Vous êtes sur la page 1sur 138

IGOR BUNICZ

POLIGON SZATANA
Zoto dla partii I inwazja
Z cyklu: Poligon szatana Zoto dla Partii Opowie dokumentalna I Inwazja II Okupacja III Ucieczka z upem Druk z dostarczonych diapozytyww
Gdy Wodzimierz Lenin snu marzenia o rewolucji wiatowej, by przekonany, e urzeczywistnienie tej wizji powinna rozpocz zbrojna inwazja na jedno z pastw, zagarnicie wszelkich jego zasobw i przywaszczenie caej gospodarki oraz co jest oczywiste zota. Nie bra wcale pod uwag Rosji, zacofanej ekonomicznie, zaduonej i z pustym skarbcem; myla o Szwajcarii. By przekonany, e ten niewielki kraj pasuje idealnie do jego planw zapanowania nad wiatem. Wanie Szwajcaria, pooona w rodku Europy, doskonale usytuowana z punktu widzenia zamierze rewolucyjnych, Szwajcaria, ktra midzynarodow sieci bankw oplota niczym zotymi mackami cay wiat, mogaby sta si wymarzon baz, z ktrej rewolucja rozpocznie zwyciski podbj Europy, torujc sobie drog tysicami ton helweckiego kruszcu jak taranem. Fachowcy s zdania, e owe marzenia Lenina, ktrym oddawa si w Zurychu, zrodziy si na tle jego wasnych kopotw materialnych. Po mierci matki przestay do napywa przekazy pienine z Rosji, sam za nie potrafi zarobi na swe utrzymanie. I to wanie spowodowao zaostrzenie jego schizofrenii, co z kolei objawiao si chorobliwymi wizjami silnie strzeonych sejfw w bankach szwajcarskich. Jednake w apy wodza proletariatu wpada nie Szwajcaria, lecz na swe nieszczcie Rosja, szybko i sprawnie przeksztacona w baz wypadow rewolucji wiatowej. Jak wszystko co genialne, polityka Lenina bya prosta. Jej podstaw stanowia teza, uporczywie powtarzana w jego niezliczonych przemwieniach, artykuach, konspektach i notatkach. Myl t gosi ju Karol Marks w Manifecie Komunistycznym: gwn zasad socjalizmu jest to, i robotnicy nie maj ojczyzny. Dlatego te socjalici nigdy i pod adnym pozorem nie mog wystpowa w obronie interesw pastwa. Takie postawienie sprawy byskawicznie przynioso zadziwiajce wyniki. Dzisiaj, po odrzuceniu naleciaoci obdnych teorii i zakl, oceniajc wydarzenia z siedemdziesiciopicioletniej perspektywy, zapewne po raz pierwszy sprbujemy moliwie naj prociej wyjani, co wydarzyo si w Rosji w padzierniku 1917 roku. Bardziej zrozumiae stan si wtedy dla nas wydarzenia z sierpnia 1991 roku... Oto co si w owym sawetnym padzierniku wydarzyo. Wykorzystujc chaos, jaki po obaleniu monarchii zapanowa w kruchej demokracji, wadz w Rosji przechwycia midzynarodowa organizacja terrorystyczna, wspierana finansowo w imi ocalenia Niemiec. Co takiego zdarzyo si w dziejach ludzkoci po raz pierwszy. Fakt, e si to udao, by dla wiata zaskoczeniem, podobnie zreszt, jak dla samych uczestnikw tego zamachu wielonarodowociowej zbieraniny awanturnikw, ktrzy skupili si wok na wp obkanego przywdcy. W powodzenie akcji najmniej wierzyli wanie oni, nic wic dziwnego, e zachowywali si stosownie do sytuacji. Trzymali w zanadrzu paszporty zagraniczne, by w razie potrzeby ulotni si z Rosji rwnie niespodzianie, jak si w niej pojawili. Natychmiast rozpoczli rabunek mienia pastwowego, ukrywajc je w rnych, sobie tylko znanych miejscach lub wywoc za granic. Pocztkowo czynili to w popiechu i niewprawnie. Nikt nie by w stanie przewidzie, czy rabunek bdzie moliwy jeszcze nazajutrz. Wszystko wic, co byo do zagarnicia, naleao rabowa niezwocznie. Trzeba byo, rzecz prosta, zlikwidowa jednoczenie konkurencj, jak stanowili przedstawiciele wiata przestpczego, ktrzy nie mieli zamiaru dzieli si upem z now wadz. Nie mwic o milionach zwykych Rosjan, u ktrych haso rabuj to, co zrabowane znalazo rwnie ywy oddwik. Szybko jednake mieli si przekona, e haso to wcale nie byo adresowane do nich. Rozprawiano si z nimi bezlitonie, rozstrzeliwujc kadego na miejscu, bez ledztwa. Nowi wadcy, tworzc dobrze zorganizowan i uzbrojon band, wcale nie zamierzali traci cennego czasu na prawne uzasadnianie swych poczyna. Konieczne jednak byo uzasadnienie ideologiczne. Zrodzio si ono w obkanym, chocia na swj sposb genialnym umyle wodza: bezgraniczn utopijnoci przeraao nawet ludzi z jego najbliszego otoczenia. Wszelkie kosztownoci, zrabowane przez carat i klasy wyzyskiwaczy, bd rekwirowane przez bolszewikw, rzekomo wycznie po to,

by rozdzieli je midzy ludzi pracy, teraz ju wolnych od wszelkiego ucisku! Boe mj! woa podszyty tchrzem, naiwny Mikoaj Bucharin czy ludzie dadz temu wiar? Uwierz, psia krew uspokaja go Feliks Dzieryski, a jego oczy rzucay narkotyzujce byski, niczym brylanty skonfiskowane dla potrzeb dyktatury proletariatu. Rzeczywicie, uwierzyli! By moe dlatego, i atwowierna dusza poczciwego, wci oszukiwanego ludu karmiona bya od dawien dawna wiar w prawdziwo bajek o Iwanie-guptasku, ktry zostajc carem, szczodrze obdarowywa poddanych z wasnej kiesy i majtku bojarw, uprzednio przez siebie wymordowanych. A do tego goci prostych ludzi na wystawnych, wielodniowych ucztach. Ci za, ktrzy nie dawali wiary podobnym naiwnym obrazkom przepacali to yciem: rozstrzeliwano ich, zatapiano wraz z barkami w wodach zatoki, palono ywcem w cerkwiach, gdzie byli wizieni, gazowano w piwnicach, gdzie ich przetrzymywano. Wszystko to bez ledztwa i sdu. Musicie si wyzby litoci, jej brak ma by waszym godem poucza Lenin Macie rozstrzeliwa bez mrugnicia okiem, o nic nie pytajc! Masowe egzekucje obywateli wasnego pastwa, przeprowadzane po raz pierwszy w dziejach przez bolszewikw, przyniosy, rzecz jasna, okrelony skutek. Banda degeneratw utrzymaa si przy wadzy, co wprawio w zdumienie cay wiat, ktry z naiwnoci przepowiada nieunikniony i rychy upadek krwawego reymu. wiatu po prostu nie znane byy owe nowe, bolszewickie metody. Gdyby nawet byy znane, to nikt nie daby wiary, e tego rodzaju metody mona stosowa w praktyce, a w dodatku w pastwie, ktre do niedawna jeszcze mianowao si pastwem europejskim. Straszliwszym jednak od kul czekistw okaza si wyhodowany przez bolszewikw bakcyl powszechnej rwnoci. On to spowodowa, e pod sztandary midzynarodowych terrorystw zacigny si miliony ludzi. W imi powszechnej rwnoci dokonywano niezliczonych aktw ekspropiacji, konfiskat i nacjonalizacji. Na otarzu egalitaryzmu skadano niezliczone ofiary. To wanie idei rwnoci bolszewicy zawdziczaj utrzymanie si przy wadzy. Idea ta sprawia, e klsk ponieli przeciwnicy bolszewikw, ktrzy moc logiki i zdrowego rozsdku usiowali stawia tam masowemu szalestwu, ogarniajcemu cae pastwo. Szalestwo bolszewikw to choroba, swoisty rodzaj wcieklizny, ktr zainfekowano cay nard. Socjologowie postawi t diagnoz zbyt pno i fragmentarycznie, uwaajc, e dalej tym problemem powinni zaj si psychiatrzy. Socjalizm to ideologia zawici woa w 1918 roku Mikoaj Bierdiajew. Na szczcie, nikt definicji tej nie usysza, inaczej bowiem wielki filozof zostaby natychmiast unicestwiony. Infekcja wcieklizny lub ideologia zawici, a moe jedno i drugie. Uczeni, by moe, przeanalizuj kiedy, dlaczego narody ogromnego pastwa day si zapa na t prymitywn przynt, wierzc, e Krlestwo Boe mona oprze na krwi i bandytyzmie. Broczcy krwi i zlany potem nard rosyjski czeka, kiedy jego nowi przywdcy zaczn wreszcie rozdawa zrabowane mienie, i to tak, by tyle samo otrzyma zarwno komisarz ludowy, jak praczka. Wydarzenia rozwijay si jednak wedug cakiem innego scenariusza. Mao kto jest dzi wiadom, e utworzone przez Lenina w padzierniku 1917 roku pierwsze na wiecie socjalistyczne pastwo robotnikw i chopw a do klski Niemcw, czyli do listopada 1918 roku byo w gruncie rzeczy protektoratem Niemiec. Niemcy, wdziczni Leninowi za podarowanie im zwycistwa na froncie wschodnim, co w konsekwencji doprowadzio do upadku imperium rosyjskiego, udzielali nowo narodzonemu protoplacie socreymw wsparcia militarnego, materialnego i moralnego. Zasilali bolszewikw spiskujcych przeciw modej i niedowiadczonej demokracji rosyjskiej milionowymi subsydiami swego sztabu generalnego. Ale nie tylko. Brali rwnie bezporedni udzia w przewrocie padziernikowym. Oddziay niemieckich jecw wojennych broniy Piotrogrodu przed Kozakami gen. Piotra Krasnowa, specjalici niemieccy kierowali ostrzaem i atakiem na moskiewski Kreml. Lenin odwdziczy si swoim dobroczycom pokojem brzeskim, ktrego konsekwencj byo to, e pod okupacj niemieck znalaza si cz Rosji rwna niemal poowie Europy. W zamian za to uzyska swobod dziaania na terytorium kontrolowanym przez swoj band. Nie wiedzia jednak, jak dugo uda mu si t kontrol sprawowa. Niemcy stopniowo zaczli zdawa sobie spraw, jak bardzo podejrzane towarzystwo zdobyo dziki nim wadz w Rosji. Nie bez zgrozy obserwowali metody uszczliwiania ludnoci na terenach, ktre znalazy si we wadaniu bolszewikw. Zaczli te si zastanawia, czy nie zastpi straszliwego reimu innym, bardziej znonym. W gruncie rzeczy nie byoby to trudne. Niemcy potrzebowali zaledwie dwch, co najwyej trzech dni, by zaj Piotrogrd i Moskw. Prowadzili te pertraktacje z przedstawicielami rnych ugrupowa przedbolszewickiej Rosji, z ocalaymi czonkami rodziny cesarskiej, czonkami rzdu tymczasowego, generalicj. Wsparcie w celu obalenia bolszewikw stanowczo uzalenili od jednego tylko warunku: ratyfikacji traktatu brzeskiego. Wszyscy partnerzy tych pertraktacji ze zgroz warunek ten odrzucali, Niemcy za nie chcieli pj na ustpstwa, nie zamierzali bowiem wyrzeka si najwspanialszego prezentu, ktry otrzymali od bolszewikw, a o jakim nie marzyli nawet we snach. Dla jednej strony zgubna bya chciwo, dla drugiej uczciwo. O niemieckich intrygach antybolszewickich Lenin wiedzia. Niepokoiy go. Ze strachem oczekiwa z dnia na dzie, e niemieckie bagnety rwnie sprawnie strc go z wszechrosyjskiego tronu, jak go na ten tron wyniosy. W tej sytuacji nie wolno byo traci czasu. Gwoli prawdzie trzeba przyzna, e Leninowi jako ojcu chrzestnemu o elaznych nerwach udao si zapobiec

rozsypce jego najbliszych wsplnikw umierajcych ze strachu i atwo wpadajcych w panik. Ze szczerym podziwem wspominajc te chwile napisze pniej w prywatnym licie Mikoaj Bucharin: Nie kto inny, tylko wanie Lenin, ktry najpierw okrad eserw, a nastpnie rwnie mienszewikw, wali wszystkich pak po bach. Nawet z nami z reguy rozmawia z kijem w rku, gdy podj ju decyzj. Milczelimy i nie protestowalimy, a wszystko, wbrew logice i zdrowemu rozsdkowi, zawsze ukadao si pomylnie. Denikin by pod Tu, pakowalimy ju walizy, w kieszeniach naszych tkwiy faszywe paszporty i szmal. Nawiasem mwic, jako wielki mionik ptakw cakiem serio mylaem o Argentynie i chciaem zaj si tam owieniem papug. Jednake wanie Lenin by wtedy absolutnie spokojny, wypowiadajc prorocze sowa: Sytuacja jest beznadziejna, gorszej nie mona sobie wyobrazi. Szczcie nas jednak nigdy nie opuszczao, nie opuci wic ani teraz, ani w przyszoci. Skd pochodzi w szmal, dziki ktremu bolszewicy chcieli uciec jak najdalej, niektrzy nawet do Argentyny? No wanie, skd? Tu po przewrocie Lenin proklamowa szturm czerwonogwardzistw na kapita. W Piotrogrodzie niemieccy internacjonalici okopani byli jeszcze na Wzgrzach Pukowskich, a od poudnia dostpu do miasta wci broni dwunastocalowymi dziaami krownik Jutrzenka Wolnoci (do niedawna Cesarz Aleksander II). Sam wdz nie wiedzia jeszcze, jaki obrt przyjm sprawy i nadal nie by pewien sytuacji. Niemniej, a moe dlatego wanie, par ku temu, co najwaniejsze. Obrabowano wic paace, wcznie z Paacem Zimowym l), banki, sklepy jubilerskie, kasy duych przedsibiorstw handlowych, kasy samopomocy, oddziaowe kasy bankw w fabrykach.
Gdyby kto mia wtpliwoci, informuj, e wydawnictwo Oblik dysponuje 50 fotografiami wykonanymi w Paacu Zimowym 26 padziernika. S one wymown dokumentacj zniszcze, jakich tam dokonano. Do druku przygotowywany jest te album Poranek 26 padziernika 1917 roku w Paacu Zimowym.
1

Pocztkowo wszystko przebiegao tak sprawnie, jak tego oczekiwano. Gdzie niegdzie opr stawiali uzbrojeni stranicy, gdzie indziej cywile, gdzie tam jeszcze nie mona byo odnale starannie ukrytych sejfw, w innym miejscu brakowao kluczy do kas. Tu i tam grabiey starali si zapobiec nieuzbrojeni cywilni pracownicy bankw i urzdnicy ministerstwa finansw z reguy w podeszym wieku, modzi przecie suyli w wojsku. Tak byo jednak tylko na pocztku. Gdy opady pierwsze emocje, bolszewicy zorientowali si, e nikt nie zdoa powanie zagrozi rabunkowi, ani te nie potrafi mu stawi zorganizowanego oporu. Zaczli wic dziaa bardziej metodycznie i celowo. 13 listopada 1917 roku Lenin wyda nastpujce rozporzdzenie: Odmowa pracownikw banku pastwowego uznania rzdu robotniczochopskiego Rady Komisarzy Ludowych i nieprzekazanie przez nich kompletu akt dotyczcych dziaalnoci Banku ukarana zostanie aresztowaniem. Podpisano: przewodniczcy rady komisarzy ludowychWodzimierz Ulianow (Lenin); sekretarz rady komisarzy ludowych Mikoaj Gorbunow. Dwie okolicznoci miay wpyw na istot konfliktu. Po pierwsze, niech banku do ujawnienia lokalizacji skarbca, po drugie, nie zastosowanie si do polecenia Lenina o niezwocznym otwarciu dla niego konta osobistego i przelania na nie z aktyww banku piciu milionw rubli w zocie, z moliwoci pobierania z tego konta bez ogranicze dowolnych sum. Do pobierania pienidzy z tego konta upowanieni byliby wycznie Lenin i Gorbunow. Rwnoczenie z urzdnikami banku pastwowego aresztowano pracownikw wszystkich bankw handlowych i prywatnych w stolicy Rosji. Trzeba zoy hod odwadze zwykych, szeregowych urzdnikw pionu finansw, ktrych nazwiska w wikszoci s nieznane. Gdy bowiem znaleli si w areszcie, torturowno ich i naigrywano si z nich, oni za mimo wszystko do koca walczyli w obronie stworzonego w cigu wielu dziesicioleci rosyjskiego systemu finansowego. Jednak aden urzdnik bankowy w wiecie nie przeciwstawi si samotnie rozbojowi zorganizowanemu przez wadze pastwowe najwyszego szczebla. Cakowita bezkarno i brak poczucia odpowiedzialnoci spowodoway, e rabunkowi nadano jeszcze wikszy rozmach. W grudniu 1917 roku ogoszony zostaje dekret o znacjonalizowaniu rosyjskiego banku pastwowego i rwnoczesnej ekspropiacji bankw prywatnych i handlowych. Dodatkowym dekretem z 23 grudnia 1917 roku wstrzymano wypacanie dywidend od akcji i udziaw przedsibiorstw prywatnych. Zabroniono te wszelkich transakcji papierami wartociowymi. Banki rosyjskie zostay zlikwidowane, obroty bankowe zadekretowano jako monopol partii, pod wyczn firm jedynego banku tzw. banku ludowego.. Na kontrolowanym przez bolszewikw obszarze Rosji przedstawiciele wadzy wykonawczej mieli prawo konfiskaty, sekwestru oraz przymusowej syndykalizacji rnych gazi przemysu, handlu jak te dokonywania innych posuni w dziedzinie produkcji, handlu, dystrybucji oraz finansw pastwowych. W listopadzie 1917 roku rozpoczo si przejmowanie na rzecz ludu przedsibiorstw pastwowych. Jako pierwsze zlikwidowane zostao Towarzystwo Manufaktury Likiskiej. 9 grudnia 1917 roku rada komisarzy ludowych pod osobistym przewodnictwem Lenina zadecydowaa o konfiskacie majtku Towarzystwa Akcyjnego Simskich Zakadw Grniczych. 27 grudnia przyjto dekret o konfiskacie majtku Towarzystw Akcyjnych Siergisko-Ufiskiego Okrgu Grniczego oraz Kysztymskiego Okrgu Grniczego Zakadu Lotniczego Antara, jak te o przejciu na wasno ludu Zakadw Putiowskich. Rabunek mienia pastwowego odbywa si pospiesznie, lecz coraz sprawniej. Nie poprzestawano na wielkich bankach i towarzystwach akcyjnych o midzynarodowej renomie. Z yk kusownika, co nie przepuci najmniejszej nawet zwierzynie, Lenin nakaza Dzieryskiemu natychmiastowe imienne zewidencjonowanie osb podejrzewanych o to, e maj jakie rodzinne klejnoty lub

znaczniejsze oszczdnoci. Do tej grupy wrogw ludu zaliczeni zostali: ,,1. Wszyscy nalecy do warstwy najbogatszej, to znaczy osoby o dochodzie miesicznym 500 rb. i wicej; waciciele nieruchomoci miejskich i posiadacze akcji o wartoci powyej 1000 rb., rwnie posiadacze gotwki powyej wymienionej kwoty, a take pracownicy bankw, towarzystw akcyjnych, urzdw pastwowych i uytecznoci spoecznej maj obowizek stawienia si w cigu 24 godzin (Leninowi spieszyo si, chocia szef dopiero co powoanej do ycia policji politycznej zmuszony by przeduy ten termin do trzech dni) w komitetach domowych i zoenia w trzech egzemplarzach owiadczenia o rdach dochodw, zatrudnieniu i dodatkowych zajciach, potwierdzajc je wasnorcznym podpisem. 2. Komitety domowe nadadz tym owiadczeniom moc prawn potwierdzajc odbir; jeden egzemplarz zachowaj u siebie, pozostae dwa zobowizane s przekaza wadzom miejskim oraz ludowemu komisariatowi spraw wewntrznych. 3. Na osoby winne niedopenienia powyszego obowizku (ktre nie zo owiadczenia lub podadz nieprawdziwe dane) naoona zostanie grzywna w wysokoci 5 000 rb. l) za kade wykroczenie z osobna, albo te kara 1 roku wizienia lub wysyka na front, w zalenoci od stopnia wykroczenia.
l)Przekrelono i wpisano 10 000 rb. jak wida apetyt rs w miar jedzenia.

4. Osoby wymienione w punkcie l. maj obowizek legitymowania si odpisem owiadczenia, potwierdzonym przez komitet domowy, zakad pracy lub komitet wyborczy. 5. Osoby te zobowizane s rwnie w terminie siedmiu dni od daty wydania niniejszego zarzdzenia zaopatrzy si w ksieczk pracownicz (wzr w zaczeniu) w celu notowania w niej cotygodniowych przychodw i wydatkw. Wpisy te powiadcza bd komitety domowe lub inne urzdy... Zarzdzenie to, podobnie zreszt jak wszystkie dekrety i zarzdzenia podpisane przez Lenina, byo cakowicie zgodne z wytyczonym planem zupienia Rosji. Okrelenie dochodu miesicznego kwot 500 rb, i wicej kierowao si swym ostrzem w kupcw, zreszt raczej redniozamonych, w inteligencj, a zwaszcza w jej twrcz warstw adwokatw, dziennikarzy, wydawcw. Natomiast podobne oszacowanie wartoci mienia nieruchomego uderzao w drobnych wacicieli: posiadaczy straganw i warzywnikw na Ochcie, bd domkw letniskowych na Wyborg kiej Storonie. Dokument ten z ducha i litery przypomina pniejsze zarzdzenia niemieckich wadz okupacyjnych odnonie do rejestracji ydw!). wiadczy on wymownie, e Rosja znalaza si we wadaniu cynicznych i bezlitosnych rzezimieszkw. Co prawda, niewielu ludzi zdawao sobie wwczas z tego spraw. Jednake na tym nie koczy si poryw leninowskiego natchnienia. Jak bowiem dobra si do tych, ktrych dochody i warto mienia nieruchomego byy nisze ni 1 000 rb. wynoszc, na przykad, 25 rb.? Znamienny list do tow. Dzieryskiego wdz ozdobi per najczystszej wody, mianowicie punktem 7., zredagowanym z waciw mu lotnoci umysu, potwierdzajcym jego legendarn, ale i chor genialno:
l)Jednake Hitler w celu wydawania takich dokumentw dysponowa odpowiednim aparatem i sam nie postawi nawet parafy pod zarzdzeniami podobnego rodzaju. Natomiast wdz wiatowego proletariatu bez enady wasnorcznie pisa takie rozporzdzenia, niezmiennie koczce si komunistycznym pozdrowieniem.

,,7. Osoby, ktrych punkt 1. nie dotyczy, maj zoy w komitetach domowych owiadczenia w jednym egzemplarzu, dotyczce ich dochodw i miejsca pracy, deklarujc rwnoczenie, e posiada bd do wgldu jego odpis potwierdzony przez komitet domowy. Wszystko jasne. Jeli ju dokonywa rabunku, to trzeba i na cao! U tych, ktrzy byli tak nieostroni, e si zarejestrowali, miast salwowa si nocn ucieczk po lodach Zatoki Fiskiej czy te na poudnie, co zreszt wcale nie byo takie proste, natychmiast zaczto przeprowadza rewizje. Czsto nie byy to jednorazowe przeszukania, lecz wielomiesiczne poszukiwania, jak na przykad u jubilera nazwiskiem Nikoajew czy u niejakiego Kurowskiego, inyniera z zawodu. Wyburzano ciany mieszka, zrywano parkiety, pruto tapicerk, wacicieli bito i torturowano, czstokro gwacc na ich oczach ony i crki, zncano si te nad dziemi. Gdy za udao si znale w kocu jaki drobiazg, w rodzaju zotego medalu za ukoczenie z wyrnieniem gimnazjum ojca rodziny zabierano do wizienia (gdzie osadzano go czstokro ju na stae), natomiast czonkw rodziny wyrzucano z mieszkania na bruk. W Rosji, podobnie zreszt jak w wielu krajach, setki tysicy obywateli trzymao swe walory w bankach, w specjalnie wynajtych skrytkach, zwanych potocznie kasami pancernymi (sejfami). Przechowywano w nich kosztownoci lub gotwk: honoraria, dywidendy od akcji, procenty kapitaowe itp. Poniewa podstaw dziaalnoci bankw jest tajemnica wkadw, urzdnicy bankowi nie znali nazwisk uytkownikw bankowych skrytek. Znane im byy tylko numery kodu klienta i numery kluczy, nic poza tym. Rzecz jasna, po opanowaniu bankw bolszewicy mogli rozpru wszystkie sejfy i oprni je z zawartoci. Waniejsze jednak byo dla nich ustalenie nazwisk wacicieli skrytek, gdy w sejfach bankowych znajdowa si przecie niecay ich majtek. Dlatego te w podpisanym 14 grudnia 1917 roku przez Lenina dekrecie Oglnorosyjskiego Centralnego Komitetu Wykonawczego (WCIK) o nacjonalizacji bankw znalazy si postanowienia nastpujcej treci: ,,1. Gotwka przechowywana w sejfach powinna by wpacona na rachunek biecy klienta w banku pastwowym. Uwaga! Zote monety i zoto w sztabkach podlegaj konfiskacie i przekazane zostan do pastwowego funduszu zota. 2. Niezwocznie po otrzymaniu wezwania waciciele sejfw obowizani s stawi si w banku z kluczami do sejfu, by byli obecni podczas przeszukania ich skrytek.

3. Waciciele sejf/ ktrzy nie zgosz si w terminie trzech dni, uznani zostan za osoby zoliwie uchylajce si od przeszukania. 4. Sejfy nalece do osb zoliwie uchylajcych si od przeszukania bd otwarte komisyjnie, za caa zawarto zostanie skonfiskowana i jako wasno ludu przekazana do banku pastwowego. Odpowiedni komisj ledcz powouje komisariat banku pastwowego. Osoby, ktre zgaszay si, by przeszukanie prowadzono w ich obecnoci, natychmiast wtrcano do wizie, po czym pozbawiano resztek majtku, a niekiedy rwnie ycia. Dbano usilnie o to, by nikt nie mg zapobiec rabunkowi. Zrozumiae wic, e szczeglny niepokj wzbudza korpus oficerski. W samym Piotrogrodzie byo ok. 50 tys. wojskowych rnych stopni. Po rozpadzie armii oraz po dekrecie o demobilizacji, oficerowie wrcili do domw rodzinnych, marzc jedynie o tym, by przetrwa cikie czasy. Wcale natomiast nie myleli, w kadym razie w przytaczajcej wikszoci, o czynnym przeciwstawianiu si bolszewikom. Nie zostawiono ich jednak w spokoju. Wydany zosta dekret o rejestracji oficerw, przy czym uchylanie si od niej grozio rozstrzelaniem. Wszystkich, ktrzy zgosili si, adowano na barki, a po wypyniciu na wody Zatoki Fiskiej zatapiano. Wanie wtedy zrodzio si zowieszczo brzmice okrelenie hydra rewolucji. Oznaczao ono praktyk polegajc na tym, e trzech lub czterech oficerw ustawiano plecami do siebie, krpowano powrozem, a nastpnie wrzucano do wody. Byy to, rzecz prosta, zabawy znudzonych czekistw. Zazwyczaj bowiem oficerw jako osoby szczeglnie niebezpieczne po prostu topiono lub rozstrzeliwano, przy czym nie zapominano o gwnym zadaniu o rabunku. ... Sparaliowani strachem mieszkacy pnocnych i rodkowych guberni Rosji tysicami rzucili si do ucieczki, usiujc przedrze si na Ukrain. Jej niepodlego gwarantowa traktat brzeski, a nienaruszalnoci granicy strzegy wojska niemieckie, rozlokowane wzdu linii granicznej z Rosj a po kraje batyckie. Niemcy osaniali bolszewikw przed interwencj z zewntrz, ale te nie pozwalali im powiksza kontrolowanego przez nich terytorium. Uciekinierw na granicy zawracano, za tych, ktrym udao si przez ni przedosta, deportowano. Ju wtedy obowizywa leninowski dekret o nielegalnym przekraczaniu granicy przewidujcy za to kar mierci przez rozstrzelanie. Nic wic dziwnego, e krewni i znajomi wielu osb, ktrym nie udao si jeszcze uciec z terytorium okupowanego przez bolszewikw, wrcz zasypywali rzd Ukrainy petycjami bagajc o pomoc w wydostaniu z komunistycznego raju ich krewnych lub znajomych. Ukraina zwrcia si w tej sprawie do Niemcw. Ci z kolei sondowali stanowisko Moskwy za porednictwem swego ambasadora Wilhelma von Mirbacha. Ku zaskoczeniu wszystkich, Lenin przyj ich propozycje niemal z radoci. Skoro wadze Ukrainy tak bardzo zatroskane s losem klas pasoytniczych, to rzd radziecki nie ma nic przeciwko temu, by wysa na Ukrain dowoln ilo osb, jednake za pewn opat. Niechaj wadze w Kijowie sporzdz odpowiednie listy repatriacyjne z wyszczeglnieniem nazwisk i adresw osb, ktre pragn widzie u siebie, a nastpnie przel je do Moskwy. Za kadego repatrianta ma by uiszczona opata w wysokoci 2 tys. funtw angielskich lub przekazana ich rwnowarto w zocie. Nie bdmy drobiazgowi, Lenin machn rk mog paci rwnie zboem, i tak ich diabli wezm! Naley si jednak spieszy, czasu jest bardzo mao. Ostatnie sowa wodza stanowiy przejrzyst aluzj, co sprawio, e niebawem z Ukrainy ruszyy na pnoc pocigi ze zboem, znane wwczas w Rosji pod nazw transportw hetmaskich. Wiozy one wolno i ycie wielu nieszcznikom. Na poudnie za ruszyy pocigi z uciekinierami, ktrzy mieli szczcie mie krewnych lub znajomych na Ukrainie. Na stacjach granicznych podlegali skrupulatnej rewizji osobistej. Kadego okradano dosownie ze wszystkiego. Pocigi przetrzymywano na granicy caymi dniami. Nikt nie by pewien, e dojedzie do celu. W kadej chwili kady pasaer takiego pocigu mg zosta aresztowany i rozstrzelany na peronie. S to jednak, jeli mona si tak wyrazi, marginalia. Ludzi bogatych byo w Rosji nie tak znw wielu, wszyscy te byli powszechnie znani. Znacznie wicej byo ludzi redniozamonych, na ktrych tak bardzo pragn zapolowa Lenin, czemu da wyraz w licie do Dzieryskiego. Rwnie oni stanowili niewielki tylko procent ogu ludnoci. Tote obrabowa i unicestwi ich nie byo trudno. Nie mieli zreszt spoecznego poparcia, bowiem ideologia zawici zaczynaa ju wydawa owoce. Byo jednak w Rosji par dziesitkw milionw rzemielnikw posiadaczy maych warsztatw siodlarzy, kousznikw, kunierzy, szewcw, cieli, stolarzy, rzebiarzy, kowali, dmuchaczy szka, blacharzy, zdunw, drwali, introligatorw, koronkarzy, hafciarzy, fotografw, malarzy ikon krtko mwic, ludzi, ktrzy yli z pracy wasnych rk. Ogromna pracowito oraz perfekcja zawodowa, niespotykana w naszych czasach (przyjrzyjmy si choby pierwszej lepszej XIXwiecznej oprawie ksiki rosyjskiej czy starej koronce), sprawiy, e w warunkach ostrej konkurencji ludziom tym udao si w cigu wielu lat uciua nieco grosza. Nie tracili przy tym absolutnie swej przynalenoci do ludu pracujcego, w ktrego imieniu rzekomo wystpowali bolszewiccy bandyci. W odrnieniu od robotnikw fabrycznych, ktrzy mieli wprawdzie dugi, lecz rwnoczenie normowany dzie pracy, ludzie ci pracowali dosownie dniem i noc, bez wytchnienia, pozwalajc sobie na odpoczynek chyba tylko w Boe Narodzenie lub na Wielkanoc. Kt wic, jeli nie oni, mgby si uwaa za lud pracujcy? Jak si jednak pniej okazao, myl ta bya bezpodstawna. Bolszewicy nie byliby sob, gdyby rwnie i ich nie obrabowali. Pienidze z tego rda wzbogaciy kas par-

tyjn kwot rwn niemal poowie tego, co udao si wycisn z bogatej buruazji i inteligencji. Charakterystyczne, e wanie owi rzemielnicy posiadacze maych warsztatw, wzbudzali u Lenina wicej nienawici ni kapitalici. Spowodowane to byo tym, e wdz wiatowego proletariatu, sprytniejszy od wsplnikw, patrzy bardziej perspektywicznie i trafniej ocenia sytuacj, ni jego najblisi sprzymierzecy. Wypeniajc powierzone zadanie doszcztnego obrabowania Rosji, bolszewicy trwali w nieustannej gotowoci, by w razie czego natychmiast da drapaka z fantastycznej wartoci upem. Lenin tymczasem uwanie ledzi rozwj sytuacji w Rosji i na wiecie, analizowa j i wyciga z niej wnioski. Na tej podstawie dopuszcza ju moliwo utrzymania si bolszewikw u wadzy. Przystpienie Stanw Zjednoczonych do wojny sprawio, e pooenie Niemiec mimo spokoju na froncie wschodnim stawao si coraz bardziej rozpaczliwe. Zagraaa im katastrofa ekonomiczna i militarna, a w dodatku bezwarunkowa kapitulacja. Oznaczao to przekrelenie traktatu brzeskiego i przeksztacenie Republiki Rad z protektoratu niemieckiego w samodzielny twr, nie dajcy si narazie bliej okreli. Do chwili, w ktrej to nastpi, naleao odpowiednio si przygotowa. Zlikwidowa buruazj i inteligencj to zbyt mao, sdzili bolszewicy, byli jednak pewni, e kto jak kto, ale oni ze wszystkim si uporaj. Gwnym wrogiem socjalizmu przekonywa Lenin jest drobna buruazja. Kady z burujw uciua co najmniej kilka tysicy rubli oszczdnoci, z reguy nieuczciw drog. Pienidze to niejako przepustka do spoecznego skarbca, tote miliony drobnych posiadaczy nie wypuszczaj ich z rk za adne skarby, ukrywaj przed pastwem. Bo tak naprawd nie wierz w socjalizm, ani komunizm. Buruj, ktry ukrywa swoje tysice, jest naszym wrogiem... chce wyda je tylko na siebie ostrzega wdz proletariatu. Zawarto cudzych kieszeni nie dawaa mu spokoju! Chodzio zreszt nie tylko o pienidze, cho Lenin by pewien, e trzeba je burujom natychmiast odebra. Przecie drobni posiadacze, wrd nich take rolnicy to samodzielna cz ludnoci wielkiego pastwa. Samodzielna, a zatem niezalena. Nowe zadanie wodza wiatowego proletariatu polegao nie tylko na tym, by ich wyzu z mienia, lecz cakowicie pozbawi niezalenoci, przeobrazi w niewolnikw, ktrzy niczym posuszny mechanizm spenialiby jego wol. Lenin cynicznie poucza swych wsplnikw, jak wciela w ycie te dalekosine plany. Ot monopol zboowy, kartka na chleb, powszechny obowizek pracy to wszystko trzyma w silnym rku pastwo proletariackie, rady, ktre dysponuj peni wadzy. Jest to najpotniejszy rodek rejestracji i kontroli. Ten wanie rodek kontroli i przymus pracy jest bardziej skuteczny ni restrykcje francuskiego rewolucyjnego Konwentu wraz z jego gilotyn. Gilotyna jedynie zastraszaa, amaa czynny opr, a NAM TO NIE WYSTARCZA. Musimy nie tylko skutecznie zastraszy kapitalistw, by stale czuli wszechwadn si pastwa proletariackiego i by do gowy im nie przyszo stawianie czynnego oporu. Powinnimy rwnie zama opr bierny, jeszcze bardziej niebezpieczny i szkodliwy. Zmusimy burujw do pracy w organizacyjnych ramach nowego pastwa. Mamy rodki, ktre nam to umoliwi: monopol zboowy, kartk na chleb, powszechny obowizek pracy. Janiej wyrazi si nie mona. Jeli uda si utrzyma wadz (a rwnie po to, by si to udao), trzeba zagarn wszystkie zasoby kraju (co zreszt ju robiono): zboe, produkty, mieszkania. Czyli w gruncie rzeczy wszystko, co jest niezbdne do ycia. Potem trzeba znw podzieli to tak, by godny i upokorzony czowiek tyra w pocie czoa i robi wszystko, co mu si kae za same tylko kartki na chleb. Genialne i proste. Chocia nie cakiem byo jasne, kogo miaa dotyczy ta rewelacyjna zasada. Pojcia kapitalista, buruj, kuak nie byy sprecyzowane, zreszt nawet Lenin zaplta si w tych etykietkach i nie potrafi ich ucili ze wzgldu na dochody, uposaenie, stan posiadania. W efekcie doln granic pojcia bogate klasy obniy do poziomu 100 rubli dochodu miesicznie. Aby nikt nie mia wtpliwoci, kto w kocu ma sta si gwnym obiektem rabunku i przemocy, niczego nie owijajc w bawen Lenin wyjania: Nakadajc na bogaczy obowizek pracy wadze powinny stosowa te same zasady (kartki na chleb, obowizek i przymus pracy) w odniesieniu do wikszoci pracujcych robotnikw i chopw. Trzeba wymusi powszechne i bezwzgldne posuszestwo wobec rozporzdze jednoosobowych sowieckich wadz zwierzchnich, wybranych lub wyznaczonych dyktatorw, osb wyposaonych w dyktatorskie penomocnictwa... Czonkom KC ze strachu bielay usta. To ju nie walka klasowa, to wojna wypowiedziana caemu narodowi. Po pierwsze, to straszne ryzyko, a po drugie... Co wtedy stanie si z Rosj? bekota ze zgroz wierny Wodzimierz Boncz-Brujewicz. Przecie cakowicie zniszczymy Rosj w tej postaci, w jakiej istnieje ona od tysica lat... Lenin gwatownym ruchem wsun donie pod kamizelk, marynarka rozchylia si szeroko, szczeliny oczu ze zoci zmierzyy szefa Urzdu rady komisarzy ludowych. Reszta obecnych milczaa. Zapamitaj sobie, kochasiu rzek do Boncz-Brujewicza, ale tak, by syszeli wszyscy. Zapamitaj, JA PLUJ NA ROSJ, BO JESTEM BOLSZEWIKIEM. To ulubione powiedzonko Lenina stao si dewiz jego wsplnikw. Powtarzali je tak dugo, a Stalin pozatyka im usta kulami. To straszliwe zdanie absolutnie nie pasowao do heretyckiej teorii wodza proletariatu, zakadajcej moliwo zbudowania socjalizmu w jednym kraju.

A zatem wojna zostaa wypowiedziana. W mgnieniu oka zniszczono ksztatowan przez dziesitki lat infrastruktur miejsk, zamar handel, przestaa istnie sfera usug. Wacicieli domw i hoteli, ktrym nie udao si uciec, zabijano lub wsadzano do wizie, w najlepszym razie wyrzucano na bruk. Na puste, onieone ulice spozieray wytuczone lub zabite dykt witryny gonych niegdy w Europie sklepw i restauracji, luksusowych hoteli, klubw. Zreszt nie tylko one. Sklepy i sklepiki, zajazdy, warsztaty i pracownie, umeblowane pokoje i pensjonaty wszystko to przestao istnie. Zrozumiae, e byskawicznie opustoszay sklepy, a w pierwszej kolejnoci zabrako chleba. Zastanawiajc si, jak pognbi buruazj, Lenin doszed do wniosku, e podczas gdy dziedzica mona zniszczy odbierajc mu ziemi i przekazujc j chopom, to samo tylko unicestwienie wielkiego kapitau nie spowoduje ujarzmienia i zniszczenia buruazji. Kto choby troch lizn marksizmu, wie, e w ten sposb buruazji zniszczy si nie da, bowiem buruazj rodzi produkcja towarowa. Czy chop, posiadacz setek pudw nadwyek towarowych zboa, ktrych nie chce odda pastwu, bo nimi spekuluje, nie naley dzisiaj do buruazji? Oto niebezpieczestwo zagraajce rewolucji spoecznej wyjania wdz. Po likwidacji systemu handlu w pastwie kady rodzaj sprzeday ywnoci natychmiast uznawano za spekulacj (to pikne swko w cigu 74 lat istnienia reymu tryumfalnie maszerowao ku wietlanej przyszoci, przetrwao jego krach i, jak si zdaje, zdobyo w Rosji niemiertelno). Ju 10 listopada 1917 roku spekulantw uznano za wrogw ludu, a w trzy miesice pniej Lenin podpisa dekret z wyran instrukcj: spekulantw... naley rozstrzeliwa na miejscu przestpstwa. Na domach, parkanach, supach latar wszdzie bielay obwieszczenia: Konfiskata mienia i rozstrzelanie grozi kademu, kto poway si naruszy obowizujce przepisy ustalone przez wadz radzieck w sprawie zamiany, sprzeday i kupna. wietne piro Zinaidy Gippius utrwalio koszmarn rzeczywisto owej straszliwej epoki: ...na mocy niezliczonych dekretw (czasem ze sob sprzecznych i zagmatwanych, lecz zawsze penych pogrek) wszystko zostao znacjonalizowane i bolszewizowane. Uznano, e wszystko naley teraz do pastwa czyli do bolszewikw. Nie tylko reszta ocalaych fabryk, lecz rwnie sklepy, zakady pracy i przedsibiorstwa, budynki, nieruchomoci oraz wikszo mienia ruchomego. Wszystko to stawao si wasnoci pastwa i miao przej pod jego kontrol. Celem dekretw byo wcielenie tej idei w ycie. Nie mona powiedzie, e realizowano j bez trudu. Tak naprawd chodzio o to, by wszystko zagarn pod siebie. Wszystko wic koczyo si na og burzeniem i marnowaniem tego, co podlegao nacjonalizacji . Sklepy, przedsibiorstwa i fabryki zamykano; wskutek zagarnicia handlu prywatnego zniszczono wszelki handel. Byy nieczynne wszystkie sklepy, zastraszajco wic kwit handel nielegalny, oparty na spekulacji i zodziejstwie. Chcc nie chcc bolszewicy musieli patrze na to przez palce, jedynie od czasu do czasu pomstowa na kupujcych i sprzedawcw lub wyapywa ich na ulicach, bazarach, w mieszkaniach, Bazary stay si absolutnie dla wszystkich jedynym rdem zdobywania ywnoci, cho te byy nielegalne. Napady terrorystyczne na bazary ze strzelanin i zabjstwami koczyy si zazwyczaj rabunkiem ywnoci, dokonywanym przez oddzia, ktry prowadzi akcj. Przede wszystkim zabierano ywno, ale skoro na bazarze mona znale niemal wszystko, rabowano wszystko, co nawino si pod rk: klamki, wieczniki z bronzu, stare, oprawne w aksamit Biblie... Meble te uznano za wasno pastwow, a poniewa kanapy nie da si ukry pod po kurtki, ludzie zdzierali obicia i usiowali je wymieni chociaby na p funta chleba z otrbw. Trzeba byo widzie, z jakim jazgotem, jkiem i wrzaskami rzucali si do ucieczki handlujcy na sam wie, e nadchodz czerwonoarmici! Kady chwyta swe manele... ludzie rozbiegali si, popychali jeden drugiego, kryli si w pustych piwnicach, nawet za oknami z wybitymi szybami. Za sprzedajcymi spieszyli kupujcy kupowanie w Sowdepii byo takim samym przestpstwem, jak sprzedawanie, cho sam Zinowiew wie doskonale, e bez tego przestpstwa Sowdepia nie przeyaby nawet dziesiciu dni jej poddani po prostu by wymarli. Rosj rzdzi teraz niewielka grupka, ktr przewaajca cz ludnoci traktuje niechtnie, a nawet wrogo. Istna inwazja cudzoziemcw. Puki otewskie, niemieckie, austriackie, wgierskie i chiskie s dopenieniem tego obrazu. otysze i Mongoowie stanowi osobist ochron bolszewikw. Chiczycy rozstrzeliwuj aresztowanych i zatrzymanych. (Omal nie napisaam skazanych, lecz skazanych nie ma, gdy nikt schwytanych nie sdzi. S rozstrzeliwani ot, tak sobie...) Czy to nie jest niewola tatarska? Tak wygldaa sytuacja w zajtych przez bolszewikw miastach. Lecz Rosja bya krajem rolniczym. Przytaczajc wikszo jej mieszkacw, ywicieli kraju wielomilionow rzesz chopw te naleao obrabowa i unicestwi. Prcz zotych monet w skarbonkach, co, jak pamitamy, irytowao Lenina i wci nie dawao mu spokoju, wadali bowiem potnym ekwiwalentem zota zboem. A bez monopolu zboowego wdz wiatowego proletariatu najzwyczajniej w wiecie nie wiedzia, co robi dalej w przypadku, jeli bolszewicy zdoaj utrzyma si przy wadzy. W owym czasie prawdopodobiestwo utrzymania si czerwonych u wadzy wydawao si, co prawda, wtpliwe, lecz jak mona byo nie zupi tak ogromnej czci podbitej ludnoci? Energia masowego szalestwa, ktr emanowa Lenin, podpowiadaa optymalne rozstrzygnicia. Nasze najwaniejsze zadanie deklarowa wdz to podjudzi chopw przeciwko obszarnikom, a nastpnie, waciwie nie nastpnie, lecz rwnoczenie, podjudzi robotnikw przeciwko chopom!

Naleao nie tylko zaszczepia wzajemn wrogo rnym kategoriom ludnoci, co w bolszewickim jzyku nazywao si walk klasow. W zgieku tej walki trzeba byo doszcztnie zupi wszystkie uczestniczce w niej strony. Co by powiedzie, problem zosta postawiony szczerze: naleao pozbawi chopw prawa do sprzeday ich zboa, zagarn je po prostu w imieniu pastwa nie pacc, naturalnie, ani kopiejki. Mona byo to zrobi tylko w jeden sposb: si. Nikt bowiem nie sdzi, e chopi ot tak, po prostu, oddadz swoje zboe za darmo. Tote zaczto formowa ywnociowe oddziay rekwizycyjne, ktrych zadaniem miao by konfiskowanie ludnoci wiejskiej zboa (a take innych wartociowych rzeczy). Na wsi jednak sprawy nie potoczyy si tak gadko, jak w miastach. Chopi natychmiast zaczli stawia zacieky opr. W 1918 roku jedynie w 20 rejonach Rosji centralnej wybucho 245 powsta chopskich. Dochodzio tam do powanych walk. Sedno leninowskiego planu polegao na tym, by za wszelk cen ustanowi monopol zboowy: bez tego zniewolenie 170 milionw ludnoci ogromnego kraju byo nierealne. Ani jeden pud zboa upomina wdz nie moe pozosta w rkach posiadaczy... Wszystkich, ktrzy maj zapasy zboa i nie odstawiaj go do punktw zsypu, naley uzna za wrogw ludu i stawia przed trybunaem rewolucyjnym. Winnych trzeba skazywa co najmniej na dziesi lat wizienia, wyrzuca na zawsze ze wsplnoty wiejskiej, a ich mienie konfiskowa... Kara co najmniej dziesiciu lat wizienia wraz z konfiskat mienia to dopiero pocztek. Po jakim czasie, rozwcieczony oporem stawianym totalnemu rabunkowi Lenin sypnie na prawo i na lewo rozkazami takiej i podobnej treci: wietny plan! Dopracujcie go z tow. Dzieryskim. Przebierzcie si za zielonych (potem zwalimy to na nich!). Machnijcie z 10-20 wiorst i powywieszajcie kuakw, popw i obszarnikw. 100 tysicy rubli nagrody za kadego powieszonego! Mona powtpiewa, czy nagrody te wypacano z osobistego konta Lenina. Rozbj na wsi by znacznie bardziej grony ni w miastach. W chopskich domach przeprowadzano rewizje. Wraz ze zboem konfiskowano wszystko, co miao jakkolwiek warto. C zreszt mona znale w ubogich chopskich chatach? Zabierano nie tylko pienidze, lecz nawet tani kobiec biuteri z dtego zota, taniutkie koszulki ikon, drobiazgi, kupowane przed laty na jarmarkach. Zboe z reguy trafiao do orodka powiatowego, tam zsypywano je byle jak i przewanie marnowao si, gnio. Za rozjuszeni chopi z konicami i widami szli do ataku na karabiny maszynowe. Mimo stosw trupw pisa w raporcie do Moskwy jeden z wykonawcw ich zacietrzewienie jest niesamowite. Wiele oddziaw aprowizacyjnych gino zanim jeszcze dotary na wie. Kierowano pniej do wsi ekspedycj karn. Ta rozstrzelawszy publicznie ze dwudziestu chopw, wizia pozostaych, a potem pdzia ich do miasta. Zjawia si nowy oddzia aprowizacyjny, lecz onierzy znw mordowano ju w dniu przybycia. Wysyano kolejn ekspedycj karn i wszystko powtarzao si raz jeszcze rozkrcajc si w spiral straszliwej wojny domowej. Latem 1918 r. Lenin zaproponowa, by w celu zdawienia chopskiego oporu bra zakadnikw, gwnie kobiety i dzieci: Zatrzymajcie ze 30 bogatych chopw z pasj instruowa swoj band herszt niech wasnym yciem gwarantuj konfiskat i zaadunek ziarna. Nie by to jeszcze okres czerwonego terroru. Chopi jednak nie czuli si tak bezbronni, jak buruazja i inteligencja w miastach. Wsi nie mona byo zama bolszewickimi metodami. Pierwsz, cakiem naturaln reakcj chopw, byo zaprzestanie sieww. W swej naiwnoci nawet nie podejrzewali, e to co robi, jest na rk rzdzcej bandzie. Bolszewicy chcieli wywoa w kraju sztuczny gd, zrzuci za to win na chopw, a potem wymordowa dziesitki milionw niepokornych. Pod oson niemieckich bagnetw Lenin otrzyma po zawarciu traktatu brzeskiego swobod dziaania na zdobytym przez bolszewikw terytorium z wyranym zaleceniem: rzd sowiecki ma postpowa tak, by Rosja, obrabowana i wykrwawiona, raz na zawsze przestaa istnie jako imperium rywalizujce z niemieck Rzesz. Butni Niemcy byli zreszt pewni, e do nich naley decyzja, jak dugo potrwaj rzdy bolszewikw w Rosji. Rozgrywali swoj wasn gr, lecz bolszewicy te rozgrywali wasn. Nie przeszkadzao to obu stronom w utrzymywaniu stosunkw sojuszniczych. Gdy bolszewicy stumili pierwsze potne powstanie chopskie w guberni jarosawskiej, powstacy, ktrzy cudem ocaleli z rzezi, poddali si Niemcom. Niemieckie komendantury znajdoway si wwczas we wszystkich guberniach sowieckiej Rosji. Nazywano je komisjami niemieckimi, a powstay zgodnie z treci tajnych protokow do traktatu brzeskiego. Przewodniczcy komisji w gubernii jarosawskiej, porucznik Balk, obwieszczeniem z 21 lipca 1918 r. (nr 4) informowa ludno cywiln Jarosawia, e oddzia Pnocnej Ochotniczej Armii Powstaczej podda si komisji niemieckiej. Wszystkich jednak jej bojownikw, ktrzy zoyli bro, (a byo ich 428), wydano wadzom bolszewickim. Zostali natychmiast rozstrzelani na oczach Niemcw. Z czysto niemieck pedanteri prowadzi porucznik Balk kartotek osb, ktre przeszy przez jego komendantur i zostay wydane bolszewikom, a nastpnie rozstrzelane. Na podstawie tej wanie kartoteki meldowa przeoonym, e bolszewicy wicie dotrzymuj swych zobowiza wobec Niemiec. Gdy komisja niemiecka ewakuowaa si z gubernii Jarosawskiej, kartoteka Balka zawieraa nazwiska 50 247 buntownikw, rozstrzelanych w okresie midzy marcem a listopadem 1918 r. Mordowano ludzi, ktrzy byli na tyle naiwni, by szuka ratunku u niemieckiego patrona. Nasilajca si wojna narzucaa wasn logik. Patrole rekwizycyjne, ktrych bazy rozmieszczono w miastach powiatowych, rekrutoway si gwnie z tzw. internacjonalnych oddziaw. Organizoway one icie bandyckie napady na wsie, rabujc i mordujc ile dusza zapragnie. Pono zboe, puszczano z dymem chopskie chaty, ginli ludzie. Chopi organizowali w odwecie

komitety obrony, wyrzynali do nogi oddziay rekwizycyjne, czsto zdobywali miasta powiatowe, by z kolei w odwecie rabowa i mordowa ludzi znienawidzonej wadzy z okruciestwem buntownikw epoki Razina i Pugaczowa. Obie strony stosoway redniowieczne egzekucje: palono wrogw ywcem, wbijano ich na pal, rozdzierano ywcem przywizujc do drzew. Szalaa mia leninowskiemu sercu wojna domowa, a Rosja byskawicznie dziczaa, co zreszt Ulianow obieca Niemcom, gdy po drodze do Rosji przejeda w marcu 1917 roku przez ich kraj. Prasa proletariacka z upojeniem publikowaa reportae z miasteczek powiatowych, ktre odbito z rk zbuntowanych chopw. Korespondent Prawdy tak oto informowa o stumieniu chopskiego buntu w Liwniach: Miasto ucierpiao niezbyt wiele. Z ulic usuwa si zabitych i rannych. Wrd posikw, ktre przybyy pniej, straty s wzgldnie niewielkie. Jedynie dzielni internacjonalici ponieli powane straty. Za to porbali mnstwo kuakw, stosy trupw walaj si na ulicach. C to za dzielni internacjonalici, ktrzy ogniem i mieczem niszczyli gubernie w samym sercu Rosji? Skd si wzili i jak dotarli tam, gdzie nawet w czasie niewoli tatarskiej nie postaa noga zaborcy? Jak to si stao, e spopielili i przeobrazili w martw pustyni zasobny spichlerz rosyjski? Geneza tych oddziaw siga marca 1917 roku, a wic chwili, gdy zapadaa decyzja przepuszczenia przez teren Niemiec Lenina i jego wsplnikw, spieszcych ze Szwajcarii do Rosji. Omawiano wwczas wstpne warunki przyszego traktatu pokojowego i niemieckie dowdztwo przyznao bolszewikom niezbdne do dziaalnoci wywrotowej rodki pienine. Postanowio te poprze ich zbrojnie gdy tylko zdobd wadz. W kwietniu 1917 r. zjawi si w Piotrogrodzie pod faszywym szwedzkim paszportem pukownik von Ruppert z niemieckiego sztabu generalnego. Przywiz tajne rozkazy dla niemieckich i austriackich jecw wojennych. Mieli udzieli zbrojnego poparcia bolszewikom, ktrzy ze swej strony zaopatrz ich w bro. Rozkazy te, podpisane przez szefw sztabw generalnych Niemiec i Austro-Wgier, odnaleli Amerykanie w archiwach niemieckich po drugiej wojnie wiatowej. Z pewnoci jednak monaby je odszuka rwnie w archiwach KC KPZR. W pobliu Piotrogrodu znajdowao si kilka obozw jenieckich dla onierzy niemieckich i austro-wgierskich, m.in. z elitarnych formacji. Opodal wsi Kotusza, tu obok Wielkiej Ochty, niemal w penym skadzie nudzi si za drutami 3 puk kirasjerw cesarza Wilhelma, wzity do niewoli przez kozakw generaa Rennenkampfa. W pobliu prnowa 142 puk brandemburski. Nie ma sensu wymienia wojskowych jednostek niemieckich i austro-wgierskich, internowanych wwczas w obozach jenieckich, cho byoby to moliwe i atwe. Wskutek demokratycznego chaosu i bezprawia, jakie tolerowa Rzd Tymczasowy, jecy wojenni mogli bez przeszkd zapozna si z przyszym zadaniem i starannie si do niego przygotowa. Wszystko przemylano w najdrobniejszych szczegach, nawet to, e Niemcy nie umieli posugiwa si rosyjskimi karabinami, naganami i inn broni. Tote probolszewicki okrt patrolowy Jastrzb odby specjalny rejs do Friedrichshafen, skd dostarczy dwanacie tysicy niemieckich karabinw i miliony sztuk amunicji tu przed 25 padziernikiem. Wpisano go za to pniej na wieczn rzeczy pamitk do rejestru okrtw Wielkiego Padziernika. W dodatku Jastrzb przyprowadzi ze sob na holu okrt dwa razy wikszy od siebie. Rzetelni historycy sowieccy przyznaj, e mimo usilnych stara nie zdoali wyjani, co waciwie znajdowao si na tym okrcie. Innni po prostu przemilczaj ten temat, jeszcze inni twierdz, e by to desant marynarzy rewolucyjnych. Skd mieliby si ci marynarze znale w Friedrichshafen, nikt nie precyzuje, chocia nie ma w tym szczeglnej tajemnicy. Prcz karabinw Jastrzb dostarczy do Piotrogrodu niemieckie dziaa polowe. By moe, s jeszcze naiwni, ktrzy sdz, e skuteczn kontrol tak wielkiego miasta, jak Piotrogrd, mogo sprawowa dwa tysice marynarzy, przybyych na Amurze z Kronsztadu, lub zupenie nie wyszkolone druyny robotnicze. Jak si po latach okazuje, powitay one niechtnie przewrt bolszewicki. Nie bdziemy jednak polemizowa z tego rodzaju iluzjami. Teoretycznie, wskutek cakowitego rozprzenia garnizonu i organw porzdkowych, wydaje si to moliwe. Ale nawet w tych okolicznociach bolszewicy nie zdoaliby utrzyma wadzy choby przez dob: do miasta zbliaa si konnica gen. Piotra Krasnowa. Wystarczyo dwch salw szrapnelami, by czerwonogwardzici z Pawowska i Carskiego Sioa rzucili si do ucieczki. Wwczas kozacy Krasnowa podeszli do stolicy od strony Pukowa. Do przodu wysuna si sotnia kozakw uralskich prbujc z marszu zaj Wzgrza Pukowskie. Musiaa si jednak wycofa, gdy napotkaa dobrze zorganizowany, skoordynowany ogie. Dowiadczeni oficerowie kozaccy natychmiast si zorientowali, e stanowiska obronne na wzgrzach zajli Niemcy. Gen. Krasnow nie mg w to uwierzy i sam wyjecha na lini wysunitych czujek. Okazao si, e drogi do rewolucyjnego Piotrogrodu rzeczywicie strzega niemiecka piechota i artyleria. onierze niemieccy i austriaccy z satysfakcj i bez wikszego trudu stumili szlachetny, lecz samobjczy zryw junkrw, skierowany przeciwko okrutnej tyranii w Piotrogrodzie, dziesitkujc kartaczami i dobijajc bagnetami nieszczsn rosyjsk modzie, ktrej w sytuacji oglnego rozprzenia i apatii nikt nie udzieli poparcia. 29 padziernika Lenin postanowi dokona przegldu batalionw niemieckich. Zgodnie z yczeniem wodza proletariatu internacjonalici mieli przemaszerowa przed stojcym na schodach paacu Smolnego Leninem oraz czonkami jego robotniczo-chopskiego rzdu. Zbliywszy si do nich wczorajsi jecy wojenni powinni byli wznie okrzyk: Niech yje wiatowa rewolucja! Naturalnie, po niemiecku. Zarwno wdz, jak i jego ludzie wadali wietnie tym jzykiem, niektrzy znacznie le-

10

piej ni rosyjskim. Ale doszo do tragikomicznego nieporozumienia. Maszerujc w szyku i wybijajc dziarsko krok, tak jak to potrafi tylko Niemcy, na widok bolszewickich przywdcw onierze wrzasnli: Niech yje cesarz Wilhelm! Zademonstrowali w ten przypadkowy sposb uraonemu Leninowi, e waciwie rozumiej sens dokonujcych si wydarze. Podpisany wkrtce traktat brzeski przewidywa repatriacj jecw wojennych. Jednake tajny rozkaz gen. Ericha Ludendorffa poleca tu po zawarciu traktatu niemieckim i austriackim l) jecom wojennym formowanie oddziaw dla poparcia rzdu bolszewickiego. l) Najprawdopodobniej rozkaz ten zosta uzgodniony z dowdztwem austro-wgierskim. Rozkaz sformuowano tak, by mona byo sdzi, e udzia onierzy i oficerw w tych jednostkach jest dobrowolny. Lecz znajc niemiecki porzdek i metody uzupeniania przez Niemcw oddziaw ochotniczych, moemy mie pewno, e rozkaz ten, zwaszcza z pocztku, musieli wykona wszyscy. Czonkowie niemieckiej misji rozejmowej gen. Hoffman i znany nam ju pk. Ruppert odwiedzili kilka obozw jenieckich, by osobicie wyjani onierzom, co maj robi. Moliwo suby dla vaterlandu, a przy okazji rabowania obcej ziemi, natchna wielu jecw do czynu. Tote natychmiast, jakby za skinieniem rdki czarodziejskiej, mimo cakowitego rozpadu struktur wojskowych, bolszewicy nagle wzbogacili si o ponad trzystutysiczn, wietnie wyszkolon armi. Przeciwstawi si takiej sile wojskowej nie mg wwczas nikt 1).
l) Tzw. oddziay internacjonalistyczne wykazay szczegln aktywno zwaszcza podczas masowych aresztowa w miastach oraz tumienia buntw chopskich i demonstracji robotniczych. Rekrutowano z internacjonalistw osawione oddziay szczeglnego przeznaczenia, oddziay zaporowe, oddziay do walki z dezercj w Armii Czerwonej, specoddziay czeki. Ogromna ilo cudzoziemcw w wojskach suwerennego pastwa wymownie ilustruje skal suwerennoci republiki sowieckiej.

Nikt nie robi wwczas z tego tajemnicy. Niemieccy onierze i oficerowie w czasie wolnym od suby spacerowali po Piotrogrodzie i Moskwie. Otwarte byy niemieckie kasyna, ukazywaa si niemiecka prasa. I aby nikt nie mia adnych zudze gen. Kirchbach udzielajc w Pskowie wywiadu gazecie Riecz (jeszcze nie zamknitej przez bolszewikw) na pytanie, czy moliwe jest wkroczenie wojsk niemieckich do Piotrogrodu i Moskwy? odpowiedzia z nordyck bezporednioci: Owszem, jeli cokolwiek zagrozi reymowi bolszewickiemu. Zatem trzysta tysicy bojownikw-internacjonalistw, a wraz z nimi lokalne szumowiny, skutecznie niszczyy pastwo rosyjskie. Liczebnoci armia ta przerastaa nawet niemieckie siy okupacyjne, wyznaczone do kontrolowania obszarw, ktre Rosja ustpia Niemcom na mocy traktatu brzeskiego. Wojska okupacyjne liczyy okoo 280 tys. onierzy. Byy to 43 dywizje piechoty i 7 dywizji kawaleryjskich wraz z artyleri, liczc 108 dzia cikich i 1614 polowych. Okoo 2000 marynarzy miao wzi pod kontrol flot rosyjsk, ktrej wiksza cz, zgodnie z traktatem, miaa by przekazana Niemcom. Lecz admira Sczastnyj uprowadzi flot z Helsingforsu do Kronsztadu, przez co postawi Lenina w niezrcznej sytuacji wobec jego mocodawcw. Za to te zosta rozstrzelany. Odess i przylegajce do niej tereny zaja austro-wgierska 2 armia wschodnia pod dowdztwem gen. BemErmolita. Trzy korpusy tej armii umieciy swe sztaby okupacyjne w Odessie, Chersoniu i Kamiecu Podolskim. Niemiecka grupa armii Kijw, pocztkowo pod dowdztwem gen. Linzingena, a nastpnie feldmarszaka Hieronima Eichhorna, ktry potem dowodzi wszystkimi siami okupacyjnymi na Wschodzie, zaja ca Ukrain, Krym, okrg Wojska Doskiego, poudniow i zachodni cz Biaorusi oraz przybrzene tereny Gruzji. Sze korpusw grupy armii Kijw rozlokowao swe sztaby okupacyjne w Homlu, Nowogrodzie Woyskim, Kijowie, Charkowie, Taganrogu i Symferopolu. Tereny na pnoc od Polesia okupoway: 10 armia, armijna grupa D i 8 armia; ich sztaby ulokoway si w Misku, Rydze, Dwisku, Rewlu i Wyborgu. Wojskami niemieckimi na kierunku pnocno-zachodnim dowodzi osawiony gen. Riidiger von der Goltz, uprzednio dowdca dywizji tzw. elaznych grenadierw. 25 maja 1918 r. Niemcy wysadzili trzytysiczny desant w Poti, a 10 czerwca wojska niemieckie wkroczyy do Tyflisu. W kilka dni pniej 58 berliski puk piechoty sforsowa cienin Kercz i zdoby Tama. Planowano zagarnicie transsyberyjskiej linii kolejowej oraz odpowiednie przemiany w interesach Niemiec w Chiwie, Bucharze, Turkiestanie i w dawnym Merwie. Wojska niemieckie otwieray sobie drog do Indii. Oszaamiajca perspektywa! Zdawa by si mogo, e oto speniaj si najbardziej szalone marzenia, rodzi si nowe, potne imperium, o jakim nie ni nawet Napoleon, w dodatku ze stolic nie w Paryu, lecz w Berlinie. Brakowao jednak si, by zagospodarowa choby tylko przekazane bolszewikom obszary byego rosyjskiego imperium. Po krwawych walkach na froncie zachodnim wyczerpay si rezerwy, a 280 tys. onierzy, jakimi na terenach okupowanych dysponowali Niemcy, wyranie nie wystarczao. Sztab feldmarszaka Eichhorna czsto odczuwa pokus, by z kontrolowanego przez bolszewikw terytorium odwoa setki tysicy niemieckich onierzy, zamiast kajzerowskich hemw noszcych co w rodzaju czapek czyli tzw. budionnwki. Byli bardzo potrzebni, zwaszcza, e zaprawili si w rabowaniu i konfiskatach mienia. Pokus trzeba byo zwalcza. Niemcy nie podejmowali ryzyka, by dziaa metodami leninowskimi, zreszt kajzerowski sztab generalny nie pozwala korzysta z usug internacjonalistw . Nie wac si na metody bolszewickie Niemcy skorzystali z wasnych dowiadcze. Nie byy one a tak bandyckie, lecz wystarczajco konsekwentne i bezwzgldne. Do 31 lipca 1918 r. Niemcy wywieli z okupowanych terenw rosyjskich 960 tys. ton ziarna i mki, pasz oraz nasion rolin oleistych, 500 milionw szt. jaj, 44 tys. ton ywca rogacizny, 24 tys. ton ziemniakw

11

i warzyw. Ponadto wysano do Reichu, ledwo zipicego pod jarzmem angielskiej blokady, 672 tys. ton rudy manganu oraz 56 tys. ton rudy elaza i co miesic po 300 wagonw najlepszych gatunkw drewna. Byo coz Rosji wywozi! Wywoono nawet szmaty i zom elazny. Zbombardowanie Sewastopola przez flot tureck wraz z niemieckim krownikiem Goeben (w ten sposb Niemcy wcigny Turcj do wojny po stronie Niemiec), niemal cakowicie odcio Rosj od aliantw. Skutkiem bowiem aktywnoci bojowej krownika Goeben i towarzyszcego mu okrtu Breslau, a take floty tureckiej, w skadzie ktrej znalazy si oba niemieckie okrty, stao si cakowite zablokowanie cienin Bosfor i Dardanele. Rosyjski handel zagraniczny upad niemal zupenie: eksport utraci 98% obrotw, import 95%. Stanowio to to jedn z gwnych przyczyn wojennego przecienia Rosji i jej ostatecznego krachu we krwi i chaosie. Towary przeznaczone na wywz, przez trzy lata skadowane w magazynach, zagarnli Niemcy i bolszewicy. Nigdy jeszcze, od wynalezienia kompasu wspomina Churchill okrt wojenny nie spowodowa tak ogromnych i strasznych skutkw, jak niemiecki krownik Goeben w sierpniu i padzierniku 1914 roku. Goeben (noszcy we flocie tureckiej nazw Jawrus Selim) trzyma w szachu ca rosyjsk flot czarnomorsk i jakby demonstrujc swj tryumf latem 1918 roku, wpyn do Sewastopola, zdobytego przez wojska niemieckie. Tam po raz pierwszy od pocztku wojny przeszed w doku remont, gdy wyposaenie tej bazy przekazano Niemcom nienaruszone i w caoci. Kt mgby co takiego sobie wyobrazi nawet rok wczeniej? Z obszarw zdobytych przez bolszewikw, pyny do Niemiec potne strumienie transportw kolejowych. Do portu w Piotrogrodzie zawijay niemieckie statki handlowe, tajemnicze statki szwedzkie i norweskie, jakie nieznane konwoje pod flag prywatnych armatorw z Danii, USA i Argentyny, rzekome statki-szpitale pod bander szwajcarskiego czerwonego krzya. Jednostki specjalne szczelnie otoczyy okolic portu. Zbytni ciekawo karano natychmiastowym rozstrzelaniem. Flota niemiecka zapdzona do wasnych baz na Morzu Pnocnym, skd w strachu przed Anglikami nie omielaa si nawet wysun nosa, teraz panoszya si na Batyku. Przewoono adunki, cho morze, w ktrym roio si od min (obie strony w cigu wojny zamieciy Batyk ponad 120 tys. min) byo bardzo niebezpieczne i tylko szczeglnie wane przyczyny mogy zmusi wacicieli statkw, by sali swe adunki do na wp martwego portu w Piotrogrodzie. Bez zakce natomiast funkcjonoway koleje elazne, wic Republik Rad i dyktatury proletariackiej z Niemcami tranzytem przez pozostajce pod okupacj niemieck tereny Polski, Biaorusi i krajw batyckich. Czynna bya rwnie pnocna linia kolejowa z Rosji do Helsingforsu (wczesna nazwa Helsinek), i dalej w kierunku Skandynawii. By kolej funkcjonowaa sprawnie, Niemcy musieli dostarczy bolszewikom 50 tys. ton wgla. Wieczorem 18 kwietnia 1918 r. na granicznej stacji Orsza spotkay si dwa pocigi: jeden wiz do Moskwy personel ambasady niemieckiej z ambasadorem hrabi Wilhelmem von Mirbachem, drugi uwozi do Berlina pracownikw ambasady rzdu robotniczo-chopskiego. Skad tego poselstwa by nader interesujcy. Na czele sta Adolf Joffe posta, mwic ogldnie, do niezwyka. Urodzi si w 1883 r., na pocztku naszego wieku znalaz si pod hipnotycznym urokiem osawionego Aleksandra Parvusa; w szkole tego mistrza wietnie poj prost prawd: aby wywoa wiatow rewolucj trzeba mie due pienidze. Wraz z Trockim, Urickim, Woodarskim i Haneckim reprezentowa przy Leninie gwardi Parvusa i do padziernika 1917 roku utrzymywa bezporedni kontakt z Niemcami. Potem faktycznie kierowa delegacj sowieck na pertraktacjach pokojowych w Brzeciu. Zrozumiae wic, e to wanie jego wysano do Berlina, gdzie wrd wielu spraw czekao go spotkanie z mistrzem Parvusem. W skadzie poselstwa jecha te Jakub Haneckiprawa rka Lenina w okresie, gdy wdz wegetowa w Krakowie. Jak wiadomo, w pierwszych dniach wojny Lenin zosta tam aresztowany pod zarzutem szpiegostwa na rzecz Niemiec. Wwczas Hanecki natychmiast uda si do Berlina. W stolicy Niemiec i w Wiedniu nakoni do dziaania socjaldemokratw i zaatwi nie tylko uwolnienie Lenina, lecz rwnie jego przerzut do Zurychu specjalnym pocigiem. l)
l) czno kolejowa midzy Austro-Wgrami i Szwajcari zostaa przerwana w pierwszych dniach wojny.

W 1915 r. Parvus wezwa Haneckiego do Sztokholmu, gdzie miecia si centrala wywiadu niemieckiego prowadzca dziaalno przeciw Rosji. W marcu 1917 roku na podstawie umowy Lenina z Parvusem Hanecki pozosta przez pewien czas w Sztokholmie jako pracownik tzw. zagranicznego biura KC, ktrego gwnym zadaniem byo regularne przekazywanie do Rosji rodkw finansowych przeznaczonych przez Niemcw dla bolszewikw. Korzystajc z pomocy Parvusa Hanecki nawiza liczne kontakty z zagranicznymi bankami. Po przewrocie bolszewickim zosta gwnym komisarzem bankw oraz czonkiem kolegium ludowego komisariatu finansw. Nalea zatem do wadz instytucji, ktra kierowaa rabunkiem na kontrolowanym przez bolszewikw terytorium i przyjmowaa zrabowane mienie oraz je ewidencjonowaa. Trzecim czonkiem poselstwa by osawiony Leonid Krasin, ktrego, by moe, nie byoby potrzeby tu przedstawia, gdyby w cigu minionych 75 lat napisano o nim w Rosji cho jedno sowo prawdy. Ten utalentowany inynier mia dusz i nawyki zawodowego przestpcy, tote intuicyjnie cigno go do bolszewikw. Podczas rewolucji 1905 roku wraz z ludmi Parvusa bra udzia w napadzie na petersbursk fili banku woasko-kamskiego. Przywaszczy sobie wwczas znaczne sumy pienine, co wywoao ostentacyjne niezadowolenie Parvusa. Parvus musia jednak szybko ucieka za granic, a Krasin pozosta w Rosji rozwijajc w okresie midzy dwiema rewolucja-

12

mi intensywn dziaalno. Rozmach jego zainteresowa mona byoby uwieczni w co najmniej kilku tomach akt sdowych: od napadw na furgonetki bankowe i planw unieruchomienia stoecznej sieci elektrycznej, poprzez druk faszywych banknotw po pospolite zabjstwo policjantw. Ten zuchway i zdeterminowany awanturnik lubi ryzyko, tote Lenin rozczarowa go bardzo. Krasin drwi w ywe oczy ze sanych z Zurychu artykulikw nawoujcych do rewolucji w Szwajcarii. Oto charakterystyczne zdarzenie. Gdy do Piotrogrodu przyby niejaki Georgij Soomon, by zdoby pienidze dla wodza proletariatu, klepicego bied na emigracji (Parvus celowo nie rozpieszcza dotacjami Lenina, by go zmusi w stosownym czasie do energicznych dziaa), Krasin wysucha Soomona, wyj portfel i wrczy mu dwa piciorublowe banknoty. Oburzony Soomon odwarkn Krasinowi, e obejd si bez jego ndznych groszy. Jak pan chce wzruszy ramionami Krasin, woy banknoty z powrotem do portfela i rzek przyjanie: Niech pan si nie gniewa, panie Soomon. Lenin nie zasuguje na pomoc. Opanowaa go mania destrukcji, jego zachowanie trudno przewidzie. Nikt nie wie, jaka myl moe zrodzi si jutro w tym tatarskim mzgu. Zapraszam pana na obiad, to ma wikszy sens. Jednak po przewrocie, zrujnowawszy w kraju cay handel, nie wiadomo czemu na komisarza do spraw handlu powoa Lenin wanie Krasina. Do urzdu tego napyway pienidze i towary skonfiskowane nie tylko w wielkich firmach kupieckich o milionowych obrotach, ale i w drobnych sklepikach czy te warsztatach rzemielniczych, ktrych dochd siga co najwyej 300 rubli. Pienidze i kosztownoci przekazywano do banku, w ktrym utworzono specjalny fundusz. Towary trafiay do magazynw zapchanych po dachy wskutek zastoju w handlu zagranicznym, spowodowanego wojn. Krasin by jednym z wsptwrcw systemu zamknitych magazynw. Polega on na tym, e nawet wtedy, gdy, zdawa si mogo, kraj dysponuje wszystkim, co jest niezbdne, nie sprzedaje si towarw, lecz tylko organizuje ich redystrybucj. System ten istnieje do dzi i ma identyczne skutki. Rnica polega tylko na tym, e w latach porewolucyjnych godni, zrozpaczeni ludzie zaczli szturmowa magazyny. Bez litoci dziesitkowano ich z karabinw maszynowych, po czym mier kadego z zastrzelonych legalizowano jako wyrok trybunau rewolucyjnego. Magazyny nie byy zreszt z gumy. Co pewien czas, w nocy, pod cis ochron, wywoono zepsute produkty na wysypisko. Tam zalewano je wapnem, by, nie daj Boe, kto z nich nie skorzysta. Po drodze, rzecz jasna, co tam rozkradano, a potem sprzedawano na czarnym rynku. Spoywanie zepsutych produktw wywoywao epidemie, win za to obarczano spekulantw. Bolszewicy mieli nadziej, e wkrtce uda si rozadowa magazyny. Wanie w tym celu Krasin udawa si do Niemiec. Najciekawsz jednak postaci spord osb delegowanych do Berlina by czwarty wsppracownik ambasady Wiaczesaw Mienyski. Lenin osobicie mianowa go konsulem generalnym w stolicy Niemiec. Mienyski to najbardziej zowieszcza posta spord bolszewickich bossw. Pierwszy zastpca elaznego Feliksa, jeden z najbardziej krwioerczych wampirw w kolegium WCzK (Nadzwyczajna Komisja do Walki z Kontrrewolucj i Sabotaem, potocznie tzw. czeka) by rwnoczenie komisarzem ludowym do spraw finansw, a take jednym z gwnych komisarzy ludowego banku. Czy to nie interesujce poczenie funkcji? Jedn rk rabujemy i zabijamy, drug zapisujemy przychody i przekazujemy do banku. Istniay widocznie wane powody, ktre kazay Mienyskiemu porzuci ciemne, lecz dochodowe interesy w Rosji i wyjecha do Berlina. l)
l) W lipcu 1916 roku Mienyski opublikowa w paryskiej gazecie Nasze Echo wielce interesujcy artyku o Leninie. Nazywa w nim Lenina politycznym jezuit, ktry od wielu lat lepi z marksizmu niczym z gliny wszystko, co jest mu w danym momencie potrzebne. Teraz ju bez reszty zaplta si we wasnych teoriach... Lenin to bkart rosyjskiego absolutyzmu, przekonany, e pozostanie jedynym pretendentem do tronu rosyjskiego, gdy ten opustoszeje... Jeli kiedykolwiek zagarnie wadz, narobi nie mniej gupstw ni Pawe J... Zwolennicy Lenina to nawet nie frakcja, lecz sekta, czy te klan partyjnych koniokradw, ktrzy trzaskiem swoich knutw usiuj zaguszy gos proletariatu... Sympatyczne towarzystwo urzdowao na Kremlu!

Na dworcu lskim w Berlinie delegacj powitali drobni urzdnicy z niemieckiego MSZ oraz sam wielki Parvus. Rola tego czowieka w dziejach Rosji jest tak ogromna, a wiedza o nim tak znikoma, e fakt ten zdumiewa. To wanie Parvus by nauczycielem i inspiratorem Lenina. On pierwszy dostrzeg w Leninie ogromn energi destrukcji, i postanowi, e jemu Parvusowi czowiek ten umoliwi zdobycie niezmierzonych bogactw. Trzeba bowiem przyzna uczciwie, e Parvus nie lubi czarnej roboty. Co prawda w 1905 roku ciko si napracowa. Rozpowszechniona jest opinia, e prawdziwe nazwisko Parvusa brzmi Aleksander Helphand, chocia najnowsze dane to podwaaj. Gdy mamy do czynienia z midzynarodowym hochsztaplerem na tak wielk skal, bardzq, trudno ustali autentyczne fakty. Parvus by o trzy lata starszy od Lenina, urodzi si w 1867 roku w miasteczku Berezino w guberni miskiej. Dziecistwo spdzi w Odessie, tam w 1885 roku ukoczy gimnazjum, po czym wyjecha na studia do Niemiec. W 189 I roku ukoczy na uniwersytecie w Bazylei ekonomi, potem przez kilka lat pracowa w bankach niemieckich i szwajcarskich. Zafascynowa go Marks. Parvus bodaj pierwszy zrozumia, e marksistowsk i pseudomarksistowsk frazeologi mona wykorzysta w charakterze parawanu maskujcego zbrodnie polityczne i wojenne. Z zapaem studiowa histori Rosji, stan jej gospodarki i finansw. Zwrci uwag na silne antagonizmy dzielce wszystkie warstwy spoeczestwa rosyjskiego i przewidzia absolutn bezradno, bezbronno tego spoeczestwa, gdy zostanie ono pozbawione cienkiej warstwy ludzi wyksztaconych, wywodzcych

13

si ze szlachty oraz inteligencji. Parvus wywar wielkie wraenie na wodzu rewolucji. By to jedyny czowiek w rodowisku socjaldemokratw, z ktrym Lenin nie wdawa si w polemik. Wszystkich innych atakowa jak zacietrzewiony kogut, gdy omielali si choby nieco inaczej ni on interpretowa marksizm. Bez skrpowania uywa takich epitetw jak fagas, lokaj, najmita, szumowina, prostytutka, zdrajca. Taka jest paleta zwrotw literacko-polemicznych, ktrymi wdz czstowa pospou winowajcw i niewinnych. Parvusa nienawidzi Lenin bodaj bardziej ni kogokolwiek. Nigdy wszake nie odway si go zaczepi, ani ustnie, ani na amach prasy. Na odwrt, sucha Parvusa z uwag i czsto woa: To bzdurne! Arcyreakcyjne! Lecz jeli spojrze dialektycznie, to tak wanie wyglda marksizm praktyczny!. Praktyczny marksizm, zdaniem Parvusa, sprowadza si do tego, i panowanie nad wiatem, zwane w argonie marksistowskim wiatow rewolucj, mona osign tylko w jeden sposb: zdobywajc kontrol nad wiatowym systemem finansw. Parvus sdzi, e nie potrzeba w tym celu burzy starego czyli istniejcego systemu finansowego; wystarczy tylko usadowi si i zakorzeni w nim, stopniowo przej nad nim kontrol i spoytkowa we wasnych celach. Byoby to moliwe jedynie wwczas, gdyby udao si zdoby wadz we wzgldnie bogatym kraju. Po spienieniu wszystkich jego zasobw oraz ruchomego i nieruchomego mienia, naley obywatelom owego kraju narzuci socjalizm czysty, w rozumieniu platoskim (czyli najgorszy rodzaj niewolnictwa). Uzyskane rodki wystarczy ulokowa w wiatowym systemie finansowym: jeli sumy bd dostatecznie wielkie, mona bdzie za ich pomoc narzuci reszcie wiata stosown ideologi (Arcyreakcyjne!) Samo przez si zrozumiae, e masowy, bezlitosny terror stanie si koniecznoci, lecz skry t perspektyw pozwala umiejtne wykorzystanie takich poj jak dyktatura proletariatu, walka klasowa, klasy wymierajce, powszechna rwno, absolutna wolno oraz taktyka dziaania zgodna z algorytmem: osignicie sukcesu, umocnienie sukcesu, rozwijanie sukcesu. We wasnych szeregach konieczna jest elazna dyscyplina, nie ma mowy o najmniejszej nawet rnicy zda, naley utrzyma w absolutnej tajemnicy ycie prywatne kierowniczego gremium i stopniowo dwiga jego czonkw na piedestay. (Arcyreakcyjne! Lecz jeli spojrze dialektycznie...) Nie byy to jeszcze uchway, dyrektywy, zarzdzenia, dekrety, ani te tajne i cile tajne instrukcje z zagroeniem kar mierci w wypadku naruszenia tajemnicy. Byy to rozmowy w przytulnych kawiarenkach lub na wieczornych spotkaniach, gdzie za bohaterstwo uchodzio, gdy kto odegra na fortepianie Warszawiank lub, dajmy na to, krzykn Precz z samodzierawiem! Scenariusz by ju wszake niemal gotowy. Od razu jednak pojawiy si rnice zda. Podczas gdy Parvus sdzi, e nie ma lepszego kraju ni Rosja dla zapocztkowania eksperymentw nad realizacj tego planu, Lenin by tej propozycji kategorycznie przeciwny. Sdzi, e w Rosji nic nie jest moliwe, Parvus, natomiast, wrcz odwrotnie. Uwaa, e w Rosji moliwe jest wszystko, nawet to, co w ogle jest niemoliwe. Tote gdy tysicletni db rosyjski zachwia si podcity upokarzajc klsk w wojnie rosyjsko-japoskiej, Parvus natychmiast doszed do wniosku: nard wychowywany od wiekw na imperialnych hasach tryumfalnych zwycistw i lekkomylnej wojowniczoci, nie wybaczy reymowi haniebnej klski wojennej, ktra pocigna za sob zagad ogromnej floty. Poow okrtw rosyjskich wzito do niewoli i pyway odtd pod bander japosk. Nie trzeba byo by marksist, by to zrozumie. Wystarczyo pamita sowa Hercena, e podczas wojen, bogosawione s klski, a nie zwycistwa... Najmocniejsze acuchy dla ludu wykuwa si z mieczw zwycistwa. Otrzymawszy od Japoczykw dwa pierwsze miliony funtw szterlingw Parvus zosta niezwocznie duchowym ojcem i przywdc rewolucji 1905 roku (z pienidzy japoskich take co nieco kapno Leninowi: dosta rodki na zorganizowanie III zjazdu RSDRP i wydawanie gazety Naprzd). Lenin, ktry nie wierzy w Rosj, obserwujc zza granicy dziaania Parvusa, publicznie miesza go z botem, lecz w gbi ducha podziwia. Taktyka Parvusa bya jasna: rewolucja w pastwie to rewolucja w stolicy. Przedmiecia s detonatorami. Parvus powoa do ycia rady, a sam stan na czele rady petersburskiej. Ile warta jest choby sama tylko jego odezwa finansowa! A hasa umacniajce nastroje pacyfizmu i defetyzmu? Awaria na Orle, ktra tak bardzo opnia wyjcie w morze caej II eskadry Pacyfiku! Demonstracja 9 maja 1905 roku, gdy bojwkarze Parvusa strzelali z drzew w Parku Aleksandryjskim do onierzy z ochrony paacu carskiego? To to wanie spowodowao synn krwaw niedziel! Napady na banki? A Kronsztad, Sewastopol i Sweaborg? potiomkin i Oczakow? Wszystko byo wietnie zorganizowane i wykonane, poza jednym: nie wprowadzono natychmiast czerwonego terroru i rewolucja upada. Lenin sam nie uczestniczy w tych wydarzeniach, lecz bacznie je obserwowa i analizowa bdy. I jeszcze raz si upewni: w Rosji mona wywoa bunt, rozruchy, pogromy i strajki, lecz zbudowa to, co on zamyli, nie da si tam nigdy. Nie w tym kraju. Trzeba zaczyna od Europy Zachodniej. Aresztowany i skazany na katorg Parvus uciek z Syberii i pojawi si w Turcji. Zosta tam doradc ekonomicznym i finansowym rzdu modoturkw. Zarobi niejeden milion i nawiza kontakty ze wiatowym klubem midzynarodowych bankw i karteli. Ani przez chwil nie zapomina jednak o swym gwnym planie unicestwieniu Rosji. Nie zapomina, cho nie rezygnowa z rozlegej dziaalnoci gospodarczej. Ten finansowy geniusz, jak to celnie uj Trocki z siekiery podcinajcej rosyjski db przeobrazi si w opat ogrodnika, zabiegajcego o turecki cyprys: ratowa rozpadajce si imperium Ottomaskie przed krachem gospodarczym. Nie lekceway przy tym rwnie wasnych interesw. Zakada banki i firmy handlowe, obra-

14

ca gigantycznymi sumami, podczas gdy Lenin z grupk wiernych zwolennikw klepa bied na obczynie. Lenin utrzymywa si albo z pienidzy wywaszczonych (pki nie wsadzono za kratki Kamo i Koby), albo z pienidzy przysanych przez matk (pki ya), albo ze skadek przyjaci (pki im wszystkim nie obrzyd). By te na utrzymaniu szwajcarskich socjalistw. Nie dziw wic, e stopniowo bez reszty ulega prostracji. Parvus mimo to zawsze pamita o Leninie: by przekonany, e nikt lepiej ni ten czowiek nie zrealizuje jego najwaniejszego planu. Strzay w Sarajewie stay si dla Parvusa czym w rodzaju dzwonu bijcego na alarm. Natychmiast zrozumia, czym moe skoczy si dla Rosji przystpienie Turcji do wojny po stronie Niemiec. Z pasj przekonywa stanowczego, lecz do ograniczonego Envera Pasz i jego modoturkw, e Turcja odrodzi si jako mocarstwo tylko w sojuszu z Niemcami. Wycznie w ten sposb zmyje z siebie hab klsk i kapitulacji, ponie i zniewag, doznanych w poprzedzajcych dwudziestu latach. Przy kawie Parvus rozmawia o tym z niemieckim ambasadorem w Turcji Hansem von Wangenheimem, po czym z dalekiego Konstantynopola mknie radiogram do admiraa Wilhelma Souchona, zamierzajcego podj zuchwa prb przedarcia si z eskadr, ktr dowodzi, z Morza rdziemnego na Morze Pnocne. Polecono mu. zawrci okrty na wschd wraz z flagowym Goeben i jak najszybciej skierowa si ku Dardanelom. Parvus naciska wic swe sekretne guziki i do Turcji pyn dostawy zboa, wyrobw walcowanych, maszyn, amunicji. Cz ich po drodze wyadowano w Bugarii. Jego geniusz dokona tego, co byo niemoliwe: przeciwko Rosji cz si w sojuszu dwaj odwieczni wrogowie Bugaria i Turcja wbrew wszelkim ideom panslawizmu i panislamizmu. Nie byo dzieem przypadku, e przyjaciel Parvusa Enver Pasza minister spraw wojskowych i szef modotureckiego gabinetu wojskowego zgoli wkrtce swe wsy ala Kaiser, opowiedzia si na czas jaki za Midzynarodwk, a rycho jako przywdca basmaczw poleg nad granic sowiecko-afgask w czasie ktrej z licznych, bezsensownych operacji GPU, prowadzonych pod sztandarem rewolucji wiatowej. By to jednak dopiero pocztek. Po zorganizowaniu blokady Rosji na Morzu Czarnym Parvus znw niespodziewanie pojawi si wrd wegetujcych w ndzy rosyjskich emigrantw, olepiajc socjaldemokratw blaskiem swych brylantowych spinek i zotych piercieni. Jego synna broszura Niech yje demokracja! Precz caratem! narobia ju wiele haasu. Parvus, ktry do Hugo milcza, znw odway si wystpi jako publicysta Jartyjny, i to z cakowicie now interpretacj kolejnych zada ruchu socjalistycznego. Wikszo eks-partyjnych towarzyszy Parvusa po przeczytaniu tej broszury zdrtwiaa ze strachu. Istota nowej teorii bya nastpujca: nie naley szuka winowajcw wojny i zastanawia si kto napad pierwszy. To nieistotne. Kto musia podj atak, bowiem imperializm wiatowy przygotowywa wiatow rze ju od dziesitkw lat. Nie warto zatem traci czasu na poszukiwanie nikomu niepotrzebnych przyczyn, trzeba uczy si myle socjalistycznie: jak my, proletariusze caego wiata, moemy wykorzysta wojn. Trzeba si zdecydowa, po czyjej stronie walczymy. Kady wie, e najpotniejsza jest socjaldemokracja niemiecka. Gdyby socjalizm zdawiono w Niemczech, z czasem zdawiony zostaby wszdzie. A zatem drog do zwycistwa socjalizmu na caym wiecie jest poparcie wysiku wojennego Niemiec. Fakt, e Rosja bije si po stronie Ententy, najwyraniej wiadczy, kto jest prawdziwym wrogiem socjalizmu. Tote robotnicy caego wiata winni walczy przeciwko rosyjskiemu caratowi. Celem wiatowego proletariatu jest rozgromienie Rosji i wywoanie rewolucji rosyjskiej! Jeli Rosja nie zostanie zdecentralizowana i zdemokratyzowana, niebezpieczestwo zagrozi caemu wiatu. A poniewa Niemcy dwigaj najwikszy ciar walki z imperializmem moskiewskim, atwo nasuwa si jedyny suszny wniosek: ZWYCISTWO NIEMIEC TO ZWYCISTWO SOCJALIZMU! C, jak powiedzia Lenin, To arcyreakcyjne, lecz jeli spojrze dialektycznie... Leninowi zawsze brakowao rozmachu Parvusa; nie by zreszt jak tamten, ekonomist i praktykiem gospodarczym. Parvus za szybko przeszed od sw do czynu. Zjawi si w Berlinie, wyoy Niemcom projekt zniszczenia Rosji drog dojcia do wadzy skrajnie lewicowych ekstremistw. Plan by po wojskowemu precyzyjny. W pierwszym etapie naley zdetronizowa cara. Kampania antycarska ju trwa, lecz dosownie od jutra mona bdzie do niej wczy za pomoc pienidzy nie tylko socjalistyczn pras wiatow, lecz rwnie liberaln, ktra wcignie w wir wydarze take rnorakie skrzyda liberalnej opozycji rosyjskiej. Prociutki schemat. Car jest odpowiedzialny za wojn, za milionowe jej ofiary, niepowodzenia na frontach. Carowa jest Niemk, czyli niemieckim szpiegiem. Nieco to prymitywne, ale w Rosji chwyci. Nastpca tronu jest nieuleczalnie chory, wic dynastia si koczy. Duma, ktra skada si niemal bez reszty z liberaw, ochoczo poknie haczyk z tak przynt. Gdy tylko car zostanie obalony, scentralizowana Rosja upadnie. Runie na zawsze, poniewa imperium nie moe istnie w warunkach demokracji, podobnie jak ryba nie moe y bez wody. Zbyt ostre s sprzecznoci stanowe, narodowociowe, gromadzkie. Przede wszystkim przeciona jest gospodarka, mona j dobi wojn strajkow. Tak proste haso jak Ziemia chopom! doprowadzi do tego, e chopi zaczn si odbiera ziemi obszarnikom, onierze za wystrzelaj oficerw i tumnie uciekn z okopw, by uczestniczy w podziale ziemi. Wojsko zostanie sparaliowane, przemys upadnie, rolnictwo pogry si w chaosie. Wwczas lewicowi ekstremici zdobd wadz, zawr z Niemcami pokj i aktami prawnymi utwierdz rozpad imperium. Aby to osi-

15

gn, musz naturalnie uzyska zbrojn pomoc Niemiec. Ustrzee to od sytuacji, ktrych przewidzie niepodobna. Zapoznano Niemcw tylko z t czci planu, ktra ich dotyczya. O wielu innych sprawach nic wiedzie nie powinni, ale i to, co Parvus mwi, zapierao dech w piersiach. Niemcom wiodo si przecie le, wrcz fatalnie. Inspirowana przez doktryn wojenn Clausewitza i Fryderyka Wielkiego niemiecka strategia militarna obu Moltke feldmarszaka i jego bratanka, wraz z uchodzcym za szczyt sztuki wojskowej planem feldmarszaka Alfreda Schlieffena fatalnie zawioda przynoszc poraki tam, gdzie miaa zapewni byskotliwe zwycistwa. Wystarczy przypomnie, e Schlieffen planowa zakoczenie przyszej wojny w cigu dwch miesicy (30 dni na Francj, 30 na Rosj). Najlepsze w wiecie drednoty i krowniki liniowe, ktre mnoyy si jak grzyby po deszczu przydajc grozy hasu Boe, ukaraj Anglir, niespotykanych kalibrw artyleria, niedociga precyzja sztabw i stalowa dyscyplina armii wszystko to w konfrontacji z surow rzeczywistoci wojny brao w eb i nie dawao rezultatw. Krwawa ania na froncie zachodnim i wschodnim, coraz mocniej zaciskajca si ptla brytyjskiej blokady morskiej, szybkie wyczerpywanie si zasobw i rezerw, spodziewane z dnia na dzie przystpienie do wojny Stanw Zjednoczonych wszystko to byo dla Niemcw ostrzegawczym sygnaem, e czeka ich koszmarna przyszo. Zakute pruskie by nie byy w stanie poj rozmachu przedsiwzicia, o ktrym rozprawia Parvus, lecz dostrzegy to, co je najbardziej interesowao moliwo wyeliminowania z wojny i wyczenia z Ententy wci jeszcze najsilniejszego przeciwnika: Rosji. W dodatku plan w przedkada im nie jaki nikomu nieznany hochsztapler, lecz sam Parvus, ojciec pierwszej rewolucji rosyjskiej, ktry potrafi organizowa strajki, pochody uliczne i krwawe rozruchy. Niemcy jeszcze dobrze pamitali, jak za ndzne grosze wywoa synny strajk Obuchowski, dziki czemu udao si na dugo unieruchomi lini technologiczn nowych 14-calowych dzia, przewidzianych jako uzbrojenie rosyjskich krownikw liniowych. Tote ochoczo zaakceptowali plan Parvusa, pytajc go jedynie, ile to wszystko bdzie kosztowa? Tylko 50 milionw odpowiedzia Parvus. Ju dawno wszystko obliczy, ywic nadziej, e co najmniej poow tej sumy woy do wasnej kieszeni. Targowa si nie wypadao. C to zreszt jest w tej sytuacji 50 milionw marek? Jeden, w dodatku nie dozbrojony, okrt liniowy. mieszna suma! (Sam tylko wysadzony w powietrze rosyjski okrt Cesarzowa Maria z nadwyk zwrci wszystkie niemieckie wydatki a do 1919 roku wcznie!) Niepokoio Niemcw co innego czy aby sam Parvus nie ma apetytu na tron rosyjski, gdy ten, zgodnie z planem, bdzie ju pusty? Pytania zadawano w niezwykle grzecznej formie, lecz z oczu pytajcych emanowa chodny niemiecki antysemityzm. Mao prawdopodobne, by opinia publiczna Rosji, choby najbardziej nawet zrewolucjonizowana, pogodzia si z faktem, e najwysze stanowisko w pastwie obejmie kto, kto, wyraajc si jak najagodniej, reprezentuje wyznanie nieprawosawne. Ale Parvus gwizda na to! Po pierwsze, mia wasne zdanie o spoeczestwie rosyjskim, po drugie, ta cz planu, w ktr Niemcy nie byli wtajemniczeni, przewidywaa szybk i zdecydowan likwidacj jakiejkolwiek opinii publicznej w Rosji, a po trzecie i najwaniejsze, Parvus wcale nie zamierza wraca do kraju, a tym bardziej zosta carem rosyjskim, nawet gdyby cay lud z paczem i zawodzeniem go o to baga, jak niegdy Borysa Godunowa. Przez te wszystkie lata zbyt si wzbogaci, sta si osob zbyt znan i szanowan (dom w Berlinie, paac w Bernie, paacyk w Sztokholmie, willa w Alpach Szwajcarskich, cztery wasne banki i pakiet akcji w szeciu innych, przedsibiorstwo importowo-eksportowe w Kopenhadze, pakiety kontrolne akcji kolei elaznych i kompanii eglugi rdldowej), by bra si do tak cikiej i niewdzicznej pracy, jak jest rzdzenie. Mia jednak na to stanowisko innego kandydata, czowieka, ktrego od lat nie spuszcza z oczu. Do przeszoci naleaa ich dawna wsppraca, nie widzieli si dugie lata, lecz Parvus ani przez sekund nie zapomina tego jedynego w swej niepowtarzalnoci socjalisty, optanego mani wadzy i panowania nad wiatem, pozbawionego wszelkich skrupuw, a zwaszcza piknoduchostwa. Czowiek ten by gotw stosowa najpotworniejsze rodki do osignicia celu, potrafi strumieniem demagogii uzasadni kady, nawet najbardziej nikczemny cel. Do byo na to w marksistowskiej i pseudomarksistowskiej retoryce zakl, kamstw i pkamstw. A przecie w tym okresie ogromna, zaiste wulkaniczna energia Lenina wskutek niezrozumienia, gdzie naley zada decydujcy cios, zuywaa si na przelewanie z pustego w prne, na drobne prasowe pyskwki, na bezsiln wcieko z powodu tego, e dla Europy i wiata jest on zerem. Tymczasem nieprzecitne cechy elastycznego realisty, czowieka okrutnego i pozbawionego zasad, piekielnie pracowitego, ktry z maniakaln, hipnotyczn si przyciga do siebie najbardziej krwioerczych ajdakw, szalona dza wadzy i czysto azjatyckie, dyktatorskie zapdy wszystko to, zdaniem Parvusa, sprawiao, e Lenin by wprost niezastpiony do dziaania w Rosji, zreszt wycznie w Rosji. Na skal wiatow Lenin by zbyt drobn potk, a to, e tak lubi uchodzi za wodza wiatowego proletariatu, wcale Parvusowi nie przeszkadzao. Niech tylko zrobi to, co trzeba! l)
l) Parvus nigdy nie zajmowa stanowisk partyjnych, na zjazdach partii nie mia nawet prawa gosu. Jednake przez ponad 20 lat, jak to trafnie okrei Soenicyn, podrzuca idee swej partii-macosze. Byy zbyt zoone, by mg je ktokolwiek w peni ogarn poza samym Leninem, ktry nie tylko je rozumia, lecz znakomicie przetworzy dla potrzeb masowej agitacji.

Kt poza Leninem mg lepiej oceni ten wietny pomys! Siedzieli w brudnej kuchni ubogiego leninowskiego mieszkania w Zurychu, niemal dotykajc si nawzajem gigantycznymi czoami, dwaj wielcy i straszni geniusze. Bg raczy wiedzie, co za siy zesay ich na ten wiat, by unicestwili Rosj i zniszczyli cywilizacj ludzk. Ich narodziny dzieli okres trzech lat (1867

16

i 1870), opucili ziemski pad niemal rwnoczenie, w 1924 roku. Zowieszcze i zagadkowe postaci... Wprawdzie Lenin lepiej ni ktokolwiek mg oceni plan Parvusa, wcale jednak nie wpad w zachwyt, gdy otrzyma propozycj wzicia udziau w jego realizacji. Czym jest Rosja? Rosja to gwno! Nie wolno zaczyna od Rosji! Ale nikt nie da, by budowa w Rosji socjalizm wedug Marksa. Rosja po prostu dostarczy rodkw na cae; przedsiwzicie w skali wiatowej. Bzdura! Rosja jest biedna i zaduona po uszy! Ale czy ktokolwiek zmusi pana do spaty dugw carskich? Co si za tyczy ubstwa... Gdy wywrci si wszystkie kieszenie, zobaczymy, czy istotnie s takie puste. A Niemcy? Po c panu Niemcy? Sdzi pan, e potrzebne mi s ich pienidze? Zdobybym je i bez Niemcw. Nawet wiksze kwoty zorganizowabym w krtkim czasie. Tymi pienidzmi zwizaem Niemcw z planem, bo bez Niemcw si nie obejdziemy. Rozwalimy armi i co nam zostanie? Konieczna jest armia! Ale nie rosyjska! W przeciwnym razie zmiecie nas ywio. Rozumie pan? Pod oson Niemcw zrobimy swoje i rwnie pod ich oson wycofamy si. A potem? Potem, za pienidze, zdobyte w w Rosji, bdziemy mogli kupi ca Europ. No i masz pan swoj wiatow. rewolucj! A jeli bez artw, to mona to osign za pomoc dwch prostych sw hase: pokj i ziemia. Leninowi, jak susznie domyla si Parvus, istotnie brakowao strategicznego rozmachu. Dawiy go kleszcze przesdw, ideologicznych aksjomatw i szalonych pomysw. Lecz trzeba odda mu to, co nalene taktykiem by przewybornym. W pomyle Parvusa dostrzeg nawet wicej ni sam Parvus. Spotkanie na Dworcu lskim byo yczliwe, cho pozbawione szczeglnego entuzjazmu. Grzeczne uchylenie kapeluszy, mocny ucisk doni, chrapliwe dwiki niemieckiej mowy. Jedynie oczy si wieciy; plan si powid i jest realizowany. Jak na razie tfu, tfu! eby nie zapeszy wszystko idzie gadko. Na szerokiej, obsadzonej z obu stron lipami centralnej ulicy Berlina Unter den Linden, znw oy gmach ambasady rosyjskiej, budowany z imperialnym przepychem pod koniec XIX wieku, pusty od 1914 roku. Stao si to 20 kwietnia 1918 roku (w dniu urodzin Adolfa Hitlera, ktre przyszy fuhrer obchodzi w okopach na froncie zachodnim). W ogromnym, pustym budynku, w dawnym gabinecie ambasadora, umeblowanym w stylu modern, za szczelnie zacignitymi kotarami, przystpiono do pracy... Dymiy papierosy w marmurowych popielnicach, styga kawa w filiankach z saskiej porcelany, pobyskiwa czerwonozielonymi iskrami likier w kieliszkach z czeskiego krysztau. Cho Parvus by szalenie wymagajcy, wrcz bezwzgldny w interesach, nie mg nie podziwia ogromnej, benedyktyskiej wrcz pracy, jak wykona komisariat finansw i bank ludowy przez niespena sze miesicy, ktre miny od padziernikowego przewrotu. Nie koczcy si acuch sprawozda i cyfr, rejestrw i ksig inwentarzowych, rachunkw, specyfikacji, kwitw zastawnych, weksli. Wszystko ujte w tabele bilansu, wszystko usystematyzowane. W 1897 roku, gdy mennica pastwowa zacza bi zote monety, wyemitowano 11 milionw 900 tys. sztuk zotych pitnastorublwek na ogln sum 178 milionw 500 tys. rubli. Do 10 kwietnia 1918 r. odebrano ludnoci i zaprzychodowano 9 milionw 500 tys. monet na ogln sum 142 milionw 500 tys. rubli. Zotych monet o nominale 7 rubli 50 kopiejek wyemitowano 16 milionw 829 tys. sztuk na ogln sum 126 milionw 217 tys. 500 rubli. Do 10 kwietnia 1918 roku zarekwirowano 14 milionw 850 tys. monet na ogln sum 111 milionw 500 tys. rubli. Zotych piciorublwek wybito 5 milionw 372 tys. sztuk na ogln sum 26 milionw 860 tys. rubli. Do 10 kwietnia 1918 roku odebrano ludnoci 2 miliony 100 tys. monet na ogln sum 10 milionw 500 tys. rubli. 1898 rok... 1899 rok... Szybko pyn lata, a wraz z nimi miliony zotych monet, strumienie, rzeki, cae morza zota. Zote francuskie monety o wartoci piciu, dziesiciu, dwudziestu, pidziesiciu i stu frankw, zote franki szwajcarskie, zote gwinee i psuwereny z wizerunkiem krlowej Wiktorii, Edwarda VII i Jerzego V. Funty, franki, marki, dolary pnocnoamerykaskie w banknotach. Papiery wartociowe, weksle, obligacje. Czeki gotwkowe, przelewy, aktywa w zocie obcych pastw, ulokowane w bankach rosyjskich, rosyjskie zoto zdeponowane jako gwarancja poyczek zagranicznych, zote piercienie cignite z rk rozstrzelanych, zote kolczyki wyrwane z uszu gimnazjalistek, zote bransoletki znalezione w chopskich chatach za ikonami. Srebme monety, srebro w sztabkach, wyroby z metali szlachetnych, dziea sztuki ze srebra i brollzu (o wadze wielu ton). Kolekcji dzie sztuki z muzew, zbiorw prywatnych i pastwowych na razie nie inwentaryzowano. Zabrako czasu... Ale wkrtce i na to si on znajdzie... Razem 2,5 miliarda rubli w zocie wedug kursu 1913 roku. Z nich: na konta prywatne, na wspln spraw oraz dla Niemcw a) za pomoc finansow; b) za pomoc wojskow; c) za utrzymanie armii; d) za zablokowane niemieckie depozyty; e) na zrekompensowanie strat osb prywatnych w Niemczech i firm niemieckich, poniesionych wskutek zerwania kontraktw, pogromw antyniemieckich i z innych przyczyn. Razem: do bankw niemieckich, do bankw szwajcarskich, do bankw skandynawskich i innych bankw. Wydatki na transport; procent strat spowodowanych nieuczciwoci wykonawcw. Razem... Na konta osobiste... Szyfry... Klucze... Na zakup akcji przemysu niemieckiego i przemysu pastw neutralnych. Razem... Parvus porusza grubymi wargami, a jego wodniste oczy lizgaj si po kolumnach cyfr. Wtem gwatownie si zaspia. Za mao!

