KANUN DEVLETNDEN HUKUKUN STNLNE

Hasan Tuna GKSU Giri Gnmz sosyal bilimleri iinde kavramlar belki de en ok tartma konusu olan hukuk olsa gerek. Zira hukuk, toplumu ve devleti btn kurumlar ile dzenleme ve sonrasnda kontrol etme amacn tamakta ve dolaysyla da ekonomiden siyasete, idari yaplanmadan anayasal dzenin oluturulmasna kadar hemen hemen tm alanlarda etkilerinin olmas kanlmaz bir toplumsal gereklik olarak karmza kmaktadr. Hukukun bir sosyal bilim olarak douu insanlarn bireysel yaam tercihlerinden toplum halinde bir arada yaamaya balamalaryla sz konusu olmutur. Zira hukuk, karlkl hak ve ykmllkler erevesinde birey-birey, birey-toplum ,bireydevlet, toplum-devlet ilikilerini belli kaidelerle sistemletirme ve bu vesile ile adaletin her durumda tesis edildii medeni ve mreffeh bir toplum oluturma amacn tamaktadr. Bu adan bakldnda tek tek bireysel hayatlarn sz konusu olduu bir durumda hukuka ihtiya yoktur, zira orada dzenlenmesi gereken ilikiler a mevcut deildir. Toplumlarn ve devletlerin geliim sreleri tahlil edildiinde, bu toplum ve devletlere hayat veren kavram ve kurumlarn bir defa oluturulduktan sonra srekli gelitii ve hibir dnem bir nceki dnemle tamamyla ayn zellikleri bnyelerinde barndrmadklar gzlenmektedir.Bu gzlem bir anlamda toplumsal hayatta var olan deiimin/dinamizmin sosyal bilimlerdeki yansmasdr ve liberal felsefeden sosyalist felsefeye kadar hemen hemen tm ideolojilerde bu geree rastlamak mmkndr. Karl Marx sosyalist felsefenin en bata gelen kuramclarndan biri olarak sosyal kavram ve kurumlarn toplum ve devlette dahil olmak zeretarihsel srecin rn olduu ve bu srecinde emek ve sermayenin karlkl ve dinamik mcadelesinden kaynaklandn ifade etmitir. Hukukun bir sosyal bilim olduu gerei gz nne alndnda bu alana ait kavram ve kurumlarn da sanlann aksine duraan olmad ve

Saytay Denetisi

SAYITAY DERGS SAYI: 64

59

Kanun Devletinden Hukukun stnlne

srekli geliim iinde olduklar rahatlkla gzlemlenebilir. Konumuzla ilgili hukuk devleti kavram bu adan ele alndnda, toplumsal kabuln aksine bu kavramn tek gereklik olmad; tarihi seyir iinde kanun devletinden hukukun stnl kavramlarna doru bir ilerleme gsterdii anlalacaktr. lk bakta kanun devleti, hukuk devleti ve hukukun stnl kavramlarnn ayn anlama geldii zannedilse de, konu analitik bir bak asyla dikkatlice incelendiinde devlet ve toplum ilikilerini temelden deitirebilecek nitelikte derin farkllklarn olduu tespit edilebilecektir. ncelikle bu kavramn mukayeseli olarak izah edilip sonrasnda da farkllklarn anlalabilir klnmas iin her bir kavram iinde devlet, toplum ve birey telakkilerinin ifade edilmesi daha faydal olacaktr. Kavramlararas Mukayese Kanun devletinde ekli olarak kanunlar ve bu kanunlarn uygulaycs mahkemeler mevcut olmakla beraber, temelde bu kanunlar devlette var olan resmi ideoloji erevesinde vazedilir dolaysyla ama hak ve nesafet kurallar erevesinde adaletin tesisinden ok resmi ideolojinin meruiyetinin ve devamllnn salanmasdr. Bu meruiyet ve devamlln salanmas adna ok eitli aktrler araclyla toplum mhendislii ve siyasal toplumsallatrma had safhadadr ve dolaysyla bu mhendislik ve toplumsallatrma erevesinde sivil irade ve toplum yok denebilecek kadar zayftr. 1 Halihazrda mevcut olan kanun teknikleri ve kanunlar sz konusu paradigma bnyesinde amaca matuf arasal deere sahiptir. Bu kavram erevesinde toplumsal ilikileri esasen, devleti de grnte dzenleyen ve kontrol eden hukuk deil, kanunlardr. Zira hukuk felsefesi asndan bakldnda hukuk ve kanun kavramlar farkl anlamlar ihtiva etmektedir. Evet, hukukun bir paras da kanunlardr, ancak muhtevas sadece bu kanunlardan ibaret deildir. Hukuk soyut bir kavram ifade ederken kanunlar somuttur ve hukuk, ierisinde kanunlardan baka birtakm maddi ve manevi eleri de barndrmaktadr; mahkeme kararlar, zengin bir itihat kltr, hukukla ilgili bilim adamlarnn grleri, rasyonel akl ve saduyu ile desteklenmi takdir hakk, bu elere rnek olarak gsterilebilir. Sz konusu bu elerin varl adaletin tesisinde vazgeilmezdir. Zira somut kanunlar somut olaylara dorudan uygulandnda, her zaman adaletli sonulara ulalamayabilinir, ite tam bu noktada hukuk, bnyesinde var olan bu
M. kr HANOLU: Osmanldan Cumhuriyete Zihniyet, Siyaset ve Tarih, Balam Yaynlar, Ankara 2006, s.135-138.
1

