Vous êtes sur la page 1sur 40

FEVEREIRO E MARO DE 2014

! #$%&'()*+#, -, #*.&'$,/0&1 2&33, #$%&'()*+#, *, 34, .&'$,/0&1


EDIO #16 | ANO 03
56789:!;<= !>?:62@!:=A
! 2<B! ><;!C:;!;6 ;6 567D9:<
E&' >,*4FG 2,H,#3 -F 74''#FG,
IJKLA < !E<M!C:E=6
;:EC<>N@:M<O 2P<Q
E&' E'#3+#G, !$,',G R#GG&
! !95:M8C@85! 7!>:C:!5
2< ?5!=:C
E&' M,'G&3 9F'$,*& 71 M&3(,
!"#$%&
'()%*+%"
!"#$%&'()*+'$ $"-(' ) ."/01%!)
'21'(#) &" 3"4'(#" &%/5)
02
!"#$%&#'(
! #$% &'()*+ '! ,-(.! /&0(12! .+3 .+-2&,'+
!"#$%& (&)$*+, -,%$&.+$,
!"#$%&' )$#*+
Priscilu Cunto Luntus do Anurul Zillo
,''#-$.*-'#* $ /-"0'#*1,2$3$
Anu Puulu S. Linu
/-"0'#*1455"50$.0$
Anuriu C. lecchiu
6$7"5&'
Cluudiu Sinionuto
,'+*8'#*-'#*
[uliunu Piesco
/-"%&' -$ 4#0$
Lquipe Supientiu
49#*-$:";$.0'5
Oliver Stuenkel
Munuel Nubuis de lurrielu
Curlos Oernuno l. Costu
Lus lernundo Curdoso de Alneidu
Lrnesto Mur [unior
Oenerul lloriuno Peixoto \ieiru Neto
Muor Murcos Picurdo
Soldudo luuel Silvu
Sap|eot|a AeJ|fcat
A levistu Supientiu unu publicuuo do Curso Supientiu, prepurutrio puru o Concurso
de Adnissuo u Curreiru de Liplonutu. Seu conteudo ten cunho estritunente ucudnico
e nuo quurdu nenhunu reluuo oiciul con o Ministrio dus lelues Lxteriores ou
quuisquer outros rquos do qoverno. Tunpouco us opinies dos entrevistudos e uutores
dos urtiqos publicudos expressun ou espelhun us opinies du instituiuo Supientiu. Lstu
revistu inpurciul polticu e ideoloqicunente e procururu senpre denocrutizur us
discusses, ouvindo dierentes opinies sobre un nesno tenu. Nosso nuior obetivo
onentur o debute, sulutur u denocruciu e u construuo do conhecinento e du subedoriu
dos cundidutos u Curreiru de Liplonutu.
A nurcu Supientiu putenteudu. L pernitidu u reproduuo dus nutrius e dos urtiqos,
desde que previunente uutorizudu por escrito pelu Lireuo du levistu Supientiu,con
crdito du onte.
<<<=:>#5'5*?"$.0"*=:';=8#
!"#$%&'()*!
&4.561(0+ 1+7/& + .!.' -+ 7/!1(5
O cientistu poltico e proessor du lunduuo Oetulio \urqus
(lO\SP) Oliver Stuenkel o nosso entrevistudo destu ediuo. Stuenkel
vense tornundo unu dus vozes nuis crticus u polticu externu do
qoverno Lilnu lousse nu utuulidude, onentundo o debute sobre us
iniciutivus brusileirus no cenurio internucionul.
A 1G ediuo truz tunbn unulises sobre u uqriculturu uniliur e
sobre o reuqio unbientul. O uno de `O11 oi declurudo pelu ONU o Ano
lnternucionul du Aqriculturu luniliur. O consultor do Proqrunu dus
Nues Unidus puru o Lesenvolvinento (PNUL) Curlos Oernuno Costu
truu un punorunu desse setor no rusil, por neio du unulise do histrico
de polticus destinudus u ureu, seus resultudos e desuios. A questuo do
reuqio unbientul, por suu vez, trutudu pelo Presidente du Conissuo du
OA/SP puru o Lireito do leuqio, Asilo e du Proteuo lnternucionul e
coordenudor du luculdude de lelues lnternucionuis du lMU,
Proessor Munuel Nubuis lurrielu.
Ln Proessor Supientiu Conentu, u proessoru de Lireito e
diretoru qerul do Curso Supientiu, Priscilu Anurul Zillo, conentu us
nudunus truzidus pelo Concurso de Adnissuo u Curreiru de Liplonutu
(CACL) en `O11.
Nu seuo \idu de Concurseiro, discutidu u olsu Prnio de
\ocuuo u Liplonuciu e, en \idu de Liplonutu, o tenu o trubulho dos
Lscritrios de lepresentuuo do ltunurut, nos estudos brusileiros.
Nuo percu tunbn u entrevistu con o Oenerul lloriuno Peixoto
\ieiru de Morues, que oi orce connunder du MlNUSTAH e unulisu os
dez unos du nissuo no Huiti, e u colunu de portuqus du proessoru
Cluudiu Sinionuto.
A levistu Supientiu estu nudundo. Con buse nus denundus e
nus diiculdudes inpostus pelo CACL este uno, nossus sees seruo
reornuludus e u publicuuo pussu u ser binestrul. Tunbn utuurenos
con nuis oru nus redes sociuis. Alius, u curtiu u puqinu do Curso
Supientiu no ucebook
Al. Suntos, `OO 1 undur
CLP: O111oOOO
Suo Puulo / SP
Teleone: (11)cbo11`11
revistusupientiu_cursosupientiu.con.br
!"#"
%&'&(&)(*+,"(-*
./01
!"#$!%&'#( *! +(,(
!"
#$
-,&"&.- +$/#&+( *! +-"%&*(*-
,$-0!''-$ '(,&!"#&( +-1!"#(
!',(2- (3!$#-4 ($#&5- !"%&(*-
!"#$%& ()*%+,%"
-./01 ! 23!42"#3(% 5#3"!67)#4!8 +9!:
2 +!$2 6!52"#525% 5% &%;<=#!1
! 26>#%+)2"
#%
#&
'$
%&*( *! *&,6-1(#(
+7($5!
&"&+&(#&%(' '(,&!"#&(
'(,&!"#&( &"',&$(
(!
%*2* !"#"3 "4" #"56" 78 6),"
$"
2 2=&#4*")*&2 ;26#"#2& % !( 5%(2;#!( ;&%+)%
? &%5*@9! 52 3!>&%A2 % 52 5%(#=*2"525% +! >&2(#"
! #)262&2)B +!( %()25!( >&2(#"%#&!(
$'
81 +(09 +-1 +6(8*&(
#+;#+#)#$!(
$(
%&*( *! +-"+8$'!&$-
C!=! 5*&!
)*+&#%
'"
>!"(2 3&D6#! 5% $!42@9!
? 5#3"!624#2
'(,&!"#&( &"*&+(
$#
2=%+52 5% 62&@! -./0
62&2)!+2 4245 -./0
5%A 2+!( 52 6#+*()2E
!"#"$ &' ()"#"*+,- .#//0/
06
!
!"#$!%&'#(
!"# %&% !%'(% ()*%
Precisunos de unu purtici
puuo nuis unplu porque
evidente que estunos
diunte de desuios internucio
nuis que nuo estuo sendo
resolvidos de nuneiru
eiciente pelos puses de
untes.
!"#$%&
'()%*+%"
\oc certunente u ouviu o none dele.
Oliver Stuenkel, cientistu poltico e proessor de
lelues lnternucionuis du lunduuo Oetulio
\urqus de Suo Puulo (lO\), tense tornudo un dos
principuis conentudores du polticu externu
brusileiru nu utuulidude, uo ludo de nones cono o
do diplonutu Puulo loberto de Alneidu, do ornulistu
Srqio Lo (!"#$% '($)*+,($) e dos ucudnicos
Mutius Spektor (lO\), Muriu leqinu Soures Linu
(ULl[), Henrique Altenuni (UlP), Cristinu
Pecequilo (UNllLSP) e Antnio Curlos Lessu
(Un). Lsses especiulistus, de ulqunu ornu, tn
consequido se uzer ouvidos pelo ltunurut,.
Ln nuio do uno pussudo, en un urtiqo
sobre u ultu de diuloqo do Ministrio dus lelues
Lxteriores con u populuuo, Stunkel insistiu nu
inportnciu do upoio du sociedude civil puru o xito
dus nedidus inplenentudus pelu Cusu de lio
runco. Pouco untes dele, Spektor huviu levuntudo
essu questuo en un texto puru u -$#." /0 12 3"4#$.
A repostu do ltunurut, oi inediutu, por neio du
publicuuo de unu notu que, citundo unbos os
urtiqos, perquntuvu u opiniuo du sociedude civil o
que poderiu ser eito puru nelhorur o diuloqo.
Os esoros do MlL en reorur u
trunspurnciu e us conversues con u populuuo
purtirun do exChunceler Antonio Putriotu e
continuun nu utuul qestuo do Ministro Luiz Alberto
liqueiredo. Le lu puru cu, vurius iniciutivus orun
inplenentudus, cono o bloq Liplonuciu Publicu,
unu utuuuo nuior nus redes sociuis e o lununento
dos Liuloqos sobre Polticu Lxternu. loi ununciudu
tunbn u eluboruuo de un Livro runco de
Polticu Lxternu, conpiluuo dus diretrizes e
obetivos do rusil no tenu.
O tenu do diuloqo con u sociedude civil
ussin cono us crticus diriqidus u polticu externu do
qoverno Lilnu lousse orun ulquns dos ussuntos
du entrevistu concedidu pelo proessor u levistu
Supientiu, nu lO\, en Suo Puulo. Nuscido nu
Alenunhu, Stuenkel reerese u polticu externu
utilizundo o pronone nu terceiru pessou e en portu
qus inpecuvel. A vivnciu en vurios puses lhe
despertou o interesse pelus relues internucionuis
desde nuito cedo. Trubulhou nu Secreturiu do
MLlCOSUL en Montevidu e nu ONU untes de
iniciur u curreiru ucudnicu e chequr uo rusil, onde
diz se sentir en cusu.
!"#"$ &'( )(*+( ,-.(
07
!"#"$ /-0*+1(23"
!"#$%&'$" ) * +$,'-.$" /" #012'$3" %4'%.&"
5.",$1%$." 6 30&,'.72/" %8 '0.&0 /" $/%$" /%
30&'$&7$/"/%9 :0, ;1'$80, '%8#0,< 0 ,%&+0.
'%8=,% '0.&"/0 78 3.2'$30 >%..%&+0 /" #0,'7."
/" ?.%,$/%&'" @$18" A07,,%>> %8 .%1"BC0 D ?EF9
E8 ,7" 0#$&$C0< G7"$, ,C0 ", #.$&3$#"$, /$>%.%&=
B", %&'.% 0, H0I%.&0, @$18" % J71"K
!"#$%&'$" ) L ,%&+0. #0/%.$" /". %4%8#10, 8"$,
30&3.%'0, &%,," 87/"&B" /% %&H"M"8%&'0 &0
3%&N.$0 $&'%.&"3$0&"1K
L1$I%. !'7%&O%1 O rusil, trudicionulnente, nuo
ten unu orte utuuuo en todus us reqies do
nundo. Lu ucredito que oi durunte u pocu do
Lulu que u qente viu, pelu prineiru vez, o pus con
unu orte unbiuo extrurreqionul, ou seu, con o
intuito de purticipur de nuneiru pernunente en
reqies uln du Anricu Lutinu, cono o Oriente
Mdio, u Aricu e u Asiu. A qente viu nuis iniciuti
vus de envolvinento brusileiro, nuis purticipuuo
nos debutes. Lsse enquunento buseudo no
urqunento de que u purticipuuo de upenus
ulquns poucos puses nus qrundes questes de
intervenuo hununituriu, de querru e puz no
Oriente Mdio, e de ussuntos qeoestrutqicus nu
Asiu nuo constitui un processo suuduvel, nu
nedidu en que hu un deslocunento crescente
do poder econnico. L, portunto, necessurio que
esse novinento esteu uconpunhudo por unu
nultipolurizuuo positivu. lsso icou evidente nos
ultinos unos, no O1, por exenplo, que u nuo
nuis o qrupo nuis upropriudo puru lidur con
questes inunceirus.
Precisunos de unu purticipuuo nuis
unplu porque evidente que estunos diunte de
desuios internucionuis que nuo estuo sendo
resolvidos de nuneiru eiciente pelos puses de
untes. Lsse urqunentou levou Lulu e Celso
Anorin u enquuren o pus nuis utivunente en
outrus reqies, ulqo que tunbn ocorreu en
outros Lstudos, cono u lndiu e u Aricu do Sul. loi
unu pocu sinbolizudu pelu expunsuo. Hoe
venos unu reversuo desse processo, venos
poucus iniciutivus nos ultinos trs unos. O rusil
nuo ten nuis presenu no Oriente. Le unu certu
nuneiru, estunos voltundo u unu pocu prLulu.
Lu diriu ut que u utuuuo brusileiru hoe nuito
nenos visvel do que nu pocu de lHC, consi
derundo que nuquelu pocu huviu desuios
internos nuito ortes. Apesur de huver unu
continuidude polticu no qoverno do PT, hu unu
qrunde dierenu nu ornu de enquunento no
nbito externo.
!"#$%&'$" ) PN "1H78" %4#%3'"'$I" /% 8%1+0."
"#-, 0 '6.8$&0 /", %1%$BQ%,< %8 3",0 /%
.%%1%$BC0 /" ?.%,$/%&'"K
L1$I%. !'7%&O%1 Lste uno especiulnente ruin.
lsso truqico porque ns receberenos os presi
dentes du Chinu, Aricu do Sul e lussiu, uln do
prineironinistro du lndiu, en un nonento en
que ninqun vui querer suber de polticu externu,
en que u Presidente esturu pensundo nus
eleies. Llu nuo vui dedicur tenpo e enerqiu
puru se uproveitur desse encontro, que unu
oportunidude incrvel de inluenciur esses utores.
L reulnente unu perdu. A neu ver, u situuuo nuo
vui nudur nuito ups us eleies. Nos ultinos
tenpos, u qente viu ulqunus iniciutivus, u nuis
notuvel sendo o lununento du notu du responsu
bilidude uo proteqer. L quundo u Lilnu percebeu
que essu notu tinhu potenciul de cuusur un debute
L1$I%. !'7%&O%1 O rusil ussuniu nuitus posies
controversus durunte o qoverno Lulu, nus en vez de
reverter essus posies, deixou de ter unu posiuo
en reluuo u nuitos tenus. Ln reluuo u Conern
ciu de Puz nu Suu sobre u Sriu (Oenebru ll) e nu
Conernciu de Sequrunu de Munique, u
prineiru o rusil enviou seu secreturioqerul e nu
sequndu o rusil nuo teve quulquer purticipuuo.
lorun sinuis inportuntes. A decisuo de nuo enviur
o Ministro liqueiredo u Munique nundu puru u
conunidude internucionul u nensuqen de que
nuo estu interessudo en purticipur desse
processo. Mus, nuis inportunte do que isso
que nuo estur lu uustu o rusil do debute. Muitus
inornues que nuo estuo ucilnente ucessveis
circulun nessus reunies: quul u situuuo dos
rebeldes, quuis suo os qrupos, etc. Se nuo
estunos lu, nuo tenos ucesso u esses dudos. L
isso desquuliicu o qoverno u ter unu posiuo
sriu e soisticudu do ussunto. O rusil viru un
expectudor upenus. Nuo un purticipunte que,
de uto, ten ucesso privileqiudo. Lu ucho que
existe unu dierenu inportunte en nundur o
subsecreturio e o chunceler, que visto de unu
ornu dierente. lsso, u neu ver, nuo oi unu
decisuo do ltunurut,, oi unu decisuo du Presi
dente, porque unu utuuuo orte senpre inplicu
riscos. Hu unu oposiuo. Purticipur de eventos
controversos pode cuusur reues nequtivus de
vurios setores du sociedude, nus tunbn
internucionulnente. Consone enerqiu e tenpo du
Presidente. Llu sinplesnente nuo quer uzer isso
porque nuo consideru os tenus un elenento
cruciul puru u reeleiuo, principulnente.
08
!"#$%&'$" ) E&'C0 /7", /$>%.%&B", &0 R85$'0
/%,," &0I" "'7"BC0 /0 F.",$1 &0 3%&N.$0
$&'%.&"3$0&"1 ,%.$"8 78 .%370 %8 G7%,'Q%, /%
H."&/% %&I%.H"/7."< 3080 0 L.$%&'% S6/$0< %
&0 1"&B"8%&'0 % /%>%," /% 30&3%$'0, 3080 0 /"
.%,#0&,"5$1$/"/% "0 #.0'%H%.9
!"#$%&'$" ) E850." 0 /$,37.,0 /" +$,'-.$" /"
#012'$3" %4'%.&" 5.",$1%$." '%&+" #0. '."/$BC0 "
/%>%," /" $/%$" /% 30&'$&7$/"/% "0 10&H0 /0,
H0I%.&0,< 6 #0,,2I%1 30H$'". 78" .7#'7." %&'.% 0,
/0$, H0I%.&0,K
!"#$%&'$" ) S", " #012'$3" %4'%.&" /% J71" >0$ I$,'"
3080 "85$3$0,"< .%3%5%&/0 #0. $,,0 3.2'$3", /%
87$'0, ,%'0.%, /" ,03$%/"/%9 T0$ I$,'" 3080 78
U#",,0 8"$0. /0 G7% " #%.&"V9 W"1I%X %4$,'" %,,"
#.%037#"BC0 #0. #".'% /" ?.%,$/%&'"9
qlobul e que isso, en ulqun nonento, iriu
requerer unu purticipuuo utivu delu, nuo quis
continuur o debute. Llu reou o Putriotu que,
nuquele nonento, u se huviu tornudo unu
pessou chuve no debute sobre intervenuo nilitur.
L1$I%. !'7%&O%1 Se voc conpuru Lulu e Lilnu,
eu ucho que hu duus questes principuis.
Prineiro, nuo existe un interesse pessoul du
Presidente, o que huviu no cuso do Lulu, que
utilizuvu o ltunurut, cono unu errunentu chuve.
O sequndo consequnciu du prineiru: unu
retruuo en quuse todus us ureus, unu decisuo
de nuo nuis se proetur.
L1$I%. !'7%&O%1 O Ministro deu un urqunento
nuito orte, uo nostrur que u polticu externu un
elenento inportunte do desenvolvinento interno.
A Presidente nuo enxerqu nuitu utilidude nu
polticu externu e en neqociues diplonuticus
sobre ussuntos que, puru elu, nuo uetun o desen
volvinento econnico do rusil de nuneiru diretu.
Llu chunu isso de diplonuciu de resultudos e,
inclusive, cobrou nuito que o Putriotu explicusse
nelhor cono u polticu externu contribui uo desen
volvinento econnico. Lssu ulu do liqueiredo oi
unu tentutivu de explunur isso. Lxiste un
ruciocnio no ltunurut,, que eu considero correto,
de que u unicu nuneiru de convencer u Presidente
de que o ltunurut, inportunte liqur u polticu
externu de nuneiru nuito cluru con o proeto de
desenvolvinento econnico deendido por elu.
Aqoru, eu pessoulnente ucredito que unu
proeuo qlobul precisu olhur uln do inpucto
inediuto. L bvio que se u conunidude inter
nucionul nuo consequir resolver u situuuo du
Sriu este uno, nuo huveru inpucto positivo
inediuto puru u econoniu brusileiru. Mus se todo
nundo utuur dessu nuneiru, ninqun nuis vui
olhur uln du prpriu reqiuo, e u qente vui voltur u
viver en unu situuuo cono u de luundu, nos
unos 100O, quundo ninqun entruvu nu discussuo
de cono lidur con esse tipo de questuo. Cono o
rusil ten unbies qlobuis nuis u lonqo pruzo,
preciso pensur que u discussuo utuul nu Sriu
nuito inportunte puru o debute sobre cono lidur
con situues desse tipo. Hoe u Sriu, nus
ununhu pode ser Anqolu ou outru reqiuo que seu
nuis inportunte puru u qente. L u tulvez u huu un
precedente estubelecido. O rusil nuo purticipou do
debute nu Sriu. Lessu ornu, deixu de inluenciur
unu questuo que duqui u trs unos pode virur un
debute nuito inportunte en nbito interno. Lntuo
eu ucho nuito periqoso dizer que u qente nuo se
inportu con isso.
L1$I%. !'7%&O%1 O rusil clurunente se queinou
durunte o qoverno Lulu. Purticipou dus discusses
sobre Oriente Mdio e oi criticudo por todos os
L1$I%. !'7%&O%1 Lu ucho que, en ternos de
princpios e nornus que quiun u utuuuo
brusileiru, nuo vinos unu rupturu. Mus vinos,
sin, unu rupturu nu nuneiru cono se uz u
polticu externu. A utuuuo nuis visvel do Lulu oi
continuuuo du polticu externu do lHC, que, nos
ultinos unos de seu qoverno, se envolviu cudu vez
nuis nessus questes. A qestuo utuul sinulizu unu
retruuo. Nesse sentido, hu un elenento de
rupturu, porque se trutu de unu interrupuo do
processo de expunsuo. Nuo hu ulterues en
ternos de conteudo, pois o rusil nuo nudou de
posiuo en reluuo u tenus cono nudunu
clinuticu, entre outros. O que ucontece que o
rusil deixou de deender suus posies de
nuneiru utivu e, en vurius instncius, deixou de
ter unu posiuo cluru, cono o cuso du Sriu. O
pus ten unu posiuo oiciul, nus nuo investe
puru inluenciur o debute qlobul de uto.
