Bazat e ndrrrjetave

Rrjetat kompjuterike jan rritur n mnyr eksponenciale gjat 15 viteve t fundit. Ato jan dashur t zhvillohen me shpejtsi drite vetm pr t mbajtur hapin me krkesat e mdha pr veprime si ndarjen e t dhnave data sharing! dhe printera" si dhe krkesa m t prparuara t tilla si videokonferencat.

#j rrjet e thjesht kompjuterike sht si ajo e para$itur n figur. %y punonjs t nj kompanie jan t lidhur njri me tjetrin nprmjet nj &ub. A mendoni se ata mund t komunikojn me njri tjetrin me ka$' #se thoni po" sht e gabuar. (u e dini $ komunikimi realizohet nprmjet shkmbimit t paketave me t dhna. )to paketa duhet t din t lvizin n rrjet. # rastin ton lvizja realizohet nprmjet &ub. *rsri nuk mjafton ka$. # nivelin e &ub" informacioni para$itet si nj seri bitesh + dhe 1. # nivelet e s,itch %ata -ink -ayer! dhe router #et,ork -ayer! informacioni sht i vendosur n frame dhe packets. *r t komunikuar dy punojsit" psh. Bob dshiron t komunikoj me .ally" duhet t din adresat /A0 dhe 1* pasi vetm n kt mnyr paketat mund t lvizin nga njri system n tjetrin. Bob di /A0 address e dhe 1* address e tij por nuk di /A0 address dhe 1* address t .ally. *r t prftuar kto informacione prdoren protokolle" psh %#. shrben pr t prftuar 1* address e nj host dhn hostname i tij. # rastin ton nuk kemi nj %#. server dhe nuk duhet!. 2 Bob t marr /A0 adresn dhe 1* adresn" ai bn broadcast e mposhtn3 Time Source Destination Protocol Info 53.892794 192.168.0.2 192.168.0.255 N NS Name !uer" N SALLY#00$ /e broadcast e nj pakete kuptojm transmetimin e saj n shum drejtime me $llim $ informacionin $ prmban ta marrin sa m shum host. # broadcast e msiprm thuhet3

)ush sht .ally" t prgjigjet me 1* adresn e saj. *aketa broadcast kuptohet pasi octet i fundit sht me numr 455. # nivelin e 5thernet paketa dallohet pasi adresa destinacion sht me f. 5thernet11".rc3164.178.+.4 ++3193443be3183:b!"%st3Broadcast ff3ff3ff3ff3ff3ff! )shtu .ally prgjigjet me 1* adresn e saj. ;ani Bob di adresen 1* t .ally. A mund t filloj komunikimi' (o akoma" pasi Bob nuk di /A0 Adress t .ally. *r kt prdoret protokolli AR* Address Resolution *rotocol! t cilin do e studiojm m von" por shkurtimisht ai gjen /A0 address e nje pajisje" dhn 1* adresa e saj. Bob bn nj AR* broadcast me $llim t gjej /A0 address t .ally e cila sht si mposht3 Time Source Destination Protocol Info 5.153054 192.168.0.2 roa%cast &'P ()o )as 192.168.0.3* Tell 192.168.0.2 + cila t)ot,- .us) /a IP a%%ress 192.168.0.3 t, 0,r12i12et me 3&4 a%%ress e ti2 0,r te/ 192.168.0.2 %he prgjigja sht3 Time Source Destination Protocol Info 5.153403 192.168.0.3 192.168.0.2 &'P 192.168.0.3 is at 00-05-%5-99-%3-5e 5.53.89317 192.168.0.3 192.168.0.2 N NS Name !uer" res0onse N 192.168.0.3 ;ani Bob ka 1* adresn dhe /A0 adresn e .ally. *roces i gjat' Realisht procesi ka edhe shum hapa t tjer t cilt do i studiojm n leksionet e ardhshme porn kndvshtrimin e prgjithshm kshtu funksionon. <igura e msiprme sht nj rrjet e thjesht e prbr nga nj &ub. 1magjinoni sikur t shtonin host t tjer n rrjet dhe hub t tjer. #j AR* broadcast do e mbushte gjith rrjetn me paketa dhe do e mbi ngarkonte trafikun n telat lidhs. *r kt gj duhet segmentimi i rrjets net,ork segmentation!. #j rrjet e madhe ndahet n disa rrjeta t tjera m t vogla pr $llime performance" pr t ulur trafikun dhe pr ta br m leht t mena=hueshme.

