan bir sre gemesine ramen tam yelikle pekitirilmemitir. Ortaklk Anlamasnn anmas ve ABye tam yeliin gereklememesi, kayda deer gelime gsteren sanayi rnleri ve zellikle tekstil rnleri ihracatmz, ABnin anti-damping ya da kota uygulamalar ile engellenmektedir. ABye tam ye olunduunda bu engeller ortadan kalkacaktr(KV, 1987, s. 29). ABye tam ye olarak salanacak ekonomik, sosyo-kltrel, siyasal, teknik ve teknolojik imknlardan da yllardr faydalanmamak, Trkiyenin tam yelii zorlamasna neden olmaktadr. 4.3.7. Yabanc Sermaye Yatrmlar ile Finansal Sorunlarn nne Gemek Trk imalat sanayi iletmelerinin bata gelen temel sorunlarndan birisi, nansman sorunudur. Gelimekte olan her lkenin sanayi, doal olarak yatrmlarla byyecektir. Yatrmlarn gerekleme seviyesine gelme-
59
si iin her eyden nce, tasarruarn dzenli bir ekilde bu yne kaymas gerekir. Ancak, Trkiyede marjinal tasarruf orannda bu ynde bir gelime gzlenmemektedir. Bu nedenle, sanayi yatrmlarnda nansman sorunu zmlenememitir(ztekin, 1983, s. 199). Baz dnemlerde Trkiyede nansman maliyeti %100-%140 oranlarna kadar ykselmitir(Akdemir, 1992, s. 45). Bu oranlar, Trkiyedeki ekonomik ve siyasal istikrarszlklar nedeniyle bazen daha da yksek dzeylere kmaktadr. ABye tam yelikle, yabanc iletmelerin Trkiyeye bak as deiecek ve bylelikle de ortak giriim, irket birlemeleri gibi yatrmlarla, Trk iletmelerinin nansman imknlar genileyecektir(Akdemir, 1992, s. 45). Trkiye u anda, ABye tam ye olmadan GBne giren tek lke konumundadr. Bunun endstri ilikiler ve istihdam asndan olumlu ve olumsuz ynleri bulunmaktadr. Olumlu yn, Trkiyenin bu konumu nedeniyle Trkiyeye Japonya ve ABD bata olmak zere, sanayi ve sanayi tesi lkelerden nemli boyutta sermaye ve modern teknoloji gelecektir. Bu eilim, Trkiyede yaplacak yatrmlarla retilecek mallarn AB pazarna sfr gmrk ve kotasz girmesinin doal bir sonucudur. Gnmzde AB zellikle 1992 Avrupa Tek Pazarnn yrrle girmesinden sonra gelimi bu lke rnlerine kotalar uygulanmaktadr. Oysa, Trkiye zerinden Avrupaya yaplacak ihracat tm saysal kstlamalar aacaktr. Yabanc sermayenin Trkiyeye gelmesi ve yatrm yapmas, Trkiyede yeni istihdam imknlar salayacaktr. Bu gelime, isizlik ve demeler dengesi zerinde olumlu etkiler yapacaktr(ahlanan, 1995, s. 11). Ancak, unu da belirtmekte yarar vardr ki; gnmz kreselleen dnyasnda artk sermayenin serbest dolamnn nnde bir engel kalmamtr. Uluslar aras arenada parann rotasn belirleyen en temel faktrlerden birincisi yatrmcya salanan gven ortam, dieri ise nansal aralarn getirisidir. Trkiye, salad siyasi ve ekonomik istikrar sayesinde uluslar aras kredi derecelendirme kurulular tarafndan kredi notu srekli ykseltilen bir lke olmutur. z olarak yatrmc gveni noktasnda lkemizde ok ciddi bir problem bulunmamaktadr. Getiri anlamnda da, piyasa faiz oranlar bu noktada belirleyicidir ki bu da gerek yerli gerekse de yabanc yatrmcy yakndan ilgilendirmektedir. 4.3.8. Ortak Yatrmlarla Teknolojinin Yenilenmesi Bir nceki balk altnda da belirtildii gibi, Trkiyenin GBne girmesi ve zellikle de ABye tam ye olmasyla birlikte Japonya, ABD, Avrupa Birlii lkeleri gibi sanayilemi ve sanayi tesi lkelerden gelecek sermaye ve modern teknoloji sonucu Trk sanayinin teknolojisi yenilenecektir.
60
Trk iletmeleri, yabanc sermayenin gelmesiyle bir taraftan nansman sorununu zerken, yabanc sermaye ile gelen modern teknolojiyi de, ortak giriim(Joint Venture), yabanc yatrmlar ve dier ilikiler yoluyla transfer ederek teknolojik yenilie gidecektir. Bylece, dnyadaki kreselleme srecine uyum salayarak ve kresel pazarda rekabet gc elde edecektir. Modern teknoloji, yabanc sermaye, ortak yatrmlar ve dier giriimler yoluyla transfer edilecei gibi, uzun sren almalar ve yksek harcamalara dayanan ar-ge faaliyetleri sonucu da elde edilebilmektedir. Kalknm lkeler, modern teknolojiyi ounlukla Ar-Ge faaliyetleri yoluyla salamaktadrlar. 4.3.9. Ar-Ge Faaliyetlerinde Birlik Fonlarndan Yararlanmak Trkiyede Ar-Ge faaliyetlerine yllardr gerek devlet sektrnde ve gerekse zel sektrde gereken nem verilmemitir. Bu durumu, GSMHdan Ar-Geye ayrlan payn yaklak %0.5 gibi ok kk bir oranda kalmas dorulamaktadr. Oysa GSMHnn ABD %2.8ini, Japonya %3n, Uzak Dou lkeleri(G. Kore, Malezya, Hong Kong, Singapur ve Tayland) %1.6sn ar-ge harcamalarna ayrmaktadr(Gle, 1994, s. 49; veren, 1996, s. 22). Son yllarda Trkiyenin Ar-Ge faaliyetlerini gelitirmek iin somut admlar att gzlenmektedir. Bunlardan en nemlisi, sanayi kurulularnca yrtlen Ar-Ge projelerine Devlet yardm yaplmasn ngren Karardr. GBne girilmesi ve ABye tam yelikteki srarlar; Dnya Ticaret rgt(WTO) Kurulu Anlamas ile Sbvansiyonlar ve Tela Edici demeler Anlamasnn(Uruguay Turu Nihai Senedi olarak anlan anlamalar) 26.01.1995 tarihinde TBMM tarafndan onaylanmasna neden olmutur. Bylece Ar-Geye Devlet yardm Karar kabul edilmitir(Terziolu, 1996, s. 13). ABye tam yelik srecinde bulunan Trkiyenin ABye tam ye olmasyla olduka nemli Ar-Ge yardmlar salayacaktr. nk Maastricht Anlamasnn 130/f maddesinde, teknolojik aratrma ve gelitirmede Birlikin amalar, Birlik sanayiinin bilimsel ve teknolojik temellerini glendirmek, uluslararas rekabet edebilirliini gelitirmek ile aratrma faaliyetlerinin ilerlemesini tevik etmek olarak belirtilmitir. Bu amalar dorultusunda, Birlikin btn iinde KOBde dahil olmak zere iletmelerin, aratrma merkezlerinin ve niversitelerin kaliteli teknolojik Ar-Ge abalar desteklenmektedir. AB Ar-Ge politikasnn temel hede yeni teknolojiler, evre, enerji, hammaddeler vb. alanlarda ortak giriimler gelitirmektir(Gkbunar ve Kayal, 1995, s. 130). Ar-Geye olduka nem veren AB; ESPRT, RACE, EUREKA, BRTE, COMEET gibi nemli projelerle iletmeleri desteklemitir. Ayrca, Avrupa Yatrm Bankas, Yeni Topluluk Arac, Avrupa Blgesel Kalknma Fonu, Avrupa Tarmsal Yn Verme ve Garanti Fonu ve Entegre Akdeniz Programlar ile yaptklar yardmlar Ar-Geyi desteklemeye yneliktir(Akdemir, 1992, s. 45).
61
Trkiyenin ABye tam yelii gerekletii takdirde, gerek kamu ve gerekse zel sektr iletmeleri, Ar-Geye olduka nem veren ABnin Ar-Gene ynelik fonlarndan yararlanma imkn bulacaktr. 4.3.10. Kota ve Korumacln Kalkmasyla hracatn Kolaylamas Kota, anti-damping gibi tarife d korumac engellerin tam olarak kalkmas, Trkiyenin ABye tam yelii ile gerekleeceinden Trk iletmeleri iin ihracat kolaylaacak ve gmrk vergilerinin sfrlanmas nedeniyle de art gsterecektir. Henz GBne giren Trkiyenin, tm mal ve hizmetlerin ihracatnda gmrk vergilerinin sfrlanmas gereklememitir. ABye tam yelik gerekletii taktirde tm AB lkeleri ile engelsiz ve dorudan ihracat yaplacaktr. Bylece Trkiye, ihracatn ithalat karlama orann dengeleyebilecektir. 4.3.11. Ortaklklar Yoluyla Yeni Pazarlama Kanallarna Girmek ABye tam yeliin gerekleecei gven ortam nedeniyle, Trk imalat sanayi iletmeleri d sermaye yatrmlarnn artaca beklentisi iindedir(Akdemir, 1992, s. 46). Yaplacak ortak giriim(joint venture) ve birlemelerle, yeni pazarlarn alma imkn doabilecei gibi, orta mevcut pazarlama kanallarn kullanarak ortan pazarlarna ve kresel pazarlara girme imkn olacaktr. Bu da, Trkiyenin ihracat hacmini artracaktr.
4.4. TRKYE-AVRUPA BRL ORTAKLIININ ORGANLARI VE TEMEL BELGELER

Trkiyenin ABye tam yeliinin yolu, Trkiye-AB ortakl organlarnn almalar ve yaplan anlamalar ile salanabileceinden, bu organlar ve anlamalar incelemek yerinde olacaktr. 4.4.1. Ortakln Organlar Trkiye-AB ortaklnn drt temel organ; Ortaklk Konseyi, Ortaklk Komitesi, Karma Parlamento Komisyonu ve Gmrk birlii Komitesidir. 4.4.1.1. Ortaklk Konseyi Ortaklk Konseyi, Ankara Anlamasnn 6. maddesine dayanlarak kurulmutur. Madde syle tanmlanmaktadr: . . . Ortaklk rejiminin uygulanmasn ve gittike gelitirilmesini salamak iin Akit Taraar, Anlama ile verilen grevlerin snrlar iinde eylemde bulunan bir Ortaklk Konseyinde toplanrlar. . .
62
Buradan da anlalaca gibi, Konseyin Ankara Anlamas ile verilen grevlerini yerine getirmekten sorumludur. Ortaklk Konseyi: Trk Hkmeti temsilcileri(Bakanlar), AB Konseyi temsilcileri, AB Komisyonunun temsilcileri, Birlik yesi lkelerin temsilcilerinden olumaktadr(imen, 1996, s. 127).
Her iki tarafn birer oyu vardr. Yani Trk taraf da bir, Birlik taraf da bir oya sahiptir. Kararlar oybirlii ile alnmaktadr. Oy dalm dikkate alndnda, her iki tarafn veto hakk bulunduu ortaya kmaktadr. Komisyonun bakanl her alt ayda bir, taraar arasnda deimektedir(imen, 1996, s. 127). Ortaklk Konseyi, Trkiye-AB ortaklnn en yetkili yrtme organ olup, temel grevi Ankara Anlamasnn uygulanmasn salamaktr. Bu amala, tip yetkiyle donatlmtr. Bunlardan, Karar Yetkisi en nemlisidir. Ortaklk amalarnn gerekletirilmesi ile Ankara Anlamas ve ona dayanan protokollerin ngrd durumlarda Konsey bu yetkiye sahiptir. Taraar, Konseyin ald kararlara uymakla ykmldr. Tavsiye Yetkisi erevesinde Konsey, aday yeliin geliimi ile ilgili kararlar, bu kararlarn getirdii tedbirleri alabilir ve bu konularda tavsiyede bulunabilir(Ankara Anlamas, md. 22/1). nceleme Yetkisine dayanarak Konsey, Ankara Anlamasnn dorultusunda, ortaklk rejimi sonularn belli aralklarla inceler(Ankara Anlamas, md. 22/2; Karluk, 1995, s. 326-327). 4.4.1.2. Ortaklk Komitesi Ortaklk Komitesi, Ortaklk Konseyine yardmc olmak zere Ankara Anlamasnn 24. maddesinin 3. fkrasnn verdii yetkiye dayanlarak 3/64 sayl Konsey karar ile kurulmu teknik bir heyettir(imen, 1996, s. 129). Ankara Anlamasnda ngrlen hususlarn yrtlmesini izlemek, meydana kan sorunlar tespit etmek, zm nerileri ile birlikte Konseye sunmak, Konsey gndemini hazrlamak, teknik konularda gerekli almalar yapmak ve sonularn Konseye bir raporla takdim etmek ve nihayet Konseyce verilen dier ilerin ngrld ekilde yerine getirmek gibi grevleri vardr(imen, 1996, s. 129). Ortaklk Komitesi, yaptklar almalar sonucunda oluan grler zerinde oylama hakkna sahip olmayp, alma sonularn olduu gibi Konseye sunmak zorundadr.
63
Ortaklk Komitesi sreklilik arz eden bir heyet olup, Akit Taraarn yetkili organlar tarafndan atanan bykeli dzeyinde yelerden olumaktadr. Ortaklk Konseyinin sekretaryas gibi almaktadr(imen, 1996, s. 129). 4.4.1.3. Karma Parlamento Komisyonu Karma Parlamento Komisyonu, Ankara Anlamasnn 27. maddesine dayanlarak Ortaklk Konseyinin 1/65 sayl karar ile 17.09.1965 tarihinde oluturulmutur. lgili karardan sonra Avrupa Parlamentosundan gelen bir grup parlamenter ile TBMMden baz milletvekilleri 22.04.1965 tarihinde almalara balam ve Komisyonun alma esaslarn belirtmitir. Karma Parlamento Komisyonunun grevleri: Ortakln Ankara Anlamasnda ngrlen dnem boyunca tedrici geliimini salamak ve Ortaklk Konseyinin almalarn tevik etmek ve desteklemek iin iki parlamento arasnda sk bir ibirliinin gerekli olduu. . . eklinde ifade edilmitir. Buna gre bu Komisyon bir danma organ olup, ald kararlar tavsiye niteliidir(imen, 1996, s. 128). TBMM ve Avrupa Parlamentosundan seilen 18er(toplam 36) yeden oluan Komisyon ylda iki defa toplanmaktadr. Komisyon, Ortaklk Konseyi tarafndan kendisine gnderilen konular inceleyerek rapor hazrlar, mterek toplantlarda meydana kan konularda tavsiyelerde bulunur ve her iki tarafn kamuoyuna ait grleri yanstmak gibi grevleri vardr(Karluk, 1995, s. 334; imen, 1996, s. 128). 4.4.1.4. Gmrk birlii Komitesi Gmrk birlii Komitesi, Ankara Anlamasnn 27. maddesinin Ortaklk Konseyine verdii yetkiye dayanlarak 2/69 sayl Ortaklk Konseyi karar ile kurulmu bir teknik komitedir. Grevi, Ortaklk Anlamasnn gmrklerle ilgili hkmlerin doru bir ekilde uygulanmas amacyla akit taraar arasnda idari ibirliini salamak ve Ortaklk Komitesinin gmrk alannda kendisine verebilecei her trl grevi yrtmektedir. Karar alma yetkisi yoktur. ye devletler gmrk uzmanlar ve Komisyon servislerinin gmrk sorunlar ile ilgili memurlar ve Trk gmrk uzmanlarndan olumaktadr(Karluk, 1995, s. 335). 4.4.2. Trkiye-AB Ortaklnn Temel Belgeleri Trkiye ile AB arasndaki ortakla dayal ilk resmi ve temel belge Ankara Anlamas olup, 12 Eyll 1963te Trkiye-AB arasnda Ankarada imzalanmtr. kinci temel belge ise, Ankara Anlamasnda belirtilen ve gei dnemi ne ilikin olarak 23 Kasm 1970de Brkselde imzalanan Katma Protokoldr. Daha sonra hazrlk dneminin tamamlanmasna ilikin Trkiye-AB arasnda eitli anlamalar yaplmtr. Bu anlamalar aada srasyla aklanacaktr(Karluk, 1995, s. 271-276).
64
4.4. 2.1. Ankara Anlamas Trkiyeyi ABye ortak ye yapan, iki taraf arasnda bir gmrk birliine dayanan ve ileride tam yelii ngren Ortaklk Anlamas, 25 Haziran 1963te Brkselde parafe edilmi ve 12 Eyll 1963te Ankarada imzalanmtr. Ankara Anlamas TBMMce 4 ubat 1964 tarih ve 397 sayl Yasa ile onaylanarak uygun bulunmutur. Anlama, 1 Aralk 1964te yrrle girmitir. Ankara Anlamas, ana ilkeleri ve temelleri bakmndan Roma Anlamasndan esinlenmi olup AB ile Trkiye arasnda gittike gelien bir gmrk birliinin kurulmasn ngrmtr. Anlamann amac, 2. maddesinde u ekilde belirtilmitir: Anlamann amac, Trkiye ekonomisinin hzlandrlm kalknmasn ve Trk halknn altrlma seviyesini ve hayat artlarnn ykseltilmesini salama gereini tm ile gz nnde bulundurarak taraar arasndaki ticari ve ekonomik ilikileri aralksz ve dengeli olarak glendirmeyi tevik etmektir. . . eklinde olup, ortakln; hazrlk, gei ve son dnemi(tam yelik) vardr. Ankara Anlamas, esas olarak 5 belgeden olumaktadr. Bunalar; Esas Anlama(33 madde), Geici Protokol(11 madde), Mali Protokol(9 madde), Son Senet ile igc konusunda taraar arasnda teati edilen mektuplardr. Ayrca Nihayet Bildirisi, iki adet Yorum Bildirisi ve F. Almanya Hkmetine ait iki Bildiri eklenmitir. Ankara Anlamas, Roma Anlamasnn 238. maddesine dayanan ve Trkiye-AB ortaklnn temel ilkelerini belirleyen bir ereve Anlamasdr. Ayrntlar daha sonra protokol ile belirlenmitir. Bunlar da, Anlamann ayrlmaz paralardr. Ankara Anlamas, Birlik ile imzaland iin Birlik iinde dorudan uygulanan bir Birlik Hukuku Belgesidir. Birlik yesi lkeler ile de ayrca imzalanmas dolaysyla bir uluslararas Hukuk Belgesidir. Anlamada taraara bir fesih hakk tannmam, yrrlk sresi de ngrlmemitir. Dolaysyla, Anlamann amalar gerekleene kadar yrrlkte kalmas gerekir. Ankara Anlamas ile Trkiye, ABye ortak ye(associate member) olmutur(Roma Anlamas, md. 238). 4.4.2.2. Katma Protokol Trkiye, Ankara Anlamas ile hazrlk dnemi ne girmitir. Hazrlk dnemi bitmeden, yaplan giriimler sonucu gei dnemi ne ilikin grmeler 6 ubat 1969da balamtr. Grmeler 22 Temmuz 1969a kadar devam etmitir. Gei dnemi ni dzenleyen Katma Protokoln metni, Ortaklk Konseyinin 19 Kasm 1970 tarihli toplantsnda kabul edilmi ve bu Protokol, Mali Protokol(ikinci), AKT yetki alanna giren maddelerle ilgili Anlama ile Son Senet, 23 Kasm 1970de Brkselde imzalanmtr.
65
Katma Protokoln taraarca onay ilemlerinin gecikecei anlaldndan, Protokoln sadece ticari hkmlerini nceden yrrle koyan Geici Anlama, 21 Temmuz 1971de imzalanm ve 1 Eyll 1971de yrrle girmitir. Bylece gei dnemi ilen balamtr. Katma Protokol, TBMM, GATT ve ye lkeler parlamentolarnda da kabul edilerek 1 Ocak 1973te yrrle girmitir. Ankara Anlamasnn 4. , Geici Protokoln 1. maddesine dayanlarak hazrlanm bir n katlma anlamas olan Katma Protokol, Ankara Anlamasnda yer alan hkmlerin Trkiyenin ekonomik durumuna uygun bir biimde yrrle konulmasn salayacak bir uygulama anlamas dr. Protokol, sanayi rnlerinde gmrk birlii, tarm iin tavizli rejim, igcnn serbest dolam, yabanc sermaye, yerleme serbestisi ve hizmet edimi, ekonomi politikalarnn koordine edilmesi, rekabet ve devlet yardmlar, ihracatn desteklenmesi ve mali yardmlar gibi temel konularda, Trk ekonomisinin gelecei iin ok nemli uygulama hkmleri iermektedir(Katma Protokol metni iin Bkz. Ek 3.). 4.4.2.3. Uyum Anlamalar Birlik hukukuna gre, Birlie yeni katlan lkelerin, Birlik mktesebatn aynen benimsemeleri gerekir. 1 Ocak 1973te Birlik ye says ngiltere, rlanda ve Danimarkann katlmasyla altdan dokuza kmtr. Bu lkelerle Trkiye arasndaki ortaklk ilikilerini dzenlemek ve Ortaklk Anlamasnn geniletilmi Birlie uyumunu salamak iin 30 Haziran 1973te Ankarada Trkiye ile AB arasnda Tamamlayc Protokol imzalanmtr. Bylece yeni ye Ankara Anlamasna taraf olmutur. Ayrca bu Protokol ile, Trkiyede yeni kurulacak sanayi dallarnn Birliin rekabetinden korunmas iin ek nlemleri de getirmitir. Tamamlayc Protokoln onay ilemlerinin uzayabilecei dnlerek, ticari hkmlerin bir an nce yrrle girmesi iin bir Geici Anlama yaplm ve Protokoln ticari hkmleri 1 Ocak 1974te yrrle girmitir. spanya ve Portekizin ABye 1 Ocak 1986da tam ye olmas nedeniyle, bu lkelerin tam yeliini Trkiyeye yanstacak Uyum Anlamas, 23 Temmuz 1987de imzalanm ve onay ilemleri uzayabilecei iin Anlamann ticari hkmleri Birlik tarafndan alnan bir idari kararla 1 Eyll 1987de yrrle konmutur. AB Parlamentosunun onayndan sonra Anlama 1 Nisan 1988de yrrle girmitir. Yunanistann 10 Ocak 1981de ABye tam ye olmasyla, dierlerinde olduu gibi uyum anlamas imzalanmas gerektii halde, Yunanistan Roma Anlamasn aka ihlal etmitir. Birlik buna gz yummutur. Ancak, Ortaklk Anlamasnn Yunanistan da kapsamasna imkn tanyan Uyum Anlamas, 20 Nisan 1988de imzalanm ve 1 Ocak 1989da yrrle girmitir.
66
4.5. ABYE TAM YELK BAVURUSU SONRASI GELMELER

Bilindii gibi Trkiye, 1984ten sonra liberalleme ve dnyaya alma politikalarna hz vermitir. Bylece, 1975-1983 dneminde Trkiye ile AB arasndaki ilikilerde yaanan durgunluk, tekrar canlanmtr. Bu gelimeler sonucunda ve Trkiyenin de ABye tam yelikteki srar nedeniyle 14 Nisan 1987de, Trkiye Ankara Anlamasndan bamsz ve bu Anlamada ngrlen dnemlerin tamamlanmasn beklemeden bir Avrupa devleti olarak; AKTyi kuran Anlamann 98. maddesine gre AKTye, AByi kuran Anlamann 237. maddesine gre ABye, EURATOMu kuran Anlamann 205. maddesine gre EURATOMa tam yelik bavurusunda bulunmutur.
ABye tam yelik bavurusu sonras, Trkiye ABden olumlu cevap alamamtr. Bununla ilgili ayrntl gelimeler aada ele alnacaktr(HDTM, 1993, s. 244-245, 253-254). 4.5.1. Komisyon Gr Trkiyenin yapt tam yelik bavurusu, 27 Nisan 1987de Konsey tarafndan Birlik yrtme organ olan Komisyona grnn hazrlanmas amacyla sevk edilmitir. Prosedr gerei, Konseyden Komisyona havale edilen tam yelik bavurusu, Trkiyenin durumunu incelemek ve bir rapor hazrlayarak gr bildirmekle ykml Komisyon, uzun almalardan sonra 18 Aralk 1989da Grn Konseye sunmutur. Komisyonun, Trkiyenin katlmasn geni bir perspektif iinde, bir yandan i pazar olgusu, dier yandan deiim srecindeki Avrupa kapsamnda ele ald, Trkiye ile ibirliinin mevcut Ortaklk Anlamas erevesinde gelitirilerek srdrlmesi gerei zerinde durduu Grnn ekinde, Trk ekonomisinin ayrntl bir incelemesi de yer almtr. Sz konusu Grte Komisyonun zellikle aadaki hususlar nemle belirttii grlmektedir: AB, Tek Pazar, Ekonomik ve Mali Birlik ile Avrupa Siyasi Birlii ynnden ilerlemektedir. Genileme, bu sre asndan byk zararlar douracandan, Komisyon, olaanst durumlar dnda, yeni katlma grmelerine balanmasn yerinde bulmamaktadr. AB asndan, Trkiyenin katlma bavurusu; Birliin btn ye lkelerinden daha geni bir alana ve daha byk bir nfusa -2000 yl itibariyle 68 milyon nfusa sahip olmas ve genel gelimilik dzeyinin Birlik ortalamasndan byk lde dk oluu dolaysyla, daha da nem kazanmaktadr.
67
Trkiye ekonomisinin 1980 ylndan bu yana kaydettii gelimenin alt izilmektedir(ihracat art, altyapnn iyiletirilmi olmas, modernleme ve dnya ekonomisiyle giderek daha fazla bir btnleme vb.). Trkiyenin olas uyum sorunlarn aabilmesi asndan; tarm ve sanayi alanndaki yapsal farkllklar, giderek daha belirgin hale gelen makroekonomik dengesizlikler, sanayinin yksek lde korunmas ve sosyal gvenlik dzeyinin dkl gibi unsurlarn stesinden gelinmesinin gereklilii vurgulanmaktadr. 4.5. 2. birlii Program Komisyon tarafndan ibirlii program, birbirine bal drt aamadan olumaktadr: 1995 sonuna kadar gmrk ibirliinin gerekletirilmesi(01.01.1996 tarihinden itibaren gmrk ibirlii gereklemitir.), Gmrk ibirliine dorudan ve dolayl ekilde bal alanlarn btnnde ibirliinin younlatrlmas, Mali i birliinin yeniden balatlmas, Siyasal ibirliinin gerekletirilmesidir.
4.6. AB-TRKYE BTNLEME SRECNDE

GMRK BRL 4.6.1. Gmrk Birlii Kavram Ekonomik btnleme aamalar aklanrken, GB kavram ile ilgili bilgiler tarihi geliim sreci ve rneklenerek aktarlm olmakla birlikte, konu btnlnn salanabilmesi iin burada GB kavram genel olarak belirtilecektir. GB, iki veya daha fazla lkenin kendi topraklar arasnda mallarn serbest dolamn salamalar, yani gmrk vergilerini kaldrmalar ve nc lkelere kar ayn gmrk vergilerini uygulamalardr. nc lkelere kar ayn gmrk tarifesinin uygulanmasna, Ortak Gmrk Tarifesi(OGT) ad verilir(KV, 1994, s. 5). 4.6.2. Gmrk Birliinin Etkileri GBnin oluumu sonucunda ye lkeler, bu oluumdan iki ekilde etkilenirler. Birincisi, birleme annda bir defaya mahsus meydana gelen etkiler olup, bu etkilere satatik etkiler ve ikincisi de ekonomideki deikenlere gre sk sk meydana gelir ki bu etkilere de dinamik etkiler denilir(imen, 1996, s. 21).
68
GBnin ekonomik etkileri olarak nitelendirebileceimiz statik ve dinamik etkilere; GBnin sosyal hayat zerinde meydana getirecei sosyokltrel etkiler de eklenebilir. 4.6.2.1. GBnin Statik Etkileri (Ticaret, retim, Tketim ve Gelir Dalm) GBnin oluturulmasyla ye lkeler arasnda gmrk vergileri kalkacandan ticarete, retime, tketime ve gelir dalmna statik etkiler yapacaktr. a) Ticaret Etkisi GBnin ticaret etkisi iki ekilde ortaya kmaktadr. Bunalar, ticaret oluturma ve ticaret saptrma etkileridir(imen, 1996, s. 22; yibozkurt, 1994, s. 6). GBne katlan lke nceden daha pahalya ihra veya ithal ettii mal, GBne katldktan sonra gmrk vergilerinin kalkmasyla ye lkeler arasnda ihracat ve ithalat daha ucuza gelecektir. Bu da uzun dnemde ye lkeler arasnda ticaret hacmini artracaktr. Buna, GBnin ticaret oluturma veya refah oluturma etkisi etkisi denir. GBne girmeden nce nc lkelerden mal ithal eden lke, GBne katldktan sonra o mal ye lkelerden daha ucuza ithal edebileceinden nc lkelerle olan ticareti azaltacaktr. Ayrca, GBne girmeden nce nc lkelerden daha ucuza ithal ettii bir mal, GBne katldktan sonra ye lkelerden daha pahal olsa bile Ortak Gmrk Tarifesi(OGT)nin etkisiyle nc lkelerden ithal edemeyerek ye lkelerden ithal edeceinden(nk, OGT nedeniyle nc lkelere uygulanan gmrk vergisi, nc lkelerde daha ucuza olan bir mal daha pahal hale getirecektir.) nc lkelerle olan ticareti azaltacaktr. Dier bir ifadeyle dnya pazarnda daha ucuz olan bir mal, GB tarafndan uygulanan OGT nedeniyle bu maln hem ihracat ve hem de ithalat daha pahal hale gelecektir. Her iki durumda da ticaret, nc lkelerden ye lkelere kayacaktr. Bu ticaret kaymasna GBnin ticaret saptrma etkisi denilir. b) retim Etkisi GBnin retim etkisi de iki ekilde ortaya kmaktadr. Bunlar, pozitif ve negatif etkilerdir(imen, 1996, s. 23). GB sonras, birlik iindeki baz sanayiler, retimde ihtiya duyulan hammadde, yar maml ve baz retimi tamamlayc mallar gmrk vergilerinin kaldrlmas dolaysyla daha ucuza reten ye lkelerden ithal edecektir. Buna, GBnin pozitif retim etkisi denilir. Dier taraftan ticaret etkisinde olduu gibi, GB ncesi nc lkelerden daha ucuza ithal edilebilen hammadde, yar mamul ve baz retimi ta-
69
mamlayc mallar, GB sonras OGT nedeniyle nc lkelerden retim iin yaplacak ithalat daha pahalya gelecektir. Buna, GBnin negatif retim etkisi denilir. c) Tketim Etkisi GBnin oluturulmas sonucu, birlie ye lkelerin ekonomik yaplarnda bir uygunluk varsa, bu birliin tm yeler lehine olaca(birlik iinde ticaret saptrc ve ticaret oluturucu etkiler sonucu ithalat artmsa, tketim de artar) ve ye lke vatandalarnn gelirlerinin artaca, gelir artnn talebi artraca ve tketime daha ok gelir aktarlaca kabul edilmektedir. Bu duruma, birlik iinde mallarn ucuzlamas etki yapt gibi ye lke vatandalarnn retim etkisi nedeniyle gelirlerinin artmas da etki yapmaktadr. Bylece tketimde meydana gelen arta, GBnin tketim etkisi denilmektedir(imen, 1996, s. 24). d) Gelir Dalm Etkisi GBnin oluturulmas sonucu, ticaret oluturma ve pozitif retim etkisi nedeniyle birlik iine kayan ekonomik faaliyetler birlik iindeki ye devletlerin retiminin, dolaysyla gelirinin artmasna katkda bulunacaktr. Dier taraftan, ticaret saptrma ve negatif retim etkisi nedeniyle nc lkelerin mallarna olan talep deceinden retim azalacak ve ye devletlerin geliri decektir. GBne ye devletlerin geliri artarken, nc lkelerin geliri azalacak ve lkeler arasnda gelir dalm bozulacaktr(imen, 1996, s. 24). GBnin gelir dalmna yapt olumlu ve olumsuz etkilere, GBnin gelir dalmna etkisi denilmektedir. 4.6.2.2. GBnin Dinamik Etkileri GBnin statik etkileri yannda, GB sonras kk lekli ekonomilerden byk lekli ekonomilere gei yaanmaktadr. Bylece ye lke ekonomileri byk pazar avantajlarn elde etmektedirler. Bu avantajlara GBnin dinamik etkileri denilir(yibozkurt, 1994, s. 8). GB sonrasnda ye lkelerin elde ettikleri byk lekli ekonomi; maliyetlerin dmesine, verimlilik ve retimin artmasna neden olur. Birlik iindeki ekonomik ilikiler sonucu, birlik yesi bir lkedeki yeni teknik ve teknolojinin birlik yesi dier bir lkeye transferi sz konusu olacandan teknolojik ilerlemeye yol aacaktr. Birlik iinde yaplan yeni teknoloji transferleri, birlik yesi lkelerin d pazarlarda rekabet gcn artracaktr. GB, deien ve hzla gelien dnya konjonktrne uyumda ye lkeler iin eitli avantajlar salayacaktr. Bu avantajlar, GBnin dinamik etkilerini oluturmaktadr.
70
4.6.2.3. GBnin Sosyo-Kltrel Etkileri GB, daha ncede belirtildii gibi, ekonomik anlamda daha kk ekonomiden daha byk ekonomiye gei olarak ifade edilebilir. yleyse GB sosyal anlamda, daha kk toplumdan daha byk ve kompleks bir topluma gei olarak yorumlanabilir. GB sonras, toplumsal byme ve kltrel kaynama olabilecektir. Bu durum, birlie ye lke vatandalarna sosyo-kltrel etkiler yapabilir. Bu etkilerin nemli olanlar unlardr: Tketim meyli artacandan, tketim toplumu oluturacaktr. Birlik sonras oluan daha byk toplumun getirecei beynelmilel bir anlaya sahip grup yannda, lkelerin gelenek ve greneklerine sahip kan grup oluacaktr. Toplumsal byme, evreye ve yeile verilen nemi artracaktr. Birlik sonras, turizm sektrnde canllk olacaktr. Siyasi partilere olan ballktaki tutuculuk azalacak ve daha reel bir siyasi dnce anlay geliecektir. Toplumsal byme ve kltrel kaynama, birlik iinde bulunan ye lke vatandalarnn benzer davran ve yaam tarz oluturmasna yol aacaktr. Birlik sonras, ye lkelerde ekonomik gelime olacandan, ye lke vatandalarnn yaam standard ykselecektir. Bu durum, ye lke vatandalarna daha ok sosyo-kltrel aktivite imkn salayacaktr.
4.6.3. Trkiyenin GBne Girmesi Trkiyenin AB ile ilikileri daha ncede belirtildii gibi, 1959 ylnda ABye yaplan ortak yelik bavurusu ile balamtr. Bu tarihten sonra ilikiler, Ankara Anlamas, Katma Protokol, Uyum Anlamalar ve dier eitli anlamalarla srdrlmtr. 1980li yllarn banda AB-Trkiye ilikileri, Trkiyedeki askeri darbe nedeniyle durma noktasna gelmitir. Ancak, 1983 ylnda siyasal iktidara kavuan Trkiye, zellikle 1984 ylndan sonra da alma ve liberalleme politikas izlemitir. Bylece, AB-Trkiye ilikilerini tekrar canlandrmtr. Bu gelimeler sonucunda Trkiye, 14 Nisan 1987de ABye tam yelik bavurusunda bulunmutur. Tam yelik bavurusu kabul edilmeyen Trkiye, bir taraftan ekonomik skntlarn amaya ve iktisadi kalknmay gerekletirmeye alrken, dier taraftan da tm dnya lkeleri ile olduu gibi AB ile de ilikilerini scak tutmaya almtr.
71
1959da balayan ve 1996ya uzanan yaklak 36 yllk srete Trkiye, AB ile anlamalardan doan ykmllklerini yerine getirme abasn srdrmtr.
4.6.3.1.6 Mart 1995 Tarihli Ortaklk Konseyi Karar

6 Mart 1995 tarihinde Brkselde toplanan AB-Trkiye Ortaklk Konseyi, AB ile Trkiye arasnda bir Karar imzalamtr. Bu Karar, Trkiye ile AB arasndaki ortaklk ilikisini douran Ankara Anlamas, zellikle de 28. maddesi ile belirlenen hedeerin, Avrupada byk siyasi ve ekonomik deimelerin yaand mevcut dnemde nemlerini korumakta olduklarn gz nnde bulundurmutur. Bylece iki tarafn da, Ankara Anlamas ve bu anlamaya ek Katma Protokol ile belirlenen gei dnemi, takvim ve yntemler erevesinde GBne girmek konusundaki iradelerini teyit ettii, 8 Kasm 1993 tarihli kararn hatrlayarak Ankara Anlamasnn 2. ve 5. maddesinde ngrlen son dnem uygulamalara ait ilikin kurallar belirlemektedir(TO, 1995, s. 53). Karar, GBnin tamamlanmas iin taraarn stlendikleri ticari ve ekonomik mkelleyetleri, usulleri ve sreleri belirlemektedir. Karara gre Trkiye, GB erevesinde tarife indirimi, OGTye uyum grevlerinin yan sra, ABnin bata ticaret ve rekabet olmak zere ortak politikalarna uyum ile de ykmldr. Dier taraftan AB, GBnin tamamlanmasna ilikin Karar, ABnin i onay sreci bakmndan, Maastricht Anlamasnn 238. maddesi erevesinde Avrupa Parlamentosunun uygun gr(avais conforme), prosedrne dayandrmak istemitir. Uygun gr, oy verenlerin ounluu ile alnmakta ve daha nce geerli olan mutlak ounluk yntemi uygulanmamaktadr(TSK, 1995, s. 26). 4.6.3.2. 13 Aralk 1995 Tarihli Oylama ve Trkiyenin GBne Girmesi Trkiye, Ankara Anlamas ve Katma Protokoln ilgili hkmleri uyarnca 1 Ocak 1995 tarihi itibariyle GBne girmek durumundayken, 6 Mart 1995 tarihinde AB-Trkiye Ortaklk Konseyinin Brkseldeki grmeleri srasnda siyasi ve mali ibirlii konularnda kararlar alnm ve GBnin 1 Ocak 1995 tarihi itibariyle deil, 1995 yl ierisinde gerekletirilecei konusunda gr birliine varlmtr. Nihayet, Avrupa Parlamentosunun 13 Aralk 1995 tarihli Fransann Strasbourg kentinde yaplan oylamada; 343 evet, 149 hayr ve 36 ekimser olan oy dalm sonucunda, 1/95 sayl Karar ile 01.01.1996 tarihinden itibaren Trkiye GBne girmitir. Bylece, Trkiye ABye tam yelikte nemli bir adm daha atmtr.
72
4.7. AVRUPA BRL-TRKYE LKLERNN GELM

lkeler arasndaki ilikiler zellikle cora yaknlk ile balayp siyasal ve ekonomik karlarla ekillenmektedir. lkelerin her zaman tek balarna ekonomik ve siyasal karlarn korumalar mmkn olmamaktadr. Bu nedenle g birliine gereksinim duymaktadrlar. Bu gereksinim lkeleri ekonomik ibirliine yneltmitir. Bylece Avrupada, Amerikada ve Pasikte olmak zere dnyann deiik ktalarnda blgesel ekonomik ibirlikleri olumutur. Ancak gnmzde en ok dikkati eken ve en iyi ekilde yrtlen Avrupa Birlii(AB) olmutur. ABnin I. ve II. Dnya Savalarnn dnya ekonomisine verdii ykc etkinin ardndan olumas tesad deildir. Savalarn, lkelerin kaynaklarn yok ettiini gren Avrupallar, Avrupa lkeleri arasnda sava olmamas iin ilk adm Fransa, Bat Almanya, talya, Belika, Hollanda ve Lksemburgun 1951de imzaladklar Paris Anlamas ile kurduklar Avrupa Kmr ve elik Topluluu(AKT) ile atmlardr. Daha sonra ayn lkeler, 25 Mart 1957de imzaladklar ve 1 Ocak 1958de yrrle giren Roma Anlamas ile Avrupa Ekonomik Topluluu(AET) ve Avrupa Atom Enerjisi Topluluu(EURATOM)nu kurmulardr. Zamanla AET, Avrupa iinde ve dnya apnda son derece nemli bir kurum haline gelmitir. Trkiye Cumhuriyeti Devleti kuruluundan itibaren her zaman Batnn ve dolaysyla Avrupann ekonomik ve siyasal politikalarn benimsemi, ounlukla alternatif tercihlerini Batnn rgtlerine katlma ynnde kullanmtr. Bu nedenledir ki Trkiye, Yunanistann ardndan iki hafta sonra 31 Temmuz 1959da Toplulua ortak ye olabilmek iin bavuruda bulunmu, bavuru kabul edilerek Trkiye 12 Eyll 1963te Ankara Anlamas ile Toplulua ortak ye olmutur. Bu blmde, Tarihte Trklerin Avrupallar le likileri ve Batllama Sreci, Trkiyeyi Avrupa Birliine Ynelten Nedenler ile Trkiye-Avrupa Birlii likileri incelenmitir. 4.7.1. Tarihi Srete Trklerin Avrupa ile likileri ve Batllama Sreci Tarihte, Trklerin Avrupallar ile ilikileri yaklak on asr gibi uzun bir zaman dilimini kapsamaktadr. Trklerle Avrupallarn karlamas ilk olarak cephelerde olmu ve Avrupalnn tand Trk imaj da byk lde bu ortam iinde ekillenmitir. zellikle g dengesinin Trkler lehine olduu yllarda, Avrupallar stnl salayabilmek iin Trklere kar hal seferleri dzenlemiledir. Avrupallarn ortak mcadelesine nclk eden hal seferleri, ayn zamanda AB dncesinin oluumuna da byk katk salamtr(Bozkurt, 2001:257).
73
1453 ylnda stanbulun Trkler tarafndan fethi, Trklerle Avrupallar arasndaki ilikide nemli bir dnm noktas olmutur. stanbulun fethi ile Trkler, Trkler-Avrupallar atmasnda byk bir stnlk salarken, dier taraftan da bugn AB ile daha da ilerilere gtrlmeye allan Batllama Srecini balatmlardr Osmanl mparatorluu dneminde, Osmanlnn toplumsal yaps iinde Asyal, Avrupal, Mslman ve Hristiyan mozaik olumu ve ulusal devlette sz konusu olan kltrel teklik asla mevcut olmamtr. Hem cora yaknlk, hem de kltrel ynden yar Avrupal heterojen bir imparatorluk olan Osmanl, 1800l yllardan itibaren Bat Avrupay model alarak ok hzl bir deiim sreci iine girmitir. (Bozkurt, 2001:257-258). Ancak, 19. yzylda Rus ar Nikolayn Osmanl mparatorluu iin kulland hasta adam tanm, 19. yzyl boyunca byk devlet politikalarnn temel esi haline gelmi ve Avrupallar hasat adam politikasn 20. yzyln ilk yirmi ylna dek srdrmlerdir. Bu dnemde, Osmanl mparatorluunu Bat karlarna uyum gsteren bir biime sokmayla, varlna son verip mirasn paylama arasnda gidip gelen politikalar izlemilerdir. Osmanly, yutamayacaklar bir devlet olarak gren Batllar, yutulabilir hale getirecek bir program olarak grdkleri Tanzimat(iyiletirme, reform) programn balatmlardr. Bylece Tanzimat ile paralanma arasna skan Trk toplumu, iki yz yla yakn bir sre(19231938 aras dnda) iddeti ve kapsam deien ancak sreklilik kazanarak devam eden sistemli bir Bat basks altna girmitir(Aydoan, 2002:13-14). Gerek Bat basks, gerekse Batnn bilimsel ve hukuksal deerleri Trkleri Batllama hayranlna dntrmtr. Osmanl mirasn devralan Trkiye Cumhuriyeti Devleti de hukuk, sosyal ve siyasal dzenlemeler ile eitim sistemi alannda yapt deiikliklerle ok kkl bir ekilde Batllama eksenine girmitir(Bozkurt, 2001:257-258). Cumhuriyeti kuran Atatrk, Trk devletinin, bilimde ve devlet ynetiminde, gzel sanatlarda, ekonomik hayatta, tarmda, ticarette, kara, deniz ve hava ulatrmasnda dnya zerinde en ileri seviyede bulunan Avrupa uygarlna katlmamasnn, bu uygarln altnda ezilmesine yol aacana dikkat ekmitir. 29 Ekim 1923 tarihli konumas ile, bu konudaki kesin ve ak tercihini yapmtr: Memleketimizi asriletirmek istiyoruz. Btn almamz Trkiyede asri binaenaleyh batl bir hkmet vcuda getirmektir. Medeniyete girmek arzu edipte Bat ya ynelmemi millet hangisidir?. Askeri ve politik alanda zafer kazand Bat ya malup olmamak iin onun maddi gcne ulamak gerekirdi. Ekonomik ve politik bamszlk eitler arasnda korunabileceine gre, biran nce ada uygarlk olarak kabul edilen Bat(bugnn AB lkeleri) ile olan balarn gelitirilmesinden yana bir liderdi. Kurmu olduu gen Cumhuriyetin salam temeller zerinde geliebilmesi ve Osmanl mparatorluunun durumuna dmemesi iin, Bat ile olan ilikilerin arttrlmas Onun temel amalarndan biri olmutur. Bu ko-
74
nuda aynen yle demitir: Osmanl Devletinin sukutu, Garba kar elde ettiimiz muzafferiyetlerden marur olarak, kendisini Avrupa milletlerine balayan rabtalarn kestii gn balamtr. Bu bir hata idi. Bunu tekrar etmeyeceiz. Gen Trkiye Cumhuriyeti, Atatrkn dncelerine paralel bir ekilde Onun izinde giderek kendini Avrupa uluslarna balayan ekonomik ve politik ilikilerini hibir zaman kesmemi, tarihte yapm olduu bu hatay bir daha tekrar etmemitir(Karluk, 1995: 258). 4.7.2. Trkiyeyi Avrupa Birliine Ynelten Nedenler Trkiyeyi ABye ynelten ve tam yelikle elde edilebilecei dnlen beklentiler; batllama ve adalama, Yunanistan faktr, teknoloji ve ArGe alannda Birlik fonlarndan yararlanmak, korumacln kalkmasyla demeler dengesinin etkilenmesi, tketim anlay gelimi bir pazara girmek ve ABnin sermaye hareketlerinden yararlanmak balca beklentiler olarak sralanabilir. 4.7.2.1. Batllama ve adalama Trkiye, Cumhuriyetin kuruluundan bu yana hep Batl olmaya ve Avrupa ierisinde yer almaya almtr. Trkiye, Asya ve Avrupa ktalar arasnda, srekli Avrupa ktasna daha yakn olma gayreti iindedir. ABnin kuruluundan ok gemeden ortak yelik bavurusunda bulunmas bu dnceyi kuvvetlendirmektedir(Akdemir, 1992: 41). Trkiyenin ABye katlmak istemesi, Cumhuriyetin kurucusu Atatrkn, ada uygarlk dzeyine ulamak hede ile paraleldir(KV, 1987: 26). Trkiye, bir asrdan fazla sredir kalknmasnda ve sanayilemesinde, devleti ve ordusunu yeniden organize etmede Avrupay kendisine rnek alm, Avrupal yaam tarzna varmay kendine hedef edinmitir(KV, 1988: 26). Avrupal olan ve Avrupa apndaki her organizasyona, 1950li ylarda Avrupann askeri ve siyasi ittifaklarna katlm bir lke olarak, Trkiyenin Ortak Pazara katlmak istemesi ve katlmas doaladr(Bilen, 1988: 17-18). 4.7.2.2. Yunanistan Faktr II. Dnya Savandan sonra Trkiye ve Yunanistann Avrupada kurulan rgtler iinde yer almak istemeleri, her iki lkenin d politika stratejilerinde birbirlerini kontrol etmenin gereklilii olarak grlmtr. Bu balamda, Avrupa Ktas ierisinde oluan rgtler iinde yer almak, taraarn Avrupa ierisindeki dengeleri kendi lehlerine ve dierinin aleyhine evirme hedeeri asndan nem kazanmtr(Arkan, 2003: 118). rnein, Yunanistan 15 Temmuz 1959da ortak yelik iin bavuruda bulunmasndan iki hafta sonra Trkiyede ayn amal bavurusunu 31 Temmuz
75
1959da yapmtr. Yine, 1974 Kbrs Bar Harekatndan sonra Yunanistan, ABDnin Kbrs politikasna tepki amacyla NATOnun askeri kanadndan ekilerek ABye tam yelik bavurusunda bulunmu ve 1981 ylnda tam ye olmutur(Gkdere, 1988: 30; Arkan, 2003: 118). Yunanistan ABye tam ye olurken, Kbrs Harekatnn ekonomik ve siyasal faturalar ile birlikte Trkiyede yaanan i siyasal ekimeler 1973-1980 dneminde Trkiyeyi olumsuz koulara itmitir. Bunun sonucu olarak 24 Ocak 1980de youn ekonomik istikrar program ile da alma gayretleri srdrlrken, bir trl nlenemeyen i siyasal atmalardan dolay 12 Eyll 1980de Trkiye bir kez daha askeri ynetimin eline gemitir. Bundan yl sonra tekrar siyasal rejime dnlm ve da alma politikasnda hzl bir k yaanmtr. Trkiye, kaybedilen yllar tela etmek ve Yunanistan faktrnn gerei olarak 14 Nisan 1987de ABye tam yelik bavurusunda bulunmutur. Dier taraftan, Trkiyenin ekonomik yaps ve zellikle ihracat yapsnn byk bir benzerlik endeksi gsteren Yunanistan izlemesi doaldr(Gkdere, 1988: 30). Dolaysyla Yunanistann ABye tam ye olmas gibi, Trkiyenin de tam ye olmas engellenmemelidir. 4.7.2.3. Teknoloji ve Ar-Gede Birlik Fonlarndan Yararlanmak AB lkeleri ortalamasnda, GSMHnn yaklak %2.5ini Ar-Geye harcarken, Trkiye ancak %0.54n harcamaktadr. Bu oran ABye gre olduka yetersizdir(Gle, 1994: 49). Trkiyede Ar-Ge iin, bu konudaki harcamalar bu orana ksa da mutlak olarak yaplan harcamalar kyaslandnda yetersizdir. Bu nedenle, Trkiyenin Ar-Ge ve teknoloji konusunda AB sermayesine ihtiyac olaca aktr. Kald ki Ortak Pazarn kuruluunun amac da tm Avrupay eski ekonomik, sosyal ve kltrel gcne kavuturmaktr(KV, 1988: 20). ABde iletmeler, Avrupa Sosyal Fonu, Avrupa Blgesel Kalknma Fonu, Avrupa Tarmsal Yn Verme ve Garanti Fonu, Entegre Akdeniz Programlar gibi kurululardan yardm, Avrupa Yatrm Bankas, Yeni Birlik Arac ve AKT gibi kurululardan da teknoloji ve Ar-Ge konularnda kredi almaktadr(KV, 1988: 31). AB Komisyonu ve Konseyi, belirli alanlardaki teknolojilere ynelik olarak stratejik planlar yapmakta ve bu konuda yaplacak almalara nansal destek salamaktadr(Akdemir, 1992: 42). 4.7.3. Korumacln Kalkmasyla demeler Dengesinin Olumlu Etkilenmesi ABye tam yeliin ekonomik faydalar, ihracat ve retim art olarak yansyacaktr. Trkiye, AB pazarna yapaca ihracatla, ihracatn ithalat karlama orann dengeleyebilecektir. Ayrca, tam yeliin verdii rekabet gc, dnya pazarlarna almay kolaylatracandan, Trkiye retimini ve ihracatn hzla artrabilecektir. Bu sonu, demeler dengesini olumlu ynde etkileyecektir.
76
4.7.4. Tketim Anlay Gelimi Bir Pazara Girmek 31 Aralk 1992 gecesinde, AB Tek Pazara geerek btnlemi ve bu btnleme hemen dnyann u andaki en byk iktisadi pazar olmaktadr. AB iindeki 337 milyonluk nfusa 1 Ocak 1995den itibaren EFTA yesi Avusturya, Finlandiya ve svein ABye resmen ye olarak etkin katlm ile yaklak 380 milyonluk dev bir pazar olumutur(zel, 1994: 117; Mftolu, 1995: 40). AB Tek Pazar yaklak 5.4 trilyon ABD $lk GSMH ile ABD ve Japon ekonomileri ile kyaslanabilir gte bir ekonomi olacaktr. Yaplan tahminlere gre ABnin GSMHs yalnzca maliyet tasarruar ile snrlamalarn ve engellerin kaldrlmas nedeniyle %5 orannda artacaktr(Argn, 1993: 1). AB Tek Pazarnn bykl Orta Dou ve Arap lkeleri pazarlarnn alt mislidir ve AB lkelerinin alm gc ve tketim anlay yksektir. hracatn gelitirmek zorunda olan Trkiye iin her pazar nemlidir. Fakat uzun yllardr nemli ilikiler iinde bulunan ve piyasalarn, bir lde daha iyi tandmz istikrarl AB Tek Pazar Trkiye iin ayr bir nem tamaktadr(KV, 1987: 28). 4.7.5. ABnin Sermaye Hareketlerinden Yararlanmak Sermayenin serbest dolam AB iin vazgeilmez bir unsurdur(European File, 1988: 3). Sermayenin serbest dolam, igcnn hareketi veya mallar ve hizmetlerle ilgili transferlerden farkl olup, ye lkelerin Birlik iinde kazanmak, transfer etmek ve kullanmak konusundaki snrsz haklarn kapsamaktadr(Etienne-Kirschen, 1969: 41). ABde btnlemi bir sermaye piyasasnn oluturulmas, ABde byme ve istihdam iin yeni bir ans ve kamu oyunda bir ama olarak grlmektedir(European File, 1988: 4). Trkiye, ABye tam ye olduu takdirde sermayenin serbest dolam nedeniyle AB sermayesinin Trkiyeye akaca beklentisindedir(Gkdere, 1988: 32). AB yesi olarak, bu yelikle iletmelerin Trkiyeye bak as deieceinden, Trkiyeye satmak yerine, Trkiye zerinden satmak gr arlk kazanacaktr. Zira Trkiye Avrupa, Orta Dou ve Kuzey Afrika lkeleri ile olan geleneksel balarnn tesinde, bu lkelerin pazarlarna yakndr(Akdemir, 1992: 43). Ayrca, igc maliyetinin dk olduu bir lkeden yaklak 380 milyonluk Birlik piyasasna ynelik yatrmlara girimenin AB yatrmclarna ekici gelecei dnlebilir(Gkdere, 1988: 32). 4.7.6. Uluslararas Alanda Siyasal G Salamak Dnyada ortaya kan ekonomik bloklarn, kreselleme olgusuyla birlikte hem ekonomik ve hem de siyasal nemi artmtr. Ekonomik anlamda gelime, kalknma ve rekabet gc elde etmek olarak ifade edebileceimiz ekonomik bloklar, siyasal anlamda da devletler arasnda ortaya kan anlamazlklarn kendi kar ve amalarna gre ynlendirilmesinde ve sonulandrlmasnda nemli bir g olmaktadr. ABDnin dnya siyasetini ynlen-
77
dirmesi, AB lkelerinin dnyada ortaya kan olaylar karsnda hemen hemen ayn siyasal grleri paylamalar rnek olarak gsterilebilir. Trkiye, gnmzde en nemli btnleme olarak ifade edilen ABye tam ye olarak, dnyadaki tm Trkler adna siyasal yaptrm gc kazanabilecektir.
4.8. TRKYE-AVRUPA BRL LKLER

