FAKULTET ZA POSLOVNE STUDIJE

Banja Luka

SEMINARSKI RAD IZ PREDMETA DIZAJN ININJERING NAZIV SEMINARSKOG RADA: 3D AD

S!u"#n!: J#,#na V$anj#-#*)+ B$%j )n"#k'a: V./3012

P$%&#'%$: P$%&( "$ B$ank% La!)n%*)+ O3j#na: 4 5 6 2 7 81

Banja Luka9 84( 88( :114

FAKULTET ZA POSLOVNE STUDIJE

Banja Luka

8(RAZVOJ 3D MODELOVANJA Zajedno s razvojem raunarskog hardvera razvijale su se i CAD metode i tehnike 3d modelovanja. Prvi eksperimentalni CAD sistem, koji se pojavljuju krajem 60 ih godina pro!log vijeka, "ili su ogranieni na #D modelovanje. Prvi komer$ijalno isplativi 3D CAD sistemi pojavili su se po$etkom %0 ih godina s CA&'A verzijom (. Planetarno popularni AutoCAD do"io je prve mogu$nosti 3d modelovanja ()%* s verzijom #.6. +ano solid modelovanje poelo se pojavljivati u kasnim ,0-. .oriste/i se jednostavnim geometrijskim o"jektima kao s0era, "lok i valjak i spajaju$i ih kori!tenjem "oolean alge"re npr. oduzmi valjak od "loka i napravi rupu AutoCAD podr1ava tri vrste 3D modelovanja2 1i$ano 34ire0rame5, povr!insko 3sur0a$e5 i $vrsto 3solid5. 6vaka vrsta ima svoje pose"ne tehnike kreiranja i o"radjivanja 3Autodesk #0005. 6vi moderni CAD sistemi podr1avaju tri osnovne metode 3D modelovanja i to2 7 8i$ani 34ire0rame5, 7 povr!inski 3sur0a$e5 te 7 zapreminski 3solid5 model. 6vako od njih odlikuju drugaije oso"ine. 8iano je nezahtjevno za hardver ali sla"ih mogu/nosti vizualiza$ije i tehnika modelovanja. Povr!inski model pru1a "rojne mogu/nosti vizualiza$ije, a tehnike modelovanja su lak!e za uenje. 8elimo li osim vizualiza$ije o"avljati razna raunanja 0izikih svojstava modelovanih tijela potre"no je koristiti vrsto modelovanje. (.(. 8iani model 9ajprimitivniji o"lik 3D modela. &ake odredjuju vorove o"jekta a linije ili krive njegove "ridove. 9ajnezahtijevnije prema hardveru ali neprikladno za modelovanje kompleksnijih o"lika i minimalne mogu/nosti vizualiza$ije. Z"og jednostavnosti modela mogu/e pojavljivanje nejednoznanosti u prikaza ili polo1aju modela. 9ema topologije.

FAKULTET ZA POSLOVNE STUDIJE

Banja Luka

(.#. Povr!inski model Daleko potpuniji o"lik 3d modela je povr!inski model. 6pojeni "ridovi tvore strani$e. Puno manje mogu/nosti za pojavljivanje nejednoznanosti pose"no prilikom vizualiza$ije. 'pak nema in0orma$ije o topologiji i mogu/i su nejednoznani prostorni polo1aji. 'ako izgleda kao dva tijela predstavlja samo ) ploha 3ko$ka 6 i valjak 35. 9ema topologije. Povr!inski model dovoljan je za ve/inu prikaza. Pro"lemi se mogu pojaviti ako izvodimo presjeke ili sline izvode modela po!to tijela predstavljena plohama tada izgledaju :prazno; odnosno kao da nemaju volumen. < tom sluaju ili ako 1elimo raunati razne 0izikalne veliine tijela tre"a primjeniti vrsto model.

(.3. Zapreminski model &emelji se na potpunoj i geometrijski jednoznanoj predstavi stvarnih o"jekata. =eometrijski dio o"jekta je njegov o"lik, veliina i polo1aj a topolo!ki povezanost pojedinih geometrijskih dijelova. &opolo!ki uslovi moraju "iti zadovoljeni, mo1e postojati samo jedno 3

vidjenje o"jekta i prostor mo1e popunjavati samo jedan o"jekt. >ogu/i izrauni raznih 0izikih svojstava nepravilnih modela 3masa, momenti iner$ije, ...5 (.3.(. Metode zapreminskog modela Dvije su osnovne metode za kreiranje solid modela i to Constru$tive 6olid =eometr? 3C6=5 i @oundar? +epresentation 3@ rep5. C6= metoda koristi osnovne solid primitive 3pravougaone prizme, s0ere, valjke, ...5 i "oolean postupke 3unija, presjek, oduzimanje, ...5 3unions, su"tra$tions, interse$tions5 za konstruk$iju solid modela. < solid modelovanju je naprimjer metoda poznata kao C6= i vrsta prikaza i metoda koja omogu/ava vrstu gra0ike interak$ije koja omogu/ava kreiranje in1enjerskih modela 3Aatt ())*5.