17

Zbyt mao byo czasu. To, oczywicie, jeszcze nie wszystko. Tu s dane o zgromadzonych zasobach futer, zboa, drewna, rudy elaza oraz metali kolorowych. Po zaspokojeniu wszystkich niemieckich roszcze... chcielibymy i my co zacz bra od Niemcw. C, zdajemy sobie spraw, e dzi mog wszystko wzi sami si. Ale oto list od Lenina, prosi by go pokaza kolegom niemieckim: Drog wojny nic od nas nie uzyskacie, wszystko spalimy! Lenin zawsze pozostaje sob. W kadej sytuacji jest ekstremist. Mona byoby si nawet Leninowi dziwi, gdyby nie to, e w kocu epistoy sformuowa jej sedno: Moemy dostarczy Niemcom surowce. Trzeba unika awanturnictwa. Wszystko zaatwimy jak cywilizowani ludzie. Co, mao tego, po prostu za mao. Powinno by pi razy wicej. Co najmniej pi razy. Wszystko dlatego, e ekspropriacja przeprowadzana jest zbyt emocjonalnie, wykonawcy nie kieruj si adnym systemem. Zbyt duo zota przykleja si im do rk. Trzeba dziaa bardziej stanowczo, zadba o kontrol. Autentyczn kontrol. Powoanie do ycia WCzK to wietny pomys, ale za duo tam zodziei. Jasne, e byo mao czasu, lecz ile go nam zostao, te nikt nie wie. Musicie by bardziej bezwzgldni i dziaa z wiksz ni dotd stanowczoci. Pouczajc rozmwcw Parvus nadal studiowa dokumenty. Ten wielki finansista z niezwyk atwoci operowa dziewiciocyfrowymi sumami. Nagle z jego ust wyrwa si okrzyk zdumienia, zmieszanego z oburzeniem. Rachunek si nie zgadza! Ale to niemoliwe! Niemoliwe? Prosz askawie spojrze... Co podobnego! Siedemdziesit pi... nie, przepraszam, siedemdziesit osiem milionw w zocie. Natychmiast rozpoczo si ledztwo. Poleciay w wiat szyfrogramy. Dzieryski Moskwa (cho na krtko wyjecha wtedy do Szwajcarii), Mienyski Berlin. Rezultaty byy sensacyjne. W Piotrogrodzie wysyaj adunek gdzie na lewo, za porednictwem prywatnych bankw Skandynawii. Szybko odnaleziono zodziei: byli to, jak si okazao, Moisiej Uricki, Moisiej Woodarski i przewodniczcy kronsztadzkiej czeki Michai Andronnikow. l)
1) Ksi Andronnikow, bywalec na dworze carskim, przyjaciel Rasputina, przed rewolucj by urzdnikiem do zada specjalnych przy oberprokuratorze Synodu. Walentin Pikul w Nieczystej sile i reyser Elem Klimow w filmie Agonia stworzyli wyrazisty portret tej postaci. Prawda, e interesujcym zespoem wykonawcw mg si poszczyci wiatowy proletariat?! Wszystkich, ktrzy powtpiewaj, e po padzierniku 1917 Andronnikow zosta szefem krwawej czeki kronsztadzkiej, odsyam do ksiki Lenin i WCzK, Moskwa 1975, s. 229.

Parvusowi nie pozostao nic innego, jak ciko westchn. Uricki i Woodarski byli jego ulubiecami, zdawa by si mogo, bardziej ni ktokolwiek zafascynowanymi ide wielkich przeobrae. Ulokowano ich w pobliu Lenina specjalnie (tak jak wielu innych czekistw), by nie pozwalali wodzowi na wyskoki. Parvusowi obiecano wyjanienie sprawy. I rzeczywicie, wyjaniono j wkrtce. W miesic pniej Woodarski ju nie y. Wersja oficjalna gosia, e zgin od kuli eserowca. Pertraktacje w Berlinie toczyy si gadko. Hanecki studiowa przecie finanse na uniwersytetach w Berlinie, Heidelberdze i Zurychu. Wiedzia, gdzie i na jakich warunkach naley lokowa ogromne sumy w twardej walucie. W swych entuzjastycznych wspomnieniach o Leninie (jak mogoby by inaczej na koncie Haneckiego w jednym z bankw szwajcarskich GPU odnalazo w 1932 roku 60 milionw frankw) Hanecki z zadowoleniem wspomina owe dni: Chocia perspektywa spotkania przy zielonym stole ze znanymi bankierami niemieckimi Mendelsohnem, Glasenappem i innymi niezbyt mnie cieszya, delegacja nasza niele dawaa sobie rad. Rezultatem pertraktacji byo podpisanie porozumie uzupeniajcych do traktatu brzeskiego. Okrelay one cile wysoko kwoty majcej zaspokoi finansowe roszczenia Niemiec, a rwnoczenie gwarantoway cakowit niezaleno Rosji Sowieckiej w sferze wewntrznej polityki ekonomicznej. Sentymentalni bankierzy niemieccy i ich szwajcarscy koledzy co tam przebkiwali z odraz o metodach zdobywania pienidzy. Ale powiedzielimy im bez owijania w bawen nie pchajcie nosa w nasze sprawy, szanowni panowie! (jaka to ogromna przyjemno cytowa wspomnienia starych bolszewikw!). Podczas gdy Hanecki urabia bankierw, Krasin zaj si przemysowcami. Synny Siemens, ktry straci w Rosji inwestycje ogromnej wartoci i marzy o odszkodowaniu, zaprosi na spotkanie z Krasinem, jak to sam okreli, puk magnatw przemysu niemieckiego. Magnaci ludzie powani i dbajcy o midzynarodow reputacj (w odrnieniu od bankierw, znacznie mniej draliwych) zachowywali si czujnie i niespokojnie. Nie byli bowiem na tyle leniwi, by nie zapozna si z yciorysem nowoprzybyego komisarza do spraw handlu. Zbyt wyrana kryminalna przeszo Krasina nie zachcaa do angaowania si w kontakty z bolszewikami. Ale nie byo wyboru. Niemcy trzymane w szachu przez oba fronty na ldzie i angielsk blokad na morzu dogoryway. C z tego, e wojska niemieckie okupoway poow Francji na zachodzie, a na wschodzie maszeroway ulicami Tyflisu. Niemiecki handel morski upad ju w 1914 roku, a duma Niemiec i przedmiot szczeglnego uwielbienia cesarza flota wojenna na otwartych morzach raz tylko w cigu caej wojny zdoaa podj niemia prb uwolnienia kraju z ptli blokady brytyjskiej. Spraw gardow byo odrodzenie przemysu. A Krasin oferowa surowce, i to w ilociach, o jakich Niemcy od lat nie mogli nawet marzy. Wielko proponowanych dostaw porwnywano z doniesieniami agenturalnymi o zapasach surowcw strategicznych w Rosji na pocztku 1917 roku. Boe wity! Ale ta oferta oznacza wymiecenie wszystkiego, co przemys rosyjski zgromadzi z trudem w latach wielkiej wojny! Czy mona j traktowa, powanie? C to za ludzie przejli rzdy w Rosji? Czy nie ma w tym jakiego oszustwa? Czy kto moe te propozycje potwierdzi?

18

Ale tak, prosz bardzo! We wszystkich sprawach dotyczcych zakupw i sprzeday towarw przez Niemcy naley zwraca si bezporednio do konsulatu generalnego, do pana W. Mienynskiego, czowieka, jak to okreli Lenin, o nieposzlakowanej reputacji... W tym samym czasie Joffe i Mienynski pracowicie odbierali liczne adunki, nadchodzce drog morsk i ldow na adres ambasady i konsulatu generalnego. Niektre skrzynie i paczki natychmiast wysyano do Szwajcarii. Parvus byby zadowolony, gdyby o tym wiedzia. Ale o wielu sprawach nie mia pojcia. Uwolniwszy si spod opieki swego dawnego nauczyciela Lenin nie zamierza wtajemnicza go we wszystkie swoje plany. Niektre skrzynie z mnstwem dyplomatycznych plomb, nie zawieray zotych monet, sztabek, biuterii, dzie sztuki, platyny i szlachetnych kamieni, wywoonych przez bolszewikw za granic. Byy tam niechlujnie drukowane po niemiecku broszury i ulotki, nawoujce robotnikw i chopw niemieckich, by wtrcili swj kraj w tak sam krwaw otcha, w jakiej pogrya si ju Rosja. W niektrych skrzyniach byy nawet karabiny. Grony bakcyl nabiera si, prbowa zainfekowa cay wiat. Jeli pojawi si okazja, by zrobi to samo w Niemczech, co w Rosji, nie zrezygnujemy z niej mia zwyczaj powtarza cyniczny Karol Radek. Co wszake robi Mienyski i co kazao jego szefowi Dzieryskiemu porzuci wane sprawy na ubiance i niespodziewanie przyby do Szwajcarii? Nie tylko to, e Uricki i Woodarski okazali si zodziejami. Ot Parvus zacz by dla Lenina uciliwy. Wcale nie dlatego, e pretendowa do roli wodza wiatowego proletariatu lub omiela si wdawa z Leninem w polemiki prasowe (Parvus, rzecz jasna, dawno ju zapomnia o jaowej publicystyce partyjnej). Lenin by wiadom tego, co zawdzicza Parvusowi, pamita jednak rwnie o tym, do czego si zobowiza, gdy przejeda w zaplombowanym wagonie przez Niemcy pozostajce w stanie wojny. Nie bez podstaw uwaa Parvusa za niebezpiecznego wiadka wasnych zobowiza. W dodatku autorem PLANU by Parvus, a poniewa PLAN si powid, Lenin pragn uchodzi za jedynego jego autora. To te jednak nie byo najwaniejsze. Gwne zagroenie polegao na tym, e Parvus swym opasym cielskiem zasoni rozgazion sie bankw zachodnich, uniemoliwiajc intymne kontakty z nimi. Prowadzi przy tym wasn gr i nie wiadomo, ile wpadao do jego kieszeni. W kazamatach ubianki siedziao wystarczajco wielu wietnych finansistw o midzynarodowym dowiadczeniu, ktrzy na torturach (a najczciej bez tortur) ujawniali mnstwo finansowych tajemnic i powiza z caym wiatem. Dziki ich wiedzy mona byo mydli oczy Niemcom na znacznie wiksz skal ni to zakada Parvus. Ale do tego miao doj w przyszoci, na razie Parvus by bardzo potrzebny. Zastanawiano si wprawdzie nad jego likwidacj, uznano jednak ten pomys za przedwczesny i odoono na pniej. Aby zachowa cakowity obiektywizm, musimy przyzna, e podczas narady na Kremlu 19 lipca 1918 roku (wiat by wwczas zbulwersowany pierwszymi wiadomociami o zabjstwie Mikoaja II i jego rodziny), czsto padao nazwisko Parvusa. Nie dlatego, e kto chcia go umierci, lecz ze wzgldu na wypowiedziane przeze sowo Mao!, a take jego uwagi o bdach ekspropriacji (czy te zgodnie z oficjaln nazw nacjonalizacji) prowadzonej, jak twierdzi, chaotycznie i bez nadzoru. Sam Lenin, rzucajc synne haso rabuj to, co zrabowane, uzna za co niestosownego uywanie w takich apelach wyrazw obcych, nierosyjskich. Wysuchano go... Uchwalono... I wkrtce zacz si CZERWONY TERROR. Rozkazawszy zlikwidowa Urickiego (A byo za co! mord ten przypisano eserowcom) i zainscenizowawszy zamach na samego siebie1)po raz pierwszy w dziejach Lenin usankcjonowa masow eksterminacj caych grup ludnoci. Status spoeczny skazanych zbiorowo na mier zdefiniowa za pomoc nieprecyzyjnej etykietki buruj,,2). l) Nawet rosyjska oficjalna historiografia bliska jest ju zdemaskowania mitu o wystrzale Kapon w serce rewolucji.
2) Jeli porwna te wydarzenia z hitlerowsk eksterminacj ydw to okae si, e nazici byli we wasnym kraju bardziej ogldni. Zdefiniowali wroga bardziej jednoznacznie. Kto jest ydem, ten jest wrogiem, jeli nim nie jest, to nie jest wrogiem. Decydowao pochodzenie etniczne. Za etykietki takie jak buruj, wrg ludu, ,,kuak itp. mona byo przyklei kademu. Na tym wanie polega rnica midzy Leninem a jego naladowc Hitlerem. Tym rni si te terror masowy, powszechny, od terroru wybirczego. Hitler chcia zjednoczy nard, Lenin za zlikwidowa jak najwicej wiadkw terroru uprzednio ich obrabowawszy.

Listy potencjalnych ofiar zaczto sporzdza natychmiast po padziernikowym przewrocie. Na osobisty rozkaz Lenina przygotowano wykazy adresw osb nalecych do klasy bogaczy. Rejestracja ta praktycznie obja ca ludno kraju. Powiedzonko Lenina Niech 90% narodu rosyjskiego zginie, byle 10% doczekao rewolucji wiatowej, ktrym tak bardzo zachwycali si jego wsplnicy, uwaajc je, co prawda, za hiperbol, wcielano w ycie z niebywaym rozmachem. W tym czasie obszary kontrolowane przez bolszewikw byy ju pokryte tak gst sieci powiatowych, gubernialnych i gminnych oddziaw WCzK, e nawet bolszewicka Prawda, podziwiajc to osignicie, pisaa o zastpieniu wadzy rad wadz czerezwyczajek. Wanie w gb tej zowieszczej pajczyny, ktra oplota kraj, pyny z Moskwy instrukcje wyjaniajce sens wprowadzenia terroru: . Nie prowadzimy wojny przeciwko poszczeglnym osobom. LIKWIDUJEMY BUR UAZJ JAKO KLAS. Nie szukajcie podczas ledztwa materiau i dowodw na to, e oskarony zwalcza sowem lub czynem wadz sowieck. Pierwsze pytanie, jakie powinnicie mu zada, dotyczy pochodzenia, wychowania lub zawodu. Odpowiedzi na te pytania powinny decydowa o losie oskaronego. Na tym polega sens i istota czerwonego terroru. Sens by jednak znacznie gbszy ni mona to byo wyrazi w bezdusznym tekcie biurokratycznej instrukcji. Aby kogo

19

rozstrzela, nie potrzebujemy ani dowodw, ani przesuchiwa, ani podejrze. Jeli uznajemy za konieczne, to rozstrzeliwujemy, i tyle. Tak instruowa swych podwadnych Feliks Dzieryski, wyranie wskazujc, e spraw naley traktowa znacznie szerzej, gdy nie chodzi tu wycznie o likwidacj bogatych klas. Chodzi w gruncie rzeczy o cay nard. Wraz z wprowadzeniem czerwonego terroru ukaza si osawiony rozkaz dotyczcy zakadnikw. Gosi on co nastpuje: ...spord buruazji i oficerw naley wzi znaczne iloci zakadnikw. W razie najmniej szych nawet prb oporu lub najmniej szych niepokojw w rodowisku biaogwardyjskim naley bezwzgldnie stosowa masowe rozstrzeliwanie. Terror natychmiast przybra form rozpasanej, krwawej rzezi. W kraju szalao bezprawie, ktrego Owoce Rosja zbiera jeszcze dzi. Tak naprawd czerwony terror by po prostu koleJnym finansowym przedsiwziciem bolszewikw. Drczya ich bowiem sama myl, e ludno ma jeszcze jakie pienidze nie zagarnite przez ludowy bank i komisariat finansw. Noc do mieszka osb, ktre miay nieszczcie przed rewolucj nalee do szlachty, stanu kupieckiego, by powszechnie szanowanymi obywatelami, adwokatami, oficerami, czyli po rewolucji burujami, wdzierali si uzbrojeni po zby bolszewicy i przeprowadzali rewizj. Odbierano pienidze i wartociowe przedmioty, wycigano na ulic w tym, co kto mia na sobie, nie zwracano uwagi na pe, wiek ani nawet stan zdrowia, czasem nawet umierajcych na tyfus wsadzano pod konwojem na furmanki i wywoono za miasto. Modych i zdrowych mczyzn rozstrzeliwano na miejscu, reszt wsadzano do przepenionych wizie i agrw, mode kobiety gwacono i czsto potem zabijano. Mienie burujw konfiskowano jakoby po to, by je rozda robotnikom. Nie trzeba wyjania, co dostali robotnicy. Masowe egzekucje jako represje za strajki ju przetaczay si przez ca Rosj. Zoto i kosztownoci zabierano (do rk wykonawcw przyklejao si w zasadzie nie wicej ni 15%), , ksiki, rkopisy, wartociowe projekty, bezcenne zasoby archiww wyrzucano na mietnik, reszt rozkradano albo sprzedawano spekulantom, ktrych po takiej transakcji apano i rwnie rozstrzeliwano, czsto razem z kupujcymi. Wszystko to identycznie lub podobnie dziao si w caym kraju. Tak traktowano zwykych, niezbyt zamonych ludzi. Im kto by bogatszy, tym solidniej go obrabiano. Gdy podejrzewano kogo, e ma due pienidze, niekiedy w bankach zagranicznych, mwiono mu wprost, e chocia ze wzgldu na pochodzenie, wychowanie lub zawd jest skoczony i podlega karze mierci, humanitarne wadze gotowe s odstpi od wasnych zasad. Daruj mu ycie i pozwol wyjecha za granic pod warunkiem, e wpaci 400 tys. rubli w zocie lub ich ekwiwalent w twardej walucie. Ci, ktrzy od razu wyrazili zgod i wskazywali schowki z pienidzmi lub wartociowymi przedmiotami, byli rozstrzeliwani za ich ukrywanie. Uporczywie milczcych, poddawano icie redniowiecznym torturom lub zmuszano, by przygldali si katuszom zadawanym ich bliskim. Bez wzgldu na skutek, ich te rozstrzeliwano. Tylko tych, ktrzy mikli stopniowo, wiziono a do 1934 roku, by powoli, lecz skutecznie wydusza z nich miliony. Bdmy wszake obiektywni, czasem winiw zwalniano. Kwoty, jakimi si opacali, byy przecie horrendalnie wysokie. Rycerze rewolucji do tego stopnia przesikli korupcj, e czsto brako im si, by przezwyciy pokus. Wyrnia si zwaszcza pod tym wzgldem czeka piotrogrodzka i jej filia kronsztadzka, ktr kierowa znany ju nam ksi Andronnikow. Po mierci Urickiego w kolebce rewolucji panoszy si Gleb Bokij. Ten ulubieniec Dzieryskiego fachowo zorganizowa zamach na swego eks-szefa Urickiego, po czym szybko zacz si wspina po szczeblach kariery. Jego niezwyky spryt w wyciganiu pienidzy od zakadnikw budzi w Moskwie zawi, a rwnoczenie podziw. To on wpad na makabryczny pomys karmienia zwierzt w stoecznym ogrodzie zoologicznym zwokami rozstrzelanych wrogw rewolucji. Warto egzotycznych zwierzt bya przecie dua, a bolszewicy mieli nadziej, e kto je od nich kupi. Nie miao to jednak wikszego znaczenia. Najwaniejsze byo to, e w Piotrogrodzie uwalniano zakadnikw za pienidze. Wiadomo ta dotara do Moskwy w tajnym raporcie gonej niegdy Warwary Jakowlewej zastpczyni Bokija. Informowaa ona, e w dawnej stolicy carw dochodzi do potajemnych kontrrewolucyjnych transakcji. Aresztowani po cichu zakadnicy wizieni s w zakonspirowanych lokalach, a gdy wpac astronomiczny okup, przerzuca si ich nielegalnie do Finlandii. Uzyskane w ten sposb pienidze nie s przekazywane wadzom. Ocalio to ycie wielu ludzi, ktrych nie wolno byo z kraju wypuszcza. Obecnie, donosia Jakowlewa, prowadzone s tajne pertraktacje z wizionymi w twierdzy Pietropawowskiej wielkimi ksitami Mikoajem Michajowiczem, Gieorgijem Michajowiczem, Dymitrem Konstantinowiczem i Pawem Aleksandrowiczem. Za ogromny okup obiecano im wolno i wyjazd za granic. Wpacili ju sporo pienidzy, za ktre przerzucono na Zachd rodzin wielkiego ksicia Aleksandra Michajowicza jego on Kseni Aleksandrown (siostr eks-cara) i szecioro dzieci. Bracia zadecydowali, e w pierwszej kolejnoci uratowa si winien ojciec licznej rodziny!). Z donosu Jakowlewej wynikao: w Piotrogrodzie uknuto kontrewolucyjny spisek, aby si wzbogaci. Wybuch skandal. Wielkich ksit natychmiast rozstrzelano, by nikogo ju nie wodzili na pokuszenie. Byskawicznie prowadzone z rozkazu Lenina ledztwo wykazao, e w tajnej operacji uczestniczyy wadze WCzK cznie z samym Dzieryskim.

20

Dzieryskiego, Bokija i jeszcze kilka osb na pewien czas usunito ze stanowisk. Lenin dar si na Dzieryskiego i grozi, e rozpdzi czekistw na cztery wiatry. Dzieryski umiecha si chytrze. Zna si na artach. W kocu znalazy si podrzdne kozy ofiarne. Z wielkim haasem aresztowano naczelnika jednego z rejonowych oddziaw piotrogrodzkiej czeki, niejakiego Kozyriewa, w momencie, gdy w konspiracyjnym mieszkaniu sprzedawa cudzoziemcom wyroby jubilerskie za funty szterlingi. Rewolucyjny trybuna sdzi go publicznie. Akt oskarenia wymienia liczne zbrodnie Kozyriewa. Czytamy w nim m. in., e towarzysz Kozyriew upad a tak nisko, e krad ze stowki WCzK zote talerze, yki i widelce. Jakim cudem w stowce dla czekistw znalazy si zote talerze, yki i widelce, akt oskarenia, naturalnie, nie wyjania. Nikt zreszt nie omieliby si o to zapyta. I) Wielki ksi Mikoaj Michajowicz by wiatowej sawy historykiem. O ocalenie mu ycia zabiega Maksym Gorki. Odpowied Lenina bya szokujca: Rewolucja nie potrzebuje historykw!. Wielki ksi Gieorgij Michajowicz by archeologiem, rwnie wybitnym, autorem wielu fundamentalnych prac z tej dziedziny. Kosztownoci wci pyny strumieniem do Niemiec. Bogactwa wysysane wraz z krwi wdroway na zachd, do rozgazionej pajczyny midzynarodowych bankw. Rosji pozostawiono tylko krew. Najwikszy skarb tego krju utalentowanych, pracowitych, penych inicjatywy ludzi wrzucano dziesitkami tysicy do bratnich mogi. I nic nie zdoa nas przekona, e zbrodnicza banda, ktra w padzierniku 1917 dorwaa si do wadzy, miaa jakiekol wiek inne zamiary poza obrabowaniem i unicestwieniem Rosji. Pedantyczni Niemcy cile ksigowali wszystko, co wywoono z Sowdepii, a do swej klski w listopadzie 1918 roku: 2 miliony pudw cukru, 9132 wagony zboa, 841 wagonw drewna, 2 miliony pudw wkna lnianego, 1218 wagonw misa, 294 wagoy futer itd. Z wdzicznoci Niemcy otworzyli czerwonym internacjonalistom szlak nad Don. Tak ubezpieczone na obu skrzydach dywizje internacjonalistw wdary si na teren okrgu Wojska Doskiego, by zrealizowa dyrektyw podpisan przez Lenina i Swierdowa: Problem kozactwa naley rozwiza... poprzez cakowit jego likwidacj... Naley stosowa masowy terror skierowany przeciwko bogatym (znowu! LE.) kozakom, zlikwidowa ich wszystkich... Rozstrzeliwa wszystkich, u ktrych zostanie znaleziona bro (w kadym kozackim domu znajdowaa si bro LB.) Wszelkie sumy pienine i wartociowe przedmioty ulegaj konfiskacie, maj by spisane i odebrane... Dodajmy, e gdy to si dziao, biedaczyna Adolf Hitler, zatruty angielskim gazem bojowym, liza si ze swych kontuzji w polowym lazarecie... W listopadzie 1918 roku upady i skapituloway Niemcy. Nim to nastpio, sowiecki ambasador w Berlinie Joffe, ktrego przyapano na rozpowszechnianiu ulotek, zosta wydalony do Rosji. Wkrtce zreszt powrci do stolicy Niemiec, by na dziedzicu ambasady sowieckiej rozdawa ju nie ulotki, lecz karabiny. Surowe warunki kapitulacji, podyktowane przez zachodnich aliantw, wymagay natychmiastowego wycofania wojsk niemieckich ze wszystkich zdobytych terenw do Niemiec. Pn noc 3 listopada 1918 roku konsul niemiecki w Piotrogrodzie zoy poegnaln wizyt Zinowiewowi. W minionym roku obaj odwalili kawa roboty. Tylko inwerwencja Lenina, ktry nie yczy sobie midzynarodowego skandalu (Zinowiew by przecie przewodniczcym Midzynarodwki), pomoga Zinowiewowi unikn odpowiedzialnoci za piotrogrodzkie afery, w ktre wpltany by po uszy razem z Andronnikowem, Urickim i Wooclarskim. Poegnanie byo do nerwowe. Dobiegaa koca wietnie, skoordynowana operacja na wielk skal, ktra przyniosa obu stronom bajeczne zyski. Istniaa jeszcze linia cznoci poprzez kraje nadbatyckie broniona przez elaznych grenadierw gen. Riidigera von der Goltza, ale ju nikt nie ywi zudze. Nawet Goltz nie mg duej si utrzyma w nowej sytuacji. Przyszo Niemiec zapowiadaa si mglicie i ponuro. Jeszcze wiksz niewiadom byy dalsze losy bolszewikw. Pytanie, jak sobie poradz bez niemieckiego poparcia, byo uzasadnione. Niemcy wykonali gigantyczn prac torpedujc prby powaniejszych wystpie przeciwko bolszewikom zszokowanego rosyjskiego spoeczestwa. Zwaszcza skutecznie zniweczyli rodzcy si sojusz kozactwa Doskiego i Kubaskiego z Armi Ochotnicz. Niemcy sdzili, e bd tolerowa obecno bolszewikw na Kremlu jedynie do koca wojny. Mieli nadziej, e zakoczy si ona zwycistwem, lub przynajmniej pokojem na znonych warunkach. Kreml mia ju w tym czasie obietnic Karola Liebknechta i Ry Luksemburg, e lada dzie Niemcy znajd si w ogniu rewolucji, takiej samej, jak rosyjska. Tote plan ewentualnej ucieczki do Niemiec (co bdzie dalej, zobaczymy!) wci pozostawa aktualny. Przygotowano go ju w 1917 roku; gdyby bolszewicy ponieli klsk, przewidywa natychmiastow ewakuacj ich elity wanie do Niemiec. Ju dwukrotnie chciano go realizowa. Pierwszy raz po zamordowaniu ambasadora Mirbacha, gdy powszechnie spodziewano si, e Niemcy lada chwila wkrocz do Moskwy; ich cierpliwo musiaa si przecie wyczerpa. Drugi raz, gdy nadesza wiadomo o desancie angielskim w Archangielsku, a nie byo moliwoci zapobiec posuwaniu si Anglikw w gb krju. Ci wszake, nie zdajc sobie sprawy, jak wielk panik wywoali na Kremlu, nie zamierzali naciera. Zjawili si, by wzi pod kontrol ogromne zapasy broni, nagromadzonej przez lata wojny w porcie archangielskim. Anglikami kierowaa obawa, e bolszewicy przeka je Niemcom. Po kapitulacji niemieckiej zarzdzono po raz trzeci stan gotowoci do ucieczki, bowiem dalszy rozwj wydarze sta pod znakiem zapytania. W zgodzie z rytuaem dyplomatycznym konsul niemiecki wyrazi al, e owocna wsppraca rzdw Federacji Rosyjskiej i Niemiec dobiega koca. Zinowiew nie przestrzega protokou dyplomatycznego po prostu go nie zna. Odpowiedzia wic

21

konsulowi bezczelnym argonem chersoskich sklepikarzy, u ktrych on przywdca Midzynarodwki pobiera niegdy podstawowe nauki rewolucyjne. I co tu aowa! Po traktacie brzeskim tylecie si nachapali, e moecie by zadowoleni! Konsul, przedstawiciel starej szkoy kajzerowskich dyplomatw, najbardziej ceni elazne opanowanie. Pohamowa wic gniew. Nie utrzyma si jednak w ryzach protokou i odpowiedzia Zinowiewowi: Nie wiadomo, kto wicej skorzysta z ustale traktatu brzeskiego my czy wy. Wymieniwszy te uprzejmoci panowie rozstali si. Odejcie Niemcw natchno otuch siy antybolszewickiego ruchu oporu. Byy one sabe i podzielone, praktycznie biorc nieuzbrojone, nie rozpoczynay walki w obawie przed niemieckimi bagnetami. Mimo to podjto karkoomn prb uwolnienia Rosji od tyranii bolszewickiej. miao manewrujc niezbyt licznym wojskiem garstka wysokich oficerw byej armii carskiej wkroczya na centralne i wschodnie tereny Rosji zjte przez bolszewikw. Na nieszczcie bakcyl bolszewizmu przedosta si zarwno na tyy biaej armii, jak w znacznej mierze do jej szeregw. Epidemia, precyzyjnie okrelona przez Lenina jego sowami Pluj na Rosj, gdy jestem bolszewikiem, wraz z magi hasa o powszechnej rwnoci, ogarna rwnie i te warstwy spoeczestwa rosyjskiego, ktre w leninowskich dekretach nazywano wrogiem klasowym, a w leninowskiej praktyce bezlitonie mordowano. Genera Anton Denikin wspomina z gorycz: Spekulacja bya wprost horrendalna, jej bdne koo wcigao ludzi z naj przerniejszych rodowisk, partii i zawodw... Nie ulega wtpliwoci, e przyczyny apatii i bezczynnoci droyzna i zwizana z ni nieodcznie spekulacja tkwiy nie w ludziach, lecz w uciliwoci ycia codziennego, w zrujnowanej gospodarce. Byy skutkiem rozprzenia systemw obrotu pieninego i wymiany towarowej, upadku etosu pracy oraz mnstwa innych czynnikw materialnych i moralnych, charakterystycznych dla czasw wojny i rewolucji... Rozkradanie skarbu pastwa, defraudacja i apownictwo stay si czym codziennym, cierpiay na to schorzenie cae korporacje. Ndzne pensje i opnianie ich wypaty rwnie znaczco przyczyniay si do powikszania skali tych zjawisk. Tak np. przewozy osb i towarw stay si rdem dochodw dla sub kolejowych. Wyruszy w podr lub wyprawi adunek jak dawniej, byo po prostu niemoliwoci. Nagminnie handlowano biletami znikowymi i listami przewozowymi. Naduycia takie popeniaa m.in. redakcja demokratycznej gazety Rodnaja Ziemia Szrejdera oraz pewna dua organizacja charytatywna, ktra sprzedawaa kupcom przyznane dla handlu zniki taryfowe za cen 25% udziau w zyskach. Rzd doski, gdy utraci nadziej, e otrzyma zboe z Kubania (nad Donem, w cigu p roku okupacji bolszewickiej, zabrako chleba. Nad Donem, ktry karmi p wiata! LB.) zleci dostawy kupcowi nazwiskiem Modawski. Zboe istotnie dotaro na miejsce w duych ilociach, lecz skarb doski musia za to paci ceny spekulacyjne. Wszystkie linie kolejowe na Kubaniu byy kontrolowane przez agentw Modawskiego, ktrzy dawali apwki caej administracji proporcjonalnie do taryf i rangi od stanicznego pisarza i nastawniczego poczwszy, a koczc Bg wie jak wysoko. Nikt nie robi z tego tajemnicy. W Radzie Kubaskiej roztrzsano m.in. fakt skorumpowania przez Modawskiego wszystkich jej urzdnikw. Mona sdzi, e narzekania Rady byy raczej bezpodstawne: ci, ktrzy dawali apwki jak i ci, ktrzy je przyjmowali, pomagali sobie nawzajem w owych cikich czasach. Bezprawie panoszyo si, raz po raz wypywali na powierzchni ycia awanturnicy i hochsztaplerzy wszelkiej maci, wielcy i drobni aferzyci... W miastach szalaa rozpusta, pijastwo, orgie. Rzucali si w to wszystko jak w przepa zwaszcza oficerowie wracajcy z frontu. ycie nic nie jest warte; Choby tylko jeden dzie, byle mj !. Istna uczta podczas dumy. Lecz nawet w tych okolicznociach utalentowany dowdca, jakim by gen. Anton Denikin, byskawicznie zblia si ze swym wojskiem do Moskwy. Jego armia w szczytowych chwilach swej potgi liczya najwyej 150 tys. onierzy. W kilka zaledwie miesicy oczycia z bolszewikw ogromne obszary, wyzwolia Charkw, Potaw, Kijw (Niemcy wycofujc si uprzejmie przekazali te miasta bolszewikom), zdobya Worone i Orze. Gdy Denikin wyhamowa ofensyw dla przegrupowania si, pchn na Moskw konny kozacki korpus gen. Konstantego Mamontowa o liczebnoci siedmiu tysicy szabel. Rozkazy wydane Mamontowowi cile precyzoway powierzone mu zadanie: Uzupeniajc siy niechtnymi bolszewikom ochotnikami z rnych warstw ludnoci naley rozwin natarcie ku Moskwie, systematycznie osabia przeciwnika i kontrolowa gwne szlaki transportowe na kierunku moskiewskim w celu stworzenia warunkw dla frontalnego natarcia armii na tym kierunku. Konnica Mamontowa bez trudu przeamaa linie obronne czerwonych internacjonalistw i runa ku stolicy Rosji. Lecz jej wola walki rycho opada. Ot w kadej, nawet niewielkiej miejscowoci, piwnice lokalnych czerezwyczajek otwieray si przed kozakami niczym Sezam z bani o Ali Babie i czterdziestu rozbjnikach. Zoto, kamienie szlachetne, biuteria, monety, sztabki zota, dziea sztuki. Kozakw ogarna gorczka zota, pucili w niepami cel wyprawy. Zamiast i ku Moskwie Mamontow, ktry prawie nie napotyka zorganizowanego oporu, oczyszcza piwnice czeki i rewkomw. Jak relacjonowali naoczni wiadkowie, gdy kozacy Mamontowa ruszyli w drog powrotn, ich tabor rozcign si na szedziesit wiorst. Nie wracali wszake, by poczy si z armi Denikina, tylko do domu nad Don. By moe, roio si im w mylach e powrciy wietne stare czasy, owe czasy z XVI i XVII wieku, gdy wolni ludzie znad cichego Donu wyruszali na dalekie wyprawy, by z bogatymi upami powraca do rodzinnych stanic. Porzucajc odsonite skrzydo armii Denikina korpus Mamontowa powrci na teren swego rodzimego okrgu Wojska Doskiego. Kozacy rozproszyli si po stanicach i chutorach.

22

W Nowoczerkasku powitao Mamontowa radosne bicie dzwonw katedralnego soboru. Dzielny genera przyprowadzi ze sob 2 tys. ludzi. 5 tys. opucio go po drodze. Rado bya nieopisana. Mamontow z wasnej tylko czci upu ofiarowa na pokrycie kopu i krzyy soborw oraz cerkwi nowoczerkaskich blisko ptorej tony zota! (Och, zapac pniej za to zoto stanicznicy! A do 1941 roku nadzwyczajna komisja ledcza GPU i NKWD bdzie wypruwa z mamontowcw owo zoto razem z wntrznociami. Wszystkich wpisz na specjaln list. Niejednego bolszewicy dopadn a za granicami Rosji.) Szczciarz Mamontow wkrtce zmar, niewiadom, e aszczc si na partyjne zoto spowodowa klsk biaej armii. W Kazaniu przez osiem miesicy szala czerwony terror, wic partyjna kasa bya pena. Lecz nagle bolszewicy musieli ucieka z miasta. I to tak szybko, e nie zdyli niczego wywie. Ledwo starczyo im czasu, by wymordowa zakadnikw. Zoto skadowano w piwnicach miejscowego banku, gdy lochy czerezwyczajki byy zapenione trupami. Niemal przez cztery godziny, podczas gdy bolszewicy uciekli, a biali jeszcze nie zajli miasta, tuszcza rabowaa bank. amano drzwi i gruchotano sobie nawzajem koci z wyciem, wrzaskiem, duszc si, tratujc wszystkich, ktrzy znaleli si na wskich krtych schodach wiodcych do bankowego skarbca. Rozbestwiony motoch rzuci si na stosy zota i kamieni szlachetnych. Monety i kosztownoci wynoszono wiadrami, w garnkach lub butach, w workach zrobionych naprdce z koszul, w doniach. ywioowy rabunek tym rni si wszake od systematycznego podobnego temu, ktry zorganizowa Lenin , e na chybcika niewiele da si zrabowa. Zajwszy miasto biali rozpdzili strzaami tum i otoczyli gmach banku. Przechowywane tam zoto byo czci synnego skarbu admiraa Aleksandra Kolczaka (co si z tym skarbem stao, nie wiemy po dzi dzie). W miastach, ktre zaja jego armia, admira zarekwirowa 8878 pudw czyli 142 tony zota. Cz tego zasobu wydano na zakup broni, reszt ryzykujc yciem Kolczak wywiz za granic, gdzie wszystko rozkradziono. W Moskwie wybucha ju panika, lecz strach pad i na Piotrogrd: od poudnia zblia si ku miastu z niewielk armi, w poowie zoon z gimnazjalistw, genera Mikoaj Judenicz. Bolszewicy rozstrzeliwali w popiechu tych, ktrych jeszcze nie zdyli umierci. Prowadzono na ka cae rodziny. Popamitaj nas, jeli zwyci. Zinowiew umiera ze strachu. Lenin sa do niego depesze ze sowami otuchy: trzeba uzbroi robotnikw i rzuci ich na Judenicza, za nimi ustawi karabiny maszynowe oraz internacjonalistw, by nikt nie myla o ucieczce. Jako zakadnikw wzi rodziny zmobilizowanych oficerw, i uprzedzi, e wszyscy zostan rozstrzelani, jeli oni nie zatrzymaj Judenicza. Rozstrzeliwa trzeba wszystkich bez wyjtku. Zwaszcza wysokich eks-urzdnikw i oficerw, bez wzgldu na wiek. Nie mj, co prawda, pienidzy, lecz s potencjalnym zagroeniem. Podczas tej rzezi rozstrzelani zostali sawni rosyjscy dowdcy floty, uczeni: admira Skrydow, Hessen, Sztakelberg, Bachiriew i Razwozow. Masowe egzekucje nie oddalay perspektywy krachu. Uciekano si wic i do innych metod. Pocztkowo postpowano jak zwykle po dyletancku. Bogatemu niegdy zakadnikowi, ktry ze strachem oczekiwa rozstrzelania, proponowano, by wskazanej osobie sprzeda swe nieruchomoci. Z reguy tym kim by cudzoziemiec. Zaatwiano stosowne formalnoci, dokumenty z podpisami stron i pieczciami. O fakcie, e owe nieruchomoci (fabryki, sklepy, koleje elazne, wydawnictwa itd.) przejo pastwo, nikt nie wspomina; zakadnik usiujcy za wszelk cen ocali ycie nie zadawa zbdnych pyta, chocia obiecywano mu wolno za sprzeda znacjonalizowanego mienia. Nastpnie zakadnika rozstrzeliwano, dokumenty zwizane z jego aresztowaniem znikay i wszelki lad po nim gin. A prawa do majtku przechodziy na inn osob. Gdyby biali zwyciyli, byliby z pewnoci zainteresowani jak najszybsz odbudow gospodarki. Ucieszyoby ich podjcie przez prywatn fabryk produkcji. Jej wacicielem byby, co prawda, nikomu dawniej nie znany pan N., cho wszyscy by pamitali, e naleaa niegdy do kupca Paramonowa. Pan N. pokazaby wwczas akt kupna, z ktrego wynikaoby, e Paramonow sprzeda mu fabryk w roku 1916. Dlaczego nikt o tym wczeniej nie wiedzia? To proste: tajemnica handlowa. C, dawny waciciel popad w finansowe tarapaty i chcia unikn rozgosu wok tej sprawy. Co si z nim teraz dzieje? Nie wiadomo. Pan N. oznajmiby, e po zawarciu transakcji opuci Rosj, a p. Paramonowa nie widzia od 1916 roku. C, kady wie, jakie potem nadeszy czasy. Ludzie rozproszyli si nie wiadomo gdzie. S jednak uzasadnione podejrzenia, e Paramonowa wraz z ca jego rodzin zamordowali bolszewicy. Mj Boe! Co to za bestie! Taki wspaniay czowiek! Niejednemu z podobnych hochsztaplerw powinaby si noga. Tego i owego zdemaskowanoby. Moliwe, e sprytni dziennikarze wysunliby miae przypuszczenie o nagminnoci tego rodzaju praktyk, odnaleliby wiadkw i krzyczeliby, e ca gospodark kraju zagarnli we wadanie bolszewiccy agenci. Nie udaoby si jednak znale zbyt wielu dowodw. Kt zreszt z powodu takich podejrze chciaby niszczy gospodark kraju! Wszystko funkcjonuje, a zatem wszystko jest w porzdku. Przekonania polityczne wacicieli przedsibiorstw to rzecz drugorzdna. Nieco pniej, gdy w WCzK powsta dzia faszowania dokumentw i pienidzy, nie skadano ju zakadnikom podobnych propozycji. Kierowano ich na egzekucj, a papiery doskonaej jakoci przygotowywano ju bez ich udziau, samodzielnie. Wesza wic w obieg ogromna ilo faszywych ksig bankowych, weksli, skryptw dunych, aktw kupna i darowizn, datowanych poczwszy od 1912 roku, z podpisami bardzo znanych osb. Cz spord nich zdya umrze mierci naturaln, cz jednak zgina z rk bolszewikw. Zabijano nie tylko bogaczy i ich rodziny; szli na mier rwnie ich najblisi wsppracownicy,

23

jeli udao si ich schwyta. Czyniono te przygotowania na wypadek ucieczki z kraju lub zaamania si reymu. A poniewa bolszewicy w okresie swych 74-letnich rzdw nigdy nie byli pewni jutra, to plan w, rzecz jasna w postaci skorygowanej, unowoczenionej, by aktualny zawsze i doczeka naszych czasw. Niestety, reym bolszewicki trwa przez dugie lata. Nie ma chyba w Rosji ani jednej rodziny, ktrej wprost lub porednio nie zabilimy matki, ojca, brata, crki, syna czy w ogle bliskiego czowieka dziwi si Mikoj Bucharin. A mimo to Feliks spokojnie, bez ochrony, chodzi piechot (nawet w nocy) po Moskwie. Gdy mu chcemy wyperswadowa podobne spacery, mieje si pogardliwie i mwi: Co? Nie odwa si, psia krew! I ma racj nie odwa si. Przedziwny kraj! Dziay si w nim rzeczy istotnie zadziwiajce. Zza granicy przychodziy do Moskwy szyfrogramy nastpujcej treci: Udao si ustali numer rachunku w banku Kreuse & Funk (Berno) pod numerem: B aciskie, C aciskie, trzysta czterdzieci osiem pitnacie dziewidziesit sze zero zero siedemnacie, Z aciskie, T. Na koncie tym znajduje si suma l miliona 800 tys. frankw szwajcarskich naleca do Nikodema Parfionowa, akcjonariusza towarzystwa Kaukaz i Merkury. Na jakie haso jest otwarte to konto, nie udao si wyjani. Kerd. Nie bez powodu Dzieryski wyjeda do Szwajcarii, nie bez powodu Parvus wyazi ze skry. Banki nie tylko przyjmoway unurzane we krwi zoto, lecz daway czekistom cynk o swych klientach; szyfrogram podobny do zacytowanego mg przecie wysa tylko pracownik banku. Do szyfrogramu zaczono kartk z informacj: Nikodem Parfionow, inynier, specjalista w dziedzinie budowy mostw, przemysowiec, akcjonariusz Woasko-Kaspijskich kompanii eglugi rzecznej. Obecnie przebywa w Kijowie u biaych. Nic nie szkodzi, poczekamy. Nie wymkniesz si, ptaszku. Sam nam powiesz, jak brzmi haso i co robi, by podj pienidze. Za granic te ci dopadniemy! Kady kto przyjani si z nowymi wadcami, mia kieszenie wypchane obc walut i zotymi monetami. W owych czasach niezbyt jeszcze wiedziano, kto ma prawo je mie, a kto nie. Na posiadaniu obcej waluty przyapano nawet Jaaw maszynist legendarnego parowozu Nr 293 fiskiej kolei elaznej, ktry w przededniu bolszewickiego przewrotu przywiz Lenina do Piotrogrodu. Za posiadanie obcej waluty i zota liczne, dublujce si dekrety groziy rozstrzelaniem bez ledztwa i procesu sdowego. Jeli kto mia szczcie, wszystko koczyo si konfiskat. Ratowa Jaaw musia osobicie Lenin. W notatce do znanego czekistowskiego oprawcy Jzefa Unszlichta wdz wiatowego proletariatu pisa: Znam osobicie tow. Jaaw od 1917 roku, mog wic potwierdzi jego nieskaziteln uczciwo. Prosz w zwizku z tym wyda dyspozycj, by natychmiast zwrcono mu zabrane pienidze. Prosz przysa mi kopi tej dyspozycji ze wskazaniem nazwiska osoby odpowiedzialnej za jej wykonanie. Po drugie: prosz zgromadzi wszystkie dokumenty dotyczce rewizji u tow. Jaawy, a nastpnie mi je przysa. Zaczniki prosz zwrci. Z komunistycznym pozdrowieniem Lenin. Unszlicht natychmiast wysa do Lenina nastpujcy telegram: Zgodnie z obecnymi zarzdzeniami obca waluta podlega konfiskacie, co te zapewne zrobia piotrogrodzka czeka. Czas i miejsce aresztowania Jaawy nie zostay wskazane; wpynie to na termin wykonania Waszego polecenia. Z komunistycznym pozdrowieniem Unszlicht. Na telegramie tym Lenin napisa: Do T.N. Gorbunowa. Prosz mnie poinformowa, jaki jest fina sprawy. l. Czy zwrcono pienidze? 2. Jak kar odby Jaawa i kiedy zosta zwolniony? l. VI. Lenin. Na pytanie to kierowniczka dziau administracyjnego czeki odpowiedziaa, e Jaawie zwrcono wszystko, prcz zotych i srebrnych monet oraz obcej waluty. Tak oto zoty kurier Jaawa, ktry wywozi zoto do bankw skandynawskich, zosta przyapany, gdy co tam przykleio mu si do rk. Odebrano to, co ukrad, i skonfiskowano. Ale nie wszyscy zasueni dla bolszewikw ludzie wykrcali si rwnie tanim kosztem. Wpad, jak wilk w jam, przewodniczcy Kronsztadzkiej czeki, osawiony ksi Andronnikow. Krad na potg, lecz wykonywa te ogromn robot. Przede wszystkim nadzorowa ekspdiowanie przez Kronsztad cennych adunkw do Niemiec i Skandynawii, a potem dalej do Stanw Zjednoczonych. Ponadto kierowane przez niego ogniwo czeki pracowao z ludmi wtrconymi do synnych kronsztadzkich wizie: byli to zatwardziali wrogowie ludu, gdy pod adnym pozorem nie chcieli si wyrzec swych majtkw, podpisywa dokumentw sprzeday i zdradza hase wasnych kont bankowych. Eks-ksi i jego personel z kadym pracowali indywidualnie, wyciskali ze swych ofiar co naleao. Andronnikow bynajmniej nie o wszystkim meldowa przeoonym. Prowadzi za to wasn kartotek informacji o kontach bankowych z myl, by je wykorzysta na wasny rachunek. Dwukrotnie wykrci si od zarzutw korupcji, ktre postawiono mu w zwizku ze spraw Bokija i Urickiego, zrcznie przerzuca due kwoty na swe tajne konta w Szwajcarii i Szwecji. Nie wiedzia wszake w swej naiwnoci, e z bankw tych pyn tajne informacje na Kreml. Arcywane i konspiracyjne zadania ksi-czekista wypenia zarwno przed przewrotem bolszewickim, jak i pniej. Skierowany do czeki kronsztadzkiej za rekomendacj Lenina i Dzieryskiego, Andronnikow doskonale wiedzia, kiedy i z jakim adunkiem wypyway z kronsztadzkiego portu na osnuty mg Batyk tajemnicze statki pod wszelkimi moliwymi flagami, a niekiedy w ogle bez flag. Po

24

upadku Niemiec mg sta si niebezpieczny, wic naleao pozby si i jego. Kogo takiego jak ksi Andronnikow wcale nie byo atwo zlikwidowa. Zbyt duym autorytetem cieszy si w WCzK. Tote dziaa naleao arcydelikatnie . Dla takich wanie potrzeb Lenin dysponowa niewielkim zespoem specjalnych wykonawcw. Bya to grupa pracownikw zarzdu rady komisarzy ludowych, ktra nie miaa z czek nic wsplnego. Zajmowaa si sporami wewntrz partyjnymi, zwaszcza gdy dotyczyy bolszewikw z przedrewolucyjnym partyjnym staem. Byo to co w rodzaju pniejszej komisji kontroli partyjnej, lecz ze znacznie wikszymi penomocnictwami. Spraw Andronnikowa zajmowali si wic nie czekici, lecz ludzie partii. Aby tak si stao, Lenin wysa na adres Zinowiewa do Piotrogrodu cile tajny list: Towarzyszu Zinowiew, prosz wyznaczy tylko partyjnych, dowiadczonych, absolutnie pewnych towarzyszy w celu zbadania postpkw... byego ksicia Andronnikowa (przyjaciela Rasputina, Dubrowina itd.), ktry obecnie suy w czeka w Kronsztadzie . Przewodniczcy rady komisarzy ludowych W. Ulianow (Lenin) Wszystko eks-ksiciu wypomniano: przyja z Rasputinem i Dubrowinem, prac w Synodzie, konszachty z dworem carskim. Rozstrzelany zosta wszake jako niemiecki szpieg. Ciekawostka! l marca 19l9 roku w Moskwie rozpocz obrady midzynarodowy zjazd lewicowych partii socjal-demokratycznych. 4 marca zjazd ogosi, e przeksztaca si w pierwszy kongres Midzynarodwki. Szarpani zawici i podziwem awanturnicy z caego wiata pomknli do Moskwy z nadziej, e i im co kapnie z upu o niebywaej w dziejach wartoci. Chcieli te pozna metody, ktre pomogyby im w podobny sposb niszczy wasne pastwa. Lenin zawsze marzy o zdobyciu wadzy nad wiatem, tote teraz owiadczy z pasj: Nigdy nie ukrywalimy, e nasza rewolucja to dopiero pocztek, e doprowadzi nas do zwyciskiego koca dopiero wtedy, gdy podpalimy cay wiat ogniem rewolucji! Wprowadziwszy wadz rad odkrylimy midzynarodow, powszechn form dyktatury proletariatu... Nasze zadanie to wiatowa rewolucja proletariacka, stworzenie oglnowiatowej Republiki Rad. Walka midzynarodowego proletariatu z buruazj ma i powinna mie charakter zaciekej, rozpaczliwie okrutnej walki klasowej. Nie rozumie dzisiaj, w 1919 roku, e w Rosji toczy si, a na caym wiecie zaczyna si i dojrzewa, wojna domowa proletariatu z buruazj moe co najwyej idiota! W tej wojnie domowej klasa wyzyskiwanych kieruje wysiki na to, by ostatecznie unicestwi klas wyzyskiwaczy, zniszczy warunki ekonomiczne istnienia tej klasy! Jak mona byo nie pojecha natychmiast do Moskwy, skoro dobiegay stamtd takie zachty do powszechnego rabunku na caym wiecie? 5 marca 1919 roku w Wielkim Paacu Kremlowskim odbyo si przyjcie na cze delegatw kongresu. Jaskrawe wiato elektryczne owietlao starodawne, bogato zdobione ciany, dzieo architekta Konstantego Tona. Stoy uginay si od potraw. Kawior na wspaniaej zastawie, gotowane na parze jesiotry, ogromna bieuga, zajmujca trzeci cz stou, prosita, ananasy i winogrona, stare wina, ze stemplami gonych piwnic (cznie z carsk). Lenin osobicie wystawi zlecenie i kaza Gorbunowowi z zapasw rady komisarzy ludowych dostarczy na st kawioru 110 pudw, prosit 800, ososia 200 pudw. Eleganckie garnitury delegatw i nagie ramiona kobiet w kreacjach wedug najnowszej mody europejskiej, kontrastoway, co prawda, z surowymi frenczami komisarzy ludowych, ale te sprawiay wraenie pewnej egzotyki, sugerujc obecnym, e rewolucja wiatowa wcale nie jest taka za. Warto wic podj ryzyko, skoro testom poddano ju Rosj. W kraju skpanym we krwi i obrabowanym szala gd, notowane byy przypadki kanibalizmu, mordowano setki tysicy ludzi bez ledztwa i sdu, do wizie wtrcano dzieci przedstawicieli bogatych klas, by je tam umierca, szalay epidemie tyfusu i czerwonki, w lochach ywcem gnili zakadnicy, na zanieonych ulicach rysoway si czarne kontury wymarych domw, pozbawionych ogrzewania i wiata. Natomiast w Paacu Kremlowskim stworzono inny wiat, istniejc niejako po tamtej stronie lustra, ma krain ze zbudowanym ju komunizmem, wysp szczliw w samym rodku gincej Rosji. Kraina ta bya cile tajna i chroniona z nieporwnanie wiksz gorliwoci ni wszystkie tajemnice pastwowe i wojskowe razem wzite. I aby nikt nie mia najmniejszych wtpliwoci, e walka o szczcie klasy robotniczej i klas z ni sprzymierzonych przynosi owoce, prowadzono goci do Gochranu (Gosudarstwiennoje chraniliszcze magazyny pastwowe). By to stworzony przez Lenina ju w 1917 roku ten wanie centralny magazyn, do ktrego przywoono lub z ktrego wywoono w zaplombowanych skrzyniach zrabowane kosztownoci, nieprzebrany strumie zota i brylantw. Wyobrania Szecherezady nie mogaby wymyli nic bardziej niezwykego ni te magazyny, w ktrych znajdoway si skarby gromadzone przez kraj i jego mieszkacw w cigu kilku wiekw. aonie na tym tle wyglda Iwan Grony, ktry chwali si angielskiemu posowi, przysanemu do Moskwy przez krlow Elbiet swym nieprzebranym, jak sdzi, bogactwem. Gdyby tak zobaczy skarby, ktre zdoby Lenin! Delegatw widok ten zaszokowa. Jeden z goci wpad w histeri, zdradzajc tym samym swe mieszczaskie morale. Aresztowano go, powrci do domu dopiero w roku 1922. Tyle czasu badano jego spraw. Delegaci rozjechali si w radosnej euforii. Gospodarze w Moskwie nie byli skpi: kady z uczestnikw Kongresu zabra wystarczajcz ilo rodkw finansowych, by stworzy u siebie organizacje bolszewickie i przygotowa wybuch rewolucji wiatowej. Jak mwi poeta: Niech burujw strach oblata, rozniecimy poar wiata...1) l) Aleksander Blok. Dwunastu, przeoy Seweryn Pollak. Wanie w tym okresie w marcu l 9 l 9 roku omamieni tani demagogi robotnicy, yjc o godzie i chodzie bez jakiej-

25

kolwiek nadziei, faktycznie obrceni w niewolnikw, usiowali zwrci uwag robotniczego rzdu na swj tragiczny los organizujc pokojowe strajki. Dziao si to w wielu miastach, i wszdzie z jednakowym skutkiem: strajk topiono w robotniczej krwi. W Astrachaniu na wiec przyszo dziesi tysicy robotnikw lokalnych fabryk i zakadw przetwrstwa rybnego, by uali si nad sw sytuacj materialn. Nie zabrali jeszcze gosu pierwsi mwcy, gdy plac otoczyy oddziay czekistw. Bez uprzedzenia otwarto ogie z karabinw maszynowych, plac obrzucono granatami rcznymi. Zgromadzeni rzucili si do ucieczki, zostawiajc na placu dwa tysice polegych i rannych (dobijano ich wystrzaami z naganw). Niemal wszystkich uczestnikw mityngu aresztowano i zamknito w piwnicach szeciu placwek czeki, a take na barkach i w adowni statku Gogol. O buncie zawiadomiono Moskw. Natychmiast przysza lakoniczna odpowied: rozprawi si bez litoci. Wzito si wic wawo do dziea. Robotnikw rozstrzeliwano w lochach czerezwyczajek, zwizanych wrzucano z barki do Wogi. Trupy zwoono w popiechu na cmentarz, gdzie cae ich stosy zrzucano wprost na ziemi: na wp odziane, zalane krwi. 13-14 marca rozstrzeliwano tylko robotnikw, lecz zapawszy wiatr w agle wadze zdecydoway si zwali win na podegaczy-burujw. Zaczy si wic masowe aresztowania inteligencji, eks-wacicieli domw, kupcw, przemysowcw i sklepikarzy, cudem ocalaych z poprzednich krwawych rozpraw. Publikowano listy z setkami nazwisk rozstrzelanych burujw. Robotnikw rozstrzeliwano, i to bez publikowania jakichkolwiek list, do poowy kwietnia. Monaby sdzi, e ca swoj wcieko za strajki, ktre wielk fal zalay Rosj w marcu 1919 roku bolszewicy postanowili wyadowa na astrachaskich robotnikach. Podobne masowe egzekucje strajkujcych miay miejsce w Piotrogrodzie, Tule, Briasku. Wedug danych opublikowanych w Anglii w cigu pierwszych trzech miesicy 1919 roku rozstrzelano 138 tys. osb. Liczba ta pisze Sergiusz Mielgunow, jeden z obiektywnych badaczy zbrodni bolszewickich w rzeczywistoci daje tylko nike wyobraenie o tym, co dziao si w Rosji. Robotnicy mogli wic miao spoglda w przyszo i cieszy si perspektyw nadcigajcej wiatowej rewolucji proletariackiej! Nie wszystko, rzecz jasna, toczyo si gadko. Fiska stra pograniczna schwytaa gonego pniej Otto Kuusinena, ktry usiowa nielegalnie wwie do Finlandii otrzymane w Moskwie brylanty. Niektre z nich figuroway w midzynarodowych katalogach, ich waciciele byli dobrze znani. Wybuch skandal i chocia zlekcewaono go w Moskwie, mia jednak znaczny rezonans na wiecie. W lutym 1920 roku, skompromitowany przywdca fiskiego ruchu robotniczego musia ucieka przed policj po lodach Zatoki Fiskiej i na zawsze zamieszka w Moskwie. Wdziczny Lenin uczyni go sekretarzem komitetu wykonawczego Midzynarodwki, a Stalin widzia w nim przyszego prezydenta Finlandii. Mieli pecha rwnie delegaci z kilku innych krajw, lecz byo to bez znaczenia. Moskwa nie chciaa sucha pretensji, za to z satysfakcj zacieraa rce: partie bolszewickie wyrastay wszdzie jak muchomory po deszczu. Gleba bya dobrze uyniona nastrojem wojennej depresji. Jedno tylko budzio niepokj poza Wgrami nigdzie nie podejmowano dalej idcych dziaa. W istocie i na Wgrzech bolszewizm nie utrzyma si dugo. Bela Kun musia ucieka do Moskwy, jednake cz wgierskiego zota udao mu si ukra i przerzuci za granic otwartymi w tym celu wasnymi kanaami. Lenin ju wtedy patrzy nie bez podejrzliwoci na zbyt cwanego Wgra, cho serce jego cieszy terror, ktry Bela Kun wprowadzi na Wgrzech. Nie starczyo Kunowi jednak czasu, by umocni sw wadz. Strasznie natomiast zawiedli wodza towarzysze niemieccy. Nie udaa si im rewolucja proletariacka, cho, monaby pomyle, kto jak kto, ale Niemcy mieli wszystko przygotowane jak naley. Niestety, sprawa si rypa. Tchrzliwi socjaldemokraci zdobywszy wadz po upadku monarchii nie zdecydowali si wprowadzi w Niemczech leninowskich metod rzdzenia. Co wicej, pozwolili cesarzowi wyjecha do Holandii. Stumili zbrojnie bunt komunistyczny i wyrzucili z Niemiec sowieckiego ambasadora Karola Radka, ktrego przysano do Berlina by utrwala rewolucj niemieck. Stosunki dyplomatyczne z Moskw zostay zerwane.W dodatku zabito agentw leninowskich Karola Liebknechta i R Luksemburg. Zablokowano liczne konta bankowe, tak lekkomylnie, za rad Parvusa, otwarte w Niemczech. Kto mg przewidzie taki bieg wydarze! Rozjuszony Lenin, jak zawsze bez enady pomstowa na swych wczorajszych przyjaci: Marksistowsk parti Niemiec, ktra miaa by wzorem dla caego wiata, rzdzi grupka ajdakw, obmierzej, sprzedajnej, kapitalistycznej swooczy... najbardziej odraajcych oprawcw, rekrutujcych si z robotnikw, ktrzy wysugiwali si monarchii i kontrrewolucyjnej buruazji. Stosunki z Niemcami odnowiono dopiero wtedy, gdy wadz znw tam objy partie buruazyjne. Lenin by mciwy. W lipcu 1920 roku w Piotrogrodzie, a nastpnie w Moskwie obradowa drugi kongres Midzynarodwki. Pierwszy kongres wybiera wadze tej organizacji; na jej przewodniczcego powoano Zinowiewa. Jedzono wwczas obficie i dobrze, pito tgo, bawiono si, a co najwaniejsze zaopatrywano si w zoto i brylanty. Na drugim kongresie zaczto mwi o konkretach. Sytuacja wygldaa ju cakiem inaczej. Kozacy doscy i kubascy, porzuciwszy na pastw losu Armi Ochotnicz, zapocztkowali agoni zbrojnego ruchu biaych. Haso Za Rosj, jedyn i niepodzieln nie spotkao si ze spodziewanym odzewem w krgu wielonarodowociowej ludnoci gincego imperium. Polacy, ktrzy zamierzali wesprze Denikina, rozpaczliwie potrzebujcego pomocy, dali uznania swego niepodlegego bytu. Tego samego domagali si Finowie od Judenicza, gdy pertraktowano z nimi w sprawie wsplnej

26

wyprawy na Piotrogrd. Nie handlujemy Rosj odpowiadali niezmiennie przywdcy biaej armii wybierajc nieuniknion klsk zamiast rezygnacji ze swych zasad. Handlowa Rosj kto inny, i to do energicznie. Klska ruchu biaych sprzyjaa planom eksportu rewolucji bolszewickiej na cay wiat. Tote drugi kongres Midzynarodwki analizowa przede wszystkim problemy strategii i taktyki dziaa rewolucyjnych oraz zagadnienia dotyczce struktury organizacyjnej. Uchway przygotowane pod bezporednim nadzorem Lenina stay si podstaw programu, a nastpnie dziaalnoci Midzynarodwki. Obrady otworzy te Lenin swymi ulubionymi sowami: Naszym celem jest wiatowa rewolucja proletariacka, stworzenie wiatowej republiki rad (burzliwe oklaski, orkiestra gra Midzynarodwk). Myl t rozwin nastpnie przewodniczcy Midzynarodwki Grigorij Zinowiew. Poucza delegatw na kolejnych posiedzeniach, jak naley organizowa prac, by szybko zawadn wiatem: Decydujc metod walki jest dla nas powstanie zbrojne. Naley w tym celu zorganizowa siy rewolucyjne na mod wojskow. Partia musi by scentralizowana. Kongres uchwali statut Midzynarodwki jako jednolitej, wiatowej partii komunistycznej, z narodowymi sekcjami w poszczeglnych krajach. Konsekwencj tych zaoe byo zorganizowanie wydziau wojskowego Midzynarodwki, ktry tak oto sformuowa swe zadania: Bieg rewolucyjnego procesu dziejowego zmusi klas robotnicz, by w sprzyjajcej sytuacji przesza do natarcia... Armia Czerwona, zbrojne rami klasy robotniczej, powinna by przygotowana do wypenienia ofensywnej misji na kadym odcinku przyszego frontu... Jego rubiee w najbliszym czasie zbiegn si z granicami kontynentu Starego wiata. Rezolucja Kongresu w sprawie gwnych zada Midzynarodwki Komunistycznej gosia, e tylko obalenie buruazji si, konfiskata jej mienia oraz definitywne zniszczenie buruazyjnego aparatu pastwowego, i to we wszystkich dziedzinach, a wic parlamentarnej, sdowej, wojskowej, administracyjnej, municypalnej itd. moe da gwarancj zwycistwa rewolucji proletariackiej. Aby osign swj cel wiatowa partia komunistyczna powinna opiera si na elaznym centralizmie proletariackim i dyscyplinie wojskowej. Rwnoczenie kongres zatwierdzi przegadany i agresywny w tonie manifest do ludu pracujcego wiata, wzywajcy, by zabi imperializm. Tak uksztatowana midzynarodowa organizacja wojskowo-terrorystyczna bdzie moga dziaa skutecznie, gdy prcz doktryny marksizmu i bezkrytycznego entuzjazmu, nieludzkiego okruciestwa, a take rezolucji, statutw i manifestw dysponowa bdzie ogromnymi rodkami pieninymi. Gdzie mona byo je zdoby? Oczywicie, e w stolicy przyszego wiatowego imperium proletariatu, w miejscu obrad Midzynarodwki czyli w Moskwie! Kongres postanowi zwrci si do rosyjskiej partii komunistycznej z wnioskiem, by w najbliszym czasie zechciaa finansowa dziaalno komitetu wykonawczego Midzynarodwki. Pienidze, ktre atwo przyszy, rwnie atwo pjd. Komitet wykonawczy Midzynarodwki natychmiast otrzyma dwie yczliwe odpowiedzi. Pierwsz od Lenina, drug od Zinowiewa. Lenin z niezwyk u niego dobrotliwoci odpisa, e rosyjska partia komunistyczna uznaa za swj zaszczytny obowizek przychylenie si do proby komitetu wykonawczego. Wtrowa mu Zinowiew, jeszcze bardziej gorliwy w prawieniu urzdowych komplementw. On rwnie gldzi o obowizku i ogromnym zaszczycie udzielania pomocy bratnim partiom i to pomocy njszerzej pojtej, jaka tylko bdzie moliwa!). I) Armia Czerwona zwyciaa wwczas na wszystkich frontach. Zaczto wic stosowa now metod konfiskowania wartociowych przedmiotw i pienidzy. Gdy czerwoni zdobywali miasto, nakadali na nie kontrybucj w wysokoci proporcjonalnej do iloci mieszkacw i ich zasobnoci. Na przykad od Kijowa zadano 400 milionw zotych rubli, od Odessy 500 milionw, od Charkowa Bg raczy wiedzie dlaczego zaledwie 100 milionw. Haracz ten przyjmowano w zotych monetach i sztabkach zota, w biuterii, kamieniach szlachetnych, czasami w dzieach sztuki. Za niewpacenie kontrybucji w okrelonym terminie (zazwyczaj w cigu dwch lub trzech dni), groono rozstrzelaniem co pitego mieszkaca. Gdy kontrybucj ju uiszczono, we wszystkich domach przeprowadzano rewizje. Nie robiono wyjtku dla robotnikw. W ich domach (a wikszo miaa wasne domy na przedmieciach) take wywracano wszystko do gry nogami, potem czsto domy te puszczano z dymem. Wszdzie odbyway si masowe egzekucje. W Kijowie w cigu jednego dnia zamordowano dwa tysice byych oficerw, ktrych wezwano na rejestracj do miejskiego teatru. W Piotrogrodzie w okresie trzech miesicy (lipiec-wrzesie) rozstrzelano pi tysicy osb. W Kronsztadzie rozstrzelano 20 lekarzy za zbyt du popularno wrd robotnikw. W Jekatie na sawiu l 00 kolejarzy za prb zorganizowania strajku. W Iwanowie-Wozniesiesku pod grob kary mierci rejonowy komisariat wojskowy nakaza mieszkacom odda maszyny do szycia (i). W Archangielsku po wkroczeniu czerwonych natychmiast rozstrzelano 800 oficerw, ktrzy suyli u gen. Millera. Wkrtce zaczy tam przybywa transporty oficerw i kozakw wzitych do niewoli na poudniu kraju, jecw rozstrzeliwano w pobliu Chomogorw, gdzie rwnie budowano w popiechu pierwsze w Rosji obozy mierci. Osawiony Michai Kiedrow osobicie kierowa zatopieniem dwch barek z 1200 oficerami. Gdy w Moskwie wybucha epidemia skrofulozy, chorych natychmiast rozstrzeliwano. Identycznie postpowano z chorymi na tyfus. Zgodnie z tajnym rozkazem chorych na syfilis szukali i likwidowali czekici. Stolica przyszego imperium musiaa by

27

sterylna. Powrciwszy z Moskwy przedstawiciele bratnich partii wzili si rzetelnie do roboty. Za przywiezione z dawnej stolicy carw kolosalne sumy pienine zakadano firmy i spki akcyjne, fikcyjne i prawdziwe, skupywano nieruchomoci, korumpowano politykw, organizowano strajki, a nawet akty sabotau. Jak tajfun runy na wykrwawion podczas wojny Europ komunistyczne gazety i czasopisma, wieszczce rych zagad cywilizacji europejskiej. Rodziy si z tej zatrutej siejby najrozmaitsze uboczne, marginalne pocztkowo nurty, w rodzaju faszyzmu i nazizmu. Gruszek w popiele nie zasypia rwnie wydzia wojskowy Midzynarodwki tworzc w krajach caej Europy bojowe oddziay proletariatu. Zaopatrywano je w mundury i bro. W razie pilnej potrzeby mona byo otrzyma uzbrojenie za darmo w kadej ambasadzie sowieckiej lub sowieckim przedstawicielstwie handlowym. Wszecheuropejska rewolucja proletariacka dojrzewaa. Dziaalno majca na celu obrcenie Europy w pola bitewne wyniszczajcej wojny domowej (co byoby tak mie sercu bolszewikw) czya si z koniecznoci jak najszybszego ulokowania w bezpiecznym miejscu zrabowanych w Rosji zasobw zota. Szwajcaria i Szwecja, ani tym bardziej rzdzone przez ajdakw i zdrajcw Niemcy, nie nadaway si do tego celu. Niekorzystna pod tym wzgldem bya zwaszcza Szwajcaria, miaa bowiem dobrze przemylany plan ewakuacji zawartoci skrytek bankowych do tak kunsztownie ukrytych alpejskich schowkw, e nawet wszechwiatowa czeka, szukajc choby tysic lat, nigdy by ich nie odnalaza. Zdecydowano si wic na lokat w bankach Stanw Zjednoczonych Ameryki. To daleki kraj i jak na razie nie wchodzi w plany Lenina. Kontakty zawodowe z czoowymi finansistami USA byyby te zdecydowanie przyjemniejsze od stycznoci z niepokanymi, zawsze trzymajcymi jzyk za zbami, prokurentami ze Szwajcarii. Jednak przepisy amerykaskie pozwalay na lokowanie powaniejszych wkadw w tamtejszych bankach jedynie potnym partnerom gospodarczym firm amerykaskich, w dodatku akceptowanym przez agendy rzdowe. W przeciwiestwie do bankw szwajcarskich, banki w USA byy nie tyle przechowalniami pienidzy, co raczej sercem, pompujcym zoto do arterii gospodarki narodowej. Mowa tu o czasach, w ktrych jeszcze nie byo Midzynarodowego Funduszu Walutowego, nie byo te, jak obecnie, wiatowych powiza gospodarczych, a w szczeglnoci finansowych. Banki szwajcarskie, inaczej ni dzi, zajmoway si mwic zwyczajnie ciuaniem i lichwiarstwem. Nie funkcjonoway w ramach gospodarki wiatowej, gdy ta po prostu nie istniaa. Imperializm dopiero si rodzi, a nie umiera, jak to si wydawao Leninowi. Wdz, ktry jego niemowlcy krzyk uzna pochopnie za przedmiertny jk, uskrzydlony tym odkryciem zacz radonie kopa grb imperializmowi. W rezultacie sam wpad do wykopu wraz ze sw niedorzeczn nauk. Ameryka natomiast zawsze bya Ameryk. Nie rozumiaa dziewitnastowiecznej Europy, a tym bardziej Rosji. Czy moga poj, e ma do czynienia z krwawym, nieludzkim reymem, jakiego nie znaa dotd ludzko?! Ambasador USA w Petersburgu David Francis, ktry ju w 1917 roku oceni trafnie to, co stao si w Rosji, sa do Departamentu Stanu bezskutecznie depesze z daniem interwencji w celu zlikwidowania krwawej tyranii midzynarodowych gangsterw. Prezydent Wilson nie chcia si jednak wtrca w wewntrzne sprawy Rosji. We wrzeniu 1918 roku amerykaski konsul w Moskwie D. Poole skada kilkakrotnie oficjalne protesty przeciwko masowym egzekucjom. Poparli go przedstawiciele kilku pastw neutralnych. Na rce Churchilla Lenin skierowa odpowied na te protesty, uznajc je za niedopuszczaln ingerencj w wewntrzne sprawy Rosji. Przy okazji miota gromy na terror, rzekomo stosowany przez buruazj niektrych krajw w celu zniewolenia mas pracujcych. W padzierniku 1918 roku Lenin wysa do prezydenta Wilsona not z propozycj, by podstawy sojuszu midzy narodami budowa na odebraniu kapitau kapitalistom wszystkich krajw. Niemal natychmiast po tej absurdalnej nocie Lenin le do Wilsona union episto, w ktrej wyraa wol przyjaznej, pokojowej wsppracy i braterstwa. W owym czasie niemal kadej wypowiedzi wodza proletariatu, sporzdzonemu przeze dokumentowi bd listowi, towarzyszya inna wypowied, dokument, bd list o odmiennej bd nawet skrajnie przeciwstawnej treci. wiadczy to raczej o postpujcej schizofrenii ni o genialnym, gitkim umyle, ktry podziwiali pochlebcy i hagiografowie Lenina. Nic wic dziwnego, e w cigu 75 lat historycy sowieccy onglowali nieustannie cytatami z Lenina, prbujc bez skutku wyjani, ktre z nich najpeniej odzwierciedlaj genialne zamysy wodza wiatowego proletariatu. We wspomnianej epistole Lenin zapewnia Wilsona, e wikszo z jego 14 punktw pokojowego programu niemal dosownie powtarza program robotnikw i chopw rosyjskich, znacznie bardziej rozbudowany i dalej idcy ni plan amerykaskiego prezydenta. Czerwony terror, ktry, zdaniem Lenina, jest za granic przesadnie wyolbrzymiany i nieprawidowo rozumiany to tylko bezporedni skutek wtargnicia aliantw na teren Rosji. Wdz da rwnie do zrozumienia, e kontynuowanie walki z bolszewikami oraz interwencja mog sta si przyczyn cakowitego unicestwienia rosyjskiej buruazji przez doprowadzone do rozpaczy masy ludowe. Lenin stara si wykaza, e robotnicy i chopi rosyjscy nie pragn niczego poza wasnym szczciem i braterstwem midzy narodami, a to przecie nikomu nie zagraa. W odpowiedzi na to prezydent Wilson zaproponowa zwoanie konferencji pokojowej stron walczcych w Rosji. Nie zdajc sobie sprawy z kim ma do czynienia, wyrazi nadziej, e bolszewicy i biali zasid razem przy stole obrad, by drog pertrak-

28

tacji doj do ugody. Nic, rzecz jasna, z tego nie wyszo. Wilson postanowi wic dowiedzie si od naocznego wiadka, co waciwie dzieje si w Rosji. Wysa do Moskwy Williama Bullita, urzdnika z Departamentu Stanu. Polecono mu nawiza bezporedni kontakt z przywdcami bolszewickimi, a nastpnie przygotowa szczegow informacj o sytuacji politycznej i gospodarczej Rosji. Bullit przyby do Moskwy w marcu 1919 roku i spdzi tam tydzie. Popijajc martini i jedzc wspania rosyjsk czekolad, ktrej kilka kilogramw wraz z dwoma futerkami gronostaja otrzyma na pamitk i wywiz do Ameryki, odby dug i przyjazn rozmow z Leninem, Cziczerinem oraz Litwinowem. Wydali mu si niezwykle inteligentnymi ludmi, cywilizowanymi w najlepszym znaczeniu tego sowa. Tote w swym sprawozdaniu dla Departamentu Stanu Bullit z ufnoci powtrzy bujdy na resorach, ktre zaserwowano mu wraz z lampk wina i czekolad. Partia komunistyczna jest silna politycznie i moralnie. W Piotrogrodzie i Moskwie panuje porzdek, nie ma tam w ogle terroru. Co si za tyczy godu samo mwienie o czym takim jest mieszne (No pewno!). Osignito wielkie sukcesy na polu owiaty. Sekretarz stanu Lansing mia wystarczajco duo zdrowego rozsdku, by natychmiast wysa te brednie do archiwum, Bullita za na emerytur. Podczas gdy Bullit popija z Leninem martini i nabiera si na jego bajeczki, w Nowym Jorku niczym diabe z pudeka wyskoczy niejaki Ludwik Martens jedna z njbardziej ponurych kreatur z otoczenia Lenina, czonek partii bolszewickiej od 1893 roku. Chocia Stany Zjednoczone Ameryki nie utrzymyway jeszcze z Rosj Sowieck kontaktw dyplomatycznych, Martens podawa si za przedstawiciela Federacji Rosyjskiej w USA. Kupi dom, otworzy biuro i wysa do Departamentu Stanu obszerne memorandum, w ktrym wyjani cele swej misji. Zapewnia, e w Rosji rzd podlega kontroli i jest odpowiedzialny przed caym narodem. Wszystkie warstwy ludnoci pragn zajmowa si prac spoecznie uyteczn, a 90% dorosych obywateli Rosji posiada wszelkie prawa polityczne, obywatelskie i wywiera bezporedni wpyw na rzdzenie pastwem. W zakoczeniu memorandum Martens ujawnia prawdziwy cel swego przyjazdu do USA. Stwierdza mianowicie, e rzd rosyjski gotw jest niezwocznie ulokowa w bankach USA 200 milionw dolarw w zocie jako zaliczk na zakup pierwszej partii towarw. Chciano wpaci 200 milionw dolarw tylko po to, by nie naruszajc federalnego prawa USA umocni si w amerykaskim systemie bankowym. Zgodnie z przepisami powaniejsz lokat zagraniczn byoby ju pi milionw dolarw, tymczasem proponowano a dwiecie! (W przeliczeniu na dzisiejsz warto wynosi to okoo czterech miliardw dolarw). Departament Stanu sceptycznie potraktowa Martensa wraz z jego memorandum, dugo nie reagowa, a w opublikowanym z opnieniem komunikacie podkrela, e rzd USA nie uznaje tzw. rzdu sowieckiego i doradza njwysz ostrono w kontaktach z osobnikami, ktrzy podaj si za przedstawicieli rzdu bolszewickiego. Innymi sowy, rbcie, chopaki, co chcecie, lecz uwaajcie kto wie, moe typki z Moskwy to oszuci. Nawiasem mwic, rzd USA wci jeszcze za penoprawnego przedstawiciela Rosji uznawa ambasadora B. Bachmietiewa mianowanego przez rzd Aleksandra Kiereskiego. w komunikat oficjalny nie speszy samozwaczego leninowskiego posa. Ludwik Karol Martens Niemiec z pochodzenia i obywatel niemiecki, czowiek nie w ciemi bity, jada, jak to si mwi, chleb z niejednego pieca. Przed rewolucj dwukrotnie by aresztowany i wydalony z Rosji do Niemiec za organizowanie rozruchw w fabrykach rosyjskich; podejrzewano go te o szpiegostwo. Wrci do Rosji wraz z Leninem w kwietniu 197 roku, lecz nie zarzuci kontaktw z rodakami. W styczniu 1919 roku, po uznaniu socjalistw niemieckich za zdrajcw, Martens zosta aresztowany przez czek i o may wos nie rozstrzelany. Odzyska wolno z osobistego rozkazu Lenina, ktry nazwa go absolutnie niezawodnym towarzyszem. W USA, mimo nieuznania jego statusu dyplomatycznego, Martens pertraktowa z licznymi bankami i firmami. Lokowa pienidze i zoy zamwienia na czn kwot okoo 8 miliardw dolarw. Moskwa ponaglaa go. 27 maja 1919 roku Martens otrzyma telegram od Litwinowa, kierujcego podobn operacj w Anglii. Oto zasadnicza tre tego dokumentu: Istotn cech naszej polityki zagranicznej w minionym roku byo denie do zblienia z Ameryk... Nie zaniedbywalimy najmniejszej okazji, by podkrela szczegln wol nawizania kontaktw z Ameryk... Gotowi jestemy udziela Amerykanom wszelkich koncesji ekonomicznych, dawa im priorytet przed innymi cudzoziemcami. Podejmowano wic niemal rozpaczliwe prby, by przed planowan inwazj na Europ zwiza si z Ameryk. Prbowano za pomoc pienidzy i koncesji zyska sympati Stanw Zjednoczonych, lecz nie zapominiano przy tym o wasnych rzeczywistych celach. Martens wyazi ze skry, by przekona wadze amerykaskie o pokojowych intencjach rzdu sowieckiego. Utrzymywa, e bolszewicy s jak najdalsi od wtrcania si w sprawy wewntrzne USA. Gdy jednak policja przeprowadzia rewizj w biurze przedstawicielstwa sowieckiego, znalaza tam stosy ulotek o jednoznacznej treci. Robotnicy Ameryki! wzyway ulotki. Walka robotnikw z imperializmem jest wojn domow, ktra przeobraa si w walk zbrojn o wadz. Midzynarodwka komunistyczna to sztab generalny tej wojny domowej i wiatowej rewolucji. Zwracamy si do was, robotnicy Ameryki, bowiem wasze zadanie jest dla rewolucji wiatowej najwaniejsze. Tylko wasze

29

zwycistwo stanie si gwarancj ostatecznego zwycistwa rewolucji na caym wiecie. Gdy robotnicy Stanw Zjednoczonych i Ameryki aciskiej obal imperializm amerykaski naj silniejszy i najbardziej okrutny na kuli ziemskiej ostatni bastion midzynarodowego kapitalizmu bdzie to decydujc faz rewolucji wiatowej. To wasze, a rwnoczenie nasze zadanie!. Martensa wydalono z USA. Kartoteka agentw Midzynarodwki, ktr znaleziono u niego podczas aresztowania, pozwolia wadzom amerykaskim zatrzyma 249 osb i wydali je z USA jako niepodanych cudzoziemcw. Wsadzano ich na statek i deportowano do Rosji. Prcz owej kartoteki, ktr Martens lekkomylnie przechowywa w przedstawicielstwie, przekonany, e ma prawo do immunitetu dyplomatycznego (cho nigdy nie mia statusu dyplomaty) wadze USA znalazy jeszcze wiele innych, nader interesujcych dokumentw finansowych. Wynikao z nich, e przedstawiciel Moskwy by w gruncie rzeczy tylko porednikiem midzy bankami Europy i Ameryki. Niewykluczone pisaa New York Herald Tribune e rewolucja bolszewicka w Rosji jest w gruncie rzeczy gigantyczn operacj finansow zmierzajc ku temu, by przemieci ogromne rodki finansowe spod kontroli rosyjskiej pod kontrol bankw europejskich i amerykaskich. Rzeczywisty powd takich dziaa znany jest zapewne tylko na Kremlu. Ale ju teraz moemy stwierdzi z absolutn pewnoci: nawet gdy Lenin i jego kompani wygaszaj wojownicze oracje o wiatowej rewolucji bolszewickiej i nieuniknionym krachu kapitalizmu, ludzie ci, by moe nie zdajc sobie z tego sprawy, robi wszystko, by na dugie lata zapewni dynamiczny rozwj naszej gospodarki, jej rozkwit i stabilno dolara. Pan Ludwik Martens zosta wydalony ze Stanw Zjednoczonych. Sprawiedliwiej by byo, gdyby zbudowano mu pomnik co najmniej taki, jaki wzniesiono ku czci Lincolna (Samozwaczy ambasador wydalony z USA, 24. I. 1921 r.). Nieuznawany oficjalnie przedstawiciel sowieckiej Rosji Martens spdzi w USA niemal dwa lata i wykona co najmniej jedn istotn cz zadania. Z niestabilnej Europy do bankw USA przepompowa mnstwo zota. Bolszewicy nawizali wwczas liczne kontakty z amerykaskimi bankami, a niektre z nich po prostu kupili, utworzyli te spki (naturalnie za porednictwem podstawionych osb, co byo moliwe dziki liberalnym przepisom USA). Zaoono wiele prokomunistycznych gazet oraz utworzono dwie amerykaskie partie komunistyczne (po pewnym czasie zjednoczyy si). Tymczasem w Rosji bieg wydarze sprzyja bolszewikom. Resztki Biaej Armii wycofay si na Krym, tam zostay odcite od strony ldu, tote ich klska bya tylko kwesti czasu. Lenin mia uzasadnione prawo, by z dum owiadczy: W obecnym czasie cel nasz zwycistwo i stumienie oporu zosta w zasadzie osignity. Bolszewicy zdobyli Rosj. We wrzeniu 1941, wystpujc przed dowdcami grup armijnych, Hitler rwnie szczerze okreli swj cel: Nie uwalniamy Rosji od reymu bolszewickiego. My j zdobywamy. Reym okupacyjny, jaki wprowadzimy, winien by jak najsurowszy1). 1) Reym okupacyjny, wprowadzony w podbitej Rosji przez Lenina, rni si od hitlerowskiej okupacji chyba tylko znacznie wikszym okruciestwem. Oto jeden z rozkazw, powoujcy si na uchwa Wszechrosyjskiego Centralnego Komitetu Wykonawczego z II czerwca 1921 r.: 1. Obywateli, ktrzy odmawiaj podania nazwiska, rozstrzeliwuje si na miejscu bez sdu. 2. Chopw, ktrzy ukrywaj bro, naley zapozna z rozkazem o braniu zakadnikw i rozstrzeliwa tyche, jeli nie oddadz broni. 3. Rodzina, w domu ktrej ukry si bandyta (czyli ograbiony chop, ktry omieli si stawia opr LB.) podlega aresztowi i zesaniu, jej mienie za konfiskacie. Dorosego pracownika, czonka tej rodziny, rozstrzeliwuje si na miejscu bez sdu. 5. W razie ucieczki rodziny bandyty... pozostawiony przez ni dom naley spali. 6. Rozkaz ten naley realizowa surowo i bez litoci. Inny rozkaz: Stanice i wsie, ktre ukrywaj biaych i zielonych bd zrwnane z ziemi, caa dorosla ludno rozstrzelana, jej mienie skonfiskowane. 7. Wszystkie osoby, ktre okazay bandytom pomoc, bd natychmiast rozstrzelane . W tym samym mniej wicej czasie wypowiadjc si w teoretycznych kwestiach prawnych Lenin pisa do ludowego komisarza sprawiedliwoci Dymitra Kurskiego: Sdz, e naley czciej stosowa kar mierci rozstrzelanie. Trzeba, jak sdzi wdz, obj t kar zarwno osoby wsppracujce z wrogiem, jak jedynie zdolne do takiej wsppracy (!) czyli waciwie kadego, kto si narazi bolszewikom. A zatem Rosja zostaa zdobyta. Co dalej? Jakie budowa pastwo? W gruncie rzeczy nikt o tym nie myla, bo nikomu nie przychodzio wczeniej do gowy, e Rosj uda si zdoby. Nie wymylono nic prcz socjalistycznej utopii Platona sprzed dwch tysicy lat: elita stranicy niewolnicy. Stranicy zajmuj miejsce porednie midzy elit a niewolnikami, mog wej do elity lub stoczy si do poziomu niewolnikw. Wszystko zaley od tego, czy dostatecznie gorliwie peni sub. Aby wychowa stranikw niezbdne s mity, niewolnicy nic nie mog wiedzie o elicie i tak dalej. Platon nazywa to pastwem idealnym. Mia zreszt racj staroytny filozof, gdy tak utrzymywa. Potwierdzaj to niedawne prby zbudowania pastwa idealnego w postaci socjalizmu. Dowiody one, e socjalizm moe istnie jedynie w pastwie o systemie niewolniczym... Z chopami wszystko byo ju jasne. Zboe powinni oddawa bezpatnie, a sobie zostawia resztki, by nie umrze z godu. Na kolejny siew otrzymaj przydzia ziarna z magazynw pastwowych. atwo powiedzie: monopol zboowy poucza Lenin ale trzeba pamita, co to znaczy. Znaczy mianowicie to, e wszelkie nadwyki zboa s wasnoci pastwa... dlatego kady dodatkowy pud zboa powinien by oddany pastwu. Naley wykry, gdzie si ten pud znajduje i dostarczy go pa-

30

stwu. Bandycka i nieludzka dyktatura ywnociowa nie bya celem samym w sobie. Naleao przecie karmi nie tylko elit, lecz i niewolnikw. Niewolnicy za musieli pamita, e bd mieli co je dopty, dopki bd posuszni. Bolszewicy chcieli koniecznie dysponowa caym zapasem zboa, by potem dzieli je wedle wasnego uznania. Dokonujc takiego podziau prognozowa wdz proletariatu bdziemy rzdzi wszystkimi sferami pracy! Co, nie mona by odmwi Leninowi geniuszu, gdyby nie fakt, e wszystko to na dugo przed nim wymyli Platon. Zatem co robi z chopstwem ju wiedziano. W tym samym mniej wicej czasie pisa przecie Lenin do narkoma sprawiedliwoci Dymitra Kurskiego, e trzeba czciej rozstrzeliwa wrogw rewolucji. Ale co pocz z robotnikami? Z proletariatem, pod ktry podszywaa si bolszewicka banda i w imi szczcia ktrego rzekomo dziaaa. Godujc i harujc w fabrykach, umierajc na tyfus, ginc w ogniu terroru i wojny domowej proletariusze czekali, kiedy wreszcie wszystko zostanie podzielone po rwnu. Zamiast tego zrodzi si pomys, by robotnicy tworzyli tzw. armi pracy, zorganizowan w puki i bataliony. W armii tej miaa obowizywa niezwykle surowa dyscyplina wojskowa. Autorem projektu by pono Lew Trocki. Jeli midzy nim a Leninem istniay w tej kwestii jakie rnice zda, to zapewne niewielkie, dotyczce szczegw. Trocki proponowa, by wobec onierzy armii pracy poprzesta na wojskowej dyscyplinie i karach za wykroczenia, Lenin natomiast, kiwajc mdrze gow, poucza, e czciej trzeba stosowa rozstrzeliwanie, w przeciwnym razie nic si nie uda. Nie upiera si zreszt, by forsowa na si t opini. Sdzi, e samo ycie wykae jej suszno. Bumelantw (tak w jzyku bolszewikw nazywano strajkujcych robotnikw) naley, rzecz jasna, stawia pod cian bez sdu. W tej kwestii zgadzali si wszyscy. I chocia cay ten plan konsekwentnie i bezlitonie realizowano, mia on dla bolszewikw warto wyranie podrzdn. Gdy Rosja zostaa podbita, nadszed czas, by, jak to obrazowo uj Lenin, poaskota Europ bagnetem! Inwazja Armii Czerwonej na Polsk miaa zainaugurowa pierwszy etap rewolucji wiatowej. Rwnowaga si europejskich, twierdzi wwczas Lenin, opiera si na kruchej podstawie traktatu wersalskiego. Jeszcze tylko kilka dni zwyciskiego natarcia Armii Czerwonej prognozowa w bojowym ferworze wdz proletariatu a nie tylko Warszawa zostanie zdobyta (co zreszt nie jest zbyt wane), lecz legnie w gruzach traktat wersalski... Polska to jedynie most na drodze Armii Czerwonej do Europy! Przejdziemy przez ten most, by nie wsparcie proletariatowi Niemiec! Dowdca wojsk sowieckich Michai Tuchaczewski wysa wwczas synny list do Zinowiewa. Zabierajc po raz pierwszy gos na temat strategii militarnej przyszy marszaek sowiecki proponowa, by stworzy sztab generalny Midzynarodwki. Po ostatecznym zwycistwie nad Polsk sztab ten opracowaby plan inwazji na Europ. Do Armii Czerwonej trzeba przyciga midzynarodowy proletariat, zapewni to zwycistwo nad buruazyjnymi pastwami caego wiata. Klska Armii Czerwonej pod Warszaw, jej byskawiczny odwrt (Jakie to przykre! Przecie konnica Gaja wkroczya ju na ziemie niemieckie!) niczym zimny prysznic ochodzia rozpalone by awanturnikw z Kremla. Huk fortecznych dwunastocalwek zbuntowanego Kronsztadu raz na zawsze pogrzeba obkaczy leninowski plan panowania nad wiatem. W kraju rozgorza ogie antybolszewickich powsta. 13 sierpnia 1920 roku wybuch gony bunt Antonowa: ogarn guberni Tambowsk i cz ssiednich regionw. 40 tysicy chopw i robotnikw chwycio za bro! Zjazd powstacw tambowskich ogosi klsk sowietw i zada nowych wyborw do Zgromadzenia Ustawodawczego. W styczniu 1921 roku powstanie w Zachodniej Syberii ogarno 20 powiatw. 60 tys. chopw utworzyo armi ludow, przecio wszystkie szlaki komunikacyjne i zdobyo kilka miast, cznie z Tobolskiem. Gone byo powstanie Grigoriewa na Ukrainie. Buntownicy mieli nawet wasn artyleri i pocigi pancerne. Dziki ich zbrojnemu oporowi nie udao si Armii Czerwonej wtargn przez Rumuni na Wgry, by przywrci tam zbrodniczy reym Beli Kuna. Powstanie Grigoriewa odegrao wic rol midzynarodow. Bela Kun uciek z powrotem do Moskwy. Mia jeszcze wiele roboty w okupowanym kraju. Przez Iewsk przetoczy si strajk powszechny. Sformowano wwczas trzydziestotysiczn Iewsk Armi Ludow. Robotnicy wysunli, o dziwo, wyranie chopskie dania: domagali si likwidacji kontyngentw i zaprzestania konfiskat chopskiego mienia. Na Armi Czerwon coraz mniej mona bo liczy. Dezercja i uchylanie si od suby sigay przecitnie 20% stanw osobowych, a w niektrych regionach dochodziy nawet do 90%. W samych tylko lasach guberni centralnych wasao si 250 tysicy uzbrojonych dezerterw. Brygada piechoty, zoona gwnie z tulskich chopw, wszcza bunt na Biaorusi i poczywszy si z miejscowymi chopami-powstacami ogosia Republik ludow bez komunistw, bez rozstrzeliwania i rabowania. W lipcu 1920 roku czerwony dowdca Saponikow poderwa do buntu wasny oddzia liczcy 2,7 tys. czerwonoarmistw. Powstanie ogarno cay obszar Powoa i przetrwao mier o Saponikowa. Dowdztwo po nim obj Sierow, ktry stawia opr zbrojny a do stycznia 1922 roku. W grudniu 1920 r. inny czerwony dowdca Wakulin stan na czele buntu, ktry wybuch nad Donem. Po mierci Wakulinajego nastpca Popow do marca 1921 roku walczy przeciwko bolszewikom na czele silnej formacji kawaleryjskiej liczcej 6 tys. ludzi. W styczniu 1921 roku dowdca czerwonej brygady Masak zdezerterowa wraz ze sw jednostk nalec do l Armii Konnej i przyczy si do owianego legend chopskiego biaego przywdcy Nestora Machno.

31

Kulminacj ruchu antybolszewickiego tych lat byo powstanie w Kronsztadzie w marcu 1921 roku. Marynarze tamtejszej bazy wojennej otworzyli ogie ze 135 cikich dzia fortecznych oraz z okrtw liniowych do bolszewickich celw wojskowych na morzu i pobliskim wybrzeu. Cynik Trocki trafnie ironizowa, e w Kronsztadzie chop pogawdzi sobie z Leninem wykorzystujc, by go wdz usysza, lufy dzia zamiast tuby. Lenin istotnie usysza gos kronsztadzkich marynarzy i nie kry przeraenia, jakim ten gos go napeni. 15 marca 1921 roku wyzna, e podczas kronsztadzkiego buntu bolszewicy omal nie utracili wadzy. Strach oraz instynkt samozachowawczy podpowiedziay mu jedyne racjonalne rozwizanie tzw. Now Polityk Ekonomiczn (NEP). Bucharin wspomina, e podczas gdy czoowi bolszewicy, licytujc si nawzajem, opowiadali si stadnie za skrajnie pojmowanym komunizmem wojennym, ktry zmusza chopw do oddawania pod grob mierci wszystkich ich zapasw zboa, jedynie Lenin by wiadom, e lada chwila wszystko moe z tego powodu run, a pody chop pourywa bolszewikom by. W trakcie decydujcej narady podobno zawoa: Do tego! Do tego, cymbay, prrrrr! Zawraca! Zmusi wwczas swych konfratrw do wprowadzenia zamiast totalnej rekwizycji podatku w naturze, o czym napisa w okolicznociowej broszurce. Zdaniem Bucharina, na paszczynie teorii broszurka ta bya tragicznie nieudolna. Ku przeraeniu czystych komunistw (nalea do nich i Bucharin) Lenin mia odwag, by proklamowa NEP i na tej drodze uratowa parti bolszewick. Wszystko wskazuje, e w owym czasie Lenin by przeraony i rozczarowany. Polityka NEP-u wymowniej ni jakiekolwiek inne wiadectwo dowodzi, e nikt z tych zbrodniczych awanturnikw nigdy, ani przed 1917 rokiem, ani te pniej nie stworzy planu funkcjonowania pastwa (poza kopi schematu Platona, na obraz i podobiestwo ktrego Stalin wymodelowa pniej swe imperium). Motywacja ich dziaa bya jednoznaczna zupi i unicestwi Rosj, jej nard i kultur. Wyrazisty, przemylany plan rewolucji wiatowej rwnie nigdy nie istnia. Wszystko byo improwizacj w marszu. Klarowny plan opanowania wiata obmyli z czasem i zacznie skutecznie wciela w ycie Stalin. Hitler i Roosvelt, kady na swj sposb, uniemoliwi jego realizacj. Gdy Lenin zrozumia, jak niepewne jest pooenie jego bandy, wpad w panik. Doprowadzio to do nasilenia terroru. W Piotrogrodzie pospiesznie, grubymi nimi jak to si mwi uszyto spraw Tagancewa. Zginie rozstrzelany za udzia w tym rzekomym spisku poeta Mikoaj Gumilow, waciwie przypadkowo, bowiem ca t spraw, zmontowano by wymordowa ocalaych jeszcze oficerw marynarki. Flota bez oficerw nie moe si oby, tote na okrtach suyo jeszcze wielu dowdcw, zwaszcza porucznikw i miczmanw wywodzcych si z przedrewolucyjnych szk morskich. Wszystkich ich aresztowano niemal tego samego dnia. Bya to zemsta za powstanie kronsztadzkie, cho nie brali w nim udziau. Oficerowie, ktrzy uczestniczyli w buncie, w wikszoci uciekli przez skut lodem zatok do Finlandii. Taka wanie (nie tylko ten przykad to potwierdza) bya azjatycka mciwo Lenina. Owiadczy on wwczas, e flota do niczego nie jest republice sowieckiej potrzebna, mog j zastpi oddziay czekistw 1).
l) W listopadzie 1920 roku biaych wyparto z Krymu. Wwczas pojawi si tam uciekinier z Wgier Bela Kun wraz ze synn Ziemlaczk (Rozali Samojow) t sam, ktr pniej by osadzi zbyt natrtn Krupsk Stalin cakiem powanie uzna za waciw kandydatk do roli wdowy po Leninie. Tradycyjnie wszystko zaczo si od rejestracji oficerw, ktrym Frunze uroczycie obieca amnesti. Wkrtce po tym zaczy si masowe egzekucje. Mordowanych wrzucano do redniowiecznych studni, budowanych przez kolonistw z Genui, a gdy si zapeniy, kazano skazacom kopa zbiorowe mogiy, barki z oficerami holowano na morze i zatapiano. Ich rodziny te mordowano. Bez litoci rozstrzeliwano nawet kobiety z niemowltami na rkach. Bolszewicy wdzierali si do szpitali i mordowali wszystkich rannych, nie zwracajc uwagi na flagi Midzynarodowego Czerwonego Krzya, pod opiek ktrego genera Piotr Wrangel zostawi na Krymie rannych. Polecono nastpnie, by wszyscy mieszkacy Krymu wypenili ankiety dla miejscowych oddziaw czeki, za odmow grozio rozstrzelanie. Mwic o przedsiwziciach, ktre uzna za niezbdne na Krymie, Lenin stwierdzi w rozmowie z Trockim, e pod wzgldem rozwoju rewolucyjnego Krym pozostaje w tyle za innymi regionami i jest opniony o cae trzy lata. Naley go szybko podcign do oglnego rewolucyjnego poziomu Rosji. Tote podcigano. Najwicej egzekucji byo w Sewastopolu, Jacie, Baakawie i Kerczu. W Sewastopolu najpierw rozstrzelano ponad 500 robotnikw portowych, poniewa pracowali przy zaadunku odpywajcych okrtw Wrangla. Listy rozstrzelanych w tym miecie publikowano. 28 listopada pojawia si pierwsza lista straconych: figurowao na niej 1634 nazwisk, w tym 278 nazwiska kobiet. 30 listopada ogoszono kolejn list: 1202 osoby, w tym 88 kobiet. Na opublikowanych w Sewastopolu listach osb rozstrzelanych w cigu pierwszego tylko tygodnia po zajciu miasta przez bolszewikw figurowao 8364 nazwisk. Dokonywano masych egzekucji take przez powieszenie. Jeden ze wiadkw owych wydarze wspomina, e prospekt Nachimowa by dosownie obwieszony trupami oficerw, onierzy i osb cywilnych, aresztowanych na ulicy i z miejsca, bez sdu, zamordowanych. Oficerw wieszano zawsze w mundurach i z naramiennikami. Cywile hutali si na wietrze na wp ubrani. Wieszano, by da wrogom nauczk. Korzystano w tym celu z latar, drzew, nawet pomnikw. Cay Bulwar Historyczny by ozdobiony bujajcymi si w powietrzu trupami. To samo dziao si na Prospekcie Nachimowa, na ulicy Wielkiej Morskiej, na Jekatieriniskiej i na Bulwarze Nadmorskim. Wykonawcami egzekucji byli, naturalnie, internacjonalici. Ich dowdca, eksoficer armii kajzerowskiej. nazwiskiem Behmer, by w 1918 roku niemieckim komendantem Sewastopola. Pierwszy rozkaz jaki wyda ju jako komendant sowiecki, tumaczy ludnoci cywilnej, e nie powinna uskara si na wadze bolszewickie, poniewa sprzyjaa dotd biaogwardzistom. Przeraa atwo, z jak w Behmer podpisywa wyroki mierci. Zachowa si m.in. jego rozkaz nakazujcy rozstrzela 25 pielgniarek za ukrywanie oficerw oraz za to samo przestpstwo 18 pracownikw Midzynarodowego Czerwonego Krzya. Tysice ludzi, ktrzy ocaleli, wysyano do agrw zalkw wielkiego GUAGu, rozkwitjcych bujnie w guberni archangielskiej. A co robili Bela Kun i Ziemlaczka? Znane s relacje wiadczce, e owa rewolucjonistka uczestniczya osobicie w egzekucjach i torturowaniu; byo to, naturalnie, jej hobby, a nie wykonywanie obowizkw subowych. Zarwno ona, jak i Bela Kun wci zajmowali si zbieraniem, podliczaniem i ekspediowaniem zota oraz kosztownoci, zdobytych na Krymie. Terror, jak zawsze, by parawanem. Oficerowie, co prawda, poza wyjtkami, nie byli zbyt bogaci. Nie mamy informacji, by komu z oficerw zwrcono wolno za wykup zotem lub walut. Moe kogo wypuszczono, lecz na Zachodzie

32

nikt taki si nie pojawi. Brano okup, a potem stawiano pod cian. Kosztownoci za wdroway dwiema drogami: na Zachd (odpowiedzialny za to by Bela Kun) i na pnoc, do Moskwy, do skarbca (odpowiedzialna tow. Ziemlaczka).

Lenin mia powody, by czu si fatalnie. Przeklty NEP rozjuszy jego wsplnikw. Wikszo tych ludzi nie zamierzaa pozosta dugo w Rosji. Po podziale upw chciaa znikn rwnie szybko jak si zjawia. Niezadowoleni byli take ci, ktrzy pragnli tak dugo, jak okae si to moliwe, pozosta krlami Rosji sowieckiej. Wolny handel i gospodarka rynkowa, nawet w granicach dopuszczonych przez NEP, zagraay ich panowaniu. Nawet Lenin, w tym samym niemal dniu, gdy wybucho powstanie kronsztadzkie, woa z trybuny X zjazdu, e przywrcenie wolnego handlu spowoduje powrt do wadzy biaogwardzistw, tryumf kapitalizmu i restauracj starego reymu. Powtarzam ostrzega Lenin musimy wyranie sobie uwiadomi to polityczne niebezpieczestwo. Rwnoczenie uspokaja bolszewikw jak mg, gwnie w listach o tej samej, stereotypowej treci: Realizujemy strategiczne wycofywanie si, ktre umoliwi nam w najbliszej przyszoci ofensyw na szerokim froncie. Byoby wielkim bdem myle, e wraz NEP-em zakoczy si terror. Musimy wkrtce wrci do terroru, zarwno politycznego jak ekonomicznego. Nasilaa si choroba mzgu, to oczywiste l). I) Podczas sekcji zwok Lenina lekarze stwierdzili, e jedna z pkul leninowskiego mzgu nie funkcjonowaa od dnia jego urodzin. Druga pkula bya pokryta zwapnieniem w takim stopniu, e byo wprost niepojte, jak wdz wiatowego proletariatu mg y nie tylko w ostatnich latach, lecz w ogle; w zasadzie powinien umrze ju jako dziecko. Lekarze byli zdania, e z takim mzgiem czowiek y nie mg. Czy wic istotnie Lenin by czowiekiem? Umara Inessa Armand jedyna kobieta, ktr Lenin kocha. W kraju zaczyna si straszliwy gd, nad Wog odnotowano przypadki kanibalizmu. Jakby tego byo mao, Lenin otrzyma donos, e z Goschranu ulatniaj si cae skrzynie zota. Autorem donosu, datowanego 16 maja 1921 roku, by synny Jakow Jurowski, ten sam, ktry w lipcu 1918 roku kierowa w Jekatierinburgu zabjstwem rodziny carskiej, a nastpnie przywiz biuteri i kosztownoci zamordowanych do Moskwy. Za ten podwjny wyczyn bohaterski nagrodzono Jurowskiego ciep posad w Goschranie miejscu dla bolszewikw bodaj najwaniejszym. Po przeczytaniu donosu Lenin natychmiast wezwa Jurowskiego i odby z nim niemal trzygodzinn rozmow. Dowiedzia si wwczas, e jakie nieznane auta ciarowe wywo z magazynw pastwowych zoto niemal tonami. Ich kierowcy posuguj si zleceniem kierownika administracyjnego rady komisarzy ludowych, zawizowanym rwnie nazwiskiem Lenina. Jurowski podejrzewa, e zlecenia te byy faszywe, za afer t zmontowali niektrzy pracownicy Goschranu ju aresztowani przez czek i rozstrzelani w kwietniu 1921 roku. Lenin by zaskoczony. Lecz po jego rozmowie z Jurowskim nadal wywoono z magazynw zoto i brylanty. Jurowski sankcjonowa nowe aresztowania, lecz wkrtce zacz mu utrudnia kontrol znany ju nam Gleb Bokij. Po skandalu z apwkami od wielkich ksit przeniesiono go do Moskwy, gdzie z ramienia czeki kontrolowa Goschran. Lenin wpad we wcieko i zada od Bokija wyjanie. Dobrze zna tego czowieka, nie mia wtpliwoci, e to hochsztapler. Od czasu do czasu trzeba wic byo chwyta Bokija za rce. Tym razem naleao da mu do zrozumienia, e powinien dzieli si upem nie tylko ze swymi bezporednimi zwierzchnikami, lecz take z wadz wyszego szczebla. Ciekawe, e Lenin przesa donos Jurowskiego wanie Bokijowi i kaza mu si tumaczy, co to waciwie znaczy? Bokij zareagowa opieszale, wykrci si odpowiedzi telegraficzn. 23 maja 1921 roku informowa wodza proletariatu, e Jurowski, mwic agodnie, wyolbrzymia spraw. To prawda, zdarzay si sprzeniewierzenia, lecz na tyle drobne, e nie warto wspomina. Dokumenty, o ktrych tak podejrzliwie mwi Jurowski, s wszystkie autentyczne. Przechowuje si je wraz z tajn dokumentacj. Jeli Lenin chce, sam moe si przekona. Zreszt ju przedsiwzito rodki ostronoci, by drobne malwersacje ograniczy do minimum. Tylko mimochodem napomkn Bokij przy personelu, jaki mamy dzisiaj, kradziey cakowicie wyeliminowa si nie da. Bya to wyrana aluzja do Jurowskiego. Gdy Lenin otrzyma te wyjanienia, zachowa si do dziwnie. Nie wspomnia ani sowem, e kto podrobi dokumenty z podpisem jego i Gorbunowa, (o czym mu donis Jurowski). Wysmay za to natychmiast, 24 maja 1921 roku, episto do Bokija: Otrzymaem wasz telefonogram denerwowa si wdz I jestem bardzo niezadowolony z tego, co napisalicie. Nie wolno tak postpowa. Musicie zbada spraw szczegowo i przysa mi dokadne informacje, a nie co takiego jak: byle spojrzenie: wyolbrzymiona sprawa, kradziey cakowicie wyeliminowa si nie da. To skandal, a nie raport. l. Prosz wymieni nazwiska wszystkich osb, ktre ponosz odpowiedzialno za ten stan rzeczy; 2. Opisa, jak zorganizowano afer; 3. Wyliczy wszystkie kradziee, dokadnie: kiedy? co? na jak sum? 4. Ile razem osb tam pracuje? (ich pochodzenie? sta? itd.) 5. Jakie konkretnie wprowadzono rodki zapobiegajce kradzieom? Dokadnie je opiszcie. 6. Kiedy odbya si rozprawa sdowa? (IV. 1920) Czy wszyscy stanli przed sdem? Ilu zostao ukaranych? Zawiadomcie mnie o otrzymaniu tego listu i o terminie wykonania polece.