4.8.1. Ortak yelie Mracaat AByi kuran altlar(Fransa, Almanya, talya, Belika, Hollanda ve Lksemburg) geleneksel olarak Trkiyenin sk ekonomik ve siyasal ilikiler iinde bulunduu lkelerdir. eitli gruplar arasnda Trkiye asndan en byk nem tayan da kukusuz ki ABdir. Daha ncede belirtildii gibi, dier taraftan d politikada da Trkiye Bat ya ynelmi ve II: Dnya Sava(19391945) sonlarndan itibaren kurulan hemen hemen tm batl rgt ve kurulular iinde yer almtr. Bu nedenle, ABnin kuruluu ile de ilgilenmitir(Seyidolu, 1991: 403). Atatrk izleyen Cumhuriyet ynetimlerinden Adnan Menderes Hkmeti, Cumhuriyetin kuruluundan 36 yl, Roma Antlamasnn yrrle girmesinden ise 19 ay sonra, Batnn en nemli kuruluu olan Avrupa Ekonomik Topluluu(AET)na Roma Antlamasnn 328. maddesi uyarnca Yunanistann ardndan iki hafta sonra Trkiyenin kalknmasn hzlandraca dncesi ve Topluluun olas bir yelik sonucu Yunanistana salayaca avantajlardan(Altlara ynelik Trk ihracatnn Yunanistana tannacak srm kolaylklar nedeni ile daralma ihtimalinin giderilmesi gibi) yoksun kalmama kaygsyla ortak ye(associate member) olmak iin 31 Temmuz 1959da Topluluklar Konseyine bavurmutur. Ayrca geni Topluluk pazarndan tarm ve sanayi ihracatn arttrc ynde yararlanlmas amalanmtr. te yandan bu bavuru, Trkiyenin temel bir tercih olarak belirledii batllama hede ve Bat Avrupa ile ilikilerini gelitirme gelenei ile de uyumludur(Gran, 2000: 169; Uysal, 2001: 141-142). Trkiyenin resmi bavuru yapmasnn ardndan, bu bavurunun ilke olarak hemen kabul edilmesinin nedeni, o yllarda ABnin , kendini uluslar aras platformda kantlamak iin, yaplan bavurulara olumlu cevap verme eiliminde oluudur. Dier bir ifade ile AB, uluslar aras ilikilerde yeni bir hukuk sjesi, yeni bir btnleme modeli olarak yola km ve bu bavurular sz konusu btnleme modelinin ciddiye alndn gstermitir(Gnuur, 1995: 177). 4.8.2. Ankara Anlamas ve Ortaklk Organlar 4.8.2.1. Ankara Anlamas Taraar arasnda 27 Eyll 1959da balayan grmeler drt yllk bir sre iinde sona ermi ve 12 Eyll 1963 tarihinde Ankarada Trkiye ile Avrupa Ekonomik Topluluu Arasnda Bir Ortaklk Kuran Anlama(Ankara
78
Anlamas) imzalanmtr. Bu anlama taraarn Parlamentolarnda onaylanarak 1 Aralk 1964de(Atina Anlamasndan 2 yl 1 ay sonra) yrrle girmitir(Gran, 2000: 170). Bu anlama Trkiye-Avrupa Birlii arasndaki ilk resmi ve temel belgedir. Ankara Anlamas, esas olarak 5 belgeden olumaktadr. Bunlar; Esas Anlama(33 madde), Geici Protokol(11 madde), Mali Protokol(9 madde), Son Senet ile igc konusunda taraar arasnda teati edilen mektumlardr. Ayrca Nihayet Bildirisi, iki adet Yorum Bildirisi ve F. Almanya Hkmetine ait iki Bildiri eklenmitir. Ankara Anlamas, Roma Anlamasnn 238. maddesine dayanan ve Trkiye-AB ortaklnn temel ilkelerini belirleyen bir ereve Anlamasdr. Ayrntlar daha sonra protokol ile belirlenmitir. Bunlar da, Anlamann ayrlmaz paralardr. Ankara Anlamas, Birlik ile imzaland iin Birlik iinde dorudan uygulanan bir Birlik Hukuku Belgesidir. Birlik yesi lkeler ile de ayrca imzalanmas dolaysyla bir uluslararas Hukuk Belgesidir. Anlama da taraara bir fesih hakk tannmam, yrrllk sresi de ngrlmemitir. Dolaysyla, Anlamann amalar gerekleene kadar yrrlkte kalmas gerekir. Ankara Anlamas ile Trkiye, ABye ortak ye(associate member) olmutur(Roma Anlamas, md. 238). Ankara Anlamas, AB ile Trkiye arasnda gittike gelien bir gmrk birliinin kurulmasn ngrmtr. Anlamann amac, 2. maddesinde u ekilde belirtilmitir: Anlamann amac, Trkiye ekonomisinin hzlandrlm kalknmasn ve Trk halknn altrlma seviyesini ve hayat artlarnn ykseltilmesini salama gereini tm ile gz nnde bulundurarak taraar arasndaki ticari ve ekonomik ilikileri aralksz ve dengeli olarak glendirmeyi tevik etmektir. . . eklinde olup(Gran, 2000: 170), ortakln; hazrlk, gei ve son dnem(tam yelik) olmak zere dnemi vardr. 1) Hazrlk Dnemi Ankara Anlamasna gre 5 yl olarak ngrlen, fakat grmelerin uzamas nedeniyle 8 yl srerek 1 Aralk 1964-31 Aralk 1972 tarihleri arasn kapsayan bu dnemde, Topluluk stlenecei tek tara ykmllklerle Trk ekonomisini glendirmeyi ve Gmrk Birliine geii hazr duruma getirmeyi taahht etmitir. Topluluk, Geici Protokol ile belirlenen baz tarm rnlerine tanm ve I. Mali Protokoln etkileri, 1958-1964 dneminde dmekte olan Toplulukun Trkiyenin d ticaretindeki paynn 1964-1972 dnemindeki art ile ortaya kmtr(Uysal, 2001: 142). 2) Gei Dnemi 1973-1995 yllarn kapsayan gei dnemi, 1 Ocak 1973te Katma Protokoln yrrle girmesiyle balamtr. Bu dnemde taraar karlkl ve dengeleri ykmler esas zerinden, sanayi rnleri ticaretinde Gmrk
79
Birliinin kurulmasn benimsemilerdir. Topluluk pamuk iplii, pamuklu dokuma ve rane petrol rnleri hari, Trk sanayi rnlerine kstlamalar derhal kaldrrken, baz tarm rnlerine de ithal kolaylklar salamtr. Trkiye ise, Topluluktan ithal ettii sanayi rnlerine uygulad gmrkleri 12 yllk(listede yer alan rnlere %10) ve 22 yllk(listede yer alan rnlere %5) sreler iinde kaldrmay ngrmtr. Ancak Trkiye, Ortak Gmrk Tarifesini uygulama ynnde hibir adm atmamtr(Uysal, 2001: 143; Dura ve Atik, 2003: 354). 3) Son Dnem Bu dnem, 1996dan sonrasn kapsamaktadr. Trkiye ile Topluluk arasndaki ortaklk ilikisini biimlendiren son dnem, Ankara Anlamasnn 5. maddesinde, Son dnem Gmrk Birliine dayanr ve Akit Taraarn ekonomi politikalar arasndaki koordinasyonun glendirilmesini gerektirir eklinde ifade edilmitir(Uysal, 2001: 143). 4.8.2.2. Ankara Analamas ile Oluturulan Ortaklk Organlar Ankara Anlamas, ortaklk rejiminin uygulanmas ve gittike gelimesini salamak iin baz ortaklk organlarnn kurulmasn gerekli grmtr. Trkiye-AB ortaklnn drt temel organ olarak bilinen bu organlar; Ortaklk Konseyi, Ortaklk Komitesi, Karma Parlamento Komisyonu ve Gmrk birlii Komitesidir.
4.8.2.2.1 Ortaklk Konseyi

Ortaklk Konseyi, Ankara Anlamasnn 6. maddesine dayanlarak kurulmutur. Madde yle tanmlanmaktadr: . . . Ortaklk rejiminin uygulanmasn ve gittike gelitirilmesini salamak iin Akit Taraar, Anlama ile verilen grevlerin snrlar iinde eylemde bulunan bir Ortaklk Konseyinde toplanrlar. . . Buradan da anlalaca gibi, Konseyin Ankara Anlamas ile verilen grevlerini yerine getirmekten sorumludur. Ortaklk Konseyi, Trk Hkmeti temsilcileri(Bakanlar), AB Konseyi temsilcileri, AB Komisyonunun temsilcileri, Birlik yesi lkelerin temsilcilerinden olumaktadr. Her iki tarafn birer oyu vardr. Yani Trk taraf da bir, Birlik taraf da bir oya sahiptir. Kararlar oybirlii ile alnmaktadr. Oy dalm dikkate alndnda, her iki tarafn veto hakk bulunduu ortaya kmaktadr. Komisyonun bakanl her alt ayda bir, taraar arasnda deimektedir(imen, 1996: 127). Ortaklk Konseyi, Trkiye-AB ortaklnn en yetkili yrtme organ olup, temel grevi Ankara Anlamasnn uygulanmasn salamaktr. Bu amala, tip yetkiyle donatlmtr. Bunlardan, Karar Yetkisi en nemlisidir. Ortaklk amalarnn gerekletirilmesi ile Ankara Anlamas ve ona
80
dayanan protokollerin ngrd durumlarda Konsey bu yetkiye sahiptir. Taraar, Konseyin ald kararlara uymakla ykmldr. Tavsiye Yetkisi erevesinde Konsey, aday yeliin geliimi ile ilgili kararlar, bu kararlarn getirdii tedbirleri alabilir ve bu konularda tavsiyede bulunabilir(Ankara Anlamas, md. 22/1). nceleme Yetkisine dayanarak Konsey, Ankara Anlamasnn dorultusunda, ortaklk rejimi sonularn belli aralklarla inceler(Ankara Anlamas, md. 22/2; Karluk, 1995: 326-327).
4.8.2.2.2 Ortaklk Komitesi

Ortaklk Komitesi, Ortaklk Konseyine yardmc olmak zere Ankara Anlamasnn 24. maddesinin 3. fkrasnn verdii yetkiye dayanlarak 3/64 sayl Konsey karar ile kurulmu teknik bir heyettir(imen, 1996: 129). Ankara Anlamasnda ngrlen hususlarn yrtlmesini izlemek, meydana kan sorunlar tespit etmek, zm nerileri ile birlikte Konseye sunmak, Konsey gndemini hazrlamak, teknik konularda gerekli almalar yapmak ve sonularn Konseye bir raporla takdim etmek ve nihayet Konseyce verilen dier ilerin ngrld ekilde yerine getirmek gibi grevleri vardr. Ortaklk Komitesi, yaptklar almalar sonucunda oluan grler zerinde oylama hakkna sahip olmayp, alma sonularn olduu gibi Konseye sunmak zorundadr. Ortaklk Komitesi sreklilik arz eden bir heyet olup, Akit Taraarn yetkili organlar tarafndan atanan bykeli dzeyinde yelerden olumaktadr. Ortaklk Konseyinin sekretaryas gibi almaktadr(imen, 1996: 129).
4.8.2.2.3 Karma Parlamento Komisyonu

Karma Parlamento Komisyonu, Ankara Anlamasnn 27. maddesine dayanlarak Ortaklk Konseyinin 1/65 sayl karar ile 17.09.1965 tarihinde oluturulmutur. lgili karardan sonra Avrupa Parlamentosundan gelen bir grup parlamenter ile TBMMden baz milletvekilleri 22.04.1965 tarihinde almalara balam ve Komisyonun alma esaslarn belirtmitir. Karma Parlamento Komisyonun grevleri: Ortakln Ankara Anlamasnda ngrlen dnem boyunca tedrici geliimini salamak ve Ortaklk Konseyinin almalarn tevik etmek ve desteklemek iin iki parlamento arasnda sk bir ibirliinin gerekli olduu. . . eklinde ifade edilmitir. Buna gre bu Komisyon bir danma organ olup, ald kararlar tavsiye niteliidir(imen, 1996: 128). TBMM ve Avrupa Parlamentosundan seilen 18er(toplam 36) yeden oluan Komisyon ylda iki defa toplanmaktadr. Komisyon, Ortaklk Konseyi tarafndan kendisine gnderilen konular inceleyerek rapor hazrlar, mterek toplantlarda meydana kan konularda tavsiyelerde bulunur ve her iki tarafn kamuoyuna ait grleri yanstmak gibi grevleri vardr(Karluk, 1995: 334; imen, 1996: 128).
81
4.8.2.2.1 Gmrk birlii Komitesi