FAKULTET ZA POSLOVNE STUDIJE

Banja Luka

@ rep metoda se temelji na modelu pro0ila ili presjeka iz kojih se kasnije kreira solid model postup$ima BCtrude, 64eep, +evolve, 6kin, ... 6vaka od njih ima ogranienja i prednosti, a naj"olji rezulatati se posti1u kom"ina$ijom o"je !to je u ve/ini modernih modelera i primjenjeno 3>arr ())65.

(.3.#. Parametarsko modelovanje >oderni CAD sistemi ili njihovi doda$i imaju i mogu/nost parametarskog 3Parametri$5 i modelovanja na osnovu o"ilje1ja 3Deature @ased5. Parametarska predstava tijela 3solid5 i kriva je sada "itan alat u raunalnoj gra0i$i, pose"no u CADu . (.3.3. Modelovanje obiljejima >odelovanje na osnovu o"ilje1ja omogu/ava de0inisanje o"ilje1ja povezanih s odredjenim dijelom modela. >ijenjanjem o"lika ili polo1aja dijelova modela mijenjaju se i s njima povezana o"ilje1ja uvaju/i izvorne odnose .

:(OBJEKTI 3D MODELOVANJA #.(. 6lo1ene prostorne krive 6lo1ene prostorne krive mogu se podijeliti u dvije osnovne grupe, @Ezierove krive 3@Ezier $urves5 i splajnove 3splines5. 9jihovo modelovanje pomo/u CADa u prin$ipu se temelji na parametarskoj metodi. Feoma je va1no razlikovati parametarsku krivu i njezine segmente. 6vaki segment krive odredjen je kontrolnim takama te 0unk$ijama koje slu1e za njihovo trans0ormisanje u krivu. .rive nastaje spajanjem segmenata uz zadavanje uslova geometrijskog kontinuiteta #.(.(. B-spline krive 9epravilna, parametarski odredjena kriva iji svaki vrh utie na odredjeni dio krive. G

9aziv @ spline kriva dolazi od gra0ikog pomagala kori!tenog prije do"a raunarske gra0ike. &anka, o"ino drvena traka raznim je postup$ima savijana kako "i prolazila kroz 1eljene take te time omogu/ila $rtanje krive, a zavala se 6pline. 6lovo @ dolazi od engleske rijei @asis 3temeljna5 a odnosi se na temeljnu 0unk$iju kojom se kontrolne take trans0ormi!u u krivu. Za razliku od @Ezierovih @ spline krive mogu/e je modelovati na nekoliko naina. < odnosu na zadavanje kontrolnog poligona koji je, uz red krive, osnova koja je odredjuje mo1emo posmatrati dvije osnovne grupe metoda i to2 7 Posredne i 7 neposredne.

FAKULTET ZA POSLOVNE STUDIJE

Banja Luka

.od neposrednih metoda zadaju se vrhovi kontrolnog poligona iz kojeg se na osnovu reda rauna kriva. Posredne metode temelje se na zadavanju taaka kroz koje kriva prolazi, dok se kontrolni poligon odredjuje iz tih i podataka o redu krive i interpola$ijskoj 0unk$iji. 9eke od neposrednih metoda su2 7 >etoda najmanjih kvadrata 3least sHuares5 I korisna ako je "roj osi u kontrolnom poligonu manji od "roja kontrolnih taaka, 7 Catmull +om I pose"an algoritam koji rje!ava neke pro"leme koji se mogu javiti kod posredne metode 6vojstva2 7 9ajva1nija razlika u odnosu na @Ezier ove krive je lokalni utje$aj pomjeranja kontrolne take. Jedna kontrolna taka utie na "roj segmenata za jedan ve/i od reda krive. #.(.#. Bzier-ove krive @Ezier ova kriva je @ spline kriva kod koje je "roj vrhova kontrolnog poligona jednak redu krive. 6vojstva2 7 6tupanj polinoma uvijek za jedan manji od "roja kontrolnih taaka 7 kontrolne take imaju glo"alni karakter 7 prva i zadnja kontrolna taka se nalaze na krajevima segmenta krive. #.#. Prostorne Povr!ine 3sur0a$e5