33

Przewodniczcy rady komisarzy ludowych W. Ulianow (Lenin). Nie czekajc na ledztwo czeki 29 maja Lenin posya tajn dyrektyw dla zastpcy komisarza ludowego finansw Alskiego, niedawno przeniesionego na to stanowisko z funkcji kierownika jednego z wydziaw czeki. Alski (posugujcy si te nazwiskiem Malski) nalea do zaufanych ludzi Lenina, przeszed szko Parvusa, wrci wraz z Leninem do Rosji w kwietniu 1917 roku, wic wie, co to suba. Lenin wysa do niego sporzdzon wasnorcznie instrukcj o koniecznoci zapewnienia porzdku w Goschranie zdobic j pogrkami i aluzjami, ktre Alski musia rozumie. Towarzyszu Alski! Zwrcie uwag na ten referat, przygotowany przez upowanionego przeze mnie w uzgodnieniu z tow. Dzieryskim towarzysza z czeki. le si dzieje w Goschranie. Chc, bycie powicili tej sprawie maksimum uwagi. Przede wszystkim wy, a take cay zesp czonkw kolegium ludowego komisariatu finansw oraz tow. Basza w szczeglnoci, musicie powici sprawom Goschranu dziesi razy wicej czasu ni dotd. Jeli w najbliszych tygodniach nie usprawnicie dziaa Goschranu tak, by cakowicie wykluczy moliwo kradziey, a rwnoczenie zapewni lepsze efekty pracy i j zintensyfikowa, to zastpca komisarza ludowego i czonkowie kolegium komisariatu finansw zostan pocignici do odpowiedzialnoci partyjnej oraz karnej. Wskutek opnie w pracy Goschranu (w zimie pracowa trudno, przed zim trzeba duo zrobi), a take wskutek kradziey w tej instytucji, republika ponosi gigantyczne straty. Przecie wanie teraz, w tak trudnych dla nas dniach, musimy sprawnie i niezwocznie gromadzi jak najwicej kosztownoci w celu wymiany towarowej z zagranic (Zwr uwag, czytelniku, na te sowa jeszcze do nich wrcimy. LE.) Naley koniecznie: 1. czsto organizowa starannie przygotowane narady Z Bokijem w celu jak najszybszej reorganizacji Goschranu; 2. Ochron i nadzr doprowadzi do stanu doskonaoci (specjalne przegrody, szafy lub bariery, ktrych nie mona pokona; niespodziewane przeszukania; systemy podwjnych i potrjnych nadzwyczajnych kontroli, wszystko zgodnie z reguami sztuki kryminalno-ledczej itd. 3. Wcign w razie potrzeby dziesitki i setki odpowiedzialnych, bezwzgldnie uczciwych komunistw Moskwy do uczestniczenia (dajmy na to raz lub dwa na miesic) w niespodziewanych dziennych i nocnych przeszukaniach. Instrukcje dla pracownikw i rewidentw powinny by arcyszczegowe; 4. Wszyscy bez wyjtku czonkowie kolegium ludowego komisariatu finansw s zobowizani nie rzadziej ni raz w miesicu niespodziewanie, dniem i noc, przeprowadza przeszukanie w Goschranie, w miejscu swojej pracy, a ponadto wszdzie tam, gdzie mog zdarza si kradziee. Zastpca komisarza ludowego ma obowizek osobicie prowadzi utajniony dziennik tych przeszuka. Ze wzgldu na poufny charakter tego pisma prosz zwrci mi je natychmiast, z tym, e po przeczytaniu powinni zoy na nim swe podpisy wszyscy czonkowie kolegium ludowego komisariatu finansw. 29. V. Przewodniczcy rady komisarzy ludowych W. Ulianow (Lenin). (P.S. Jeli Czuckajew jeszcze nie wyjecha, niech i on przeczyta to pismo: on rwnie ponosi znaczn cz winy!) O jakich gigantycznych stratach mwi Lenin w tym dokumencie specjalnie podkrelajc te sowa? Czyby drobni pracownicy (tragarze, taksatorzy, sortowacze) okradajc pastwowe magazyny byli w stanie powodowa gigantyczne straty? Personel techniczny tej instytucji pracowa przecie nieustannie pod grob aresztowania i natychmiastowego rozstrzelania bez sdu. Jakie zreszt byy potrzebne kontrole, skoro tak naprawd wszyscy pracownicy tej instytucji byli czekistami? I jakiej to wymiany towarowej dokonywano z zagranic? Lenin pisa, e trzeba zgromadzi w tym celu maksimum kosztownoci. Do czego odnosiy si te napomknienia? Odpowiedzi na te pytania, zdawa by si mogo, tajemnicze i intrygujce, s w w gruncie rzeczy proste. Ju 26 padziernika 1920 roku, czujc, e sytuacja bolszewikw jest do stabilna, Lenin podpisa dekret ,,0 sprzeday antykwarycznych przedmiotw wartociowych za granic. Chcia w ten sposb w miar moliwoci zalegalizowa wywz za granic majtku narodowego Rosji. Dokonywane uprzednio tajne operacje byy ryzykowne i wymagay nie lada wydatkw. Do Europy wic wysano tzw. komisj ekspertw. Na jej czele stan niejaki Rakicki czowiek godny najwyszego zaufania. Pierwsze aukcje, zorganizowane w Paryu, Londynie i Florencji, wzbudziy sensacj, ale i zgroz. wiat dobrze zna wielu wacicieli dzie sztuki, ktre wystawiono pod motek. Wiedziano te, e zostali rozstrzelani bd zaginli bez wieci. Nikt wszake nie dysponowa niczym takim, co demokratyczne sdy mogyby uzna za dowd, e sprzeda jest bezprawna. Dziki niskim cenom i unikatowoci wystawionych na aukcjach przedmiotw zorganizowana przez bolszewikw sprzeda cieszya si ogromnym powodzeniem. Mona byo dziki niej zbi fortun. Setki firm ochoczo i usunie oferoway leninowskim ekspertom wspprac w spienianiu zrabowanych dzie sztuki oraz biuterii. W owym czasie ilo konfiskowanych wartociowych przedmiotw w Rosji mona byo liczy na tysice ton, lub jeli kto woli na tysice metrw szeciennych. Uczestnicy owych legalnych transakcji zwrcili uwag na to, e sowieccy eksperci zlecali przekazywanie, uzyskanych na aukcjach pienidzy nie do Rosji, lecz na konta bankowe w rnych krajach Europy i USA. Pisay o tym nie bez zdumienia gazety europejskie. Niektrzy spord sowieckich ekspertw brali pienidze gotwk, wyadowujc banknotami walizki. Sprawa nabieraa wiatowego rozgosu. By to czas, gdy uksztatowana ju ostatecznie leninowska elita wadzy zaczynaa ujawnia niespotykan amoralno i chci-

34

wo. Czonkowie leninowskiego KC mieszkali z reguy w zabytkowych paacach, nie kryli saboci do kosztownych mebli, zotych i srebrnych serwisw, drogocennych dywanw, obrazw pdzla starych mistrzw, koniecznie dodajmy w masywnych zotych ramach. Szynele i rubaszki staway si czym w rodzaju odziey roboczej. W paacach pozostawiono odpowiednio przeszkolon dawn sub, zwaszcza lokajw i kucharzy. W podmoskiewskim paacyku, ktry przed rewolucj by wasnoci hrabiego Jusupowa, zamieszka Trocki. Mona byo tam spotka modych adiutantw jeszcze niedawno carskich kornetw: dziarsko salutowali, strzelali obcasami i potrafili z szacunkiem pochyla gow o idealnie rwnym, staroreymowym przedziaku. Lenin pokpiwa z tych sabostek, lecz ich nie wzbrania. W gruncie rzeczy sam niezbyt si od swej ekipy rni. Gdy podpisywa codzienne zlecenia dla stowki KC oraz rozmaitych sub kremlowskich, bardzo dba o dobr potraw. Koniecznie musiay by trzy rodzaje kawioru, rnorodne gatunki misa, kiebas, serw, ryb delikatesowych, jego ulubione korniszony marynowane i solone, a w sezonie wiee grzyby i trzy gatunki kawy. Lenin by smakoszem i w dniach, gdy z godu umieray dziesitki tysicy ludzi, robi Gorbunowowi wymwki, e wczorajszy kawior czym dziwnie zalatywa lub grzyby byy fatalnie zamarynowane, w zwizku z czym nie od rzeczy byoby wsadzi kucharza na tydzie za kratki. Posiado wielkiego ksicia Siergieja Aleksandrowicza w podmoskiewskich Gorkach przesza na wasno Lenina. Wszystkich mieszkacw pobliskiej wsi wysiedlono. Opustoszae domy zajli ochroniarze-internacjonaligci, nazywani dzi z nieznanych powodw strzelcami otewskimi, cho otyszw byo wrd nich zaledwie dwudziestu 1). 1) Lenin sdzi podobnie jak Ludwik XIV, e jest nie tylko panem ycia, lecz i mienia swych poddanych. Rni si wszake od krla-soce tym, e robi tylko to, co dyktoway jego idee i zachcianki, bowiem w Rosji bolszewickiej prawo nie istniao. Zwracano tylko uwag na jedno: czy kto jest burujem czy nie. Wybitny uczony gleboznawca Arsen Jariow, ktrego Lenin zna z czasw rewolucji 1905 roku i z emigracji, wskutek nieznajomoci stanu rzeczy przez lokalne wadze, poddany zosta ekspropriacji. Innymi sowy, jako burujowi skonfiskowano mu wszystko, co posiada, nie wyczajc bielizny pocielowej. Stao si to w Krasnodarze. Uczony zoy skarg na rce Lenina. Lenin natychmiast wysa telegram: Kaukaz, Krasnodar, Przewodniczcy ispokomu.Prosz zwrci rodzinie Arsena Jariowa cae jej mienie, ubrania, bielizn i inne przedmioty domowego uytku, zarekwirowane 24 marca w Krasnodarze. Gdyby nie byo moliwoci zwrcenia skonfiskowanych rzeczy, proponuj da rekompensat w naturze. Potwierdzam, e Jariow ani na podstawie cech majtkowych, ani ze wzgldu na ideologi nie moe by uznany za przedstawiciela buruazji. Przewodniczcy rady komisarzy ludowych Lenin. 20 maja 1921 roku Po tym telegramie prezydium kubasko-czamomorskiego rejonowego ispokomu postanowio zwrci profesorowi skonfiskowane mienie. Lenin czsto ostrzega, e w niektrych przypadkach tylko on sam potrafi zadecydowa, kto jest burujem, a kto nie. Przypomina to charakterystyczny epizod, ktry zdarzy si nieco pniej, w faszystowskich Niemczech. Do wszechwadnego marszaka Rzeszy Hermanna Goringa przybyli gestapowcy z dokumentami, dowodzcymi niezbicie, e liczni jego oficerowie sztabowi, czne z jego wczesnym zastpc gen. Erhardem Milchem, s z pochodzenia ydami. Marszaek przeczyta owe dokumenty i oznajmi gestapowcom: W moim sztabie ja decyduj, kto jest ydem a kto nie. Nie zamierzam, bro Boe, porwnywa Goringa z Leninem, chc tylko zwrci uwag na tosamo ich metod samowoli. Wysoki standard ycia przypad zwycizcom do gustu, nikt wic nie chcia si z nim rozstawa. Znajc pierwotny plan Lenina, zakadajcy wywiezienie kosztownoci za granic dla sfinansowania rewolucji wiatowej, a nastpnie ucieczk, nomenklatura przekonywaa wodza, e nie ma ju potrzeby ucieka. Naley budowa w Rosji socjalizm za pomoc sprawdzonych metod: konfiskaty mienia oraz kary mierci. Lenin zgadza si z t opini. W marcu 1921 roku zapewnia swych wsplnikw, e nie naley si spodziewa zagodzenia doktryny ani polityki partii. Proklamowanie NEPu byo przestawieniem gospodarki na tory mniej lub bardziej cywilizowane. Wielu leninowcw uznao ten krok za kapitulacj i zdrad, wrcz za sygna do ucieczki z kraju. Lenin arliwie dowodzi, e jest inaczej, lecz nie dawano mu wiary. Zbyt dobrze znano brak zasad, azjatycki spryt i obud wodza rewolucji. W mrocznych labiryntach WCzK niczym pezajca mija pojawi si nowy pomys: Lenina trzeba zlikwidowa. Czekici rozpoczli operacj wywoenia zasobw z Goschranu do wasnych tajnych magazynw. Innymi sowy, ci co chcieli zosta w kraju, odbierali nalen cz upu zwolennikom ucieczki za granic. Lenin mia jednak wci wystarczajco wiele niekwestionowanej wadzy, a WCzK i KC partii bolszewickiej byy ze sob skcone. Wanie ta sytuacja sprowokowaa donos Jurowskiego. Lenin jak pamitamy zareagowa wwczas energicznie. Gleb Bokij, gdy dotar do rozkaz wodza, rozpocz nie mniej energiczne ledztwo. Z miejsca aresztowa i oskary o malwersacje taksatora Goschranu Jakowa Szelechesa przyjaciela Jurowskiego; obaj byli przed rewolucj jubilerami i obaj parali si zegarmistrzostwem. To ich zbliyo, gdy si spotkali po 1917 roku. Czekici szybko zmusili Szelechesa do stosownych zezna. Jurowski znw pogna do Lenina. Nakoni wodza proletariatu do energicznych stara o wycignicie Szelechesa z ap czeki. 8 sierpnia 1921 roku Lenin wysa tajny list do Jzefa Unszlichta zastpcy Dzieryskiego i bezporedniego zwierzchnika Bokija: Do WCzK, dla tow. Unszlichta. Prosz poinformowa mnie o przyczynach aresztowania ob. Jakuba Szelechesa, syna Jakuba, i czy moliwe jest jego zwolnienie przed procesem sdowym za porczeniem towarzyszy partyjnych, ewentualnie przeniesienie go z wizienia WCzK do wizienia w Butyrkach. Przewodniczcy rady komisarzy ludowych W. Ulianow (Lenin). Nic z tego figa z makiem dla wodza proletariatu! Aresztowanie Szelechesa wywoao popoch wrd bolszewikw-leni-

35

nowcw. Lecz WCzK, by moe po raz pierwszy od dnia, w ktrym j powoano do ycia, udawaa, e nie dociera do niej krzyk przestrachu elity bolszewickiej. Na kartce z leninowskim listem Unszlicht napisa: Tow. Bokij, przylijcie jak najszybciej niezbdne informacje. Na tej samej kartce Bokij wysmay odpowied do Lenina. Przypomnia wodzowi proletariatu, e to on rozkaza wszcz ledztwo, wyrazi zdumienie z racji nieoczekiwanego wtrcania si do sprawy wanie teraz, gdy malwersanta zdemaskowano, aresztowano i nakoniono, by wyda swych wsplnikw. Lenin wywiera presj na WCzK, eby ratowa Szelechesa. W tej sprawie pisa z irytacj Bokij indagowany jestem dziesi razy dziennie, przeszkadza mi to w pracy. By moe drwi Bokij Lenina i Szelechesa czy co, o czym on nie ma pojcia, bo czemu to Lenin tak si wstawia w obronie aresztowanego, tak si o niego troszczy? W kocu swego listu Bokij prosi Lenina, by pozwoli mu nie reagowa na rnorakie naciski dotyczce sprawy Goschranu. Prob Lenina, by uwolni Szelechesa przed procesem, w trakcie toczcego si ledztwa, uwaa za niemoliw do spenienia. Wzburzony Lenin postanowi wywrze presj na zuchwalcw za porednictwem samego szefa WCzK Dzieryskiego. Lecz Dzieryski i Bokij naleeli do tej samej, zahartowanej w bojach sitwy. Krwawy Feliks wychowanek gimnazjum prowadzonego przez jezuitw wietnie rozumia, czego si po nim wdz proletariatu spodziewa, lecz obudnie przyciska Lenina do ciany. Samicie przecie kazali, Wodzimierzu IIjiczu... A skd macie pewno, e Szeleches jest niewinny? Obietnica Dzieryskiego, e zeznania Szelechesa umr (wraz z nim!) w czekistowskich kazamatach upewnia Lenina, e nie uda mu si ocali wsplnika. Co waniejsze, zrozumia i to, e czekici nie od dzisiaj zbieraj materiay rwnie przeciwko niemu. Wcieky i zdenerwowany odpisa Bokijowi, niezbyt zrcznie si tumaczc, czemu zabiega o uwolnienie Szelechesa: 9 sierpnia 1921 roku. Tow. Bokij! W licie dotyczcym Szelechesa (Jakowa Sawieljewicza) piszecie: troszcz si o niego wszyscy cznie z Leninem i prosicie, by pozwoli wam nie zwraca uwagi na wszelkie interwencje i prby nacisku, zwizane ze spraw Goschranu. Nie mog udzieli na to zgody. Pytanie, z jakim si do was zwrciem, nie jest ani interwencj ani naciskiem, ani wstawiennictwem. Miaem obowizek je zada, poniewa zwrcono moj uwag na wtpliwoci, jakie powstay w trakcie wyjaniania tej sprawy. Musicie odpowiedzie mi precyzyjnie: powane dowody lub poszlaki s takie a takie. Jestem przeciwny zwolnieniu aresztowanego, przeciwny zagodzentu kary itd. Tak te powinnicie mi odpowiedzie rzeczowo. Na interwencje i wstawiennictwo moecie nie reagowa. Nacisk to dziaanie bezprawne. Jednak powtarzam, utosamianie przez was zapytania przewodniczcego rady komisarzy ludowych z wstawiennictwem, interwencjami i prbami nacisku jest bdem. Przewodniczcy rady komisarzy ludowych W. Ulianow (Lenin). No dobrze, ju dobrze. Wybaczcie, Wodzimierzu IIiczu. Nie chcemy sprawi wam zawodu. Ale i wy nie pchajcie nosa w nasze sprawy. Dobrze wiecie, o co chodzi. To przecie wy w kwietniu 1921 roku przysalicie nam taki oto licik: cile tajne Do tow. Unszlichta i Bokija! To skandal, a nie praca! Tak pracowa nie wolno. Podziwiajcie, co pisz w tej gazecie. Natychmiast musicie wykry sprawcw przecieku, w razie koniecznoci dziaajcie wsplnie z ludowym komisariatem finansw i tow. Basz. Ze wzgldu na poufny charakter tego dokumentu prosz go natychmiast odesa wraz z wasz opini. Przewodniczcy rady komisarzy ludowych Lenin. Do listu zaczono wycinek z New York Timesa wraz z przekadem fragmentu wydrukowanego w nim artykuu treci, sporzdzonym jak dowodzi analiza grafologiczna charakteru pisma wasnorcznie przez Lenina: Celem robotniczych przywdcw Rosji bolszewickiej jest najwidoczniej maniakalne pragnienie, by sta si nowymi Harun-al-Raszydami. Z t tylko rnic, e baniowy kalif ukrywa swe skarby w podziemiach paacu w Bagdadzie, bolszewicy za, przeciwnie, wol przechowywa swe bogactwa w bankach Europy i Ameryki. Jak si dowiedzielimy, tylko w minionym roku liderzy bolszewiccy wpacili na swe konta osobiste: Trocki 11 milionw dolarw w banku USA oraz 90 milionw frankw szwajcarskich w Banku Szwajcarskim. Zinowiew 80 milionw frankw szwajcarskich w Banku Szwajcarskim. Uricki 85 milionw frankw szwajcarskich w Banku Szwajcarskim. Dzieryski 80 milionw frankw szwajcarskich. Hanecki 60 milionw frankw szwajcarskich i 10 milionw dolarw USA. Lenin 75 milionw frankw szwajcarskich. Byoby wic suszniej nazwa wiatow rewolucj wiatow rewolucj finansow. Ostateczny jej cel sprowadza si do tego, by na kontach osobistych paru dziesitkw ludzi zgromadzi wszystkie pienidze wiata. Powysze dane prowadz wszake do paskudnego wniosku, e Bank Szwajcarski jest dla bolszewikw znacznie bardziej godny zaufania ni banki amerykaskie. Nawet nie yjcy Uricki wci ma tam konto. Czy nie wynika z tego wniosek, e nasz polityk finansow musimy

36

zrewidowa pod ktem cilejszej federalizacji? Natychmiast wszczto ledztwo. Pod zarzutem szpiegostwa aresztowano amerykask korespondentk agencji Associated Press Margaret Harrison, a nieco pniej dziennikarza amerykaskiego Adolfa Karma, przybyego do Moskwy na III Kongres Midzynarodwki z mandatem delegata Socjalistycznej Partii Robotniczej USA. Aresztowano rwnie kilku innych obywateli amerykaskich. Wszyscy zostali oskareni o zbieranie wojskowych i politycznych informacji wywiadowczych. Uznano widocznie, e poniewa ,,New York Times jest gazet amerykask, odpowiedzialno za ni musz ponie Amerykanie. Mimo elaznej logiki takiego rozumowania Lenin domyli si, e w tym wypadku czekici nie szukaj przeciekw, lecz brutalnie usiuj zerwa planowane w najbliszym czasie rozmowy z senatorem amerykaskim Francisem, przemysowcem Hammerem oraz inynierem Vanderbildem (nawiasem mwic, korzystajc z informacji czeki, wdz proletariatu omykowo sdzi, e ten ostatni jest znanym miliarderem o tym samym nazwisku), oraz z przemysowcem Hammerem. W umyle wodza proletariatu zrodzi si projekt, by Amerykanom sprzeda rwnie surowce rosyjskie. Zacz wic gorliwie propagowa ide koncesji. Amerykanie, zawsze wykorzystujcy kad moliwo, by pomc rodakom, wizionym w obcych krajach, chtniej rozmawiali z Leninem o uwolnieniu Margaret Harrison i Adolfa Karma ni o meritum sprawy, mimo e owo meritum byo dla nich wyjtkowo korzystne. Okazao si, e Margaret Harrison jest krewn gubernatora stanu Maryland, w swoim czasie kandydata na wiceprezydenta USA, a przewodniczcy delegacji Francis senatorem z tego stanu. Lenin postanowi osobicie nadzorowa ledztwo. I szybko si przekona, e czekici wciskaj mu kit. Amerykanw uwolniono, a Lenin zrozumia, e przeciekw szuka trzeba w samym sercu WCzK. Teraz jako rdo przecieku podsuwano mu Szelechesa. Zoto i wadza wymykay si Leninowi z rk. Partia i jej bojowy oddzia WCzK ominwszy Lenina rozpady si na dwie frakcje. Na ich czele stanli dwaj przywdcy o elaznych charakterach Trocki i coraz bardziej poszerzajcy swe wpywy Stalin. Obaj uosobiali przeciwstawne tendencje: zamiar ucieczki z kraju ze zdobytym upem oraz pragnienie by w nim pozosta i budowa socjalizm, a cilej, obdziera podbity kraj z resztek zotego runa. Przeciwnikw czyo tylko jedno: zdecydowana wrogo wobec NEPu. Lenin widzia to doskonale i dlatego wci ponawia prby, by pogodzi, a przynajmniej ponownie skupi wok siebie obie zwalczajce si grupy. Sprawa Szelechesa jawnie wytrcia Lenina z rwnowagi. Wdz proletariatu denerwuje si, da, by mu przysano protokoy przesucha. Ale czekici wcale si nie spiesz wykona ten rozkaz. Lenin traci cierpliwo i 19 sierpnia 1921 roku posya do Unszlichta taki oto list: ,,19. VIII. cile tajne. Tow. Unszlicht! Prosz komu zleci, by przygotowa dla mnie: l. Dokadne informacje o tym, jakie s poszlaki oraz 2. kopi przesuchania w sprawie... Szelechesa. Pisaem ju o tym. Wytumaczcie komu naley, e nie wolno w przyszoci zwleka z t spraw. Z komunistycznym pozdrowieniem Lenin. Tymczasem zoto wci pyno dwoma strumieniami: za granic i do tajnych skrytek WCzK. Obie strony robiy wszystko, co tylko moliwe, by obla si si nawzajem pomyjami. Organizoway przecieki do prasy zachodniej. New York Times z 23 sierpnia 1921 roku pisa: Bank Kuhn, Lejba i Ska, ktry za porednictwem swych niemieckich filii subsydiowa przewrt 1917 roku w Rosji, nie ponis strat dziki wdzicznoci wczesnych klientw. Jedynie w minionym proczu biecego roku bank otrzyma od Sowietw zoto wartoci 102 milionw 290 tysicy dolarw. Wci rosn konta osobiste przywdcw rewolucji w bankach USA. Tak np. salda na konttach Trockiego w dwch tylko bankach amerykaskich wzrosy do 80 milionw dolarw. Lenin z uporem trzyma swe oszczdnoci w Banku Szwajcarskim, cho na naszym wolnym kontynencie uzyskaby znacznie wysze oprocentowanie w skali rocznej. W padzierniku 1921 roku Szeleches zosta rozstrzelany. Sdzio tego ubogiego jubilera kolegium wojskowe Najwyszego Trybunau przy WCIK (tak jakby by jednym z przywdcw rewolucji lub co najmniej klasykiem marksizmu). Lenin prbowa jednak walczy dalej. 18 listopada 1921 roku wysa rozkaz dla WCzK, MCzK i ludowego komisariatu finansw: W celu skoncentrowania w jednym miejscu wszystkich kosztownoci, przechowywanych obecnie w rnych instytucjach pastwowych, proponuj w cigu trzech dni od otrzymania niniejszego pisma przekaza do Goschranu wszystkie wartociowe przedmioty znajdujce si obecnie w dyspozycji WCzK. Przewodniczcy rady komisarzy ludowych W. Ulianow (Lenin). Nikt na to nie zareagowa. Gorzej, Lenin przesta otrzymywa informacje, ktre wysyano mu dotychczas z Goschranu. Zamiast nich przychodz hasa w rodzaju Pracuj wydajnie dla Goschranu. Tak jakby dano wodzowi do zrozumienia: Zajmujcie si swoim NEPem, Wodzimierzu Iliczu, stracilimy do was zaufanie. My te chcemy co zakosi. 2 grudnia 1921 roku Lenin posa do Mienyskiego swego wiernego Gorbunowa z tajn misj. Gorbunow wrczy mu krtki list od wodza proletariatu: cile tajne. Prosz przysa mi poprzez tow. Gorbunowa tajny raport o obecnej sytuacji w Goschranie. Przewodniczcy rady komisarzy ludowych W. Ulianow (Lenin). W Goschranie wre praca odpowiedzia Mienyski i narzekajc na brak czasu pozby si Gorbunowa. Logika dziaa podpowiedziaa Leninowi, e zjednoczy wsplnikw wok wasnej osoby mgby w jeden tylko sposb

37

podrywajc ich do kolejnej, wiele obiecujcej wyprawy rabunkowej. Szalejcy w kraju gd ogarn wielkie obszary Powoa i Ukrainy. mier z godu zajrzaa w oczy 20 milionom mczyzn, kobiet i dzieci. Rzd bolszewicki nie okazywa im praktycznie adnej pomocy, twierdzi, e kasa jest pusta. Nie mamy pienidzy! powtarza Lenin na trybunach, a take podczas rozmw z Aleksym Gorkim i amerykaskimi biznesmenami. Nie byo pienidzy, a bunty godowe tumione bez litoci, koczyy si wszdzie masowymi egzekucjami. W czerwcu 1921 roku zastrajkowali godni kolejalze Jekariennosawa. Gdy na ulice wyleg tum, spacyfikowano go ogniem z karabinw maszynowych. Zatrzymano 240 strajkujcych, spord ktrych 53 natychmiast rozstrzelano nad brzegiem Dniepru. Ciaa zabitych wrzucono do rzeki. Pozostaych zawieziono na egzekucj do Charkowa, wczesnej stolicy Ukrainy, gdy domagaa si tego ukraiska czeka. Jednostki specjalne wpaday do godujcych wsi, rozstrzeliway mieszkacw, a potem preparoway dokumenty, majce wiadczy, e tumiono bunt eserowsko-mienszewicki. Po kraju wczyy si miliony bezdomnych, godnych dzieci, ktre w czasie bolszewickiej rzezi straciy rodzicw. Gd szerzy si, ogarnia coraz to nowe terytoria z 35 milionami potencjalnych ofiar. Tymczasem przed elewatorami Piotrogrodu, Odessy i Nikoajewa odbywa si zaadunek zboa. Statki pod obcymi banderami wywoziy je za granic, gdzie zboe sprzedawano za zoto. Lenin sondowa giedy zagraniczne, by ustali, czy jest moliwa sprzeda lasw rosyjskich o wartoci miliona zotych rubli. Amerykascy inwestorzy omawiali z wodzem proletariatu szczegy transakcji zwizanej z koncesjami na wydobywanie rosyjskich surowcw i eksploatowanie innych bogactw naturalnych Rosji. Rozprawiano nawet o szczegach: ile np. naley paci robotnikom rosyjskim w kopalniach wgla i przy wydobyciu zota. Amerykanie proponowali ptora dolara dziennie. Lenin by tym przeraony. Skde! Ani centa! Sami im zapacimy! Nie musicie si, panowie, niczego obawia. Amerykanie wszyli podstp. Tam, gdzie nikt nie bierze pienidzy, zawsze mona si spodziewa jakiego matactwa. Rosja umieraa z godu. Na swj sposb genialna koncepcja Lenina w sprawie monopolu zboowego przyniosa owoce. Zrodzia si moliwo zamorzenia godem samego rda ideologii drobnoburuazyjnej, jakim byo chopstwo i jego wiat wartoci. To nawet bardziej skuteczne ni rozstrzeliwanie. Oszalae z godu tumy szturmoway magazyny ze zboem. Z wie straniczych, bez uprzedzenia, terkotay karabiny maszynowe mordujc wszystkich bez litoci. W kilka lat pniej t genialn metod posuy si Stalin, i osignie dziki niej znacznie dalej idce rezultaty. Zasig i skutki godu w latach dwudziestych, jak wiadcz niektre rda, byy nawet groniejsze ni gd, wywoany sztucznie w latach 1932-33. Gd lat trzydziestych starannie ukrywano przed wiatem, natomiast gd leninowski by w w prasie bolszewickiej reklamowany na wszelkie sposoby. Dziennikarze podkrelali bezradno rzdu i wzywali Zachd do niesienia Rosjanom pomocy humanitarnej. Partia bolszewicka nie zamierzaa wydawa ze skradzionych, bajecznych wprost bogactw, ani kopiejki. Co prawda niektrzy jej przedstawiciele, zdradzajc sabe strony swej wiadomoci klasowej, zabiegali o otwarcie magazynw z ywnoci i skarbcw ze zotem, by nie pomoc umierajcym z godu rodakom. Byo to z ca pewnoci oczywiste wiadectwo ich niedojrzaoci ideologicznej. Wodzimierz Boncz-Brujewicz, dawny przyjaciel Lenina, prbowa przekona wadcw Kremla, e przynajmniej ma czstk upu trzeba powici dla ratowania narodu. Jak wida, nie przyswoi sobie w peni zasad leninowskiej nauki. Jeli jestemy pastwem przekonywa wsptowarzyszy Boncz-Brujewicz (czeg mona byo si po nim spodziewa by synem wysokiego carskiego urzdnika, bratem carskiego generaa) to i skonfiskowana wasno naley teraz do pastwa, a zatem trzeba j wykorzysta dla potrzeb narodu. Cierpliwie tumaczono Boncz-Brujewiczowi, e pastwo nie ma pienidzy, za kosztownoci, o ktrych on mwi, s zotem dla partii, nale do partii i wycznie do niej. S broni strategiczn, niezbdn do wygrania przyszej bitwy midzy prac a wiatowym kapitaem. Ale c, nic ten Boncz-Brujewicz nie rozumia! Chcieli go nawet wsadzi za kratki, eby nabra rozumu, lecz w obronie starego przyjaciela interweniowa Lenin (Ja sam decyduj, kto jest burujem!). Wygnano wic mdral do pracy naukowej... Maksym Gorki - zwiastun rewolucyjnej burzy, ktra podcia mu skrzyda i oskubaa z pir przedar si do Lenina z baganiem o pomoc dla godujcych. Nie mamy pienidzy! odci Lenin. Odziedziczylimy po buruazji ndz i ubstwo. Zezwoli jednak Gorkiemu na zorganizowanie komitetu pomocy dla godujcych (powsta z ocalaych z rzezi nielicznych przedstawicieli inteligencji) i na zwrcenie si z prob do Zachodu o wsparcie. Pierwsze, rzecz jasna, zgosiy si Stany Zjednoczone. W kraju tym istniaa ju bowiem wyspecjalizowana organizacja pomocy humanitarnej (ARA czyli American Relief Administration), wspierajca powojenn Europ. W grudniu 1921 roku Kongres USA przyzna godujcej Rosji 20 milionw dolarw; zwrcono si te do ogu obywateli z apelem o datki na rzecz Rosji. W sumie od rzdu i osb prywatnych do dyspozycji ARA, ktr kierowa pniejszy prezydent Stanw Zjednoczonych Herbert Clark Hoover, przekazano 45 milionw dolarw. Do akcji pomocy dla Rosji wczyy si rwnie inne organizacje midzynarodowe. Surowo kontrolujc sposb wydatkowania pienidzy za porednictwem specjalnie skierowanych do Rosji obserwatorw, uratowano przed mierci godow 22 miliony 700 tys. ludzi. Akcja ta pochona. cznie 137 milionw dolarw.

38

By odwrci uwag Lenina od wasnych brudnych interesw, czekici podsuwali mu tony wszelkiego rodzaju 1) faszywek...
1) Amerykanie zadali, by ich eksperci mogli obserwowa rozdzia pomocy ywnociowej dla godujcych, bowiem do prasy zachodniej dotary pogoski, e bolszewicy po to apeluj o pomoc Zachodu, by otrzymane za darmo produkty natychmiast odsprzeda korzystnie innym krajom. Trudno powiedzie, czy rzeczywicie miano takie zamiary, lecz na wie o ekspertach Lenin wpad we wcieko. Ich komisj z miejsca nazwa komisj szpiegw, a pomoc amerykask skwitowa nastpujcymi sowami: Podo Ameryki, Hoovera i Rady Ligi Narodw jest wprost niesamowita. Hoover i Brown to bezczelni kamcy.

Utrzymywali m.in., e ARA jest organizacj wojskowo-szpiegowsk, zmierzajc do jednego tylko celuobalenia wadzy bolszewikw. Przedstawiciele Amerykaskiego Czerwonego Krzya w Baranowiczach pisa w raporcie do Lenina Unszlicht zamiast nie pomoc godujcym zaopatruj bandytw, napywajcych z sowieckiego terytorium, w umundurowanie, ywno i bro, po czym wysyaj ich na Ukrain. Prawda pisaa z satysfakcj (23.IV. 1922 roku), e agenci ARA podpalili w Nikoajewie elewator. 6 wrzenia 1921 roku Unszlicht wysa do Lenina obszerne sprawozdanie dotyczce kierownictwa ARA w Rosji sowieckiej. Stwierdzi w nim, e jej dyrektorem jest pukownik W .N. Haskell, jego sekretarzem byy konsul amerykaski w Piotrogrodzie, agent sub specjalnych D. Lars, za jego pomocnikiem inny agent tyche sub M. Phillip. Celem ich dziaa wywiadowczych, prcz gromadzenia informacji wojskowych i politycznych, jest upowszechnianie bajeczek o jakoby straszliwych cierpieniach, na ktre skazany jest nard rosyjski. Przeszkadzano wic Amerykanom w pracy, nie wpuszczano ich na tereny, gdzie gd przybra szczeglnie grony charakter; o tym, e uniemoliwiono wszelk wspprac z komitetem pomocy dla godujcych Maksyma Gorkiego nie warto nawet wspomina. Wszystkich czonkw tego komitetu aresztowano za rzekome kontakty z obcym wywiadem, emigracj biaogwardyjsk, a nawet ze sztabem rebelianta Antonowa. Dopiero stanowcze demarche rzdu USA i osobista interwencja Hoovera uratoway czonkw komitetu Gorkiego przed rozstrzelaniem. Deportowano ich za granic, dokd wczeniej wyjecha sam Gorki. Wzmiank o ARA znajdujemy w stalinowskiej Wielkiej Encyklopedii Sowieckiej (BSE, tom 2, 1950, s. 582). Mona tam przeczyta, e ARA wykorzystywaa swych wsppracownikw do dziaalnoci szpiegowskiej oraz wspierania elementw kontrrewolucyjnych, jak rwnie, e antybolszewicka dziaalno ARA wywoaa energiczne protesty mas pracujcych Rosji Sowieckiej. Tak oto wygldaa stalinowska ocena tych, co pospieszyli na ratunek gincym z godu Rosjanom. Leninowi zbrako odwagi i zdecydowania, by wietnie pomylan operacj Gd doprowadzi konsekwentnie do koca. Z godu zmaro zaledwie 6 milionw ludzi. Fakt ten raz jeszcze potwierdzi niewesoe przeczucia wsplnikw Lenina: on ju si skoczy, jaki tam z niego wdz wiatowego proletariatu! Byli wic zaskoczeni, zarwno partyjni prawicowcy jak i lewacy, gdy wdz znw wpad na genialny pomys. A byo to tak. Widzc obojtno rzdu sowieckiego na mier godow milionw Rosjan, zaktywizowa si rosyjski Koci prawosawny. Kierowa nim wwczas patriarcha Tichon. Poczwszy od 1917 roku, gdy gorczka zota owadna internacjonalistami, ktrzy zaczli wamywa si do carskich grobowcw, rozbija trumny monarsze, pustoszy cmentarne krypty, a nawet bezczeci relikwie witych starcw, stosunek Kocioa do nowej wadzy sta si zdecydowanie wrogi. Lenin rozpocz z nim wojn pozbawiajc kolejnymi dekretami statusu kocioa pastwowego, konfiskujc ziemie cerkiewne i klasztorne, stawiajc poza prawem wszelk dziaalno poza wsko pojtym sprawowaniem posugi religijnej. Jednake pki trwaa walka zbrojna z biaymi, Lenin i jego ludzie zmuszeni byli zachowa wobec Kocioa powcigliwo. Cieszy si on przecie ogromnym autorytetem wrd wikszoci Rosjan, wic zaostrzenie walki z religi mogo niekorzystnie dla bolszewikw przeway szal zwycistwa w wojnie domowej. Wprawdzie i dotychczas rozstrzeliwano duchownych, rabowano i podpalano cerkwie oraz sobory, lecz robiono to sporadycznie, bez przemylanego systemu. Lenin ani przez chwil nie zapomina jednak o tym, co najwaniejsze. W cigu ponad 900 lat istnienia Kocia prawosawny zgromadzi nieprzebrane bogactwa. Ksita i carowie, arystokracja i bogaci kupcy ofiarowywali na jego rzecz ogromne sumy i kosztownoci, fundowali ikonom zote i srebrne ryzy zdobione szlachetnymi kamieniami. Psaterze oprawiano w zoto. Bezcennej wartoci naczynia liturgiczne, dziea pokole mistrzw sztuki zotniczej i jubilerskiej, stanowiy dum wity, monasterw i wiernych. Koci by spoecznikiem na wielk skal, budowa szkoy dla ubogich, szpitale, przytuki, sierocice, domy opieki, i wiele innych placwek charytatywnych. Moralno chrzecijaska w przedrewolucyjnej Rosji nie bya pustym sowem: zabjstwo jako rodek rozstrzygania konfliktw ludzkich byo na pocztku XX wieku rzadkim ewenementem i ograniczao si z reguy do rodowisk cile kryminalnych. Gdy w jakim maym miasteczku popeniono zbrodni, rozpisyway si na ten temat ze zdziwieniem wszystkie stoeczne gazety. Koci prawosawny zdawa sobie spraw, e pod rzdami bolszewikw powinien siedzie jak mysz pod miot. Nie wytrzyma jednak, widzc jak wadza robotniczo-chopska z obojtnoci Nerona przyglda si mierci godowej robotnikw i chopw. Patriarcha Tichan wysa do Lenina list, w ktrym zadeklarowa gotowo przekazania czci kosztownoci cerkiewnych na zakup ywnoci dla godujcych. wiadczy to o pewnej naiwnoci patriarchy, ktry sdzi, e gdy bolhewicy przyjm t ofiar, istotnie j przeznacz na wskazany cel. Lenin wpad we wcieko. Uzna list patriarchy za skandaliczne, oburzajce wyzwanie. Zdegenerowany mzg wodza pro-

39

letariatu nie pojmowa szlachetnego porywu i bezinteresownego denia, by nie pomoc blinim. Wszelkie posunicia ocenia wycznie pod ktem szermierki politycznej, zmierzajcej tylko do tego, by umierci przeciwnika. Inicjatywa patriarchy bya dla Lenina niczym uderzenie w twarz. Rzd nic nie robi, wic Koci aby nas poniy, podkreli swoje wpywy, pcha si z tego rodzaju propozycjami. Chce kontrolowa, zgasza pretensje. Ale nic z tego, cwane popy! Nic z tego nie wyjdzie! My pjdziemy inn drog! Zgromadziwszy w popiechu czonkw politbiura Lenin zapozna ich z listem patriarchy i oznajmi, e najwyszy czas skoczy z obrocami religijnego kultu. Bdzie wic tak. Poniewa Koci prawosawny nie chce przeznaczy czci swych skarbw na zakup pomocy ywnociowej dla godujcych, wadze sowieckie musz skonfiskowa jego mienie. Politbiuro byo zachwycone. Tym bardziej, e Lenin wskaza cel tej akcji: kasa partyjna wzbogaci si o kilkaset milionw zotych rubli, kto wie, moe nawet kilku miliardw. Nikt nie podliczy dokadnie, jaka byaby to kwota, co dodatkowo zachcao do stanowczych dziaa. Tymczasem patriarcha Tichon czeka, jak rzd sowiecki przyjmie jego charytatywn propozycj. 23 lutego 1922 roku Lenin podpisa dekret O konfiskacie kosztownoci cerkiewnych na rzecz godujcych, Krok ten z entuzjazmem poparli wszyscy, ktrych Lenin ju w zasadzie rozczarowa, nie wyczajc Stalina. Czekaa ich, co prawda, piekielna robota. W kraju byo wwczas ok. 80 tys. czynnych wity chrzecijaskich, gwnie cerkwi prawosawnych. Oddziay GPU (tak nazywaa si od 1922 r. WCzK, powszechnie zwana czek) wdary si do cerkwi i monasterw. Wasnymi ciaami prbowali wierni broni wity. Ale czekici bez wahania otwierali do nich ogie. Ikony ogoacano z drogocennych ryz, do skrzy i workw wrzucano zote i srebrne, najczciej zabytkowe naczynia liturgiczne. yrandole, kinkiety, wieczniki, w znacznej czci z XV-XVII wiekw, krzye z litego zota. Zabytki z czasw Iwana Gronego i pierwszych monarchw z dynastii Romanoww. Wydubywano kamienie szlachetne, zrywano ze starych ksig bogato zdobione oprawy, konfiskowano zote i srebrne monety. Rwnoczenie wrzucano do ognia stare ikony, kodeksy rkopimienne, Biblie z XIII wieku. W ruinach legy przepikne otarze. By to dopiero pocztek. Patriarcha Tichon, oprzytomniawszy z szoku, ktrego dozna po przeczytaniu leninowskiego dekretu, zwrci si z wezwaniem do wiernej dziatwy rosyjskiego kocioa prawosawnego (28 luty): W wietle nauki Kocioa prawosawnego akt ten jest czynem witokradczym. Nie moemy godzi si na pozbawianie wity, nawet drog dobrowolnej ofiary, powiconych sakraliw cerkiewnych, ktrych uytkowania dla celw innych ni liturgiczne stanowczo zabraniaj kanony powszechnego Kocioa prawosawnego pod grob tych samych kar, jakimi Koci prawosawny oboy witokradztwo. Apel patriarchy, wzywajcy nard do oporu, odczytywano w cerkwiach, przekazywano z ust do ust, rozklejano na murach domw. W caym kraju przed cerkwiami byy istne pobojowiska. Lecz bezbronni parafianie nie mogli zwyciy uzbrojonych po zby czekistw. W wielu miejscowociach tum po prostu rozpdzano ogniem z karabinw maszynowych, za aresztowanych wiernych rozstrzeliwano tego samego dnia. Wadze bolszewickie zdaway sobie spraw, jak wielkim autorytetem cieszy si Koci prawosawny wrd prostego ludu. Tote w obawie przed powszechnym zrywem powstaczym apeloway do rozwagi ludu i mas pracujcych jak zwykle za pomoc kamliwych, obudnych frazesw. 28 marca 1922 roku opublikowany zosta oficjalny komunikat z takimi oto argumentami. Rzdowi obcy jest wszelki zamiar przeladowania wiernych i Kocioa.. Zgromadzone kosztownoci pochodz z pracy ludu i s wasnoci ludu. Sprawowanie posug religijnych i odprawianie naboestw w najmniejszym stopniu nie ucierpi, jeli drogie przedmioty bd zastpione innymi, mniej wyszukanymi. Natomiast za kosztownoci mona naby wystarczajc ilo chleba, zb nasiennych, byda roboczego i narzdzi do pracy, koniecznych, by ocali ycie ludzi i gospodarstwa chopw Powoa oraz innych regionw Federacji Sowieckiej, cierpicych wskutek godu... Lecz klika ksit Kocioa prawosawnego nawykych do luksusu, zota, jedwabi i drogich kamieni, nie zamierza odda skarbw dla ratowania milionw umierajcych z godu ludzi. Kierujc si chciwoci oraz chci zatrzymania kosztownych przedmiotw za wszelk cen, uprzywilejowana klika ucieka si do zbrodniczych spiskw i nakania do buntu. Rzd sowiecki, ktry nadal zachowuje tolerancj wobec wierzcych i powica im wiele uwagi, nie cierpi ani godziny, by uprzywilejowani prowodyrzy kocielni, odziani w jedwabie i brylanty, tworzyli wasne pastwo ksit Kocioa w pastwie robotnikw i chopw. Apel ten mia wywoa rozam midzy Kocioem prawosawnym a ogem wiernych. Zawiera te niedwuznaczne groby pod adresem prawosawnej hierarchii kocielnej. Byy one zreszt tylko sabym echem podjtych uprzednio na Kremlu tajnych decyzji. Lenin by w euforii. Wrcia jego dawna energia i bojowy zapa. Oczy nabray blasku, niemal takiego jak wwczas, gdy wymyli genialne haso Rabuj to, co zrabowane!. 19 marca 1922 roku wdz wystosowa tajn dyrektyw do czonkw politbiura, kierownictwa GPU, ludowego komisariatu sprawiedliwoci oraz trybunau rewolucyjnego. Mieli uczestniczy w naradzie powiconej ulepszaniu i skoordynowaniu poczyna sub oraz instytucji zobowizanych do realizowania dekretu o konfiskacie cerkiewnych kosztownoci. Uczestnikw tej i kolejnych narad instruowa Lenin trzeba zapozna z tajn uchwa zjazdu, w myl ktrej konfiskata cennych przedmiotw, zwaszcza w najbogatszych monasterach i cerkwiach, musi by przeprowadzana z nieugit stanowczoci, bez najmniejszych zahamowa i w jak najkrtszym czasie. Im wicej przedstawicieli reakcyjnej buruazji i reakcyjnego

40

duchowiestwa uda nam si w zwizku z tym rozstrzela, tym lepiej. Teraz wanie naley da tym typom tak nauczk, by przez kilka dziesitkw lat nie mieli nawet pomyle o jakimkolwiek sprzeciwie. Podpisa, jak zwykle: przewodniczcy rady komisarzy ludowych W. Ulianow (Lenin) 19. III. 1922 r. Nigdy wczeniej, nawet w staroytnoci, w krwawych wczesnych despotiach, nikt nie way si sygnowa podpisem gowy pastwa podobnych rozkazw. Zdecydowanie i determinacja Lenina, ktry na og osobicie sankcjonowa zbrodnie wasnego reymu, wzbudz z czasem zawi Stalina i Hitlera. Stalin zawsze podziwial leninowsk stanowczo, sam bowiem w takich sytuacjach cierpia na jej brak: ba si podpisa nawet rozkaz wysadzenia w powietrze leningradzkich mostw i moskiewskich fabryk, cho podyktowaa go konieczno wojenna. Determinacja wodza proletariatu, biorcego poprzez podpisanie dokumentu odpowiedzialno za czyny swoich podwadnych, mogcych w przyszoci powoa si na ten rozkaz, wzbudzaa w nich szacunek zmieszany z podziwem. Tym razem zadowoleni byli wszyscy: zarwno frakcja Trockiego jak i ludzie zwizani ze Stalinem. Pierwsi mogli po tej akcji jeszcze bardziej zaokrgli swe wielomilionowe konta osobiste w bankach zachodnich, co, jak sdzili, przyda si im po ucieczce za granic. Drudzy, pragncy pozosta w Rosji i y w luksusie we wasnym kraju, a z czasem przeksztaci go w baz wypadow dalszych awantur politycznych, te potrzebowali na to wszystko niemaych rodkw. Ideologia rabunku miaa wic sta si pastwow religi, Lenin za jej idolem. Nowe religie zawsze rodz si na gruzach starych. Cerkwie, zgodnie z wytyczn Lenina, rabowano z nieugit stanowczoci i w najkrtszym .czasie. Rozstrzelano 40 tys. duchownych, ksiy i mnichw, a take okoo 100 tys. wiernych, ktrzy naleeli do cerkiewnych dwudziestek i innych wsplnot. Czysty dochd wynis dwa i p miliarda zotych rubli (tak przedstawia si nader oszczdny szacunek historykw z lat pieriestrojki i gasnosti.). Zdaniem specjalistw zachodnich naleaoby t szacunkow wielko potroi. Cerkwi i monasterw byo przecie mnstwo, a kady z tych obiektw istnia co najmniej 300 lat. Przypomnijmy, e ARA wydajc 137 milionw dolarw nakarmia i uratowaa od mierci godowej ponad 20 milionw ludzi. Jak wynika z sowieckich materiaw statystycznych, w latach 1922-23 zakupiono za granic zboe za l milion rubli zreszt wycznie na siew. Byda i narzdzi rolniczych nie kupowano w ogle! Co wic si stao z nieprzebranymi skarbami Kocioa prawosawnego? Gdyby je rozdzieli zgodnie z obietnic dan proletariatowi, po rwnu, zniszczona Rosja szybko przeobraziaby si w kraj bogaty, kwitncy niczym Kuwejt. Nic podobnego, rzecz jasna, nie nastpio, gdy cel operacji by zupenie inny. Mikoaj Bucharin, najbardziej tchrzliwy i aosny spord bolszewickich przywdcw, i dlatego najszczerzej i najgoniej podziwiajcy tupet wodza rewolucji, wspomina z entuzjazmem owe heroiczne dni: ...Obdarlimy Koci prawosawny jak lip z kwiatw i za jego powicone kosztownoci uprawiamy nasz wiatow propagand, dajc fig z makiem godujcym. Przy GPU stworzylimy nasz wasny koci, i to z pomoc prawosawnych popw, a zaiste nie pokonaj go zastpy piekielne; zamienilimy katechizm, owe flaki z olejem Filareta, na mie mojemu sercu Abecado komunizmu. Religi zastpilimy politgramot, dzieciom pozrywalimy z szyj powicone krzyyki, zamiast ikon powiesilimy naszych wodzw i postaramy si dla ludu wystawi wite zwoki IIjicza, przyprawione komunistycznym sosem! .. . Kraj idiotw! W maju 1922 roku aresztowano patriarch Tichona wraz ze wszystkimi czonkami Synodu. 32 metropolitw i arcybiskupw rozstrzelano. Jednake za oficjalnym sowem rozstrzelanie krya si czsto bestialska, sadystyczna zbrodnia. Metropolicie kijowskiemu zadano wiele ran, wykastrowano go, dopiero potem zastrzelono, a jego nagie zwoki zbezczeszczono. Metropolit petersburskiego Weniamina, ktry mia by nastpc patriarchy Tichona, oblano na mrozie zimn wod, zamieniajc go w sup lodu, a nastpnie utopiono. Biskup tobolski Hermogen, ten sam, ktry dobrowolnie pojecha z Mikoajem II na zesanie, zgin przywizany do koa napdzajcego parostatek, rozszarpany przez jego opatki. Biskupa permskiego Andronika, niegdy synnego misjonarza w Japonii, zakopano ywcem. Arcybiskupa czernihowskiego Wasilija ukrzyowano, a nastpnie spalono. Raz jeszcze przytoczymy sowa Lenina: Trzeba da tym typom tak nauczk, by przez kilka dziesitkw lat nie mieli nawet pomyle o jakimkolwiek sprzeciwie. Nerwowo na giedach wiatowych, spowodowan gwatownym spadkiem cen zota, eksperci wi z pojawieniem si na rynku wiatowym wielkich dostaw tego kruszcu z Rosji. Parti bolszewikw, rzdzc obecnie w tym nieszczsnym kraju, mona niewtpliwie nazwa parti tego diaba pisa Guardian w marcu 1923 roku. Wtrowa mu Times: Zakupienie przez lewicow grup socjalistw dwch siedmiopitrowych budynkw w handlowej dzielnicy Londynu po cenie aukcyjnej 6 milionw funtw sterlingw za budynek i wzniesienie za 4 miliony funtw sterlingw pompatycznego pomnika Karola Marksa na jego grobie wiadczy o tym, e moskiewscy bolszewicy maj na co wydawa pienidze, ktre skonfiskowali Kocioowi prawosawnemu jakoby po to, by nie pomoc godujcym. Dopiero teraz zaczlimy rozumie, jakim bogatym krajem bya zrujnowana dzi Rosja. Azja rodkowa po najedzie Mongow, Europa po wojnie trzydziestoletniej, Francja po trwajcej dziesi lat epidemii dumy wszystkie te kataklizmy, nawet razem wzite, s niczym w porwnaniu z tym, co stao si z Rosj w cigu niespena siedmiu lat rzdw Lenina. Warstwa ludzi wyksztaconych przestaa w zasadzie istnie wymordowano j. Ci, ktrzy ocaleli, w prze-

41

raeniu opucili kraj. Wielomilionowe masy ludzkie, wypdzone przez terror, wojn i gd z wasnych domostw, rozproszyy si po najodleglejszych zaktkach Rosji. Nieliczny przed rewolucj proletariat zosta unicestwiony. Przodujcy rolnicy, ktrzy prowadzili gospodarstwa na poziomie standardw europejskich, zostali wymordowani lub uciekli Bg raczy wiedzie dokd. Gospodark doszcztnie zrujnowano. Niegdy najwiksz na wiecie flot rzeczn zniszczono.. Dum Rosji jej linie kolejowe te doprowadzono do ruiny, tabor kolejowy faktycznie przesta istnie. Widniejce na popieliskach ogoocone budowle zabytkowych cerkwi wznosiy si niczym ruiny zapomnianej cywilizacji. Rosja przeobrazia si w pole usane komi polegych. Nikt wszake nie protestowa, nikt nie woa o pomst do nieba. Wszyscy byli miertelnie znueni, ponieni, upokorzeni. A najwaniejsze wszystko ulego rabunkowi. Od grobowcw carskich do kieszeni ludzi ywych i martwych. Wielka, bezprecedensowa w dziejach ludzkoci afera rabunkowa pod kryptonimem wiatowa rewolucja praktycznie si zakoczya. Brak liczb, ktre mogyby w jakiej mierze zbilansowa bolszewickie przedsiwzicie. Cae niemal mienie narodowe wielkiego, bogatego kraju, noszcego dotychczas nazw Rosja, obrcio si w gigantyczn sztabk ZOTA DLA PARTII. Ale to nie koniec. Niczym czarna chmura zbliaa si jeszcze gorsza, znacznie bardziej tragiczna przyszo. W grudniu 1922 roku zaskoczya wadcw Kremla przykra niespodzianka. Bank szwajcarski poinformowa leninowskiego plenipotenta Rotsztejna, e gwny kapita jego firmy (Rotsztejn reprezentowa parti bolszewikw, to wanie ona bya jego firm) zgodnie z poleceniem wacicieli, a by moe ich penomocnikw, ktrzy znali skomplikowan kombinacj hase i szyfrw, zosta przeniesiony na trzy inne konta z nowymi hasami i kombinacjami szyfrw. Depozyty zoone na kontach imiennych pozostay nienaruszone. Stary Parvus znw da Leninowi nauczk, e nie ma dziedziny, zwaszcza w sferze finansw, ktra dopuszczaaby dyletantyzm. Na wiadomo o tym Lenin dozna wylewu krwi do mzgu. Gdy stan wodza nieco si poprawi, wbrew protestom lekarzy i bliskich Lenin wymusi, by zawieziono go na Kreml. Tam potwierdziy si jego najgorsze przeczucia. Gabinet zosta dokadnie przeszukany. Z rozprutego sejfu znikny arcytajne. dokumenty, cznie z bankowymi penomocnictwami, ksieczkami czekowymi i kolekcj paszportw zagranicznych. Znikn rwnie wierny Gorbunow... onierze-internacjonalici dzie i noc penili sub wok luksusowej willi w Gorkach, niegdy podmiejskiej rezydencji wielkiego ksicia Siergieja Aleksandrowicza. W mron, roziskrzon blaskiem peni noc grudniow 1923 roku dobiego ich uszu straszliwe wycie. Pomyleli, e to gdzie w pobliu domu. Bya pna noc, na niebie jania ksiyc. Szczkajc zamkami austriackich karabinw wartownicy powoli zbliali si do willi. Zdawao si im, e to wilki wyszy z lasu. Ale wilkw nie byo. Na oszklonej werandzie, w bujanym fotelu siedzia Lenin. Mia na sobie waciak i walonki. Unis wycieczon twarz ku ksiycowej tarczy i przecigle, dziko wy. Zy duch sa bagania ku swym pobratymcom w kosmosie, marzya mu si wolno... Wypeni ju swoje zadanie. W styczniu 1924 roku, podczas trzaskajcych mrozw, robotnicy szpadlami i omami ryli wykop pod tymczasowe mauzoleum dla wodza proletariatu. Przebito omem rur kanalizacyjn, lecz uszczelnionego przez mrz otwotu nikt nie zauway. Gdy nadesza odwil, nieczystoci z pknitej rury zalay mauzoleum. Na wiadomo o tym zamknity w areszcie domowym patriarcha Tichon zauway z nutk melancholii: Tak, tak! Jakie relikwie, takie i namaszczenie.

Koniec czci pierwszej

Zoto dla partii II Okupacja


Z cyklu: Poligon szatana Zoto dla Partii Opowie dokumentalna Druk z dostarczonych diapozytyww
Pospnie przyglda si Jzef Stalin leninowskiej spucinie, gdy obejmowa j we wadanie. Mia wiele powodw do niezadowolenia. Po pierwsze czu si okradziony. Tak, wanie tak! On, czonek KC partii bolszewickiej i pierwszego rzdu sowieckiego, chocia wykonywa najczarniejsz robot przemierza fronty wojny domowej, wci ryzykowa yciem (groziy

42

mu kule, nastawia pier bagnetom, trafia pod szrapnele, zosta wpuszczony, jak to si mwi, w maliny. Brodzi po kolana we krwi i tyfusowych odchodach, a zarazem miota si w szambie icie bizantyjskich intryg, wysyajc do Moskwy z odlegych kracw Rosji transporty zota i zboa (niekiedy cenniejszego od zota). Tymczasem wszystko to za jego plecami rozkradano, przerzucano za granic, lokowano na kontach osobistych oraz na rachunkach lipnych spek w wykupionych bankach. Wcale to nie znaczy, e nic nie wiedzia o machlojkach. Wiedzia, naturalnie. Nie zdawa sobie jednak sprawy ze skali i rozmachu caej tej afery. Ani te z tego, e cz upu, ktra mu jake zasuenie winna przypa w udziale, jest miesznie maa. Wypchnity z kremlowskiej kuchni i z wadz Midzynarodwki na stanowisko komisarza ludowego do spraw narodowociowych oraz przewodniczcego fasadowej inspekcji robotniczo-chopskiej, Stalin nie od razu zrozumia, co dzieje si w zdobytej przez bolszewikw Rosji. Tak naprawd tylko mu si zdawao, e rozumie. Kady dzie przynosi niespodzianki, upewnia, e trudno cokolwiek poj, a nawet, e poj niepodobna niczego. Wojna domowa dobiega koca i miliony oczu z niemym pytaniem wpatryway si w Lenina: kiedy wreszcie zaczniemy dzieli zrabowane skarby, takjak byo obiecane, po rwnu? Lenin wywraca teatralnym gestem kieszenie, dajc do zrozumienia, e s puste. Przeklci buruje uciekajc zgarnli wszystko, co do kopiejki! Nawet gwodzie wyrwali ze cian, wywieli statkami ca sl. O reszcie nie ma co mwi! Wielu ludzi rozejrzawszy si wok, dawao wiar tym sowom. Rwnie wielu podejrzewao, e kryje si za nimi gigantyczna afera. Stalin wierzy sowom Lenina, poniewa wiedzia, e skarb pastwa jest pusty niczym krater ksiycowy. Domyla si, e pienidze musz by gdzie indziej. Ale gdzie? Bardzo go to intrygowao. Zastanawia si te nad tym, co waciwie bolszewicy maj robi dalej? Okazao si bowiem, e nikt, nawet Lenin, adnych konkretnych planw w zwizku z przyszoci nie ma. Co za najbardziej zdumiewao, nikt powanie nie myla o tym, co bdzie dalej. Skok na Rosj si uda, wic nadszed czas, by da drapaka, ulotni si, zmieni ksyw i y w luksusie gdzie daleko, nad ciepym oceanem. Tak myleli cwaniacy, ktrzy zdoali si obowi. Byo ich wrd bolszewickiej elity najwyej trzydziestu. A co mylaa reszta? Proklamowano now polityk ekonomiczn (NEP), eby zapa nieco tchu i choby troch pomyle. Z wodza wiatowego proletariatu Lenin przeobrazi si nagle w rosyjskiego wielkomocarstwowca. Wcale ju nie marzy o rewolucji wiatowej, lecz o odbudowie imperium rosyjskiego w granicach z roku 1914. Pocztkowo nikt nie wierzy, e jest to moliwe. Stenogramy przemwie Lenina oddano w naj gbszej tajemnicy do ekspertyzy psychiatrycznej czy aby wodzowi nie brak sidmej klepki? Biegli lekarze stwierdzili, e kto wie? Wcale to niewykluczone: Lenin jest zbyt pobudliwy i impulsywny w wypowiedziach, jego myl si rwie, sporo w niej sprzecznoci i niekonsekwencji. Ale sensu odmwi jej nie sposb. Stalin chwyci to w lot: skoro plan rozptania rewolucji wiatowej spali na panewce, to, zgodnie z przewidywaniami Lenina, bolszewikom grozia nieuchronna klska. Unikn jej pozwoli zbudowanie potnego pastwa (cho w myl teorii Lenina pastwo powinno obumiera). Wykorzystujc pastwo jako narzdzie mona doprowadzi do triumfu rewolucji wiatowej. Niezy numer! Tylko skd wzi na to wszystko pienidze, drogi Wodzimierzu IIjiczu? Przecie wasi wsplnicy doszcztnie obrabowali Rosj, wrzucajc zagrabione bogactwa do swych wasnych kieszeni, jak si okazao, bezdennych. Ten wasz NEP, Wodzimierzu IIjiczu, niszczy Rosj, sprawia, e z parowozowni rewolucji przeobraa si ona w pchli targ! A sawetna gwardia starych bolszewikw pawi si w luksusie i nie dba ju o nic poza cenami nieruchomoci i akcji w krajach kapitau. Z rozrzewnieniem oglda swe zagraniczne paszporty, ktre kady bolszewicki dostojnik trzyma w szufladach tuzinami, w dodatku wystawione na rne nazwiska! Stopniowo skupiajc coraz wiksz wadz Stalin ze zdziwieniem spostrzeg, e waciwie nikt mu w tym nie przeszkadza. Nikt nie myli o przyszoci, wszystkich zadowala teraniejszo! Pracuje tylko Czeka, przemianowana na GPU, lecz ospale, bez dawnej energii i zapau: co najwyej dwustu skazacw dziennie idzie na mier. Czekici te czuj si oszukani. Gdzie si podziay bajeczne skarby, ktre z dymicymi mauzerami w rkach zwozili pi lat temu do centrali? Liczyli przecie, e i oni dostan kiedy swoj dol, nie mniejszni inni! A dostali fig z makiem... Stalin sprytnie wykorzysta te nastroje, gdy przejmowa pen kontrol nad tajn policj. Zdawa sobie spraw, e innego narzdzia wadzy wykonawczej po prostu nie ma. Ci, ktrych Lenin nazywa bolszewikami, zwyrodnieli, przeobrazili si w diabli wiedz co! I to jak szybko, w cigu niespena szeciu lat! Byoby bdem utrzymywa, e Lenin tego wszystkiego nie dostrzega bd nie rozumia. Dostrzega i rozumia, i to jeszcze jak! Ucina jednak wszelkie pytania. Pienidze szczcia nie daj! Partia wie, co si stao ze zotem. Ludzie si buntuj? Za rzadko stawiacie ich pod cian! Czciej rozstrzeliwa malkontentw, towarzysze! Oto, czego trzeba! Planujc utworzenie ZSRS Lenin dba przede wszystkim o podstawy prawne przyszego pastwa robotnikw i chopw. Stanie si tym silniejsze myla z przekonaniem wdz im czciej bd stosowane represje. W poowie 1922 roku, w apogeum NEPu, Lenin po raz ostatni podj prb odzyskania utraconego autorytetu. Chcia raz jeszcze zjednoczy wok siebie wsplnikw prowadzc ich na kolejn rabunkow wypraw. Byo mu to potrzebne, aby utrzyma w sabncych rkach ster umiowanej, niczym nie ograniczonej wadzy. Zamys ten nie wiza si, co prawda, z marzenia-

43

mi o potnym pastwie socjalistycznym, lecz niekonsekwencje wodza nikogo ju nie irytoway. Stay si tematem anegdot. A zreszt, prawd mwic, kogo jeszcze mona by oskuba? Kraj i tak ju zamieni si w pustyni. No nie, tak si tylko wydaje prostaczkom! Geniusz zawsze widzi lepiej ni zwykli zjadacze chleba. Studiujc projekt przyszego kodeksu karnego wielkiego socjalistycznego imperium, przygotowany przez nowych czynownikw, ktrzy obroli sadem w latach NEPu, Wodzimierz Iljicz po raz ostatni w yciu poczu tytaniczny przypyw si twrczych i zasmarowa cay projekt czerwonym owkiem. C to za mazgajstwo! A gdzie zapa rewolucyjny?! Towarzyszu Kurski pisa z irytacj do komisarza ludowego sprawiedliwoci sdz, e naley czciej stosowa kar mierci przez rozstrzelanie... za wszelkie dziaania mienszewikw, eserowcw itp. Naley znale sformuowanie, wskazujce na wi tych dziaa z midzynarodow buruazj i jej walk z nami (poprzez korumpowanie prasy i agencji iriformacyjnych, przygotowywanie wojny itd) Prosz natychmiast odesa z powrotem ten list wraz z wasz odpowiedzi. Lenin, 15 maja 1922 roku. Nie, nie, to chyba nie to! Kurski moe nie zrozumie, o co chodzi. Pomyli, e kara mierci naley tylko mienszewikw i eserowcw. Trzeba mu to dokadniej wyjani. W dwa dni pniej, 17 maja 1922 roku, Lenin wysa do Kurskiego kolejny list: Towarzyszu Kurski! Posyam wam szkic dodatkowego paragrafu kodeksu karnego. To brulion, wymagajcy jeszcze sporego nakadu pracy i przerbek. Jednake gwna myl, mimo wad brudnopisu, jest wyraona, mam nadziej, jasno: naley bez owijania w bawen wysun pryncypialn i politycznie autentyczn (a niejak tam ciasn prawnicz) tez, uzasadniajc istot i sens terroru, konieczno jego stosowania i jego powszechny zakres. Postawienie winnych przed sdem nie powinno oznacza rezygnacji z terroru; obietnica taka byaby samooszukiwaniem si lub kamstwem, naley wic terror uzasadni i zalegalizowa, pryncypialnie, jasno, bez faszu i upikszania. Formuowa trzebajak najszerzej, tylko bowiem rewolucyjna wiadomo prawna i rewolucyjne sumienie stworz warunki pozwalajce stosowa terror w praktyce, w mniejszym lub wikszym stopniu. Z komunistycznym pozdrowieniem, Lenin. Nastpnie Lenin, prawnik z wyksztacenia, zaczy sporzdzone wasnorcznie trzy warianty nowego paragrafu kodeksu karnego RSFRS. Oto one. Wariant l : Wszelka propaganda lub agitacja bd te kade uczestnictwo w organizacji lub wsppraca z organizacjami, majcymi na celu (propaganda i agitacja) udzielanie pomocy tej czci midzynarodowej buruazji, ktra nie uznaje komunistycznego systemu wasnoci jako zmiennika kapitalizmu i dy do obalenia go si, (drog interwencj i, blokady bd szpiegostwa, finansowania prasy lub za pomoc innych podobnych metod) karana jest mierci z zamian, w przypadku okolicznoci agodzcych, na pozbawienie wolnoci bd deportacj za granic. Wariant 2: a. Propaganda lub agitacja, obiektywnie wspomagajce t cz midzynarodowej buruazji, ktra... itd. a do koca. b. Tej samej karze podlegaj winni uczestnictwa w organizacjach lub wsppracy z organizacjami bd osobami, uprawiajcymi dziaalno o wyej wskazanym charakterze (ktrych dziaalno wyrnia si wyej przedstawionym charakterem). Jak zwykle piro Lenina byo szybsze ni jego myl. Wdz prbowa zarzuci mierteln ptl na szyj caej ludnoci podbitego kraju, ktra w swej odwiecznej naiwnoci uznaa now polityk ekonomiczn za co powanego i trwaego. Tymczasem bya to kolejna puapka, zastawiona przez zdobywcw. Powtpiewajc, e Kurski wszystko zrozumie, jak naley, Lenin stawia kropk nad i. Wariant 2b: Wsppracujcy lub zdolni do wsppracy i otoczy ten wariant grub czarn lini. W ten sposb kadego czonka spoeczestwa przyszego pastwa mona bdzie skaza na mier przez rozstrzelanie, zgodnie z kadorazowym widzimisi wadz. Dzie pniej, 18 maja 1922 roku, na specjalnym posiedzeniu politbiura KC RKP (b) podjto uchwa w sprawie mniej wicej trzykrotnej podwyki uposae pracownikw GPU oraz wczenia ich do zamknitej sieci zaopatrzenia ywnociowego, co byo skutkiem przyznania im specjalnych racji ywnociowych. Rwnoczenie, wraz z nowymi paragrafami kodeksu karnego, z now, szerok interpretacj kary mierci, nadeszy do GPU tajne dyrektywy takiej oto treci: ...W zwizku z realizacj nowej polityki ekonomicznej oraz decyzjami rzdu dotyczcymi spraw wyszego rzdu, OGPU powinno zachowywa obecnie pewnego rodzaju bierno. Kady pracownik GPU musi zdawa sobie jednak spraw, e podobna sytuacja nie moe trwa dugo. Dlatego OGPU powinno dooy maksimum staraJl w celu ujawnienia i rejestrowania naszych wrogw, by zada im, gdy nadejdzie stosowna chwila, miertelny cios. Co oznacza miertelny cios zadany wrogowi przez GPU, nie byo potrzeby wyjania. 17 grudnia 1922 roku legendarny czekista Peters opublikowa w Izwiestijach artyku nawoujcy do czujnoci, w ktrym ostrzega: Rwnie w warunkach NEPu nie powinnimy zapomina, e jestemy otoczeni przez njzacieklejszych wrogw. Kim byli owi najzacieklejsi wrogowie, ktrych naleao szuka i rejestrowa po to, by w stosownej chwili wymordowa, uprzednio obrabowawszy? Tajny oklnik z lutego 1923 roku szczegowo wylicza, kto w najbliszym czasie ma by fizycznie

44

unicestwiony. Oto jego fragment: W grupie osb zwizanych z partiami i organizacjami politycznymi s to: l. Czonkowie przedrewolucyjnych partii politycznych. 2. Czonkowie zwizkw i organizacji monarchistycznych. 3. Czonkowie Zwizku Niezalenych Rolnikw oraz Stowarzyszenia Niezalenych Gospodarzy Wiejskich z okresu Centralnej Rady na Ukrainie. 4. Dawna arystokracja i szlachta. 5. Czonkowie organizacji modzieowych, w tym skauci. 6. Osoby zwizane z ruchami narodowymi wszelkich odcieni. W grupie pracownikw instytucji carskich podlegaj likwidacji: l. Pracownicy byego Ministerstwa Spraw Wewntrznych: ochrany, policji i andarmerii, tajni agenci ochrany i policji, wszyscy czonkowie sub ochrony pogranicza, niezalenie od stopnia, itd. 2. Pracownicy byego Ministerstwa Sprawiedliwoci: czonkowie sdw okrgowych, wszyscy inni sdziowie, prokuratorzy wszystkich szczebli, sdziowie pokoju, ledczy sdowi, sdowi egzekutorzy, przewodniczcy sdw wiejskich itd. 3. Wszyscy bez wyjtku oficerowie i podoficerowie armii i floty carskiej. Do grupy ukrytych wrogw systemu sowieckiego nale: l. Oficerowie podoficerowie i szeregowi Biaej Armii, nieregularnych formacji biaogwardyjskich, zgrupowa petlurowskich, rnego rodzaju powstaczych pododdziaw i band, ktre aktywnie zwalczay wadz sowieck. Osoby, ktrym wadze sowieckie udzieliy amnestii, nie stanowi wyjtku. 2. Cywilni wsppracownicy centralnych i lokalnych organw oraz resortw rzdw biaogwardyjskich, armii Centralnej Rady, administracji hetmaskiej itd. 3. Dziaacze kocielni; biskupi, duchowni kocioa prawosawnego i katolickiego, rabini, diakoni, mnisi, kierownicy chrw, cerkiewni starostowie itd. 4. Kupcy, waciciele sklepw i straganw, a take nepmani. 5. Waciciele ziemscy, wielcy arendarze, bogaci chopi, ktrzy w przeszoci korzystali z pracy najemnej. Waciciele przedsibiorstw przemysowych i warsztatw. 6. Ci, ktrych bliscy krewni ukrywaj si bd kontynuuj opr zbrojny przeciwko wadzy sowieckiej w antysowieckich bandach. 7. Cudzoziemcy, niezalenie od narodowoci. 8. Wszyscy, ktrzy maj znajomych i krewnych za granic. 9. Czonkowie sekt i wsplnot religijnych (zwaszcza baptyci). 10. Uczeni i przedstawiciele starego szkolnictwa, ci zwaszcza, ktrych orientacja polityczna po dzi dzie nie zostala wyjaniona. 11. Osoby podejrzewane lub skazane za kontraband, szpiegostwo itd. Wanie te dokumenty, a nie aosny licik, w ktrym Lenin doradza, by nie wybiera Stalina na sekretarza generalnego partii, s rzeczywistym testamentem politycznym wodza proletariatu. Skoro ju postanowilicie zosta w kraju i budowa zwizek pastw socjalistycznych, to prosz bardzo oto jedyna metoda, ktra pozwol i zrealizowa ten cel. Tysicletnie pastwo rosyjskie, cierpice, podobnie jak inne staroytne imperia, na chorob brawurowej wojowniczoci, nie wytrzymao brzemienia, jakim samo si obarczyo, oraz niespodziewanych przecie, runo i rozpado si na kawaki. Trudno reanimowa trupa, mona jednak przeobrazi go w organizm, ktrym atwo kierowa. Nard rosyjski zakuto w stalowe kajdany terroru, by galwanizowa martw pastwowo rosyjsk za pomoc niewymylnego zestawu niby-marksistowskich zakl, powtarzanych dzie w dzie, przez okrg dob, od narodzin a do mierci kadej jednostki, ktra cudem unikna egzekucji. Prac zniewolonych ludzi mona wykorzystywa rozmaicie: zawraca bieg rzek, dokonywa podboju wiata, elektryfikowa kraj. Nie s do tego potrzebne pienidze, wszyscy bd pracowa za racje ywnociowe, ktrych wielko bdzie zalena od rodzaju i jakoci wykonywanych zaj. Pozwoli to stworzy wielomilionow armi pracy, zastpy batalionw proletariackich, ktre zalej Europ i cay wiat, zapewniajc zwycistwo socjalizmu na kuli ziemskiej. Wszystko to jest proste i zrozumiae. Do wcielenia w ycie tego planu niezbdna bdzie ogromna armia zarzdcw; tymczasem praktyka dowioda, e tego rodzaju armie szybko ulegaj demoralizacji. yjc w luksusie zarzdcy przestaj zjmowa si rzeczywistym zarzdzaniem, puszczaj wszystko na ywio, bez skrupuw pograj si w bagnie korupcji. Trzeba zatem tworzy now armi zarzdcw ze sztabem administracji okupacyjnej, odcitej od ludzi pracy szczeln kotar tajnoci, nieprzebytym murem przywilejw dla wybranych. Chodzi zwaszcza o sztab funkcjonariuszy odpowiedzialnych przed wodzem gow za swe dziaania, sowa, a nawet myli. To wszystko te wymaga pienidzy, i to niemaych. Skdje wzi? Poczwszy od 1922 roku Stalin usiowa pozna szlaki, ktrymi przerzucano z Rosji na Zachd bajoskie sumy ongi mie-

45

nie narodowe Rosji. Nie mia wtedy jeszcze w rku aparatu wczesnej Czeki. Prowadzone w tajemnicy superostrone ledztwo nie przynioso faktycznie adnych rezultatw. Odnalezione koce zotych nitek szybko uryway si w labiryncie wiatowych bankw. Jeli nawet udawao si znale kana, ktry niegdy wessa zoto rosyjskie, to niepodobna ju byo odnale szlak, ktrym owo zoto pyno na wiatowy rynek. Brakowao ekspertw, ktrzy umieliby si poapa w operacjach tysicy bankowych macek, opltujcych wiat. Gdy bowiem Moskwa bia w bben wiatowej rewolucji proletariackiej, cicho i niepostrzeenie dokonaa si wiatowa rewolucja finansowa. Jej celem staa si globalna hegemonia kraju lub grupy krajw zrczniej ni inne wykorzystujcych stworzone przez w przewrt finansowy moliwoci polityczne i ekonomiczne. Czy wiedzieli o tym ci, ktrzy zdobyli wadz w Rosj i w padzierniku 1917 roku? Stalin by jednym z tych zwycizcw, lecz nie wiedzia o rewolucji finansowej, cho wch starego kryminalisty podpowiada mu, e co tu nie gra. Brak elementarnego wyksztacenia politycznego i ekonomicznego nie pozwala Josifowi Wissarionowiczowi na choby powierzchown analiz sytuacji. Zreszt nie mia na to czasu. No, a pozostali wadcy czerwonego Kremla? Wiedzieli o tym czy nie? Co wiedzia sam Lenin? Najprawdopodobniej nie wicej ni inni, sta si tylko ofiar ludzi zrcznie wykorzystujcych jego chorobliwe fantazje. Zarwno Lenin, jak jego najblisi wsppracownicy nie byli szczerzy ze Stalinem. Pogardliwe spojrzenia i pobaliwe umieszki to wszystko, co od nich otrzymywa. I tak mg poczytywa sobie za sukces, e udao mu si wywie z Goschranu niewielk cz skarbu pastwa i j ukry. Byo to moliwe dziki rozgrywaniu ostrych sprzecznoci na samym szczycie WCzK i jej nowego wcielenia GPU. Lecz GPU to organizacja, ktrej nie mona ufa. Czy GPU znajdzie to, co ludzie Lenina ukryli? Oto jest pytanie. mier Lenina rozwizaa Stalinowi rce. To, co Wodzimierz IIjicz zabra ze sob do grobu, niech pozostanie na jego sumieniu. Co si za tyczy jego najbliszych wsppracownikw, to wyjanimy, czym si zajmowali. C, naleao wyjani niejedno, rozplta grony kbek kremlowskich intryg, przewidzie przyszo, cho nigdy nie mona byo mie pewnoci, co stanie si za kilka godzin. Zdawa si mogo, e potni rywale ze starej gwardii bolszewickiej zetr na miazg niedouczonego kleryka, jak mawia o Stalinie Trocki, i niebawem nikt ju nie bdzie o nim pamita. Teoretycznie tak wanie miao by, lecz w praktyce okazao si, e stara gwardia dawno nie jest gwardi. Odwyka nie tylko od walki, lecz i od normalnej pracy. Leninowcy wcale nie chcieli pozosta w Rosji, do Europy za bali si uciec. Bya to ju cakiem inna Europa ni ta, jak znali przed wielk wojn. Nie czuliby si tam dobrze ze swymi nowymi nawykami, nabytymi w cigu siedmiu lat uprawiania bandytyzmu. Tylko Trocki wykaza nieco stanowczoci. Postanowi opuci Rosj. Zmczyo go ustawiczne przelewanie z pustego w prne, owe nie koczce si dyskusje o tym, kogo naley zlikwidowa najpierw, a kogo pniej. Albo te czy onierzom armii pracy naley co paci, czy wydziela tylko racje ywnociowe? Zgodnie z leninowskim planem czekaa bolszewikw dugoletnia, krwawa praca, do tego stopnia przeraajca, e zapierao dech w piersiach. A si ju brako. Lepiej spokojnie y na Zachodzie, wydjc lekk rk zrabowane miliony. Stalina ucieszyy te nastroje jego potencjalnie najgroniejszego przeciwnika. Zaatwiono Trockiemu deportacj z kraju za uchylanie si od generalnej linii partii i z przyjemnoci pozwolono wyjecha wraz z caym jego archiwum. Niech sobie cicho i spokojnie pracuje nad teori permanentnej rewolucji. Ale nie spuszczano ju ze oczu. Kto wie, moe naprowadzi na lad zrabowanych skarbw. Gdy zrozumiano, e nie naprowadzi, zabito jak natrtn much. Gdy szykowano deportacj Trockiego, szef OGPU Henryk Jagoda dostarczy Stalinowi rejestr kont osobistych i ulokowanych na nich sum oraz nazwiska bohaterw, ktrzy obowili si podczas tej bezprecedensowej w dziejach bandyckiej akcji zwanej potocznie wielk rewolucj padziernikow. Jagoda nie wymieni tylko wasnego konta sdzc naiwnie, e jest dla towarzysza Stalina jedynym rdem informacji. Przyjdzie czas, e wyzna ten grzech, ale ju bdzie za pno. Stalin wszystko wycinie ze starych bolszewikw, wszyciutko do ostatniego centa. Zinowiew, Kamieniew, Bucharin, Mienyski, Hanecki, Unszlicht, Bokij i ilu ich tam jeszcze byo charczc krwi z odbitych puc, wypluwjc wybite zby, zanim dostan kul w ty gowy, dobrowolnie wydadz polecenie przelewu wszystkich pienidzy ze swoich kont osobistych w zachodnich bankach do Moskwy. Stalin nie zapomnia o nikim. Nawet o Leninie. Osobicie wyjani Krupskiej, co j czeka, jeli nie wydobdzie ze szwajcarskiego banku pienidzy zawaszczonych przez wodza wiatowego proletariatu. Ju jutro wszyscy zapomn, e bya on Lenina, a terazjest wdow po nim. Wdow bdzie Ziemlaczka ta sama, ktra wraz z Bel Kunem wywioza zoto z Sewastopola. Nadieda Konstantinowna zaamaa si, oddaa wszystko. A Ziemlaczkajest w porzdku. Oddaa pienidze dobrowolnie, przypomniaa rwnie o Beli Kunie. Och, jake nie chcia ten obrzydy Wgier oddawa szmalu! Trzy dni go tukli, w kocu zwrci wszystko co do grosza. Potem Kuna rozstrzelano. Z internacjonalistami, ktrzy udzili si, e pozostan bezkarni, te rozprawiono si bez ceregieli. Ludzie Stalina dopadli i tych, ktrzy myleli, e spokojnie bd sobie siedzie za granic i wydawa tam pienidze przeznaczone na rewolucj wiatow. Uciec udao si jedynie kilku Amerykanom, ale nikt potem o nich nie sysza. Owszem, pienidze wracay do Moskwy, lecz byy to tylko sumy z kont osobistych. Kropla w morzu potrzeb. Strasznie mao. Stalinowskie plany budowania nowego imperium wymagay znacznie wikszych sum. OGPU i jego nastpczyni NKWD wszyy po wszystkich zaktkach wiata usiujc odnale skarb nazwany przez Lenina zotem dla partii. Szukao zota dla partii rwnie gestapo, wypruwajc flaki aresztowanym bankierom. Flaki hitlerowcy wypruli, lecz zota nie odnaleli. Gdzie

46

si podziao? Jak je spoytkowano? Odpowied na to pytanie nie jest atwa. Szereg badaczy utrzymuje, e owo zoto dla partii podwigno Stany Zjednoczone z gbokiego kryzysu gospodarczego lat dwudziestych zapewniajc boom ekonomiczny epoki New Deal (Nowego adu) prezydenta Roosvelta. Nie zostaa jeszcze napisana powszechna historia finansw. Tajemnice wojenne i pastwowe poznajemy po latach, tajemnic finansowych nie ujawnia si nigdy. Z biegiem lat staj si jeszcze bardziej utajnione i niedostpne... Metody, za pomoc ktrych Jzef Stalin budowa swe imperium na zgliszczach dawnej Rosji, s powszechnie znane. Nie ma zapewne zbrodni, do ktrej wdz wszystkich narodw nie byby zdolny. Miliony ludzi rozstrzelano bd rozdeptano na agrowy py. Tak oto pedantycznie i konsekwentnie wykonywano nakazy Lenina. Wystarczy razjeszcze spojrze na rejestr kategorii obywateli, hurtowo skazanych na mier, by przekona si, e Josif Wissarionowicz by wiernym uczniem Lenina. Dziaa zgodnie z duchem i liter prawa, ktre stworzy jego nauczyciel, w gruncie rzeczy nie pozwala sobie ani na improwizacj, ani na wasne pomysy. Sabiutko czu si w teorii socjalizmu i zdawa sobie z tego spraw. Jeli wic jakikolwiek przedstawiciel skazanych na mier grup ludnoci y jeszcze na pocztku lat czterdziestych, to z pewnoci tylko za drutem kolczastym. Mona bez koca mwi o krwawych zbrodniach Stalina, trzeba wszake te dostrzega konstruktywn stron jego dziaalnoci. Lenin by wycznie siewc zniszczenia. ycie wykazao, e nie potrafi budowa, praca rozumiana jako rodek tworzenia ciya mu, zmar niczego nie stworzywszy. Umysowo Stalina bya zasadniczo odmienna. Ca sw energi kierowa wanie na tworzenie. Stalin nie niszczy pastwa, by jego budowniczym. Tote interesowa si napywem zota do kraju, a nie odwrotnie, jego wypywem. Stworzy komunistyczn parti bolszewikw, czyli WKP(b), poniewa partia Lenina zdecydowanie mu nie odpowiadaa. Wrzaskliwa, kudata, brodata banda w skrzanych kurtkach bya pazerna, wiecznie wykcaa si z wasnymi przywdcami. Powizana mnstwem nici z rwnie jak ona podejrzanymi zagranicznymi organizacjami, marzya, by przenie centrum rewolucji wiatowej z niekulturalnej, brudnej Moskwy gdzie do Berlina lub Parya. Jej przywdcy pod rnymi pretekstami jedzili tam kilka razy do roku. Taka partia umiaa rabowa i niszczy, lecz zbudowanie czegokolwiek nawet agru przerastao jej moliwoci. Tote jak najszybciej musiaa zej ze sceny dziejowej pozostawiajc nowej partii tylko czstk swojej nazwy. Stalinowi marzya si nowa partia jako co w rodzaju zakonu kawalerw mieczowych, tyle e ze znacznie surowsz regu. Szybka zmiana warty i odejcie jednej partii oraz zastpienie jej przez inn mogo si dokona, jak to zwykle bywa, na jedn tylko mod. Dziki wysikom Stalina leninowska gwardia gromadnie maszerowaa do piachu. Na poegnanie wyjawiaa o sobie ca prawd i tylko prawd podczas publicznych procesw moskiewskich. Najblisi wsppracownicy i uczniowie Lenina zademonstrowali wwczas, niczym na scenie teatralnej, sw niezwyk pryncypialno i bojowo. Miejsca ich zajmowali nowi funkcjonariusze, starannie dobierani przez Stalina. Tworzy wasn elit Josif Wissarionowicz zacz jeszcze za ycia Lenina, od chwili gdy stan na czele sekretariatu KC partii bolszewickiej. W 1924 roku stalinowska kartoteka liczya okoo trzech i pl tysicy stanowisk, ktrych obsada podlegaa bezporednio sekretariatowi KC partii, a take okoo ptora tysica stanowisk w resortach, ktre mogy by obsadzone po akceptacji wydziau ewidencji kadr i przydziaw KC. W roku 1925 takich stanowisk byo ju mniej wicej dwadziecia pi tysicy. By to etatowy aparat partyjny, oddelegowany z instytucji macierzystych, w tym take sekretarze grup i organizacji partyjnych, ktrych kierowano do dyspozycji partii w proporcji jeden oddelegowany sekretarz na czterdziestu czonkw partii. W roku 1924 nastpiy take charakterystyczne zmiany organizacyjne w aparacie KC partii. Dotychczasowy wydzial ewidencji kadr i przydziaw poczy si z wydziaem organizacyjno-instruktorskim; w efekcie powsta wydzia organizacyjno-kadrowy, wkrtce najwaniejszy w centrali partii bolszewickiej. Ten nowy wydzia, na czele ktrego Stalin postawi azara Kaganowicza, rozpocz formowanie nomenklatury nie tylko partyjnej, lecz i rzdowej. W okresie od koca 1925 do 1927 roku zmieniono obsad omiu tysicy siedmiuset szedziesiciu jeden najwyszych stanowisk partyjnych i administracyjnych. W 1930 wydzia ten ponownie rozdzielono na dwa nowe. Jeden z nich mia si odtd zaj obsad stanowisk i roszadami personalnymi w aparacie partyjnym, drugi (tzw. wydzia nominacji, podzielony na kilkanacie sektorw przemysu cikiego, przemysu lekkiego, transportu, rolnictwa, instytucji sowieckich, kadr dla zagranicy itd.) kierowa powoywaniem nowych ludzi do nomenklatury lub odwoywaniem z niej starych w aparacie pastwowym stalinowskiego imperium. Podczas gdy ulubion lektur Lenina bya gona ksika Gustawa Le Bona Psychologia tumu (wdz proletariatu obsmarowa j od gry do dou uwagami i wykrzyknikami), Stalin w ogle nie interesowa si tumem. Skpy czas, ktry przeznacza na czytanie, dzieli midzy klasyczne studium Niccolo Machiavellego. Ksi oraz fundamentalne prace amerykaskiego admiraa Alfreda Mahana o wpywie potgi morskiej na bieg dziejw. Niewykluczone, e fascynacja myl tego ostatniego bya jedn z przyczyn klski cesarza Wilhelma i cara Mikoaja; niemniej uczya ich myle kategoriami wojskowymi. Takiego mylenia najprawdopodobniej poszukiwa rwnie Stalin; wiadczy o tym uyte przez niego po raz pierwszy okrelenie dowdztwo partii. W szeregach naszej partii naucza wdz narodw jeli mamy na myli jej kierownicze gremia znajduje si okoo trzech czterech tysicy przywdcw wysokiego szczebla. Jest to, rzekbym, generalicja naszej partii. Nastpnie mamy okoo trzydziestu czterdziestu tysicy przywdcw redniego szczebla. To nasi oficerowie partyjni. Za nimi idzie mniej wicej okoo stu

47

stu pidziesiciu tysicy dowdcw niszego partyjnego szczebla. S to, e si tak wyra, nasi partyjni podoficerowie. Wojskowo-hierarchiczne mylenie przyszego generalissimusa niewtpliwie wywaro wpyw na charakter stalinowskiej nomenklatury. Poddana rygorom elaznej dyscypliny musiaa by gotowa na kade skinienie wodza. Jeli za nowa elita odziedziczya cokolwiek po gwardii leninowskiej, to gwnie pogard dla ludu i jego potrzeb. Z czasem zaczy si ksztatowa nowe jej cechy bez wzgldu na to, z ktrej strony na nie patrze byy niewtpliwie pozytywne. Leninowska gwardia zainteresowana przede wszystkim zdobyciem bogactw na wasny uytek cynicznie upia kraj, nie ponoszc za to najmniejszej odpowiedzialnoci wobec prawa (to bowiem w istocie rzeczy nie istniao) ani te przed wodzem (ktry wrcz pochwala takie zachowanie). Nomenklatura stalinowska natomiast funkcjonowaa w ramach zasadniczo odmiennych. System przywilejw wynis j na poziom ycia wrcz niewyobraalny dla spoeczestwa, ktre obrabowane przez ludzi Lenina yo w straszliwej ndzy. Sprawujc nad tym spoeczestwem nieograniczon wadz, elita stalinowska doskonale uwiadamiaa sobie jednak wasn nico. W kadej chwili kady partyjny prominent od sekretarza partii w zabitej deskami dziurze poczwszy, a na czonku politbiura, ludowym komisarzu bezpieczestwa lub marszaku koczc mg zosta zastrzelony w swoim wasnym gabinecie, skopany na mier buciorami w kazamatach NKWD lub wysany na poniewierk do agru. wiadomo ta skaniaa do kierowania si prostym schematem yje si raz pal licho dzie jutrzejszy. Hamowao to skutecznie apetyty funkcjonariuszy partyjnych i administracyjnych, ograniczao do minimum ich zachannoci i podatno na korupcj, skupiao energi na potrzebach pastwa oraz partii. Z pojciami pastwo i partia identyfikowano naturalnie nomenklatur, ku czemu zmierza Stalin. Nomenklatura stalinowska zaprawiaa si do takiego rozumienia wasnej roli ju podczas straszliwego godu w latach kolektywizacji. W pobliu rejkomw partii, koo spec-stowek gromadzili si opuchnici z godu chopi i ich dogorywajce dzieci. Drzwi do rejkomw strzeono przez okrg dob: pilnowaa ich milicja oraz onierze GPU. Jednak otwarte okna stowek wabiy zapachami, ktre gincych z godu ludzi przyprawiay o szalestwo. W stowkach po wyjtkowo niskich, niemal symbolicznych cenach sprzedawano biay chleb, miso, kurczaki i inne ptactwo, egzotyczne owoce i delikatesy. O istnieniu czego podobnego mieszkacy Rosji zapomnieli ju w 1917 roku. Tymczasem nawet pracownicy stowki otrzymywali przydziay ywnociowe, tzw. racje Mikojana, na ktre skadao si dwadziecia rnych produktw! Wok oaz luksusu panoszy si gd i mier. Z pocztku wielu pracownikw aparatu partyjnego nie mogo zdoby si na bezduszno i prbowao karmi saniajcych si z godu pod oknami partyjnych spec-stowek ndzarzy, a zwaszcza ich dzieci. Takich miczakw natychmiast odwoywano ze stanowisk. Znikali nie wiadomo gdzie, skreleni z nomenklatury raz na zawsze. Z wyyn KC na poziom rejkomw dotara cile tajna instrukcja nastpujcej treci: Najgorsze z tego, co moe si zdarzy, to lito i utrata stanowczoci. Powinnicie si nauczy spoywa posiki nawet wtedy, gdy wszyscy wok bd umiera z godu. W przeciwnym razie zabraknie rk, ktre przywrc w kraju urodzaj. Nie poddawajcie si uczuciom, mylcie wycznie o sobie. Jednak i t instrukcj naleao rozumie waciwie. Nie wszyscy prominenci zdawali sobie z tego spraw. Podczas najwikszego godu wielu sekretarzy rejkomw i obkomw zaczo urzdza istne orgie z fontannami szampana i rozrywkami w stylu dawnego kupiectwa. Odbyway si na przykad takie oto zawody: kto za jednym zamachem zje jagni nafaszerowane przepirkami. Autorw takich pomysw, co prawda bez szczeglnego haasu, wsadzano do wizie i rozstrzeliwano, by innym co podobnego nie przyszo do gowy. Ajeli nawet ktry z takich wesokw nie od razu poszed pod cian, to przypomniano mu te orgie nieco pniej, w 1937 roku bd w latach nastpnych. Wychowywana w tym duchu nomenklatura, cho zdawaa sobie spraw ze swej wrcz nieograniczonej wadzy, dbaa o to, by nie narusza ustalonych przez Stalina zasad. Wyjtkw praktycznie nie byo. Gdy ona Kalinina przywaszczya sobie z Goschranu futro sobolowe niegdy wasno zamordowanej carowej Aleksandry Fiodorowny, trafia na wiele lat do agru, gdzie moga roztrzsa, czy miaa do tego prawo. A przecie wzia futro pomna, e za czasw Lenina wolno jej byo rabowa bezkarnie. Z kolei ona Mootowa sdzia, e moe zabra z Goschranu lubn koron Katarzyny II i ofiarowa j amerykaskiej ambasadorowej. Ona rwnie wyldowaa za kratkami. Cho maonkowie owych dam znajdowali si na samym szczycie wadzy, w niczym nie mogli pomc swoim lubnym, ktrych pech wynika nie tyle z chciwoci, ile z bdnej oceny sytuacji. Wszystko, co kremlowskie ony traktoway jako nalen sobie zdobycz, Stalin uwaa za wasno pastwa. Z biegiem czasu do kadego prominenta dotaro, jakie s granice moliwoci wynikajcych z jego statusu. Przekroczenie tych granic grozio miertelnym niebezpieczestwem. Nawet wszechwadny awrentij Beria szef tajnej policji, chtnie porywajcy na moskiewskich ulicach do swego samochodu dziewczta, nie podejrzewa, e ju sporzdzono list jego ofiar i wkrtce czeka go sprawa karna. Gdy zosta aresztowany, gotowe ju byo skierowane przeciwko niemu oskarenie o liczne gwaty. Za to wanie Beria zosta rozstrzelany. Co prawda, ju po mierci Stalina, lecz nie ulega wtpliwoci, e akt oskarenia przygotowano jeszcze za ycia generalissimusa. Niegdy, w porywie natchnienia, Lenin zawoa: Wszystkie nasze plany s gwno warte! Najwaniejsze to dobr kadr! Widocznie zastanawiajc si w ostatnich latach ycia nad moliwociami zbudowania pastwa socjalistycznego wdz wiatowego proletariatu zrozumia, e z kadr, ktra go otacza, niczego nie uda si zbudowa. Rabowa za nie byo ju kogo. By

48

moe, daoby si obrobi nepmanw, lecz zbyt mao jeszcze si wzbogacili, by wzbudzi zainteresowanie nienasyconej gwardii leninowskiej. Jedynie Stalin potrafi naleycie zrozumie genialne zamysy Wodzimierza IIjicza i podczas swych trzydziestoletnich rzdw byskotliwie wykorzysta leninowsk spucizn. Bya ona dla niego niczym pniak dla topora, ktrego nigdy nie wypuszcza z doni. Zastanwmy si wszake, co pozostawi Stalinowi Lenin, jeli pomin mtne wywody o budowaniu pierwszego w wiecie pastwa socjalistycznego i przepowiadanie nieuchronnych wojen w epoce imperializmu, ktre jakoby stan si detonatorem wiatowej rewolucji proletariackiej. Skarb pastwa by pusty, armia zdezorganizowana i cakowicie niezdolna do walki, partia rozdarta na wrogie frakcje, zdemoralizowana i byskawicznie si degenerujca, kraj spustoszony, obrabowany i zniewolony, ludno ciemna, zastraszona i sproletaryzowana. Dla mieszkacow Rosj i sowo socjalizm znaczyo to samo, co kula w ty gowy. Przemys by doszcztnie zniszczony, system finansowy pogrony w chaosie, transport sparaliowany. Niemal zupenie skasowano wykwalifikowan si robocz, wymordowano inteligencj, ktrej niedobitki rozproszyy si po wiecie. Kominy fabryczne byy martwe, parowozy przearte rdz i pokryte lodow skorup, okrty na wp zatopione. Po kraju wczyy si legiony bezdomnych ndzarzy, w miastach terror kryminalistw najzwyczajniej w wiecie wspistnial z terrorem organw pastwowych. NEP nieco oywi handel i usugi, lecz mao komu byy one potrzebne w takiej sytuacji. Jedynie WCzK, zwana teraz GPU, jako njwaniejsza podpora reymu utrzymywaa si wniezej kondycji z satysfakcj wykonujc testament Lenina nakazujcy nadal terroryzowa pastwo. Czekici byli pewni, e nowy wdz nie zostawi ich bez pracy. I rzeczywicie da ludziom bezpieki doskonae zajcie. Tyle e okreli czas ich przebywania na tym padole: mieli y jeszcze najwyej dziesi lat. Prosty rachunek. Od tego czasu pastwo stalinowskie przeobrazio si w pyncy nie wiadomo dokd okrt. Jego koty mogy wytwarza energi tylko z ludzkich istnie tysicy, milionw, dziesitkw milionw rzucanych na paleniska. Palacze czekici harowali przy tych kotlach z radoci i entuzjazmem, lecz gdy koczyli wacht, te stawali si paliwem dla gigantycznego okrtu pyncego pod bander z przewrotnie genialnym hasem: Nauka Lenina jest niemiertelna, poniewa tylko ona jest suszna!. Jake wielu spord czekistw, poyskujc zotem naramiennikw, granatem naszywek, lnieniem chromowych butw, skrzypic nowiutkimi rzemieniami pasw i koalicyjek, schodzio do straszliwej kotowni nie rozumiejc, e sami take nigdy nie wyjd na pokad, s bowiem tylko zwykym paliwem. Wszyscy byli paliwem. Na tym wanie polegaa nieziemska przebiego wodza wiatowego proletariatu Lenina i jego skromnego ucznia wodza wszystkich narodw Stalina. Paleniska buchay ogniem, koty prychay mocarn par, a okrt pyn w bezkresn dal coraz prdzej. Tyle e nie wiedzia, dokd pynie... 5 grudnia 1931 roku uroczycie wysadzono w powietrze cerkiew Chrystusa Zbawiciela w centrum Moskwy. Bya symbolem starej Rosji, jej najbardziej czczon witoci. Budowano j przez ponad czterdzieci lat, podczas panowania czterech cesarzy. Huk tej eksplozji mia uzmysowi wiatu, e tysicletnie imperium rosyjskie raz na zawsze lego w gruzach. Na rumowisku starej Rosji podnis si i natychmiast stan na nogi trup, ktremu dano nazw Zwizku Socjalistycznych Republik Sowieckich. T wanie dat mona uzna za pocztek samodzielnych rzdw Stalina: pozbywszy si leninowskiej gwardii, NEPu oraz caej reszty, odziedziczonej w spadku po wielkim zamcie 1917 roku, poprowadzi reanimowane imperium wytyczon przez siebie drog. Mino dziesi lat mikrosekunda w skali dziejowej i wiat ze zgroz przemieszan z zachwytem musia przyzna, e sta si wiadkiem cudu. I cho owoce tego cudu byy mocno zmilitaryzowane, wcale nie staway si przez to mniej dorodne. Na pocztku lat czterdziestych pod broni stay ju w Rosji sowieckiej 303 dywizje, 23 tysice czogw wrd nich nie znane jeszcze wiatu opancerzone monstra wyposaone w wysokoprne silniki olejowe prawdziwa, stalowa, miadca wszystko wok armia. 17 tysicy samolotw, w tym wiele typw, ktre nie ustpoway najlepszym konstrukcjom zachodnim, przecinao niebo zwartym szykiem eskadr, rysujc w eleganckim locie ogromne haso: Chwaa wielkiemu Stalinowi!. 40 tysicy dzia artyleryjskich i utajnione modzierze odrzutowe byy w stanie zmie z oblicza ziemi wszystko, co stao na drodze wiodcej do zwycistwa komunizmu na wiecie. 220 odzi podwodnych wicej ni miay wwczas wszystkie pastwa wiata razem wzite eskadry najnowszych niszczycieli i krownikw, budowane w gorczkowym popiechu superliniowce wyranie uzmysawiay starzejcym si morskim mocarstwom, e soce ich sawy ju zachodzi. Huty i stalownie produkoway najwicej stali i elaza na wiecie w przeliczeniu na jednego m ieszkaca, biura konstruktorskie, laboratoria, instytuty naukowo-badawcze pracoway nad nowymi rodzajami broni, zbliajc si tu tu ku dojrzaym konstrukcjom rakietowym i czynic ogromne postpy na drodze ku broni atomowej. Kiedy si to wszystko zaczo? Skd wziy si setki tysicy, miliony inynierw, badaczy, konstruktorw, lotnikw, nawigatorw, mechanikw, kierowcw czogw, kapitanw okrtw, szturmanw, elektrykw, minerw, artylerzystw, inynierw mechanikw floty nawodnej i podwodnej, metalurgw, specjalistw od super wytrzymaych stopw, nadprzewodnikw, plazmy, radiotechniki i radiolokacji? Przecie nie urodzili si na kamieniu. W 1913 roku nie byo ani jednego podobnego specjalisty wojskowego lub cywilnego w caej Rosji. Nikogo takiego, poza wyjtkami, nie byo jeszcze i w 1930 roku. Pojawili si zaledwie w cigu dziesiciu lat, i to tylu, e mogli waciwie z niczego stworzy infrastruktur potnego imperium wojskowoprzemysowego. Przed dziesiciu laty wielu z nich byo analfabetami.

49

Nie zastanawiam si w tej chwili nad tym, jakim kosztem i w imi czego stworzono to wszystko. Moje pytanie dotyczy tylko tego, jak moliwe byy tak niezwyke osignicia, i to w tak krtkim czasie! Niczym bohater jednej z bylin rosyjskich, ktry cisn gar ziemi i zawoa: Wsta, potna druyno! (i natychmiast spod ziemi wyrosy tysice zbrojnych, walecznych wojw) Stalin mg z satysfakcj uwierzy, e jest cudotwrc. Energia milionw spopielonych w paleniskach socjalizmu ludzkich istnie przeobrazia si w wydajn prac. Stalin wraz ze stworzon przez siebie partikawalerw mieczowych wykaza wprost niebywae zdolnoci organizacyjne i piekieln pracowito. Za jego rzdw zburzono ponad szedziesit tysicy cerkwi, lecz zbudowano mniej wicej tyle samo stadionw i domw kultury. Narastajcy terror zaostrza dyscyplin pracy i ycia codziennego. Niemal wszystkich partyjnych oficerw, cznie z generalicj systematycznie przesiewano, likwidujc bd rzucajc midzy arna GUAGu zdyskwalifikowanych. Zastpowali ich nowi, jeszcze bardziej bezlitoni i wierni wodzowi. Nomenklatura umacniaa si na tej krwawej drodze i rwnoczenie wznosia coraz wyszy mur odgradzajcy j od zniewolonego spoeczestwa. ycie prywatne elity wadzy stawao si coraz pilniej strzeon tajemnic pastwow. Najzwyklejsza ludzka ciekawo,jak yj, co jedz i jak pracuj przywdcy, koczya si dla szarego obywatela kar mierci przez rozstrzelanie. Podejrzewano, e jedynym powodem tego rodzaju dociekliwoci jest prba zorganizowania zamachu na ycie partyjnego notabla. Dyktatura proletariatu nad buruazj, o ktrej tak mtnie pisa Marks, przeobrazia si w dyktatur nomenklatury nad spoeczestwem spauperyzowanym, pozbawionym wszelkich praw, zmuszanym do niewolniczej pracy. Pacono za prac tyle tylko, by robotnik nie zmar z godu. cilej by umar dopiero wtedy, gdy bdzie sobie tego yczy jego pan i wadca. Takie traktowanie niewolnikw nie byo czym nie znanym w dziejach ani niezwykym. Wspominalimy ju, e posugiwano si takimi metodami w staroytnoci. Niezwyke byo zupenie co innego: to, e nowoytnych niewolnikw zmuszano, by piewali radonie: Nieobjta dla ludzkiego oka Pikna tak, jak aden w wiecie kraj Moja ziemia wolna i szeroka... W latach trzydziestych wykonano tak gigantyczn prac, e w porwnaniu z ni wznoszenie piramid to dziecinna zabawa w piaskownicy. Skd jednak brano rodki na te ogromne, wrcz kosmiczne w swym rozmachu zadania? Jaki przywieca im cel? Odziedziczywszy po Leninie pusty skarb pastwa l)
1) Wszyscy historycy sowieccy zgadzali si z t opini. Stalin obj wadz w najtrudniejszym okresie, gdy skarb pastwa by pusty. Jednak z sobie tylko znanych powodw historycy owi przemilczaj, co stao si z zagarnitymi przez Lenina bogactwami starej Rosji.