60

SAYITAY DERGS SAYI: 64

Kanun Devletinden Hukukun stnlne

elerle devreye girer ve ifade edilen eksiklii bertaraf eder. Kanun devleti ise byle bir btnden mahrumdur ve her ey somut kanunlara indirgendiinden ve devlet akl haricinde dnmek de olanaksz olduundan, adaletin tesisi ikinci plandadr; birinci ama kamusal akl/mantk (public reason) rehberliinde devletin bekasnn salanmasdr. Hukuk devletinde ise kanun devletine oranla hukuk, devletten biraz daha bamszdr, ancak bu tam bamszlk anlamna gelmemektedir; her ne kadar hukuk devletinde de hukuk, toplumdaki en gl organizasyon olan devleti snrlama ve denetleme amacn tasa da, nihayetinde devlet tarafndan vazedilip meruiyet kazandrldndan amaca hizmet ettii nispette bamszdr ve varln srdrebilir. Hukuk devletinde de toplum mhendislii toplumsal bir gerektir ve bu amaca ulama adna hikmet-i hkmet (la raison de Edat) kavram ska kullanlr. Hikmet-i hkmet veya farkl bir isimlendirme ile devlet akl Mithat Sancarn M. Cottaneodan aktard tanmla: Tek tek insanlarn haklar ve karlar dikkate alnmakszn, devletin karlarna mutlak ncelik ve egemenlik tannmasn ifade eder. Buna gre, devletin asli ve ali karlarn gerekletirmek iin hangi aralarn kullanlaca konusunda bir snrlandrma kabul edilmez; yani bu aralarn seiminde mevcut hukuk dzenine ve etik kurallara riayet etmek gerekmez 2 Bir baka adan hukuk devleti kavram tarihsel sre iinde yerleik siyasi ve idari kltr asndan epistemolojik olarak incelendiinde: Kara Avrupal, zellikle Fransz ve Alman kkenlidir ve dikkat edilirse bu kavramn boy gsterdii Kara Avrupas lkelerinde, zellikle Fransa da, devlet merkezli bir ynetim vardr. Devlet her yerde hazr ve nazr; jakoben, aristokratik. Ynetim sknca hikmet-i hkmet kavramna bavurur ve bu kavram hukukun eriemeyecei kr bir noktadr. Hukukun eritii kamu yararnn ise ierii belirsiz ve srekli tartmaldr. Bu lkelerde hukuku reten temel g devlettir. O yzden hukuk hep devletten yanadr ve devlet giriimi elde tutarak hukuk araclyla pek ok eye el atmtr. O nedenle kamu yarar, ynetimin takdir hakk arlkl bir ynetim dzenleyen devlet, hukuku kendi amalar dorultusunda dzenlemi ve bu nedenle de kamu hukuku zel hukuk ayrm kendini gstermitir. Sonuta toplum ve hukuk devletin vesayetinde edilgendir. 3