Gmrk birlii Komitesi, Ankara Anlamasnn 27. maddesinin Ortaklk Konseyine verdii yetkiye dayanlarak 2/69 sayl Ortaklk Konseyi karar ile kurulmu bir teknik komitedir. Grevi, Ortaklk Anlamasnn gmrklerle ilgili hkmlerin doru bir ekilde uygulanmas amacyla akit taraar arasnda idari ibirliini salamak ve Ortaklk Komitesinin gmrk alannda kendisine verebilecei her trl grevi yrtmektedir. Karar alma yetkisi yoktur. ye devletler gmrk uzmanlar ve Komisyon servislerinin gmrk sorunlar ile ilgili memurlar ve Trk gmrk uzmanlarndan olumaktadr(Karluk, 1995: 335). 4.8.3. Katma Protokol ve Uyum Anlamalar 4.8.3.1. Katma Protokol(Bkz. Ek. 3) Trkiye, Ankara Anlamas ile Hazrlk Dnemine girmitir. Hazrlk dneminin be yl srmesi ngrlm, fakat gerektiinde bu sre 12 yla kadar uzatlabilecei belirtilmitir. Trkiye, hazrlk dnemini uzatma yoluna gitmeyip sre dolduunda, ikinci aamay oluturan gei dnemine girmek iin AB ile grmelere balamtr. Hazrlk dnemi bitmeden, yaplan giriimler sonucu Gei Dnemine ilikin grmeler 6 ubat 1969da balamtr. Grmeler 22 Temmuz 1969a kadar devam etmitir. Gei Dnemini dzenleyen Katma Protokoln metni, Ortaklk Konseyinin 19 Kasm 1970 tarihli toplantsnda kabul edilmi ve bu Protokol, Mali Protokol(ikinci), AKT yetki alanna giren maddelerle ilgili Anlama ile Son Senet, 23 Kasm 1970de Brkselde imzalanm ve 1 Ocak 1973te TBMM, GATT ve ye lkeler parlamentolarnda da kabul edilerek yrrle girmitir. Bylece Gei Dnemi ilen balamtr. Katma Protokol, gei dneminin gerekleme koullarn, usullerini, sra ve srelerini belirleyen bir anlama niteliindedir. Katma Protokol Ankara Anlamasnda belirtilen ve gei dnemine ilikin olarak imzalanm ikinci temel belgedir. Katma Protokol, prensip olarak 12 yl, istisnai olarak 22 yl srecek olan gei dneminin esaslarn belirlemektedir. Katma Protokol de sanayi mallar iin gmrk birlii tarm rnleri iinse tercihli bir rejim ngrlmtr. Katma Protokol de ayrca igcnn serbest dolam, sermaye hareketleri, yerleme serbestisi ve hizmet edimi, ekonomi politikalarnn yaklatrlmas, rekabet, devlet yardmlar, ticaret politikas ve mali yardmlar gibi temel konularda, Trkiye ekonomisini yakndan ilgilendiren hkmler de yer almaktadr(Gran, 2000: 173). 4.8.3.2. Uyum Anlamalar Birlik hukukuna gre, Birlie yeni katlan lkelerin, Birlik mktesebatn aynen benimsemeleri gerekir. 1 Ocak 1973te Birlik ye says ngiltere, rlanda ve Danimarkann katlmasyla altdan dokuza kmtr. Bu lkelerle Tr-
82
kiye arasndaki ortaklk ilikilerini dzenlemek ve Ortaklk Anlamasnn geniletilmi Birlie uyumunu salamak iin 30 Haziran 1973te Ankarada Trkiye ile AB arasnda Tamamlayc Protokol imzalanmtr. Bylece yeni ye Ankara Anlamasna taraf olmutur. Ayrca bu Protokol ile, Trkiyede yeni kurulacak sanayi dallarnn Birliin rekabetinden korunmas iin ek nlemleri de getirmitir. Tamamlayc Protokol n onay ilemlerinin uzayabilecei dnlerek, ticari hkmlerin bir an nce yrrle girmesi iin bir Geici Anlama yaplm ve Protokol n ticari hkmleri 1 Ocak 1974te yrrle girmitir. Tamamlayc Protokol batan beri Trkiye tarafndan pek olumlu karlanmamtr. Bunun temel nedeni, sanayi mamulleri konusunda balangta alt ye lkeye verilen tavizlerin dokuz ye lkeye yaylmasdr. Dolaysyla Trkiye, Katma Protokol de kendi lehine baz deiiklikler yaplmasn teklif etmitir(Gran, 2000: 173). 1973-1980 dneminde Trkiyede, ekonomiyi etkileyen olumsuz i ve d koullar yznden 24 Ocak 1980de youn ekonomik istikrar nlemleri uygulanmaya balanmtr. Bu nlemlerin bir boyutu da, da alma ve d denge ile ilgili politikalar iermitir. Yeniden yaplanma, ekonomik istikrar ve da alma, Trkiyenin ABye gei dnemine yardmc olacak politikalar olmutur. Ancak, o dnemde Trkiyede ekonomik istikrarszlk yannda siyas istikrarszlk, sosyal patlamalar ve i atmalar da yaanmtr. Bunun sonucunda Trkiye, 12 Eyll 1980de askeri ynetimim eline gemi ve 19801983 dneminde askeri rejim, Trkiye-AB arasndaki politik ve kuramsal ilikilerin aksamasna neden olmutur. Tamamlayc Protokol uzun bir gecikmeden sonra 11.8. 1982 tarih ve 2700 sayl Kanun ve 21.9. 1982 tarih ve 8/5363 sayl Bakanlar Kurulu Karar ile Trkiye tarafndan onaylanmtr. Onay belgelerinin teati ileminin 17 ubat 1986 tarihinde tamamlanmasyla Protokol 1 Mart 1986 tarihinde yrrle girmitir(Gran, 2000: 173). spanya ve Portekizin ABye 1 Ocak 1986da tam ye olmas nedeniyle, bu lkelerin tam yeliini Trkiyeye yanstacak Uyum Anlamas, 23 Temmuz 1987de imzalanm ve onay ilemleri uzayabilecei iin anlamann ticari hkmleri Birlik tarafndan alnan bir idari kararla 1 Eyll 1987de yrrle konmutur. AB Parlamentosunun onayndan sonra Anlama 1 Nisan 1988de yrrle girmitir. Yunanistan, Trkiyenin iinde bulunduu olumsuz koullardan da yararlanarak 1 Ocak 1981de Brkselde yaplan anlama ile ABye tam ye olmutur. Yunanistann ABye tam ye olmasyla, dierlerinde olduu gibi uyum anlamas imzalanmas gerektii halde, Yunanistan Roma Anlamasn aka ihlal etmitir. Birlik buna gz yummutur. Ancak, Ortaklk Anlamasnn Yunanistan da kapsamasna imkn tanyan Uyum Anlamas, 20 Nisan 1988de imzalanm ve 1 Ocak 1989da yrrle
83
girmitir. 1983 ylnda Trkiyede yeniden siyasi partiler kurulmu ve seim yaplmtr. Bu seimden sonra, Turgut ZALn babakanlnda yeni bir hkmet kurulmu ve zellikle 1984ten sonra hzl bir da alma politikas izlenmitir. Bu da alma politikalar sonucunda, tekrar Trkiye ABye tam yelik iin giriimlerini hzlandrmtr. 4.8. 4. Tam yelie Bavuru, Bavuru Nedenleri ve Sonrasndaki Gelimeler 4.8.4.1. Trkiyenin ABye Tam yelik Bavurusu Trkiye, 14 Nisan 1987 tarihinde Avrupa Topluluklarna tam ye olarak katlmak zere bavuruda bulunutur. Bu bavuru AKT yi kuran Anlamann 98. maddesi, AETyi kuran Anlamann 237. maddesi ve EURATOM u kuran Anlamann 205. maddesi uyarnca yaplmtr. Bu maddeler her Avrupal lkenin Toplulua tam ye olmay isteyebileceini ifade etmektedir. Dolaysyla Trkiye, AET ile ortak ye olma statsnden bamsz olarak, bir Avrupa Devleti sfatyla tam yelik bavurusunda bulunma hakkn kullanmtr(Gran, 2000: 196). 4.8.4.2. Tam yelie Bavuru Nedenleri Trkiyenin Katma Protokol de ngrlen dnemleri tamamlamadan, 14 Nisan 1987 tarihinde Toplulua tam yelik bavurusunun altnda yatan ekonomik, politik ve sosyal nedenler unlardr(Karluk, 1995: 296); Topluluk ile ilikilerde kurulan dengenin zaman iinde Trkiyenin aleyhinde bir geliim gstermesi, ksacas taviz ypranmas, Trkiyenin ekonomide yapt reformlar sonucunda da almas, Topluluun nce kuzeye, sonra gneye genilemesi, Tam yeliin salayaca avantajlardan yararlanma, Mali katk eksiklii, Sosyal alandaki sorunlarn giderilmesi, Son katlan yelerin rekabet korkularna engel olmak, Tek tara ykmllkten kurtulma istei, Tam yelik iin Milli Gvenlik Kurulu karar, Kalknma planlarnda tam yelik konusunda yer alan hkmler, Yunanistan ve savunma faktr. 4.8.4.3. Tam yelik Bavurusu Sonras Gelimeler Trkiyenin tam yelik bavurusu, Topluluk yesi lkeler arasnda bir tedirginlik dourmakla birlikte, 22 Nisan 1987 tarihinde Daimi Temsilciler Komitesi(COREPER) tarafndan konsey gndemine alnmaya karar verilmi, 27 Nisan 1987de toplanan konseyde konuyu, Yunanistann muhalefetine ramen, prosedre uygun olarak Komisyona havale etmitir. Bu konudaki grevi, Trkiyenin tam yelii durumunda Topluluun ykmllklerini ve kazanlarnn ne olacan tespit etmek ve sonuta bir rapor hazrlayarak Konseye sunmak olan komisyon, Trkiyenin bavurusunu incelemek zere i rgtlenmesini 1987 ylnda tamamlam ve Trkiye ile resmi te-
84
mas ve bilgibelge alverii iinde hazrlad raporunu tamamlayarak 18 Aralk 1989 tarihinde Konseye sunmutur. Raporun bir sureti de Avrupa Parlamentosuna iletilmitir. Esas itibariyle Trkiyenin bavurusuna olumlu cevap vermek iin vaktin erken olduu temasna dayal bulunan Komisyon raporu, 5 ubat 1990 tarihinde Konsey tarafndan da benimsenmitir(Gran, 2000: 197). Komisyon un, Trkiyenin katlmasn geni bir perspektif iinde, bir yandan i pazar olgusu, dier yandan deiim srecindeki Avrupa kapsamnda ele ald, Trkiye ile ibirliinin mevcut Ortaklk Anlamas erevesinde gelitirilerek srdrlmesi gerei zerinde durduu Grnn ekinde, Trk ekonomisinin ayrntl bir incelemesi de yer almtr. Sz konusu Grde Komisyon un zellikle aadaki hususlar nemle belirttii grlmektedir(Gran, 2000: 198-201): AB, Tek Pazar, Ekonomik ve Mali Birlik ile Avrupa Siyasi Birlii ynnden ilerlemektedir. Genileme, bu sre asndan byk zararlar douracandan, Komisyon, olaanst durumlar dnda, yeni katlma grmelerine balanmasn yerinde bulmamaktadr. AB asndan, Trkiyenin katlma bavurusu; Birliin btn ye lkelerinden daha geni bir alana ve daha byk bir nfusa(2000 yl itibariyle 68 milyon nfusa) sahip olmas ve genel gelimilik dzeyinin Birlik ortalamasndan byk lde dk oluu dolaysyla, daha da nem kazanmaktadr. Trkiye ekonomisinin 1980 ylndan bu yana kaydettii gelimenin alt izilmektedir(ihracat art, altyapnn iyiletirilmi olmas, modernleme ve dnya ekonomisiyle giderek daha fazla bir btnleme vb.). Trkiyenin olas uyum sorunlarn aabilmesi asndan; tarm ve sanayi alanndaki yapsal farkllklar, giderek daha belirgin hale gelen makro-ekonomik dengesizlikler, sanayinin yksek lde korunmas ve sosyal gvenlik dzeyinin dkl gibi unsurlarn stesinden gelinmesinin gereklilii vurgulanmaktadr.
Komisyon adna Raporu aklayan Komiser Matutes, 1993e kadar Tek Senet hedeerine ulamadan tam yelik bavurularn ileme koyamayacaklarn ancak, 1992 ylndan sonra Topluluun 15 veya 18 ye ile ileyip ileyemeyeceinin deerlendirebileceini, dolaysyla Trkiyenin durumunun da bu tarihten sonra ele alnabileceini belirtmitir. Trkiyenin tam yelik bavurusu red edilmemi, fakat olaylarn geliimine braklmtr. Bavuru kabul edilmemi bile olsa, tekrar tam yelik mracaatnda bulunma hakk vardr. Bavuru Konsey tarafndan uygun bulunmu olsayd, Avrupa Parlamentosunun uygun gr alndktan sonra katlma grmeleri ba-
85
layacak ve 810 yl srebilecektir. Ardndan Katlma Anlamas imzalanacak, Anlama ye lke Parlamentolarnca onaylandktan sonra tam yelik gereklemi olacakt. Matutes, Trkiyede son yllarda ekonomik ynden kaydedilen gelimelerden olumlu olarak sz etmi fakat buna ramen yine de ortada drt gln bulunduunu aklamtr. Bunlar; tarm alannda olduu kadar sanayi sektrnde de Topluluk ile olan nemli yapsal farkllklar, sanayide yksek koruma oranlar, 1989 ylnda art gsteren makro ekonomik dengesizlikler, dk bir sosyal koruma seviyesi ve Trkiye ile Topluluklar arasndaki kalknma seviyesi farknn bykldr(Karluk, 1995, 293). Btn bu sebepler ile tam yelik grmelerinin derhal balamas mmkn grlmemi, fakat Trkiyenin Toplulua katlmaya ehil olduu belirtilmitir. lkemizin Toplulua katlmaya ehil olduu belirtilmitir. lkemizin Toplulua yaknlama abalarna yardmc olmak, ilikileri glendirmek ve derinletirmek iin; gmrk birliinin tamamlanmas, mali ibirliinin yeniden balatlarak younlatrlmas, snai ve teknolojik ibirliinin gelitirilmesi, politik ve kltrel balarn glendirilmesi gerektii, Rapor da nerilen drt nemli tedbirdir. Btn bu konularn Ortaklk Anlamas erevesinde ele alnmas gerektii belirtilmitir(Karluk, 1995: 294). Komisyon tarafndan ibirlii program, birbirine bal drt aamadan olumaktadr: 1995 sonuna kadar gmrk ibirliinin gerekletirilmesi(01 Ocak 1996 tarihinden itibaren gmrk ibirlii gereklemitir.), gmrk ibirliine dorudan ve dolayl ekilde bal alanlarn btnnde ibirliinin younlatrlmas, mali ibirliinin yeniden balatlmas ve siyasal ibirliinin gerekletirilmesidir. 4.8.5. Trkiyenin Gmrk Birliine Girii 6 Mart 1995 tarihinde Brkselde toplanan AB-Trkiye Ortaklk Konseyi, AB ile Trkiye arasnda bir Karar imzalamtr. Bu Karar, Trkiye ile AB arasndaki ortaklk ilikisini douran Ankara Anlamas, zellikle de 28. maddesi ile belirlenen hedeerin, Avrupada byk siyasi ve ekonomik deimelerin yaand mevcut dnemde nemlerini korumakta olduklarn gz nnde bulundurmutur. Bylece iki tarafn da, Ankara Anlamas ve bu anlamaya ek Katma Protokol ile belirlenen gei dnemi, takvim ve yntemler erevesinde GBye girmek konusundaki iradelerini teyit ettii, 8 Kasm 1993 tarihli kararn hatrlayarak Ankara Anlamasnn 2. ve 5. maddesinde ngrlen son dnem uygulamalara ait ilikin kurallar belirlemektedir(TO, 1995: 53). Karar, GBnin tamamlanmas iin taraarn stlendikleri ticari ve ekonomik mkelleyetleri, usulleri ve sreleri belirlemektedir. Karara gre Trkiye, GB erevesinde tarife indirimi, OGTye uyum grevlerinin yannda, ABnin bata ticaret ve rekabet olmak zere ortak politikalarna uyum ile de ykmldr. Dier taraftan AB, GBnin tamamlanmasna ilikin Karar, ABnin i onay sreci bakmndan, Maastricht Anlamasnn 238. madde-
86
si erevesinde Avrupa Parlamentosunun uygun gr(avais conforme), prosedrne dayandrmak istemitir. Uygun gr, oy verenlerin ounluu ile alnmakta ve daha nce geerli olan mutlak ounluk yntemi uygulanmamaktadr(TSK, 1995: 26). Trkiye, Ankara Anlamas ve Katma Protokoln ilgili hkmleri uyarnca 1 Ocak 1995 tarihi itibariyle GBye girmek durumundayken, 6 Mart 1995 tarihinde AB-Trkiye Ortaklk Konseyinin Brkseldeki grmeleri srasnda siyasi ve mali ibirlii konularnda kararlar alnm ve GBnin 1 Ocak 1995 tarihi itibariyle deil, 1995 yl ierisinde gerekletirilecei konusunda gr birliine varlmtr. Nihayet, Avrupa Parlamentosunun 13 Aralk 1995 tarihli Fransann Strasbourg kentinde yaplan oylamada; 343 evet, 149 hayr ve 36 ekimser olan oy dalm sonucunda, 1/95 sayl Karar ile 01.01.1996 tarihinden itibaren Trkiye GBne girmitir. Bylece, Trkiye ABye tam yelikte nemli bir adm daha atmtr. 4.8.6. Gmrk Birlii Sonras likiler Avrupa Parlamentosunun 19 Eyll 1996 tarihli toplantsnda Trkiyeye yaplan yardmlar durdurma karar almas, ilikileri tekrar souttu ve en az 6 ay da bir bakanlar dzeyinde toplanmas gereken Ortaklk Konseyi(karlkl ilikiler konusundaki en st makam), 1997 sonlar itibariyle henz toplanmam bulunuyordu. te yandan AB, 22 Haziran 1993 tarihli Kopenhag Zirvesinde, eski Varova Pakt lkeleri olan Merkezi ve Dou Avrupa lkelerini(MDA) de kapsayan yeni bir genileme karar alnm, genilemeye ilikin stratejiye esas olacak Komisyon nerileri 16 Temmuz 1997 tarihli Gndem 2000 balkl raporda aklanmtr(Dura ve Atik, 2003: 365). Komisyon Bakan Jacques Santer tarafndan Avrupa Parlamentosuna sunulan Gndem 2000 raporunda; Birliin yeni yzylda(21. yzyl) izleyecei politikalar ve yaplmas gereken reformlar, genileme ve 2000-2006 dneminde uygulanacak olan mali ereveye ilikin temel konu yer almtr(Uysal, 2001: 147). Raporda, MDA ile Gney Kbrs Rum Ynetiminin 2000li yllarda ABye tam ye yaplmas ngrlrken, Trkiye bu genileme kapsamna alnmad. Ancak, raporda Trkiyeye ilikin u grlere yer verildi(Dura ve Atik, 2003: 365): Gmrk Birlii, AB-Trkiye ilikilerinin gelitirilmesinin salam bir temelidir. Politik durum, mali ibirlii ile siyasi diyalogun 6 Mart 1995te kararlatrld ekilde srdrlmesini engelliyor. Trkiye, birok alanda AB mktesebatn baaryla stlenebilir. Ancak, Trkiye ekonomisi makroekonomik istikrarszlktan kurtulmamtr, insan haklar sorunu vardr ve Gneydou sorunu askeri deil, siyasi yoldan zlmelidir.
87
Genilemenin temel metinlerinden biri haline dnen Gndem 2000 raporu(Uysal, 2001: 147), Trkiyenin gelecekteki yeliini teyit edici nitelikte olup; Trkiyenin somut ve kapsaml politik reformlar gerekletirmesini, Kbrs sorununda yapc bir rol stlenmesini, Yunanistan ile sorunlarn zmesini isterken, ekonomik boyutta zm bekleyen temel sorunlarn varln ve Gmrk Birliinin ortaya konan yeni nlemlerle glendirilmesi gerektiini vurguluyordu(Tigrel, 1998:22-24). 4.8.7. Amsterdam Zirvesi (27 Haziran 1997) ABye ye 15 hkmet ve devlet bakanlarnn 27 Haziran 1997de Amsterdamda gerekletirilen ve AB adayl iin bavuran 10 Merkezi ve Dou Avrupa(Polonya, Macaristan, ek Cumhuriyeti, Slovakya, Slovenya, Estonya, Letonya, Litvanya, Romanya, ve Bulgaristan) lkesi ile Trkiye ve Kbrs(Gney)n katld bilgilendirme toplantsna Trkiyede davet edilmitir. Fakat bu davet, hibir ekilde Trkiyenin bavuran lke konumundan aday lke konumuna geecei anlamna gelmedii, AB tarafndan ak bir ekilde ifade edilmitir(Karluk ve Tonus, 1999: 345-346). 4.8.8. Lksemburg, Cardiff ve Kln Zirveleri Genileme srecinden dlanm bulunan Trkiyenin tam yelik umudu 12-13 Aralk 1997 Lksemburg Zirvesi ile krld, Trkiyeyi dlamann bir hata olduu gereini gren AB, ilikileri dzeltmek iin yapt bir giriimle 15-16 Haziran 1998 tarihinde Cardiff Zirvesini dzenliyor. Ancak, Trkiyeye ynelik oyalama politikasndan vazgemeyen AB, 3-4 Haziran 1999da yapt Kln Zirvesi bildirgesinde, Trkiyenin aday lkeler toplantsna davet edilmesi iin aba gsterecei ifadesini kullanmtr(Dura ve Atik, 2003: 365). Lksemburg, Cardiff ve Kln Zirvelerinde alnan kararlar aada srasyla aklanmtr. 4.8.8.1. Lksemburg Zirvesi(12-13 Aralk 1997) ABnin 12- 13 Aralk 1997 Lksemburg Zirvesinde ye lkelerin devlet ve hkmet bakanlar bir araya geldiler. Zirvenin Trkiye asndan nemi, genileme sorununun kapsaml bir biimde ele alnacak olmasyd ve Trk hkmetinin bu konuda nemli beklentileri olumutu(Aydoan, 2002: 157). Ancak, Zirvenin genileme ile ilgili ald kararnda; ek Cumhuriyeti, Estonya, Macaristan, Polonya, Slovenya ve Gney Kbrs Rum Kesiminden oluan birinci grupla yelik grmelerinin Nisan 1998de balayaca, Bulgaristan, Romanya, Letonya, Litvanya ve Slovakyadan oluan ikinci grupla ise katlm ortaklklar erevesinde daha sk ekonomik ilikiler kurulaca ve bu lkelerin yelik grmeleri iin bir sre daha beklemesi gerektii ifade edilmitir(Uysal, 2001: 147). Zirvede ABnin Trkiye ile Yaknlama Stratejisi kapsamnda, Kbrs ve Ege sorunlarnn zlmesi, aznlklara say-
88
g gsterilmesi ve Trkiyenin Lahey Adalet Divannn yetkisini kabul etmesi artlar ifade edilerek Trkiyenin umudu iyice krlmtr(Dura ve Atik, 2003: 366). te yandan, zirve dzeyinde ilk kez Ankara Anlamasnn Anlamann ileyii, Topluluu kuran Antlamadan doan ykmllklerin tmnn Trkiye tarafndan stlenilebileceini gsterdiinde, Akit Taraar, Trkiyenin Toplulua katlmas olanan inceler ifadesini ieren 28. maddesine gnderme yaplmtr(Uysal, 2001: 148). Lksemburg Zirvesi kararlarnn Trkiye ile ilgili blm(31-36. paragraar), daha nce yaynlanan Gndem 2000 Raporu ile paralellik tamaktadr(Dura ve Atik, 2003: 366; Uysal, 2001: 147-148): Trkiye, tam ye olmaya ehil bir lkedir. Trkiye, dier adaylarla ayn kriterlere gre deerlendirilecektir. AB, Trkiyeyi tam yelie hazrlamak iin bir strateji hazrlayacaktr. Gelimeler ilgili mevzuat erevesinde gzden geirilecektir. Trkiye ile AB arasndaki ilikiler; siyasal ve ekonomik reformlarn srmesi, Yunanistan ile iyi ve istikrarl ilikilerin kurulmas ve Kbrs sorununun zlmesi iin BM gzetimindeki mzakerelerin desteklenmesi artyla glendirilecektir.
Trkiye, 14 Aralk 1997de yaynlad hkmet bildirgesinde, ABnin tutumunu knayan ve AByi yanl ve ayrmc olarak niteleyen sert bir aklamada bulunmutur. Trkiye, ABye tam yelik iin adayln 1963 Ankara Anlamasndan kaynaklanan bir hak olarak belirtmitir. Bununla birlikte, Trkiyenin tam yelik hedeerini koruyaca, AB ile mevcut ilikileri srdrecei, AB tutumunu deitirmedike antlamalar dndaki konular AB ile ele almayacan bildirmitir(Aydoan, 2002: 159; Dura ve Atik, 2003: 366) 4.8.8.2. Cardiff Zirvesi(15-16 Haziran 1998) Lksemburg Zirvesinde alnan genilemeye ilikin kararlara Trkiye hakl bir tepki gstermitir. Zaman iinde bu tepkinin sertlik dozu artm, dahas Trkiye ABnin Almanya, talya ve Fransa gibi nemli lkeleriyle ciddi sorunlar yaamtr. ngiltere dnem bakanlnn srd 6 ay iinde ilikilerin yeniden normallemesi iin aba gstermi ve Trkiye de byle bir normalleme iin neler beklediini dnem bakanlyla ele almtr. Cardiff Zirvesinin sonularndan Trkiye, bu yolda ne kadar mesafe alndn grme frsatn yakalamtr(Duna, 1998: Yeni Yzyl Gazetesi). AB, Lksemburg Zirvesinde Trkiyeyi dlamann bir hata olduu gereini grerek, AB Komisyonunca Mart 1998de aklanan Avrupa Stratejisi erevesinde ilikilerini dzeltmek istediini bildirmitir. Bu gelime-
89
nin ardndan AB, Trkiyenin statsnde asl iyiletirmeyi 15-16 Haziran 1998deki Cardiff Zirvesinde yapmtr(Dura ve Atik, 2003: 367). Zirvede Trkiye ile ilgili alnan kararlar unlardr(Milliyet, 16 Austos, 2003; Uysal, 2001: 148): AB Komisyonu tarafndan, Trkiyeyi tam yelie hazrlamay amalayan Avrupa Stratejisi onaylanmtr. Trkiyenin Topluluk mktesebatna uyum almalarna devam etmesi ars yer almtr. AB Konseyi Dzenli Raporun, Trkiyenin adaylk asndan iinde bulunduu durumu Ankara Anlamasnn 28. maddesi ve Lksemburg Zirvesi sonularna dayanarak deerlendireceini belirtmitir. Trkiyenin ABnin genileme srecindeki konumunu nispi ekilde iyiletiren bir sluba yer verildi. Belgede, Trkiyenin yelik iin ehil olduu ifadesinden vazgeilerek, bunun yerine Trkiye iin yelik aday tanmlamas getirilmitir. Zirvede, tm aday lkelerin ABye katlma srecinde kaydettikleri gelimelere ilikin dnemsel raporlar balamnda Trkiye iin de bir ilerleme raporu hazrlanmas iin Komisyona direktif verilmitir. Dileri Bakanl, zirveden bir gn sonra 17 Haziranda yapt aklamada, belgede yer alan bu olumlu unsurlarn Trkiyenin genileme srecindeki konumuna ilikin nispi bir iyiletirme yaptn ancak Lksemburgda yaplan ayrmc muameleyi ortadan kaldrmadn bildirdi. Ankara, bunlarn yan sra Lksemburg Zirvesinin ardndan konulan parametrelerin geerliliini koruduunu da vurgulad(Milliyet, 16 Austos, 2003).
Adaylmzn AB devlet ve hkmet bakanlar nezdinde tescil edilerek hukuki bir zemine oturtulmas ynndeki beklentimiz, Cardiff Zirvesinden sonra Avrupa Birliinin 11-12 Aralk 1998 tarihlerinde yapt Viyana Zirvesinde de gereklememitir(Nihat ve Karabekir, 2001). 4.8.8.3. Kln Zirvesi(3-4 Haziran 1999) Almanyann Kln kentinde 3-4 Haziran 1999 tarihinde yaplan AB hkmet bakanlar zirvesinde, Avrupa Ortak Savunma Birliinin temeli atld. Bat Avrupa Birlii(BAB) iinde tarafsz olan ya da Trkiye gibi ortak ye statsnde bulunan, ancak NATO yesi olup AB yesi olmayan lkelerin, bu ortak savunma sisteminde mmkn olan en st dzey katlmlarn salamak iin tatmin edici dzenlemelerin yaplaca ifade edilmitir(DPT, 7 Haziran, 1999). Zirvede, Almanyann hazrlad ve Trkiyenin beklentilerini karlayabilecek bir metin, bata Yunanistan olmak zere kimi yelerin engellemesi sonucu Zirve karar haline getirilmedi. Zirve Bildirgesinde, Trkiye ile ilgili u kararlar yer ald(Dura ve Atik, 2003: 368):
90
AB, Trkiyeyi tam yelie hazrlama abalarn srdrecektir. Hazrlamak iin de bir takvim belirlenecektir. Trkiyenin aday lkeler toplantsna davet edilmesi iin aba gsterilecektir.
Trkiye, Zirvenin ardndan 4 Haziran 1999da yapt aklamada; 3-4 Haziran 1999 tarihinde Klnde yaplan Avrupa Birlii Zirvesinde, Trkiyenin dier adaylarla eit statde aday olarak tescil edilmesi amacyla Dnem Bakan Almanyann ve ona destek veren lkelerin giriimleri memnuniyetle karladn, ancak, ABnin Trkiyeye ynelik ayrmc politikasnn deimediini belirtmitir. . Bu durumda, Trkiyenin Avrupa Birlii ile ilikilerine 14 Aralk 1997de yapt aklamayla bildirdii yaklamnda deiiklik yapmayacan ifade etmitir(Republic of Turkey Ministry of Foreign Affairs, 4 Haziran, 1999; Dura ve Atik, 2003: 368). 4.8.9. Helsinki Zirvesi(10-11 Aralk 1999) Avrupa Birlii Konseyi 10-11 Aralk 1999 tarihlerinde Helsinkide toplanarak, Binyl Bildirgesini eklinde ifade edilen Bildirgeyi kabul etmitir. Bildirgede, genileme srecinde yeni bir aamaya iaret eden kararlar alnm, Birliin kendisinin etkili ve reformdan geirilmi kurumlara, glendirilmi bir ortak gvenlik ve savunma politikasna ve rekabeti, istihdam oluturan, srdrlebilir bir ekonomiye sahip olmasn salamak iin de admlar atlmtr. Helsinki Zirvesi Bakanlk Sonu Belgesinin genilemeye hazrlanma blmnde yer alan(genileme sreci) 3. ve 4. maddeleri; (3) Avrupa Birlii Konseyi, tm Avrupa ktasnn istikrar ve refah iin Aralk 1997de Lksemburgda balatlan genileme srecinin nemini teyit eder. Etkili ve inandrc bir genileme sreci devam ettirilmelidir. (4) Avrupa Birlii Konseyi, imdi 13 aday devleti tek bir ereve iinde kapsayan katlm srecinin ierici mahiyetini tekrar teyit eder. Aday devletler, yelik srecine eit bir temelde katlmaktadrlar. Avrupa Birliinin Antlamalarda ifade edilen deerlerini ve amalarn paylamaldrlar. eklinde ifade edilmektedir. (Orta Dou Teknik niversitesi, AB Osi, 1999). Zirvede, Trkiye oybirlii ile aday devlet olarak kabul edilmitir. Buna ilikin karar, genileme sreci blmde yer alan 12. madde de Trkiyenin dier tam yelie aday 12 devletle ayn kriterler temelinde bir aday devlet olduu vurgulanmtr: (12) Avrupa Birlii Konseyi, Komisyonun ilerleme raporunda iaret edildii gibi Trkiyede son zamanlarda yaanan olumlu gelimeleri ve ayrca Trkiyenin Kopenhag kriterlerine uyum ynndeki reformlarn srdrme niyetini memnuniyetle karlar. Trkiye, dier aday devletlere uygulananlar ile ayn kriterler temelinde Birlie katlmaya ynelmi bir aday devlettir. Dier aday Devletler gibi
91
Trkiye de mevcut Avrupa stratejisine dayanlarak, reformlarn tevik etmeye ve desteklemeye ynelik bir katlm ncesi stratejiden istifade edecektir. Bu erevede, insan haklar konusu ve 4 ve 9(a)1* sayl paragraarda belirtilen konular bata olmak zere, yeliin siyasi kriterlerini karlama ynnde ilerleme kaydedilmesi zerinde durularak, daha fazla siyasi diyalog sz konusu olacaktr. Trkiye, Topluluk programlarna ve ajanslarna ve katlm sreci balamnda aday devletler ile Birlik arasndaki toplantlara katlma imknna da sahip olacaktr. Mktesebatn benimsenmesi iin ulusal bir program ile birlikte, siyasi ve ekonomik kriterler ve bir ye devletin ykmllkleri nda yelik hazrlklarnn younlamas gereken ncelikleri ieren bir katlm ortakl nceki Konsey sonular temelinde oluturulacaktr. Uygun izleme mekanizmalar kurulacaktr. Trkiyenin mevzuatnn ve uygulamasnn mktesebat ile uyumlulamasn younlatrmak zere, Komisyon, mktesebatn analitik tarzda incelenmesine ynelik bir sre hazrlamaya davet edilir. Avrupa Birlii Konseyi, Komisyondan, tm katlm ncesi tm AB mali yardm kaynaklarnn koordinasyonu iin tek bir ereve sunmasn talep eder. (Orta Dou Teknik niversitesi, AB Osi, 1999). Trkiyenin aday devlet olarak kabul edildii Zirvede alnan kararlar yle sralanabilir(ntvmsnbc, 2002): Helsinki Zirvesinde Trkiyenin dier aday lkelerle eit konumda olaca da ak ve kesin bir dille ifade edildi. Zirve de alnan kararlara gre, dier aday lkeler gibi Trkiye de Katlm ncesi Stratejisinden yararlanacak. Yine ayn paralelde topluluk programlar ve ajanslar ile, aday lkeler ile Birlik arasnda, katlm sreci erevesinde yaplan toplantlara katlma imknna sahip olacak. Zirve Sonu Bildirisi ayrca, nceki AB Konseyi kararlar erevesinde bir katlm ortakl hazrlanmasn da ngryor. Bu ortakln ayn zamanda, siyasi ve ekonomik kriterleri ile, ye devlet olmann gerektirdii ykmllkler nda ve AB mktesebatnn stlenilmesine ilikin Ulusal Program ile bir arada, katlm hazrlklar zerinde younlaaca belirtiliyor. Komisyon ayrca, Trk mevzuatnn Topluluk mktesebatyla uyumlatrlmas amacyla, mktesebatn analitik incelenmesi srecini hazrlamakla grevlendiriliyor. te yandan, katlm ncesine ynelik mali kaynaklarn egdm iin tek bir ereve sunmaya arlyor.
9. (a) Avrupa Birlii Konseyi, 3 Aralk tarihinde New Yorkta Kbrs meselesinin kapsaml bir zmne ynelik olarak balatlan grmeleri memnuniyetle karlar ve BM Genel Sekreterinin bu sreci baaryla sonulandrma ynndeki gayretlerine gl desteini ifade eder.
92
4.8.10. Feira Zirvesi(19-20 Haziran 2000) Helsinki Zirvesinden sonra, 19-20 Haziran 2000 tarihlerinde gerekleen Feira Zirvesinde alnan kararlarn akland Bakanlk Bildirgesinin 17. paragrafnda, Trkiyenin katlm kriterlerine uyum salama yolundaki giriimlerin izlendiini ifade eden AB Konseyi, Helsinkiye atfta bulunup insan haklar, hukukun stnl ve yarg konularnda somut gelimeler beklediini belirtmitir. Ayrca, Helsinkide Komisyondan istenen mktesebatn Trkiye tarafndan benimsenmesi iin yaplacak almalar, katlm ortakl ve mali yardm erevesi konular da yinelenmitir(Uysal, 2001: 150). Avrupa Birliinin Feira Zirvesinde Avrupa Gvenlik ve Savunma Kimliinin(AGSK) karar mekanizmasnn dnda kalmas kesinleen Trkiye bu konudaki endielerini bir derece de olsa giderebilecek bir baarya imza att. Trkiyenin NATO Daimi Temsilciliinin youn abalar sonucunda mttekler arasnda AGSK zerinde srekli ve her aamada kontrol imkn getiren bir uzlamaya varld. Bu uzlama, Trkiyenin AGSKya ilikin karar mekanizmasnn dnda kalmasn engellemese de ttifaka, ABnin bu alanda ataca her adm ve yapaca her giriimi kontrol altnda tutma imkn salyor. NATO iinde varlan uzlama ABnin operasyonlar ayr ayr ttifak yelerinin nne getirmesini ve yetki talebinde bulunmasn ngryor. ABnin Feirada ald kararlara bir ilk tepki olarak da nitelendirilebilecek uzlama, Birliin ttifak imknlarna otomatik ulamnn nne de set ekmi oluyor(zalp, 19 Haziran, 2000). 4.8.11. Trkiye-AB Katlm Ortakl Belgesi(KOB) Avrupa Komisyonu yeleri, 8 Kasm 2000 tarihinde Romano Prodi Bakanlnda toplanarak, Trkiyenin Katlm Ortakl Belgesi ile dier aday devletlerin ilerleme raporlarn grerek KOBu ve ilerleme raporlarn akladlar. Katlm Ortakl, Trkiye iin Katlm Ortaklnn kurulmasna dair Konsey ynetmelii ile oluturulacakt. Katlm Ortakl Belgesinde ksa ve orta vadeli ykmllkleri kapsayan siyasi, ekonomik ve sosyal boyutlar olan konulara yer verilmitir(Kale, 2000: 10). AB Konseyi Trkiye hakkndaki KOBni 20 Kasm 2000de Brkselde AB Dileri Bakanlar Toplantsnda ele alm ve daha sonra KOB, 8 Mart 2001 tarihli AB evre Bakanlar Konseyinde nitelikli oy ounluu ile onaylanmtr(Dura ve Atik, 2003: 400). KOB, Trkiyenin ABye tam yelik srecinde yol haritasn izen ve tam yelik mzakerelerinin balayabilmesi iin hangi artlar yerine getirmesi gerektiini ortaya koyan, tek tara olarak hazrlanan ve ilke olarak aday lke ile mzakere edilmeyen bir Komisyon belgesidir(Dura ve Atik, 2003: 400; Kale, 2000: 10).
93
4.8.12. Nice Zirvesi(7-9 Aralk 2000) Avrupa Birlii Hkmet ve Devlet Bakanlar 7-9 Aralk 2000 tarihlerinde Nicete toplanm ve bu Zirvede Helsinkide ortaya konulan erevenin hayata geirilmesi asndan ok nemli kararlar alnmtr. Helsinki Zirvesinde benimsenen kurumsal reformlar dnda, genileme perspekti, Temel Haklar art, Avrupa Gvenlik ve Savunma Politikas gibi nemli konularda almalar yaplmtr. Genileme srecinin nkoulu haline gelen, kurumsal reform konusu byk lde zme ulatrlmtr. Nice Zirvesinde hem imdiki AB yelerinin AB kurumlarnda nasl temsil edilebilecekleri konusunda gr birliine varlrken, hem de ABne aday 12 lkenin(Trkiye darda tutulmutur) AB kurumlarnda ye olduklarnda nasl temsil edilecekleri belirlenmitir. Nice Zirvesi kurumsal reform ile ilgili kararlaryla genileme srecinin hzlanmasn salam, AB ile mzakerelere balam 12 aday lkeyle ilgili durum netlemeye balamtr. Zirve sonucunda hazrlanan Antlama taslana gre, ABnin 2010 ylna kadar olan genileme perspekti ierisinde Trkiyenin yer almad grlmektedir(Senemolu, 2000). Nice Zirvesi sonucunda alnan kararlara gre, AB kurumlarnda 1 Ocak 2005 tarihinden itibaren zetle aadaki reformlara gidilmesi zerinde mutabakata varlmtr(Eser, 2001) : lk dalga genilemenin 2004 ylnda gerekletirilmesi, Nitelikli ounlukla karar alma ynteminin kapsamnn baz alanlar da ierecek ekilde geniletilmesi, ye lkelerin Konseydeki nitelikli oylarnn yeniden dzenlenmesi, Nitelikli ounlukla alnacak kararlar iin gerekli oy miktar konusunda yeni oranlar benimsenmesi, Genileme sreci sonrasnda komisyonun ye saysnn 27 ile snrlandrlmas, Komisyon bakan da dhil olmak zere, Komisyon yelerinin nitelikli ounlukla seilmesi, Glendirilmi ibirlii modelinin herhangi bir yenin veto engeliyle karlamakszn uygulamaya konulmas. Zirvede ayrca; Avrupa Ortak Gvenlik ve Savunma Politikas(AOGSP) konusunda baz kararlar alnm, AB Temel Haklar art imzalanarak bir deklarasyon eklinde aklanm, Komisyon tarafndan 8 Kasm 2000 tarihinde aklanan yeni genileme stratejisi onaylanmtr.
94
Zirve toplantsnda kabul edilen Yeni Genileme Stratejisi kapsamnda ABnin genileme srecini teknik mlhazalarla deil, siyas bir ncelik olarak ele ald teyit edilmi, mzakerelerin ngrlen takvim erevesinde sonulandrlmas hlinde Birliin ilk dalga genilemesinin Haziran 2004 itibariyle gerekletirilebilecei ak bir ekilde belirtilmitir. Buradan da anlalaca zere yelerin kabulnde siyas mlhazalar byk lde arlk kazanmtr(Eser, 2001). Nice Zirvesinde bir araya gelen AB liderleri, 1 Ocak 2005 tarihinden itibaren geerli olacak ve ABnin geleceini nemli lde etkileyecek reformlar zerinde anlamaya varrlarken, kurumsal deiiklikler ile ilgili hesaplamalarda 27 yeden oluacak bir Avrupay gz nnde bulundurmular ve sonu olarak hazrlanan tablolarda Trkiyeye yer vermemilerdir. Avrupa Birlii Dnem Bakan Fransa, Trkiye ile henz, tam yelik mzakerelerine balanmad iin, yaplmas gereken kurumsal reformlarn gelecek 10 yllk ngr listesine dahil edilmediini bildirmitir. Trkiyenin, genileme sonrasna ilikin projeksiyonlarda yer almamasnn kendilerine gre bir dier sebebi de, Trkiye hakkndaki belirsizliin Nice Zirvesinde alnmas gereken dier hayati kararlar engelleyebilecei ihtimalidir. Nitekim, olduka zor konularn ele alnm olmas sebebiyle, zirve beklenilenden uzun srm ve liderler Nicedeki grmelerini iki gn daha uzatarak, ancak 11 Aralk 2000 sabah 04.30da bir sonuca varabilmilerdir(Eser, 2001). Dier taraftan, zirve sonu bildirisinin genileme ile ilgili blmnde Trkiyeye baz atarda bulunulmutur(Eser, 2001). Bu erevede: Komisyon tarafndan lkemiz iin hazrlanan katlm ortakl belgesinin kabul edilmesi, Bu metnin hukuk ve mal temelini oluturacak olan ereve ynetmelik konusunda gr birliine varlmas istenmi, lkemiz iin ngrlen katlm ncesi stratejisinin uygulamaya konulmas hususunda 4 Aralk 2000 tarihli Genel ler Konseyi toplantsnda kaydedilen gelimelerden memnuniyet duyulduu belirtilmitir.
4.8.13. Gteborg, Laeken ve Sevilla Zirveleri sve dnem bakanln sona erdiren 14-15 Haziran 2001 Gteborg Zirvesinde dier adaylarn kaydettikleri nemli ilerlemelere scak destek verilirken Trkiye iin adet yerini bulsun kabilinde bir satr ayrlmt. 26 Haziran 2001de gerekleen Ortaklk Konseyinden ise hibir nemli karar kmamtr(Aktar, 2001). AB yesi 15 lke ile aday 13 lkenin devlet ve hkmet bakanlarn bir araya getiren Laeken Zirvesi, 14-15 Aralk 2001de, Belikann bakenti Brkselin kuzeyindeki Laeken blgesinde yapld. Zirveden sonra yayn-
95
lanan bildiride yer alan Trkiye ile mzakereler yakn ifadesi, TrkiyeAB ilikilerinde nemli bir aama olarak nitelendirildi(Belgenet, 16 Aralk, 2001). Ayrca Laeken Sonu Bildirisinde, Yunanistann tepkisi nedeniyle, Ankara Mutabakatna yer verilmemi ve sz konusu uzlamann AB tarafndan onaylanmas daha ileri bir tarihe braklmtr. Bildiride yalnzca, NATOnun operasyonel planlamasna katlm, nceden tanmlanm imkn ve yeteneklerin uygunluunun tayini ve ABye tannm olan komuta imknlarnn tanmlanmas konularnda varlan anlamalarn sonulandrlmasnn AB tarafndan arzulanld ifade edilmitir(zdemir, 2002). 21-22 Haziran 2002 Sevilla Zirvesinde, devlet ve hkmet bakanlar Trkiyenin gerekletirdii reformlarn memnuniyet verici olduunu vurguladlar. Liderler yaplan reformlarn yrrle sokulmasnn Trkiyenin yelik perspektini pekitireceini hatrlatmlardr(NTV, 2002). Ayrca Zirvede, Yunan Hkmeti, Ankara Mutabakatnda Trkiyeye nemli tavizler verildiini ileri srmtr. Trkiye ise, Ankara Mutabakatnda varlm olan noktadan geri adm atmaya yanamamtr(zdemir, 2002). 4.8.14. Kopenhag Zirvesi(12-13 Aralk 2002) AB lkeleri hkmet ve devlet bakanlarndan oluan Avrupa Konseyi, 12-13 Aralk 2002 tarihleri arasnda yapt Kopenhag Zirvesinde; genileme, Gney Kbrs, Bulgaristan ve Romanya, Trkiye, Genileyen Birlik ve Komular, genileme erevesinde Konseyin ileyii, Avrupa Gvenlik ve Savunma Politikas, Orta Dou ve Irak ile dier konular(deniz gvenlii ve deniz kirlilii, Alplerden transit geiler, Melk Anlamas, mevcut ye lkelerdeki tarm sektrnde zel durumlar ile Avrupa Konseyi iin raporlar ve bildiriler) zerinde grmler ve ilgili konulardaki grmeler rapor haline getirilmitir(T. C. Babakanlk Gmrk Mstearl, 2002). AB, bu Zirvede 10 aday lkeyi genileme srecine dahil ederken, Trkiyeyi bunun dnda brakmtr. Bu lkeler(Gney Kbrs, ek Cumhuriyeti, Estonya, Macaristan, Letonya, Litvanya, Malta, Polonya, Slovakya ve Slovenya), 1 Mays 2004 tarihi itibariyle ABye tam ye olacaklardr. Trkiyeye ise, koullu olarak mzakereleri balatma sz verilmitir(Dura ve Atik, 2003: 426; T. C. Babakanlk Gmrk Mstearl, 2002). Kopenhag Zirvesi Bildirgesinin genileme blmnde yer alan Trkiye bal altndaki 18, 19, 20 ve 21. maddeler yle sralanmtr(T. C. Babakanlk Gmrk Mstearl, 2002): (18. madde); Avrupa Konseyi, Trkiyenin dier aday lkelere uygulanan kriterler temel alnarak Birlie katlacak olan bir aday lke olduunu belirten 1999 tarihli Helsinki kararn hatrlatmaktadr.
96
Konsey, zellikle Katlm Ortakl Belgesinde belirtilen birok ncelikli alan kapsayan yasa paketleri ve bunlar takiben gerekletirilen uygulamaya ynelik tedbirler olmak zere, Trkiyenin Kopenhag kriterlerini karlama ynnde att admlar memnuniyetle karlamaktadr. Birlik, yeni Trk hkmetinin reform yolunda atlacak admlar konusundaki kararlln grmekte ve hkmeti, zellikle siyasi kriterler alanndaki eksiklikleri hem yasal alanda hem uygulamada gidermesi iin tevik etmektedir. Birlik, 1993 ylnda Kopenhagda karara balanan siyasi kriterlere gre, yeliin gereklemesi iin aday lkenin demokrasiyi, hukukun stnln, insan haklarn ve aznlklarn korunmasna saygy salayacak istikrarl kurumlar yerletirmesi gerektiini hatrlatmaktadr. (19. madde); Birlik, Trkiyeyi, reform srecini hzla srdrmesi ynnde tevik etmektedir. Eer Aralk 2004deki Avrupa Konseyi, Komisyon raporu ve tavsiyesi zerine Trkiyenin Kopenhag siyasi kriterlerini karladna karar verirse, Avrupa Birlii, Trkiye ile katlm mzakerelerini geciktirmeksizin balatacaktr. (20. madde); Trkiyenin AB yelii yolunda desteklenmesi amacyla, Trkiyenin katlm stratejisi glendirilecektir. Komisyon, gzden geirilmi bir Katlm Ortakl Belgesi iin neri sunmaya ve yasal inceleme srecini glendirmeye arlmaktadr. Buna paralel olarak, AB-Trkiye Gmrk Birlii geniletilmeli ve derinletirilmelidir. Birlik, Trkiyeye yapt katlm ncesi mali yardm nemli lde artracaktr. Bu yardm, 2004 ylndan itibaren, bteden katlm ncesi giderleri bal altnda karlanacaktr. (21. madde); Avrupa Birlii ve katlan lkeler, Katlm Antlamasna eklenecek olan ve genileme srecinin srekli, kapsayc ve geri dndrlemez yapsna ilikin Tek Avrupa adl ortak deklarasyonu kabul etmitir.
Kopenhag Zirvesi sonras Trkiye-AB ilikilerinin ekillenmesine yn veren kararlar yle zetlenebilir: Trkiyeye evet, fakat hemen deil, AB kamuoyu, Trkiye ile ilgili olarak nfus, g, demokrasi ve ekonomi konularnda endielidir, Trkiye byk lke, demokrasiyi tam benimseyememi ve sorunlar olan bir lkedir ve Trkiye tam olarak Kopenhag kriterlerine ulaamamtr(Kaleaas, 2002). Trkiyenin Avrupa Birliine giri yolunda 2004 ylna kadar uygulamaya geirmesi gereken yasa, anlama ve dzenlemelerin bazlar yle sralanabilir(ntvmsnbc, 2002): Basn zgrl, Dnce zgrl, Bilim zgrl, rgtlenme zgrl, Tarm iileri Kanunu kapsamna alnacak, Emniyet Tekilat Kanunu, YK, Genel Kadro ve Usul Hakknda Ka-
97
nun Hkmnde Kararname de deiiklik ngren tasar karlacak, Ceza nfaz Kurumlar Personel Okullar alacak, Yeni Ceza Kanunu ile CMUK karlacak, Btn AB lkelerince imzalanan BM Medeni ve Siyasi Haklar, Ekonomik, Sosyal ve Kltrel Haklar, Irk Ayrmclnn nlenmesi szlemeleri onaylanacak, damn kaldrlmasna dair 6 nolu ek protokol imzalanacak, RTK n yaps ve yetkileri yeniden dzenlenecek, Basna genel af, snr tesi TV szlemesi: Snr Tanmayan Televizyon Direkti ile uyum salanmas iin gerekli deiiklikler yaplacak, Babakanlk bnyesinde nsan Haklar Bakanl kurulacak, MGKnn 5-5 olan asker ve sivil ye dengesi siviller lehine deitirilecek. Sivil ye says 10a karken, asker ye says 5de kalacak, Aile ii iddetin nlenmesi iin yasa karlacak. Yaplacak dzenlemeler, hukuksal, siyasal, sosyal ve ekonomik dzenlemeler eklinde deerlendirilebilir. Trkiye, 1960 ylnn banda balad ABne tam yelik hedene, 2010 ylnda 50 yllk bir sreyi bulacak mcadelesini tamamlayabilme konusunda endielidir. Zira, Trkiyenin Avrupallk kimliihl Avrupa iinde baz evreler tarafndan tartma konusudur. Btn bu endie ve tartmalarla birlikte Trkiye, 40 yl aan ABne tam yelik yolunda; 1964 ylnda ortak ye olarak, 1996 ylnda Gmrk Birlii ne girerek ve 1999 ylnda da aday devlet listesine alnarak nemli aama kaydetmitir. Trkiyenin tam yelik yolunda aday devlet olarak kabul edilmi olmas, Trkiye iin olduu kadar, AB iin de geri dnlmez bir sreci balatmtr. Trkiyenin ABne tam yelik yolunda salad nemli ilerlemelere ramen, tam yeliin gerekleebilmesinin nnde baz nemli tartma konusu politik seenekler bulunmaktadr. Bu seenekler u ekilde zetlenebilir(Brewin, 2002: 12; Arkan, 2003: 220): AB-Trkiye ilikilerinde, Trkiyenin Kbrs sorunu ve Kbrsn ABne tam yelii konusunda izledii ana politikalara ABnin tepkisi. Bu nedenle, Kbrs sorunu zlmedike, Trkiyenin tam yelii asla gereklemeyecektir. Yunanistan ile Trkiye arasnda karlkl mnakaa konusu politik sorunlarn zlmesi, Trkiyenin ABne tam yeliinde ilerleme salayacaktr. nce Trkiye, AB tarafndan yerine getirilmesi istenen tm koullar salayacak, sonra tam yelik gerekleecektir. Uzun dnemli Birliin baz imknlar snrlandrlarak(r. , sermaye ve igcnn serbest dolam, Trk vatandalarnn AB vatandal) daha erken tam yelik.
Yukarda belirtilen ve ikili ilikilere dayal olan sorunlara ek olarak, Trkiyenin kendi iinde de zmesi gereken ok ciddi sorunlar bulunmaktadr. Bu sorunlarn balcalar insan haklar, demokratikleme, siyasi
98
iradenin stndeki askeri bask ve makro ekonomik sorunlar(r. , enasyon, isizlik) olarak sralanabilir. Bu sorunlar, sadece ABnin belirttii deil, dnya platformlarnda da eitli kurum ve kurulular tarafndan da zaman zaman gndeme getirilen sorunlardr. Dolaysyla Trkiyenin gerekte yz yze geldii bu sorunlarn ABne tam yelik hedeeri dorultusunda zlmesinden teye, Trkiyenin gerekleri de gz nnde bulundurularak, Trkiyenin dnya lkeleri arasndaki yerini st sralara kartabilmesi yaklamyla zlmesi daha doru olacaktr. Bugn Trkiyede, siyasi kurumlarn, sivil toplum rgtlerinin, niversitelerin ve dier birok kurum ve kurulular ile kamuoyunun yaplan aratrmalarda ABne girme konusunda byk oranda istekli olduklar gzlemlenmektedir. ABye tam ye olma konusunda duyulan talep sadece bu dzeyde kalmayp, politik gr, etnik kkeni ve dini inanlar farkl olan kiiler tarafndan da talep edilmektedir. Her ne kadar ABnin Hristiyan kulb olduu tartlsa da AB, Trk toplumu iin byk oranda ekonomik koullardan, dnce zgrlnden ve dini yaama duyulan saygdan dolay ekici hale gelmitir. Trkiye, 40 yl akn zamandr srdrd ABye tam yelik hedeerine, ABne uyum almalar dorultusunda yapt almalarla nemli lde yaklaabilmitir. Bu nedenle, tam yelik hedenin salanabilmesi iin, yaplan almalarn yasal dzenlemelerle kalmayp, uygulamaya geirilmesi son derece nem arz etmektedir. Siyasal iktidarlarn ABye odaklanmas, alnan kararlarn uygulanmas konusundaki isteklilii arttrmaktadr. Eer, Trkiyenin ABye tam yelik iin yapt almalar hz kesmez ve dnya konjonktrnde olaanst bir gelime yaanmaz ise, ABnin Trkiyeyi tam yelie kabul etme arzusu var olacaktr ve tam ye olarak almas kanlamayacak bir noktaya gelebilecektir. 4.8.15. Ulusal Program ve lerleme Raporu 4.8.15.1. Ulusal Program Trkiye, AB mktesebatnn stlenilmesine ilikin 3 ayr ulusal program dzenlemitir. Bunlar(abgs. gov. tr): 2001 Yl Ulusal Program(Bkz. Ek. 5) 2003 Yl Ulusal Program 2008 Yl Ulusal Programdr.
zetle deerlendirecek olursak; 2001 yl ulusal programnda Trkiyenin yelik mzakerelerine ilikin siyasi ve ekonomik konulara yer verilmitir. Bu anlamda mktesebat balklar sralanm ve ABye uyum noktasnda Trkiyenin taahhtleri ortaya konulmutur.
99
2003 Yl Ulusal programnda Cumhuriyetin dayand temel ilkelere bal, ulusal btnlk iinde, demokratik ve laik, bilgi an yakalam, gl ve refah iinde yaayan ada bir hukuk devleti olmak, gelecek kuaklara kar tarihi bir sorumluluk olarak grlmektedir. adalamay temel ilke olarak benimseyen Trkiye, aslnda Cumhuriyetin kurulmasndan bu yana siyasi, hukuki ve ekonomik alanlarda her zaman bir yenileme hareketinin iinde olmutur. Modernleme ve ileri grl reformlarla somutlaan bu hareket, Trkiye Cumhuriyetinin toprak btnln ve siyasi birliini, her trl dil, din, rk, cinsiyet ve etnik ayrmn tesine geen yurttalk ban ve vicdan zgrlne dayal laiklik ilkesinin pekitirilmesi sayesinde glenmitir. Trkiye, ada uygarlk dzeyine ulama hede dorultusunda, kalknmasn en ileri aamalara getirmeye kararldr. 21. yzylda Trkiye, dnya standartlarnda reten, gelirini adil paylaan, insan haklarn gvenceye alan, hukukun stnln, katlmc demokrasiyi, laiklii, din ve vicdan zgrln uluslararas standartlarda gerekletiren, etkili ve yaratc bir devlet olma ynnde abalar harcamaktadr. Trkiyenin esenliini belirleyecek hedeere ulamasn salayacak en nemli proje Avrupa Birliine tam yeliktir. Trkiyenin Avrupa Birlii ile btnleme emeli, her vatandamzn bugnn ve yarnn temelden etkileyen toplumsal bir dnm projesidir. retimden tketime, salktan eitime, tarmdan sanayiye, enerjiden evreye, adaletten gvenlie, gnlk yaamn her alannda kkl deiiklikleri gerektiren, lkeyi evrensel standart ve uygulamalara gtrecek byk bir reform hareketidir. yelik yolunda gerekletirilen siyasi, hukuki, ekonomik veya toplumsal her reform, bireyin hayat standardn ykseltirken, lkemizin uluslararas ekonomik gcn, demokratik saygnln ve gvenliini de artrmaktadr. Trkiye, Avrupa Birliine yelik yolunda hukuksal, siyasi ve ekonomik reformlarn gerekletirildii dinamik bir sre iinde bulunmaktadr. Bu srete ama, demokratik sistemin tm kurum ve kurallaryla ilerliinin salanmasdr. Katlmc demokrasi, hukukun stnl, insan haklar ve temel zgrlkler sadece birer yce evrensel insanlk deeri deil, ekonomik ve siyasal istikrarn ve kalknmann en gvenilir dayanadr. Trkiye, Avrupa Birliine yeliin art olan Kopenhag deerler sistemini benimseyerek bugne kadar gerekletirdii reformlar ve uyum almalaryla, daha zgrlk, daha katlmc ve daha ada demokrasiye ulama iradesini kantlamtr. te yandan, uygulanmakta olan ekonomik programn da etkisiyle, Trkiye serbest piyasa ekonomisinin kurallaryla iledii bir dzene sahiptir. Avrupa Birlii iindeki rekabete dayanklln ise Gmrk Birliindeki rekabet gcyle ortaya koymutur.
100
Byk toplumsal projesini tamamlam bir Trkiyenin 21. Yzyla bir demokratik g oda olarak girmesi, blgesel ve uluslararas bar ve istikrarn tesisi iin deeri biilmez bir frsat olduu kadar, iinde yaadmz alkantl blgede ve daha tesinde adalama aray iinde olanlara da bulunmaz bir ilham kaynadr. Uluslararas ilikilerde Trkiyenin Avrupa Birlii adayl, lkemizin strateji, gvenlik ve siyasal balamda konumunu glendirmektedir. Trkiye, bu dorultuda, komularyla ve civar blgelerle ilikilerini, bar d politika hedeeri temelinde gelitirmeye devam edecektir. Trkiye bu erevede, Yunanistanla olan ikili sorunlarn diyalog yoluyla zmeye ynelik abalarn ve inisiyatierini srdrecektir. Benzer biimde, Avrupa Birlii ile glendirilmi siyasi diyalogun bir paras olarak, Kbrstaki gereklere ve her iki tarafn egemen eitliine dayanan yeni bir ortaklk ihdas etmeyi amalayan ve her iki tarafa kabul edilebilecek olan bir zmn bulunmas ynnde BM Genel Sekreterinin iyi niyet misyonu erevesinde gsterdii abalar desteklemeye devam edecektir. Trkiye, gven ortamn gelitirerek kapsaml bir zme imkn salamaya matuf olarak Kbrs Trk tarafnn att admlar desteklemektedir. Trkiyenin Avrupa Birlii yelii yolunda ataca admlar, vatandalarmzn dorudan doruya daha gelimi demokrasi ve hukuk deerleri iinde yaamlarn srdrmeleri ve daha iyi ekonomik ve toplumsal artlara sahip olmalarnn hzlandrlmasna ynelik atlmlardr. Bu nedenledir ki Trkiye, tam yelik mzakerelerine biran nce balayabilmek ve Avrupa Birliinin genileme dinamiinde yer almak iin zerine den ykmllkleri, Cumhuriyetimizin temel ilkelerine ve Atatrkn mirasna sahip kacak bir anlayla, sratle yerine getirmek azminde ve kararllndadr. Ulusal Programla ortaya konan ykmllklerimiz, Trk halknn benimsedii bu yaklam yanstmaktadr(www. abgs. gov. tr). 2008 Yl ulusal programnda, Trkiyenin, hedeerine ulamasn salayacak en nemli projesi Avrupa Birliine tam yelik olarak grlmektedir. Trkiyenin Avrupa Birlii ile btnleme emeli, her vatandamzn bugnn ve yarnn temelden etkileyen toplumsal bir dnm projesidir. retimden tketime, salktan eitime, tarmdan sanayiye, enerjiden evreye, adaletten gvenlie, gnlk yaamn her alannda kkl deiiklikleri gerektiren, lkeyi evrensel standart ve uygulamalara gtrecek byk bir reform hareketidir. yelik yolunda gerekletirilen siyasi, hukuki, ekonomik veya toplumsal her reform, bireyin hayat standardn ykseltirken, lkemizin uluslararas ekonomik gcn, demokratik saygnln ve gvenliini de artrmaktadr. Avrupa Birliine yeliimiz, Trk halknn destekledii ulusal bir hedeftir. Trkiyenin stratejik vizyonunun da ayrlmaz bir paras olan bu hedef, Cumhuriyetimizin kurulu felsefesi ve Atatrkn ulusumuz iin belirlemi olduu ada uygarlkla btnleme lksyle birebir rtmektedir.
101
Tarih boyunca Avrupa ktasnn siyasi, ekonomik ve kltrel yapsnn bir paras olan, Trkiye ile Avrupa Birlii arasnda 45 yldr devam eden ortaklk ilikisi, 1999 Helsinki Zirvesinde Trkiyenin adaylnn teyit edilmesiyle birlikte yeni bir srece girmitir. 12-13 Aralk 2002 tarihli Kopenhag Zirvesinde Avrupa Birlii, Avrupa Komisyonunun 2004 Aralk aynda hazrlayaca rapor ve neriler dorultusunda Trkiyenin Kopenhag siyasi kriterlerini yerine getirmesi artyla yelik mzakerelerinin geciktirilmeksizin almasn taahht etmitir. Takiben Avrupa Birlii, 1999 Helsinki ve 2002 Kopenhag Zirveleri ile 16-17 Aralk 2004 tarihli Brksel Zirvesinde, alnan kararlar dorultusunda, Trkiyenin Kopenhag siyasi kriterlerini yeterli lde karladn teslim ederek lkemizle yelik mzakerelerinin 3 Ekim 2005 tarihinde balatlmasna karar vermitir. 59. Hkmetin Devlet Bakan Ali Babacan, 3 Haziran 2005 tarihinde Avrupa Birlii ile mzakereleri yrtmek zere Ba mzakereci olarak grevlendirilmitir. 3 Ekim 2005 tarihinde Lksemburgda toplanan AB Genel ler ve D likiler Konseyi, Aralk 2004 AB Devlet ve Hkmet Bakanlar Zirvesi sonrasnda yaynlanan Bildiriden ald yetkiyle Mzakere ereve Belgesini kabul etmi, Trkiyenin ABye katlm sreci bylece resmen balatlmtr. Mzakerelere ynelik almalarn yrtlmesiyle ilgili olarak Ba mzakerecinin bakanlnda, Avrupa Birlii Genel Sekreteri, Babakanlk Mstear Yardmcs, Dileri Bakanl Mstear Yardmcs, Devlet Planlama Tekilat Mstear Yardmcs ve AB nezdinde Trkiye Daimi Temsilcisinden mteekkil zleme ve Ynlendirme Komitesi oluturulmutur(www. abgs. gov. tr). Katlm Sreci, 33 faslda Trk ulusal mevzuatnn AB mktesebatna uyumuna ynelik tantc ve ayrntl tarama toplantlarnn yaplmas ve fasllarn mzakere edilmesi eklinde cereyan etmektedir. 12 Haziran 2006 tarihinde Lksemburgda dzenlenen Hkmetler aras Konferansta taramas biten ilk fasl olan Bilim ve Aratrma fasl mzakerelere alm ve ayn gn kapanmtr. Avrupa Birlii ile yakn ibirlii iinde devam eden katlm srecinin toplumun ilgili tm kesimlerini iine almasna byk nem atfedilmekte olup, sre ilgili kurum ve kurulular arasnda artan egdm ve ibirlii halinde yrtlmektedir. Mktesebata uyum balamnda kamu brokrasisinin ilgili tm birimleri sorumluluklar dahilinde katlm srecinde dorudan yer almakta ve atlacak admlar ile hedeerin saptanmasnda sz sahibi olmaktadrlar. Sivil toplumun katlm srecine katks byk nem tamaktadr. Bu balamda sivil toplum rgtleri, tarama toplantlarnn sonular hakknda bilgilendirilmektedir. Ayrca mzakereye alacak fasllar hakknda lkemiz tarafndan hazrlanan mzakere pozisyon belgesinin kaleme alnmasna ynelik almalar srasnda sivil toplum rgtlerinin de grlerine bavurulmaktadr. Trkiye, Avrupa Birliine yelik yolunda hukuksal, siyasi ve ekonomik reformlarn gerekletirildii dinamik bir sre iinde bulunmaktadr. Bu srete ama, demokratik sistemin tm kurum ve kurallaryla ilerliinin
102
salanmasdr. Katlmc demokrasi, hukukun stnl, insan haklar ve temel zgrlkler sadece birer evrensel insanlk deeri deil, ekonomik ve siyasal istikrarn ve kalknmann en gvenilir dayanadr. Trkiye, Avrupa Birliine yeliin art olan Kopenhag kriterlerini benimseyerek, bugne kadar gerekletirdii reform ve uyum almalaryla, daha zgrlk, daha katlmc ve daha ada demokrasiye ulama iradesini kantlamtr. te yandan, uygulanmakta olan ekonomik programn da etkisiyle Trkiye, serbest piyasa ekonomisinin kurallaryla ileyen bir dzene sahiptir. Avrupa Birlii iindeki rekabete kar dayanklln ise Gmrk Birliindeki rekabet gcyle ortaya koymutur. AB ile ilikilerimizde ekonomik ve ticari adan nemi gittike artmaya balayan ciddi bir sorun, Gmrk Birlii ykmllklerimiz kapsamnda, ABnin tercihli ticaret rejiminin stlenilmesi srecinde Trkiyenin AB ile eit ve/veya benzer koullar haiz olmamas nedeniyle, imzalanamayan Serbest Ticaret Anlamalarnn(STAlar) Trkiye ekonomisi ve ticaretinde ciddi skntlara yol amasdr. Bu konu Bakanlar dzeyinde gndeme getirilmi, ayrca Gmrk Birlii Ortak Komitesi gibi eitli platformlarda Avrupa Komisyonuna mteaddit defalar vurgulanmtr. Sz konusu sorunlarn bertaraf edilmesini teminen, taraar arasnda Gmrk Birliinin ileyi kurallarn belirleyen 1/95 sayl Ortaklk Konseyi Kararnn, bata 16. ve 58. maddeleri olmak zere, ilgili hkmlerinin iletilmesi suretiyle eitli tedbir mekanizmalarnn deerlendirilmesi ve sorunun zmne ynelik bir sonuca ulalmasna ihtiya bulunmaktadr. Trkiyenin AB ile mzakere eden lke konumuna gelmesi ve tam yelik hedene daha da yaklamas siyasal, stratejik ve gvenlik balamnda lkemizin konumunu glendirmektedir. Trkiye, katlm srecini baaryla tamamlamakta kararldr. Byk toplumsal projesini tamamlam bir Trkiyenin 21. Yzyla demokratik bir g oda olarak girmesi, blgesel ve uluslararas bar ve istikrarn tesisi iin deeri biilmez bir frsat olduu kadar, iinde yaadmz alkantl blgede ve daha tesinde adalama aray iinde olanlara da bulunmaz bir ilham kaynadr. Trkiyenin AB ile btnleme projesinin baarya ulamas, Medeniyetler ttifaknn yaama geirilmesi, ABnin temelinde yer alan deerlerin evrenselliinin kantlanmas ve uluslararas bar ve istikrarn salanmas bakmndan tarihi bir dnm noktas olacaktr. Trkiyenin d politikas Atatrkn Yurtta sulh, cihanda sulh ilkesine dayanmaktadr. Bu erevede Trkiyenin, komularyla ve mcavir blgelerle ilikilerini glendirme abalar dorultusunda, Yunanistanla ekonomi/ticaret, ulatrma, enerji gibi eitli alanlarda ibirliinin gelitirilmesi ve ikili sorunlarn diyalog yoluyla zmne ynelik aba ve giriimleri srecektir. Trkiyenin muhataplarnn da ayn yapc anlay iinde olmalar gereklidir.
103
Trkiye benzer biimde Avrupa Birliiyle glendirilmi diyalogun bir paras olarak, Kbrsta adil ve kalc bir zme ulalmas abalarn desteklemekte, zmn Adadaki gerekler, iki ayr halkn ve demokrasinin varlna dayanan, iki kesimliliin, iki tarafn siyasi eitliinin, iki kurucu devletin eit statsnn ve yeni ortaklk devleti parametreleri temelinde, her iki tarafa kabul edilebilecek bir zmn bulunmas ynnde BM Genel Sekreterinin iyi niyet misyonu erevesinde gsterdii abalar desteklemeye devam edecektir. Garanti ve ttifak Antlamalar yrrlkte kalacaktr. Trkiye, gven ortamn gelitirerek kapsaml bir zme olanak salamaya matuf olarak Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetinin att yapc admlar desteklemektedir. Bilindii zere, Trkiyenin ABye katlm srecinin en nemli temel unsurundan biri sivil toplum diyalogudur. Trkiyenin AB nezdindeki imajn ve ABnin Trk halk nezdindeki imajn ykseltme ve toplumlar aras balar glendirme amacn tayan Sivil Toplum Diyalogu sreci kapsamnda Avrupa Birlii Genel Sekreterlii tarafndan uygulanan AB ve Trkiye arasndaki Sivil Toplum Diyalogunun Gelitirilmesi projesi 2008 ylnn Haziran aynda ilen balamtr. Proje kapsamnda kentler ve belediyeler, meslek rgtleri, niversiteler ve diyalog iin genlik giriimleri bileenleri ats altnda 19.3 milyon Avro tutarnda 119 hibe projesi uygulanmaktadr. Bundan sonraki aamalarda proje daha da geniletilerek, toplumun tm kesimlerini kapsayc hale getirilecektir. Trkiyenin Avrupa Birlii yelii yolunda ataca admlar, vatandalarmzn dorudan doruya daha gelimi demokrasi ve hukuk deerleri iinde yaamlarn srdrmeleri ve daha iyi ekonomik ve toplumsal artlara sahip olmalarnn hzlandrlmasna ynelik atlmlardr. Bu nedenledir ki Trkiye, Avrupa Birliine katlm srecindeki ykmllklerini, Cumhuriyetimizin temel ilkelerine ve Atatrkn mirasna sahip kacak bir anlayla, sratle yerine getirmek azminde ve kararllndadr. Ulusal Programla ortaya konulan hususlar, Trk halknn benimsedii bu yaklam yanstmaktadr. 4.8.15.2. lerleme Raporu AB Komisyonu tarafndan Avrupa Parlamentosuna ve AB Konseyine sunulan Trkiye 2010 yl ilerleme raporu 2009 yl Ekim aynn bandan, 2010 ylnn Ekim ayna kadar geen sreyi kapsamaktadr. Alnan kararlar, kabul edilen mevzuat ve uygulanan tedbirler temelinde deerlendirilmektedir. Kural olarak, hazrlk aamasnda olan veya Parlamentoda kabul edilmeyi bekleyen mevzuat ve tedbirler dikkate alnmamtr. Bu yaklam tm raporlarn eit ve objektif bir ekilde deerlendirilmesine imkn salamaktadr.
104
Bugne kadar, 13 fasl(Bilim ve Aratrma, letme ve Sanayi Politikas, statistik, Mali Kontrol, Trans-Avrupa Alar, Tketicinin ve Saln Korunmas, Fikri Mlkiyet Hukuku, irketler Hukuku, Bilgi Toplumu ve Medya, Sermayenin Serbest Dolam, Vergilendirme, evre ve Gda Gvenlii, Veterinerlik ve Bitki Sal Politikas) mzakereye alm olup, bunlarda biri(Bilim ve Aratrma) geici olarak kapatlmtr(Avrupa Komisyonu lerleme Raporu, 2010, s. 4). Trkiyenin AB ortak d ve gvenlik politikasna uyumu devam etmitir. Trkiye, eitli d politika konularn AB ile diyalog ve istiare iinde deerlendirmitir. Komularla sfr sorun politikas erevesinde Trkiye, Yunanistan ve Ermenistan ve Blgesel Krt Ynetimi de dahil olmak zere Irak ve Suriye gibi komu lkelerle ilikilerin normalletirilmesine ynelik aba sarf etmitir. srail ile ilikiler nemli lde bozulmutur. Trkiye, Ortak Gvenlik ve Savunma Politikas(OGSP)ye nemli katklarda bulunmaktadr(Avrupa Komisyonu lerleme Raporu, 2010, s. 98).
Blm 5
TRKYE VE ABNN MEVCUT DURUM ANALZ
5.1. TRKYE VE ABNN SOSYO-EKONOMK GSTERGELER

Trkiyenin AB karsndaki sosyo-ekonomik durumu, rasyonel olarak en iyi ekilde rakamlarla ifade edilebilir. Sosyo-ekonomik karlatrma; ncelikle yzlm, nfus ve nfus art hz, GSMH, kii bana milli gelir, yatrm oranlar, tasarruf oranlar, lkelerin ve sektrlerin byme oranlar, ihracat-ithalat oranlar, istihdam ve isizlik oranlar, GSMHde sektrlerin paylar, enasyon oranlar, eitim oranlar, kii bana otomobil says, kii bana doktor oranlar, sosyal gvenlik harcamalarnn GSYH iindeki pay, vb. verilerek yaplacaktr. 5.1.1. AB lkeleri ve Aday lkelerin Nfus Durumu Tablo 5.1de, AB ile Trkiyenin nfus rakamlar verilmitir. Buna gre 27 yeli ABnin 2010 yl nfusu 501.105.661dir. ABye adaylk sreci devam eden Trkiyenin 2010 yl nfusu 72.561.312dir Dier aday lkeler olan Hrvatistann 4.425.747 ve Makedonyann ise, 2.052.722dir. Trkiye, AB nfusunun yaklak %14, 5una sahip olmakla birlikte, ABye girmesi durumunda AB Parlamentosunda Almanyadan sonra en ok parlamentere sahip lke konumuna gelecektir. Tablo 5.1. AB ve Trkiyenin Nfus Gstergeleri
Blge/lke AB* Belika Bulgaristan ek Cumhuriyeti Danimarka Almanya Estonya rlanda Yunanistan spanya 2000 482.767.512 10.239.085 8.190.876 10.278.098 5.330.020 82.163.475 1.372.071 3.777.565 10.903.757 40.049.708 2002 484.635.119 10.309.725 7.891.095 10.206.436 5.368.354 82.440.309 1.361.242 3.899.702 10.968.708 40.964.244 2004 488.797.929 10.396.421 7.801.273 10.211.455 5.397.640 82.531.671 1.351.069 4.028.851 11.040.650 42.345.342 2006 493.210.397 10.511.382 7.718.750 10.251.079 5.427.459 82.437.995 1.344.684 4.208.156 11.125.179 43.758.250 2008 497.686.229 10.666.866 7.640.238 10.381.130 5.475.791 82.217.837 1.340.935 4.401.335 11.213.785 45.283.259 2010 501.105.661 10.839.905 7.563.710 10.506.813 5.534.738 81.802.257 1.340.127 4.467.854 11.305.118 45.989.016
105
106
Blge/lke 2000 2002 2004 2006 2008 2010 Fransa 60.545.022 61.424.036 62.292.241 63.229.635 64.007.290 64.716.310 talya 56.923.524 56.993.742 57.888.245 58.751.711 59.619.290 60.340.328 G. Kbrs 690.497 705.539 730.367 766.414 789.269 803.147 Letonya 2.381.715 2.345.768 2.319.203 2.294.590 2.270.894 2.248.374 Litvanya 3.512.074 3.475.586 3.445.857 3.403.284 3.366.357 3.329.039 Lksemburg 433.600 444.050 454.960 469.086 483.799 502.066 Macaristan 10.221.644 10.174.853 10.116.742 10.076.581 10.045.401 10.014.324 Malta 380.201 394.641 399.867 405.006 410.290 412.970 Hollanda 15.863.950 16.105.285 16.258.032 16.334.210 16.405.399 16.574.989 Avusturya 8.002.186 8.063.640 8.142.573 8.254.298 8.318.592 8.375.290 Polonya 38.653.559 38.242.197 38.190.608 38.157.055 38.115.641 38.167.329 Portekiz 10.195.014 10.329.340 10.474.685 10.569.592 10.617.575 10.637.713 Romanya 22.455.485 21.833.483 21.711.252 21.610.213 21.528.627 21.462.186 Slovenia 1.987.755 1.994.026 1.996.433 2.003.358 2.010.269 2.046.976 Slovakya 5.398.657 5.378.951 5.380.053 5.389.180 5.400.998 5.424.925 Finlandiya 5.171.302 5.194.901 5.219.732 5.255.580 5.300.484 5.351.427 sve 8.861.426 8.909.128 8.975.670 9.047.752 9.182.927 9.340.682 ngiltere 58.785.246 59.216.138 59.697.037 60.409.918 61.191.951 62.008.048 Hrvatistan 4.497.735 4.444.608 4.441.733 4.442.884 4.436.401 4.425.747 Makedonya 2.021.578 2.038.651 2.029.892 2.038.514 2.045.177 2.052.722 Turkey 66.889.425 68.838.069 70.692.009 72.519.974 70.586.256 72.561.312 *(AB 15-2004, AB 25-2006, AB 27 2007--)Not: 1999-2010 Dnemi nfus verileri iin bkz. Ek Tablo 1.
Kaynak: TK ve Eurostat.
5.1.2. Baz Makro Ekonomik Gstergelerle AB-Trkiye Karlatrmas ekil 5.1. incelendiinde, 2002-2008 dneminde Trkiyenin reel byme oran ABnin zerinde seyretmektedir. 2008-2009 Kresel Finansal Kriz dneminde, yaanan resesyon sreci Trkiye ve AByi ayn seviyeye getirmitir. 2009 Ylndan sonra Trkiye ABnin zerinde byme performansn devam ettirmitir. Trkiye bu performans ile dnyann parlayan yldz konumuna gelmi ve bu baarsn da 15. byk ekonomi olarak ispatlamtr. Trkiyenin birok gelimi lkeyi kskandran byme performans kesinlikle tesad deildir. Trkiyede, 2002 sonras yakalanan siyasi istikrar sreci gnmze kadar devam etmi, bu da ekonomik istikrar ve bugn gelinen baarl noktay beraberinde getirmitir. Trkiye zellikle 2002 sonras dnemde izledii baarl ekonomi politikalar sayesinde, d ticarette pazar eitlendirmesine gitmi ve tm dnyaya mal satabilen bir lke konumuna gelmitir. Bu da 2008 kresel nans krizinin patlama noktas olan ABD ve ABnin yaad olumsuzluklarn, lkemizde ayn iddette hissedilmemesini ve gemi kriz tecrbelerinden ders karl-
Trkiye ve Abnin Mevcut Durum Analizi
107
dn bir kez daha ispatlamtr. Nitekim, ekilde de grld zere kriz sonras toparlanma srecinde, Trkiye ABden daha baarl bir performans sergilemi ve ibreyi hzla yukar evirmeyi baarmtr. AB 27 Trkiye Kyaslamas
12 10 8 6 4 2 0 -2 -4 -6 -8
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Trkiye
AB 27
ekil 5.1. Reel GSYH Byme Oranlar(%) 2011-2012 verileri gerekleme tahminidir. (AB 15-2004, AB 25-2006, AB 27-2007--).
Not: Eurostattan alnan veriler dorultusunda yazarlar tarafndan hazrlanmtr. Satn Alma Gc Standardna Gre Kii Bana GSYH ndeksi dorultusunda, AB(27) 100 olarak kabul edilmekte ve Trkiye bu ortalamann altnda seyretmektedir(ekil 5.2.). te yandan, Ek Tablo 2. de de grlecei zere, Trkiye 1995 ylndan gnmze, zellikle de 2000li yllardan sonra nemli lde ekonomik istikrar salamtr. Bu performans ile Trkiye, ciddi volatiliteler ve iktisadi sarsntlar yaayan ou AB lkesinden daha iyi durumdadr.
108
Kii Bana GSYH ndeksi Kyaslamas(AB 27=100)