#je -A# zakonisht" vuan nga performance pr kto arsye3 1. .hum hoste t lidhur n nj rrjet 4. Band,idth i vogl :. .hum multicast 9. Broadcast storm kur krijohen shum paketa broadcast dhe $arkullojn n rrjet! 5. *rdorimi i hub pr t br lidhjen <igura msipr sht nj prmisim i rrjets s mparshme. )emi vendosur nj s,itch" ku jan lidhur drejtprdrejt 4 host dhe nj hub dhe tek hub 4 host t tjer. .,itch krijon nj collision domain pr seciln port t tij. /e collision domain kuptojm trsin e gjith pajisjeve t rrjetit frame e t cilave prplasen gjat transmetimit. .ecila port e s,itch sht nj collision domain. <rame t transmetuar n portn e s,itch mund t prplasen vetm me frame t transmetuar nga ana tjetr" nga ana e host. .,itch redukton prplasjet" pr pajos edhe paketat e transmetuar dhe performance rritet. Rrit bandidth pr host. .,itch ka nj vecori tjer t rndsishme. 0do paket broadcast $ merr" e bn forard drgon! n cdo port t tij" prvec ports n t ciln e mori. .,itch sht pajisje rrjeti m inteligjente se hub. &ub bn vetm nj funksion3 cdo sinjal $ merr e transmeton po ashtu. &ub sht nj prforcues dhe punon n *hysical -ayer .htresa <izike!. .,itch punon n shtresn e %ata -ink. >sht m inteligjent. >sht n gjendje t drgoj frame n destinacionet e prcaktuara frame forarding!" mson adresat e hosteve t lidhur n rrjet dhe i mban ato ne /A0 Address ;able. )rijon nj collision domain pr seciln port. #se vazhdojm n kt mnyr" duke shtuar s,itch rrjetit ton" athere nuk kemi zgjidhur nj problem $ mund t lind nga broadcast packets. 0ilin mendoni' #se nj s,itch merr nj paket broadcast" ai do e bj forard n t gjith portat e tij" dhe s,itch e tjer $ do e marrin e kshtu me rradh. ;rafiku n rrjet do rritej. *r kt arsye duhet nje pajisje tjetr rrjeti $ do e ndaloj kt seri broadcast dhe ky sht router. #drfa$ja e

router prcakton nj broadcst domain. Router nuk bn snjher broadcast paketa $ merr" por i bn ato drop i he$!. #drfa$ja e router prcakton njkohsisht edhe nj rrjet t mundshm" tek i cili mund te lidhet nj s,itch" tek i cili disa s,itch t tjere e kshtu me rradh. Router shrben edhe pr t lidhur me rrjeta t tjer nj rrjet t lidhur n nj nga ndrfa$et e tij. %uhet t mbani mend se s,itch krijojn nj collision domain pr seciln nga portat e tij dhe nj broadcast domain. Router krijon nj broadcast domain pr seciln nga portat e tij. Router kryen kto funksione3 1. 4. :. 9. *acket s,itching drgimin e paketave n ndrfa$et prkatse! *acket filtering filtrimin e paketa" psh n baz t A0-! 1nternet,ork communication lidhje me rrjeta t tjera! *ath selection gjetjen e rrugs s drgimit t paketave!

# figurn e mposhtme kemi nj rrjet me router3

Bridge $uheshin s,itch e vjetr. ;ani ato prdoren shum pak pasi s,itch jep performance m t mir" por bridge dhe s,itch kryejn t njjtat funksione.

)emi nj router t lidhur m nj s,itch" nj bridge dhe nj hub. ?jeni collision domain dhe broadcast domain' # rrjetn me s,itch kemi 5 collision domain dhe nj broadcast domain. *rse' .epse tham $ porta e s,itch krijon nj collision domain. # rrjetn e lidhur me bridge kemi kemi : collision domain dhe 1 broadcast domain. &ub sht 1 collision domain dhe 1 broadcast domain. # rrjetn e formuar nga hub kemi nj collision domain dhe nj broadcast domain. # total kemi : broadcast domain dhe 6 collision domain.