Bekir Berat zipek: Devlet, Siyaset, (Editr: Mmtazer Trkne), Lotus Yaynlar, Ankara 2005, s.98. 3 Sami SELUK: Zorba Devletten Hukukun stnlne, Yeni Trkiye Yaynlar, Ankara 2000, s. 540.
2

SAYITAY DERGS SAYI: 64

61

Kanun Devletinden Hukukun stnlne

Dier taraftan sz konusu, hukukun stnl (the rule of law) kavram olduunda devletin toplum ve hukuk zerindeki vesayeti ortadan kalkmakta; hukuk arasal neminden syrlmakta ve tek ama, bamsz bir hukuk araclyla adaleti tesis etmek olmaktadr. Burada hukuk kendini vazeden kurumlardan tamamen bamsz olup ayr bir tzel kiilie sahiptir. Kamu yarar ve ynetimin takdir hakk gibi kavramlarla devlet aklnn adaletin tesisinin nne gemesi engellenmitir ve bu konuda da en nemli mekanizma gl bir sivil toplum olmutur. Hukuk devletinde sivil toplum zayftr ve bu nedenle de bamsz bir hukuka teminat oluturmas olanakszdr. Oysa hukukun stnl kavram, bnyesinde ok gl ve bir o kadar da medeni sivil bir toplum barndrr, burada hukuku reten devlet deil sivil toplumdur. Dolaysyla ncelikler hiyerarisi toplum lehine deimi ve adaletin tesisi her koulda tek ama olmutur. Bu kavram tarihi seyir ierisinde epistemolojik olarak ele alnp hukuk devleti kavram ile kyaslandnda Sami Selukun ifadeleriyle: Anglo-Sakson kkenlidir. Toplum szlemeci yani anlamacdr ve kendi kendini dzenler, giriim gc devlette deil bireyde, sivil rgtlerdedir. Devlet merkezci deildir ve dolaysyla toplum devlet karsnda zerk bir yapya sahiptir. Her ey hukukun hakemliinde zlr, devlette toplumda hukuk karsnda eit ve bu nispette hak ve ykmlle sahiptir. Hukuk sistemi gelimi, her eye ve devlete de egemen olduundan, Kara Avrupasndaki devletin yerini Pazar; kamusal alann yerini sivil/zel alan almtr. Kara Avrupasnda hukuk, devletin bir ltfu, Anglo-Sakson dnyasnda ise herkesin konusudur. Kara Avrupasnda toplum kapal, kat, kamusal, devleti kurallara bal ve iktidar tekdir. Oysa Anglo-Sakson lkelerinde toplum saydam kuralc deil dzenlemeci ve szlemecidir. 4 Devlet Kanun devletinde devlet Thomas Hobbesin ifadesi ile Leviathandr. 5 Devlet bir defa varolduktan sonra artk kendisini kanunlardan ve ahlaki deerlerden tamamen bamsz klmtr, zerk bir alan olup toplumu ve bireyleri snrlayan ve denetleyen kanunlarn ve ahlak anlaynn bu organizasyona etkide bulunmas sz konusu deildir. Yasama organnca kanunlarn vazedilip, ardndan devlet denilen organizasyonun bu kanunlara tabi olduunun ifade edilmesi gerek anlamda devletin bu kanunlarla snrland anlamna gelmez, zira burada kanunlar devletin resmi
4 5

Sami SELUK: a.g.e., s.541. Thomas HOBBES: Leviathan, ev: Semih Lim, Yap Kredi Yaynlar, stanbul 1993