120 100 80 60 40 20 0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 AB 27 2003 2004 2005 2006 2007
Trkiye
ekil 5.2. Satn Alma Gc Standardna Gre
(AB 15-2004, AB 25-2006, AB 27-2007--). Not: Eurostattan alnan veriler dorultusunda yazarlar tarafndan hazrlanmtr. ekil 5.3. incelendiinde, yllar itibariyle Trkiyenin isizlik oranlar, AB isizlik oranlarnn zerinde seyretmektedir. Bir baka ifade ile Trkiyede isizlikhl bir sorun olarak nemini korumaktadr. AB Trkiye Kyaslamas
16 14 12 10 8 6 4 2 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Trkiye 2007 2008 2009 2010
AB 27
ekil 5.3. sizlik Oranlar(%) Bakmndan
(AB 15-2004, AB 25-2006, AB 27-2007--). Not: Eurostattan alnan veriler dorultusunda yazarlar tarafndan hazrlanmtr.
Trkiye ve Abnin Mevcut Durum Analizi
109
ekil 5.4. e baktmzda ise; 2001-2004 dneminde Trkiyede enasyon rakamlar hzl bir d trendine girmi olup, 2004-2010 dnemi itibari ile AB ortalamasnn(paralel olarak) 4-5 puan zerinde seyretmektedir. Trkiye burada AB ortalamas ile kyaslanmaktadr. Oysa ki; bire bir olarak ye lkeler baznda kyaslama yapldnda, Trkiyenin ou AB lkesinden daha dk enasyona sahip olduu grlmektedir. AB Trkiye Kyaslamas
60 50 40 30 20 10 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 AB* 2007 2008 2009 2010
T rkiye
ekil 5.4. Yllk Ortalama Enasyon Oranlar(%) Bakmndan
(AB 15-2004, AB 25-2006, AB 27-2007--). Not: Eurostattan alnan veriler dorultusunda yazarlar tarafndan hazrlanmtr. Tablo 5.2. de 20 temel kamu hizmeti iin e-devlet hizmetlerine ulam gstergeleri yzdelik olarak verilmitir. Burada 2007 ylnda AB ortalamasn yakalayan Trkiyenin 2010 ylnda 4 puan farkla AB ortalamasnn zerine kt grlmektedir. Bu da uzun sredir yaplan ulam, haberleme ve biliim alt yaps almalarnn baarl sonular verdiini gzler nne sermektedir. Bu ilerlemenin olumlu katklarndan birisi de udur ki o da; artk Trkiyede bilgiye ulam kolaylam, bilgi gvenlii ve kamu hizmetlerinin kalitesinin artrlmas noktasnda nemli admlar atlm, bu sayede de nemli lde zaman ve maliyet avantaj salanmtr. Nitekim; AB ile yrtlen mzakereler kapsamnda bilim ve aratrma bal Avusturya dnem bakanl dneminde, Trkiyenin baaryla tamamlad bir balk olmutur.
110
Tablo 5.2. 20 Temel Kamu Hizmeti in E-Devlet Hizmetlerine Ulam Gstergeleri(%)

lke/Blge AB* Belika Bulgaristan ek Cumhuriyeti Danimarka Almanya Estonya rlanda Yunanistan spanya Fransa talya G. Kbrs Letonya Litvanya Lksemburg Macaristan Malta Hollanda Avusturya Polonya Portekiz Romanya Slovenya Slovakya Finlandiya sve ngiltere zlanda Norve svire Trkiye 2004 35 31.25 60.53 47.37 65.79 51.85 31.58 55 50 54.39 25 6.25 40 21.25 15 40 32.89 75.93 10 42.5 45 15 69.44 76.32 58.82 50 62.04 5.56 2006 47.37 33.33 65.79 48.68 81.58 51.85 30 56.67 65 61.4 37.5 10 42.5 21.25 50 78.33 56.14 83.33 20 61.67 68.75 20 63.89 76.32 67.54 47.37 68.52 10.53 2007 58.27 62.5 13.75 57.5 60.53 71.93 72.5 51.85 45 68.75 72.5 68.75 46.25 27.5 36.67 41.25 42.5 91.25 63.16 100 21.25 81.25 37.5 91.25 30 65.28 75 77.63 43.75 72.22 26.32 57.5 2009 72.87 68.75 40 62.5 84.21 73.68 92.5 79.63 45 80 77.5 68.33 51.25 66.25 61.67 64.47 52.63 100 71.05 100 55.26 100 47.5 95 56.25 86.11 95 92.98 52.5 80 31.58 2010 84.28 78.75 70 73.75 94.74 94.74 93.75 100 47.5 95 85 100 55 93.33 71.67 72.37 65.79 100 94.74 100 78.75 100 60 95 62.5 95 100 98.25 57.5 90 70 88.75
EKLER
EK 1: TRKYE AVRUPA BRL LKLER TAKVM

(1951-2010) 1951 18 Nisan: Paris Antlamas imzalanm; Belika, Bat Almanya, Lksemburg, Fransa, talya ve Hollandadan oluan 6 ye ile Avrupa Kmr elik Topluluu(AKT) kurulmutur. 1957 25 Mart: Roma Antlamas imzalanm; Avrupa Atom Enerji Topluluu(AAET) ve Avrupa Ekonomik Topluluu(AET) kurulmutur. 1959 31 Temmuz: Trkiye, AETye ortaklk iin bavurdu. 11 Eyll: AET Bakanlar Konseyi, Ankara ve Atinann ortaklk bavurularn kabul etti. 28-30 Eyll: Trkiye ile Avrupa Topluluklar Komisyonu arasndaki ilk hazrlk grmesi yapld. 1963 12 Eyll: Trkiye ile AET arasnda Ortaklk Anlamas(Ankara Anlamas) imzaland. 12 Eyll: I. Mali Protokol imzaland. 1964 1 Aralk: Trkiye-AET Ankara Anlamas yrrle girdi. Trkiye-AET Ortaklk Konseyi 1. dnem toplants yapld. 1966 16-17 Mays: Trkiye-AET Karma Parlamento Komisyonu(KPK) 1. dnem toplants yapld.
111
112
1968 9 Aralk: Katma Protokol grmeleri balad. 1970 26 Ekim: Trkiye-AET Gmrk birlii Komitesi(GK) 1. dnem toplants yapld. 19 Kasm: Ortaklk Konseyinde Katma Protokol metni kabul edildi. 23 Kasm: Katma Protokol Brkselde imzaland. 23 Kasm: II. Mali Protokol imzaland. 1971 5 Temmuz: Katma Protokol, TBMMde 69a kar 149 oyla kabul edildi. 22 Temmuz: Senato, Katma Protokol kabul etti. 1 Eyll: Katma Protokoln ticari hkmleri Geici Anlama ile yrrle konuldu. 1972 13 Ocak: Ortaklk Anlamasnn Toplulua katlacak yeni lkelere temiline ynelik mzakereler balad. 20 Temmuz: Ortaklk Konseyi, 1 Eyll 1972 tarihinde sona erecek olan Geici Anlamann sresini yl sonuna kadar uzatt. 1973 1 Ocak: Katma Protokol yrrle girdi. Birinci gmrk indirimi ve konsolide liberasyon listesi uyumu yapld. 1 Ocak: ngiltere, Danimarka ve rlanda Toplulua tam ye oldular. 21 Mays: Trkiye-AET genileme grmeleri mutabakat ile sonuland. 30 Haziran: I. Genileme Anlamas(Tamamlayc Protokol) Ankarada imzaland. 1974 1 Ocak: Tamamlayc Protokol ile ilgili Geici Anlama yrrle girdi. 1976 1 Ocak: Trkiye, Katma Protokolden kaynaklanan ykmlln yerine getirerek ikinci gmrk indirimi ve konsolide liberasyon listesi uyumunu gerekletirdi.
Ekler
113
1977 12 Mays: III. Mali Protokol Brkselde imzaland. 1 Temmuz: Topluluk tarafndan tannan yeni tarm tavizleri yrrle konuldu. 1978 4-11 Ekim: Trkiye 4. Be Yllk Plan sresince ykmllklerinin dondurulmas ve ayn dnem iin yaklak sekiz milyar dolarlk yardm yaplmas talebinde bulundu. 30 Ekim: III. Mali Protokoln onay ilemleri tamamland. 1980 30 Haziran: Ortaklk Konseyi tarm rnlerinin tamamna yakn bir ksmnda Trkiyeye uygulanan gmrk vergilerinin 1987 ylna kadar sfra indirilmesini kararlatrd(1/80 sayl Ortaklk Konseyi Karar). 1981 1 Ocak: Yunanistan Toplulua tam ye oldu. 1982 22 Ocak: Avrupa Parlamentosu, Trkiyede genel seimlerin yaplmas ve TBMMnin olumasna kadar Karma Parlamento Komisyonunun Avrupa kanadnn grevinin yenilenmemesi konusunda karar ald. 1986 1 Ocak: spanya ve Portekiz Toplulua tam ye oldular. 16 Eyll: Trkiye-AET Ortaklk Konseyi topland. Bylece 12 Eyll 1980 tarihinden itibaren dondurulmu bulunan Trkiye-AET ilikilerinin canlandrlmas sreci balad. 1987 14 Nisan: Trkiye, Roma Antlamasnn 237. , AKT Antlamasnn 98. ve EURATOM Antlamasnn 205. maddelerine istinaden, Avrupa Topluluuna tam ye olmak zere mracaat etti. 27 Nisan: Trkiyenin tam yelik talebi Topluluk Bakanlar Konseyi tarafndan incelenmek zere Komisyona havale edildi. 1988 7 Kasm : Trkiye-AET arasndaki ticari ve iktisadi sorunlarn ele alnmas amacyla oluturulan ad hoc Komite, birinci toplantsn gerekletirdi.
114
20-21 Aralk: ad hoc Komite ikinci kez topland ve Trkiye, 1978 ylnda askya ald ykmllklerini yerine getirmek zere, Toplulua hzlandrlm bir takvim sundu ve bu takvime ilerlik kazandrd. 1989 18 Aralk: AT Komisyonu, Trkiyenin tam yelik bavurusu konusundaki Grnde, Topluluun, kendi Pazarn tamamlayabilme srecinden nce(1992) yeni bir ye kabul edilemeyecei ve Trkiyenin katlmdan nce, ekonomik, sosyal ve siyasal alanda gelimesine ihtiya bulunduu hususlarna yer verdi. 1990 6 Haziran: Topluluklar Komisyonu, Trkiye ile her alanda ibirliinin balatlmas ve hzlandrlmas konusundaki nlemleri ieren bir birlii Paketini hazrlayarak Konseyin onayna sundu. 1991 30 Eyll: Ortaklk Konseyi 1986 ylndan sonra ilk kez topland. 6 Aralk: Ortaklk Komitesi 1986 ylndan sonra ilk kez topland. 1992 21 Ocak: Trkiye-AT arasnda bir Teknik birlii Program imzaland. 29-30 Haziran: KPK 34. dnem toplants yapld. 16 Ekim: Ortaklk Komitesi 99. dnem toplants yapld. 9 Kasm: Ortaklk Konseyi 33. dnem toplants yapld. 25-27 Kasm: KPK 35. dnem toplants yapld. 3 Aralk: 12 Kasm 1982den beri toplanamayan Gmrk birlii Komitesi, 10. dnem toplantsn gerekletirdi. 1993 24-25 ubat: 9 Kasm 1992 tarihli Ortaklk Konseyinde, Ortaklk Komitesi gzetimi altnda almas kararlatrlan teknik komitelerden Gmrk Birlii Alt Komitesi toplants Brkselde yapld. 5-7 Nisan: KPK 36. dnem toplants yapld. 16 Nisan: Ortaklk Komitesi 100. dnem toplants yapld. 10 Haziran : GK 11. dnem toplants yapld. 11-13 Ekim: KPK 37. dnem toplants yapld. 22 Ekim: Ortaklk Komitesi 101. dnem toplants yapld.
Ekler
115
8 Kasm: Ortaklk Konseyi 34. dnem toplants yapld. 3 Aralk: GK 12. dnem toplants yapld. 1994 17 Mays: GK 13. dnem toplants yapld. 14 Ekim: Ortaklk Komitesi 102. dnem toplants yapld. 2 Aralk: GK 14. dnem toplants yapld. 19 Aralk: Ortaklk Konseyi 35. dnem toplants yapld. 1995 1 Ocak: Avusturya, Finlandiya ve sve Toplulua tam ye oldular. 6 Mart: Trkiye ile AB arasnda Gmrk Birliinin tamamlanmas ve uygulanmasna ilikin usul, esas ve sreleri belirleyen 1/95 sayl Karar, Ortaklk Konseyinin 36. dnem toplantsnda kabul edildi. 29 Mays: GK 15. dnem toplants yapld. 27 Temmuz: Ortaklk Komitesi 103. dnem toplants yapld. 23 Ekim: Ortaklk Komitesi 104. dnem toplants yapld. 27 Ekim: Ortaklk Komitesi 105. dnem toplants yapld. 30 Ekim: Ortaklk Konseyi, 1/95 sayl Karar erevesinde, Trkiyenin Gmrk Birliinin iyi ilemesi iin gerekli teknik koullar yerine getirdiini tespit eden 37. dnem toplantsn gerekletirdi. 8 Kasm: GK 16. dnem toplants yapld. 1 Aralk: KPK Geniletilmi Bakanlk Divan toplants yapld. 13 Aralk: 1/95 sayl Trkiye-AB Ortaklk Konseyi Karar, Avrupa Parlamentosu tarafndan onayland(343 Kabul, 149 Ret, 36 ekimser). 21 Aralk: AB ile Trkiye arasnda, AKT rnlerinde tercihli ticaret koullarn dzenleyen Serbest Ticaret Anlamas parafe edildi. 31 Aralk: Trkiyenin AB ile entegrasyonunda 22 yl sren Gei Dnemi tamamland. 1996 1 Ocak: Sanayi rnleri ile ilenmi tarm rnlerini kapsayan TrkiyeAB Gmrk Birlii yrrle girdi. 19 ubat: Gmrk Birlii Ortak Komitesi(GBOK) 1. dnem toplants yapld.
116
14 Mart: Trkiye-srail Serbest Ticaret Anlamas imzaland. 20 Mays: GK 17. dnem toplants yapld. 30 Mays: GBOK 2. dnem toplants yapld. 24-26 Haziran: KPK 38. dnem toplants yapld. 17 Temmuz: GBOK 3. dnem toplants yapld. 25 Temmuz: Trkiye-AKT Serbest Ticaret Anlamas Brkselde imzaland. 1 Austos: Trkiye-AKT Serbest Ticaret Anlamas Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle girdi. 9 Austos: Trkiye ile AB gmrk alanlar arasnda uygulanacak gei hkmlerini dzenleyen 1/96 sayl GK Karar yrrle girdi. 10 Ekim: GBOK 4. dnem toplants yapld. 19-20 Kasm: KPK 39. dnem toplants yapld. 4 Aralk: GK 18. dnem toplants yapld. 19 Aralk: GBOK 5. dnem toplants yapld. 1997 8 Ocak: Trkiye-Macaristan Serbest Ticaret Anlamas imzaland. 20 Mart: Ortaklk Komitesi 106. dnem toplants yapld. 14-16 Nisan: KPK 40. dnem toplants yapld. 24 Nisan: Ortaklk Komitesi 107. dnem toplants yapld. 25 Nisan: Trkiye ile AB arasnda tarm tavizlerine ilikin Protokol ve taviz listeleri parafe edildi. 29 Nisan: Ortaklk Konseyi 39. dnem toplants yapld. 29 Nisan: Trkiye-Romanya Serbest Ticaret Anlamas imzaland. 1 Mays: Trkiye-srail Serbest Ticaret Anlamas yrrle girdi. 30 Mays: GK 19. dnem toplants yapld. 2 Haziran: Trkiye-Litvanya Serbest Ticaret Anlamas imzaland. 3 Haziran: Trkiye-Estonya Serbest Ticaret Anlamas imzaland. 23 Temmuz: GBOK 6. dnem toplants yapld. 3 Ekim: Trkiye-ek Cumhuriyeti Serbest Ticaret Anlamas imzaland.
Ekler
117
23 Ekim: Trkiye-Slovak Cumhuriyeti Serbest Ticaret Anlamas imzaland. 21 Kasm: GK 20. dnem toplants yapld. 12-13 Aralk: Lksemburg Zirve Toplantsnda, Bulgaristan, ek Cumhuriyeti, Estonya, Gney Kbrs, Letonya, Litvanya, Macaristan, Malta, Polonya, Romanya, Slovak Cumhuriyeti ve Slovenya AB yelii iin aday lkeler olarak belirlendi. Aday lkeler arasnda yer almayan Trkiyenin yelie ehil olduu teyit edildi. 1998 1 Ocak: Trkiye ile AB arasnda karlkl tarm tavizlerine ilikin 1/98 sayl Ortaklk Konseyi Karar yrrle girdi. 1 ubat: Trkiye-Romanya Serbest Ticaret Anlamas yrrle girdi. 9-10 ubat: KPK 41. dnem toplants yapld. 16 ubat: GBOK 7. dnem toplants yapld. 1 Mart: Trkiye-Litvanya Serbest Ticaret Anlamas yrrle girdi. 3 Mart: Trkiye-AB ilikilerinin gelitirilmesine ynelik olarak Avrupa Komisyonu tarafndan hazrlanan Trkiye iin Avrupa Stratejisi balkl belge akland. 1 Nisan: Trkiye-Macaristan Serbest Ticaret Anlamas yrrle girdi. 20-22 Nisan: KPK 42. dnem toplants yapld. 5 Mays: Trkiye-Slovenya Serbest Ticaret Anlamas imzaland. 28 Mays: GK 21. dnem toplants yapld. 16 Haziran: Trkiye-Letonya Serbest Ticaret Anlamas imzaland. 30 Haziran: Ortaklk Komitesi 108. dnem toplants yapld. 1 Temmuz: Trkiye-Estonya Serbest Ticaret Anlamas yrrle girdi. 11 Temmuz: Trkiye-Bulgaristan Serbest Ticaret Anlamas imzaland. 1 Eyll: Trkiye ile ek ve Slovak Cumhuriyetleri arasndaki Serbest Ticaret Anlamalar yrrle girdi. 4 Kasm: Avrupa Komisyonu tarafndan hazrlanan ilk lerleme Raporu yaymland. 9-10 Kasm: KPK 43. dnem toplants yapld. 15 Aralk: GK 22. dnem toplants yapld.
118
1999 1 Ocak: Trkiye-Bulgaristan Serbest Ticaret Anlamas yrrle girdi. 18-19 ubat: KPK 44. dnem toplants yapld. 23 ubat: Trkiye-AKT Ortak Komitesinin alma usullerinin kabul edildii ilk toplants yapld. 26 ubat: GBOK 8. dnem toplants yapld. 30 Mart: Ortaklk Komitesi 109. dnem toplants yapld. 28 Mays: GK 23. dnem toplants yapld. 8 Temmuz: Trkiye-AKT Ortak Komitesinin ikinci toplantsnda Trkiye-AKT Serbest Ticaret Anlamasnn Mene Protokolnde mene kmlasyonu sistemi erevesinde gerekli deiiklikler yapld. 7 Eyll: Trkiye-Makedonya Serbest Ticaret Anlamas imzaland. 4 Ekim: Trkiye-Polonya Serbest Ticaret Anlamas imzaland. 13 Ekim: Avrupa Komisyonu tarafndan hazrlanan ikinci lerleme Raporu yaymland. 11-12 Aralk: Helsinkide gerekletirilen Avrupa Konseyi Zirve Toplantsnda Trkiyeye adaylk stats tannd. 13 Aralk: GK 24. dnem toplants yapld. 2000 25 ubat: GBOK 9. dnem toplants yapld. 11 Nisan: Ortaklk Konseyi 39. dnem toplants yapld. 5-6 Haziran: KPK 45. dnem toplants yapld. 13 Haziran: GK 25. dnem toplants yapld. 26 Temmuz: Avrupa Komisyonu, 2000-2004 dneminde Avrupa Yatrm Bankas tarafndan idare edilmek zere Trkiye iin 450 milyon Euro tutarnda bir kredi nansman paketini onaylad. 13 Ekim: Avrupa Komisyonu Trkiye iin nc lerleme Raporunu aklad. 17-18 Ekim: Trkiye ile AB arasnda Hizmetler ve Kamu Almlar alanlarnda mzakerelere baland. 8 Kasm: Avrupa Komisyonu Trkiye iin Katlm Ortakl Belgesi Taslan ve Genileme Stratejisini aklad.
Ekler
119
15 Kasm: Trkiyenin ekonomik ve sosyal reform programn desteklemek amacyla, Avrupa Komisyonu, MEDA program erevesinde 150 milyon Euro tutarnda olan ve 2001 yl ierisinde denmesi tamamlanacak olan bir hibe yardmna onay verdi. 21-22 Kasm: KPK 46. dnem toplants yapld. 4 Aralk: Genel ler Konseyi Trkiye iin Katlm Ortakl taslan kabul etti. 8 Aralk: GBOK 10. dnem toplants yapld. 19 Aralk: GK 26. dnem toplants yapld. 2001 4 Ocak: AB Konseyi Trkiyeye 2001-2003 yllar iinde verilecek olan toplam 135 milyon Euro tutarndaki hibeyi onaylad. 18-19 Ocak: Hizmetler ve Kamu Almlar mzakerelerinin ikinci turu gerekletirildi. 26 ubat: Katlm Ortaklna ilikin usuller ile Katlm Ortakl erevesinde Trkiyenin alaca yardmlarn temelini oluturan ereve Ynetmelik Genel ler Konseyinin toplantsnda kabul edildi. 8 Mart: AB Bakanlar Konseyi Trkiye iin Katlm Ortakl Belgesini kabul etti. 19 Mart: TBMM Topluluk Mktesebatnn stlenilmesine likin Trkiye Ulusal Programn kabul etti. 1 Haziran: GBOK 11. dnem toplants yapld. 12 Haziran: GK 27. dnem toplants yapld. 26 Haziran: Ortaklk Konseyi 40. dnem toplants yapld. 26-27 Haziran: KPK 47. dnem toplants yapld. 13 Kasm: Avrupa Komisyonu Trkiye iin drdnc lerleme Raporunu yaynlad. 26-27 Kasm: KPK 48. dnem toplants yapld. 29 Kasm: GBOK 12. dnem toplants yapld. 5 Aralk: GK 28. dnem toplants yapld. 2002 24 Ocak: Ortaklk Komitesi 110. dnem toplants gerekletirildi ve adaylk srecinde Trkiye ile AB arasnda gerekletirilecek ayrntl mevzuat incelemesi iin gndem belirlendi.
120
16 Nisan: Ortaklk Konseyi 41. dnem toplants gerekletirildi ve adaylk srecinde yrtlen almalar ele alnd. 17-18 Haziran: KPK 49. dnem toplants yapld. 23 Temmuz: AKT Antlamas sona erdi. 4 Ekim: GK 29. dnem toplants yapld. 9 Ekim: Avrupa Komisyonu Trkiye iin beinci lerleme Raporunu yaynlad. 10 Aralk: GBOK 13. dnem toplants yapld. 12-13 Aralk: Avrupa Konseyi Zirve Toplants Kopenhagda gerekletirildi. Zirve Sonu Bildirgesinde, Avrupa Komisyonunun raporu ve nerisi temelinde, Trkiyenin Kopenhag siyasi kriterlerini karladna karar verilmesi halinde, 2004 Aralk aynda toplanacak olan Avrupa Konseyinin, Trkiye ile AB arasndaki mzakereleri gecikme olmakszn balataca ifadesi yer ald. Bylelikle, Trkiyenin ABye katlm srecine ynelik olarak ilk kez somut bir perspektif belirlendi. 2003 30 Ocak: GK 30. dnem toplants yapld. 13 Mart: Ortaklk Komitesi 111. dnem toplants yapld. 15 Nisan: Ortaklk Konseyi 42. dnem toplants yapld. 19 Mays: AB Bakanlar Konseyi Trkiye iin Gzden Geirilmi Katlm Ortakl Belgesini kabul etti. 27 Mays: GK 31. dnem toplants yapld. 16-17 Haziran: KPK 50. dnem toplants yapld. 24 Temmuz: AB Mktesebatnn stlenilmesine likin Trkiye Ulusal Program Resmi Gazetede yaymland. 8 Ekim: Trkiyenin AB tarafndan salanan mali kaynaklar kendi ihtiyalar dorultusunda, kendi inisiyati ile kullanmas iin oluturulan Merkezi Olmayan Yaplanma Sistemi Avrupa Komisyonu tarafndan akredite edildi. 28 Ekim: GBOK 14. dnem toplants yapld. 5 Kasm: Avrupa Komisyonu Trkiye iin 6. lerleme Raporunu aklad. 2-3 Aralk: KPK 51. dnem toplants yapld. 12 Aralk: GK 32. dnem toplants yapld.
Ekler
121
2004 16 Mart: Ortaklk Komitesi 112. dnem toplants yapld. 6-7 Nisan: KPK 52. dnem toplants yapld. 7 Nisan: Trkiye-Fas Serbest Ticaret Anlamas imzaland. 1 Mays: ek Cumhuriyeti, Estonya, Letonya, Litvanya, Macaristan, Polonya, Slovak Cumhuriyeti, GKRY, Malta ve Slovenya Toplulua tam ye oldular. Trkiye ile ek Cumhuriyeti, Estonya, Letonya, Litvanya, Macaristan, Polonya, Slovak Cumhuriyeti ve Slovenya arasnda yrrlkte bulunan serbest ticaret anlamalar, bu lkelerin AB yesi olmalar nedeniyle feshedildi. 6 Mays: GBOK 15. dnem toplants yapld. 18 Mays: Ortaklk Konseyi 43. dnem toplants yapld. 9 Haziran: Gmrk birlii Komitesi 33. dnem toplants yapld. 20 Temmuz: Trkiye-Filistin Serbest Ticaret Anlamas stanbulda imzaland. 21 Temmuz: 4. Avrupa-Akdeniz Ticaret Bakanlar Konferans stanbulda gerekletirildi. 6 Ekim: Avrupa Komisyonu Trkiye iin 2004 Paketini aklad. Pakette yer alan, Tavsiye Kararnda, Trkiyenin siyasi kriterleri yerine getirdii ynnde bir deerlendirme yapld ve Trkiye ile katlm mzakerelerinin almas tavsiye edildi. 29 Ekim: Avrupa Anayasas Romada imzaland. Anayasa ile birlikte imzaya alan Nihai Senet ise, ye lkelerin yan sra, Anayasaya ilikin almalar yrten Hkmetler aras Konferansa katlan aday lkeler(Trkiye, Bulgaristan ve Romanya) tarafndan imzaland. 25 Kasm: Trkiye-Tunus Serbest Ticaret Anlamas imzaland. 29 Kasm: Katlm ncesi Ekonomik Program kabul edildi. 29-30 Kasm: Trkiye-AB Karma stiare Komitesinin 18. Toplants yapld. 15 Aralk: Avrupa Komisyonunun 2004 yl Trkiye lerleme Raporu ve Tavsiye Kararna ilikin olarak Avrupa Parlamentosu tarafndan hazrlanan rapor Parlamentonun Genel Kurul toplantsnda kabul edildi. Raporda, siyasi alanda gerekletirilen reformlar dikkate alnarak, Avrupa Konseyinin Trkiye ile yelik mzakerelerine gecikmeksizin balamas arsnda bulunuldu.
122
16-17 Aralk: Avrupa Konseyi Zirve Toplants Brkselde gerekletirildi. Zirvede, Trkiyenin Kopenhag siyasi koullarn yerine getirdii teyit edildi ve Trkiye ile katlm mzakerelerinin 3 Ekim 2005 tarihinde balamas karara baland. 22 Aralk: Trkiye-Suriye Serbest Ticaret Anlamas imzaland. 2005 23-24 ubat: KPK 53. dnem toplants yapld. 28 ubat: GBOK 16. dnem toplants yapld. 17 Mart: Ortaklk Komitesi 113. dnem toplants yapld. 26 Nisan: Ortaklk Konseyi 44. dnem toplants yapld. 1 Haziran: Trkiye-Filistin Serbest Ticaret Anlamas yrrle girdi. 2 Haziran: GK 34. dnem toplants yapld. 13-14 Haziran: KPK 54. dnem toplants yapld. 29 Haziran: Avrupa Komisyonu, Trkiye ile katlm mzakerelerinin genel ilkelerini tespit etmeye ynelik Mzakere ereve Belgesi taslan aklad. 29 Haziran: AB ve aday lkeler sivil toplumlar arasndaki diyalogu gelitirmeyi hedeeyen ve Trkiye ile AB vatandalarn yaknlatrmaya ynelik mekanizmalar da ieren Tebli, Avrupa Komisyonu tarafndan akland. 1 Temmuz: Trkiye-Tunus Serbest Ticaret Anlamas yrrle girdi. 29 Temmuz: Trkiye-AB ile ilikilerinin hukuki temelini oluturan 1963 tarihli Ankara Anlamasnn, ABnin 1 Mays 2004 tarihli genilemesi dorultusunda uyarlanmas ve Gmrk Birlii uygulamalarnn yeni AB yelerini de kapsayacak ekilde geniletilmesine ynelik Ek Protokol Trkiye tarafndan imzaland. Protokol, sz konusu imzann Ek Protokolde atfta bulunulan Gney Kbrs Rum Ynetiminin tannmas anlamna gelmeyeceine ilikin bir Deklarasyon eliinde ngiltere Dnem Bakanlna iletildi. 21 Eyll: AB, Trkiyenin 29 Temmuz 2005 tarihli Deklarasyonuna cevaben bir Kar Deklarasyon yaynlad. Deklarasyonda, tm AB yesi lkelerin tannmas, katlm srecinin zaruri bir parasdr ifadesi yer ald. 3 Ekim: AB, Trkiye ile katlm mzakerelerinin genel ilkelerini ortaya koyan Mzakere ereve Belgesini onaylad. Belge kapsamnda, mzakerelerin paylalan hedenin katlm olduu teyit edildi.
Ekler
123
3 Ekim: Trkiye ile AB arasndaki katlm mzakereleri Lksemburgda yaplan trenle resmen balad. 20 Ekim: Katlm mzakerelerinin ilk aamas olan tarama sreci Bilim ve Aratrma faslndaki tantc tarama toplants ile balad. 26 Ekim: Eitim ve Kltr faslnda tantc tarama toplants yapld. 7 Kasm: Kamu Almlar faslnda tantc tarama toplants yapld. 8-9 Kasm: Rekabet Politikas faslnda tantc tarama toplants yapld. 9 Kasm: Avrupa Komisyonu Trkiye iin hazrlad 8. lerleme Raporu ve gzden geirilmi Katlm Ortakl Belgesini yaynlad. 14 Kasm: Bilim ve Aratrma faslnda ayrntl tarama toplants yapld. 16 Kasm: Eitim ve Kltr faslnda ayrntl tarama toplants yapld. 23 Kasm: KPK 55. dnem toplants yapld. 25 Kasm: Sermayenin Serbest Dolam faslnda tantc tarama toplants yapld. 28 Kasm: Kamu Almlar faslnda ayrntl tarama toplants yapld. 1-2 Aralk: Rekabet Politikas faslnda ayrntl tarama toplants yapld. 5-8 Aralk: Tarm ve Krsal Kalknma faslnda tantc tarama toplants yapld. 13 Aralk: GBOK 17. dnem toplants yapld. 19-20 Aralk: Kurma Hakk ve Hizmet Sunum Serbestisi faslnda tantc tarama toplants yapld. 22 Aralk: Sermayenin Serbest Dolam faslnda ayrntl tarama toplants yapld. 27 Aralk: Trkiye-Msr Serbest Ticaret Anlamas imzaland. 2006 1 Ocak: Trkiye-Fas Serbest Ticaret Anlamas yrrle girdi. 16-20 Ocak: Mallarn Serbest Dolam faslnda tantc tarama toplants yapld. 20 Ocak: GK 35. dnem toplants yapld. 23 Ocak: 9 Kasm 2005 tarihinde Avrupa Komisyonu tarafndan aklanan gzden geirilmi Katlm Ortakl Belgesi Avrupa Konseyi tarafndan kabul edildi.
124
23-25 Ocak: Adalet, zgrlk ve Gvenlik faslnda tantc tarama toplants yapld. 23-27 Ocak: Tarm ve Krsal Kalknma faslnda ayrntl tarama toplants yapld. 31 Ocak-1 ubat: Gmrk Birlii faslnda tantc tarama toplants yapld. 6-7 ubat: Fikri Mlkiyet Hukuku faslnda tantc tarama toplants yapld. 8-9 ubat: Sosyal Politika ve stihdam faslnda tantc tarama toplants yapld. 13-15 ubat: Adalet, zgrlk ve Gvenlik faslnda ayrntl tarama toplants yapld. 16 ubat: Ekonomik ve Parasal Politika faslnda tantc tarama toplants yapld. 20-24 ubat: Mallarn Serbest Dolam faslnda ayrntl tarama toplants yapld. 24 ubat: Balklk faslnda tantc tarama toplants yapld. 2-3 Mart: Fikri Mlkiyet Hukuku faslnda ayrntl tarama toplants yapld. 9-15 Mart: Gda Gvenlii, Hayvan ve Bitki Sal faslnda tantc tarama toplants yapld. 13-14 Mart: Gmrk Birlii faslnda ayrntl tarama toplants yapld. 20-22 Mart: Sosyal Politika ve stihdam faslnda ayrntl tarama toplants yapld. 23 Mart: Ekonomik ve Parasal Politika faslnda ayrntl tarama toplants yapld. 27 Mart: Ortaklk Komitesi 114. dnem toplants yapld. 27-28 Mart: letme ve Sanayi Politikas faslnda tantc tarama toplants yapld. 29-30 Mart: Mali Hizmetler faslnda tantc tarama toplants yapld. 31 Mart: Balklk faslnda ayrntl tarama toplants yapld. 3-11 Nisan: evre faslnda tantc tarama toplants yapld. 24-28 Nisan: Gda Gvenlii, Hayvan ve Bitki Sal faslnda ayrntl tarama toplants yapld.
Ekler
125
2-3 Mays: Mali Hizmetler faslnda ayrntl tarama toplants yapld. 3-4 Mays: KPK 56. dnem toplants yapld. 4-5 Mays: letme ve Sanayi Politikas faslnda ayrntl tarama toplants yapld. 15-17 Mays: Enerji faslnda tantc tarama toplants yapld. 18 Mays: Mali Kontrol faslnda tantc tarama toplants yapld. 29 Mays- 2 Haziran: evre faslnda ayrntl tarama toplants yapld. 6-7 Haziran: Vergilendirme faslnda tantc tarama toplants yapld. 8-9 Haziran: Tketici ve Salnn Korunmas faslnda tantc tarama toplants yapld. 9 Haziran: GK 36. dnem toplants yapld. 12 Haziran: Bilim ve Aratrma faslnda mzakereler alm ve geici olarak kapatld. 12 Haziran: Ortaklk Konseyi 45. dnem toplants yapld. 12-13 Haziran: Bilgi Toplumu ve Medya faslnda tantc tarama toplants yapld. 14-16 Haziran: Enerji faslnda ayrntl tarama toplants yapld. 19-20 Haziran: statistik faslnda tantc tarama toplants yapld. 21 Haziran: irketler Hukuku faslnda tantc tarama toplants yapld. 26-29 Haziran: Ulatrma faslnda tantc tarama toplants yapld. 30 Haziran: Trans-Avrupa ebekeleri faslnda tantc tarama toplants yapld. 30 Haziran: Mali Kontrol faslnda ayrntl tarama toplants yapld. 6-7 Temmuz: Tketici ve Salnn Korunmas faslnda ayrntl tarama toplants yapld. 10 Temmuz: D likiler faslnda tantc tarama toplants yapld. 11-12 Temmuz: Vergilendirme faslnda ayrntl tarama toplants yapld. 13-14 Temmuz: Bilgi Toplumu ve Medya faslnda ayrntl tarama toplants yapld. 17-18 Temmuz: statistik faslnda ayrntl tarama toplants yapld. 19 Temmuz: ilerin Serbest Dolam faslnda tantc tarama toplants yapld.
126
20 Temmuz: irketler Hukuku faslnda ayrntl tarama toplants yapld. 6 Eyll: Mali ve Btesel Hkmler faslnda tantc tarama toplants yapld. 7-8 Eyll: Yarg ve Temel Haklar faslnda tantc tarama toplants yapld. 11 Eyll: ilerin Serbest Dolam faslnda ayrntl tarama toplants yapld. 11-12 Eyll: Blgesel Politika ve Yapsal Aralarn Koordinasyonu faslnda tantc tarama toplants yapld. 13 Eyll: D likiler faslnda ayrntl tarama toplants yapld. 14 Eyll: D, Gvenlik ve Savunma Politikalar faslnda tantc tarama toplants yapld. 25-28 Eyll: Ulatrma faslnda ayrntl tarama toplants yapld. 29 Eyll: Trans-Avrupa ebekeleri faslnda ayrntl tarama toplants yapld. 4 Ekim: Mali ve Btesel Hkmler faslnda ayrntl tarama toplants yapld. 6 Ekim: D, Gvenlik ve Savunma Politikalar faslnda ayrntl tarama toplants yapld. 9-10 Ekim: Blgesel Politika ve Yapsal Aralarn Koordinasyonu faslnda ayrntl tarama toplants yapld. 12-13 Ekim: Mzakerelerin ilk aamas olan tarama sreci Yarg ve Temel Haklar faslnda yaplan ayrntl tarama toplants ile sona erdi. 8 Kasm: Avrupa Komisyonu Genileme Strateji Belgesi ve Trkiye iin 9. lerleme Raporunu yaymlad. 27-29 Kasm: KPK 57. dnem toplants yapld. 29 Kasm: Komisyon tarafndan Trkiyenin Ek Protokolden kaynaklanan ykmllklerini yerine getirdiine dair tavsiye karar alncaya kadar GKRY ile ilgili ykmllklerine ilikin politika alanlarn kapsayan sekiz faslda(Mallarn Serbest Dolam, Kurma Hakk ve Hizmet Sunum Serbestisi, Mali hizmetler, Tarm ve Krsal Kalknma, Balklk, Ulatrma Politikas, Gmrk Birlii, D likiler) mzakerelerin balatlmamas ve hibir faslda mzakerelerin kapatlmamasn neren Trkiye ile katlm mzakerelerinin srdrlmesine ilikin Komisyonun Tavsiye Belgesi akland. 1 Aralk: GBOK 18. dnem toplants yapld.
Ekler
127
11 Aralk: Trkiye ile katlm mzakerelerinin srdrlmesine ilikin Komisyonun Tavsiye Belgesi Genel ler ve D likiler Konseyi toplantsnda kabul edildi. 15 Aralk: Trkiye ile katlm mzakerelerinin srdrlmesine ilikin Komisyonun Tavsiye Belgesi Avrupa Konseyi Zirve Toplantsnda onayland. 2007 1 Ocak: Trkiye ile Romanya ve Bulgaristan arasnda yrrlkte bulunan serbest ticaret anlamalar, bu lkelerin AB yesi olmalar nedeniyle feshedildi. Sz konusu lkelerle ticari ilikiler Trkiye-AB Gmrk Birlii erevesinde yrtlmeye baland. 1 Ocak: Trkiye-Suriye Serbest Ticaret Anlamas yrrle girdi. 27 ubat: GK 37. dnem toplants yapld. 1 Mart: Trkiye-Msr Serbest Ticaret Anlamas yrrle girdi. 22 Mart: Ortaklk Komitesi 115. dnem toplants yapld. 29 Mart: letme ve Sanayi Politikas faslnda mzakereler ald. 17 Nisan: AB Mktesebatna Uyum Program akland. 26 Haziran: statistik ve Mali Kontrol fasllarnda mzakereler ald. 6 Kasm: Avrupa Komisyonu Genileme Strateji Belgesi, Trkiye iin lerleme Raporu ve Katlm Ortakl Belgesini yaymlad. 21 Kasm: Trkiye-Grcistan Serbest Ticaret Anlamas imzaland. 21-22 Kasm: KPK 58. dnem toplants yapld. 28 Kasm: GBOK 19. dnem toplants yapld. 19 Aralk: Tketicinin ve Saln Korunmas ve Trans-Avrupa ebekeleri fasllarnda mzakereler ald. 2008 19 ubat: GK 38. dnem toplants yapld. 26 ubat: Avrupa Konseyi Trkiye iin Katlm Ortakl Belgesini onaylad. 6 Mart: Ortaklk Komitesi 116. dnem toplants yapld. 1 Mays: Trkiye-Arnavutluk Serbest Ticaret Anlamas yrrle girdi. 27-28 Mays: KPK 59. dnem toplants yapld. 27 Mays: Ortaklk Konseyi 46. dnem toplants yapld.
128
10 Haziran: GBOK 20. dnem toplants yapld. 17 Haziran: Fikri Mlkiyet Hukuku ve irketler Hukuku fasllarnda mzakereler ald. 18 Eyll: GK 39. dnem toplants yapld. 14 Ekim: GBOK 21. dnem toplants yapld. 1 Kasm: Trkiye-Grcistan Serbest Ticaret Anlamas yrrle girdi. 5 Kasm: Avrupa Komisyonu Genileme Strateji Belgesi ve Trkiye iin lerleme Raporunu yaymlad. 26 Kasm: Trkiye-Karada Serbest Ticaret Anlamas imzaland. 27-28 Kasm: KPK 60. dnem toplants yapld. 19 Aralk: Sermayenin Serbest Dolam ve Bilgi Toplumu ve Medya fasllarnda mzakereler ald. 31 Aralk: 2008 yl Ulusal Program Resmi Gazetede yaymlanmtr. 2009 16 ubat Trkiye AKT Temas Grubunun 9. dnem toplants stanbulda yaplmtr. 19 ubat: GBOK 22. dnem toplants yapld. 24 ubat Trkiye AKT Serbest Ticaret Anlamasnn mene kurallarna dair 1 sayl Protokolnn Pan-Avrupa Akdeniz modeli erevesinde tadil edilmesine ynelik Trkiye AKT Ortak Komitesi Karar taraarca benimsenmitir. 3 Mart: GK 40. dnem toplants yapld. 31 Mart-2 Nisan: KPK 61. dnem toplants yapld. 27 Mart: Ortaklk Komitesi 117. dnem toplants yapld. 19 Mays: Ortaklk Konseyi 47. dnem toplants yapld. 29 Mays Trk demir elik sektrnn yeniden yaplandrlmasna dair Ulusal Yeniden Yaplandrma Plan Avrupa Komisyonuna iletilmek zere Dileri Bakanlna iletilmitir. 1 Haziran: Trkiye-Srbistan Serbest Ticaret Anlamas imzaland. 30 Haziran: Vergilendirme faslnda mzakereler ald. 14 Temmuz: Trkiye-ili Serbest Ticaret Anlamas imzaland. 14 Ekim: Avrupa Komisyonu Genileme Strateji Belgesi ve Trkiye iin lerleme Raporunu yaymlad.
Ekler
129
26 Ekim: GBOK 23. dnem toplants yapld. 26-27 Ekim: KPK 62. dnem toplants yapld. 1 Aralk: Trkiye-rdn Serbest Ticaret Anlamas imzaland. 17 Aralk: GK 41. dnem toplants yapld. 21 Aralk: evre faslnda mzakereler ald. 2010 2223 ubat: KPK 63. dnem toplants yapld. 1 Mart: Trkiye-Karada Serbest Ticaret Anlamas yrrle girdi. 26 Mart: Ortaklk Komitesi 118. dnem toplants yapld. 10 Mays: Ortaklk Konseyi 48. dnem toplants yapld. 25 26 Mays: KPK 64. dnem toplants yapld. 17 Haziran: GBOK 24. dnem toplants yapld. 30 Haziran: Gda Gvenlii, Veterinerlik ve Bitki Sal faslnda mzakereler ald. 1 Eyll: Trkiye Srbistan Serbest Ticaret Anlamas yrrle girdi. 15 Ekim: GK 42. Dnem toplants yapld. 26 27 Ekim: KPK 65. Dnem toplants yapld. 9 Kasm: Avrupa Komisyonu 2010 Yl Trkiye lerleme Raporu ve Genileme Strateji Belgesini yaymlad. 24 Kasm: Trkiye Lbnan Serbest Ticaret Anlamas imzaland. Kaynak: stanbul Ticaret Odas ve Avrupa Birlii Genel Sekreterlii
EK 2: AVRUPA PARA SSTEM

1979da ilk Avrupa Para Sistemi(EMS) ve Dviz Kur Mekanizmasnn(ERM) oluturulmas ile temelleri atlan Avrupa Para Birlii, geen 20 yla yakn sre zarfnda izlenen kararl politikalar sonucunda 4 Ocak 1999 tarihinde yeni para birimine gemitir. 2 Mays 1998de yaplan en son toplantdan kan kararlar sonucunda EUROya dnm deerleri belirlenerek yaklak bir sabitleme yaplmtr. Geen alt aylk zaman sresinde, Avrupa Merkez Paras(ECB) tek para politikas uygulayarak ikili dviz kurlarnn EUROya dntrlecei 1 Ocak 1999 tarihine kadar gerekli hazrlklar tamamlamtr.
130
Tek paraya gei aamas, Ekonomik ve Parasal Birlik(EMU) projesinin tamamlanmas zerine ina edilmektedir. Avrupa Para Birimi(ECU); 12 AB lkesi para birimlerinden oluan ve Birlik iinde deme arac ve hesap birimi olarak kullanlan, ancak maddi varl bulunmayan bir para birimidir. ECU, Birlik yesi lkelerin sahip olduklar altn ve dviz rezervlerinin ayr ayr %20sinin aktarlmas ile oluan fon sonucunda meydana gelmektedir. EUROya ye Olan lkeler 1. Almanya 2. Andora 3. Avusturya 4. Belika 5. Finlandiya 6. Fransa(CFP kullanan denizar smrgeleri hari) 7. Hollanda 8. rlanda 9. spanya 10. talya 11. Karada 12. Kbrs Cumhuriyeti 13. Kosova 14. Lksemburg 15. Malta 16. Monako 17. Portekiz 18. San Marino 19. Slovakya 20. Slovenya 21. Vatikan 22. Yunanistan 23. Estonya
Ekler
131
Not: Monako, San Marino ve Vatikan AB yesi olmamasna karn, yaplan anlamalar erevesinde Euro kullanmaktadr. Andora, Karada ve Kosova AB ile herhangi bir antlama yapmakszn Euroyu kullanmaya balamlardr. ABye ye Olmakla Birlikte EUROyu Kullanmayan lkeler Danimarka ngiltere sve
EK 3: KATMA PROTOKOL BALANGI