Stalin podj skuteczne dziaania, by znw skarb ten zapeni. W 1919 roku z inicjatywy Lenina utworzono dwa specjalne fundusze politbiura i podzielono je rwno midzy jego czonkw: brylantowy i zoty. Byy potrzebne na wypadek klski w toczcej si wwczas wojnie domowej. Kady z czonkw politbiura zabraby wtedy wasn cz upu, by po ucieczce za granic mc si tam urzdzi. Rne rzeczy mogy si zdarzy. Kontakty z bankami mogy by utrudnione lub wrcz niemoliwe. Uciekinierzy mogli si zetkn z wrogoci miejscowych wadz, napotka wiele innych trudnoci. Jako miejsce ucieczki nie wchodzia przecie w gr Europa Zachodnia ani USA, gdzie zapewne nie udaoby si bolszewikom uzyska azylu. Pod uwag naleao bra tylko kraje podwczas wrcz egzotyczne, na przykad Argentyn, do ktrej chcia wyjecha Bucharin. Byo jasne, e zota niewiele mona by zabra jest zbyt cikie. Za to brylantw daoby si wywie znacznie wicej, cilej o znacznie wikszej wartoci. Tote zoto lokowano w bankach zachodnich, a brylanty pozostaway w funduszu. Jeszcze za ycia Lenina, objwszy stanowisko sekretarza komitetu centralnego partii bolszewikw Stalin wycofa z funduszu wszystkie brylanty i odda je na przechowanie wdowie po Swierdowie, Klaudii Nowgorodcewej. Naadowaa ona tymi klejnotami cztery ogromne szuflady masywnej, staromodnej komody oraz rednich rozmiarw skrzyni. Wdowa ya skromnie, nikomu nie rzucaa si w oczy, nigdzie nie pracowaa. Wszyscy, ktrzy z racji swego stanowiska dowiedzieli si, gdzie s teraz brylanty, nie przeyli nawet doby. Czonkowie politbiura robili pieko, prbowali oskara Stalina o zwyk kradzie. On za kryjc umieszek pod swym ju wwczas synnym wsem wyjania: Brylanty s w bezpiecznym miejscu, ukryte przed zodziejami. W Goschranie kradn na potg, byoby wic zbyt wielkim ryzykiem pozostawia je tam nadal. To po pierwsze. A po drugie, nie ma dzi obiektywnych przyczyn, ktre kazayby si obawia, e w stosunkowo bliskim czasie trzeba bdzie ucieka z kraju i zajmowa si tam konspiracyjn lub jakkolwiek inn dziaalnoci. Jeli ktry z towarzyszy chce wyjecha za granic i zamieszka tam na stae, to niech zgodnie z obowizujcymi przepisami zawiadomi o tym politbiuro, sprawa jego zostanie rozpatrzona i jeli uzyska zgod na wyjazd, to otrzyma nalen sobie cz. Co prawda on, Stalin, jest temu przeciwny. Kady ju dawno otrzyma i ukry swoj dol, gdzie tylko chcia, a fundusz politbiura nie jest wasnoci prywatn Ma suy do konkretnej pracy organizacyjnej w warunkach konspiracji. Na pytanie: Kto wyda takie polecenie? Stalin wypuci z fajki kb dymu w twarz Zinowiewa, ktry je zada, i odpowiedzia: Ja wydaem! Na widok tych iskierek w oczach Gruzina Zinowiewowi zakoatao bolenie serce. Z sercowych przypadoci szef Midzynarodwki nie wyleczy si a do mierci, czyli do chwili, gdy go rozstrzelano.

50

Gdy Lenin, Dzieryski i Frunze zeszli do grobu, na opuszczonych przez nich stanowiskach Stalin umieci siebie, Jagod i Woroszyowa. Snu dalekosine plany, wci myla o zocie. I jak zwykle swe myli natychmiast przetwarza w czyn. Formalnego szefu. GPU Mienyskiego wezwano do centralnej komisji kontroli, dziaajcej na szczeblu KC partii i zadano mu tam szereg pyta. Dotyczyy jego dziaalnoci na niwie czekistowskiej i dyplomatycznej w latach 19171920. Z pocztku pytano o bahostki, zwizane z ruchem Spartakusa w Niemczech, lecz niepostrzeenie zahaczono o sumy, ktre zastpca elaznego Feliksa wyekspediowa do bankw zachodnich. Mienyski dosta ataku serca. Byo to Stalinowi na rk, pozwalao bowiem bez zbdnego haasu ze wzgldu na stan zdrowia funkcjonariusza zamkn go w areszcie domowym. ledztwo w sprawie Mienyskiego prowadzi od tej chwili Jagoda oraz lekarze sprawujcy opiek nad chorym. Aby odwiey Mienyskiemu pami, sprowadzono do Adolfu. Joffego, ktremu poradzono, by odwiedzi starego, chorego przyjaciela. Po tej wizycie Joffe wrci do domu i zastrzeli si. Bya to fatalna wpadka GPU, Josif Wissarionowicz z nagan wypomnia to Jagodzie. Ten obieca, e ju nigdy co takiego si nie powtrzy. I rzeczywicie, nawet on sam nie popeni samobjstwa, gdy przysza kolej na niego. Tylko Jakub Hanecki wystpi z prob o wyjazd za granic. I nawet uzyska na to zgod. Lecz nagle aresztowano jego on, a wkrtce potem syna. Tymczasem Hanecki niemal co tydzie odwiedza swego starego towarzysza partyjnego, uwizionego w podmoskiewskiej daczy, ktrej strzegli jego podwadni: Mienyski wci jeszcze pozostawa szefem GPU, Jagoda by tylko jednym z jego zastpcw. Zmuszany do tych odwiedzin Hanecki zmieni si w cigu czterech miesicy nie do poznania: cakowicie osiwia, podupad na zdrowiu. Gdy go rozstrzelano wraz z ca rodzin, wszystkie pienidze z jego osobistego konta, jak i kont jego przyjaci, cznie z Leninem, byy ju pobrane i wrciy do Moskwy. GPU prbowao te odnale Parvusa. W 1924 roku nadesza wiadomo o jego mierci w Szwajcarii, Nikt jednak nie dawa temu wiary, sporo przesanek wskazywao na to, e stary aferzysta po prostu jeszcze raz zmieni nazwisko i gdzie si ulotni. By uatwi odnalezienie Parvusa, aresztowano jego syna: pracowa w moskiewskim komisariacie spraw zagranicznych pod nazwiskiem Gniedin. Uratowao go tylko to, e tatu przepad jak kamie w wod. Nie chciano rozstrzela Gniedina przed konftontacj z ojcem, tote doczeka w wizieniu mierci Stalina i wolnoci. W tym czasie Jagoda zapocztkowa gigantyczn pod wzgldem zasigu, wielopaszczyznow operacj, znan powszechnie pod kryptonimem Trust. Czym w rzeczywistoci by w Trust, do dzi nie udao si wyjani. Wasilij Szulgin, cho nie chcia na ten temat mwi, zauway kiedy, e Trust to zdrada na tak wysokich szczytach wadzy, e si to w gowie nie mieci. W operacji tej uczestniczyy wszystkie siy, jakimi dysponowao OGPU, zarwno w kraju, jak i za granic. Toczya si okrutna, niejawna wojna midzy rnymi ogniwami stalinowskiej tajnej policji. Pracownicy ssiadujcych ze sob wydziaw (ulokowanych zwykle na tym samym pitrze lub na ssiednim korytarzu bd, co najwyej, na ssiednim pitrze tego samego gmachu) starali si umieci u siebie nawzajem wasnych agentw, denuncjowali spalonych ssiadw biaemu kontrwywiadowi bd europejskim organom porzdkowym, bezlitonie rozprawiali si z konkurentami. Od Moskwy do Parya nieustannie toczya si gra, z prawdziwymi i faszywymi oknami i furtkami na granicy, z obkacz karuzel podwjnych, potrjnych i poczwrnych agentw. Wadze OGPU najwidoczniej same w kocu straciy gow w tej grze, nikt bowiem z uczestnikw operacji Trust nie przey 1937 roku (poza dwoma agentami brytyjskimi i jednym niemieckim, ktrym pod szyldem Trustu udao si wej do NKWD, a potem napisa o tym interesujce wspomnienia). Trust mia niewtpliwie do spelnienia kilka zada. Nie wszystkie s nam znane, a niektre po dzi dzie trudno sprecyzowa. Jednake jeden cel tej operacji by ewidentny: naleao odnale biaogwardyjskie zoto, ustali rda finansowania biaych, a nastpnie podczy do nich ludzi Trustu. Poszukiwano te zota lewackich eserowcw, ktrzy przez bez maa pitnacie lat rabowali banki Europy i Rosji. Borys Sawinkow i genera Kutiepow zostali porwani w tym samym czasie: ta zbieno jest nader wymowna. Rwnoczenie agentura OGPU za porednictwem pewnego Francuza kupia w Paryu prywatny bank. Szybko si on rozrs i wkrtce sta si gonym Eurobankiem najwikszym bankiem zagranicznym w stolicy Francji. Najbardziej pikantne w caej tej historii jest to, e w bank zaoyli emigranci rosyjscy. Byy w nim zdeponowane wszystkie rodki antybolszewickiej opozycji. Po wykupieniu banku przekazywano je stopniowo do Moskwy. Mniej romantyczne, lecz rwnie powane przedsiwzicia podejmowano w kraju. Si rozpdu jak za czasw Lenina wdroway jeszcze na Zachd skarby z najbogatszych muzew Rosji, lecz wkrtce pooono temu kres. Represyjno polityki bolszewickiej w wietle sformuowanej przez Lenina i rozwinitej przez jego spadkobierc tezy o moliwoci zbudowania socjalizmu , w jednym kraju, nie tyle wpyna na likwidacj dotychczasowych metod okradania ludnoci, ile w znacznym stopniu je udoskonalia. Skoczyy si nieustanne rewizje, nie wpadali ju nagle do mieszka uzbrojeni czekici w poszukiwaniu zota i brylantw. Strzelanina i wrzaski byy bezskuteczne wikszo ludnoci bya ju dawno wyzuta z mienia. Jeli kto mia jeszcze cokolwiek wartociowego, to ukry swe skarby przemylnie: zakopywa je w ziemi lub zamurowywa w cianach. adna niespodziewana rewizja nie pozwoliaby niczego odnale. Wadze postpoway wic inaczej prosto, lecz sprytnie. Najpierw wywoano w kraju gd, ktry wpdzi do grobu miliony ludzi, po czym otworzono w wielu miastach tzw. torgsiny 2).
2) syndykaty handlowe, czyli specjalne sklepy.

Mona byo tam kupi niektre produkty (nic nadzwyczajnego: makaron, tuszcze, kasze itd.), lecz tylko za zoto i walut.

51

I nieszczni obywatele Rosji sowieckiej sami wykopywali swe skarby, by nie je do torgsinw. Tam czekali ju na nich funkcjonariusze GPU z pytaniem, skd maj zoto lub walut, skoro i jedno, i drugie ju dawno naleao odda pastwu. Po odwiedzeniu torgsinu mona byo si spodziewa natychmiast rewizji i aresztowania. Jeli uwiziony odda dobrowolnie reszt skarbu ocalaego podczas poprzednich rewizji, mg odzyska wolno. Postanowiono te skoczy raz na zawsze z NEPem. We wszystkich duych miastach wzywano nepmanw do GPU i przekazywano im rozkaz, wydany zapewne przez najwysze wadze, skoro wszdzie brznlia jednakowo i na zawsze przeszed do historii: Obywatele! gromadzilicie zoto na czarn godzin. Czarna godzina wanie nadesza! Oddajcie zoto pastwu! Kto zrozumia powag chwili i zdawa sobie spraw, e ycie jest cenniejsze od zota, natychmiast oddawa wszystko. Wahajcych si przekonywano rnymi metodami. Niektrym kazano nawet sucha wykadw z ekonomii politycznej socjalizmu i zapewniano ich, e kady obywatel stanie si bogatszy, silniejszy, bardziej wolny, jeli jedynym posiadaczem zota w kraju bdzie potne socjalistyczne pastwo. Wykady te, co jest samo przez si zrozumiae, odbyway si w wizieniach, do ktrych wtrcono sceptykw. Niewielu jednak spord nich udao si przekona. Wikszo nie uwierzya w ekonomiczn rentowno socjalizmu. Tam, gdzie stowanie byy dostatecznie przekonujce, uciekano si do innych argumentw. Nieszczsnych nepmanw wsadzano do cel nagrzanych do 60 i nie dawano im pi, gdzie indziej temperatura w celach wynosia zero stopni, a woda sigaa winiom po kostki. Ci, ktrzy rwnie skomplikowanych metod nie potrafili lub nie chcieli stosowa, po prostu katowali winiw. Mao kto wola mier ni rezygnacj z mienia. Wikszo nepmanw oddawaa wszystko, co zdoali zgromadzi w krtkim okresie nowej polityki ekonomicznej. Ale byo ju za pno. Zacity upr budzi uzasadnione skdind podejrzenia ledczych GPU, czy aby ich podopieczni s szczerzy? Czy na pewno oddali wszystko? I nawet jeli byo to absolutnie wszystko, przekona czekistw, e to prawda, wcale nie byo atwo. Waciwie byo to niemoliwe. Metody drczenia i torturowania winiw staway si coraz bardziej wyrafinowane, tote strumienie zota wci pyny do socjalistycznego skarbca. W instrukcji, sporzdzonej przez Lenina dla organw GPU, ktra staa si jakby testamentem wodza proletariatu, w rozdziale powiconym tajnym wrogom reymu sowieckiego bardzo wane byy punkty 4. i 5. Zaliczay one do owych wrogw wszystkich byych kupcw, wacicieli sklepw i kramw, zakadw przemysowych i warsztatw, ziemian, bogatych dzierawcw i zasobnych chopw. Z tymi kategoriami poddanych pastwa sowieckiego rozprawiono si tak samo jak z nepmanami. Oszczdzano im tylko wykadw z ekonomii politycznej. Zeznania w rodzaju wszystko mi ju zabrali w 19 I 8 roku, kwitowano drwin: Czy aby na pewno wszystko? A gdyby si tak zastanowi? Przypomnijcie sobie, obywatelu, gdzie i co schowalicie, zamurowalicie, zakopalicie? Pami was zawodzi? No to sobie przypomnicie! Mamy mnstwo czasu. Nieszcznicy medytowali, a gdy sobie przypomnieli szli pod cian na rozwak. Ci, ktrzy si nie ugili, te szli pod cian. I tak musieli zgin, gdy zaliczono ich do kategorii wrogw reymu. A jeli przy okazji oddali co pastwu, byo to dla czekistw dodatkowym powodem do satysfakcji. Cz hurtem skazanych unosia swe tajemnice do grobu. Znacznie gorsze byo jednak co innego. Ot nikt nie kontrolowa wielkiej armii ledczych i innych pracownikw GPu. Nikt nie wiedzia, ile zota podczas akcji przyklejao si im do rk. Na sam myl o tym ludzie z Kremla wpadali we wcieko. Poniewa ca kadr GPU i wczesnego NKWD postanowiono odda na przemia do ich wasnego myna, wic wszystkich czekistw, ktrzy przesuchiwali nepmanw i innych byych ludzi, czyli ukrytych wrogw reymu sowieckiego, poddawano szczeglnym procedurom ledczym. Prowadzilicie spraw Szabasznikowa. Ile dziki waszej interwencji odda pastwu zota i waluty? A moe odda wicej? Przypomnij sobie, cierwo! I lufa naganu midzy oczy (czasami ju wybite). Po takiej argumentacji czekici przypominali sobie wszystko z najmniejszymi szczegami. Bya to metoda skuteczna i stale doskonalona, poczwszy od 1917 roku. A ile w tych poszukiwaniach byo romantyki! By wspomnie chociaby spraw brylantw rodziny carskiej. To, co Jurowski przywiz z Jekatierinburga do Moskwy, byo kropl w morzu. Okazao si, e gdy car przebywa w Tobolsku, z pomoc naczelnika konwoju, pukownika Kobylaskiego wysa na wolno kilkadziesit zalutowanych, szeciolitrowych, metalowych puszek po francuskim olejku ranym, w ktrych umieszczono kosztownoci gromadzone przez rodzin Romanoww w cigu trzystu lat ich rzdw w imperium rosyjskim. Pukownika Kobylaskiego czekici porwali z terytorium Chin (potem rozpowszechniono plotk, e zdemaskowano go jakoby w spdzielni przemysowo-lenej na Syberii, gdzie ukrywajc si pracowa jako ksigowy czy te dozorca). No i zaczo si. Pogonie na syberyjskich bezdroach, strzelanina w zabitych deskami wioskach, gdzie diabe mwi dobranoc, aresztowania od najdalszych kresw a do Moskwy. Ordery bojowego Czerwonego Sztandaru i kule w ty gowy. Pukownika Kobylaskiego zatuczono na mier, lecz odzyskano zaledwie pi puszek po Francuskim olejku ranym. A przecie byo ich trzydzieci siedem. Pozostaych wadze szukaj do dzi .3) 3,,Romantyczne polowanie na zoto zmieniao formy, lecz trwalo dugo i doczekao lat dziewidziesitych. Nawet dzisiaj, podczas przeszukania bd rewizji by znale, dajmy na to, aparat do pdzenia samogonu, pomijajc ju inne, powaniejsze przyczyny (a przyczyn mona znale zawsze) wadze apeluj do trzscego si ze strachu obywatela, by dobrowolnie odda zoto, brylanty i bro , wyjaniajc przy okazji, e dobrowolne zrzeczenie si tych przedmiotw zmniejszy win, lecz nie uwolni od odpowiedzialnoci karnej. Poczwszy od pierwszych dekretw rady komisarzy ludowych, potwierdzanych pniej

52

przez wiele nastpnych, obywatel imperium sowieckiego pod grob kary mierci nie mia prawa posiada zota i innych metali szlachetnych w sztabkach (przy czym za sztabki uwaano m. in. zote monety, ordery, obojtnie jakiego kraju lub epoki oraz wszelkie wyroby o wartoci kulturalno-historycznej (zgodnie z widzimisi wadz lokalnych). Nie wolno byo rwnie mie brylantw o wartoci powyej piciu karatw zarwno luzem, jak i w wyrobach jubilerskich. A skarbiec emira Buchary? Chana Chiwy? Zoto z banku w Baku? Zoto Musawitw? Diamenty chana z Nachiczewanu? Niepodobna wszystkiego wymieni. Wielu tego rodzaju spraw i ludzi Lenin nie zdy pozna. Za to dotar do nich Stalin. Dugoletnie ledztwa, tajemnicze zabjstwa wiadkw i ledczych, wyrnite w pie wioski, auy i kiszaki, gazy bojowe rozpylane z samolotw nad grskimi wwozami, aby zatrzyma karawany, wdrujce nie wiadomo dokd, tajemnicze zniknicia setek wielbdw i ludzi w tych wwozach, cho zgodnie z prawami natury powinny lee tam ich martwe ciaa. Zoto wywiezione z Hiszpanii, zrabowane w krajach batyckich i w Besarabii, zuchwale plany zagarnicia wszystkich zasobw zota europejskiego podczas planowanej inwazji na kraje zachodnie. Tysice tajnych teczek, dziesitki tysicy komunikatw, sprawozda, opracowa, projektw. Bojowe odznaczenia i bezimienne groby, spec-przydziay ywnociowe i zupka agrowa, tygrysie oczy Stalina i wizienne lochy w Teheranie. Setki pasjonujcych tematw dla sensacyjnych powieci i filmw... Jednake globanym planom Stalina nie wystarczao zaplecze materialne, stworzone za pomoc tego rodzaju dziaa, detektywistyczni e atrakcyjnych, lecz niestety chaupniczych i nie dajcych si prognozowa. Istotnie, gdy w pogoni za zotem emira Buchary oddzia pdzi przez grskie kiszaki, nie mona przewidzie rezultatu tej gonitwy. Moe w jakiej sakli znajd si trzy lub cztery zote dinary perskie, a moe cay oddzia, zapdzony w puapk, zostanie wymordowany w grskim labiryncie przez okrutne widma z mrocznych wwozw? Plany towarzysza Stalina nie mogy zalee od tego rodzaju wydarze, podobnie jak i od tego, czy pulkownik Kobylaski zechce pomc ledztwu, czy te opuci ten pad trzymajc jzyk za zbami. I rzeczywicie nie zaleay. Za dawnych czasw w syberyjskich kopalniach zota wydobywano okoo trzydziestu ton kruszcu rocznie. Stare kopalnie, wskutek dugoletniej intensywnej eksploatacji, byy niemal cakowicie bezuyteczne. Na domiar zego, w trudnych latach porewolucyjnych zostay doszcztnie zdewastowane. Dawny poszukiwacz zota ze strzelb w jednym a z omem w drugim rku, czowiek wolny i silny, wymieniajcy zoty piasek na naboje i sobolowe skrki, zupenie nie pasowa do sowieckiego pastwa. Nowe czasy wymagay nowych metod dziaania. Na pocztku stulecia geolodzy odkryli zoa zota w dolinie rzeki Koymy, wpadajcej do Oceanu Lodowatego na pnocnym wschodzie Jakutii. Bya to niemal bezludna kraina wiecznych mrozw. Rzeki przez dwiecie osiemdziesit pi dni w roku byy tam skute lodem, a prymitywna, bardzo nieliczna ludno wioda koczowniczy tryb ycia, zajmujc si gwnie rybowstwem. Ziemia, na ktrej nawet renifery nie mogy wyy, nie interesowaa ani rzdu rosyjskiego, ani tym bardziej osb prywatnych. Wydobywanie kopalin w tamtejszych warunkach wydawao si wrcz niemoliwe, a w kadym razie nierentowne. Lecz bolszewicy po to wanie weszli na scen dziejow, by przetwarza ba w ycie. Latem 1932 roku przywieziono do Madaganu dwanacie tysicy winiw, niegdy bogatych chopw z Ukrainy, znad Donu i z centralnych regionw Rosji. Konwojowao ich dwa i p tysica onierzy GPU i dwiecie odpowiednio wytresowanych owczarkw alzackich. Celem wyprawy byo zapocztkowanie wydobycia zota na Koymie. Nie wiadomo, kto by pomysodawc i autorem planu tej operacji. Winiw przywieziono w samych koszulach, konwojenci mieli na sobie tylko mundury. Jedynie psy miay futra, ale i to ich nie ocalio. We wrzeniu nadeszy straszliwe tamtejsze mrozy i umierciy przybyszw. Zginli wszyscy, co do jednego: winiowie, ochrona i psy. Latem 1933 roku do Magadanu przybyo trzydzieci dwa tysice nowych zekw (czyli winiw), przystosowanych do klimatu i warunkw niewiele lepiej ni ci, ktrzy umarli. Zim przey jeden spord pidziesiciu. Latem 1934 roku przybyo dalsze czterdzieci osiem tysicy ludzi. Zim znw wymarli wszyscy winiowie, ocalaa tylko ochrona. Latem nastpnego roku dostarczono do Madaganu trzydzieci osiem tysicy zekw. Ta wanie sia robocza bya podstaw gospodarki socjalistycznej: nieustajcy koowrt unicestwiania ludzi, ich mier bowiem, jak sdzono, miaa sens, gdy zanim umarli, cae dwa miesice tyrali jak niewolnicy. To wanie byo motorem gospodarki stalinowskiej i si sprawcz owego dynamicznego rozwoju pastwa, tak powszechnie podziwianego. Kopalnie zota dostarczay coraz wicej kruszcu. Z Moskwy przysyano zatwierdzone na grze niezwykle wysokie plany wydobycia; niewykonanie norm karano bez litoci. Wadze agrw koymskich musiay bardzo si stara, nad nimi te wisiaa groba mierci. W 1934 roku wydobycie zota osigno poziom 19I 3 roku. W 1936 wynik ten zosta przekroczony dwukrotnie. Na pocztku wojny z Niemcami wydobywano ju dwiecie pidziesit ton zota rocznie. Tylko wokresie 1932-1942 w kopalniach koymskich zgino ponad szeset tysicy ludzi. Szczeglnie przeraajce byy cztery lata przedwojenne, gdy do kopal zaczto masowo zwozi mieszkacw wielkich miast. Pobyt tych winiw w kopalniach rzadko kiedy przekracza pi tygodni: marli jak muchy. Tymczasem na pnocy Kraju. Krasnojarskiego odkryto zoa rudy elaza. W 1935 roku w pobliu Norylska przystpiono do budowy kombinatu hutniczego. Popyt na doskona rud norylsk, dzi jeszcze eksportowan, by ogromny zarwno w kraju, jak i na wiecie. Tu rwnie stosowano powszechnie metod koymsk. Winiw, ubranych w to, w czym kto zosta aresztowany, wieziono latem barkami do portu Dudinka. Na pocztku wrzenia temperatury sigay tam nawet 45. Do huty pdzo-

53

no ludzi kolumnami lub wieziono na otwartych platformach synn lini kolejow Dudinka Norylsk. Na miejsce pracy dociera co dziesity. Reszta umieraa w drodze. Nowo przybyym wydawano omy i oskardy kac im na mrozie i przy zabjczym wietrze kopa ziemianki, w ktrych mieli zamieszka. Nazajutrz rano prawie wszyscy byli martwi. Kontynuowali ich prac nowi winiowie i tak w kko, ale ju w 1936 roku pierwsze statki z norylsk rud zawiny do portw europejskich, przynoszc Stalinowi stabilny dochd w mocnej walucie. Tak byo wszdzie. Giny miliony ludzi, a Stalin mia wszelkie podstawy, by w roku 1939 si pochwali, e socjalizm w ZSRS w gwnych zarysach ju jest zbudowany. Wdz mia powody do zadowolenia. System, ktry wymyli, funkcjonowa wietnie. To by cud, istny cud. Za wiziennymi kratanli konstruktorzy i inynierowie projektowali now bro, otrzymujc za to w charakterze ogromnego przywileju dodatkowe porcje chleba i p szklanki mietany. Tupolew projektowa nowe samoloty zdolne odbywa loty przez biegun pnocny do Ameryki. Ramzin tworzy nowe konstrukcje kotw przepywowych dla okrtw liniowych, a Korolm.v opracowywa technik rakietow, zakadajc podwaliny kosmonautyki. I wszyscy ci winiowie byli zadowoleni, cenili swoje przywileje, gdy miliony innych niewolnikw pracoway w kopalniach wgla oraz przy wydobyciu rudy i zota za godowe racje ywnoci, mogce podtrzyma siy ludzkie najwyej przez dwa tygodnie. Ludzie ci nie zdawali sobie sprawy, e ich mier zostaa tak samo zaplanowana jak ich dwutygodniowa harwka w kopalni i e wkrtce zastpi ich nowi niewolnicy, rwnie skazani na wymarcie. Nieprawdopodobnie wprost wielka pod wzgldem liczebnoci i silna armia przygotowywaa si do dziaa napastniczych. Niczym w piosence: Kiedy nas do boju towarzysz Stalin wyle, kiedy marszaek do boju powiedzie! Wdz podziwia swoj armi, lecz przy tym miertelnie si jej ba. Stworzy j praktycznie z niczego, a paraliowa go strach, e armia ta moe go zniszczy. Kompleks wojskowo-przemysowy z dnia na dzie zwiksza obroty, zalewa kraj naj nowszymi systemami uzbrojenia. Gigantyczne koo zamachowe nabierao rozpdu, grozio zagad kademu, kto odwayby si mu przeszkodzi, nawet jeli to bdzie sam jego twrca. Podobnie jak w czarnoksinik z bajki, ktry powici mnstwo zota i si, oywiajc kamiennego olbrzyma, by ten pomg mu zdoby wadz nad wiatem, wdz narodw odczuwa dum twrcy. Towarzyszy jej wszake strach ludzkiej istoty z krwi i koci przed Golemem, w ktrego tchna ycie. Kaprys dziejw sprawi, e zoto partii zespolio si z oceanem krwi narodu rosyjskiego w przeraajcy, gigantyczny amalgamat, ktry niczym grona, stalowa pi zawis nad ludzkoci. W pewnej chwili Stalin sam przerazi si potwora, ktrego stworzy, i prbowa go zniszczy wasnymi rkami. W 1937 roku zatopi Rosj w morzu krwi, prbujc si uwolni od stalowych uciskw kompleksu wojskowo-przemysowego i nomenklatury, ktra znw staa si potg. Posypay si gowy marszakw, dowdcw armii, dywizji, korpusw, a take komisarzy ludowych, czonkw KC, sekretarzy partyjnych najrozmaitszych szczebli. No i, rzecz jasna, milionw zwykych ludzi, ktrzy nie po raz pierwszy wpadli w tryby machiny, tym razem nioscej zagad gwnie nomenklaturze. Stalin walczy niczym heros z pradawnych legend, lecz ponis klsk. Raz jeszcze okazao si, e samotni dzielni obrocy zarwno dobrej, jak i zej sprawy wygrywaj tylko w legendach. Stalinowi zabrako si, by zniszczy wasne dzieo. Amalgamat zota i krwi okaza si zbyt trway. Zoto partyjne i krew narodu sprawiy, e nomenklatura w partii, wojsku i przemyle staa si niezwyciona. Zamiast jednej ucitej gowy wyrastay hydrze trzy nowe. Wdz nie potrafi zmiady nomenklatury, lecz i nomenklatura nie bya zdolna unicestwi wodza. Rok 1937 wyranie uzmysowi walczcym stronom, e nomenklaturowe skadniki systemu s ze sob bardziej zronite ni bracia syjamscy. yw, jednoczc ppowin uformowan przez dowiadczenie, staa si wiadomo, e kada prba zniszczenia jednego tylko choby komponentu systemu mogaby unicestwi cay system. W bezlitosnej wojnie lat 1937-1939 nomenklatura poniosa wielkie straty, lecz wysza z niej wzmocniona. Stalin doskonale to rozumia. Poniewa adna ze stron nie potrafia unicestwi drugiej, naleao uporzdkowa wzajemne stosunki midzy nomenklaturow hierarchiajej twrc Stalinem. Utraciy one dawny liryczny charakter, stay si konkretne, rzeczowe. Nie polegay zreszt li tylko na wiernoci, ostentacyjnie demonstrowanej przez aparatczykw. Stalinowska nomenklatura bya wytworem Stalina, lecz i on sta si jej wytworem, z czego do pewnego czasu nie zdawa sobie sprawy. Nomenklatura tworzya spoeczne oparcie dla dyktatury wodza, lecz nie robia tego, rzecz prosta, z sentymentalnej mioci do dyktatora Gruzina. Chciaa dziki temu zapewni sobie wasne, dyktatorskie wadztwo w kraju. Wykonujc z pokor rozkazy wodza kierowaa si przekonaniem, e su one jej najwaniejszym interesom. Naturalnie, kadego z osobna nomenklaturowego dostojnika Stalin mg skaza na mier, usun ze stanowiska, a nawet, gdyby mia tak zachciank, spali ywcem. Podj walki z ca nomenklatur nie mg, cho nie uzmysawia sobie tego wystarczajco jasno do koca ycia. Kapryna dusza wschodniego despoty nie moga pogodzi si z myl, e nie wszystko podlegajego woli i kaprysom. Tote co pewien czas Stalin wszczyna nowe wojny z aparatczykami. Nie tyle wojny, ile zaczepne potyczki. Po kadej z nich nomenklatura stawaa si silniejsza, a Stalin wrcz odwrotnie, coraz sabszy. Chcc nie chcc musia coraz bardziej troszczy si o interesy swoich przeciwnikw na szczycie wadzy, umacnia ich autorytet, poszerza przywileje. By protektorem swych wasnych protektorw, gotowych co do joty spenia jego wol tak dugo, pki on spenia ich wol i suy ich potrzebom. Tymczasem apetyty nomenklatury stalinowskiej rosy. Pragna ona zapewni sobie siln i niepodzieln wadz w pastwie. Nie tylko niezalen od kaprysw i samowoli wodza, lecz tak skonstruowan, by wdz by jedynie wykonawc jej woli, bez

54

praw do mienia, a zwaszcza ycia ktregokolwiek z ludzi wadzy. Takim wodzem by, wedle partyjnych mitw, Lenin. Wybacza swoim wszystko, sankcjonowa kad samowol, pozwala bolszewikom robi to, co si im ywnie podobao, by mogli si wzbogaci, a przy okazji stworzy w kraju kolektywny raj. To by dopiero wdz. Rycho wic nomenklatura zacza marzy o przywrceniu leninowskich norm ycia partyjnego. Stalin zna mity narose wok postaci Lenina. U szczytu swej potgi mia wielk ch, by publicznie ogosi, e Lenin by szpiegiem niemieckim i zetrze na proch wszelk pami o nim. Aresztowany Fritz Platten zoyl ju stosowne zeznania, lecz w ostatniej chwili si wycofa. Mwiono przecie powszechnie, e Stalin to Lenin dnia dzisiejszego. Z leninowskim dziedzictwem Stalin wojowa, jak mg, przez cae ycie. Leninowsk gwardi wyrwa z korzeniami. Wyrzek si propagandowej teorii Lenina o powszechnej rwnoci obywateli. Gdzie tam! niech nikt si takiej rwnoci nie spodziewa. Wprost przeciwnie, mwi Stalin z naciskiem, kady komunista, jel i jest prawdziwym komunist, powinien rozumie, e rwno w sferze konsumpcji i ycia indywidualnego jest aosn, drobnomieszczask bzdur. Syszc te sowa nomenklatura zrywaa si z miejsc i dugo, gono oklaskiwaa wodza. Zrezygnowa przecie z leninowskich bredni, wedle ktrych socjalizm mona zbudowa tylko w skali globalnej, wiatowej. Nomenklatura, jak stworzy, raz ju wyzuta ze zudze co do wiatowej rewolucji proletariackiej, w dodatku rozdraniona wymdrzaniem si Trockiego na temat permanentnej rewolucj i, chciaa sobie zapewni najlepsze, stabilne miejsce w pastwie. Nie pragna uzalenia swej przyszoci od nowych wydarze, w dodatku sabo poddajcych si jej kontroli. Otrzymaa to, czego oczekiwaa moliwo zbudowania socjalizmu w jednym kraju. Z punktu widzenia marksizmu ta stalinowska formua bya wrcz absurdalna. Zreszt kto by tam doszukiwa si u Marksa i Lenina jakiegokolwiek sensu, pletli co im lina przyniosa na jzyk. Mimo to byo oczywiste, e spoeczestwo bezklasowe nie moe by wysp na morzu kapitalizmu. Stalinowska elita piaa z zachwytu, dostrzegszy w nowej formule sowo socjalizm. Byo adnym ozdobnikiem jej rzdw. Nie peszyy jej sowa Stalina, e zwycistwo socjalizmu w jednym kraju moe by cakowite, ale nie ostateczne. Sens tej tezy, zakadajcej, e zwycistwo socjalizmu w ZSRS nie jest tak naprawd pewne do koca, nie mia nic wsplnego z niezdrow, w dodatku nierealn nadziej na upadek wadzy bolszewickiej. Obrona przed grob przywrcenia kapitalizmu miaa uzasadnia wewntrzn, militarn i zagraniczn polityk Stalina. Podkrelanie za, e zwycistwo socjalizmu w ZSRS moe by cakowite, miao wiadczy o stabilnoci reymu i potwierdza jego trwao. Tote Stalin by zaskoczony, gdy usysza, e nomenklatura, dla ktrej robi wszystko, co w jego mocy, wzdycha do jakich tam leninowskich norm. Natura cignie wilka do lasu! Poszczu wic na ni Jeowa, krwioerczego cerbera, ktry mu wiernie suy, pozwalajc elaznemu narkomowi i jego ludziom naopa si do syta krwi aparatczykowskiej. Ale nie udao si wodzowi zniszczy nomenklatury. Jeowa po cichu usunito ze stanowisk i dyskretnie rozstrzelano. Zlikwidowano go w dziwnie humanitarny sposb, kolidujcy z duchem czasw. Niemal z czuoci. Nie byo wyklinania w gazetach i tumw, domagajcych si na mityngach, by zabi nikczemnika!. Nie byo procesu z przyznaniem si do winy, ze standardowymi oskareniami o spisek w celu przywrcenia kapitalizmu. Nie byo nawet notatki prasowej o rozstrzelaniu. Jak zgin Jeow, dowiedzielimy si dopiero w roku 1988. A po egzekucji elaznego narkoma NKWD rozpucia dwie rne plotki o jego losach. Pierwsz, e Jeow oszala i siedzi na acuchu w zakadzie dla umysowo chorych. Drug, e si powiesi: znaleziono go jakoby z tabliczk na piersi, na ktrej widnia napis Jestem ajnem. Krewni Jeowa w ogle nie byli represjonowani. To bardzo dziwne w wietle wczesnej praktyki; na przykad po rozstrzelaniu marszaka Michaia Tuchaczewskiego aresztowano nie tylko wszystkich jego krewnych, lecz nawet kochanki. Natomiast rodzina elaznego narkoma spokojnie mieszkaa sobie w Moskwie, jego rodzony brat zajmowa nomenklaturowe stanowisko wiceministra owiaty Rosyjskiej Sowieckiej Republiki Federacyjnej a po lata powojenne. Jeow zosta wic usunity delikatnie, a jego bliscy wsppracownicy nie tylko nie ucierpieli podczas partyjnych czystek, lecz wspili si wysoko po szczeblach kariery. 4)
4 Chruszczow musia bardzo si natrudzi, by ju po mierci Stalina usun z partii (a w konsekwencji ze stanowisk) Mootowa i Kaganowicza, cho ich rola w masowej eksterminacji ludnoci bya wwczas do powszechnie znana. Usunity z partii Mootow, podobnie zreszt jak wielu innych zbrodniarzy, nadal najspokojniej w wiecie korzysta z przywilejw. Krwawy emeryt zajmowa wci ogromne mieszkanie w budynku dla dygnitarzy przy ulicy Granowskiego, w samym centrum Moskwy, wypoczywa w luksusowym sanatorium KGB Lene dale i mia stae miejsce w czytelni nr l Biblioteki im. Lenina, przeznaczonej dla czonkw Akademii Nauk i zagranicznych uczonych, chocia nie by ani jednym, ani drugim. Dopiero niedawno przestao by tajemnic, e niemal do ostatnich dni istnienia partii, Zarzd do spraw KC KPZS gwarantowa korzystanie z przywilejw spadkobiercom Stalina, danowa, Berii i im podobnych, uznanych publicznie za zbrodniarzy. Do uprawnie tych naleaa moliwo korzystania ze subowych samochodw, dacz, rozmaitych specprzydziaw i wielu innych specjalnych usug, np. z odrbnego lecznictwa. Nomenklaturowa rzeczywisto po tamtej stronie lustra rzdzia si specyficznymi prawami i miaa wasne tradycje.

Kompan Jeowa, Matwiej Szkiriatow wkrtce po upadku swego szefa zosta czonkiem KC i zaj wane stanowisko przewodniczcego komitetu kontroli partyjnej oraz czonka prezydium przy KC KPZS. Obsypano rwnie zaszczytami osawionego Andrieja Wyszyskiego by czonkiem KC, zastpc przewodniczcego rady komisarzy ludowych ZSRS i ministrem

55

spraw zagranicznych ZSRS, a ponadto czonkiem Akademii Nauk. Wos nie spad z gowy takim funkcjonariuszom epoki krwawego terroru, jak Mootow, danow, Kaganowicz i wielu innych. Byo to niewtpliwe zwycistwo socjalizmu, co prawda nie cakowite i nie ostateczne. Kraj pozostawa w stanie gbokiego kryzysu ekonomicznego i politycznego. Braki w zaopatrzeniu i kilometrowe kolejki zdarzay si nawet w uprzywilejowanej Moskwie. Przemys pracowa niemal wycznie dla potrzeb militarnych i pozostajc w do lunym zwizku z gospodark pastwow przypomina mij, poerajc wasny ogon. Niewolnicza praca we wszystkich dziedzinach ycia, od projektowania rakiet do wydobywania zota, ku zdumieniu partyjnych ideologw, ktrzy uroili sobie, e s ekonomistami, okazaa si cakowicie nierentowna. Z miesica na miesic powiksza si chaos finansowy, niewydolno patnicza pastwa. Stalinowskie imperium, opasane drutem kolczastym, mogo lada chwila run w przepa deficytu. Postronny obserwator z atwoci dostrzega, e wdz i nomenklatura byli sob nawzajem zmczeni. Stalin nie mia ju si, by zniszczy nomenklatur przekona si o tym niedawno. Natomiast nomenklaura, gdy tylko zalizaa rany, zadane jej przez Jeowa i jego ludzi, bez trudu podja kolejn prb wymiany przywdcy, tym razem skuteczn. Cienka warstwa granitowej okadziny na monumentalnej, majestatycznej fasadzie stalinowskiego gmachu, wzniesionego na zgliszczach imperium rosyjskiego, zacza si osypywa. Odsaniaa kruch ciank z cegy, wizan, zamiast zaprawy murarskiej, zakrzep krwi ludzk. Naleao szuka wyjcia z tej sytuacji. Stalin pamita o metodach Lenina, ktry w dniach kryzysw jednoczy wok siebie wspln ikw zachcajc ich do kolejnej wyprawy rabunkowej. Postanowi wic wywoa europejski, a nastpnie wiatowy kryzys gospodarczy. Przygotowany w tym celu plan wydawa si mu absolutnie pewny. Lodoamaczem jego polityki mia sta si agresywny, rozhisteryzowany Adolf Hitler. Sama myl o otwierajcych si przed aparatczykami perspektywach zapieraa im dech w piersiach. Mocarstwa europejskie, nieustannie ze sob rywalizujce, pene wzajemnych pretensji i kierujce si sprzecznymi interesami, z czasem osaby i unicestwiy si same. Pozwolio to Stalinowi wkroczy do wyczerpanej, bezbronnej Europy. Potwierdzia si w ten sposb zapowied Lenina, e epoce imperializmu nieuchronnie bd towarzyszy wojny. W tak uksztatowanej sytuacji mona byo znw zabiega o zwycistwo wiatowej rewolucji, tym razem za pomoc naj szybszej i najskuteczniejszej, od dawien dawna znanej metody-inwazji wojskowej. Podpowiadaa taki wniosek elementarna analiza mylowa. Wcale nie by do tego konieczny skostniay marksizm-leninizm. Perespektywy istotnie byy oszaamiajce. Potwierdzi si trafno, co prawda zwapniaych i trccych myszk, lecz wci krcych po caym niemal wiecie, dogmatw ideologicznych. Pojawi si moliwo umocnienia wewntrznej sytuacji kraju, jeszcze skuteczniejszego ogupienia spoeczestwa, skupienia wok wodza wiecznie niezadowolonych aparatczykw, zrzucenia na wojn masowych zabjstw i potwornej ndzy. Mona te bdzie, w nowych aktach prawnych, uzasadni konieczno pracy niewolniczej i policyjnego terroru. Zwyciski marsz ku Atlantykowi mgby zamaza wszystkie grzechy, pozwoli puci w niepami minione, teraniejsze, a nawet przysze zbrodnie. Wbrew prognozom i ustaleniom politycznym Stalin zdecydowa si nagle na sojusz z Hitlerem. By przewiadczony, e u boku dzielnie maszerujcego przez Europ faszystowskiego fuhrera, uda mu si urwa wasn dol zdobyczy. W dalszej za perspektywie, po upieniu czujnoci chwilowego sojusznika i zajciu dogodnych pozycji wypadowych, mona bdzie go unicestwi i zagarn Owoce jego zwycistw. W szczeglnoci jako trofeum wpadaby Stalinowi w apy okrwawiona, zburzona Europa. Nomenklatura nie krya zachwytu. Ju dawno, w czasach leninowskich, nabraa przekonania, e to Historia, Opatrzno, a moe marksistowsko-leninowskie prawa rozwoju historycznego, dajjej tytu do rzdw nad wiatem. Stalin za, pewien, e jest mdry jak sam Pan Bg i e nikt nie dorwna mu w azjatyckim sprycie, brawurowo wid kraj ku miertelnej puapce. Po dzi dzie usiuje si z niej wydosta nieszczliwa Rosja... Bdzc w skomplikowanym labiryncie midzynarodowych intryg Stalin sdzi, e to wanie on prowadzi gr. Nigdy do niego nie dotaro, e tak naprawd by tylko igraszk w rku potnych, dynamicznych si, tych samych, ktrych szczenicy pisk Lenin omykowo uzna za jk agonii. Nigdy te Stalin si nie domyli, e wojn z Hitlerem, ktra lada chwila wybuchnie, ju wczeniej zaplanowano w ciszy obcych gabinetw, aby nowe siy mogy realizowa swj wasny plan podboju wiata. Podboju gospodarczego, w porwnaniu z ktrym blaky, traciy skuteczno, okazyway si przestarzae, stosowane dotychczas w celu owadnicia wiatem metody wojskowe i ideologiczne. Plan w, zmierzajcy ku zdobyciu wadztwa globalnego, take zakada z pocztku prymat rodkw wojskowych nad gospodarczymi. Z czasem skadniki militarne zmniejszono do minimum, zdecydowanie preferujc globaln ofensyw ekonomiczn. Obliczony mniej wicej na stulecie plan zmierza do gospodarczego zjednoczenia Stanw Zjednoczonych z Europ. W pierwszej fazie naleao znacznie osabi potencja gospodarczy Europy, gwnie za Niemiec, a potem zrekonstruowa gospodark niemieck, tyle e wedug nowego modelu. Warunkiem koniecznym powodzenia tego planu by definitywny rozpad imperium brytyjskiego i caego archaicznego systemu kolonialnego. Jeli chodzi o Rosj, po odegraniu roli, jak jej wyznaczono w przyszej wojnie z Hitlerem, plan zakada jej izolacj. Z czasem miaa si przeobrazi w wany, chocia pasywny czynnik procesw globalnych, swego rodzaju katalizator zjednoczenia reszty wiata wok nowego, globalnego przywdcy, w atmosferze podgrzewanej hasem przeciwstawiania si rosyjskiemu zagroeniu. Autorzy planu sdzili, e Rosja pozostajc w izolacji ekonomicznej i kulturalnej, tak dalece opni si w rozwoju

56

w stosunku do reszty wiata, e wczeniej czy pniej (najprawdopodobniej pod koniec stulecia) skapituluje wobec nowych si bez presji wojskowej. Bdzie zbyt saba, by przeciwstawia si narzuceniu wadztwa ekonomicznego. Plan, o ktrym mowa, nie mg przewidzie co do joty rozwoju wydarze, ale zakada wiele moliwoci korygowania go w marszu. Stalin by dla jego autorw rwnie poyteczny jak Adolf Hitler. Konieczne s tu pewne wyjanienia. Byoby naiwnoci sdzi, chocia obserwujemy skonnoci do podobnego mylenia, e plan ten jako supertajny dokument, spisany tylko w jednym egzemplarzu i opatrzony wszelkimi moliwymi klauzulami tajnoci, udostpniany by w cigu minionych szedziesiciu lat tylko osobistociom o randze rwnej prezydentowi USA, Wielkiemu Architektowi neomasonw lub innym wybitnym spiskowcom. Podobne pogldy s absurdem. O planie tym pisay bez osonek i pisz po dzi dzie najwiksze gazety wiata. Rozmowy o nim zapocztkowaa komisja do spraw budetu Kongresu Stanw Zjednoczonych w 1938 roku, badajc moliwo szybkiego zwikszenia wydatkw na obron. Kongresmeni doszli do wniosku, e sytuacja w Europie i na caym kontynencie eurazjatyckim daje rzdowi Stanw Zjednoczonych wyjtkowszans, by uregulowa poziom kryzysu wiatowego drog samego tylko przemieszczenia rodkw finansowych, ktrymi dysponuje rzd, bez obciania podatnikw tak znaczn podwyk wydatkw na cele zbrojeniowe. Do urzeczywistnienia ekspansji ekonomicznej, ktr zaplanowalimy, njzupeniej wystarcz te siy zbrojne, jakimi dysponujemy. Z wnioskami komisji budetowej nie zgodzili si amerykascy biznesmeni. Wall Street Journal w artykule redakcyjnym pisa w lipcu 1939 roku: Kadego miliona dolarw winno strzec trzech ludzi: marynarz, lotnik i onierz wojsk ldowych. Cho plan ekspansji ekonomicznej jest niesychanie pocigajcy, mieszne jest mylenie, e uda si go wykona z nasz operetkow studwudziestotysiczn armi. Dynamika rozwoju wydarze w wiecie podpowiada nam, e zbyt mao mamy czasu, by dogoni wydarzenia. Dolar toczy si szybko, lecz czas umyka jeszcze szybciej. Czas mija jak z bicza trzas i we wrzeniu 1944 roku Chicago Herald Tribune z zadowoleniem stwierdzaa: Dzi dziesitki tysicy okrtw i samolotw pozwalajnaszej wielomilionowej annii zwycia na kadym odcinku frontu obejmujcego ju ca kul ziemsk od Normandii, Afryki i Woch do Filipin i Okinawy. Stalimy si wiadkami nie spotykanego dotd pod wzgldem rozmachu i precyzji poziomu operacji militarnych. Powinnimy wic przypomnie sobie, w imi czego stworzylimy najpotniejsz i najbardziej skuteczn machin wojskow w dziejach ludzkoci. Ju w 1911 roku prezydent Taft przewidzia, e dyplomacja kanonierek odchodzi w przeszo, natomiast zaczyna si dyplomacja dolara. Mwiem, e dolary bd razi naszych wrogw ze znacznie wiksz skutecznoci ni kule i pociski. Zapewni naszej wielkiej republice wiatow hegemoni na cakowicie nowej podstawie, jaka nie nia si nawet Napoleonowi... Teraz, gdy Niemcy i Japonia lada chwila upadn, gdy ogromna Rosja ley skrwawiona w ruinach, moemy z przekonaniem owiadczy: Nadesza godzina dolara!. Podobnych opinii mona cytowa mnstwo. Wybiegajc nieco w przyszo przytoczmy jeszcze fragment artykuu z Christian Science Monitor z 15 sierpnia 1989 roku: Wielkie dolarowe natarcie na Zwizek Sowiecki trwa i jest skuteczne. Zarwno trzydzieci tysicy gowic jdrowych, jak wyposaona w najnowsze uzbrojenie techniczne najwiksza armia wiata, nie byy, jak si okazao, zdolne obroni wasnego kraju przed wciskajcym si wszdzie dolarem: ju zniszczy on niemal w poowie przemys rosyjski, dobi ideologi komunistyczn i zdeprawowa spoeczestwo sowieckie. ZSRS nie ma ju si si broni, eksperci przewiduj jego krach za dwa, najdalej trzy lata... Musimy naleycie oceni w wspaniay plan, naszkicowany jeszcze przez prezydenta Tafta, potem oszlifowany przez prezydenta Roosvelta, i konsekwentnie wcielany w ycie przez kolejnych amerykaskich prezydentw. Wykonali go w cigu zaledwie pidziesiciu lat, zamiast przewidywanych stu... Czy Moskwa wiedziaa o tym planie? Z pewnoci tak. Czy bolszewicy kpili z niego, czy go zlekcewayli? Nic podobnego. Wprost przeciwnie, potraktowali zamys amerykaski z cakowit powag, cho bez dostatecznego zrozumienia. Przypomnijmy sobie, z jakim strachem Stalin odrzuci plan Marshalla. Wspomnijmy rwnie, e podczas zimnej wojny Rosja sowiecka walczya nie tyle ze Stanami Zjednoczonymi, ile z klik z Wall Street. Wertujc sowieckie gazety z tamtych czasw przekonamy si, e pisz one, i to wanie Wall Street dy do panowania nad wiatem i zniewolenia narodw pragncych pokoju. Mimo niemal zerowej orientacji w sprawach gospodarki wiatowej Stalin instynktownie wyczuwa niebezpieczestwo i wszelkimi siami prbowa z nim walczy. Niestety, jak mawia Bismarck, bdy w polityce przypominaj grulic. Gdy monaje wyleczy, s niewidoczne.A gdy s widoczne, ju ich wyleczy nie mona. Stalin pad ofiar wasnych bdw i nieprawdopodobnie wprost obfitego strumienia dezinformacji, kierowanego ku niemu nie tylko przez przyszych wrogw, lecz i przyszych sprzymierze6cw. Narazi kraj na cios nowej, niespodziewanej agresji i ponownie omal nie unicestwi Rosji. Zbyt wiele jak na jeden kraj w tak krtkim czasie. Fala niemiecka, obracajc wszystko w zgliszcza i popioy, dotara do Moskwy, nad Wog i na Kaukaz. Wypara j jeszcze bardziej grona fala sowieckiego kontrnatarcia. Gigantyczny walec miady grabion, ukrzyowan, broczc rzekami krwi, wygodzon Rosj. Dwadziecia sze milionw ofiar, tysice miast, osad i wsi zniesionych z oblicza ziemi, dziesitki tysicy zrujnowanych fabryk, opustoszae wielkie regiony rolnicze, setki tysicy kilometrw zniszczonych linii kolejowych, dwa tryliony piset miliardw rubli w zocie bezporednich strat materialnych, trzy tryliony rubli w zocie pochonite przez wydatki wojenne 5)
5 W zwizku z inwazj Niemiec na Zwizek Sowiecki interesujcy jest taki oto fakt. Polecenie Stalina, by gromadzi w rkach pastwa wszystkie zasoby zota, platyny i drogich kamieni znajdujcych si w kraju, wykonywano nadal z wielk energi. Obszar poszuki-

57

wa stale si poszerza. W Rosji i na Ukrainie do poowy lat trzydziestych przeorano ju wszystkie cmentarze i rozkopano niemal wszystkie groby, z nadziej znalezienia tam zotej protezy bd zotego zegarka. Lecz w republikach rodkowoazjatyckich w owym czasie tego nie robiono. Bezczeszczenie grobw jest w tradycji islamu jednym z najwikszych wystpkw. Poniewa wojna wyzwolecza w Azji rodkowej (nazwana romantycznie wojn z basmaczami) trwajca nieprzerwanie od pocztku lat dwudziestych zostaa stumiona dopiero w roku 1939, zarwno Stalin, jak i jego lokalni satrapowie mieli do rozwagi, by nie drani i tak ju rozjuszonej miejscowej ludnoci. Z czasem jednak nadesza kolej na cmentarze i groby rodkowoazjatyckie. aroczne spojrzenia nomenklatury przycigao zwaszcza wspaniae, monumentalne mauzoleum Tamerlana w Samarkandzie. Zgodnie z legend, ktr potwierdzay rda archiwalne, ten wielki zdobywca a~atycki podczas swych wypraw zrabowa mnstwo bajecznych wprost skarbw i wikszo kaza umieci w swym grobowcu. W maju 1941 roku grupa pracownikw moskiewskiego NKWD oraz ekspertw z leningradzkiego Ermitau udaa si do Samarkandy, by otworzy grobowiec. Dowiedziawszy si o celu ich przybycia kustosz tego zabytku, osiemdziesicioletni Masud Aajew, potwornie si przerazi. Pokaza przyjezdnym ostrzegawczy napis, wykuty na grobowcu w 1405 roku, gdy legendarnego Tamerlana grzebano. Napis uprzedza, e kady, kto omieli si zakci spokj zmarego wadcy i otworzy grobowiec, uwolni demony wyniszczajcej wojny, ktre zadomowi si w ojczynie zuchwalca. Zawiadomiono o tym napisie Moskw raczej z asekuranctwa ni z rzeczywistej obawy. Ze stolicy nadszed rozkaz: Aajewa aresztowa za rozsiewanie panikarskich, kamliwych pogosek, grobowiec otworzy bez zwoki. 19 czerwca 1941 roku podniesiono ogromn pyt z zielonego nefi)tu kryjc sarkofag Tamerlana. Wydany z tej okazji komunikat TASS by peen ironii: Popularna, ywa do dzi legenda gosi, e pod pyt grobowca ukrywa si duch straszliwej, niszczycielskiej wojny, ktrego nie naleao wypuszcza na wolno. Komunikat zamieciy liczne gazety, wrd nich Leningradskaja Prawda z 21 czerwca 1941 roku. Jeli to przypadkowa zbieno, to i tak zdumiewa. Nazajutrz Niemcy zaatakowali Rosj.

Miliony kalek, bezdomnych i uciekinierw. Sztandar zwycistwa nad Reichstagiem i zdobycie krajw Europy Wschodniej mogy by pewnego rodzaju rekompensat, gdyby nie zrodziy nowych problemw, znacznie bardziej zowrogich, jeszcze trudniejszych do rozstrzygnicia. Ironia losu sprawia, e napa Hitlera na ZSRS rzucia Stalina w objcia USA i Anglii. Razem utworzyli koalicj antyhitlerowsk. Nie byo to przypadkowe. Wprost przeciwnie wynikao z planu, lecz planu tego nie wymyli Stalin. 6)
6 W maju 1941 roku w San Diego (USA) szefowie wielkich koncernw zwizanych z flot USA zorganizowali seminarium powicone rozwojowi budownictwa okrtowego i portowego. Podczas obrad admira Richardson, niedawny dowdca floty na Pacyfiku, wygosi obszerny wykad. Powici go wszake nie zagadnieniom szybkiej modernizacji infrastruktury baz wojennych floty, jak to byo planowane, lecz omwieniu sytuacji midzynarodowej. Bez cienia wtpliwoci stwierdzi, e wojna midzy Stalinem a Hitlerem jest kwesti najbliszego czasu. Niewtpliwie mwi z przekonaniem sukces osignie ten, kto pierwszy zaatakuje, a poniewa i Wehrmacht, i Armia Czerwona uczyy si na idei blitzkriegu, wic nie tylko nie lubi si broni, lecz wrcz nie potrafi. Wynika z tego dylemat: co bardziej sprzyja naszym planom? Czy to, by pierwszy ruch zrobi mister Hitler, czy moe mister Stalin? Rozstrzygnicie jest bardzo proste. Wystarczy spojrze na map Europy, by przekona si, e jeli Stalin rzuci znienacka na Hitlera swoje dwiecie dywizji i dziesi tysicy czogw [admira znacznie pomniejsza siy Stalina I.B.], to Wehrmacht zostanie zmiadony i w kilka miesicy pniej armia sowiecka stanie u brzegw Kanau i w Gibraltarze. Jeli za wojn rozpocznie Hitler, to odpowied na pytanie, gdzie znajdzie si fiihrer ze swymi wojskami w dwa miesice pniej, zna tylko sam Pan Bg. Pewne jest tylko to, e Hitler ugrznie gdzie w bezkresnej Rosji, a Stalin straci mnstwo czasu, by go stamtd wykurzy. Scenariusz taki pozbawi inicjatywy w wojnie zarwno Hitlera, jak i Stalina i w sposb nieunikniony przekae j sile znacznie bardziej dynamicznej i swobodnej, ktra niewtpliwie si uksztatuje, gdy Rosjanie i Niemcy skocz sobie do garda, oddajc na ask tej siy cay wiat. Zatem, panowie, prawo pierwszego ruchu oddajmy Hitlerowi. W owym czasie admira by ju osob prywatn i mg mwi, co tylko chcia. Jednake, gdy obecny na seminarium szef marynarki wojennej zabra gos, podkreliju na wstpie swojej wypowiedzi: Admira Richardson cile sformuowa wanie to, czego si spodziewamy [waciwie kto? Gabinet Roosvelta? LB.] w dalszym rozwoju wydarze na wiecie...

I rzeczywicie Hitler zaatakowa pierwszy! Podczas gdy na bezkresnych ziemiach Rosji Wehrmacht i Armia Czerwona wyrzynay si nawzajem, gdy ustawicznie zmagay si ze sob ich piechota i artyleria, Stany Zjednoczone Ameryki, podstawiwszy swe stare liniowce pod japoskie bomby w Pearl Harbour, efektownie przystpiy do drugiej wojny wiatowej, by dalej j prowadzi wedug scenariusza, zmierzajcego do realizacji wasnych globalnych planw. Zarwno na wojnie, jak w polityce nikomu jeszcze si nie udao (i zapewne si nie uda) zrealizowa w 100% zaplanowanego wczeniej scenariusza, nawet w najbardziej sprzyjajcych okolicznociach. Nie udao si to i Amerykanom. Lecz w 60% wykonali swj plan. Przestao istnie imperium brytyjskie, runo zmiadone przez amerykask potg wojenn imperium japoskie, zatrzeszczao w szwach, a wkrtce upado imperium francuskie. Przeraona i spustoszona Europa przywara do potnej amerykaskiej piersi niczym chore dziecko. Mocarstwo zza oceanu wydao si jej jedynym gwarantem szybkiej odbudowy i przyszego bezpieczestwa. Ogromne regiony Pacyfiku, Atlantyku i Oceanu Indyjskiego niepodzielnie kontrolowaa flota amerykaska. Amerykaskie wojska okupoway wielkie poacie Europy, Afryki i Azji. acuch amerykaskich baz wojennych na wszystkich kontynentach opasa wiat ogromnymi spiralami, przypominajcymi piercienie boa dusiciela. I wszystko to uzyskano za cen czterystu tysicy zabitych i piciuset trzydziestu piciu miliardw dolarw. Do prni, jaka powstaa w miejsce obalonych i rozpadajcych si imperiw, startych z oblicza ziemi krajw i dymicych ruin miast, wdar si dolar. Zalizywa i leczy krwawe rany wojny, stawia mocny fundament pod gmach przyszej wiatowej hegemonii. A gwarantem niewzruszonoci tego, co zostao zdobyte, byy pod koniec wojny atomowe grzyby nad Hiroszim i Nagasaki. Jeli nie bra pod uwag straszliwych zniszcze i strat po raz kolejny zrujnowanego doszcztnie kraju, to rwnie Stalin

58

mia wszelkie podstawy, by sdzi, e wykona swj obmylony przed wojn plan co najmniej w 50%. Poowa Niemiec, Polska, Czechosowacja, Wgry, Rumunia, Jugosawia, pnocna cz Korei nie tylko zostay zajte przez wojska rosyjskie: prawnie przyznano Rosji sowieckiej te kraje na konferencji w Poczdamiejako stref jej wpyww. Niemal natychmiast wprowadzono tam reymy komunistyczne, na ich czele Stalin postawi starych dziaaczy Midzynarodwki, ocalaych z przedwojennych czystek bd przezornie pozostawionych przy yciu na podobn okazj. Oddajc Stalinowi w apy Europ Wschodni Amerykanie ju wwczas traktowali j jako adunek wybuchowy o przeduonym dziaaniu: za jakie czas eksploduje i rozniesie na strzpy Zwizek Sowiecki. Byto kolejny przemylany krok. Zbyt pewnych siebie aliantw czekaa nie lada niespodzianka: wadz w Chinach zdobyli komunici. Pod sztandarami Stalina znalazy si wic praktycznie niewyczerpane ludzkie rezerwy. Zaraza komunistyczna z Pekinu szybko rozprzestrzenia si w Azj i poudniowo-wschodniej, a wkrtce potem, ku zaskoczeniu Amerykanw dotara do Indii, Afryki i krajw Bliskiego Wschodu. Komunistyczne rozruchy wybuchy w Iranie, Turcji i Grecji. Tylko to, e Stalin nie dysponowa wtedy broni atomow, pozwolio Amerykanom ustabilizowa sytuacj w tych krajach i zmusi Armi Czerwon do opuszczenia pnocnych terenw Iranu. Podczas gdy Amerykanie borykali si z komunistyczn zaraz w Azji, komunici zdobyli wadz w Albanii. W efekcie pod wpywami Stalina znalaza si znaczna cz Bakanw i strategiczne wyjcia ku Morzu rdziemnemu. Generaowie amerykascy, zasmakowawszy w ofensywnych operacjach militarnych podczas wojny, z uporem przekonywali rzd, e koniecznie trzeba uciszy ZSRS za pomoc broni atomowej, pki wycznie Ameryka broni t dysponuje. Przedstawiono nawet prezydentowi Trumanowi szczegowy plan, na ktrym dokadnie oznaczono cele ataku atomowego na ZSRS, a Zwizek Sowiecki podzielono na strefy okupacyjne. Po zwyciskich wojnach generaowie zawsze stanowi si, z ktr trudno si nie liczy, a powstrzyma ich naciski nigdy nie jest atwo. Propozycje generaw tak dalece rozmijay si z planem ofensywy dolara, e trzeba byo nieco ostudzi ich zapa. Czy aby nie dlatego faktycznie przekazano Stalinowi za porednictwem wywiadu tajemnic broni atomowej? Zawsze naley dba o zachowanie rwnowagi si w wiecie, by unikn zbyt atwej pokusy; ta bowiem moe okaza si puapk. Podobnie, jak generaowie amerykascy, ktrzy nabrali ochoty, by wszystkie problemy rozstrzyga drog operacji militarnych, Stalin odczuwa w 1945 roku rwnie siln, identyczn pokus. Dysponowa wwczas ogromn machin wojenn. Co prawda, sam nigdy nie by onierzem. W 1915 roku komisja lekarska uznaa go za niezdolnego do suby wojskowej. Jednak sw wojskow karier rozpocz od stopnia marszaka. W kilka lat pniej sam siebie awansowa na generalissimusa podobn rang mieli tylko generaowie Franko i Czang Kai Szek. Po wojnie Stalin jeszcze bardziej czu si militaryst ni w latach trzydziestych, gdy planowa inwazj na Europ. Jestemy onierzami mwi do marszaka Montgomeryego klepic go po ramieniu ijako onierze wietnie si rozumiemy.
7 Sprawa szpiegostwa atomowego jest bardzo niejasna. Wiemy dzi, e wszyscy sowieccy atomowi agenci zostali zdemaskowani przez Amerykanw, lecz ci, zamiast likwidowa ich siatki szpiegowskie, cierpliwie oczekiwali koca ich dziaalnoci i nie zatrzymali nikogo. Dopiero gdy ZSRS oficjalnie ogosi, e wyprodukowa bomb atomow, aresztowano natychmiast prawie wszystkich sowieckich agentw w USA. Grupa synnego Abla niemal cakowicie skadaa si z pracownikw CIA i kontrwywiadu wojskowego. Przekazali oni Ablowi osobicie wszystkie tajemnice broni atomowej. A zatem decyzja o tej wsppracy musiaa zosta podjta na bardzo wysokim szczeblu.

Po wojnie, jak sdzi wielu historykw, Stalin sta si odakiem z zamiowania. Gdy Harriman powiedzia mu kiedy, e njpotniejszym pastwem w Europie jest Watykan, Stalin umiechn si pod wsem i spyta: A ile Watykan ma dywizji pancernych? Mona byo sdzi, e optany mani zdobycia wadzy nad wiatem Stalin mierzy potg i wpywy krajw wycznie liczb posiadanych przez nie dywizji, zwaszcza pancernych. W rzeczywistoci byo zupenie inaczej. Wojna i nieustanna, trwajca ponad dwa lata obawa, ba wrcz strach przed katastrof militarn, osobiste kontakty z Churchillem, Roosveltem i innymi politykami oraz przywdcami wojskowymi Ameryki i Europy odmieniy Stalina. Uzmysowi sobie wskutek tych dowiadcze wiele spraw, ktrych przed wojn nie bra pod uwag lub po prostu nie rozumia. Dawniej Stalin rzeczywicie mierzy wszystko potencjaem zbrojnym. Postpowa niczym Ryszard III, o ktrym powiadano, e z rozkosz wrzuca do ognia woskowe figurki zgadzonych przez siebie pretendentw do korony, a wasn przesuwa coraz bliej tronu. Przed wojn z Niemcami Stalin z rwnie wielkim zadowoleniem wrzuca do ognia unicestwiane w jego planach europejskie armie: polsk, francusk, holendersk, belgijsk, norwesk, jugosowiask, greck. W kocu nie pozostao ju na kontynencie europejskim innych armii prcz niemieckiej. Gdy wdz narodw j zniszczy, caa Europa, jak dojrzae jabuszko, spadnie mu na do. Stalin by pewien, e zarwno armia amerykaska, jak i angielska nie stanowiy dla niego zagroenia. Lekceway ich lotniskowce i liniowce, nieprzydatne, jak mniema, by zagrozi jego planom. Lecz nic z tychjego planw nie wyszo. W chwili gdy znw wydao si Stalinowi, e co najmniej spora cz zamierze mu si uda, niczym widmo wyrosa przed nim pitnastomilionowa armia amerykaska, wietnie wyszkolona, dobrze odywiona, moda, w dodatku wyposaona w bro atomow.

59

Armia ta pyna na spitrzonej, przeogromnej dolarowej fali, mogcej natychmiast zala i zatopi wrndzniae, zrujnowane imperium stalinowskie. Stalin wietnie to rozumia. Ze zgrzytem opada elazna kurtyna. Izolowaa kraj od wiata, a zarazem strzega dziewiczoci rynku rosyjskiego przed dolarow penetracj. Pojawia si seria nowych zarzdze zakazujcych ludnoci posiadania jakiejkolwiek waluty lub zota. Zaczyna si okres gigantycznej rywalizacji znajpotniejszym i najbogatszym krajem wiata. Stalin wiedzia o planie inwazji dolara, cho nie rozumia, by moe, do koca jego finansowych niuansw. Instynkt samozachowawczy podpowiada mu, e trzeba zmusi Zachd, by jak najwicej dolarw puszcza na wiatr. Tylko w ten sposb mona zapobiec przedzieraniu si dolarowej fali poprzez elazn kurtyn do Rosji sowieckiej, osabi nacisk na ZSRS, a przez to zyska na czasie. Gdy wreszcie bro atomowa znalaza si w arsenaach Stalina, natychmiast rozpta on wojn koreask. Awantura ta, jak wiadomo, omal nie zakoczya si dla Korei Pnocnej katastrof, trzeba byo wcign do wojny miliony Chiczykw. To oni przywalili swych przeciwnikw stertami wasnych cia i umoliwili honorowe zakoczenie konfliktu remisem. Amerykanom udao si zachowa suwerenno Korei Poudniowej. Jak zwykle stracili podczas tych walk sto razy mniej ludzi i wyposaenia ni druga strona konfliktu. Zgodnie z tym, co planowano w Moskwie, opacili to wasnymi stratami Koreaczycy i Chiczycy. Moskwa poniosa mniejsze straty ludzkie i materialne ni USA, jednak jej wydatki zbrojeniowe w powojennym wiecie staway si niewiarygodnie wielkie. Na europejskiej linii konfrontacji koncentrowano ogromne annie, wci wyposaane w naj nowoczeniejsz bro. Przeraona Europa przycupna u boku Ameryki tworzc pakt obronny NA TO. W odpowiedzi Moskwa Ukadem Warszawskim podporzdkowaa sobie jeszcze bardziej kraje Europy Wschodniej. Sytuacja patowa w Europie co jaki czas powodowala kryzysy. Byo tak na przykad wwczas, gdy Stalin, bdc w zym humorze, niespodziewanie zarzdzi, w celu zbadania gotowoci bojowej Zachodu, kolejn blokad Berlina Zachodniego. Nad terytorium okupowanym przez wojska sowieckie gronie hucza amerykaski most powietrzny, wciekle obracay lufami czogi po obu stronach linii podziau, bombowce i myliwce podgrzeway silniki, zdejmowano siatki maskujce stanowiska tysicy dzia artyleryjskich. Nikt jednak nie otwiera ognia. Widmo Hiroszimy i Nagasaki byo dla wszystkich gronym ostrzeeniem. Tracono na to wszystko morze pienidzy. I cho Zwizkowi Sowieckiemu, jak zwykle, wrcz katastrofalnie ich brako, Stalin wci medytowa, jak przechwyci inicjatyw w konfrontacji globalnej. Byy dwie moliwoci. Pierwsza uzyska miadc przewag militarn nad koalicj przeciwnikw. Druga nadama zwarto ich szeregw i odporno od wewntrz za pomoc wyprbowanych, leninowskich metod. Mona byo w tym celu wykorzysta co w rodzaju pitej kolumny, na ktr skaday si legalne, plegalne i nielegalne partie komunistyczne, zdolne wywoa ferment i eksplozje spoeczne w wiecie zachodnim zawsze, gdy to byo potrzebne Moskwie. A jeli zajdzie potrzeba, nie tylko spoeczne, lecz prawdziwe eksplozje bombowe. Wszdzie: w bazach wojennych i w instytucjach pastwowych, na okrtach i gwarnych ulicach. Obie metody wymagay ogromnych nakadw finansowych. Zaczto wic wciela w ycie nowy, gigantyczny program budowy floty wojennej. Zrozumiano, e bez zniszczenia amerykaskiej potgi morskiej, zdobycie cakowitej hegemonii nie bdzie realne. Skala moliwoci strategicznych, demonstrowana przez marynark wojenn Stanw Zjednoczonych podczas minionej wojny, pocztkowo przeraaa Stalina, zwaszcza dopki nie zdoby bomby atomowej. Niemal co dzie spodziewa si ze strachem desantu amerykaskiego na Krymie. Nieco pniej dowiadczenia amerykaskie stay si dla Rosji sowieckiej wzorem, inspiracj wasnej strategii. Jednak budowa monstrualnych krownikw liniowych typu Stalingrad do tej pory nie znajduje rozumnego wyjanienia. By moe, wdz narodw chwilowo zgupia, a moe w tych mastodontach tkwi jaki sens, niepojty dla zwykych miertelnikw? Angaowanie si w budow krownikw liniowych (z ktrych kady kosztowa niemal dwa miliardy rubli) byo w latach powojennych wrcz absurdalne. Rwnie skuteczne byoby budowanie wwczas staroytnych galer poruszanych si rk wiolarzy. Rwnoczenie rozbudowywano strategiczne siy powietrzne. Kiepski stan lotnictwa w latach wojny, tak rozmijajcy si z jego wysokimi ocenami z lat bezporednio przedwojennych, dotkliwie szarpa wodzowi nerwy. Wyczyny amerykaskich latajcych fortec nad Niemcami i Japoni, naloty z udziaem tysica samolotw, podczas ktrych gaso na niebie soce, a bomby paday jak krople deszczu wszystko to poruszao wraliw dusz towarzysza Stalina. Zapragn stworzy rwnie wielk potg w przestworzach. Zwolni z agru konstruktora Andrieja Tupolewa (ucznia wiatowej sawy naukowca, ojca lotnictwa rosyjskiegoMikoaja ukowskiego) i kaza mu budowa bombowce rwnie skuteczne jak amerykaskie. Na lotnisko podmoskiewskie dostarczono amerykaski bombowiec strategiczny B-29, zmuszony w 1944 roku do ldowania w pobliu Chabarowska, i polecono Tupolewowi wzorowa si na tej maszynie. By nie zawie zaufania wodza, konstruktor sporzdzi stosowne plany amerykaskiego trofeum i rozpocz jego seryjn produkcj pod zmienion nazw Tu-4. Utalentowany konstruktor nie chcia traci czasu na samo tylko kopiowanie. W pracowni, ktr kierowa, prowadzono ju energiczne prace nad udoskonaleniem odrzutowego bombowca Tu-16 i okrtu torpedowego Tu-l4. Nie pozostaway w tyle rwnie inne biura konstruktorskie. Wyprbowywano strategiczny bombowiec Miatiszczewa, pierwsze za samoloty odrzutowe typu MIG sprawdzay si ju na niebie Korei w walkach powietrznych z amerykaskimi Sabrami. Zwolniony z szaraszki, czyli wizienia dla naukowcw, Anatol Korolew szykowa Amerykanom kolejn niespodziank.

60

Wykorzystujc zdobyczn rakiet V -2 stworzy now, oryginaln bro rakietow, ktra w kilka lat pniej wpyna na cakowit zmian wojskowo-strategicznej sytuacji wiata. Anlerykanie po raz pierwszy w dziejach uwiadomili sobie, e s krajem frontowym, w caoci pooonym na linii walk, i musz wyda kolejne miliardy dolarw, tym razem nie na cele nowego podziau wiata, lecz na obron wasnych granic. Dziki maksymalnemu wykorzystaniu demokratycznego systemu ycia w krajach Europy Zachodniej i USA Moskwa przygotowywaa, korygowaa i Wytrwale realizowaa plan destabilizacji ycia spoecznego na Zachodzie. Jedn z drg wiodcych ku temu celowi miao by bezporednie podporzdkowanie zachodnich partii komunistycznych Moskwie. Tak wanie ewentualno mia na myli Stalin rozpdzajc Midzynarodwk. Stawiano zwaszcza na najmodniejsz w latach powojennych komunistyczn parti we Francji. Na jej czele sta osawiony Maurice Thorez. W owych latach Francja bya kluczowym pastwem NATO. Siedziby sztabw oraz instytucji centralnych tej organizacji znajdoway si w Paryu. Plan maksimum przewidywa zorganizowanie przez parti ftancusk powstania zbrojnego; wybuchnie ono w okrelonej przez Moskw chwili. Kolejnym krokiem miao by wezwanie na pomoc Armii Sowieckiej wedle starej metody, doskonalonej w latach wojny z Polsk i Finlandi. Zanim jednak do tego dojdzie, Thorez mia niweczy plany przeciwnikw politycznych drog organizowania strajkw robotniczych, manifestacji, pochodw pod hasem walki o pokj i protestw przeciw podegaczom wojennym, ulicznych rozruchw. Jego zadaniem bya te intensywna, prosowiecka propaganda w rodkach infonnacji masowej, wysawianie Zwizku Sowieckiego, jego pokojowej polityki zagranicznej oraz genialnego wodza narodw, zwycizcy faszyzmu, generalissimusa Stalina. Thorez stara si wciga w orbit wpyww partii komunistycznej rwnie inne partie i warstwy spoeczne Francji. Moskwa stawiaa na francusk parti komunistyczn m.in. dlatego, e w latach wojny partia ta stworzya w onie ruchu oporu do silne fonnacje zbrojne, prbowaa nawet z ich pomoc zagarn wadz w kraju, gdy alianci wkroczyli do Nonnandii. Chocia oficjalnie oddziay te zostay rozwizane, zachoway w konspiracji swe dawne struktury i uzbrojenie, niewiadome, e z woli swych przywdcw oczekuj na godzin wyznaczon przez Kreml. Maurice Thorez by od roku 1928 czonkiem komitetu wykonawczego Midzynarodwki i zna si na swojej robocie; bez wahania wykonywa rozkazy Kremla. Na pocztku drugiej wojny wiatowej, zgodnie z instrukcj moskiewsk, on i jego partia zrobili wszystko, co moliwe, by zdemoralizowa francusk armi i spoeczestwo, czynic Francj atw zdobycz dla Hitlera. Sam Thorez zdezerterowa z wojska i ukrywa si, a na pocztku okupacji niemieckiej, zaapelowa do robotnikw francuskich, by dobrowolnie jechali na roboty do Niemiec; w ten sposb pomog narodowi niemieckiemu odeprze angielsko-francuskie zagroenie. Po czerwcu 1941 roku, otrzymawszy now instrukcj z Moskwy, przystpi do organizowania ruchu oporu, by wesprze nard sowiecki w jego walce z agresj niemieck. Zdelegalizowana w roku 1939 partia komunistyczna po wojnie znw staa si legalna. Thorez wszed do rzdu, co stworzyo mu ogromne moliwoci dalszego dziaania. Wszystkie plany wymagay jednak duych nakadw finansowych. Konieczne byo utrzymywanie pokanego aparatu partyjnego, wydawania gazet, (drogich i deficytowych, jak LHumanite), czasopism, ulotek i proklamacji, niezbdne byy rodki na organizowanie strajkw, poniewa zwizki zawodowe domagay si rekompensaty dla swych czonkw za utracone zarobki. Podobnie byo z organizowaniem demonstracji, marszw i mityngw; ich uczestnikom trzeba byo na og paci (zwykle po trzysta ftankw). Wszystko to razem wzite wymagao co roku wielomilionowych nakadw pieninych. Efektowny skok na tory kolejowe gonej Raymondy Dienne, ktra zatrzymaa pocig z transportem broni, kosztowa parti dziesi tysicy ftankw (honorarium Raymondy) plus dodatkowe trzydzieci tysicy kary za spowodowanie przerwy w rozkadzie jazdy pocigw towarowych. Finansowaa to wszystko Moskwa. W Paryu, na Boulevard Haussmann, emigranci pierwszej, porewolucyjnej fali, zakupili budynek. Mieci si tam zaoony przez nich Eurobank, w ktrym przechowywano m.in. zapasy zota, wywiezione przez biaych z Rosji i depozyty ROWS (Rosyjskiego Zwizku Oglnowojskowego). W euforii zwyciskiego koca drugiej wojny, na widok zocistych naramiennikw oficerw Annii Czerwonej, mocno ju wiekowi przywdcy biaego ruchu i licznych organizacji spoecznych emigracji, od wadz po szeregi czonkowskie przearte agentur stalinowsk, postanowili przekaza ten bank Zwizkowi Sowieckiemu. Bya to take wtpliwa zasuga rnorakich komitetw powrotu do ojczyzny i zrcznej propagandy starego agenta GPU, hrabiego Ignatiewa. Nie byo trudnoci z przekazaniem biaego zota w rce Stalina: kady ma prawo dysponowa tym, co posiada, wedle wasnego uznania. Co do banku tu pojawiy si kopoty. Przepisy ftancuskie zabraniay istnienia w kraju bankw, kierowanych przez cudzoziemcw bez obywatelstwa francuskiego. Lecz przeszkody te atwo dao si omin. Mniej wicej 0,3% bankowego kapitau przekazano partii komunistycznej kierowanej przez niezlomnego przyjaciela ZSRS Thoreza. Skierowaa ona jednego z czonkw swego KC na nominalnego dyrektora. 99,7% kapitau podzieliy midzy siebie Bank Pastwowy ZSRS i Wniesztorgbank ZSRS. Operujc szczeglnie korzystnym oprocentowaniem Eurobank (czy te Bank Ludowy, jak go czasem nazywano) szybko dotar swoimi wpywami do wielu struktur spoecznych Francji. Bank finansowa parti Thoreza i zwizane z ni organizacje, otwiera te chtnie rachunki innym organizacjom, nie majcym nic wsplnego z parti komunistyczn. Rozmaite zwizki zawodowe, stowarzyszenia kobiece, modzieowe, sportowe zakaday konta w jake korzystnym dla nich banku. Nawet Po-

61

wszeclma Konfederacja Pracy (WTK) dziaajca w prywatnych przedsibiorstwach przemysu zbrojeniowego daa si ~ zwabi w sieci Eurobanku. Ambasady bratnich krajw we Francji miay wrcz obowizek trzymania w Eurobanku swych pienidzy. Sowieckie rezydentury wywiadowcze we Francji (MGB i GRU) rwnie ulokoway tam swoje fundusze. Obaj ci zwalczajcy si antagonici zaoyli dwa rne konta, gdy nie chcieli mie ze sob nic wsplnego, nawet za granic. Rezydenci sub specjalnych, dzialajcy pod przykrywk paszportw dyplomatycznych, dysponowali nie tylko rachunkami w Eurobanku, lecz i zdeponowanymi tam solidnymi kwotami w gotwce. Byo to konieczne dla regulowania pilnych wydatkw i opacania agentw nonsensem byoby otwieranie dla nich kont bankowych. Sumy te sigay okoo miliona frankw i stale byy uzupeniane. Gdy pojawiaa si pilna potrzeba, przysyano z Moskwy zotych kurierwoficerw MBP bd GRU, ktrzy wraz z poczt dyplomatyczn wieli gotwk w stosownej walucie. Najczciej byy to funty szterlingi. Tak z grubsza wygldao to we Francji, podobnie w mniejszym lub wikszym zakresie w pozostaych krajach wiata po tamtej stronie elaznej kurtyny. W Londynie, Bernie, w Bonn, Wiedniu, Luksemburgu i Teheranie niczym grzyby po deszczu wyrastay banki ludowe, tworzc siln struktur bankw partii bolszewickiej. Przed Rosj sowieck otwieray si zaiste tczowe perspektywy. Poza moliwoci bezpiecznego, legalnego finansowania partii agenturowych, organizacji spoecznych i osb powstawaa te moliwo finansowego przeniknicia do midzynarodowej sieci bankw, uczestniczenia w grach giedowych, lokowania pienidzy w nieruchomociach, w gaziach przemysiu zachodniego, a nawet moliwo kontroli tych lub innych kluczowych przedsibiorstw, powodowania ich rozkwitu lub bankructwa zalenie od koniecznoci. Jedynie sztywne instrukcje z Moskwy krpoway nieco myl twrcz dyplomatw sowieckich i agentw wywiadu, trudZ:1cych si na niwie midzynarodowej finansjery. Za niewidzialn kurtyn, ktra szczelnie ukrywaa ow pajczyn, kryy si liczne skandale. Byy to afery niekiedy na du skal, gwnie kryminalne. Na przykad sowiecka rezydentura w Brukseli sprzeniewierzya nagle pienidze z nadziej, e uda si ukry je gdzie w Europie. Malwersantw byskawicznie schwytano i dostarczono do Moskwy, by tam ich ukara. W trakcie ledztwa zapewniali, e kierowali si wycznie wyrachowaniem, a nie pobudkami politycznymi; dziki temu ocalili ycie. Wlepiono im tylko po dwadziecia pi lat. Albo inna sprawa: zoty kurier kapitan Siedakow ulotni si z walizk zawierajc trzysta tysicy funtw. Sta si z tej racji centraln postaci sensacyjnego dwuletniego pocigu ze strzelanin, faszywymi paszportami, tajemniczymi zabjstwami. Odwanego awanturnika schwytano w Montevideo, przywieziono do Moskwy i rozstrzelano na mocy wyroku za bandytyzm. Wyjanio si te, e fili Banku Ludowego w Neapolu w caoci kupili na pniu Amerykanie, wic faktycznie przeobrazia si w fili CIA. Aresztowanie winnych byo powodem znacznych strat finansowych. Ale c, byo konieczne, gwnie jako rodek profilaktyczny, by w przyszoci nikomu nie przyszo do gowy co w tym stylu. Towarzysz Stalin lubi porzdek i od kadego wymaga rozliczania si co do kopiejki, karzc bez litoci winowajcw, nawet jeli stali wysoko w hierarchii subowej. Tajne sprawy sdowe i akcje operacyjno-wywiadowcze krtkiego, powojennego okresu rzdw Stalina, s pene afer finansowych. Dowodz one, e ani jeden z gonych rezydentw wywiadu sowieckiego nie rozliczy si po wojnie z wydatkw w walucie. Wszyscy ponieli za to surowe kary. Po latach rezydenci owi wypisuj w swych wspomnieniach, e dzieliy ich rnice ideologiczne z wadz zwierzchni, a nawet z samym Stalinem. W rzeczywistoci odpowiadali przed sdem niemal wycznie za deftaudacj. Tak na przykad szef czerwonej orkiestry, synny Leopold Trepper, za nic nie mg sobie przypomnie, w ktrym z bankw ulokowa bagateln kwot osiemdziesit tysicy ftankw szwajcarskich. Odsiadywa to w agrze. Po mierci Stalina wyjecha do Polski, a nastpnie do Izraela. Tam przypomnia sobie bank i numer konta, zapomnia jednak, e nie byy to jego prywatne pienidze. Rezydent wywiadu sowieckiego w Szwajcarii, Rado, legendarny bohater wielu seriali sensacyjnych, zosta po wojnie schwytany w Kairze i przywieziony do Moskwy. W toku ledztwa wyjaniono, e w latach wojny Rado lokowa na swym prywatnym bankowym koncie pienidze, otrzymywane na opacanie tak wyjtkowego agenta jak Rudolf Rosier; nie da mu jednak ani grosza. Rado dosta dwadziecia pi lat, lecz nim to si stao, musia zwrci wszystko, co do franka. Wielomiliardowe coroczne wydatki na operacje zagraniczne i jeszcze znacznie bardziej horrendalne wydatki na uzbrojenie mimo woli prowadziy do pytania: skd tak wyniszczony przez wojn kraj mia pienidze, by dziaa na tak szerok skal? Pytanie to po raz pierwszy zadaa publicznie prasa amerykaska, gdy w 1949 roku wybuch skandal zwizany z dziaalnoci partii komunistycznej Stanw Zjednoczonych. Federalne organy podatkowe USA ustaliy wwczas, e znikomo maej grupce ludzi, ktrzy nazwali si parti komunistyczn USA, nie wiadomo kto i skd przekaza dwadziecia milionw dolarw na zakup duych nieruchomoci. Przy wszystkich tych transakcjach nie wpacono ani centa podatku do budetu federalnego i budetw trzech wchodzcych tu w gr stanw. ledztwo szybko wykryo acuszek czcy Nowy Jork z Moskw. Sekretarz komitetu krajowego partii komunistycznej USA Gus Hall (Komora gazowa jak go nazway niektre gazety z powodu fonetycznej zbienoci z tym okreleniem jego imienia i nazwiska) siedzia pi lat w wizieniu za malwersacje finansowe. Przy okazji wykryto, e w latach wojny Hall uchylajc si od suby wojskowej zwia do Meksyku. Fakt ten, a rwnoczenie przyznanie si komunistw do dotowania ich przez gwnego z potencjalnych rywali USA na arenie wiatowej spowodowa w Kongresie debat, czy nie naleaoby uzna komu-

62

nistw za agentw obcego pastwa, ze wszystkimi wynikajcymi std konsekwencjami, wcznie z obowizkiem rejestrowania si na policji. Demokracja amerykaska nie wybacza swym obywatelom tylko jednego uchylania si od podatkw. Sd najwyszy uzna wic prawa komunistw, zobowiza ich tylko, by w przyszoci powanie traktowali przepisy dotyczce otrzymywanych z zagranicy rodkw finansowych. W rezultacie komunici amerykascy znaleli si pod surow kontrol finansow wadz. Towarzyszy temu jazgot gazet sowieckich o nagonce na komunistw amerykaskich, rozpasaniu taszyzmu w USA, polowaniu na czarownice, koszmarach maccarthyznm (wedug nazwiska gonego z badania dziaalnoci antyamerykaskiej senatora Josepha Mc Carthyego, przewodniczcego komisji Kongresu USA). Od tej pory pienidze dla komunistw amerykaskich trzeba byo dostarcza mniej wicej tak, jak dostarczano do barw USA alkohol w latach prohibicji. Kurierw chwytano, wybuchay nowe, gone skandale, wcznie z deportacj sowieckich dyplomatw, aresztowaniem funkcjonariuszy partyjnych, zamkniciem deficytowej gazety komunistycznej Daily Worker, ktrej nakad drukowano niekiedy w ZSRS i rozpowszechniano wycznie w bratnich krajach. Stopniowo wyjaniao si, ile Moskwa wydaje co roku pienidzy na podobne gupstwa. Zrozumiae wic, e pojawio si pytanie: skd na to bior si pienidze? Zacza kry plotka o faszystowskim zocie, zdobytym jakoby po wojnie przez stalinowski wywiad. Hitlerowski genera Reinhard Gehlen, pniejszy organizator i szef sub specjalnych w Niemczech Zachodnich, ktry kierowa w latach wojny wschodnim wydziaem Abwehry, skada w tej kwestii tajne zeznania przed amerykask komisj ledcz. W sensacyjnym owiadczeniu, jakoby potwierdzonym mocnymi dowodami, stwierdzi, e zastpca fiihrera w partii a zarazem agent Midzynarodwki, Martin Bonnan, wrczy Stalinowi klucze do zota partii nazistowskiej, a sam spokojnie uciek do Moskwy. Mieszka tam, kpic sobie z wyroku mierci, jaki zaocznie otrzyma w Norymberdze. By moe Gehlen mia racj. Jego sensacje nie wywary jednake na nikim szczeglnego wraenia, poniewa faszystowskiego zota, wytopionego z koronek i obrczek zamczonych w obozach koncentracyjnych ydw byo tyle, co kot napaka. Ju w poowie 1942 roku, jak susznie informowa wywiad amerykaski, Hitler by bankrutem finansowym, tote gdyby istotnie wpado w rce Stalina jego zoto, nie starczyoby go nawet na p roku wielkich operacji finansowych, ktre z tak swobod prowadzia Moskwa. W 1950 roku wybucha synna afera numizmatyczna. Z numizmatw Europy szczeglnie duym powodzeniem cieszyy si zote pistole francusko-hiszpaskie i ftacuskie luidory monety bite w Hiszpanii i we Francji w stosunkowo krtkim okresie pierwszej poowy XVII wieku. Cena katalogowa takiej monety wynosia od trzydziestu do pidziesiciu tysicy dolarw, podczas gdy warto zota zawartego w monecie nie przewyszaa dwustu dolarw. Natrafienie na pistola, a zwaszcza na dublon w dobrym stanie, byo wielkim sukcesem numizmatyka. I nagle monety te zaczy pojawia si w rnych krjach: w~ sklepach specjaistycznych, na aukcjach i na czarnym rynku, i to w takiej ioci, e wkrtce ich cena katalogowa gwatownie spada, nawet do poziomu omiuset dolarw. Monety, ktre pojawiy si na rynku, poddano ekspertyzie. Okazao si, e s faszywe. Ustalono te, e dwa urzdzenia do bicia tych monet, ktre znajdoway si w Luwrze, w 1940 roku zostay wywiezione przez Niemcw do Berlina. Tam, ju po zwycistwie w roku 1945, wpady w rce Rosjan. Przemilczawszy okres najwikszej wrzawy wok tej afery, Moskwa, jak zwykle, obwiecia, e to haaliwe ujadanie jest skutkiem ohydnego oszczerstwa i kolejnej rozpasanej kampanii antysowieckiej. Nikt nie oczekiwa innej reakcji, cho by to nie pierwszy przypadek, gdy Moskwa paraa si faszowaniem pienidzy. W heroicznych latach leninowskich podjto prb drukowania faszywych banknotwpicio - i dziesiciofuntowych w celu obalenia ekonomicznej potgi imperializmu. Wwczas jednak prba ta z braku dowiadczonych specjalistw wykonana na poziomie wyranie amatorskim speza na niczym, a kosztowaa drogo powodujc aresztowania i konfiskat wielu kont partii w bankach zachodnich. W czasach Lenina akcja tego rodzaju miaa sens wycznie dywersyjny. Stalin natomiast uzna j za niezwykle wan. Wymienialne rodki patnicze byy wci potrzebne, a nigdy ich nie starczao. Tote powstae jeszcze w czasach Lenina tajne laboratorium faszerskie NKWD doskonalio swe teclmiki, obrastajc wysoko wykwalifikowanymi specjalistami. Hitler robi co podobnego, lecz ze znacznie gorszym skutkiem. Faszywe funty produkcji niemieckiej szybko rozpoznawano i usuwano z obiegu. Gdy przyja sowiecko-hitlerowska w latach 1939-l940 signa szczytw, Stalin uyczy Hitlerowi wasnych specjalistw od faszowania pienidzy, by pomc mu obali ekonomiczn potg imperializmu. W latach powojennych odpowiedni tajny wydzia NKWD - MSW dysponowa ju autentycznymi kliszami banknotw zachodnich i zna doskonale technologi ich druku. Jednake towarzysz Stalin naley to zapisa na jego korzy nie zdecydowa si na szersze wykorzystanie potencjalnych moliwoci tajnego laboratorium. Ostrony z natury wdz sta si pod koniec ycia jeszcze bardziej podejrzliwy i ostrony. Na pocztku lat pidziesitych nabrao rozgosu kilka prb szerszego kolportau faszywych banknotw dolarowych. Jedna z nich dotyczya sumy okoo piciuset milionw dolarw. Bya to najprawdopodobniej sprawka midzynarodowych gangw faszerzy pienidzy, lecz stanowia dla Moskwy pouczajc lekcj. 8)
8 Tajne laboratorium istniao do naszych czasw i nie ma w gnmcie rzeczy dowodw wiadczcych, e zostao zlikwidowane. Wszyscy pamitaj niedawne wydarzenia, gdy w trakcie przeszukiwa w gmachu KC KPZS po zdawieniu puczu sierpniowego znaleziono setki faszywych dokumentw paszportw wszystkich krajw, rozmaitych piecztek, od celnych po bankowe, blankietw, ksieczek czekowych itp. Mona zatem sdzi, e tajne laboratorium GPU przeobrazio si z czasem w przedsibiorstwo, nie mniejsze od mennicy pastwowej. Ogromna ilo dolarw, ktre zalay obszar byego ZSRS, mimo woli zastanawia: czy wspomniane laboratorium nie produkuje

63

teraz walut wymienialnych dla potrzeb rynku wewntrznego?