62

SAYITAY DERGS SAYI: 64

Kanun Devletinden Hukukun stnlne

gr dorultusunda oluturulup yine yarg organlarnca bamsz ol(a)mamalar nedeniyle- resmi gr dorultusunda yorumlanp uygulandndan snrlama ve denetlemenin gerekletii iddia edilemez. Kanun devletinde Jean Bodin ile balayp Machiavelli ve Thomas Hobbes ile devam eden klasik egemenlik anlay hakimdir; egemenlik mutlak, tek, blnmez, devredilemez olup btn ile devlete aittir ve bu egemenlik Halis etinin Hobbesin Leviathan adl eserinden aktard ekliyle u cmlelerle ifade edilmitir: Egemenlik. bireysel kudretlerin toplamn egemenin kendi iradesine gre kullanmak yetkisidir. Egemen irade ise, herkesin bu kii veya heyetin yaptraca eylerin amili olmay kabul etmesi, kendi iradesini o kii veya heyetin iradesine ve muhakemesini de onun muhakemesine tabi klmasdr. Bu, herkesin bir veya ayn kiilikte gerekten birlemeleridir. Bu yapldnda, tek bir kiilik halinde birlemi olan topluluk bir devlet olarak adlandrlmtr. te o lml tanr Leviathann douudur. nk devlette, her bir kimsenin ona verdii yetki ile onun elinde o kadar ok kudret ve g toplanlm olur ki, ite o devletin z o kiide toplanm olur. Bu kiilii tayana egemen denir ve onun egemenlik kudretine sahip olduu sylenir, onun dnda kalan herkes de onun uyruudur. 6 Hukuk devletinde ise devlet tek egemen g olmayp egemenlik belirli kurumlar arasnda paylatrlmtr. Mevcut hukuk sistemi iinde egemenliin halka ait olduu ifade edilse de egemenlik kavram aidiyet ve kullanm olarak ikiye blnmtr. Bir tarafta halk, egemenliin sahibi olarak gsterilirken dier taraftan kullanm hakk devlet kontrolnde belirli kurumlara datlmtr. Devlet, meru olarak g kullanabilen tek organizasyon sfatyla bireyler ve bu bireylerce oluturulan toplum gibi hukukla kaytldr. Ancak burada hukukun vazedilmesi ve yorumlanp uygulanmasnda kamusal akl (public reason) 7 baat olduundan istisnalar dnda gerek anlamda devletin hukukla snrlandrlp denetlenmesi sz konusu olamamaktadr. Zira hukuk, devletten tam anlamyla bamsz deildir, ya da baka bir ifade ile ekli bir bamszlk sz konusu olup devlet ile hukuk arasnda organik bir iliki mevcuttur. Sz konusu bu iliki srekli canldr ve devlet akl/kamusal akl lehine ilevseldir. Hukukun stnlnde ise hukuk maddi ve manevi eleriyle devletten tamamen bamszdr. Devlet de, toplum ve bireyler gibi hak ve ykmllkler erevesinde bir zne olup hukukun denetimindedir. Hukuk,
6 Halis ETN: ktidar ve Meruiyet, Siyaset, (Editr: Mmtazer Trkne) , Lotus Yaynlar, Ankara 2005, s.41 7 M. kr HANOLU: a.g.e, s.64-67

SAYITAY DERGS SAYI: 64

63

Kanun Devletinden Hukukun stnlne

kanun devletinde ve hukuk devletinde olduu gibi devlet tarafndan deil halkn tek meru temsilcisi olan meclisce oluturulmaktadr. Burada egemenlik aidiyet ve kullanm olarak ayrma tabi tutulmayp tamamyla halka verilmitir. Bu anlamda meclis bu egemenliin tek meru temsil organdr ve dolaysyla vazedilen kanunlarn dolayl olarak halk tarafndan oluturulduu kabul edilir. Devlet tm karar, ilem ve organlaryla hukukun denetimindedir ve hibir organ, ilem ve karar hukuk karsnda zerk hale getirilmemitir. Hukuk, devleti halk adna denetleyen, snrlayan, bir anlamda onun Leviathana dnmesini engelleyen tek meru gtr. Toplum Kanun devletinde toplum tamamyla devletin vesayetinde olduundan bamsz ve hr bir ortak iradeden bahsetmek mmkn deildir. Sk bir kontrol, kat bir hiyerari sz konusu olup bu nedenle gl bir sivil toplum geliememitir, dolaysyla devlet zerinde kamuoyu basksnn olumas sz konusu olamamaktadr. Toplum zne deil nesne konumunda olup edilgendir ve kanunlar araclyla siyasal, kltrel, iktisadi alanlarda toplum mhendislii ve siyasal toplumsallatrma olduka etkilidir. 8 Toplumun ynlendirilip bask altnda tutulmasnda medyadan aydnlara, i dnyasndan sivil toplum gleri ad altnda devlet uzantlarna kadar her trl ara byk bir maharetle kullanlr. Bask ve denetim kat ve snr tanmaz olduunda oulculuk, farkllk ve zgrlk gibi medeni bir toplum iin vazgeilmez olan deerler hayat hakk bulamamtr. Bu nedenle de toplum donuk, zgvensiz ve mevcudu muhafazacdr, zira giriim ruhu iradi olarak sndrlmtr. Hukuk devletinde ise toplum zerindeki devlet vesayeti ekli olarak kalkm gzkse de fonksiyonel olarak devam etmektedir. Egemenliin aidiyet ve kullanm olarak ikiye ayrlmas bu vesayetin devamnda en etkili aratr. Zira belirli kurumlar elinde olan kullanm hakk araclyla toplum, snrlar kesin hatlarla izilmi belli alanlarda zgrln yaayabilmekte, izin verildii lde mteebbis olabilmektedir. Burada devlet/brokratik kurumlar adna dokunulmaz alanlar oluturulmutur ve bu alanlara ait karar alma ve icra etme yetkisi sadece belli imtiyazl kurumlara verilmitir. Sivil toplum, devletin msaade ettii lde hayat hakk bulmutur ancak bu olgu sivil toplumun devletin zerinde kamuoyu basks oluturulabildii anlamna gelmemektedir, zira byle bir teebbs mevcut snrlarn almas anlamna
8