Bir yandan, Trkiye Cumhurbakan, te yandan, Majeste Belika Kral, Federal Almanya Cumhurbakan, Fransa Cumhurbakan, talya Cumhurbakan, Altes Ruayal Lksemburg Byk Dk, Majeste Hollanda Kraliesi, ve Avrupa Topluluklar Konseyi, Trkiye ile Avrupa Ekonomik Topluluu arasnda bir Ortaklk Yaratan Anlamann ortakln hazrlk dneminden sonra bir gei dnemi ngrdn gz nnde bulundurarak, Ortaklk Anlamas hedeerine uygun olarak, Hazrlk dneminin Trkiye ile Avrupa Ekonomik Topluluu arasnda genellikle ekonomik ilikilerin glendirilmesine ve zellikle ticari alverilerin gelimesine byk lde katkda bulunduunu kaydederek, Hazrlk dneminden gei dnemine intikal iin artlarn bir araya geldii kansna vararak, Sz konusu gei dneminin gerekleme artlar, usulleri, sra ve sreleri ile ilgili hkmlerini bir katma protokol ile tespit etmeye, azmederek,
132
Gei dnemi sresince Akit Taraarn, karlkl ve dengeli ykmler esas zerinden Trkiye ile Topluluk arasnda bir gmrk birliinin gitgide yerlemesini ve ortakln iyi ilemesini salamak amacyla, Trkiyenin ekonomik politikalarnn Topluluunkilere yaklatrlmasn ve bunun iin gerekli ortak eylemlerin gelitirilmesini salayacaklarn gz nnde tutarak, TRKYE CUMHURBAKANI: Dileri Bakan Bay hsan Sabri alayangili, MAJESTE BELKA KRALI: Dileri Bakan Bay Pierre Harmeli, FEDERAL ALMANYA CUMHURBAKANI: Dileri Bakan Bay Walter Scheeli, FRANSA CUMHURBAKANI: Dileri Bakan May Maurice Schumann TALYA CUMHURBAKANI: Dileri Bakanl Mstear Bay Mario Pediniyi, ALTES RUAYAL LKSEMBURG BYK DK: Dileri Bakan Bay Gaston Thornu, MAJESTE HOLLANDA KRALES: Dileri Bakan Bay J. M. A. H. Lunsu, AVRUPA TOPLULUKLARI KONSEY: Avrupa Topluluklar Konseyi Dnem Bakan Bay Walter Scheeli, Avrupa Topluluklar Komisyonu Bakan Bay Franco Maria Malfattiyi,
Ekler
133
Tam yetki ile atamlardr. Adlar geenler, yetki belgelerinin karlkl olarak verilmesinden ve bunlarn usul ve ekil bakmndan uygunluklarnn anlalmasndan sonra, Ortaklk Anlamasna uyumulardr: eklenen aadaki hkmler zerinde
MADDE-1.
Trkiye ile Avrupa Ekonomik Topluluu arasnda bir ortaklk yaratan Anlamann 4. maddesinde belirtilen Gei Dneminin gerekleme artlar, usulleri, sra ve sreleri, bu protokol ile tespit edilmitir. KISIM: I Mallarn Serbest Dolam
MADDE-2.
1. Bu ksmn I. blmnn I. kesimi ile II. blm hkmleri: a) Trkiye veya Toplulukta serbest dolam durumunda bulunan nc lkeler kl maddelerden tamamen veya ksmen elde edilenler de dahil olmak zere, Trkiye veya Toplulukta retilen mallara, b) Trkiye ve Toplulukta serbest dolam durumunda bulunan nc lkeler kl mallara, uygulanr. 2. Trkiye veya Toplulukta ithal ilemleri tamamlanm, gerekli Gmrk Vergisi ve e etkili vergi veya resimleri tahsil edilmi ve bu vergi veya resimleri tam veya ksmi bir iadeden yararlanmam olan nc lkeler kl mallar, Trkiye veya Toplulukta serbest dolam durumunda saylr. 3. Kayna veya k nedeni ile zel bir gmrk rejiminden yararlanarak nc lkelerden Trkiye veya Toplulua ithal edilmi mallar, dier Akit Tarafa tekrar ihra edildiinde serbest dolam durumunda saylamaz. Bununla beraber, Ortaklk Konseyi, tespit edecei artlar iinde, bu kurala sapmalar getirebilir. 4.1. ve 2. fkralarn hkmleri bu Protokoln imzas tarihinden itibaren Trkiye veya Topluluktan ihra edilen mallara uygulanr.
MADDE-3.
1. Bu ksmn I. blmnn I. kesimi ile II. blm hkmleri, Trkiye veya Toplulukta elde edilen ve imaline Trkiye veya Toplulukta serbest dolam durumunda bulunmayan nc lkeler kl maddeler giren mal-
134
lara da uygulanr. Bununla beraber, sz konusu mallarn bu hkmlerden yararlanabilmesi, imallerine giren, sz konusu mallarn bu hkmlerden yararlanabilmesi, imallerine giren nc lkeler maddeleri iin Ortak Gmrk Tarifesinde ngrlen vergi hadlerinin belli bir yzdesine eit bir fark giderici verginin ihracat devlette tahsiline baldr. Ortaklk Konseyinin belirtecei her dnem iin tespit edecei bu oran, thalat Devlet tarafndan bu mallara tannan tarife indirimine bal olarak deiir. Ortaklk Konseyi, ye Devletler arasndaki al verilerde 1 Temmuz 1968 tarihinden nce bu konuda yrrlkte olan kurallar gz nnde tutarak, fark giderici verginin tahsil usullerini de tespit eder. 2. Bununla beraber, bu maddede belirtilen artlar iinde elde edilmi olan mallarn Trkiye ve Topluluk tarafndan ihrac srasnda, bu Protokolle tespit edilmi bulunan deiik gmrk indirimi sra ve srelerine gre dier Akit Tarafa ithal edilen mallarn ounluu iin Gmrk Vergileri indirim oran %20yi amadka, fark giderici vergi alnmaz.
MADDE-4.
Ortaklk Konseyi, 2. ve 3. maddelerin uygulanmas iin gerekli idari ibirlii usullerini, ye Devletler arasndaki mal alverileri konusunda Topluluka kararlatrlan usulleri gznnde tutarak, tespit eder.
MADDE-5.
1. Gerek Gmrk Vergileri, gerek miktar kstlamalar, gerekse ithalattaki btn e etkili tedbirlerin dier herhangi bir ticaret politikas tedbirinin uygulanmasndan meydana gelen uyarszlklarn alverilerde yn deimelerine yol amak veya lkesinde ekonomik glklere sebep olmak tehlikesini dourduu kansna varan her Akit Taraf Ortaklk Konseyine bavurabilir ve Konsey, gerektiinde, bu uyarszlklardan doabilecek zararlar nleyecek nitelikte usulleri tavsiye eder. 2. Al verilerde yn deimeleri veya ekonomik glkler ortaya ktnda bunlarn ivedi bir eylemi gerektirdii kansna varan ilgili Taraf gerekli korunma tedbirlerini kendisi alabilir, ve bunlar Ortaklk Konseyine geciktirmeksizin bildirir; Ortaklk Konseyi ilgili Tarafn bu tedbirleri deitirmesi veya kaldrmas gerekip gerekmedii hususunda karar verebilir. 3. Bu tedbirlerin seiminde, ortakln ileyiini ve zellikle al verilerin normal gelimesini en az bozacak olanlara ncelik verilmelidir.
MADDE-6.
Gei Dnemi sresinde Akit Taraar, Topluluk yesi devletlerce daha nce yaplm yaklatrmalar da gz nnde tutarak, gmrklerin ilgili kanun, tzk ve ynetmelik hkmlerini, Ortakln iyi ilemesinin gerektirdii lde, yaklatrma yoluna giderler.
Ekler
135
BLM: I
Gmrk Birlii KISIM-I. Trkiye ve Topluluk arasnda Gmrk Vergilerinin kaldrlmas MADDE-7. 1. Akit Taraar, aralarnda ithalat ve ihracata yeni Gmrk Vergileri veya e etkili vergi veya resimler koymakta ve bu Protokoln yrrle giri tarihinde karlkl ticari ilikilerinde uyguladklar gmrk vergileri ile e etkili vergi veya resimleri artrmaktan saknrlar. 2. Bununla beraber, Anlama sonularnn gereklemesi iin gerekli olduunda, Ortaklk Konseyi Akit Taraar ihracata yeni gmrk vergileri veya e etkili vergi veya resimler koymaya yetkili klabilir. MADDE-8. Trkiye ve Topluluk arasnda yrrlkte olan ithalat gmrk vergileri ile e etkili vergi veya resimler, bu Protokoln 9 ila 11. maddelerinde ngrlen artlar iinde, gitgide kaldrlr. MADDE-9. Topluluk, bu Protokoln yrrle giriinde, Trkiye k ithalata uygulad Gmrk Vergileri ile e etkili vergi veya resimleri kaldrr. MADDE-10. 1. Her madde iin Trkiyenin yapaca birbirini izleyecek indirimlerin uygulanaca temel vergi, Protokoln imzas tarihinde Toplulua kar ilen uygulanan vergidir. 2. Trkiye tarafndan yaplacak indirimlerin sra ve sreleri aadaki ekilde tespit edilmitir: lk indirim bu Protokoln yrrle giriinde uygulanr. kinci ve nc indirimler srasyla yl ve be yl sonra yaplr. Drdnc ve daha sonraki indirimler ise, son indirim Gei Dneminin sonunda gerekletirilecek ekilde, her yl uygulanr. 3. Her indirim, her maddenin temel vergisi %10 azaltlarak yaplr. MADDE-11. 10. maddenin 2. ve 3. fkralar hkmlerinden sapma olarak, Trkiye, 3 sayl ekte yer alan maddeler iin, Toplulua uygulad temel vergileri, yirmi iki yllk bir dnemde, aadaki sra ve srelerle, gitgide kaldrr: Bu Protokoln yrrle giriinde her vergi zerinden %5 indirim yaplr. %5 oranndaki dier indirim srasyla , alt ve on yl sonra uygulanr. %10 oranndaki dier sekiz indirimin her biri, srasyla bu Protokoln yrrle giriinden 12, 13, 15, 17, 18, 20, 21 ve 22 yl sonra yaplr.
136
MADDE-12. 1. Bu Protokol yrrle girdii srada Trkiyede olmayan yeni bir ileme sanayiinin kurulup gelimesini korumak veya mevcut bir ileme sanayiinin o srada uygulanmakta olan Trk Kalknma Plannda ngrlen gelimesini salamak amacyla Trkiye, Gei Dneminin ilk sekiz ylnda, aadaki artlarla, 3 sayl ekte gerekli deiiklikleri yapabilir: - Bu deiikliklerin tm, 1967 ylna ait Topluluk kl toplam ithalat deerinin %10unu amamaldr, - 3 sayl ekte yer alan tm maddelerin, yine 1967 yl rakamlarna gre hesaplanan Topluluk kl ithalat deeri artmamaldr. 3 sayl eke alnan maddelere, 11. madde hkmlerine gre hesaplanm olan vergiler derhal uygulanabilir; bu ekten karlanlara 10. madde hkmlerine gre hesaplanm olan vergiler derhal uygulanr. 2. Trkiye, yukardaki hkmler uyarnca almay tasarlad tedbirleri Ortaklk Konseyine bildirir. 3. Yukardaki 1. fkrada belirtilen amala ve 1967 ylnda Topluluk kl ithalatn %10u ile snrl kalmak zere, Gei Dnemi sresince Ortaklk Konseyi, Trkiyeyi 10. madde hkmne giren maddelerin ithalatnda, kaldrlan Gmrk Vergilerini yeniden koymak, olanlar artrmak veya yeni vergiler koymaya yetkili klabilir. Bu tarife tedbirleri, etkiledii tarife pozisyonlarnn her birinde, Topluluk kl ithalata uygulanan vergileri, ad valorem %25in stnde bir orana karamaz. 4. Ortaklk Konseyi 1. ve 3. fkralar hkmlerinin dna kabilir. MADDE-13. 1.9 ila 11. maddeler hkmlerine bal olmakszn, Akit Taraar-zellikle ekonomik kalknmasn tevik iin gerekli baz mallarn ithalatn kolaylatrmak amacyla Trkiye-birbirlerinden ithal ettikleri maddelere uygulanan vergilerin tahsili, kar tarafa bildirmek suretiyle tamamen veya ksmen durdurabilirler. 2. Akit Taraar, genel ekonomik durumlar ve ilgili sektrn durumu elverdii takdirde, dier tarafa kar gmrk vergilerini 9 ila 11. maddelerde ngrlenden daha hzl bir sra ve sre iinde indirmeye hazr olduklarn bildirirler. Ortaklk Konseyi bu amala tavsiyelerde bulunur. MADDE-14. Trkiyenin ortaklk d bir lkeye kar, gmrk vergilerine e etkili bir vergi veya resmi, 10. ve 11. maddelerde ngrlenden daha hzl bir sra ve sre ile kaldrma yoluna gitmesi halinde, ayn sra ve sre, bu vergi veya resmin Toplulua kar kaldrlmas iin de uygulanacaktr.
Ekler
137
MADDE-15. 7. maddenin 2. fkras hkmleri sakl kalmak zere, Akit Taraar, bu protokoln yrrle giriinden en ge drt yl sonra, aralarndaki ihracat gmrk vergileri ile e etkili vergi veya resimleri kaldrrlar. MADDE-16. 1.7. maddenin 1. fkrasyla 8 ila 15. (dahil) maddeler hkmleri mali nitelikteki gmrk vergilerine de uygulanr. 2. Trkiye ve Topluluk, bu Protokoln yrrle giriiyle birlikte, mali nitelikteki gmrk vergilerini Ortaklk Konseyine bildirirler. 3. Trkiye, bu mali nitelikteki gmrk vergileri yerine 44. madde hkmlerine uygun bir i vergi veya resim koymak hakkn sakl tutar. 4. Ortaklk Konseyi, Trkiyede mali nitelikteki bir gmrk vergisi yerine bir i vergi veya resim konulmasnn ciddi glkler yaratacan tespit ettii takdirde, en ge gei dnemi sonunda kaldrlmak artyla, Trkiyeye bu vergiyi yrrlkte brakmak yetkisini tanr. Yetki, bu Protokoln yrrle giriinden itibaren 12 ay iinde istenmelidir. Trkiye, Ortaklk Konseyi tarafndan bir karar verilinceye kadar, sz konusu vergileri geici olarak yrrlkte brakabilir. KISIM-II Ortak Gmrk Tarifesinin Trkiye tarafndan kabul MADDE-17. Trk Gmrk Tarifesinin Ortak Gmrk Tarifesine uyumu, bu Protokoln imzas tarihinde Trkiyenin nc lkelere ilen uygulad vergilerden hareket edilerek, Gei Dnemi iinde, aadaki usullerle yaplr: 1. Yukarda belirtilen tarihte Trkiye tarafndan ilen uygulanan vergi hadleri, Ortak Gmrk Tarifesi hadlerine gre, fazla veya eksik olarak, %15i aan bir farkllk gstermeyen maddelere, 10. maddede ngrlen ikinci indirimden bir yl sonra, Ortak Gmrk Tarifesi hadleri uygulanr. 2. Dier hallerde Trkiye, 10. maddede ngrlen ikinci indirimden bir yl sonra, bu Protokoln imzas tarihinde ilen uygulad gmrk haddi ile Ortak Gmrk Tarifesi haddi arasndaki fark %20 orannda azaltan Gmrk Vergisi hadleri uygulanr. 3. Bu fark, 10. maddede ngrlen beinci ve yedinci Gmrk Vergisi indirimleri srasnda, yeniden %20 orannda azaltlr. 4. Ortak Gmrk Tarifesi, 10. maddede ngrlen onuncu gmrk vergisi indirimi ile birlikte tam olarak uygulanr.
138
MADDE-18. 17. madde hkmnden sapma olarak ve 3 sayl ekte yer alan maddeler iin Trkiye, 22 yllk bir sre iinde, aadaki usullere gre, tarifesinin uyumu yoluna gider: 1. Bu protokoln imzas tarihinde Trkiye tarafndan ilen uygulanan vergi hadleri; ortak gmrk tarifesi hadlerine gre, fazla veya eksik olarak %15i aan bir farkllk gstermeyen maddelere, 11. maddede ngrlen drdnc vergi indirimi srasnda, ortak gmrk tarifesi hadleri uygulanr. 2. Dier hallerde, Trkiye, 11. maddede ngrlen drdnc vergi indirimi srasnda, bu protokoln imzas tarihinde ilen uygulad gmrk haddi ile ortak gmrk tarifesi haddi arasndaki fark %20 orannda azaltan gmrk vergisi hadleri uygular. 3. Bu fark, 11. maddede ngrlen yedinci ve dokuzuncu indirimler yaplrken, srasyla, %30 ve %20 orannda yeniden azaltlr. 4. Ortak gmrk tarifesi 22nci yln sonunda tam olarak uygulanr. MADDE-19. 1.1967 yl toplam ithalatnn deer olarak %10unu amayan bir ksm maddeler iin, Trkiye, Ortaklk Konseyinde danmadan sonra, 17. ve 18. maddeler uyarnca nc lkelere yapaca gmrk vergisi indirimlerini, bu protokoln yrrle giriini izleyen 22nci yln sonuna kadar ertelemeye yetkilidir. 2.1967 yl toplam ithalatnn deer olarak % 5 ini amayan bir ksm maddeler iin Trkiye, ortaklk konseyinde danmadan sonra, nc lkelere yirmi iki yllk srenin tesinde de ortak gmrk tarifesi hadleri stnde vergi uygulamaya yetkilidir. 3. Bununla beraber, yukardaki fkralar hkmlerinin uygulanmasnn ortaklk iinde mallarn serbest dolamna zarar vermemesi gerekir ve bu uygulama Trkiyenin 5 inci madde hkmlerine bavurmasna yol aamaz. 4. Gmrk tarifesinin ortak gmrk tarifesine uyumunu hzlandrmas halinde, Trkiye bu blmde ngrlen uygulamalardan doana e bir tercihi toplulua sakl tutar. Ortaklk konseyinin n msaadesi olmadka, 3 sayl ekte yer alan maddeler iin gei dneminin sonundan nce bu hzlandrma yaplamaz. 5.16. maddenin 4 nc fkrasnn 1 inci bendinde ngrlen yetki talebine konu olan veya 16. maddenin 4 nc fkrasnn 2. bendi uyarnca geici olarak yrrlkte brakabilecei Gmrk Vergileri iin Trkiye, 17. ve 18. maddeler hkmlerini uygulamakla ykml deildir. Yetki sresinin bitiminde Trkiye bu maddelerin uygulanmasyla ulalm olacak vergi hadlerine uygular.
Ekler
139
MADDE-20. 1. Trkiyenin ikili ticaret anlamalarnn ilemesi, bu protokol hkmleri veya bu protokoln uygulanmas yolunda alnan tedbirler dolaysyla hissedilir ekilde aksarsa, Trkiye, sz konusu anlamalarla bal bulunduu lkeler kl baz maddelerin ithalini kolaylatrmak iin, ortaklk konseyinin n msaadesi ile sfr veya indirilmi Gmrk Vergili tarife kontenjanlar amaya yetkilidir. 2.1 inci fkrada belirtilen tarife kontenjanlarnn aadaki artlara uymalar halinde, bu msaade verilmi saylr: a) Bu kontenjanlarn yllk toplam deeri istatistik verilerin bulunduu son yl iinde Trkiyenin nc lkeler kl ithalatnda, 4 sayl ekte belirtilen kaynaklarla gerekletirilen ithalat karldktan sonra bulunacak ortalama deerin %10unu amamaldr. %10 tutarndaki bu miktardan 4 sayl ek erevesinde nc lkelerden gmrk vergilerinden muaf olarak yaplan ithalatn miktar dlr. b) Her madde iin, tarife kontenjanlar erevesinde ngrlen ithalat deeri, Trkiyenin, istatistik verileri bulunan son yl iin nc lkeler kl ithalat deeri ortalamasnn te birini gememelidir. 3. Trkiye, 2. fkra hkmlerine uygun olarak almay dnd tedbirleri Ortaklk Konseyine bildirir. Ortaklk Konseyi, gei dneminin sonunda, 2. fkra hkmlerinin kaldrlmasnn veya deitirilmesinin gerekip gerekmediine karar verebilir. 4. Bir tarife kontenjan erevesinde uygulanan vergi, hibir halde, Trkiye tarafndan Topluluk kl ithalatta ilen uygulanan vergiden dk olamaz. BLM-II Akit Taraar Arasnda Miktar Kstlamalarnn Kaldrlmas MADDE-21. Aadaki hkmler sakl kalmak zere, Akit Taraar arasnda ithalat miktar kstlamalar ve e etkili btn tedbirler yasaklanmtr. MADDE-22. 1. Akit Taraar, aralarnda, ithalata yeni miktar kstlamalar ve e etkili tedbirler koymaktan saknrlar. 2. Bununla beraber, bu protokoln yrrle giriinde, Trkiye ynnden bu ykm, 1967 ylnda Topluluk kl zel ithalatnn ancak %35i iin uygulanr. Bu protokoln yrrle giriinden , sekiz, on ve on sekiz yl sonra bu oran, srasyla %40, 45, 60 ve 80e ykseltilir.
140
3. Son vadenin her birinden alt ay nce, Ortaklk Konseyi, liberasyon orannn ykseltilmesinin Trkiyenin ekonomik kalknmas zerinde yapaca etkileri inceler ve gerektiinde, Trk ekonomisinin hzl kalknmasn salamak iin, vadenin, tespit edecei bir sre kadar ertelenmesini kararlatrr. Bir karar alnmad takdirde, sz konusu vade bir yl ertelenmi olur. nceleme ilemi, bu srenin son bulmasndan alt ay nce yeniden balar. Ortaklk Konseyi yine bir karar almad takdirde, bir yllk ikinci bir erteleme daha yaplr. Bu ikinci srenin sonunda, Ortaklk Konseyinin aksine karar olmadka, liberasyon oran artrm Trkiye tarafndan uygulanr. 4. Trkiyeye ithali libere edilen Topluluk kl maddelerin listesi, bu protokoln imzas srasnda Toplulua bildirilir. Bu liste Toplulua konsolide edilir. 2. fkrada belirtilen vadelerin her birinde libere edilen maddelerin listeleri Toplulua bildirilir ve konsolide edilir. 5. Trkiye, libere olmakla beraber bu madde uyarnca konsolide edilmemi bulunan maddeler ithalatna, kstlama koyduu tarihten nceki son yllk Topluluk kl ithalat ortalamasnn en az %75ine eit miktarda Topluluk lehine kontenjanlar amak artyla, yeniden miktar kstlamalar koyabilir. Bu kontenjanlara 25. maddenin 4. fkras hkmleri uygulanr. 6. Trkiye Toplulua, her halkrda nc lkelerden daha az elverili bir ilem uygulamaz. MADDE-23. Akit Taraar, 22. maddenin 5. fkras hkmleri sakl kalmak zere, karlkl alverilerinde bu Protokoln yrrle giri tarihinde mevcut ithalat miktar kstlamalarn ve e etkili tedbirleri daha kstlayc hale getirmekten saknrlar. MADDE-24. Topluluk, bu Protokoln yrrle giriinde, Trkiye kl ithalata uygulad btn miktar kstlamalarn kaldrr. Bu liberasyon Trkiyeye konsolide edilir. MADDE-25. 1. Trkiye, aadaki fkralarda belirtilen artlar iinde, Topluluk kl ithalata uygulad miktar kstlamalarn gitgide kaldrr. 2. Bu Protokoln yrrle giriinden bir yl sonra, Trkiyede libere olmayan her maddenin ithalatnda Topluluk lehine kontenjanlar alr. Bu kontenjanlar, istatistik verileri bulunan son ylda gerekletirilen Topluluk kl ithalattan:
Ekler
141
a) Belirli yatrm projelerine bal zel yardm kaynaklaryla, b) Bedelsiz ithalat yoluyla, c) Yabanc Sermayeyi Tevik Kanunu erevesinde, Gerekletirilen ithalat dldkten sonra bulunacak ortalamaya eit bir miktarda tespit edilir. 3. Libere edilmemi bir maddenin Topluluk kl ithalat, bu Protokoln yrrle giriinden sonraki ilk ylda o maddenin toplam ithalatnn %7sini bulmad takdirde, bu Protokoln yrrle giriinden bir yl sonra, sz konusu toplam ithalatn %7sine eit bir kontenjan alr. 4. Bu Protokoln yrrle giriinden yl sonra, Trkiye, bu suretle tespit edilmi btn kontenjanlar, bir yl ncesine gre, toplam deer olarak en az %10 ve her madde ile ilgili kontenjann deerinde de en az %5 orannda bir genileme gerekletirilecek ekilde artrr. Bu deerler, her iki ylda bir, nceki dneme gre ayn oranlarda artrlr. 5. Bu Protokoln yrrle giriinin 13. ylndan balayarak, iki ylda bir, her kontenjan, nceki dneme gre en az %20 orannda artrlr. 6. Bu Protokoln yrrle giriinden sonraki ilk ylda, libere edilmemi bir madde iin, Trkiyede hibir ithalat gerekletirilmemi ise, bir kontenjann almas ve geniletilmesi usulleri Ortaklk Konseyi tarafndan tespit edilir. 7. Ortaklk Konseyi, libere edilmemi bir maddenin ithalatnn, birbirini izleyen iki yl iinde, alm olan kontenjann hissedilir ekilde altnda kald kansna varrsa, bu kontenjan, Toplulua alacak kontenjanlarn toplam deeri hesaplanrken gz nne alnamaz. Bu durumda Trkiye, Toplulua bu maddedeki kontenjan kstlamasn kaldrr. 8. Trkiyede uygulanan btn ithalat miktar kstlamalarnn bu Protokoln yrrle giriinden en ge 22 yl sonra kaldrlmas gereklidir. MADDE-26. 1. Akit Taraar, aralarnda uyguladklar ithalat miktar kstlamalarna e etkili btn tedbirleri en ge 22 yllk bir dnem sonunda kaldrrlar. Ortaklk Konseyi, Topluluk iinde alnm olan kararlar da gz nnde bulundurarak, bu dnemde kademeli olarak yaplacak uyumlar hususunda tavsiyede bulunur. 2. zellikle, Trkiye, Topluluk kl mallarn ithalatnda, ithalatlar tarafndan yatrlmas gerekli teminatlar, 10. ve 11. maddelerde ngrlen sra ve srelere gre gitgide kaldrr.
142
Ayrca, bu Protokoln yrrle giriiyle birlikte, Topluluktan ithal edilen, Trk Gmrk Tarifesinin 87.06 pozisyonundaki Topluluk kl motorlu kara nakil vastalarnn aksam, para ve teferruatnda, bu mallarn gmrk deerinin %140n ve dier Topluluk kl mallarda da ayn deerin %120 sini aan ithalat teminatlar bu oranlar seviyesine indirilir. MADDE-27. 1. Akit Taraar arasnda ihracat miktar kstlamalar ve btn e etkili tedbirler yasaklanmtr. Trkiye ve Topluluk, en ge Gei Dneminin sonunda, aralarndaki ihracat miktar kstlamalarn ve btn e etkili tedbirleri kaldrrlar. 2. Yukardaki fkra hkmnden sapma olarak, Trkiye ve Topluluk, Ortaklk Konseyine dantktan sonra, ekonomilerinin baz faaliyet dallarnn gelimesini tevik veya temel maddelerde muhtemel bir ktla kar konulmas iin gerekli olduu lde, bu maddeler ihracatndaki mevcut kstlamalar muhafaza edebilir veya yeni kstlamalar koyabilirler. Bu durumda, ilgili Taraf, dieri lehine, bir yandan istatistik verileri bulunan son yllk ihracatn ortalamasn, te yandan da gitgide gerekleecek Gmrk Birlii iinde alverilerin normal gelimesini gz nnde bulundurarak bir kontenjan aar. MADDE-28. Trkiye, genel ekonomik durumu ve ilgili sektrn durumu elverdii takdirde, ithalat ve ihracat miktar kstlamalarn Toplulua kar yukardaki maddelerde ngrlenden daha hzl sra ve srelerde kaldrmaya hazr olduunu beyan eder. Ortaklk Konseyi bu konuda Trkiyeye tavsiyelerde bulunur. MADDE-29. 21 ila 27. (dahil) maddeler hkmleri, kamu ahlak, kamu dzeni, kamu gvenlii, insan ve hayvanlarn hayat ve salklarnn veya bitkiler ile sanat, tarih veya arkeoloji deeri olan milli servetlerin veya ticari ve snai mlkiyetin korunmas nedenlerinin hakl kld ithalat, ihracat veya transit yasaklamalar veya kstlamalar konulmasna engel tekil etmez. Bununla beraber, bu yasaklama veya kstlamalar, ne bir key ayrm arac, ne de Akit Taraar arasndaki ticarette rtl bir kstlama nitelii tamaldr. MADDE-30. 1. Akit Taraar ticari nitelik tayan milli tekellerini, tedarik ve srm artlar bakmndan, Trkiye ve Topluluk yesi Devletler uyruklular arasndaki her trl farklln yirmi iki yllk bir sre sonunda kalkmasn salayacak ekilde, gitgide dzenlerler.
Ekler
143
Bu madde hkmleri, Trkiyenin veya bir ye devletin Trkiye ile Topluluk arasndaki ihracat veya ithalat dolayl veya dolaysz, hukuken veya ilen kontrol ettii, ynettii veya hissedilir ekilde etkiledii btn kurululara uygulanr. Bu hkmler, idaresi devredilmi Devlet tekellerine de uygulanr. 2. Akit Taraar, 1. fkrada yer alan ilkelere aykr veya aralarndaki gmrk vergilerinin ve miktar kstlamalarnn kaldrlmas ile ilgili maddelerin hkmlerinin kapsamn daraltan her trl yeni tedbir almaktan saknrlar. 3. Bu maddede belirtilen Trk tekellerinin uyumu ve Trkiye ile Topluluk arasndaki alveri engellerinin azaltlmasyla ilgili usul, sra ve sreler, bu protokoln yrrle giriinden en ge alt yl sonra, Ortaklk Konseyi tarafndan tespit edilir. Yukardaki bentte ngrlen Ortaklk Konseyi kararna kadar, Akit Taraar, dier tarafta tekel konusu olan maddelere en ok kayrlan nc lkenin ayn mallarna uygulanana en azndan eit bir ilem uygularlar. 4. Akit Taraarn ykmllkleri, mevcut milletleraras anlamalarla badat lde geerlidir.
BLM-III
Ortak tarm politikasnn uygulama alanna konulmas sonucu olarak Toplulua ithali zel dzene bal rnler MADDE-31. Tarm rnleri iin IV. blmde belirtilen rejim, ortak tarm politikasnn uygulama alanna konulmas sonucu olarak Toplulua ithali zel bir dzene bal rnlere uygulanr.
BLM-IV
Tarm MADDE-32. Bu Protokoln hkmleri, 33 ila 35 inci maddelerde ngrlen aykr hkmler sakl kalmak zere, tarm rnlerine uygulanr. MADDE-33. 1.22 yllk dnem iinde, Trkiye, tarm rnlerinin Trkiye ile Topluluk arasnda serbest dolam iin Trkiyede uygulanmas gerekli ortak tarm politikas tedbirlerini bu dnemin sonunda alabilmek amacyla, kendi tarm politikasnn uyumu yoluna gider.
144
2.1. fkrada belirtilen srede Topluluk, tarm politikasnn tespiti veya ilerideki gelimesi srasnda Trk tarmnn karlarn gz nnde tutar. Trkiye, bu amaca yararl btn unsurlar Toplulua bildirir. 3. Topluluk, Ortak Tarm Politikasnn tespiti veya gelimesi ile ilgili Komisyon teklierini, bu tekliere ilikin grleri ve alnan kararlar Trkiyeye bildirir. 4. Tarm alannda Trkiye tarafndan Toplulua bildirilmesi gereken hususlar Ortaklk Konseyi kararlatrr. 5.3. fkrada belirtilen Komisyon teklieri ve 1. fkra uyarnca Trkiyenin tarm alannda almay ngrd tedbirlerle ilgili olarak, Ortaklk Konseyi erevesinde, danmalar yaplabilir. MADDE-34. 1.22 yllk dnemin sonunda Ortaklk Konseyi, Trkiyenin 33. maddenin 1. fkrasnda belirtilen Ortak Tarm Politikas tedbirlerini aldn tespit ettikten sonra, tarm rnlerinin Trkiye ve Topluluk arasnda serbest dolamnn gereklemesi iin gerekli hkmleri tespit eder. 2.1. fkrada belirtilen hkmler, bu Protokolde ngrlen kurallardan gerekli her trl sapmay kapsayabilir. 3. Ortaklk Konseyi 1. fkrada belirtilen tarihi deitirebilir. MADDE-35. 1.34. maddede ngrlen hkmlerin tespit edilmesine kadar ve 7 ila 11, 15 ila 18. maddeler, 19. maddenin 1. ve 5. fkralar, 21 ila 27 ve 30. maddeler hkmlerinden sapma olarak, Trkiye ve Topluluk, birbirlerine, tarm rnleri alverileri iin, genilii ve usulleri Ortaklk Konseyi tarafndan tespit edilecek olan tercihli bir rejim tanrlar. 2. Bununla beraber, gei dneminin bandan itibaren uygulanacak rejim 6 sayl ekte tespit edilmitir. 3. Bu Protokoln yrrle giriinden bir yl sonra ve bundan sonra da iki ylda bir, Ortaklk Konseyi, iki Taraftan birinin istei zerine tarm rnlerine uygulanan tercihli rejimin sonularn inceler. Ortaklk Konseyi, Ortaklk Anlamasnn amalarnn gitgide gereklemesini salamak zere, gerekli olabilecek iyiletirmeleri kararlatrabilir. 4.34. maddenin 2. fkras hkmleri bu madde iin de geerlidir.
Ekler
145
KISIM-II
Kiilerin ve hizmetlerin dolam BLM-1 iler MADDE-36. Trkiye ile Topluluk yesi Devletler arasnda iilerin serbest dolam, Ortaklk Anlamasnn 12. maddesinde yer alan ilkelere uygun ekilde, Anlamann yrrle giriinden sonraki 12. yln sonu ile 22nci yln sonu arasnda kademeli olarak gerekletirilecektir. Ortaklk Konseyi bu konuda gerekli usulleri kararlatracaktr.
MADDE-37.
Her ye Devlet, Toplulukta alan Trk uyruklu iilere, alma artlar ve cret bakmndan, Topluluk yesi dier devletler uyruklu iilere gre uyrukluktan tr herhangi bir farkl ileme yer vermeyen bir rejim tanr.
MADDE-38.
Trkiye ile Topluluk yesi Devletler arasnda iilerin serbest dolamnn kademeli olarak gereklemesine dein, Ortaklk Konseyi, Trk uyruklu iilerin her ye devlette almalarn kolaylatrmak amacyla, bu iilerin serbeste meslek ve yer deitirmelerinden ortaya kan btn sorunlar ve zellikle alma ve oturma izinlerinin uzatlmasn inceleyebilir. Bu amala, Ortaklk Konseyi ye Devletlere tavsiyelerde bulunabilir.
MADDE-39.
1. Bu Protokoln yrrle giriinin birinci ylnn bitiminden nce, Ortaklk Konseyi, sosyal gvenlik alannda, Topluluk iinde yer deitiren Trk uyruklu iiler ve bunlarn Toplulukta oturan aileleri yararna hkmler tespit eder. 2. Bu hkmler, tespit edilecek usullere gre, Trk uyruklu iilere yallk, lm ve sakatlk gelir ve aylklar ile ii ve Topluluk iinde oturan ailesine salanan salk hizmetleri ynnden, eitli ye Devletlerde geen sigorta veya alma srelerinin birletirilmesine imkn verecektir. Bu hkmler, Topluluk yesi Devletler iin, Trkiyede gemi sreleri gz nnde tutmak zorunluluu yaratmaz.
146
3. Yukarda belirtilen hkmler, iinin ailesinin Topluluk iinde oturmamas halinde, aile yardmlarnn denmesini salayacak nitelikte olmaldr. 4.2. fkrann uygulanmas sonucu kararlatrlan hkmler uyarnca hak kazanlan yallk, lm ve sakatlk gelir ve aylklar Trkiyeye g nderilebilecektir. 5. Bu maddede belirtilen hkmler, Trkiye ile Topluluk yesi Devletler arasndaki ikili anlamalardan doan hak ve ykmleri, bunlar Trk uyruklular yararna daha elverili bir rejim ngrdkleri lde deitirmez. MADDE-40. Ortaklk Konseyi, Topluluu kuran Antlamann 50. maddesinin ye Devletlerce uygulama alanna konmas sonucu alnan tedbirlerden esinlenerek, aralarnda gen ii deiimini kolaylatrmak zere, Trkiye ve dier devletlere tavsiyelerde bulunabilir. BLM-II Yerleme hakk, hizmetler ve ulatrma MADDE-41. 1. Akit Taraar, aralarnda, yerleme hakk ve hizmetlerin serbest edimine yeni kstlamalar koymaktan saknrlar. 2. Ortaklk Konseyi, Ortaklk Anlamasnn 13. ve 14. maddelerinde yer alan ilkelere uygun olarak, Akit Taraarn yerleme hakk ve hizmetlerin serbest edimindeki kstlamalar aralarnda gitgide kaldrmalarnda uygulanacak sra, sre ve usulleri tespit eder. Ortaklk Konseyi, sz konusu sra, sre ve usulleri, eitli faaliyet dallar iin bu alanlarda Topluluun daha nce koyduu hkmleri ve Trkiyenin ekonomik ve sosyal alanlardaki zel durumunu gz nne alarak, tespit eder. retim ve alverilerin gelimesine zellikle katkda bulunan faaliyetlere ncelik verilir. MADDE-42. 1. Ortaklk Konseyi, zellikle-Trkiyenin cora durumunu da gz nnde bulundurarak, tespit edecei usullere gre, Topluluu kuran Antlamann ulatrma ile ilgili hkmlerini Trkiyeye temil eder. Ortaklk Konseyi, bu hkmlerin demiryolu, karayolu ve su yolu ulatrmalarna uygulanmas amacyla Topluluk tarafndan alnm olan kararlar Trkiyeye, ayn artlar iinde, temil edebilir. 2. Topluluu kuran Antlamann 84. maddesinin 2. fkras uyarnca Topluluk, deniz ve hava ulatrmasna ilikin hkmler tespit ettii takdirde, Ortaklk Konseyi, Trk deniz ve hava ulatrmas iin hangi lde ve hangi usule gre hkmler tespit edilebileceini kararlatrr.
Ekler
147
KISIM-III
Ekonomi Politikalarnn Yaklatrlmas BLM-I Rekabet, Vergileme Ve Mevzuatn Yaklatrlmas MADDE-43. 1. Ortaklk Konseyi, bu Protokoln yrle giriinden sonra alt yllk bir sre iinde, Topluluu kuran Antlamann 85, 86, 90 ve 92. maddelerinde belirtilen ilkelerin uygulama artlarn ve usullerini tespit eder. 2. Gei dneminde Trkiye, Topluluu kuran Antlamann 92. maddesinin 3(a) fkrasnda ngrlen durumda saylabilir. Bu bakmdan Trkiyenin ekonomik kalknmasnn kolaylatrlmasna ynelen yardmlar, alveri artlarn Akit Taraarn ortak karna aykr decek lde deitirmedike, ortakln iyi ilemesi ile badar kabul edilir. Gei dneminin sonunda, Ortaklk Konseyi, Trkiyenin o tarihteki ekonomik durumunu gz nnde bulundurarak, yukardaki bentte ngrlen hkmn uygulanma sresinin uzatlmasnn gerekip gerekmeyeceini kararlatrr. MADDE-44. 1. Hibir Akit Taraf, dier tarafn mallarna, benzeri milli mallara dolayl veya dolaysz ekilde uyguladklarndan, hangi nitelikte olursa olsun, dolayl veya dolaysz daha yksek bir i vergi uygulayamaz. Hibir Akit Taraf, dier tarafn mallarna, baka retimleri dolayl olarak koruyacak nitelikte bir i vergi uygulayamaz. Akit Taraar, imza tarihinde mevcut olan ve yukardaki kurallara aykr bulunan hkmleri en ge bu Protokoln yrrle giriinden sonraki nc yln banda kaldrrlar. 2. Trkiye ile Topluluk arasndaki mal alverilerinde, ihra edilen mallar, dolayl veya dolaysz olarak bu mallara uygulanan vergilerden daha yksek bir i vergi iadesinden yararlanamaz. 3. Muamele Vergisi kademeli toplu vergi sistemine gre olmuyorsa, ithal mallarna uygulanan i vergiler veya ihra mallarna tannan iadeler iin yukardaki fkralarda yer alan ilkelere dokunmamak artyla, mallar veya mal gruplar itibariyle ortalama hadler tespit olunabilir. 4. Ortaklk Konseyi, Topluluun bu maddede belirtilen alandaki tecrbesini gz nnde bulundurarak, yukardaki hkmlerin uygulanmasn gzetir.
148
MADDE-45. Muamele vergileri, tketim vergileri ve dier dolayl vergiler dndaki vergilendirmelerde, Trkiye ile Topluluk arasndaki mal alverilerinde, muayet tannmas ve ihracatta vergi iadesi yaplmas ile ithalatta fark giderici vergi veya resimler konulmas, ancak alnmas tasarlanan bu tedbirlerin, Ortaklk Konseyince, snrl bir sre iin, nceden onaylanm olmasna baldr. MADDE-46. Akit Taraar, Ortaklk Konseyinin 43. maddenin 1. fkrasnda belirtilen art ve usulleri tespit eden bir karar almam olmasndan ve bu kararlarn veya 44. ve 45. maddelerde ngrlen hkmlerin uygulanmamasndan doacak glkleri gidermek iin gerekli grdkleri korunma tedbirlerini alabilirler. MADDE-47. 1.22 yllk bir dnem iinde Ortaklk Konseyi, Akit Taraardan birinin istemi zerine, Trkiye ile Topluluk arasndaki ilikilerde damping uygulamalar bulunduunu tespit ederse, dampinge sebep olanlara bu uygulamaya son vermeleri amacyla tavsiyelerde bulunur. 2. Zarar gren taraf: a) Ortaklk Konseyinin, 1. fkra uyarnca, istemin yapld tarihten balayarak aylk bir sre iinde hibir karar almamas, b) 1. fkrada ngrlen tavsiyelerin yaplmasna ramen damping uygulamalarnn devam etmesi, hallerinde, Ortaklk Konseyine haber verdikten sonra, uygun grd korunma tedbirlerini alabilir. Ayrca, zarar gren tarafn kar derhal bir eylemi gerektiriyorsa, bu taraf, karn korumak amacyla, Ortaklk Konseyine haber verdikten sonra, dampinge kar konulacak vergiler de dahil olmak zere, koruyucu nitelikte geici tedbirler alabilir. Bu tedbirlerin uygulama sresi, istemin yapld veya zarar gren tarafn yukardaki bendin(b) hkm uyarnca korunma tedbirlerini ald tarihten balayarak ay geemez. 3.2. fkrann 1. bendinin(a) hkm veya 2. bendinde belirtilen hallerde korunma tedbirleri alnd takdirde, Ortaklk Konseyi, 1. fkrada ngrlen tavsiyeler yaplncaya kadar bu korunma tedbirlerinin geriye braklmasn her an kararlatrabilir. 2. fkrann 1. bendinin(b) hkmnde belirtilen halde korunma tedbirleri alnd takdirde, Ortaklk Konseyi, bu korunma tedbirlerinin kaldrlmasn veya deitirilmesini tavsiye edebilir.
Ekler
149
4. Akit Taraardan biri kaynakl veya o Akit Taraf lkesinde serbest dolam durumunda bulunan ve dier Akit tarafa ihra edilen mallar, birinci Akit Taraf lkesine tekrar ithal edildiinde, hibir gmrk vergisi, miktar kstlamas veya e etkili tedbir uygulanmakszn kabul olunur. Ortaklk Konseyi, bu fkra hkmlerinin uygulanmas amacyla, bu alanda Topluluun edindii tecrbeden esinlenerek, her trl yararl tavsiyelerde bulunabilir. MADDE-48. Bu Protokol hkmlerinin kapsamna girmemekle beraber ortakln ilemesini dorudan doruya etkileyen veya bu hkmler kapsamna girdii halde bunlarla ilgili herhangi bir zel usul ngrlmemi olan alanlarda Ortaklk Konseyi, Akit Taraardan her birine, kanun, tzk ve ynetmelik hkmlerinin yaklatrlmasna ynelen tedbirler almalarn tavsiye edebilir. BLM: II Ekonomi Politikas MADDE-49. Ortaklk Anlamasnn 17. maddesinde yer alan hedeerin gerekletirilmesini kolaylatrmak amacyla, Akit Taraar, ekonomi politikalarn koordine etmek iin, Ortaklk Konseyinde, dzenli olarak danmada bulunurlar. Ortaklk Konseyi, gerektiinde, duruma uygun tedbirler tavsiye eder. MADDE-50. 1. Akit Taraar, genellikle ekonomik durumlar ve zellikle demeler dengelerinin durumu elverdii lde, demelerini, Ortaklk Anlamasnn 19. maddesinde ngrlenden daha fazla serbestletirme yoluna gitmeye hazr olduklarn bildirirler. 2. Mal ve hizmet alverileri ile sermaye hareketleri sadece bunlara ait demelerin kstlanmasyla snrlandrld lde; bu kstlamalarn gitgide kaldrlmas amacyla, miktar kstlamalarnn kaldrlmasna hizmet edimi ve sermaye hareketleriyle ilgili hkmler kyas yoluyla uygulanr. 3. Akit Taraar, Avrupa Ekonomik Topluluunu kuran Antlamann III sayl ekinde yer alan grnmeyen ilemlere ilikin transferlere uygulamakta bulunduklar rejimi, Ortaklk Konseyinin n msaadesi olmadka, daha kstlayc bir hale getirmemeyi stlenirler. 4. Ortaklk Anlamasnn 19. maddesi ile bu maddede belirtilen demelerin ve transferlerin gerekletirilmesini salamak iin alnacak tedbirler konusunda Akit Taraar, gerektiinde, birbirlerine danrlar.
150
MADDE-51. Ortaklk Anlamasnn 20. maddesinde yer alan hedeerin gerekletirilmesi amacyla, Trkiye, bu Protokoln yrrle giriiyle birlikte, Topluluktan gelen ve ekonomik kalknmasna katkda bulunabilecek zel sermayeye tand rejimi iyiletirmek iin aba gsterir. MADDE-52. Akit taraar, aralarndaki sermaye hareketlerine ve bu hareketlere ilikin cari demelere zarar verecek yeni kstlamalar koymamaya ve mevcut rejimi daha kstlayc hale getirmemeye aba gsterirler. Akit Taraar, sermaye ilem ve sermaye transferlerinin yaplmasnda veya yrtlmesinde uygulanan izin ve kontrol ilemlerini mmkn olan lde basitletirirler ve gerektiinde, bu basitletirme iin birbirlerine danrlar. BLM: III Ticaret Politikas MADDE-53. 1. Akit Taraar, gei dnemi sresince, ticaret politikalarnn, zellikle Topluluu kuran Antlamann 113. maddesinin 1. fkrasnda belirtilen alanlarda, nc lkelere kar koordinasyonunu salamak iin, Ortaklk Konseyine danmada bulunurlar. Bu amala her Akit Taraf, dierinin istemi zerine, akdettii tarife veya ticari hkmleri kapsayan anlamalarla d alveriler rejiminde yapt deiiklikler hakknda yararl btn bilgileri verir. Bu anlamalarn veya deiikliklerin Ortakln ileyii zerinde dorudan doruya ve zel bir etkisi olmas halinde, Akit Taraarn karlarn gzetmek amacyla, Ortaklk Konseyinde duruma uygun danmalar yaplacaktr. 2. Gei dneminin sonunda, Akit Taraar, e biimde ilkeler zerine kurulmu bir ticaret politikasna erimek amacyla, Ortaklk Konseyinde, ticaret politikalarnn koordinasyonunu glendirirler. MADDE-54. 1. Topluluk, Ortakln ileyii zerinde dorudan doruya ve zel bir etkisi olan bir ortaklk anlamas veya bir tercihli anlama akdettii takdirde, Trkiye ile Topluluk arasndaki Ortaklk Anlamasnda belirtilen karlkl karlarn Topluluka dikkate alnmasn salamak zere, Ortaklk Konseyinde duruma uygun danmalar yaplacaktr.
Ekler
151
2. Ortaklk iinde mallarn dolamnda karlalan engellerin kaldrlmas iin gerekli olduu takdirde, Trkiye, Toplulua bir ortaklk anlamas veya bir tercihli anlama ile bal lkelerle olan alverilerinin ortaya karabilecei pratik meselelerin zmn kolaylatrmak amacyla yararl btn tedbirleri almak iin aba gsterir. Bu tedbirlerin alnmam olmas halinde, Ortakln iyi ilemesini salamak iin Ortaklk Konseyi gerekli hkmleri tespit edebilir. MADDE-55. Kalknma iin Blgesel birliinin(RCD) uygulanmas konusunda Ortaklk Konseyinde danmalar yaplacaktr. Ortaklk Konseyi, icabnda gerekli hkmleri kararlatrabilir. Bu hkmler ortakln iyi ilemesini engellememelidir. MADDE-56. Bir nc devletin Toplulua katlmas halinde, Trkiye ve Topluluun Ortaklk Anlamasnda belirtilen karlkl karlarnn dikkate alnmasn salamak amacyla, Ortaklk Konseyinde duruma uygun danmalar yaplacaktr. KISIM-IV Genel ve Son Hkmler MADDE-57. Akit Taraar, kamu idareleri veya teebbsleri ile kendilerine zel veya mnhasr haklar tannm olan zel teebbsler tarafndan giriilecek satn almalara katlma artlarn, birbirlerinin lkelerinde yerlemi Trk ve ye devletler uyruklular arasnda fark gzeten btn ilemleri 22 yllk bir srenin sonunda kaldracak ekilde gitgide dzenlerler. Ortaklk Konseyi bu dzenlemenin sra, sre ve usullerin bu alanda Toplulukta kabul edilmi zm yollarndan esinlenerek tespit eder. MADDE-58. Bu Protokoln kapsamna giren alanlarda; - Trkiye tarafndan, Toplulua uygulanan rejim, ye devletler ile bunlarn uyruklar veya ortaklklar arasnda hibir farkl ileme meydan veremez; - Topluluk tarafndan, Trkiyeye uygulanan rejim, Trk uyruklular veya Trk ortaklklar arasnda hibir farkl ileme meydan veremez.
152
MADDE-59. Bu Protokoln kapsamna giren alanlarda, Trkiye ye devletlerin, Topluluu kuran Antlama uyarnca birbirlerine tandklarndan daha elverili bir ilemden yararlanamaz. MADDE-60. 1. Trk ekonomisinin bir faaliyet sektrn veya d mali istikrarn tehlikeye drecek ciddi bozukluklar ortaya kar veya Trkiyenin bir blgesinin ekonomik durumunun bozulmas eklinde glkler belirirse, Trkiye gerekli korunma tedbirlerini alabilir. Bu tedbirler ve bunlarn uygulama usulleri Ortaklk Konseyine geciktirmeksizin bildirilir. 2. Topluluun, bir veya birka ye devletin bir ekonomik faaliyet sektrn; bir veya birka ye devletin d mali istikrarn tehlikeye dren ciddi bozukluklar ortaya kar veya Topluluun bir blgesinin ekonomik durumunun bozulmas eklinde glkler belirirse; Topluluk, gerekli korunma tedbirlerini alabilir veya ilgili ye devlet veya devletleri bu tedbirleri almakla yetkili klabilir. Bu tedbirler ve bunlarn uygulama usulleri Ortaklk Konseyine geciktirmeksizin bildirilir. 3.1. ve 2. fkralar hkmlerinin uygulanmasnda, ortakln ileyiini en az aksatacak tedbirlerin ncelikle seilmesi gereklidir. Bu tedbirler, ortaya kan glklerin giderilmesi iin gerekli ly hibir ekilde amamaldr. 4.1. ve 2. fkralarn uygulanmas sonucu alnan tedbirler zerinde Ortaklk Konseyinde danmalar yaplabilir. MADDE-61. Gei dneminin sresi, bu Protokoln zel hkmleri sakl kalmak zere, 12 yldr. MADDE-62. Bu Protokol ve ekleri, Trkiye ile Avrupa Ekonomik Topluluu arasnda bir ortaklk yaratan Anlamann ayrlmaz paralardr. MADDE-63. 1. Bu Protokol, imza eden devletlerin kendi anayasa, usullerine uyularak onaylanr ve Topluluk ynnden Konseyce, Topluluu kuran, Antlama hkmleri uyarnca bir karar alnmas ve bu kararn Trkiye ile Avrupa Ekonomik Topluluu arasnda bir ortaklk yaratan Anlamann Akit Taraarna teblii ile geerli bir ekilde aktedilmi olur.
Ekler
153
Yukarda belirtilen aktin onaylama ve tebli belgeleri Brkselde karlkl olarak verilir. 2. Bu Protokol, 1. fkrada belirtilen onaylama ve tebli belgelerinin karlkl olarak verilmesi tarihini izleyen ayn ilk gn yrrle girer. 3. Bu Protokoln yrrle giri tarihinin takvim yl bana rastlamamas halinde, Ortaklk Konseyi, bu Protokolde ngrlen sreleri, zellikle mallarn serbest dolamnn gerekletirilmesi bakmndan, takvim yl ile birlikte son bulacak ekilde ksaltabilir veya uzatabilir. MADDE-64. Bu Protokol, her metin eit olarak geerli olmak zere, Trk, Alman, Fransz, talyan, Hollanda dillerinde ikier nsha olarak yazlmtr. Bunun belgesi olarak, aada adlar yazl tam yetkili temsilciler bu Katma Protokoln altna imzalarn atmlardr. Zu Urkund Dessen haben die unterzeichneten Bevollmchtigten ihre Unterschriften unter dieses Zusatzprotokoll gesetzt. En foi de Quoi, les plnipotentiaires soussigns ont apos leurs signatures au bas du prsent Protokole additionnel. In Fede Di Che, i plenipotenziari sottoscritti hanno apposto le loro rme in calce al presente Protocollo addizionale. Ten Bljke Waarhvan de ondergetekende gevolmachtigden hun handtekening onder dit Aanvullend Protocol hebben gesteld. Brkselde, 23 Kasm 1970 gnnde yaplmtr. Gescheben zu Brssel am deriundzwanzigsten November neunzehnhundertsiebzig. Fait Bruxelles, le vingt-trois novembre mil neuf cent soixantedix. Fatto a Bruxelles, addi ventitre novembr millenovecentosettants. Gedaan te Brussel, de drietwintigste november negentienhonderd zeventig. Trkiye Cumhurbakan adna, hsan Sabri alayangil. Pour sa Majest le Roi des Belges, Voor Zijne Majesteit de Koning der Belgen, Pierre Harmel. Fr den Prsidente der Bundesrepublik Deutschland,
154
Walter Schell. Pour le Prsident de la Rpublique Franaise, Maurice Schuman. Per il Presidente della Republica Italiana, Mario Pedini. Pour Son Altesse Royale le Grand Due de Luxembourg, Gaston Thorn. Voor Hare Majesteit de Koningin der Nederlanden, J. M. A. H. Luna. In Namen des Rates der Europischen Gemeinschaften, Pour le Conseil des Communauts Europennes, Per il Consiglio delle Communit Europee, Voor de Raad der Suropese Gemeenschappen, Walter Schell Franco Maria Maifatti
lke Angol
Katlm Tarihi 08/09/2000 23/11/1996 01/01/1995 01/01/1995 01/01/1995 01/01/1995 01/01/1995 01/01/1995 01/01/1995 01/01/1995 01/01/1995 01/01/1995 01/01/1995
Arnavutluk Antigua&Barbuda Arjantin Avustralya Avusturya Avrupa Birlii Almanya ABD Bahreyn Banglade Barbados Belika
Ekler
155
Belize Benin Bolivya Botsvana Brezilya Brunei Bulgaristan Burkina Faso Burundi Birleik Arap Emirlikleri Cibuti Cote dlvoire ad ek Cumhuriyeti in Halk Cumhuriyeti in Tayvan Danimarka Dominik Dominik Cumhuriyeti Ekvator El Salvador Estonya Endonezya Ermenistan Fiji Filipinler Finlandiya Fransa Fas Gabon
01/01/1995 22/02/1996 12/09/1995 31/05/1995 01/01/1995 01/01/1995 01/12/1996 03/06/1995 23/07/1995 10/10/1996 31/05/1995 01/01/1995 19/10/1996 01/01/1995 11/12/2001 01/02/2002 01/01/1995 01/01/1995 09/03/1995 21/01/1996 07/05/1995 13/11/1999 01/01/1995 05/02/2003 14/01/1996 01/01/1995 01/01/1995 01/01/1995 01/01/1995 01/01/1995
156
Gney Kbrs Gney Afrika Cumhuriyeti Gambiya Grcistan Gana Granada Guatemala Gine Bissau Gine Guyana Haiti Honduras Hong Kong, in Hindistan Hollanda Hrvatistan zlanda rlanda srail talya spanya sve svire ngiltere Jamaika Japonya Kenya Kore Kuveyt Krgzistan
30/07/1995 01/01/1995 23/10/1996 14/06/2000 01/01/1995 22/02/1996 21/07/1995 31/05/1995 25/10/1995 01/01/1995 30/01/1996 01/01/1995 01/01/1995 01/01/1995 01/01/1995 30/11/2000 01/01/1995 01/01/1995 21/04/1995 01/01/1995 01/01/1995 01/01/1995 01/01/1995 01/01/1995 09/03/1995 01/01/1995 01/01/1995 01/01/1995 01/01/1995 20/12/1998
Ekler
157
Katar Kamboya Kamerun Kanada Kolombiya Kongo Kosta Rika Kba Kongo Demokratik Cumhuriyeti Lesoto Letonya Liechtenstein Litvanya Lksemburg Makau, in Madagaskar Malavi Malezya Maldivler Mali Malta Moritanya Mauritus Meksika Moldova Moolistan Mozambik Miyanmar Macaristan Msr
13/01/1996 13/10/2004 13/12/1995 01/01/1995 30/04/1995 23/03/1997 01/01/1995 20/04/1995 01/01/1997 31/05/1995 10/02/1999 01/09/1995 08/05/2001 01/01/1995 01/01/1995 17/11/1995 31/05/1995 01/01/1995 31/05/1995 31/05/1995 01/01/1995 31/05/1995 01/01/1995 01/01/1995 26/07/2001 29/01/1997 26/06/1995 01/01/1995 01/01/1995 30/06/1995
158
Makedonya Namibya Nepal Nikaragua Nijer Nijerya Norve Oman Sultanl Orta Afrika Cumhuriyeti Pakistan Panama Papua Yeni Gine Paraguay Peru Polonya Portekiz Romanya Ruanda Saint Kitts & Nevis Saint Lucia Saint Vincent & the Grenadines Senegal Sierra Leone Singapur Slovak Cumhuriyeti Slovenya Solomon Adalar Sri Lanka Surinam Suudi Arabistan
04/04/2003 01/01/1995 23/04/2004 03/09/1995 13/12/1996 01/01/1995 01/01/1995 09/11/2000 31/05/1995 01/01/1995 06/09/1997 09/06/1996 01/01/1995 01/01/1995 01/07/1995 01/01/1995 01/01/1995 22/05/1996 21/02/1996 01/01/1995 01/01/1995 01/01/1995 23/07/1995 01/01/1995 01/01/1995 30/07/1995 26/07/1996 01/01/1995 01/01/1995 11/12/2005
Ekler
159
Svaziland ili Tanzanya Tayland Togo Trinidad & Tobago Tunus Trkiye Tayvan Uganda Uruguay rdn Venezuella Yunanistan Yeni Zellanda Zambia Zimbabve
Kaynak: T. C. D Ticaret Mstearl
01/01/1995 01/01/1995 01/01/1995 01/01/1995 31/05/1995 01/03/1995 29/03/1995 26/03/1995 01/01/2002 01/01/1995 01/01/1995 11/04/2000 01/01/1995 01/01/1995 01/01/1995 01/01/1995 05/03/1995
EK 5: 2001 YILI ZET ULUSAL PROGRAM