Wydarzenia te bacznie ledziy zachodnie organy finansowe i kontrwywiadowcze. No c zastanawiano si w Europie niewykluczone, e faszujc stare monety francuskie Moskwa zarobia ponad siedemset milionw dolarw. Jeli nawet ma ona wasny udzia w kolportau faszywych dolarw, to jest to najwyej kilka milionw dolarw rocznie. W sumie grosze. ZSRS nie prowadzi faktycznie handlu zagranicznego. Pienidz jest w tym pastwie jednostk czysto umown, niewymienialn, oderwan od midzynarodowego systemu walutowego. Na czym wic opiera si potencja finansowy komunistycznego imperium? Jeli w ZSRS nader kiepsko w owych latach znano Stany Zjednoczone Ameryki i wskutek nieznajomoci elementarnych zasad prawa amerykaskiego wci wpltywano si w skandaliczne afery, to i Stany Zjednoczone znay Zwizek Sowiecki, mwic agodnie, nie lepiej. Przed wojn amerykascy politolodzy wnikliwie studiowali problematyk zwizan z Niemcami, Japoni i sw dawn ojczyzn Angli. Lecz ani dyplomacja USA, ani wywiad amerykaski nie prboway zajrze poza monumentalno-pompatyczn, zdobion sierpami, motami i kosami pszenicy fasad, symbolizujc stworzone przez Stalina pastwo. Nie byo jeszcze ogromnej armii sowietologw, nie szumiay komputery w licznych orodkach naukowych analizujc wszystkie aspekty ycia sowieckiego, a zwaszcza sowieckiej polityki zagranicznej i wewntrznej. Jeszcze nie opuszczali tumnie Zwizku Sowieckiego emigranci, wywoc bezcenne informacje. Poyskujca rubinowymi gwiazdami Moskwa wci pozostawaa zagadk. Pierwsi zbiegowie z ZSRS milczeli jak grb wobawie o swe ycie lub ycie swoich bliskich. Jeli za prbowali mwi, nikt ich nie sucha. Nikt nie mia gowy do ich rewelacji. Konftontacja ze Stalinem jeszcze si nie zacza. Wprost przeciwnie, wdz narodw realizowa (co prawda bezwiednie) cz planu amerykaskiego, moszczc milionami trupw szerok drog dla przyszej ofensywy dolara. Imperium stalinowskie byo czym niepojtym w XX wieku. Poza granicami Rosji sowieckiej, nawet w bratnich krajach, nie potrafiono wyjani tej zagadki. Wskutek dziwacznego kaprysu historii pojawia si nagle w XX wieku enklawa redniowiecza obejmujca szst cz ldu na ziemskim globie. Sw struktur administracyjn ZSRS prawie niczym si nie rni od despotii staroytnych z tyranem o nieograniczonej wadzy w stolicy i z satrapami na prowincji. Podstaw gospodarki kraju, tak jak wszdzie, stanowi w ZSRS przemys wydobywczy. Na jego potrzeby pracowali wycznie winiowie, ktrych w roku 1953 byo dwanacie milionw. GUAG, jak susznie zauway Aleksander Soenicyn, pod wzgldem zaludnienia dorwnywa europejskiemu pastwu redniej wielkoci. Zaopatrywa kraj we wszystkie niezbdne surowce, cznie ze zlotem, w dodatku waciwie za danllo. Rolniczy sektor imperium dysponowa wielomilionow anllikochonikw, yjcych znacznie gorzej ni chopi paszczyniani dawno minionej epoki absolutyzmu rosyjskiego. Kochonicy nie mieli dowodw osobistych, nie wolno im byo opuszcza wsi, (nawet na jarmark) bez specjalnego pozwolenia lokalnego ziemianina, czyli przewodniczcego kochozu. Za prac nie otrzymywali nic, prcz osawionych kresek w notesie tzw. dniwek. Byli te rezerw uzupeniania GUAG-u i wojska. Zaopatrzenie kraju w ywno i inne produkty rolne te byo bezpatne. Prace budowlane, zwaszcza na etapach wstpnych, rwnie wykonywali winiowie. Stanowili oni 60% oglnej liczby robotnikw budowlanych, grujc liczebnoci nawet nad wojskowymi batalionami budowlanymi, (tzw. strojbatami), ktre byy jeszcze jedn odmian pracy niewolniczej. Winiw zatrudniano take w przemyle przetwrczym i w transporcie, lecz ich udzia w tych gaziach gospodarki by stosunkowo niski. Wolni robotnicy, nawet wysoko wykwalifikowani, otrzymywali tak ndzne wynagrodzenie, e yli niemal jak zwierzta. Za najmniejsze przewinienie mogli si szybko znale w agrze. Cho byo ju po zwycistwie i nasta czas pokoju, osiem milionw ludzi suyo w siach zbrojnych. Tak wegetowao spoeczestwo przemielone w trybach maszyny permanentnego terroru i najstraszliwszej wojny w dziejach ludzkoci. A zatem: 12 milionw winiw w GUAG-u, 8 milionw poborowych w wojsku, 30 milionw chopw w kochozach, 40 milionw zatrudnionych w przemyle... Wszyscy byli niewolnikami. Winia mona byo bezkarnie rozstrzela, zamorzy godem, unicestwi harwk ponad ludzkie siy. Praw nie mieli adnych. Nawet sam fakt ich istnienia, chocia byo ich tak wielu, by tajemnic pastwow. Nie wolno byo mwi o sprawach armii sowieckiej, chyba tylko, e jest niezwyciona i legendarna. onierze nie mieli jakichkolwiek praw, podobnie jak winiowie. Bez obawy mona byo eksperymentowa na olnierzach, podda ich prbom przetrwania eksplozji atomowej. Tych, ktrzy ocaleli, wolno byo zostawi bez pomocy lekarskiej, uprzednio wziwszy od nich pisemne zobowizanie nieujawnienia tajemnicy. Nawet umierajc na chorob popromienn ludzie ci bali si opowiedzie zdezorientowanym lekarzom, co waciwie si z nimi stao. Nie byo gorszego losu ni powrt z wojska onierza inwalidy. W pamici zbiorowej dugo zachowa si obraz wielomilionowej rzeszy inwalidw po wojnie. Pobrzkujc orderami i medalami okaleczeni kombatanci gromadzili si w pobliu bazarw i dworcw wielkich miast, proszc o jamun lub usiujc w miar swych si zarobi kilka groszy. Byli to modzi mczyni, najwyej trzydziestoletni. Nagle, w cigu jednego dnia, wszyscy zniknli. W miastach przeprowadzono skoordynowan akcj

64

apanek. Beznogich i bezrkich powrzucano na ciarwki i gdzie wywieziono. A byo ich kilka milionw. Gdzie si podziali? Nie tylko mwi, ale nawet myle nie byo o tym wolno. Kady genera, a nawet marszaek mg w identyczny sposb znikn i nikt nie mia prawa zajkn si o jego losie. Jeli ju w latach wojny straszliwie katowano i poniano generaa Kiria Mierieckowa, to i po wojnie z nie mniejszym zapaem tak samo zncano si nad marszakiem Nowikowem, generaem Tieleginem, marszakiem Jakowlewem i wieloma innymi. Z chopami na wsi te mona byo robi, co si ywnie podobao. Kochonicy nie dostawali ani emerytur, ani zasikw na staro. Temu, kto utraci zdolno do pracy, pozwalano uprawia malutk dziak przyzagrodow. Ale i ten skrawek ziemi w kadej chwili mona byo chopu odebra, dom zburzy buldoerem, a jego samego wysa do agru lub wypdzi w szczere pole, by tam umar. Metoda ta ju dawno si sprawdzia. Z robotnikami przemysowymi, w ktrych imieniu jako klasy hegemona popeniano te wszystkie zbrodnie, te nikt si nie patyczkowa. Nie mieli adnych rodkw walki o wasne prawa. Za samo wypowiedzenie na gos sowa strajk mona byo straci ycie. Nie byo zasad bezpieczestwa pracy, ludzie harowali do granic wytrzymaoci w katorniczych warunkach, wyposaenie techniczne byo stare i zuyte, sytuacja bytowa wprost nie do zniesienia. Tote niewielu robotnikw doywao aosnej emerytury. Wszdzie panowaa przeraliwa ndza. Mczyni donaszali wojenne mundury i waciaki, kobiety trzydziestoletnie w chustkach i walonkach wyglday jak staruchy. Jeli kto mia na sobie garnitur, to nie bez racji sdzono, e jest to wielki naczelnik, a moe szpieg lub kryminalista. Modnie ubranej kobiecie, jeli nie bya on lub kochank partyjnego dygnitarza, grozi agier, za naladowanie mody zachodniej. W nieco lepszej sytuacji znajdowaa si maa grupa inteligencji technicznej, wypuszczona z wizie i szaraczek (specjalnych agrw dla naukowcw jeden z nich opisa Soenicyn w krgu pierwszym) z medalami na piersiach za projektowanie i stworzenie konstrukcji nowej broni w okresie wojny i po zwycistwie. Pacono tym ludziom znoniej i karmiono ich znacznie lepiej. Dla kandydatw nauk i pukownikw stworzono nawet sie zamknitych sklepw, znacznie lepiej zaopatrzonych ni inne. Pozwalao to naukowcom i wynalazcom czu, e s w sytuacji uprzywilejowanej i chociaby na krtko zapomnie o tym, e sami rwnie nie maj praw. Tak oto najbardziej nawet powierzchowna analiza pozwala stwierdzi: Rosja stalinowska bya pastwem o systemie niewolniczym. Cay dochd narodowy przechwytywa Stalin i dzieli go wedle wasnego widzimi si. Cz tego przywileju scedowa z czasem na wszechwadn nomenklatur. Po zwycistwie nomenklatura staa si jeszcze bardziej potna ni dotychczas. W latach wojennych aparatczycy woyli mundury z dystynkcjami najwyszych godnoci wojskowych, co pozwolio im jeszcze bardziej umocni swoj pozycj w kraju uchodzcym za pastwo nowego typu, cho rwnie archaicznym jak pastwo Urartu. I jeli takie pastwo w ogle mogo istnie, to tylko dlatego, e wszystkie jego szwy spawaa nomenklatura. Jako jedyny mechanizm wadzy wykonawczej korzystaa ona z ogromnego aparat tajnej policji, przemianowanego po wojnie tym razem z NKWD na MGB (czyli ministerstwo bezpieczestwa pastwowego). Nie zmieniao to sedna sprawy. Tajna policja polityczna kontrolowaa kade westchnienie w gigantycznym obozie koncentracyjnym, jakim w rzeczywistoci bya Rosja. Jej macki sigay wszdzieod dalekich agrw GUAGu do gabinetw kremlowskich. Zronita z sercem nomenklatury tajna policja kontrolowaa wszystkie kontynenty, przeobraajc si stopniowo w jej miecz i pancerz, ciao i krew. Nomenklatura, objuczona zotem naramiennikw i wysokimi nagrodami za udzia w wojnie, doskonale wiedziaa, jak mocna jest jej pozycja. Zdawaa te sobie spraw, e w zniewolonym kraju ma nieograniczone moliwoci i perspektywy. Rozumiaa, i partia bolszewikw, ktr uosabia, zrosa si ju z pojciem pastwo, za sowo pastwo dawno stao si synonimem sowa partia. Ta uprzywilejowana grupa spoeczestwa bya niezwyciona. Niepodobna byo jej unicestwi ani podway jej gbokiego przekonania, e zarwno ludno pastwa, jak i wszystko, co jest tego pastwa wasnoci, naley si jej z mocy praw urodzenia. W tej sytuacji Stalin by ju nomenklaturze niepotrzebny. Co wicej, przeszkadza jej, hamowa apetyty. Zagraa bezpieczestwu aparatczykw, pociga ich do odpowiedzialnoci i zmusza do wysiadywania w subowych gabinetach niemal przez okrg dob. Na domiar zego do takiego gabinetu w kadej chwili mogli wpa ludzie w granatowych uniformach, skopa dostojnika, wycign go za nogi na dwr, wepchn do samochodu i tego samego wieczora rozstrzela w jakiej piwnicy. Szarpao to ludziom Stalina nerwy, budzio marzenia o nowym, wasnym wodzu. Marzenia jednak same si nie speniaj. By je urzeczywistni, naley bardzo si stara, w dodatku mona si narazi si na wiele niebezpieczestw. Paryski Monde opublikowa niegdy karykatur, ktra miaa uzmysowi czytelnikom, jak wyglda struktura wadzy w Zwizku Sowieckim. Rysunek wyobraa Stalina, a z kadej jego kieszeni, spoza wyogw munduru i cholew butw, wygldali miniaturowi Stalinowie. Byo ich mnstwo. To prawda, chocia nadmiernie uproszczona. Miniaturowi Stalinowie szybko zawarli ze sob sojusz, dziki czemu powstao co znacznie bardziej potnego ni osobowo i sia wielkiego wodza narodw. Nomenklatura utworzya wasne pastwo, z wyranie oznaczonymi, pilnie strzeonymi granicami. Proces ten tak rzuca si w oczy, e nie moga go pomin milczeniem nawet wielotomowa Historia KPZS. W 1946 roku opracowano i zatwierdzono nomenklatur stanowisk KC WKP(b) sucho informuje ta oficjalna monografia dziejw partii. Kadr kierownicz formowano wedug okrelonego planu, dokonywano te okresowego przegldu kadr wraz z kontrol ich

65

walorw politycznych i zawodowych. Stworzono rezerw kadrow dla poszczeglnych stanowisk oraz surowo przestrzegany system powoywania i zwalniania nomenklaturowych pracownikw. Zwikszya si liczba stanowisk kierowniczych partii w repubtikach zwizkowych, komitetach krajowych, rejonowych, miejskich i dzielnicowych. Tyle czytamy na ten temat w oficjalnej publikacji powiconej dziejom partii bolszewickiej. Brak w niej jednak, co jest zrozumiae, choby najmniejszej wzmianki o nowym etapie walki midzy Stalinem a nomenklatur. Tymczasem zacz si on niemal natychmiast po zwycistwie nad Niemcami. Jednak w porwnaniu z poprzednimi etapami tej walki teraz grupa uprzywilejowanych bya znacznie silniejsza. I potniaa nadal, podczas gdy Stalin podupad na zdrowiu, utraci dawn energi. Oba te czynniki zadecydoway, e wdz sta si atw zdobycz otaczajcego go stada wilkw. Nomenklatura odebraa kilka sygnaw, wiadczcych o tym, e wdz wszechnarodw sabnie. Gdy Niemcy zdobyli wan strategicznie stacj kolejow Mga w pobliu Leningradu, co pozwolio im zamkn piercie blokady wok miasta, wszyscy sdzili, e nasta koniec Woroszyowa. Nie tylko dlatego, e jako dowdca okaza si potwornie nieudolny. Zowrogiej pikanterii dodawa caej tej sprawie fakt, e po utraceniu Mgi przeraony Woroszyow straci gow i nie zameldowa o tym Moskwie. O tej, nie pierwszej zreszt, katastrofalnej wpadce swego pomagiera, Stalin dowiedzia si z komunikatu radia niemieckiego. Woroszyow by przekonany, e go rozstrzelaj lub zetr na proch w agrze, co zreszt byoby zgodne z surowym prawem czasu wojny. Dobrze jeszcze pamitano los dowdztwa ftontu zachodniego: wszyscy jego czonkowie wraz z dowdc armii Pawowem zostali rozstrzelani. Tymczasem Woroszyow najad si tylko strachu. Nomenklatura dostrzega w tym wydarzeniu pierwszy krok na drodze do cakowitej bezkarnoci, o ktrej zawsze marzya. Jeszcze bardziej wymowny by casus danowa. Stalinowi wci podsuwano materiay, wiadczce o tym, e ten tak bardzo ceniony przez niego satrapa ma na sumieniu wszystkie grzechy kodeksu obowizujcego elit wadzy. Naogowo pije od rana do wieczora, nic nie robi. Zdrajca. Dogad si z Niemcami, e zaniecha obrony i podda im miasto. Podburza przeciwko Stalinowi leningradzk organizacj partyjn. Marzy o oderwaniu Leningradu wraz z poaci ziemi od ZSRS, chce stworzy samodzielne pastewko i zosta jego wadc. Uprawia w tym celu szczeglny rodzaj propagandy: na kady wystawiony w Leningradzie portret towarzysza Stalina przypadaj cztery portrety samego danowa. Zodziej. W okresie przyczenia do ZSRS krajw nadbatyckich przywaszczy sobie i ulokowa w bankach skandynawskich prawie czterysta tysicy funtw szterlingw. Podczas blokady Leningradu utworzy specjalny oddzia, przeszukujcy opustoszae domy; ludzie danowa znosili do piwnic paacu Smolnego wszystko, co miao jakkolwiek warto. cigali nawet obrczki z palcw zmarych z godu kobiet. Zgromadzone przedmioty, wartoci blisko siedmiu milionw rubli, ukry wok trzech swoich dacz oraz u wielu zaufanych osb. Wdz nie zareagowa na te donosy, nie zastosowa adnych sankcji. Co prawda, nieco pniej, po niespodziewanej mierci danowa, ktrej towarzyszyo wiele plotek wanie dlatego, e gono byo o jego skarbach, na daczach i w domkach myliwskich zmarego krztay si jakie komisje, co wywoono na pokrytych brezentem wojskowych ciarwkach. W toku synnej sprawy leningradzkiej, kiedy to rozstrzelano wszystkich wsppracownikw danowa, poza wieloma innymi oskareniami zarzucono im moraln degrengolad wyraajc si w deniu do osobistego wzbogacenia si. Na procesie sdowym demonstrowano garcie zotych monet, brylantw, wyrobw jubilerskich i starych orderw. A zatem i odpowiedzialno podlegaa hierarchii, tak samo jak ycie w caym kraju. Tego, co wybaczono danowowi, nie wybaczano funkcjonariuszom niszego szczebla. Nomenklaturze bardzo si to nie podobao. Stalin doskonale zdawa sobie spraw, e nomenklatura, niczym zakonspirowany milioner Korejko ze Zotego cielcia Ilji Ilfa i Eugeniusza Pietrowa, marzy o lepszych czasach. Z myl o tym nie tylko skupia wadz w swych rkach, lecz rwnie gromadzi zasoby materialne, by zakosztowa w przyszoci wymarzonego luksusu klas rzdzcych z ich nieograniczonymi moliwociami i rwnie nieograniczonymi aspiracjami. Byo jasne, e wszyscy ci ludzie czekaj z nadziej, kiedy wreszcie wdz wszechnarodw zamknie na zawsze oczy. wiadom, e w kadej chwili moe sta si ofiar zamachu, Stalin popada na przemian w apati i ataki furii. Sytuacja ta utrudniaa ludziom ze szczytw nomenklatury przygotowanie skutecznych kontruderze na wrogie wobec nich dzialania Stalina. Dusili si w ramach, ktre stworzy dla nich despotyczny wdz. Mimo to byli nomenklatur w peni stalinowsk, ustawicznie rozdzieran przez intrygi i wzajemne donosy. Pozwalao to Stalinowi przez dugi czas trzyma j w ryzach. I gdyby wdz by modszy, bardziej energiczny, sprawny jak niegdy, by moe, nie przegraby, choby nawet nie odnis penego sukcesu, jak w 1937 roku. Lecz Stalin by ju zbyt stary, utraci dawny blask i skuteczno mistrza intrygi partyjnej. Wci napyway do niego donosy. O Mootowie. W 1939 roku, podczas pobytu w Niemczech, wzi du apwk od rzdu hitlerowskiego i ulokowa j na tajnym koncie w banku szwajcarskim. Podczas wojny wielokrotnie bra apwki od aliantw, umieci je w kilku bankach USA i Anglii. Powizany poprzez on z potn finansjer ydowsk, zosta zwerbowany jako agent w czasie podry pocigiem z Nowego Jorku do Waszyngtonu. Zobowiza si wwczas, e zmieni ustrj sowiecki na system sprzyjajcy inwazji kapitau wiatowego. O Berii. W modoci, w epoce konfiskat i czerwonego terroru, zrabowa mnstwo zota i cennych przedmiotw, ktre na-

66

tychmiast wywiz za granic. Jego upodobanie do luksusu z biegiem czasu nie tylko nie gaso, lecz si nasilao. W okresie terroru, gdy po Jeowie zosta szefem NKWD, przywaszczy sobie skonfiskowane milionom ofiar wartociowe przedmioty i nie gardzi ich sprzeda za porednictwem sieci sklepw komisowych. Utrzymywa stae kontakty z zagranic, a podczas wojny nieustann wi z wrogiem. Wymieni najwartociowsze przedmioty na walut zachodni, po czym ulokowa j na tajnych kontach w banku szwajcarskim i w banku krlewskim w Szwecji. W 1951 roku spotka si potajemnie w Suchumi z rezydentem wywiadu brytyjskiego, ktremu da do zrozumienia, e w Zwizku Sowieckim nastpi wkrtce zasadnicza zmiana wadz na samym szczycie. I caa rzeka podobnych donosw: oBuganinie, Malenkowie, Mikojanie, Chruszczowie, Woroszyowie, Wyszyskim. W tym samym czasie, na niszych szczeblach nomenklatury, dziao si co, co jeszcze niedawna wrcz trudno byo sobie wyobrazi. cile tajne Komisja kontroli partyjnej przy KC WKP(b) Sprawa wagi pastwowej. Teczka specjalna... 26 czerwca 1948 roku o godz. O 1,30 na dworcu kolejowym Wittenberg [w sowieckiej strefie okupacyjnej Niemiec] podstawiono sowiecki eszelon wojskowy Nr W - 640 - 07 z zadaniem zaadunku i wywiezienia na teren ZSRS wyposaenia technicznego zgodnie z umowami dotyczcymi reparacji powojennych. Do eszelonu doczepiono wagon specjalny, konwojowany przez oficerw Smierszu. Dowodzi nimi podpukownik Iwan Gierasimowicz Stiepanow, delegowany subowo w tym celu z Moskwy. Zgodnie z tajn faktur, znajdujc si u pukownika Stiepanowa, do spec-wagonu zaadowano zdobyczne dokumenty pochodzce z lokalnego archiwum partii nazistowskiej i gestapo. Jednake udao si nam uzyska niezbite dowody, e do wagonu zaadowano take 45 (czterdzieci pi) ocynkowanych skrzy z wyrobami z metali szlachetnych, zotym zomem, monetami, zotem i platyn w sztabkach, bez wskazania adresu odbiorcy w ZSRS... Pocig mia jecha zwyk tras przez Warszaw do Brzecia i dalej do Moskwy. 29 lipca o godzinie 2 w nocy przyby na graniczn stacj Brze. W toku kontroli eszelonu dokonanej przez komendanta wojskowego stacji, majora wojsk pogranicza Suchorukowa, okazao si, e spec-wagon wraz z ochron znikn. Dochodzenie prowadzone na trasie podry eszelonu wykazao, e wagonu, o ktrym mowa, nie byo ju na graniczcej z Polsk stacji Frankfurt nad Odr. Prby wyjanienia bliszych okolicznoci zniknicia wagonu specjalnego, jak dotd, okazay si bezskuteczne, poniewa kompetentne organy nie pomagaj w prowadzeniu ledztwa... Na dole powyszego dokumentu widnieje kolawy podpis Szkiriatowa, a jeszcze niej pytanie Stalina: Co to znaczy nie pomagaj!? Tow. Abakumow! Aresztujcie podpukownika Stiepanowa i zameldujcie o tym! W odpowiedzi na wasze zapytanie Nr 1884 48B z 14 wrzenia 1948 roku. Tajne. Do CKK przy KC WKP(b) do tow. M. F. Szkiriatowa Podpukownik Iwan Gierasimowicz Stiepanow nie figuruje w ewidencji kadr Ministerstwa... I kolejny dokument w tej sprawie. cile tajne! Ministerstwo Bezpieczestwa Pastwowego Sprawa wagi pastwowej. 15 maja 1949 roku. Do czonka politbiura KC WKP(b), marszaka ZSRS [tak jest w oryginale I.B.], tow. . P. Berii. W lutym br. Wydzial Midzynarodowy KC WKP(b) za porednictwem Wydzialu Oglnego KC, wykorzystujc zakonspirowan agentur, otworzy szereg kont z wysokimi kwotami w bankach szwajcarskich posugujc si zmylonymi nazwiskamipseudonimami. W charakterze depozytw ulokowano na tych kontach zloto, kamienie szlachetne i platyn, wywoone z ZSRS, Niemiec i Czechosowacji wraz z adunkami, ktre miay stanowi bezzwrotn pomoc dla partii komunistycznych w krajach Europy Wschodniej . Ustalono nazwiska-pseudonimy wacicieli rachunkw. Wadlen Nikoajewicz Klimow 800 tys. ftankw szwajcarskich. Iwan Fiodorowicz Nikoajew 500 tys. frankw szwjcarskich. [Tu nastpuje jeszcze siedem faszywych nazwisk]. Jak wykazaa kontrola, wszystkie wymienione wyej osoby s pracownikami CKK przy KC WKP(b). Klimowto pseudonim tow. Matwieja Fiodorowicza Szkiriatowa... Podpis. B. Dekanozow. Notatka Berii: Zameldowa na obradach politbiura. Co dziao si dalej w tej sprawie nie wiadomo. Jest jednak cakiem oczywiste, e partia i suba bezpieczestwa nie raz i nie dwa okaday si nawzajem piciami, jednakowo gorliwie rozkradajc wszystko, co nawino im si pod rk. Przy okazji donoszono na siebie nawzajem bez enady i z jak najszczerszym oburzeniem, majcym demonstrowa wasn nieskaziteln uczciwo. Najgorsze byo jednak co zupenie innego. Organy bezpieczestwa, zapominajc, e s tylko zbrojnym ramieniem WKP(b), niespodziewanie ustawiy si w opozycji wobec ukochanej partii i akcentoway bezczelnie sw samodzielno oraz pragnienie absolutnej niezalenoci. W ZSRS, gdzie cay system polityczny opiera si na monopartyjnoci, niespodziewanie powstay jak gdyby dwie partie polityczne, obie skrajnie lewackie, okazujce sobie wzajemn wrogo. Organy bezpieczestwa, jako bardziej dynamiczne i lepiej zorganizowane, miay wiksz szans, by podporzdkowa sobie parti, a nastpnie j unicestwi lub wchon. Czekici bez trudu mogli zatrzyma, dajmy na to, jakiego sekretarza rejkomu, wytrz z jego sejfu obc walut lub jeszcze co bardziej interesujcego, aresztowa go, wymusi stosowne zeznania i pooywszy je Stalinowi na biurko zada konkurentom kolejny, dotkliwy cios. Dwa potne klany nomenklatura partyjna i nomenklatura czekistowska

67

walczyy o absolutn wadz w kraju. Mimo to, liczc si z ewentualn klsk, gorczkowo wysyay na Zachd i wymieniay na walut wszystko, co udao si zdoby. Rozpowszechniona jest opinia, e podczas wojny Stalin popeni tylko dwa bdy: pierwszy, gdy pokaza nomenklaturze Europ, i drugi, gdy pokaza Europie swoj nomenklatur. Europa ze zgroz cofna si na ten widok. Nomenklatura wprost przeciwnie, szybko wyczua korzystne perspektywy, uwiadomia te sobie przy okazji, do jak ndznej wegetacji (w porwnaniu z elitami Zachodu) zmusi j ukochany wdz i zacza marzy o Europie. Wydubaa wic pierwsze, z pocztku jeszcze mae dziurki w elaznej kurtynie, ktra zreszt i tak ju si przetara, wibrowaa pod naciskiem dolara atakujcego z tamtej strony. Pazerna i przekupna partokracja, rozgrabiwszy bogaty niegdy kraj i zagarnwszy owoce katorniczej pracy zniewolonego przez ni spoeczestwa rwaa si ku znacznie wikszym luksusom. Byo jej ju ciasno na jednej szstej ldw wiata. Chciaa wypoczywa na Lazurowym Wybrzeu, na woskich plaach i w uzdrowiskach Miami, w eleganckich willach i hotelach, oglda kolorowe reklamy, sucha agodnego szumu rdziemno morskich fal. Zapragna obsugi i komfortu, ktry i na Zachodzie mao komu jest dostpny, tote wanie dlatego jeszcze bardziej mami. Partokracja coraz chciwiej zerkaa ku dwunastu tysicom ton zota rezerwie pastwowej ZSRS9, zgromadzonej przez Stalina za cen ycia milionw agiernikw w celu urzeczywistnienia jego gigantycznych planw.
9) W tym okresie zapasy zota USA wynosiy czternacie tysicy ton, a wic niewiele wicej ni w ZSRS. Co innego poziom ycia udnoci w obu tych krajach ten znacznie si od siebie rni.

No tak, zoto z rezerwy pastwowej jest wasnoci pastwa. Lecz czy partia i pastwo to nie to samo? A zatem zoto jest wasnoci partii, kierowniczej siy, mzgu i nerww w pastwie, tylko partia moe nim dysponowa. Nomenklatura patrzya podliwie na bogate zoa naturalne kraju, tak cenion na Zachodzie rop naftow i inne drogocenne surowce. W mylach ju przeliczaa je na dolary i funty szterlingi. Mieszkacy krainy po tamtej stronie lustra zawsze traktowali Rosj sowieck jedynie jako rdo naj taszej w wiecie siy roboczej i darmowego misa armatniego. Naprawd zdawao im si, e wszystkie bogactwa kraju, a take jego ludno, s ich prywatn wasnoci. O to wanie toczya si walka. Mona bez przesady powiedzie, e gdy tylko nomenklatura utosamia si z pastwem, wybucha w jej obrbie, tak jak w kadym modym organizmie pastwowym, wojna domowa o wadz i prawo rozporzdzania jego zasobami. Rozpowszechniona jest opinia, e Stalin sam roznieci wojn z nomenklatur. Chcia j zniszczy, urzdzi kolejny proces pokazowy. Bardzo to prawdopodobne, lecz planujc powtrzenie rzezi z 1937 roku, tym razem wdz przeceni wasne siy. Powtarzanie si w tego rodzaju sprawach to miertelne ryzyko. Nomenklatura wzbogacia zamys wodza nie znanymi dotd treciami. Nad krajem zawisa czarna chmura antysemityzmu, przesaniajc na jaki czas pole bitwy. A gdy odpyna, Stalin ju nie y, suba bezpieczestwa bya spacyfikowana, jej wadze na czele z Beri rozstrzelano bez litoci. Niczym baniowy heros partia wydostaa si z wrzcego kota silniejsza i modsza ni dawniej. Demonstracyjnie odrzucia star nazw WKP(b) i przybraa now odtd bya Komunistyczn Partia Zwizku Sowieckiego. 10)
10) w niezmiernie ciekawy okres historii sowieckiej, midzy 1949 a 953 rokiem, wart jest obszemych, wnikliwych studiw. Autor kompetentny i dobrze wadajcy pirem mghy opisa t epok pasjonujco. Podjta przez KC WKP(b) kampania walki z antysemityzmem bya w rzeczywistoci policzkiem wymierzonym subie bezpieczestwa. Podczas gdy ubianka staraa si odzyska siy, podrzucono jej synn spraw lekarzy. Czekici wczepili si w ni arocznie, niczym godny pies w ko, dostrzegi bowiem dziki tej sprawie perspektyw unicestwienia caego skadu politbiura i Komitetu Centralnego partii. Podczas gdy KGB z zapaem zmusza nieszczsnych lekarzy do zezna o ich zbrodniczych kontaktach z wierchuszk partyjn i rzdow, nagle na osobisty rozkaz Stalina odwoano ze stanowiska i aresztowano wszechpotnego ministra bezpieczestwa, Wiktora Abakumowa. Jego miejsce zaj aparatczyk Ignatiew. Nowy minister natychmiast wykry konszachty wieloetniego sekretarza osobistego Stalina Poskriebyszewa z midzynarodowym syjonizmem. Wywleczony w kajdankach z sekretariatu wodza Poskriebyszew nie zosta zawieziony na ubiank, lecz do specjalnego wizienia w gmachu KC WKP(b). Na przesuchaniu zezna, e Stalin postanowi unicestwi cae politbiuro, czyli dwadziecia pi osb (w tym gronie, nawiasem mwic, znajdowa si rwnie Breniew; w swoim czasie jego sprysta sylwetka bardzo spodobaa si Stalinowi). W kilka dni pniej, 28 lutego 1953 roku (a nie 5 marca, jak oficjalnie si mwi), znaleziono martwego Stalina na daczy w Kuncewie. Wojsko staro wwczas czogami na miazg sub bezpieczestwa, ktra w zapale bitewnym zapomniaa o trzeciej, realnej sile spoeczestwa socjalistycznego. A mdra partia pamitaa...

Odsapnwszy po tak ciko zdobytym zwycistwie, (wojna o sukces trwaa przecie ponad dwadziecia lat), nomenklatura partyjna rozpocza przygotowania do nowego, piknego ycia. Marzya o zmianach przez tyle lat! Na nowego przywdc partii wybrano Nikit Chruszczowa, najbardziej aosn, tchrzliw i posuszn wodzowi kreatur spord czonkw stalinowskiego politbiura. Elita partyjna uznaa, e bdzie to marionetka cakowicie posuszna jej woli. By to przecie ten sam Chruszczow, ktry na rozkaz Stalina, zlany potem plsa ciko dyszc hopaka na posiedzeniach politbiura, a wszyscy dygnitarze pkali na ten widok ze miechu i klaskali do taktu w donie. Sam Stalin mia si do ez. Nadzieja, e Chruszczow bdzie taczy tak, jak mu zagra nomenkatura, prysa niczym baka mydana. Zasmakowawszy w nieograniczonej wadzy Chruszczow nie tylko nie urzeczywistni tczowych marze sowieckiej elity, lecz usiowa ograniczy jej przywileje. Zaatwi tylko nomenkaturze jedn, za to najwaniejsz dla niej spraw. Obywatelom krainy po tamtej stronie lustra, czyli elitom, zagwarantowa raz na zawsze wolno i bezpieczestwo. Od tej pory, dziki witemu przymierzu z Chruszczowem, stay si praktycznie bezkarne, wolne od odpowiedzialnoci prawnej. Zasady tej nie zamano a do sierpnia 1991 roku, gdy kilku dygnitarzy z elit rzdzcych trafio po puczu do wizienia. Nawet najbardziej odrajce postaci z otoczenia Stalina, bez zgieku (lub ze zgiekiem stosunkowo niewielkim, jak Moo-

68

tow, Malenkow i Kaganowicz) wypchnite na emerytur, wci korzystay z przywilejw, ktre zapewnia im nomenklaturowy status. Ujawnienie zbrodni stalinowskich nie zmienio bynajmniej sytuacji rodziny zmarego tyrana. W ci pozostawaa w rejestrze nomenklatury KC i korzystaa z naonych jej z tego tytuu przywilejw. Wyjtkiem by syn Stalina Wasilij. Od dziecistwa otoczony pochebcami i lokajami, od dwudziestego pitego roku ycia genera-lejtenant, uwaa si za sukcesora ojca i zachowywa si jak na infanta przystao. Po mierci Stalina nie kry podejrze, e ojca zamordowano, nowych przywdcw nazywa uzurpatorami. Uwaa, e zgodnie ze star tradycj dynastyczn wadz powinien dziedziczy tylko on. Tak bardzo dokuczy nomenkaturze, e musiaa go usun. Dosta osiem lat wizienia; pono faszywie oskary marszaka si powietrznych, Nowikowa. Wkrtce jednak wypuszczono Wasilija na wolno, przyznano mu generalsk emerytur, dano mieszkanie w Kazaniu. P roku pniej znaleziono go w ku martwego. Widocznie wci jeszcze za duo mwi. Natomiast crka Stalina Swietana, pomna losu brata, ucieka za granic. Tam, przed kamerami telewizyjnymi, publicznie spalia paszport sowiecki, po czym zamieszkaa w Stanach Zjednoczonych. W jednym z bankw szwjcarskich odnaaza konto Stalina i wygraa proces spadkowy, co pozwolio przej jej depozyt na wasny rachunek. Napisaa kilka ksiek sugestywnie rysujcych bestialskie oblicze tatusia oraz stworzonego przeze systemu, splajtowaa grajc na giedzie i niespodziewanie znw wrcia do ZSRS. Cho sporo osb siedziao wwczas w agrach za czytanie i rozpowszechnianie ksiek Swietany, powitano j niczym ksiniczk krwi. Niezwocznie przyznano jej wysok, tzw. specjaln emerytur, mieszkanie, samochd z kierowc i tak dalej. Obywatel krainy po tamtej stronie lustra korzysta przecie z przyznanych mu praw do koca ycia i nigdy nie traci sowieckiego obywatelstwa. Lecz nawet uprzywilejowane-ycie w ZSRS nie dawalo si porwna ze skronm egzystencj w USA, do ktrej Swietana przywyka. Opucia wic Rosj sowieck rwnie niespodziewanie, jak si w niej pojawia. Nikt jej nie zatrzymywa: ksiniczka krwi moe robi, co si jej ywnie podoba. C, marzenie o takiej wolnoci kazao nomenklaturze zlikwidowa jej ojca... Powrmy wszake do gwnego wtku naszej opowieci. Chruszczow zawid pokadane w nim nadzieje. Pretensje elit kierowane pod jego adresem mnoyy si. Zrehabilitowa wprawdzie miliony winiw agrw stalinowskich, pozwoli wrci im do domu. Publicznie obwieci wiatu o zbrodniach popenionych przez Stalina na nomenklaturze, zapowiedzia przywrcenie leninowskich zasad ycia partyjnego, usiowa jednake narzuci nomenklaturze uzd, bez wahania usuwa, przemieszcza lub awansowa ludzi z kadry kierowniczej wszystkich szczebli, wskutek czego wiatek po tamtej stronie lustra znw popad w stres. Chruszczow nie mia wystarczajcego dowiadczenia w sprawach polityki zarwno wewntrznej, jak i zagranicznej; omal nie rozpta trzeciej wojny wiatowej, prowokujc kryzys na Karaibach. Jego prostacka ktnia z Mao Dze Dongiem doprowadzia do gbokiego rozamu w wiatowym imperium komunistycznym. Wyrzuci Stalina z mauzoleum, a na dodatek zgrozi nomenklaturze, e skasuje specprzydziay i kae dygnitarzom robi zakupy w zwykych sklepach. Rozwcieczona nomenklatura usiowaa obali Chruszczowa ju w roku 1958. Uratowa go wwczas wierny mu marszaek ukow, czowiek o ogromnym autorytecie. Pomogo Chruszczowowi i to, e suba bezpieczestwa po pogromie w 1954 roku jeszcze nie odzyskaa dawnej kondycji. Przy okazji wyjanio si, e nawa pastwowa, bez kolejnych milionw ofiar rzucanych na paleniska, wprawdzie jeszcze pynie si rozpdu, lecz lada chwila moe osi na mielinie. Pozbawione dopywu darmowej siy roboczej kopalnie i fabryki nie wyrabiay planu lub w ogle musiay zawiesza produkcj. Kochonicy, otrzymawszy dowody osobiste, masowo opuszczali wie i przepeniali miasta. Rolnictwo znalazo si na krawdzi katastrofy. Na prno spodziewano si jakich stanowczych krokw. Za to otrzymano niezapomniany w swym cynizn1ie, synny chruszczowowski program partii, zaczynajcy si od sw: Obecne pokolenie obywateli sowieckich bdzie yo w komunizmie!. Szczliwy ustrj mia by zbudowany najpniej do 1980 roku. Wkrtce nastpia katastrofalna klska nieurodzaju. Chruszczow musia przeznaczy cz zgromadzonego przez Stalina zota (tego, po ktre wycigaa chciwe apska nomenkatura) na zakup amerykaskiego zboa. Gdy pojecha do Ameryki, wrci wstrznity. Powiedzia wwczas do Mikojana: Oni ju zbudowali komunizm!. Mikojan, przekonany, e sam ju dawno zbudowa komunizm w swej ogromnej posiadoci, niezbyt si zdziwi, usyszawszy te sowa. Ale gdy sam znalaz si w USA, nabra przekonania, e swym poziomem ycia dorwnuje przecitnemu amerykaskiemu farmerowi. Byo to przygnbiajce i zmuszao do gorczkowego rozgldania si za rdami dochodw walutowych. Ze saboci rubla po chruszczowowskiej denominacji zdawaa sobie spraw nawet yjca we wzgldnym luksusie po-stalinowska nomenklatura. Nastrj elit wadzy nie by wwczas najlepszy. Przez cae lata aparatczycy oszukiwali wielomilionowe spoeczestwo Rosji, a teraz po raz pierwszy zdali sobie spraw, e i ich samych oszukano. Uzyskawszy moliwo swobodnych wyjazdw zagranicznych natychmiast pozbyli si zachowanych tu i wdzie resztek listka figowego, jakim byy slogany marksizmu-leninizmu, maskujce ich pazerno, i bez skrpowania zaczli moci swe kieszenie dolarami. Na pocztku lat szedziesitych ku zdumieniu mieszkacw wielkich miast uruchomiono sie skepwBieriozka. Sprzedaway one deficytowe towary zagraniczne za waluty wymienialne. Dziwio to tym bardziej, e Stany Zjednoczone i ich sprzymierzecy uchodzili wwczas za wroga w przyszej wojnie oraz ideologicznego przeciwnika w toczcej si zimnej wojnie. Tymczasem w sklepach Bieriozki mona byo kupi towary wanie za pienidze owych przeciwnikw. Dla tych, ktrzy

69

potrafili myle, byo jasne, e to pocztek dolarowej okupacji. Potne dolarowe forpoczty przedary si przez elazn kurtyn i rozpezy po kraju, niszczc i tak ju cherlaw gospodark, a co najwaniejsze, szarpic trupa martwej ideologii. Tajne Wydzia Oglny KC KPZS ~ 27 stycznia 963 r. Do KC republikaskich partii komunistycznych, komitetw krajowych i regionalnych KPZS. O wydatkowaniu rodkw walutowych uzyskanych ze sprzeday towarw w sieci sklepw Bieriozka. Zgodnie z decyzj KC KPZS z 10 listopada 1962 roku, rodki w walutach Zagranicznych, uzyskane w rezultacie sprzeday towarw zwikszonego popytu w sieci handlowej Bieriozka, winny by rozdzielane nastpujco: l. 50% uzyskanych sum naley przekaza do dyspozycji Kierownika Wydziau Oglnego KC KPZS po dokonaniu obowizkowej, comiesicznej kontroli wpyww przez specjaln komisj finansow przy KC KPZS. 2. Pozostae 50% naley przekaza do dyspozycji Komitetw Krajowych i Obwodowych KPZS. Wydatkowanie tych kwot winno by rejestrowane w obowizkowym sprawozdaniu comiesicznym sporzdzanym zgodnie z ustanowion form. Uwaga: KC KPZS radzi wykorzystywa rodki walutowe uzyskane za porednictwem sieci handlowej Bieriozka, w sposb nastpujcy: l. 30% przeznacza na rozwj priorytetowych gazi przemysowych regionu (kraju). 2. 40% przeznacza na utworzenie i powikszanie funduszu walutowego regionu (kraju) w ramach ognego funduszu rezerwowego. 3. 30% przeznacza na fundusz zachty, w ktrego ramach przewiduje si czciow wypat wynagrodzenia dla kierownictwa komitetw partyjnych (do sekretarzy rejkomw wcznie) ze zrnicowaniem wedug stanowisk subowych; (por. aneks nr l); na jednorazowe nagrody w postaci wyjazdw zagranicznych; oraz wedle uznania pierwszego sekretarza obkomu (krajkomu) z obowizkow comiesiczn sprawozdawczoci. Na oryginale uwaga Chruszczowa: Czy nie za duo 30% na zacht? Cyfr t przekrelono i poprawiono na 10%, a potem jeszcze raz na 15%. Widocznie doszo do ostrej wymiany opinii, po partyjnemu pryncypianej. Dolary ekscytoway kraj. Szybki wzrost przyjazdu turystw zagranicznych wymaga rwnie szybkiego zwikszenia liczebnoci pracownikw KGB i instytucji pokrewnych, gdy ani jeden cudzoziemiec nie mg pozosta na terenie ZSRS bez nadzoru. Tymczasem KGB, wci jeszcze nie tak silny jak niegdy, nie mg obj kontrol nawet wielkich miast, nie mwic ju o caym kraju. Tak wic waluta zacza przecieka do gwnego wroga reymu, czyli ludnoci, ktra podczas wewntrzpolitycznej odwily udzia si, e odzyskaa cakowit wolno. Bya to niebezpieczna iluzja, tote naleao szybko i skutecznie wybi j obywatelom z gowy. Istotnie, udzili si. Tymczasem wci nie mieli adnych praw i podlegali absolutnej wadzy orodkw policyjno-partyjnych. Druty kolczaste na granicach pastwa skutecznie odgradzay je od wiata zewntrznego, system dowodw osobistych wi}:al mocno obywateli z ich staym miejscem zamieszkania, realny poziom ycia codziennego, cho nieco si poprawi od czasw stalinowskich, by wci przeraajco niski. To, e nomenklatura zacza reguarnie podrowa na Zachd, tylko pogorszyo sytuacj zwykych obywateli. Gdy elity wadzy sowieckiej zobaczyy na wasne oczy, jak yj ludzie w krajach zachodnich, zaczy si obawia, e prawda o tym dotrze rwnie do szerokich mas mieszkacw ZSRS. Zrobiono wic wszystko, by wiedza o realiach i standardach ycia za granic nie przenikna do obrabowanego, zniewolonego spoeczestwa. Wielka wojna informacyjna, zapocztkowana w czasach Stalina, kiedy to za suchanie rozgoni zachodnich mona byo dosta dziesi lat agru, trwaa dalej, przybierajc nowe, czsto wrcz dziwaczne formy. Wszelkie przejawy protestu tumiono bez litoci. Strzelano do robotnikw, gdy demonstrowali w Nowoczerkasku, Workucie, Tbilisi i wielu innych mi astach kraju. Niezwyke atwo karano mierci za wszystko, w czym mona byo si dopatrzy chociaby ladu chci obalenia panujcego reymu. Gsienicami czogw stumiono powstania narodowe na Wgrzech i w Niemczech... I nage okazao si, e spoeczestwo, sprawiajce bolszewikom tye kopotw, cho poczwszy od roku 1917 starali si, jak mogli, odzwyczai je od udzkiej egzystencji, oszuka i unicestwi, nie utracio chci do znonego ycia. Obywateli ZSRS nciy te dolary. Pojawio si mnstwo ludzi, gwnie modych, natychmiast napitnowanych przez pras epitetami spekulant i cinkciarz. Ci anonimowi flibustierzy permanentnej wojny komunistw z ich wasnym spoeczestwem odwanie nawizywai ze widziane przez wadz kontakty z zachodnimi turystami, naraajc si nawet na ryzyko oskarenia o szpiegostwo. Byli oni prawdziwymi pionierami zachodniej ideologii (ktr uosabiaa w ich oczach waluta) i kultury. Popularyzowali zwaszcza zachodni radiotechnik i elektronik, odzie i wiele przedmiotw codziennego uytku. Wypowiedziano im bezlitosn wojn. Przewodnicy Inturistu (biura podry typu polskiego Orbisu), ktry ju od dawna przeobrazi si w fili suby bezpieczestwa, na oczach turystw rzucali si z piciami na owych spekulantw, prbujc odda ich w rce milicji. Dochodzio do gorszcych bjek, nierzadko z tragicznym finaem. Po jednym z takich incydentw aresztowano dwudziestoletniego Igora

70

Kun1ina. Urzdzono mu pokazowy proces, skazano na najwyszy wymiar kary i rozstrzelano. Gonym echem odbi si pierwszy proces walutowy, znany jako proces Rokotowa i Fajbiszczenki. Obu tych modych ludzi (pierwszy mia niewiele ponad trzydziestk, drugi dwadziecia pi lat) aresztowano za skupowanie dolarw. Oskareni dobrze znali swj fach: w cigu mniej wicej dwch lat zarobili trzysta tysicy dolarw i phora miliona sowieckich rubli, zyski powikszali puszczajc pienidze w obrt. Artyku kodeksu karnego RFRS, majcy wobec nich zastosowanie, przewidywa za nielegane operacje walutowe zaledwie pi lat wizienia. Pochodzi jeszcze z czasw stalinowskich, gdy nikt prcz najwyszych przedstawicieli nomenklatury nie mia takich moliwoci nawet hipotetycznie i gdy nikomu nie przychodzio na myl handlowa walut. Formuujc tak agodne wyroki nomenklatura bez wtpienia dziaaa we wasnym interesie, pragna si zabezpieczy przed ryzykiem surowej kary. Lecz teraz jej oburzenie nie miao granic. Prosty sposb, w jaki aresztowani modzi ludzie zarabiali mnstwo pienidzy, przerazi aparatczykw. A co, jeli ten przykad stanie si zaraliwy i znajdzie wielu naladowcw? Niezaleno materialna jest rwnoznaczna z niezalenoci polityczn, mwi o tym jeszcze Lenin w wystpieniach o monopolu zboowym. Ludzie powinni otrzymywa swj kawalek cheba wycznie z rk partii i caowa jej do za to, e nie pozwolia im zgin z godu. Postanowiono ostro przeciwdziaa zagroeniu. Sowieccy prawnicy zwracali wprawdzie uwag, e prawo nie moe dziaa wstecz i e przeciwko aresztowanym wysunito ju oskarenie na podstawie obowizujcego przepisu kodeksu karnego, lecz wszystko, gdy si chce, mona zaatwi. W trakcie toczcego si ledztwa dokonano zmiany w brzmieniu odpowiedniego artykuu. Kar przewidzian za handel walut zmieniono z pocztku na sze, a potem na pitnacie lat pozbawienia wolnoci. Dwukrotnie zapoznawano oskaronych z now wersj. Ale w kocu uznano, e i takie wyroki s zbyt agodne. Pod koniec ledztwa znw zmieniono brzmienie zastosowanego przepisu kodeksu karnego. Tym razem za tego rodzaju przestpstwo przewidziano moliwo zastosowania najwyszego wymiaru kary. Obu nieszcznikw rozstrzelano. Ta skandaliczna samowola, doskonale ilustrujca procesy zachodzce na Kremlu, miaa miejsce podczas chruszczowowskiej odwiy. Jeden za drugim posypay si przyjte przez Rad Najwysz nowe przepisy prawne: O odpowiedzialnoci karnej za nielegalne operacje walutowe, O odpowiedzialnoci za drobne operacje walutowe, O zwikszeniu odpowiedzialnoci za nielegane przechowywanie waluty. Legalnie przechowywa walut miaa zatem prawo wycznie nomenklatura. Cho nowe przepisy co tam mwiyo nielegalnych operacjach, sprowadzay si w gruncie rzeczy do zakazu posiadania obcej wauty. W trakcie rewizji znalezienie waluty uchodzio za co znacznie bardziej kompromitujcego ni wykrycie atrybutw szpiegowskich w rodzaju szyfrw i radiostacji. Waluta bya dowodem niewtpliwego przestpstwa i natychmiast podlegaa konfiskacie, z zasady wraz z reszt mienia. Jeli zwyky obywatel otrzyma, dajmy na to, w licie od krewniaka z zagranicy dziesi dolarw i podj ryzyko wejcia z tymi pienidzmi do Bieriozki, natychmiast zatrzymywaa go milicja; odrni poddanego sowieckiego od cudzoziemca byo miesznie atwo. Pienidze rekwirowano, spisywano protok, o przestpstwie informowano zakad pracy pechowca. On sam, jeli w kocu pozwolono mu i do domu, by rad, e wykrci si sianem. I aby raz na zawsze zaprowadzi ad i porzdek, w latach szedziesitych pojawia si synna uchwaa O walce z darmo~adami. Uznano za takowych wsEystkich obywateli, ktrzy nie chcieli pracowa na rzecz pastwa. Darmozjadom grozia odpowiedzialno karna. Przepis ten mona uzna za per sowieckiego prawodawstwa, pozwala bowiem nomenklaturze rozprawi si z kadym, kto si jej narazi. Jednym z pierwszych, wobec ktrych zastosowano ten przepis, by poeta Josif Brodski, przyszy laureat literackiej Nagrody Nobla. Jego wiersze nie spodobay si instruktorowi rejkomu partii. Jeli kto podpad, wyrzucano go z pracy, nigdzie nie zatrudniano, a potem ogaszano, e jest darmozjadem i zgodnie z prawem skazywano na wizienie lub zesanie. W tym samym czasie na wsi niszczono prywatne szklarnie, znw, jak niegdy, odbierano chopom bydo, a nawet dziaki przyzagrodowe, cho na ich istnienie zgodzi si nawet Stalin. Za to obsiano cay kraj kukurydz, Chruszczow uzna bowiem, e to ona jest rdem potgi Stanw Zjednoczonych. Nikita Siergiejewicz nigdy nie wstydzi si swego nieuctwa: wprost przeciwnie, podkrea czsto, e skoczy tylko pi klas. Wypchnity na szczyt wadzy przez nomenklaturow frond okaza si cakowicie niezdolny do kierowania pastwem. Stalin pozwala mu gra role wycznie drugorzdne, zabrania zbliy si do wielkiej polityki, zarwno wewntrznej, jak zagranicznej. Tote znalazszy si na szczycie partyjno-pastwowej piramidy Chruszczow zachowywa si jak Alicja w krainie czarw: wci si na przemian dziwi i rozczarowywa. Jego wysiki, by co zmieni lub zlikwidowa w stalinowskim imperium, staway si przyczyn chaosu, finansowego baaganu, a w efekcie niemonoci zrozumienia, co waciwie dzieje si w kraju i jakie miejsce Zwizek Sowiecki zajmuje w wiecie wspczesnym. Wyleczywszy si z infekcji strachu pierwszych lat postalinowskich nomenklatura wci trzymaa jedn rk za gardo narody Rosji, drug za gorczkowo rabowaa kraj, zapominajc o wszelkiej ostronoci i przyzwoitoci. Chruszczow kl jak szewc, gdy czyta w swoim gabinecie tajne raporty o machlojkach swoich najbliszych wsppracownikw. Waluta za eksport nafty z ostatnich dwch lat znikna gdzie bez adu. Jak si wyjanio, pienidze te zostay ulokowane na prywatnych kontach w bankach zachodnich. Zrobiy to jakie podstawione osoby. Wszystkie lady prowadz na Kreml do najbliszych wsppracownikw sekretarza generalnego. Jednak przymierze, zawarte midzy Chruszczowem a elit wadzy po mierci Stalina i Berii, zapewnio tym udziom bezkarno. Zreszt nafta bya tylko kropl w morzu. Wszystko, co naley do

71

pastwa, ludzie ci uznali za swoj wasno prywatn, przekona ich, e jest inaczej, byo niepodobna. Przekonamy ich czynem! wrzasn rozwcieczony Chruszczow. Zacza si fala aresztowa, lecz poszy siedzie jedynie kozy ofiarne zastpcy naczelnikw departamentw, zjednocze, ministerstw. Dowiadczeni intryganci zrcznie dyrygowali zeznaniami aresztowanych, lecz uparty Chruszczow szybko rozwiza im jzyki. Wprowadzi mianowicie nowe przepisy prawne, zgodnie z ktrymi za malwersacje i branie szczeglnie wysokich apwek grozia kara mierci. Gdy aresztowani wyznali w kocu prawd, pierwsi sekretarze obkomw partii riazaskiego, kiemierowskiego i rostowskiego, popenili samobjstwa. Pracownicy prokuratury wytrzsali z sejfw wmurowanych w ciany mieszka paczki dolarw, sztabki zota, brylanty, ksieczki czekowe najwikszych bankw wiata, zagraniczne paszporty. Chruszczow przygotowywa si do kolejnego kroku. Na licie proskrypcyjnej znalazy si nazwiska jego najbliszych wsppracownikw: Breniewa, Podgornego, Szelesta, Kirijenki i wielu innych. W gruncie rzeczy chcia zrobi to samo, co zamierza w ostatnich miesicach przed mierci Stalin pozby si swojego politbiura. Ale co z przymierzem gwarantujcym elitom wadzy bezkarno? Chruszczow ju je zama, gdy podj t kampani, doprowadzi kilku prominentw partyjnych do samobjstwa, a wielu innych do stanu przedzawaowego... 14 padziernika 1964 roku doszo do cichego przewrotu paacowego. Chruszczow zosta odsunity od wadzy. Spiskowcy nie zamali przymierza: nie zamordowali obalonego przywdcy. Wprost przeciwnie, przyznano Chruszczowowi emerytur, pozostawiono mu dacz, lecz jego nazwisko na dugie lata wykrelono z historii. Mimo wszystko nieco zmieniem ten kraj nie bez dumy wspomina Chruszczow kopic ziemi w swoim ogrdku. Nie rozstrzelali mnie ani nie posadzili, tylko wypchnli na emerytur. To i tak bardzo wiele. Nadesza osiemnastoletnia epoka rzdw Leonida Breniewa. Byy to czasy, o jakich przez wszystkie minione lata marzya nomenkatura. Czasy bezgranicznej samowoli i cakowitej bezkarnoci. Na tym wanie polega powrt do leninowskich norm ycia partyjnego... Tymczasem Europa oraz Stany Zjednoczone z zainteresowaniem przyglday si wydarzeniom w ZSRS. Widzc chaos w gospodarce i niezaspokojony pd elity partyjnej do rabowania mienia narodowego, ju w 1970 roku Zachd prbowa zniszczy Zwizek Sowiecki lawin dolarowego natarcia. Sprawozdania CIA nie budziy wtpliwoci; plan na pewno si uda. Stworzony przez Stalina przemys pracuje tyko dla potrzeb wojska, poera budet pastwa. Z roku na rok pozostaje coraz mniej rodkw na inne gazie gospodarki pastwowej cznie z rolnictwem. Elita niemal bez wyjtku korzysta z zachodnich towarw codziennego uytku, a pozostali obywatele kraju nie walcz z ni, leczj naaduj. Istnieje realna moliwo cakowitego zniszczenia wszystkich niewojskowych gazi przemysu sowieckiego poprzez wcignicie ZSRS na drog wycigu zbroje wymagajcego nowoczesnych, drogich technologii. Jeszcze dwa lub trzy takie zakrty i koniec z komunistycznym imperium. Runie samo pod ciarem swego ora i wiekomocarstwowych ambicji. Jest to tym bardziej prawdopodobne, e rwc si ku komunizmowi ZSRS przeoczy dwie rewolucje: naukowo-techniczn i informatyczn. W niemaym stopniu przyczyni si do tego Stalin, ogaszajc, e cybernetyka jest obc marksizmowi pseudonauk ydowsk owiadczeniem tym skaza sowieckie siy zbrojne na wieczne wleczenie si w ogonie za wiatowymi standardami. Podczas kryzysu karaibskiego okazao si, e systemy cznoci, kontroli i dowodzenia armii sowieckiej s na tak niskim poziomie, e w warunkach realnej wojny elektronicznej z zastosowaniem niejdrowych rodzajw broni bdzie niezmiernie atwo przeobrazi t armi w niezdolny do walki tum. Moskwa, ktra zdawaa sobie z tego spraw, zacza szuka ratunku przed nieuniknion zagad. Sposb, na ktry si zdecydowano, z pocztku wydawa si ryzykowny. Postanowiono mianowicie wcign USA do wojny gdzie na peryferiach kuli ziemskiej, aby miliardy dolarw przeznaczone na unicestwienie ZSRS, zostay wyrzucone na wiatr. Szybko jednak gosy sceptykw ucichy, gdy wszyscy rozumieli, e nie ma innego wyjcia. Do Moskwy wezwano w popiechu Ho Szi Mina, prezydenta pnocnego Wietnamu, bohatera cigncej si od lat wojny partyzanckiej, wskutek ktrej zostali wyparci z Indochin Francuzi, a Wietnam, podobnie jak Korea, podzieli si na dwa pastwa: komunistyczne na pnocy i pono demokratyczne na poudniu. Wietnam Poudniowy, tak samo jak niegdy Korea Poudniowa, nie dysponowa siami zbrojnymi. By zwizany z USA traktatem bezpieczestwa. Zaproponowano wic Ho Szi Minowi, by roznieci wojn o zjednoczenie swej ojczyzny. Bya to powtrka starego stalinowskiego planu, ktry pomylnie zrealizowano w Korei; tam rwnie chodzio o to, by Stany Zjednoczone nie atakoway Zwizku Sowieckiego, lecz jaki inny kraj. Ho Szi Min wyrazi zgod mia za to otrzyma dwa miliony dolarw rocznie i po miliardzie premii za kady kolejny rok eskalacji dziaa wojennych. Wdz wietnamskich komunistw nie ukrywa, e jedn czwart tej sumy ma zamiar woy do wasnej kieszeni. To jego sprawa. Niepokoio sowieckich aparatczykw co innego. Czy Amerykanie zapi si na ten haczyk? Ich plan opiera si przecie na zasadzie zamiast kul trzeba unieszkodliwi wroga dolarami. Moe plun na Wietnam Poudniowy? Co zrobi, jeli runie Zwizek Sowiecki? Lecz Amerykanie poknli przynt. Przekonani, e rycho czeka ich wadza nad wiatem, postanowili przy okazji umierci Pnocy Wietnam niczym natrtn much, ktra przeszkadza zajmowa si wanymi sprawami. I wdepnli w dziesicioletni, krwaw, kosztown wojn. Rzdzcy niepodzielnie w powietrzu, na morzu i ldzie Amerykanie przeobrazili Plnocny Wietnam w zgliszcza, lecz nie wygrali wojny. Musieli ewakuowa stamtd swoje

72

wojska, zostawili Wietnam Poudniowy na ask zwycizcw z pnocy. Plan Kremla powid si. Podstawienie Amerykanom nogi w Wietnamie byo skuteczne. Czterdzieci tysicy onierzy amerykaskich polego lub zagino bez wieci. Co gorsza, Stany Zjednoczone utraciy bez reszty midzynarodowy presti. Dolar straci na wartoci, spoeczestwo amerykaskie podzielio si. Ho Szi Min, moralny sprawca mierci dwch milionw swych wsprodakw, przeduy o ponad dwadziecia lat istnienie Zwizku Sowieckiego. Nie bez podstaw wybudowano mu pomnik w samym centrum Moskwy, na placu jego imienia. Zwizek Sowiecki przechwyci na krtki czas inicjatyw polityczn i w innych okolicznociach mgby j wietnie wykorzysta. Nigdy jednak niczego nie mia do zaoferowania prcz broni, nafty, gazu, rudy elaza, drewna, futer oraz czarnego i czerwonego kawioru. Wszystko to szo na eksport i (prcz broni) zasilao skarb pastwa spor iloci twardej waluty. Natychmiast j jednak rozkradano. Tak wic osign jakie sukcesy na arenie midzynarodowej pozwalaa tylko bro. Zwizek Sowiecki dostarcza j swym klientom nieodpatnie lub na kredyt, zreszt bez wikszych nadziei, e kiedykolwiek odzyska pienidze. Wkrtce po wcigniciu Amerykanw w awantur wietnamsk Moskwa postanowia znw ich pognbi. Zdecydowano si zada mocny cios Izraelowi, sojusznikowi USA na Bliskim Wschodzie. Liczono na to, e Stany Zjednoczone nie pozostawi sprzymierzeca na pastw losu i wpadn w puapk pemanentnych wojen lokalnych. Wezwany do Moskwy prezydent Egiptu Gamal Abdel-Naser, odznaczony zot gwiazd bohatera Zwizku Sowieckiego jeszcze przez Nikit Chruszczowa, wysoko oceni ten plan. Sprzyjao to jego wasnym zamysom i mogoby uatwi realizowanie decyzji przywdcw krajw arabskich, ktrzy podczas tajnej narady w Chartumie postanowili zniszczy pastwo Izrael. Dla Moskwy plan w mia fatalne skutki. Praktycznie stracia niemal poow korzyci, jakie udao si jej osign dziki wojnie wietnamskiej. Na domiar zego, po raz wtry po kryzysie na Karaibach, Rosja Sowiecka znalaza si w sytuacji poniajcej, ujawnia bowiem ponownie sw militarn nieudolno. A na to nikt nie moe sobie pozwoli. Wojska izraelskie szybko zwyciyy Egipcjan i stany nad brzegami Kanau Sueskiego. Kana zosta zamknity, co zrodzio mnstwo problemw natury finansowej. Sowieckie statki, zaopatrujce niemal we wszystko Wietnam Pnocny, musiay opywa Aftyk; w dodatku nie miay po drodze portw, do ktrych mogyby zawin. By moe, byo to kontruderzenie wywiadu amerykaskiego, wywoane awantur wietnamsk. Lekkomylno, z jak Zwizek Sowiecki roznieca konflikty zbrojne na wiecie, nie pozostaa nie zauwaona. Ten bd Rosjan wykorzystano skutecznie na ostatnim etapie wojny afgaskiej. W 1967 roku szefem KGB zosta Jurij Andropow. Za modu by dziaaczem komsomolskim; w latach drugiej wojny wiatowej odbiera w portach pnocnych adunki nadsyane przez sprzymierzecw synnymi konwojami morskimi. Polubi wwczas whisky Johny Walker oraz amerykask kiebas w konserwie. Jako polityk zwrci na siebie uwag podczas powstania na Wgrzech w 1956 roku, gdzie by ambasadorem. Wraz ze swym pomocnikiem, Kriuczkowem, zwabi do ambasady, a nastpnie wysa na stracenie Imre Nagya, co w znacznym stopniu przyspieszyo klsk powstania. Po tym sukcesie Andropow awansowa, zosta czonkiem KC KPZS. Gdy usunito Chruszczowa, popar Breniewa, gdy ten ogosi si przywdc partii. Pikanterii dodawa temu fakt, e do stanowiska sekretarza generalnego KC KPZS pretendowa Aleksander Szelepin, elazny Ole, szef KGB. wczesny Urzd Bezpieczestwa Pastwa nie odzyska jeszcze, co prawda, swej dawnej potgi z czasw, gdy by stalinowskim Ministerstwem Bezpieczestwa Pastwa. Jednake ju wyranie umocni swoj pozycj i poszerzy kierunki dziaa, reaktywowa nawet osawiony wydzia likwidacyjny, ktrego agenci zajmowali si morderstwami politycznymi, i to nie tylko w kraju, lecz za granic. Zabito m.in. przywdc nacjonalistw ukraiskich, synnego Stiepana Bander. Rzecz jasna, stao si to na rozkaz i za aprobat politbiura. Niemniej wanie zabjstwo Bandery zostao wykorzystane jako pretekst, by pozby si elaznego Olesia. To wanie Andropow przygotowa i wysa na Zachd plik dokumentw, ktre dowodziy czarno na biaym, e rzekomo wbrew woli partii Szelepin zaplanowa i zrealizowa zabjstwo Bandery. Przyczyn tej samowoli miay by motywy rabunkowe: pono nie dawao mu spokoju konto Bandery w banku monachijskim. Pod pozorem, e nie wolno dopuci do midzynarodowego skandalu, usunito Szelepina ze stanowiska przewodniczcego KGB i osadzono go na marnej posadce, a wkrtce spawiono na emerytur. Przewodniczcym KGB zosta Andropow. Szef tajnej policji w pastwie policyjnym to pozycja, z ktrej wida doskonale, co naprawd dzieje si w kraju i za jego granicami. Andropow rozejrza si i widok, jaki zobaczy, przerazi go. W cigu niespena czternastu lat, ktre miny od mierci Stalina, kraj zamieni si w bagnisko korupcji. Koysao si ono niebezpiecznie i lada chwila mogo pocign na dno zarwno pastwo, jak i bolszewick ideologi. Zadufany w sobie Andropow doszed do wniosku, e sytuacj da si uratowa. Trzeba jednak sta nie na czele KGB, aby ocali system, lecz na czele pastwa. Tymczasem szczyty wadzy byy wci bardzo dalekie. Tote od pierwszych chwil szefowania KGB Andropow zacz przygotowywa zamach stanu. Motywacj tych poczyna by zamiar ocalenia partii i temu podobne wysoce moralne chci, ktrymi byo wybrukowane pieko ubianki. Andropow prbowa przyspieszy bieg wydarze. By gwnym inicjatorem stumienia praskiej wiosny w 1968 roku; posyajc do Czechosowacji czogi chcia wywoa kataklizm w Rosji i na wiecie, a na tej fali zdoby wadz. Plan ten zawid. Czesi nie podjli walki, a Stany Zjednoczone, zmczone wojn w Wietnamie, zareagoway ospale. Powtarzay tylko z uporem jakie tam uzgodnienia z konferencji pocztdamskiej o podziale na strefy wpyww. Mimo to Anlerykanie rozgryli Andropowa

73

i dobrze zapamitali jego taktyk, by w przyszoci j wykorzysta. Dlaczego Andropow sta si tak brutalny i bezwzgldny? Szef KGB uwiadomi sobie ze zgroz, e lada chwila system sowiecki runie. W dodatku nie mona byo znale, jak dawniej, jakiegokolwiek pola manewru. Zagada bya tu tu, naleao wic dziaa energicznie i stanowczo. Czy mona jednak by energicznym i stanowczym, gdy ugrzzo si po szyj w bagnie? Andropow zacz dziaa. Znalaz si wszake w podobnej sytuacji, jak w bohater z bajki, ktry walczy ze smokiem: gdy uci bestii jedn gow, na jej miejscu wyrastay trzy nastpne. Specjalnymi kanaami bezpieki, przez okrg dob, pyny supertajne informacje. Nielicznych wsppracownikw Andropowa, ktrzy mieli prawo si z nimi zapozna, zimny pot oblewa z przeraenia. W wikszoci republik zwizkowych stanowiska partyjne i pastwowe swobodnie sprzedawao si i kupowao za gotwk. Tak na przykad w Azerbejdanie, jeli kto chcia zosta prokuratorem rejonowym, musia zaplaci 30 tysicy rubli. Stanowisko komendanta rejonowej komendy milicji kosztowao 50 tysicy rubli. Dyrektorem kochozu mona byo zosta za 80 tysicy rubli. Nominalnie obieralne, stanowisko to uchodzio za nomenklaturowe i otwierao szerokie moliwoci dalszej kariery. Za okrgl sumk z rczki do rczki mona byo kupi funkcj sekretarza rejkomu partii. Kosztowaa znacznie droej 200 tysicy rubli. Stanowisko drugiego sekretarza byo oczywicie tasze l00 tysicy rubli. apwki wpacano sekretarzom Komitetu Centralnego komunistycznej partii Azerbejdanu, gdy byy to funkcje pozostajce w ich gestii. KC handowa wszystkimi urzdami pastwowymi i nie tylko pastwowymi. Za dyrektorstwo teatru naleao zapaci 30 tysicy rubli, dyrektorstwo instytutu naukowo-badawczego wyceniono na 50 tysicy rubli. Tytu czonka Akademii Nauk kosztowa 50 tysicy. Bardzo drogie, rwnie drogie jak funkcja sekretarza. rejkomu, byo stanowisko rektora wyszej uczelni 200 tysicy rubli. Jednak kwota ta szybko si zwracaa, gdy za przyjcie na studia, dajmy na to, do Instytutu Jzykw Obcych, naleao wpaci apwk w wysokoci 10 tysicy rubli, na uniwersytet w Baku 20 tysicy, do Akademii Medycznej 30 tysicy, do Wyszej Szkoy Rolniczej 35 tysicy rubli, (wszystko wedug cen z 1970 roku). Cennik obowizywa nie tylko kandydatw na stanowiska we wadzach rejonowych i placwkach kultury oraz nauki. Pacili rwnie chtni do objcia stanowisk w rzdzie i KC partii Azerbejdanu. Stanowisko ministra spraw socjalnych kosztowao 120 tysicy rubli, za ministra handlu 250 tysicy rubli. Za czonkostwo w KC partii naleao wybuli p miliona. Wszystko to pozwalao aferzystom z szarej strefy gospodarczej obsadzi kluczowe stanowiska swymi ludmi, zrosn si z nomenklatur partyjn i dyktowa jej wasne dania. Ale nie to byo najgorsze. Ogromne kwoty, pynce do KC partii Azerbejdanu, do rk pierwszego sekretarza Achundowa, lokowano natychmiast w bankach za granic, rzecz prosta na prywatnych kontach. Azerbejdan uchodzi wwczas za najwaniejszy orodek wydobywczy ropy naftowej w ZSRS, ropa za bya najwaniejszym sowieckim towarem eksportowym, ktry przynosi miliardowe zyski w petrodolarach. Jednake skarb pastwa nie otrzymywa z tych kwot prawie nic. Do wasnej kieszeni Achundow wkada tylko cz skradzionych pienidzy. Reszta pyna na Kreml, a tam koczyy si moliwoci Andropowa. Gdyby nawet mg tam dziaa, i tak musiaby demonstrowa lojalno bez zadawania zbdnych pyta. Azerbejdan nie stanowi wyjtku. Wcale nie by, jak si potem okazao, najbardziej skorumpowanym regionem ZSRS. W ssiadujcej z nim Gruzji, gdzie pierwszym sekretarzem by zastpca czonka politbiura (tego w Moskwie, gwnego) Mawanadze, a drugim Albert Czurkin, dziao si co jeszcze gorszego. Wszystkie stanowiska kosztoway tu znacznie droej ni w Azerbejdanie. Wszake chtnych, pragncych je kupi, byo tak wielu, e urzdzano dla nich swego rodzju aukcje. Organizowali je sekretarze i czonkowie KC republik. Jako apwk przyjmowano kamienie szlachetne i walut. I jaki procent zawsze lecial dla Moskwy. Aparat partyjny podzieli republik na strefy wpyww, niemal dokadnie rekonstruujc obyczaje feudalne z udzielnymi wadcami i wasalami. Informacje nadchodzce z republik rodkowoazjatyckich wydaway si rwnie nieprawdo podobne, jak banie z tysica i jednej nocy. Mwiy o jaskiniach penych zota i kamieni szlachetnych, o podziemnych wizieniach z zakutymi w acuchy niewolnikami, o wspaniaych paacach z haremami, o siwowosych starcach, ktrzy bili pokony przed paacem pierwszego sekretarza lokalnego KC partii, Raszydowa, niczym przed wit Kaab. I znw nici prowadziy do Moskwy i za granic. Nie zabrako szlaku narkotykowego, ktry wid od nielegalnych plantacji konopi poprzez Bakany i Bliski Wschd a na Kub. Tam czy si ze wiatowym narkobiznesem. Bawena, narkotyki to byy miliardy dolarw, ktre znikay w przepastnych kieszeniach ludzi partii. Tak byo na peryferiach imperium. A co dziao si w Moskwie, w gbi Rosji? Korupcj przesiky wszystkie sfery zarzdzania pastwem, poczwszy od wojska i ministerstwa obrony, a koczc na ministerstwie przemysu misnego i mleczarskiego. Malwersanci ze szczytw machiny pastwowej pacili danin partii, kupujc sobie w ten sposb bezkarno. Andropow zacz przygotowywa plan dziaania. Patrzy na swoje moliwoci trzewo, nie przecenia wasnych si, lecz te ich nie pomniejszal. By reprezentantem najwyszej warstwy nomenklatury i nie zamierza dokonywa gruntownych zmian. Chcia zapobiec niebezpiecznym procesom, toczcym si w KC KPZS. Przywaszczajc sobie przewaajc cz dochodu narodowego partia systematycznie wysyaa ogromne skarby za granic, tak jakby szykowaa si do ewakuacji. Mona byo podejrzewa, e caa wierchuszka partyjna zamierza emigrowa z ZSRS i robi wszystko, by zapewni sobie znone ycie na Za-

74

chodzie. Andropow dugo nie mg dociec przyczyn tego zjawiska. To prawda, ludzie czsto nie rozumiej motyww wasnego dziaania. Andropow te by aparatczykiem, dzieciciem nomenklatury. Sowiecka ,,kraina po tamtej stronie lustra, soneczna Nomenklaturia, chroniona przez kordony czekistw i odgrodzona od zwykych obywateli elazn kurtyn tajemnicy pastwowej, kwita, rosa w si i bogacia si z dnia na dzie. W zasadzie zbudowano w Nomenklaturii komunizm, chocia i tam nie mogo by mowy o powszechnej rwnoci. Zachowana w caej krasie, ostro zarysowana hierarchia, wytwarzaa bodce niezbdne do dalszych, aktywnych dziaa. Poza granicami tej krainy miliony katornikw w agrach i na zesaniach uyniay sob gleb jednej szstej ziemskiego globu. Dziki temu wanie mg powsta baniowy kraj dla uprzywilejowanych. Wszystko w nim byo specjalne. Domy mieszkalne budoway specjalne brygady murarzy. Brak basenu uchodzi za co rwnie absurdalnego jak brak okien w mieszkaniu. Specjalne byy domy letniskowe, pensjonaty, sanatoria, szpitale i przychodnie zdrowia. ywno sprzedawano w specjalnych sklepach, istniay specstowki, specbufety i specjalne zakady ftyzjerskie. Specjalne byy te bazy transportowe, stacje benzynowe i numery rejestracyjne samochodw. Obowizywa wielostopniowy system specjalnego przekazu informacji, specjalna sie telefoniczna, dziaay specjalne instytucje dla dzieci, kluby, teatry, poczekalnie na dworcach i w portach lotniczych, specjalne szpitale poonicze, a nawet specjalne cmentarze. Mieszkacy owej krainy przywilejw yli, odpoczywali, jedli, robili zakupy, podrowali, bawili si, uczyli i leczyli zawsze z dala od zwykych ludzi. C z tego, e ich dobrobyt by rezultatem obrabowania prostaczkw. Za wysokimi ogrodzeniami, pilnowane przez uzbrojon ochron tony w zieleni luksusowe paacyki, wille, domki myliwskie, korty tenisowe, baseny pywackie, aurowe altanki, pomaraczarnie, szklarnie, stajnie z wierzchowcami da elity. Weterani nomenklatury, jak chociaby Mikojan, meblowali swe paace za miastem i posiadoci poczwszy od 1919 roku. Unikatowe gobeliny, rnobarwne witrae w oknach, prywatne sale kinowe, dywany perskie, starodawna bro, zote i srebrne poski oraz kosztowne bibeloty, droga porcelana, wazy z jaspisu, ozdoby z koci soniowej, indyjskie jedwabie, piwnice z kolekcjami win. Posiadoci i paacyki byy otoczone solidnymi, kamiennymi murami, obok gwnych budynkw stay domki dla ochroniarzy i suby. W dniu podjcia pracy personel usugowy musia podpisa zobowizanie o zachowaniu tajemnicy, otrzymywa jednak w zamian za to wysokie pobory i przywileje. Sprztaczka w krainie Nomenklaturii miaa wysze uposaenie ni pukownik w wojsku. By to styl ycia zapocztkowany przez Lenina, zaakceptowany przez Stalina i popierany przez ich nastpcw. Chruszczow uzna, e po Stalinie odziedziczy zbyt mao dacz i natychmiast, gdy tylko dorwa si do wadzy, kaza budowa dla siebie now dacz w Picundzie. Gigantyczny basen pywacki ze szklanym dachem i szklanymi cianami zdumia nawet zachodnioniemieckiego ambasadora. Wszystkie przywileje nomenklatury uchodziy za jak najbardziej legalne i nigdy nikt nie prbowa ich podwaa. Przywieje te, o ktrych zwyky czowiek sowiecki nie marzy nawet w snach, byy zdaniem aparatczykw miesznie mae. Cicho i niepostrzeenie, zamiast rublami, zaczto si posugiwa obc walut, a poniewa nigdy jej nie starczao, robiono wszystko, by j zdoby. Ustawiczne podre na Zachd rozbudzay coraz wiksze apetyty. ycie miliarderw budzio zawi. Zachodni sprzt elektroniczny, zachodnie wyposaenie mieszka, meble, przedmioty uytku domowego, zmieniane i udoskonalane niemal co miesic, tak mocno kontrastujce z szarzyzn ycia w kraju, przycigay jak magnes spojrzenia partyjnych przywdcw, kac im widzie w dolarach szczyt ludzkiego szczcia. Safari, seks-show, luksusowe hotele, Wyspy Bahama, Wyspy Kanaryjskie, Bermudy, zociste soce, bkitne niebo, opalone dziewczta ze studenckich campusw, wspaniae restauracje wszystko to bardzo rnio si nawet od tego, czym dysponowaa kraina po tamtej stronie lustra. W takim wietle nawet ich wiat wiat przywilejw, wydawa si szary i odrajcy. Ludzie wadzy rwali si na Zachd. Niejedno byo jeszcze dla nich niedostpne: nienobiae jachty krlw nafty i finansw, superdrogie kasyna i uzdrowiska, ekskluzywne kluby dla milionerw bajecznie pikne, intensywne ycie... Niepodobna wszystkiego wyliczy, a kusio wszystko. Zagrabione przez dziadw w epoce czerwonego terroru woskie posgi i francuskie gobeliny zaczto zastpowa wspczesnymi francuskimi lub fiskimi meblami, kuchennymi zestawami najlepszych zachodnich firm 11) , audio i wideosystemami Sony i Panasonic oraz wieloma innymi, belgijskimi wannami i barwnymi woskimi klozetami. Po miesicu wszystko to stawao si niemodne, doprowadzajc nomenklatur do rozpaczy. Znw naleao zaczyna od pocztku: od nowych dinsw do nowych systemw wideo. A na to brakowao pienidzy. Zarabia je byo te z kadym dniem coraz trudniej. Spadao tempo produkcji, ludzie byli zmczeni ndz, starzao si wyposaenie i gwatownie droay nowe inwestycje w przemyle wydobywczym. Fabryki natomiast zarzucay kraj czogami, rakietami, myliwcami, atomowymi odziami podwodnymi, nie cieszcymi si ju powodzeniem nawet w krajach trzeciego wiata. Rosja wloka si w tyle za Ameryk, produkowane przez ni uzbrojenie byo zazwyczaj mniej skuteczne ni amerykaskie. Wci jednak prowadzono gospodark rabunkow, niszczc i marnujc zasoby naturalne i przybliajc krach pastwa. Dolar amerykaski omin ubog Rosj i wdar si do Nomenklaturii. Kraina przywilejw niespodziewanie znalaza si pod okupacj przeciwnika, ktry coraz brutalniej dyktowa sw wol.
___________________ 11) Do skomplikowane wyposaenie kuchenne firmy Kupperbuch wymagao specjalnych umiejtnoci przy obsudze. Cay rocznik jednej ze szk KGB wysano wic do fabryk w RFN, gdzie oficerowie zdobyli kwalifikacje mechanikw obsugi wyposaenia kuchennego. Po powrocie do kraju ob-

75

sugiwali mieszkania czonkw nomenklatury, zachowujc przy tym oficerskie rangi w systemie KGB.

Andropow rwnie korzysta z nomenklaturowych przywilejw. Urlop spdza na Lazurowym Wybrzeu w Nicei (gdy jeszcze dopisyway mu siy, z tajemniczymi, dugonogimi blondynkami), trjka jego dzieci zgodnie ze zwyczajem studiowaa za granic i robia kariery dyplomatyczne. Lecz szef KGB widzia wyranie: jeli nie uda si mu powstrzyma zachannoci aparatczykw, runie wszystko, a wtedy zginie rwnie nomenklatura. Surowe spojrzenia kagebistw na tajnych naradach operacyjnych, ich gotowo do ryzykownych dziaa dla zdobycia najbardziej nawet szokujcych informacji, wszystko to utwierdzao Andropowa w zudnym przekonaniu, e spraw da si jeszcze uratowa. Naley tylko zniszczy star nomenklatur i zastpi j now. Nowa skadaaby si wycznie z pracownikw urzdu bezpieczestwa. Socjalistyczne kredowe koo zamkno si. Andropow poszedl ladem awrentija Berii, zapomniawszy, jak smutny koniec spotka tamtego. Tymczasem sytuacja gospodarcza kraju zmusia wadze partyjne do prby rozadowania midzynarodowego napicia. Cho Breniew wpada w coraz gbszy marazm, postanowiono wysa go na Zachd, by zabiega o kredyty zagraniczne. Nomenklatura nie moga si ju bez nich obej. Wskutek gwaltownego obnienia wiatowych cen nafty i innych surowcw, a take znacznego wzrostu cen zota, kryzys nasila si. Breniew wyruszy na Zachd, by prosi o dugoterminowy kredyt na modernizacj urzdze przemysu wydobywczego ropy naftowej i na zakup zboa. Od wielu lat Rosja sowiecka kupowaa zboe w USA i Kanadzie, dziki czemu unikaa kolejnych klsk godu. Zarwno pastwo, jak panujcy w nim system obnaay przed caym wiatem sw bezradno, lecz nie dopuszczay myli o wasnej saboci.12)
_____________ 12) W trakcie jednej z debat w Kongresie USA na temat kolejnych dostaw zboa dla ZSRS rozgorzaa polemika: Waciwie po co to robimy? ZSRS traci wszystkie swe rodki na czogi, ktre maj walczy przeciwko nam, a my ich za to mamy ywi? spyta ktry z parlamentarzystw. wczesny sekretarz stanu Henry Kissinger odpowiedzia na to: Lepiej, eby w tych swoich czogach siedzieli najedzeni. Tak bdzie pewniej. Strzelanina mogaby pokrzyowa ofensyw dolara.

Andropow zacz dziaa. Bdc wraz z Breniewem na urlopie w uzdrowisku krymskim, skorzysta z okazji, by poinformowa genseka, e pierwszy Azerbejdanu Achundow nie wypaca Moskwie caoci nalenej daniny. W tajemnicy przekazuje za granic due kwoty, pochodzce z nielegalnego spekulowania rop naftow i z apwek. Dokumenty w tej sprawie, ktre Andropow zebra, byy do tego stopnia przekonujce, e Breniew gboko uraony tak bezczelnym zodziejstwem, nie czekajc na konsultacje z czonkami politbiura, zezwoli szefowi tajnej policji przeprowadzi w Azerbejdanie operacj wymiany partyjnego aktywu gospodarczego. Wojna, od dawna zaplanowana przez szefa KGB, zacza si. Ca noc rozmawia Andropow przez telefon rzdowy z szefem KGB Azerbejdanu, Gejdarem Alijewem. Wprawdzie i przeciwko Alijewowi leaa w jego sejfie sterta kompromitujcych dokumentw (aby je zdoby, stracili ycie trzej moskiewscy agenci KGB), nie byo jednak nikogo innego, na kim mona by w tej sprawie polega. Alijew, zachwycony perspektyw objcia funkcji pierwszego sekretarza partii Azerbejdanu, zacz dziaa z bezlitosn stanowczoci. Przez Azerbejdan przetoczya si fala aresztw, rewizji, kontroli, rugowania ze stanowisk. Jako wsparcie przydzielono Alijewowi specjalne brygady KGB i prokuratury ZSRS. Gdy wreszcie zosta pierwszym sekretarzem partii w republice, umieci na nomenklaturowych stanowiskach okoo dwch tysicy (rok 1983) ludzi z bezpieki. Jego akcja przyniosa bogate upy, jak zreszt kady napad rabunkowy. Beznamitne obiektywy kamer filmowych i video dokumentoway skrytki wypenione powyej ludzkiego wzrostu paczkami banknotw, metalowe beczki zotych monet i kosztovwoci, wielolitrowe soje pene diamentw, poyskujce zowieszczo sztabki zota i platyny. W zblieniach mona byo wyranie dostrzec na banknotach siwe pukle okalajce surowe oblicze Georgea Waszyngtona. Dolary! Za samo ich posiadanie okoo dwustu tysicy ludzi siedziao za drutem kolczastym reaktywowanego GUAG-u. Achundow umiecha si pospnie. Ten pies myla, by moe, o Alijewie, a moe o kim ze znacznie wyszego szczebla wadzy ukrad mi moje uczciwie zapracowane pienidze. Ale, chwala Allachowi, znalaz tylko drobn cz. Niech mu ona przyniesie szczcie. Ale nie wolno w ten sposb zarabia pienidzy. Bardziej pospny by sam Andropow. Po pierwsze, domyla si, e odnaleziono tylko niewielk cz caoci, przeznaczon na nadzwyczajne, biece wydatki. Zasadnicza cz pienidzy zmalwersowanych w cigu wielu minionych lat, ju dawno zostaa ulokowana w bankach zachodnich. Po wtre, Achundow dostawa tylko jedn trzeci zagrabionego upu. Dwie trzecie pyny do Moskwy. To zrozumiae. Niezrozumiae byo co innego: dlaczego Andropow tak si zdziwi, usyszawszy odpowied swego wsppracovwika, pukownika Pirokowa, na zadane mu pytanie, kto trzyma w rku nici tej sprawy w Moskwie. Ot Pirokow spojrza wwczas ze zdumieniem na swojego szefa i rozemia si. Jak to kto? Czy nie my? Mia racj tylko po czci. Kolejny cios zadano w Gruzji: zamiast odsunitego Mawanidzego pierwszym sekretarzem gruziskiego KC zosta genera KGB, Eduard Szewardnadze. up by jeszcze wikszy ni w Azerbejdanie, gdy Szewardnadze zezwoli swym ludziom stosowa wobec aparatczykw wszystkie metody ledcze, cznie z przemoc fizyczn. Bito wic bla-

76

dych z przeraenia sekretarzy rejkomw, by zmusi ich do ujawniania miejsc, w ktrych ukryli swe skarby. Skutek by do nieoczekiwany. Wykryto sporo przypadkw bezporedniego powizania z tymi aferami pracownikw centralnego aparatu KPZS. Jednake cz materialu dowodowego, ktry to potwierdza, ulotnia si bez ladu, nie dotara do Szewardnadzego i Andropowa. I znw wideokamery operacyjne zarejestroway stosy paczkowanych banknotw. Zgodnie ssiadoway na nich ze sob ponury profil wodza proletariatu, surowe oblicze Waszyngtona i wyniose twarze monarchw brytyjskich. Blask zota i brylantw na tle wschodnich dywanw o niezwykle piknym ornamencie by niesamowity. Co podobnego mona byo wczeniej oglda tylko w hollywoodzkich filmach o skarbach kapitanw Flinta i Morgana gonych przed wiekami piratw, protoplastw znanych dynastii miliarderw. Pierwsze kroki zostay zrobione. W dwch republikach zwizkowych wadz przej KGB. I przystpi do walki tym razem na najbardziej obiecujcym obszarze w Azji rodkowej. Lecz dotychczasowa taktyka najazdu okazaa si w republikach azjatyckich nieskuteczna. Moskiewskie brygady operacyjno-ledcze zetkny si tam ze zwartym ftontem lokalnych struktur partyjnych i czekistowskich zronitych z mafi. Dostosowane do nowych czasw dziedzictwo feudalno-patriarchalnej obyczajowoci uniemoliwio szybkie znalezienie w tych republikach ludzi podobnych AIjewowi lub Szewardnadzemu.. Cudze pienidze nie przynios szczcia odpowiedzia genera Nijazow, gdy zaproponowano mu, podobnie jak na Kaukazie, by zaj miejsce Raszydowa. Zreszt ta rodzina zarobia je uczciwie. Struktury partyjne podzieliy si w Azii Centralnej na klany rodzinne, te za byy w istocie grupami o charakterze feudalnym. Klany te traktoway zwykych obywateli jak niewolnikw, bez wzgldu na wykonywan przez nich prac. Od stuleci za njbardziej odraajce zlamanie zasad uchodzio w tym regionie interesowanie si tym, jak baj, chan czy te emir traktuj niewolnikw. Wydarzya si tam pewna charakterystyczna historia. Dziennikarz uzbecki, Anwar Rachimow, majcy, jak mu si wydawao, mocne plecy w Moskwie, opublikowa w prasie centralnej artykuy ostronie zwracajce uwag na to, co dzieje si w Uzbekistanie i ssiednich republikach. Pado m.in., i to w negatywnym kontekcie, nazwisko Jagdar Nasriddinowej, damy, ktra bya czonkiem KC KPZS oraz przewodniczya Radzie Najwyszej Uzbeckiej Republiki Sowieckiej. Dziennikarz nie wspomnia, rzecz prosta, e Nasriddinowa, uprawniona do prawa aski, bierze od skazanych za kade uaskawienie apwki, niekiedy w wysokoci stu tysicy rubli. Nie wspomnia te o tym, e to wanie ona usankcjonowaa wyzysk dzieci na plantacjach baweny. Nie opisywa ukrytego za wysokim murem jej paacu, gdzie na ogromnych tarasach wiody rozhowory pawie, a trzymetrowe jesiotry pyway w szmaragdowych wodach bajkowych basenw; paacu, ktry wyrs nagle, zbudowany pospiesznie, niczym w opowieciach Szeherezady. Stwierdzi jedynie, e towarzyszka Nasriddinowa powinna kierowa republik lepiej, zgodnie z wysunitymi przez parti nowoczesnymi zadaniami. Po ukazaniu si tego artykuu Rachimow nagle znikn. W odrnieniu od wielu innych podobnych wypadkw zacza go poszukiwa brygada KGB, na rzecz ktrej pracowa. Poniewa zaginiony dziennikarz urodzi si w wiosce Darnak, w okrgu bucharskim, zapytany o niego szef KGB w Taszkiencie rozoy rce i powiedzia: To nie nasza sprawa. Lokalne tradycje. Robota rodziny Karimoww. To ich czowiek. Karimow przedstawiciel potnego bucharskiego klanu, zajmujcego wszystkie stanowiska w tamtejszym obwodowym komitecie partii, szczerze si obruszy, gdy go zapytano o dziennikarza. Rachimow? A po co macie wiedzie, gdzie on jest? Szarogcie si w Moskwie! Dopiero po duszym czasie okazao si, e dziennikarza wtrcono do specjalnego klanowego wizienia. Wiele takich wizie istniao w republikach Azji rodkowej. Byy to prywatne wizienia lokalnych wadcw sekretarzy lub czonkw KC, ktrzy swoimi metodami dziaania nie rnili si od dawnych chanw. Rachimowa zakuto w dyby i w kajdany, nieustannie go bito, wci z niego szydzono. W rezultacie postrada zmysy i wkrtce po oswobodzeniu zmar. O jego tragicznym losie nie byo nawet wzmianki w wielotomowych aktach synnej sprawy uzbeckiej. Najazd na Azj rodkow nie powid si. Andropow zdawa sobie z tego spraw. Kagebici, ktrych tam wysa, od razu zostali wmanewrowani w skandaliczne afery. Jednego schwytano w jego wasnym samochodzie; w obecnoci wiadkw znaleziono u niego teczk wypchan banknotami. Ten, kto rzekomo wrczyi mu apwk, zawczasu zoy pisemne owiadczenie. Innego wysannika KGB oskarono o prb zgwacenia nieletniej, jeszcze innego po proszonym obiedzie odwieziono do szpitala, gdzie z trudem powrci do zdrowia. Po kilku ledczych prokuratury do szczeglnie wanych polece wszelki lad zagin. Do dzi nie wiadomo, co si z nimi stao. Wysocy funkcjonariusze, na ktrych liczy Andropow, rozpywali si w zadowolonych azjatyckich umiechach, wykazujc kompletne niezrozumienie, o co mu waciwie chodzi. Czy nie pacimy bakczyszu starszemu bratu w Moskwie co do grosza i zawsze w terminie? Moe starszy brat sdzi, e pacimy za mao? Jeli tak, to niech powie to od razu, zamiast zawraca gow ludziom godnym najwyszego szacunku i podejrzewa ich o nieuczciwo.. Wkrtce szef KGB odczu tak chodny powiew z Kremla, e a zadra z przeraenia. Zrozumia, e do tak szeroko zakre-

77

lonej operacji ma jeszcze zbyt mao si. Jasne stao si rwnie co innego: nie ma sensu robi porzdkw w republikach, skoro wszystkie nici prowadz do Moskwy. Bezsensowne jest rwnie wywoenie z republik pienidzy i kosztownoci caymi tonami, skoro nawet on, szef KGB, nie wie dokadnie, co si z nimi potem dzieje. Przekazywane s pastwu jako jego dochd. Wie o tym nawet ucze pierwszej klasy. Lecz co to waciwie znaczy dochd pastwa? Oznacza to samo, co dochd partii, Komunistyczna Partia Zwizku Sowieckiego bowiem ju dawno zaanektowaa dla siebie synne sowa Ludwika XIV Pastwo to ja!. Powtarzaa je rwnie stanowczo, lecz ze znacznie wikszym uzasadnieniem. Wszystkie wic akcje, prowadzone z takim entuzjazmem przez Andropowa i jego kagebistw w celu odzyskania dla skarbu pastwa ogromnych rodkw skradzionych przez ludzi partii, owocoway ponownym podziaem tego, co odzyskano, midzy organy centralne teje KPZS. Czy Andropow o tym wiedzia? Naturalnie. Sam by przecie czonkiem najwyszych wadz partii. Jeli te cokolwiek wskutek prowadzonych akacji osign, to tylko to, e kluczowe miejsca w dwch republikach obsadzi swymi ludmipotencjalnymi sojusznikami w przyszej wace o wadz najwysz, ku ktrej posun si o jeden zaledwie krok. Tymczasem skonfiskowane przez jego ludzi ogromnej wartoci dobra utony w przepastnym skarbcu Banku Pastwowego i nawet on utraci nad nimi kontrol. To zoto naley jak cae pastwo do partii, a on jest tylko jednym z jej onierzy. Na twarzach podlegej mu rzeszy kagebistw widniao rozczarowanie, czuli, e wyprowadzono ich w pole. Rozgoryczenie pogbiay dobrze znane z ssiedztwa, z MSW, frapujce wyobrani obrazki. Tam nikomu do gowy nie przyjdzie, by wszystko, co skonfiskowane, przekazywa pastwu. Minister spraw wewntrznych, potny rywal Andropowa, genera armii Szczookow, utworzy w swym resorcie sie sklepw specjalnych, w ktrych za bezcen zwykli pracownicy (wszelkiej maci pukownicy i podpukownicy) mogli si zaopatrywa we wspaniae towary: dinsy, kouchy, urzdzenia elektroniczne i przedmioty antykwaryczne, zajte na skutek wyrokw konfiskaty mienia. A tych co roku byo setki tysicy! Kierownictwo resortu miao si pod tym wzgldem o niebo lepiej! Andropow dobrze wiedzia o tym wszystkim, podobnie jak o tym, e MSW nie way si prowadzi gry tak wielkiej, jak ta, ktr prowadzi on. Skubie ludno kraju, kierujc si instrukcj, ktra zabrania tkn kogokolwiek poczwszy od wiceministra. W odniesieniu do struktur partyjnych nikogo z pracownikw MSW, niezalenie od rangi, nigdy nie wpuszczono na prg nawet zwykego rejkomu KPZS, choby nie wiadomo jakie wiody tam tropy, nawet podejrzenie o zabjstwo. MSW zreszt wcale si tam nie pcha. Ju dawno znalazo wasn y zota. Sprawy w kraju maj si tak, e z zamknitymi oczyma mona wsadzi do aresztu pierwszego lepszego dziaacza gospodarczego, kadego w gruncie rzeczy handlowca lub zaopatrzeniowca, i wydusi z niego to, co nakrad. Potem cz oddaje si pastwu, a cz wkada do wasnej kieszeni. Zachd nigdy nie traci zainteresowania antykami z czasw przedrewolucyjnych. Teraz zainteresowanie to wzroslo, wzrosy zatem i ceny. MSW szybko ujawnio nielegalne kanay wywozu przedmiotw antykwarycznych za granic, rwnoczenie stworzyo wasne kanay pozyskiwania przedmiotw zabytkowych. Wszystkie sklepy antykwaryczne stay si filiami ogniw MSW. Zaoono kartotek kolekcjonerw. Bez popiechu, systematycznie, stawiano ich przed sdem i ferowano wyroki z nieodczn konfiskat mienia. Gdy za do tego nie dochodzio (w bardzo rzadkich przypadkach), poniewa podsdny dowidl krysztalowej uczciwoci, a w dodatku mia poparcie wpywowych osb (na szczeblu nie niszym ni crka Breniewa, Galina), i w tym wypadku rwnie odzyska cokolwiek z tego, co zostalo zajte pododczas rewizji, byo niezmiernie trudno. Powiodlo si to co najwyej kilkunastu osobom... Skonfiskowane przedmioty antykwaryczne wystawiano w specjalnej (zamknitej dla publicznoci) sali wystawowej MSW w Moskwie na ul. Ogariewa 6. Prominenci z aparatu partyjnego to i owo wybierali dla siebie, a reszt askawie pozwalali sprzedawa na rynku zachodnim, naturalnie za tward walut. Tym sposobem MSW, korzystajc ze swoich wasnych kanaw i z kanaw wiata przestpczego, bez przeszkd, systematycznie, zwikszalo zasoby zota dla partii. Gdy uznano to za konieczne, zlecano kradziee nawet w muzeach. W stosownym momencie czyje zrczne rce odczay sygnalizacj i usypiay (lub nawet zabijay) ochron, wydajc na rabunek bezcenne, zabytkowe eksponaty. (Jake wiele wspaniaych dzie sztuki zdoali stworzy Rosjanie, skoro ponad siedemdziesicioletnia grabie bolszewicka nie spustoszyla kraju do reszty!) Podobne historie mao kogo dziwiy. Sam pierwszy sekretarz leningradzkiego obkomu partii, Romanow, kaza przywie z Emirtau do wasnego domu serwis Katarzyny II i tluk drogocenne talerze na weselu crki. I nic mu si nie stao. Nikt nawet o tym nie pisn. wiatek kolekcjonerw dobrze zna figurk mapki wyrzebion z ogromnego kawalka bursztynu. Wystawiono j w moskiewskim sklepie Opal, przeznaczonym dla cudzoziemcw. Bogaci turyci niejednokrotnie chcieli naby to cudo, lecz zawsze odpowiadano im, e przedmiot w jest mieniem narodowym i nie moe by sprzedany. Lecz pewnego piknego dnia figurka znikna z wystawy. Zbiegli si natycmliast amerykascy korespondenci, akredytowani w Moskwie, zasypujc gradem pyta ekspedientki i innych pracownikw sklepu jubilerskiego. Odpowiedzi byy stereotypowe: Sprzedano t figurk bd tajemniczo rozkadano rce. Pracownicy sklepu nie mogli przecie ujawni, e na rozkaz generaw MSW, Szczookowa oraz Czurbanowa, zicia Breniewa wywleczono w nocy z ka dyrektora sklepu i bursztynowe cudo znikno. Czurbanow, jeli wierzy jego sowom, po prostu zaspokaja kaprys swojej ony, Galiny. Jednak cho Czurbanow rwnie trafi do wizienia, cho wielokrotnie przeszukiwano mieszkanie i dom letniskowy crki Breniewa, bursztynowej figurki nie odnaleziono. Zamie-

78

niona na dolary trafia pewno do jakiej prywatnej kolekcji na Zachodzie. Rwnie barwne losy miaa zabytkowa kolia brylantowa wasno znanej sowieckiej gwiazdy fimowej, Zoi Fiodorowej. Aktorka otrzymaaj w prezencie od swego ma, admiraa amerykaskiego, ktry podczas wojny wraz z misj amerykask znalaz si w Moskwie. Po wojnie, zgodnie z zasadami socjalistycznej moralnoci, ktrych przestrzegania domaga si Stalin, admiraa uznano w Rosji za persona non grata, a Zoj Fiodorow wysano do agru. Aktorka widocznie spodziewaa si tego, oddaa koli na przechowanie przyjacioom i w ten sposb j ocalia. Gdy w obawie przed katastrof ekonomiczn kraju, w pogoni za tward walut Breniew ogosi polityk odprenia, Zoja Fiodorowa usiowaa wyjecha do Stanw Zjednoczonych, by poczy si z mem, i otrzymaa na to zgod. Jednake wadze celne nie zgodziy si na wywz kolii za granic i zaday od Fiodorowej specjalnego zezwolenia. Zdecydowaa si na pozostanie w Moskwie, by dokument ten uzyska. Kolia bya dla niej szczegln pamitk jedynej, wspaniaej mioci. Mioci, za ktr tak drogo musiaa zapaci. W kilka dni pniej znaleziono Fiodorow martw w jej mieszkaniu, zabit strzaem w ty gowy. Kolia odnalazla si znacznie pniej, wrd rzeczy generaa Szczookowa, gdy i on sam si zastrzeli. Znaleziono tam nie tylko ten naszyjnik. Andropow, ktry wiedzia o tym wszystkim, podj prb podczenia KGB do spraw znajdujcych si w gestii MSW. Postanowi zwaszcza zaj si losem przedmiotw, jak to formulowano, o duej wartoci historycznej i artystycznej. MSW stawiao zacieky opr; kt chciaby wpuszcza konkurentw do zasobnego skarbca! W kocu jednak musiao si zgodzi na prowadzenie w wyjtkowych sytuacjach wsplnych operacji. Uprzednio Andropowowi udao si ulokowa grup oficerw w systemie OBCHSS (wyodrbniona w MSW suba do walki ze sprzeniewierzeniami wasnoci socjalistycznej oraz ze spekulacj) i uzyska czciow kontrol nad tzw. specmilicj zajmujc si drobnymi i rednimi handlarzami waluty. Okazao si jednak, e sprawy antykwaryczne wcale nie s takie proste i atwe, jak to si z pocztku wydawao. Do mieszkania czonka Akademii Nauk, profesora Czudnowskiego w biay dzie wamaa si banda rabusiw, jak to si dzi mwi, kaukaskiej narodowoci. Celem ich byy obrazy z kolekcji uczonego. Czonkom Akademii Nauk nie mona byo, jak zwykym kolekcjonerom, po prostu przedstawi zarzutu, e zdobyli swe zbiory za pienidze pochodzce ze rde nielegalnych. Stosowano wic w takich wypadkach inne metody, by odebra wacicielom upragnione dziea sztuki. Zwizawszy uczonego, rabusie zaczli wyciga z ram kilka bezcennych pcien Matissea. Jeden z nich wydobywajc w popiechu noem gwodzie z ramy, mocno zrani sobie rk. Napastnicy zrobili swoje i uciekli. Spraw t zaj si KGB. Poszkodowany opisa sprawcw szczegowo, tote dowiadczeni oficerowie prowadzcy ledztwo szybko zorientowali si, e bya to grupa z Baku, ktra nie raz dokonywaa tego rodzaju przestpstw. W godzin pniej KGB Azerbejdanu otrzyma z Moskwy rozkaz zatrzymania czonkw grupy. Dla pewnoci podano ich imiona i nazwiska. Odpowied zaskoczya Moskw: Owszem, grupa ta jest dobrze znana, ale to chyba pomyka, poniewa wymienieni obywatele niemal przed rokiem, po uzyskaniu wizy izraelskiej, wyjechali za granic... Lecz KGB nie da za wygran. Nawizano kontakt z wasn agentur i okazao si, e caa banda spokojnie siedzi w Baku, nigdzie nie zamierza wyjeda, a nawet, wrcz przeciwnie: niedawno wrcia z Woch przywoc mnstwo zagranicznego szmalu. Andropow wpad we wcieko. Specjalna grupa operacyjna w naj cilejszej konspiracji przybya do Baku. W jednej z baz wojskowych w pobliu miasta czeka samolot gotowy do lotu. Bandytw szybko i bez haasu zapano, wepchnito do samochodw i nie powiedziawszy nawet cze! lokalnemu KGB dostarczono do Moskwy. Rabusiw rozpoznano natychmiast. Charakterystyczne twarze, blizna na doni zgadzao si wszystko. Pukownik KGB ciskajc rk uczonemu gratulowa sobie i jemu, zapewnia te, e edztwo potrwa jeszcze najwyej kilka tygodni.. W par dni pniej znw wezwa do siebie Czudnowskiego. Unikajc wzroku uczonego dobiera z wysikiem sowa. Poinformowa go, e sprawa zostaa zamknita, a przestpcw zwolniono, gdy zebrano zbyt mao dowodw winy. Uczony nie traci czasu na skargi i zdumienie, spyta tylko, gdzie mona zaskary t decyzj. Po chwili milczenia pukownik odpowiedzia: No c, moe daoby si zaskary, jeli wniesiecie skarg do samego towarzysza Breniewa. Pukownik wykonywa tylko rozkaz. Uczony rozchorowa si. Nie wytrzyma tempa i gwatownych zmian biegu wydarze, trafi do szpitala. Obaj wszake byliby jeszcze bardziej wstrznici, gdyby dowiedzieli si, e wskutek tej sprawy Andropow czu si straszliwie upokorzony. Co podobnego ju raz przey w czasach stalinowskich, gdy generalissimus przypomnia sobie o jego kontaktach z aliantami podczas wojny i omal nie kaza go zlikwidowa. Stalin by bowiem szczerze przekonany, e wszelki kontakt z cudzoziemcem zawsze koczy si zwerbowaniem obywatela sowieckiego przez wywiad imperialistyczny. Andropowa wezwa Susow, czonek politbiura i gwny ideolog partyjny. W jego gabinecie znajdowal si rwnie Borys Ponomariew, kierownik oddziau midzynarodowego KC KPZS. Susow zapyta zimno, dlaczego ludzie Andropowa pozwalaj sobie na bandyckie akcje w stolicach republik zwizkowych, bez powiadamiania o tym lokalnych wadz partyjnych. Andropow prbowa wytumaczy, e chodzio o niebezpiecznych przestpcw, rzec mona, o bandycki gang, na likwidacj ktrego przeznaczono tak mao czasu, e byoby bezsensowne dugotrwae uzgadnianie sprawy z republik. Na to Susow zauway, e to sd okrela, czy kto jest przestpc, a nie organy bezpieczestwa. Istnieje na ten temat wiee dokumentw partyjnych i postanowie zjazdw, Andropow powinien by si z nimi zapozna. Jeszcze nie cakiem pojmujc sedno rozkrcanej in-

79

trygi szef KGB ze zdumieniem spojrza na gwnego ideologa partyjnego, lecz w tym momencie wtrci si do rozmowy Borys Ponomariew. Bya to najbardziej wpywowa figura w aparacie KC KPZS, a tak wpywowa, e o sprawach kierowanego przez tego czowieka wydziau midzynarodowego nawet Andropow wiedzia tylko tye, ile mu pozwolono wiedzie. Wszystkie prby dowiedzenia si czego wicej natykay si na guchy mur utajnienia ub rozpraszay si w labiryntach przeciwstawnych wersji, umiejtnie rozsiewanych plotek i legend. Ludzie Andropowa obsugiwali wydzia midzynarodowy KC rozjedajc po wiecie z walizkami penymi obcej waluty, przekazujc je w ustronnych miejscach z rk do rk przedstawicielom bratnich partii komunistycznych, ugrupowaniom lewackim i organizacjom terrorystycznym. Tylko takie reprezentacje zdegenerowanego komunistycznego ruchu robotniczego ostay si bowiem na wiecie. Na podstawie raportw tych kurierw trudno byo sobie wyobrazi caoksztat wydarze. Funkcjonowa stary schemat konspiracyjny, zrodzony w mzgach Parvusa i Lenina najbardziej utalentowanych zbrodniarzy XX wieku. Malutki, chudy i ruchliwy Ponomariew by jak na dziaacza partyjnego niebywale pracowity. Osobicie jedzi do wszystkich krajw wiata, mia dostp do kadego z partyjnych sekretarzy generalnych na kuli ziemskiej, cznie z Breniewem, o kadej porze dnia i nocy. Przygldajc si Andropowowi poprzez grube szka zachodnioniemieckich okularw Ponomariew, mwicy nudnym i skrzypicym gosem, nieoczekiwanie poczstowa go referatem o biecych kopotach i zamierzeniach budownictwa socjalistycznego. Tworzenie spoeczestwa komunistycznego, rozwodzi si Ponomariew, napotyka dzi istotne przeszkody w postaci negowania pastwowoci socjalistycznej ze strony poszczeglnych osb. Co tu ukrywa, chodzi o cae grupy ludnoci, ktre ulegy deprawacji pod wpywem propagandy kapitalistycznej. Kto jak kto, ale Andropow z pewnoci si orientuje, ile si i rodkw traci CIA na te cele, kultywujc wrd ludzi sowieckich ideologi drobnomieszczask, cigoty do ycia w luksusie i konsumpcyjny stosunek do ycia. Zdumiony Andropow sucha tego uwanie. Sam te, co prawda, potrafi posugiwa si partyjn nowomow, lecz jak wszyscy, niezbyt rozumia jej niuanse. Dlatego polityka naszej partii cign dalej Ponomariew oparta jest, w sferze budowy komunizmu, tak jak dawniej na niemiertelnych ideach Marksa i Lenina o powszecmej rwnoci w ramach wsplnej socjalistycznej ojczyzny. Andropowowi puciy nerwy. Spyta z zainteresowaniem, co wsplnego z tymi bezspornymi prawdami ma rabunek z broni w rku, w trakcie ktrego skradziono ptna Matissea wartoci kilku milionw dolarw. A to, wyjani Ponomariew, e obrazy Matissea wartoci kilku milionw dolarw nie wisz w kadym mieszkaniu; wytwarza si w takiej sytuacji nerwowo, wynikajca z nierwnoci klasowej w bezklasowym spoeczellstwie. Pewnych rzeczy w ogle nie powinno si pozostawia w prywatnych kolekcjach, zarwno z powodw ideologicznych, jak i ze wzgldu na zabezpieczenie. Wspomniany przypadek wyranie o tym wiadczy. Susow wpatrujc si w przestrze kiwa glow z aprobat. Wic gdzie s te obrazy? wycedzi Andropow przez zby i spojrza spode ba na kierownika dziau midzynarodowego KC. Ponomariew omal nie podskoczy. Przecie nie chodzi tu o obrazy! wrzasn. Chodzi o ludzi, ktrych schwytalicie w Baku amic socjalistyczne normy prawne. Towarzysz Alijew (Andropow westchn i zamkn oczy) z oburzeniem dzwoni do Leonida Bicza, ktry ma zamiar zapozna z t spraw politbiuro. Partia zawsze walczya i bdzie walczy z bezprawiem i samowol! Ponomariew poza wszystkim by rwnie czonkiem Akademii Nauk, wic dyskutowa z nim byo trudno... Gdy wydawa naczelnikowi zarzdu ledczego KGB, generalowi-lejtnanowi Kurbanowowi rozkaz zwolnienia wamywaczy z Baku, Andropow zauway z wymuszonym umiechem: Nie bd ju do nikogo chodzi w goci. Boj si, e zobacz te obrazy w czyjej domowej kolekcji. Ale mog powiedzie, w czyjej umiechn si drwico Kurbanow. Na razie nie trzeba powstrzymai go Andropow -powiecie, kiedy was zapytam... Andropow sam te kolekcjonowa obrazy, zbiera francuskie dziewitnastowieczne rzeby z bronzu, najchtniej erotycznej treci, pasjonowa si muzyk, a nawet pisa wiersze jak Mao Dze Dong. Tote byl podwjnie uraony. Pod wpywem ukadw nie do przeskoczenia wycofa si ju z niejednej pozycji. Cz jego ludzi zacza otrzymywa wynagrodzenie w dolarach i bonach walutowych. Zezwoli nie tylko na to. Zabiega w tajnych raportach do KC o stworzenie oson dla KGB przed korupcj, ktra czyni zatrwaajce postpy. Jej jaskrawych przypadkw byo ju tyle, e napaway wielkim niepokojem. Niektrych pracownikw KGB trzeba byo rozstrzela za apownictwo. W dodatku tempo, w jakim ferowano te wyroki i je wykonywano, wyranie wiadczyo o tym, e s w to zamieszani rwnie przeoeni straconych. Jednak wypacenie niektrym pododdziaom poborw w twardej walucie natychmiast stao si przyczyn pknicia i tak ju niezbyt zwartych szeregw spadkobiercw elaznego Feliksa. Pododdziay, ktre pominito, nie tylko po cichu utyskiway, lecz jawnie demonstroway swe niezadowolenie. Niektrych zwolniono, innych ukarano dyscyplinarnie. Organizowano da kagebistw wykady, kazano im uczestniczy w dyskusjach, idiotycznych pod wzgldem treci i formy. Ludzie siedzieli znudzeni, niektrzy drzemali. Trzeba byo natycuniast zaoy sie specjalnych sklepw, w ktrych towary sprzedawano za ruble. W tych sklepach, przeznaczonych dla oficerw modszego i redniego szczebla, nie byo nic szczegnego: tanie dinsy, belgijskie garnitury, koszule sa-

80

fari, papierosy z importu, ywno. Ludzie nabrali otuchy. Andropow osobicie zabiega u wadz regionalnych i miejskich o skracanie oczekiwania na mieszkanie dla swych podwa-dnych, zwacza wcieky opr urzdnikw, ktrzy bronili si przed utrat legalnego dochodu za przydziay mieszka na ulgowych warunkach. Obkomy i gorkomy partii wyranie nie rozumiay, o co mu chodzi. Wszystkie te starania niewiele pomagay. W sekretariacie Andropowa pki uginay si pod ciarem poda z prob o mieszkanie lub o popraw warunkw mieszkaniowych. Wszyscy pracownicy resortu strasznie zazdrocili Pierwszemu Gwnemu Wydziaowi, ktry zajmowa si wywiadem zagranicznym. Kadry byy tam wprost nie do opisania zamiecone, na co wielokrotnie zwraca uwag w tajnych raportach dla Androp owa kierownik biura kadr KGB genera Czebrikow. Rozmaite maminsynki i elitarne dziatki koniecznie chciay by agentami wywiadu. w heroiczny niegdy zawd sta si cakowicie bezpieczny, lecz jak dawniej pozostawa prestiowy i dochodowy. Spdzajc wikszo ycia na Zachodzie pod przykryciem paszportw dyplomatycznych i pod dachem rozmaitych instytucji, od agencji prasowej APN i Aeroflotu do Goskoncertu, agenci wywiadu otrzymywali wynagrodzenie i rodki na dziaania operacyjne w dolarach. yli niemal zawsze w luksusie, ryzykujc co najwyej odesaniem do kraju, nie uprawiali w gruncie rzeczy adnej dziaalnoci wywiadowczej; czasem tumaczyli artykuy z dostpnych powszechnie zachodnich czasopism i wysyali je do Moskwy jako pozyskane operacyjnie tajne informacje. W dodatku z atwoci dawali si przewerbowywa zachodnim kontrwywiadom, czasem nie dostrzegajc swej podwjnej roli. Do Moskwy pyny takie strumienie informacji i dezinformacji, e opracowa je za pomoc prymitywnych rodkw, jakimi dysponowaa, byo nie sposb. Wytwarza si chaos informacyjny. Tysice kaset z podsuchiwanymi rozmowami od kancelarii ministerialnych w Waszyngtonie do kuchni we wsplnych mieszkaniach we wasnym kraju, zalegay nie opracowane. Miliony informacji, sprawozda, docieray do archiww nie przeczytane. Dawa si rwnie we znaki coraz wikszy dystans midzy poziomem wyksztacenia, a zwaszcza przygotowania fachowego, na Zachodzie i w ZSRS. Rezydentowi wywiadu sowieckiego w USA za due pienidze Amerykanie dostarczyli szkice hydrolokatora wedug wzorca z 1942 roku. Moskwa do szybko si zorientowaa, e j oszukano. Lecz byy te bardziej skomplikowane przypadki. Uzyskane jakoby cile tajne amerykaskie projekty i wyliczenia techniczne przekazywano sowieckim instytutom naukowym do dalszego opracowania. Wielotysiczne zespoy pracownikw naukowych trudziy si nad nimi cae lata, by w kocu doj do wniosku, e praca ta jest bezsensowna i prowadzi donikd. To, e tak jest, naleao jeszcze udowodni urzdnikom. Byo to niezmiernie trudne, gdy do wielotomowych wylicze komputerowych Amerykanie specjalnie wprowadzali bdy. Zaczynano to rozumie dopiero wwczas, gdy rozbija si kolejny samolot, eksplodowaa kolejna rakieta lub rozlatywa si na kawaki supernowoczesny pulpit sterowniczy. Nie to jednak byo najgorsze. Straszna bya beznadziejno sytuacji, o czym, nawet tego nie podejrzewajc, donosili agenci wywiadu. Udao si zakupi na Zachodzie bez szczeglnego kopotu i za jedn czwart ceny (trzy miliony dolarw) amerykaski samolot Phantom. Gdy sowieccy specjalici obejrzeli maszyn, byli zaskoczeni jej elektronicznym wyposaeniem. Phantom, ktrego parametry areodynamiczne i manewrowe byy zblione do sowieckich maszyn podobnej klasy, dziki wyposaeniu elektronicznemu mg wykry i zlikwidowa sowieckie samoloty wczeniej i ze znacznie wikszej odlegoci. Lecz ani jednego zespou w jego systemie elektronicznego wykrywania, przeciwdziaania i raenia przemys sowiecki nie mg nawet skopiowa. Zastarzaa choroba, ktr zapocztkoway sowa Stalina o cybernetyce jako obcej marksizmowi ydowskiej pseudonauce, okazaa si chroniczna i nieuleczalna. Bardzo skuteczn amerykask rakiet ziemia-powietrze Skywinder te bez szczeglnego wysiku kupiono na Zachodzie za p ceny (potem okazao si, e zapacono jeszcze nmiej agenci wywiadu te musieli co zaoszczdzi na czarn godzin). Dwie inne rakiety uzyskano w ogle za darmo od partyzantw wietnamskich, ktrzy je wykradli spod skrzyde samolotw amerykaskich gdzie w Wietnamie Poludniowym. Gdy sowieccy specjalici, ktrzy od dawna marzyli o obejrzeniu systemu naprowadzania tej rakiety, urzeczywistnili to marzenie, wyduyy si im miny. Owszem, schemat by prosty jak drut. Amerykanie nie lubili nigdy rzeczy skomplikowanych, wymylili nawet przysowie, e kto jest niewystarczajco mdry, by robi proste rzeczy. Tak byo istotnie. Lecz podstaw tego schematu byy uklady, ktrych Zwizek Sowiecki, mimo najwikszych wysikw, wyprodukowa nie zdoa. Naleaoby w tym celu przebudowa fabryki, wzniesione niegdy przez winiw i onierzy z batalionw budowlanych (synnych strojbatw). Tymczasem Amerykanie, jakby na drwin, sprzedali wywiadowi sowieckiemu wagon szkicw i wszystkie plany technologiczne produkcji odzi podwodnych, uzbrojonych w rakiety typu Georges Washington. C, chopaki, zbudujcie co takiego, jeli dacie rad, i cieszcie si. Ach, jake wszyscy byli wwczas podnieceni! Na kadej kartce widniay pieczcie Top secret i po rosyjsku cile tajne. Specjanego znaczenia, fioletowe pieczcie z dwoma zerami i inne rwnie egzotyczne znaki. Sam Breniew przyj dwch chopcw z wywiadu zagranicznego, ktrzy kupili i przywlekli ten stos makulatury do Moskwy. Wrczy im gwiazdy bohaterw Zwizku Sowieckiego. Potem okazao si, e wszystko to byo funta kakw nie warte. Wystarczy

81

wspomnie, e jedyn rakietow odzi podwodn, ktra zatona, okazaa si d z tej wanie serii. W krgach stoczniowych dano jej przezwisko Iwan Waszyngton. Zabawy te kosztoway mnstwo pienidzy, nie przynoszc adnych pozytywnych skutkw lub wprost przeciwnie, szkodzc. Stao si to tradycj. Bo czy pomg w czymkolwiek krajowi na przykad fakt, e wywiad zdoby wczeniej informacj o terminie napaci na ZSRS 22 czerwca 1941 roku? Fatalne byo rwnie to, e agenci wywiadu sowieckiego, przyzwyczajeni do ycia na Zachodzie, wracali do domu z niechci. Jedynie nadzieja, e okres pobytu w ojczynie bdzie krtki, pozwaaa im pokona te opory. Gdy natomiast brako takiej perspektywy, po prostu nie chcieli wraca, ukrywali si, albo przechodzili na stron przeciwnika. Trudno wymieni kraj, w ktrym w czasach Andropowa i pniej nie dziaoby si podobnie. Moe si to wyda dziwne, lecz nie odbio si to w najmniejszym stopniu ani na karierze Andropowa, ani szefa wywiadu zagranicznego, generaa Wadimira Kriuczkowa, ktrego Andropow cign za sob ku szczytom wadzy od czasu stumienia powstania na Wgrzech w 1956 roku. Przyczyna tkwia najprawdopodobniej w tym, e ucieczka na Zachd modych ludzi wywodzcych si z krgw nomenklatury, ktrzy stanowili gwny trzon pracownikw wywiadu zagranicznego, niezbyt martwia elit rzdzc, moralnie ju dojrza do tego, by i za ich przykadem. Po wtre, front tajnej wojny na Zachodzie, mimo caej jego romantycznoci, uchodzi za drugorzdny wobec globalnego frontu tajnej wojny, szalejcej wewntrz kraju. Dc wytrwale do ratowania kraju i partii, zachcony sukcesami na Kaukazie, mimo poraki w Azji rodkowej, Andropow zdecydowal si na kolejny krok ofensywy. Jako cel uderzenia wybra moskiewski komitet miejski partii, kierowany przez czonka politbiura KC Wiktora Griszyna. Jego poprzednikiem by niejaki Jegoryczew. Ton po uszy w korupcji i marzy o tym, by wdrapa si na scen wielkiej polityki. Z t myl regularnie sucha wieci o knowaniach syjonizmu i stale konsultowa si na ten temat z KGB, ktry ze swej strony obmya sposb, by Jegoryczewa usun i osadzi na jego fotelu kogo od Andropowa. Wanie walka ze wiatowym syjonizmem sprawia, e Jegoryczewowi powina si noga i zosta zdjty ze stanowiska. Ktrego dnia, podczas narady politbiura, na ktrej by obecny Breniew, Jegoryczew chapn koniaczku wicej ni zazwyczaj. Na Bliskim Wschodzie kolejne napicie grozio wwczas wojn. Podpity Jegoryczew zaproponowa wysa na Synaj desant sowieckiej piechoty morskiej i uderzy na Tel Awiw. Brwi Breniewa, gdy to usysza, uniosy si ze zdumienia, a minister obrony zblad dostrzeg w tym dziarskim apelu intryg przeciwko sobie. Towarzyszu Jegoryczew zainteresowa si Breniew. w czyim imieniu to proponujecie? W imieniu moskiewskiego komitetu partii odpowiedzia pierwszy sekretarz tej instytucji. To znaczy, e omawiacie takie problemy podczas obrad gorkomu? ze zowieszcz nutk w gosie spyta sekretarz generalny. Zapada uciliwa cisza, a wkrtce potem pierwszym sekretarzem partii w Moskwie zosta Wiktor Griszyn czowiek Susowa. Andropow by jeszcze zbyt saby. Moskiewski komitet partii przeobrazi si w gniazdo korupcji, rozkradania skarbu pastwa i wielu innych afer. Przypomina wrcz syndykat gangsterski z pocztku lat dwudziestych gdzie w Chicago. Rnica polegaa tylko na tym, e gangsterzy pacili podatki i obawiali si policji, podczas gdy moskiewski komitet partii podatkw nie paci, a milicja prya si na baczno i salutowala na sam widok choby drobnych urzdnikw tej wszechpotnej instytucji. Szefowie komitetu stawali si coraz bardziej bezczelni i wkrtce zaczli popenia bdy. Czonek egzekutywy moskiewskiego gorkomu i pierwszy sekretarz partii w dzienicy Kujbyszewskiej niejaki Gauszko wzi ptora miliona rubli (czciowo w kamieniach szlachetnych) apwki za obietnic przydziau czterech mieszka jakim ciemnym typkom z Tbilisi. Pienidze zainkasowa, lecz mieszka nie przydzieli. Klienci wpadli we wcieko i nie szczdzc dalszych wydatkw dotarli do elitarnej, wpywowej grupy aferzystw, blisko powizanych z Galin Breniew. Nie wiadomo, jakie spryny uruchomia crka sekretarza generalnego, lecz byy to dziaania skuteczne. Do mieszkania towarzysza Gauszki przybya brygada OBCHSS Gej szef, genera Griszyn jak na ironi losu nosi to samo nazwisko, co pierwszy sekretarz gorkomu partii). Podczas rewizji skonfiskowano Gauszce zoto i kosztownoci, a take ptora miliona rubli. Gauszk aresztowano. Nazajutrz jego spraw przej KGB. Andropow osobicie przesuchiwa wystraszonego sekretarza rejkomu. Z zezna Gauszki wynikao, e tak naprawd by on chopcem na posyki u ludzi z gorkomu. Andropow wci si zastanawia, jak to wszystko wykorzysta. Pragn jednym ciosem zniszczy twierdz moskiewskiego komitetu miejskiego i obrci go w fili ubianki. Byaby to doskonaa pozycja wyjciowa do natarcia na Kreml. Tymczasem moskiewski gorkom partii uderzy na alarm. Griszyn ukry swych ludzi na daczach i w spec-szpitalach, po czym pobieg na skarg do Breniewa. Gauszko wyszed na wolno, a przed sdem postawiono generaa Griszyna. Oskarono go o naduycie stanowiska subowego, a nastpnie uwiziono. Gdy wezwany Andropow zjawi si u sekretarza generalnego, ten patrzy na niego z wyrzutem. Obecni byli na tym spotka-

82

niu Susow, Griszyn, Czernienko i Raszydow, ktry przypadkiem zawita wwczas do Moskwy. Rzucili si na szefa KGB niczym sfora psw goczych. Przypomnieli mu, e zadaniem KGB jest ochrona nomenklatury, a nie nadzr nad jej moralnoci. Sprawami etyki zajmuj si komisje kontroli partyjnej. Mog one mie pytania take i do Andropowa. Czy, na przykad, szef KGB zdaje sobie spraw, co dzieje si w luksusowych mieszkaniach, ktrych tyle mu przydzielono ze specjalnej puli do dziaa operacyjnych wymagajcych konspiracji? Dobre sobie konspiracyjne mieszkania! O burdach, jakie tam wci maj miejsce, wiedz wszyscy lokatorzy domu, a czasem caa dzielnica! Komu i w jakiej walucie opacaj si prostytutki, nadzorowane przez pity zarzd KGB? Za jakie pienidze i po co tworzone s tajemnicze pododdziay specjalne KGB? No i sprawa najwaniejsza: KGB cakowicie rozzuchwali gwnego spord przeciwnikw. Przecie nie bez powodu partia stworzya tak potny aparat represji. Chodzi o obywateli, pozwalaj sobie stanowczo zbyt wiele! Kraj jest peen antysowieckiej literatury, telewizja i radio nadaj ideologicznie szkodliw muzyk, drukowane s czort wie jakie ksiki. Modzie nie chce i do pracy ani suy w wojsku. Pleni si sualczo wobec Zachodu, wszdzie peno zachwytw zachodnim stylem ycia. Z tym wanie powinien walczy KGB, a nie wszy po ktach miejskich komitetw partii w poszukiwaniu upu. Andropow usiowa polemizowa. Kt, jeli nie partia, pierwszy zacz si umizga do Stanw Zjednoczonych? To ona w zamian za kredyty zezwolila na emigracj ydw kac sobie paci za kadego ydowskiego emigranta. Czy to nie on, Andropow, by zawsze przeciwny paszczeniu si przed wrogiem i wypuszczaniu z kraju emigrantw? W tej sprawie zoy nawet specjalne memorandum. Czy to nie on deportowa oszczerc i odszczepieca Soenicyna, czy nie on prowadzi permanentn kampani dyskredytowania Sacharowa, po cichu wypychajc takich ludzi za granic lub wsadzajc ich za kratki? On i jego resort, jeli nie liczy wojska, to obecnie jedyna zdolna do dziaania instytucja pastwowa. Wielu towarzyszy po prostu zaniedbao najwaniejsze sprawy, za wysokimi ogrodzeniami i dbowymi drzwiami robi waciwie nie wiadomo co. Jeli partia nie zacznie zwalcza renegatw i apwkarzy we wasnych szeregach, to zginie i pocignie za sob w przepa cay kraj. Po tych sowach szefa KGB wszyscy przycichli. Dalej rozmowa potoczya si ju w tonie bardziej spokojnym. Ale nie, nikt nie wtpi, e towarzysz Andropow jest szczerze oddany partii i jej ideaom. Niestety, realia wspczesnego wiata dyktuj partii tak, a nie inn polityk. Nikt nie protestuje przeciwko prbom zaprowadzenia adu i porzdku, lecz czy drogi towarzysz Andropow ma nadmiar si i zbyt wski odcinek pracy, skoro uderza we wasnych ludzi, weteranw partii i rewolucji? W zdaniu tym, cignitym niemal dosownie z wystpienia Chruszczowa na XX zjedzie partii, tkwi gboki sens. Celem zapocztkowanej przez Chruszczowa i zaakceptowanej przez nomenklatur destalinizacji nie byo bowiem potpienie zbrodniczego systemu i ludobjstwa na wasnym narodzie, lecz zdemaskowanie i odrzucenie metod Stalina, jakimi wdz si posugiwa w swej permanentnej wojnie z nomenklatur. 13)
_______________ 13) Wanie dlatego tak wielki rezonans spoeczny zyskay ksiki Aleksandra Soenicyna Jeden dzie Iwana Denisowicza i Archipelag GUAG. Po raz pierwszy zostao w nich powiedziane otwarcie, e na kadego straconego sekretarza partii przypaday miliony straconych i zamczonych zwykych ludzi. A take to, i naley pamita nie tylko rok 1937, kiedy to Stalin zaatwia swe porachunki z nomenklatur, lecz wszystkie dziesiciolecia reymu komunistycznego, ktry bez litoci i konsekwentnie unicestwia wasny nard.