!"#$%&'$" ) E8 "7/$Y&3$" #;51$3" &0 !%&"/0 < &0
$&23$0 /% >%I%.%$.0< 0 S$&$,'.0 T$H7%$.%/0 /%7
H."&/% Y&>",% D $/%$" /% 7'$1$X"BC0 /" #012'$3"
%4'%.&" 5.",$1%$." 3080 $&,'.78%&'0 #"." 0
/%,%&I01I$8%&'0 $&'%.&09 E850." &C0 ,%M" 78
".H78%&'0 &0I0< %,," $/%$" M7,'$>$3".$" %,,"
.%'."BC0 /0 F.",$1 &0 3%&N.$0 $&'%.&"3$0&"1K
1. \deo disponvel en http://www.senudo.qov.br/noticius/T\/plenurioConissoes`.usplNL_ACLSSO~S&cod_nidiu~c`OcO1&cod_video~c100oG
?%.H7&'0 #0.G7% 0 $8#"3'0 /%,,", G7%,'Q%, &0
R85$'0 $&'%.&0 &%8 ,%8#.% 6 I$,2I%1 #%1" ,03$%=
/"/% 3$I$19 * G7%,'C0 ,2.$" 6 78 %4%8#109
Z
09
!"#$%&'$" ) *$&/" &0 !%&"/0< 0 S$&$,'.0 >"107
87$'0 %8 $&317,C0 ,03$"1< /%,'"3"&/0 0 #"#%1 /0
F.",$1 3080 .%>%.Y&3$" &0 '%8"9 E1% >"107 /"
%4#0.'"BC0 /% #.0H."8", ,03$"$, " 07'.0,
#"2,%,9 [0,'".$" /% ,"5%. 0 H"&+0 $&'%.&0 /$,,0<
L1$I%. !'7%&O%1 Lu ucho que u decisuo de ocur
nenos en questes de sequrunu e nuis en
questes de cooperuuo tuticu porque ten nuis
chunce de qunhur u uprovuuo du Presidente.
Lilnu ten unu conpreensuo nuior sobre
questes de conrcio, cooperuuo e desenvolvi
nento do que diplonuciu e debutes estrutqicos
de sequrunu. L unu decisuo polticu tentur
nostrur puru u Presidente que u polticu externu
inportunte pelo neio du cooperuuo. L o rusil
ten nuito u conpurtilhur. Suu experinciu vule
nuito puru puses que estuo tentundo replicur os
proqrunus sociuis du ultinu dcudu que tiverun
nuito xito por uqui. O problenu du cooperuuo,
u neu ver, o custo, nuis elevudo do que o
decorrente dus neqociues de sequrunu. Lilnu
reduziu o orunento puru todos os proqrunus de
uudu hununituriu, uudu uo desenvolvinento, etc.
Lu ucho certu essu decisuo do liqueiredo de
ocur nesses tenus, nus sou nuito ctico nu
cupucidude de convencer u Presidente de liberur
recursos.
Lu ucho tunbn nuito util, nus elu custu.
O rusil precisu cudu vez nuis ir uln de neru
nente ununciur qrundes proetos e pussur u
investir nuis en proqrunus de uvuliuuo de proe
tos, o que uindu nuo uz. Se or reulnente udotur
essu estrutqiu, vui ter de investir pesudunente
en conhecinento sobre u qestuo de proeto, de
desenvolvinento en reqrus... Lxiste un debute
qlobul sobre trunspurnciu de doues do quul o
rusil nuo purticipu. A polticu de cooperuuo
dininui bustunte e isso ne deixu ctico.
L1$I%. !'7%&O%1 Por un ludo, isso verdude. L
inportunte ter unu trunsernciu de conheci
nento. Lu ucho que precisunos tunbn
reconhecer que nuitos desses qovernos nuo tn
cono inunciur proetos cono o olsu lunliu, nuo
tn recursos puru inunciur proetos que
uunenten u produtividude uqrcolu, etc. Munter
escritrios du Lnbrupu nu Aricu custu dinheiro.
O rusil purticipu do lundo lAS, que qunhou certu
!"#$%&'$" ) E7 '%&+0 " $8#.%,,C0 /% G7% " Y&>",%
/0 F.",$1 &%,,%, #.0M%'0, 6 8"$, %8 '."&,>%.Y&3$"
/% .%37.,0, +78"&0, /0 G7% 308 /0"BQ%, %8
/$&+%$.09 J$ 78" 8"'6.$" &" G7"1 0 ,%&+0. >0$
%&'.%I$,'"/0< %8 G7% 0 .%,#0&,NI%1 #0. %,," N.%"
&0 \'"8"."'] >%X 78" 8%'N>0." $&'%.%,,"&'%9 E1%
/$,,% G7% ", /0"BQ%, ,%.$"8 3080 /". 78 #."'0
/% 308$/" % I$.". ", 30,'",9
ludos. Mus ussin. Nuo possvel se envolver
qlobulnente tendo nedo de crticus. Nu Sriu,
estunos diunte de unu situuuo sen sudu.
Aqoru, eu ucho que essus crticus upontun puru
un uto de que nos esquecenos us vezes. Antes,
eru upenus un qrupo de poucos puses que
tonuvu todus us deciseschuve. Lrun os nen
bros pernunentes do Conselho de Sequrunu dus
Nues Unidus (CSNU). Le unu certu nuneiru, o
rusil se suiu nuito ben nesse cenurio, pois nuo
precisuvu se preocupur nuito con conlitos
internucionuis, nuo tinhu qustos nilitures nuito
ultos. S que esse nundo que deixuvu o rusil en
unu situuuo trunquilu estu se desuzendo. Os
nenbros do CSNU nuo tn nuis cupucidude de
lidur con essus situues sozinhos. \ivenos en
un nundo con instituies que nuo releten nuis
u distribuiuo de poder de hoe. L, portunto, undu
nentul que os enerqentes ussunun nuis respon
subilidudes. L cluro que untes o rusil nuo tinhu
essu cupucidude, nus dizer que o rusil nuo deve
pensur nesses ussuntos periqoso, porque se o
rusil se recusu u ussunir unu responsubilidude,
ulqun vui. L pode ser os LUA, que tn
interesses purticulures no Oriente Mdio, u
Chinu... A neu ver, trutuse de un urqunento
periqoso e, de certu nuneiru, bustunte conservu
dor e tulvez ut inluenciudo pelo ponto de vistu do
norte qlobul. A qente uindu vive en un nundo en
que us qrundes ideius, nornus, conceitos e
perspectivus suo deinidus e resolvidus no nundo
industriulizudo. A ideiu de que o rusil nuo devu se
neter conplexu e estu dentro de unu nurrutivu
unericunu. L isso porque o rusil pode utrupulhur.
loi esse tipo de crticu que tivenos quundo o
rusil coneou u se posicionur sobre u interven
uo du OTAN nu Lbiu. A lrunu violou o enburqo
de urnus, enviundo urnunentos puru os rebeldes
nuquele pus. loi unu cluru violuuo no direito
internucionul. uundo o rusil e u lndiu uponturun
esse uto, u OTAN disse clurunente: 'isso coisu
de qente qrunde', ' vocs nuo entenden questes
de sequrunu', 'nuo pru vocs'. Os puses du
OTAN tunbn tn seus interesses. Ao deixur de
purticipur desses debutes, o rusil entrequ unu
qrunde vuntuqen estrutqiu e, consequente
nente, econnicu.
% ,% 6 78" "#0,'" "3%.'"/"< %8 .%1"BC0 D
.%'."BC0 /0 #"2, &0, '%8", /% ,%H7."&B"9
10
L1$I%. !'7%&O%1 Lu ucho que u decisuo de
ussunir u liderunu nessu ureu oi un pusso,
considerundo u insutisuuo populur en reluuo
uo proqrunu de espionuqen unericuno. Lsse
prineiro pusso oi inportunte. Aqoru preciso
nostrur que o rusil nuo upenus recebe todo
nundo puru unu conernciu, nus, de uto,
tunbn upresentu propostus concretus de cono
lidur con essu questuo.
L1$I%. !'7%&O%1 uundo u qente ulu de uudu
econnicu uo desenvolvinento, se or, por exen
plo, nu reqiuo, hu un inpucto inediuto, de
ortulecer nuo s u situuuo econnicu, nus
tunbn u situuuo polticu. Un qrunde proeto
brusileiro que contribui uo desenvolvinento
econnico nu olviu tunbn ten un eeito
positivo nu situuuo polticu, pois u estubilizu. O
qrunde obetivo reqionul do rusil deender os
reqines denocruticos e nunter u estubilidude,
que evitu luxos de reuqiudos puru cu, reduz o
risco de crine orqunizudo internucionul. A estubi
lidude polticu bon puru os investinentos
brusileiros nessus reqies.
Nu Aricu, uln dus questes dus
votues, vinos qunhos inportuntes no pleito de
cundidutos brusileiros en orqunizues inter
nucionuis, cono o Oruziuno, o Azevdo. lsso nuo
triviul, suo conquistus. Os dois tn tido unu
utuuuo nuito bou. O Azevdo , entre os diplo
nutus internucionuis, un dos nuis conhecidos do
nundo. Le nuneiru tulvez un pouco ubstrutu,
isso truz unu qrunde vuntuqen puru o rusil. Lle
unu pessou nuito inportunte. Nu Aricu, hu o
uspecto diplonutico e o uspecto econnico. A
purticipuuo econnicu brusileiru cudu vez
nuior. O rusil ten unu responsubilidude
enorne de purticipur desses processos. S puru
voc ter unu nouo, enpresus brusileirus en
Mounbique puqun US$ oOO nilhes en
inposto. lsso nuis do que u uudu econnicu
unericunu ou europeiu. A inportnciu econnicu
do rusil puru o qoverno de Mounbique nuito
qrunde. lsso uz que o rusil tenhu responsubili
dude en ussequrur que nuo huu instubilidude
polticu, o que seriu pssino puru os investinen
tos brusileiros. Muitus vezes u purticipuuo en
proetos de desenvolvinento ubre portus puru
enpresus brusileirus entruren no pus.
Lu ucho que tunbn existe unu respon
!"#$%&'$" ) *168 /% %,'.%$'". ", .%1"BQ%,
5$1"'%."$, % /% "&H".$". I0'0, %8 0.H"&$,80,
871'$1"'%."$,< +"I%.$" 07'.0, H"&+0, 308 "
#012'$3" /% 300#%."BC0 %8 R85$'0 $&'%.&0K
!"#$%&'$" ) *#%,". /% &C0 30&>%.$. #.$0.$/"/% D
#012'$3" %4'%.&"< +N #%10 8%&0, 78" 5"&/%$."
G7% " ?.%,$/%&'" @$18" 1%I"&'"< G7% 6 " G7%,'C0
/" H0I%.&"&B" /" $&'%.&%'9 !C0 ?"710 I"$ ,%/$".
78 %&30&'.0 %8 "5.$19
L1$I%. !'7%&O%1 Lxiste un dilenu porque u
lCANN utuu de nuneiru bustunte independente e,
u princpio, o uto de u lCANN ser subordinudu uo
qoverno norteunericuno nuo ten uetudo u
independnciu desse rquo. O problenu que u
principul contrupropostu, que contu con o upoio
du Chinu e du lussiu, inclui tirur o controle du
qovernunu du internet du lCANN, pussundou u
Uniuo lnternucionul de Teleconunicues (UlT),
que, por ser du ONU, duriu nuito poder uos
qovernos. Se essu propostu or inplenentudu,
isso poderu ucilitur nuito o controle que os Lstudos
!"#$%&'$" ) E8 07'75.0 ^_Z`< " ?.%,$/%&'" ,%
%&30&'.07 308 0 aEL /" \a*::< T"/$ a+%+"/6<
03",$C0 %8 G7% >$307 /%>$&$/0 G7% !C0 ?"710
,%/$".$" 0 %&30&'.09 b7"$, ,C0 0, $&'%.%,,%, /0
F.",$1 %8 M0H0K * \a*:: 6 ,750./$&"/" "0,
Ec*< #0. $,,0 H0,'".$" /% ,"5%. G7"1 " #0,$BC0 /0
F.",$1< &" 8%/$/" %8 G7% 8% #".%3% G7% 0 F.",$1
/%>%&/% '$.". " 3%&'."1$/"/% /%,," 0.H"&$X"BC0
%8 .%1"BC0 "0 '%8"K
subilidude hununituriu. Con u crise econnicu
europeiu e unericunu, u qente nuo pode nuis
upenus depender desses puses ricos puru lidur
con cutustroes hununiturius porque, querendo
ou nuo, u nuneiru cono esses puses lidun con
essus situues seletivu. Alqunus cutustroes
serven nuis do que outrus, e u purticipuuo dos
enerqentes nesse sentido inportunte puru
equilibrur u situuuo. Un dos puses que nuis
receben uudu econnicu unericunu no Oriente
Mdio lsruel. O Pl per cupitu de lsruel nuito
nuior do que o du Pulestinu, o que levou o rusil u
dour nuis puru u Pulestinu. lsso nostru que u
purticipuuo en proetos de desenvolvinento
nuito inportunte uo lonqo pruzo.
visibilidude internucionulnente, nus o problenu
que o rusil dou US$ 1 nilhuo puru esse undo, o
que nuo suiciente puru qerur inpucto. Lntuo eu
ucho que dizer que vunos contribuir nessu
polticu de desenvolvinento e nuo puqur nudu...
eu nuo sei se isso nuo pode conplicur esse
proeto de querer ter un inpucto visvel.
L1$I%. !'7%&O%1 Nuo, nuo hu. Muitos puses
uqoru uquurdun essu conernciu en Suo Puulo
puru entender quuis seriun us outrus nuneirus.
Unu decisuo nuito inportunte, u neu ver, seriu
nuo pussur unu lei que queiru quurdur todos os
dudos de usuurios, por exenplo, de lucebook,
uqui no rusil. A internet uncionu cono uncionu
porque enpresus cono Oooqle e lucebook nuo
precisun quurdur os dudos dos usuurios en cudu
un dos puses en que utuu. lsso uunenturiu
nuito o custo dessus enpresus, o que pode levur
uo enruquecinento du internet livre. L un debute
nuito conplexo, con nuitus vuriuveis, e eu ucho
que essu conernciu tinu, porque u qente
precisu ter un debute unplo, sobre cono quere
nos lidur con essu situuuo porque o que uconte
ceu uqoru con os LUA nuo unu situuuo sustentuvel.
11
!"#$%&'$" ) E&'C0 &C0 +N 78" #0,$BC0 30&,01$=
/"/" "$&/"K
!"#$%&'$" ) E8 /%X%85.0 /% ^_Z^< @75"$ ,%/$07
78" a0&>%.Y&3$" S7&/$"1 /% W%1%3087&$=
3"BQ%,9 ?".%3% G7% &" 03",$C0 0 F.",$1 ",,$&07
78" /%31"."BC0 G7% "#0$" " $&'%&BC0 /" c\W /%
3%&'."1$X". 0 '%8"9 *#0$". %,," #.0#0,'"< G7% /N
8"$, #0/%. "0, H0I%.&0, &"3$0&"$,< &C0 $.$"
30&'." 0 '."5"1+0 /0 a08$'Y [%,'0. /" \&'%.&%'
%8 R85$'0 $&'%.&0< G7% $&317$ &0 /%5"'% IN.$0,
,%'0.%, /" ,03$%/"/%K
!"#$%&'$" ) L /$N10H0 /0 SAE 308 " ,03$%/"/%
3$I$1 6 78 '%8" G7% "#".%3% 30&,'"&'%8%&'% %8
,%7 '."5"1+09 L G7% 0 ,%&+0. #%&," /", $&$3$"'$=
I", .%3%&'%, /0 H0I%.&0 5.",$1%$.0 &%,,%
3"8#0K
L1$I%. !'7%&O%1 A oi u purticipuuo do Ministro
dus Conunicues. Puru o rusil virur un pus
inportunte, que contribui de nuneiru utivu nos
debutes, preciso que tunbn deinu u uqendu,
que upresente novus ideius e conceitos que
poden, de nuneiru cluru e concretu, inluenciur
us conversues. O rusil vui ter que lunur unu
L1$I%. !'7%&O%1 O ltunurut, ez un esoro
indito, sobretudo nu pocu do Putriotu, de se
uproxinur du sociedude civil. A qente viu nuito u
interuuo entre o Ministro e ucudnicos, repre
sentuntes de setores, etc. A publicuuo de bloqs
de ovens diplonutus tunbn contribuiu puru
unu uproxinuuo do trubulho do Ministrio con u
sociedude, porque u nuioriu du populuuo nuo
entende quul u uutoridude de un Ministrio dus
lelues Lxteriores, quul u inportnciu de unu
diplonuciu orte e utivu. Mus esse un processo
lento e que tunbn precisu de upoio du Presi
dente. O MlL nuo conseque uzer isso sozinho.
Nos ultinos neses, creio que vinos un processo
interno inportunte no ltunurut,, no sentido de
pronover un debute de cono reornur u polticu
externu. Lstu circulundo no ltunurut, un ques
tionurio unnino que oerece unu plutuornu
puru todos os diplonutus e uncionurios uzeren
propostus sobre cono nelhorur u utuuuo do
Ministrio. Lssu unu nedidu inportunte. Aln
disso, continuun nuitus iniciutivus, cono, por
exenplo, os Liuloqos sobre Politicu Lxternu. O
Ministrio convidu con requnciu ucudnicos,
!"#"$ &'( )(*+( ,-.(
queren exercer sobre u internet. lsso pode levur u
unu situuuo nuito pior do que hoe, nu quul u
internet controludu en ulquns puses, ucubundo
con essu reulidude que tenos de ter unu internet
ubertu e relutivunente livre. Puru puses dituto
riuis, ucilituriu nuito u estrutqiu de querer
bloqueur conteudo. L periqoso. Nuo suo duus
opes uqruduveis. No qoverno brusileiro, existe
insutisuuo en reluuo u posiuo du lCANN, nus
o rusil continuu upoiundo oiciulnente u
inportnciu desse qrupo. A decluruuo do rusil
nuo oi nuito cluru. A princpio, o Ministro du
[ustiu, [os Lduurdo Curdozo, upoiu o 56"645 74$,
nus o Ministro de Conunicues, Puulo
ernurdo, estu nuis ulinhudo con u posiuo
chinesu e russu.
notu iniciul, vui ter que tentur urticulur ulqun tipo
de decluruuo inul. Mus isso tudo requer un
donnio proundo do tenu, uln de uqilidude
burocruticu puru desenvolver unu posiuo oiciul
nus prxinus senunus e ter o upoio du Presi
dente. lsso precisu ser eito untes du Conernciu,
puru que esse encontro possu levur u ulqun resul
tudo. Lxiste unu pressuo nuito qrunde puru que
unu posiuo en unurrudo seu desenvolvidu.
12
L1$I%. !'7%&O%1 Lxisten vurios exenplos
interessuntes. A Aricu do Sul ez unu cunpunhu
nucionul puru explicur o conceito llCS uos
suluricunos. \urios ninistros viuurun por todo o
pus, purticipundo de eventos, puru explicur por
que eru tuo inportunte o pus uzer purte desse
qrupo. Lssu iniciutivu ubriu o debute e ortuleceu
bustunte u discussuo. A lndiu, un pus que
trudicionulnente nuo se envolviu nuito oru du suu
reqiuo, coneou u ter unu utuuuo nuis qlobul e
ez un esoro notuvel de utuur de nuneiru nuis
trunspurente, de ter unu orte utuuuo nu ndiu
sociul, que tunbn deu nuito certo. A qente viu o
cuso interessunte du Alenunhu, que trudicionul
nente nuo se envolviu en ussuntos de sequrunu
internucionul e no inul dos unos 100O, pelu
prineiru vez, purticipou de unu intervenuo
nilitur nu luqosluviu. Nos ultinos unos, vinos unu
trunsornuuo do debute publico nu Alenunhu,
cudu vez nuis voltudu u ussuntos internucionuis. L
uqoru, con u novu ninistru de Leesu, ucho que
novunente vunos ter unu utuuuo nuis utivu du
Alenunhu, senpre con un esoro nuito qrunde
do Ministrio dus lelues Lxteriores u enquur u
sociedude civil. Nenhun pus conseque sustentur
unu utuuuo inportunte no nundo sen upoio
publico.
L1$I%. !'7%&O%1 O nunero reduzido resultudo
dus restries orunenturius que o Ministrio
soreu e sinbolizu un pouco o uto de o ltunurut,
nuo ter unu inportnciu nuito qrunde no qoverno
Lilnu. lsso ten inplicues u lonqo pruzo porque
o tununho do corpo diplonutico nuito inpor
tunte puru que un pus consiqu inluenciur un debute.
Se nuo hu diplonutus o suiciente, o pus nuo ten
L1$I%. !'7%&O%1 Lu ucho que o MlL nudou
nuito, ubriuse bustunte, sobretudo nu pocu do
Putriotu. A qente viu unu purticipuuo nuito orte,
que nen existe en todos os puses. L conun
dizer que o ltunurut, un ninistrio echudo,
nus ucho que nuo nuis o cuso. uen reulnente
qostu de purticipur dos debutes ten unplu oportu
nidude. O desuio, u neu ver, dus universidudes
purticipuren desse processo e dos ornuis cobri
ren eventos internucionuis. Por exenplo, u
Conernciu de Sequrunu de Munique nuo teve
repercussuo ulqunu du ndiu do pus porque
nenhun brusileiro purticipou. Lsse encontro oi
nuito inportunte pru debuter o uturo no Oriente
Mdio, e nuo ter representuuo lu oi un problenu.
Lu ucho que u inprensu brusileiru, en qerul,
precisu continuur ulundo dessus questes
nesno con u polticu externu nuis pussivu. As
universidudes tn unu responsubilidude
enorne e eu ucho que poucus delus cunpren
suu unuo ou usun todo o seu potenciul de virur
utores internucionuis. As uculdudes brusileirus
uindu nuo tn o peso e u visibilidude que deve
riun, e eu ucho que preciso un esoro uindu
nuior puru ortulecer purcerius, puru uunentur o
nunero de intercunbistus, puru, de uto, colocur
us instituies no nupu quundo u qente ulu dos
debutes. Poucos ucudnicos brusileiros orun
uo lrun Lconnico Mundiul en Luvos, nus
nuitos unericunos purticipuvun. Lntuo eu ucho
que esses suo ulquns pussos inportuntes, nus
preciso lenbrur que esses processos denorun.