M. kr HANOLU: a.g.e., s.135-138.

64

SAYITAY DERGS SAYI: 64

Kanun Devletinden Hukukun stnlne

gelip varolan zgrlklerinde kamu yarar, kamu dzeni, ulusal gvenlik ve benzeri kavramlar araclyla geri alnmasna sebebiyet verebilir. Hukukun stnlnde ise toplum devletin vesayetinde olmadndan zgr, oulcu ve katlmcdr, egemenliin hem sahibi hem de tek kullancsdr. Dolaysyla egemenliin aidiyet ve kullanm olarak ikiye ayrlmas sz konusu deildir. Devlet tm kurumlaryla topluma hizmet ettii srece meru ve yetkilidir, dier bir ifade ile medeni ve mreffeh bir topluluk tek ama olup devlet bu amaca matuf arasal bir deere sahiptir. Toplum medeni ve zgr olduundan ynlendirilmesi ve kendi adna kararlar almaktan feragat ettirilmesi olanakszdr zira olaylar ve kavramlar toplum tarafndan devlet aklyla deil ortak akl kullanlarak deerlendirilmektedir. Devlete arasal bir deer atfedildiinden bu organizasyon zerinde ok gl bir kamuoyu basks sz konusudur, dolaysyla devletin hukuku kullanarak toplum zerinde vesayet kurma ans daha teebbs aamasnda imkansz denilecek kadar azdr. Burada devlet klasik liberal felsefenin ifadesi ile Gece Bekisi olup grevi o bekiyi istihdam eden toplumu hukukun stnl prensibi erevesinde korumak ve kollamaktr. Birey Kanun devletinde bireyler devlete anayasal vatandalk ba gibi hukuki bir ba ile balanamadklarndan dolay ekli anlamda yurtta olarak grlseler de esasen tebadrlar. Temel hak ve zgrlkler devletin birer ltfu olarak grldnden bu temel hak ve zgrlklerin teminat altna alnmas sz konusu deildir. Farkl fikirler, dnceler, kimlikler ancak kanunlarn ve dolaysyla bu kanunlar vazeden devletin izin verdii oranda ifade edilip tartlabilir. Burada ok gl bir kolektivizm varolduundan bireyler bu topluluk psikolojisi iinde silinmilerdir. Ancak dikkat edilmesi gereken husus bu kolektivizmin fikri ve fonksiyonel seyrinin medeni gl bir toplum oluturma deil, devletin kanunlar vastasyla ynlendirebilecei edilgen bir toplum var etme gereidir. Kanun devletinde hmanist felsefenin temel dayana olan insanlarn doutan sahip olduklar devredilemez ve vazgeilemez hak ve zgrlklerinin var olduu tezi, bu hak ve zgrlklere sahip olan insanlarn ayn zamanda topluma ve devlete kar yerine getirmeleri gereken baz sorumluluklarnn olduu kar tezi ile dengelenmi ve adeta ilemez hale getirilmitir. Zira bu kar tezle kanunlar o kadar gzel ilenmitir ki; zamanla, bireyler sz konusu olduunda akla -hak ve zgrlkler kavramlar grmezden gelinerekSAYITAY DERGS SAYI: 64 65