Za czytanie Archipelagu... a do 1985 roku skazywano na siedem lat agru i pi lat zesania. Wiadomo o tym powszechnie. Ciekawe jest co innego: ksika ta po raz pierwszy zostaa wydana na Zachodzie za pienidze... KGB (naturalnie, bez wiedzy autora). Rezonans, jaki wywoa Archipelag GUAG w opinii spoecznej Zachodu by ogromny. Ksika staa si sukcesem wydawniczym, byskawicznie przetumaczono j na niemal wszystkie jzyki wiata. Oficjaln nazw Zwizek Socjalistycznych Republik Sowieckich potocznie zastpilo okrelenie Archipelag Guag. Pewnego razu, a byo to w Argentynie, dziennikarz sowiecki zatrzyma na pustej szosie ciarwk. Chcia dojecha do ssiedniego miasteczka. Gdy kierowca Indianin w rednim wieku, zrozumia, e wiezie cudzoziemca, zainteresowa si, skd jego pasaer pochodzi. Ze Zwizku Sowieckiego odpowiedzia dziennikarz. Aha... rzek ze zrozumieniem kierowca. Wiem. Czytaem. Archipelag Guag. Cynicy twierdz, e KGB wyda t ksik po to, by zapewni swym ludziom robot na dugie lata. Odtd zawsze mieli kogo i za co wtrca do wizienia lub agru. Wydarzenia tajnej wojny trudno jednak przewidzie, zwaszcza gdy szef KGB rwie si ku szczytom wadzy. Stalin zabija wasnych ludzi! krzycza do mikrofonu Nikita Chruszczow strzela do weteranw rewolucji! Potpiamy go za t samowol! W dziejach ludzkoci byo wielu okrutnych tyranw, lecz wszyscy ginli od miecza, bowiem sw wadz podtrzymywali mieczem... Chmszczowowi wymkny si, jak wida, nieostrone sowa. Zdradzi w oratorskiej euforii, e Stalin zgin z rk swoich

83

uczniw. Nikita Siergiejewicz uprzedza przysze pokolenia nomenklatury przed gwnym niebezpieczestwem. Nie strzelajcie do swoich! Czeka was za to mier! Myli te natrtnie nachodziy Andropowa, gdy sucha skrytych grb, ledwo markowanych zdawkowymi frazesami komplementw i wymuszonymi umiechami. Skwitowa sowa swych antagonistw milczeniem. Jako ostatni zabra gos Breniew. Sklerotyczny sekretarz generalny nie cierpia takich scen. Wytrcay go z beztroskiej wygody ycia w luksusowych willach i myliwskich zamkach rozrzuconych po caej Rosji i wielu krajach Europy. Widz, e towarzysze doszli do zgody, bardzo si z tego ciesz powiedzia Breniew, ronic z i wycaowa Andropowa w oba policzki. Tego samego dnia na pierwszego zastpc Andropowa zosta powoany genera Cwigun, szwagier Breniewa m rodzonej siostry samej maonki sekretarza generalnego. Miao to oczywist wymow. Walka nasilaa si. Andropow wiedzia znacznie wicej ni to, co ujawni rozwcieczonym czonkom politbiura, ale nawet on nie wiedzia jeszcze wszystkiego. Amerykaska piecz z klauzul Dostp ograniczny, a na niej sowiecka piecz cile tajne i stempel biura do spraw tajnych: Sprawozdanie CIA o sytuacji gospodarczej i wewntrzpolitycznej w ZSRS. Analiza dla prezydenta, rzdu i kongresu Stanw Zjednoczonych w 1978 roku. Autentyk, lecz, o dziwo, napisany po rosyjsku. Dlaczego? Ano po to, by kagebici nie tracili czasu na przekad, a czytali od razu, gdy tylko dwustu stronicowe sprawozdanie dotrze (jakoby poprzez agentw) do rk wywiadu sowieckiego i trafi do Moskwy. To bardzo mio ze strony Amerykanw, e wzili na siebie cz kopotw aparatu sowieckiej policji tajnej. Ale od kiedy oni pisz swe raporty po rosyjsku? spyta Andropowa zdziwiony naczelnik wywiadu zagranicznego, Kriuczkow, cho to Andropow powinien by zada mu to pytanie. Nawet i Murzyn w podeszym wieku, chtnie studiuje jzyk Lenina... zacytowal Majakowskiego Andropow; lubi od czasu do czasu bysn przed podwadnymi intelektem. Kriuczkow by zdumiony, e w niby drobiazg w ogle nie zainteresowa szefa... Wyranie jest dzi widoczna tendencja rozamowa w centralnym aparacie KPZS i w aparacie kierownictwa partyjnego republik zwizkowych. Gwn przyczyn tego zjawiska jest coraz bardziej dostrzegalne pogarszanie si sytuacji ekonomicznej kraju. Stagnacja we wszystkich gaziach przemysu, systematyczny spadek produkcji, katastrofalne obnianie si wydajnoci pracy, chroniczne nieurodzaje wszystko to spotgowa jeszcze spadek cen wiatowych na tradycyjne towary eksportu sowieckiego: rop naftow, gaz i drewno. Rozbudowywany do granic moliwoci, nie zbilansowany finansowo przemys wojskowy rozrasta si rokrocznie kosztem pozostaych gazi przemysu. Stawia to kraj w coraz wikszej zalenoci od importu szerokiego asortymentu towarw pierwszej potrzeby, cznie z ywnoci. Tymczasem areopag starcw na Kremlu nie tylko nie dostrzega, e droga ta wiedzie do katastrofy, lecz przeciwnie, wciga kraj w spiral nowych wydatkw na cele globalne, ktrym Rosja sowiecka ani w teorii, ani te w praktyce nie moe ju podoa... Poparcie finansowe dla partii komunistycznych caego wiata, pomoc dla krajw rozwijajcych si, zdeterminowana nadziej, e wybior one tzw. socjalistyczn drog rozwoju, ratowanie przed bankructwem krajwsatelitw z Europy Wschodniej, konfrontacja z dorobkiem cywilizacji wiatowej, caa ta wieloletnia droga jest to ju cakiem oczywiste prowadzi do nikd. Kreml z uporem skazaca brnie tym szlakiem dalej... Pastwa Europy Wschodniej, podporzdkowane Rosji sowieckiej, nazwane zostay ju dawno przez wielu naszych politykw bombami o opnionym dziaaniu istotnie staj si dzi nimi, wpdzaj Moskw, ktra panicznie obawia si eksplozji, w lep uliczk. W gospodarce komunistycznej, w warunkach ogromnego godu towarw, gdy rzdz twarde zasady samowystarczalnoci, a czysto umowne pienidze maj warto wzgldn, wartoci absolutn staj si wycznie towary... Dostarczajc towar innym pastwom, swym klientom, rzd sowiecki odbiera wasnemu krajowi i wasnej gospodarce to, co najpotrzebniejsze. Towary, dostarczane w zamian za to przez kraje demokracji ludowej, s znacznie niszej jakoci ni towary zachodnie, a zawyone ceny nie wpywaj na zmian sytuacji. Wszystko to powoduje permanentn prni towarow w ZSRS... Dla utrzymania na minimalnym chociaby poziomie stosunkw handlowych z Zachodem Zwizek Sowiecki musi eksploatowa nierentowne kopalnie, wymagajce miliardowych subsydiw pastwa. Skazany jest na wydobywanie ropy naftowej marnej jakoci w odlegych, trudno dostpnych regionach kraju, gdzie koszty eksploatacji s bardzo wysokie. W ten sposb rzd sowiecki wpdza sam siebie w zaklty krg bez wyjcia... Odwiedziwszy Indie Breniew podpisa umow o udzieleniu rzdowi Indiry Ghandi kredytu w wysokoci 820 milionw dolarw. Obieca ponadto zwikszy eksport nafty do Indii o l milion ton (obecnie siga on l,9 miliona ton). Podpisano rwnie tajn umow o dostawach broni, m. in. 25 samolotw MIG-25 na ogln kwot 1,6 miliarda dolarw. Jak zwykle, kontrakt na dostaw uzbrojenia z kredytem ulgowym sporzdzono tak, e trudno poj, czy kiedykolwiek Indie ureguluj dug... Koszty ponoszone co roku przez Zwizek Sowiecki na rzecz krajw-satelitw z tytuu dostaw surowca oraz produkcji goto-

84

wej znane s jedynie w przyblieniu. Wiadomo, e co roku ZSRS wydatkowuje na wspomniane kraje rwnie tward walut, zwikszajc przez to coraz bardziej wasne zaduenie na Zachodzie. Obecnie wynosi ono 17 miliardw 900 tys. dolarw. Ponadto Kreml podj si obowizkw porczyciela kredytw zachodnich dla krajw Europy Wschodniej, obarczajc si w ten sposb dodatkowo brzemieniem 60 miliardw dolarw.

Co si za tyczy corocznych subsydiw dla krajw-satelitw, szczegowe dane na ten temat uwidacznia ponisza tabela: Sowieckie Zaduenie subsydia wobec Zachodu
w milionach dolarw w milionach dolarw

NRD Kuba Czechosowacja Polska Mongolia Rumunia Wgry Wietnam Bugaria

292 1860 344 1900 86 460 167 1040 127

11500 4500 23000 9500 8900 4500

W cigu minionych dziesiciu lat Zwizek Sowiecki wyda w ten sposb 85,8 miliarda dolarw. Kuba 15,4906 Wietnam 9,1312 Syria 7,4260 Irak 3,7656 Etiopia 2,8605 Korea Pnocna 2,2341 Mongolia 9,5427 Indie 8,9075 Polska 4,9550 Afganistan 3,0550 Alger 2,5193 Angola 2,0289 Wydatki te, z roku na rok coraz wiksze, nie przyniosy Zwizkowi Sowieckiemu absolutnie adnych korzyci i na gmncie normalnych stosunkw midzynarodowych nie da si ich uzasadni. Polityczne korzyci, osigane dziki tym subsydiom przez Kreml byy minimalne, a perspektywy osignicia ich w pniejszym czasie wydaway si i wydaj nader wtpliwe. Tak np. w Angoli, mimo masowych dostaw broni sowieckiej dla MPLA (Ludowy Ruch Wyzwolenia Angoli), na terenach kontrolowanych przez ugrupowania marksistowskie nasze kampanie naftowe [tzn. pnocno-amerykaskie] wci wydobywaj tam rop, za firmy poudniowo-amerykaskie eksploatuj zoa diamentw na bardziej ulgowych warunkach ni przed infiltracj sowieck. Na gigantyczne wydatki Kremla skadaj si przede wszystkim masowe dostawy pastwom-klientom broni i surowcw (gwnie ropy i produktw naftowych). Jedynym zauwaalnym ich celem jest poparcie lokalnych wadcw komunistycznych lub prokomunistycznych. Daje si rwnie dostrzec przemieszczanie zasobw zota i walorw pieninych w sieci kontrolowanych przez Moskw struktur bankowych, a take za porednictwem midzynarodowego systemu bankowego. rodki, przyznane, np. dla Kuby, trafiaj do bankw w Hiszpanii i we Francji na konta podstawionych osb lub firm. Tak oto powstaj, z jednej strony prywatne fundusze rodziny Castro, z drugiej za kapita, formalnie nalecy do lokalnych partii komunistycznych. Jednake tak nie jest, gdy Moskwa bezproblemowo dysponuje tymi kontami i podejmuje umieszczone na nich depozyty wedle swojego uznania. Tak np. podczas niedawnego pobytu nieoficjalnych delegacji sowieckich w Monte Carlo i Kenii, na rozmaite towary i usugi (ruletka i safari) wydano odpowiednio 240 i 285 tysicy dolarw. rodki na opacenie tych wydatkw pobrano z konta formalnie nalecego do Hiszpaskiej Partii Komunistycznej... Co wicej, pienidze Kremla lokowane s w inwestycjach znanych firm i kompanii, ktre nie tylko nie maj nic wspnego ze wiatowym ruchem komunistycznym, lecz wprost przeciwnie, oficjalnie s przez Moskw potpiane jako powizane z kompleksem wojskowo-przemysowym na Zachodzie. Powstaje paradoksalna sytuacja: Moskwa lokuje kapita w przedsiwzicia

85

naszego systemu obronnego, zamiast wyda go na wasn, chor gospodark. Dysponujemy te obecnie konkretnymi informacjami o udziale kapitau moskiewskiego w przedsiwziciach zwizanych z wydobyciem i obrbk diamentw (firmy RPA, Izraela i Holandii) oraz z przemysem rozrywkowym, w tym grami hazardowymi (Monte Carlo, Las Vegas, Hong-kong). Przez podstawione osoby Moskwa zakupia okoo tuzina kasyn, domw gry i domw publicznych w rnych kracach wiata, ma te powane udziay w biznesie narkotykowym (poprzez Kub utrzymuje kontakty z kartelem narkotykowym Ameryki aciskiej, a poprzez Afganistan i sowieckie republiki muzumaskie z narkosyndykatami Azji Centralnej i Poudniowo-Wschodniej)... Podczas ostatnich wizyt przywdcw sowieckich (Breniewa i Gromyki) w USA i pastwach Europy Zachodniej powtarzali oni, e gwnym celem tych podry jest pilna konieczno uzyskania na Zachodzie kredytw na zmodernizowanie przemysu wydobywczego oraz rolnictwa. Jednake propozycje dostarczenia Rosji niezbdnego wyposaenia na zasadach kredytowych zostay przez ni odrzucone. Przywdcy sowieccy prosili o kredyt pieniny, gdy, jak twierdzili, rzd ich nie wybra jeszcze dostawcw i zamierza rozpisa stosowny przetarg. Gdy kredyty zostay im przyznane, niemal w caoci ulokowano je w bankach zachodnich i w rzeczywistoci s przelewane teraz na konta osobiste wysokich urzdnikw partyjnych... Powstaje wraenie, e cz kierownictwa KPZS, znacznie lepiej przewidujc od rodka, ni my z zewntrz, nieuniknion i rych katastrof systemu i gospodarki, zawczasu szykuje si do ucieczki na Zachd i tworzy dla siebie w tym celu baz materialn. W istocie wszystko wiadczy o tym, e polityka wewntrzna i zewntrzna ZSRS jest ukierunkowana na stworzenie podstaw materialnych, ktre umoliwi w przyszloci przywdcom partii opuszczenie kraju. Niczym innym polityki takiej uzasadni niepodobna. W efekcie zasoby zota ZSRS zmniejszyy si w cigu minionych trzydziestu lat nmiej wicej trzykrbtnie i wci szybko malej. Przemys podupada, w coraz szybszym tempie. Zjawisko to moe wymkn si wszelkiej kontroli i doprowadzi do chaosu ekonomicznego. Powstaaby wwczas bez stosowania rodkw wojennych wyjtkowa moliwo unicestwienia Zwizku Sowieckiego jako wielkiego mocarstwa wiatowego... W najbliszym czasie wydaj si celowe zabiegi o zwikszenie liczby krajw-klientw ZSRS. Zwielokrotnioby to jego ju obecnie nadmierne wydatki i za pomoc zrcznej polityki kredytw zwikszaoby podziay wrd przywdcw na Kremlu. Jeszcze skuteczniejsze byoby wcignicie Rosji sowieckiej w potny konflikt regionalny. Autorzy sprawozdania rozwodzili si te nad tym, jak i gdzie najlepiej byoby wcign ZSRS w konflikt regionalny. Zastanawiano si nad Kub, Bliskim Wschodem, Angol, a nawet nad sprowokowaniem wojny sowiecko-chiskiej. Przytaczano argumenty za i przeciw, wiadczce bardziej o rzeczywicie ogromnej skali poinformowania autorw ni o ich konkretnych zamiarach... Nie bez powodu sprawozdanie CIA dotaro do Andropowa w wersji rosyjskiej. Nie byo w nim nic, o czym by szef KGB nie wiedzia. Tyle tylko, e wiele tez formuowano bardziej wyranie, ni w tajnych raportach KGB. Panoszya si tam ornamentyka nowomowy, a ponadto bano si pisa bez owijania w bawen, cho wymieniano konkretne nazwiska. Ocali kraj mogy tylko zasadnicze reformy. Niepodobna byo ich wszake zrealizowa. Uniemoliwiaa to sytuacja, w jakiej egzystowa ZSRS. Andropow zdawa sobie doskonale spraw, e dokonanie gruntownych zmian w kraju bdzie moliwe dopiero po unicestwieniu nomenklatury. Lecz skd wzi ludzi do realizacji tych szczytnych celw? Skd bra decydujce o wszystkim kadry, ktre ocal kraj? Myl, by nomenklatur wymieni na kagebistw, jeszcze nie opucia szefa KGB, cho bya przyczyn wielu rozczarowa. Eksperyment azerbejdaski dowodzil, e gdy kagebici dorw si do nomenklaturowych stanowisk, z racji swych zawodowych cech, zwaszcza odwagi i stanowczoci, bd jeszcze bardziej bezczelni ni ich poprzednicy. Alijew, wielce rad z otwierajcych si przed nim moliwoci, jako pierwszy sekretarz KC partii w republice upodobni Azerbejdan do Kalifatu Bagdadzkiego z czasw Harun-AI-Raszyda. Tym wanie imieniem zaczto nazywa Alijewa w Baku, z rozrzewnieniem te wspominano rzdy jego poprzednika, Achundowa. W tej atmosferze Andropowa poinformowano, e Alijew gorczkowo przygotowuje si do wizyty w Baku Leonida Breniewa. Aby uczci to wane wydarzenie, kaza odla ze zota pitnastokilogramowe popiersie sekretarza generalnego. Gromadzi te brylanty i antyki, gdy wszyscy znaj sabo do nich Breniewa i jego rodziny. Czas, by dziaa, mija szybko. Pogldy szefa tajnej policji podziela jego ziomek i bliski znajomy z Kraju Stawropolskiego, czonek najwyszych wadz partii Fiodor Kuakow, odpowiedzialny w politbiurze za rolnictwo. By on praktycznie jedynym czowiekiem, ktremu Andropow mg ufa. Energiczny i stanowczy Kuakow by o cztery lata modszy od Andropowa, a o kilkanacie od wikszoci kremlowskich gerontokratw. Mia przed sob perspektywy dugoletniej, owocnej pracy i zdecydowanie pragn radykalnych reform. Za czasw Chruszczowa szybko wspi si na szczyty wadzy, lecz rwnie szybko gwiazda jego zgasa. Chruszczow wyrzuci go na honorow zsyk do Stawropola, gdzie Kuakow zbliy si do Andropowa. Istot programu ocalenia kraju, wysunitego przez Kuakowa, miaa by radykalna reforma aparatu administracyjno-partyjnego. Nomenklatur zamierza zastpi instytucj urzdnikw z legalnymi przywilejami pracownikw pastwowych i z surow kontrol dochodw osobistych. Nie-

86

gdy marzy o tym Chruszczow, lecz nie tylko nie zdecydowa si na adne kroki w tym kierunku, lecz nabrawszy obaw co do ewentualnych konsekwencji dla samego siebie, odsun Kuakowa. Kuakow bra czynny udzia w zmowie, ktra w 1964 roku doprowadzia do obalenia Chruszczowa. To on zgromadzi w domku myliwskim na terenie rezerwatu w okolicach uzdrowiska Teberda w Kraju Stawropolskim gwnych uczestnikw spisku i dopracowa jego szczegy. Gdy Breniew obj wadz, umoliwiono Kuakowowi powrt do Moskwy, gdzie rycho awansowano go do czonkostwa w najwyszych gremiach kierowniczych. Ale wkrtce zrozumia, e zosta przez spiskowcw wykorzystany, waciwie oszukany. Nie tylko nie chcieli reform, lecz, wprost przeciwnie, szybko usunli te nieliczne, jakie zdy zapocztkowa Chruszczow. Gdy Kuakow si zorientowa, e Andropow rwnie dy do zmian, poczu si pewniej. Obaj dobrze rozumieli, e jeli nie zdobd wadzy najwyszej, nic z reform nie bdzie. Gdy czowiekowi przypada w udziale wyjtkowy los mawia Kuakow powinien sta si tego godny. Jeli nie podejmie wyzwania, popeni zbrodni! Andropow zgadza si z t opini. Obaj byli komunistami i wicie wierzyli w powodzenie swego planu, cho by rwnie utopijny jak wszelkie idee komunistyczne. W praktyce mg doprowadzi tylko do tego, na co ju od lat bya skazana Rosja sowiecka. Plan Andropowa i Kuakowa by nastpujcy. Naley zaprowadzi w kraju elazn dyscyplin i egzekwowa j wszdzie. Jednoczenie w sposb systematyczny trzeba zwalcza wszelkie przejawy opozycyjnoci, struktury mafijne oraz nomenklatur. Nastpi nowy podzia dbr w kraju, rwnie na wszystkich poziomach ycia, lecz bdzie on dokonany pod surow, centraln kontrol i uzaleniony od wydajnoci pracy. W rolnictwie powszechnie wprowadzi si blisk sercu Kuakowa jej wsptwrcy, tzw. metod ipatowsk. Wanie dziki niej Kuakow zdoby rozgos. Po radykalnej czystce w partii nastpi rwnie reorganizacja KPZS. Zamiast jednego sekretarza generalnego bdzie dwch. Komitet Centralny zostanie zmniejszony o jedn trzeci, a aparat partyjny o poow. Kremlowscy marzyciele powiedzia kiedy, nazywajc tak co prawda kogo innego, Herbert WelIs. Andropow i Kuakow nie byli marzycielami. Po prostu nie chcieli wszystkiego straci. Ten plan reform zmieci si na czterech stronach maszynopisu. Na tych czterech stronach a czterdzieci dwa razy wspominali elazn dyscyplin, ktr, jak si udzili, uda si wpoi zdemoralizowanym do szpiku koci obywatelom. Trzecim marzycielem, ktry popar w plan, byl Piotr Maszerow partyjny boss Biaorusi, zastpca czonka politbiura na Kremlu. Gdyby plan si powid, zostaby premierem. Obiektem kolejnego ataku na nomenklatur mia sta si Siergiej Miedunow, partyjny wadca Kraju Krasnodarskiego, przyjaciel Breniewa. Region, ktrym zarzdza, traktowa bez skrpowania jak swoje feudalne woci. By pewien kompletnej bezkarnoci i zatraci ostrono. Nie ukrywa, e bierze apwki, bogactwa regionu przemienia w dolary, przechwala si kontami w bankach zachodnich, kara swych wasali lub darzy ich askami lekcewac przepisy i zasady prawne. Kompromitujcy go materia Kuakow i Andropow gromadzili w cigu kilku lat. Bardzo im pomg w tej sprawie Michai Gorbaczow, podwczas sekretarz stawropolskiego komitetu partii; Kuakow zostawi go w Stawropolu po swoim wyjedzie do Moskwy. Z tym modym aparatczykiem Andropow i Kuakow wizali spore nadzieje. Andropow czsto prowadzi z Gorbaczowem dugie rozmowy i upewni si, e ten zdolny mody czowiek cakowicie podziela jego pogldy i jest mu szczerze oddany. W dodatku cz go dawne i mocne wizi ze subami, ktrymi kieruje Andropow. Na terenie Kraju Stawropolskiego znajduj si synne uzdrowiska. Jest to tzw. region kaukaskich wd mineralnych. W tym cudownym zaktku wiata o agodnej, suchej zimie i niezbyt upalnym lecie, byo wiele nomenklaturowych dacz, sanatoriw i lecznic, rzecz jasna, niedostpnych dla zwykych ludzi. Zgodnie z przedrewolucyjnym zwyczajem arystokracji rosyjskiej, pielgnowanym przez elity komunistyczne, letniego wyjazdu z rodzinami do wd stale zjawiali si tam ze swymi poowicami i dziemi kremlowscy przywdcy, aparatczycy z KC, ministrowie, partyjni bossowie z republik i wielkich miast oraz komitetw obwodowych, redaktorzy gazet centralnych, marszakowie i generaowie. Gorbaczow, lokalny partyjny gubernator, osobicie wita najwaniejszych goci, towarzyszy im w drodze do luksusowych rezydencji, co jaki czas ich odwiedza, stopniowo nawizujc coraz blisze kontakty z przywdcami kraju. Gromadzi bezcenne infonnacje. Spotykanie si bowiem z przywdcami pastwa podczas wypoczynku, gdy trzeba gra rol gocinnego gospodarza, to wcale nie to samo, co ogldanie ich w Moskwie na posiedzeniach KC, gdy przyjechao si wraz z tumem prowincjonalnych sekretarzy. Tu mona dowiedzie si znacznie wicej, a take znacznie wicej, cho ostronie, podpowiedzie. Do uzdrowiska Czerwone Gazy dla najwyszej elity partyjnej w pobliu Kisowodzka przyjeda co pewien czas Andropow. Wola t okolic od innych, bya jego ma ojczyzn. Potny szef KGB urodzi si (15 czerwca 1914 roku) cakiem blisko, w miejscowoci Nagutskaja. Andropow mieszka w Czerwonych Gazach w willi pooonej z dala od innych, szczeglnie mocno strzeonej. Nikogo nie przyjmowa, prcz przylatujcych z Moskwy generaw KGB oraz... Michaia Gorbaczowa, ktrego samochd zawsze bez trudnoci przepuszczano. Jednym z gwnych zada Gorbaczowa byo, jak ju wspominalimy, gromadzenie materiau dowodowego, ktry mia

87

skompromitowa Miedunowa. Teczka Miedunowa pczniaa od zebranych przez Gorbaczowa zezna wiadkw oraz mnstwa dokumentw. Dowody wiadczyy, e w Kraju Krasnodarskim, a zwaszcza w strefie kaukaskich uzdrowisk nad Morzem Czarnym, w okolicach Soczi, korupcja i apownictwo w aparacie partyjnym i administracji pastwowej s zjawiskiem nagminnym. Kupi samochd, otrzyma mieszkanie, awansowa w pracy, dosta si na wysz uczelni, zosta przyjtym do partii, a nawet otrzyma chociaby na jedn noc pokj w hotelu, mona byo tylko po wrczeniu apwki. Kady urzdnik wiedzia, ile z niej moe zostawi dla siebie, a ile musi da ludziom w rejkomie. Tam te wiedziano, ile naley odpali wadzom zwierzchnim. Strumyki szmalu czyy si nastpnie w potn, zot rzek pync do kieszeni Miedunowa. Krasnodarski Kraj by rwnie, jak si okazao, kanaem tranzytowym wielomilionowych kwot w walutach wymienialnych. Pochodziy one ze sprzeday za granic czarnego kawioru w puszkach z etykiet ledzie. Nici tej afery wiody do gabinetw ministerialnych w Moskwie, a stamtd na Kreml. Liczne i niezbite dowody przestpczej dziaalnoci Miedunowa nie na wiele mogy si przyda. Partyjny boss regionu krasnodarskiego by czonkiem nomenklatury, wic niepodobna byo wysun przeciwko niemu formalnego oskarenia, a tym bardziej postawi go przed sdem. Przymierze nomenklatury z jej rzecznikiem pierwsz osob w pastwie, zawarte na gruzach stalinowskiego koszmaru, wci obowizywao. Breniew nie tylko nie chcia wypowiedzie tego ukadu, lecz by przeciwnikiem wszelkich korekt. Bronic ludzi, ktrych osobicie forsowa na wysokie stanowiska, broni rwnie siebie. Na tym powizaniu zasadzaa si jego sia. Wszyscy wic rozumieli, e Andropow interesuje si Miedunowem ze wzgldu na jego ukady z Breniewem. Niszczc Miedunowa Andropow zamierza do usunicia Breniewa; jaki byby inny sens zajmowania si Miedunowem? Mona by przycisn ktregokolwiek spord stu osiemdziesiciu jeden sekretarzy obkomw i krjkomw, a na wiato dzienne wyszyby podobne lub identyczne machlojki. Wemy choby takiego Gorbaczowa. Andropow by doskonale zorientowany, co ma na sumieniu mody aparatczyk ze Stawropola. Dla przykadu taka oto historyjka. Kiedy na rozkaz Andropowa Szewardnadze robi porzdki w Gruzji (zastpujc od gry do dou wszystkich urzdnikw i dziaaczy partyjnych bliskimi sobie czekistami, zapeniajc gruziskie wizienia byymi dostojnikami i nielegalnymi milionerami), obieca publicznie, e zlikwiduje w republice kapitalistyczny chlew. Przewaajcej jednak wikszoci kombinatorw z tzw. podziemia gospodarczego udao si zbiec, a nawet przenie gdzie indziej wasne interesy. Niemal wszyscy znaleli si w pobliskim Kraju Stawropolskim. Byli to najczciej jubilerzy, ktrzy na zamwienia pynce z krgw nomenklatury wyrabiali piercienie, bransoletki, acuszki i inne tak lubiane przez ni precjoza. Uciekajc wywozili ze sob surowce: zoto, srebro, platyn i szlachetne kamienie. Wielu spord nich wywiozo powierzone sobie nomenklaturowe zoto, czyli zoto partii. Ustali miejsca pobytu uciekinierw nie byo trudno. Z Gruzji wikszo przeniosa si na pnocn stron Kaukazu i z powodzeniem zacza rozbudowywa stref podziemia gospodarczego w Kraju Stawropolskim. Szewardnadze, ktry wyapywa swoich wrogw niemal u drzwi gabinetu samego Breniewa, po czym ekspediowa ich samolotami do Tbilisi na ledztwo i rozpraw sdow, teraz te przystpi do dziaania z waciw sobie energi. Jak zwykle, by pewien poparcia Andropowa. Telefonicznie zada od Gorbaczowa, by natychmiast aresztowano i odesano do Gruzji osoby znajdujce si na specjalnej licie, ktr ju otrzymaa prokuratura Kraju Stawropolskiego. Gdy Szewardnadze zosta pierwszym sekretarzem w Gruzji, poczu si bardzo mocny. Ogosi m.in., i jzykiem pastwowym w republice ma by odtd rosyjski, czym uzasadni pokadane w nim nadzieje Moskwy, chocia wywoa burz, zwaszcza wrd inteligencji gruziskiej. Telefon do sekretarza ssiedniej prowincji rosyjskiej wynika wic bardziej z urzdniczego savoir vivreu ni z koniecznoci. Mona sobie wyobrazi, jak zaskoczyo tbiliskiego wadc negatywne stanowisko Gorbaczowa, ktry stanowczo przeciwstawi si daniu. Owa stanowczo Gorbaczowa wynikaa std, jak z ironi powiadaj niektrzy, i przyszy sekretarz generalny ju wwczas budowa w Kraju Stawropolskim zrby kapitalistycznej gospodarki rynkowej. To, oczywicie, art. Powaniej natomiast trzeba traktowa gosy utrzymujce, e Gorbaczow wzi pod ochron gruziskich kombinatorw z szarej strefy, gdy zdyli wrczy jego onie, Raisie Maksimownie, koli brylantow wielkiej urody i ceny. Chyba jednak powody takiego stanowiska Gorbaczowa byy znacznie powaniejsze. Na przygotowanie spisku przeciwko Breniewowi Andropow potrzebowa rodkw. Chcia wic zyska na jaki czas poparcie macherw szarej strefy, ukrywajc, rzecz prosta, zamiar pniejszej rozprawy z nimi. Szewardnadze wpad we wcieko. Wypomnia Gorbaczowowi, e w porwnaniu z nim jest zerem. (Pomyl, kim ty jeste, a kim jestem ja) i natychmiast wnis skarg do Andropowa. Ku zdumieniu eks-szefa gruziskiego KGB Gorbaczowowi nie spad wos z gowy. Wedle partyjnej tabeli rang, jako prowincjonalny sekretarz partii znajdowa si na znacznie niszym szczeblu nomenklatury od Szewardnadzego bdcego liderem partyjnym w republice zwizkowej. Okazao si, e Gorbaczow jest w rzeczywistoci bardziej wpywowy i potny. Warto si na moment zastanowi: chodzio o uwizienie i ukaranie ludzi, ktrzy zamali prawo. Obu aparatczykw, Gorbaczowa i Szewardnadzego, protegowa ten sam czowiek Andropow. Nie ma wic wtpliwoci, e do przyszych star Gorbaczow by Andropowowi bardziej przydatny ni Gruzin Szewardnadze. Szef KGB dostrzega ten fakt jeszcze przed osadzeniem si Gorbaczowa we wadzach centranych. Breniew by ju wtedy ciko chory. W 1976 roku dozna wylewu krwi do mzgu. Lekarzom z trudem udao si wyrwa go ze stanu mierci klinicznej. Co pewien czas przywdca partii i pastwa jawnie wpada w starczy infantylizm i ku uciesze caego

88

wiata demonstrowa dziecinne upodobanie do orderw, wiecideek i kolorowych zachodnich etykietek. Marzeniem nomenklatury by zawsze niedony, sklerotyczny sekretarz generalny. Robiono wic wszystko, by utrzyma Breniewa maksymalnie dugo na wszystkich zajmowanych przez niego stanowiskach. By najlepszym parawanem dla totalnego rabowania kraju. Breniewowi nadano tytu marszaka Zwizku Sowieckiego, wrczono Order Zwycistwa. Tragizm dziejw Rosji nabiera znamion farsy. Co prawda Stalina dwukrotnie ukoronowano Orderem Zwycistwa; by nie tylko marszakiem, lecz generalissimusem. C, moe i Breniew doczeka tego zaszczytu... Kilkakrotnie Andropow podejmowa prby, by wypchn Breniewa na emerytur i skoni politbiuro do wybrania na stanowisko sekretarza generalnego Kuakowa. Ale bez skutku. Nomenklatura bronia zidiociaego Breniewa jak niepodlegoci. Tradycyjne intrygi w poczeniu z szantaem, zrcznie wykorzystywane przez Andropowa i Kuakowa materiay kompromitujce czonkw politbiura zmusiy ich do kompromisu. Dogadano si, e Breniew pozostanie na niedawno przyznanym mu dodatkowo honorowym stanowisku przewodniczcego Prezydium Rady Najwyszej ZSRS, natomiast generalnym sekretarzem partii bdzie Kuakow. Uznano ju t decyzj za ostateczn, zaczto przygotowywa do niej kraj i wiat. Pojawiy si wic sterowane przecieki, do prasy zachodniej, ostronie zapowiadano zmiany kadrowe na zamknitych zebraniach partyjnych i na wykadach dla lektorw KC. Andropow i Kuakow przygotowali ju tajne listy dygnitarzy nomenklaturowych, ktrych natychmiast po objciu przez Kuakowa stanowiska genseka naleao odwoa i postawi przed sdem. W nocy z 16 na 17 czerwca 1978 Andropowa obudzi gwatowny dzwonek telefonu specjalnego. Jego zastpca, genera Pirokow meldowa ze wzburzeniem, e Kuakow nie yje. Oszoomiony Andropow w czterdzieci minut pniej zjawi si na daczy Kuakowa w towarzystwie dwch grup operacyjnych kagebistw. Zmieszane, poblade twarze ochroniarzy. Wcieke szczekanie wyrywajcego si ze smyczy owczarka alzackiego, ulubieca nieboszczyka. Oszalae ze zgrozy oczy ony zmarego. Kuakowa znaleziono w jego domowej saunie. Lea w kauy krwi z podcitymi yami. Tu obok pobyskiwa skalpel. W KC wiadomoci o tej mierci prawie nikt si nie przej. cilej, przyjto j ze zrozumieniem. Poprzedniego dnia, na obradach plenarnych, Kuakowa spotkaa surowa krytyka za sytuacj, jaka wytworzya si w rolnictwie, za ktre by odpowiedzialny. Zapewne nadmiernie si tym przej... Oficjalnie podano do wiadomoci, e czonek politbiura Fiodor Dawydowicz Kuakow zmar nagle wskutek niewydolnoci krenia. Zagmatwanego lekarskiego sprawozdania o przyczynach zgonu, podpisanego przez dyrektora czwartego kremlowskiego zarzdu medycznego, Jewgienija Czazowa, nie odwaono si nawet opublikowa. Pochowano Kuakowa na Placu Czerwonym. Rzucio si w oczy, e Breniew, Susow, Kosygin i Czernienko nie byli obecni, a grzebano przecie czonka politbiura. Zamano w ten sposb pedantycznie dotd przestrzegany protok uroczystoci aobnych i pogrzebw tak wysokiej rangi przywdcw. Nikt waciwie nie zwrci uwagi na przemawiajcego z trybuny mauzoleum do jeszcze modego czowieka ze sporym znamieniem na wysokim czole. By to Gorbaczow, ktry przylecia na pogrzeb ze Stawropola. Starszy ekspert sdowy KGB general-major Lipatski ustali ponad wszelk wtpliwo i poinformowa Andropowa, e yy przecito, gdy Kuakow by ju martwy. Andropow da mu wiar, cho trudno byo zrozumie, po co najpierw zamordowano Kuakowa, a potem przecito zabitemu yy. Pamita wszake, e Kuakow powiedzia kiedy: Jeli przegramy, podetn sobie yy. Kto zrozumia to dosownie. Wkrtce potem w wypadku samochodowym zgin Piotr Maszerow. Na jego opancerzon limuzyn wpad samochd ciarowy, chocia podczas wszystkich podry partyjnego bossa republiki na trasie, ktr jecha, wstrzymywano wszelki ruch. Skd wzia si tam ciarwka? Pijany kierowca zezna, e wyskoczy na szos z polnej, kochozowej drogi, ktrej nie pilnowaa drogwka. Milicjanci mieli jednak obowizek sta koo kadej drogi czcej si z t szos. Nieco pniej run na ziemi w okolicach Witebska osobisty samolot Andropowa. Szef KGB zdecydowa w ostatniej chwili, e nim nie poleci. Wojna zostaa wypowiedziana. Kto ukryty za plecami Breniewa jawnie zama nomenklaturowe przymierze z 1954 roku. wiadczya o tym seria zabjstw. W samym centrum Moskwy, na Starym Placu, znajduje si kompleks gmachw. Mieci si tam KC Komunistycznej Partii Zwizku Sowieckiego. Tam wanie zbiegay si nici wielu zbrodni, popenionych w kraju i za granic. Std wyrastay macki, ktre, przepompowyway bogactwa Rosji do prywatnych sejfw i na prywatne konta w zagranicznych bankach. Tu przygotowywano upiorne plany ogupiania narodu, houbiono marzenie o wadzy nad wiatem. Tutaj grano losami milionw ludzi i wielu pastw. Ani na chwil nie ustawaa praca Wydziau Midzynarodowego KC kierowanego przez Borysa Ponomariewa. Formuowane tam instrukcje i zalecenia taktyczne pyny ku wszystkim kontynentom. Std przekazywano gigantyczne kwoty na finansowanie legalnych i nielegalnych partii komunistycznych, ugrupowa wywrotowych, organizacji terrorystycznych, prasy komunistycznej, lewicowej i w licznych wypadkach nacjonalistycznej, na kampanie wyborcze i na opacanie skorumpowanych politycznych lub pospolitych przestpcw, rwcych si w swych krajach do wadzy. Kierujc si taktyk Lenina komuni-

89

ci, ktrzy przejli wadz w Kambody, wymordowali w rewolucyjnym zapale poow ludnoci tego kraju trzy miliony spord szeciu. Terror godowy i rozstrzeliwania stay si codziennoci Etiopii. Rwnoczenie w Addis Abebie zbudowano Paac Zjazdw, a komunistyczni despoci wiedli luksusowe ycie w paacach obalonego cesarza. Do Angoli przybyy oddziay wojskowe Fidela Castro, by udzieli pomocy tamtejszemu reymowi komunistycznemu. Pomoc finansowa dla Kuby wzrosa wskutek tego do dziesiciu milionw dolarw dziennie! Potn rzek pyno rosyjskie zoto za granic. Nomenklaturze doskonale byy znane tajniki obrotu finansowego. W najwikszym banku KPZS za granic faktycznym dyrektorem by syn Borysa Ponomariewa, Wadimir. Wadza i bogactwo aparatczykw ju dawno stay si dziedziczne. Odgrodzona na linii podziau stref wpyww w Europie atomowymi polami minowymi, gronie szachujc broni nuklearn i rakietami transkontynentalnymi, nomenklatura realizowaa szaleczy plan Lenina. Nie dostrzegaa, co wicej, nie chciaa dostrzec, e wraz ze swymi ideami coraz gbiej pogra si w bagnie. Dostrzega to natomiast Andropow. Nie by on bynajmniej liberaem ani te zwolennikiem demokracji. Wprost przeciwnie, system komunistyczny uwaa za najlepszy w wiecie, wierzy w jego przysze zwycistwo na kuli ziemskiej. Wanie dlatego prbowa ocali gince ideay przed zagad w bagnie luksusu i korupcji. Ocenia realistycznie nie tylko to, co dziao si w pierwszym na wiecie kraju rozwinitego socjaliznm, jak z dum nazywal Rosj sowieck Breniew. Widzia rwnie, jak wyradza si komunistyczny ruch na wiecie. Oto wymowna ilustracja tego upadku. Francuska Partia Komunistyczna rok w rok otrzymywaa od ZSRS dwa miliony dolarw, przekazywanych bezporednio poprzez Eurobank oraz cztery miliony dolarw, ktre dostarczano dyskretnie poprzez konta tzw. osb zaufanych, podstawionych przedsibiorstw i organizacji. Pienidzy tych ju od dawna nie wykorzystywano na potrzeby ruchu komunistycznego ani tym bardziej robotniczego, jak to byo za czasw Mauricea Thoreza. Jego nastpca na stanowisku sekretarza generalnego Georges Marchais, w gbi duszy faszysta, wraz z gwnym skarbnikiem partii Gosnardem oraz redaktorem naczelnym LHumanite Andrierem, a take z innymi liderami proletariatu francuskiego, ju wczeniej przeobrazili Francusk Parti Komunistyczn w co poredniego midzy gied a melin zodziejsk. Za przykadem kolegw sowieckich dziaacze ci nabyli liczne nieruchomoci, wille i paacyki, uoyli sobie ycie beztrosko i w luksusie. Nie czynili nawet wysikw, by zadba o kolporta L Humanite. Trzy czwarte nakadu tej gazety wraz z dodatkami witecznymi wysyano do Moskwy, gdzie lea jaki czas w kioskach, a potem szed na makulatur. Ale to jeszcze nie wszystko. Za dolary otrzymane z Moskwy przywdcy Francuskiej Partii Komunistycznej zakupili akcje najbardziej dochodowych spek francuskich (i nie tylko francuskich), co przynosio im ogromne dywidendy. Cz dochodu dzielili midzy siebie, cz za przekazywali na konta dobroczycw z ZSRS. Uzyskane w ten sposb rodki znw lokowali w akcjach, czym z natury rzeczy wspierali gospodark pastw zachodnich. Cz pienidzy Francuzi bez skrpowania lokowali w pornobiznesie i w hazardzie, std rwnie czerpic ogromne dochody i dzielc je midzy wasnych oraz sowieckich aparatczykw. W minionych trzydziestu latach pisali informatorzy z Parya przez osobiste konto pana Gosnarda przepyny dziesitki miliardw dolarw. Transferu dokonywano w dwch kierunkach, z ktrych jednym jest Eurobank, bdcy wasnoci KPZS. Sam Gosnard trafi na czowki gazet, gdy na Lazurowym Wybrzeu zbudowal sobie eleganck will i kaza j otoczy wysokim ogrodzeniem, ktre odcinao take przylegajcy kawalek play. Podobnie ogrodzone plae widywa w ZSRS i bardzo mu to przypado do gustu. Tak wanie powinna mieszka - odcita od narodu elita partyjna. Jednak Francja nie zbudowaa jeszcze komunizmu i wadze kazay ogrodzenie rozebra. Gosnard odmwi. Sprawa trafia do sdu, gdzie skarbnik partii komunistycznej, domaga si z proletariackim oburzeniem, by wskazano mu przepis prawny, na mocy ktrego on, proletariusz, nie ma prawa by wacicielem wiermilowego odcinka play rdziemnomorkiej (w kraju zwyciskiego proletariatu plae wok partyjnych paacw byy nie tylko ogrodzone, lecz pilnie strzeone zarwno od strony ldu, jak i morza). Odnaleziono wic przepis, wprowadzony jeszcze przez Ludwika XIV. Glosi, e wszystkie plae w kraju s wasnoci publiczn. Chocia komunici francuscy otrzymywali regularnie ogromne apanae, byli na tyle bezczelni, e domagali si od Moskwy dodatkowych rodkw na finansowanie wszystkich imprez, choby tylko luno zwizanych z ich partyjn dziaalnoci. Dotyczyo to zwaszcza strajkw, demonstracji czy te dorocznych wit gazety LHumanite, podczas ktrych usiowano sprzeda resztki nie wysanego do ZSRS nakadu. Papier i farb na druk gazety przysyaa Moskwa. Nawiasem mwic farb kupowali Rosjanie w RFN, cho zakupi j tam byoby znacznie atwiej samym Francuzom. Dobrze jednak, e przynajmniej sami wydawali LHumanite! Byo to duo w porwnaniu z chociaby parti komunistw amerykaskich, ktra nawet nie mylaa drukowa u siebie dwch wasnych gazet. Drukowano je (i w caoci redagowano) w Moskwie, w drukarni KC KPZS, sprzedawano zreszt te gwnie w ZSRS. Nabyway te gazety katedry jzykw obcych na wyszych uczelniach oraz studenci, ktrzy na podstawie ich lektury nmsieli przygotowywa si do egzaminw. Partia komunistyczna w USA ju dawno staa si band nierobw, ktra doia Moskw, wycigajc rokrocznie dwa miliony dolarw. W dodatku cynicznie dezinformowaa central, donoszc o rzekomych sukcesach w yciu publicznym USA i wci obiecujc zwycistwo swojego kandydata Gasa Halla w kolejnych wybo-

90

rach prezydenckich. W zwizku z t pocigajc perspektyw domagano si kilku dodatkowych milionw dolarw na kampani prezydenck. Niewykluczone, e Hall dawa nieze apwki komu tam w moskiewskim Instytucie USA i Kanady, opinie bowiem tej naukowej pono placwki i prognozy co do prawdopodobiestwa wyboru kandydata komunistw w kolejnych wyborach prezydenckich brzmiay na og tak: Autorytet Komunistycznej Partii USA, mimo represyjnej polityki krgw rzdzcych, stale wzrasta. Wok awangardy klasy robotniczej USA skupiaj si miliony prostych ludzi. Jest wic prawdopodobne, e na wyborach potny gos klasy robotniczej zostanie usyszany. Fakt, e zachodnie partie komunistyczne regularnie otrzymujce z Moskwy pienidze oddaway cz dotacji w charakterze apwek sowieckiej nomenklaturze, by powszechnie znany. Ale partia komunistw USA pobia pod tym wzgldem wszystkie rekordy. Gas Hall za jakie Bg wie komu znane zasugi zaatwi sobie w Moskwie coroczny zasiek w wysokoci stu tysicy dolarw. Aby go uzyska wyda (rwnie w Moskwie) pidziesit tysicy dolarw. Subwencja ta z roku na rok powikszaa si (czyby ze wzgldu na inflacj dolara?), a osigna wysoko dwch milionw. Wprawdzie wszyscy wiedzieli, e Gas Hall kupuje dla aparatu KC jak nieruchomo w USA i po staremu unika pacenia podatkw, lecz nikt nic w tej sprawie nie mg zrobi. Co najwyej mona byo donie o jego machlojkach organom podatkowym USA. Andropow z trudem si powstrzymywa, by tego nie zrobi. Prowadzenie dziaalnoci wywiadowczej za porednictwem Komunistycznej Partii USA te okazao si niemoliwe, gdy bya systematycznie inwigilowana przez informatorw FBI. Take wywiad amerykaski dokadnie ledzi jej poczynania. Zatem partia otrzymywaa subwencje za sam fakt swego istnienia. Dziki apwkom wrczanym kompetentnym osobom w aparacie KC KPZS sytuacja ta bya stabilna. Wte, lecz do pewnego stopnia rzeczywiste, korzyci przynosia komunistyczna partia w RFN. Za jej porednictwem finansowano ugrupowania terrorystyczne w rodzaju Frakcji Armii Czerwonej i jej podobnych. Tym samym kanaem szy pienidze dla woskich Czerwonych Brygad, a nawet dla terrorystw na Bliskim Wschodzie. Inn dziaalnoci partia komunistyczna w RFN nigdy si nie splamia, czasem tylko udzielaa schronienia zdemaskowanym agentom STASI z NRD. Komunistyczn Parti Finlandii dotowaa Moskwa w wysokoci od pltora do dwch milionw dolarw rocznie. Rosja sowiecka miaa tu swoje interesy, bynajmniej nie zwizane z marksizmem-leninizmem. Komunici fiscy byli niejako staymi porednikami midzy tamtejszymi firmami komercyjnymi i aparatem KPZS. Zaopatrywali nomenklatur i powizanych z ni spekulantw w fiskie lodwki, meble, domki letniskowe, sauny i uywane samochody zachodnie. Natomiast we wasnym kraju partia fiska zajmowaa si lokowaniem sowieckich zamwie w stoczniach, firmach poligraficznych i papierniczych, a take porednictwem w dostawach sowieckiego drewna. W zasadzie rzetelnie zarabiaa przydzielane jej pienidze, nieco dorabiajc sobie apwkami, ktre pacili jej fiscy przedsibiorcy za protekcj na rynku sowieckim. Komunici fiscy umoliwiali te KPZS korzystanie ze swoich kont do prania niezbyt czystych pienidzy. Brali przy tym od Moskwy nie tak znw wiele 7%. Dotacja dla Komunistycznej Partii Izraela wynosia okoo miliona dolarw. Tamtejsi komunici, w przewaajcej wikszoci emigranci z ZSRS i z Polski, bez wahania przekadali te pienidze do wasnych kieszeni, zarabiali za na nie rozrbami w Knesecie i podjudzaniem arabskiej ludnoci do rozruchw. Ale nie to byo najwaniejsze. Sekretarz generalny tej partii, Wilner mia powizania z rzdem i z koami finansjery wiatowej. Poniewa w roku 1968 ZSRS i Izrael zerway stosunki dyplomatyczne, partia Wilnera odgrywaa rol prosowieckiego lobby. Uczestniczya przy tym w ciemnych interesach zwizanych z wydobyciem diamentw. Organizowaa te regularne wyjazdy nomenklatury sowieckiej do synnych izraelskich orodkw profilaktyki raka. Za osobn opat, rzecz prosta. Mona w ten sposb pozycja po pozycji wdrowa po mapie caego wiata, podziwiajc jeli kto chce dziaalno KPZS lub te oburzajc si, zarwno ze wzgldu na globalne aspiracje tej partii, jak i pewn jej szczegln waciwo: wszystko pompowaa z kraju za granic. Zdawa si mogo, e KPZS ju dawno zawaszczya Zwizek Sowiecki i postanowia nie tylko sama si wzbogaci, lecz przy okazji umocni wiatowy system kapitalistyczny. Jak kada organizacja przestpcza, partia bolszewikw tak bardzo dbaa o swe bezpieczestwo, e niepodobna byo jej zaszkodzi. mier Kuakowa i Maszerowa wiadczya o tym wymownie. Andropow zdawa sobie z tego spraw. Nie rozumia tylko jednego: dlaczego aden z bonzw partyjnych nie widzi (i nie chce widzie), e fundament monumentalnego gmachu partii osiada i rozpada si, groc zawaleniem si caego budynku. A wwczas pod ruinami zginie rwnie partia oraz jej idee. A moe ju kto wczeniej zaplanowa zburzenie tego gmachu? Tylko kto i gdzie? Po mierci Kuakowa Andropow zrozumia, e zostao mu bardzo mao czasu. Albo szybko zdecyduje si na stanowcze kroki, albo zginie. Na jego rozkaz zaczto tworzy tajne formacje KGB o szczeglnym przeznaczeniu, jakoby do dziaalnoci antyterrorystycznej. Grupy te otrzymay nazwy: Alfa, Gamma, Delta. Kada skadaa si z mniej wicej trzystu wietnie wyszkolonych osikw zdolnych wykona kady rozkaz. Udao si te namwi Breniewa, by odda do dyspozycji KGB dwie dywizje powietrzno-desantowe oraz dywizj czogw. Wzmocniy one wydatnie tzw. wojska wewntrzne KGB. Armia zniosa to w milczeniu. Stosunki midzy wojskiem a KGB zawsze byy oparte na wzajemnej nienawici. Armia wietnie pamitaa rok 1938, gdy czekici wymordowali niemal ca wojskow kadr dowdcz, cznie z trzema marszakami. Z kolei czekici zakarbowali w pamici rok 1953, gdy wojsko zrewanowao si im rozstrzeliwujc szefw KGB i miadc czogami wszystkich, ktrzy prbowali stawia opr.

91

Obecnie jednak wojsko byo w bardzo zej fonnie. Jego najwysze szare pawiy si w luksusie. Zachca do tego minister obrony Ustinow cywil, ktry wprawdzie nie potrafi nosi munduru marszaka, lecz by zahartowanym nomenklaturowym aparatczykiem z czasw stalinowskich. Na ministra wysun go Leonid Breniew, gdy sam zosta marszakiem. Najwyszych stopniem wojskowych traktowa nieufnie i wanie dlatego zdecydowa si na czele si zbrojnych postawi aparatczyka. Ustinow kiepsko orientowa si w sprawach wojska, za to by szczerze Breniewowi oddany. Tak wic, gdy wojskowi najwyszego szczebla ulegali demoralizacji w warunkach luksusu i beztroski na nomenklaturowym Olimpie, wojskowy plebs ulega rwnie szybkiej demoralizacji, tyle e z odmiennych powodw. Ogromny stalinowski GUAG ju dawno zarazi bandyck etyk i argonem cae spoeczestwo. Nawet czonkowie Akademii Nauk posugiwali si niekiedy, co prawda bezwiednie, gwar przestpcz. I rzecz jasna, pierwsz ofiar stao si wojsko. Najdziksze obyczaje rodowiska przestpczego wypary dawne tradycje bojowe i dyscyplin wojskow. onierze z upodobaniem zncali si nad kolegami o niszych stopniach, czsto posuwajc si do zabjstwa. Oficerowie pili naogowo dajc podwadnym fatalny przykad. Pomiatali podwadnymi i zncali si nad nimi, gdy sami byli drczeni przez przeoonych. Na porzdku dziennym byo kumoterstwo, zodziejstwo i apownictwo znacznie wiksze ni w instytucjach cywilnych. Mona by si z tym wszystkim w kocu pogodzi, gdyby nie to, e w wojsku ksztatoway si nader niebezpieczne nastroje. Doszo do serii niezwykych wydarze, niedopuszczalnych, zdawa by si mogo, w siach zbrojnych supermocarstwa atomowego. Pilot wojskowy, starszy lejtenant Bielenko uciek z najnowszym myliwcem do Japonii i zwrci si o azyl polityczny w Stanach Zjednoczonych. Oficer do spraw politycznych na niszczycielu Storoewoj uwizi kapitana i wszcz bunt na okrcie z zamiarem udania si do jednego z portw w Szwecji. Okrt zosta docignity na penym morzu i zatrzymany atakami lotnictwa i kutrw przybrzenych. Oficerowie poszli pod sd, za kapitana trzeciej rangi Sablina owego oficera do spraw politycznych rozstrzelano. Kiedy indziej grupa oficerw czogistw postanowia, e z okazji kolejnej parady na Placu Czerwonym kolumna czogw zaatakuje mauzoleum i zainicjuje powstanie w caym kraju. Udao si ich aresztowa w ostatniej chwili. Tego dnia czogi nie pojawiy si na Placu Czerwonym. Podobnych przypadkw byo wiele, tote Breniew i jego ludzie nie przeszkadzali Andropowowi tworzy pod sztandarem KGB rwnolege siy zbrojne. Andropow uzasadnia to nader powanymi przyczynami, ktre nie miay bezporedniego zwizku z demoralizacj wojska. Szef KGB przedstawi mianowicie liczne materiay, ktre wiadczyy o gwatownym wzrocie separatyzmu w republikach zwizkowych. Separatyzm w by umiejtnie i konsekwentnie propagowany odgrnie przez wadze partii tych republik. Przyczyna bya prosta. Nomenklatury nie miay ju ochoty paci danin Moskwie, marzyy o samodzielnym bycie. Nie chciay te przed nikim ponosi odpowiedzialnoci za swe poczynania. Andropow konkludowa: jeli si ich nie powstrzyma, Zwizek Sowiecki przestanie istnie. W zazawionych oczach kremlowskich starcw pojawi si strach. Jedyn nadziej by Andropow: co zaproponuje, by ich ocali? Tymczasem szef KGB swym niewyrazistym gosem wylicza monotonnie niebezpieczestwa zagraajce pastwu. Cakowity upadek rolnictwa. Gdyby nie dostawy zboa z Ameryki i Kanady, ju dawno naleaoby wprowadzi w ZSRS kartki na ywno. Usyszawszy to Breniew nagle otworzy oczy i z trudem poruszajc na wp sparaliowan szczk wymamrota: Kiedy wreszcie pojawi si w naszym politbiurze specjalista od rolnictwa z prawdziwego zdarzenia, a nie intrygant polityczny? Bya to aluzja do nieyjcego Kuakowa. Andropow zapewni, e znalaz ju kandydata i gotw natychmiast przedstawi go towarzyszom z politbiura. Gremium starszych panw ze zdumieniem spojrzao po sobie, a potem wlepio oczy w szefa tajnej policji. Kogo to on ma na myli? Andropow wymieni Michaia Gorbaczowa. Przyblake spojrzenia starcw rozbysy sympati. Nazwisko kojarzyo si im z przyjemnymi i poytecznymi dla zdrowia tygodniami wypoczynku w elitarnych uzdrowiskach Kraju Stawropolskiego. Pamitano uprzedzajc grzeczno, niemiao, a nawet pewnego rodzaju bojaliwo tamtejszego pierwszego. I jego niezwykle mody wiek. Mgby by synem kadego z nich. Nikomu nie zagraa. Mona bra go do Moskwy. Niech poprawi sytuacj w rolnictwie, skoro si na tym zna. (Nie bez podstaw kr suchy, e gdyby Gorbaczow by sekretarzem jakiego innego regionu, np. Woroneskiego, nigdy nie udaoby si Andropowowi tak atwo przecign go do Moskwy. Kto wie? Ale gdy Andropow czego chcia, na og to osiga. Powstaje tylko pytanie: czy zechciaby?) Wieczorem 19 wrzenia 1978 roku specjalny pocig wiozcy do Baku sekretarza generalnego KC KPZS i przewodniczcego prezydium Rady Najwyszej ZSRS, towarzysza Breniewa, zatrzyma si na stacji kolejowej Mineralne Wody. Na otoczony kagebistami peron uzdrowiskowego miasteczka wyszed opierajc si o rk szefa swej osobistej ochrony generaa arowa sam Leonid Breniew. Towarzyszy mu jego pomocnik, Konstantin Czernienko. Powitali ich Andropow i Gorbaczow. Byo to historyczne wydarzenie. Na maej pnocnokaukaskiej stacji kolejowej spotkali si czterej ludzie, ktrym sdzone byo w przyszoci by kolejno gowami sowieckiego pastwa i szefami partii. A jeden z nich mia unicestwi zarwno Komunistyczn Parti

92

Zwizku Sowieckiego, jak supermocarstwo zwane ZSRS. Trzej spord tych ludzi byli miernotami, jeden za geniuszem intrygi politycznej. Kogo takiego nie znay dzieje od czasw redniowiecza. W cigu kilku minut sprawa przeniesienia Gorbaczowa do Moskwry zostaa zaatwiona pomylnie. ciskajc do modego stawropolskiego sekretarza Breniew wymamrota: Rolnictwo jest bardzo wane. Jeste specjalist. Ratuj kraj. Uratuj odpowiedzia Gorbaczow i z szacunkiem pochyli gow przed partyjnym wadc. Krwawe pitno na ysiejcym czole Gorbaczowa zaniepokoio sekretarza generalnego. Ale jego kolor by czerwony, co byo dobrym znakiem... Breniew jecha do Baku, by przekona si, jak w rzeczywistoci ludzie Andropowa robi porzdek w republikach, czy rzeczywicie karczuj z korzeniami korupcj i separatyzm? (Upynie nie tak wiele czasu, a czowiek Andropowa Gejdar Alijew, ktry wita wwczas Breniewa w Baku, bdzie prbowa oderwa od Azerbejdanu rejon Nachiczewaski i ogosi jego niepodlego. Ustawiczne skadanie danin jest bardzo rnczce). Andropow mia nadziej, e po wizycie w Baku Breniew da mu carte-blanche na przeprowadzenie wedug kaukaskiego wzoru podobnych operacji w Azji rodkowej, a nastpnie na Ukrainie, gdzie rzdzi despotycznie czowiek Breniewa Szczerbicki. Andropow, dowiadczony intrygant partyjny, czu, e nadchodzi jego czas. Naleao tylko wstrzsn ogromnym imperium, wytrci je ze stanu piczki, przyspieszy bieg wydarze i odebra zgrzybiaym przywdcom ster wadzy. W tym celu musiay zaistnie okolicznoci nadzwyczajne i trzeba byo je stworzy, podobnie jak wtedy, gdy Andropow obj stanowisko szefa KGB i chcia pnc si wzwy i za ciosem. Zaangaowa si wwczas w nakrcanie interwencji w Czechosowacji. Lecz Czesi nie stawiali oporu i tym samym pokrzyowali jego plany. Teraz pojawia si nowa, dogodna moliwo. Po obaleniu szacha wadz w Iranie objli islamscy fundamentalici, co zdestabilizowao cay region rodkowego Wschodu. Nastroje islamskiego fundamentalizmu rozprzestrzeniay si byskawicznie i dotary rwnie do sowieckich republik w Azji rodkowej. Nawet tamtejsi przywdcy partyjni, po uszy pogreni w malwersacjach i zodziejstwie, coraz powaniej myleli o tym, by zerwa z Moskw i poczy si ze wiatem islamu. Zrcznie podgrzewano w tych republikach nastroje nacjonalistyczne i antyrosyjskie. Z pocztku bez cienia antykomunizmu. Wewntrznie podzielony, ustawicznie miotany wstrzsami region rodkowego Wschodu a prosi si o sowieck interwencj. Iran by gwnym stabilizatorem w tym regionie bogatym i silnym militarnie. Swj potencja wzmacnia dziki sojuszowi ze Stanami Zjednoczonymi. Obecnie run jak domek z kart ton w chaosie rewolucji islamskiej. Pyny tam rzeki krwi. USA obwoano gwnym wrogiem islamu, rozgromiono amerykask ambasad w Teheranie, lecz rwnoczenie unicestwiono tamtejsz parti komunistyczn. Jej liderw publicznie powieszono. Zaczynay si rwnie rozruchy w Afganistanie. Dla Andropowa bya to ogromna pokusa. Szybkie uderzenie najpierw na Afganistan, a potem Iran i Pakistan nieomal z miejsca umoliwioby Zwizkowi Sowieckiemu dotarcie nad Ocean Indyjski i zdobycie ogromnych zasobw ropy naftowej. Krtka, zwyciska operacja wojskowa pozwoliaby, poza wszystkim innym, zaprowadzi w kraju dyscyplin i ad, przerwa zgubn dla Rosji sowieckiej polityk odprenia i wszelkiego rodzaju procesw helsiskich, zwalczy dysydentw i demoralizujcy wpyw Zachodu, zdyscyplinowa zaogi w zakadach pracy i og obywateli w yciu prywatnym, umocni parti i znw poprowadzi j do boju, ale ju pod wasnym przewodem. Andropow uzna, e dla urzeczywistnienia tego planu najlepszym polem bitwy bdzie Afganistan. 27 kwietnia 1978 roku w Afganistanie doszo do przewrotu komunistycznego. Ludzie Andropowa przygotowywali t operacj przez kilka lat. Demokratyczny rzd Mohammada Dauda zosta obalony przez jedn z frakcji komunistycznych wystpujcych pod nazw Ludowo-Demokratyczna Partia Afganistanu. Przewodniczcym rzdzcej partii zosta agent Moskwy Mohammad Taraki. Natychmiast uruchomiono zmasowan gospodarcz i finansow pomoc z ZSRS. W Afganistanie zjawiy si setki sowieckich doradcw. Komunistyczny rzd Tarakiego, kierujc si wzorem jedynej, prawdziwej nauki, natychmiast zacz rozstrzeliwa przeciwnikw, burzy meczety i masowo wywaszcza ludzi z ich mienia. W odpowiedzi na to wybucho oglnonarodowe powstanie. Tak potraktowa kraj muzumaski mg tylko gupiec. Powstanie rozszerzao si, reym komunistyczny by bliski upadku. Zachd w ogle nie reagowa na te wydarzenia. Nie chcia wystraszy Moskwy, czeka z zapartym tchem. Tymczasem komunistyczni wadcy Kabulu zaczli sobie skaka do garde. 14 wrzenia 1979 roku premier nowego reymu Hafizullah Amin zastrzeli Tarakiego i sam ogosi si prezydentem. Taraki zgin w chwili, gdy zamierza podpisa apel wzywajcy Zwizek Sowiecki do przysania z pomoc wojsk dla zdawienia powszechnego buntu. Amin by temu przeciwny, prbowa przekona Moskw, e wprowadzenie wojsk do Afganistanu pocignoby za sob tragiczne skutki. Twierdzi, e sam sobie poradzi z buntownikami: powstania w Afganistanie s przecie czym zwyczajnym. Nie bez powodu krl Amanullah lubi niegdy powtarza: Afganistan to ul, w ktrym jest wiele pszcz, a miodu nie ma. Moskwa po prostu nie rozumie sytuacji. Nie chcc zaakceptowa planu interwencji sowieckiej Amin godzi w plany Andropowa. Tote na posiedzeniu politbiura Andropow przedstawi wkrtce dokumenty wiadczce, e afgaski przywdca jest od wielu lat agentem CIA. Nie wzywa Zwizku Sowieckiego, gdy chce prosi o pomoc Amerykanw. Wyszkolona i uzbrojona przez USA armia afgaska natychmiast rozpocznie prowokacje na sowieckich granicach. Uatwi jej to amerykaskie bazy rakietowe i lotniska, ktre natychmiast pojawi

93

si na afgaskiej ziemi. Trudno sobie nawet wyobrazi, jakie to moe mie skutki. Obecny na naradzie minister spraw zagranicznych ZSRS Andriej Gromyko potwierdzi te infonnacje. Jego ministerstwo rwnie zdobyo dane wiadczce o tym, e Amin chce wezwa na pomoc Amerykanw. ( on Gromyki przyapano na przemycie brylantw, wic sprzeciwia si Andropowowi minister spraw zagranicznych nie mg.) Jak informowa rezydent sowieckich spec sub w Kabulu, Amin mia pono publicznie zawoa: Chwaa Allachowi, wkrtce przyjd tu Amerykanie i zaprowadz porzdek! w okrzyk Amina udao si sowieckim wywiadowcom zarejestrowa na tamie. Wszystko to byo, rzecz prosta, bujd na resorach. Rezydent w Kabulu sa depesz za depesz usiujc zapobiec interwencji sowieckiej. Wpady mu w rce materiay wskazujce na to, e Taraki ze sw parti by marionetk Zachodu. Robi wszystko, by wcign ZSRS w zaplanowany z rozmachem konflikt regionalny. Taraki otrzyma za to czterdzieci tysicy dolarw, ktrymi mia si podzieli ze swymi komilitonami. Poniewa si nie podzieli, zosta zamordowany. Hafizullah Amin to jedyny w tej bandzie dziaacz o pogldach narodowych. Obawia si najbardziej bezporedniego starcia zbrojnego midzy USA a ZSRS na afgaskiej ziemi. Nikt nie przywizywa wagi do tych depesz, cho informowano Andropowa o ich treci. Andropow nigdy nie by w Ameryce, nawet incognito. Breniew bywa tam, ale nigdy jako zwyczajny go, lecz z caym ceremoniaem oficjalnych wizyt. Podobao mu si w Stanach Zjednoczonych. On pierwszy wprowadzi w Rosji mod, by za krysztaow szyb kosztownej fiskiej meblocianki stawia butelki z kolorowymi, amerykaskimi etykietami oraz piramidki kartonw (lub paczek) papierosw amerykaskich. Moda ta rozpowszechnia si wrd nomenklatury (styl ycia wodza - to styl ycia epoki), potem przejli j dorobkiewicze z krgw handlowych, wreszcie kady, kto mg sobie na to pozwoli. Tote gdy sekretarz generalny usysza sowa Przyjd Amerykanie i zaprowadz porzdek - westchn ze znueniem. Nastpnie spyta marszaka Ustinowa: Ile czasu potrzebuje armia, by zaprowadzi porzdek w Afganistanie? Ustinow, ktremu zapewne Afganistan pomyli si z Czechosowacj, obieca, e najwyej dwa tygodnie. No, najwyej miesic doda Andropow. A potem wycofamy wojska do kraju. Wcale nie mia zamiaru tego robi. No a co z odpreniem? zaniepokoi si Czernienko. Zamro nam kredyty, Leonidzie Iliczu! Breniew spojrza na Gromyk. Ten umiechnl si, jak zwykle smutno i niemiao: A c to za odprenie, Leonidzie Iliczu, skoro chc nas szantaowa rakietami z terytorium suwerennego Afganistanu? Breniew zamkn oczy. Na jego marynarce lnio pi zotych gwiazd Bohatera Zwizku Sowieckiego i nrie otwierajc oczu stary gensek powiedzia: Tylko niech koniecznie nas poprosz o pomoc militarn. To wszystko na dzisiaj. Ochroniarze zerwali si z miejsc, podnieli sekretarza generalnego z fotela i wyprowadzili do ssiedniego pokoju. By ju czas na zastrzyki, utrzymujce przy yciu kremlowskiego wadc. Amin by wszake uparty. Nie chcia sysze o wprowadzeniu obcych wojsk do swego kraju, a tym bardziej prosi Rosjan o interwencj. 2 grudnia 1979 roku do Kabulu wylecia wysannik Andropowa, genera-lejtenant KGB nazwiskiem Paputin. Jego zadaniem byo namwienie Amina do wsppracy. Gdyby misja ta si nie powioda, mia porwa Amina i dostarczy go do Moskwy. Tam rozmawiaoby si z afgaskim przywdc atwiej. Amin jednak nie chcia zmieni zdania. Raz jeszcze stwierdzi, e nie wpuci Rosjan do Afganistanu. 22 grudnia grupa ludzi w turbanach i chaatach napada na dom, zamieszkay przez pracownikw licznych misji i przedstawicielstw sowieckich. Zamordowano okoo dwudziestu obywateli ZSRS, odcito im gowy i niesiono na pikach ulicami Kabulu. Policja otworzya do zabjcw ogie, rzucili wic gowy na ziemi i uciekli. Policjanci zauwayli jednak, e wikszo napastnikw miaa nieprawidowo zawizane turbany. 23 grudnia Aminowi wrczono not: Rzd sowiecki zmuszony jest zapewni bezpieczestwo swym obywatelom, poniewa strona afgaska nie radzi sobie z tym zadaniem, o czym wiadczy krwawy incydent z 22 grudnia. Podczas gdy Amin zastanawia si nad odpowiedzi, zacza si inwazja sowiecka. Bya wzorowana na modelu czeskim. 24 grudnia na lotnisku Bagram, 50 kilometrw na pnoc od Kabulu, wyldaway oddziay 105 Gwardyjskiej Dywizji PowietrmoDesantowej. Jednoczenie sowieccy doradcy neutralizowali oddziay afgaskie: zorganizowali w afgaskich pododdziaach dzie przegldu broni i zablokowali czno, cae za dowdztwo armii afgaskiej zatrzymali na bankiecie. Bojowe samochody desantu wdary si do Kabulu i zajy strategiczne punkty stolicy. Specjalny pododdzia KGB (Delta) otoczy palac prezydencki Daruloman (na poudnie od Kabulu), w ktrym przebywa Amin. Delta otoczya paac, lecz genera Paputin wci jeszcze namawia Amina, by ten zwrci si do ZSRS z oficjaln prob o pomoc militarn lub poda si do dymisji i ustpi miejsca protegowanemu Andropowa Barbakowi Karmalowi, przebywajcemu wwczas w Czechosowacji. Widzc, e paac zosta otoczony, An1in zastrzeli Paputina 14) i podj wraz ze sw ochron nierwn walk ze spadochroniarzami, ktrzy wtargnli do paacu. Trup Amina znaleziono na jednym z paacowych korytarzy. Plan nie uda si. Amin nie uleg prowokacji i zgin. By to skandal, ktrego ju nigdy nie udao si zamaza. Wojska sowieckie wdary si na terytorium suwerennego pastwa, zamordoway prezydenta i rozpoczy okupacj kraju. wiat jkn ze zgrozy. Spnione apele z prob o pomoc wysyane przez Barbaka Kannala do Rosjan nikogo ju nie mogy zmyli. Ale na wycofanie si byo za pno.
______________ 14) Wedug innej wersji Paputin zastrzelil si sam, gdy nie wykona rozkazu porwania Amina i wiedzia, co go czeka.

94

Do Afganistanu przez Kuszk oraz inne przejcia graniczne wkroczyy dwie dywizje: 357 oraz 66 Zmotoryzowana Dywizja Strzelecka. Zajy miasta Herat i Parah na zachodzie kraju. W tym samym czasie 360 i 20 l dywizja kierujc si na Termez sforsowaa Amu-dari i zdobya tunel strategiczny Salang. Przez dziesi lat Zwizek Sowiecki budowa w Afganistanie szos pod nazw Przyja. Nie min miesic od zakoczenia tych robt, a na szosie tej pojawiy si sowieckie czogi. Realizacja scenariusza od pocztku wyranie rnia si jednak od wydarze czechosowackich. Do walki stan cay nard. Za bro chwytay kobiety i dzieci. Natychmiast wic wysano do Afganistanu kolejne cztery dywizje. Liczebno wojsk okupacyjnych sigaa ju stu pidziesiciu tysicy ludzi. Zwizek Sowiecki wpakowa si w dug awantur wojenn, brzemienn w grone skutki. W gruncie rzeczy to ona staa si przyczyn krachu pastwa sowieckiego. Waszyngton tryumfowa. Rosjanie wpadli w puapk. Na kolorowych okadkach tygodnikw amerykaskich i zachodnioeuropejskich kudaty, rozjuszony niedwied z okrwawion paszcz i poncymi lepiami szed po trupach w stron miertelnej puapki. Na puapce widnia napis: Afganistan. Ale to nie koniec tej historii. By unikn przykrych zaskocze w trakcie awantury afgaskiej postanowiono na wszelki wypadek zneutralizowa Iran. Mona byo z tej strony spodziewa si Bg wie czego. Iran, ktry utraci USA jako sojusnika i by osabiony rewolucyjnym burzeniem odwiecznych struktur, mia by nastpnym, po Afganistanie, kskiem do przeknicia. To pniej, a na razie trzeba byo odwrci uwag przywdcw rewolucji islamskiej od Afganistanu. Pilnie wezwano do Moskwy prezydenta Iraku Saddama Husajna postpowego lidera orientacji socjalistycznej oznajmiono mu bez ogrdek, e oto moe ju sam rozstrzygn swe dawne spory graniczne z Iranem, i to w najprostszy sposb poprzez zbrojne zagarnicie spornych terytoriw. Zwizek Sowiecki obieca, e bdzie zaopatrywa Bagdad w bro, paliwo i wszystko, co niezbdne, w takiej iloci, jaka bdzie potrzebla. Hussajn wyrazi zgod, lecz zada zapaty. Za kady rok wojny Rosjanie maj wnosi na jego konto sobiste w Banku Szwajcarskim piset milionw doarw (z uwzgldnieniem inflacji). Drogo? Wypadnie znacznie droej, gdy Iran wesprze powstacw w Afgatistanie i ogosi w Azji rodkowej wit wojn. Wkrtce potem wojska irackie wdary si do Iranu ozpoczynjc krwaw, omioletni wojn, ktra pod wieloma wzgldami, m.in. pod wzgldem liczby ofiar (zachowujc w porwnaniu stosowne proporcje), bya niezwykle podobna do pierwszej wojny wiatowej. Dwch miertelnych wrogw Izraela skoczyo sobie o garde na oczach zdumionego wiata. Takiego prezentu owiadczy premier Izraela Begin Bg nie zsya nam od czasw manny niebieskiej. A my ju si postaramy, by wojna ta nigdy si nie skoczya. I wyda rozkaz, by na wszelki wypadek lotnictwo izraelskie zbombardowao reaktor jdrowy w pobliu Bagdadu. Tak te si stao. Miotajc przeklestwa na syjonistw Hussajn kaza swemu lotnictwu zbombardowa Teheran. Cika artyleria iraska ostrzeliwaa Basr per Zalewu Perskiego, skd rozpoczyna swe podre baniowy Sindbad eglarz. Przy akompaniamencie tej kanonady Izrael wtargn do Libanu, po czym zniszczy infrakstruktur wojskow Organizacji Wyzwolenia Palestyny, cznie z magazynami wypenionymi ogromn iloci sowieckiej broni. W pomoc dla OWP Zwizek Sowiecki wadowa w cigu poprzednich dziesiciu lat ptora miliarda dolarw. Tymczasem zawiadomienia o mierci i cynkowe trumny wyprzedzay ju w drodze z Afganistanu do ZSRS eszelony z rannymi i inwalidami. Nie po raz pierwszy armia sowiecka okazaa si niezdolna do skutecznych dziaa bojowych. W cieniu potnych gowic jdrowych, z ktrymi wizali swe rachuby moskiewscy stratedzy, armia, tak jak cay kraj, pozostawaa daleko w tyle za wiatowymi standardami. czno dziaaa fatalnie, umundurowanie i wyposaenie onierskie nie nadaway si do niczego. O polowych stanowiskach do transfuzji krwi lub innych nowoczesnych urzdzeniach nikt nigdy nie sysza. Armia nie miaa porzdnego bojowego migowca, przystosowanego do dziaa w warunkach wysokogrskich. Wyywienie byo naj niszej jakoci, nie dochowywano rygorw sanitarnych. W wojsku szerzyo si wirusowe zapalenie wtroby. Nikt nie zna si na woskich, amerykaskich i izraelskich minach, ktrych dziesitki tysicy zakadali partyzanci. Modzi ludzie bez rk lub ng wypenili szpitale. Brako dla nich nie tylko wzkw inwalidzkich, lecz nawet zwykych, najprostszych protez. To agonia komunizmu podsumowywa New York Times wydarzenia afgaskie. Obecni wadcy Kremla robi wszystko, by spowodowa zagad wasnego imperium. O co im waciwie chodzi? Dla kogo wic pracowa Jurij Andropow? Gdyby by agentem CIA, Intelligent Service, Mossadu lub wszystkich sub zachodnich razem wzitych, nie mgby zrobi dla Zachodu wicej ni to, co faktycznie zrobi. Nie by, rzecz jasna, agentem amerykaskim, zwerbowanym jeszcze w latach wojny, tak samo jak nie by agentem angielskim jego poprzednik Beria. Dzi wszake jest oczywiste, e zachodnie suby specjalne, po wnikliwym przeanalizowaniu osobowoci Andropowa, skutecznie wykorzystay szefa KGB do wasnych celw. Ogromna liczba materiaw wiadczy o tym, jak gorliwie trudzi si wywiad amerykaski, by zastawi na Rosj puapk w Afganistanie. Do KGB nieustannie pyn strumie dezinformacji. wietnie rozgrywano sprzeczoci midzy rnymi wydziaami KGB, a zwaszcza to, e gwne siy KGB zgodnie z tradycj walczyy z wasnym narodem. Taka sytuacja zawsze sprzyja idealnie dziaaniom obcych wywiadw, zwaszcza w takich pastwach, jak ZSRS, gdzie zacofanie wobec poziomu cywilizacji wiatowej wyrazio si przede wszystkim w wyjtkowo niskiej kulturze wywiadowczej. Jest to zreszt osobny temat. New York Times nie rozumia, o co chodzi Andropowowi, on sam jednak doskonale wiedzia, w imi czego prowadzi gr. Bojowe wozy desantu afgaskiego jeszcze wytaczay si z lukw samolotw transportowych na lotnisku Bagram, gdy grupa

95

operacyjna kagebistw wdara si do mieszkania czonka Akademii Nauk Andrieja Sacharowa i nie legitymujc si jakimkolwiek nakazem rewizji lub aresztowania pochwycia ojca rosyjskiej bomby wodorowej, wepchna go do samochodu i wywioza do zamknitego dla cudzoziemcw miasta Gorkij. Wyjanio si pniej, e chodzio gwnie o to, by uczony nie komentowa inwazji na Afganistan. Tego wieczora wciekle wyy zaguszarki rozgoni zachodnich w jzyku rosyjskim. Przez kraj przetoczya si fala aresztowa, tajemniczych zamachw, podpale i morderstw. Ofiarami byli Bogu ducha winni ludzie: nie znani oficjalnie awangardowi poeci, malarze, muzycy. Andropow uwaa, e to oni najbardziej zagraaj reymowi. Organy ledcze i sdy trudziy si w pocie czoa. Zapaday standardowe wyroki: siedem lat wizienia i pi lat zesania za agitacj antysowieck albo te za przechowywanie i rozpowszechnianie literatury antysowieckiej; lub za jak tam inn dziaalno suc osabieniu ustroju sowieckiego. Przyczyn mogo by wszystko: napisane do szuflady wiersze, czasopismo amerykaskie, ksika Soenicyna, zdjcie Sacharowa... Zacza si wielka praca nad oczyszczeniem kraju ze za! W tych starannie zaplanowanych okolicznociach Andropow wreszcie poczu sw si. Odczu j rwnie cay kraj: poczynajc od studenta, ktry przepisywa noc na maszynie dziea Soenicyna lub publicystyk Awtorchanowa, a do wpywowego aparatczyka z KC, ktry bra apwki z Uzbekistanu. Przy okazji aresztowano rne podejrzane figury z otoczenia Galiny Breniewej. Podczas przesucha ustalono fakty i zdobyto materiay wskazujce na wielk afer: nielegalny handel i przemyt brylantw, szmaragdw i rubinw. Aresztowani zeznali, e organizatork tych przestpstw bya crka sekretarza generalnego, jej m za, genera-pukownik Czurbanow aktywnie uczestniczy w dziaalnoci tej grupy przestpczej. Bra rwnie ogromne apwki. Od Czurbanowa, ktry by wiceministrem spraw wewntrmych, lad wid prosto do ministra spraw wewntrmych generaa armii Szczookowa, a nastpnie do gwnego ideologa partii, Michaia Susawa. Za nimi wida ju sylwetk samego sekretarza generalnego. Operacj przeprowadzono w tak zawrotnym tempie, e nikt spord zagroonych wysokich osobistoci nie zdy od razu zareagowa. Gdy zastpca Andropowa, szwagier Breniewa, genera armii Cwigun, wyszed z szoku, prbowa ukrci eb ledztwu. Dwch wanych wiadkw znikno, jeden z aresztowanych czonkw grupy powiesi si w celi, ledczego KGB podpukownika achowa wepchnito pod wagon pocigu w metrze, a jego teczk kto ukrad. Po to wanie Cwigun zosta zastpc Andropowa: mia nie dopuszcza do skandali. Lecz arty si skoczyy. 19 stycznia 1982 roku generaa Cwiguna znaleziono w jednym ze subowych mieszka z przestrzelon skroni. Rewizja, przeprowadzona w mieszkaniu prywatnym Cwiguna pod pretekstem zabrania tajnych dokumentw zdumiaa nawet pracownikw operacyjnych, a widzieli oni niejedno. W skrytkach znaleziono sze trzylitrowych puszek z kamieniami szlachetnymi, brylantami za byy zapenione wszystkie wydrone czci starego elaznego dwuosobowego ka z masywnymi metalowymi kulami. Waga sztabek zota, znalezionych w generalskim mieszkaniu, sigaa trzydziestu piciu kilogramw. Znaleziono te ptora miliona dolarw w banknotach stu dolarowych i o wikszym nominale. Nard sowiecki ponis niepowetowan strat ubolewaa 22 stycznia 1982 roku Prawda. 19 stycznia 1982 roku, po dugotrwaej, cikiej chorobie zmar genera armii Siemion Kumicz Cwigun, czonek KC KPZS, czonek Rady Najwyszej, Bohater Pracy Socjalistycznej, pierwszy zastpca przewodniczcego KGB ZSRS. Ponad 40 lat tow. Cwigun strzeg naszej ojczymy [...] W 1939 roku partia skierowaa go do pracy w organach bezpieczestwa pastwowego i odtd cae jego ycie byo zwizane z nieatw prac czekisty... Pami o Siemionie Cwigunie na zawsze pozostanie w sercach ludzi sowieckich. Andropow, Gorbaczow, Ustinow, Czernienko, Alijew, Bugajew, Szczaokow... Rzuca si w oczy brak podpisw Breniewa i Susowa pod tym nekrologiem. A take to, e tu po Andropowie wymieniony by Gorbaczow. Wczeniej ni Ustinow, Czernienko i Alijew. Cwigun by szwagrem Breniewa. Ich ony byy rodzonymi siostrami. Po rewizji Wiera Cwigun prbowaa bezskutecznie dodzwoni si do swej siostry Wiktorii. Na wie o mierci Cwiguna Susow straci gow. Peen strachu zarzdzi alarm bojowy w dywizjach Tamaskiej i Kantemirowskiej i kaza ruszy im na Moskw; nie poinfonnowa o tym ani Ustinowa, ani Ogarkowa. Zaalarmowane dywizje prboway otrzyma potwierdzenie rozkazu w Sztabie Generalnym. A tam nikt o niczym nie wiedzia. Zaczto wic dzwoni do KC. Tam rwnie nikt nic nie wiedzia. Usiowano wic skontaktowa si telefonicznie z Susowem. Sekretariat politbiura odpowiada, e towarzysz Susow jest u siebie, w swoim gabinecie, wic zapewne wyczy telefon. Gabinet by zamknity od rodka. Gdy wyamano drzwi, okazao si, e gwny ideolog partii ley na podlodze nieprzytomny. Natychmiast wezwano lekarzy. Diagnoza brzmiaa: zapa cukrzycowa. Susaw chorowa na zaawansowan cukrzyc, a stan jego zdrowia wskutek intryg kremlowskich coraz bardziej si pogarsza. Gwny lekarz Kremla, Jewgienij Czazow osobicie zrobi choremu zastrzyk. Nazajutrz Susaw zmar nie odzyskawszy przytomnoci. Zachodni korespondenci w Moskwie snuli njrozmaitsze domysy. Widzieli, e walka o wadz na Kremlu nasila si coraz gwatowniej. Wydarzenia nabieray tempa, jak w filmie sensacyjnym. Ulubion, warto to zauway, lektur Andropowa, ktry niele zna angielski, byy trillery polityczne Dzie Szakala Forsytha, Park Gorkiego Martina Smitha, a take Wielki terror Roberta Conquesta, za ulubion gazet Washington Post. Korespondent Washington Post, Bob Kaiser depeszowa z Moskwy: T ASS poinformowa wczoraj, e w wieku 79 lat

96

zmar gwny ideolog kremlowski, sekretarz KC KPZS, Michai Susow. Warto zauway, e jest to druga gwatowna mier na Kremlu w cigu kilku ostatnich dni. 19 stycznia poinformowano bowiem o mierci szwagra Breniewa pierwszego zastpcy przewodniczcego KGB, generaa Siemiona Cwiguna. Zagraniczni korespondenci w Moskwie wi mier Cwiguna z masowymi aresztowaniami liderw tzw. szarej strefy gospodarczej, ktre wci trwaj w caym kraju. Wiadomo ju, e aresztowano bliskich przyjaci crki Breniewa Galiny pracownikw i artystw cyrkowych, a sam Galin przesuchiwano. Syn Breniewa Jurij, ktry zajmuje stanowisko ministra handlu zagranicznego, ju od kilku dni nie pojawia si w pracy. Mona przypuszcza, e rodzestwo to byo mocno powizane z podziemiem gospodarczym, a genera KGB Cwigun prbowa je osoni sw wadz i autorytetem. W Moskwie kr pogoski, e po rozmowie na ten temat z Michaiem Susowem Cwigun popeni samobjstwo. Jego dziaania wywoay podobno gniew Susawa, a nawet samego Breniewa. Pogoski te potwierdza porednio fakt, e ani Breniew, ani Susaw nie podpisali si pod nekrologiem Cwiguna, cho zmary by czonkiem KC KPZS i nalea do bliskiej rodziny Breniewa. Co wicej, Cwiguna, pierwszego zastpc przewodniczcego KGB i czonka rzdu, nie pochowano na oficjalnym cmentarzu rzdowym. Nie wiadomo, czy Susow wykry t afer, czy te sam w niej uczestniczyI; tak czy owak nie mg po tym wszystkim y dugo, tak jak nie yje dugo nikt, kto robi gwatowne ruchy w grzskim bagnie skorumpowanych wadz sowieckich najwyszego szczebla... KGB ju Andropowowi nie wystarcza. Nominalnie Andropow powierzy swoj firm nie znanemu wczeniej generaowi Fiedorczukowi, sam natomiast zaj w sekretariacie KC KPZS miejsce zmarego Susowa. W politbiurze zapanowa popoch. Andropow wezwa swych kolegw Mazurowa i Kirilenk, pokaza im materiay dotyczce tylko niewielkiej czci ich machlojek i zaproponowa, by zastanowili si, co zamierzj robi dalej. Na skarg nie byo ju do kogo i. Breniew po skandalach, w ktre zamieszani byli jego crka, syn i brat, oraz po mierci szwagra z nikim ju nie chcia gada. Stan jego zdrowia gwatownie si pogorszy. Mazurow posusznie poda si do dymisji. Kirilenko za, nie zdajc sobie sprawy z powagi sytuacji, przyszed na kolejne posiedzenie politbiura. Ochrona zatrzymaa go brutalnie, odebraa przepustk na Kreml i powiadomia o rozkazie Andropowa: ma jecha na dacz i czeka tam na decyzje. Andropow i Gorbaczow pracowali tymczasem dniami i nocami. Ponownie usiowali realizowa plan, ktrego musieli poniecha, gdy zginli Maszerow i Kuakow. Obecnie Andropow by pierwsz osob w politbiurze. Stary Plac zamilk w przeraeniu. Nomcnklatura zamara: od mierci Stalina nie odczuwaa podobnych zagroc. Zgrzybiali i schorowani przywdcy pastwa nie mieli ju si, by stawi opr bandziorowi z bezpieki, ktry wdar si na szczyty wadzy. Mieli natomiast wszelkie podstawy, by si ba. Do Moskwy z Baku przyjecha Gej dar Alijew. Wszyscy pamitali egzekucje w Azerbejdanie, ktrymi szafowa bez litoci i dugoletnie kary wizienia, na jakie skazywa ludzi z elity wadzy. Teraz metody, wiczone w Azerbejdanie, zastosuje w caym imperium. Wreszcie cios dosiga Miedunowa. Wezwany do Moskwy, rzekomo na posiedzenie KC, pierwszy sekretarz Krasnodarskiego Komitetu Krajowego dowiaduje si od Andropowa, e wanic zosta odwoany. W domu Miedunowa w Krasnodarze pod pretckstem remontu (ktry jakoby ma by przeprowadzony dla nowego partyjnego szefa) odbywa si rewizja. Do Moskwy jad cztery kontencry skonfiskowanych drogocennych przedmiotw i kosztownoci. Uratowa Miedunowa sam Breniew. Po interwcncji sekretarza generalnego Miedunow zostaje ministrem przetwrstwa warzywnego, lecz jest to kres tej kariery. Dni Miedunowa w Moskwie s policzone... Niespodziewanie zostaje aresztowany minister przemysu rybnego Iszkow wraz z wiceministrem Rykowem. Podczas rewizji u kadego z nich znaleziono ponad sze milionw rubli i ponad milion dolarw. Nomenklatura draa, zagroenie byo oczywiste. Wystraszeni aparatczycy bagali o ratunek Breniewa. Przecie jeszcze nie umar! Czy w minionych osiemnastu latach nie by ich dobrodziejem i obroc? Ale i Breniew nie moe zrozumie, co si dzieje. Andropow, naturalnie z wielkim szacunkiem, niemal co tydzie dostarcza staremu wodzowi dane operacyjne i ustalenia ledcze o wielce interesujcej treci: ... w trakcie operacji wykryto liczne wizi czce aferzystw podziemia gospodarczego z czonkami rodziny sekretarza generalnego KC KPZS, tow. Leonida Breniewa. Wedug moliwie najoszczdniejszych szacunkw czonkowie rodziny tow. Breniewa w cigu tylko minionych trzech lat otrzymali apwki pienine oraz tzw. prezenty (kamienie szlachetne, futra, antyki, kradzione z muzew eksponaty) na ogln kwot: Breniewa-Czurbanowa Galina, crka Leonida 3, l miliona rubli i 600 tys. dolarw gotwk, Breniew Jurij, syn Leonida 3,4 miliona rubli i 450 tys. dolarw gotwk, Breniew Jakow, syn Ilii 1,4 miliona rubli i 500 tys. dolarw gotwk, Cwigun Siemion, syn Kumy 4,2 miliona rubli i 1,5 miliona dolarw gotwk. Wymienione osoby, nalece do najbliszej rodziny Leonida Breniewa, wspdziaajce z przestpcami, zapewniay aferzystom podziemia gospodarczego protekcj wielu ministerstw oraz osb na wysokich stanowiskach. Pozwolio to im na uzyskiwanie z zasobw pastwowych wiele surowcw, narzdzi i maszyn, uatwiao te zajmowanie elementom przestpczym wysokich stanowisk partyjnych i pastwowych... Po lekturze takich raportw Breniew dugo milcza, a potem zadawa Andropowowi pytanie, kiedy wreszcie skoczy si

97

wojna afgaska. Dziaania wojenne trwaj ju trzy lata bez nadziei na zwycistwo. Przecie Andropow obiecywa, e zakoczy wojn najdalej w cigu miesica. Aby tam zwyciy, musimy wpierw zaprowadzi porzdek w kraju odpowiada niezmiennie Andropow. Chocia wiadomoci podsuwane schorowanemu Breniewowi pozbawiay go resztek si, take i to, co z urzdu czyta Andropow, wcale nie przydawao energii. Tym bardziej e mia ju szedziesit osiem lat. To, z czym musia si zapozna, byo jeszczc gorsze ni raporty o zodziejskiej, aferalnej dziaalnoci rodziny szefa partii i pastwa. Rozpada si Ukad Warszawski. Polska Solidarno wycisna ju pitno na wszystkich krajach bloku wschodniego. Po wprowadzeniu w Polsce stanu wojennego dziwne rzeczy zaczy dzia si w wojsku sowieckim. Upokorzeni w Afganistanie marszakowie - kierowana przez nich armia supermocarstwa nie moga sobie poradzi z dzikimi gralami i trzeci rok broczya krwi sdzili, e ratunkiem byoby wprowadzenie rzdw wojskowych we wszystkich krajach Ukadu Warszawskiego, cznie z Rosj Sowieck. Do Andropowa wci nadchodziy nowe materiay zmuszajce do niezwykej ostronoci. Z wojskiem nie ma artw, alc i z wojskiem nikt si ju nie patyczkuje. Podlege Andropowowi oddziay specjalne KGB ledz bacznie kady krok dowdcw wojskowych. Przy najmniejszym podejrzeniu ludzie ci s po prostu likwidowani. Zmar nagle i koniec, kropka. 15)
___________ 15) Na to, e szykowa si przewrt wojskowy w caym obozie socjalistycznym, istnieje wiele dowodw. Nie wiadomo, czy byoby to takie ze, poniewa dowiadczenie innych krajw wskazuje, e nie ma innej drogi od totalitaryzmu do demokracji poza drog przejciowej autokracji dyktatury wojskowej. Lecz spisek si nie uda, gdy KGB byl czujny. Wydarzenia te miay miejsce wkrtce po mierci Andropowa.