Giri
Modern Trkiye Cumhuriyetinin znde, bar bir d politika ile laiklik, hukukun stnl, oulcu ve katlmc demokrasi, insan hak ve zgrlkleri bulunur. Uluslararas ilikilerde, bar, refah, gvenlik ve istikrar artrc ve pekitirici katklar yapan deneyimli bir lke olan Trkiye, bar d politikas erevesinde, komularyla ilikilerinin gelitirilmesine zen gsterecek, bu balamda Yunanistanla sorunlarna diyalog yoluyla zmler getirilmesi iin giriim ve abalarn srdrecektir. Kbrs konusunda da taraarn egemen eitliine ve ada gereklerine dayal karlkl olarak kabul edilebilir bir zm kapsamnda, yeni bir ortaklk kurulmas iin BM Genel Sekreterinin iyi niyet misyonu erevesindeki abalarna destek vermeye devam edecektir. Bir AB yesi olarak demokratik ve lik Trkiye modeli, Avrasyann adalama yolunun geniletilmesinde etkili olacaktr.
160
Trk Hkmeti, Trkiyenin Avrupa Birlii yeliini, Cumhuriyetimizin kurucu felsefesini ve Atatrkn gelecee bakn dorulayan kilit bir aama ve Trkiye Cumhuriyeti iin yeni bir basamak olarak deerlendirmektedir. Avrupa Birliine yelik, bu husustaki kriterlerin karlanmas suretiyle ve Trkiye Cumhuriyetinin Anayasamzda ifade bulan temel zellikleri erevesinde gerekleecektir. Trkiye, bata insan haklar ve demokrasi alanlarnda olmak zere, Avrupa Birlii mktesebat niteliindeki evrensel normlar ile Avrupa Birlii lkelerinin uygulamalarna daha fazla uyum salamak amacyla, gerekli tm uluslararas szlemelere taraf olacak ve bunlarn etkin ekilde uygulanmasn salayacak tedbirleri alacaktr. Trkiye, somut ve zgn katklaryla Avrupann evriminde nemli bir rol oynayacaktr. 2. Siyasi Kriterler Trk Hkmeti, siyas, idar ve yarg reformlarna ilikin almalarn 2001 ylnda hzlandracak ve nerilerini mmkn olan en ksa zamanda TBMMye sunacaktr. Bu balamda ama, zgrlk, katlmc, gvenceli, devlet organlar arasnda grev ve yetkileri dengeleyen, hukuk devleti ilkesini stn klan Anayasa ve yasa hkmlerinin, Trkiyenin uluslararas taahhtleri ile AB standartlar temelinde daha da gelitirilmesidir. Demokrasi ve insan haklar alanlarndaki reform srecinde, ncelikle Anayasa gzden geirilecektir. Anayasa deiiklikleri, yasal dzenlemelerin de erevesini belirleyecektir. Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti, insan haklar, demokrasi ve hukukun stnl alanlarnda kaydedilecek gelimeleri srekli olarak izleyecek, AB mktesebatna uyum almalarn dzenli ekilde deerlendirecek ve bu almalarn hzlandrlmas iin gerekli tm nlemleri alacaktr. Bu erevede, bata dnce ve ifade zgrl olmak zere bireysel insan hak ve zgrlklerinin daha da gelitirilmesi, dernek kurma ve bar toplant hakk ile sivil toplumun glendirilmesi, yargnn ilevsellii ve verimliliinin arttrlmas, duruma ncesi gzalt ve cezaevlerindeki tutukluluk koullarnn iyiletirilmesi, ikenceyle mcadeleye hz verilmesi, insan haklar ihlallerinin caydrlmas, lke iinde blgesel dengesizliklerin azaltlmas, devlet memurlar ve dier kamu grevlilerinin insan haklar alannda eitilmesi ve benzeri alanlarda, ksa ve orta vadede bir dizi yasal ve idari tedbir alnmas ngrlmektedir. 3. Ekonomik Kriterler 1999 Ylnda uygulamaya konulan ekonomik program, ubat. 2001deki ekonomik kriz nedeni ile revize edilmitir. Yapsal reformlarn, yeni programn baarsnda olmazsa olmaz bir rol tadnn bilinciyle hzlandrlarak gerekletirilmesine karar verilmitir.
Ekler
161
Yapsal reformlar kapsamnda uzun yllardr ak veren sosyal gvenlik sistemi yeniden dzenlenmi ve sistemin aktif ve pasieri arasndaki dengenin salanmas ynnde nemli admlar atlmtr. Vergi tabannn geniletilmesi ve kayt d ekonominin kayt altna alnabilmesi iin vergi reformu gerekletirilmitir. Mali sektr reformu sonucunda kurulan Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurulu, bankaclk sektrnn dzenlenmesi, gzetimi ve denetimi ilevlerinin tek bir otorite altnda toplanmasn salamtr. Ancak ubat 2001 tarihli ekonomik kriz mali sektr reformu kapsamnda daha kkl nlemler alnmas gerekliliini ortaya karmtr. Bankalar Kanunu ve T.C.MB Kanunu deiiklikleri ile ilgili dzenlemelerin ncelikle ele alnmas gereklidir. Kamu Bankalarna ilikin dzenlemeler mali sektr reformu kapsamnda ncelikli olarak ele alnacaktr. Tarmda dorudan gelir destei sistemine geiin ilk admlar atlm ve pilot blgelerdeki uygulamalardan olumlu sonular alnmtr. Mali effak kapsamnda bte ii ve d fonlardan program erevesinde ngrlenler kapatlmtr. zelletirme reform programnn ok nemli bir unsurudur. Trkiye ekonomisinin rekabeti bir ortamda byyebilmesi iin devletin, zellikle tekelci konumdaki ekonomik faaliyetlerinin hzl bir biimde zelletirilmesi gerekmektedir. Bu yaplrken, devlet tekelinin yerine zel tekellerin olumamas iin azami zen gsterilmektedir. 1999 ylnda yaplan deiiklik ile zelletirme ilk kez Anayasaya girmi ve enerji ihalelerindeki darboazn almas iin uluslararas tahkim messesesi dzenlenmitir. 2000 yl ierisinde aralarnda Tpra, Petkim, THY, Erdemir, SEKA gibi byk lekteki KTlerin de bulunduu kamu iletmelerinin blok sat ve halka arz gibi eitli yntemlerle zelletirilmeleri programlanmtr. Nitekim 2000 yl ierisinde, Petrol Osinin yzde 51inin blok sat, TPRAn halka arz yolu ile yzde 31.5unun satlmas ve cep telefonu lisans sat ile beklenenin zerinde gelir elde edilmesi olumlu gelimeler olmutur. ubat 2001 krizi sonrasnda, Trk Hava Yollar ve Trk Telekomun zelletirilmesi srecinin hzlandrlarak sonulandrlmas ynnde Hkmet iradesi beyan edilmitir. ABnin aday lkeler iim hazrlad Katlm ncesi Mali Bildirim Prosedr kapsamndaki ykmllklerimiz de ksa vadede yerine getirilecektir. 4. yelik Ykmllklerini stlenebilme Kapasitesi 4.1. Gmrk Birlii(Ortaklk likileri erevesinde) Kapsamnda Gerekletirilen Mevzuat Uyum almalar Bu blmde Trkiyenin AB ile Ortaklk ilikileri erevesindeki ykmllkleri incelenerek yerine getirdii ve getirmedii ykmllkler sralanmtr. Trkiye bu kapsamda AB teknik mevzuatna uyum ve rekabet
162
politikasnn belirli hususlarn(devlet yardmlar, kamu teebbslerine tannan zel veya inhisari haklar ve TEKEL) kapsayan alanlarda gemiten kaynaklanan ykmllklerini henz yerine getirebilmi deildir. 4.2. Mktesebat Uyumu 4.2. 1. Mallarn Serbest Dolam Mallarn serbest dolam alannda, Trkiyenin ABnin sanayi rnlerindeki teknik mevzuatna uyumunu tamamlamas gerekmektedir. Bu ykmllk gmrk birliinin ileyi kurallarn belirleyen 1/95 ve buna dayanlarak karlan 2/97 sayl Ortaklk Konseyi Kararlarndan, yani Trkiyenin AB ile kurmu bulunduu ortaklk ilikisinden kaynaklanmaktadr. Bu husus, hem i pazarmza kaliteli ve uluslararas normlara uygun mal arzn salayacak, hem de ihracatmz zerindeki olumlu etkisi ile rekabet gcmz artracaktr. Bu kapsamda ncelikle, TBMMye sunulmu bulunan ve ereve Kanun olarak bilinen rnlere likin Teknik Dzenlemelerin Hazrlanmas ve Uygulanmasna Dair Kanun tasarsnn bir an nce yasalamas gerekmektedir. Ancak bundan sonra ilgili kurulular, kendi sorumluluklarnda bulunan alanlardaki yasal dzenlemelerini, bu Kanuna istinaden yrrle koyabilecek ve uygulamaya balanmas iin gerekli nlemleri alabilecektir. Uygulama asndan ok nem tayan bir unsur da 4 Kasm 1999 tarihinde 4457 sayl Kanunla resmen tesis edilmi olan Trk Akreditasyon Kurumu(TRKAK) nun faaliyete gemesinin salanmasdr. Buna bal olarak, mevzuata uygunluu deerlendirecek ve belgeleyecek olan uygunluk deerlendirme ve belgelendirme kurulular ile AB Komisyonuna da bildirilecek olan onaylanm kurulularn oluturulmas ve gelitirilmesi gerekmektedir. Gmrk Birlii ile balatlm olan yeni bir piyasa gzetimi sistemi oluturma almalar devam etmektedir. Bu sistem, AB teknik mevzuat ile bunun standardizasyon, metroloji, akreditasyon gibi uygulama aamalarn da iermektedir. Kamu haleleri : Kamu ihaleleri alannda uluslararas normlara uygun olarak effan ve tarafszln, rekabetin ve kamuoyu denetiminin en geni ekilde salanmas ve AB mevzuat ile paralelliin temini amacyla mevcut 2886 sayl Devlet hale Kanununun yerine hazrlanmakta olan yeni hale Kanunu Tasla almalarnn, Trkiyenin karlar da gzetilerek ivedilikle sonulandrlmas nem arz etmektedir. Ayrca kamu ihalelerine ilikin uygulamay ynlendirecek ve ikayetleri zme balayacak hukuki veya tercihen idari anlamda bamsz bir kurum oluturulmas ihtiyac bulunmaktadr.
Ekler
163
4.2. 2. Kiilerin Serbest Dolam AB yesi lkeler tarafndan hassas bir konu olarak deerlendirilen kiilerin serbest dolam alanndaki pek ok hususun tam yelie ve hatta ertesine sarkabilecei dnlmektedir. Ancak, ye lkelerdeki Trk iileri ile aile bireylerinin istihdam piyasasna giri koullarna ve cret ve alma koullarna ilikin hkmleri dzenleyen 1/80 ve 3/80 sayl Trkiye AB Konseyi Kararlarnn, bunlarn eitli hkmlerine getirilen Avrupa Topluluu Adalet Divan(ATAD) yorumlarn da gzeterek gncelletirilmesi gerekmektedir. En azndan, ye lkelerde yasal olarak alan ve ikamet eden vatandalarmzn serbest dolam hakknn Trkiyenin yeliini beklemeden gerekletirilmesini salayacak yeni Ortaklk Konseyi Kararlarna ihtiya bulunmaktadr. Dier taraftan, ABnin zerinde durduu yasa d g ve toplu g hareketlerinin nlenmesi amacyla 5682 sayl Pasaport Kanununun ilgili maddelerinin deitirilerek Topluluk mktesebatndaki kararlara uygun bir yapya oturtulmas ngrlmekte ve bu konuda hazrlanan kanun tasarsnn bir an nce yasalamas gerekmektedir. 4.2. 3. Hizmetlerin Serbest Dolam Mali hizmetler alanndaki uygulamalar genel olarak AB mevzuat ile uyumludur. Uyumsuz olan hususlarn tespiti ve giderilmesi almalar da ilgili kurumlar tarafndan srdrlmektedir. Mali hizmetler dndaki hizmetler asndan ise, ulusal tercihler ve kstlamalar bulunabilmektedir. Bunlarn tespiti ve giderilebilmesi iin ncelikle uygun bir koordinasyonla almalarn balatlmas gerekmektedir. Bu alandaki almalar kamu kurum ve kurulularnn okluu da dikkate alnarak, dier konularda olduu gibi Avrupa Birlii Genel Sekreterlii tarafndan yrtlecektir. Trkiye ile AB arasnda 3/2000 sayl Ortaklk Konseyi Karar uyarnca balatlm olan Hizmetler ve Kamu Almlarnn Serbestletirilmesi Mzakereleri devam etmekte olup, uyum almalarnda bu erevedeki gelimeler de dikkate alnacaktr. 4.2. 4. Sermayenin Serbest Dolam Yabanc Sermayenin Teviki Kanununu yrrlkten kaldracak Yabanc Sermaye Kanun Tasars yasalatnda izin prosedr kaldrlp yerine kayt sistemi getirilecektir. Sermayenin Serbest Dolam konusunda yabanclarn yatrm ve ticari faaliyetleri kapsamnda snrlayc hkmler ihtiva eden Radyo ve Televizyonlarn Kurulu ve Yaynlar Hakknda Kanun, Sivil Havaclk Kanunu,
164
Kabotaj Kanunu ve Trk Ticaret Kanunundaki yabanc hisse ile ilgili snrlandrmalar, Yabanclarn emlak edinmesine ilikin snrlamalar, Petrol ve madencilik alannda yaplacak yatrmlarda izin gereklilii,
gvenlik ve mtekabiliyet esaslar da dikkate alnarak gzden geirilecektir. zellikle Ky Kanununda yer alan yabanclarn emlak edinmesine ilikin snrlamalarn kaldrlmas hizmetlerin serbest dolam asndan da nem tamaktadr. Trk Paras Kymetini Koruma Hakknda 32 sayl Karar ile I-M sayl Trkiye Cumhuriyet Merkez Bankas Genelgesi uyarnca, yurtdnda ayni ya da nakdi transferlerin zerindeki snrlamalarn(5 Milyon Dolarn zeri izne tabidir) AB normlarna uygun hale getirilmesi gerekmektedir. 4.2. 5. irketler Hukuku irketler konusundaki Trk mevzuat genel olarak AB mevzuat ile uyumlu olmakla beraber, baz konular asndan Trk mevzuatnda ksmi deiikliklere ihtiya bulunmaktadr. Bu amaca ynelik olarak Adalet Bakanl koordinatrlnde alan bir Komisyon, ilgili btn AB Direktierini dikkate almak suretiyle yeni bir Trk Ticaret Kanunu Tasla hazrlamaktadr. Bu taslan orta vadede yasalamas nem arz etmektedir. Snai mlkiyet haklar alannda nemli ilerlemeler Gmrk Birlii kapsamnda kaydedilmitir. Entegre Devre topografyalarnn korunmas hakknda Kanun Tasars Tasla ve Yeni Bitki eitlerine Ait Islah Haklarnn Korunmasna likin Kanun Tasars Tasla almalar srdrlmektedir. Fikri mlkiyet alannda baz uluslararas anlamalara(WIPO World Intellectual Property Organisation- Telif Haklar ve WIPO cralar, Fonogram Anlamalar) 2001 yl ierisinde taraf olunmas ngrlmektedir. Fikri ve snai mlkiyet haklar konusundaki uyumazlklarda ihtisaslamay teminen 12 ihtisas mahkemesinin kurulmasn hedeeyen Projenin sonulandrlmas ve bu konuda ABnin nansman salamas beklenmektedir. 4.2. 6. Rekabet ve Devlet Yardmlar Trk Rekabet Hukuku, AB Rekabet Hukuku ile byk lde paraleldir. ABnin rekabet kurallarna getirdii deiiklikler Rekabet Kurumu tarafndan izlenmekte ve paralel dzenlemeler oluturulmas almalar balatlm bulunmaktadr. Trkiyenin Gmrk Birliinden kaynaklanan ykmllkleri arasnda yer alan v1177 sayl Ttn ve Ttn Mamulleri Kanun Tasarsnn bir an
Ekler
165
nce AB normlar paralelinde yasalamas gerekmektedir. 4250 sayl spirto ve spirtolu kiler nhisar Kanununda deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun Tasars da 11 Ocak 2001 tarihinde TBMM tarafndan onaylanmtr. Ancak sz konusu dzenlemenin bir kez de tam yelik perspekti erevesinde ele alnmasnda yarar olabilecektir. Devlet yardmlar alannda ncelikle ilgili kamu kurum ve kurulularnn itiraki ile bir alma grubu oluturulmal, devlet yardmlar alanndaki danklk giderilmelidir. AB devlet yardmlar sisteminin temelini oluturan blgesel istatistik snandrmas(NUTS) esasna dayal sistemin benzerinin Trkiyede bir an nce oluturulmas zaruridir. Ayrca, devlet yardm uygulamalarnn AB mktesebatnda yer alan kriterlere uygunluunu deerlendirecek bir Devlet Yardmlar zleme ve Denetleme Kurumunun tesis edilmesine ihtiya duyulmaktadr. 4.2. 7. Ortak Tarm Politikas AB mktesebatnn stlenilmesinde en kapsaml alan olarak tarm sektr ortaya kmaktadr. Topluluk mktesebatnn hacim olarak nemli bir ksmn kapsayan bu alandaki olduka kark uygulamalarn stlenilmesi nem arz etmektedir. Tarm alannda Trkiye-AB ilikilerinde en ncelikli konu, Trk tarmnn Ortak Tarm Politikasna uyumudur. Ancak, Topluluk sistemine uygun yeterli bir altyap oluturulmadan, Ortak Tarm Politikasnn lkemizde uygulanmas mmkn olamayacaktr. Bu itibarla, uyumun aamal bir ekilde gerekletirilmesi gerekmektedir. Bu balamda, uyum srecinin tamamlanmas iin ncelikle belli bal altyap almalarnn sonulandrlmas salanmaldr. Altyapnn gelitirilmesine ilikin almalar, lkemiz tarm sektrnn idari yapsndan, retim, tketim, yat ve pazar politikalarna, verimlilik ve rekabetten, krsal, blgesel ve evresel kalknma politikalarna kadar geni bir alan iermektedir. Ortak Tarm Politikasna uyum srecinin nemli unsurlarndan birini iftilere Ynelik Dorudan Gelir Destei uygulamas oluturmaktadr. lkemizde, iftilere Ynelik Dorudan Gelir Desteine likin Bakanlar Kurulu Karar 1 Mart 2000 tarihinde kartlmtr. Bu erevede, Adyaman, Ankara, Antalya ve Trabzon illerinde pilot proje uygulamalar gerekletirilmitir. Elde edilen sonular dikkate alnarak, sistem 2001 ylndan itibaren tm yurt genelinde yaygnlatrlacaktr. iftilere Ynelik Dorudan Gelir Destei uygulamas, yurt sathnda ileyen bir ifti Kayt ve Arazi Kayt Sisteminin oluturulup, gelitirilmesine baldr. Bu itibarla, Arazi Kayt Sisteminin oluturulmas erevesinde, tapu ve kadastro bilgilerinin bilgi sistemine dahil edilmesi ve kullanclara bilgi-
166
sayar ortamnda hizmet verilebilmesi amacyla yeni proje hazrlk almalar devam etmektedir. Bu konuda, gerekli teknik ve yasal dzenlemelerin gerekletirilmesi salanmaldr. te yandan, ifti Kayt Sistemi ve Tapu Kadastro Sisteminin yan sra Cora Bilgi Sistemi, iftlik Muhasebe Veri Ann gelitirilmesi ve tarmsal veri tabann kullanan Tarm Bilgi Sisteminin kurulmasna ynelik olarak srdrlen almalar hzlandrlmaldr. Hayvan Kimlik Sisteminin tekili, bulac hastalklarn denetim altna alnmas asndan byk nem arz etmektedir. Bu suretle, hayvan hareketleri ve ticareti gvenilir bir ekilde gerekleebilmektedir. Ayrca, dzgn ileyen bir Hayvan Kimlik ve Kayt Sistemi olmakszn, Ortak Tarm Politikas erevesinde st ve et rnleri reticisi iftilerin Dorudan Gelir Destei Sistemine dahil edilmeleri mmkn olamayacaktr. Bu amalara ynelik olarak, Hayvan Kimlik Sisteminin yurt sathnda oluturulmas ve bu konuda ihtiya duyulan idari yapnn tamamlanmas gerekmektedir. Hayvan Sal alannda, hayvanclk sektr iin nemli sorun oluturan hastalklarn mmkn olabildiince ksa sre ierisinde kontrol altna alnarak bertaraf edilmesi hede erevesinde, Topluluun veterinerlik mevzuatna uyum salanmas ve salgn hayvan hastalklaryla mcadeleye ilikin AB uygulamalarnn stlenilmesi gerekmektedir. dari yaplanma ile ilgili olarak ise, yetki paylamn ve koordinasyon karmaasn ortadan kaldracak ekilde merkezin tara tekilat ile dorudan irtibat salanmaldr. te yandan, canl hayvan ve hayvansal rnlerin gmrklerden ekilmesi konusunda snr kontrol noktalarnda denetimi etkin hale getirmek amacyla Topluluk standartlarna uygun Karantina Laboratuarlarnn oluturulmasna ynelik dzenlemelerin gerekletirilmesi de gerekmektedir. Trk mevzuatnn bitki sal ile ilgili blmleri nemli lde Topluluk mevzuat ile uyumludur. Bu konuda yaplmas gereken almalar esas itibariyle tespit edilmi olup, bunlarn mevzuata dahil edilmesi gerekmektedir. Bitki sal alannda, AB ve Trkiye arasndaki farklln mevzuattan ok uygulamadan kaynakland dikkati ekmektedir. Bu itibarla, uygulamaya ynelik gerekli tedbirlerin alnmas da gerekmektedir. Ayrca, bitki sal ile itigal eden kurum ve kurulularn bata laboratuar olmak zere alt yaplar gelitirilmelidir. Gda ileme kurulularnda, AB hijyen ve kamu sal standartlarna uyum iin almalar yrtlmektedir. zellikle, st ve et tesislerinin AB standartlar dzeyine getirilmesine ynelik dzenlemeler sonulandrlmaldr. reticilerin katlmn ve sorumluluunu esas alan Krsal Kalknma Projeleri erevesinde ise Gneydou Anadolu Projesi ve Tarm ve Kyileri Bakanl bnyesinde yrtlen almalar geniletilerek srdrlmeli ve AB uygulamalarna paralel Krsal Kalknma nlemlerini ieren yeni stratejiler tespit edilmelidir.
Ekler
167
Tarm kesiminde var olan yetki danklnn giderilmesi ve hizmetlerin tek elde toplanmas amacyla Tarm Hizmetlerinin Dzenlenmesi Hakknda Kanun Tasarsnn yasalamas gerekmektedir. Trkiyede iftilerimizin kooperatier eklinde tekilatlanmasn salayabilecek hukuki altyap mevcuttur. Ancak, AB normlarna uygun Tarmsal retici Birlikleri Mevzuat henz bulunmamaktadr. Bu balamda, Babakanla sevk edilmi bulunan, retici birliklerinin AB normlarna uygun bir ekilde tekilatlanmasna imkn tanyacak olan Tarmsal retici Birlikleri Kanun Tasarsnn yasalamas salanmaldr. Sz konusu yasa tasars retimden pazarlamaya kadar uzanan aamalarda rgtl ifti kesiminin desteklenmesini ve bu ynde tevik nlemlerinin uygulamaya geirilmesini ncelikli olarak hedeemektedir. Tarm kesiminde var olan yetki danklnn giderilmesinin yan sra tarmsal destekleme politikalarnn yeniden yaplandrlmas ve tarmsal veri taban almalarnn yrtlmesi amacyla kurulan ve sektrde grev alan kurumlarn st dzey temsilcilerinden oluan Tarmda Yeniden Yaplandrma ve Destekleme Kuruluna, zel sektr kurulular ile ifti rgtleri temsilcilerinin dahil edilmesi suretiyle etkinlik kazandrlmas da ngrlmektedir. 4.2. 8. Ortak Balklk Politikas Ksa vadede denetleme ve kontrol nlemleri yoluyla balklk piyasasnn yapsal gelimesini izleyecek idari yapnn kurulmas ve balklk losu kaytlarnn iyiletirilmesi salanmaldr. 4.2. 9. Ortak Tamaclk Politikas Trkiyenin, 1/95 Sayl Ortaklk Konseyi Karar ve Avrupa Birlii Komisyonunun 4 Mart 1998 tarihinde yaymlad Trkiye iin Avrupa Stratejisindeki hedeerle de uyumlu olarak Ulam Koridorlarnn temel planlama platformu olan Trans-Avrupa Ulatrma A(TINA:TransEuroepan Transport Network) na katlm ngrlmektedir. Ulatrma alanndaki AB mktesebatna uyum alannda ise, kara ve demiryolu tamaclndaki mevzuat uyumunun hzlandrlmas, hazrlanm ereve kanunlarn onaylanarak, uygulamaya ynelik ynetmeliklerin de en ksa srede tamamlanmas gerekmektedir. Bunun yan sra, demiryollarnn yeniden yaplandrlmas ve denizyolu tamaclndaki gvenlik gereklerine uyumun artrlmas beklenmektedir. Bu erevede: TBMMde bulunan Karayolu Tama Kanunu Tasarsnn yasalamas, Karayoluyla Uluslararas Eya ve Yolcu Tamalar Hakkndaki Ynetmeliin deitirilmesi ve Ulusal Mal Tamacl konusunda hazrlanm olan Ynetmeliin yasalamas nem arz etmektedir.
168
Ulatrma Bakanlnn Tekilat ve Grevleri Hakknda 3348 sayl Kanunda ve Kamu ktisadi Teekklleri Hakknda 233 Sayl Kanun Hkmnde Kararnamede ve T.C.DD Ana Statsnde deiiklik yaplarak, Demiryollar iin yeni bir kurumsal yap oluturulacaktr. Deniz Gvenlii ile ilgili Uluslararas Denizcilik rgt(IMO) konvansiyonlarnn onaylanmas gerekmektedir. Ayrca Bayrak Devleti, Liman Devleti uygulamalarnn etkinliinin arttrlmas iin mevcut idari, hukuki ve teknik altyap yeniden ele alnacak ve gerekli eitim, malzeme, maddi kaynak temini ve teknoloji transferi suretiyle yeni bir yaplanmaya gidilecektir.
4.2. 10. Vergilendirme Vergilendirme konusunda Katma Deer Vergisi bata olmak zere AB mevzuat ile byk lde uyum vardr. Farkllklar mzakere srecinde giderilecektir. Ancak, bu alanda en ksa srede yaplmas gereken, daha nce TBMMye sunulmu olan ve kadk olan zel Tketim Vergisi(TV) Kanununun bir an nce yasalamasdr. 4.2. 11. Ekonomik ve Parasal Birlik AB Merkez Bankalar Sistemine uyumu salamak iin, T. C. Merkez Bankas Kanununun, Bankann grevleri, bamszl, kamu kurumlar ile olan ilikileri gibi blmlerinde deiiklik yaplmas gerekmektedir. Hazrlanacak yeni Kanunla; T.C.MBnin temel amacnn yat istikrarn salamak olduu ve bunun iin uygulayaca para politikasn ve kullanaca para politikas aralarn kendisinin belirleyecei, T.C.MBnin kurumsal bamszl ile ilgili olarak hibir makam ve merciin Bankann kararlarn etkileyici telkinde bulunamayaca ve talimat veremeyecei, Banka sermayesi iinde Hazinenin %51lik paynn snrlanmas, Bankann kamu kurum ve kurulularna salad kredi olanann kaldrlmas, Bankann, yat istikrarn salamak amacyla bir Para Politikas Kurulu oluturmas, Bankann, deme sistemleri kurmak ve bunlarn kesintisiz ekilde ilemesini salayacak dzenlemeleri yapmak ile grevli ve yetkili olduu, Bankann gerek ve tzel kiilerden gerektiinde istatistiki veri toplama yetkisi olduu,
Ekler
169
Bakan Yardmclarnn alma sresinin, Bakann alma sresine paralel hale getirilmesi gibi hususlarn dzenlenmesi gerekmektedir.
Avrupa Ekonomik ve Parasal Birliine dahil olunduunda, AB ile ortak bir para birimi kullanlabilmesine hazrlk iin ortak bir para politikas ve TL ve Euro arasnda sabit deiim oranlar uygulanmas amacyla, Trk Paras Kymetini Koruma Mevzuat gzden geirilecektir. 4.2. 12. statistik statistik konusunda mevzuat uyumu zel nem ve aciliyet arz etmektedir. Bu bakmdan, verilerin toplanmas, metodoloji gibi konularda tam uyum almalarna, gerekli kurumsal dzenlemelere, kurumlar aras koordinasyona ve ayrca, AB statistik Osi EUROSTAT ile ibirliine ynelik gerekli dzenlemelere ncelik verilmelidir. Trk mevzuatnda mnhasran istatistiklerin oluturulmasna ilikin hkm yoktur. ABye uyum kapsamnda, veri derlenmesine ilikin metodolojilerin yasalamas gerekmektedir. Metodolojilerin yasalamas iin, DEnin yan sra, istatistikleri retmek ve aklamakla ykml tm kurulularn kanunlarnda standartlar, ilke ve metodolojiyi kapsayan hukuki dzenlemelerin yaplmas gerekir. 4.2. 13. Sosyal Politikalar ve stihdam Kamu Grevlileri Sendikalar Kanununun karlmas gerekmektedir. Gvencesine likin Yasal Dzenlemeler gerekletirilecektir. ocuk iiliinin nlenmesine ilikin almalarn glendirilmesi erevesinde; 1475 sayl Kanununda deiiklik yaplarak 15 yan altndaki ocuklarn altrlmasnn kesinlikle yasaklanmas, 15-18 ya grubundaki ocuklarn alabilecekleri haf ileri ve bu ilerin bulunduu sektrlerin belirlenmesine ynelik hazrlk almalarnn tamamlanmas, 2000de balatlan ILO/IPEC(International Programme on the Elimination of Child Labour) projesinin srdrlmesi ngrlmektedir. 2821 sayl Sendikalar Kanunu ve 2822 sayl Toplu Szlemesi, Grev ve Lokavt Kanununda ihtiya duyulan deiikliklerin yaplmas gerekmektedir. Ekonomik ve Sosyal Konseyin tekilat ve grevlerine ilikin kanun tasarsnn yasalamas nemli grlmektedir.
170
Yabanclarn alma zinleri Hakkndaki Kanun tasarsnn yasalamas nem arz etmektedir. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl gc Piyasas Bilgi Danma Kurulu oluturulacaktr. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl Sal ve Gvenlii Meclisi kurulacaktr. Meslek Standartlar Kurumunun oluturulmas gerekmektedir. Cinsi ayrmcln giderilmesine ynelik olarak : cretli doum izinleri ile ebeveyn iznine ilikin yasal dzenlemenin tamamlanmas; Aile reisi kavramnn kaldrlmasna ilikin yasal dzenlemenin tamamlanmas; Sosyal gvenlik asndan gerekli eitliki dzenlemelerin yaplmas; Cinsiyeti uygulamalarda ispat yknn iverene braklmasna ilikin yasal dzenlemenin yaplmas gerekmektedir.
4.2. 14. Enerji Elektrik Piyasas Dzenleyici Kurumunun tesisi gerekmektedir. Ulusal petrol ve doal gaz piyasalarnn, 1954 ylnda yrrle girmi olan Petrol Kanununda yaplacak deiikliklerle yeniden dzenlenmesi ngrlmektedir. Bu arada Petrol leri Genel Mdrlnn Petrol Piyasas Dzenleyici Kurumu olarak yeniden yaplandrlmas sz konusudur. 4.2. 15. Sanayi Politikalar ok sayda ve karmak olan Devlet Yardmlar Mevzuatnn sade, anlalr ve uyumlu hale getirilmesi gerekecektir. Buna bal olarak yatrm tevik sisteminin basitletirilmesi ve daha etkin hale getirilmesi iin mevcut mevzuatta gerekli deiiklikler en ksa srede yaplacaktr. Sanayide rekabet gcnn artrlmas ve rnlerimizin AB pazarnda serbest dolamn salamak zere, 4 Kasm 1999 tarihinde 4457 sayl Kanunla resmen tesis edilmi olan Trk Akreditasyon Kurumu ksa zamanda alr hale getirilecek ve ulusal kalite altyaps tamamlanacaktr. Sanayinin yapsal sorunlar ile ilgili olarak; letmelerin rekabet ortamna uyumlar, pazara eriimlerinin kolaylatrlmas ve AB teknik mevzuatna uyum ve iletme dzeyinde kalite ykseltme politikas uygulayabilmeleri ,
Ekler
171
AB evre mevzuatna uyumun kolaylatrlmas iin destek salanmas gerekmektedir. letmeleri destekleyici altyapy gelitirmek kapsamnda; Teknolojik altyapnn gelitirilmesi, Sanayi sektrlerine metrolojik ve teknolojik destek salanmas, Teknoloji transferi ajanslar oluturulmas, Teknik altyapnn glendirilmesi, Belgelendirme kurulular ve i gelitirme merkezleri kurulmas, Sanayi gelitirme ajanslarna destek verilmesi, sanayi blgelerinin oluturulmas,
KOBlerin teknik mevzuata uyumunun desteklenmesi(eitim-tantm) ve almalara Yeni Yaklam direktierine uyum ve CE iaretinin kullanm konularnda ncelikli olarak balanmas, ele alnacaktr. KOBlere ynelik eitli ihtiyalar da kategorik olarak ieren , Trkiye iin Avrupa Stratejisi kapsamnda allm olan Sanayi Stratejisi paralelinde uygulamalar hayata geirilecektir. 4.2. 16. Kk ve Orta Byklkteki letmeler Trkiyede faaliyet gsteren KOBlerin AB i pazar koullarna uyumu salanarak lke gereklerine uygun ekilde gelimesi temin edilecektir. ABnin Drdnc letmeler ve Giriimcilik iin ok Yll Programna(2001-2005), Trkiyenin tam katlmnn salanmasna allacaktr. Programa, Trkiyenin katlmyla, gerekli mevzuat uyumunun yaplmas ve uygulanmas salanm olacak ve Avrupa Birlii dzeyinde ulalmas ngrlen hedeerin lkemizde de gerekletirilmesi mmkn olabilecektir. ok Yll Program, aday lke KOBleri ve bu meyanda Trkiyede faaliyet gsteren KOBlerin AB almalarna katlmalarn salayarak AB pazarnda rekabet glerini artrmada yardmc olacaktr. Ana ve yan sanayide karlkl fayda ve gven unsurunu tesis eden, aralarndaki ilikilerin uzun dnemli ve i birliine dayal olmasn salayan, ana ve yan sanayiini bir btn olarak daha rekabeti klmay amalayan mevzuat dzenlemesi yaplacaktr. 4.2. 17. Bilim ve Aratrma 31 Aralk 2001 tarihine kadar, ABnin Aratrma ve Teknolojik Gelime Alannda 1999-2002 yllarn kapsayan Beinci ereve Programna(Fifth Framework Programme)(1998-2002) olabildiince ok sayda proje ile katlmn yollar aranacak AB ile alt dzeyde grmeler artrlacaktr.
172
Bundan sonraki ereve programlara ortak ye olarak katlabilmek iin de bir ortaklk anlamasnn yaplmas yoluna gidilecek ve ilk olarak Trkiyenin 6. ereve Programna(2002-2006) tam katlm salanacaktr. 4.2. 18. Eitim ve Staj Milli Eitim Bakanl tara tekilatlarna yetki ve sorumluluk devredilmesi amacyla 3797 sayl Milli Eitim Bakanl Tekilat Kanununda dzenlemeler yaplmas gerekmektedir. 1739 sayl Milli Eitim Temel Kanununda, 3308 sayl raklk ve Meslek Eitimi Kanununda, 3797 sayl Milli Eitim Bakanlnn Tekilat ve Grevleri Hakkndaki Kanunda, 3418 sayl raklk ve Mesleki Eitim Fonuna ilikin Kanunda ve 4306 sayl Sekiz Yllk Zorunlu Temel Eitim Kanununda, eitim sistemindeki aksayan hususlarn giderilmesi iin gerekli dzenlemelerin yaplmas nem arz etmektedir. Mesleki eitim belgelerinin karlkl olarak tannmasn temin etmek ve mesleki eitimde bir standart oluturulmas iin ii, iveren ve devlet kurumlarnn yer ald, Meslek Standartlarn dzenleyen ve bir Meslek Standartlar Kurumu kurulmasn ngren Ulusal Meslek Standartlar Kanunu tasars tasla alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl Trkiye Kurumu tarafndan hazrlanm ve Babakanla sunulmutur. Bu tasarnn yasalamas nem arz etmektedir. ABnin Genlik ve Eitim Programlarndan sorumlu Ulusal Ajansn Kurulu ve Grevleri Hakkndaki Kanuna ilikin almalarn sonulandrlp, uygulamaya konulmas gerekmektedir. lkemizin, AB tarafndan yrtlen eitim programlarndan SOCRATES programna 2001 Kasm ayndan itibaren aktif olarak katlmas planlanmaktadr. Bu balamda, AB tarafndan rencilere mezuniyetlerinde verilmesi nerilen Diploma Eki(Diploma Supplement) uygulamasna tm yksekretim kurumlarmzda Haziran 2001 tarihinden itibaren balanacaktr. Zorunlu ilkretim sresinin AB lkeleri ortalamas olan 9-12 yl seviyesine ykseltilmesi iin gerekli almalar yaplacaktr. 4.2. 19. Telekomnikasyon 4502 sayl kanunla genel olarak 406 sayl Telgraf ve Telefon Kanunu, 2813 sayl Telsiz Kanunu ile 3348 sayl Ulatrma Bakanlnn Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanunun muhtelif maddeleri deitirilmitir. Uygulamaya ve teknik uygunlua ynelik dier AB mktesebatna uyumsuzluklarn, Telekomnikasyon Kurumu tarafndan karlacak olan ynetmelik ve/veya teknik artnamelerle ksa srede uyumlu hale getirilecei dnlmektedir.
Ekler
173
Bilgi gvenlii ve kiisel bilgilerin ilenmesi ve serbest dolam konusunda Trk mevzuatnn Avrupa Birlii Mktesebat ile uyumlu hale getirilmesi, Bilgi gvenlii ve kullanm konusunda, elektronik ticaretin gelitirilmesi, kiisel ve ulusal gvenlikle ilgili bilgilerin korunmas konularna nem verilerek kamu ve zel kesim tarafndan retilen bilgilerin, internet aracl ile kamuoyuna almas ve mevcut kurumlarla egdm ierisinde alacak uygun kurumsal yaplanma modeli iin gerekli hukuki altyap hazrlanacaktr. 4.2. 20. Kltr ve Grsel itsel Politika 3984 sayl Radyo ve Televizyon Kurulu ve Yaynlar Hakknda Kanunun baz maddelerinin ABnin snr aan televizyon(television without frontiers) direktine uyum salamas gerekmektedir. 4.2. 21. Blgesel Politikalar Katlm ncesi dnemde Trk mevzuatnda herhangi bir deiiklik yaplmasna gerek duyulmamaktadr. Ancak ABde blgelerin istatistiki snflandrmas esasna dayal sistemin(NUTS) benzeri hazrlanacak ve bu sisteme gre hedef blgeler belirlenecektir. Blgesel amal devlet yardmlar uygulamalar AB kriterlerine uyumlu hale getirilecektir. Bu da Trkiyenin gmrk birliinden kaynaklanan bir ykmlldr. 4.2. 22. evre evre Etki Deerlendirmesi(ED) srecinin etkinliinin artrlmas, AB mktesebatna uyum salanmas ve gerekli teknik altyapnn kurulmas hedeenmektedir. Bunun iin ED ynetmelii revizyon almalarnn sonulandrlmas gerekmektedir. evresel bilgiye eriimi gerekletirebilmek iin, Trkiyede gerekli yasal, teknik ve idari altyapnn oluturulmas amacyla 2001 ylnda bir ulusal plan hazrlanacaktr. Bu ulusal plan ayn zamanda Trkiyenin evresel bilgiye eriim alanndaki Aarhus Szlemesine katlm stratejisini belirleyecek ve Avrupa evre Ajans ile EIONETe(European Environment Information and Observation Network) entegrasyonunu hzlandracaktr. Kat Atklarn Kontrol Ynetmelii(14 Mart 1991), Tbbi Atklarn Kontrol Ynetmelii(20 Mays 1993) ve Tehlikeli Atklarn Kontrol Ynetmeliinde(27 Austos 1995) AB mevzuatna uyum asndan gereken deiiklikler yaplacaktr. Taraf olduumuz uluslararas szlemeler kapsamnda habitat korumaya ynelik ulusal mevzuatn hazrlanmas iin balatlan idari ve teknik dzenlemelerin, ABnin Doal Yaam Ortamlar ve Flora ve Faunann Korun-
174
masna likin(Habitat) Direktinde belirtilen hususlar da ierecek ekilde ksa srede tamamlanmas ngrlmektedir. Doann Korunmasna ilikin ereve Yasa hazrlanarak, yrrlkteki mevzuattaki AB direkti ile eliki oluturan maddeler karlacak ve uyum salanacaktr. 4.2. 23. Tketicinin Korunmas ve Salk 4077 sayl Tketicinin Korunmas Hakknda Kanunda, AB ile uyumun daha ileri bir dzeye tanmasn teminen deiiklik yaplmas amacyla almalar balatlm olup, 2001 yl ierisinde ilgili Kanun Tasars Taslann TBMMye sevk edilmitir. Dier taraftan, bu alandaki en nemli AB Direktierinden biri olan genel rn gvenlii direktinin Trk mevzuatna kazandrlabilmesi iin, Mallarn Serbest Dolam blmnde sz edilen ereve Kanununun bir an nce yasalamas gerekmektedir. 4077 sayl Kanun uyarnca oluturulmas ngrlen Tketici Mahkemeleri 1 ubat 2001 tarihi itibariyle ilk aamada stanbul, Ankara ve zmirde kurulmu ve faaliyete geirilmitir. 4.2. 24. Adalet ve ileri Adalet ve ileri alannda 2001 ylnda zerinde allmaya balanmas ve orta vadede gerekletirilmesi ngrlen balca hedeer unlardr: Adalet ve iileri alanndaki kamu idaresi reform almalar hzlandrlacaktr. Kamu kurum ve kurulular arasndaki egdm artrlacaktr. Snr ynetimi glendirilmeye devam edilecek ve Schengen Szlemesinin tam olarak uygulanmas iin hazrlk yaplacaktr. Vize mevzuat ve uygulamasnn AB mktesebatna uygun hale getirilmesi almalarna balanacaktr. Yasad gn nlenmesine ynelik olarak, g konusundaki AB mktesebat ve uygulamalar(kabul, geri kabul, snr d etme) benimsenecektir. Yolsuzluk, yasad uyuturucu madde kullanm ile retimi ve ticareti, rgtl sular, kara parann aklanmas ile ceza hukuku ve zel hukuk alanlarnda adli ibirlii konularndaki AB mktesebat benimsenecek, bu alanlarda uluslararas ibirlii younlatrlacaktr. rgtl sular, yasad uyuturucu madde kullanm ile retimi ve ticareti, yolsuzluk ve kara parann aklanmasyla mcadele ile polis ve adli ibirlii kapasitesi glendirilecektir.
Ekler
175
pheli mali muamelelerle ilgili bilgilerin toplanmas, muhafaza edilmesi, ileme konulmas, analiz edilmesi ve deiimi faaliyetleri hzlandrlacaktr. Europole tam yelik iin gerekli mktesebat uyumu salanacak ve hazrlklar tamamlanacaktr. Schengen Bilgi Sistemi ve Europole tam katlm amacyla kiisel verilerin korunmas alanndaki AB mktesebat benimsenecektir. Adalet ve iileri alannda Avrupa Birlii mevzuat ve uygulamalar hakknda bilgilendirme ve bilinlendirme programlar hazrlanacaktr. Mlteciler iin mevcut konaklama tesisleri ve sosyal destek mekanizmalar gelitirilecektir. ltica konusundaki 1951 tarihli Cenevre Szlemesine konulan cora ekincenin kaldrlmas, Trkiyeye doudan bir mlteci akmn tevik etmeyecek ekilde, gerekli mevzuat ve altyap deiikliklerinin gerekletirilmesine ve AB lkelerinin klfet paylam konusunda gerekli hassasiyeti gstermelerine bal olarak deerlendirilecektir.
4.2. 25. Gmrk Birlii Bu alanda mevzuat uyumu asndan en st seviyeye ulalmtr. Gelimeler izlenmekte ve yeni mevzuat oluturma almalar devam etmektedir. Gmrk idarelerinin modernizasyonu ve otomasyonu almalar ise srdrlmektedir. 4.2. 26. D likiler AB ticaret politikasna uyum almalar devam etmektedir. Bu erevede, 13 lke ile Serbest Ticaret Anlamas(STA) imzalanmtr. ABnin tercihli rejimleri paralelinde Msr, Filistin, rdn, Fas ve Tunus ile STA imzalanmasna ynelik mzakereler srdrlmekte olup, nmzdeki dnemde Hrvatistan, Malta, Cezayir, Meksika, Gney Afrika ile de mzakerelerin balatlmasna ynelik almalara devam edilmektedir. Topluluk otonom rejimlerine uyum salanmasna ynelik almalar srdrlmektedir. 4.2. 27. Ortak D ve Gvenlik Politikas ABnin Ortak D ve Gvenlik Politikasna Uyum sreci bakmndan dikkate alnmasnda yarar olan husus, bu alanda ortak tutumlarn oluturulmasna katkda bulunma imknnn aday lkelerden esirgendii, buna karn dier adaylara kyasla Trkiyenin global ve blgesel politikalar iinde zel yerinin AB iin de yol gsterici olabilecei; dolaysyla nem verdiimiz hususlar dikkate almayan ortak tutumlara katlmaktan, tam yeliimizin
176
gereklemesi aamasna dein doal olarak imtina edilebileceidir. Bununla birlikte, ortak tutumlara uyumun ilke olarak benimsenmesi ve istisnalarn ancak lkemizin karlarn yakndan ilgilendiren durumlara indirgenmesi ynndeki gayretlerimizin srdrlecei de tabiidir. Nitekim Trkiye, Aralk 1999 Helsinki Zirvesinden Aralk 2000 tarihine kadar geen bir yllk sre zarfnda adaylara katlm arsnda bulunan yaklak 530 AB ortak giriimine taraf olmutur. 4.2. 28. Mali Kontrol 1050 sayl Genel Muhasebe Kanununun bugnn ihtiyalarna cevap vermemesi ve uygulama kapsamnn dar olmas sonucunda, yeni bir ereve dzenleme yaplmas kanlmaz grlmektedir. Bu dzenleme, kamusal hizmetlerin retilmesi srecinde etkinliin ve verimliin artrlabilmesi, makro disiplinin salanmas ve AB normlarna uyum salanmas asndan da nem tamaktadr. Bu kapsamda: Kamuda muhasebe birlii ilkesi kanuna dahil edilmeli, Btenin uygulanmasnda, cezai sorumluluklar, uygulama prosedrne dahil olan tm yetkilileri kapsar hale getirilmeli, Bte sadeletirilmeli, bte ile ilgisi olmayan hkmler mmkn olduunca ayklanmaldr.
2886 sayl Devlet hale Kanunu satn alm ve yapm ilerinde gerekli olan rekabetin ve etkinliin tesis edilmesi amacyla deitirilmeli ve kapsam kamu gcn kullanan btn kurumlara uygulanacak ekilde gelitirilmelidir(zellii olan mal ve hizmetler ile kamusal kurulular hari olmak zere). Mali kontrol sisteminin etkin bir ekilde almas iin yaplmas gereken temel dzenleme, ok dank olan mevzuatn ncelikle bir ereve kanunla birletirilmesi ve saylar 129u bulan denetim kurumlar arasnda koordinasyonu artrarak etkinletirilmelerine ynelik gerekli dzenlemelerin yaplmasdr. Parlamento adna denetim yapan Saytayn etkinlii, kurumun denetim alannda yaplacak yeni dzenlemeler ve Parlamento dahilinde Sadece Saytay raporlarn grmekle sorumlu bir komisyonun ihdas edilmesi yoluyla artrlacaktr. 5. Mktesebatn Uygulanmasna Ynelik dari Kapasite Bu blmde Trk Mevzuatnn AB Mktesebatna Uyumu iin Trk mevzuatnda yaplmas gerekli deiiklik ve yeniliklerin uygulamaya geirilmesi iin gerekli idari kapasite deiikliklerinin genel bir deerlendirilmesi yaplmaktadr.
Ekler
177
6. Reformlarn Mali Adan Global Deerlendirilmesi Bu blmde Ulusal Programn hayata geirilmesi iin gerekli reformlarn gerektirdii kaynak ihtiyac ve bunun iin AB tarafndan salanmas beklenen mali yardm tespit edilmeye allmaktadr. Kaynak: www. abgs. gov. tr
EK 6: TRKYENN KATILIM SREC N AVRUPA BRL STRATEJS