Kanun Devletinden Hukukun stnlne

sadece sorumluluk sahibi yurttalar gelmitir. Ayrca burada bireylerin devlet ve topluma kar yerine getirmeleri gereken dev ve sorumluluklarnn muhtevasnn tespitinde tek yetkili ve meru gcn devlet olduu gerei ayrca gzden karlmamas ve incelenmesi gereken nemli bir husustur. Hukuk devletinde ise birey kanun devletine oranla daha zgr ve giriimcidir. Gl bir kolektivizm olmadndan bireylerin toplum iinde siliklemesi ve dolaysyla toplum adna ortak iradede erimesi sz konusu deildir. Ancak yine burada da gerek anlamda anayasal vatandalk hakk oluturulamam olup bireyler hukuken yurtta olsalar da fiilen yurttala aday konumundadrlar. Aday konumundan yurttala gei ancak bireylerin rtlerini ispat etmeleri ile mmkndr. Bu ispat bireyler zerinde bir sorumluluk olup hukukun hakemliinde yerine getirilmektedir. Bireyler temel hak ve zgrlklere sahiptirler ancak yeterli ve gerekli gvence mekanizmalar oluturul(a)madndan bu hak ve zgrlkleri baz koullarda kaybetme riski ile kar karyadrlar. Buradaki sorun gl ve medeni bir sivil toplumun yokluudur, zira sivil toplumun oluturaca ve ayn zamanda koruyaca gvence mekanizmalar ou zaman yasal mekanizmalardan daha etkili olabilecektir. nk devletin belli aralarla/kavramlarla hukuku bu amaca matuf maniple etme imkan mevzubahisken, gl bir sivil toplum karsnda bu maniplasyonu gerekletirme olasl imkanszdr. Hukukun stnlnde ise bireyler zgr, giriimci ve katlmcdr. Bireyler temel hak ve zgrlklere devletin bir ltfu olarak deil insan olmalar hasebiyle doutan sahiptirler ve sahip olunan bu temel hak ve zgrlkler anayasal dzenlemelerle beraber gl ve medeni bir sivil toplum araclyla da gvence altna alnmtr. Burada her birey, kendisine anayasal vatandalk ba tannarak yurtta statsnde kabul edilmitir ve bu anlamda rtn ispat etme gibi bir ykmll de sz konusu deildir. Yasaklar, meyyideler ve snrlar bireyler kadar toplum ve devlet iinde geerli olup hukuk sistemi iinde net olarak ifade edilmitir, dolaysyla bireyler iin ngrlebilirlik 9 sz konusudur. Bu kavram/kazanm hukuk sistemi ierisinde bireysel ve sosyal istikrar adna hayati nem tamaktadr. Bireyler birer anayasal vatanda olarak hem devlet hem de toplumun karsnda zgr iradelerini kullanarak kendi kararlarn veren ve bu kararlar hukuki snrlamalar dnda baka hibir snrlamaya tabi tutmadan uygulayabilen yurttalar konumundadrlar. Hukukun stnlnde kanun devletinde
9