,,2 grudnia 1984 roku wskutek ostrej niewydolnoci krenia zmar czonek Biura Politycznego KC Socjalistycznej Partii Jednoci Niemiec, minister obrony narodowej NRD, genera annii Heinz Hoffman. , ,,15 grudnia. W 59 roku ycia wskutek niewydolnoci krenia zmar nagle czonek KC Wgierskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej, minister obrony Wgierskiej Republiki Ludowej, genera armii Olach. , ,,16 grudnia. W 66 roku ycia, wskutek nicwydolnoci krenia zmar nagle minister obrony narodowej Czechosowacji, czonek KC Komunistycznej Partii Czechosowacji, genera armii Dzur. ,, ,,20 grudnia zmar czonek Biura Politycznego KC KPZS, minister obrony ZSRS, marszaek Zwizku Sowieckiego Dmitrij Ustinow. Pomr wrd ministrw obrony narodowej? Ciekawe, prawda? Kurierzy i wysacy marszaka Ustinowa rozjechali si do Polski, NRD, na Wgry, a nawet do Mongolii. Koordynuj dziaania bratnich annii na wypadek czego? Ale s i inne dane. Kredyty, ktre Breniew uzyska na Zachodzie (w zamian za zezwolenie na emigracj dla ydw-emigrantw oraz dysydentw), wyczcrpay si. C, skoro tak, to nikomu nie pozwolimy wyjecha, a gdy ktokolwiek pinie swko pjdzie siedzie. Cay wiat a jkn, gdy pozbawiono obywatelstwa sowieckiego znanego muzyka, pierwszego wiolonczelist wiata Mcisawa Roztropowicza oraz jego on wybitn piewaczk Galin Wiszniewsk. Prezydent USA wita ich osobicie na lotnisku, mwic, e to wielki zaszczyt dla Ameryki zyska tak wybitnych obywateli. W Zwizku Sowieckim nie byo ludzi niezastpionych, jak zwyk mawia towarzysz Stalin. Na Zachodzie grzmiaa prasa sowiecka trwa jak zwykle antykomunistyczna i antysowiecka histeria. Partie komunistyczne w Europie Zachodniej opowiedziay si za tzw. eurokomunizmem, eby si zdystansowa od Moskwy i jej zbrodni. Zapomniay, kto je utrzymywa od szedzicsiciu piciu lat i w dalszym cigu utrzymuje. I to za jakie pienidze! Nawet gdy Andropow by szefem KGB, nic by w stanie dokadnie ustali wicIkoci zasobw zota w kraju i jego rocznego wydobycia. Sze resortw odpowiedziao na to pytanie rnie, opatrujc swe odpowiedzi klauzul cile tajne. Dane znacznie si rniy od jedncgo do dzicsiciu tysicy ton. Nikt nie umia powiedzie, ile si tego zota co roku wydaje i na co. Informacje bankowe byy nieprecyzyjne. Wydzia Midzynarodowy i inne wydziay KC wykrcay si brakiem sprawozda zbiorczych, komisja finansowa Rady Najwyszej z przeraeniem mrugaa oczyma, a ministcrstwo finansw, powoujc si na wasne rda, owiadczyo bez wahania, e zapas zota w kraju wynosi dwa tysice sto ton. Byo jasne, e rozbicnoci w informacjach dotyczcych zota dadz si wyjani tylko drog rewizji. Rwnie mtnie wygldaa sprawa kamieni szlachetnych. Zastpca przewodniczcego rady ministrw Jakucji, Stiepan Patonaw z wasnej inicjatywy skontaktowa si z Andropowem, pragnc go poinfonnowa o sytuacji w przemyle wydobywania diamentw, poda wielkoci rocznego wydobycia nie oszlifowanych diamentw i zastanowi si nad przyczynami ich tajemniczcgo znikania. Patonow bezporednio nadzorowa wydobycie diamentw, jeli wic nawet nie wiedzia wszystkiego, to wiedzia bardzo duo. W dwa dni pniej zastrzelono go na polowaniu. Do zabjstwa przyzna si pierwszy sekretarz jakuckiego komitetu miejskiego partii, Soomow. Sd uzna Soomowa za niepoczytalnego i skierowa go na leczenie psychiatryczne. Gdy rzekomy zabjca po dwch miesicach opuci szpital, podj prac na stanowisku kierownika wydziau w obkomie partii w Magadanie. Przeprowadziwszy wasne ledztwo KGB wyjani, e Patonowa zastrzeli prominentny pracownik KC KPZS, na ktrego cze lokalne wadze partyjne zorganizaway owo polowanie. Patonow, jak si potem wyjanio, nie mia zamiaru uczestniczy

98

w tej imprezie. Kaza mu si na ni obowizkowo stawi pierwszy sekretarz obkomu KPZS Jakucji, Cziriajew. Prominentny pracownik KC KPZS spokojnie powrci do Moskwy. Andropow niewiele mg ju zrobi: zmieni ochron przedsibiorstwa Jakutalmaz i wyznaczy nowego dyrektora. Zosta nim genera Wasiliew, jego zaufany czowiek. 21 stycznia 1981 roku w subowym gabinecie zastpcy szefa zarzdu politycznego specmilicji do ochrony obiektw przemysu wydobywczego diamentw zastrzelono generaa Wasiliewa z pistoletu Makarowa. Zabjc by zastpca do spraw politycznych, pukownik Ceujko. Zapewnia on ledczych, e Wasiliew popeni samobjstwo. Gdy przeszukano gabinet Wasiliewa, znaleziono tam tajne materiay o kradzieach diamentw; byy przygotowane do wysania do Moskwy. Wkrtce potem nastpia seria zabjstw, samobjstw, zagadkowych upadkw z wszystkich piter przez okna i na klatce schodowej. Lecz mimo wszystko Andropow nie dowiedzia si, gdzie i jak ulatnij si diamenty. Znajdziemy w trakcie przeszuka zachca swoich podwadnych. Diamenty to nie wszystko! Znikay rwnie Bg wie gdzie miliony ton ropy naftowej. Liczby natomiast wskazyway, e wydajno pracy w kraju byskawicznie maleje, rubel ulega inflacji, a z kadym rokiem jest coraz wikszy nieurodzaj. Lecz Gorbaczowowi wszystko uchodzio pazem, by taki sympatyczny! Nie mia czasu zajmowa si rolnictwem. Musia zaatwia waniejsze sprawy. Rozpocz si decydujcy etap kremlowskiej intrygi. Pozostaa jeszcze ostatnia bariera, dzielca Andropowa od steru wadzy sam Breniew. Tote naleao j usun. Andropow i Gorbaczow postanowili zwoa nadzwyczajne posiedzenie politbiura z jednym punktem porzdku obrad: Negatywne skutki kultu Breniewa dla pastwa. Referat mia wygosi sam Andropow, Gorbaczow poparby go w dyskusji. Na starego, niedonego genscka postanowiono zwali wyczn odpowiedzialno za Afganistan i polsk Solidarno, za osabienie wpyww Rosji sowieckiej na Bliskim Wschodzie, a take za upadek ruchu komunistycznego w wiecie oraz za liberalizm w polityce wewntrznej wyraajcy si zezwoleniem na emigracj ydowsk, ormiask i niemieck, co rodzi nastroje nacjonalistyczne w republikach zwizkowych i pobudza tendencje do oderwania si od ZSRS. Odrbnym punktem oskarenia mia by zarzut osabienia wychowania ideologicznego ludzi pracy, co spowodowao niemal cakowity zanik wiary spoeczestwa w ideay komunizmu i nieustanny krytycyzm wobec naszego ustroju. Breniew zostaby te oskarony o sprzyjanie korupcji. Wszystko to miao uzasadnia wniosek wyprawienia Breniewa, naturalnie z honorami, na emerytur. Nowy sekretarz generalny kierowaby krajem cakiem inaczej. Politbiuro miao zatwierdzi taki oto dugoterminowy plan dziaa: A. W dziedzinie polityki zagranicznej: l. Zakoczy wojn w Afganistanie drog cakowitego i bezwzgldnego zwycistwa militarnego. 2. Unicestwi polsk Solidarno. 3. Wykorzysta w peni przewag wynikjc ze zbyt niezdecydowanego przeciwstawiania si krajw zachodnich aktywnym dziaaniom Zwizku Sowieckiego, co dobrze wida na przykadzie Polski i Afganistanu. W szczeglnoci udzieli maksymalnego poparcia militarnego wiatowym ruchom narodowo-wyzwoleczym, siom komunistycznym i antyimperialistycznym w krajach Bliskiego Wschodu, Ameryki aciskiej i Afryki. W cigu njdalej dwch lat po cakowitej sowietyzacji Afganistanu zdoby kontrol nad regionem rodkowego Wschodu, cznie z kontrol zasobw ropy naftowej w Zatoce Perskiej. 4. Wykorzysta spicia midzy USA a krajami NA TO, prowokowa rozpad tego paktu, doprowadzi do izolacji USA w wiecie kapitalistycznym. B. W dziedzinie polityki wewntrznej: l. Jak naj surowiej tumi ruch dysydencki, zwalcza sekty i grupy religijne. 2. Zakaza wszelkich form emigracji. 3. Zewidencjonowa ludno zdoln do pracy oraz jak najcilej powiza robotnikw, chopw i urzdnikw z ich miejscem pracy w fabrykach, kochozach i sowchozach. Wpynie to na szybk popraw sytuacji ekonomicznej i zagwarantuje podzia produktw poprzez sie sklepw umoliwiajcych otrzymanie przydziaw wycznie ludnoci pracujcej. 4. Zlikwidowa szar stref gospodarcz i cae podziemie gospodarki, a take inne przejawy tendencji antysowieckich i kapitalistycznych. Naley w tym celu przeprowadzi seri pokazowych procesw z wyrokami mierci i publicznym ich wykonaniem. 5. W zwizku z zadaniami nowej polityki zagranicznej i wewntrznej naley zwikszy stan liczebny wojska poprzez wyduenie okresu suby wojskowej (od dwch do piciu lat w wojskach ldowych i od trzech do siedmiu lat w marynarce wojennej... ). Po zapoznaniu si z tym projektem Gorbaczow ostronie podsun Andropowowi myl, e do urzeczywistnienia takich planw przydaby si kredyt z USA. W przeciwnym razie nic si nie uda. Zabraknie rodkw na te wielkie cele. Andropow umiechn si drwico. Znajdziemy pienidze. Grunt to uderzy z zaskoczenia. I realizowa plany konsekwentnie, siln rk bez litoci. Naturalnie przytakn Gorbaczow. Zacznijmy, a proces sam si potoczy. Lecz projekt naley dopracowa, pokaza go ekspertom. Nie wolno dziaa w po-

99

piechu. Mam wraenie, e przy obecnym skadzie politbiura nie zdoamy zbyt wiele osign. Breniew mrukn Andropow. Naturalnie, e to nie dla niego. Postanowiono zaczeka. W tydzie pniej projekt ten opublikowaa prasa amerykaska. Wybuch skandal. Ogoszono, e ten ohydny falsyfikat spreparowao CIA, aby wywoa kolejn fal antysowieckiej histerii. Projekt byl sporzdzony na maszynie w czterech egzemplarzach. Wszystkie cztery przechowywa u siebie Andropow. Wtajemniczy w jego tre tylko cztery osoby. Kto wic przekaza w materia na Zachd? Andropow nie wiedzia, e jego osobisty sekretarz, ten wanie, ktry przepisywa projekt na maszynie, by agentem wywiadu francuskiego! Breniew, wci jeszcze ywy, wezwa do siebieAndropowa i zdumiony zapyta, co to wszystko znaczy? Andropow odpowiedzia, e nie moe ponosi odpowiedzialnoci za kaczki dziennikarskie prasy imperialistycznej. Nie wolno mi umrze niespodziewanie rzek z moc Breniew. Nie wolno, bo jeli kto po mojej mierci zechce wciela w ycie te obkacze plany, doprowadzi kraj do ruiny. Andropow nic nie odpowiedzia. Breniew nie tylko nie umiera, lecz wprost przeciwnie, czu si znacznie lepiej. Do tego stopnia lepiej, e postanowi wybra si do Taszkientu, odwiedzi tam swego przyjaciela Raszydowa. Prbowano zniechci genseka do tej podry, lecz si upar. Jasne, e nie by to tylko kaprys. Lecz po co Breniew tam jecha, pozostao tajemnic. Szaraf Raszydow powita swego obroc i dobroczyc z wielkimi honorami. Breniew zapragn spotkania z ludnoci. W ogromnej hali fabryki samolotw zorganizowano mityng aktywu. Przygotowano trybun, na ktr z pomoc generaa arowa wdrapa si z wysikiem schorowany sekretarz generalny. W chwili gdy zacz, jak zwykle, powoli i bekotliwie, czyta swoje przemwienie z kartki, eksplodowao sprone powietrze. Rozleg si huk i przenikliwy wist. Ludzie myleli, e to zamach. Aktyw i ochrona w panice miotali si po hali fabrycznej. Jeden z goryli obali Breniewa na podog i zasoni go wasnym ciaem. Szok i lekkie obraenia spowodowane zbyt gwatownymi ruchami ochroniarza stay si przyczyn kolejnego wylewu. Gdy Breniewa przywieziono do szpitala, by ju w stanie mierci klinicznej. Zesp lekarzy, od wielu lat stale towarzyszcy schorowanemu wodzowi i nie odstpujcy go ani na chwil, znw przywrci go do ycia. Lecz Breniew nie mg ju ani rusza si, ani mwi. Wci jednak y. Po pewnym czasie znw poczu si lepiej. 7 listopada 1982 roku mg nawet sta tak dugo na trybunie Mauzoleum, ile tego wymagay obchody wita rewolucji. W dwa dni pniej wyjecha zza Bramy Broniewickiej Kremla sznur samochodw. Wieziono gow pastwa i partii w stron podmoskiewskiej wsi ukowka, do kompleksu tamtejszych rzdowych dacz. Pierwsze, jak zwykle z wczonymi syrenami i migajc milicyjnymi kogutami, mkny samochody specjalnego oddziau drogwki. Za nimi czarne wozy ochrony oraz limuzyna Breniewa. Dalej, za kolejnymi dwoma samochodami ochrony, jecha jako ostatni w kolumnie, wierny zesp reanimacyjny, ktremu Breniew od szeciu ju lat zawdzicza ycie. Kolumna nie wyjechaa jeszcze z miasta, gdy nagle w samochodzie lekarzy z hukiem pka opona. Rozpdzony wz wpad w polizg i omal nie rbn w jaki budynek. Instrukcja nakazywaa, by w podobnej sytuacji natychmiast zatrzymywaa si caa kolumna, lecz z jakich powodw stao si inaczej. Nie zmniejszajc prdkoci samochody pdziy jak szalone. Nagle Breniew dosta zawrotu gowy. Mia te mdoci. Przed wyjazdem wypi szklank mleka i zjad bueczk dla diabetykw. Czernienko sysza, jak gensek skary si na dziwny smak mleka. Lecz wszyscy dobrze znali kaprysy Breniewa i nikt nie zwraca na nie uwagi. Gensek czu si coraz gorzej. Tak le, e wreszcie zatrzymano kolumn. I dopiero wtedy okazao si, e samochd z lekarzami znikn. O kraksie nie powiadomiono kolumny przez radiotelefon! Lekarz dyurny, ktry towarzyszy w samochodzie gensekowi, mia przy sobie sprzt i leki wycznie do udzielania pierwszej pomocy. Pono zrobi wszystko, co mg. Lecz gdy dojechano na dacz, Breniew ju nie y. Na nowego sekretarza generalnego zosta jednogonie wybrany Andropow. Cay kraj, jak zwykle, obleciaa lotem byskawicy anegdota o przebiegu wyborw: Towarzysze! Ten, kto jest za tym, by sekretarzem generalnym zosta Jurij Andropow, moe odej od ciany, opuci rce i odwrci si do nas twarz! Podobnie jak Stalin, Andropow chorobliwie nerwowo reagowa na anegdoty o sobie, rozmaite pogoski i plotki. Fama przypisywaa szefowi KGB zabjstwo Kulakowa i Maszerowa; wizano z nim te, to zrozumiae, zabjstwo Cwiguna, mier Breniewa, zamach na Jana Pawa II, zabjstwo bugarskiego dysydenta Markowa, zamach na prezydenta Reagana i wiele innych morderstw. I chocia nie byo dowodw, nikt nie mia wtpliwoci, e wszystkie te pogoski s prawdziwe. Tak czy owak Andropow osign swj cel. Po raz pierwszy od roku 1917 wadz w kraju przej szef tajnej policji. Ba si tego miertelnie Lenin, wci obserwujcy spod oka swego przyjaciela Dzieryskiego. Ba si tego rwnie Stalin, ktry by zdania, e co pewien czas szefw tajnej policji wraz z ich aparatem i onami po prostu naley rozstrzeliwa. Tak si stao z Jagod i Jeowem. O zdobyciu wadzy marzy rwnie awrentij Beria, za co zapaci gow. Omiela si snu podobne marzenia ,,elazny Ole Szeepin. Usiowa je realizowa w okresie nomenklaturowego przymierza, zakazujcego zabijania si nawzjem, nie zosta wic rozstrzelany. Spawiono go na emerytur. Jak mawia jeden z ministrw bezpieczestwa, Wiktor Abakumow, aresztowany na polecenie Stalina, a rozstrzelany na rozkaz Chruszczowa, kierowa pastwem to nie to samo co

100

trz jajami! Cienie rozstrzelanych szefw KGB zebray si wok Andropowa, popychajc go do dalszych dziaa... Jako pierwsze Andropow wyda zarzdzenie O zakazie posiadania i hodowli futerkowych zwierzt misoernych. Chodzio o nutrie i sobole (futra to rwnie zoto dla partii), lecz z treci trudno byo si zorientowa, czy w zakaz nie dotyczy take kotw. Do miast i miasteczek imperium mkny zaszyfrowane rozkazy: Aresztowa osoby poddane uprzednio przez KGB obserwacji za ... l. Agitacj i propagand antysowieck w formie pisemnej, ustnej i wszelkiej innej. 2. Przechowywanie i rozpowszechnianie drukw o treci antysowieckiej, nagra wideo oraz wszelkich przedmiotw i materiaw sucych agitacji wizualnej, zmierzajcej do osabienia sowieckiego systemu pastwowego i spoecznego. 3. Rozpowszechnianie oszczerstw szkalujcych sowiecki system pastwowy i spoeczny. 4. Propagand religijn uprawian poza przeznaczonymi do tego celu miejscami kultu, ze szczeglnym uwzgldnieniem baptystw, adwentystw i sekty Kriszny... 5. Operacje walutowe oraz nielegalny handel majcy na celu wywz za granic dzie sztuki i przedmiotw antykwarycznych... Wzito si energicznie do roboty. Uzbrojone patrole zatrzymyway przechodniw na ulicach, wpaday do ani i do zakadw fiyzjerskich, otaczay kordonami kioski z piwem i indagoway obywateli, dlaczego nie s w pracy. W taki oto sposb wzmacniano dyscyplin pracy. Do rozarzonego paleniska wojny afgaskiej rzucano coraz to nowe dywizje. Partyzanci afgascy, pocztkowo wyposaeni tylko w angielskie karabiny czasw pierwszej wojny, rycho zaczli dysponowa cik artyleri szybkostrzelnymi dziaami, wielkokalibrowymi karabinami maszynowymi. Niemal kady duszman mia pistolet maszynowy Kaasznikowa. Byo to uzbrojenie produkcji sowieckiej. Takiej iloci broni niepodobna byo zdoby w walce. Mona j byo tylko kupi. Ale od kogo? lady prowadziy do ambasady sowieckiej w Kabulu. Pierwszy sekretarz ambasady Radebow, niegdy minister sprawiedliwoci w Tadykistanie, wraz z drugim sekretarzem Saidowem, nwizali kontakty z bogatymi kupcami afgaskimi. Otrzymali od nich tak ilo zota, e mona by za nie kupi cae uzbrojenie walczcej w Afganistanie 40 armii. W t niebywa afer byo zamieszanych wielu pracownikw zaplecza 40 armii. Bro dostarczano Afgaczykom wprost z magazynw. Podczas gdy onierze rosyjscy trzli si nad kadym nabojem, amunicj w ogromnych ilociach sprzedawano wrogowi. Do biznesu weszli rwnie zagraniczni sponsorzy partyzantw. Z Arabii Saudyjskiej na adres Saidowa nadesza paczka z trzynastoma kilogramami zota. Kupcy z Arabii Saudyjskiej przyzwyczaili si dziaa otwarcie. Zawarto paczki wykryli celnicy w moskiewskim porcie lotniczym Szeremietiewo. Radebow i Saidow zostali ujci, skazani na mier i rozstrzelani. Lecz handel broni kwit do koca wojny afgaskiej. Rwnie interesujc przesyk otrzymao pewne niemode maestwo w cichej ukraiskiej wiosce od syna, naczelnika stranicy na granicy z Afganistanem. Nadawca okreli jej warto na pitnacie rubli. Lecz kiedy paczk otworzono, okazao si, e s w niej banknoty wartoci czterdziestu tysicy rubli. ledztwo ujawnio zaskakujcy, grony fakt: wszystkie stranice pogranicza afgaskiego bior apwki w rublach i w obcej walucie od przemytnikw. Bez przeszkd przepuszczaj w obie strony karawany wielbdw i kolumny ciarwek, uprzejmie owietlajc reflektorami drog tym, ktre jad noc. Co przewoziy te ciarwki, pod jakimi adunkami uginay si grzbiety wielbdw? Aresztowani onierze wojsk ochrony pogranicza z tych stranic nie umieli na to pytanie odpowiedzie. Po prostu nie wiedzieli. Jacy ludzie wdrowali z karawanami tam i z powrotem, pacc za to apwki w dolarach? onierze nie wiedzieli. Tamci pacili przecie dolarami. Niezrcznie byoby ich wypytywa. W Moskwie zostali aresztowani dyrektorzy Pastwowego Zarzdu Importowo-Handlowego Pawow i Smielakow. Obaj dziaali z rozmachem. Zawierajc umowy z przedstawicielami firm zagranicznych brali apwki w wysokoci l % wartoci kadego kontraktu. Cudzoziemcy pacili chtnie; w zamian za to mogli bez przeszkd ustala warunki maksymalnie korzystne dla siebie i zdecydowanie niekorzystne dla ZSRS. Za specjaln opat wydawano cudzoziemcom licencje eksportowe z prawem do ograniczonej kontroli celnej. Tego rodzaju licencje mogy otrzymywa wycznie towary przeznaczone dla KC KPZS wzldnie wysyane przez KC KPZS (pod tym adresem przybywa1y wci z caego wiata kontenery wyadowane zagranicznymi towarami codziennego uytku, opuszczay za Rosj wypenione mieniem pastwowym. onierze wojsk ochrony pogranicza oraz celnicy nie mieli prawa tkn tych przesyek). Okazao si, e bez wikszego trudu mona kupi takie licencje od pracownikw aparatu KC jedno zezwolenie za tysic dolarw. miesznie niska kwota. Zagraniczni handlowcy kupowali wic cae ich stosy, uzyskujc w ten sposb moliwo wwoenia do Rosji sowieckiej i wywoenia z niej, co si im ywnie podoba (cznie z ewakuowanymi w trybie nagym agentami sub specjalnych). Podczas rewizji znaleziono u Pawowa milion rubli i p miliona dolarw, zachodni odzie i aparatur elektroniczn w hurtowych ilociach, a take stosy drogocennych formularzy licencji. U Smielakowa nieco skromniej zaledwie trzysta tysicy dolarw. Obu dyrektorw skazano na mier i rozstrzelano, by da odstraszjcy przykad i tym samym zapobiec podobnym aferom w przyszoci. Andropow kaza uniewani system licencji i zniszczy suce do tego celu druki. W KC huczao jak w zatrwoonym ulu. Kierownik wydziau oglnego KC, Pawow go-

101

rco przekonywa Andropowa, e nie naley likwidowa systemu licencji. Trzeba tylko obj cis kontrol obrt zezwoleniami. Ani stra graniczna, ani celnicy nie powinni wiedzie, co posyamy zachodnim towarzyszom i co w zamian za to otrzymujemy od nich. Bya w tych sowach elazna logika. Andropow nie mia na nie kontrargumentu. Aresztowano ministra przetwrstwa rybnego Iszkowa i wiceministra Rykowa. ledztwo w ich sprawie ujawnio rozleg sie przestpcz obejmujc cae regiony kraju, wraz z obkomami, gorkomami i urzdami spraw wewntrznych. Kawior i drogie gatunki ryb z Dalekiego Wschodu dostarczano rnymi drogami do Rostowa nad Donem, gdzie pod patronatem tamtejszego gorkomu i lokalnej milicji dziaaa zakonspirowana baza przeadunkowa. Produkty wdroway za granic, a miliony dolarw dzielono zgodnie z przestpcz hierarchi. Oddzia specnazu KGB wdar si do gmachu WSW w Rostowie. Zaczy si aresztowania wrd pracownikw handlu i aparatu miejskiego komitetu partii. Zoto i walut wywoono caymi wagonami. W afer t wmieszani byli rwnie pracownicy Ministerstwa eglugi rdldowej. Statki floty rzecznej dostarczay na miejsce przeznaczenia kawior i drogie ryby, zaa-twiajc przy tej okazji wasne, korzystne interesy. Syr-dari poprzez granic, statkami tamtejszej flotylli rzecznej przywoono do Afganistanu towary z Japonii, Indii i innych krajw: cieniutki jedwab, batysty, sprzt elektroniczny. Rzecz prosta, wszystko z przemytu. Dopuszczano si nieprawdopodobnych wrcz malwersacji. Po obu stronach granicy, w ZSRS i Afganistanie, istniaa rozbudowana sie tajnych magazynw, skd towary ekspediowano dalej, za granic, rzecz jasna za obc waut. Wspomniana nieco wyej sprawa Miedunowa ujawnia jeszcze jedn przestpcz siatk, obejmujc cay Zwizek Sowiecki. Trzeba byo posadzi niemal wszystkich pracownikw Ministerstwa Przemysu Misnego i Mleczarskiego. Zaaresztowano dyrektorw wytwrni likierw i wdek. W Leningradzie, podczas rewizji u jednego z jej dyrektorw, prcz gotwki i zota znaleziono osiem tysicy butelek koniaku rnych marek. Aresztowano te naczelnika moskiewskiego Wydziau Handlu Triegubowa oraz jego stu trzydziestu wsppracownikw. Zatrzymani zostali na podstawie zezna Sokoowa, dyrektora moskiewskich Delikatesw (przed rewolucj mieci si tam sklep Jelisiejewa znany w caym kraju), zatrzymanego wczeniej i skazanego na najwyszy wymiar kary. Andropow uderzal niemal na olep, lecz zawsze trafia do celu. Spudlowa byo niepodobna. Aresztowano dyrektora bazy warzywnej w moskiewskiej dzielnicy Dzieryskiej wraz z jego siedemnastoma wsppracownikami. Ich malwersacje oszacowano w ledztwie na kwot trzystu tysicy rubli. Dyrektor zosta rozstrzelany. W Biaokamiesku pocignito do odpowiedzialnoci dyrektora Miekochozstroju, ktry sprzeniewierzy dwiecie tysicy rubi i zbudowa sobie za to dom. Zosta rozstrzelany. W moskiewskiej przetwrni skupu zomu metali szlachetnych ujawniono kradziee zotych i srebrnych wirw o wartoci milionw rubli. Dyrektor, gwny inynier i gwny technolog zostali rozstrzelani. Usunito ze stanowiska ministra spraw wewntrznych, Szczookowa i jego zastpc Czurbanowa, zicia zmarego Breniewa. Ci szefowie resortu przywaszczyli sobie cae tony kosztownoci. Przed aresztowaniem Szczookow zdoa popeni samobjstwo. Na ministra spraw wewntrznych Andropow powoa generaa Fiedorczuka, a zwolnione przeze miejsce przewodniczcego KGB obsadzi wiernym sobie jego zastpc generaem Czebrikowem. Do Moskwy sprowadzono towarzyszy, na ktrych, jak sdzi Andropow, mona byo polega. Byli to m. in. Szewardnadze, Ligaczow, Rykow. Wraz z Gorbaczowem tworzyli wiern gwardi Andropowa. Walka dopiero si zaczynaa. Wiele ujawnionych przestpstw wskazywao, e wszystkie nici prowadz do KC KPZS, do samego serca krainy po tamtej stronie lustra. Mieszkacw tej krainy ogarn niepokj. Jak dotd Andropow nie rusza nikogo wyszego rang od ministrw, naczelnikw zarzdw, sekretarzy rejkomw. Elita wadzy patrzya na niego z niepokojem, lecz rwnie z pewnego rodzaju aprobat. Andropow zwraca partii jej zoto, zabiera je ludziom, ktrzy nie mieli prawa w ogle go posiada lub te posiadali w nadmiernej iloci. Gdyby Andropow na tym poprzesta, z pewnoci staby si w niedalekiej przyszoci kasykiem marksizmu-leninizmu. Zgubia go jednak pycha. Postanowi nie tylko zwrci partii ,,jej zoto, lecz doprowadzi do tego, by nikt inny poza nim nie mg z tego zota korzysta. Czego podobnego nawet towarzysz Stalin nie zdoa osign. W dodatku byo to niezgodne z leninowskimi normami ycia partyjnego... Na domiar zego Andropow podj akcj, ktr przygotowywa od dawna, ju od pocztku lat siedemdziesitych. Zada mianowicie cios republikom Azji rodkowej. Ciepego kwietniowego dnia 1983 roku, wprost na ulicy schwytano w Bucharze naczelnika milicyjnego wydziau do walki z przestpczoci gospodarcz, Achata Muzaffarowa. Brygada KGB, ktra przyleciaa na t akcj z Moskwy, bez ceremonii zakua go w kajdanki i wyprawia samolotem do stolicy. Rwnoczenie aresztowano kilka wanych osobistoci z wadz lokanej milicji, a take czoowych kombinatorw. Ich zeznania szybko zaprowadziy ledczych do bucharskiego obkomu, Czerwonej willi, wprost do gabinetu pierwszego sekretarza partii Abduwachida Karimowa. Zacza si synna w kraju i na wiecie sprawa uzbecka.

102

Muzaffilrow nie stawia dugo oporu. Zoy zeznania pograjce wspnikw apwkarzy i zodziei mienia pastwowego. Jednym z nich by wiceminister spraw wewntrznych Dawydow. Nie czekajc, a go wezw na przesuchanie, Dawydow popeni samobjstwo. Co prawda, nieco dziwne: strzeli sobie w gow trzykrotnie. Seria podobnych samobjstw przetoczya si przez Uzbekistan. Od Muzaffarowa i Karimowa lady prowadziy do republikaskiego ministra spraw wewntrznych, Ergaszowa, a nastpnie do Szczookowa, Czurbanowa, czonkw politbiura i wreszcie do zmarego Breniewa. Ze sprawy tej zostaa wydzielona druga sprawa stulecia dotyczya ona naduy popenianych w skupie i obrocie baweny. Zosta aresztowany cay aparat resortowego ministerstwa i wszyscy naczelnicy jego agend. W cigu czterech lat straty pastwa przekroczyy sum czterech miliardw rubli. Wikszo tych pienidzy znikna w przepastnych kieszeniach ministra Usmanowa. Spraw t zajmowali si dwaj sdziowie ledczy do szczeglnie wanych spraw, powoani przez prokuratora generalnego: Telman Gdlian i jego pomocnik Mikoaj Iwanow. Osobicie instruowa ich Andropow, dajc im pen swobod dziaania. W zwizku z t spraw od razu wypyno nazwisko samego Raszydowa oraz jego nastpcy na stanowisku pierwszego sekretarza KC komunistycznej partii Uzbekistanu, Usmanchodajewa, ktry obj je dziki rekomendacji Andropowa. Seria przeszuka daa szokujce rezultaty. U jednego z sekretarzy rejkomu skonfiskowano 19 milionw rubli i 200 kg zota w sztabkach, monetach, bransoletach, kolczykach i piercieniach. W regionie kaszkadariskim inny sekretarz rejkomu zwrci 5400 tysicy rubli w gotwce i 500 tysicy w obligacjach zotej poyczki. Nie uwierzono mu, e odda wszystko, przeprowadzono rewizj i znaleziono jeszcze 10 milionw rubli, 300 tysicy dolarw oraz 80 kg zota. Pojawiao si w zwizku z t spraw wiele nowych nazwisk: Ligaczow, Solomiencew, Riekunkow (prokurator generalny!), Tieriebiow, Gusiew, Afanasjew, Georgadze,. Andropowowi zakrcio si w gowie. Cho by przygotowany na najgorsze, nazwiska te byy dla niego niespodziank. Teraz sta przed dylematem: uderzy w samo serce krainy po tamtej stronie lustra czy te poprzesta na tym, co osign. Lecz jeli gwny sztab i mzg wiata korupcji dalej bdzie istnia, walka straci sens. Sporzdzono wic dokadn list rewizji i aresztowa, jakie miay nastpi w krgu najwyszych przywdcw nomenklatury partyjnej. Postanowiono zacz od Georgadzego. Przez dugi czas zajmowa on stosunkowo wysokie stanowisko sekretarza Prezydium Rady Najwyszej ZSRS. Nie by jednak czonkiem KC, przez cae ycie pozostawa zastpc czonka tego gremium partyjnego. Operacj przygotowywano w najgbszej tajemnicy, gdy Georgadze, cho nie nalea do elity wadzy, nie by te dziaaczem peryferyjnym. Siedzia na Kremlu od czasw Stalina i wdz mu sprzyjal, nie wsadzi do agru. ledczy wymietli z sejfw i skrytek w mieszkaniu Georgadzego 8 kg brylantw i diamentw, 100 sztabek zota (po 20 kg), 40 milionw rubli, 2 miliony dolarw, mnstwo piercieni, obrczek, kolczykw, naszyjnikw, ptna Leonarda da Vinci, van Dycka, Ajwazowskiego, wycenione ostronie na kwot 6 miliardw rubli. A dech zapierao w piersiach na myl o tym, co mona znale u tych ktrzy stoj w hierarchii znacznie wyej od pionka, jakim by Georgadze. Przecie nawet nie by czonkiem KC! Ale tego Andropow nie mia ju okazji wyjani. Niemal od razu po aresztowaniu Georgadzego nage gdzie znikn. Dugo wmawiano wiatu i obywatelom Rosji, e przywdca partii i pastwa si zazibi, a po jakim czasie znw pokazano Jurija Wadimirowicza publicznie. Tyle e w trumnie. Nieutulon w alu wdow podtrzymywa Michai Gorbaczow. Nikt si temu nie dziwi, by przecie praw rk zmarego, jego najepszym przyjacieem.

Zoto dla partii III Ucieczka z upem


Z cyklu: Poligon szatana Zoto dla Partii Opowie dokumentalna Druk z dostarczonych diapozytyww
Ze jzyki utrzymyway, e Andropowa zabiy demony Korei; to przecie na jego rozkaz zestrzelono poudniowo-koreaskiego Boeinga z trzema setkami pasaerw. Demony przebudziy si i gdy unicestwiy Andropowa, zakrztny si, by przy okazji unicestwi pastwo, ktre prezydent Reagan ochrzci mianem Imperium Za. Tak wanie, z absolutnym przekonaniem, pisay seulskie gazety. Wedug danych statystycznych sprzed rewolucji w 1913 roku rne wskaniki poziomu ycia Rosji plasoway j na 3. 12. miejscu w wiecie; pod wzgldem tempa przyrostu wyro-

103

bw przemysowych byo to absolutnie p i e r w s z e miejsce, i to ze znacznym wyprzedzeniem innych krajw. W 1985 roku pod wzgldem produktu krajowego brutto w przeliczeniu na jednego mieszkaca ZSRS zajmowa szedziesite sme miejsce w wiecie. Pod wzgldem poziomu spoycia na gow ludnoci siedemdziesite sidme. Wyprzedza natomiast wszystkie kraje wiata pod wzgldem umieralnoci dzieci, liczby sztucznych poronie, rozwodw i spoycia alkoholu. Sama tylko nieustanna, wyniszczajca wojna, ktr reym,komunistyczny prowadzi ze spoeczestwem, spowodowaa mier znacznej czci ludnoci, tej najlepszej, najbardziej pracowitej i utalentowanej, albo jej ucieczk z kraju. Wyniszczya rwnie og spoeczestwa, zarwno pod wzgldem umysowym, jak i fizycznym. Gwatownie obniy si poziom kultury moralnej i duchowej. Niewykluczone, e taki wanie cel postawili sobie komunici, poddajc Rosj koszmarnemu eksperymentowi. W efekcie uksztatowao si spoeczestwo, w ktrym jak to okreli pewien znany filozof dominujcym typem psychofizycznym sta si czowiek pasywny. Dodajmy, e by to typ czowieka zobojtniaego na wszystko, cznie z dobrem publicznym i obywatelskim obowizkiem. Jeli ktokolwiek poczuwa si do jakiegokolwiek obowizku, to przede wszystkim do skadania donosw. Byy one na porzdku dziennym, uznano, e nie s wcale zem. Czowiek pasywny nie zadaje zbdnych pyta, nie wtrca si w cudze sprawy, atwo poddaje si sugestii i jeszcze atwiej manipulacji. Niczym szczeglnym si nie interesuje, cieszy si z jakiejkolwiek racji ywnociowej, byle pozwalaa mu przey, a nawet na swj sposb jest szczliwy. Zwalczano tego czowieka systematycznie, toczono z nim wszystkie moliwe rodzaje wojen: wojn zmierzajc do fizycznego unicestwienia, wojn psychologiczn na niebywa skal, z ustawicznym ogupianiem potwornymi dawkami kamstw i dezinformacji, wojn elektroniczn najnowszy wynalazek nowoczesnej sztuki wojennej. Cho do prowadzenia jej potrzebne byy ogromne pienidze, przez okrg dob szalaa w eterze: chodzio o to, by odci obywatela ZSRS od wszelkich innych ni oficjalne rodkw informacji. Systematycznie i konsekwentnie prowadzono te przeciwko obywatelom Kraju Rad wojn biologiczn. Za pomoc fatalnych jakociowo produktw ywnociowych usiowano stworzy nowe mutacje czowieka; nie bez powodu podsuwano nieustannie ludnoci ohydne tanie wina, sporzdzone wedle specjalnych receptur. Wojna chemiczna, by moe, prowadzona niewiadomie, trwaa ponad siedemdziesit lat. Pogarda dla ekologii sprawia, e cae regiony kraju przestay nadawa si do ycia. Zatruto wod i powietrze. Dzieci rodziy si martwe lub jako potworki, a doroli umierali przed czterdziestk. Brakowao jedynie wojny atomowej. Ale i ona bya blisko. Wszystko to byo dla bolszewikw korzystne. Czowiek zniewolony w peni satysfakcjonowa zdemoralizowan i skorumpowan nomenklatur partyjn i pastwow, poniewa nie sprawiajc zbyt wielu kopotw, pozwala jej robi wszystko, co tylko chciaa. Moga si wic rozkoszowa, ile wlezie, wygodn egzystencj po tamtej stronie lustra. Lecz w pewnym momencie nastpia przemiana, fatalna jakociowo. Zniewolony czowiek sta si leniwy. Metody manipulacji przyniosy zaskakujcy skutek uboczny. Obywatela sowieckiego niepodobna byo zmusi do pracy adnymi sposobami. Na wszystko zobojtnia. Do tego stopnia, e matki posusznie podpisyway dokument, nie zezwalajcy im rozgasza faktu mierci swych synw w Afganistanie lub w wojsku, gdzie szalaa fala. Przed 1985 rokiem ani jedna matka nie zaprotestowaa przeciwko tym zbrodniom. Najlepsi przedstawiciele narodu gnili w wizieniach i agrach lub dogorywali na emigracji. Inni, w ktrych energia jeszcze nie wygasa, pragnc zdoby przywileje, szukali rozpaczliwie drg do krainy po tamtej stronie lustra. Chwytali si wic moliwoci robienia kariery partyjnej, bezpieczniackiej, naukowej, kulturalnej, a nawet sportowej. W miar moliwoci przemieszczali si te do handlu, zronitego mocno z mafi i szar stref gospodarcz, ktra ze swej strony cynicznie i bez skrpowania zrosa si z nomenklatur partyjn. Spoeczestwo przeobrazio si w wa poerajcego wasny ogon. Nigdzie w wiecie, poza krajem zwyciskiej nomenklatury, nie wspistniao kilka walut. Fakt ten lepiej ni jakiekolwiek wskaniki odzwierciedla katastrofaln sytuacj imperium za, ktre znalazo si w agonii. Oficjalny rubel, przeznaczny dla niewolnikw, nie mia w gruncie rzeczy adnego pokrycia. Nie uznawany na wiatowym rynku walutowym, byskawicznie traci znaczenie rwnie na rynku wewntrznym. Mityczny rublowy bon walutowy, bdcy podem wyobrani nomenklaturowych dziaaczy, zosta wprowadzony do obiegu tylko w jednym celu: by zagarn, ile si tylko da, obcej waluty. Po kraju kryy najrozmaitsze czeki i certyfikaty, emitowane przez Bank Handlu Zagranicznego w celu pacenia uposae funkcjonariuszom nomenklatury niszej rangi i marynarzom floty handlowej. Mona byo kupowa za nie towary w sieci specjalnych sklepw lub magazynw. Kady, kto otrzymywa choby cz uposaenia w czekach lub bonach, uchodzi za czowieka uprzywilejowanego, o wysokim statusie spoecznym. Lecz patroszc i wymiatajc wszystkie te rzekome pienidze, wadczo i stanowczo eliminujc cherlaw gospodark socjalistyczn i martw ideologi, rozbudzajc wiadomo ludzi, maszerowa ju poprzez kraj DOLAR jednostka pienina potencjalnego wroga imperium. Ju dawno, nie spotkawszy si z najmniejszym nawet oporem, dolar zdoby Nomenklaturi. Po czym wdar si za jej porednictwem do szarej strefy gospodarczej i do handlu, do wydzielonych systemw zaopatrzenia i zabezpieczenia materialno-technicznego, do si zbrojnych i orgnw bezpieczestwa. Dolarw da upadajcy, zacofany przemys.

104

Dolarw daa nauka i medycyna. Dolarw da kompleks wojskowo-przemysowy. Dolar przyodzia ju cay kraj w dinsy Levisy i Montany, w sportowe dresy firmy Adidas, w modne kurtki i buty. Dolar zarzuca cay kraj, nawet zabite dechami dziury, radioodbiornikami Sony i Grundig, magnetowidami i kasetami wideo, ktrych niepodobna byo zaguszy, a bardzo trudno byo komukolwiek odebra. Dolar zala komunistyczn kultur rzek zachodnich filmw i widowisk, z ktrymi aden spektakl w Rosji sowieckiej nie mg konkurowa. Wszystkie resorty gono i stanowczo domagay si dolarw, groc rzdowi w razie odmowy niechybn katastrof. A jake polubia dolary nomenklatura! Niestety, w odrnieniu od rubla, na dolar trzeba byo zapracowa. A o tym jak si pracuje, nomenklatura ju dawno zapomniaa. Odzwyczaia si od pracy. Potrafia tylko sprzedawa, poniewa wszystko w kraju, cznie z ludnoci, naleao do niej. Jednak wszystko, co mona byo sprzeda za dolary, zostao sprzedane. Tymczasem obywatele Zwizku Sowieckiego wcale nie chcieli ju pracowa na rzecz nomenklatury. Tote poziom ycia elity partyjnej znacznie si obniy. W sklepach ze specprzydziaami dla prominentw najwyszego szczebla zim zaczynao niekiedy brakowa wieych poziomek lub arbuzw. Szarzy za obywatele ju dawno zapomnieli o zwykej kiebasie, a maso i mleko otrzymywali na kartki. Godujca ludno ze wszystkich stron walia do Moskwy z nadziej, e moe tam uda si co kupi za nieszczsne ruble. Tymczasem by nakarmi obywateli choby tylko chlebem, te naleao mie dolary. Ju szsty rok kraj prowadzi wojn w Afganistanie. Generaowie dawno nauczyli si zarabia na tej wojnie dolary, wic za adne skarby nie chcieli jej zakoczy. Za dolary sowieccy wojskowi sprzedawali wszystko: bro, plany operacyjne, tajemnice wojskowe, zoto, lazuryt i naturalnie ycie wasnych onierzy. Bya to niezmiernie interesujca wojna wojna mocarstwa, ktre walio si w gruzy. Wanie wwczas stanowisko sekretarza generalnego KC KPZS obj Michai Siergiejewicz Gorbaczow. Czekajc na t chwil, przey on trzech sekretarzy generalnych, swych poprzednikw: Breniewa, Andropowa i Czernienk. Nie biorc pod uwag Czernienki, od obu pozostaych nauczy si wiele. Mia absolutn pewno, e metodami Breniewa i Andropowa posugiwa si ju nie mona. miertelnie niebezpieczne: metoda Breniewa spowodowaa katastrofalny upadek kraju, metoda Andropowa za jego samego doprowadzia do mierci. Nomenklatura partyjna tak bardzo zrosa si z szar stref gospodarcz, e w kadej prbie walki z mafi upatrywaa prb walki z parti Lenina. To prawda, partia sama bya mafi i zawsze kierowaa si mafijnymi prawami. Bo c, prawd mwic, jest zego w stworzonej wsplnie przez parti i wiat przestpczy szarej strefie gospodarczej? To po prostu sposb przetrwania w tym okropnym kraju. Czym waciwie bya owa szara strefa, ktr tak bardzo lubi Breniew, a ktrej nie cierpia Andropow? To bardzo proste. Rwnolegle z cherlaw, nieefektywn gospodark socjalistyczn rozwiny si skuteczne, produktywne struktury gospodarki rynkowej, kapitalistycznej. Ludzie dziki temu pracuj, dobrze zarabiaj, produkuj towary i wykonuj usugi, na ktre istnieje duy popyt w kraju i na Zachodzie. Zrozumiae, e opacaj si nam za to. Umoliwiamy im funkcjonowanie, zaopatrujemy w surowce i narzdzia pracy, chronimy przed nieuniknionym w takich wypadkach szantaem kryminalistw, pomagamy arbitraem. . . Tak czy owak jest to poyteczne dla caego spoeczestwa, towary i usugi. szarej strefy gospodarczej bowiem pojawiaj si w kraju, na czarnym rynku. Ten za umoliwia znon egzystencj do licznym kategoriom ludnoci. Szare struktury niemal nie stykaj si z kompleksem wojskowo-przemysowym, lecz pozwalaj mu robi swoje. No tak, lecz te struktury wysysaj soki z oficjalnej gospodarki, niszczj! A komu ta gospodarka jest potrzebna! Ju od dawna wiadomo, e to tylko maskowanie bezrobocia. Chodzi o to, by ludzie zajmowali si czymkolwiek od rana do wieczora. Otrzymuj za to sto razy mniej ni bezrobotny Murzyn w USA pozostajcy na zasiku. Wic zrbmy tak, by caa gospodarka przeobrazia si w rynkow, by staa si efektywna! Co sdz o tym towarzysze? Zalegalizujemy szar stref i podczymy do niej gospodark oficjaln. Grunt to zacz, ruszy do przodu, a wtedy wszystko si uoy, proces sam si rozwinie! No, jak, towarzysze? Towarzysze milcz. Przede wszystkim drodzy towarzysze cignie dalej sekretar generalny naley oywi gospodark. Tylko to bdzie pocztkiem wszystkiego! Na to potrzeba dolarw, i to duo. Skd je wzi? Skd wzi? Jak to skd? Od imperialistw. Ju nam nie dadz wicej. Tylecie z Andropowem, Michaile Siergiejewiczu, narobili gupstw, e ju wicej nie dadz. Nieboszczyk Leonid IIjicz jeszcze potrafi si z nimi dogada, ale Andropow wszystko zepsu. Bo na co moglibymy prosi? I tak jestemy im duni ponad 30 milionw, a z tytuu udzielonych gwarancji dodatkowe 40. Nie bez powodu Leonid IIjicz, niech mu ziemia lekk bdzie, lubi sobie poartowa: Jak zadaj zwrotu dugw, to wypowiemy im wojn. Innego wyjcia nie ma.

105

A jednak jest co, na co dadz nam rodki. Zaintrygowane, nic nie rozumiejce, nieufne oczy patrzyy bacznie na modego genseka, ktry siedzia przy dugim wypolerowanym biurku, pod wielkim portretem Lenina. Na obron praw czowieka. Dadz na pewno. Dadz na jawno! Na przebudow naszego spoeczestwa. Genera Czebrikow pokiwa sceptycznie gow. Ale tak, wcale nie wtpi, e dadz. Dadz, naturalnie. Tylko znw trzeba wyciga spod lady ten przeklty, wywiechtany i obsmarowany przez propagand zachodni problem praw czowieka. A przecie wiadomo, e nic podobnego w Zwizku Sowieckim nie ma, to tylko pody wymys CIA. Nasze spoeczestwo korzysta ze wszelkich praw: ma prawo do pracy i do wypoczynku, do bezpatnego lecznictwa. Jak w kadych koszarach lub w kadym wizieniu. Po prostu niech przestan opa tyle wdy. Swoj ostatni myl genera wypowiedzia na gos. Jegor Ligaczow by jeszcze bardziej sceptyczny, cho nie kiwa przeczco gow: gdzie w sejfie Gorbaczowa spoczywa materia zawiadczajcy, e by zamieszany w spraw uzbeck. Skoro gensek co takiego mwi, to lepiej od razu nie zaprzecza. Tylko po co dawa imperialistom do rk taki atut, po co mwi, e kiedykolwiek w naszym kraju amano prawa czowieka. Mikoaj Rykow umiecha si szeroko. Grunt, eby dali pienidze, a my woymy je w kapitalne budownictwo. To najlepszy sposb ich wykorzystania. adna komisja si nie doszuka, ile kto ukrad. Inaczej ni pozostali czonkowie politbiura, Rykow z uznaniem powita propozycj Gorbaczowa. Na tak mtne cele jak prawa czowieka mona od USA i od Europy bra poyczki jeszcze co najmniej przez dwadziecia lat. Grigorij Romanow siedzi zaspiony. Od pewnego czasu zaczto go szykanowa. W Leningradzie, w posiadoci jego siostry, zjawiy si jakie typy z tzw. kontroli ludowej, a moe z obkomu. Zadali dokumentacji willi oraz aktu nabycia gruntu, co tam mierzyli, zapisywali, wypytywali ochron. To samo w swoim czasie spotkao Jekatierin Furcew, gdy postanowiono usun j z KC. Tote Romanow milczy. Gejdar Alijew te nic nie mwi. Z Andropowem dobrze mu si wsppracowao, za jego czasw wszystko byo jasne. Chocia, naturalnie, niebezpieczne. Ale to bya gra godna mczyzn. Tymczasem nowy gensek co za bardzo krci. Oby si nie wplta w jak afer. Zobaczy si co dalej, w razie czego trzeba wia do ojczystego Baku. Jeli Amerykanie dadz szmal na obron praw czowieka, bdzie mia w republice duo do zrobienia. Eduard Szewardnadze umiecha si poczciwie i niemiao, kiwa gow. A jake, zgadza si z gensekiem. Prawa czowieka w ZSRS to nie byle co. Trzeba si t spraw zaj powanie. Gospodarka rynkowa to rwnie dobra rzecz. Dziki niej kraj znw zacznie y. Nikomu nie przychodzio nawet do gowy, e to wanie Szewardnadze usankcjonowa stosowanie tortur w Gruzji i odgraa si, e oczyci kapitalistyczny chlew w republice. Aleksander Jakowlew, zowieszczy ideolog partyjny stalinowskiego chowu, najbliszy wsppracownik Susowa, siedzi poczciwy i rozlazy. Przypomina dobrodusznego krasnala z bajek. On te zgadza si cakowicie z Gorbaczowem: jeli dadz pienidze na prawa czowieka, to trzeba je bra. Wpywy zachodnie i odwil polityczna ocal pastwo. Porusz ludno, zmuszj, by w kocu zacza pracowa i przestaa pi. Najwaniejsze w tym wszystkim jest to podsumowa wypowiedzi dyskutantw sekretarz generalny bymy mieli wicej socjalizmu. Nasz nard dokona historycznego wyboru w 1917 roku i nie zejdzie z obranej drogi! Kto za, kto przeciw, kto si wstrzyma? Prosz opuci rce. Jednogonie. W maym mieszkanku czonka Akademii Nauk prof. Andrieja Sacharowa, ktrego KGB miasta Gorki i przyjedajcy co chwila z Moskwy specjalici ledzili przez okrg dob, telefon by wci na podsuchu. Sam Sacharow niedawno wyszed z psichuszki wsplnego wynalazku Andropowa i wietnie prosperujcej sowieckiej psychiatrii. Laureata Nagrody Nobla, uczonego wiatowej sawy, faszerowano tam silnymi preperatami psychotropowymi i karmiono przymusowo przez sond. Aby to zrobi, przewracano go na ko i zaciskano mu nos metalowym spinaczem. Prasa sowiecka mieszaa z botem Sacharowa i jego on Helen Bonner. wiatowa opinia publiczna staraa si, jak moga, pomc odwanemu uczonemu: omieli si przecie walczy o prawa czowieka w pastwie totalitarnym. Prezydent USA Reagan ogosi nawet w Stanach Zjednoczonych dzie Sacharowa, by zwrci uwag wiata na los uczonego. W odpowiedzi na to z ZSRS dobieg jedynie wcieky syk. Koledzy Sacharowa z Akademii Nauk opublikowali specjalne owiadczenie nastpujcej treci: Akademia Nauk ZSRS jest oburzona decyzj prezydenta Reagana o oficjalnych obchodach Dnia Sacharowa. Przedstawianie. Sacharowa jako bojownika o pokj i prawa czowieka oznacza drwin z prawdy, podega nastroje zimnowojenne, cakowicie ignoruje opinie sowieckich uczonych. Akcj administracji USA uczeni sowieccy oceniaj jako prowokacj, jej celem jest zatrucie midzynarodowego klimatu politycznego [...] Sacharow usiuje szkalowa wszystko, co jest nam drogie [...], obrzuca oszczerstwami wasny nard, przedstawia go caemu wiatu jako tum bez twarzy, daleki od cywilizowanego ycia [...) ujadali na amach prasy czonkowie Akademi i Nauk Dorodnicyn, Prochorow, Skriabin i Tichonow, peni obawy, e strac przepustki do specbufetu... Nagle telefon oy. Usyszawszy przenikliwy dzwonek, uczony drgn. W ostatnim czasie telefon odzywa si tylko po to, by wyrzuci z siebie kolejn porcj grb lub wyzwisk pod adresem uczonego i jego ony. Najbardziej niewinne z nich brzmia-

106

o nastpujco: Za ile dolarw, ydowska mendo, sprzedae nasz ojczyzn?. Ani Sacharow, ani jego ona nie byli ydami, lecz sowieckie media trbiy, e s oni agentami midzynarodowego syjonizmu. Pewnego razu przysano do nich z pogrkami palestyskich terrorystw... Sacharow podnis suchawk. Andrieju Dmitriewiczu usysza nieznany gos prosz wybaczy, e dzwoni o tak pnej porze. Mwi Gorbaczow, Michai Siergiejewicz, sekretarz generalny... Niech pan wraca do Moskwy, kiedy tylko zechce. W imieniu partii prosz o wybaczenie za wszystko, co pana spotkao. Gdy Sacharow wyszed z domu, stojcy w holu milicjant po raz pierwszy zasalutowa na jego widok. Nie kadego miertelnika zaszczyca osobicie telefonem sekretarz generalny KC partiii... wiat zachysn si z zachwytu. Gorbaczow uwolni czonka Akademii Nauk, Andrieja Sacharowa! krzyczay ogromne tytuy na pierwszych stronach wszystkich gazet wiata. Ten krok Moskwy wiadczy niewtpliwie, e po dugich latach zastoju i bezprawia w Zwizku Sowieckim znw nastpuje odwil. To skutek koniecznoci przeprowadzenia reform gospodarczych i politycznych. Czy ich inicjator pjdzie dalej, ni udao si to Chruszczowowi? Wiele zaley od tego, jak znaczce bd inwestycje Zachodu w chory system sowiecki, skrajnie osabiony gospodarczym krachem, chronicznymi nieurodzajami, korupcj, globalnymi ambicjami i niekoczc si wojn w Afganistanie. Lecz bez wzgldu na to, czym to jest naprawd, wszyscy ju zrozumieli okrt moskiewski chce pyn nowym kursem. Tymczasem ogromne, zbyt ociae i niesterowne imperium sowieckie nie miao ju si, by wykona manewr umoliwiajcy zmian kursu. Burza nieubaganie spychaa imperialn naw na skay. Ju dawno przeoczono ostatni moliwo ratunku. Widzia to doskonale Gorbaczow, ktry stan na mostku kapitaskim. Prbowa wic bodaj zagodzi uderzenie o skay, by wybuch nafaszerowanego gowicami jdrowymi okrtu nie spowodowa zagady kuli ziemskiej wraz z nim samym. Byo to potwornie trudne, lecz moliwe do wykonania. W stolicach europejskich oraz w Waszyngtonie kanaami dyplomatycznymi sondowano ju reakcj pastw zachodnich na ciepy wiatr przemian, ktry nagle powia z Moskwy. PRZEBUDOWA i JAWNO oto dwa hasa, ktrymi zamierza odtd kierowa si Moskwa w swej polityce wewntrznej i zagranicznej. Zachd niezbyt temu wierzy. Wskutek polityki sowieckiej w czasach pnego Breniewa, a nastpnie Andropowa, wadz na Zachodzie objli nieprzejednani antykomunici prezydent Reagan w USA i Margaret Thatcher w Wielkiej Brytanii. Niepodobna byo ich przekona jedynie obiecankami. Trzeba byo zrobi co konkretnego. Na pocztek uwolni wszystkich winiw politycznych i zakoczy wojn w Afganistanie. W zasadzie jestemy gotowi to uczyni, lecz potrzebujemy pienidzy. Musimy przebudowa skostnia machin administracyjno-biurokratyczn. Ma racj prasa sowiecka, gdy pise, e wszystko zaley od tego, ile pienidzy zechce woy Zachd w sowieck przebudow i jawno. Kraj jest zniszczony przez poprzednich wadcw i fatalny system gospodarczy. Przebudowa i jawno to nie cel sam w sobie, lecz niezbdne narzdzie, by kraj przeszed bez trudu do gospodarki rynkowej. Lecz brak na to rodkw. Nie ma ich na realizacj adnego programu. Nawet na uwolnienie z wizie i agrw winiw politycznych. Grunt, eby zacz, a wwczas proces si rozwinie....Pomcie nam... W KGB zacz si popoch. Chc, eby uwolni winiw politycznych i zamkn sprawy z arykuw 70 i 190, dziki ktrym tak wietnie prosperuj cae resorty tajnej policji?! Tak po prostu uwolni? No nie, lepiej ponownie przejrzyjmy akta, kogo tam zwolnimy na zasadzie amnestii, innym winiom skrcimy odsiadk, a komu tam dorzucimy par latek. Generaowie nie chcieli nawet sucha o zakoczeniu wojny w Afganistanie. Bd walczy do zwyciskiego koca! Partyzanci ju dysponowali amerykaskimi rakietami typu ziemia-powietrze, ich dziaania na poudniu osaniao lotnictwo pakistaskie, pracowaa te dla nich iraska sie radiojokacyjna. Obie strony miay coraz wicej dochodw w walucie. Coraz wicej te byo cynkowych trumien z ciaami zabitych, ktre wysyano do ZSRS. Partyjne plany wzbudziy niepokj KGB i wojska. Dyplomaci wyjaniali, ile kredytw i na jakich warunkach Zachd moe udzieli ogooconemu pastwu. Nowy sekretarz generalny zapoznawa si tymczasem z ogromn machin Komitetu Centralnego partii. Mg wreszcie pozna wzystkie tajemnice mae, piknej krainy zwanej Nomenklaturi. Sta si teraz jej nie koronowanym krlem. Wielki kraj, obejmujcy jedn szst powierzchni ldowej wiata, lea przed nim unurzany w krwi i bocie. Natomiast w maej Nomenklaturii jak dotd wszystko ukadao si niele, cho poziom ycia nieco si obniy. Mikoaj Kruczyna, ktry zarzdza sprawami KC KPZS, dwa razy w tygodniu przynosi sekretarzowi generalnemu dokumenty dotyczce finansowej i gospodarczej sytuacji Nomenklaturii. Zjawia si w poniedziaki i w pitki. W czwartki zbierao si politbiuro, by wyznaczy zadania dla Kruczyny i jego zarzdu, mieszczcego si w ogromnym budynku na ulicy Granowskiego. Gensek osobicie czyta i podpisywa wszystkie dokumenty finansowe, zwaszcza te, ktre dotyczyy obcych walut. Nowy gensek wnika we wszystko ze szczegami, interesowa go kady dolar. Kruczyna obj swe stanowisko w 1983 roku; wczeniej by zastpc kierownika wydziau rolnictwa i przemysu spoywczego KC KPZS. Nawiasem mwic, obj je z rekomendacji Michaia Gorbaczowa, ktry, przypomnijmy to, nadzorowa

107

w politbiurze rolnictwo. Andropow, rozwcieczony afer z certyfikatami osabionego przegldu celnego, wyrzuci na emerytur poprzedniego szefa administracji i gospodarki KC, Georgija Pawowa. Jego miejsce zaj Kruczyna. To on zapoznawa teraz ze wszystkimi sprawami sekretarza generalnego, czowieka, ktremu zawdzicza karier. Mienie partii w samej Moskwie byo ogromne, w skali caego kraju za wprost nieobjte dla ludzkiego oka. W samej tylko stolicy partia bya wacicielk piciu tysicy budynkw o oglnym metrau 137 tysicy metrw kwadratowych. W 114 wydawnictwach i 80 drukarniach, ktre byy jej wasnoci, pracowao 80 tysicy ludzi, przynoszc corocznie w samej tylko stolicy kasie partyjnej 450 milionw rubli. KC mia do dyspozycji 19 luksusowych sanatoriw i 40 domw wypoczynkowych, setki ambulatoriw i szpitali. W jednym tylko z wielu orodkw w Srebrnym Borze pod Moskw KC mia 1800 dacz i willi. Wasnoci KC bya sie garay, stowek, sklepw, specjalnych wydziaw w zakadach misnych i zakadach przemysu spoywczego, piekarni, zakadw fryzjerskich i pralni chemicznych, pracowni krawieckich i wielu innych najrozmaitszych placwek. Aby to wszystko utrzyma, niezbdne byy ogromne rodki. Cae wyposaenie, maszyny, narzdzia, przedmioty codziennego uytku produkowano przecie za granic. Naleao je systematycznie wymienia wskutek zuycia bd pojawienia si na rynku nowych modeli. W skali caego pastwa coroczne wydatki konieczne tylko do tego, by utrzyma nomenklaturowe gospodarstwo w znonym stanie, sigay 5 miliardw rubli i 1,5 miliarda dolarw. Ponadto nasilio si tempo wzrostu wydatkw: na Zachodzie znacznie podroao wiele towarw i usug, w dodatku poszerzono program budowy nowych dacz, gdy te dawne, budowane jeszcze w czasach stalinowskich, niszczay ze staroci. Zreszt niepodobnaju w nich mieszka: nie ma tam ani basenw, ani saun, ani kortw tenisowych, nie mwic ju owielu innych niezbdnych urzdzeniach. Gorbaczow interesowa si przy okazji, jak postpuje budowa jego nowej daczy na Krymie. Dacza to zreszt nazwa czysto umowna. Planowano budow caego kompleksu budynkw z garaami, domami dla personelu obsugujcego i ochrony, wysokim ogrodzeniem z sygnalizacj, budow nowych tras dojazdu i zagospodarowanie otoczenia oraz parku, a nawet wind, czcych rne poziomy ogrodw, marmurowych schodw wiodcych nad morze, falochronw i tak dalej. Wszystko posuwa si zgodnie z planem, zatwierdzonym przez politbiuro zameldowa gensekowi Kruczyna. Postaramy si zmieci w 3 milionach dolarw, tak jak to przewiduje kosztorys. Stale wzrastaj te wydatki na delegacje zagraniczne, na urlopy towarzyszy, ktrzy wraz z rodzinami wyjedaj za granic na leczenie. Przeznaczone na to kwoty sigaj rocznie 500 milionw dolarw. 500 milionw dolarw7 Chyba troch za duo! Czy to nie przesada? Prosz przejrze listy wypat, Michaile Siergiejewiczu. Przecitnie piedziesit tysicy osb rocznie, zaledwie 10 tysicy dolarw na osob. Za takie pienidze niebardzo mona pohula na Zachodzie. Ceny tam rosn jak grzyby po deszczu. Z trudem staramy si nie przekroczy zaplanowanej kwoty, towarzysze prosili, by zabiega w politbiurze o jej podwyszenie. A teraz sprawy midzynarodowe. Wydatki zwizane z pomoc dla bratnich partii. Mowa tu nie tylko o partiach w krajach kapitalistycznych. Tam gdzie partie s u wadzy, pienidze przekazujemy z budetu pastwa za porednictwem Ministerstwa Finansw do Bankw Pastwowych. Tradycyjnie najwiksze interesy finansowe prowadzimy z Komunistyczn Parti Francji. W kraju tym system podatkowy jest dla nas najdogodniejszy. Prcz 2 milionw dolarw, przekazywanych francuskiej kompartii corocznie za porednictwem Eurobanku, przesyamy te osobno rodki na konto gazety LHumanite, niestety, chronicznie deficytowej. Oto kwoty wydatkowane na finansowanie jej, poczwszy od 1978 roku: 1978 1 milion 662 tysice frankw 1979 1 milion 751 tysicy frankw 1980 I milion 862 tysice frankw 1981 l milion 877 tysicy frankw 1982 I milion 878 tysicy frankw 1983 l milion 542 tysice frankw 1984 l milion 933 tysice frankw 1985 l milion 974 tysice frankw. S to wydatki niezbdne, gdy spraw niezmiernie dla nas wan jest poparcie towarzysza Georgesa Marchais i jego partii. Wanie dziki kanaom francuskiej partii komunistycznej udao si nam przenikn na rynek wewntrzny Francji, trafi na giedy obrotu nieruchomociami, zaoy kilka niezwykle dochodowych spek joint venture. Wsplnie z KPF jestemy obecnie wacicielami kompleksu nowoczesnych gmachw, w ktrych znajduj si rne instytucje KPF. Za porednictwem KPF zakupilimy dwadziecia piknych budynkw mieszkalnych zlokalizowanych w luksusowych, zamieszkaych przez buruazj dzielnicach Parya, Lyonu, Marsylii oraz innych duych miast Francji. Budynki te przynosz nam stale rosncy dochd. Czci tych kwot obracamy, a cz pozostaa przekazywana jest na osobiste konta czonkw politbiura, sekretarzy KC i innych towarzyszy, zgodnie z tajn uchwa politbiura z 20 padziernika 1965 roku. Operacje tego rodzaju wymagaj dodatkowych wydatkw rzdu okoo 40 milionw frankw rocznie. Jednake i w tym przypadku s to wydatki niezbdne ze wzgl-

108

du na inflacj i w celu poszerzania operacji. Gdy pojawia si konieczno natychmiastowego przekazania pienidzy towarzyszom, jak zwykle wykorzystywani s do tego celu kurierzy. Oto na przykad dokument zatwierdzony przez politbiuro, ktry musicie podpisa, towarzyszu sekretarzu generalny. Bez waszego podpisu dokumenty takie nie s wane. Zwyczaj ten wprowadzi jeszcze towarzysz Stalin, wkrtce po mierci towarzysza Lenina, gdy okazao si, e ogromne sumy partyjne gdzie si zapodziay, poniewa Wodzimierz IIjicz by zbyt mao wymagajcy i zbyt ufny. cile tajne. P 219/7 z 20.09.85 Dotyczy: proby czonka wadz Woskiej Partii Komunistycznej tow. Kossuta. I. Zadouczyni probie czonka wadz WPK tow. Kossuta i w roku 1985 przeznaczy 200 tys. dolarw na publikacj czasopisma Horyzonty. 2. Poleci Bankowi Pastwowemu (tow. Alchimow), by zarezerwowa dla tow. B.N. Ponomariewa 200 tys. dolarw na cele specjalne. 3. Przewz tych rodkw zleci KGB. Sekretarz generalny KC KPZS podpis. A oto kolejny dokument: cile tajne. P 157/2390 z 28. I 0.85 Dotyczy proby KC Komunistycznej Partii USA. 1. Odpowiedzie pozytywnie na prob KC Komunistycznej Partii USA i przeznaczy na budownictwo partyjne 250 tys. dolarw. 2. Poleci Bankowi Pastwowemu (tow. Fomin), by zarezerwowa dla tow. B.N. Ponomariewa 250 tys. dolarw na cele specjalne. 3. Dostarczenie pienidzy zleci KGB. Sekretarz generalny KC KPZS podpis. I jeszcze: cile tajne. P 161/2738 z 29.10.85 Dotyczy: proby tow. Urbani. l. Na prob czonka KC Komunistycznej Partii Belgii tow. Urbani przydzieli mu 2 miliony 169 tysicy 550 frankw belgijskich na zakup budynku dla potrzeb prasy partyjnej [...J Kruczyna podoba si Gorbaczowowi. Szczera, rosyjska twarz, okazaa sylwetka, sympatyczny umiech, bujna, szpakowata czupryna. I tumaczy wszystko wyranie, uatwia zrozumienie spraw. Niektre z nich sekretarz generalny zna ju od dawna, ale o niektrych dopiero teraz si dowiaduje. A co to za 500 milonw? Kruczyna wyjania: To kwota, ktr wydatkujemy corocznie na nie cierpice zwoki potrzeby naszych przyjaci. Rozumiem. A te 500 milionw? To dla towarzysza Saddama Husajna na wojn z Iranem; przecie neutralizuje Teheran i zabezpiecza nasze interesy w Afganistanie. - Chwileczk, przecie wydajemy miliard rubli rocznie na zaopatrzenie Husajna w najnowsze rodzaje broni, a take w paliwa, czci zapasowe. W dodatku opacamy jego doradcw i osobno dajemy Komunistycznej Partii Iraku 400 tysicy dolarw rocznie? Nie naley myli dwch rzeczy, Michaile Siergiejewiczu. Dostawy broni i caej reszty s opacane z budetu pastwa. A 500 milionw dla Husajna osobicie i 400 tysicy dla kompartii pochodz z funduszw partyjnych. Mimo wszystko drogo nas kosztuje ten Afganistan! Drogo potwierdza Kruczyna. Wszystko teraz jest bardzo drogie. Na utrzymanie 120 tysicznego kontyngentu wojsk idzie rocznie 50 milionw. Dolarw?! Nie, na szczcie, jak na razie, rubli. A w ogle, cznie z obecnym 1985 rokiem wydalimy na utrzymanie tam wojska 80 miliardw rubli. Ponadto faktycznie utrzymujemy ca ludno Afganistanu, ktra mieszka w miastach. To dodatkowe 70 milionw rocznie. Ale to wszystko z budetu pastwa. Partia niezbyt wiele wydaje na Afganistan jakie ptora miliona dolarw rocznie. Bo w ogle wszystkie rzdzce partie, jak ju mwiem, s subsydiowane z budetu pastwa. Oto rejestr kwot przeznaczonych na dziaalno bratnich partii. To, by tak rzec, wypaty obowizkowe. S to kwoty do stabilne, cho ostatnio nieco wzrastj, mniej wicej o 1 1,5% rocznie. 1. Komunistyczna Partia USA 2.000.000 dolarw 2. Komunistyczna Partia Francji 2.000.000 dolarw 3. Komunistyczna Partia Finlandii 1.800.000 dolarw 4. Komunistyczna Pmiia Portugalii 1.000.000 dolarw 5. Komunistyczna Partia Grecji 900.000 dolarw 6. Komunistyczna Partia Izraela 800.000 dolarw

109

7. Komunistyczna Partia Chile 700.000 dolarw 8. Komunistyczna Partia Libanu 500.000 dolarw 9. Komunistyczna Partia Wenezueli 500.000 dolarw 10. Komunistyczna Partia Indii 500.000 dolarw II. Komunistyczna Partia Woch 500.000 dolarw 12. Komunistyczna Partia Danii 350.000 dolarw 13. Kpmunistyczna Partia Peru 350.000 dolarw 14. Komunistyczna Partia Salwadoru 400.000 dolarw 15. Komunistyczna Partia Argentyny 400.000 dolarw 16. Komunistyczna Partia Brazylii 330.000 dolarw 17. Komunistyczna Partia Cypru 300.000 dolarw 18. Komunistyczna Partia Hiszpanii 300.000 dolarw 19. Komunistyczna Partia Iraku 400.000 dolarw 20. Komunistyczna Partia Austrii 250.000 dolarw 21. Komunistyczna Partia Syrii 250.000 dolarw 22. Komunistyczna Partia Egiptu 230.000 dolarw 23. ..... cznie blisko 40 milionw dolarw rocznie, wraz z Organizacj Wyzwolenia Palestyny. Zgodzicie si, towarzyszu, e to niewiele, jeli porwna z innymi subsydiami. Gorbaczow sucha uwanie. Podpisuje dokumenty, spiera si, udowadnia swoje racje, pyta, gdy czego nie rozumie. Banki Amsterdamu, Zurychu, Londynu, Parya, Tokio i Singapuru. Podstawieni milionerzy w rodzaju Hammera, Maxwella, Simady. Grupy mafijne wsppracujce chtnie jako wspudziaowcy. Cyfry, cyfry i jeszcze raz cyfry. Miliardy dolarw. Tony zota i brylantw. Wydatki na ksztacenie partyjnych aparatczykw ze wszystkich krajw wiata w Instytucie Nauk Spoecznych przy KC KPZS, wydatki na pobyt (delegacje subowe, wypoczynek, leczenie) dziaaczy zagranicznych partii komunistycznych w ZSRS, wydatki na emigrantw politycznych, czasowo lub stale przebywajcych w ZSRS... Wydatki partii komunistycznych na ulokowanie zamwie sowieckich w ich krajach lub za ich porednictwem. Spki joint venture, firmy przyjaci, firmy widma. Tymczasem w kraju trwa szalestwo kampanii antyalkoholowej. Szefom partii wydaje si, e jest to droga do zwikszenia wydajnoci pracy. Nowo narodzona jawno wdziera si do gazet i na ekrany telewizorw, bagajc rozpaczliwie: Czteroletnia dziewczynka jest chora na biaaczk. W naszym kraju choroby tej nie da si wyleczy. Potrzeba 3 tysicy dolarw, by uratowa to ycie... Wielki kraj milczy. Bo kt ma w Kraju Rad dolary poza KPZS? A partia podobnych apeli nigdy nie chcia sucha, nie syszy wic i teraz. A jeli nawet kto ma ukryte kilka tysicy zielonych i chciaby pomc choremu dziecku, nie da ich, bo si boi. Moe to prowokacja KGB? Czowiek pokae dolary i wlepi mu dziesi lat. Lepiej siedzie cicho. Firma zachodnioniemiecka [...J podja si pokry koszty leczenia dziewczynki i zaprasza j z wraz rodzicami do Hamburga [...J Lecz pki mama maej bdzie zaatwia formalnoci wyjazdowe (Po co jedzie do RFN? Czy rzeczywicie dziecko jest chore, czy nie mona go leczy w kraju? A czy rodzice nie pracuj przypadkiem w tajnych instytucjach? Czy nie zamierzaj szkalowa naszego ustroju?), chora dziewczynka umrze... A potem by Czarnobyl. Zacza si wojna atomowa tylko jej brakowao w bogatym rejestrze wojen, ktre komunici wypowiedzieli spoeczestwu. Promieniowanie, przewyszajce radiacj bomb atomowych zrzuconych na Hiroszim i Nagasaki, porazio setki tysicy ludzi, ogromne obszary Ukrainy, Biaorusi, republik nadbatyckich, Rosji. Obok radioaktywny pyn nad Europ Wschodni i rodkow i dotar a do Szwecji. Amerykaskie satelity zwiadowcze szybko poinformoway wiat o skali tej katastrofy. Kraje zachodnie ze zgroz przystpiy do natychmiastowej ewakuacji swych obywateli z napromieniowanych regionw. Na wieo narodzon jawno opad ciki but i omal jej nie stratowa w pieluszkach. Kreml zareagowa na katastrof zgodnie ze sprawdzon praktyk rewolucyjnej tradycji. Krzyk zgrozy i rozpaczy zachodnich rodkw przekazu nazwano prowokacyjnym zgiekiem, ktry ma na celu wywoanie kolejnej histerii antysowieckiej. Po eksplozji w czarnobylskiej elektrowni atomowej straacy gasili poar bez waciwej odziey ochronnej, najczciej tylko w mundurach. Nikomu nawet do gowy nie przyszo ewakuowa mieszkacw, przynajmniej z najbliszego ssiedztwa wybuchu. Telewizja nadawaa rzewne scenki o zakochanych, ktrzy suchaj piewu sowikw nad rzek Prype, (tak wanie zatytuowana bya audycja Sowiki nad Prypeci, emitowana trzeciego dnia po katastrofie), albo o modych matkach spacerujcych ze swymi maluchami w wzkach lub trzymajcych je na rku. Dziarscy telereporterzy

110

podsuwali im mikrofony i zadawali idiotyczne pytania: Jak si pani czuje? . Wspaniale! umiechay si szeroko mode kobiety. A co pani powie o tym propagandowym zgieku, ktry wszcz Zachd po awarii w elektrowni atomowej? Nie pierwszy raz tak ujadaj oburzay si mode mamy. Kada okazja jest dla nich dobra, by wyrazi nienawi do naszego ustroju i sowieckich obywateli. P roku pniej ich dzieci zaczn jedno po drugim umiera; oglna liczba zmarych dzieci jest utajniona do dzisiaj... Podczas gdy Moskwa staraa si, jak moga, ukry lub pomniejszy skal katastofy, Zachd ju rozumia, jakie bd jej skutki dla wiata. Ogromne obszary skaone, konieczno przesiedlenia z nich mnstwa mieszkacw, utrata ziem rolnych i pogowia byda, straty przemysowe wszystko to skadao si razem na setki miliardw dolarw i wymagao wysiku, ktremu Zwizek Sowiecki zdecydowanie nie mg podoa. Tymczasem kraj pada ofiar kolejnych katastrof. Tony transatlantyckie statki pasaerskie i odzie strategiczne, rozbijay si samoloty pasaerskie i wojskowe, wypaday z torw pocigi, wylatyway w powietrze rurocigi gazowe i naftowe, szy z dymem fabryki. Okrutnie mciy si na imperium sowieckim demony Korei. Jeszcze okrutniej mci si kraj za trwajc ponad siedemdziesit lat zbrodnicz okupacj. Najbardziej bezlitosna bya wszake zemsta fatalnego systemu gospodarczego. w wytwr szalonych, utopijnych idei mia by skuteczny w pastwie niewolniczym. Pospna ironia dziejw sprawia, e w XX wieku pojawia si enklawa systemu, zapomnianego od czasw staroytnych. Eksplozja w Czarnobylu przyspieszya bieg nieodwracalnych wydarze. Imperium sowieckie umierao, rozpadao si w oczach. Wrd tego rozpadu i gnicia rozkwitaa jawno. Na gincy kraj niczym grony wodospad runa prawda o jego brudnych, krwawych dziejach. Spoeczestwo ockno si. Uczestnicy wielotysicznych wiecw, wci jeszcze ywioowych i chaotycznych, coraz czciej wskazywali gwn przyczyn wszystkich nieszcz Komunistyczn Parti Zwizku Sowieckiego i stworzone przez ni zbrodnicze organy wadzy pastwowej. Partia za reagowaa ospale. Liczya na obiecane przez Gorbaczowa kredyty zachodnie. Gorbaczow nie zawid jej zaufania. Jedzi po krajach Europy Zachodniej, lata do Ameryki, spotyka si z prezydentami, premierami, krlami i krlowymi, politykami, przedsibiorcami i bankierami, czarujc wszystkich sw idenowego mylenia, propozycjami globalnych przeobrae wiata, ktry przysowiow beczk prochu zamieni na gowice nuklearne. Wci perorowa o pieriestrojce i gasnosti. Na dowd, e nie s to puste sowa, zainicjowano w kraju, z polecenia Gorbaczowa, nowy etap potnej kampanii demaskowania stalinizmu. Przeklinano i pitnowano Stalina w prasie, radiu i telewizji, na ekranach kin i na deskach scenicznych niemal przez okrg dob. Kampania ta jednak z miejsca wylizgna si spod kontroli partyjnej, uderzajc rykoszetem w KPZS. Wicej demokracji! Wicej jawnoci! woa Gorbaczow w Waszyngtonie, Paryu, Londynie i w Bonn. Wicej socjalizmu! Wicej dyscypliny! poucza swych rodakw ju po powrocie do domu. Wreszcie poczy oba te apele. Zacz i w domu, i za granic nawoywa: Wicej demokracji! Wicej socjalizmu! Nie pozostao to nie zauwaone. Demokracja i socjalizm, niczym dwie masy krytyczne uranu, przy zblieniu mogy spowodowa eksplozj jeszcze wiksz ni ta, ktra miaa miejsce w Czarnobylu. Gorbaczow imponowa Zachodowi. Nikt z jego poprzednikw nie by tak szczery i otwarty. We wszystkich podrach towarzyszya gensekowi maonka. (Stalin zlikwidowa swoj on Nadied na dugo przed pojawieniem si na arenie midzynarodowej, ona Chruszczowa poczciwa Nina Pietrowna rzadko pokazywaa si publicznie, Breniew za sw Wiktori Pietrown trzyma niemal w areszcie domowym. Co do Andropowa, dziennikarze zachodni zapewniali, e w ogle nie wiedz, czy jest onaty, a do chwili, gdy ujrzeli na pogrzebie wdow po nim.) Raisa Maksimowna znacznie przerastaa swoje poprzedniczki. Mkna przez zachodnie stolice z kart kredytow American Express, pustoszc sklepy jubilerskie i sklepy z antykami. Zamwia dla siebie identyczne kolczyki jak Margaret Thatcher za marne 70 tysicy funtw sterlingw. Kupia na aukcji zote wielkanocne jajko Faberge, zawstydzajc bogatych kolekcjonerw, ktrzy zbiegli si z caego wiata, by zdoby ten unikatowy bibelot. (Zaledwie kilka takich arcydzie zrobi synny rosyjski jubiler na zamwienie rodziny carskiej. Cen te mia ten drobiazg unikatow 2,5 miliona dolarw.) Raisa Maksimowna zarzuca zamwieniami Diora i Cardina. Po raz pierwszy dwaj synni kreatorzy mody odmawiaj dziennikarzom odpowiedzi na pytanie, jaki jest koszt zamwienia, powoujc si na tajemnic handlow i prob klientki. Lecz sprytni urnalici i tak dowiaduj si wszystkiego w urzdzie podatkowym. Siedmiocyfrowe kwoty drukowane w gazetach czerwon farb sensacyjnie wiecz pierwsze stronice europejskiej prasy, przydajc pastwu Gorbaczow solidnoci. Odtd para ta budzi jeszcze wikszy szacunek. (Nieubagana pasja nomenklatury, a za ni caej ludnoci do zdobywania zagranicznych ciuchw bya, jak si okazao, ewidentnym, cho, niestety, jedynym potwierdzeniem synnego hasa Nard i partia to jedno!. Tony zachodnich przedmiotw codziennego uytku stratoway i wdeptay w boto cay pakiet niemielielnych idei Marksa, Lenina, Stalina.) Owszem, dawano Gorbaczowowi na Zachodzie pienidze, tak jak obieca to partii. Jednake byy to sumy niewielkie i miay charakter kredytw docelowych. Wypucie wszystkich winiw politycznych. Ju wypucilimy zapewnia Gorbaczow. Wic pokazano mu listy uwizionych, z dokadnoci do jednego winia.

111

Skd je wzili? Co robi KGB? Lecz w agrach bramy ju byy szeroko rozwarte, a czarnobylska eksplozja wyrwaa je z zawiasw. Potny strumie winiw politycznych zacz uczestniczy w yciu spoecznym kraju. Ludzie ci ksztatuj na nowo swe polityczne oblicze, przeformowuj si w marszu, przeczuwaj, e oto wreszcie pojawia si moliwo zaatwienia porachunkw ze znienawidzonym reymem. A krajem wstrzsaj agonalne drgawki. Potworne trzsienie ziemi w Armenii zabrao ycie ponad trzydziestu tysicy ludzi. P miliona osb stracio dach nad gow. Kataklizm ten sta si niejako dopenieniem katastofy czarnobylskiej. Znw partia rzdzca krajem zademonstrowaa absolutn obojtno wobec licznych tragedii, ktre spady na i tak ju nieszczliwy kraj. Ogromne wojskowe samoloty transportowe USA i NA TO czarne Herkulesy przeznaczone do szybkiego przerzucania amerykaskich oddziaw szybkiego reagowania do stref zagroonych przez wojska sowieckie, wyadowane odzie, ywnoci i lekami, jeden za drugim ldoway w Moskwie, Misku, Erywaniu i innych duych miastach Rosji sowieckiej. Zachd pragn cho w jakikolwiek sposb zmniejszy cierpienia ludnoci umierajcego kraju. Gdyby kto nie wiedzia, co wioz Herkulesy, mgby pomyle, e Amerykanie przeprowadzaj jedn ze swych wielkich operacji wysadzania desantu na terenie przeciwnika; nauczyli si tego wietnie ju podczas drugiej wojny wiatowej. Czy by zacza si trzecia wojna wiatowa? Tak, zacza si. I jak zwykle, zaskoczya cay kraj. Pocztek inwazji nieprzyjacielskiej przeprowadzanej na tak ogromn skal uzmysowi wszystkim, e ogromny potencja jdrowy, najwiksza na wiecie armia, dysponujca wiksz liczb czogw ni pozostae kraje razem wzite, jej tysice rakiet w bazach naziemnych, morskich i lotniczych, systemy cznoci kosmicznej i bro laserowa, s, jak si okazao, cakowicie niepotrzebne, bezuyteczne. Armia sowiecka moga si przyda wycznie do rozadowywania amerykaskich samolotw. Dawny plan dyplomacji dolarowej prezydenta Williama Howarda Tafta wszed w ostatni faz. Zamiast bomb i pociskw poraa i zabija dolar, likwidowa bez trudu resztki oporu, zajmowa ostatni, jeszcze nie zdobyty rynek. A co na to ukochana partia? Ekrany telewizyjne ukazuj caemu krajowi wycieczone buzie czarnobylskich dzieci, ich zrozpaczone, niedziecice spojrzenia. Dzieci ormiaskie, wydobyte spod ruin domw, wywiezione z Baku, gdzie na ich oczach mordowano rodzicw. Dzieci rosyjskie, ktre w samym rodku zimy mieszkaj w dziurawych namiotach, bez ciepej odziey i bez ywnoci. Ich rodzice musieli w popochu ucieka z Azji rodkowej i Zakaukazia przed krwawymi pogromami i rzezi. Rozpacz w oczach lekarzy: nie ma lekarstw, nie ma strzykawek jednorazowego uytku, nie ma odziey, nie ma gdzie mieszka. Ratujcie dzieci s przecie nasz przyszoci! Dajcie 2 tysice dolarw na strzykawki! Dajcie 3 tysice dolarw na zachodnie lekarstwa, tylko one mog uratowa dzieci! Dajcie 5 tysicy dolarw, by wysa te dzieci na leczenie do klinik w Niemczech. Holandii, Anglii... Dajcie, dajcie, dajcie... Na apel odpowiadaj firmy zachodnie. l pienidze, wysyaj ochotnikw-lekarzy, mobilizuj prywatne fundacje charytatywne, wieckie i kocielne, wydzielaj rodki na przewiezienie do USA i Europy Zachodniej dzieci chorych i cierpicych wskutek katastrof spoecznych. Lecz zamiast dzieci zjawiaj si jakie typy o spasionych gbach i rozbieganych oczach. S ubrani w porzdne garnitury, maj krawaty z importu. Czy to s dzieci z Czarnobyla? W tym samym czasie na Starym Placu rozpatrywane s dokumenty nastpujcej treci: cile tajne. P 180/74 z 14.01.87 Dotyczy: proby wadz Komunistycznej Partii Indii. l. Speni prob wadz Komunistycznej Patiii Indii i przeznaczy na potrzeby budownictwa partyjnego jeden milion 258 tysicy 890 rubli. 2. Zleci Bankowi Pastwowemu (tow. Pawow), by zarezerwowa dla tow. Zagadina wymienion sum na cele specjalne. 3. Pienidze przesa na konto Komunistycznej Partii Indii w banku kalkuckim. Sekretarz generalny KC KPZS M.S. Gorbaczow. Zarzdzajcy sprawami KPZS N. J. Kruczyna. cile tajne. P 159/48 z 30.0 I .87 Dotyczy: proby czonka wadz Komunistycznej Patiii Danii, tow. Jensena. l. Speni prob czonka wadz Komunistycznej Patiii Danii tow. Jensena i przyzna mu 357 tysicy 941 koron duskich na pokrycie budetu patiyjnego w zwizku z inflacj. 2. Zleci Bankowi Pastwowemu (tow. Pawow), by zarezerwowa dla tow. Zagadina wskazan kwot na cele specjalne. 3. Przekazanie pienidzy zleci KGB. Sekretarz generalny KC KPZS M.S. Gorbaczow. Zarzdzajcy sprawami KPZS NJ. Kruczyna. cile tajne. P 157/251 z 03.02.87

112

Dotyczy: proby sekretarza generalnego Komunistycznej Partii USA, tow. Halla. l. Speni prob sekretarza generalnego Komunistycznej Partii USA i wydzieli mu na imprezy zwizane z jubileuszem Komunistycznej Partii USA 500 tysicy dolarw [...] cile tajne. P 161/491 z 11.02.87 Dotyczy: proby czonka kierownictwa Komunistycznej Partii Woch, tow. Kossuta l. Speni prob czonka wadz KPW tow. Kossuta i wypaci mu na osobiste wydatki 633 tysice 765 lirw (85 dolarw) cile tajne P 166/51 l z 13.02.87 Dotyczy: proby czonka kierownictwa Komunistycznej Patiii Maroka, tow. Ali Jata. l. Zadouczyni probie czonka wadz Komunistycznej Partii Marokka tow. Ali Jata i przyzna mu jeden milion 870 tysicy 762 dirchamy 85 centymw na zakup 548 966 kilogramw papieru dla potrzeb prasy patiyjnej [...J cile tajne. P 181/373 z 18.02.87 Dotyczy: proby czonka wadz Komunistycznej Partii Egiptu, tow. Saida. l. Odpowiedzie pozytywnie na prob czonka kierownictwa Komunistycznej Partii Egiptu tow. Saida i wypaci mu 25 tysicy dolarw na leczenie [...J Ministrem spraw zagranicznych, po odejciu zgrzybiaego Gromyki, zosta Eduard Szewardnadze czarujcy, stateczny, wrcz ywe uosobienie nowego mylenia. l)
________________ 1) Niedawno prasa opublikowaa zeznania oficera milicji MSW Gruzji Nodari Chundgurua, skazanego przez sd i wtrconego do agru. W 1978 roku zosta on naczelnikiem OBCHSS [Oddzia walki z grabie i spekulacj T.R.] w jednym z regionw Gruzji. Gdy zgosi si do zwierzchnika, ktremu bezporednio podlega, otrzyma od niego tak oto rad: Twoje miejsce, kochany, daje duo szmalu. Trzeba za nie paci. Kto nie paci, gorzko auje. Gdy Chundgurua odmwi, otrzyma kolejn propozycj: Sprztnij w wiosce Ordonikidze magazyniera wytwrni herbaty Kantari, a nie bdziesz musia paci. Chundgurua spyta, co konkretnie znaczy sprztn i otrzyma wyran odpowied: zabieby go ziemia pochona. Zbyt skrupulatny oficer odmwi, magazyniera zamordowa kto inny, a jego odwoano ze stanowiska. W poszukiwaniu sprawiedliwoci Chundgurua dotar do samego Eduarda Szewardnadze. Nie by on ju wwczas szefem MSW, zosta ministrem spraw zagranicznych. Szewardnadze wysucha oficera i umiechajc si dobrotliwie, zauway: Nodari, trzeba byo zrobi to, o co ci prosili. Wwczas twoje stosunki ze wszystkimi ukadayby si dobrze. Wosy stany mi dba na gowie wspomina Chundgurua. zapomniaem jzyka w gbie. I tak wanie, bez sowa odszedem. Gdy tylko wyszed z gmachu KC, zosta aresztowany...

Nowy minister odwiedza kraje, w ktrych Gorbaczow zoy ju wizyt, i bez natrctwa, lecz wytrwale prosi o nowe kredyty. Bkitne oczy kanclerza Kohla, mdry umiech prezydenta Mitteranda, agodna kobieco Margaret Thatcher, prostota prezydenta Busha. Chtnie pomoemy Rosji (nazw ZSRS posugiwano si rzadko i niechtnie) w jej staraniach, by wej na drog reform i demokratycznych przeobrae. Jednak wszystko posuwa si u was zbyt wolno, chocia droga do cywilizacji jest prosta. Wo ln o s o w a . W i e l o p a r t y j n o . Ksztaowanie struktur wadzy pastwowej na podstawie woli caego narodu, czyli poprzez wolne wybory. Swoboda dla prywatnej przedsibiorczoci. Innymi sowy, wolny handel. Gospodarka, podczona do rynku wiatowego z walut wymienialn, ktrej wzorcem jest obecnie dolar. W s z y s t k o j e s t t a k i e p r o s t e . No i jeszcze jedno: prosicie o poyczki, a wydajecie miliardy na tzw. kraje demokracji ludowej. Proponujemy wam tak oto konkretn pomoc: wemiemy te kraje na utrzymanie, a wy pienidze przeznaczone dla nich woycie w reformy wewntrzne A nasze wojska w Europie Wschodniej? Komu one szkodz? Niech siedz w koszarach i nie wtrcaj si do niczego. Zreszt wojsko te moemy utrzyma. Naturalnie, przez jaki czas. I po cichutku, zarwno Amerykanie, jak i wy wyprowadzicie swoje wojska z Europy, goszc hasa wsppracy zamiast konfrontacji. Ale nie ma dokd ich wyprowadza. Nie mamy koszar dla onierzy, nie ma te szk i przedszkoli dla dzieci wojskowych... Boe wity! Co wycie robili przez te siedemdziesit lat? No dobrze, to nie problem. Zbudujemy domy mieszkalne i szkoy dla waszych oficerw i ich dzieci. Ale musimy jeszcze wyprowadzi wojska z Afganistanu. I to jak najprdzej. Wszystkie wasze propozycje s suszne, lecz by je zrealizowa, potrzeba mnstwa pienidzy. I l e? Trzy i p miliarda dolarw. To na pocztek... Za granic Michai Gorbaczow nawet zacytowa kiedy Disraelego, zdumiewajc dziennikarzy zachodnich. Ale z niego erudyta! Lenin w rzadkich wolnych chwilach rozkoszowa si lektur dzie Hegla w oryginale, Stalin uwielbia Machiavellego, a Michai Siergiejewicz, jak sam kiedy wyzna, rozczytywa si w powieciach Walentyna Pikula. Na szczcie cytowa nie Pikula, lecz Lenina. Uspokajao to nieco jego kolegw z politbiura. Wicej socjalizmu! dodawa otuchy swym speszonym nieco towarzysom sekretarz generalny. Sprawdzamy nasz kurs wedug Lenina. Co mwi Wodzimierz llicz, gdy wprowadza Now Polityk Ekonomiczn? Mwi, towarzysze: To na dugo i na powanie. A co zrobi Stalin? Znieksztaci, zdeformowa idee leninowskie, zacz

113

budowa koszarowy socjalizm. No i to wanie, towarzysze, doprowadzio do tego, co mamy obecnie. Trudno byo znale w Rosji sowieckiej bodaj trzech biegych w marksizmie, ktrzy mogliby bez cienia kamstwa potwierdzi, e przeczytali dziea Lenina od deski do deski. Po pierwsze dlatego, e co najmniej jedna czwarta tych dzie bya utajniona i dostp do nich mieli tylko ci, ktrzy nie zamierzali nigdy ich czyta. Byo to dla nich nieciekawe. Kto, kto przestudiowaby wszystkie pidziesit wydanych oficjalnie tomw pism Lenina, miaby nike nadzieje na to, e zostanie sekretarzem choby podstawowej organizacji partyjnej. Gdyby gdzie mia trafi, to najpewniej do domu wariatw. Dla zawodowych aparatczykw publikowano specjalne Zeszyty Leninowskie, ze cigaczk z idei leninowskich, niezbdnych w danym momencie ycia partyjnego. Czasem ze znajomoci tych zeszytw (by taki okres za Stalina, a potem w czasach Andropowa) urzdzano dla nomenklatury synne leninowskie zaliczenia. Zalecano lektur zeszytw nie tyle w celach ksztaceniowych, ile do wykorzystania podczas publicznych wystpie; naleao je bowiem zaczyna i koczy cytatami z Lenina. Im wicej byo cytatw, tym wystpienie uchodzio za lepsze. Bo po c nomenklatura miaa by czyta Lenina i wyjania niuanse zrnicowanych pogldw, dajmy na to, midzy nim a Kautskim lub Martowem, skoro kady aparatczyk nosi Iljicza w sercu? Kady zreszt wiedzia, e nauki Lenina s niezwycione, poniewa s suszne!. A co mwi Lenin? Mwi, e trzeba czciej rozstrzeliwa wrogw. I jak zwykle mia racj. Przestano rozstrzeliwa i prosz, czym si to skoczyo...Ludzie przestali pracowa i tylko wci wrzeszcz na wiecach. Kady z aparatczykw wiedzia, przed czym zawsze przestrzega Lenin: Nasz parti i socjalizm mog zniszczy i zniszcz: 1. Wielopartyjno i faszywa, buruazyjna demokracja. 2. Wolny handel. (Jest to, jak obrazowo wyraa si wdz proletariatu, stokro gorsze ni wszyscy Koczakowie i Denikinowie razem wzici.) 3. Jawno jako zasada ycia spoecznego. 4. Wolno sowa, pracy i zgromadze. Gorbaczow wiedzia o tym doskonale. Lecz jeszcze bardziej by tego wiadom gwny ideolog partii, Wadim Miedwiediew. Niegdy profesor historii ZSRS, musia z obowizku czyta Lenina, a zwaszcza jego najwaniejsze prace: Jak organizowa wspzawodnictwo socjalistyczne. Kolejne zadania wadzy sowieckiej. Reszt prac Lenina te mona byoby utajni. Nie s nikomu potrzebne. Tylko zbijaj z tropu. Wiele w nich sprzecznoci. Jdro nauki Lenina trzeba jednak zna dokadnie. Dokd wic zmierza Gorbaczow? Dy do tego, by zniszczy parti? Zlikwidowa wadz sowieck? Pogrzeba wielkie dzieo Lenina? A c to znw za wolne wybory? C to za zjazdy rad? Gorbaczowa trudno jednak chwyci za gardo. Nie udao si to ani bojaliwemu Miedwiediewowi, ani bezwzgldnemu, lecz tpemu Ligaczowowi. Gorbaczow jest w gbi duszy demokrat. Na nikogo nie podnosi gosu, nie organizuje katastrof samochodowych ani przedwczesnych zawaw serca. Jest szczery, otwarty i dostpny. Widzi, e w politbiurze i w KC uksztatowaa si przeciwko niemu opozycja, lecz w warunkach nowego mylenia jest to po prostu pluralizm. Nic strasznego. Towarzysze sdz, e w kraju uksztatowa si nieuzasadniony system dwuwadzy. Dla przykadu, sekretarze obkomw i przewodniczcy rad. Tak naprawd nie ma dwuwadzy. Rady stay si po prostu jedn z niszych instancji partyjnych. Ale i tak to niedobrze. Wolne wybory umoliwi jednak sekretarzom partyjnym objcie stanowisk przewodniczcych rad. To przecie wspaniae rozwizanie: mona by pierwszym sekretarzem, a rwnoczenie przewodniczcym rady. I nikt tego nie powinien gupio komentowa. Pierwszego sekretarza wyznacza KC, lecz do rad trzeba wej drog wyborw. Na altematywnych zasadach. Czemu patrzycie z takim przeraeniem, towarzysze? Przecie macie w swych rkach wszystko: wadz, rodki informacji, sdownictwo. Czybycie si bali wyborw? No dobrze. Dla KPZS zarezerwujemy sto miejsc bez alternatywnych kandydatur. Przecie chc, eby wam yo si lepiej. I nie trzeba powoywa si na Lenina. Wiem nie gorzej ni wy, przed czym przestrzega. Wic nie martwcie si. Grunt to zacz, pogbi, a wszystko si uksztatuje, proces si rozwinie. W owym czasie wczeniejsze powiedzonko Gorbaczowa bowiem tak zacznie si pocztek znikno. Zamiast niego na posiedzeniach Rady Najwyszej, ktrej przewodniczcym sekretarz generalny zosta w 1987 roku, wykrzykiwa on w stanie euforii: Kartek do prezydium nie przynosi, towarzysze! Teraz Gorbaczow mwi spokojnie i zrozumiale. Katastrofalna klska KPZS podczas wyborw, cho trudno je byo nazwa wolnymi, wywoaa wewntrzpartyjny skandal. Gorbaczow nie przyjmowa pretensji pod swym adresem. Skoro wy, pierwsi sekretarze, nie potrafilicie zorganizowa wasnego zwycistwa w wyborach, to musicie zdawa sobie spraw bdzie to brzemienne w skutki. Znaczy to, e nie mielicie adnego kontaktu ze spoeczestwem. A spoeczestwo jest bardzo wraliwe...Pamitacie, co pisa o tym Lenin? Spoeczestwo to... Zreszt, w tym wypadku mniej jest istotne, co mwi Lenin. Grunt, eby ta lekcja czego was nauczya. Wniosek genseka by jednoznaczny: skoro nie potrafilicie zorganizowa wasnego zwycistwa w wyborach do rad, to znaczy, e nie nadajecie si rwnie na pierwszych sekretarzy. Pierwsi sekretarze nie mieli adnej moliwoci manewru; ju od dawna czuli za sob zniecierpliwione oddechy drugich sekretarzy. Za jednym zamachem 85% pierwszych sekretarzy utracio

114

swoje stanowiska, muiao ustpi miejsca tym, ktrzy na nie czekali. Rewolucja drugich sekretarzy! bezczelnie ironizowaa prasa. W tym samym czasie do Moskwy wezwano pierwszego sekretarza obkomu swierdowskiego, Borysa Jelcyna. Zosta on szefem moskiewskiego komitetu partii, zepchnwszy w niebyt wszechpotnego niegdy Griszyna (co nie udao si nawet Andropowowi). I zacz niszczy zagbie nomenklatury. Ta zbuntowaa si, urzdzaa Gorbaczowowi histeryczne sceny, wreszcie zadaa zwoania wszechzwizkowej konferencji partyjnej. Nie zwoywano jej od czasw przedwojennych. Gorbaczow nie protestowa: skoro chcecie, to prosz, zwoajmy konferencj. Drudzy sekretarze, ktrzy niedawno objli stanowiska pierwszych, podejrzliwie rozgldajsi dokoa. aden z nich nie pinie zego sowa o geseku. Na politbiurze mona w zasadzie polega s tam Szewardnadze, Jakowlew, Jelcyn (ten tylko jako zastpca czonka), a w KC Razumowski, Wolski, Falin, Dzasochow. Ci nie zawiod, wszystko zrozumieli waciwie... Gorbaczow jak kapitan druyny hokejowej, a zarazem trener grajcy na boisku, dyspozytor i gwny strzelec, to zblia si do Jelcyna i Szewardnadzego, to porzuca ich, pdzc wraz z Kriuczkowem, Jazowem i Pugo w stron bramki przeciwnika, to opuszcza pole bitwy na ca poow gry, by skonsultowa si z Reaganem lub Kohlem. Potem znw wraca do Jelcyna, udawa, e wyrzuca go z boiska, lecz przywraca ponownie, ju w nowym charakterze. Zrczny polityk i intrygant, spuszcza z acucha na swych kolegw z KC i politbiura haaliw sfor Gdliana i Iwanowa, to znw zamykal j do psiarni, zawsze otwieranej w stosownej chwili. I pira si sypay z Ligaczowa, Soomiencewa, nawet z Czebrikowa, nie mwic ju o takich obecnie pionkach jak Griszyn, Romanow lub Zajkow. Gdy rozwcieczeni bolszewiccy wojacy, mylc, e Gdlian i Iwanow dziaaj z wasnej inicjatywy, prbowali zaszczu na mier obu ledczych, Gorbaczow ukry ich zrcznie. Tak samo niegdy Iwan Grony chroni swych oprycznikw przed bojarskim odwetem. Niczym manna z niebios spad na Plac Czerwony, a cilej Gorbaczowowi na gow Mathias Rust, pilot niemiecki, ktry zaoy si, e doleci swym sportowym samolotem a do cerkwi Wasilija Baennego i tam, na Placu Czerwonym, wylduje. Dao to Gorbaczowowi pretekst, by rozpdzi wierchuszk si zbrojnych kraju, zmieszawszy j uprzednio na amach prasy z botem: Nic podobnego nie zdarzyo si z wojskiem od 1937 roku. Tymczasem rewolucja antykomunistyczna zmiota komunistyczne rzdy w krajach Europy Wschodniej. Trupy maonkw Ceausescu, rozstrzelanych bez sdu i ledztwa, lece na niegu, wyglday jak grone ostrzeenie dla tych, ktorzy nie mieli ochoty sucha njmdrzejszego i najsprytniejszego spord gensekw, kiedykolwiek kierujcych parti. Run mur berliski, nastpio zjednoczenie Niemiec. Erich Honecker schroni si w jednej z sowieckich baz wojskowych. Waciciel NRD by do tego stopnia pewny siebie, e zapomnia (a moe po prostu nie zdy) przekaza za granic pienidzy ze swego konta w berliskim banku. Na szczcie jego stary wyprbowany przyjaciel Jaser Arafat wyldowa swym samolotem w tej samej sowieckiej bazie i przywiz Honeckerowi walizk dolarw (ktre otrzyma, nawiasem mwic, w ZSRS). Sdzi naiwnie, e komunistyczny eksprzywdca Niemiec Wschodnich wykorzysta te pienidze na partyzanck wojn wyzwolecz przeciwko Zachodowi. Honecker przyj pienidze, lecz natychmiast wysa je do swojej crki zamieszkaej w Chile. Niech kupi tam przyzwoity dom, podobny do wytwornych paacw, w jakich on, Honecker, przywyk mieszka przez ostatnie trzydzieci lat. Czeski dysydent Havel, pisarz, jeszcze niedawno wiziony, a przedtem zmuszony do pracy w charakterze tragarza, zosta prezydentem nowej Czechosowacji. Lech Wasa, robotnik ze Stoczni Gdaskiej, inicjator i przywdca Solidarnoci, ktra wymusia proces zasadniczych przeobrae ustrojowych w Polsce, zasiad do okrgego stou z przywdcami Polski Ludowej. Podjte tam postanowienia otworzyy Solidarnoci drog do wadzy i oznaczay koniec epoki PRL. Sam Wasa zosta wkrtce pierwszym prezydentem trzeciej Rzeczypospolitej. W Bugarii uwiziono Todora iwkowa. Przywdca bugarskiej partii komunistycznej i szef pastwa zosta oskarony o przywaszczenie mienia pastwowego oraz inne dziaania na szkod pastwa. W Budapeszcie komunici take oddali wadz, jeszcze w przededniu wolnych wyborw. Przed KPZS stano pytanie: ktry z tych wariantw bardziej jej odpowiada: rumuski czy wgierski? KPZS nigdy nie bya tak naprawd parti polityczn. Nawet w warunkach infantylnej w gruncie rzeczy walki, jaka zacza si toczy w ZSRS, partia czua si jak przedszkolak w dungli. Przeraaa j perspektywa parlamentaryzmu. A utrzymania wadzy baa si jeszcze bardziej. W dodatku nie miaa kandydata na lidera, ktry mgby zastpi Gorbaczowa. Lecz nie urzdza partii ani rumuski, ani wgierski, ani czeski wariant rozwoju wydarzell. Z pocztku prbowano stawia na Jegora Ligaczowa; samo pojawienie si tego czowieka na trybunie przypominao stare, dobre czasy XXV zjazdu. Lecz gdy tylko Jegor Kumicz pojawia si w wietle jupiterw, od razu niczym dwa diaby z pudeka wyskakiwali z haasem Gdlian i Iwanow, oskarajc go o apownictwo i malwersacje. W takich warunkach, zauway cakiem susznie premier Mikoaj Rykow, w ogle nie da si pracowa. To prawda. W warunkach jawnoci partia pracowa nie moga. Tym samym raz jeszcze potwierdzia si mdro wodza proletariatu, ktry ostrzega przed tym niebezpieczestwem siedemdziesicioleci temu. Partia, jak si wyrazi barwnie Aleksander Jakowlew, zalega w okopach, ze strachem obserwujc genseka, lecz wci jeszcze wic z nim pewne na-