Avrupa Birlii(AB) yeliini Cumhuriyetimizin kurucu felsefesi dorultusunda bir modernleme projesi olarak kabul eden lkemiz, almalarn ve temaslarn sistemli ve youn bir ekilde srdrmektedir. Trkiye iin nemli olan, bu srecin yaratt ivme sayesinde her alanda ada standartlara ulalmas ve vatandalarmzn temel hak ve zgrlklerinin daha da gelitirilmesidir. Bu anlaytan hareketle, lkemiz bir yandan youn siyasi ve diplomatik temaslar yoluyla mzakerelerin teknik ksmyla ilgili olmayan siyasi engellerin almasna almakta, bir yandan da mzakere ve reform srelerinin etkinliini artrma yolunda gayret gstermektedir. Trkiyenin ABye katlm mzakereleri 3 Ekim 2005 tarihinde Mzakere ereve Belgesinin kabul ile balamtr. lk tarama toplants 20 Ekim 2005de Bilim ve Aratrma fasl iin, son tarama toplants ise 13 Ekim 2006da Yarg ve Temel Haklar fasl iin yaplmtr. Bylelikle mzakerelere temel tekil eden 33 faslda tarama sreci tamamlanmtr. 2005 ylndan beri srdrlmekte olan ABye katlm mzakerelerinde bugne kadar 12 fasl alm, 1 tanesi geici olarak kapatlmtr. Alan fasllarn kapatlabilmesi iin yerine getirilmesi gereken kriterler vardr. Ayrca, nmzdeki dnemde almas muhtemel dier fasllarda da al kriterlerinin yerine getirilmesi gerekmektedir. Trkiyenin karlarn ve vatandalarmzn yararn n planda tutan temel anlaymz erevesinde, katl m mzakerelerine nmzdeki dnemde daha fazla ivme kazandrlmas ve kamuoyunun bilgilendirilerek farkndalnn ve desteinin artrlmas amacyla, Avrupa Birlii Genel Sekreterlii(ABGS) tarafndan, mzakere srecine drt platformda btncl bir yaklam getiren yeni bir Avrupa Birlii Stratejisi hazrlanm ve Bakanlar Kurulumuza 4 Ocak 2010 tarihinde sunulmutur. Yeni Stratejinin drt platformuna ilikin bilgiler aada sunulmaktadr: Birinci Platform: Birinci Platform, resmi mzakere srecidir. Her AB Dnem Bakanl srasnda gerekletirilecek Trkiye-AB Hkmetler aras Katlm Konferanslarnda fasllarn almas , Trkiyenin mzakere srecinin katlm amal olduu ynnde AB yesi lkelerin oybirliinin teyidi asndan nem arz etmektedir.
178
Bu Platformda; a) Mzakerelere alabilmesi muhtemel fasllarla ilgili almalar, mzakere pozisyon belgelerinin hazrlanmas, mevcut tkanklklarn almasna ynelik kurumlar aras almalarn koordinasyonu, b) Alm fasllardaki taahhtlerimizin ve strateji belgelerindeki unsurlarn yerine getirilmesi, c) Alm fasllarda mevcut kapan kriterleri ile ilgili taahhtlerin yerine getirilmesi yer alacaktr. Bakanlk ve kurumlarmzn AB ilerinden sorumlu Mstear Yardmclar veya st dzey yetkililerinden oluan Koordinasyon ve Uyum Komitesi(KUK) bu almalarn ana unsurunu tekil edecektir. KUK toplantlar iki aylk aralarla ve Devlet Bakan ve Ba mzakereci Sayn Egemen Ban bakanlnda gerekletirilecektir. Ayrca, KUK altnda fasl baznda(FB-KUK) daha kstl katlml alt komiteler oluturulmutur. FBKUK toplantlar AB Genel Sekreteri Bykeli Volkan Bozkr bakanlnda gerektii sklkta ve ilgili bakanlk ve kurumlarn st dzey yetkililerinin katlmyla gerekletirilecektir. kinci Platform: kinci Platformda, fasllarn alp almadna, askya alndna veya bloke edildiine baklmakszn Trkiyenin kendi ncelikleri, takvimi ve zamanlamas dorultusunda daha nce ortaya koyduu Mktesebata Uyum Program(MUP) hedeerinin canlandrlmas ve Katlm Ortakl Belgesi(KOB) paralelinde hazrlanan Ulusal Program(UP) nceliklerinin gndemde tutulmas hedeenmektedir. Bu ekilde; a) Trkiye, 35 fasldan oluan bir platformda almalarn srdrecektir. b) ABye katlm srecine ilikin olarak kamuoyu desteindeki d nlenebilecektir. c) Sivil toplum, niversiteler ve AB alannda almaya hazr unsurlar yeniden etkili biimde devreye sokulabilecektir. d) Trkiyenin, kendisi iin nem arz eden fasllarn(tarm, balkl k, ulatrma, hizmetlerin ve mallarn serbest dolam gibi) askya alnmas veya baz ye lkelerce bloke edilmesi nedeniyle, bu fasllardaki almalarn gerektii ekilde ve hzda srdrememe durumu nlenmi olacaktr. e) AB henz almam fasllar amaya karar verdiinde, Trkiye ok daha fazla ilerleme salam ve ilgili fasln kapanabilme aamasna yaklam olacaktr. f) ABnin Trkiye iin bitii sre ve hz tersine evrilmi olacak, kontrol Trkiyede olacaktr.
Ekler
179
g) Trkiyenin sknt duyduu konular daha ileriki bir tarihe braklabilecek, nem atfettii konular ise daha ncelikli olarak ele alnabilecektir. Bylelikle Trkiye, reform srecinin kaderini kendi tercih ve ncelikleri dorultusunda kendisi belirleyecektir. Bu erevede 2010 yl Eylem Plan ivedilikle yrrle konulacaktr. KUK ve FB-KUK toplantlar, kinci Platformdaki almalarn da ana unsurunu tekil edecektir. nc Platform: nc Platform, gerek lkemizin demokratiklemesi gerek katlm sreci asndan belirleyici olan siyasi kriterlerle ilgilidir. Siyasi kriterlere hem ye lkeler hem de aday lkeler tarafndan mutlak surette uyulmas gerekmektedir. Srekli yenilenen ierikleriyle siyasi kriterler ve dolaysyla siyasi reformlar en dinamik platformlardan birisidir. ABye tam yelik srecimizin en nemli unsurlarndan biri tabii olarak insan haklar, demokrasi ve hukukun stnl alanlarnda yaplan siyasi reformlarmzdr. Kopenhag siyasi kriterlerinin uygulanmasna ynelik olarak 2002 ylndan itibaren hzlandrlan almalar, mzakerelerin ald 3 Ekim 2005 tarihinden sonra da ciddi ve kesintisiz bir biimde devam etmitir. Siyasi kriterlere uyum devam eden bir sretir. Mzakere srecinin temel unsurunu ve olmazsa olmazn tekil eder. Siyasi reformlar alannda salanan ilerlemelerin, dier reformlarn da nn aaca muhakkaktr. Esasen, siyasi reformlar salt AB yelik srecimiz asndan deerlendirmek doru deildir. lkemizin karlar dorultusunda ve demokrasi, zgrlkler, insan haklar ve hukukun stnl alanlarnda halkmzn hak ettii en st seviyenin hayata geirilebilmesi amacyla, bu reformlarn her hal ve karda kesintisiz ekilde srdrlmesi nem arz etmektedir. Bu reformlar sayesinde, bugnn Trkiyesi 10 yl nceki Trkiyeden daha zgr, daha demokrat, daha istikrarl, daha mreffeh, daha effaf ve daha itibarl hale gelmitir ve gelmeye devam edecektir. Bu anlay dorultusunda 2003 ylnda kurulan Reform zleme Grubu(RG) artk her iki ayda bir, Sayn Devlet Bakan ve Ba mzakerecinin, ileri, Adalet ve Dileri Bakanlarmzn katlmyla toplanmaktadr. te yandan, hem reformlarn lkemizin farkl yerlerindeki yansmalarn dorudan grebilmek, hem de halkmzn srece ilikin farkndaln arttrmak amacyla, RG toplantlarnn Ankara dnda lkemizin farkl kelerinde yaplmas karar da alnmtr. Bu erevede, RGin, 16. toplants Temmuz 2009da Hatayda, 17. toplants Eyll 2009da Trabzonda ve 18. toplants da Aralk 2009da Ankarada yaplmtr. Ayrca, TBMMnin ok youn gndeminde kanun tasarlarnn ayr ayr yasalamas srecinin uzunluu dikkate alndnda, ilgili kanun tasarlarnn reform srecine ilikin arzulanan sonucu elde etmeye ynelik maddeleri-
180
nin eskiden olduu gibi paketlerde toplanmas dnlmektedir. Bu anlay erevesinde Anayasa paketlerinin dahi, gerekli uzlama salanabildii takdirde, TBMMye sunulmas dnlebilecektir. Ayrca, Yce Meclisimizin mevcut desteinin artrlmas ve AB ile ilgili kanun tasarlarnn yasalama srecinin daha sistematik hale getirilebilmesi amacyla, AB reformlarna ynelik olarak Meclisimize zel bir alma usul nerilecektir. Nitekim, 19 Aralk 2009 tarihli son RG toplantsnda alnan nemli kararlar arasnda yer alan, TBMMnin ayda en az bir hafta AB mzakere sreci erevesinde gerekli olan yasalarla ilgili olarak toplanmas hususu, Hkmetimize 4 Ocak 2010 tarihinde nerilmitir. Siyasi reformlarn daha etkin ekilde srdrlmesi ve uygulaman n takip edilebilmesi amacyla, 2000li yllarn banda gerekletirilen siyasi reform almalarnda ok nemli ilevler gren, ilgili kurumlarmzn st dzey brokratlarndan mteekkil alt komitenin yeniden canlandrlmasna karar verilmitir. Bu erevede, RG gndemine getirilecek konular belirleyip olgunlatrarak Sayn Bakanlarn talimat ve onaylarna sunmak, RGde alnan kararlar izlemek ve RG gndemine bal kalmakszn yeni yasa ve uygulama nerilerinde bulunmak zere RG bnyesinde bir Siyasi ler Alt Komitesi(SYAK) kurulmutur. SYAKn ABGSnin koordinasyonunda; Adalet Bakanl, ileri Bakanl, Dileri Bakanl, Babakanl k st dzey yetkilileri ile Devlet Bakan ve Babakan Yardmcs Sayn Cemil iekin Temsilcisi ve nsan Haklar Bakannn katlmyla toplanmasna karar verilmitir. SYAK toplantlarna, gndeme gre ve ihtiya duyulmas halinde dier ilgili kurumlar da davet edilebilecektir. SYAK toplantlarnn iki RG toplants arasnda en az bir kere, gerekli durumlarda daha sk aralklarla gerekletirilmesi ngrlmektedir. SYAK sadece RG gndemine ynelik almayacak, bizzat reform paketleri hazrlama almalarn da yrtecektir. Bu grevi de, dier iki platformda olduu gibi konu baznda oluturulacak ve sk sk toplanacak alt alma gruplar vastasyla gerekletirecektir. Nitekim, SYAKn 25 Aralk 2009 tarihinde yaplan ilk toplantsnda, Yarg ve Temel Haklar(23) fasl ile Adalet, zgrlk, Gvenlik(24) fasl konular ile ilgilenecek iki Alt alma Grubu kurulmas kararlatrlmtr. lgili ABGS Genel Sekreter Yardmclar bakanlnda toplanacak Alt alma Gruplar, bu fasllar ilgilendiren konulardaki almalarn SYAKa sunacaklardr. Drdnc Platform: Stratejinin Drdnc Platformu ise, dier platformu destekleyecek iletiim stratejisidir. Uzun bir sredir yeterince devreye sokulmam olan iletiim boyutu, kamuoyu desteinin azalmasnn altnda yatan nemli nedenlerden birini tekil etmektedir. Bu amala, Trkiyeyi Avrupaya, Avrupay da Trkiyeye anlatmay hedeeyen kapsaml, tek ve
Ekler
181
esnek bir Avrupa Birlii letiim Stratejisi(ABS) hazrlanmtr. Stratejinin Trkiyeyi hedeeyen boyutunda Anadoluda yeniden bir AB heyecan balatp kamuoyu desteini ykseltmeyi ve toplumun tm kesimlerini srece dhil etmeyi hedeiyoruz. Bu erevede, 81 ilimizde bir vali yardmcsnn AB temas noktas olarak grevlendirilmesi, kaymakamlarmzn AB projeleri hakknda daha youn bir ekilde eitilmesi, Trkiyenin eitli illerinde niversitelerimizin, barolarmzn, odalarmzn, derneklerimizin ve sivil toplum kurulularmzn katlaca toplant lar tertiplenerek, AB srecinin eitli alardan tartlmas planlanmaktadr. letiim Stratejisi, baz AB yesi Trkiyenin yeliine ynelik Avrupa kamuoyunu etkileyen olumsuz tezleri ve sylemlerine kar nemli bir ara olacakt r. Trkiyenin ve ABnin karlkl yararlarndan hareketle kazankazan ilikisi sylemi zellikle vurgulanacaktr. letiimin d aya erevesinde ABde Trkiyenin yeliine kukuyla yaklaan kesimlere ynelik olarak ncelikle kukularn en yksek olduu lkeleri(Almanya, Avusturya, Danimarka, Fransa ve Hollanda) hedeeyen bir iletiim almas ngrlmektedir. lgili kamu kurum ve kurulular, sivil toplum ve dnce kurulular ve medyann grleri dorultusunda srekli olarak gncelletirilecek ABSi ilgili tm kamu ve zel iletiim aktrlerinin benimsemesi, sahiplenmesi ve bu erevede kendi alannda katklarda bulunmas iletiim stratejimizin baars bakmndan ok nemlidir. Kaynak: www. abgs. gov. tr
EK 7: AB DNCE GRUBU RAPORU

AB PROJES 2030 TEHDTLER VE FIRSATLAR RAPORUN ZET DEERLENDRMES Giri 14 Aralk 2007 tarihinde yaplan Avrupa Birlii Zirvesi Sonu Kararlarnda, Birliin uzun vadede karlaabilecei tehditlerin tespiti ve tanmlanmas ile bunlara kar alnacak nlemler ve benimsenecek zm yollarnn belirlenmesi amacyla bamsz nitelikte bir alma grubunun kurulmasna karar verilmitir. AB Dnce Grubu(EU Reection Group) olarak adlandrlan bu Grubun, almalar srasnda zellikle AB vatandalarnn beklenti ve isteklerini karlama gayreti iinde olmas ngrlmtr. AB Dnce Grubunun kurulmasn ngren Zirve kararnda, ekonomik baar ve sosyal sorumlulua ilikin Avrupa modelinin glendirilmesi ve modernize edilmesi, Birliin rekabeti yapsnn gelitirilmesi, d politika aktrl-
182
, g, enerji ve iklim deiiklii ile mcadele bata olmak zere 25 Mart 2007 tarihli Berlin Deklarasyonunda yer alan hususlarn balang noktas olarak kabul edilmesi ngrlmtr. AB Dnce Grubu, siyasi nitelik tamayan bir gruptur. yeleri arasnda, AB iindeki eitliliin yansmasna imkn verecek biimde seilmi eski devlet bakanlarndan, i adamlarna kadar farkl gemilere sahip 12 kii bulunmaktadr. spanya eski Babakan Felipe Gonzalez Marquezin bakanlnda almalarn srdrecek Grubun, Haziran 2010 tarihinde toplanacak olan Avrupa Birlii Zirvesine bir rapor sunmas ngrlmtr. Grubun, almalarnda Lizbon Antlamas ile ngrlen ereveyi esas almas, Antlama deiiklii gerektiren neriler sunmamas kararlatrlmtr. Bu erevede, Raporda yaplan deerlendirmelerde, Lizbon Antlamasnn farkl alanlarda getirdii hkm, kurum ve mekanizmalarn etkili kullanm ile gelime kaydedilebileceinin altnn izildii grlmektedir. Bir uzla metni niteliindeki almann 2030 ylna vurgu yapmasnn nedeni u anda dnyada gl bir blok konumundaki ABnin 2030 ylna gelindiinde, neriler yerine getirilmedii takdirde karlaaca zorluklarn altn izmek ve bu zorluklarla ba edebilmesi iin yol gstermektir. AB Dnce Grubu, 2 yl akn bir sre boyunca zerinde alt Raporu, 9 Mays Avrupa gnnden bir gn nce, yani 8 Mays 2010 tarihinde, Avrupa Birlii Zirvesine hitaben yaynlamtr. Bu tarihte AB Zirvesi Bakan Van Rompuya sunulan, ardndan da 17 Hazirandaki AB Zirvesi gndemine gelen rapor, ABnin uluslararas alanda marjinallememesi iin bir uyar nitelii tamakta ve Avrupay derinden etkileyen kresel ekonomik krizin de basksyla ekonomik ynetiim konusuna arlkl olarak yer vermektedir. Raporda, zetle Avrupa Birliinin bir ortak pazardan daha fazlas ve bir deerler birlii olduu tespitiyle, uzun vadede karlaaca sorunlar belirlenmi ve Birlik tarafndan benimsenen dayanma ilkesi ile ekonomik ve sosyal politikalarn gelitirilmesi yoluyla bu sorunlarn stesinden gelinebilecei vurgulanmtr. Rapordaki mevcut durum tespiti ve gerekli tedbirler alnmazsa ortaya kacak gelecek ngrs sarsc bir gerekilik iermektedir. Raporda zellikle, hem ekonomik, hem de siyasi uluslararas aktr olarak ABnin marjinallemesi tehlikesine iaret edilmektedir. Avrupann yakn tarihinde ilk defa, gnmz ocuklarnn geleceinin, bir nceki kuaktan daha karanlk olduuna ilikin bir endienin varlna dikkat ekilmitir. Bunun dnda, dnyadaki g dengelerinin deiecei, birok g odann ortaya kaca ve dnyann merkezinin Asyaya doru kayaca hususu da zellikle vurgulanmtr. Gerekten, rakiplerinden daha dk bir byme ivmesine sahip olan ABnin kresel sermayedeki paynn giderek azalmas, Asya lkelerinin teknoloji ve aratrma-gelitirme almalarna daha fazla kaynak ayryor olmas, bu sonucun en byk nedenleri olarak ortaya kmaktadr. Ayrca, enerji kaynaklarna ynelik ihtiyacn yaklak %50 orannda artaca ve bunun bir sonucu olarak Avrupann enerji
Ekler
183
ihtiyacnn te ikisini nc lkelerden salamak durumunda kalaca tespitinde bulunulmutur. Sosyal ve demograk adan bakldnda ise Avrupa nfusunun giderek yaland ve dinamizmini kaybettii, iyi eitim alm vas insan gcnn azald tespiti yaplmaktadr. Bu karamsar tablonun nne geilmesi bakmndan nerilen tedbirlerin nemli bir blm bir sredir tartlan ve gerekletirilmesi gerektii tespit edilen hususlar iermektedir. Bunlar arasnda, ABnin bilgi ve teknoloji toplumu olma ynnde almas gereken tedbirler, istihdamn artrlmasna ynelik nlemler, makroekonomik koordinasyonun gelitirilmesi gerei, etkili bir d politika aktr olunmas asndan atlmas gereken admlar gibi konular yer almaktadr. AB Dnce Grubu Raporu: Genileme ve Trkiye: Raporda ismen zikredilen az sayda lkeden biri Trkiyedir. Bu husus Trkiyenin hem AB bakmndan, hem de genel olarak dnyada siyasi, ekonomik, kltrel ve sosyal bakmlarndan sahip olduu nemin bir gstergesi olarak yorumlanabilir. ABnin 21. yzyldaki ihtiyalar ve hedeeri arasnda yer alan hususlarn, kar karya bulunduu somut sorunlarn birouna baktmzda Trkiyenin yeliinin AB iin nemi bir defa daha ortaya kmaktadr. ABnin ncelikleri arasnda yer alan etkili d politika aktrlnden, enerji arz gvenliine, gen, vas ve dinamik igc sayesinde demograk ve ekonomik sorunlarn zmne, yasad gle ya da rgtl sula mcadeleye kadar pek ok alan Trkiyenin yeliinin ardndan AB bakmndan daha etkili biimde politika oluturmaya ve uygulamaya uygun hale gelecektir. Raporda, ABnin d politika aktrl balamnda Trkiye ve dier aday lkelere kar bulunulan taahhtlerin mutlaka yerine getirilmesi ve bu erevede mzakerelerin devam ettirilmesi gerektii vurgulanmtr. Dnyada Avrupa baln tayan blmde Trkiyeye yaplan atfta Avrupa Birliinin, Trkiye de dahil olmak zere, hali hazrda resmi adaylk stats tannm lkelere verilen szleri yerine getirmesi ve mzakere srecini devam ettirmesi gerekmektedir ifadesi yer almaktadr. Raporda belirtildii zere, ABnin en byk zenginlii, pek oklar tarafndan, kinci Dnya Sava sonras ile Souk Sava arasnda blnm bir ktada; vatandalarna refah ve bar getiren bir referans noktas, klasik devletler aras ilikiler bakmndan alternatif bir model ve ulus tesi bir hukuk topluluu olarak grlmesidir. AB, nceki genilemelerde baaryla kulland, kapsayc ve dntrc stratejileri kullanarak ktasal bir merkez olmaldr. AB bakmndan en etkili d politika arachl genilemedir. Avrupann amalarn gerekletirebilmesi iin uluslararas arenada ok daha iddial bir oyuncu olarak yer almas gerekmektedir. Ancak bunun iin, AB yeni yelere(halihazrda adaylk stats tannm veya perspekti verilmi lkelerle snrl olmak zere) daima ak olmal ve aday lkeleri kendi nitelik ve ilerlemeleri ile yelik kriterlerine uyumlar erevesinde deerlendirmelidir. Bata Trkiye olmak zere btn aday lkelere kar taahhtle-
184
rini yerine getirerek Birliin her zaman kucaklayc, inandrc ve szlerine sadk bir yapya sahip olduunun gsterilmesi gerekmektedir. Avrupann gerek snrlar da bunu ifade etmektedir. Bu ifadeler st kapal biimde Fransa Cumhurbakan Nicholas Sarkozyyi ve benzeri gr sahiplerini hedef almaktadr. nk Sarkozy 2007 ylnda akil adamlar ad altnda bu tarz bir grubun kurulmasn nerdiinde, grubun amalarndan birinin de Avrupann snrlarnn belirlenmesi olacan belirtmiti. Byle bir ama, 2007 AB Zirvesi Sonu Kararlarnda yer bulmamtr. Raporda kullanlan bu ifadelerle de Birliin snrlarnn sbjektif unsurlarla deil, ancak objektif kriterlerle ve AB deer, norm ve standartlarna uyum erevesinde izilebilecei ortaya konmu olmaktadr. Raporda dile getirilen balca hususlar aada zet olarak verilmitir. AB DNCE GRUBU TARAFINDAN HAZIRLANAN RAPORUN ZET I- AVRUPA BRLNN BR SEENE VAR Avrupa Birliinde(AB) ilk defa yeni neslin, ebeveynlerinden daha az refah iinde yaayacaklar kaygs mevcuttur. rnein 2030da bilimsel ve teknolojik gelimeler alannda bayra Asyann tayaca ngrlmektedir. Enerji ve dier temel kaynaklarn mevcudiyetinin iklim deiikliinden men olarak etkilenmesi muhtemeldir. AB yesi lkelerde nitelikli gen i gcne talep arttka, AB daha ok gmen ekmek durumunda kalacaktr. Eer AB kresel ekonominin gerekliliklerine uyum gsteremezse, grece bir d tehlikesi kanlmaz olacaktr. AB, ye lkelerinin toplamndan daha fazlasna sahip bir gc temsil etmektedir. ABnin ortak gndemi birbiri ile ilikili iki temel unsur iermektedir: Sosyal ve ekonomik modelinin srdrlebilirliinin salanmas ve bu modeli destekleyecek ve savunacak aralarn gelitirilmesidir. Bu nedenle Komisyonun yeni Avrupa 2020 gndemi desteklenmelidir. II- AVRUPA EKONOMK VE SOSYAL MODELNN YENLENMES Avrupa btnlemesinin merkezinde, Avrupann 2. Dnya Sava sonrasndaki mthi dnmn gerekletirmesini salayan, olduka rekabeti bir sosyal piyasa ekonomisi mevcuttur. Ancak yeni i ve kresel basklar karsnda bu modelin yeniden tanmlanmas ve yeniliklere ayak uydurur hale gelmesi gerekmektedir. Avrupa modelinin baars sosyal boyut ve piyasa boyutu arasndaki dengeye bal olduundan, sorunun zm yalnzca iktisadi reform deildir. ktisadi verimliliin arttrlmasna, yeni sosyal politikalarn gelitirilmesi elik etmelidir. Dier bir ifade ile Avrupa ekonomik ve sosyal modelinin srdrlebilirlii, kalknmann ekonomik, sosyal ve evresel boyutlar arasnda dinamik bir denge kurulabilmesine baldr.
Ekler
185
Gl ve kresel boyutta rekabete ak olabilen bir ekonomiyi ancak yksek retim ve byme mmkn klabilir. Bu balamda AB, byme srecine, rnein hizmetler alannda i pazarn daha da gelitirerek devam edebilir. pazarn ilemesi iin her eit korumacla kar mcadele edilmeli ve Doha Raundu4 tamamlanmaldr. irketlerin maruz kald gereksiz klfet bymeyi trplememeli, giriimcilik ve risk alma tevik edilmelidir. piyasasnda reform daha ok ve daha iyi ilerin yaratlmas bakmndan ok nemlidir. ye lkeler, igcnde esneklik ve gvenlik, igc hareketlilii ile iletmelerin kltr ve ynetim uygulamalar gibi konularn gelitirilmesini hedeemelidir. ye lkeler, sosyal dlanma, fakirlik ve cinsiyet ayrmyla mcadele iin yeterli kaynak ayrmaldr. AB, sosyal politikalar ve vergi politikalar alannda yeterli koordinasyonu salayarak, ye lkelerinin rekabeti bozmadan sosyal hedeerine ulamalarna yardmc olabilir. Kresel mali kriz ve ye lkeler arasndaki ekonomik farkllklarn artmas, AB ierisinde gl bir ekonomik koordinasyonun nemini bir kez daha gstermitir. ye lkeler arasnda iktisadi yaknlama abalar ABnin ekonomik baars ve birlii iin nemlidir. Bunun iin alnmas gereken baz iktisadi tedbirler yledir: - Ekonomik koordinasyon konusunda liderliin Avrupa Birlii Zirvesine verilmesi, - Kamu btelerinin srdrlebilirlii ve daha effaf bir iktisadi ynetim iin ulusal btelerin denetiminin glendirilmesi, - Beklenmeyen krizlerle mcadele iin bir mali aracn gelitirilmesi, - Mali kurumlarn fazla g kullanmalarna ve fazla risk almalarna kar denetleme mekanizmasnn glendirilmesi. Avrupa Yatrm Bankas ve ye lke btelerinden gelen fonlar, yani ABnin kendi mali kaynaklar bir araya getirilerek ihtiyalar ile tutarl bir ekilde, zerinde mutabk kalnan ncelikler erevesinde kullanlmaldr. Her eyden te odaklanacamz husus i ve byme yaratmaktr. Yaratlacak i, herhangi bir i deil, bilgi toplumuna uyarlanabilir i olmaldr. Ayn ekilde byme herhangi bir byme deil, srdrlebilir ve GSMH ile snrl olmayan bir byme olmaldr. Avrupann gelecei buna baldr. AB ierisinde ekonomik alann dnda da sorunlar vardr. rnein; evresel srdrlebilirliini salayamayan bir Birlik, nmzdeki dnemde byk risk altnda olacaktr. Bunu nlemek iin, yeil teknolojileri iinde barndran yeni bir sanayi stratejisine ihtiya vardr.
186
III- BLG YOLUYLA BYME: BREY GLENDRME Gnmzde bilgi, yenilik ve yaratclk rekabet stnlnn kriterleri haline gelmitir. Avrupann gelecei ve refah da bu alanlardaki ilerlemelere baldr. Yaadmz dnya yksek deerde rnler ve piyasalar yannda, yksek deerli beceriler talep etmektedir. AB, niversite eitimi ve teknolojik gelimelerde Amerika Birleik Devletlerinin olduka gerisinde kalmaktadr. rnein dnyann en iyi 100 niversitesi arasnda sadece 27 tane Avrupa niversitesi bulunmaktadr. ayet AB bilgi toplumu vaadini gerekletirmek istiyorsa, eitim srecinin btn aamalarnda stn performans gsterebilmelidir. Dolaysyla, ERASMUS gibi programlar tevik edilmeli ve niversiteler, mezunlarna sanayinin ihtiya duyduu becerileri kazandrmaldr. Avrupa 2020 hedeerinde de belirtildii gibi Ar-Ge harcamalar GSMHnin yzde 3ne ykseltilmelidir. Bugn bu oran halen yzde 1, 8dir. Bu oran amak iin, snrsz bilimsel potansiyeli iinde barndracak olan bir Avrupa Aratrma Alannn oluturulmas arttr. Ayrca, Ar-Genin arttrlmas konusuna daha fazla bte ayrlmal ve zel sektrden destek alnmaldr. Kamu nansman salanan niversitelerdeki aratrmaclarla zel irketlerdeki aratrmaclarn arasnda yeni ibirlii modelleri gelitirilmelidir. Ayrca bu alanda KOBlerin faydalanabilecei daha fazla fona ihtiya vardr. IV- DEMOGRAFK TEHDTLER, YALANMA, G VE ENTEGRASYON Avrupann nfusu yalanmakta, igc azalmaktadr. Bunun nne gemek iin, zellikle 50 ya ve st kiiler ile ocuklu gen kadnlar iin igc pazarnn gelitirilmesi ve yallarn igc pazarnda rekabet edebilmelerini teminen gerekli eitim olanaklarnn gelitirilmesi gereklidir. Ayrca etkili bir yaam-i dengesi(izinler, telefon zerinden alma gibi aralarla) alanlara sunulabilmelidir. Eit imknlar ve dlama kart politikalar sunmak, alan ebeveyni destekleyen okul ncesi ve okul dneminde ocuk bakm programlar gelitirmek gibi zmler igc pazarn glendirecektir. AB ii igc hareketliliini tevik etmek iin hukuki, idari ve kltrel engeller ortadan kaldrlmaldr. Emeklilie ynelik yepyeni bir bak as gelitirmelidir. Emeklilik, alanlar iin bir mecburiyet yerine bir seenek olmaldr. Erken emeklilikler nlenmeli, onun yerine 50-70 ya arasndaki kiilere eitli i imknlar salanmaldr.
Ekler
187
2050 ylna kadar AB igc 68 milyon decektir. Btn gmenlerin iktisadi adan aktif olmayaca varsaymyla, igc an kapatmak zere 100 milyon gmene ihtiya duyulacaktr. G politikasnn tmyle gzden geirilmesi arttr. Mevcut politika, insanlar Birlikin dnda tutmaya yneliktir. Oysa nitelikli beyinlerin ABD ve Kanada yerine ABye ekilmesi gerekmektedir. Yasad gn ve snr gvenliinin yk, snrdaki ye lkeler ile dierleri arasnda adil ekilde bllmelidir. Bu balamda istihbarat deiiminin de daha etkili ekilde koordine edilmesi gerekmektedir. Yasad gle mcadele iin snrlarn yan sra Birlik iinde de kontrol arttr. Gayr resmi igc pazarnn ortadan kaldrlmas, alma izni olmayanlarn ie alnmasnn nne geilmesi gerekmektedir. V- ENERJ GVENL VE KLM DEKL: YEN BR SANAY DEVRM Eer bir zm bulunmazsa Avrupann enerji arz 2030 itibaryla giderek artan ihtiyac karlamayacaktr. Kar karya bulunulan tehlike byktr ve acilen zlmesi gerekmektedir. Kapsaml bir kamu mdahalesi ve desteiyle yeni bir sanayi devrimi balatlmal, AB bu tehlikeyi bir frsat haline evirmelidir. Sera gaz salnmn azaltmann yllk maliyeti dnya toplam GSYHsinin % 2sine tekabl etmektedir. Atlacak yanl admlarn yllk maliyetinin ise GSYHnin en az %5i kadar olmas beklenmektedir. Bunun iin Avrupann tutarl bir enerji politikas uygulamasnn nemli kazanmlar olacaktr. Enerji sektrnde, liberal bir tek pazarn tamamlanmas, yeni teknolojiler ile enerji altyaplarna daha fazla yatrm yaplmas ve bu yatrm politikasn nanse etmek iin ortak bir mali yaklamn benimsenmesi gerekmektedir. AB, enerji verimliliini, kaynak eitliliini ve iklim deiiklii ile mcadeleyi hedeeyen ortak ve entegre bir enerji politikas gelitirerek ye lkelere yardmc olmaldr. ABnin enerji tedariki konusunda d kaynaklara bamll daha uzun sre devam edecektir. rnein AB, gaz ithalatnn % 42sini Rusyadan yapmaktadr. Bu koullar altnda kaynak sahibi lkelerle uzun sreli gven ilikisi kurmak ve farkl kaynaklardan tedarik yolunu izlemek d oklara kar AByi daha da gl klacaktr. klim deiiklii alannda nemli taahhtlerde bulunan ve liderlik roln stlenmeyi arzu eden AB iin Kopenhag Zirvesi bir hayal krkl olmutur. Fakat bu hayal krkl AB iin bir hz kesme sebebi deil, aksine ev devlerini daha da sratle yerine getirme sebebi olmaldr. Emisyon ticaret sistemi ngrlebilir ve net deildir, karbon yatlar bir yandan emisyonu azaltacak dier yandan temiz enerji yatrmn tevik edecek ekilde olmal-
188
dr. Karbon piyasasnn ileyiinin iyiletirilmesi salanmaldr. E zamanl olarak CO2 vergileri yoluyla piyasa mekanizmas desteklenmelidir. zellikle tarm sektrne ayr bir nem verilmeli ve Ortak Tarm Politikas kaynaklar evre dostu tarm ve hayvancla ynlendirilmelidir. VI- H BTMEYEN TEHDT: VE DI GVENLK ABnin savunma harcamas ABDninkinden fazla olmasna ramen karlnda elde ettii savunma yetenekleri ABDninkinden azdr. Son 20 ylda deien dnya dzeni ile birlikte eski tehditler ekil deitirmi yeni tehditler ortaya kmtr. Mali istikrarszlk, evresel bozulma, organize su ve terr gibi yeni tehditler her zamankinden daha eitli, ancak daha az grnr ve tahmin edilebilirdir. Bu yzden AB yeni bir gvenlik modeli benimsemelidir. Bugn kar karya olunan gvenlik sorunu AB apnda bir yaklam gerektirdiinden ihtiya duyulan gl bir koordinasyon, ortak kurumlar ve uygun miktarda fonlardr. zellikle mevzuat oluturma, adli ibirlii, snr kontrol ve salk, sosyal ve sivil koruma alanlarnda AB yeni bir ibirlii kltr gelitirmelidir. Bu da Europol, Eurojust ve Frontex gibi kurumlar erevesinde glendirilmi ibirlii gerektirmektedir. ye lkeler gvenliin artrlmas ile bireysel zgrlk ve insan haklarnn korunmas arasnda denge kurmaldr. Gvenlik riski oluturan durumlarda dahi kiisel verilere ulam ve bunlarn paylalmas konusunda snrlara uyulmaldr. AB, ciddi anlamda ortak bir d politika ve savunma politikasna ihtiya duymaktadr ve bunun iin gerekli olan altyap Lizbon Antlamasyla oluturulmutur. Lizbon Antlamasyla lkeler kapasitelerine ve istekliliklerine bal olarak belirli alanlarda deiik hzda ilerleme ansna sahiptirler. Bylece nc AB ye devletlerinden oluan bir grup, Ortak D ve Gvenlik Politikasna, NATOya, Birlemi Milletlere ve baka misyonlara daha ok katk salayabilecektir. ABnin savunma alanndaki en byk eksii ye lkeler arasnda var olan farkl stratejik yaklamlardr. AB uzun dnemli savunma vizyonu zerinde mutabk kalmal ve bu vizyon AB ve NATO arasnda uyumlu bir sorumluluk paylamn kapsamaldr. VII-DNYADA DDALI BR AKTR OLARAK AVRUPA ayet AB iddial ajandasn uygulamaya koymak ve baarl olmak istiyorsa, uluslararas alanda kendine ok daha fazla gvenen bir aktr haline gelmelidir. Avrupann iktisadi rekabetiliinin artrlmasndan vatandalarna zgrlk ve gvenlik salamaya kadar ABnin kar karya olduu zorluklar kresel niteliktedir ve bunlar ancak uluslararas stratejilerle alabilir. Lizbon Antlamas ABnin elindeki d politika aralarnn glenmesine birok ekilde katkda bulunmutur. rnein, glendirilmi ibirlii prosedr sayesinde, her ne kadar ye devletler arasnda farkllklar olsa da, birlikte
Ekler
189
hareket edebilirler. Yeni AB D Faaliyetler Servisi ulusal tutumlara bal kalacak ekilde, ABnin ortak hedeeri dorultusunda, tamamyla gelitirilmeli ve personelle donatlmaldr. Dnya zerinde biroklar iin AB alternatif bir birliktelik modeli olmasnn yannda rnek alnacak bir yumuak gtr. ABnin sahip olduu bu olumlu havay srdrebilmesi iin genilemeye byk nem vermesi ve ierisinde Trkiyenin de bulunduu aday lkelerle olan yelik mzakerelerine hz kesmeden devam etmesi gerekmektedir. VIII-AB VE VATANDALARI ABnin halk tarafndan sahiplenilmesi ilk olarak halklarmzn ABnin deerlerine ve karlarna daha iyi hizmet ettiini dnmesi ile mmkndr. O yzden sahiplenme duygusunu glendirmek mterek eylemimizin itici gc olmaldr. Vatandalarna iyi ynetiim sunmak, ABnin vatandalarnn srekli ballnn devamn temin eden en gl aralardan biridir. Aklk, katlmclk, g paylam, hesap verebilirlik prensiplerinden destek alarak, katmanl yetki ilkesi erevesinde blgelerin de sorumluluk stlenmeleri, bylelikle ynetiimin vatandalara mmkn olduunca yaknlatrlmas gereklidir. yi ynetiim ve sonu odakl politikalar vatandalardan destek grecektir. Lizbon Antlamas da, yasamayla ilgili mevzularda katlmc ve halka dayal bir alm imkn tandndan ve ulusal parlamentolarn roln artrdndan siyasi vatandalk kavramn glendirmektedir. IX-ABNN GL YANLARI ZERNE NAA EDLMES Pek oklarnn dndnn aksine 2030 uzak bir zaman deildir. Gelecek 20 yl u anda ahit olduumuz birok akmn hzlanmasn ve glenmesini de beraberinde getirecektir. Dolaysyla bu belirsizlik anda Avrupa dzeyinde politika oluturulmasnda uzun vadeli dn ve kararllkla hareket et mesajyla ilerlemeliyiz. ABde uzun vadeli dnme ve kararllkla hareket etme kapasitesi mevcuttur. ye devletler daha ok gnlk sorunlarn stesinden gelmek iin urasa da, Lizbon Antlamasnn imzalanmasyla, AB ihtiyac olan aralara kavumutur. Artk AB hibir zaman olmad kadar vatandalarnn ihtiyalarna ve uzun vadeli menfaatlerine odaklanabilecektir. Bundan sonraki soru AByi gl yanlarnn zerine, bizlerin avantajna ina edebilir miyiz? olacaktr. AB yalnzca salam temeller zerine ina edilerek kresel apta bir aktr olabilir. Bu misyon cesaretle birlikte, salam faydaclk, uruna savalas idealler ve mterek azim gerektirmektedir. Kaynak: www. abgs. gov. tr
190
Ek Tablo 1. AB ve Trkiyenin Yllar tibariyle Nfus Miktarlar 1999-2010 ( Kii)