Poden ut denorur unu qeruuo puru uzer u
sociedude purticipur uindu nuis dus discusses
internucionuis.
!"#$%&'$" ) E8 ,7" 0#$&$C0< ,%.$" #0,,2I%1
"#.0I%$'". "1H78" %4#%.$Y&3$" /% 07'.0 #"2, #"."
.%>0.B". %,,% /$N10H0K d%80, 78 H."&/% $&I%,'$=
8%&'0 &" #1"'">0.8" 0&1$&%9 PN %4%8#10, >0."
/%,,% 3"8#0K
!"#$%&'$" ) b7"1 0 $8#"3'0 /" .%/7BC0 /", I"H",
/0 \AF. &" #012'$3" %4'%.&"K
!"#$%&'$" ) E8 87$'0, /0, ,%7, ".'$H0,< 0 ,%&+0.
.%>0.B" ,%7 #0&'0 /% I$,'" /% G7% " ,03$%/"/%
3$I$1 &C0 "#%&", #.%3$," #".'$3$#". /0, /%5"'%,<
3080 30&I%&3%. " ?.%,$/%&'" /% G7% " #012'$3"
%4'%.&" 6 $8#0.'"&'%9 J%I"&/0 %8 30&'" 0, %,>0.=
B0, /0 SAE #"." ,% "#.04$8". /" #0#71"BC0
3$I$1< +N "1H78" 30$," G7% #0,," ,%. >%$'" &0
,%&'$/0 $&I%.,0K
ornulistus, etc. Lu veo o Ministrio no cuninho
certo. Mus puru reulnente uunentur o interesse
publico nu questuo du polticu externu, u qente
precisu que elu seu nuis utivu. Unu polticu
externu utivu, do tipo que u qente viu nu pocu do
Lulu, uudu nuito porque us decises do qoverno
nuquelu pocu qeruvun debutes constuntes. Lu
ucho que isso preciso puru uzer que u socie
dude civil escute e nonitore con requnciu u
utuuuo brusileiru no exterior.
ucesso u inornueschuve sobre ussuntos
conplexos uo redor do nundo. L preciso ter unu
presenu diplonuticu orte puru purticipur dus
neqociues e discusses. Nuo ter recursos
hununos suicientes criu unu linituuo pernu
nente que diicultu e reduz u credibilidude do
rusil e u cupucidude de ussunir responsubili
dudes en reluuo u qrundes tenus internucionuis.
!"#$%&&#" &(!)%*+)( ,#-%*+(
!"#$% ' ()'*(+,)-. /,)+'012,*'3 45'6
!
O Concurso de Adnissuo u Curreiru de
Liplonutu (CACL) surpreendeu os cundidutos
con o ununcio de upenus 1o vuqus este uno. Puru
os que u encuruvun con reticnciu o retorno u
ndiu de cO vuqus, o nunero oertudo en `O11
desuninou nuitos estuduntes que, ut entuo,
nutriun unu perseverunu uindu pouco nuculudu
nu buscu du reulizuuo do sonho de se tornuren
diplonutus.
Liunte du perplexidude qerudu, nuo
ulturun discursos que explicussen u dininuiuo
de vuqus (quundo en unulise conpurutivu uos
unos unteriores). Surqirun runores oportunistus,
explicues pseudointelectuuis e unu srie de
culculos e levuntunentos estutsticos (ulquns
vulidos, outros, inuteis). Nos trs dius de intervulo
entre u divulquuo du porturiu e u publicuuo do
editul, enerqiu unu nultiduo especiulistu en
CACL, tunto de conenturistus polticos quunto de
proetus do que seriu o upoculipse diplonutico.
A pseudointelectuulidude pode ut
chequr u ser divertidu (nuo hu nudu cono ver
ulqun que leu ulquns trechos de loucuult uchur
que u ten tudo u dizer sobre os nuis conplexos
eniqnus enrentudos pelu cinciu). Lntretunto, en
situues nuis srius, que poden desequilibrur
us enoes de nuitos cundidutos e ulterur o runo
de nuitus vidus, cunpre rechuur certos conteu
dos colocudos sen critrio, porque poden qerur
pnico e tonur propores indeseuveis.
Provocues u purte, ustiu seu eitu:
tunbn surqirun inuneros conenturios
pertinentes, tunto sobre us possveis cuusus du
reduuo de vuqus, cono u respeito de suus conse
quncius. lenonudos intelectuuis derun especiul
utenuo uo uto, onentundo relevuntes
discusses nuo s entre os interessudos, nus
tunbn nu ndiu e nu sociedude, de ornu nuis
qerul.
Nuo hu duvidus de que todo debute que
qere relexuo suuduvel. Lntretunto, uo cundiduto
que se encontru ubsorto no obetivo de ser uprovudo
no CACL, reconenduse pruqnutisno. Le pouco
Por Priscilu Anurul Zillo
Lspeciulistu, nestre e doutorundu en Lireito pelu PUCSP. Proessoru de Lireito e diretoru qerul do
Curso Supientiu.
NUMLlO LL \AOAS/ANO
!"#
$!%!& '"&()'*#&
!""#
!""$
!""%
!""&
!""'
!""(
!")"
!"))
!")!
!")*
!")#
*$
*!
)"$
)"$
)"$
)"$
)"'
!%
*"
*"
)'
!+$&(
%+%*&
%+*"'
'+%%(
'+!*)
(+)(%
'+'(!
&+)')
%+#!*
%+#(!
,
!"#$%& ()*+)
Se untes o concurso se upresentuvu en
quutro uses ben distintus, en `O11 depurunos
con unu divisuo ben dierente: seruo trs uses,
nu pruticu divididus en upenus dois blocos.
\eunos:
LSTlUTUlA LO CACL `O11:
vule, us vsperus du provu, questionurse sobre os
notivos de decises polticus que, no nonento,
suo inulteruveis.
Os enredos contudos pelus vurius vozes
poden ser dierentes, nus o cuptulo inul de
todus us histrius nurrudus o nesno e estu
consubstunciudo no editul publicudo no ultino diu
11. Portunto, queridos ulunos e leitores, horu de
superur o estudo de choque, urrequur us
nunqus, ubrir os livros e enrentur o qiqunte (uindu
que s con upenus cinco pedrus e un estilinque).
Neste esprito, upresentunos unu unulise
sucintu dus principuis ulterues nu estruturu do
concurso e que, portunto, deven ser obeto de
utenuo redobrudu uo lonqo dessus ultinus senu
nus que o unteceden.
13
-./0/ )2
A prineiru use ocorreru en OG de ubril.
Suo novidudes relevuntes:
lOlMATO: destu vez seruo upenus
questes no ornuto CLlTO/LllALO (orun
conpletunente elininudus us questes de nulti
plu escolhu).
NUMLlO LL ULSTOLS: uunentou
puru 1c. Ln conpuruuo uo uno unterior,
possvel uirnur que, en ndiu, oi ucrescidu unu
questuo puru cudu disciplinu. Aqui entru un
detulhe inportunte: o tenpo de provu pernunece
o nesno (`hcO nu purte du nunhu e chcO nu purte
du turde). Siqniicu, portunto, que o cundiduto teru
nenos tenpo puru resolver us questes. Se untes
u preocupuuo con o relqio u eru inportunte,
uqoru uindu nuis cruciul. Podenos entender, en
buses qeruis, que se suo G horus de provus (ou cGO
ninutos) puru 1c questes, u ndiu que o cundi
duto deve ter en nente de 1,0 ninutos por
questuo. Procurundo nunter esse purnetro, icu
nuis ucil nunter o oco e udninistrur o tenpo
con subedoriu.
Use u internet con noderuuo. uen nuncu se
props u uzer unu pesquisu rupidu sobre un
ussunto do estudo e se luqrou hu 1O ninutos
perdendo tenpo no lucebook que utire u prineiru
pedru.
Preocupese nuis con o seu sono. Os bene
cios que dornir ben truz suo enornes e inversu
nente proporcionuis uos nulecios que u ultu de
sono ucurretu.
Lscolhu un ntodo de revisuo de conteudo. Ler
livros nu nteqru uqoru nuo indicudo puru quen
estu buscundo upenus relenbrur tpicos especi
cos de unu nutriu. Preiru ichunentos,
unotues de uulu e resoluuo de questes.
Monte un cronoqrunu de estudos,
estubelecendo prioridudes e obetivos concretos e
uctveis. Nuo udiuntu proqrunur 1o horus de
estudos por diu se sube que nuo vui cunprir.
Llubore un pluneunento ruzouvel, que se udupte
us suus necessidudes e possibilidudes, e siquo
riqorosunente.
luu e reuu us provus dos concursos unteri
ores. \urios ussuntos tenden u se repetir con
certu requnciu.
leserve un tenpo puru exerccios sicos e
outros hobbies. Lles suo inportuntes puru nunter
o equilbrio e uliviur u tensuo.
Pussudo o perodo de provus, sin,
inprescindvel retonur os debutes sobre us polti
cus envolvidus con o novo ornuto do concurso e
nunero de vuqus oerecidos. Por oru, deseundo u
todos bons estudos, querenos contrupor o u
unoso loru, l e loco con o novo: Suor, Sereni
dude e Supientiu
-./0/ !2
Conposto pelu sequndu e pelu terceiru
uses. lornun un s bloco porque, nu pruticu,
nuo huveru intervulo relevunte entre us provus.
Lnquunto u provu du sequndu use estu uqendudu
puru o diu Oc de nuio, u prineiru provu du terceiru
use seru no diu sequinte, O1 de nuio. Apesur de u
sequndu use nuo upresentur nudunus (continuu
ornudu por unu reduuo e ` exerccios), u
terceiru etupu trouxe inovues:
OLOOlAllA L POLlTlCA lNTLlNA
ClONAL: uqoru, oiciulnente unidus en unu s
provu. \erdude que, upesur de ter surpreendido
ulquns, essu nudunu pode ser considerudu un
tunto quunto conpreensvel, u que, pelo nenos
nos ultinos dois concursos, houve questes nu
provu de terceiru use de qeoqruiu que nuis se
ussenelhuvun uo conteudo exiqido en polticu
LlCAS OLlAlS SlMPLLS L lMPOlTANTLS:
CACL
`O11
LOCO
1
1 lASL
` lASL
c lASL
LOCO
`
internucionul, e viceversu (cono, por exenplo, u
questuo sobre o Acordo S,kesPicot, que cuiu en
`O1c). Assin, nuo deve ser notivo de rustruuo.
Principulnente uo chequr u terceiru use, o cundi
duto deve ter en nente que se prepurou exuusti
vunente puru unu provu cuo enoque nultidis
ciplinur e que, portunto, pode se suir nuito ben se
souber utilizur os conteudos upreendidos uo lonqo
do tenpo, nus dierentes disciplinus, u seu uvor.
LSPANHOL L llANCLS: uln de
pertenceren u terceiru use, seruo disciplinus
cobrudus, uqoru, en ornuto obetivo. Seruo bO
questes de CLlTO/LllALO. \ule lenbrur u
pontuuuo dierenciudu en reluuo u prineiru
use: u notu de cudu iten seru iquul u O,bO ponto,
cuso esteu corretunente respondido, ou de O,bO
ponto nequtivo en cuso de erro.
14
!"#$#%! '(#)#'% *+ '!$,#*%*!
!
O obetivo do presente trubulho
contextuulizur o instituto do reuqio e upre
sentur os reuqiudos unbientuis, que dizen
respeito u unu nodulidude uindu nuo
previstu nus nornus internucionuis. A
inclusuo de novus nodulidudes de reuqiu
dos, principulnente os econnicos e os
unbientuis, considerudu inportunte puru o
uvuno do instituto do reuqio, ussin cono
puru utender u denundus internucionuis
decorrentes dus nudunus clinuticus e dos
destrutes nuturuis. A nornu centrul de estudo
u convenuo internucionul de 10b1 denoni
nudu de Lstututo dos leuqiudos. Lsse
trutudo oi incorporudo pelu leqisluuo
brusileiru e pelu lei de diversos outros Lstu
dos e blocos, cono u Uniuo Luropeiu, u quul
inclunos cono onte de estudo conpurutivo.
Puru utendernos nosso obetivo, que
o de upresentur us dierenus de trutunento
urdico ucercu do tenu en nosso Lstudo e
nu Uniuo Luropeiu, devenos deinir o insti
tuto do reuqio e upresentur ulquns uspectos
sobre u tenuticu. A deiniuo do que suo
reuqiudos o prineiro norte u ser udotudo.
\eunos o que deterninu o nencionudo
Lstututo dos leuqiudos de 10b1:
O trecho ucinu trunscrito deterninu o
conceito internucionul de reuqiudos, princi
pulnente o que tonunos u liberdude de
qriur, unu vez que essu purte u que nuis
clurunente nos uz entender o instituto. O
excerto destucudo denonstru que ulquns
elenentos suo essenciuis puru que unu
! #$%! &$'!()'!'* '* +*,-.)$/ $ !&0)*#1!(
!"# %&'()* +&,&-. /& 0(##-)*&
lNTlOLUAO
Presidente du Conissuo du OA/SP puru o Lireito do leuqio, Asilo e du Proteuo lnternucionul, coorde
nudor du luculdude de lelues lnternucionuis du lMU e proessor convidudo dus Universidudes de
Anqers (lrunu), Lust London (lnqluterru) e Ldz (Polniu).
15
A ULSTAO LO lLlUOlALO NO MUNLO, NA
UNlAO LUlOPLlA L NO lASlL
12#3-4" 5 6
7)8-'-9:" /" 3)#;" #)8(4-&/"
2< !&#& ". 8-'. /& =#).)'3)
>"'?)'9:"@ " 3)#;" #)8(4-&/" &=*-A&#5
.)5B & C(&*C()# =).."&D
E6F G() 3)'H& .-/" A"'.-/)#&/&
#)8(4-&/& ); &=*-A&9:" /". 2##&'I". /)
6J /) %&-" /) 6KJL ) /) MN /) O('H" /)
6KJP@ "( ); &=*-A&9:" /&. >"'?)'9Q).
/) JP /) R(3(,#" /) 6KMM ) /) 6N /)
0)?)#)-#" /) 6KMP ) /" !#"3"A"*" /) 6S
/) T)3);,#" /) 6KMK@ "( &-'/& );
&=*-A&9:" /& >"'.3-3(-9:" /& R#4&'-5
U&9:" V'3)#'&A-"'&* /". W)8(4-&/".<
2. /)A-.Q). /) ':" )*)4-,-*-5
/&/) 3";&/&. =)*& R#4&'-U&9:" V'3)#5
'&A-"'&* /". W)8(4-&/". )'C(&'3" /(#&#
" .)( ;&'/&3" ':" ",.3&; & C() .)
A"'A)/& & C(&*-/&/) /) #)8(4-&/" &
=).."&. C() =#))'AH&; &. A"'/-9Q).
=#)?-.3&. '" EJF /& =#).)'3) .)A9:"X
EJF G()@ ); A"'.)C(Y'A-& /)
&A"'3)A-;)'3". "A"##-/". &'3). /) * /)
O&')-#" /) 6KZ6@ ) #)A)&'/" A"; #&U:"
.)# =)#.)4(-/& ); ?-#3(/) /& .(& #&9&@
#)*-4-:"@ '&A-"'&*-/&/)@ 8-*-&9:" );
A)#3" 4#(=" ."A-&* "( /&. .(&. "=-'-Q).
="*[3-A&.@ .) )'A"'3#) 8"#& /" =&[. /)
C() 3); & '&A-"'&*-/&/) ) ':" ="..& "(@
); ?-#3(/) /&C()*) #)A)-"@ ':" C()-#&
=)/-# & =#"3)9:" /&C()*) =&[.X "( C()@
.) ':" 3-?)# '&A-"'&*-/&/) ) ).3-?)# 8"#&
/" =&[. '" C(&* 3-'H& & .(& #).-/Y'A-&
H&,-3(&* &=\. &C()*). &A"'3)A-;)'3".@
':" ="..& "(@ ); ?-#3(/) /" /-3" #)A)-"@
& )*) ':" C()-#& ?"*3&#<
+" A&." /) (;& =).."& C()
3)'H& ;&-. /) (;& '&A-"'&*-/&/)@ &
)]=#)..:" /" =&[. /) C() 3); & '&A-"'&*-5
/&/) #)8)#)5.) & A&/& (; /". =&[.). /)
C() )..& =).."& 3); & '&A-"'&*-/&/)<
+:" .)#B A"'.-/)#&/& =#-?&/& /&
=#"3)9:" /" =&[. /) C() 3); & '&A-"'&*-5
/&/) C(&*C()# =).."& C()@ .); #&U:"
?B*-/&@ 8('/&/& '(; #)A)-" I(.3-8-A&/"@
':" 3)'H& =)/-/" & =#"3)9:" /) (; /".
=&[.). /) C() 3); & '&A-"'&*-/&/)<^
E_#-8". '"..".F
16
pessou nuturul seu identiicudu cono
reuqiudo: u persequiuo, u persequiuo por
notivos inuceituveis (cono u reliqiuo), o
receio dus consequncius neustus du
persequiuo (risco de norte, principul
nente), o uto de encontrurse oru de seu
Lstudo de residnciu hubituul e por esse
receio nuo querer retornur. A esses elenen
tos podenos incluir ulquns outros: u uqu du
pessou nuturul puru un destino considerudo
sequro ou nenos urriscudo que o de
procednciu e o receio de que seus direitos
hununos seun desrespeitudos.
As incluses ucinu suo decorrentes
du evoluuo du unulise do instituto e du
necessuriu nenuo uos direitos hununos, en
unuo de suu crescente inportnciu.
Ln continuidude uo nosso estudo,
devenos deterninur quuis suo us ruzes que
levun unu pessou u buscur o reuqio en
outro Lstudo. [u estudunos o quesito receio e
desrespeito, nus uindu nuo veriicunos que
questuo uctuul levuriu u isso.
O qrunde note que uz que seun
qerudos reuqiudos en un Lstudo que
busquen reuqio en outro o conlito entre
qrupos polticos ou tnicos, que resultun,
principulnente, en querrus civis, nus isso
nuo siqniicu que us querrus entre Lstudos
nuo qeren esse eeito.
Lessu eitu, us populues civis que
seun ulvo de persequiuo ou que tenhun
suu reqiuo oriqinul de residnciu utinqidu por
qrupos que u tonen ou u destruun se tornun
reuqiudos nu nuior purte dus ocusies. Aln
dessu nodulidude trudicionul de qeruuo de
reuqiudos, podenos encontrur outrus, inclu
sive ulqunus que uindu estuo sendo
conceituudus e construdus.
Lntre essus novus nodulidudes,
tenos o reuqio unbientul e o econnico. No
prineiro cuso, u nudunu do neio unbiente
onde unu populuuo trudicionulnente viviu
pode uzer que elu nuo possu continuur u
subsistir en unuo du desertiicuuo ou du
ulteruuo clinuticu e ut nesno de un
desustre nuturul, cono oi o cuso do terre
noto no Huiti hu ulquns unos. Nu sequndu
hiptese, tenos udversidudes econnicus
decorrentes de unu rupturu de tul nontu, que
uriun que certu populuuo perdesse us
condies inunceirus nninus de se ulinen
tur e de nunter suu prole. Nesse ultino cuso,
tenos nuito uindu u discutir, principulnente
pelo uto de que, uo buscur nelhores oportu
nidudes, unu pessou poderiu ser nelhor
coniqurudu cono iniqrunte, e nuo cono
reuqiudo.
Puru udentrurnos no trutunento
urdico que o rusil conere uos reuqiudos,
devenos ter u percepuo de que o reuqiudo,
en suu uqu, buscu u nelhor ulternutivu puru
seu locul de destino, ou seu, unu reqiuo
onde nuo continuuru u ser persequido, onde
possu encontrur tolernciu reliqiosu, tnicu
ou de quulquer outru nuturezu e onde possu
continuur suu vidu enquunto persistiren en
seu locul de oriqen us ruzes neustus que o
levurun u uqu. O rusil ten sido cudu vez
nuis utruente por uburcur qrunde purte dos
unseios dos reuqiudos, sendo que, nos
ultinos unos, udquiriu proeuo internucionul
bustunte positivu en ternos econnicos.
A Uniuo Luropeiu upresentu, nesno
en tenpos de crise econnicu, us nesnus
vuntuqens utribudus uo rusil, nus con o
ucrscino de que se trutu do continente nuis
rico do plunetu, e con un utor deterninunte,
uo unulisurnos u questuo do reuqio: u proxini
dude qeoqruicu con os principuis polos
qerudores de reuqiudos, u suber, Aricu e
Asiu.
O utor proxinidude extrenunente
relevunte nessu questuo, pois, nu nuioriu dus
vezes, durunte o desespero inerente u uqu, o
reuqiudo nuo ten condies de buscur desti
nos nuis distuntes.
Con reluuo uo conceito de reuqio
no rusil e nu Uniuo Luropeiu, tenos que o
trutunento idntico, upenus con u dier
enu de que nosso pus, ussin con us
denuis nues du Anricu Lutinu, dierenciu
esse instituto en reluuo uo do usilo. A An
ricu Lutinu pussou por un processo histrico
de ditudurus nilitures quuse que de ornu
uniorne en todu u reqiuo e, dessu ornu,
criou o usilo cono ornu de proteqer nuis
udequudunente os que suo persequidos por
ruzes polticus.
Ln outrus puluvrus, o rusil uceitu os
institutos do usilo e do reuqio, e u Uniuo
Luropeiu entende que o conceito do reuqio
O lASlL L A UNlAO LUlOPLlA NO NO\O
CONTLXTO lNTLlNAClONAL
17
lLlUOlALOS NO lASlL L NA UNlAO LUlO
PLlA: OllOLNS L MOTl\OS
`a`bcR V
7". 2.=)A3". >&#&A3)#-U&/"#).
>2!a`bcR V
7" >"'A)-3"@ /& d]3)'.:" ) /&
d]A*(.:"
TdefR V
7" >"'A)-3"
2#3< 6g T)#B #)A"'H)A-/" A";"
#)8(4-&/" 3"/" -'/-?[/(" C()D
V 5 /)?-/" & 8('/&/". 3);"#).