# figurn e msiprme kemi 4 -A# t krijuar nga 4 s,itch t lidhur me nj router. .ic e shikoni router mundson shrbime @A# @ide Area #et,ork!. Router sht ajo pajise $ na lidh llogjikisht me rrjeta t tjer dhe n kt mnyr formohet @A#. .humica e rrjetave t sotme ngjasojn m figurn e mposhtme. Ato $uhen ndryshe si s,itched net,orks sepse prbhen nga shum s,itch. Rrjetat e sotme dizenjohen me nj router $ lidh shum s,itch. *ortat <ast5thernet t nj routeri jan t pakta zakonisht 1 ose 4. *r rrjedhoj nj router lidhet me nj s,itch" i cili lidhet me s,itch e tjera $ formojn -A#. # kt mnyr kemi grupuar shum -A# n nj router" cili lidhet me nje router tjetr me shum -A# t tjer dhe kshtu formohet @A#. Administratort e rrjetave sot preforojn t ndrtojn rrjeta me s,itch dhe router. Ata preferojn m pak hub" t cilt e ngarkojn e rrjetin dhe prke$sojn performancn. #drkoh s,itch dhe router krijojn nj rrjet m t mir per shkak t funksioneve e kryejn dhe segmentimit $ krijojn.

OSI Model (Open System Interconnection)

Ashtu sic mund t keni msuar n kurset e mrparshme mbi rrjetat kompjuterike dhe arkitekturn e komunikimit" A.1 /odel sht modeli $ shrben si referenc pr t modeluar shkmbimin e informacionit n nj rrjet kompjuterik. /e arkitektur t komunikimit kuptojm trsin e shtresave layer! dhe protokolleve t implementuar n t. A.1 /odel ka B shtresa3 Application" *resentation" .ession" ;ransport" #et,ork" %ata -ink dhe *hysical. # shtresn Application jan t vendosur protokolle $ kryejn disa pun pr prdoruesin si psh identifikimin e tij me nj hostname bazuar mbi nj 1* adres %#.!" transferimin nj dokumenti <;*! etj. .htresa *resentation merret me formatimin e t dhnave sipas disa standardteve t ndryshme" kompresimin e tyre etj. .htresa .ession ndan komunikimin e informacioneve t aplikimeve dhe protokolleve. .htresa ;ransport siguron transporting e sigurt t informacionit nga njri kompjuter n tjetrin. .htresa #et,ork prcakton rrugn $ duhet t ndjek paketa n rrjet. .htresa %ata -ink siguron transportin e informacionit nga njra nyje n tjetrn. .htresa *hysical konverton informacionin n nj seri bitesh + dhe 1.

Ndrfaqet e router

#drfa$et e router ndahen zakonisht n dy ka edhe lloje t tjera por ne do shohim 4 prej tyre m t prdorura!3 5thernet .erial

# ndrfa$et 5thernet" lidhen kompjuterat hostet! ndrsa n ndrfa$et e tjera lidhen routera t tjer pr t mundsuar komunikimin ndrCrrjetor. #drfa$et interfaces! numrohen me numra nga + deri n numrin maksimal t fa$eve t router minus 1. # figurn e msiprme kemi dy ndrfa$e <ast5thernet" <ast5thernet+D+ dhe <ast5thernet+D1" dhe nj ndrfa$e .erial" .erial+.

Routing a!le

;abela e rutimit ruan informacion mbi rrjetat e lidhura drejtprdrejt me nj router dhe mbi rrjeta t tjera n nj rrjet kompjuterik. /bi bazn e ktij informacioni router mund t vendos drgimin dhe rrugn $ duhet t ndjek nj paket n nj rrjet procesi routing!. .ic mund ta shikoni ne figurn e msiprme" n tabeln e rutimit t secilit router ruhet informacion mbi tre rrjeta t ndryshme. Ato jan t emrtuara me numra 1"4":. ;abela rutimit prcakton ndrfa$en me t ciln mund t komunikoj informacion routeri. #se shohim routing table t router 1" me rrjetn : router mund t komunikoj nprmjet ndrfa$es .+. #nj tjetr parametr $ ruhet n tabeln e rutimit sht distance apo largsia t cilat prcaktohen mbi bazn e disa kushteve t tjera $ do i shohim n leksionet $ vijn!. # rastin ton largsia metric! matet me numrin e rrjetave ndrmjetse. *sh. Router 1 sht 1 rrjet larg nga rrjeti :" pasi paketat $ drgohen n kt rrjet duhet t kalojn nprmjet rrjets 4.