Blge/lke AB* Belika Bulgaristan ek Cum. Danimarka Almanya Estonya rlanda Yunanistan spanya Fransa talya G. Kbrs Letonya Litvanya Lksemburg Macaristan Malta Hollanda Avusturya Polonya Portekiz Romanya Slovenya Slovakya Finlandiya sve ngiltere Hrvatistan Makedonya Trkiye *(AB 15-2004, 1999 481.617.952 10.213.752 8.230.371 10.289.621 5.313.577 82.037.011 1.379.237 3.732.201 10.861.402 39.802.827 60.158.533 56.909.109 682.862 2.399.248 3.536.401 427.350 10.253.416 378.518 15.760.225 7.982.461 38.666.983 10.148.883 22.488.595 1.978.334 5.393.382 5.159.646 8.854.322 58.579.685 4.527.459 2.012.705 65.786.563 AB 25-2006, 2000 2001 482.767.710 483.797.218 10.239.085 10.263.414 8.190.876 8.149.468 10.278.098 10.266.546 5.330.020 5.349.212 82.163.475 82.259.540 1.372.071 1.366.959 3.777.763 3.832.973 10.903.757 10.931.206 40.049.708 40.476.723 60.545.022 60.979.315 56.923.524 56.960.692 690.497 697.549 2.381.715 2.364.254 3.512.074 3.486.998 433.600 439.000 10.221.644 10.200.298 380.201 391.415 15.863.950 15.987.075 8.002.186 8.020.946 38.653.559 38.253.955 10.195.014 10.256.658 22.455.485 22.430.457 1.987.755 1.990.094 5.398.657 5.378.783 5.171.302 5.181.115 8.861.426 8.882.792 58.785.246 58.999.781 4.497.735 4.438.868 2.021.578 2.031.112 66.889.425 67.895.581 AB 27 2007---) 2002 484.635.293 10.309.725 7.891.095 10.206.436 5.368.354 82.440.309 1.361.242 3.899.876 10.968.708 40.964.244 61.424.036 56.993.742 705.539 2.345.768 3.475.586 444.050 10.174.853 394.641 16.105.285 8.063.640 38.242.197 10.329.340 21.833.483 1.994.026 5.378.951 5.194.901 8.909.128 59.216.138 4.444.608 2.038.651 68.838.069 2003 486.645.588 10.355.844 7.845.841 10.203.269 5.383.507 82.536.680 1.356.045 3.963.665 11.006.377 41.663.702 61.864.088 57.321.070 715.137 2.331.480 3.462.553 448.300 10.142.362 397.296 16.192.572 8.100.273 38.218.531 10.407.465 21.772.774 1.995.033 5.379.161 5.206.295 8.940.788 59.435.480 4.442.744 2.023.654 69.770.026 2004 488.796.810 10.396.421 7.801.273 10.211.455 5.397.640 82.531.671 1.351.069 4.027.732 11.040.650 42.345.342 62.292.241 57.888.245 730.367 2.319.203 3.445.857 454.960 10.116.742 399.867 16.258.032 8.142.573 38.190.608 10.474.685 21.711.252 1.996.433 5.380.053 5.219.732 8.975.670 59.697.037 4.441.733 2.029.892 70.692.009 2005 491.132.439 10.445.852 7.761.049 10.220.577 5.411.405 82.500.849 1.347.510 4.109.173 11.082.751 43.038.035 62.772.870 58.462.375 749.175 2.306.434 3.425.324 461.230 10.097.549 402.668 16.305.526 8.201.359 38.173.835 10.529.255 21.658.528 1.997.590 5.384.822 5.236.611 9.011.392 60.038.695 4.443.901 2.035.196 71.610.009 2006 492.980.398 10.511.382 7.718.750 10.251.079 5.427.459 82.437.995 1.344.684 4.209.019 11.125.179 43.758.250 62.998.773 58.751.711 766.414 2.294.590 3.403.284 469.086 10.076.581 405.006 16.334.210 8.254.298 38.157.055 10.569.592 21.610.213 2.003.358 5.389.180 5.255.580 9.047.752 60.409.918 4.442.884 2.038.514 72.519.974
2007 495.291.925 10.584.534 7.679.290 10.287.189 5.447.084 82.314.906 1.342.409 4.312.526 11.171.740 44.474.631 63.645.065 59.131.287 778.684 2.281.305 3.384.879 476.187 10.066.158 407.810 16.357.992 8.282.984 38.125.479 10.599.095 21.565.119 2.010.377 5.393.637 5.276.955 9.113.257 60.781.346 4.441.238 2.041.941 69.689.256
2008 497.683.272 10.666.866 7.640.238 10.381.130 5.475.791 82.217.837 1.340.935 4.401.335 11.213.785 45.283.259 64.004.333 59.619.290 789.269 2.270.894 3.366.357 483.799 10.045.401 410.290 16.405.399 8.318.592 38.115.641 10.617.575 21.528.627 2.010.269 5.400.998 5.300.484 9.182.927 61.191.951 4.436.401 2.045.177 70.586.256
2009 499.703.311 10.753.080 7.606.551 10.467.542 5.511.451 82.002.356 1.340.415 4.450.030 11.260.402 45.828.172 64.366.962 60.045.068 796.875 2.261.294 3.349.872 493.500 10.030.975 413.609 16.485.787 8.355.260 38.135.876 10.627.250 21.498.616 2.032.362 5.412.254 5.326.314 9.256.347 61.595.091 4.435.056 2.048.619 71.517.100
2010 501.103.425 10.839.905 7.563.710 10.506.813 5.534.738 81.802.257 1.340.127 4.467.854 11.305.118 45.989.016 64.714.074 60.340.328 803.147 2.248.374 3.329.039 502.066 10.014.324 412.970 16.574.989 8.375.290 38.167.329 10.637.713 21.462.186 2.046.976 5.424.925 5.351.427 9.340.682 62.008.048 4.425.747 2.052.722 72.561.312
Kaynak: TK ve Eurostat.
Ekler
Ek Tablo 2. AB ve Trkiyenin sizlik Oranlar(%)(2000-2010) Blge/lke 2000 2001 2002 2003 AB* 8.7 8.5 8.9 9.0 EURO Bl. (16) 8.5 8.1 8.5 8.9 Belika 6.9 6.6 7.5 8.2 Bulgaristan 16.4 19.5 18.2 13.7 ek Cumhuriyeti 8.7 8.0 7.3 7.8 Danimarka 4.3 4.5 4.6 5.4 Almanya 7.5 7.6 8.4 9.3 Estonya 13.6 12.6 10.3 10.0 rlanda 4.2 3.9 4.5 4.6 Yunanistan 11.2 10.7 10.3 9.7 spanya 11.1 10.3 11.1 11.1 Fransa 9.0 8.3 8.6 9.0 talya 10.1 9.1 8.6 8.4 G. Kbrs 4.9 3.8 3.6 4.1 Letonya 13.7 12.9 12.2 10.5 Litvanya 16.4 16.5 13.5 12.5 Lksemburg 2.2 1.9 2.6 3.8 Macaristan 6.4 5.7 5.8 5.9 Malta 6.7 7.6 7.5 7.6 Hollanda 3.1 2.5 3.1 4.2 Avusturya 3.6 3.6 4.2 4.3 Polonya 16.1 18.3 20.0 19.7 Portekiz 4.5 4.6 5.7 7.1 Romanya 7.3 6.8 8.6 7.0 Slovenya 6.7 6.2 6.3 6.7 Slovakya 18.8 19.3 18.7 17.6 Finlandiya 9.8 9.1 9.1 9.0 sve 5.6 5.8 6.0 6.6 ngiltere 5.4 5.0 5.1 5.0 Hrvatistan 14.8 14.2 Trkiye 6.5 8.4 10.3 10.5 Norve 3.2 3.4 3.7 4.2 ABD 4.0 4.8 5.8 6.0 Japonya 4.7 5.0 5.4 5.3 *(AB 15-2004, AB 25-2006, AB 27 2007---) Kaynak: TK ve Eurostat. 2004 9.1 9.0 8.4 12.1 8.3 5.5 9.8 9.7 4.5 10.5 10.6 9.3 8.0 4.7 10.4 11.4 5.0 6.1 7.4 5.1 4.9 19.0 7.5 8.1 6.3 18.2 8.8 7.4 4.7 13.7 10.8 4.3 5.5 4.7 2005 9.0 9.2 8.5 10.1 7.9 4.8 11.2 7.9 4.4 9.9 9.2 9.3 7.7 5.3 8.9 8.3 4.6 7.2 7.2 5.3 5.2 17.8 8.6 7.2 6.5 16.3 8.4 7.7 4.8 12.7 10.6 4.5 5.1 4.4 2006 8.3 8.5 8.3 9.0 7.2 3.9 10.3 5.9 4.5 8.9 8.5 9.2 6.8 4.6 6.8 5.6 4.6 7.5 7.1 4.4 4.8 13.9 8.6 7.3 6.0 13.4 7.7 7.1 5.4 11.2 10.2 3.4 4.6 4.1 2007 7.2 7.6 7.5 6.9 5.3 3.8 8.7 4.7 4.6 8.3 8.3 8.4 6.1 4.0 6.0 4.3 4.2 7.4 6.4 3.6 4.4 9.6 8.9 6.4 4.9 11.1 6.9 6.1 5.3 9.6 10.3 2.5 4.6 3.9 2008 7.1 7.6 7.0 5.6 4.4 3.3 7.5 5.5 6.3 7.7 11.3 7.8 6.7 3.6 7.5 5.8 4.9 7.8 5.9 3.1 3.8 7.1 8.5 5.8 4.4 9.5 6.4 6.2 5.6 8.4 11 2.5 5.8 4.0 2009 9.0 9.6 7.9 6.8 6.7 6.0 7.8 13.8 11.9 9.5 18.0 9.5 7.8 5.3 17.1 13.7 5.1 10.0 7.0 3.7 4.8 8.2 10.6 6.9 5.9 12.0 8.2 8.3 7.6 9.1 14 3.1 9.3 5.1
191
2010 9.7 10.1 8.3 10.2 7.3 7.4 7.1 16.9 13.7 12.6 20.1 9.8 8.4 6.3 18.7 17.8 4.5 11.2 6.9 4.5 4.4 9.6 12.0 7.3 7.3 14.4 8.4 8.4 7.8 11.8 11.9 3.5 9.6 5.1
192

Ek Tablo 3. AB ve Trkiyenin Yllk Ortalama Enasyon Oranlar(%)
Blge/lke AB* Belika Bulgaristan ek Cum. Danimarka Almanya Estonya rlanda Yunanistan spanya Fransa talya G. Kbrs Letonya Litvanya Lksemburg Macaristan Malta Hollanda Avusturya Polonya Portekiz Romanya Slovenya Slovakya Finlandiya sve ngiltere zlanda Norve svire Hrvatistan Trkiye ABD Japonya
2000 1, 9 2, 7 10, 3 3, 9 2, 7 1, 4 3, 9 5, 3 2, 9 3, 5 1, 8 2, 6 4, 9 2, 6 1, 1 3, 8 10 3 2, 3 2 10, 1 2, 8 45, 7 8, 9 12, 2 2, 9 1, 3 0, 8 4, 4 3 4, 5 53, 2 3, 4 -0, 7
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2, 2 2, 1 2 2 2, 2 2, 2 2, 3 2, 4 1, 6 1, 5 1, 9 2, 5 2, 3 1, 8 7, 4 5, 8 2, 3 6, 1 6 7, 4 7, 6 4, 5 1, 4 -0, 1 2, 6 1, 6 2, 1 3 2, 3 2, 4 2 0, 9 1, 7 1, 9 1, 7 1, 9 1, 4 1 1, 8 1, 9 1, 8 2, 3 5, 6 3, 6 1, 4 3 4, 1 4, 4 6, 7 4 4, 7 4 2, 3 2, 2 2, 7 2, 9 3, 7 3, 9 3, 4 3 3, 5 3, 3 3 2, 8 3, 6 3, 1 3, 1 3, 4 3, 6 2, 8 1, 8 1, 9 2, 2 2, 3 1, 9 1, 9 1, 6 2, 3 2, 6 2, 8 2, 3 2, 2 2, 2 2 2 2, 8 4 1, 9 2 2, 2 2, 2 2, 5 2 2, 9 6, 2 6, 9 6, 6 10, 1 1, 6 0, 3 -1, 1 1, 2 2, 7 3, 8 5, 8 2, 4 2, 1 2, 5 3, 2 3, 8 3 2, 7 9, 1 5, 2 4, 7 6, 8 3, 5 4 7, 9 2, 5 2, 6 1, 9 2, 7 2, 5 2, 6 0, 7 5, 1 3, 9 2, 2 1, 4 1, 5 1, 7 1, 6 2, 3 1, 7 1, 3 2 2, 1 1, 7 2, 2 5, 3 1, 9 0, 7 3, 6 2, 2 1, 3 2, 6 4, 4 3, 7 3, 3 2, 5 2, 1 3 2, 4 34, 5 22, 5 15, 3 11, 9 9, 1 6, 6 4, 9 8, 6 7, 5 5, 7 3, 7 2, 5 2, 5 3, 8 7, 2 3, 5 8, 4 7, 5 2, 8 4, 3 1, 9 2, 7 2 1, 3 0, 1 0, 8 1, 3 1, 6 2, 7 1, 9 2, 3 1 0, 8 1, 5 1, 7 1, 2 1, 3 1, 4 1, 3 2, 1 2, 3 2, 3 6, 6 5, 3 1, 4 2, 3 1, 4 4, 6 3, 6 2, 7 0, 8 2 0, 6 1, 5 2, 5 0, 7 1 0, 8 4, 3 2, 5 2, 4 2, 1 3 3, 3 2, 7 56, 8 47 25, 3 10, 1 8, 1 9, 3 8, 8 2, 8 1, 6 2, 3 2, 7 3, 4 3, 2 2, 8 -0, 7 -0, 9 -0, 3 0 -0, 3 0, 3 0 *(AB 15-2004, AB 25-2006, AB 27 2007---)
2008 3, 7 4, 5 12 6, 3 3, 6 2, 8 10, 6 3, 1 4, 2 4, 1 3, 2 3, 5 4, 4 15, 3 11, 1 4, 1 6 4, 7 2, 2 3, 2 4, 2 2, 7 7, 9 5, 5 3, 9 3, 9 3, 3 3, 6 12, 8 3, 4 2, 3 5, 8 10, 4 3, 8 1, 4
2009 1 0 2, 5 0, 6 1, 1 0, 2 0, 2 -1, 7 1, 3 -0, 2 0, 1 0, 8 0, 2 3, 3 4, 2 0 4 1, 8 1 0, 4 4 -0, 9 5, 6 0, 9 0, 9 1, 6 1, 9 2, 2 16, 3 2, 3 -0, 7 2, 2 6, 3 -0, 4 -1, 4
2010 2, 1 2, 3 3 1, 2 2, 2 1, 2 2, 7 -1, 6 4, 7 2 1, 7 1, 6 2, 6 -1, 2 1, 2 2, 8 4, 7 2 0, 9 1, 7 2, 7 1, 4 6, 1 2, 1 0, 7 1, 7 1, 9 3, 3 7, 5 2, 3 0, 6 1, 1 8, 6 -
Kaynak: Eurostat.
Ekler
Ek Tablo 4. GSYH Yzdesi Olarak Dorudan Yabanc Sermaye Yatrmlar lke/Blge AB* Belika Bulgaristan ek Cumhuriyeti Danimarka Almanya Estonya rlanda Yunanistan spanya Fransa talya G. Kbrs Letonya Litvanya Lksemburg Macaristan Malta Hollanda Avusturya Polonya Portekiz Romanya Slovenya Slovakya Finlandiya sve ngiltere zlanda Liechtenstein Norve svire Montenegro Hrvatistan Makedonya Trkiye ABD Japonya Kaynak: Eurostat. 2004 2005 2006 2007 0.9 1.7 2.3 3.9 10.7 8.9 13.7 18.9 6.3 7.3 12 15 2.7 4.7 2.4 3.5 5.6 2 5.2 0.2 2.2 3 3.6 5.1 12.8 8.6 10.3 2 -4.3 2.2 8.8 0.7 0.4 1.8 1.2 4.1 3 5.5 7 2.2 4.7 4 5 1 1.7 2.2 3.1 5.6 5.1 7.4 7.9 2.7 2.6 4.6 4.7 2.3 2.6 3.5 3.3 239.2 319.7 285.5 445.4 2.7 4.5 5 2.7 3.6 5.5 14.7 6.7 2.8 14.1 5.4 11.2 2.1 3.8 3.4 9.4 2.7 2.3 4.2 3.4 2.5 1.6 4.5 1.9 : 3.3 4.8 3 1.7 2.1 2 3.9 3.6 2.7 4.6 2.8 0.5 2.3 3 4 4.7 5.3 6.9 7 3.3 5.6 5 9 28.1 42.1 1.5 3.8 3.8 2.3 3.7 6.7 13.7 9.6 1.7 2.2 3.6 4.4 0.5 1.2 2 1.9 1.7 0.5 1.7 2.3 0.4 0.5 0.5 1.1 *(AB 15-2004, AB 25-2006, AB 27 2007---) 2008 2.2 1.9 10.1 2.5 2.4 2.2 6 0.5 1 4.6 3.9 1.2 16.2 2.2 2.5 203.6 3.4 7.2 3.9 4.4 1.8 1.5 3.5 3.1 2.8 1.5 7.2 5.1 -9.9 4.1 7 3.6 1.4 2.3 1.6
193
2009 2.1 -7.4 4.6 1.1 1.6 1.5 8.4 10.9 0.7 0.5 3.9 1.3 22.9 0.1 0.5 394.7 1.7 6.2 3.9 2 2.2 0.9 1.5 -0.4 0.2 0.8 5.3 2.4 18.8 6.1 3.4 0.8 1.3 0
194

Ek Tablo 5. Satn Alma Gc Standardna Gre Kii Bana GSYH ndeksi (AB-27 =100)
Blge/lke AB* Belika Bulgaristan ek Cum. Danimarka Almanya Estonya rlanda Yunanistan spanya Fransa talya G. Kbrs Letonya Litvanya Lksemburg Macaristan Malta Hollanda Avusturya Polonya Portekiz Romanya Slovenya Slovakya Finlandiya sve ngiltere zlanda Liechtenstein Norve svire Hrvatistan Makedonya Trkiye ABD Japonya *(AB 15-2004,
1995 2000 100 100 129 126 32 28 73 68 132 131 129 118 36 45 103 131 84 84 92 97 116 115 121 117 88 89 31 37 36 39 223 244 52 55 86 83 123 134 135 131 43 48 77 81 26 74 80 48 50 108 117 125 127 113 119 133 131 135 165 153 145 46 50 27 30 42 159 161 129 117 AB 25-2006,
2001 2002 100 100 123 125 30 32 70 70 128 128 116 115 46 50 132 138 86 90 98 100 115 116 118 112 91 89 39 41 41 44 234 240 59 62 78 79 133 133 125 126 47 48 80 80 28 29 79 82 52 54 115 115 122 122 120 120 132 130 161 154 140 140 51 52 25 25 37 36 156 154 113 112 AB 27 2007---)
2003 100 123 34 73 124 116 54 141 92 101 112 110 89 43 49 247 63 78 129 127 49 79 31 83 55 112 124 121 125 156 137 55 26 36 156 112
2004 100 121 35 75 125 116 57 142 94 101 110 106 90 46 50 252 63 77 129 127 51 77 34 86 57 116 126 123 131 164 135 56 27 39 157 113
2005 100 120 37 76 123 117 61 144 91 102 110 105 91 48 53 254 63 78 131 124 51 79 35 87 60 114 122 122 130 176 133 57 29 42 159 113
2006 100 117 38 77 124 116 66 145 93 104 108 104 90 52 55 270 63 76 131 125 52 79 38 87 63 114 123 120 123 183 135 58 30 44 154 110
2007 100 116 40 80 123 116 69 147 92 105 108 104 93 56 59 275 62 76 132 123 54 78 42 88 68 117 125 116 121 179 140 61 31 45 151 109
2008 100 115 44 80 123 116 68 133 94 103 107 104 97 56 61 279 64 79 134 124 56 78 47 91 72 118 123 115 122 189 143 64 34 47 146 -
2009 100 116 82 121 116 64 127 94 103 108 104 98 52 55 271 65 81 131 124 61 80 46 88 73 113 119 112 117 178 144 146 -
Kaynak: Eurostat.
Ekler
Ek Tablo 6. Reel GSYH Byme Oranlar(%)
Blge/lke AB* Belika Bulgaristan ek Cum. Danimarka Almanya Estonya rlanda Yunanistan spanya Fransa talya G. Kbrs Letonya Litvanya Lksemburg Macaristan Malta Hollanda Avusturya Polonya Portekiz Romanya Slovenya Slovakya Finlandiya sve ngiltere zlanda Norve svire Hrvatistan Makedonya Trkiye ABD Japonya *(AB 15-2004, 2000 2001 2002 2003 3, 9 2 1, 3 1, 4 3, 7 0, 8 1, 4 0, 8 5, 7 4, 2 4, 7 5, 5 3, 6 2, 5 1, 9 3, 6 3, 5 0, 7 0, 5 0, 4 3, 2 1, 2 0 -0, 2 10 7, 5 7, 9 7, 6 9, 7 5, 7 6, 5 4, 4 4, 5 4, 2 3, 4 5, 9 5 3, 6 2, 7 3, 1 3, 9 1, 9 1 1, 1 3, 7 1, 8 0, 5 0 5 4 2, 1 1, 9 6, 9 8 6, 5 7, 2 3, 3 6, 7 6, 9 10, 2 8, 4 2, 5 4, 1 1, 5 4, 9 3, 8 4, 1 4 -1, 6 2, 6 -0, 3 3, 9 1, 9 0, 1 0, 3 3, 7 0, 5 1, 6 0, 8 4, 3 1, 2 1, 4 3, 9 3, 9 2 0, 7 -0, 9 2, 4 5, 7 5, 1 5, 2 4, 4 2, 8 4 2, 8 1, 4 3, 5 4, 6 4, 8 5, 3 2, 3 1, 8 2 4, 5 1, 3 2, 5 2, 3 3, 9 2, 5 2, 1 2, 8 4, 3 3, 9 0, 1 2, 4 3, 3 2 1, 5 1 3, 6 1, 2 0, 4 -0, 2 3, 8 3, 7 4, 9 5, 4 4, 5 -4, 5 0, 9 2, 8 6, 8 -5, 7 6, 6 4, 9 4, 1 1, 1 1, 8 2, 5 2, 9 0, 2 0, 3 1, 4 AB 25-2006, AB 27 2007---) 2004 2, 5 3, 2 6, 7 4, 5 2, 3 1, 2 7, 2 4, 6 4, 4 3, 3 2, 5 1, 5 4, 2 8, 7 7, 4 4, 4 4, 5 1, 1 2, 2 2, 5 5, 3 1, 6 8, 5 4, 3 5, 1 4, 1 4, 2 3 7, 7 3, 9 2, 5 4, 1 4, 1 9, 4 3, 6 2, 7 2005 2 1, 7 6, 4 6, 3 2, 4 0, 8 9, 4 6 2, 3 3, 6 1, 9 0, 7 3, 9 10, 6 7, 8 5, 4 3, 2 4, 7 2 2, 5 3, 6 0, 8 4, 2 4, 5 6, 7 2, 9 3, 2 2, 2 7, 5 2, 7 2, 6 4, 3 4, 1 8, 4 3, 1 1, 9 2006 3, 2 2, 7 6, 5 6, 8 3, 4 3, 4 10, 6 5, 3 5, 2 4 2, 2 2 4, 1 12, 2 7, 8 5 3, 6 2, 1 3, 4 3, 6 6, 2 1, 4 7, 9 5, 9 8, 5 4, 4 4, 3 2, 8 4, 6 2, 3 3, 6 4, 9 4 6, 9 2, 7 2 2007 3 2, 9 6, 4 6, 1 1, 6 2, 7 6, 9 5, 6 4, 3 3, 6 2, 4 1, 5 5, 1 10 9, 8 6, 6 0, 8 4, 4 3, 9 3, 7 6, 8 2, 4 6, 3 6, 9 10, 5 5, 3 3, 3 2, 7 6 2, 7 3, 6 5, 1 5, 9 4, 7 1, 9 2, 4 2008 0, 5 1 6, 2 2, 5 -1, 1 1 -5, 1 -3, 5 1 0, 9 0, 2 -1, 3 3, 6 -4, 2 2, 9 1, 4 0, 8 5, 3 1, 9 2, 2 5, 1 0 7, 3 3, 7 5, 8 0, 9 -0, 6 -0, 1 1, 4 0, 8 1, 9 2, 1 10 0, 4 0 -1, 2 2009 -4, 2 -2, 8 -5, 5 -4, 1 -5, 2 -4, 7 -13, 9 -7, 6 -2 -3, 7 -2, 6 -5, 2 -1, 7 -18 -14, 7 -3, 7 -6, 7 -3, 4 -3, 9 -3, 9 1, 7 -2, 5 -7, 1 -8, 1 -4, 8 -8, 2 -5, 3 -4, 9 -6, 9 -1, 4 -1, 9 -5, 8 -0, 9 -4, 5 -2, 6 -6, 3 2010 1, 8 2, 1 0, 2 2, 4 2, 1 3, 6 3, 1 -1 -4, 5 -0, 1 1, 6 1, 3 1 -0, 3 1, 3 3, 2 1, 2 3, 7 1, 8 2 3, 8 1, 4 -1, 3 1, 2 4 3, 1 5, 5 1, 3 -3, 5 0, 4 2, 6 -1, 8 1, 3 7, 5 2, 8 3, 9 2011 1, 7 1, 8 2, 6 2, 3 1, 9 2, 2 4, 4 0, 9 -3 0, 7 1, 6 1, 1 1, 5 3, 3 2, 8 2, 8 2, 8 2 1, 5 1, 7 3, 9 -1 1, 5 1, 9 3 2, 9 3, 3 2, 2 0, 7 2, 1 1, 8 1, 5 2, 2 5, 5 2, 1 1, 3
195
2012 2 2 3, 8 3, 1 1, 8 2 3, 5 1, 9 1, 1 1, 7 1, 8 1, 4 2, 2 4 3, 2 3, 2 3, 2 2, 2 1, 7 2, 1 4, 2 0, 8 3, 8 2, 6 3, 9 2, 3 2, 3 2, 5 2, 1 2, 2 2 2, 1 2, 5 4, 5 2, 5 1, 7
Kaynak: Eurostat.
196
KAYNAKA
ABGS(Avrupa Birlii Genel Sekreterlii), http://www. abgs. gov. tr, (Eriim: 01.08.2011). AKDEMR, Ali(1992), AT letmeleriyle Btnlemede Teknolojinin Stratejik Ynetimi, Anadolu niversitesi Ktahya BF, No: 8, Eskiehir. AKTAR, Cengiz(2001), Gerileme Raporuna Doru, deal Politika, 2001, http://www. ideapolitika. com/avrupa/12_avrupa_birligi. htm, (Eriim: 17.08.2003). AKTT(1995a), Avrupa Komisyonu 1995-2000, AKTT Gncel Avrupa Dergisi, TSAMAT, Ankara. AKTT(1995b), Topluluk Hukukunun ABCsi, AKTT Gncel Avrupa Dergisi, TSAMAT, Ankara. Ankara Antlamas ARGIN, Aydn(1993), Avrupa Topluluu Tek Pazarna Uyum Asndan Trk Bankaclk Sisteminin Uyum Gerekleri, Trkiye Bankalar Birlii, Ankara. ARIKAN, Zeynep(1995), Gmrk Birlii ve Etkileri, Banka ve Ekonomik Yorumlar, Yl: 32, Say: 11-Kasm, stanbul. Avrupa Komisyonu, Trkiye 2010 Yl lerleme Raporu AYDOAN, Metin(2002), Avrupa Birliinin Neresindeyiz? Tanzimattan Gmrk Birliine, 3. Bask, Kum Saati Yaynlar, stanbul. Belgenet, 16.12.2001, Trkiye-AB likileri, http://www. belgenet. com/arsiv/ab/laekenbildiri. html, (Eriim:17.08.2003). BLEN, Alber(1988), Avrupa Topluluu ve Trk Sanayi, KV Dergisi, Say: 54/Nisan, stanbul. BOZKURT, Veysel(2001), Avrupa Birlii ve Trkiye, Uluda niversitesi Glendirme Vakf Yayn No: 177, VPA A. . Yayn No: 53, Bursa. BREWIN, Christopher(2002), Turkey and Europe After The Nice Summit, TESEV Publications, stanbul. CHOU, Yu-min(1967), Economic Integration In Less Developed Countries, The Case of Small Countries, Journal of Development Studies, July. AAN, Nami(1991), Avrupa Topluluu Vergi Politikasnn Hukuki erevesi, Yenilenmi 2. Bask, Ankara niversitesi Avrupa Topluluu Aratrma ve Uygulama Merkezi Yayn No: 1, Ankara. MEN, Ahmet(1996), Gmrk Birlii ve Avrupa Topluluu Trkiye likileri, Ankara. DEK, (D Ekonomik likiler Kurulu) DPT(1995a), Dnyada Kreselleme ve Blgesel Btnlemeler, VII. Be Yllk Kalknma Plan zel htisas Komisyonu Raporu, Yayn No: DPT: 2375-K: 440, Ankara. DPT(1995b), Trkiye-Karadeniz Ekonomik birlii likileri, DPT Mstearl VII. Be Yllk Kalknma Plan zel htisas Komisyonu Raporu, Yayn No: DPT:2379-K:443, Ankara. DPT(07.06.1999), http://ekutup. dpt. gov. tr/abhaber/1999/06-07. html#I, (Eriim: 16.08.2003). DTM, (D Ticaret Mstearl), Dnya Ticaret rgtne ye Olan lkeler, http://www. dtm. gov. tr(Eriim: 01.08.2011). DUNA, Cem(1998), Yeni Yzyl Gazetesi, 16.08.1998, http://www. turkey. org/ news97/ t160698. html, (Eriim: 16.08.2003).
Ekler
197
DURA, Cihan ve ATK, Hayriye(2003), Avrupa Birlii Gmrk Birlii ve Trkiye, Geniletilmi 2. Bask, Nobel Yayn No: 164, Hukuk letme ktisat Dizisi: 32, Nobel Yayn Datm, Ankara. DNYA Gazetesi, 13.12.1999 EGE, Aye ve ACAR, Ufuk(1993), Avrupa Topluluu le Gmrk Birlii Kapsamnda Kk ve Orta Boy letmeler, KOSGEB, Ankara. EGE, Aye, ETM, ule ve ACAR, Ufuk(1995), Avrupa Birlii le Gmrk Birlii Muhtemel Etkileri ve Kk ve Orta lekli letmeler, Kk ve Orta lekli Sanayi Gelitirme ve Destekleme daresi Bakanl(KOSGEB), Ankara. EKC, M. Sena(1995), Gmrk Birliinde Trkiye Dnceleri, Sre, zel Say/May. -Haz. -Tem. -As. -Eyl. , stanbul. EKN, Nusret(1996), Kreselleme ve Gmrk Birlii, stanbul Ticaret Odas, Yayn No: 1996-32, stanbul. ERTRK, Emin(1993), Ekonomik Entegrasyon Teorisi ve Trkiyenin inde Bulunduu Entegrasyonlar, Ezgi Kitabevi Yaynlar, Bursa. ESER, Krat(2001), Nice Zirvesi Sonular ve Trkiye, Trkiye ve Siyaset Dergisi, Say: Mart-Nisan, http://www. turkiyevesiyaset. com/sayi1/0105. htm, (Eriim: 17.08.2003). ETIENNE-KIRSCHEN, Sadi(1969), Financial Integration in Western Europe, Colombia University Press, New York. EUROPEAN DOCUMANTATION(1986), Ofce for Ofcal Publications of The European Communities, European Unictation: The Origins and Growth of The European Community, European Documantation Periodical No:3. EUROPEAN FILE(1988), A European Financial Area: The Liberalization of Capital Movements, Commision of The European Communities, 12/88, June-July. EUROSTAT(Statistical Ofce of The European Communite)(2011), http://epp. eurostat. ec. europa. eu(Eriim: 01.07.2011). GEHRELS, S. F. (1956), Customs Union From A Single Country Viewpoint, Review of Economic Studies, No:24. GKBUNAR, Ramazan ve KAYALI, Cevdet A. (1995), Avrupa Birliinde ve Trkiyede Ar-Ge Politikalar, . . . . B. F. Dergisi, Do. Dr. mit Rstem Algana Armaan, Cilt:5, Say:1, Adana. GKDERE, Ahmet(1988), Otuzuncu Yln Eiinde Trkiye AET likileri, veren Dergisi, Cilt: XXVI, Say 10(Temmuz), Ankara. GLE, Kemal(1994), Trkiyede ve Dnyada Teknolojik Gelimeler, DPT Yapsal Uyum Sosyal Politikalar ve Koordinasyon Genel Mdrl, Ankara. GNUUR, Haluk(1995), Trkiye-AB likileri Tarihesi, T. C. Merkez Bankas Avrupa Birlii El Kitab, Ankara. GRAN, Nevzat(1990), Trkiye-Avrupa Topluluu likileri, DPT Yayn No: DPT:2230AETB:23, Ankara. GRLESEL, Can Fuat, ALKN, Kerem ve UZUNOLU, Sadi(1997), Avrupa Sermaye Piyasalar Btnleme ve Trk Sermaye Piyasas, stanbul Menkul Kymetler Borsas Aratrma Yaynlar No:10, stanbul. HDTM(1993), Avrupa Topluluu ve Trkiye, 2. Bask, T. C. Babakanlk Hazine ve Dticaret Mstearl Avrupa Topluluu Koordinasyon Genel Mdrl Yaynlar, Ankara. KV(1987), Avrupa Topluluu ve Trkiye-AT likileri, KV Yayn No: 49, stanbul. KV(1988), KV Aratrmalarnda Trkiyenin AT Karsnda Durumu, KV Yayn No: 59, stanbul.
198
KV(1994), 40 Soruda Trkiye-AB Gmrk Birlii, KV Yayn No: 130, stanbul. KV(1996), Avrupa Birlii Btnlemesinin Vard Nokta: 1996 Hkmetleraras Konferans ve Trkiyenin Bu Gelimedeki Yeri, KV Yayn No: 137, stanbul. NCEKARA, Ahmet(1995), Globalleme ve Blgeselleme Srecinde Nafta ve Etkileri, TO Yayn, stanbul. stanbul Ticaret Odas, http://www. ito. org. tr, (Eriim: 01.08.2011). VEREN(1996), Trkiyenin Rekabet Gc: AB lkeleri, Japonya ve ABD Karlatrmal, TSK Dergisi, Cilt: XXXIV, Say: 4/Ocak, Ankara. TO(1995), Gmrk Birliinin Ekonomik Boyutlar ve Mallarn Serbest Dolam, 2. Bask, TO Yayn No: 1995-22, stanbul. YBOZKURT, Erol(1994), Trkiye-AT Gmrk Birlii, Ezgi Kitabevi Yaynlar, Bursa. KAHNERT, F. vd. (1969), Economic Integration Among Developing Countries, Development Centre of OECD, Paris-Fransa. KALE, Baak(2000), Trkiyenin Avrupa Birlii Serveninde Yeni Bir Sayfa: Katlm Ortakl Belgesi, Stratejik Analiz, Cilt:1, Say: 8. KALEAASI, Bahadr(2002), http://www. ekonomistler. com/ makale. asp?mid =402, (Eriim: 28.12.2002). KAMH, Jak V. (1988), Monnetyi Anarken, KV Dergisi, stanbul. KARACA, Nil(?), Gatttan Dnya Ticaret rgtne, http://web. sakarya. edu. tr/~kaymakci/makale/gattdan. pdf (Eriim: 01.08.2011). KARLUK, Rdvan ve TONUS, zgr(1999), Trkiye-AB likileri kmaz Sokakta, Anadolu niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi Dergisi, Cilt: 15, Say: 1-2. KARLUK, S. Rdvan(1990), Dnya Ekonomisinde Uluslararas Ekonomik Kurulular ve Birlemeler, Bilim Teknik Yaynevi, Eskiehir. KARLUK, Rdvan(1995), Avrupa Birlii ve Trkiye, 3. Bask, Anadolu niversitesi Basmevi, Eskiehir. KAVALLI, Murat(2006), Avrupa Birliinin Genileme Sreci: ABnin Beinci Genilemesine likin Katlm Antlamalarnda Yer Alan Gei Dzenlemeleri, DPT, AB ile likiler Genel Mdrl. KO, Ahmet N. (1995), Globalleme Kaynaklar ve Etkileri, Trkiyenin Geleceine Dnk Ekonomik Stratejiler, KS Rektrl Konferans(12.06.1995), K. Mara. LAKE, Michael(1996), Tarihsel Karar: Gmrk Birlii, Avrupa Komisyonu Trkiye Temsilcilii(AKTT), Gncel Avrupa Dergisi, Say: 1/Ocak, Ankara. LIPSEY, R. G. (1960), The Theory of Customs Unions: A General Survay, Economic Journal, Vol. : LXX. LK, Hasan(1995), Avrupa Birliine Entegrrasyonda Trk Turizm Sektrnn Rekabet ansn Arttrc Yeni Tevik Politikalar, Snai Yatrm ve Kredi Bankas A. O. , stanbul. MACLUP, F. (1978), A History of Thought on Economic Integration, Economic Integration, World Wide, Regional, Sectoral, The Macmillan Press Ltd. , London-UK. MALLAKH, R. (1977), Capital Investment in The Middle East, The Use of Surplus Funds For Regional Development, New York-USA. MANSALI, Erol(1994), Avrupa Birliine Alnmayan Trkiyeyi Gmrk Birliinde Bekleyen Sorunlar, Balam Yaynlar No: 76, stanbul. Milliyet Gazetesi, http://www. milliyet. com. tr/ozel/helsinki/tarihce/tar02. html, (Eriim: 16.08.2003).
Ekler
199
MNBA, Trkel(1995a), Gmrk Birlii ve tesi, Banka ve Ekonomik Yorumlar(Aylk Dergi), Yl:32, Say: 2-ubat. MORDEN, Tony(1993), Business Stratagy and Planning, McGraw-Hill International Limited, UK. MFTOLU, Rza(1995), Kreselleme ve Trkiye, Ankara. NAISBITT, John ve ABURDENE, Patricia(1990), Megatrends 2000(ev. : Erdal Gven), Form Yaynlar No: 7, stanbul. NHAT, Mehmet ve KARABEKR, Sadir(2001), Trkiye-AB likileri. . . , Trkiye ve Siyaset Dergisi, Temmuz-Austos. NTV(2002), Trkiye-AB likileri Kronolojisi, http://www. ntv. com. tr/news/186371. asp?cp1=1, (Eriim: 17.08.2003). NTVMSNBC(2002), http://www. ntvmsnbc. com/news/186487. asp (Eriim: 11.11.2002). Orta Dou Teknik niversitesi, Avrupa Birlii Osi(1999), http://www. abosi. metu. edu. tr/MetinVers/helsinkitr. htm, (Eriim: 16.08.2003). ZALP, Gven(2000), Trkiyeden ABye Savunma Gol, http://www. milliyet. com. tr/2000/07/19/dunya/dun02. html, (Eriim:17.08.2003). ZDEMR, Burak(2002), Avrupa Gvenlik ve Savunma Kimlii ve Trkiye, KV, No:171Ekim(Trke), http://www. ikv. org. tr/arastirmalar/Arastirma-171. htm#_SONU, (Eriim:17.08.2003). ZEL, Mustafa(Derleyen ve Trkeletiren)(1994), Kresel Rekabet, z Yaynclk, Yayn No: 90, stanbul. ZTEKN, Basri(1983), Katlmada Trk Sanayiinin Karlaaca Sorunlar, AET Birinci Eitim Semineri, KV Yaynlar, stanbul. PAKSOY, H. Mustafa(1995), Milli Snrlardan Global Dnyaya Doru Giderken nsan Kaynaklar Planlamas, Bildiriler II, 1. Sistem Mhendislii ve Savunma Uygulamalar Sempozyumu(12-13 Ekim 1995), Kara Harp Okulu Yaynlar, Ankara. POHL, Gerhard and SORSA, Prtta(1992), European Integration and Trade With The Developing World, The World Bank, Policy and Research Series No: 21, WashingtonUSA. Republic of Turkey Ministry of Foreign Affairs(04.06.1999), http://www. mfa. gov. tr/ Turkce/grupa/ab/abab/koln. htm, (Eriim: 16.08.2003). Roma Antlamas SENEMOLU, Deniz(2000), Nice Zirvesi, http://www. ankara. edu. tr/rescenter/ataum/bulten2_5. htm, (Eriim: 17.08.2003). SEYDOLU, Halil(1991), Uluslaras ktisat Teori, Politika ve Uygulama, Gelitirilmi 8. Bask, Gzem Yaynlar No: 3, stanbul. AHLANAN, Fevzi(1995), Gmrk Birlii Aamasnda Endstriyel likiler, Tekstil, Trkiye Tekstil Sanayii verenleri Sendikas Aylk Dergisi(TTSS), Say: 188/Haziran, stanbul. T. C. Babakanlk Gmrk Mstearl(2002), Kopenhag Avrupa Konseyi Zirve Sonular(12-13 Aralk 2002),
200
http://www. gumruk. gov. tr/ab/haberler/kopenhag. htm, (Eriim: 17.08.2003). TERZOLU, Tosun(1996), lke Kaynaklarnn Tahsisinde Birinci ncelik Eitimretim ve Ar-Geye Verilmelidir, veren, TSK Dergisi, Cilt: XXXIV, Say: 11/ Austos, Ankara. TGREL, Ali(1998), Lksemburg Zirvesi Sonras Trkiye-AB likileri, stanbul Sanayi Odas Dergisi, Say:383-ubat. TSK(1995), Gmrk Birliinin Sosyo-Ekonomik Etkileri ve Trk alma Hayat, TSK ncelem Yaynlar No: 13, Ankara. TRE, Nahit(1996), Ekonomik Btnleme Kuram, Avrupa Birlii El Kitab, T. C. Merkez Bankas Yaynlar, Ankara. TSE(1995), Gmrk Birlii ve Trk Standartlar, Ankara. TTSS(1992), Kendinizi 21nci Yzyldaki letme Ynetimine Hazrlyor Musunuz?, Tekstil, TTSS Aylk Dergisi, Say:167, stanbul. TUNCER, Selahattin(1983), Topluluun Kuramsal Dzeni, AET Birinci Eitim Semineri, KV Yaynlar, stanbul. TURHAN Ali(1997), Dnya Ticaret rgt GATT, http://ekutup. dpt. gov. tr/ticaret/turhana/dto. html, (Eriim: 01.08.2011). TGAD(1992), Global Rekabet Ortam Karsnda Yeni Bir Sanayileme Modeli, Trkiye Gen adamlar Dernei Yaynlar, stanbul. Trkiye statistik Kurumu, http://www. tuik. gov. tr (Eriim: 01.08.2011). UYSAL, Ceren(2001), Trkiye-Avrupa Birlii likilerinin Tarihsel Sreci ve Son Gelimeler, Akdeniz niversitesi, . . B. F. Dergisi, Cilt: 1, Say: 1- Mays. VAKIFBANK(1995), Gmrk Birliinin Trkiye Ekonomisine Muhtemel Etkileri 1, Gzden Geirilmi 4. Bask, Vakfbank Aratrma Yaynlar Dizisi:1, Ankara. VKPED, tr. wikipedia. org, (Eriim: 01.08.2011). ZAMAN Gazetesi, 26.10.1996.
Ekler
201
202
203
204
205
206
207
208
209
210
211
212
213
214
215
216
217
218
219
220

Ab Ki̇tap - Baski

Transféré par

Informations du document

Titre original

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Ab Ki̇tap - Baski

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

EKONOMK BTNLEMELER VE AVRUPA BRL

YAYIN NU : ktisadi-dari Bilimler Nu : ISBN : 1. Basm, Ekim 2011

Ekonomik Btnlemeler ve Avrupa Birlii

Ynetim ve Bro Ynetimi

Ekonomik Btnlemeler ve Avrupa Birlii

Ynetim ve Bro Ynetimi

Ekonomik Btnlemeler ve Avrupa Birlii

Ekonomik Btnlemeler ve Avrupa Birlii

Ekonomik Btnlemeler ve Avrupa Birlii

Ekonomik Btnlemeler ve Avrupa Birlii

Ekonomik Btnlemeler ve Avrupa Birlii

DNYA EKONOMSNDEK ELMLER

Ekonomik Btnlemeler ve Avrupa Birlii

1.1. KRESELLEME ELMLER

Dnya Ekonomisindeki Eilimler

1.2. BLGESELLEME ELMLER

Ekonomik Btnlemeler ve Avrupa Birlii

1.3. REKABETN ULUSLARARASILAMASI

2.1. EKONOMK BTNLEMENN DOUU VE GELM

Ekonomik Btnlemeler ve Avrupa Birlii

2.2.EKONOMK BTNLEME TEORS

Ekonomik Btnlemeler ve Avrupa Birlii

2.3. EKONOMK BTNLEME AAMALARI

Ekonomik Btnlemeler ve Avrupa Birlii

Ekonomik Btnlemeler ve Avrupa Birlii

2.4. EKONOMK BTNLEMELERN BAARI ARTLARI

Ekonomik Btnlemeler ve Avrupa Birlii

2.5. ULUSLARARASI EKONOMK BTNLEMELER

Ekonomik Btnlemeler ve Avrupa Birlii

Ekonomik Btnlemeler ve Avrupa Birlii

2.5.1.8.1. Kurulu ve Amalar

2.5.1.8.2. Temel levleri

Ekonomik Btnlemeler ve Avrupa Birlii

2.5.1.8.4. yelik ve Organlar

Ekonomik Btnlemeler ve Avrupa Birlii

Ekonomik Btnlemeler ve Avrupa Birlii

Ekonomik Btnlemeler ve Avrupa Birlii

Ekonomik Btnlemeler ve Avrupa Birlii

Ekonomik Btnlemeler ve Avrupa Birlii

AVRUPA BRLNN GENLEME SREC

3.1. ABNN DOUU

Ekonomik Btnlemeler ve Avrupa Birlii

Avrupa Birliinin Genileme Sreci

Ekonomik Btnlemeler ve Avrupa Birlii

Avrupa Birliinin Genileme Sreci

3.2. AETDEN ABYE GE: MAASTRICHT ANLAMASI

Ekonomik Btnlemeler ve Avrupa Birlii

3.3. ABNN YAPISI, YNETM ORGANLARI,

Avrupa Birliinin Genileme Sreci

Ekonomik Btnlemeler ve Avrupa Birlii

Avrupa Birliinin Genileme Sreci

3.3.1.7.1. Avrupa Merkez Bankasnn Grev ve Hedeeri

Ekonomik Btnlemeler ve Avrupa Birlii

3.3.1.7.2. Ortak Para Birimi(EURO)

Avrupa Birliinin Genileme Sreci

Ekonomik Btnlemeler ve Avrupa Birlii

3.4. ABNN AMALARI

3.5. ABNN STRATEJK BOYUTLARI

Avrupa Birliinin Genileme Sreci

3.6. ABYE YELN N KOULLARI

Ekonomik Btnlemeler ve Avrupa Birlii

Trkiyenin Avrupa Birlii le Btnleme Sreci ve Gmrk Birlii

TRKYENN AVRUPA BRL LE BTNLEME SREC VE GMRK BRL