#.3. +avninske povr!ine I likovi 3shape5 Za razliku od prostornih, ravninske povr!ine ili likovi su u svakoj taki koplanarne. Kne su kao i prostorne povrLine 3D elementi odnosno mogu se nalaziti u ravnini proizvoljno postavljenoj u 3D prostoru. < 3D modelovanju likovi nalaze znaajnu primjenu u kreiranju pro0ila ili presjeka kojima se kasnije tehnikama izvlaenja mogu modelovati povr!ine 3sur0a$e5 ili zapreminska tijela 3solid5. #.G. Jednostavni 3D gra0iki elementi 33D primitives5 6vi moderni CAD sistemii omogu/avaju kori!tenje jednostavnih 3D gra0ikih elemenata 33D primitives5

FAKULTET ZA POSLOVNE STUDIJE

Banja Luka

Jednostavni 3D gra0iki elementi. kutija 3"oC M sla"5 s0era 3sphere5 valjak 3$?linder5 9aj"olji primjer parametarskog modelovanja su upravo jednostavni gra0iki elementi. 9jihovo modelovanje nastaje zadavanjem osnovnih geometrijskih parametara 3dimenzija5. Ksim o"lika i veliine potre"no je za svako tijelo odrediti i prostorne parametre 3polo1aj5 !to ini drugi korak u postupku njihova modelovanja. Ksim navedenih u pojedinim CAD sistemima mogu se na/i i drugi jednostavni elementi kao !to je piramida, konus itd. 3(NEKE TE;NIKE 3D MODELOVANJA Kvisno o jednostavnosti odnosno slo1enosti tijela koje modelujemo koriste se razne tehnike. Jednostavna tijela su u svakom CAD sistemu ugradjena kao primitivi za neposredno modelovanje dok se ona komplikovanija modeluje pose"nim tehnikama. 6

9eke od tih su2 7 'zvlaenje 3eCtrusion 7 Kkretanje 3revolution5 7 Povlaenje 3s4eeping5 7 6jedinjavanje 3"lending5 7 @oolean alge"ra 3.(. Jednostavni gra0iki elementi primitivi Primitivi 3primitives5 jednostavna geometrijska tijela nastaju neposrednim zadavanjem geometrijskih, orijenta$ijskih i polo1ajnih podataka.

FAKULTET ZA POSLOVNE STUDIJE

Banja Luka

3.#. 9epravilna tijela 3.#.(. Projektovanje presjeka uzduz nepravolinijske putanje

FAKULTET ZA POSLOVNE STUDIJE

Banja Luka

3.#.#. Projektovanje presjeka uzduz pravolinijske putanje

3.#.3. Okretanje profila oko svoje ose

FAKULTET ZA POSLOVNE STUDIJE

Banja Luka

3.3. Povr!ine 3.3.(.Modelovanje povrine pomou poznatih karakteristi nih presjeka !surfa"e b# se"tion $.

3.3.#. Modelovanje povrine pomou karakteristi%nih ta%aka !free form surfa"e$

/( NA<INI POGLEDA 3D MODELOVANJA )

Kdredjivanje i namje!tanje naj"oljeg naina gledanja na model s kojim radimo kljuni je dio na putu ka uspje!nom kako modelovanju tako i vizualiza$iji. G.(. Kkretanje 3rota$ija5 pogleda Jedna od metoda manipula$ije nainom pogleda na model je okretanje. 6tandardni pogledi ine2 &op vie4 pogled odozgo, 0ront vie4 pogled sprijeda, le0t vie4 pogled s lijeve straneN

FAKULTET ZA POSLOVNE STUDIJE

Banja Luka
G.#. Du"ina pogleda 3displa? depth5 Du"ina pogleda je udaljenost odredjen prednjom i zadnjom ravninom 3Clipping Plane5 te njihovim polo1ajima. K"jekti koji se nalaze ispred prednje ravnine nisu vidljivi kao ni oni koji se nalaze iza zadnje.