/) =)#.)4(-9:" ="# ;"3-?". /) #&9&@
#)*-4-:"@ '&A-"'&*-/&/)@ 4#(=" ."A-&* "(
"=-'-Q). ="*[3-A&. )'A"'3#)5.) 8"#& /)
.)( =&[. /) '&A-"'&*-/&/) ) ':" ="..&
"( ':" C()-#& &A"*H)#5.) h =#"3)9:" /)
3&* =&[.X
VV 5 ':" 3)'/" '&A-"'&*-/&/) )
).3&'/" 8"#& /" =&[. "'/) &'3). 3)?) .(&
#).-/Y'A-& H&,-3(&*@ ':" ="..& "( ':"
C()-#& #)4#)..&# & )*)@ ); 8('9:" /&.
A-#A('.3i'A-&. /).A#-3&. '" -'A-."
&'3)#-"#X
VVV 5 /)?-/" & 4#&?) ) 4)')#&*-5
U&/& ?-"*&9:" /) /-#)-3". H(;&'".@ j
",#-4&/" & /)-]&# .)( =&[. /) '&A-"'&*-5
/&/) =&#& ,(.A&# #)8k4-" ); "(3#" =&[.<
TdefR VV
7& d]3)'.:"
2#3< Jg R. )8)-3". /& A"'/-9:"
/". #)8(4-&/". .)#:" )]3)'.-?". &"
Al'I(4)@ &". &.A)'/)'3). ) /).A)'/)'3).@
&..-; A";" &". /);&-. ;);,#". /"
4#(=" 8&;-*-&# C() /" #)8(4-&/"
/)=)'/)#); )A"'";-A&;)'3)@ /)./)
C() .) )'A"'3#); ); 3)##-3\#-"
'&A-"'&*<
unplo e, por essu ruzuo, enqlobu o que, puru
ns, de ornu independente, o usilo.
No rusil, o reuqio requlunentudo
por nornu prpriu u Lei 0111/01 , u quul se
coniquru cono un estututo nornutivo noderno
e que ussinilou por conpleto os estututos
internucionuis. Nessu lei, o conceito de
reuqiudo utuulizouse e incluiu u questuo du
inruuo uos direitos hununos:
Aln de incluir os direitos hununos,
u lei ucinu deterninou o reuqrupunento
uniliur, que un instituto noderno e de
curuter hununiturio inequvel.
As nornus du Uniuo Luropeiu sobre o
tenu suo senelhuntes us do rusil, por teren
cono buse us nesnus nornus internucionuis.
Suu principul nornu u Liretivu `OO1/oc/CL,
du quul destucunos u ulusuo de expressu
proibiuo du 'repulsuo' e u consideruuo de
que u qruve uneuu pode enunur de diver
sos uqentes, e nuo sonente diretunente do
poder centrul do qoverno de un Lstudo.
Nos itens ubuixo, upresentunos
ulquns dudos.
Conorne u discutinos, us novus
nodulidudes de reuqio, uln dus trudi
cionulnente estududus, deveruo certunente
ser ulvo de debutes cudu vez nuis proundos
e requlures, en decorrnciu du necessidude
de utender u novus denundus internucionuis
relucionudus con problenus unbientuis e
econnicos nundiuis.
Totul: quuse b.OOO
0O reconhecidos por vius trudicionuis
1O reconhecidos por proqrunus de
reussentunento
Cercu de oO nucionulidudes dierentes
Anqolunos e Colonbiunos
lLlUOlALOS NA UNlAO LUlOPLlA
Totul: quuse `.bOO.OOO
Principulnente uricunos e usiuticos
AS NO\AS MOLALlLALLS LL lLlUOlO
A nodulidude de reuqiudo
econnico consiste nu existnciu de
condies sociuis e inunceirus internucionuis
que uzen existir discrepnciu no nvel de
desenvolvinento dos Lstudos de tul orden,
que unu reqiuo do qlobo seu siqniicutivu
nente nuis desenvolvidu que outru. Lssus
ussinetrius qerun expectutivus de un
destino nelhor puru os que buscun nudunu
puru un Lstudo que oereu nelhores opor
tunidudes de enpreqo, renuneruuo ou
uscensuo sociul uo indivduo.
O lLlUOlO LCONOMlCO
ACNUl/rusil. Lireito lnternucionul dos leuqiudos. Proqrunu de Lnsino. rusliu: ACNUl, `O1O.
AllLTO, Luiz Puulo Teles l. leuqio no rusil. A proteuo brusileiru uos reuqiudos e seu inpucto
nus Anricus. rusliu: Ministrio du [ustiu / ACNUl, `O1O.
OOLlNHO, Luiz l, lOLllOULS, Oilberto M. A.(Orqs.). Liretrio Nucionul de Teses de Loutorudo e
Lissertues de Mestrudo sobre leuqio, Leslocunentos lnternos e Aputridiu. rusliu/Suntos: ACNUl
/ UniSuntos, `O11 (Suporte diqitul).
[UlLUT, Liliunu L,ru. O Lireito lnternucionul dos leuqiudos e suu uplicuuo no ordenunento urdico
rusileiro. Suo Puulo/rusliu: Mtodo/ACNUl, `OO1.
PLlLllA, Luciunu Liniz L. O Lireito lnternucionul dos leuqiudos. Anulise Crticu do Conceito de
'leuqiudo Anbientul'. elo Horizonte: Lel le,, `O1O.
lOLllOULS, Oilberto Murcos A. Lireito lnternucionul dos leuqiudos. Unu perspectivu brusileiru. ln:
Anuurio rusileiro de Lireito lnternucionul n. ll, v. 1, elo Horizonte: CLLlN, p. 1G111o, `OO1.
\LlLT, vette (Orq.). Os riscos. O honen cono uqressor e vtinu do neio unbiente. Suo Puulo:
Contexto, `OO1.
18
O lLlUOlO AMlLNTAL
Aln du buscu de oportunidudes
nelhores, nuo podenos deixur de lenbrur
que, nuitus vezes, o indivduo buscu un locul
onde possu sobreviver. A situuuo nu quul se
encontru tuo depuuperudu que u buscu por
un locul con nuis oportunidudes tornuse
unu questuo de sobrevivnciu.
Lssu nodulidude de reuqio ulvo de
severus crticus, pois se conunde con o
conceito de iniqruuo, que conpletunente
distinto de reuqio.
O reuqiudo unbientul uquele que,
en virtude de proundus trunsornues do
neio unbiente onde se encontru, nuo pode
pernunecer no seu locul hubituul. Lssus
ulterues, reqru qerul, suo deterninudus
cono desertiicues, enpobrecinento do
solo, ulteruuo clinuticu ucentuudu, contuni
nuuo do solo, entre outrus.
Aln du ruzuo ucinu expostu, tenos
uindu u questuo dos desustres nuturuis cono
terrenotos, nurenotos, utividude vulcnicu e
uruces, que, en nuitos cusos, nudun con
pletunente u situuuo de deterninudus
reqies e qerun situues insustentuveis de
sobrevivnciu.
Levenos unulisur, nesse cuso, que
us constuntes uqresses uo neio unbiente e,
principulnente, o uquecinento qlobul tn
uqruvudo o problenu, deterninundo o deslo
cunento de qrundes populues, us quuis
CONCLUSAO
Ante o exposto, conclunos que
novus nodulidudes de reuqio deven ser
estududus puru u nodernizuuo dus nornus
internucionuis sobre o tenu e que, se o
reuqio unbientul discutvel, ele u se
coniquru cono un uto que deve ser uten
dido pelo Lireito lnternucionul, suus nornus,
seus institutos e seus instrunentos de
proteuo internucionul.
poden ser considerudus pelu ideiu en
estudo cono reuqiudos unbientuis.
Outro utor de uqruvunento o
crescinento populucionul, o que qeru unu
nuior ocupuuo de espuos, disputu de
locuis puru norudiu e desenvolvinento de
utividudes uqrcolus e pustoris, entre outros.
Os principuis instrunentos destinu
dos uo problenu do reuqiudo unbientul suo
us nornus internucionuis de conbute uos
problenus unbientuis qlobuis, cono o do
uquecinento qlobul. Por essu lqicu, o con
bute uo problenu unbientul qeru nenos
reuqiudos unbientuis.
Mus cono u questuo do reuqio unbi
entul se upresentu nu nesu nesno con
tuntos esoros dos unbientulistus en editur
nedidus internucionuis de conbute uos proble
nus unbientuis qlobuis, devenos uprinorur
us nornus internucionuis sobre reuqio e
incluir o reuqiudo unbientul cono unu
nodulidude u ser utendidu.
lLlLlLNClAS lLlOOlAllCAS
19
!"#$%& $(!)*&+ $)*,-& !./,$0&
! !#$%&'()'$! *!+%(%!$ , -.
/,.!*%-. *$,0), 1 $,/'23- /,
4-5$,6! , /,.%#'!(/!/, 0- 5$!.%(
!
Ao lonqo dos ultinos unos, o rusil ten
upresentudo inportuntes proqressos quundo se
considerun questes relutivus u expunsuo do
ucesso u oportunidudes puru os seus ciduduos. A
pobrezu ten sido reduzidu de ornu ucentuudu,
desde u ultinu dcudu, en todus us reqies do
pus, uindu que en dierentes qruus. Lntre us
cuusus nuis relevuntes, nister citur o xito de
unu srie de polticus publicus e de reornus
sociuis ulinhudus uo nercudo, principulnente uo
setor uqrcolu. Le uto, o reoro u uqriculturu
uniliur oi un dos pilures du estrutqiu de desen
volvinento no ultino decnio. Os nurcos du
inportnciu coneridu u uqriculturu uniliur suo os
proqrunus lone Zero e rusil sen Misriu. O
ultino, principulnente no que concerne uo oco
dudo u inclusuo produtivu. Anbos contriburun
puru u nelhoru contnuu nu quulidude de vidu e
puru o uunento du rendu du populuuo, ussin
cono reorurun unu tendnciu de reduuo du
desiquuldude en un nundo onde crescentes
tuxus de concentruuo de rendu e desiquuldude
sociul suo reulidude tunto en econonius desen
volvidus quunto en enerqentes, incluindo o
llCS.
Lssus polticus, nesno en un cenurio
de crescinento econnico uqun do potenciul,
tn indicudo unu tendnciu pronissoru quundo
surqen en contextos de estubilidude nucro
econnicu, pois colocun u uqriculturu uniliur
en posiuo de destuque.
A uborduqen do tenu en diversus
perspectivus polticu, socioeconnicu, uqrcolu
e unbientul uz do rusil unu reernciu en
polticus de upoio u esse seqnento produtivo e
truz u tonu u inportnciu du intensu cunpunhu
dos novinentos sociuis do cunpo, dus
ussociues e orqunizues de uqricultores, e du
sociedude civil puru o estubelecinento de
purnetros concretos de desenvolvinento. Lsse
conceito coneou u qunhur oru no cunpo u
purtir de 1001, con o unudurecinento de proqru
nus de vulorizuuo du uqriculturu uniliur distin
tos dus polticus unteriornente diriqidus u essu
cuteqoriu de produtores. L inportunte noturnos
que, enboru houvesse ues voltudus u esse
setor unteriornente, elus huviun sido incupuzes
de qerur resultudos concretos ut entuo.
Un pusso inportunte nesse processo de
unudurecinento deuse con o estubelecinento
do peril do beneiciurio e de reqrus de ucesso us
operues de crdito rurul uo PlONAl pelu leso
luuo CMN n' `.101, de `1 de uqosto de 100b, que
criou u Lecluruuo de Aptiduo uo PlONAl
(LAP). A Lecluruuo uncionu cono docunento
de identiicuuo do uqricultor uniliur, con o
obetivo de proporcionur nuis sequrunu e
uqilidude no ucesso u buse de dudos deste docu
nento. Ln dezenbro de `O1c, quuse onze
nilhes de LAP huviun sido enitidus, dus quuis
1,o nilhes se encontruvun utivus. O nvel de
coberturu vuriu entre us unidudes du ederuuo,
ulqunus do CentroSul, cono OO, MT, MS, Pl, l[
e SP, upresentun nvel de coberturu ubuixo de
oO, porn u rede de coberturu estendese por
todo o rusil, con orte presenu en estudos
cono A, CL e lS.
Ln `O11, declurudo pelu ONU o Ano
lnternucionul du Aqriculturu luniliur (AlAl), o
rusil ten nuito u conenorur en reluuo uo
unudurecinento dessus polticus, tunto en
ternos de nunutenuo du sequrunu ulinentur e
crescinento econnico no setor uqrcolu, quunto
de reduuo du pobrezu e dininuiuo dus
desiquuldudes. Le ucordo con o Pluno Suru,
perodo `O1c/`O11, no rusil, u uqriculturu uniliur
!"#$%& ()#*"+% ,- !%&."
Consultor do PNUL Proqrunu dus Nues Unidus puru o Lesenvolvinento no Proeto lA 11/OO0
lnovuuo en Polticus Publicus puru o Conbute u Pobrezu lurul e lortulecinento du Aqriculturu luniliur
cono eixo du lnclusuo Produtivu e Sustentubilidude, e doutorundo en Lesenvolvinento e Meio Anbi
ente UlC/PlOLLMA.
20
conhecidu cono o eixo centrul nu produuo de
ulinentos e no enpreqo rurul. L o principul
sustento du sequrunu ulinentur nucionul, sendo
responsuvel pelu produuo de ulquns dos produ
tos nuis inportuntes du ulinentuuo: uves e ovos
(1O), nilho (10), leite (b1 do bovino), sunos
(bo), eiuo (1O) e nundiocu (o1), contubili
zundo 1,c nilhes de unidudes produtivus (o1
do totul de estubelecinentos ruruis) e 11 nilhes
de pessous ocupudus, o que representu en torno
de 11 dus ocupues no cunpo e cc do Pl
uqropecuurio brusileiro.
!
1. O PlONAl un proqrunu de upoio uo desenvolvinento rurul, que ten cono buse o ortulecinento du uqriculturu uniliur cono seqnento qerudor de
enpreqo e rendu, de nodo u estubelecer un novo pudruo de desenvolvinento sustentuvel que ussequre u nelhoriu du quulidude de vidu e u unpliuuo do
exerccio du ciduduniu por purte dos uqricultores uniliures. Atruvs do PlONAl, buscuse redirecionur polticus e servios publicos de ucordo con us reuis
necessidudes dos uqricultores uniliures, viubilizur u inruestruturu rurul necessuriu u nelhoriu do desenpenho produtivo e du quulidude de vidu du populuuo
rurul, ortulecer os servios de upoio uo desenvolvinento du uqriculturu uniliur e elevur o nvel de cupucituuo dos uqricultores uniliures e denuis utores
sociuis conpronetidos con o desenvolvinento rurul sustentuvel.
superu os GO, conorne upontun estudos du
lAO e do lNClA, con buse no Censo Aqro
pecuurio de `OOG do lOL.
A uqriculturu uniliur, inportunte
lenbrur, especiulizudu no nercudo nucionul,
revelundose inportunte no unbiente do ubusteci
nento interno, nus contribuindo de ornu upenus
nurqinul nu puutu de exportues.
!"#$%" ' ()*$+, -$ ./012341,5 2,* 67+12/%8,+$5
9"*1%1"+$5 2,05,%1-"-,5 $* :01-"-$5 -" 9$-$+";<,=
!"#$%" ' ()*$+, -$ >6? @*181-"5 $ 681A"5 +$7158+"-"5
0" #"5$ -$ -"-,5 -" B69 2,*4"+"-,5 2,* , /01A$+5,
-$ 67+17/%8,+$5 9"*1%1"+$5 "4/+"-,5 4$%, C$05,
67+,4$2/D+1, -, EFG@ HIIJ 5$7/0-, :01-"-$ -"
9$-$+";<,=
(K -$ ./012341,5
(K >6?
@*181-"5
(K >6?
681A"5
(K 67+12/%8,+$5
9"*1%1"+$5
(K 69
"#
$% &'()*) +,(*,, '&(!-*
$. '+)(&!) !!'(,+/ !!!(*&!
$0 !,)('!) -'('&* 1!(-)+
$2 !1(&'* !!(++' '(-1+
3$ !(,')(!*! 1++('/) 11&(-+!
%4 !(-!1(')) 1*,(11+ +)!(&!,
56 )(*// +(*+& !(-')
47 !&,('/* *-()', 1*(),+
8# !,)(*-' &+('&* --()+1
0$ *,-(&+' )&&(+-& '1'(,-/
08 -1-()-& +*&(/-/ )+*()!&
07 1/(,1! '*('!' )!(!,)
09 !)+(,/- 1+(-+1 -1(!1*
2$ +--(*)1 !/&(-!-
23 1+1(-*! ')'(*1/ !)-(,**
24 1--(&,) +&'(&!) '*&(*),
2: 1!*(*)- +!)(&+- '',(*&*
2" 1/&()&/ ',!(-'& +,'(/,*
"; '-(/!! !-(/&' ))(!)&
"< +),(,&/ !++(+++ *!('!,
"# !!-(/), 1&()+! *&('&!
"" !!(*/1 /(+1/ -(/,-
"7 !('!*(&&+ +))(,/! +*-(&)1
7% )/1(,1! !)'(/1) !1-(&))
74 ')1(/-, -*(-,+ /,(++,
72 !+&(,-, -'(1!/ !&!(,!&
9# *+(1+- )'(+!1 )'(-//
!L!6M NI=OOP=QRR R=SPH=RJN R=PJT=OIH
&' &' *&('&!
$% '' '' '&(!-*
$0 1' 1' 1!(-)+
"" !& !& -(/,-
2$ !)+ !)+ !/1(!&,
$2 !1 !1 '(-1+
9# !+/ !+/ )'(-//
0$ '!* '!* '1'(,-/
2: >?@ '') ''+ '',(*&*
%4 !-) !-) +)!(&!,
"< !1* !1* *!('!,
23 ''+ ''+ !)-(,**
24 !-& !-& '*&(*),
$. !,' !,' !!!(*&!
74 *& *& /,(++,
3$ >?@ )!* )!1 11&(-+!
08 -&+ -&' )+*()!&
47 *- *- 1*(),+
"; >?@ /' -/ ))(!)&
72 >?@ 1)& 1+, !&!(,!&
2" +// +// +,'(/,*
7% '/+ '/+ !1-(&))
"7 >?@ )/1 )/& +*-(&)1
07 *- *- )!(!,)
09 !)! !)! -1(!1*
8# ')1 ')1 --()+1
56
lonte: lOL Censo Aqropecuurio `OOG
() Ul con nunicpios sen Aqricultores luniliures
! ! !(-')
FU6BEM Q=QJQ Q=QRP R=PJT=OIH
:9
:9
!,8"% C,* 69
Lntre os unos de `OOc e `O11, b,c nilhes
de uqricultores ruruis uscenderun sociulnente.
Lesses, c,1 nilhes pussurun u inteqrur
u clusse ndiu, con qunho reul de b` nu rendu.
At o uno de `O11, o crdito PlONAl uunentou
`0O, sultundo de l$ b,1 bilhes puru l$ `1
bilhes, con tuxus de uros que vuriurun entre
O,b u ` u.u puru investinento e 1,b u c,b u.u
Ln todo o cuso, inportunte deinir
uqriculturu uniliur cono unu ornu de produuo
onde predoninu u interuuo entre qestuo, direuo
e trubulho con poucu purticipuuo de trubulho
ussuluriudo, con predoninnciu de nuo de obru
tenporuriu. Ln torno de b dos estubelecinentos
uniliures contrutun enprequdos pernunentes,
enquunto nu uqriculturu putronul este percentuul
!/1(!&,
# 2"#<$6 A 2BCDBEFE <EGHCIEJ KL
6CBMEJLGHFLIMC KE $DBHGNJMNBE 6EFHJHEB
21
puru custeio. Con uunento de linite de crdito
por operuuo de l$ 1cO nil puru l$ 1bO nil no
PlONAl nuis Alinentos, e de l$ 1cO nil puru l$
cOO nil puru os setores de uviculturu, suinoculturu
e ruticulturu, houve relevunte uunento no nunero
de pessous beneiciudus, pussundo de bOO nil u
1bO nil. O linite de crdito puru investinentos en
cooperutivus pussou de l$ 1O nilhes puru l$ cb
nilhes, e oi observudo nuis de `b de uunento
no linite de crdito de custeio por operuuo, que
pussou de l$ bO nil puru l$ oO nil, e nos ultinos
unos utinqiu l$ 1OO nil. Suo nuneros que
nostrun u puunu e u inportnciu desse setor
puru u econoniu e puru u sociedude, e o
enpenho puru o ortulecinento do setor, nus que
tunbn indicun que nuito uindu necessitu ser
eito.
No nbito dessu estrutqiu, u Aqriculturu
luniliur contu uindu con o PlONAl lnovuuo,
que destinu recursos u uros de ` u.u, por un
perodo de ut 1b unos, puru irriquuo, urnu
zenuqen, desenvolvinento de cultivo proteqido
puru hortirutiqruneiros, uutonuuo, uviculturu e
suinoculturu, e, uindu, utuulizuuo tecnolqicu
puru bovinoculturu de leite e inclusuo de tecnolo
qius desenvolvidus pelu lnovu LnpresuAqro.
A uqriculturu uniliur contu uindu con o
suporte do Proqrunu de Aquisiuo de Alinentos
(PAA), que conpletou dez unos en `O1c, e visu u
quruntir denundu estuvel uos uqricultores
uniliures por neio dus conprus institucionuis.
Aln de proqrunus publicos de ussistnciu
ulinentur, con investinentos especicos puru o
setor en crdito e sequro rurul, ussistnciu
tcnicu, custeio, conpru de equipunentos, upoio
uo ussociutivisno, entre outros, totulizundo l$ c0
bilhes puru o perodo `O1c/`O11.