Metin GNDAY: dare Hukuku, maj Yaynevi, Ankara 2002, s.44-45

66

SAYITAY DERGS SAYI: 64

Kanun Devletinden Hukukun stnlne

zaman zaman da hukuk devletinde- grlebilen devlet ve toplum iin bireyin feda edilebilecei dncesi asla kabul grmez. Birey zgr bir iradeye sahip olduundan byle bir fedakarlkta bulunup bulunmayacana bir bakas deil sadece kendisi karar verecektir, zira burada tek bir ferdin hayat en az devlet ve toplum hayat kadar deerlidir. Ama devlet ve toplumun her koulda devamnn salanmasndan ok zgr ve medeni insann yaatlmasdr. Zira istenilen zelliklerde bir devlet ve toplumun oluturulabilmesi zaten yukarda ifade edilen deerleri haiz bireylerin varlna baldr; unutmamak gerekir ki hem gl ve medeni bir sivil toplumun hem de hukukun stnl ile snrlandrlm meru bir devletin mevcudiyeti demokratik cumhuriyetin tesisi adna olmazsa olmaz olan zgrlk, katlmclk, oulculuk ve farkllklara sayg gibi deerlerle mcehhez bireylerin varl ile mmkndr. SONU Sosyal bilimlere derin ve kuatc bir bak asyla yaklaldnda bu bilimler ierisinde var olan kavram ve kurumlara devlete ve toplumca atfedilen anlam ve misyonun en bata temel hak ve zgrlkler olmak zere, bireysel alandan toplumsal dzene, anayasal kurumlarn oluturulmasndan idari rgtlenmeye kadar bir ok alanda baat belirleyici faktrlerden biri olduu gzlemlenebilir. Szkonusu bu kavram ve kurumlarn soyut tanm/anlamlarnn tesinde analitik bir bak asyla incelenmesi ve muhteviyatlarnn belirlenmesinde ortak bir uzla salanmas bu adan hayati nemi haizdir. Zira her kavram ve kurum evrensel ve yerel olmak zere iki boyutludur ve bunlar arasnda dengenin salanmas devlet ve toplumsal dzenin salanmas adna olduka nemlidir. Kanun devleti, hukuk devleti ve hukukun stnl kavramlar incelenirken bu kavramlarn evrensel ynleri kadar uygulana geldikleri lkelerde o lkelere has siyasi ve idari kltrden etkilenerek yerel ynlerinin olumas kanlmaz bir gerektir. Ancak burada nemli olan bu kavramn yerel ynlerinin tespitinde muhteviyatlarnn ne olmas gerektiinden daha ok, bu kavramlar arasnda var olan ve bireysel alandan toplumsal hayata oradan da devlet dzenine kadar derin etkileri szkonusu olan farkllklarn net olarak ifade edilmesidir. Zira buradaki mukayeseden ama iyi-kt temelli bir sonuca ulamak deil, daha zgr, daha medeni ve daha mreffeh birey ve toplum telakkilerine zemin hazrlamaktr.

SAYITAY DERGS SAYI: 64

67

Kanun Devletinden Hukukun stnlne

Kanun devletinden hukuk devletine, hukuk devletinden hukukun stnlne gei uzun ve kkl bir toplumsal ilerlemenin sonucudur. Eer ama hukukla snrlandrlm gl bir devlet, medeni ve zgr birey, salkl ve dayanmac bir toplum oluturmak ise dier sosyal bilimlerde olduu gibi hukuk alannda da evrim/ilerlemenin varl bizler iin kanlmazdr. Unutmamak gerekir ki adalet mlkn temelidir ve farkl bir bak asyla buradaki mlkiyet maddi varlklar kadar yaam ve onur gibi manevi varlklar zerindeki mlkiyeti de kapsamaktadr. Dolaysyla burada btn bir yaam zerindeki mlkiyet yani hayatn kendisi sz konusudur; devlet de tesis ettii kamu dzeni ile adaletin datmnda vazgeilmez bir organizasyon olmas dolaysyla bu kurum adna daha iyiye ulama istei bizler iin srekli canl tutulmas gereken bireysel ve toplumsal bir sorumluluktur.

Kaynaka
ALKAN, Mehmet . Modern Trkiyede Siyasi Dnce Cilt 1: Cumhuriyete Devreden Dnce Miras, Tanzimat ve Merutiyetin Birikimi, letiim Yaynlar, 2004 ETN, Halis, ktidar ve Meruiyet, Siyaset, (Editr: Mmtazer Trkne), Lotus Yaynlar, 2005 GZBYK, M. eref , Anayasa Hukuku, Turhan Kitapevi, 2006 GNDAY, Metin, dare Hukuku, maj Yaynevi, Ankara 2002 HANOLU, M. kr, Osmanldan Cumhuriyete Zihniyet, Siyaset ve Tarih, Balam Yaynlar, Ankara 2006 HEPER, Metin, Trkiyede Devlet Gelenei, Dou Bat Yaynlar, 2006 HOBBES, Thomas, Leviathan, (ev: Semih Lim), Yap Kredi Yaynlar, stanbul 1993 ZPEK, Bekir Berat, Devlet, Siyaset, (Editr: Mmtazer Trkne), Lotus Yaynlar, Ankara 2005 SELUK Sami, Zorba Devletten Hukukun stnlne, Yeni Trkiye Yaynlar, Ankara 2000.

68

SAYITAY DERGS SAYI: 64