"t#ernet$ disa %ecori d#e llo&et e 'a!llo%e q prdoren pr t lid#ur pa&is&et e rr&etit
.ic keni msuar n kurset e mparshme mbi rrjetat kompjuterike" 5thernet prdoret gjersisht sot pr t lidhur pajisjet e nj rrjeti. /nyrat e transmetimit t informacionit jan3 1. &alfC %uple= 4. <ullC%uple= # &alfC%uple= transmetimi i t dhnave n nj moment t caktuar bhet vetm n njrin drejtim. # <ullC%uple= transmetimi mund t bhet njkohsisht n t dy drejtimet. *ortat e s,itch mund t konfigurohen n kto 4 kategori. )to jan disa lloje kabllosh $ prdoren pr t lidhur pajisjet e rrjetit3 1555 8+4": standard3 1+Base4 1+/bps" teknologji baseband" deri n 185 metra n gjatsi. #johur si thinnet dhe mund t mbshtes deri n :+ ,orkstations n nj segment t vetm. *rdor nj autobus fizike dhe logjike me -idhje AE1. 1+ do t thot 1+/bps" Base baseband dhe 4 do t thot gati 4++ metra. 1+Base4 )arta 5thernet prdor B#0 British %etare 0onnector" Bayonet #eill 0oncelman" ose Bayonet #ut -idhs! dhe ;Clidhje pr t lidhur n nj rrjet. 1+Base5 1+/bps" teknologji baseband" deri n 5++ metra n gjatsi. 1 njohur si thicknet. *rdor nj autobus fizik dhe logjik me connectors AE1. %eri n 4.5++ metra dhe me repeaters 1.+49 prdoruesve pr t gjitha segmentet. 1+Base; 1+/bps kategori duke prdorur : instalime elektrike E;*. #dryshe nga me 1+Base4 dhe rrjetet 1+Base5" Fdo pajisje duhet t lidh n nj $endr ose s,itch" dhe ju mund t ket vetm nj segment t pres pr ose tel. *rdor nj lidhs R(95 8Cpin lidhje modulare! me nj yll topologji fizike dhe nj autobus logjik. 1++Base;G 1555 8+4.:u! H#/ D kategori ;1A 5" 7" apo B E;* dyCinstalime elektrike pal. #j prdorues pr segmentI deri n 1++ metra t gjat. Ai prdor nj lidhje R(95 me nj yll topologji fizike dhe

nj autobus logjik. 1++Base<G 1555 8+4.:u! fibr *rdor rrjet multimode fije 74.5D145Cmicron. *ointto C topologji pikI deri n 914 metra t gjat. Ai prdor nj .; ose lidhs .0" t cilat jan mediainterface lidhje. 1+++Base0G 1555 8+4.:z! 0opper prdredhurCpal $uajtur tina= nj pal balancuar me bosht t prbashkt! $ mund t shkoj n 45 metra. 1+++Base; 1555 8+4.:ab! )ategoria 5" katr pal instalime elektrike E;* deri n 1++ metra t gjat. 1+++Base.G 1555 8+4.:z! //< duke prdorur 74"5 dhe 5+Ccore mikronI prdor nj nano 85+Cmeter lazer dhe mund t shkojn deri n 44+ metra me 74"5Cmikron" 55+ metra me 5+Cmikron. 1+++Base-G 1555 8+4.:z! .ingleCfibr mode $ prdor nj 6Ccore mikron dhe 1:++ nanometer lazer dhe mund t shkojn nga : kilometra deri n 1+ kilometra. .traightCthrough cable

*rdoret pr t lidhur3 &ost me s,itch ose hub Router me s,itch ose hub

0rossover cable

*rdoret pr t lidhur3 .,itch me s,itch &ub me hub &ost me host &ub me s,itch Rolled cable

)y kabll prdoret pr t lidhur host me portn console t router .hnim3 >sht mir $ kto kabllo ti shikoni dhe ti prekni.

(ata "ncapsulation

>sht e $art nga figura sesi t dhnat n shtresn e aplikimit paketohen n shtresa t ndryshme duke prdorur *%E *rotocol %ata Enit!. *%E prdoret pr t enkapsuluar t dhnat. ;re shtresat e siprme zakonisht ju referohemi si shtresa e aplikimeve" i $uajm upper layer. ; dhnat merren nga shtresa transport dhe formojn segment. .egment merret nga shtresa e net,ork dhe formohet packet. *acket merret nga shtresa e net,ork dhe krijohet nga shtresa data link frame. <rame shndrrohet n seri bitesh n shtresn fizike. >sht e rndsishme t bhet dallimi ndrmjet frame dhe packet. &eaderat $ vendosen n seciln shtresn procesi n t majt t figurs! nuk duhet t jen t panjohur pr ju.