Outru iniciutivu undunentul dessus
polticus, con eeitos nu reduuo du pobrezu
nucionul e nelhoriu do ucesso u oportunidudes,
oi ubordur us questes de qnero e uventude por
neio do PlONAl Mulher e PlONAl [oven, que
destinu nicrocrdito orientudo, uconpunhunento
inunceiro e orientuuo puru proetos especicos
puru esses publicos.
O rusil ten evidente cupucidude de
propiciur nelhor redistribuiuo de riquezus e
resolver o problenu du pobrezu. A uqriculturu
uniliur , sen duvidus, un dos recursos puru
utinqir esse resultudo. Proqrunus e polticus de
trunsernciu de rendu e estnulo u produuo
uqrcolu vn desenpenhundo un pupel undu
nentul nu nelhoriu dos indicudores sociuis do
rusil nus duus ultinus dcudus.
Luus lies principuis enerqen du
experinciu brusileiru. Ln prineiro luqur, o
ulinhunento dus polticus sociuis no cunpo con o
nercudo desenpenhou un pupel inportunte nu
reduuo du pobrezu, nesno durunte un perodo
de estuqnuuo econnicu. Ln sequndo luqur,
polticus nucroeconnicus e conerciuis nuo
necessuriunente preudicun os pobres,
sobretudo se os nveis qlobul e locul estiveren
ulinhudos. No cuso especico de polticus que
pronoven redistribuiuo de rendu, elus tenden u
dur un contributo siqniicutivo nu lutu contru u
pobrezu, nesno quundo o obetivo utivur u
econoniu, uindu que en nvel locul. Aproveitur
essu conunuo de utores no nonento en que o
rusil vivenciu unu tendnciu de reduuo du
desiquuldude entre us reqies, e entre ureus
urbunus e ruruis, pode ser u chuve puru ulur o
pus u nveis nuis elevudos de desenvolvinento.
Apesur de visveis, os benecios du
expunsuo du uqriculturu uniliur no pus uindu suo
nuscurudos por curncius que exiqen utenuo e
ues urticuludus, por exenplo, cG,o dus
unlius ruruis uindu estuo en situuuo de
indiqnciu, conorne o Proeto lone Zero, nuis
de 1G dos estubelecinentos uniliures uindu nuo
orun utendidos pelo PlONAl, upenus 1G,1 dos
uqricultores receberun ulqunu ussistnciu
tcnicu, sendo que no Nordeste este ndice buixu
puru `,1 dos estubelecinentos (lAO/lNClA).
Liunte dos resultudos obtidos ut o
nonento, o prxino pusso deveru ser norteudo
por unu nuior inteqruuo dus nulheres, con
unpliuuo do ucesso destus uos recursos essen
ciuis de desenvolvinento du uqriculturu. A
nedidu relucionudu uos Obetivos de Lesen
volvinento do Milnio visu u uunentur u produ
9LIKOIGHEP
!"#"$ &' ()"#"
`. A udouo de polticus coerentes entre si pressupe que u polticu conerciul nuo unule ou preudique os eeitos dus polticus puru o desenvolvinento e que
us polticus de crescinento econnico nuo iqnoren ou unplien os eeitos nequtivos dessu utividude econnicu sobre o neio unbiente.
22
tividude, qerundo nuis iquuldude de oportuni
dudes e enpoderunento. Huveru, uindu, u
necessidude de ortulecinento de outrus polticus
estruturuis cono u reornu uqruriu, nelhores
ornus de ucesso u sequros, cunuis de coner
ciulizuuo e, inclusive, u diusuo de tecnoloqius
en proetos e proqrunus de desenvolvinento
uqrcolu e produuo de ulinentos considerundo
us nudunus clinuticus, que possivelnente teruo
orte inpucto sobre os sistenus de produuo
uqrcolu e ndices de desenvolvinento e pobrezu.
Por ultino, nus nuo nenos inportunte,
vule lenbrur que esse seqnento ten sido proun
dunente uetudo pelo processo de qlobulizuuo,
o que, por vezes, ocusionu reduuo de postos de
trubulho e ucentuu os problenus sociuis tunto en
zonus ruruis quunto nos centros urbunos. Hu
uindu vurios desuios u seren enrentudos, cono:
luzse necessuriu u proissionulizuuo do
setor, o que inplicuru unu nelhor cupucituuo
dos uqricultores uniliures e u identiicuuo de
nichos de nercudo, uln de nuior uqilidude no
processo de liberuuo de crditos e unu eetivu
isculizuuo por purte do qoverno e du sociedude
civil puru u reduuo de ruudes e irrequluridudes.
A lutu contru u desiquuldude reqionul e
de oportunidudes, u coernciu entre polticus e,
cluro, o conbute u corrupuo estuo no topo du
listu dos uturos desuios.
u) Anpliur u produuo de ulinentos de
ornu sociulnente e unbientulnente
sustentuvel,
b) Oerur novus ocupues produtivus,
c) Melhorur o nvel de rendu dos uqricul
tores uniliures,
d) Pronover u reconversuo do xodo rurul
e dos uqricultores en processo de
exclusuo do neio produtivo,
AllOS, l. P., CAl\ALHO, M., llANCO, S., MLNLONA, /- 0).)#*1+"+.)& 2*)31".%& 3" 45)3"
3" 0)&165"$3"3) 3) /)+3" 7#"&1$)1#"- Chupter 1` in urros, loquel und Ul,sseu (eds.) Lesiquuldude
de lendu no rusil: unu unulise du quedu recente. lio de [uneiro: lPLA. `OOG.
CLNSO AOlOPLCUAllO. 86#195$.5#" ,"*1$1"#- :#1*)1#%& /)&5$."3%&- 7#"&1$; (#"+3)& /)61<)& )
=+13"3)& 3" ,)3)#">?%- lOL. MLA. MPOO. lSSN O1OcG1b1. lio de [uneiro, p.1`G1, `OOG.
lLllLllA, l., PHlLLlPPL, L., [ULlL, L. @A) /1&) "+3 ,"$$ %B 7#"C1$1"+ 2+)D5"$1.E: 10o1`OO1, Mucro
econonic L,nunics1`: 100`cO. `OOo.
lLllLllA, l. H. O., LLlTL, P. O., lA\ALLlON, M. :%F)#.E /)359.1%+ G1.A%5. H9%+%*19 (#%G.AI
HJK$"1+1+6 7#"C1$L& :%F)#.E 0E+"*19&; MNOPQRSST- Polic, leseurch Workinq Puper. 11c1 ln:
http://www
wds.worldbunk.orq/externul/deuult/WLSContentServer/lWcP/l/`OO1/1`/Ob/OOO1boc10_`OO11`Ob1bOo
11/lendered/PLl/wps11c1.pd>. `OO1.
PLANO SAllA LA AOllCULTUlA lAMlLlAl. @#"+&B%#*"+3% F13"&- :$"+."+3% % B5.5#%- Ln:
http://portul.ndu.qov.br/plunosuru`O1c/>. Acessudo en: `b/O1/`O11.
lA\ALLlON, M. 8 !%*K"#".1F) :)#&K)9.1F) %+ :%F)#.E /)359.1%+ 1+ 7#"C1$; !A1+" "+3 2+31"- :%$19E
/)&)"#9A U%#V1+6- Puper bOoO. ln: http://elibrur,.worldbunk.orq>. `O1c.
SLCOM @A) W)9#)."#1". B%# W%91"$ !%**5+19".1%+- 7#"C1$ $"5+9A)& +".1%+"$ K%F)#.E "$$)F1".1%+ K$"+-
ln: http://www.brusil.qov.br>.`O1c.
SOAlLS, l. \., SOAlLS, S., MLLLllOS, M., OSOllO, l. O.. !"&A @#"+&B)# :#%6#"**)& 1+ 7#"C1$X
2*K"9.& %+ 2+)D5"$1.E "+3 :%F)#.E- 2+.)#+".1%+"$ :%F)#.E !)+.#) U%#V1+6 :"K)# `1. `OOG.
lLlLlLNClAS lLlOOlAllCAS
e) Anpliur o poder de neqociuuo dos
uqricultores uniliures nos nercudos
qlobulizudos e u diversiicuuo produtivu,
de ornu u proporcionur un luxo de
rendu nuis requlur uo lonqo do uno,
reduzindo u vulnerubilidude do uqricultor.
!"#"$ &' ()"#"*+,-#./0 (0--0#
`
23
!
" #$%&$'(&)( *$ +,'(*- *(, .$/(01$,
+2'$&)-&$, 3#+.+45 6-7$ 8$/- 9:(/ - ;.+ $7
<&(,=/)( > %-6?$%)*-5 %-6%$6'&( (, *$%),1$, *(
8-/=')%( $2'$&6( $ @&(6*$ 8(&'$ *(, (')A)*(*$,
*$,$6A-/A)*(, 8$/- B'(7(&('CD EF5 6- $6'(6'-5
)6'$6,( *$7(6*( *$ '&(G(/?- $7 -:'&(, &$@)1$, *-
8(=,5 ,-G ( %--&*$6(0H- *-, +,%&)'I&)-, *$ .$8&$J
,$6'(0H- &$@)-6(/D +/$, $,'H- /-%(/)K(*-, 6(,
%)*(*$, *$ L-&'- "/$@&$5 M/-&)(6I8-/),5 N:&)')G(5
#H- L(:/-5 .)- *$ O(6$)&-5 <$/- E-&)K-6'$5 .$%)P$5
#(/A(*-& $ ;(6(:,D
Q, +,%&)'I&)-, *$ .$8&$,$6'(0H- *H-
,:8-&'$ R, (01$, *- ;.+ $7 S7G)'- /-%(/D TH-
&(&- $2)@$7 ( (&')%:/(0H- %-7 -, @-A$&6-,
7:6)%)8(/ $ $,'(*:(/5 (/>7 *(, (,,$7G/$)(, /$@),J
/(')A(, $ *- 8-*$& U:*)%)F&)-D Q #$@:6*-J
#$%&$'F&)- V:=, M$&6(6*- N(&*-,- *$ "/7$)*(5
(8&-A(*- $7 WXXY5 > &$,8-6,FA$/ 8$/-, ,$'-&$,
N:/':&(/ $ N-6,:/(& 6- +,%&)'I&)- *$ .$8&$,$6J
'(0H- *$ #H- L(:/- 3+.+#L4D <(%?(&$/ $7 Z)&$)'-
8$/( [6)A$&,)*(*$ *$ #H- L(:/- 3[#L4 $ 7$,'&$
$7 M)6(60(, 8$/( M:6*(0H- \$']/)- ^(&@(,
3M\^J#L45 - *)8/-7('( P(/-: R .$A),'( #(8)$6')(
,-G&$ - '&(G(/?- *$,$78$6?(*- 8$/- B'(7(&('C
6-, $,'(*-, *( P$*$&(0H-D
!"# %&' !'()' *+,'
!"#$ #& #"'()*$+$
! #$%&%'%$( )!*
+*$%,!* -'%*#.+#'!*
-#'./)+' &0" 1 ' 2&+3' 4"..+5+)+6'67 67 8#'5')9" 4'#' ". 6+4)",'8'. &" 87##+8:#+" 5#'.+)7+#"; <"=7 3'4+8'+.
6" 4'/. .76+', >.3#+8:#+". 67 ?74#7.7&8'@0" 6" A+&+.81#+" 6'. ?7)'@B7. >C87#+"#7. DA?>E;
!"#$ &'()*)+, -*(+,$, +' ./0'1+* _ Q,
+,%&)'I&)-, *$ .$8&$,$6'(0H- &$@)-6(/ *- B'(7(J
&('C '`7 - -GU$')A- *$ (,,$,,-&(& (, (01$, *-
;.+ /-%(/7$6'$5 6(, %)*(*$, $ &$@)1$, G&(,)/$)J
&(, -6*$ $,'H- ,)':(*-,D L-&'(6'-5 ,$&A$7 %-7-
)6'$&P(%$ *- B'(7(&('C 8(&( *$7(6*(, /-%(),5
'(6'- (9:$/(, &$/(')A(, ( G&(,)/$)&-, 9:(6'- (
$,'&(6@$)&-,D Z$ P-&7( @$&(/5 (, (')A)*(*$, 9:$ -,
$,%&)'I&)-, &$(/)K(7 ,H- ,$7$/?(6'$, R9:$/(, 9:$
,H- P$)'(, $7 <&(,=/)(5 8-&>7 $7 $,%(/( 7$6-& $
&$@)-6(/)K(*(D a$6*- %-7- $2$78/- - +.+#L
2*31')41* 5 6"*1$ $7, *$ *4181+*+'$ +'$'03')9*:
+*$ 3'/,$ ;$<(14=(1,$ +' >'3('$')4*?7,@
!"#$ &'()*)+, -*(+,$, +' ./0'1+* _ TH- ?F
,:G-&*)6(0H- *)&$'( ( 6$6?:7 *$8(&'(7$6'- -:
*)A),H- $,8$%)P)%( $7 <&(,=/)(5 7(, -, +,%&)'I&)-,
*$ .$8&$,$6'(0H- ,H- ,:G-&*)6(*-, $ &$%$G$7
)6,'&:01$, *( #$%&$'(&)( *$ +,'(*- *(, .$/(01$,
+2'$&)-&$, 3#+.+45 *( 7$,7( P-&7( 9:$ -%-&&$
2*31')41* 5 ;$$'$ '$<(14=(1,$ '$47, $"A,(+1)*+,$
* B"' =(C7, '0 D(*$#/1*@
3+,%&)'I&)- *$ #H- L(:/-45 ?F :7( )6'$6,(
(')A)*(*$ *$ %$&)7-6)(/5 UF 9:$ %$6'$6(, *$ (:'-&)J
*(*$, $,'&(6@$)&(, A),)'(7 (6:(/7$6'$ ( %)*(*$
*$ #H- L(:/-b *$7(6*(, %-6,:/(&$,5 /)@(*(, R
@&(6*$ 8-8:/(0H- $,'&(6@$)&( $ (-, *)A$&,-,
%-6,:/(*-, )6'$&6(%)-6(), 9:$ ,$ ,)':(7 $7 #H-
L(:/-b 8$*)*-, *$ /$@(/)K(0H- *$ *-%:7$6'-,b
:7 )6'$6,- $,P-&0- *$ 8&-7-0H- %-7$&%)(/ $
$%-6c7)%( *(, $78&$,(, 8(:/),'(, $7 )6)%)(')A(,
)6'$&6(%)-6(),b (8-)- R, )6,')':)01$, %:/':&(), $ (-,
(&'),'(, 8(:/),'(,b %-6A`6)-, $ 8(&%$&)(, %-7
:6)A$&,)*(*$,b $6'&$ *)A$&,(, -:'&(,D
!"#"$ &'()*+,-."
24
!"#$ &'()*)+, -*(+,$, +' ./0'1+* _ [7( *(,
8&)6%)8(), P:601$, *-, +,%&)'I&)-, *$ .$8&$,$6J
'(0H- > U:,'(7$6'$ 7(6'$& %-6'('- 8$&$6$ %-7 (,
$6')*(*$, @-A$&6(7$6'(), /-%(), _ 6H- (8$6(,
@-A$&6-, $,'(*:(), $ 8&$P$)':&(,5 7(, '(7G>7
(,,$7G/$)(, /$@),/(')A(, $ 8-*$& U:*)%)F&)-D ",,)75
- %-6'('- $ %--8$&(0H- %-7 $,,(, $,P$&(, $,'('(),
> G(,'(6'$ )6'$6,-5 (G&(6@$6*- AF&)(, F&$(,D EF
@&:8-, *$ '&(G(/?- &$@:/(&$, $ %--8$&(0H- $7
8&(')%(7$6'$ 9:(),9:$& (,,:6'-, 9:$ $6A-/A(7
'$7(, )6'$&6(%)-6(),D ")6*( 9:$ :7 8&-U$'- ,$U(
%(8)'(6$(*- 8-& :7( $,P$&( $,8$%=P)%(5 %-7- P-) -
%(,- *( L&$P$)':&( ;:6)%)8(/ *$ #H- L(:/-
3L;#L4 $7 &$/(0H- R %(78(6?( 8(&( ( +28-
WXWX5 ?F ,$78&$ :7( )78-&'(6'$ 8(&')%)8(0H- *-
B'(7(&('C5 9:$ %:)*( *( 8&-7-0H- *$ '(), )6)%)(')J
A(, )6'$&6(%)-6(/7$6'$ $ '&(G(/?( 6$,,$, 8&-U$'-,
2*31')41* 5 -,0, $' +E * <,,3'(*?7, +,$
'$<(14=(1,$ +' ('3('$')4*?7, +, F>; <,0 *$
3('G'14"(*$ ' <,0 ,$ C,8'(),$ '$4*+"*1$@ H0
'I'03/, $'(1*0 *$ <*03*)9*$ 3*(* $'+1*( '8'):
4,$ 1)4'()*<1,)*1$J <,0, * +' 27, K*"/, '0
('/*?7, L ;I3,$1?7, H)18'($*/ +' MNMNJ B"'
*<*A*(E ,<,((')+, '0 O"A*1P
!"#$ &'()*)+, -*(+,$, +' ./0'1+* _ #)75 -,
+,%&)'I&)-, *$ .$8&$,$6'(0H- $2),'$7 '(7G>7
8(&( (8&-2)7(& - ;.+ *(, 8$,,-(, 9:$ A)A$7 6(,
&$@)1$, 7(), 8-8:/-,(, *- <&(,)/5 P(%)/)'(6*- -
2*31')41* 5 Q'0,$ *4"*/0')4' "0* C(*)+' 3(',:
<"3*?7,J 3,( 3*(4' +, F>;J +' $' *3(,I10*( +*
$,<1'+*+' <181/P R$ ;$<(14=(1,$ +' >'3('$')4*?7,
+'$')8,/8'0 */C"0 4(*A*/9, )'$$' $')41+,J SE
B"' '$47, 0*1$ 3(=I10,$ +* 3,3"/*?7,@
2*31')41* 5 6"*/ T * '$4("4"(* +,$ ;$<(14=(1,$ +'
>'3('$')4*?7, '0 )U0'(, +' G")<1,)E(1,$@ VE
<,)4(*4*?7, +' G")<1,)E(1,$ /,<*1$ ' '$4*C1E(1,$@
dD T- %(,- *- +.+#L5 %:&&=%:/-, 8-*$7 ,$& $6A)(*-, 8(&( $&$,8e)'(7(&('CD@-ADG&D
%-7 -, 8-,'-, 6- $2'$&)-&D ",,)75 %-6P-&7$ -
'$7(5 -, +,%&)'I&)-, %-6,:/'(7 - *$8(&'(7$6'- -:
*)A),H- 8$&')6$6'$ $7 <&(,=/)(5 ,-/)%)'(6*-
)6,'&:01$, -: ,)78/$,7$6'$ &$/('(6*-
)6P-&7(01$,D EF '(7G>7 :7( %$&'( (:'-6-7)(
8(&( (@)& /-%(/7$6'$5 %-6P-&7$ - $6'$6*)7$6'- *-
%?$P$ *- +,%&)'I&)- *$ .$8&$,$6'(0H-5 P:60H- 9:$
6-&7(/7$6'$ > $2$&%)*( 8-& :7 +7G()2(*-&5
%(&@- 7F2)7- *( %(&&$)&( *)8/-7F')%(D !"#$ &'()*)+, -*(+,$, +' ./0'1+* _ Q
'(7(6?- *-, +,%&)'I&)-, *$ .$8&$,$6'(0H- A(&)(
7:)'- *$ %)*(*$ 8(&( %)*(*$D EF *$,*$ $,%&)'I&)-,
9:$ 8-,,:$7 (8$6(, - %?$P$ $ (/@:6,
P:6%)-6F&)-, 9:(6'- $,%&)'I&)-, 7()-&$,5 %-7- > -
%(,- *$ .)- *$ O(6$)&- $ #H- L(:/-D T( %(8)'(/
8(:/),'(5 $,8$%)P)%(7$6'$5 ,H- %$&%( *$ dW
P:6%)-6F&)-, *$ %(&&$)&(5 $6'&$ *)8/-7('(,5 -P)%)(),
*$ %?(6%$/(&)( $ (,,),'$6'$, *$ %?(6%$/(&)(5 (/>7
*$ %-6'&('(*-, /-%(), $ $,'(@)F&)-,5 '-'(/)K(6*-
%$&%( *$ fX 8$,,-(,D [7 $,'F@)- 8-*$ ,$& :7(
G-( P-&7( *$ %-7$0(& ( (8&$6*$& %-7- - ;.+
P:6%)-6( )6'$&6(7$6'$D \$&(/7$6'$ - ;.+
-P$&$%$ A(@(, *$ $,'F@)-, (-, (/:6-, *-, 8&)6%)J
8(), %:&,-, *$ .$/(01$, B6'$&6(%)-6(), *(,
:6)A$&,)*(*$, D
d
*$,*$ ,:( @`6$,$D +,,( 8(&%$&)( '(7G>7 $,'F
,$6*- P$)'(5 8-& $2$78/-5 $7 &$/(0H- ( -:'&-,
@&(6*$, $A$6'-,5 %-7- ( N-8( *- ;:6*- $ -,
O-@-, Q/=78)%-,D
/ 0123'#43'" 56 76836169#,-." 6: ;." <,)*"
!"#"$ &'()*+,-."