G.3. Aktivna du"ina 3A$tive Depth5 Aktivna du"ina je ravnina paralelna zaslonu monitora na koju se postavljaju elementi ako nisu odredjena druga ogranienja ili metode zadavanja koordinata 3a$$udra4, ...5. Kva metoda mo1e "iti korisna kada tre"a zadati vi!e taaka o"jekata u ravnini paralelnoj s nekom od koordinatnih ravnina ili u nekoj drugoj proizvoljnoj ravnini. +otiranjem pogleda mijenja se du"ina $rtanja

G.G. Projek$ije Dvije su vrste projek$ija koje se koriste prilikom manipula$ije 3d modelima i to paralelna i perspektivna koje se koriste ovisno o 0azi medjudjelovanja s modelom. G.*. 9aini prikaza (0

Kvisno o 0azi modelovanja odnosno vizualiza$ije odgovarati /e nam drugaiji naini prikaza modela. G.*.(. &i%ani Aire0rame 1iani model nema uklanjanja skrivenih povr!ina nepogodan za vizualiza$iju koristi se kod modelovanja Oidden line M 0illed hidden line uklonjene skrivene linije M o"ojene povr!ine "rza vizualiza$ija manje hardverski zahtjevan G.*.#. 'jen%ani Prilikom kori!tenja sjenanog prikaza potre"no je pravilno oda"rati za to kori!teni algoritam.

FAKULTET ZA POSLOVNE STUDIJE

Banja Luka

4(VIZUALIZA IJA .rajnja svrha svakog 3d modelovanja je esto 3iako ne uvijek5 vizualiza$ija. Dva su glavna aspekta modela koji "itno utiu na kvalitet vizualiza$ije, materijali i osvjetljenje. *.(. >aterijali Feoma mo/an alat kori!ten prilikom vizualiza$ije je dodavanje de0ini$ija materijala pojedinim dijelovima modela. 6vakom materijalu koji dodjeljujemo modelu mogu/e je pridodati pose"na svojstva koja kasnije u medjuodnosu sa osvjetljenjem s$ene odredjuju izgled $ijelog modela. *.(.(. Mape !pattern maps$ < de0ini$iji materijala mo1e se za pove$avanje realnosti vizualnog e0ekta ugraditi rasterska datoteka 3uzorkovna mapa5 koja prilikom vizualiza$ije 3renderiranja5 "ude PnalijepljenaP na iza"rane povr!ine $ime poja$ava realnost modela. *.(.#. (mbijentna refleksivnost !ambient$ Am"ijentna re0lektivnost je stepen u kojem materijal re0lektuje am"ijentno osvjetljenje. 6poj intenziteta am"ijentnog osvijetljenja s$ene u kom"ina$iji s am"ijentnom re0leksivno!$u materijala odredjuje izgled povr!ine na koju je on postavljen. *.(.3. )latko"a i zrnatost !'pe"ular and *inish$ Kdreduje glatko$u 3sjajnost5 i zrnatost materijala. &ako vrlo gladak materijal, npr. hrom, ima visoku vrijednost ovih op$ija. ((

*.(.G. Prozirnost !transmit$ Kdreduje stepen providnosti materijala u rasponu od 0 neprovidan do ( potpuno providan. *.(.*. Osnovna boja !Base +olor$ Kdreduje di0uznu "oju materijala. Ako nije uklju$ena di0uznu "oju odreduje "oja CAD elementa. *.(.6. ,rnata boja !'pe"ular +olor$ Kmogu$ava odredjivanje "oje zrna$a koje $ine strukturu hrapavog materijala. *.(.,. Ba"anje sjena !+ast 'hado-s$

FAKULTET ZA POSLOVNE STUDIJE

Banja Luka
Ako je uklju$ena materijal mo1e "a$ati sjene, a ako nije svjetlo prolazi kroz njega. *.(.%. .efleksivnost !.efle"t$ Kdredjuje re0lektivnost materijala u rasponu od 0.0 nema re0lektivnosti do (.0 savr!eno zr$alo. Kvo je svojstvo takodje pod uti$ajem zrnate "oje materijala. *.(.). /ndeks loma !.efra"t$ Kdreduje indeks loma materijala. 6taklo ima tipi$ni indeks loma (.G *.#. 6vjetla Feoma va1no za do"ar konani utisk pri vizualiza$iji je do"ro odredjivanje osvjetljenja. Dvije su glavne vrste izvora svijetla2 6our$e lighting svjetlo iz izvora i =lo"al lighting glo"alno svjetlo. Za svaki izvor svjetla mogu/e je odrediti2 7 "oju 7 intenzitet 30 (5 *.#.(. Osvjetljenje iz izvora !sour"e lighting$ Kvi se izvori svjetla odreduju zadavanjem polo1aja i parametara izvora svjetla i u njih pripadaju2 Point light 3ta$kasto svjetlo5 polo1aj i parametri izvora, !iri se na sve strane jednako 6pot light 3re0lektor5 polo1aj, orijenta$ija i parametri izvora, usmjereno Distant light 3udaljeno svjetlo5 smjer i parametri izvora, zrake dolaze paralelno Area light 3povr!insko svjetlo5 polo1aj i veli$ina povr!ine, parametri izvora