)isco #ree Layer Model

0isco ka krijuar nje model t vetin pr komunikimin e t dhnave n rrjet. )y model fokusohet n shtresat e %ata -ink dhe #et,ork" pasi shumica e procesimit dhe protokolleve t komunikimit ndodhen n kto tre shtresa. /odel i 0isco sht i thjesht3 1. 0ore -ayer Backbone! 4. %istribution -ayer Routing! :. Access -ayer .,itching! .ecila shtres ka vecorit e saj. 0ore -ayer ndodhet n krye t modelit. ;ransporton sasi t mdha t dhnash shpejt dhe sigurt" dhe ky sht i vetmi $llim i tij. #se backbone prishet" cdo host i lidhur me t mund t preket nga kjo gje dhe shum shrbime ndaj tij nuk do funksionojn. %istribution -ayer bn komunikimin ndrmjet core layer dhe access layer. )tu behen filtrimet t paketave" ndodh procesi i 1* routing" lidhen @A# t ndryshm. # kt shtres prcaktohet rruga m e shkurtr $ duhet t ndjek paketa pr t mbrritur n destinacion. %isa funksione3 1. 4. :. 9. 5. 7. Routing <iltrim paketash me an disa mjete" psh A0- Access -ist! 1mplementim i siguris .uport i routing protocols Routing n disa H-A# Hirtual -A#! *rcaktimi i broadcast dhe multicast domains

Access -ayer sht vendi ku host mund t marrin shrbimet e rrjetit. )jo shtres merret me trafikun n -A#.

*on%ertimi +e,adecimal-.inary-(ecimal

/s#trime 0 1. ?jeni broadcast dhe collision domains n figurat e para$itura n leksion. 4. ?jeni broadcast dhe collision domains n figurat e para$itura m posht3

:. ?jeni broadcast dhe collision domains n nj topologji a. #drtoni nj rrjet me dy s,itch t lidhur njri me tjetrin. # secilin s,itch lidhni t paktn : hoste. b. #drtoni nj rrjet me tre s,itch t lidhur njri me tjetrin. # secilin s,itch lidhni t paktn : hoste. #jrin nga s,itch lidheni me nj router. c. #drtoni nj rrjet me katr s,itch me topologji yll star!" njri s,itch i lidhur me tre t tjer. # secilin s,itch lidhni t paktn : hoste. #jrin nga s,itch lidheni me nj router. 9. )onvertoni 1* adresat e mposhtme n sistem binar3 144.44.:9.5 19.55.4:.95 455.455.455.455 1+.195.4::.86 164.178.4+.+

1nstalimi i simulatorit sht shum i rndsishm. )y simulator do prdoret prgjat gjith praktiks. 1nstalimi i simulatorit 1. )likoni 4 her tek netsim7 4. )likoni ne=t dhe aprovoni cdo gj $ ju n=jerr instalimi. :. &apni programin duke klikuar tek Boson #et.im. 9. .hkoni tek menu ordering dhe klikoni pr rregjistrimin" registration. 5. /errni numrin serial nprmjet selektimit $ ju shfa$et. 7. )likoni tek )ey?en. B. Hendosni numrin tek fusha pr katse dhe klikoni generate. 8. /errni numrin $ ju shfa$et dhe vendoseni tek dritarja e rregjistrimit. 6. )likoni A) dhe simulatori sht funksional. Referenca3 (ames )urose and )eith Ross. 4++B!. 4om0uter Net6or/in1- & To07Do6n &00roac). 9th edition. Boston3 Addison @esley -ammle" ;odd. 4++B!. 4isco 4ertifie% Net6or/ &ssociate Stu%" 8ui%e. 5th ed. 1ndianapolis3 @iley *ublishing. -ammle" ;odd. 4++B!. 44N& I9S 4omman% Sur:i:al 8ui%e. 1st ed. 1ndianapolis3 @iley *ublishing. ;anenbaum" Andre ... 4++:!. 4om0uter Net6or/s. 9th ed. Boston3 *rentice &all.