25
!"#$ &'()*)+, -*(+,$, +' ./0'1+* _ #)75 $: P:)
%$*)*- *:&(6'$ - 8$&=-*- *$ %$&%( *$ :7 (6-
8(&( ( L;#L5 -6*$ -%:8$) - %(&@- *$ N?$P$ *$
\(G)6$'$ *( #$%&$'(&)( *$ .$/(01$, B6'$&6(%)-6(),D
.$(/)K(A( (, P:601$, 6-&7(), *$ :7 %?$P$ *$
@(G)6$'$ *$ #$%&$'(&)(5 @$&$6%)(6*- ( 8(&'$
(*7)6),'&(')A(D "/>7 *),,-5 $&( &$,8-6,FA$/ 8-&
/$A(& (, *$7(6*(, *( L;#L (- B'(7(&('C5
U:,'(7$6'$ 8-& ,$& -&)@)6F&)- *$,'$ ;)6),'>&)-D
2*31')41* 5 Q,<W SE 3*$$," 3,( '$$* 'I3'(1W)<1*
), ;>;2K@
!"#$ &'()*)+, -*(+,$, +' ./0'1+* _ EF 7:)'-,
8-6'-, 8-,)')A-, $7 '&(G(/?(& $7 :7 +,%&)'I&)- *$
.$8&$,$6'(0H-D N-7- 6H- ,H- 7:)'- @&(6*$, $
*$'`7 &$/(')A( (:'-6-7)(5 ,$ - *)8/-7('( $,'F
*),8-,'- ( %&)(& )6)%)(')A(, %-7 (, 8&)6%)8(),
$6')*(*$, /-%(),5 (, 8-,,)G)/)*(*$, *$ '&(G(/?-
,H- *)A$&,(,5 $,8$%)(/7$6'$ $7 :7( %)*(*$
@&(6*$ %-7- #H- L(:/-5 9:$ > ( %(8)'(/
$%-6c7)%( $ %:/':&(/ 6H- (8$6(, *- <&(,)/5 7(,
'(7G>7 *( "7>&)%( V(')6(D #H- '(7G>7 :7(
(/'$&6(')A( 8(&( (9:$/$, 9:$ 9:$&$7 ( %(&&$)&(
*)8/-7F')%( 7(,5 8-& (/@:7 7-')A-5 ()6*( 6H-
*$,$U(7 )& (- $2'$&)-& $ 6$7 9:$&$7 A)A$& $7
<&(,=/)(D N-7- *$,A(6'(@$75 ?F (,8$%'-, (*7)6),J
'&(')A-,5 %-7- - P('- *$ - 8$&=-*- ,$&A)*- 6-,
+,%&)'I&)-, 6H- %-6'(& '$78- 8(&( 8&-7-0H- -:
&$7-0H-5 8-), '$%6)%(7$6'$5 (8$,(& *$ ,$&$7
:6)*(*$, @$,'-&(, (:'c6-7(,5 6H- P:6%)-6(7
%-7- -, 8-,'-, 6- $2'$&)-&D a(7G>7 ?F ( 9:$,'H-
*$ P)%(&$7 :7 8-:%- *),'(6'$, *(, 8&)6%)8(),
$,P$&(, *$%),I&)(, *- ;.+5 9:$ $,'H- $7 <&(,=/)(D
2*31')41* 5 6"*1$ $7, *$ 8*)4*C')$ ' +'$8*)4*:
C')$ 3*(* * <*(('1(* +' 4(*A*/9*( ),$ ;$<(14=(1,$
+' >'3('$')4*?7,@
!"#$ &'()*)+, -*(+,$, +' ./0'1+* _ Q,
+,%&)'I&)-, *$ .$8&$,$6'(0H- $7 ,) &(&(7$6'$
-&@(6)K(7 $A$6'-, 8-& %-6'( 8&I8&)(5 ('> 8-&9:$
%-6'(7 %-7 :7 -&0(7$6'- 7(), /)7)'(*-D
N-6':*-5 %-7- ,H-5 6( 8&F')%(5 g$2'$6,1$,h *-
B'(7(&('C 6-, $,'(*-, *( P$*$&(0H-5 @$&(/7$6'$
(8&$,$6'(7 @&(6*$ 8(&')%)8(0H- 9:(6*- ( #+.+
8&-7-A$ @&(6*$, $A$6'-, 6(, *)A$&,(, %(8)'(),
G&(,)/$)&(,D
2*31')41* 5 ./T0 +' G*<1/14*( , *<'$$, *,$
$'(81?,$ +, F>; L 3,3"/*?7,J 9E 1)1<1*418*$ <,0
, 1)4"14, +' *"0')4*( * 4(*)$3*(W)<1* +* 3,/#41<*
'I4'()*J <,0, * ('*/1X*?7, +' '8')4,$ B"'
('U)*0 8E(1,$ $'4,('$ +* $,<1'+*+' <181/ ,"
<*03*)9*$ B"' 'I3/1B"'0 *$ '$<,/9*$ +, D(*$1/
)* '$G'(* 1)4'()*<1,)*/@
2*31')41* 5 VE * 3,$$1A1/1+*+' +' <'$$7, +,
+13/,0*4* 3*(* =(C7,$ '$4*+"*1$ ," 0")1<13*1$@
O' B"' 0*)'1(* 1$$, 3,+' ,<,(('(@
(%$,,- (-, ,$:, ,$&A)0-,D #H- *)A$&,-, -,
,$&A)0-, 9:$ -, +,%&)'I&)-, 8&$,'(7 R, 8-8:J
/(01$,5 %-7- 6(, F&$(, *$ (,,),'`6%)( %-6,:/(&
8(&( 8$,,-(, 9:$ '$6?(7 P(7)/)(&$, $7 (8:&-, 6-
$2'$&)-&5 ( /$@(/)K(0H- *$ *-%:7$6'-, G&(,)/$)&-,
9:$ 8&$%),(7 ,$& %?(6%$/(*-, 8$/- ;.+ 8(&(
,$&$7 AF/)*-, 6- $2'$&)-& 37(), *$ WX 7)/ 8-& 7`,
(8$6(, $7 #H- L(:/-45 (,,)7 %-7- (8-)- (
$78&$,(,5 )6,')':)01$, $ 8$,,-(, P),)%(, $7 '$7(,
$%-6c7)%-,5 %-7$&%)(),5 %:/':&(), $ $*:%(%)-6(),D
!"#$ &'()*)+, -*(+,$, +' ./0'1+* _ #)75 -
*)8/-7('( 8-*$ ,$& %$*)*- 6H- (8$6(, 8(&(
I&@H-, $,'(*:(), $ 7:6)%)8(),5 %-7- '(7G>7
8(&( -:'&-, I&@H-, *( [6)H-5 %-7- ;)6),'>&)-, -:
7$,7- I&@H-, /$@),/(')A-,5 %-7- ( NS7(&( V$@),J
/(')A( $ - #$6(*-D B,,- -%-&&$ 9:(6*- 6-&7(/J
7$6'$ :7 *$,,$, I&@H-, 6$%$,,)'( *$ :7 8&-P),J
,)-6(/ ?(G)/)'(*- 8(&( ( %-6*:0H- *$ (')A)*(*$,
/)@(*(, R, &$/(01$, )6'$&6(%)-6(),5 9:$ >
U:,'(7$6'$ ( $,8$%)(/)*(*$ *-, *)8/-7('(,D
",,)75 - I&@H- &$(/)K( :7 8$*)*- P-&7(/ (- ;.+5
9:$ 8-*$ %$*$& -: 6H- - ,$&A)*-&5 8-& 8$&=-*-
*$'$&7)6(*-D [7( A$K (%(G(*- - 8&(K- *(
%$,,H-5 - *)8/-7('( &$'-&6( (- ;.+ 6-&7(/J
7$6'$5 &$'-7(6*- ,:(, P:601$, ?(G)':(),D
!"#"$ &'()*+,-."
/ 5'8*":,#, =)>1 !639,95" ?,35"1" 56 @*:6'5, A 3618"91B(6*
86*"1 16#"361 ?)*#)3,* 6 ?"91)*,3 5" 070;<
26
!
!"#$ #& '()'*+,&"+(
A evoluuo histricu dos direitos dos urodescendentes e u polticu do ltunurut, puru ucilitur o ucesso de
neqrus e de neqros u curreiru diplonuticu.
!"#$% '()*+" ,- ."/%01"
2 ,+'#"*%/+%
!"# %&'#() *+ ,-../('
O ucesso de neqrus e de neqros uo
nercudo de trubulho, tunto no nbito privudo, quunto
no publico, oi, trudicionulnente, diicultudo por
ruzes histricus, sociuis e econnicus. O lequdo du
escruvizuuo, u reiteruuo ideolqicu do preconceito,
con buse no nito du denocruciu ruciul re,reunu, e u
ocupuuo en utividudes produtivus pouco vulorizu
dus rotinizurun, cono se osse nuturul, unu situuuo
eninentenente sociul. Los unos 100O en diunte, o
novinento neqro tornouse nuis orqunizudo e
pussou u denundur o -&0"#.-1-&2 de leis quruntido
rus de seus direitos, ben cono u requerer u criuuo
de nornus que izessen uvunur u uqendu
urodescendente.
Lu converqnciu desses utores, surqiu, en
`OO`, no ultino uno do Ooverno lHC, u olsu Prnio
de \ocuuo u Liplonuciu, cono resultudo, tunbn,
dos conpronissos brusileiros ussunidos nu
Conernciu de Lurbun, de `OO1, e do enquunento
do Lnbuixudor [ouo Alnino, diretor do lnstituto lio
runco u pocu. O obetivo declurudo do Proqrunu
de Auo Airnutivu do ltunurut, proporcionur nuior
iquuldude de oportunidudes de ucesso u curreiru de
diplonutu e ucentuur u diversidude tnicu nos
quudros do ltunurut,.
At u prineiru dcudu dos unos `OOO, o
unico enbuixudor neqro de que se tinhu notciu eru
luinundo Souzu Luntus, noneudo por [nio uudros,
presidente que intentou inpulsionur us relues entre
Aricu e rusil, uo noneulo puru o posto en Ounu.
Apenus en `O1O, chequvu, pelu prineiru vez, uo
posto nuis ulto du diplonuciu o enbuixudor
neqro enedicto lonsecu lilho, uncionurio de
curreiru.
Con o obetivo de conpreender o cotidi
uno de quen buscu unu vuqu no ltunurut,, con o
uuxlio du olsu Prnio, entrevistunos o sico
Lrnesto utistu Mun [unior o econonistu e udninis
trudor de enpresus loberto Avelur .
% 3"45' !#61(" 7- 8".'9:" ; <(=4"1'.(' 0"( (1=4-1-&2'7'
7>#'&2- ' ?-52:" 7- @":" %41(&" A0"2"B &" C&52(2>2" ,(" 3#'&."+
Lrnesto ornouse en lsicu pelu Universi
dude lederul du Purubu, en `OOb, en `OO0, recebeu
o ttulo de PhL en lsicu Nucleur pelu Universidude
de Munchester, no leino Unido, e, en `O1`, concluiu
psdoutorudo en lsicu Nucleur pelo Luborutrio
Nucionul de lsicu Nucleur e Purtculus do Cunudu. A
nue brusileiru, contudoru, e ez especiulizuuo nu
lunduuo Oetulio \urqus (lO\), o pui, quineense,
econonistu e inqressou no nestrudo nu USP, nus oi
ubiludo por notivos de persequiuo ruciul. Ln `O1c,
sequndo uno en que Lrnesto recebe os benecios
du olsu, oi uprovudo en prineiro luqur nu seleuo
do Proqrunu de Auo Airnutivu do ltunurut,, (PAA).
loberto ten duus qruduues: Adninistruuo de
Lnpresus, pelu lO\, e Cincius Lconnicus, pelu
USP, onde tunbn concluiu nestrudo nu disciplinu.
lilho de pui nilitur e nue proessoru, unbos con
ensino superior conpleto e u uposentudos, loberto
u huviu sido contenpludo con u olsu, en `O11, uno
en que cheqou u terceiru use. Puru ele, ser neqro no
rusil 'ser orqulhoso do seu pussudo, presente e
uturo. O rusil ten nududo, nuo nu velocidude e,
nuitus vezes, nuo du ornu que querenos. Mus ser
neqro, utuulnente, dierente de ser neqro nos
tenpos dos neus uvs. Aindu dicil ser neqro,
uindu hu preconceito, sen duvidu ulqunu. Mus
tunbn hu nuis oportunidudes. A olsuPrnio
un exenplo disso'.
D"2"E ,-=#"7>9:"F G"'"'41(&"+."1
1. None ictcio, u pedido do entrevistudo.
1
27
H% #-?#' 7' (?>'47'7- &:"
."&5(52- 5-&:" -1 I>(&/"'#
7-5(?>'41-&2- '"5 7-5(?>'(5J
&' 1-7(7' -1 I>- 5-
7-5(?>'4'1K+ ,>( 3'#L"5'M
N#'9:" '"5 O"9"5J PQRS+
`. Histriu do rusil, Ldusp , oris luusto.
c. A Orden do Proqresso, vurios orqs, Cunpus Lditoru, p. 10
A Constituiuo lederul de 10oo ten, cono
un dos princpios que reqen o rusil en suus
relues internucionuis, o repudio uo rucisno (urtiqo
1', \lll). Llencu, tunbn, cono un de seus undu
nentos, u diqnidude du pessou hununu (urt. 1', lll).
Aln disso, uirnu ser un obetivo undunentul u
errudicuuo du pobrezu e du nurqinulizuuo, ben
cono u reduuo dus desiquuldudes sociuis. Os
direitos inscritos en nossu Curtu Muior representun
us diretrizes busicus do ordenunento urdico
nucionul. Hu dezenus de leis inruconstitucionuis,
cono u Lei 01b0/1001, sobre crines resultuntes de
preconceito de ruu ou de cor, e trutudos internucio
nuis dos quuis o rusil purte, cono u Convenuo
lnternucionul sobre u Llininuuo de Todus us
lornus de Liscrininuuo luciul, udotudu nu ONU,
en 10GG, e ussinudu pelo rusil en 10Go.
!"#$%&'# )*+,-.*/0 10+ !+,0,2+,*/0+
bruncu, criou un inuqinurio coletivo, unplunente
urruiqudo e diundido, de que o trubulho nunuul nuo
ulqo honroso e de que os escruvos erun, no
nuxino, nercudorius. Tunto verdude que, no lnp
rio, os debutes no Purlunento sobre u uboliuo
qiruvun en torno du necessidude de indenizuuo
dos proprieturios. No livro % "#7-1 7" =#"?#-55", o
uutor Oustuvo lrunco urqunentu que o 'Proqrunu de
Ouro Preto', que ucilituvu u concessuo de crdito
puru u qrunde luvouru, eru unu ornu de conpen
suuo inunceiru uos exproprieturios de escruvos . Ao
in e uo cubo, u enxurrudu de pupel noedu, levudu
udiunte, en outros noldes, por lui urbosu, con u
reqionulizuuo buncuriu dus enisses e con u novu
Lei dus Sociedudes Anninus, resultou no Lncilhu
nento.
A conpensuuo puru os escruvizudos
Nenhunu. Ao contrurio. A inseruo de neqros e
neqrus nu sociedude estunentul, putriurcul e rucistu
nuo contou con nenhun tipo de ucessibilidude,
independentenente du dutu du ulorriu. Lnboru o
Lstudo nuo concedesse cunuis institucionuis puru u
purticipuuo plenu de neqros nu sociedude oitocen
tistu, huviu resistnciu sociul duqueles diretu e indire
tunente uetudos pelu escruvizuuo.
A necessidude de se reorur uridicunente
un inpedinento provu de que u pruticu, enboru
interditu, pernunece recorrente. Podese encontrur
purulelo histrico, u qrosso nodo, nu proibiuo de
escruvizuuo do indqenu, nos tenpos coloniuis . A
reiteruuo de leis contrurius u esse tipo de trubulho
conpulsrio eru provu de que, upesur dos requlu
nentos expedidos pelu Corou, continuuvuse
explorundo nuo de obru indqenu. Arqunentos en
prol do indqenu buseuvunse en critrios reliqiosos,
porn, u histriu econnicu denonstru que o
instituto du escruvizuuo do ndio nuo resultuvu en
qunhos noneturios puru os colonizudores, dierente
nente du escruvizuuo do neqro. A triunquluuo
conerciul entre Anricu Portuquesu, Aricu
(principulnente enin e Luon) e Lisbou criuvu un
uluxo de dinheiro du colniu puru u netrpole, cuus
nercudorius erun conpostus de cuchuu, uno e
pessous escruvizudus.
O instituto du escruviduo deixou nurcus
indelveis nu conposiuo sociul brusileiru. O terno
'herunu' conunente utilizudo puru ustiicur us
recentes nedidus de discrininuuo positivu, nus hu
que se lenbrur que u herunu du escruvizuuo, du
subnissuo orudu de neqros e de neqrus pelu elite
O qoverno tenturu pronover o prineiro
Censo nucionul en 1ob1, nus houve qrunde resistn
ciu populur, sobrenuneiru, en Pernunbuco,
Serqipe, Purubu e Aluqous. O qubinete conservudor
`
c
!(&2>#' 7- @-'& 3'=2(52- <-L#-2J 7- PTRUJ #-2#'2' ' V=".' 7'
-5.#'W(X'9:"
28
do \isconde de Monte Aleqre ordenuru u obriqutorie
dude do reqistro civil de nuscinentos e bitos e
prescreveru u reulizuuo do 'Censo qerul do lnp
rio'. O decreto cuusou revoltu entre os 'pretos e
purdos pobres', cono os revoltosos de Puu d'Alho se
denoninurun, pois u nedidu serviriu, nu perspectivu
neqru, puru escruvizulos, visto que 'os inqleses nuo
deixun nuis entrur uricunos', sequndo uirnou un
uiz de Pernunbuco, en relutrio puru uo presidente
du provnciu. Os denuis relutos dus uutoridudes
locuis sequiun u nesnu linhu: us ues contrurius uo
decreto de Monte Aleqre erun obru do 'povo rude',
'du purte nenos cultu du sociedude', 'de ideius
unuticus e ninos desvuirudos'. Ln outrus puluvrus,
u resistnciu populur oi vistu cono iqnornciu por
purte dus uutoridudes, inconscientes du uneuu que
o censo poderiu representur, uo exiqir que se
declurusse suu cor, en unu sociedude escruvistu
cono o rusil do Oitocentos .
O voto eru ucessvel upenus uos honens
livres, con rendu superior u `OO nil ris, puru ser
eleitor, e 1OO nil ris, puru ser eleito. A purtir de 1oo1,
u Lei Suruivu instituiu o voto literurio, inpedindo que
unulubetos tivessen cupucidude eleitorul utivu,
desuutorizundo un continqente qiquntesco de
pessous untes uptus u votur, con incidnciu propor
cionul nuior sobre neqros. Lssu nesnu lei tornou us
eleies diretus e uindu utuulizou o vulor du rendu
que se precisuvu possuir puru poder votur . A Consti
tuiuo de 1o01 uboliu u necessidude de rendu, nus u
interdiuo do voto do unulubeto perdurou ut u
Cl/oo, quundo oi tornudo ucultutivo.
Puru se ter ideiu dus consequncius sociuis
dessus requlues inperiuis e escruvocrutus,
unulisenos o Censo de 1o1`. Los 0.0cO.11o de
brusileiros contudos, o1,1 erun livres e 1b,` erun
escruvizudos, ndiu considerudu buixu en reluuo u
prineiru netude do sc. XlX. Pretos e purdos sonu
dos, tunto livres (ou seu, eqressos du escruviduo)
quunto cutivos, representuvun b1,0 du populuuo.
uunto u estutsticu intelectuul, o1,1 du populuuo
livre ou libertu nuo subiu ler nen escrever. Lntre os
escruvos, u tuxu de ulubetizuuo eru O,Oo. Nenhun
cutivo requentuvu escolu prinuriu. L preciso nencio
nur, tunbn, que 11,G du populuuo oi clussiicudu
cono 'sen proissuo' .
Lu conuquuo desses dudos reerentes u
neqros e purdos, no Censo de 1o1` elevudo
nunero de pessous nuo enprequdus en utividude
produtivu e virtuul totulidude de unulubetos entre os
escruvos , concluise que eles nuo purticipuvun du
vidu polticu e upenus nurqinulnente estuvun inseri
dos en ulqun tipo de ocupuuo. Le que ornu,
entuo, poderiun uscender sociul e econonicunente
Se considerurnos, uindu, u burreiru do preconceito,
tornuse evidente que u desiquuldude inpostu u
neqros e purdos obstuculizou o desenvolvinento
individuul, 'neritocrutico', e reiterou unu sociedude
con clivuqens sociuis, ruciuis e de qnero por nuis
de un sculo.
O que nudou do sculo XlX puru o sculo
XXl Ln ternos obetivos, o nunero de honens e de
nulheres que se declurun pretos e purdos sonun
bO,1, proporuo senelhunte u do rusil lnprio. A
ciru representu uunento en reluuo uo ultino Censo
(lOL, `OOO), en ruzuo do uto de que nuis pessous
se reconhecen cono neqros, visto que, se consi
derurnos u tuxu de ecundidude e de nutulidude dus
nulheres neqrus, tul proporuo seriu utinqidu upenus
en `O`O .
A desiquuldude, porn, continuu ubsurdu
nente ultu, enboru tenhu recuudo nos ultinos dez
unos. A Secreturiu de Assuntos Lstrutqicos do
Ooverno lederul estinu que 1c dos neqros ucinu
de 1b unos suo unulubetos, contru pouco nenos de
1O du populuuo en qerul. No Nordeste, essu
estutsticu sobe puru `1 de neqros unulubetos con
nuis de 1b unos. O nunero tornuse uindu nuis
construnqedor, se considerurnos neqros ucinu de
Gb unos: 1b .
A constutuuo busicu, diuqnosticudu no
Ooverno lHC, que nuo huviu iquuldude de oportu
nidudes puru bruncos e neqros. L que seriu
necessurio pronover unu polticu de discrininuuo
positivu se se quisesse nodulur os eeitos dessu
herunu histricu. Ln `OO`, iniciouse o Proqrunu
olsu Prnio de \ocuuo u Liplonuciu, que
destinuvu recursos u cundidutos neqros uo CACL,
uprovudos en unu seleuo que consistiu en provus
e entrevistu tcnicu. Ln `OOc, o vulor du olsu oi
uustudo en un totul de l$ `b nil, viqentes por 1O
neses, puru o estudunte custeur seus estudos, cono
uulus en cursos prepurutrios. Unu pequenu
porcentuqen pode ser uplicudu en custos de
nunutenuo, cono lnternet e ulinentuuo.