(#

*.#.#. )lobalno osvjetljenje !global lighting$ Am"ijentno svjetlo osvjetljava sve povr!ine jednako 3"ez o"zira na orijenta$iju5. Pretjeranim pove$avanjem intenziteta am"ijentnog svjetla mo1e se smanjiti osje$aj prostornosti. @ljeskali$a 30lash"ul"5 ta$kasti izvor svjetla. Kvaj izvor svjetla ne "a$a sjene. 6un$ano svjetlo 3solar lighting5 I udaljeno svjetlo koje prema zadanim parametrima do"a dana i godi!njeg do"a i geogra0skog polo1aja pona!a kao sun$evo svjetlo.

8(RAZVOJ 3D MODELOVANJA (.(. 8iani model NNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNN# (.#. Povr!inski modelNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNN.3 (.3. Zapreminski modelNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNN.3 (.3.(. Metode zapreminskog modela000000000000000000000001 (.3.#. Parametarsko modeliranje0000000000000000000000002 (.3.3. Modelovanje obiljejima00000000000000000000000002 :(OBJEKTI 3D MODELOVANJA #.(. 6lo1ene prostorne krivuljeNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNG #.(.(. B-spline krivulje300000000000000000000000000002 #.(.#. Bzier-ove krivulje330000000000000000000000000004 #.#. Prostorne povr!ine 3sur0a$e5..NNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNN* #.3. +avninske povr!ine I likovi 3shape5.NNNNNNNNNNNNNNNNNNNNN* #.G. Jednostavni 3D gra0iki elementi 33D primitives5.NNNNNNNNNNNNNNNN* 3(NEKE TE;NIKE 3D MODELOVANJA 3.(. Jednostavni gra0iki elementi primitivi .NNNNNNNNNNNNNNNNNNN.6 3.#. 9epravilna tijela.NNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNN, 3.#.(. Projektovanje presjeka uzduz nepravolinijske putanje000000000000 , 3.#.#. Projektovanje presjeka uzduz pravolinijske putanje000000000000035 3.#.3. Okretanje profila oko svoje ose000000000000000000000035 3.3. Povr!ineNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNN.. ) 3.3.(.Modelovanje povrine pomou poznatih karakteristinih presjeka !surfa"e b# se"tion $NNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNN. ) 3.3.#. Modelovanje povrinee pomou karakteristi%nih ta%aka !free form surfa"e$00336 /( NA<INI POGLEDA 3D MODELOVANJA7 G.(. Kkretanje 3rota$ija5 pogledaNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNN) G.#. Du"ina pogleda 3displa? depth5NNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNN(0 G.3. Aktivna du"ina 3A$tive Depth5NNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNN.(0 G.G. Projek$ijeNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNN...N(0 G.*. 9aini prikazaNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNN(0 G.*.(. &i%ani000000000000000000000000000000000378 G.*.#. 'jen%ani00000000000000000000000000000000378 4(VIZUALIZA IJA88 *.(. >aterijaliNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNN.(( *.(.(. Mape !pattern maps$ 000000000000000000000000003377 *.(.#. (mbijentna refleksivnost !ambient$000000000000000000003 77 (3

*.(.3. )latko"a i zrnatost !'pe"ular and *inish$000000000000000003 (( *.(.G. Prozirnost !transmit$ NNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNN..(( *.(.*. Osnovna boja !Base +olor$ NNNNNNNNNNNNNNNNNNNNN(( *.(.6. ,rnata boja !'pe"ular +olor$ NNNNNNNNNNNNNNNNNNNN.(( *.(.,. Ba"anje sjena !+ast 'hado-s$ NNNNNNNNNNNNNNNNNNNN(( *.(.%. .efleksivnost !.efle"t$ 000000000000000000000000333 0379 *.(.). /ndeks loma !.efra"t$ NNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNN.N.(# *.#. 6vjetlaNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNN.(# *.#.(. Osvjetljenje iz izvora !sour"e lighting$000000000000000003303 79 *.#.#. )lobalno osvjetljenje !global lighting$ NNNNNNNNNNNNNNN...N(# Qiteratura Autodesk 3#00052 AutoCAD #000 userRs guide. http2MMen.4ikipedia.orgM4ikiMAutoCAD http2MM444.$addigest.$omMsu"je$tsMauto$adMtutoalsMsele$tMindeC.htm

(G