0&'# 03*.40,*"0 5# *,040.0,6
1
b
G
1. Histriu do rusil Nuuo vol. `: A construuo nucionul 1ocO1oo0. Orq. Liliun Moritz Schwurcz, p. 1O
b. http://www.plunulto.qov.br/ccivil_Oc/revistu/rev_11/Menoriu[uridicu/SobreLeiSuruivu.htn (ultino ucesso en 1O/O`/11)
G. Histriu do rusil Nuuo vol. `: A construuo nucionul 1ocO1oo0. Orq. Liliun Moritz Schwurcz, p. 1G
1. oletin lpeu de Polticus Sociuis, n. `O/ `O1`
o. Secreturiu de Assuntos Lstrutqicos: http://www.sue.qov.br/site/p~111cO (ultinu visuulizuuo en 1O/O`/11)
1
o
29
A previsuo de qustos, uln do pluno de
estudos, deve constur en relutrio u ser entreque e
uvuliudo pelus instituies envolvidus (MlL, CNPq,
principulnente, nus tunbn u Secreturiu Lspeciul
dos Lireitos Hununos, u Secreturiu Lspeciul de
Polticus de Pronouo du lquuldude luciul e u
lunduuo Culturul Pulnures). At u presente dutu, o
vulor du olsu pernunece o nesno. Se osse
corriqido pelo lPCA Oerul do perodo, deveriu estur
en l$ 11.G0G,bG , puru que se nuntivesse o poder
uquisitivo deinido en `OOc. loberto ucreditu que o
reuuste du olsu un ponto inportunte entre us
possveis suqestes de nelhoriu do processo. Mus
relenbru: 'A olsu pode conerir iquuldude de
oportunidudes, sin. A purte inunceiru senpre
preocupu quen estudu puru concursos. Tunbn
dependeru do cundiduto estudur nuito e udequudu
nente puru pussur no concurso. Suo coisus conple
nentures: u bolsu, con seus recursos, e o cundiduto,
con seu esoro e dedicuuo'.
A purtir do certune de `O11, o editul trouxe
cono novidude unu reservu de vuqu de 1O nu
prineiru use do concurso, cuu pontuuuo pussou u
ser contubilizudu nu notu inul do exune. Ln outrus
puluvrus, puru uln dos cOO uprovudos nu prineiru
use de `O11, orun udicionudus nuis cO vuqus puru
uqueles que se declururun urodescendentes. O
nesno ocorreu en `O1` (`OO vuqus `O puru
urodescendentes) e `O1c (1OO vuqus 1O). Lnboru
tenhu sido unu nedidu relevunte, uo unpliur o nunero
de vuqus puru neqros nu prineiru use, u contubili
zuuo dos pontos du provu obetivu nu notu inul os
colocou en liqeiru desvuntuqen. Aln disso, orun
institudus reqrus un nuxino de vezes puru u
renovuuo du olsu. A prineiru renovuuo conce
didu livrenente, u sequndu, icu condicionudu u
uprovuuo nu prineiru use, puru u terceiru, exiqese
uprovuuo nu sequndu use, u quurtu, requer
uprovuuo nu terceiru use. Nuo seru concedidu unu
quintu renovuuo du bolsu en nenhunu hiptese.
Puru Lrnesto, estu nudunu 'nuo uunentou
[u eicinciu do proqrunu]. Ln `O1c oi uprovudo
upenus un bolsistu, que icou con u bolsu durunte b
unos. Subenos que u prepuruuo puru esse
concurso conplexu e envolve continuidude. Aln
disso, subenos que hu cusos de excelentes cundidu
tos que vuo ut u quurtu use en un uno, e nuo
pussun sequer no TPS no uno sequinte. Tunbn
conhecenos cusos de cundidutos que icun unos nu
prineiru use do concurso e, quundo pussun,
consequen u uprovuuo no CACL. A nudunu dos
critrios de distribuiuo du bolsu sequiu unu polticu
de utendinento u certus exiqncius eitus pelo TCU
[Tribunul de Contus du Uniuo], que estuvu preocu
pudo con u eicinciu do proqrunu, nus que nuo
reconendou explicitunente essu nudunu. lneliz
nente, cono tenos uconpunhudo nos ultinos trs
unos, elu nuo teve o eeito esperudo, e nu ninhu
opiniuo estu ninundo o proqrunu de dentro puru
oru'.
0. http://econoniu.uol.con.br/inuncuspessouis/culculudorus/`O1c/O1/O1/indicesdeinlucuo.htn. Correuo de GG, considerudu u inluuo do perodo
[un/`OOc u [un/`O1c (ultinu visuulizuuo en 1O/O`/11)
D"2"E ,-=#"7>9:"
30
Cono suqestuo de nelhoriu, Lrnesto
urqunentu que 'unu dierenu de un ou dois pontos
pode purecer pequenu, nus no CACL desse uno, o
prineiro cundiduto que icou oru du listu nuo pussou
por O,Ob pontos, de nodo que o nuis coerente, puru u
consecuuo de unu polticu de inclusuo ruciul eetivu,
seriu u extensuo du cotu puru todus us uses do
concurso ou u elininuuo du notu du prineiru use nu
contuqen inul'.
Le ucordo con u dissertuuo de nestrudo
de Anu Puulu de Conceiuo Oliveiru (UlA/ `O11),
entre `OO` e `O1O, orun nuis de sete nil inscritos no
Proqrunu de Auo Airnutivu do ltunurut,, con
uproxinudunente cO0 neqros e neqrus contenplu
dos con u olsu. Pelo que elu pde recolher dos
urquivos do ltunurut, e de relutos oruis durunte suu
pesquisu, no perodo nencionudo, 1G cundidutos
bolsistus orun uprovudos. L possvel que nuis
urodescendentes tenhun inqressudo nu curreiru
sen u uudu de olsu, nus nuo hu dudos oiciuis
disponveis.
Lnboru necessuriu, u iniciutivu qovernu
nentul de pronover polticus de inclusuo sociul nuo
deveriu icur sonente u nerc do Lstudo. 'Leseu
nos ter un cunul pernunente e peridico de conuni
cuuo con os ornuludores do proqrunu. Mudunus
nus reqrus do proqrunu nuo poden ser uniluterul
nente decididus e inpostus de cinu puru buixo, pois
nossus vidus estuo en oqo', ucentuu Lrnesto.
O sico se debruu sobre os nuneros dos
ultinos concursos e conclui que: 'se considerurnos
que, desde `OO`, uproxinudunente, 1OO bolsistus
receberun u bolsu e upenus `O orun uprovudos,
tenos unu eicinciu de b. Hu un qunho de eicin
ciu relutivu, considerundo o universo totul de inscritos
no CACL, que o que deende o qoverno. Le todo
nodo, esse nunero uindu nenor, se considerunos
que us vurius edies do CACL, cunulutivunente,
no nesno perodo, recruturun nuis de 1bO diplonu
tus nuo neqros. Ou seu, continuunos con unu
buixssinu (`,G) representutividude de neqrus e de
neqros no corpo diplonutico brusileiro, no que
deveriu ser considerudu unu iniciutivu nodelo de
inclusuo ruciul no nbito do qoverno ederul. As
ruzes puru essu ineicinciu suo nuitus e eu posso
nencionur ulqunus delus. Ln prineiro luqur, o vulor
du bolsu estu bustunte uqun dus necessidudes de
prepuruuo de un cundiduto que queiru ser nininu
nente conpetitivo puru prestur o concurso. O vulor
du bolsu nuo sore reuuste hu quuse unu dcudu, e
subenos que u inluuo corri o vulor do benecio
s olhur os reuustes unuuis dos cursinhos. Tenos de
contur con u bou vontude dos cursinhos puru obter
descontos nus disciplinus. Ln sequndo luqur, o
qoverno uz exiqncius que nuo suo reulistus en
ternos du ornu cono os qustos suo eitos pelos
bolsistus. Un exenplo cluro que, con cO du bolsu
destinudo u nunutenuo (ulinentuuo, trunsporte,
norudiu), icu inviuvel puru un bolsistu de oru do
eixo lioSuo Puulorusliu ter chunces de viver
nessus cidudes, onde hu os nelhores cursinhos e
proessores purticulures. Mesno puru un bolsistu
nuturul dessus cidudes, o vulor du bolsu inpede que
o cundiduto se prepure en tenpo inteqrul puru o
concurso. Ln terceiro luqur, ultu upoio peduqqico
puru os bolsistus se prepururen de nuneiru nuis
eetivu puru o concurso. Mesno que o pluno de
estudos prepurudo pelo bolsistu seu obeto de
uvuliuuo no uto de concessuo du bolsu, e nesno
que o bolsistu conte con u uudu de diplonutus
tutores volunturios, o sistenu pode ser nuis eiciente
no sentido de oerecer uo bolsistu un nelhor
direcionunento dos qustos dos recursos du bolsu.
Senpre vui huver excees, quundo pussu un ou
dois cundidutos, o que notivo de nuitu uleqriu, nus
estunos ulundo de unu polticu publicu que ten
cono obetivo uprovur o nuior nunero de cundidu
tos'.
L resune: 'Mesno que, no rusil, qrunde
purte du populuuo tenhu descendnciu uricunu, u
sociedude brusileiru sube identiicur quen suo os
neqros e, puru essu purte du populuuo, dispen
sudo un trutunento que, historicunente, os ten
colocudo e os ten nuntido en posiuo de desvuntu
qen e de subulternidude. Lstunos tentundo quebrur
esse purudiqnu'.
D"2"5E ,-=#"7>9:"
Y' "#7-1 A-5I>-#7' ='#' 7(#-(2'BE
Z>(X C&).(" Z>4' 7' [(4W'J <(41' ,">55-00
- D-#&'&7" \-&#(I>- '" '55>1(#-1 '
!#-5(76&.(' 7' ,-=]L4(.' D-7-#'2(W'
7" 3#'5(4+
31
O ndulo qrutuito, ninistrudo pelo
Proessor Luurence l. Heler, du Universidude
Luke, introduz us leis, us instituies e us teorius
lequis e polticus que respuldun u proteuo dus
liberdudes busicus dos seres hununos. As uulus
estinulun o enquunento dos ulunos en questes
sobre diqnidude hununu, soberuniu dos Lstudos
e ustiu internu. Outros tenus de estudo suo
qenocdio e intervenuo hununituriu, direito u vidu
e penu de norte. O curso, en inqls, ten duruuo
de seis senunus.
!"#$%&' c1 de nuro
()%* %",&-.)/01*'
!"#$%&'$" $&)$*"
!"#$%! %# #'#$()*
!"#$%&$'
Lireito lnternucionul dos Lireitos Hununos:
Perspectivus e Lesuios
+!,-) ./01
! " # $ $ " "
https://www.courseru.orq/course/intlhununriqh
tsluw
http://cupes.qov.br/cooperucuointernucionul/
reinounido/nottinqhunbirninqhun
A seleuo puru o doutorudo pleno
ubrunqe diversus ureus do conhecinento, cono
produuo uqrcolu sustentuvel, petrleo, qus e
curvuo ninerul, enerqius renovuveis, biotecnolo
qiu, biodiversidude e bioprospecuo. Puru purtici
pur du triuqen, o cundiduto precisu cunprir os
requisitos especiicudos no editul e upresentur
cundiduturu conpostu de proeto de pesquisu,
ornulurios e docunentuuo necessuriu u Cupes
ut o diu ` de ubril e u Universidude de Nottinqh
hun e/ou u Universidude de irninqhun ut 11 de
nuro. A bolsu teru duruuo de cG neses e inclui
nensulidude, uuxlio deslocunento, uuxlio
sequrosuude e uuxlio instuluuo. O incio dus
utividudes ucudnicus seru en setenbro.
()%* %",&-.)/01*'
Pelo enuil
e pelu puqinu do proqrunu:
nottinqhun_birninqhun_cupes.qov.br
(")%'% +& &%,#+"
Loutorudo nus Universidudes de Nottinqhun e
irninqhun (CAPLS)
Neste curso, o Proessor Michuel [.
Orlundo, du Universidude do Colorudo, uru unu
introduuo uos neqcios que envolven u
produuo de enerqiu prinuriu. Seru exuninudu u
nuturezu du denundu e do ubustecinento no
nercudo qlobul de enerqiu, ussin cono seus
purticipuntes. Ao in do nodulo, os ulunos seruo
cupuzes de identiicur os desuios dus enpresus
que utuun no desenvolvinento desses recursos.
O curso qrutuito e seru ninistrudo en inqls.
!"#$%&' 11 de nuro
()%* %",&-.)/01*'
lundunentos du lndustriu Mundiul de Lnerqiu
https://www.courseru.orq/course/qlobulenerq,
business
%&'()
!"!#!$%!&$' '$)!*"%!$
32
!" $%&'&( ')*'&)&%+),& '&)& & '),-*,)& .&/*
!"#"$%&" (")*+&$*" ,",- ./012 3 4563 7 38563
Lireito lnterno: Luniel lulcuo
Lireito lnternucionul: Luuru Lelunonicu e Priscilu Anurul Zillo
Lcononiu: ernurdo Nunes
Oeoqruiu: leqinu Aruuo
Histriu do rusil: \tor Murcos Oreqrio
Histriu Mundiul: Clu,ton Avelur
lnqls: Todd Murshull
Polticu lnternucionul: Ouilherne Cusures e Suno Oonulves
Portuqus: Cluudiu Sinionuto
useudo nu resoluuo de questes obetivus (do tipo Certo/Lrrudo) inditus e de TPS unteriores.
0123,4( `1 de evereiro
56)-,14( O1 de ubril
7&)8& 94):),&( 01 horus e cO ninutos (nodulidude conpletu), 1O horus e cO ninutos por disciplinu.
74)'4 ;43*1%*(
<" $%&'&( ')*'&)&%+),& '&)& & /*8=1;& .&/*
Cluudiu Sinionuto
>)*?,/@4 ;* ,123,4( O0 de ubril
74)'4 ;43*1%*(
A" $%&'&( ')*'&)&%+),& '&)& & %*)3*,)& .&/*
Lireito lnterno: Luniel lulcuo
Lireito lnternucionul: Luuru Lelunonicu
Lcononiu: ernurdo Nunes
Oeoqruiu e Polticu lnternucionul: leqinu Aruuo e Suno Oonulves
Histriu do rusil, lnqls, lruncs e Lspunhol: u conirnur
>)*?,/@4 ;* ,123,4( O0 de ubril
74)'4 ;43*1%*(
Liunte du proxinidude dus provus de terceiru use e do curto intervulo entre sequndu e terceiru
etupus du provu de `O11, houve intensu procuru pelos ndulos uvunudos de uneiro. Assin, estuo reuber!
tus us nutrculus puru os ndulos tenuticos:
,9#(%( ":"&;"-%(2
B%=&C,D&EF*/ ;* >4C2%,3& 01%*)1&3,41&C( G4?*)14 H,C-&
Ouilherne Cusures
Anuur, Orenuud
74)'4 ;43*1%*(
33
I)8&1,D&E@4 J=1;,&C ;4 74-6)3,4 KIJ7L( &1:C,/*/ >+/M741.*)N13,& ;* O&C,
Alberto do Anurul [unior
Suno Oonulves
74)'4 ;43*1%*(
P4)-&E@4 $341Q-,3& ;4 O)&/,C KP$OL
Anuur, Orenuud
74)'4 ;43*1%*(
R,%*)&%=)&( 01%*)')*%&EF*/ ;4 O)&/,C
Csur Tukenoto
74)'4 ;43*1%*(
S.),3&
Alberto du Costu e Silvu
leqinu Aruuo
Murio Auqusto
74)'4 ;43*1%*(
T7,;&;&1,& 14 O)&/,C( =- C4184 3&-,194U V =-& &1:C,/* ;& 4W)& ;* X4/6 J=),C4 ;* 7&)?&C94
[os Murilo de Curvulho
Luniel lulcuo
\tor Murcos Oreqrio
74)'4 ;43*1%*(
34
!"#$ !&' " !(")*+"
!"#!"!$!%&'
!
O uso dos ininitivos e suus lexes
senpre truz duvidus uos ulunos. O ininitivo
unu dus trs ornus noninuis, uo ludo do
qerundio e do purticpio. As ornus noninuis
suo ussin desiqnudus porque suo verbos que
upresentun tunbn u unuo de nones. Llus
nuo lexionun en tenpo ou nodo, nus o
ininitivo pode lexionur en pessou, depende
se ele ten sueito ou nuo. Lu tenos o inini
tivo pessoul e o inpessoul.'
O ininitivo pessoul (ou lexionudo)
o que ten sueito, por isso upresentu u
desinnciu que truz u nurcu de pessou:
Cuntur
Cuntur"#
Cuntur
Cuntur$%#
Cuntur&"#
Cuntur"$
Assin, se hu sueito clurunente
expresso nu oruuo, o ininitivo deve lexionur:
L curioso ns nuo cuntur$%# hoe.
Aindu que esteu nu orden inversu:
L inportunte '("$ todos enboru.
Se nuo hu sueito expresso, nus
deseuse nurcur o sueito, devese tunbn
lexionur o ininitivo:
Seriu bon nuo ir$%# enboru.
Mus tudo depende de querer ou nuo
enutizur o sueito. Lu posso usur o ininitivo
inpessoul, nuo lexionudo, puru dur nuse u
uuo, ou posso lexinulo puru dur nuse uo
Cluudiu Sinionuto ornouse en Letrus pelu USP, proessoru de Portuqus e leduuo especiulistu no
CACL e diretoru peduqqicu do Curso Supientiu.
sueito. Lepende du intenuo du ruse:
L bon )"( un cuo.
L bon ter$%# un cuo.
Por isso, o unico cuso en que o inini
tivo de uto obriqutrio quundo o sueito
estu clurunente expresso nu oruuo.
uundo, porn, o sueito do ininitivo
or un pronone utono, ou un substuntivo que
venhu depois dele, o verbo icu obriqutoriu
nente nu ornu nuo lexionudu:
Ouvios *+,)+(.
Ouvi *+,)+( os pussuros.
uundo o substuntivo sueito vier
untes do ininitivo, indierente u lexuo:
Ouvi os pussuros *+,)+(/ *+,)+("$.
Se houver unu preposiuo entre o
sueito e o verbo, opcionul u lexuo,
conorne verenos u sequir.
-% ./01
-% ./0 &" 23445 ,+ 67"#)8% 425
9+:'+ + #";7',)" +<'($+=8%1
0"('+$ $+,)'&%# % #",)'&% " +
*%(("=8% ;(+$+)'*+> &% )"?)% #" %#
',<',')':%# <>"?'%,+&%# <%##"$
#7@#)')7A&%# B">+# ("#B"*)':+# <%($+#
&% ',<',')':% ,8% <>"?'%,+&% ,%
#";$",)% C+# ;%)+# + ":+B%(+("$5 +#
>"#$+# + B("B+(+("$ %# *%(B%# B+(+
,%:+# *+$',9+&+#D EFG2HI2JKG
1. Puru os verbos requlures, u conuquuo do ininitivo pessoul iquul u do uturo do subuntivo.
35
At u prxinu
Cluudiu Sinionuto
4K L "$B(";% &% ',<',')':% <>"?'%,+&%
"$ C*%$B("",&"("$D M %B*'%,+>5
+##'$ *%$% % ',<',')':% ,8% <>"?'%I
,+&% "$ C+*"(*+(I#"D B%&"('+ #"(
#7@#)')7A&% B%( #7+ <%($+ <>"?'%,+&+G
2K L "$B(";% ,8% <>"?'%,+&% &" C"$I
B("#)+&%D ',&'*+ )(+)+(I#" +A &" 7$+
<%($+ :"(@+> &" B+()'*AB'% " ,8% &"
7$ +&N")':%G
A opuo pedidu icuriu: 'us qotus u
evuporur, us lesnus u prepurur os corpos
puru novus cuninhudus'. Lstu corretu
tunbn. Lnboru o sueito esteu expresso nu
oruuo, u preposiuo 'u' entre o sueito e o
ininitivo du u possibilidude de este ser
lexionudo ou nuo, u depender du nuse que
se quer dur: no sueito ou nu uuo.
Ln outru provu do Cespe, puru o
curqo de Anulistu Leqislutivo du Cnuru dos
Leputudos, orun dudus us sequintes
questes sobre o texto:
Puru nelhor *%$B("",&"("$ u
nuuo e os ciduduos nus suus oriqens, no
seu devir coloniul e, inulnente, soberuno ,
nossos pensudores uvunun os olhos por
todo o nupu do pus, tonun "$B("#)+&%
lunetus e ulcunun outrus pocus e outrus
civilizues. Chunun u utenuo puru us
qrundes conquistus que orun eitus desde
senpre, pelo nuis unnino dos ndios e dos
escruvos, pussundo pelos luvrudores, uiscu
dores, trubulhudores, uncionurios publicos,
proissionuis liberuis, lutiundiurios, cupitues
de industriu, e que tornurun o pus unu dus
nues nuis udiuntudus du Anricu Lutinu.
Lntretunto, tunbn queren +*"(*+(I#" dus
cuusus dus inustius sociuis, conbutlus
pelus urnus du puluvru, suber o porqu de
tuntu nisriu e sorinento por purte de un
povo, upesur de tudo, trubulhudor e senpre
disposto u buscur u prosperidude e o
proqresso norul seu dos seus, seu du
Nuuo. rusil, o nosso 'cluro eniqnu'.
Silviuno Suntiuqo. ln: !"#$%&%'#'( *+ ,%-(./, vol. l, lio de
[uneiro: Novu Aquilur, `OOO (con uduptues).
A questuo nunero 1 estu errudu. A
ornu verbul 'conpreenderen', enboru ique
nelhor nu ornu lexionudu devido uo sueito
expresso, pode ir puru o sinqulur, devido u
presenu du preposiuo 'puru'. [u 'ucercur
se' nuo pode ir puru o plurul, unu vez que o
uuxiliur u estu lexionudo. Lscrevo 'As criun
us deven undur pelu culudu', nuo 'deven
unduren'. O prineiro lexionou, o sequndo
nuo lexionu.
A questuo nunero ` estu corretu. Por
'tonur enprestudo' ser unu locuuo verbul,
o verbo en ornu noninul nuo lexionu. Se
osse un udetivo, ele concorduriu en qnero
e nunero con o substuntivo.
Ln cuso de duvidu, o qrunutico
Nupoleuo Mendes de Alneidu uirnu:
'Levenos linitur u lexuo do ininitivo
uos cusos de reul necessidude de identii
cuuo do seu sueito. Nuo veriicudu essu
necessidude, deixenos intucto o ininitivo'.
Celso Cunhu citu Suid Ali:
' 'A escolhu do ininitivo depende de
coqiturnos sonente du uuo ou do intuito ou
necessidude de pornos en evidnciu o
uqente du uuo.' Trutuse, pois, de un
enpreqo seletivo, nuis do terreno du estils
ticu do que, propriunente, du qrunuticu'.
Lntuo, quunto nenos rqidos ornos
con os ininitivos, nelhor.
!
O rusil ten unplo histrico de purtici
puuo en nisses de puz dus Nues Unidus,
enboru u Curtu du ONU nuo tenhu previsto
oriqinulnente esse tipo de operuuo. Suu buse
urdicu oi construdu de ornu consuetudinuriu,
con previsuo no 'Cuptulo Seis e Meio' du Curtu ,
conorne uirnou o entuo SecreturioOerul Luq
Hunnurskold, uo ser induqudo sobre u nuturezu
du UNLl l (Prineiru loru de Lnerqnciu dus
Nues Unidus en Suez/ 10bGG1). Os princpios
de !"#$"%""!&'( *!"+#,&*'- orun ornulizudos
sonente nu dcudu de 101O.
No contexto de reornuluuo dus
utividudes do Conselho de Sequrunu dus Nues
Unidus (CSNU) no psOuerru lriu, o Secreturio
Oerul outros outrosOhuli oi incunbido de
unulisur os novos desuios internucionuis e us
respectivus ues u seren tonudus pelu orquni
zuuo. O docunento 'Unu Aqendu puru u Puz'
(100`), resultunte desses esoros, teve cono oco
us querrus civis, intruestutuis, que se nultiplicuvun
nu ocusiuo. L desse perodo u criuuo do Lepurtu
nento de Operues de Munutenuo du Puz dus
Nues Unidus (LPKO), quundo se intensiicurun
os debutes sobre u necessidude de 'consenso dus
purtes'. Nos unos `OOO, ups ulquns reveses
soridos pelu ONU, cono nu Sonuliu, luundu e en
Srebrenicu, o SecreturioOerul Koi Annun solicitou
u un qrupo de peritos un estudo sobre us
operues de puz, resultundo no relutrio
ruhnini. As concluses desse docunento orun
purciulnente udotudus en `OOb, con u criuuo du
Conissuo de Consoliduuo du Puz e do estubeleci
nento do conceito de lesponsubilidude de Prote
qer. Ln `OO0, u orqunizuuo enconendou un novo
estudo, intituludo 'Novo Horizonte puru us Misses
de Puz dus Nues Unidus', sobre us nuiores
diiculdudes enrentudus pelus nisses dos dius
utuuis.
O rusil nuntn u trudiuo de enviur
tropus puru contribuir con u estubilizuuo en reqies
du Anricu Lutinu e de puses lusonos, en nisses
.*+ /'#+&0 12 3"$$4&#
O Oenerul lloriuno Peixoto \ieiru Neto, conundunte dus lorus Militures du Missuo de Puz du ONU no
Huiti entre `OO0 e `O1O, uz un buluno du purticipuuo brusileiru no pus curibenho nu ultiunu dcudu.
!"#$%&'$" $&!#$)"
!"# %&'( !" )*&+(,%-
buseudus no Cuptulo \l du Curtu du ONU, cuos
undunentos suo us solues pucicus de contro
vrsius, sen envolvinento du oru. No prineiro
decnio dos unos `OOO, contudo, u interpretuuo du
chunceluriu brusileiru en reluuo us operues de
puz udicionuriu uo conceito de nuo intervenuo u
ideiu de nuo indierenu. O discurso do entuo
chunceler Celso Anorin uirnuvu que o rusil
vinhu ussunindo responsubilidudes crescentes no
cenurio internucionul e que u elus nuo se urturiu.
Nesse contexto, o rusil uceitu liderur u Missuo dus
Nues Unidus de Lstubilizuuo no Huiti
(MlNUSTAH), estubelecidu con buse no Cuptulo
\ll, u purtir de `OO1.
Ln `O11, u MlNUSTAH conpletu dez
unos. Puru unulisur u liderunu brusileiru nu nissuo
de puz, u levistu Supientiu entrevistou, en Suo
Puulo, o OeneruldeLivisuo do Lxrcito rusileiro
lloriuno Peixoto \ieiru Neto, que ocupu utuulnente
o posto de Conundunte du ` Livisuo de Lxrcito.
O Oenerul lloriuno Peixoto esteve no Huiti en duus
ocusies: en `OO1, cono chee de operues do
prineiro continqente brusileiro enviudo uo pus, e
entre ubril de `OO0 e ubril `O1O, quundo liderou o
Conponente Militur du ONU no Huiti nu condiuo
de conundunte dus lorus Militures (5*+$"
1*66#'7"+).
!"#"$%& (&)$*%#) +"*,)-)
36
1. lelues lnternucionuis do rusil, v. `,orqs Lessu e Altenuni, cuptulo O rusil e us Operues de Puz, uutor Luqnio Liniz.
1
()-). /$01*2) +"33)%&
!"#$%&' )'*$"+&$', -. /0123 ' 4567)89:
;<.*="&' >"? '+<% >" <*"@'AB"% +< :'$&$C DE'=
"#<=EAF< *<>".<% #"@$G$;'@ '< =<+H< >"%%"
*"@I<><J
K"+"@'= L=<@$'+< M"$N<&< \eo, en ternos de
contribuiuo internucionul e o rusil oi o
prineiro pus u oereclu , unu nuuo que, de
unu situuuo culunitosu tornouse un pus pucii
cudo, sob o controle dus orus de sequrunu
locuis, u Polciu Nucionul do Huiti. L eu tive u honru
de purticipur do prineiro continqente, inteqrundo
u riqudu rusileiru de loru de Puz. A nissuo,
constitudu con u inulidude de estubilizur o Huiti
uo lonqo destu ultinu dcudu, oi, portunto, ulcun
udu. Muito desse xito deveuse u purticipuuo
dus lorus Arnudus rusileirus e do rusil, nuo
sonente no oerecinento de tropus no contexto do
esoro internucionul de puciicuuo do Huiti, nus,
tunbn, no provinento de uuxlio especico en
deterninudus circunstncius. O nesno pode ser
dito en reluuo u outrus nisses do pussudo, dus
quuis nosso pus purticipou. L unu constutuuo
uctuul de que o rusil, no unbiente du ONU, en
purticulur, e no cenurio internucionul, en qerul,
nuito respeitudo e ten un reconhecinento nuito
qrunde pelos locuis onde utuu. Nossus tropus
tunto Lxrcito, quunto Murinhu e Aeronuuticu suo
requisitudus en quulquer ocorrnciu periqosu
onde se necessite de un bruo puru estubilizur
puciicunente unu reqiuo, ou nesno con o
enpreqo du oru: o rusil senpre lenbrudo.
!"#$%&' )'*$"+&$', O %"+P<@ "%&"#" >E'% #"?"%
+< :'$&$3 ". /002 " /010C DE" >$G"@"+A'% *Q>"
<R%"@#'@ "+&@" "%%"% ><$% *"@I<><%J S<.< '%
L<@A'% 9@.'>'% T@'%$="$@'% '&E'@'. +"%%'%
>E'% G'%"%J
!"#$%&' )'*$"+&$', U +<&V#"= WE" ' '&E'AF<
R@'%$="$@'3 '< ."+<% ". 8$.<@ X"%&"3 WE" Y
;<+%$>"@'>< E. H@'+>" "N".*=< >" ZN$&< >"
.$%%F< >" *'?3 %"[' *'E&'>' +F< %\ *"=< !"#$"%
K"+"@'= L=<@$'+< M"$N<&< O rusil estu inserido
en un contexto de purticipuuo internucionul de
qrunde unplitude no Huiti. Outros puses tunbn
estubelecerun un nodelo de cooperuuo puru
que o pus udquiru condiuo de uutossustentubili
dude. Minhus percepes, buseudus nus duus
oportunidudes en que estive nuquele pus uniqo,
suo nuito diversus. Ln `OO1, o rusil oi o prineiro
pus que pisou no Huiti, cono purte du MlNUS
TAH, e u situuuo eru cuticu. Lxistiu unu querru
internu, entre qunques, exnilitures... loi un
perodo de nuitu tensuo e de consideruvel utrito
nilitur. Ao lonqo do tenpo, ns estubelecenos us
buses, que, iniciulnente, erun s en Porto
Prncipe, nus o cronoqrunu de chequdu dos denuis
37
continqentes internucionuis nos levou puru outrus
oito en dierentes locuis do Huiti. Con o pussur do
tenpo, estubelecenos bolses operucionuis
bustunte eicientes puru conbuter e reprinir us
qunques, desnuntelundo, deinitivunente, suus
estruturus e cupturundo seus lderes. A situuuo
de estubilidude oise concretizundo con us nedi
dus de eicuciu que tonunos. Podenos entuo
dizer que u puciicuuo do Huiti se estendeu ut
`OOo. A purtir de `OO0, u sequrunu u estuvu
consolidudu e, con isso, os investinentos exter
nos coneurun u chequr uo Huiti. O pus
coneou u recuperur suu coniunu internucionul,
cono nuuo estuvel, con todus us suus institu
ies uncionundo plenunente, incluindo portos,
ueroportos, hospituis, conrcio, enin, tudo
operundo nornulnente, dentro de un unbiente
sequro. A voc inuqinu: subitunente, no diu 1` de
uneiro de `O1O, us 1Ghbc, o pus sore uquele
ubulo ssnico, que, nus puluvrus do ninistro Celso
Anorin, 'oi unu truqdiu de dinenses bblicus',
e o pus retornu u unu condiuo nuito nuis deqru
dudu do que uquelu que ns vivenciunos en
`OO1. O uto que o pus coneou u se reestru
turur en `O1O, nuito por contu do conponente
nilitur du ONU, dentro do quul se inseriu o rusil
con unu oru nuis robustu en presenu, porn
con un curuter preponderuntenente hununiturio
ups o terrenoto, de recuperuuo enerqenciul.
lsso denorou un tenpo. Hoe, o pus nuo estu
nuis nestu situuuo enerqenciul e recuperu u
condiuo de uutossutentubilidude, tunto no que diz
respeito u inruestruturu quunto nu questuo du
ornuuo de liderunus, puru poder voltur u utruir
investinentos internucionuis e credibilidude
estrunqeiru. L bon sulientur que o terrenoto
destruiu nuo s u inruestruturu, cono tirou u vidu
de pessous nuito cupucitudus puru levur o pus
udiunte, con suu lucidez udninistrutivu. O
terrenoto ceiou o prineiro e o sequndo escules
do qoverno e du udninistruuo publicu. O pus
teve, de `O1O ut hoe, que se reconpor. O rusil
se orqulhu nuito de ter uberto us portus puru quuli
icur esses proissionuis, puru reussunir essus
unes que icurun desprovidus de liderunus,
por interndio de cooperues biluteruis direcio
nudus u quuliicuuo de udninistrudores huitiunos.
!"#$%&' )'*$"+&$', S<.< %" ;P"H<E ' "%%"
%<=>'>< *'>@F<J DE" &$*< >" &@"$+'."+&< Y
<G"@";$>< '+&"% >" "="% ".R'@;'@". *'@' <E&@<
*'I%J
K"+"@'= L=<@$'+< M"$N<&< Lo soldudo uo
qenerul, o truo curucterstico que identiicu essu
posturu nilitur nuo exclusivo do nilitur, prprio
du culturu brusileiru. O povo brusileiro extrenu
nente solidurio, respeitudor. Aquelu ideiu que se
ten, us vezes, do brusileiro brinculhuo nuo se
observu en situues reuis, de extrenu necessi
dude. O brusileiro un povo srio, desprendido e
extrenunente solidurio. lsso nos oi lequdo pelu
prpriu ornuuo du nucionulidude, desde os
prinrdios de nosso descobrinento, e se orou,
uo lonqo dos unos, con essu nisciqenuuo de
ruus que tuo espetuculurnente deine o curuter
nucionul de todos ns. Chequnos uo que sonos.
lsso uqrudu nuito u ONU, en tureus de pucii
cuuo de reqies, porque sube que u tropu
brusileiru utuu con seu bruo orte, nu nedidu
certu, nuncu uplicundo u oru uln do estritu
nente necessurio, nus tunbn con unu nuo
uniqu, que oerece uudu senpre que preciso.
Aln dessu condiuo oriqinul, hu que se destucur
o trubulho de elevudssinu quulidude trudicionul
nente conduzido pelus lorus Arnudus no
prepuro de seus recursos hununos, puru utender
K"+"@'= L=<@$'+< M"$N<&< O soldudo brusileiro
nuito cuidudoso e respeitoso quunto u culturu
locul, u populuuo en qerul, uos preceitos
internucionuis en viqor, nuo s os du ONU, nus
tunbn os do Lireito lnternucionul Hununiturio. L
extrenunente respeitoso tunbn en reluuo us
nornus de relucionunento consensuulnente
irnudus pelu sociedude, en quulquer circunstn
ciu, dentro e oru do rusil. Nosso soldudo
pudruo de utuuuo en todus us circunstncius en
que utue, no pus e no exterior, sobeunente
reconhecido. lulo isso con u experinciu
internucionul que eu tenho, nuo s no Huiti, nus
en outros puses onde residi [* 8"'"+#9 :*& /--"-;
-*+ <&9&,#+ =+#-&9"&+* >?',* @ /$#7"6&# <&9&,#+ 7"
A"-, .*&',B C-,#7*- D'&7*- 7# /6E+&$#]. Tenho,
portunto, unu cluru nouo duquilo que ulo en
ternos de conpuruuo e relutividude, principul
nente no que diz respeito u vulores. Lu vi, no Huiti,
cenus que ne inpressionurun nuito, de
desprendinento do soldudo brusileiro en
oerecer u populuuo nuis necessitudu purte de
suu ulinentuuo, de seu vestuurio civil, un
desprendinento enorne dentro duquelu relutivi
dude de condiuo que estuvu estubelecidu entre o
soldudo e u conunidude. lsso nuo se desqustou,
()-). /$01*2) +"33)%&
38
&""!'()3 .'% &'.RY. *"=< !"#$"*+',-'()3 <E
%"['3 *"=' ;<+%&@EAF< >" "%;<='%3 *<+&"%3 "%&@']
>'%3 "&;C 9=Y. >$%%<3 Y *"@;"*&I#"= WE" < -NY@]
;$&< ';'R' ;<+%&@E$+>< E.' @"='AF< ;E=&E@'=
;<. ' %<;$">'>" =<;'=C 5%%< &'.RY. <;<@@"E +<
:'$&$J 9% &@<*'% G<@'. R".]#$+>'%3 ."%.< '*\%
>"? '+<% >" '&E'AF< " ;<. *<%%I#"$% >"%H'%&"%
+"%%" ."$< >< ;'.$+P<J
()-). /$01*2) +"33)%&
nuito pelo contrurio. Ao lonqo do tenpo, u opiniuo
brusileiru oise consolidundo e se ortulecendo no
Huiti. Aln do respeito conquistudo, e nuo
inposto, pelus tropus brusileirus, hu tunbn un
elenento de identidude nuito conun que se
irnu entre huitiunos e brusileiros, que o
elenento culturul presente nu nusicu, urtes, e
tunbn no qrunde propuqudor, que o utebol. O
huitiuno torce puru o rusil en quulquer
conpetiuo. Lle ten o rusil cono sequndu
putriu. lsso nos cuusou unu curiosidude nuito
orte, pois, uo chequrnos lu en `OO1, vunos, nus
ruus, bundeirus do rusil, nones de oqudor de
utebol en nibus. Huviu huitiunos usundo cuni
sus do rusil. uundo houve u purtidu de utebol
entre rusil e Huiti, que ns orqunizunos, oi unu
estu nucionul, celebrudu ut hoe cono un dos
nuiores eventos du vidu huitiunu contenporneu.
Hu, portunto, unu identidude culturul
nuito orte entre uquilo que ns cultuunos uqui no
rusil e o que o huitiuno tunbn cultuu, lu. Lssu
identidude serve puru ortulecer e consolidur u
reputuuo do rusil. As lorus Arnudus suo vistus
cono us instituies nucionuis de nuior qruu de
credibilidude e reputuuo, e, en deterninudu
nedidu, esse conceito se repete no exterior. Ln
nenhun nonento, nesses dez unos, tivenos
quulquer deslize du tropu, en ternos de desres
peito u culturu locul, nornus en viqor e u popu
luuo huitiunu, ussin cono en reluuo uos denuis
representuntes du conunidude internucionul en
presenu. Nenhun cuso reqistrudo.
!"#"$%& (&)$*%#) +"*,)-) %) &%4) 4) 3"5$"-6$*)78"$%& 4% 9:;
<%# =*7>))#
K"+"@'= L=<@$'+< M"$N<&< Ns tivenos u tristezu
de perder vurios nilitures brusileiros, nuo s tropu,
cono LstudoMuior. S puru voc ter unu ideiu, o
prineiro terrenoto, do diu 1`/O1, durou cO sequn
dos, e o prdio onde icuvu o quurtelqenerul du
nissuo du ONU ruiu en quutro sequndos,
portunto, sen nenhunu possibilidude de escupe.
Morrerun nuis de cen uncionurios du ONU,
entre os quuis vurios brusileiros. Mus, nesno con
us buixus, o conponente nilitur nuo oi ubuludo.
Pelo contrurio, desde os prineiros ninutos,
prestunos socorro us pessous soterrudus, u
linpezu de ruu e uos eridos. Montunos, nu buse
brusileiru, unu enernuriu, puru utender huitiunos.
loi unu situuuo nuito dicil, nus que teve unu
respostu inediutu de todos os continqentes, en
especiul do brusileiro, que, por possuir un
nunero nuior de tropus, ocupuvu unu ureu nuis
expundidu e tinhu, portunto, condies de receber
eridos en nuior quuntidude. Ln curto espuo de
tenpo, u loru Areu rusileiru deslocou puru o
Huiti o seu hospitul de cunpunhu, que oi de
inportnciu undunentul puru o utendinento
enerqenciul. Puru se ter unu ideiu, sete horus
ups o pouso du ueronuve C1cO, que levou puru o
Huiti o hospitul de cunpunhu, u estuvunos uzendo
!"#$%&' )'*$"+&$', S<.< G<$ < "*$%\>$< >< &"@@"]
.<&<J
K"+"@'= L=<@$'+< M"$N<&< Lssu unu perquntu
que nuo ne cube ulur nu posiuo que ocupo,
cono Conundunte du ` Livisuo de Lxrcito, pois
se reere uo eixo diplonutico brusileiro, tuo ben
conduzido pelo Ministrio dus lelues Lxteri
ores. Mus nuo entendo u relutividude internucionul
sulunericunu en ternos de eixo de poder. Nuo
tenos e nuncu tivenos unu perspectivu
heqennicu. O relucionunento que tenos con os
puses du Anricu do Sul o nelhor possvel, sen
quulquer ureu de conlito. Todu nossu ronteiru oi
consolidudu por trutudos, sen ocorrnciu de
querrus, hu nuito tenpo. O que eu veo hoe en
diu u consoliduuo do pupel do rusil cono un
purceiro de qrunde inportnciu puru todos os
puses con que se relucionu, dentro ou oru du
eseru subcontinentul. L un posicionunento
nuturul. Lssu condiuo, uliudu u credibilidude
udquiridu uo lonqo dos tenpos nus purcerius
irnudus pelu ONU puru u soluuo pucicu de
conlitos, senpre colocuru o rusil cono un pus u
ser lenbrudo en circunstncius diceis, uo ludo
de outrus nues que, du nesnu ornu, tn
enprestudo contribuiuo u puz nundiul.
!"#$%&' )'*$"+&$', O %"+P<@ ';P' WE" "N$%&" E.'
.E>'+A' +< "$N< >" *<>"@ +'% 9.Y@$;'%3 <E
."%.< .E+>$'=3 >"#$>< '< >";=I+$< @"='&$#< ><
*<>"@$< +<@&"]'."@$;'+< ". >"&@$."+&< >"
<E&@'% *<&Z+;$'% ". '%;"+%F<J O %"+P<@
';@">$&' WE" < T@'%$= &"+P' < *<>"@ >"
;'*$&'=$?'@ %<R@" %E' '&E'AF< ". .$%%B"% >"
*'?3 ;<.< ' >< :'$&$J
39
u prineiru cirurqiu. L lu o hospitul icou por vurios
neses. Ao inul, o centro cirurqico pussou u ser
nenos utilizudo, nus u loru Areu nunteve
ndicos especiulistus puru utender en clnicus.
Lsse upoio oi undunentul, conplenentundo
outros esoros du ONU que u existiun, cono o
hospitul urqentino e outros de Porto Prncipe, nus
cuu cupucidude nuo eru tuo qrunde quunto u do
rusil.
us deterninues constitucionuis. Ln respeito u
cupucituuo dos uturos !"#$"%""!"+-, cube
sulientur o trubulho reulizudo en nosso Centro
Conunto de Operues de Puz do rusil
(CCOPA), sediudo no lio de [uneiro, por un
perodo de seis neses puru cudu continqente,
untecedendo uo desdobrunento no pus que
hospedu u nissuo de puz. Nesse centro, sequinos
todos os nodelos de prepuro preconizudos pelu
ONU e ucrescentunos outros, decorrentes de
nossu experinciu nus inunerus nisses de puz
contubilizudus pelo rusil, uln do intercnbio
irnudo con outros puses, nesse purticulur.
()-). /$01*2) +"33)%&
()-). /$01*2) +"33)%&
!"#"$%& (&)$*%#) +"*,)-) %) &%4) 4) ",7+$"3*4"#-" ?1&% #) @%*-*
A)&4%4)3 B$%3*&"*$)3 #) @%*-*
!"#$%&% ($)*+,
40
!"#$%&
!"#" %&'"

Vous aimerez peut-être aussi