115

dzieje. Tymczasem Gorbaczow przyjmuje w Moskwie jednego za drugim biznesmenw amerykaskich, angielskich, francuskich i japoskich. Narady, poufne spotkania, niadania, obiady. Atakowani przez dziennikarzy biznesmeni odpowiadaj unikami, owiadczajc tylko, e propozycje strony sowieckiej s interesujce i korzystne. Warto si nad nimi zastanowi. Gorbaczow ze swej strony zapewnia korespondentw, e tym razem nie chodzi mu o kredyty, lecz o wsplne, korzystne dla obu stron dziaania. Po czym znw wyjeda na Zachd. Tymczasem wojska sowieckie, po dziesiciu latach krwawej, nikomu niepotrzebnej wojny, wycofuj si z Afganistanu. W cigu tych lat zgino ponad milion Afgaczykw, trzy miliony za ucieko z kraju. Mimo to Rosja sowiecka nie osigna upragnionego zwycistwa. Armia przez zby informuje o wasnych stratach: pitnacie tysicy zabitych i szedziesit tysicy rannych oraz inwalidw. Pewna liczba oficerw i onierzy znajduje si w niewoli u partyzantw, lecz ile ich tam jest dokadnie, nikt nie wie. Nikt tym danym nie wierzy, istniej jednak uzasadnione podejrzenia, e straty s co najmniej trzy razy wiksze. Oficjalnie zostaj uznane. Podobnie byo ze statystyk po drugiej wojnie wiatowej. Stalin utrzymywa, e zgino siedem milionw obywateli ZSRS, Chruszczow ujawni, e wojna pochona w ZSRS dwadziecia milionw ofiar. Od tej chwili mona zaobserwowa tendencj wzrostow tej liczby: rocznie okoo dwch milionw. Wycofaniu si wojsk z Afganistanu nadano efektown opraw. Na mocie granicznym gray orkiestry, czogi i maszyny bojowe udekorowano wielkimi, czerwonymi chorgwiami. Ostatni dowdca 40 armii genera Iejtenant Gromow, ktremu za zbrodnicze przeprowadzenie operacj i Magistrala nadano tytu bohatera Zwizu Sowieckiego, awansuje na genera-pukownika, cho naleaoby go postawi przed sdem. Wkrtce staje si jasne, e na afgaskich weteranw nikt ju w kraju nie czeka i nikt ich nie potrzebuje, prcz wiata przestpczego. W tym czasie Michai Siergiejewicz po powrocie z kolejnej podry zagranicznej ogasza swj zamiar wprowadzenia w ZSRS rzdw prezydenckich. Naturalnie, jako jedynego kandydata na to stanowisko wysuwa samego siebie. Niech wszystko bdzie tak, jak by powinno. Wszdzie s prezydenci, wic w Rosji te powinien by. Nikt nie rozumie, w jakim celu. Cynicy szydz: dlaczego Gorbaczow chce zosta prezydentem, a nie od razu cesarzem? O oglnokrajowych wyborach nie ma mowy. Gorbaczowa wybieraj delegaci na zjedzie, zostaje on pierwszym, a zarazem ostatnim, prezydentem Zwizku Socjalistycznych Republik Sowieckich. Zatrzymuje dla siebie jednak stanowisko sekretarza generalnego KPZS. Stanowisko przewodniczcego Rady Najwyszej zajmuje stary i zdawa by si mogo, wierny przyjaciel prezydenta z czasw uniwersyteckich, Anatolij ukianow. Co si stao? Wszystko byo takie proste Gorbaczow uciek z ukochanej partii na stanowisko prezydenta. Na korytarzach i w gabinetach KC ju dawno niczym syczca kobra peza opinia, e sekretarz generalny zawid zaufanie i naley pilnie zwoa plenum, by go zastpi kim innym. No to zastpcie. Ale sprbujcie tylko zmieni prezydenta! Nic z tego za krtkie macie rce! Od tej chwili dni partii byy policzone. Ledwo Gorbaczow zosta prezydentem, a ju przez kraj potoczya si kampania nawoujca do postawienia KPZS przed sdem i znacjonalizowania jej mienia. Starano si ponadto uniewani artyku 6 Konstytucji, zgodnie z ktrym KPZS miaa monopol polityczny w pastwie. Gorbaczow nie porzuci jeszcze ostatecznie swej partii. Co prawda, przekaza sprawy organizacyjne KPZS swemu zastpcy Iwaszce, lecz wci jeszcze dysponowa prawie nieograniczon wadz sekretarza generalnego. A wierny Kruczyna, jak dawniej, odwiedza go dwa razy w tygodniu z tajnymi i cle tajnymi partyjnymi dokumentami: cile tajne. 04.12.89 O problemach wasnoci partyjnej. Kierunek rozwoju procesu politycznego w kraju, ksztatowanie si wielopartyjnoci, wszystko to pod wieloma wzgldami kae spojrze po nowemu na kwesti zabezpieczenia materialnego najwaniejszych dziaa partii, stworzenia stabilnych rde jej finansowania w walucie zarwno krajowej, jak i obcej. Zaley od tego rwnie podstawa materialna kontaktw midzynarodowych KPZS, a take zdolno okazywania, w koniecznych przypadkach, choby minimalnej pomocy partiom komunistycznym innych krajw. Jak wynika z dowiadcze partii komunistycznych Europy Wschodniej, zaniechanie waciwych krokw dla dostosowania mienia partyjnego do wymogw dziaalnoci komercyjnej i wczenia go do normalnego obrotu gospodarczego, zwaszcza w warunkach przejcia do gospodarki rynkowej, nieuchronnie zagraa partii daleko idcymi, negatywnymi konsekwencjami. Niepokojce dla KPZS symptomy mona dostrzec ju dzisiaj. Naley wic zacz od zera i pracowa w warunkach, do ktrych partia nie nawyka. Musi by przy tym zachowana rozsdna poufno przy wykorzystaniu w szeregu wypadkw anonimowych firm, maskujcych swe bezporednie kontakty z KPZS. Cel kocowy bdzie polega najprawdopodobniej na tym, by poza komersjalizacj [tak jest w tekcie - l.B.] istniejcej wasnoci partyjnej tworzy planowo struktury niewidzialnej gospodarki partyjnej. Do pracy z nimi zostaby dopuszczony bardzo wski krg osb, typowany przez sekretarza generalnego KC KPZS lub jego zastpc... Gorbaczow podnosi zachwycone oczy na Kruczyn. Towarzysze myl po nowemu i jak najbardziej susznie: Partia powinna wchodzi wraz z caym krajem na rynek. Jake to mwi Lenin? Trzeba si nauczy handlu! Grunt to za-

116

cz, a proces sam si rozwinie. Za chwil sporzdzimy list zaufanych towarzyszy: Iwaszko, Szenin, Falin, Dzasochow, uczyski, Manajenkow, Wiesiekow, Kruczyna. Mona te wciga do tego specjalistw, jakich zadecyduje towarzysz lwaszko. W resorcie towarzysza Kriuczkowa jest wielu ekspertw do spraw gospodarki zagranicznej. Bardzo mog nam pomc. Tak, a co to takiego? cile tajna dyrektywa do rozesania dla caego kraju, zawizowa j Iwaszko, lecz potrzebny jest wasz podpis, towarzyszu sekretarzu generalny. Przeprowadzi inwentaryzacj wasnoci partyjnej w celu okrelenia moliwoci wykorzystania jej w celach komercyjnych; rwnoczenie zinwentaryzowa wszystkie konkretne propozycje, jakie napyny od konkretnych partii i przeprowadzi konsultacje z tymi partiami. Na bazie obecnego mienia partyjnego naley przystpi do tworzenia sieci niewielkich, elastycznych organizacji gospodarczych pozostajcych na wasnym rozrachunku w formie przedsibiorstw joint venture, spek akcyjnych z udziaem firm przyjaci i partii partnerskich... Wszystko to jest wietne. Zwaszcza wsppraca z firmami przyjaci. Niech lwaszko sam podpisuje takie dokumenty. Ja mam inne sprawy na gowie. Co jeszcze? Zacignlimy ostatnio duo dugw, towarzysz Falin przygotowa w zwizku z tym stosown notatk: Przypominam, e firmy przyjaci, zwizane bezporednio lub poprzez porednikw z partiami komunistycznymi swych krajw, s wanym kanaem dziaalnoci midzynarodowej KPZS. Dostarczaj nam one wiele towarw zachodnich, w wielu sprawach su porednictwem, a niekiedy s wykonawcami rnych zada naszej dziaalnoci zagranicznej [...J Konieczno pilnego rozstrzygnicia kwestii zwizanych z firmami przyjaci wynika std, e znalazy si one w niezwykle trudnej sytuacji finansowej. Zagraa im bankructwo. W obecnym czasie Wniesze-konombank otworzy kredyty w wymienionej niej wysokci (w milionach rubli transferowych) nastpujcym firmom: IT Commercio (Portugalia) 4,4 Metalkim (Portugalia) 0,3 Numerica (Portuugalia) 0,6 Globus (Austria) 0,8 Land ov Volk (Dania) 0,3 OPF (Francja) 0,3 Plambak (RFN) O, l Wedug danych sowieckich organizacji handlu zagranicznego, kwoty nie spaconych w terminie dugw nalene firmom przyjaci (w milionach rubli transferowych) s nastpujce: International Trading (Japonia) 0,5 OPF (Francja) 0,4 Teti editori, Editori Rieniti, Amilkara Pizza,Ksilon (Wochy) 1,9 Globus (Austria) 2,2 Pergamon Press (Anglia) 0,5 Druckhaus Nordem), Dastim, Locher, Barch International (RFN) 0,4 Coopi (Szwajcaria) 0,1 A vante (Portugalia) 0,2 Land ofVolk (Dania) 0,3 Vig Truck (Szwecja) 0,1 People Daily Word (USA) 0,1 Unita (Wochy) 0,05 Morning Star (Anglia) 0,1 Risospastis (Grecja) 0,1 Kraus (Austria) 24,6 Papandopulos (Grecja) 3,7 Agaliu (Grecja) 2,0 Fidas (Grecja) 1,5 ... Cyfry tacz Gorbaczowowi przed oczami. Gensek szybko przerzuca kolejne dwie strony dugiej listy i pyta Kruczyn: Ile tego razem? 60 milionw 350 tysicy rubli transferowych odpowiada szef partyjnej administracji. Wic o co chodzi? Zwrcie im te dugi! Problem polega na tym, e naley je wypaci z budetu pastwa, a nie ze rodkw partyjnych. Tymczasem ani Wniesze-

117

konombank, ani Bank Pastwowy nie maj pienidzy. Co to znaczy: nie maj? Mamy ogromny deficyt w budecie pastwa, wic banki nie chc paci. Dobrze mwi prezydent. Porozmawiam z Gieraszczenk. Wyjanimy t spraw. A w kraju trwa, mwic sowami samego Gorbaczowa, parada suwerennoci. Przykad okaza si zaraliwy. W republikach wszyscy pierwsi sekretarze partii zapragnli zosta prezydentami. Co gorsza, o prezydenturach zaczli rwnie marzy pierwsi sekretarze republik autonomicznych, wchodzcych w skad ZSRS. W tym, co si teraz dziao, dostrzegli dla siebie wielk szans. Gdy caymi latami okradali swe republiki, trzli si ze strachu. Aby mie wolne rce, musieli paci danin Moskwie, ponia si na Kremlu i na Starym Placu. Wci towarzyszya im obawa, e nagle pojawi si na szczycie wadzy jaki fanatyk w rodzaju Andropowa lub co gorsza nowy Stalin. Tymczasem pojawia si moliwo cakowitego uniezalenienia si od znienawidzonego centrum. Jako prezydenci w swych republikach aparatczycy mogliby robi, co si im ywnie podoba. Z politbiura cicho i niepostrzeenie ulotni si wic Alijew. Szewardnadzemu wyranie ciya teka ministra spraw zagranicznych. Tote z zainteresowaniem zerka w stron Tbilisi, gdzie, zreszt tak jak wszdzie, nasilay si antykomunistyczne nastroje i dziaania. Nie, chyba jeszcze za wczenie na kolejny ruch. Na drodze do uzyskania narodowej suwerennoci partiom w republikach, co jest cakiem zrozumiae, sekundowaa dobrze podsycona i finansowana kampania wyuzdanego nacjonalizmu, skierowanego zarwno przeciwko najbliszym ssiadom, jak i przeciwko rosyjskim okupantom. Na Kaukazie i w Azj i rodkowej doszo do krwawych rzezi. W Modawii Rosjanie i Modawianie zaczli do siebie strzela. Nawet w cywilizowanych republikach nadbatyckich, na razie bez rozlewu krwi, toczya si kampania antyrosyjska. Ogromna fala uciekinierw z republik napyna do Rosji, lecz i tam, jak si rycho okazao, byli nikomu niepotrzebni. Porzucili swe domostwa i mienie, przybyli do ojczystego kraju wyndzniali, obdarci i godni. Nie znalaz si nikt, kto by ich nakarmi. Ich dzieci nie miay gdzie si uczy. Oni za nie znaleli ani pracy, ani dachu nad gow. Media apeloway do mieszkacw Rosji o pomoc dla nieszczsnych wsprodakw. Podawano numery kont z prob o wpacanie pienidzy, ile kto moe. Lecz pienidzy nie mia nikt. Potrzebne byy miliony na budow domw, szk i przedszkoli, na uruchomienie nowych miejsc pracy, na ratowanie przyszoci uchodcw. Wczy si do tej akcji Midzynarodowy Czerwony Krzy. Paczki dla uciekinierw przychodziy nawet z Konga. Kolumny ciarwek Bundeswehry wiozy ywno, ciep odzie. Amerykaskie, brytyjskie, francuskie, a nawet izraelskie samoloty tworzyy mosty powietrzne, tak jakby to robiy dla wasnej armii otoczonej przez wroga. Dobrze, e chocia nie zestrzeliwano ich przy tej okazji... Tymczasem, jak dawniej, w gmachu na Starym Placu wci rozpatrywane s proby przyjaci. cile tajne. P 145/7807.08.90 Proba czonka kierownictwa Komunistycznej Partii Finlandii tow. Sipsilo. Odpowiedzie pozytywnie na prob czonka kierownictwa KPF tow. Sipsilo i zarezerwowa dla niego na potrzeby budownictwa partyjnego 1 milion 298 tysicy 307 marek fiskich [...] cile tajne. 12.01.90 O wydatkach na emigrantw politycznych. Wedug danych z 1 stycznia br. w ZSRS mieszka 6643 emigrantw politycznych, a take czonkw ich rodzin, przybyych zza granicy [...] Z kategori emigrantw politycznych s zrwnani niektrzy inni znani dziaacze zagraniczni, zamieszkali w ZSRS na podstawie decyzji podjtych z inicjatywy KC KPZS [...] Otrzymuj wsparcie materialne i pomoc w rozwizywaniu problemw socjalnych (przydziay mieszka, dacz, transport samochodowy i personel usugowy). Oglna kwota wydatkw na te cele wynosi 1 ,5 miliona rubli miesicznie. Ponadto, zgodnie z uchwa KC KPZS, z budetu partyjnego finansowana jest midzynarodowa szkoainternat im. J. Stasowej dla dzieci emigrantw politycznych i dzieci dziaaczy zagranicznego ruchu komunistycznego, a ponadto sanatorium Przyja, przeznaczone do celw wypoczynkowych i leczniczych dla emigrantw politycznych i czonkw ich rodzin [...] Wydatki na te cele wyniosy w roku 1989 5,5 miliona rubli. rodki te pochodz z budetu pastwa [...] Podczas gdy w republikach wrzay nacjonalistyczne namitnoci, a w ich bulgocie dziaacze nomenklatury partyjnej przeradzali si w liderw orientacji narodowej, Rosj znw zatru czad antysemityzmu. Jego czarna chmura staa si zapowiedzi katastrofy 1917 roku, kby cuchncego antysemickiego dymu przesoniy wydarzenia na Kremlu w 1953 roku, i znw, tym razem pod koniec lat osiemdziesiatych, zatruy ycie obywatelom ZSRS. Naiwni zapytywali: czyby partia, przeraona, e moe zosta pocignita do odpowiedzialnoci za swe zbrodnie, prbowaa si ukry za plecami ydw? A moe KPZS otrzymaa du apwk w walucie od Izraela i wiatowego syjonizmu, by poprzez antysemickie dziaania zapewni cigo emigracji ydowskiej? Po c miaaby traci fundusze partyjne na finasowanie czarnych ugrupowa i wasnym sumptem w drukarniach KC oraz komitetw rejonowych partii powiela w dziesitkach tysicy egzemplarzy takie dziea jak Protokoy mdrcw Syjonu, ydzi i ydofile, Ofiary zbrodni ydowskich, Rytualne zabjstwa dzieci chrzecijaskich z rki ydw, Mein Kampf Hitlera i tak dalej. Lecz nikt spord tych, ktrzy tak myleli, nie mia racji. Partia po prostu wchodzia na rynek i nie chciaa, by proces ten

118

przycign zbyt baczn uwag ludnoci, ktra stawaa si, jak na jej gust, przesadnie aktywna. Krzepnicie ruchw narodowych w poszczeglnych republikach mocno niepokoio elit partyjn. Nie chciaaby mie w Rosji czego podobnego; niestety, rwnie tam taki ruch si tworzy. Skierowanie narodowcw na ciek antysemityzmu nie byo zbyt trudne, a pozwalao utopi w kloace wiksz cz energii spoeczestwa. Ulicami zaczli maszerowa bojwkarze w czarnych bluzach i koalicyjkach lub w mundurach carskich oficerw. Na ich piersiach pobrzkiway nie wiadomo skd wzite krzye w. Jerzego (zapewne wasno ofiar rozstrzelanych w 1918 roku, wydobyta z archiww partyjnych). Pojawili si te kozacy z nahajkami i, jak na razie, operetkowymi szablami. KGB jeszcze istnia, lecz tworzono ju zasadniczo odmienne formacje partii bolszewikw. Manifestanci nieli plakaty z hasami Precz z syjonizmem! oraz wizerunek w. Jerzego Zwycizcy, godzcego pik w smoka; smok w zamiast ba mia gwiazd Dawida. Na pytanie, co to jest syjonizm?, judofobi odpowiadali bez zajknicia: To demokracja. Nic bardziej oryginalnego Wydzia Ideologiczny KC wymyli nie potrafi. Mnoyy si rwnie organizacje monarchistyczne, obwieszone dwugowymi orami, portretami ostatniego cara Rosji i wezwaniami, by reaktywowa dynasti Romanoww poprzez osadzenie na tronie rosyjskim wielkiego ksicia Wadimira Kiriowicza. Gdy kto chce cofn wasny kraj ku temu, co mino, niechybna to oznaka, e ani w kraj, ani w nard nie maj w tych oczach, obrconych ku dniom wczorajszym, jakiejkolwiek przyszoci. Skoro jej nie ma, to obejdzie si bez niej. Stratedzy ze Starego Placu byli radzi takiemu sposobowi mylenia. Obserwujc sytuacj w kraju, widzc procesy toczce si w republikach, zawczasu przygotowujc si do nieuchronnego rozpadu i zagady Zwizku Sowieckiego, partia rodzia, w straszliwych zreszt mkach, Rosyjsk Parti Komunistyczn RPK. Nowa partia miaa te swego sekretarza generalnego zosta nim Iwan Poozkow, dawniej pierwszy sekretarz partii w Krasnodarze. Nowa partia miaa te biuro polityczne i zarzd do spraw KC RPK. Wszystko jak naley. Nie wszyscy uznali now parti. Jej istnienie byo dla wielu wymownym wiadectwem rozamu w KPZS. Nic bardziej zudnego! Parti t stworzono wycznie po to, by uatwi KPZS wejcie na rynek. Czonek KC i politbiura nowej partii komunistycznej Wiktor Tiulkin owiadczy z trybuny zjazdowej: Utworzeniu KPR mog si sprzeciwia tylko ci, ktrzy nie potrafi wypowiedzie wyranie litery r . Precz, jewreje! Obecnego na tym zjedzie Nikoaja Rykowa czonka politbiura KPZS i premiera ZSRS poproszono, by skomentowa owiadczenie Tiulkina. Premier z ubolewaniem rozoy rce. To straszne... Ale co moemy zrobi? Istotnie, nie byo ju nic do zrobienia. Gdzie wysoko, na Olimpie, obradowao jeszcze politbiuro z Gorbaczowem na czele, podejmujc decyzje w najwaniejszych dla kraju sprawach. 12 marca 1990 roku rozpatrywano jeden tylko problem: O politycznych skutkach wiecw w dniach 24-25 lutego i wnioskach, jakie naley z tego wycign. Problem wnieli pod obrady towarzysze Miedwiediew (czonek politbiura, gwny ideolog KPZS), Kriuczkow (czonek politbiura, przewodniczcy KGB), Razumowski (czonek KC, jeden z ideologw partii) i Suchariew (czonek KC, prokurator generalny ZSRS). Referowali towarzysze Kriuczkow i Suchariew. Politbiuro sporzdzio nastpujcy projekt uchway: Byoby bdem niedocenianie skali intoksykacji politycznej, jaka si ostatnio dokonuje. ywioowe wiece s skutkiem niezadowolenia ludnoci, wywoanego niestabilnoci spoeczn, nastpstwem kryzysu gospodarczego, trudnej sytuacji finansowej ludnoci i rozprzenia rynku, pogorszenia si dyscypliny adu i porzdku, narastania spekulacji i przestpczoci. Politbiuro KC uwaa za konieczne [...]: zada od kierownictwa organw porzdku publicznego wszelkich szczebli stanowczego zwalczania dziaa antykonstytucyjnych i podejmowania jak najbardziej stanowczych rodkw w celu umocnienia porzdku spoecznego i praworzdnoci [...] ze wzgldu na konieczno ochrony wasnoci socjalistycznej [...] Jednoczenie korzystajc ze wszystkich rodkw propagandy, naley zwalcza nieodpowiedzialn kampani dyskredytacji si zbrojnych ZSRS, organw KGB, MSW i KPZS. Trzeba zabiega skutecznie o to, by pastwowe rodki masowego przekazu (radio, prasa, telewizja) wyraay w swych publikacjach stanowisko Rady Najwyszej ZSRS, rzdu sowieckiego i innych organw wadzy sowieckiej. W trakcie dyskusji Rykow zaproponowa, by wprowadzi do uchway zwrot niezadowolenie ludnoci z destabilizacji spoecznej, a wojowniczy Jegor Ligaczow wrcz cay akapit; Zabiega skutecznie o to, by pastwowe rodki masowego przekazu (prasa, radio, telewizja) wyraay w swych publikacjach stanowisko partii [...] Wyniki gosowania: Gorbaczow za, z poprawkami towarzyszy Ligaczowa i Rykowa. Worotnikow za Zajkow za Iwaszko za Kriuczkow za Ligaczow za, lecz z obu poprawkami Maslukow za Miedwiediew za, z poprawkami towarzyszy Ligaczowa i Rykowa Rykow za, z obu poprawkami Sukow na urlopie

119

Szewardnadze za Jakowlew za. Jednogonie! Niech zachodnie media nie krzycz kamliwie, e politbiuro jest rozdzierane konfliktami i sprzecznociami. To nieprawda, e Gorbaczow wrcz nie rozmawia z Ligaczowem, a Kriuczkowa przestano wpuszcza na posiedzenia politbiura. Partia yje i pracuje dla dobra caego narodu. Tymczasem nazajutrz, 13 marca 1990 roku, usunito z Konstytucji 6. artyku, zgodnie z ktrym w Zwizku Sowieckim kierownicz rol sprawowa miaa Komunistyczna Partia Zwizku Sowieckiego. Partia zrezygnowaa z hegemonii politycznej. Nie wpadajmy jednak w eufori, nie udmy si stao si to wycznie dlatego, i nomenklaturze znudzia si jej dotychczasowa sytuacja. Miaa ju do marksizmu-leninizmu, wykorzystaa bez reszty jego moliwoci. Idea komunistyczna zaczynaa wydziela trujce opary. Ju nie ty0lko nie przynosia korzyci, lecz grozia niebezpieczestwem. Teraz znacznie wygodniej byoby nalee do buruazji i mieszka w porzdnym pastwie demokratycznym. Na Zachodzie wadza rwnie naley do tych, co maj pienidze, lecz demokratyczne prawo i priorytety dla wasnoci prywatnej umoliwiaj bogatsz, swobodniejsz, bezpieczniejsz egzystencj. Gdy tylko zacza si gorbaczowowska pieriestrojka, nomenklatura hurmem ruszya na Zachd. Dopiero tam moga si przekona, e poziom ycia, ktry zyskaa w ZSRS kosztem permanentnej wojny z wasnym spoeczestwem, jest znacznie niszy od tego, jaki ma przecitny zachodni urzdnik, drobny przedsibiorca, a czasem nawet robotnik. O zaopatrzeniu nie ma co mwi! Byle sklepik w zabitej dechami dziurze, gdzie przy szosie w stanie Arkansas, proponuje wikszy wybr znacznie lepszych towarw ni spec sklepy najwyszej rangi, do ktrych bynajmniej nie wszyscy aparatczycy maj dostp. Moliwo zaopatrywania si jest przecie miar pozycji spoecznej. To wanie, a nie sam tylko bieg wydarze w kraju i na wiecie, byo powodem niepokoju nomenklatury. Musiaa wic szuka wyjcia z kopotliwej sytuacji. Rumuski wariant rozwoju wydarze z oceanem krwi i tysicami trupw moe nawet by j urzdza, gdyby nie to, e w finale tego scenariusza Ceausescu zosta rozstrzelany bez sdu, a tysice aparatczykw powdrowao do wizie. Czeski wariant si nie nadawa: skonfiskowano tam cae mienie partii. Nomenklatura przyja do wiadomoci przebieg wydarze w Europie Wschodniej, lecz postanowia i wasn drog. W krgu aparatczykw redniego i niskiego szczebla prowadzono intensywn kampani propagandow, niele przemylan od strony psychologicznej. Oszukujc spoeczestwo, faktycznie oszukalimy samych siebie. Stworzone w kraju sztuczne ubstwo zaczyna dotyka nas samych. Nasze przywileje, jeli si nad tym dobrze zastanowi, nic nie s warte. Dajmy na to, jako odpowiedzialny pracownik KC, jestecie dumni, e zajmujecie wraz z rodzin szecio-pokojowe mieszkanie, macie basen, will i samochd. Tymczasem na Zachodzie przecitna rodzina mieszka w takim samym, jeli nie w lepszym mieszkaniu, a ten, kto ma si odrobin lepiej ni ci przecitni, ma wasny dom. Na Zachodzie kto, kto mieszka w bloku, uchodzi za czowieka yjcego bardzo skromnie. Czy pamitacie Arkadego Szewczenk, szefa delegacji sowieckiej w ONZ, ktry w 1978 roku uciek do Stanw Zjednoczonych? Gdybycie tak zobaczyli jego will! W porwnaniu z ni dacza Gorbaczowa w Foros to ndzna szopa. Moliwo wyjazdu za granic, kiedy tylko chcecie (i gdy zwierzchnicy wam pozwol), te jest na Zachodzie czym zwyczajnym. Pierwszy lepszy hippis, gdy tylko chce, wsiada na motocykl i zasuwa po caej Europie. Ale nie! Bynajmniej was nie zachcam do ucieczki na Zachd. Powinimy tworzy Zachd tu, na miejscu. Widzielicie, co si stao z towarzyszem Ceausescu? To jeszcze p biedy. Lecz co zrobicie, gdy, nie daj Boe, gensekiem zostanie jaki szaleniec w rodzaju Stalina lub Andropowa, kae wszystkim y z goej pensji, a za granic bdzie wypuszcza co dwa lata i nie duej ni na tydzie, w dodatku na podstawie decyzji sekretariatu KC. Pamitacie, jak wszyscy wyli z rozpaczy w 1983, gdy wprost z Placu Starego zabierano ludzi partii na ubiank? Gdzie gwarancja, e co takiego si nie powtrzy? Stworzylimy w kraju system, w ktrym nam samym jest gorzej, ni gdyby go nie byo. Wiedzie nam si niele tylko w porwnaniu z nasz ludnoci, ktra wegetuje w ndzy. Zastanwcie si, to przecie patologia y gorzej, ni bymy mogli, i to tylko po to, by wszystkim innym obywatelom naszego kraju dziao si jeszcze gorzej. Wadza? Wadz daj pienidze. A jak na razie, wybaczcie, z dnia na dzie tracimy coraz wicej wadzy, z kadym dniem ronie liczba naszych wrogw. Zrozumiae, e betonowi aparatczycy z najwyszego krgu wadzy nie chcieli nawet sysze o jakichkolwiek zmianach. Ale nie byo ich wielu i to nie oni decydowali ju o polityce krainy Nomenklaturii. Partia w por zrezygnowaa z artykuu 6. Konstytucji. Jednake prcz KPZS, cho w kraju wybucha demokracja, nie istniaa jeszcze adna partia polityczna. adne grupy polityczne nie mogy wic podj walki z potnym aparatem partyjnym, ktry wci jeszcze dysponowa KGB, wojskiem, bogactwami narodowymi, a w dodatku kontrolowa rodki cznoci i media. Nie anulowano jeszcze w kraju adnego przepisu prawnego regulujcego dziaalno gospodarcz lub finansow. Dziki temu KPZS moga atwo usun ze swej drogi konkurentw i wej na rynek z rozpostartymi partyjnymi sztandarami. W dniu anulowania atykuu 6. Konstytucji dalekopisy na Starym Placu wystukay tajny szyfrogram: ,,1990. O koniecznoci rozpatrzenia niektrych aspektw prawnych funkcjonowania partii w zwizku z wnioskami lutowego (w 1990 r.) plenum KC KPZS.

120

Od chwili, gdy Plenum KC uznao moliwo przejcia w ZSRS do systemu wielopartyjnego, najprawdopodobniej ju w najbliszej przyszoci zaczn powstawa nowe partie [...] Naleaoby zinwentaryzowa wszystkie decyzje prawotwrcze KC KPZS i w razie koniecznoci, w celu wypenienia luk prawnych, skorzysta z prawa inicjatywy ustawodaczej lub przedoy stosowne projekty Radzie Ministrw ZSRS [...] Nie mona rwnie wykluczy tego, i zaczn nasila si dania, by pozbawi parti jej mienia, przede wszystkim budynkw, z ktrych korzystaj komitety partyjne, inne organizacje i instytucje KPZS; wydawnictw, drukarni, domw wypoczynowych, sanatorw i innych obiektw sfery socjalnej, rodkw transportu itd. W zwizku z powyszym naley niezwocznie wykona dziaania umacniajce prawo wasnoci KPZS do wskazanego wyej mienia [...] Wydaje si, e naley bezzwocznie rozpatrzy problem zasad i sposobu korzystania ze specjalnych rodkw cznoci (zwaszcza cznoci szyfrowej, WCZ, cznoci rzdowej), ktrymi dysponuj KC KPZS, komitety centralne partii republik, szereg innych komitetw partyjnych [...] Ponadto uwaamy za konieczne informacyjne zabezpieczenie dziaalnoci partii, ochron tajemnic partyjnych, przywdcw KPZS (tych, ktrzy nie zajmuj najwyszych stanowisk w pastwie), budynkw KPZS, komitetw centralnych republik zwizkowych i innych instytucji partyjnych. Naley jednak wzi od uwag, e w nowej sytuacji, jak wszystko wskazuje, nie bdzie uzasadnione korzystanie w tych celach z pomocy KGB ZSRS. Jak na razie KGB wci suy ukochanej partii. I mona z tych usug cign spore korzyci. Pukownik KGB Wiesieowski zosta niespodziewanie wezwany do zastpcy przewodniczcego KGB generaa Bobkowa. Wiesieowski suy w I Gwnym Zarzdzie KGB (wywiad zagraniczny) i realizowa do niezwyke zadania. Przebywa on wiele lat w krajach, gdzie dziaalno partii komunistycznych bya prawnie zakazana, i tworzy tam dla zakonspirowanych partii legalne rda ekonomiczne ich dziaalnoci. Wypracowywa te metody prania nielegalnych funduszy partyjnych tych przesanych z ZSRS albo tych, ktre uzyskano drog rozboju. Jeli nawet legalne partie komunistyczne nigdy nie liczyy si z realiami prawnymi wasnych krajw, to dla nielegalnych prawo nie istniao w ogle. Handlowano wic broni, narkotykami i ywym towarem, kradzionymi artykuami rnego pochodzenia, uzyskiwano dochody z sutenerstwa, domw gry, od handlarzy ulicznych, farmerw niemal zewszd. W razie wpadki grozio powane niebezpieczestwo. Jeli, na przykad, we Francji przyapani na gorcym uczynku komunici mogli liczy na to, e obroni ich sd i prawo, to w krajach, gdzie komunici dziaali nielegalnie, nikt si z nimi nie patyczkowa. Kto mgby nawet rbn ich tasakiem lub cisn do sadzawki penej krokodyli. Aby nikt nie zechcia pj w ich lady. Wanie dlatego Wiesieowski, nie bez podstaw przekonany, e jest fachowcem od spraw gospodarki midzynarodowej (z tytuem naukowym, rzecz jasna), na wszelkie sposoby pomaga swym towarzyszom w tworzeniu takich zakonspirowanych struktur finansowo-ekonomicznych, ktrych nikt nie zdoa wykry. Teraz czekao go nowe zadanie: wykorzysta nagromadzone za granic dowiadczenia we wasnej ojczynie. Genera Bobkow oznajmi pukownikowi, e na prob kierownictwa KPZS reprezentowanego przez towarzysza Iwaszk i towarzysza Kruczyn, w uzgodnieniu z towarzyszem Kriuczkowem, on, Wiesieowski, zostaje skierowany do pracy w adminstracji KPZS. Obejmie tam stanowisko zastpcy kierownika sektoru koordynacji dziala ekonomicznych partyjnych sub gospodarczych. Zonierz partii winien jej suy na kadym posterunku, ktry mu partia powierzy. Administracja KC KPZS w cigu dlugich lat istnienia nauczya si po mistrzowsku wydawa pienidze. Nikt natomiast z tamtejszych aparatczykw nie mial pojcia, jak te pienidze naley zarabia. Wanie dlatego zdecydowano si na wykorzystanie wiedzy i umiejtnoci tak wybitnego specjalisty jak pk Wiesieowski. Nikt si tego nie wstydzi. W gruncie rzeczy KPZS w cigu caej swej historii, nawet gdy zdobya nieograniczon wadz, bya organizacj konspiracyjn. Sdzia, e obniy swj autorytet, jeli puci jakikolwiek dokument, dajmy na to, o liczbie poronie w Moskwie, bez nadruku cile tajne. Tak samo byo ze wszystkimi pisanymi i niepisanymi prawami w krainie Nomenk-Jaturii powstaej przecie nielegalnie. Wiesieowski szybko zrozumia, czego si od niego oczekuje. Wykorzystujc sw bogat praktyk, lekcewac, jak zwykle, wszelkie przepisy prawa, pukownik sporzdzi dla Kruczyny analityczn notatk, utrzyman w najlepszych tradycjach partyjnej frazeologii. Jej tytu brzmial nastpujco: ,,0 dodatkowych sposobach umocnienia i efektywnego wykorzystania wasnoci prtyjnej. W szczeglnoci notatka informowaa: Zasoby pienine, wykazane w dokumentach finansowych, mona otwarcie ulokowa wycznie tylko w funduszach spoecznych, socjalnych bd charytatywnych, co utrudni ich ewentualn konfiskat w przyszoci. rodki zasilajce dochody partyjne, nie odzwierciedlone w dokumentach fnansowych, powinny by ulokowane w anonimowych akcjach, funduszach specjalnych spek akcyjnych (przedsibiorstw i bankw), co z jednej strony zapewni stabilny dochd, niezalenie od tego, jak dalej rozwinie si sytuacja partiii, a z drugiej w kadej chwili akcje te bd mogy by sprzedane na giedach kapitaowych, uzyskane za t drog rodki mona bdzie umieci w innych sferach, szczelniej ukrywajcych partyjn wasno, z zachowaniem kontroli nad ni [...] By mc dziaa dalej, naley w szybkim tempie dobr grup osb zaufanych i powierzy im realizacj poszczeglnych punktw programu. Nie mona wykluczy ewentualnoci stworzenia kategorii niejawnych czonkw partii, ktrzy bd zapewnia jej funkcjonowanie we wszelkich okolicznociach okresu nadzwyczajnego [...] Myli dowiadczonego agenta, tym razem ulokowanego na zapleczu wasnego kraju, byy do tego stopnia proste i genialne,

121

e zachwycony Kruczyna natychmiast kaza drukarni KC KPZS wydrukowa pidziesit tysicy egzemplarzy takiego oto dokumentu: Osobiste zobowizanie wobec KPZS Ja .........................., czonek KPZS od .............. roku, numer leg. partyjnej ................., potwierdzam osobicie, e wiadomie i dobrowolnie podjem decyzj, by sta si zaufanym czonkiem partii i wykonywa powierzone mi przez ni zadania na kadym posterunku i w kadej sytuacji, bez ujawniania mej przynalenoci do krgu osb zaufanych. Zobowizuj si chroni i starannie wykorzystywa w interesach partii powierzone mi rodki finansowe i materialne, ktrych zwrot gwarantuj na pierwsze danie. Wszystkie zarobione w trakcie mojej dziaalnoci gospodarczej rodki uznaj za wasno partii, gwarantuj ich przekazanie w kadym czasie i w kadym miejscu. Zobowizuj si zachowa w cisej tajemnicy powierzone mi wiadomoci i wykona polecenia partii, przekazywane mi przez upowanione do tego osoby. Podpis czonka KPZS. Podpis osoby, przyjmujcej zobowizanie. Blankiety zobowiza z zielonym pionowym paskiem nie byy jednakowe. Niektre byy wydrukowane cyrylic, inne czcionk acisk, jeszcze inne przycigay wzrok pajczyn arabskiego alfabetu. Mikoaj Kruczyna osobicie wpisywa na niektre z nich imiona, nazwiska i numery legitymacji paliyjnych. Sprawdza prawdziwo danych wedle opasej ksigi; wszystkie jej stronice byy spite sznurkiem z lakow pieczci, trudno jednak byo odczyta tytu, gdy zasaniaa go kolekcja pieczci niebieskich, czerwonych i fioletowych. Wszystkie byy wiadectwem, e tekst jest cile tajny, i przeobraziy okadk ksigi w rodzaj abstrakcyjnego malowida. Tymczasem myl twrcza pukownika KGB wybiegaa coraz dalej w przyszo: Proponuj, by w jednym z krajw kapitalistycznych z umiarkowanymi przepisami podatkowymi, na przykad w Szwajcarii, zaoy spk akcyjn, ktra zajmowaaby si wszystkimi rodzajami porednictwa, takimi jak brokerstwo, doradztwo, przedstawicielstwo. Akcjonariuszami byliby zaufani wadze partii. Na etapie wstpnym naley sporzdzi list przyszych akcjonariuszy. W bankach krajw ewentualnej siedziby takich spek naley otworzy konta na nazwiska przyszych akcjonariuszy, na kontach tych umieci stosowne sumy. Na terenie Zwizku Sowieckiego naley utworzy natychmiast spki joint venture. Wiksza cz dochodu spek akcyjnych moe zosta wypacona (po decyzji zarzdu) w postaci dywident akcjonariuszom. Jak ju byo powiedziane, akcjonariuszami powinni by zaufani ludzie sowieckiej organizacji zaoycielskiej KPZS. T drog sposb dalszego wykorzystania dywidend okreli strona sowiecka. To rwnie cakowicie zapobiegnie jakiejkolwiek moliwoci kontroli wykorzystania tych rodkw, gdyby si o to pokusiy inne instytucje i organizacje oraz osoby prywatne spoza partii [...] Innymi sowy Wiesieowski proponowa stworzenie sieci midzynarodowych spek akcyjnych i zastpienie nimi niezbyt pewnych firm przyjaci, zwaszcza, e ich liczba katastrofalnie malaa. Wrczajc Kruczynie swoje dzieo, Wiesieowski, ktry niezbyt wierzy, e aparatczycy potrafi zrozumie skomplikowane zagadnienia gospodarki zakonspirowanej, doczy do swego programu malek karteczk: M.J.! (Mikoaju Jefimowiczu! I.B.) Poufne, w l egz. Jeli co takiego mamy robi, to tylko z KGB. Mona byo pomyle, e Kruczyna chcia robi tego rodzaju przekrty na wielk skal do spki ze wszystkimi witymi! Co prawda, dowiadczony pukownik mia wszelkie podstawy, by si domyla, e zaczynajc tego rodzaju gr o wiatowym rozmachu, niejako znw dokonujc rewolucyjnego przewrotu, KPZS z pewnoci przycignie do rozgrywki potnych konkurentw KGB amerykaskie. .. CIA i izraelski Mosad. Lecz pukownik Wiesieowski, jak to byo przyjte w jego resorcie, wiedzia tylko to, co powinien by wiedzie, reszty mg najwyej si domyla. By przej od sw do czynw, Wiesieowski proponowa stworzenie wielobranowej splki akcyjnej wraz ze szwajcarskokanadyjsk firm Seabeco Grupp i Zwizkiem Weteranw Afganistanu. W jej ramach miay powsta: system bankowy, towarzystwo lotnicze, midzynarodowy dom handlowy, fundusz prywatyzacji, sie holdingw w rnych regionach kraju. Termin realizacji projektu pukownik okreli na pidziesit lat. Znaczna cz dochodu miaa by przeznaczona, rzecz jasna, dla KPZS. Podczas gdy ojciec chrzestny nowej gospodarki partyjnej przechodzi od zbrodniczej, wynaturzonej teorij do praktyki, szsty zmys, ktry kaza zasuonemu agentowi namawia Kruczyn, by wsppracowa tylko z KGB, jak si okazao, nie zawid. Radiotelegrafici na wspaniaym trjpokadowym jachcie Lady Gislen, rozpruwajcym eleganckim dziobem bkitn lagun jednej z Wysp Bahama, przyjli zaszyfrowany telegram dla waciciela jachtu Roberta Maxwella brytyjskiego miliardera, waciciela wielu gazet, wydawnictw i orodkw informacyjnych. Samo nadejcie szyfrogramu nie byo niczym szczeglnym. Maxwell lub kapitan Bob,jak go nazywali bliscy przyjaciele oraz konkurencja, prowadzi zaszyfrowan korespondencj z poow wiata, wikszo kluczy do rnych szyfrw za trzyma we wasnej gowie. Radiogram by krtki: Zapewnijcie transfer zgodnie z planem numer trzy. Podpisu nie byo, zreszt Maxwell go nie potrzebowa. Maxwell, uchodca z maego miasteczka w Sowacji, podczas drugiej wojny suy w wywiadzie brytyjskim i zakoczy j w randze kapitana. Po wojnie kapitan Bob pracowa przez pewien czas w Ministerstwie Spraw Zagranicznych Wielkiej Brytanii. W owych latach suby dyplomatyczne i wywiadowcze bardzo interesoway si fantasmagorycznym planem towarzysza Stalina; niektre jego szczegy przenikny jakim cudem poza elazn kurtyn. Josif Wissarionowicz szykowa kontrofensyw na dolar, zbyt ju pewny siebie. Pragn zgromadzi jak najwicej zota, zakupi, ile si tylko da, zachodniej waluty i zasypa ni przeciwnika. Wwczas dolar staby si mieciem, a zachodnia gospodar-

122

ka popadaby w stan chaosu. Sowiecki gd towarw uniemoliwi jednak Stalinowi realizacj tego zamysu wsaty gensek nie by zbyt biegy w ekonomice, co albo powodowao krach jego planw, albo czynio je absolutnie nieskutecznymi. Zachd by zaniepokojony, a kapitan Bob robi wszystko, by dowiedzie si jak najwicej o finansowych zamierzeniach wodza proletariatu. Trudno oceni, co ustali w tej sprawie wywiad brytyjski (najsprytniejszy w wiecie). Dla nas jest tu istotne, e w rozkwicie swej dziaalnoci Robert Maxwell nieoczekiwanie poda si do dymisji. Wkrtce potem za jedyne 13 tysicy funtw kupi wydawnictwo Pergamon Press to samo, ktre jak w tajnej notatce dla sekretarza generalnego partii, tow. Gorbaczowa informowa kierownik wydziau midzynarodowego KC KPZS, tow. Falin naleao do tzw. firm zaprzyjanionych i domagao si od Zwizku Sowieckiego 500 tys. dolarw. Kupione przez Maxwella wydawnictwo oceniano na pocztku 1961 roku na 10,6 miliona dolarw. U progu lat osiemdziesitych kapitan Bob wada ju ogromnym imperium wydawniczo-informacyjnym z filiami na piciu kontynentach. Nosio ono oficjaln nazw Maxwe1l Communication Corporation i miao oddziay we wszystkich krajach wiata, take w Zwizku Sowieckim. Tam za czule nazywano Maxwella pierwszym sekretarzem londyskiego obkomu. Z wadzami sowieckimi Maxwell wynegocjowa co, co wydawao si nieprawdopodobiestwem, a mianowicie pozwolenie na emigracj ydw do Izraela i USA. Od tej pory przez dugi czas opuci w obz koncentracyjny zwany Zwizkiem Sowieckim, mogli jedynie ydzi.
2) _____________ 2) Nie napisana jeszcze historia emigracji ydowskiej z ZSRS kryje w sobie wiele tajemnic. Dajmy na to, jakiemu nieszczsnemu ftyzjerowi przez dugie lata nie pozwalano na wyjazd, gdy podczas suby wojskowej jako pisarz kancelaryjny widzia kiedy tajny dokument o koniecznoci zmniejszenia racji ywnociowej i zastpieniu masa margaryn. Za to na pocztku lat siedemdziesitych z wiz izraelsk wyjechaa do Ameryki grupa inynierw, specjalistw od budowy rakiet. Nawet poowa z nich nie bya ydami. Amerykanie, ktrzy przywizywali wielk wag do lotnictwa pokadowego, pozostawali znacznie w tyle w badaniach nad rakietami taktycznymi bliskiego i redniego zasigu, ktre dziaay w tzw. systemie poddwikowym. Dosownie w cigu trzech lat Ameryka wyprzedzia na tym polu ZSRS, nie prowadzc wczeniej adnych bada i bez dowiadcze. Na pogrzebie Maxwella w Jerozolimie oficjalny przedstawiciel rzdu izraelskiego, mwic o zasugach zmarego, stwierdzi, e Robert Maxwell zrobi wiele dla zapewnienia bezpieczestwa Izraelowi. I nie tylko Izraelowi!

Zbiego si to z rozpoczciem przez wydawnictwo Maxwe1la publikowania dzie Breniewa i innych liderw sowieckich, a rwnoczenie z oywieniem kredytowania ZSRS przez banki zachodnie. Lecz jeli kredyty byy tylko zapat (zreszt bardzo niewielk) za drena mzgw z ZSRS do USA, to publikowanie dzie przywdcw partyjnych stanowio operacj niezmiernie ciekaw i pouczajc. W kraju dziea te rok w rok caymi praktycznie nakadami oddawano na makulatur. Nikt natomiast nie zastanawia si nad tym, jak w warunkach gospodarki rynkowej rozchodz si one na Zachodzie? Byy tam rwnie popularne jak w ZSRS. Lecz dziki tym publikacjom przywdcy sowieccy na pytanie, skd maj obce waluty, mogli odpowiada stereotypowo przez dziesitki lat: To honoraria za publikacje moich ksiek na Zachodzie. W praktyce wygldalo to nastpujco. Kreml dolarami paci Maxwellowi za papier i koszty usug poligraficznych wedug cen przyjtych na rynku wiatowym, lecz dziea przywdcow byy drukowane w Moskwie, NRD lub w Czechosowacji, a koszty rozliczano bezdewizowo. Dewizy osiaday na kontach bankowych nomenklatury, pry czym 15% caej sumy dostawa Maxwell. Za co? Za obsug oficjalnego kanau przerzutowego, ktrym pyny na Zachd miliardy dolarw. Po to, by kapitana Boba nic przyapano na oszustwie, preparowano falszywe dokumenty zawiadczajce, e cae nakady zakupiy za dewizy ambasady sowieckie we wszystkich krajach wiata. I rzeczywicie uczciwie Zwoono do ambasad tony ksiek i zapychano nimi strychy oraz piwnice. Dyplomaci sowieccy byli zrozpaczeni, lecz nic nie mogli na to poradzi. Kazano im rozpowszechnia dziea przywdcw, co byo zadaniem niezmiernie trudnym, wrcz niewykonalnym. Jednake, jeli przejrzymy dokumenty dotyczce publikacji dzie przywdcw partii, poczwszy od Wybranych przemwie Nikity Chruszczowa, a na Przebudowie i nowym myleniu Gorbaczowa koczc (pomijam liczne wznowienia klasykw marksizmu-leninizmu we wszystkich jzykach wiata), to mogoby si zdawa, e przez dziesitki lat czytelnicy na Zachodzie nie robili nic innego, tylko biegali od ksigarni do ksigarni, skupujc owe bestsellery. I natychmiast domagali si nowych nakadw z ZSRS. Maxwell nie poprzestawa, rzecz jasna, na takich drobnych akcjach. Wykorzystujc swe kontakty z bankami zachodnimi, jako posiadacz akcji wielu z nich, kapitan Bob od czasu do czasu pomaga nomenklaturze pierwszego w wiecie kraju rozwinitego socjalizmu zarabia spore kwoty w walutach wymienialnych operacjach transferowych. Ich istota sprowadzaa si do sprzeday na Zachodzie duych sum sowieckich rubli, nie bdcych, jak wiadomo, rodkiem patniczym wymienianym na giedach, za dolary. A poniewa maszyny do drukowania sowieckich pienidzy znajdoway si w rkach nomenklatury, to zasoby pienine zawsze byy pod rk. Drukowano tyle pienidza bez pokrycia, ile byo trzeba. Obywatele ZSRS nazywali te ruble drewnianymi i doskonale zdawali sobie spraw, e nie maj one wartoci, s uyteczne tylko w obrocie wewntrznym. To rodki patnicze dla niewolnikw. Natomiast dla nomenklatury rubel mia pokrycie, i to tak wielkie, jakiego nie mia nawet dolar. Na banknotach widnieje napis, e gwarancj ich wartoci jest mienie ZSRS. Wewntrz kraju nie znaczyo to absolutnie nic, lecz dla zachodnich bankw, w okrelonych sytuacjach, bardzo wiele. Zachodnie banki, domagajc si wypaty ogromnych sum, zawsze mogy wic co uszczkn z sowieckiego mienia w granicach

123

sumy, ktrej si domagay. Hamowao to nieco zodziejskie zapdy nomenklatury. W operacjach transferowych w najlepszych czasach pacono za jeden rubel okoo 10-15 centw. Nie wszystkie banki godziy si na co takiego. Bardzo poyteczne byy wwczas osobiste koneksje Maxwella, ktry by w doskonaych kontaktach z wieloma czoowymi biznesmenami wiata i politykami. W taki to sposb plan Stalina zaczto realizowa, tyle e odwrotnie, ni to sobie wdz proletariatu wyobraa. Zreszt pienidzy nikt z Rosji nie zabiera. Jak dawniej leay one w Banku Pastwowym ZSRS, zmienia si tylko waciciel konta. Natomiast w bankach europejskich na konta aparatczykw pyny rzeki dolarw. Ogromna masa pienina gromadzona w bankach sowieckich, nie bdca ju wasnoci ZSRS, moga w kadej chwili eksplodowa, wywoa w najlepszym razie galopujc inflacj. Rubel by oficjalnie niewymienialny, a dolary wzmacniay tylko gospodark zachodni. Nieliczni ludzie na Zachodzie, obeznani podobnie jak Robert Maxwell z tego rodzaju sprawkami sowieckiej nomenklatury, zdawali sobie spraw, e teoretycznie moliwe jest wykupienie absolutnie wszystkich zasobw pieninych w ZSRS. Byoby to rwnoznaczne z kapitulacj reymu komunistycznego, gdy jedynym wyjciem z tego rodzaj u sytuacji byoby rozptanie trzeciej wojny wiatowej. Wiedzc, jak nieodpowiedzialni s starcy z Kremla, Zachd niepokoi si, czy transferowa samowola nie wywoa nieprzewidywanych i zbyt daleko idcych konsekwencji. Gdy Leonid Breniew wysucha kiedy kolejnego referatu o wielkim deficycie ziarna paszowego, powiedzia: Wypowiemy Zachodowi wojn i zabierzemy mu ziarno. By to art, lecz nie pozbawiony warstwy aluzyjnej, ktra mimowolnie zdradzaa, o czym marz w gbi duszy przywdcy KPZS. Gdy ma si do czynienia z krajem, w ktrym nie istnieje opinia publiczna, a wszystko kontroluje organizacja mafijna, naley mie si na bacznoci. Pomijajc ca reszt, zadbano, by tego rodzaju operacje odbyway si po tak ustalonym kursie rubla, by mona byo wykupi jak najwicej sowieckiego pienidza minimalnie wydatkujc wasne dolary. Na cele operacji transferowych Maxwell gorczkowo i odwanie zaciga dugi. Z czasem by ju winien swym wierzycielom 2 miliardy dolarw. Ku oglnemu zaskoczeniu sprzeda nieoczekiwanie wydawnictwo Pergamon Press za 446 milionw funtw. Powstaje pytanie, komu musia odda te pienidze? Zapewne temu, kto niegdy zdymisjonowanemu kapitanowi wywiadu da 13 tysicy funtw na zakup tego wydawnictwa, umieszczonego na licie zaprzyjanionych firm KPZS. Plan nr 3 oznacza, e nadszed czas, gdy trzeba rozliczy si do koca, wykupi stare weksle. 3)
_____________ 3) Maxwell nawiza bardzo ciepe kontakty z Gorbaczowem. Ostatni gensek, jak wiadomo, nie mia w ogle kompleksw. Pozwala licznym firmom, zwaszcza japoskiej Ikegami Cusinki, wykorzystywa sw fotografi do celw reklamowych. Naturalnie, e nie za darmo. Kana informacyjnotelewizyjny CBC, nalecy do Maxwella, pewnego dnia puci z kolei farb, e szefem ich programu jest prezydent ZSRS. Zupenie jak u Babla: Nikt nie wie, w ktrym miejscu koczy si Benia, a zaczyna si policja.

cile tajne. Szyfr specjalny. Dopiero co nadesza z pierwszego adresu, bezporednio od banku rosyjskiego, propozycja na kwot ponad 100 miliardw sowieckich rubli, cena 6,62 dolarw amerykaskich za 100 rubli. Czy nie macie ewentualnego kupca? wwczas byoby mona omwi dalsze szczegy, [...] Adresat niepokoi si, czy partner wasz jest godny zaufania i czy przypadkiem Interpol nie przenikn do naszego krgu interesw. Czy jest moliwa zmiana procedury? [...] Naszym partnerem jest b e z p o r e d n i p e n o m o c n i k rosyjskiego banku pastwowego, bdzie on osobicie obserwowal i kontrolowaj przebieg transakcji z Zurychu. Zmiana przewidzianej procedury nastrczaaby ogromne trudoci i rodziaby zbyt wiele problemw. Wasze obawy, e penomocnicy s obiektami zainteresowania Interpolu, s bezpodstawne. Duych sum, ktre s proponowane, naleycie sporzdzonych dokumentw i znanych wam walorw nie mona byoby przekaza bez wiedzy Banku Pastwowego, Ministerstwa Finansw i akceptacji rzdu ZSRS. Ministrem finansw by wwczas w Rosji sowieckiej czonek KC KPZS Walentin Pawow. Prezesem Banku Pastwowego by Leonid Gieraszczenko, zastpca czonka KC KPZS. Premierem by czonek politbiura KC KPZS Mikoaj Rykow, gow pastwa za sekretarz generalny KC KPZS Michai Gorbaczow. Nie podajc w wtpliwo waszych informacji, chcielibymy, jednak wysa naszego czowieka do Moskwy, aby upewni si, e propozycje tego rodzaju istotnie wysun rzd, a nie struktury, ktre mogyby cign na nasz instytucj katastrof finansow [...] Podczas gdy na szczytach wadzy dziay si te sensacyjne wydarzenia i wymieniano cytowane szyfrogramy, na owy szykowaa si sfora bankw wiatowych, gotowych w kadej chwii rozszarpa Zwizek Sowiecki na strzpy, wci jednak nie do koca przekonana, e stosowna chwila nadesza. Rwnoczenie partia komunistyczna ZSRS (zawsze speniajca rol organizatora i inspiratora) przygotowywaa si intensywnie do ucieczki. Klasyczny leninowski apel RABUJ CO ZRABOW ANE! dawno zmodyfikowao samo ycie. Teraz modne byo haso RABUJ OGRABIONYCH!

124

Tajne. Dyrektywa. 23.08.90 KC Komunistycznej Partii Kazachstanu, Miejski Komitet KPZS i Leningradzki Komitet Obwodowy KPZS zostay wspzaoycielami trzech bankw komercyjnych (<<Kompartbank w AmaAcie, Gawstrojbank w Moskwie i bank komercyjny Rosja w Leningradzie) [...] Organizacje partyjne rnych szczebli przystpiy do lokowania swych depozytowych zasobw w tych bankach. Jednake na szczeblu centralnych organw partii te niezmiernie wane sprawy realizowane s zbyt powoli [...] Nadmierna powolno wynikaa std, e zewszd pchaa si konkurencja, ktra komplikowaa sytuacj. Rne organizacje spoeczne i osoby prywatne zakaday przedsibiorstwa, spki, banki i (o zgrozo!) nawizyway samodzielnie kontakty z zagranic. KPZS uchodzila ju tylko za jedn z organizacji spoecznych (cho oficjalnie wcale nie bya zarejestrowana). Nie moga si wic w gruncie rzeczy do niczego wtrca. Lecz KGB, jej wierne rami zbrojne, nie pozwala skrzywdzi ukochanej patiii. Liczne aresztowania biznesmenw i przedsibiorcw sprawiay wraenie, e oto nadesza kolejna fala terroru. Sprawa spki Szepielicha, sprawa Koroboczkina, sprawa spki joint venture Spark w Magadanie, sprawa Alfreda Szopenberga, rewizje, konfiskaty mienia, szczucie na przedsibiorcw band wymuszajcych okup, nowa fala korupcji cho wszystko to przypominao terror polityczny, byo jedynie form eliminowania konkurentw. KGB odnalaz swe powoanie: sta si oficjalnym mafijnym ochroniarzem partii. Lecz bezpieka nie bya ju zadowolona z tej roli. Kady mafioso sam chciaby zosta przedsibiorc i dziaa z szerokim, kupieckim rozmachem, a nie tylko biega z kastetem od bramy do bramy i terroryzowa biznesmenw. Pierwszy Gwny Zarzd KGB, peen specjalistw w rodzaju pukownika Wiesieowskiego, wcale nie zamierza suy sw fachow wiedz wycznie Komitetowi Centralnemu partii. Pragn samodzielnie wciela w ycie bogate, wyprbowane na caej kuli ziemskiej, dowiadczenia dziaalnoci konspiracyjnej. Tote stworzy wkrtce koncern ANT i wyznaczy na jego szefa wasnego oficera, niejakiego Riaszencewa. KGB chce samodzielnie handlowa broni z wasnych tajnych magazynw, zarobi ze 20 miliardw dolarw. Lecz patiia zna zbyt dobrze swe rami zbrojne, wie, do czego jest zdolne: przecie maszerowali razem noga w nog przez ponad siedemdziesit lat! Szsty Zarzd KGB przyapa w Noworosyjsku czogi, ktre z faszyw faktur Uako narzdzia rolnicze) wysyano za granic do jakiego sprytnego handlarza. Wybuch skandal. Okazao si, e Pierwszy Gwny Zarzd zdy wplta w swe malwersacje mnstwo wpywowych osb, cznie z premierem Rykowem. Rozpocza si wojna midzy resortami. Szsty Zarzd KGB wysa nawet z okrelonym zadaniem swego prowokatora-Sudaczyka; mia on wrczy 140 tysicy dolarw apwki ludziom z Pierwszego Zarzdu. I to w Budapeszcie. Lecz Pierwszy Zarzd te nie zatrudnia samych gupcw. Sudaczyka zdemaskowano jako prowokatora KGB, spraw wniesiono na obrady Rady Najwyszej i odwrcono kota ogonem. Okazao si, e winni s wycznie ludzie z ANT, ktra jest niezalen spk. Transakcji, rzecz prosta, nie dokonano tylko dlatego, e partia nie lubia nadmiernej samodzielnoci podwadnych. Zawsze naleao postpowa zgodnie z dyscyplin partyjn. Tak jak chociaby towarzysze z Leningradu. Im te nie jest atwo. ,,27.09.90, Lenigradzki Komitet Obwodowy KPZS. cile tajne. 27 czerwca 1990 roku w Pastwowym Banku ZSRS zarejestrowano pod numerem 328 bank komercyjny Rosja z wymaganym funduszem zaoycielskim 31 milionw rubli. Po uzgodnieniu z KPZS gwnym akcjonariuszem banku zosta Wydzia Administracyjny Leningradzkiego Komitetu Obwodowego KPZS. Biorc pod uwag wysoki potencja intelektualny, zawodowy, produkcyjny i finansowy wspzaoycieli-udziaowcw, mona si spodziewa, e rodki ulokowane w tym przedsiwziciu przynios due zyski moralne i handlowe. Po uzyskaniu licencji bank bdzie mg prowadzi operacje kredytowo rozrachunkowe i inne usugi bankowe w obcej walucie. Stosownie do wysokoci udziaw w funduszu zaoycielskim banku gwna cz zysku, nalenego zaoycielom, zostanie przekazana do kasy partyjnej. Rwnoczenie, w zwizku z pogorszeniem sytuacji gospodarczej i zaostrzeniem sytuacji politycznej w kraju, uwaam za celowe ulokowanie w depozycie w banku Rosja na okres trzech lat rodkw w wysokoci 500 milionw rubli z rezerwowego funduszu partii z oprocentowaniem 3-4% rocznie. Pozwoli to stworzy stabiln podstaw finansowania inicjatyw centralnych organw partyjnych. Sekretarz Leningradzkiego Komitetu Obwodowego pattii Borys Gidaspow. Gidaspow zawsze wyrnia si wciek energi i pragnieniem czynu. Niedawno Gorbaczow osobicie przyjecha do Leningradu, by rugowa ze stanowiska poprzedniego sekretarza obkomu, Soowiowa, nie pojmujcego sedna pieriestrojki, i powoa na jego miejsce Gidaspowa. Ale Gidaspow roi sobie, e jest Bg wie kim! 500 milionw rubli z rocznym oprocentowaniem 3-4%! Gorbaczow moe nawet i lubi Gidaspowa, lecz Kruczyna nie darzy go sympati, uwaa za parweniusza. Nie lubi te szefa administracji leningradzkiego obkomu, Krutichina, waciwie nie wiadomo za co. Po prostu nie lubi i tyle. Wydzia Administracyjny KPZS uznaje za moliw czciow zgod na prob leningradzkiego obkomu partii i zgadza si przekaza 50 milionw rubli z funduszu ubezpieczeniowego KPZS do depozytu Banku Komercyjnego Rosja na okres dwch lat, z oprocentowaniem 6% w stosunku rocznym [...] Kierownik Wydziau Administracyjnego KPZS Mikoaj Kruczyna. Wylawszy kube zimnej wody na rozpalone by aparatczykw z leningradzkiego obkomu (ich apetyty stay si ju zbyt wielkie!), Kruczyna pogry si po uszy w znacznie waniejszych sprawach. W operacjach transferowych zamierzano w naj-

125

bliszym czasie wymieni 280 miliardw rubli na 12 miliardw dolarw. Mniej wicej po 15-18 rubli za dolar. Zwleka z tym nie naleao, gdy w najbliszym czasie przewiduje si gwatowne podwyszenie kursu dolara wzgldem rubla. Do tego czasu na kontach bankw zagranicznych znajdzie si tyle waluty wymienialnej, e mona bdzie dziki niej nie tylko sprywatyzowa mienie patiyjne, lecz cae sowieckie imperium. Dziki temu wszystko pozostaoby jak dawniej, w rkach partii. Jeszcze cakiem niedawno, w lipcu 1990 roku, Kruczyna, wystpujc na XXVIII zjedzie partiii i nie przypuszczajc nawet, e jest to zjazd ostatni, wygosi pomienn mow, w ktrej odrzuca wszystkie oszczerstwa, zwaszcza te, ktre utrzymyway, e partia prowadzi za granic szeroko zakrojone operacje walutowe. Zapewnia, e KPZS utrzymuje si wycznie ze skadek. adnych wkadw w bankach za granic i wasnoci KPZS za granic nie ma. Partia ma jedno rdo dochodw walutowych: skadki czonkowskie pracujcych za granic komunistw, ktrzy pac je w walucie z walutowej czci swego uposaenia. Zalicza si te wpywy do walutowego dochodu pastwa. Budet partyjny otrzymuje w zamian ekwiwalent rublowy, obliczany zgodnie z biecym kursem bankowym zagranicznych rodkw patniczych [...] Walut na potrzeby organw partyjnych przydziela si partii tak samo, jak wszystkim innym ministerstwom i resortom, na zasadach oglnych, my za zwracamy koszt jej zakupu Ministerstwu Finansw w rublach sowieckich, rwnie wedug kursu bankowego danej waluty [...] Krtko mwic,jeli mielimy kiedykolwiek jakie uprawnienia, to gwnie przywilej rzucania si wasn piersi na nieprzyjacielskie bunkry. Przez siedemdzisit lat partia tak si zagaa, e jej kamstwa byy coraz mniej przekonujce. cile tajne. P 286/72 z 30. I 0.90 Dotyczy: proby sekretarza generalnego komunistycznej partii USA tow. Hasa Halla. I. Speni prob sekretarza generalnego komunistycznej partii USA tow. Hasa Halla i zarezerwowa dla niego w 1991 roku 2 miliony dolarw [.,,] Gorbaczow podnis oczy na Kruczyn: Czy nie za czsto posyamy Hallowi pienidze? To nie dla niego wyjani Kruczyna. Tylko dla nas. W charakterze pomocy wzajemnej. Dla zaprzyjanionych firm? zainteresowa si gensek. Zawsze nic nie rozumia, gdy mu to odpowiadao. No wanie, firmy naszych przyjaci bankrutuj. Nie mamy czym im paci. Trzeba czerpa z budetu pastwa, a Gieraszczenko i Pawow nie daj. Podobno maj due wydatki. Towarzysz Falin znw przygotowa notatk, oto ona: Od koca 1989 roku firmy przyjaci (Francja, Polrtugalia, Grecja, Cypr, Austria, Szwecja, Urugwaj) maj coraz wiksze trudnoci, gdy sowieccy kontrahenci nie pac im pienidzy za towary dostarczone do naszego kraju. Poniewa kilkakrotnie z tego powodu firmy te znalazy si na krawdzi bankructwa i tylko interwencja M.S. Gorbaczowa w odpowiedzi na prob skierowan wprost do KC KPZS przez tow. tow. A. Kunjaa, G. Plisagnera, G. Hristofiasa, D. Zilmermeiera, czyli kierownictwa Robotniczej Partii Grecji i Robotniczej Partii Komunistw Szwecji, na jaki czas pozwolia unikn sytuacji krytycznej. W ostatnich tygodniach, w zwizku z likwidacj naszego zaduenia, szczeglnie ostry kryzys przeywaj firmy przyjaci we Francji, Austrii i Szwecji [.] Do l 0 padziernika I 990 roku sytuacja z naszym zadueniem wobec firm przyjaci uksztatowaa si nastpujco: Komunistyczna Partia Francji spka interagra (dostarcza do ZSRS zboe, maso, miso i misne przetwory dla specjalnego handlu). Wystawiono rachunek na sum 138 milionw dolarw, 60-70 milionw z nich to dugi o przekroczonym terminie patnoci. Poinformowano o tej sprawie 8 padziernika br. M.S. Gorbaczowa. Wnieszekonombank otrzyma polecenie, by jak najszybciej podj stosowne kroki. Wedug danych banku (S. Moskowski) 9 milionw dolarw przekazano do Parya l I padziernika br., a dodatkowe 1,5 miliona dolarw zostanie przekazane dzisiaj. Reszt dugu uda si najprawdopodobniej zlikwidowa po uzyskaniu kredytu francuskiego, lecz pertraktacje na ten temat jeszcze nie s zakoczone. Partia Robotnicza Komunistw Szwecji drukarnia partyjna Wik Truck produkt AB nie moe uzyska od Wniesztorgizdatu zwrotu 3 milionw koron szwedzkich. Nasz ambasador donosi, e jeli dug ten nie zostanie w najbliszym czasie zwrcony, drukarnia zbankrutuje w cigu 7-10 dni. Wwczas moe zosta te wstrzymana publikacja organu prasowego partii Norszenstlamman. Komunistyczna Partia Austrii Firma Kraus i spka (dostarcza towary powszechnego uytku dla specjalnej sieci handlowej). Jestemy wobec niej zadueni na przeszo 30 milionw dolarw i 31 milionw szylingw austriackich. Komunistyczna Partia Portugalii firmy Commercio International, EsporEchpsua (Hiszpania), Metal ime, Tagol (dostawy olejw rolinnych, obuwia, rkawiczek, opakowa polietylenowych i stalowej tamy). Dugi czciowo zwrcono, obecnie wynosz 11 milionw dolarw. Komunistyczna Partia Grecji firma Wek (dostawy obuwia przez eksporterw Agapiu i Rektora dla specjalnego handlu). Dugi czciowo (ok. 3 milionw dolarw) zostay zwrcone w lipcu br., obecnie szacuje si je na 8 milionw dolarw. AKEL Komunistyczna Partia Cypru firmy przyjaci Delta i LOEL (dostawy soku z winogron, demw i obuwia dla handlu specjalnego). Dugi czciowo zlikwidowano w lipcu br. (4,2 miliona dolarw), obecnie szacuje si je na 8 milionw

126

dolarw. Specyfika tej czci naszego zaduenia polega na tym, e chodzi tutaj o sumy niewielkie w skali pastwowej. Maj one wszake decydujce znacznie dla naszych przyjaci. Pamitaj pastwo: Pilnie potrzeba 3 tysicy dolarw dla dzieci Czarnobyla. Wzki inwalidzkie i protezy dla weteranw z Afganistanu. Strzykawki jednorazowego uytku dla ofiar trzsienia ziemi. W sumie zaledwie 10 tysicy dolarw! Lecz skd je wzi? Moe dadz firmy zachodnie. A jeli nie dadz? Co no to nie bdzie pienidzy! Towarzysz Falin nie bdzie si martwi I.B.] Byoby wskazane, by Wnieszekonombank w trybie nadzwyczajnym zgodzi si systematycznie likwidowa dugi zacignite w firmach zaprzyjanionych. Trudno za kadym razem prosi Michaia Gorbaczowa o interwencj. W. Falin. Do notatki tej bya przyczepiona spinaczem kartka nastpujcej treci: ,,17 lipca br. przedstawiciel greckiej firmy Wek podzieli si z nami planem zaoenia w Moskwie sieci sklepw i zwrci si w tej sprawie o pomoc do partii. Napisa on: Korzystajc z okazji chcielibymy wyrazi dalsz gotowo wsppracy w sferze handlu z odpowiedzialnym za to wydziaem KPZS. Jestemy przekonani, e na niwie rozwijania korzystnej dla obu stron wsppracy czy nas wiele wsplnych interesw. Towarzysze, chcielibymy wam wyrazi serdeczn wdziczno za pomoc. Dziki niej przedstawicielstwo stao si gwnym rdem dochodw naszej partii. Gorbaczow uwanie przeczyta notatk Falina, a nastpnie spyta: Jest adresowana do mnie czy do Pawowa? Pawow nie daje pienidzy odpowiedzia Kruczyna. A ja niby skd mam je bra? zapyta z przeksem Gorbaczow. To prawda, nie mamy pienidzy zgodzi si Kruczyna. Wszystkie te wydatki zawsze uwzgldnia budet pastwa. W cigu wielu lat firmy zaprzyjanione za psie pienidze zaopatryway nomenklatur w towary i ywno. Nawet wod przysyano w specjalnych pojemnikach, gdy nomenklatura, cakiem susznie, nie chciaa korzysta z zatrutej wody krajowej. Przywoono towary jak na poziom zachodni, agodnie mwic, drugiego gatunku, lecz jak na warunki sowieckie wspaniae. Spoeczestwo naturalnie nie widziao ich na oczy. Kryy tylko pogoski na przykad o bajecznych, austriackich botkach, ktre kosztoway w spec-magazynach 18 rubli para. Teraz jednak firmy zaprzyjanione nie zadowalay partii. Wchodzia przecie na rynek z trylionowym majtkiem, zakadaa wasne, zrnicowane spki, firmy handlowe, banki. Gdy przed nomenklatur otwary si nowe perspektywy, wczorajsi jej zaopatrzeniowcy zaczli wyglda aonie i niedochodowo. Nie spacono im reszty dugw. Partia zachowaa si wic jak hochsztapler, ktry wzi towar, lecz pienidzy nie zapaci. Zazwyczaj takie sytuacje kocz si skandalem, niekiedy nawet strzelanin, podpalaniem domw lub podrzucaniem bomb. Nie obywa si bez trupw lub bez kidnapingu. Korupcja, bezprawie i oszustwo zalay kraj. Partia moga si cieszy. Przez dziesitki lat wychowywaa przecie obywateli i dawaa im przykad. Jeszcze aden krj nie wstpowa na rynek z rwnie niskim poziomem moralnym spoeczestwa poczwszy od elity KPZS, a na wacicielach budy na targowisku koczc. Tak wic firmy przyjaci zme myn historii. Tylko Walentin Falin (mam nadziej, e bezinteresownie) przypomina o firmach zaprzyjanionych i prosi to Kruczyn, to Pawowa, by im zapacono. Pawow mia, oczywicie, pienidze. Nie zamierza ich jednak marnowa na midzynarodowy ruch robotniczy. Wanie w owym czasie minister finansw Pawow (wkrtce premier rzdu) wraz z wiceministrem finansw Orowem i przewodniczcym zarzdu Banku Pastwowego Gieraszczenk przyjmowali dyskretnie niejakiego Szmidta z Zurychu. w Szmidt pracowa w mao znanej firmie Burogemenischaft. Poredniczya ona w rnych poufnych interesach na caym wiecie. Szwajcar zjawi si w Moskwie, by osobicie si przekona, e w fantastyczny transfer, jaki zaproponowano jego firmie, nie jest puapk spryciarzy z Interpolu, lecz solidn ofert odpowiedzialnych ludzi, wyposaonych w penomocnictwa finansowe. Oferta przesza jego oczekiwania. Zaproponowano Szmidtowi 280 miliardw rubli. On sam liczy na 100 miliardw, takiej kwoty si nie spodziewa. By to nie fantastyczny, lecz zgoa superfantastyczny transfer, ktry podstawia Rosj sowieck pod straszliwy cios bankw zachodnich. Szmidt by dobrym finansist i orientowa si w sytuacji finansowej ZSRS. Wiadomo mu byo rwnie, e w ZSRS znajduje si w obrocie zaledwie 139 miliardw rubli. Zamierzacie, panowie, wycofa te pienidze z obrotu? spyta ostronie Pawowa. Po czci minister finansw rozcign wargi w swym synnym umiechu. Ale prosz nie myle, e jestemy idiotami. Jestemy bogaci. Nie trzeba si o nas martwi. Szmidt wzruszy tylko ramionami. Umwili si, e dokonaj transferu w czterech etapach. Pierwszy etap nastpi w grudniu 1990 roku. Strona rosyjska sprzeda 100 miliardw rubli za 5,5 miliarda dolarw. Drugi etap stycze 1991 roku. 25 miliardw rubli. Trzeci etap maj 1991 roku. 15 miliardw rubli. Naleno za drugi i trzeci etap 2 miliardy dolarw. I wreszcie etap czwarty lipiec 1991 roku. 140 miliardw rubli za 4,5 miliarda dolarw. Razem za 280 miliardw rubli Rosjanie otrzymaj 12 miliardw dolarw.

127

Pascy mocodawcy zakoczy narad Pawow znaj numery naszych kont. Na ostatnim etapie pan Osipow bdzie osobicie nadzorowa transakcj. I niech pan nie sdzi, e to ju koniec. Mamy jeszcze duo pienidzy. Bya to prawda. Miei maszyn do drukowania pienidzy, znajdowaa si ona w dyspozycji Pawowa, ktry w razie czego mg ponadto odebra cz pienidzy obywatelom. Nic si im nie stanie, nie umr. A jeli nawet umr to taki wida ich los. Oszoomiony i zachwycony Szmidt odlecia do domu. R ne rzeczy zdarzay si w jego yciu, lecz co takiego, jeszcze nigdy. Przed chwil kupi Zwizek Sowiecki za 12 miliardw dolarw! Mikoaj Kruczyna te dysponowa duymi pienidzmi, lecz nie pomija adnej moliwoci, by czerpa z budetu palstwa. Niezbyt lubi aparatczykw z leningradzkiego obkomu, lecz da im tylko 50 milionw rubli zamiast 500, o ktre prosili, wcale nie dlatego, e by chciwy. Pawow nigdy by mu nie odmwi takiej drobnej kwoty. Kruczyna po prostu wiedzia wicej ni Gidaspow i jego podwadny Krutichin. Towarzysze leningradzcy chc zaoy bank Rosja. Zjednej strony to dobrze, lecz z drugiej banki partyjne daj zy przykad. Teraz kady, kto ma ochot, zakada bank. Nie mona do tego dopuci. Politbiuro ju postanowio zabroni organizacjom spoecznym zakadania bankw i zajmowania si dziaalnoci handlow. Lecz przecie partia te ma status organizacji spoecznej. Ale jej to nie dotyczy. Kto jak kto, ale partia konspiruje si lepiej ni ktokolwiek w wiecie! Wic lepiej nie wysya na razie leningradczykom 500 tysicy dolarw, o ktre prosz. No tak, trzeba dba o konspiracj, ale co bdzie w razie wsypy? Szkoda takiego szmalu. Towarzysze z Leningradu zawsze chc by pierwsi. Lepiej niech si poducz w Moskwie, postudiuj metody pukownika Wiesieowskiego. Tymczasem myl twrcza ekonomisty-agenta wywiadu rozwijaa si zwycisko. Wkrtce te zacza si materializowa w postaci nader konkretnych inicjatyw. Kruczyna by zachwycony. Nawet zabiega o awansowanie Wiesieowskiego na genera-majora, lecz Kriuczkow nie wyraa w zwizku z tym entuzjazmu. Powiedzia zimno, e brak mu etatw...no i pienidzy. W tym momencie Kruczyna przypomnia sobie 50 ton zota, ktre znajdowao si na przechowaniu u KGB, i nawet odnotowa w swoim kalendarzu, e trzeba wyjani t spraw. Wiesieowski, wci jeszcze pukownik, wcale si nie przej brakiem awansu. Generaowie, admiraowie... Wszystko to ju przeszo... Nadchodz nowe czasy, Dosownie w cigu godziny Wiesieowski skompletowa wzorcow rodzin milionerw sowieckich i przekona Kruczyn, e trzeba j wyposay w 400 milionw rubli z funduszw partyjnych. Wkrtce dobry znajomy Wiesieowskiego, niegdy gwny technolog Zjednoczenia Produkcyjno-Badawczego Kauczuk, niejaki M. Chotimski sta si od razu szefem czterech firm: maego przedsibiorstwa Galaktyka, spki z 0.0. Dobrus, firmy Holding L TD i Moskiewskiego Stowarzyszenia Municypalnego. Jego ona M. Chotimska zostaa zaoycielk Galaktyki, a jej brat W. Krawiec generalnym dyrektorem Dobrusa. Z kolei ona Krawca, z zawodu tancerka, staja si zaoycielk obu tych firm. Dyrektorem generalnym najwikszej spord tych rodzinnych firm zosta pukownik KGB Grebienszczikow. Cho formalnie zwolniono go z resortu, wci nosi pistolet i legitymacj. Jego gwnym zadaniem byo ledzenie, jak zachowuj si nowi milionerzy czy s posuszni i czy nie robi gupstw. Firmy, naturalnie, niczego nie produkoway, zajmoway si sprzeda wody toaletowej i piwa. Ich dochd by ogromny. Wiesieowski meldowa Kruczynie: Po nawizaniu kontaktw z rozmaitymi zagranicznym i firmami zyskaem moliwo realizowania jeszcze powaniejszych zada gospodarczych. Takich zwaszcza jak uzyskiwanie kredytw finansowych od prywatnych grup finansowych (do 100 miliardw dolarw na okres od dziesiciu do dwunastu lat) [...] Czciowo skadaem raport na ten temat w formie ustnej i pisemnej Pawowowi, Sitarianowi, Znamienskiemu, Primakowowi, Gieraszczence i [...] w ustnej formie uzyskano od tych osb formaln akceptacj [...] Plany pukownika Wiesieowskiego, po ostatecznym zaakceptowaniu, zaczto wdraa w caej Rosji. W cigu zaledwie kilku miesicy KPZS zaoya, wnoszc wasne kapitay, 1453 spki joint venture z zagranicznymi firmami oraz spki akcyjne z kapitaem mieszanym. W ten sposb partia ulokowaa w strukturach komercyjnych 14 miliardw rubli i 5 miliardw dolarw. Ekonomista Wiesieowski nigdy nie zapomina, e jest te pukownikiem KGB. Gdyby zreszt chcia zapomnie, nie pozwolono by mu na to. Obowizki agenta wywiadu peni rwnie w onie KC wasnej partii, ktra w jego oczach pozbywaa si wizerunku partii klasy robotniczej i przeobraaa si w midzynarodowy kartel.. Pukownikowi polecono, by wywszy jak najwicej partyjnych tajemnic. Jednake albo KC konspirowa si lepiej ni jakikolwiek wywiad wiata i podrzuca KGB wietnie spreparowane dezinformacje, albo Kruczyna przewerbowa Wiesieowskiego, gdy meldunki pukownika do jego bezporedniego zwierzchnika generaa Gruszki (ktry zastpi Bobkowa) brzmiay nader aonie, nie wydaway si godne tak wietnego profesjonalisty... Podczas pracy w KC dowiedziaem si o nastpujcych, wanych [...] sprawach: l. Wasno KPZS zostaa rozdzielona midzy organizacje rnego szczebla, wskutek czego stao si niemoliwe podejmowanie szybkich decyzji [...] Wydzia Administracyjny KC nie mia penego obrazu sytuacji wasnej partii [...] 2. rodki finansowe te zostay podzielone. Wydzia Administracyjny mg kontrolowa jedynie budet centralny, ktrego deficyt w poowie 1991 roku siga 500 milionw rubli. 3. Nie byo jasnoci co do walutowych rodkw partii. Czciowo kontrolowao je kierownictwo KC, zajmujce si dziaal-

128

noci midzynarodow. Lecz odniosem wraenie, e ani Dzasochow, ani Falin nie byli najlepiej o tej sprawie poinformowani. Poprzedni przywdcy utajnili niejedno. Wiele kont zagranicznych, jak wynika z niektrych informacji, kontrolowa Brutenc (doradca Gorbaczowa). Wiesieowski otrzyma szczeglne zadanie. Polegao ono na tym, by pozna szczegy funkcjonowania tzw. Zjednoczenia Naukowo-Przemysowego oraz koncernu Simako. Kierownictwo KC KPZS i Kruczyna osobicie darzyli obie te instytucje najserdeczniejszymi uczuciami. Partia lokowaa w Zjednoczeniu Naukowo-Przemysowym i w koncernie ogromne sumy, reprezentoway one bowiem synny kompleks wojskowo-przemysowy, jedyn ga przemysu sowieckiego, ktra jeszcze pracowaa, produkujc wszelkie rodzaje broni. Prezesem Zjednoczenia Naukowo-Przemysowego i koncernu Simako by czonek KC KPZS, Arkady Wolski. Niegdy szary urzdnik aparatu partyjnego przypad do gustu Andropowowi. Gensek uczyni go swym pomocnikiem, a nastpnie przekaza w spadku Gorbaczowowi. Obecnie Zjednoczenie Naukowo-Przemysowe oraz koncern Simako zajmoway si staranie strzeonymi przed ujawnieniem machinacjami na wielk skal. Gdy Pawow zosta premierem, z pomoc Wolskiego sprzedawa tajemnice wojskowe kraju. Potrafi on wymienia ruble na dolary po bajecznym kursie 1,8 rubla za 1 dolar. Handlowano te broni i sprztem wojskowym, brano udzia w innych podejrzanych operacjach. Koncern mia wasn sub bezpieczestwa. W jej skad wchodzili oficerowie KGB, ktrzy, co prawda, przeszli do rezerwy, lecz nie pozbyli si legitymacji subowych i mieli pozwolenie na bro. O tym wszystkim Wiesieowski zameldowa Gruszce oraz samemu Kriuczkowowi. Obaj wysuchali go obojtnie, poradzili, by nie przesadza z fascynowaniem si globalnymi projektami, lecz tworzy nowe metodyki. Kilka dni pniej Wolski przyby osobicie do Wydziau Administracyjnego KC KPZS, zrobi Kruczynie awantur i zada, by ten natychmiast wycofa swego szpiega Wiesieowskiego z serca partii. Wiesieowski zrozumia, e trafi midzy dwa ognie: nie popieraj go ani wadze KGB, ani KC. Do czsta sytuacja w yciu sowieckiego agenta wywiadu. Zakonspirowa si wic i nie bez uzasadnienia ba si o wasne ycie. Lecz projekty Wiesieowskiego, starannie urzeczywistniane, maszeroway ju tryumfalnie przez wiat. Towarzysze leningradzcy, zawsze pragncy by w awangardzie, ocenili metody dziaania pukownika wedle ich wartoci, czyli bardzo wysoko. Gorczka przedsibiorczoci ogarna obkom wkrtce potem, jak na prb zwolniono z podatkw struktury komercyjne WKSM (Komsomou). By si nie zhabi przed modszym bratem organizacj komsomolsk: aparatczycy partyjni zaczli szuka wasnych drg przenikania do handlu. Wszystko byo szalenie proste. KPZS bya wci potn, wpywow struktur, tote liczne wieo narodzone firmy z radoci biegy pod jej skrzyda. Z uytkownikami Smolnego zawierano wic umowy na solidne sumy, ci za w zamian gwarantowali zielone wiato, tam gdzie dla innych firm zawsze palilo si czerwone. Bez wzgldu na to, o co proszono lokale, kredyty bankowe, ulgi podatkowe obkom szybko i skutecznie to zaatwia. Byle firma pacia i dzielia si dochodem. Tworzc bank Rosja, Komitet Obwodowy KPZS przyciga jako udziaowcw swych klientw na przykad firm Rosyjskie video, ktrej przydzielono nawet pomieszczenie w Smolnym, agencj ubezpieczeniowRu, prorektora politechniki, profesora Szlepkowa. Gdy zakadano bank, gwn cz funduszu zaoycielskiego wnis, naturalnie, Komitet Obwodowy partii (Kruczyna przysa wspomniane 50 milionw pniej). Rosyjskie video, zobowizane do wniesienia 13 milionw, nie potrafio zgromadzi tej sumy i musiao si zapoyczy u obkomu. Zrozumiae wic, e przewodniczcym rady nadzorczej nowego banku zosta szef administracj i obkomu Arkady Krutichin. Zdawa si mogo, e wszystko idzie jak po male, lecz nagle pojawia si znowelizowana ustawa o bankach. Zabiega o jej wprowadzenie Kruczyna, dobrze zorientowany w metodach pukownika Wiesieowskiego. Stosownie do nowych przepisw bankowych naleao wycofa udziay obkomu KPZS. Zanim zwrcono nalene 15 milionw rubli; z rady nadzorczej banku usunito jej przewodniczcego szefa administracj i obkomu Krutichina. Byo to zrozumiae: skoro odpywaj pienidze, musi rwnie odpyn ich dysponent. Rwnoczenie do skadu rady nadzorczej natychmiast wprowadzono i wybrano na przewodniczcego now osob wiceprzewodniczcego zarzdu spki Dynamic Transfer. By ni tene Krutichin. Zamiast dawnych, partyjnych 15 milionw, wnis nowe, bezpartyjne 15 milionw jako udzia firmy Dynamic Transfer. Transformacja przewodniczcego rady nadzorczej banku Krutichina z szefa administracj i obkomu KPZS w biznesmena spki Dynamic Transfer dokonaa si jak za dotkniciem rdki czarodziejskiej. Tak samo jak przeobraenie partyjnych milionw w bezpartyjne. W tym wanie momencie wpyno 50 milionw Kruczyny i interes zacz si rozkrca. Cz rodkw przekazano sowiecko-belgijskiej spce z 0.0. Dynamic Transfer z oficjalnym adresem w gmachu Politechniki (wanie dlatego profesor Szlepkow zosta jednym z zaoycieli banku). Spka ze swej strony zarezerwowaa rodki na budow towarzystwa ubezpieczeniowego Ru, biznesmen Krutichin za, na koszt owej spki, zacz regularnie jedzi do Belgii, by zakada tam nowe firmy i lokowa dochody czerpane z ich dziaalnoci w bankach. Spiritus movens tego towarzystwa by ideolog KPZS Wiktor Jefimow. Z pocztku, co prawda, kandydowa na posa do Dumy, lecz gdy przegra w wyborach, machn rk na polityk i postanowi zaj si biznesem. Bardziej subtelnie, za to z wikszym rozmachem, dziaa moskiewski komitet miejski partii. Nic dziwnego mia przecie

129

znacznie wicej dowiadcze. Ile to przekrtw udao mu si zrobi jeszcze w czasach Griszyna! Towarzysze z moskiewskiego gorkomu wymanewrowali nawet Jelcyna, gdy przyszo mu do gowy wprowadzi w tej instytucji dyscyplin partyjn. Obecny pierwszy sekretarz moskiewskiego gorkomu Jurij Prokofiew by z natury czowiekiem spokojnym, lecz mdrym i sprytnym. Tym wanie rni si nader korzystnie od swego leningradzkiego kolegi Borysa Gidaspowa, ktry, cho by profesorem chemii, dziaa bezwzgldnie i po chamsku, jak kapral na pierwszej linii frontu. Prokofiew wsppracowa z pierwszym sekretarzem moskiewskiego obkomu KPZS, Baaszowem.4)
____________ 4) Z przyczyn, znanych tylko KPZS, w Leningradzie najwysz instancj by komitet obwodowy (obkom), a najnisz miejski (gorkom). W Moskwie na odwrt Gorkom sta w hierarchii wyej ni obkom.

Obaj dalekowzroczni pierwsi sekretarze moskiewskiego gorkomu i obkomu wszczli alarm. Byli przeraeni, e wkrtce cae mienie partyjne, zgromadzone uczciw lub nieuczciw drog, zostanie przejte przez organy pastwowe. Wystosowali wic do wadz zwierzchnich list, w ktrym opisali metod, pozwalajc szybko i skutecznie ukry wasno partyjn. Gra przyja inicjatyw towarzyszy Prokofiewa i Baaszowa ze zrozumieniem. Szef administracji KC KPZS Mikoaj Kruczyna w cile tajnej dyrektywie zaakceptowa pomys stworzenia spki akcyjnej z przekazaniem na jej konto gwnych funduszy organw partyjnych o wartoci 116,6 milionw rubli. Cztery dni pniej Sekretariat KC podj nastpujc Uchwa: cile tajne. Uchwaa Sekretariatu KC Komunistycznej Paiii Zwizku Sowieckiego. O notatce tow.tow. A. Prokofiewa i B.I. Baaszowa. I. Wyrazi zgod [przekrelono: w drodze wyjtku I.B.] na przekazanie gwnych funduszy miejskiej i obwodowej organizacji partyjnej na zakup akcji tworzonej z udziaem tych komitetw partyjnych spki akcyjnej. 2. Przyj do wiadomoci, e 60% akcji wymienionej spki akcyjnej pozostaje wasnoci KPZS, reprezentowanej przez moskiewski gorkom oraz moskiewski obkom partii. 3. Odpowiedzialnoci za interesy majtkowe i prawa KPZS w trakcie tworzenia i funkcjonowania spki akcyjnej obarczy tow. tow. J.A. Prokofiewa i B.I. Baaszowa . Tak wic w komitetach miejskich i krajowych partii nastpiy sensacyjne wydarzenia. Nie mona byo ich wszake porwnywa z tym, co dziao si na samym szczycie piramidy partyjno-pastwowej. Z jej szczytu byo wida znacznie bardziej rozlegy horyzont. Partia toczya zaciek wojn o swj stan posiadania ze spoeczestwem, ktre robio si coraz bardziej niezalene i zdeterminowane. Raz po raz trzeba byo wzywa na pomoc oddziay specjalne KGB, wojska desantowe i wewntrzne, a gdy partyjna wasno ju cakiem wylizgiwaa si z rk nawet czogi. Grzmiay ju strzay w Wilnie i Rydze; tam ze szczegln determinacj wyrwano partii jej wasno. Jeszcze gorsze wiadomoci napyway z republik poudniowych. W republikach nikt waciwie nie chcia odbiera partii jej mienia, lecz tamtejsi aparatczycy przestali paci Moskwie danin i coraz czciej domagali si niepodlegoci. Przysigali ju nie na Lenina, lecz na Koran. Resztki si imperialnych, skupionych wok przewodniczcego KGB Kriuczkowa oraz niewielkiej grupki wojskowych i partyjnego betonu, gorczkowo usioway zapobiec upadkowi komunistycznej ideologii. Chciano za wszelk cen utrzyma wadz nad ogromnym imperium. Zrozpaczeni aparatczycy znw sobie przypomnieli o Saddamie Husajnie. Po wyprowadzeniu wojsk sowieckich z Afganistanu wojna midzy Iranem a Irakiem wygasa sama przez si. Obie strony straciy podczas dziaa wojennych mniej wicej milion ludzi i kada bya z tego dumna. Husajn nudzi si straszliwie i z braku innych moliwoci dawa prztyczki Izraelowi. Znaleziono wic dla niego ambitniejsze zajcie. Mia wykona plan, ktremu rokowano sukces. Husajn napadnie na Kuwejt i zajmie to pastwo. Czysto symboliczna gwardia emira Kuwejtu nie bdzie moga, naturalnie, obroni si przed milionow armi Saddama Husajna, uzbrojon po zby w najnowszy sprzt sowiecki i posiadjc dowiadczenie niedawnej, prawie dziesicioletniej wojny z Iranem. Husajnowi przypadn w udziale bogate pola naftowe Kuwejtu, ktry wejdzie w skad Iraku jako jego prowincja. Plan zakada, e Stany Zjednoczone Ameryki, absolutnie nie godzc si z t perspektyw, wypowiedz Irakowi wojn. Jeli tego nie zrobi, utrac presti wielkiego mocarstwa. Jeli natomiast rozpoczn dziaania wojenne, to zacznie si, podobnie jak w Wietnamie, duga i krwawa wojna. A poniewa Zwizek Sowiecki zawar z Irakiem umow o przyjani, Stany Zjednoczone bd musiay od tej pory Rosji paci nie za wcielanie w ycie demokratycznych reform, lecz za zachowanie przez ni neutralnoci. To z kolei osabi gospodarczy i finansowy impet Zachodu na ZSRS, pozwoli ukrci eb reformom Gorbaczowa. Husajn chtnie zgodzi si na t propozycj. Ju dawno marzyy mu si podbj Kuwejtu i Arabii Saudyjskiej i zagarnicie ich bajecznych bogactw. Upewniwszy si, e Rosja sowiecka udzieli mu moralnego poparcia, a w dodatku przeleje na jego konto osobiste 2 miliardy dolarw, Saddam Husajn kaza swym wojskom wkroczy do Kuwejtu. W cigu trzydziestu godzin, bez najmniejszych strat, Irakijczycy zajli Kuwejt. Tak jak si tego spodziewano, USA natychmiast przerzuciy swe wojska do Arabii Saudyjskiej; przeraony wadca tego pastwa sam zwrci si do Waszyngtonu o pomoc.

130

Tak oto, kryjc si za plecami Saddama Husajna, partia rozpocza natarcie, by odzyska dawn wadz i potg. Zbiego si to, niestety, z pertraktacjami o nowe kredyty, prowadzonymi przez Gorbaczowa i Szewardnadzego w USA i w Europie. Obaj towarzysze natychmiast potpili okupacj Kuwejtu, stawiajc Saddama Husajna w idiotycznej sytuacji. Beton partyjny stara si wywrze na Gorbaczowa presj, wywoujc skandale w prasie oraz na forum Rady Najwyszej. Organizowano nawet demonstracje z portretami Saddama Husajna. Robiono wszystko, by odci si od USA i od Zachodu i zawrci niesterowny sowiecki okrt tak, by znw popyn starym, leninowsko-stalinowskim kursem. Lecz Gorbaczow wielki polityk, posta unikatowa w epoce totalnego chaosu i degradacji znacznie przerasta rozpaczliwie miotajcych si w przeczuciu bliskiego koca ortodoksw partyjnych. wietnie porusza si pord otaczajcej go przecitnoci, radzi sobie dobrze z mnocymi si intrygami. Nie ba si miaych manewrw i kadym posuniciem dobija martwy system. Wyprowadza dziki temu nomenklatur ze lepego zauka, do ktrego j wepchnli jego nieudolni poprzednicy. Tote niemal caa nomenklatura widziaa w Gorbaczowie desk ratunku i popieraa jego polityczn ekwilibrystyk, spychajc nic nie rozumiejcych ortodoksw na mietnik historii. Presji wydarze nie wytrzyma nawet Szewardnadze. Efektownie poda si do dymisji wprost z trybuny zjazdu. Rozumia, e imperium lada chwila legnie w gruzach i stanowisko ministra rozpadajcego si pastwa przestao go interesowa. Mylami by ju wojczystej Gruzji. Tymczasem Amerykanie rozgromili wojska Saddama Husajna tak byskawicznie, e Moskwa nie zdoaa poj, co waciwie si stao. Tysice zahartowanych w bojach onierzy irakijskich poddawao si i szo do niewoli, Kuwejt wyzwolono w cigu dwudziestu czterech godzin, a przed czogami amerykaskimi stana otworem droga na Bagdad. Najwaniejsze byo jednak to, e USA zademonstroway zarwno bro nowej generacji, jak i nowy sposb prowadzenia wojny, oparty na maksymalnym wykorzystaniu urzdze elektronicznych, co umoliwiao m.in. doskonalsze skoordynowanie dziaa rnych rodzajw wojsk w stopniu, o jakim si nigdy nie nio sowieckim generaom i caemu sowieckiemu kompleksowi wojenno-przemysowemu. Waszyngton wyranie dawa do zrozumienia, e prcz inwazji gospodarczej i finansowej moe wesprze dolar rodkami tradycyjnie pojmowanej siy, bardziej dostpnymi dla sowieckiego mylenia. Wielki plan gospodarczego podboju wiata wstpowa w kocow faz. Krach planu, przewidujcego wcignicie USA w dugoletni wojn, spowodowa, e gorbaczowowska opozycja, zmieciona na bok przez procesy dokonujce si w kraju, znalaza si w stanie gbokiej zapaci. Gdy wci trwaa w tym stanie, na prezydenta Federacji Rosyjskiej wybrano Borysa Jelcyna. Osign on sukces wyborczy, poniewa obieca wyeliminowa parti ze struktur pastwowych Rosji. Speni t obietnic, wydajc specjalny dekret o odpartyjnieniu. W tym samym czasie Gorbaczow stworzy wszechwojskowy komitet partyjny, po czym kaza Kruczynie przela na konto nowego partyjnego monstrum 600 milionw rubli. Minie wiele czasu, nim historycy zdoaj oceni przenikliwo i zimn krew tego polityka, ktry wyrs w ZSRS niczym prawdziwek wrd muchomorw. Kruczyna nie radzi ju sobie z ogromem spraw, ktre musia rozstrzyga. Wezwano wic na pomocjego poprzednika emerytowanego ju osiemdziesicioletniego Georgija Pawowa (nie naley go myli z premierem Walentinem Pawowem!). Jego wielkie dowiadczenie i ogromna, mimo podeszego wieku, pracowito, umoliwiay bardziej operatywn dziaalno. cile tajne. 28.06.91 Dyrektywa. Komisja do spraw obiektw KPZS, powoana przez Wydzia Administracyjny KC KPZS, dokonaa analizy prawnej dokumentacji prawa wasnoci 49 duych kompleksw administracyjnych, leczniczo-zdrowotnych i przemysowo-gospodarczych kompleksw Wydziau Administracyjnego KC (cznie z sanatoriami, gospodarstwami podmiejskimi, hotelami, budynkami administracyjnymi aparatu KC KPZS, baz transportow, przedsibiorstwami usugowymi, magazynami) o wartoci 778 milionw 794 tysicy 500 rubli, a take obiektw wydawnictw KC KPZS Prawda, Panorama, Politizdat, drukarni Czerwony Proletariusz (cznie z budynkami i zabudow otoczenia, parkiem maszynowym i innymi gwnymi zasobami) o oglnej wartoci 393 milionw 400 tysicy dolarw, jak rwnie centralnych obiektw partyjnych gmachw i budowli, oraz innych gwnych zasobw Akademii Nauk Spoecznych, Instytutu Wspczesnych Problemw Spoecznych, Instytutu Historii i Teorii Socjalizmu, Centralnego Muzeum Wodzimierza Lenina wraz z pastwowym parkiem narodowym i muzeum Gorki Leninowskie o oglnej wartoci 124 miliony 691 tysicy rubli. Razem analizie prawnej poddano 60 kompleksw o oglnej wartoci bilansowej jeden miliard 296 milionw 841 tysicy 100 rubli [...] Nie udao si wszake do koca zaatwi formalnoci zwizanych z uregulowaniem prawa wasnoci niektrych obiektw. Tak np. brak decyzji o przydziale dziaek ziemi dla domu wypoczynkowego Nagornoje i miejscowoci letniskowej Schodnia, nic uzyskano te aktw pastwowych przyznajcych prawo uytkowania gruntw orodka wypoczynkowego Jeziora, pensjonatu Czinara, osady letniskowej Mischor. Wydzia Administracyjny KC KPZS zabiega o uzupenienie brakujcych dokumentw, lecz lokalne sowiety, w ktrych kompetencji naley rozstrzyganie tych kwestii, nie zawsze zajmuj konstruktywne stanowisko [...] W celu uzyskania dodatkowych gwarancji, ktre zabezpieczayby przed ewentualnymi roszczeniami pod adresem obiektw stanowicych wasno partyjn, a take w celu zmniejszenia wydatkw z budetu partii na ich utrzymanie, uznajemy za celo-

131

we nastpujce przedsiwzicia. Na obiektach Wydziau Administracyjnego KC KPZS (m.in. w przedsibiorstwach, uzdrowiskach, gospodarstwach pozamiejskich itd.), ktrych prawa wasnoci s w peni uregulowane i udokumentowane, prowadzi dziaalno gospodarcz zgodnie z przepisami ustawy o przedsibiorstwach w ZSRS.... Na bazie niektrych gospodarstw naley organizowa spki z ograniczon odpowiedzialnoci bd towarzystwa akcyjne, tworzy spki joint venture, przyciga do nich sowieckie i zagraniczne instytucje i organizacje posiadajce osobowo prawn. Obiekty o przeznaczeniu administracyjnym, przemysowo-gospodarczym i leczniczo-wypoczynkowym, bdce w dyspozycji Wydziau Administracyjnego KPZS, z lukami w niezbdnej dokumentacji prawnej, potwierdzajcej w peni wasno KPZS, naley przekazywa w dugoterminow dzieraw zaufanym partnerom, sowieckim bd zagranicznym. Kierownik Wydziau Administracyjnego KPZS Mikoaj Kruczyna. Niezalenie od nieruchomoci naleao zadba rwnie o fundusze KPZS. Ulokowano je w sieci bankw, zaoonych przez podstawione osoby i firmy. Inna sprawa, e wszystkie zasoby pienine kraju partia uwaaa za swoj wasno i zachowywaa si stosownie do tego przekonania. Kruczyna nawiza ju owocn wspprac z Ministerstwem Finansw ZSRS i z jego nowym ministrem Orowem. Dziki pomocy Ministerstwa Finansw partia staa si wacicielk potnego Autobanku, lokujc w nim l miliard rubli. Stanowisko przewodniczcej zarzdu Autobanku obja N. Rajewska, ona wiceministra finansw, W. Rajewskiego. Autobank, houbiony z obu stron rzdowej i partyjnej, kpa si w bajecznych zyskach. Naczelnik Gwnego Wydziau Budetowego Ministerstwa Finansw ZSRS W. Barczuk (pniej wiceminister ekonomiki i finansw Rosji) ofiarowa partyjnemu Autobankowi niewiarygodny wrcz przywilej: Autobank uzyska prawo cigania dugw z przedsibiorstw pastwowych, co jest marzeniem kadego bankiera. (Po jakim czasie ten sam W. Barczuk zosta wspprzewodniczcym komisji ledczej, ktra miaa wyjani, jak mogo do czego takiego doj.) Autobank by tylko kropl w morzu. Kruczyna przyjrza si uwanie tajnej licie nalecych do partii lub zalenych od niej bankw, w ktrych gorczkowo upychano partyjny szmal: l. Autobank 1 miliard rubli, ulokowane na 7% w stosunku rocznym 2. Bank zwizkw zawodowych ZSRS 500 milionw rubli na 4,5% w stosunku rocznym 3. Tokobank 150 milionw rubli na 7% + 70 milionw w akcjach 4. Modzieowy bank komercyjny 275 milionw rubli na 9% w stosunku rocznym 5. Unikom bank 500 milionw rubli na 10% 6. Czasprombank 30 milionw rubli na 7% 7. Stankinbank 50 milionw rubli na 10% 8. Bank Rosja (za porednictwem Leningradzkiego Komitetu Obwodowego KPZS) 50 milionw rubli na 6% 9. Gawmoststrojbank 90 miloinw rubli na 10% 10. Kazkompartbank (za porednictwem KC partii Kazachstanu) 100 milionw rubli na 10% 11. Sowiecka fundacja rozwoju i popierania maych przedsibiorstw 40 milonw rubli na 10% 12. Eksperymentalna spka Logos 40 milionw rubli na 15% 13. Handlowoprzemysowe przedsibiorstwo Sziwa 5 milionw rubli 14. Wszechzwizkowa Asocjacja Nowych Form Gospodarczych i Inicjatyw Spoecznych 60 milionw rubli na 10% 15. Korporacja Sojuz W 200 milionw rubli na 6% 16. Przedsibiorstwo Galaktyka 250 milionw rubli na 12% 17. Troicki Instytut Bada Innowacyjnych i Termojdrowych (za porednictwem przedsibiorstwa Galaktyka) 50 milionw rubli 18. Spka z o.o.Dobrus 50 milionw rubli na 6% 19. Przemysowo-komercyjna firma Holding L TD 50 milionw rubli na 6% 20. Moskiewska municypalna organizacja 50 milionw rubli na 6% 21. Moskiewskie twrcze stowarzyszenie Ojczyzna 1,125 miliona rubli (na produkcj filmu) 25% zysku z filmu. 22. Stowarzyszenie twrcze Ognisko Domowe10 milionw rubli (na wyprodukowanie filmu) 25% zysku. Razem: 3 miliardy 634 miliony 125 tysicy rubli. To wedug pierwszej listy. Dalej mamy: rejestr nr 2, nr 2A, nr 2A-6, nr 3-B... Gowa puchnie od milionw i miliardw. Ale to jeszcze nie wszystko. Jak ju wspomnielimy, KPZS urodzia na stare lata bkarta Rosyjsk Parti Komunistyczn. Utrzymanie dziecka, jak wiadomo, kosztuje, zwaszcza gdy jest cigle godne i apczywe. Szef administracji RPK Igor Goowkow szybko przyswoi sobie metody sprytnej partii-rodzicielki i ju w lutym 1991 roku wygosi tajny referat O propozycjach gwnych kierunkw rozwoju przemysowo-gospodarczej dziaalnoci KC komunistycznej partii Rosyjskiej Federacji. Powoujc si na przepis prawny O bankach Federacji Rosyjskiej zakazujcy organizacjom spoecznym zakadania bankw, Goowkow poucza swych kolegw: ...naley szuka zaoycieli. Mog to by przedsi-

132

biorstwa i instytucje stanowice wasno Komunistycznej Partii Rosyjskiej Federacji. No i zaczo si... W ostatnim czasie prowincjonalne komitety partyjne zaczy zawiera wicej umw gospodarczych, uzupeniajcych dochody ich budetu: wynajem budynkw, rodkw transportowych i pokrycie innych potrzeb partyjnych. Zarejestowano szereg organizacji gospodarczych, ktrych zaoycielami bd wspzaoycielami s komitety partyjne.. W dzielnicy Primorskiej w Leningradzie zaoono orodek socjologiczny pozostajcy na wasnym rozrachunku gospodarczym; dziaa on w budynku rejkomu. Orodek prowadzi zrnicowane badania socjologiczne wrd mieszkacow dzielnicy, cz zysku ze swej dziaalnoci przekazuje RPK i rejkomowi KPZS. Nadeszo take duo propozycji, m.in. od firm zagranicznych, w sprawie wsplnego tworzenia firm komputerowych, produkowania strzykawek jednorazowego uytku, telewizorw, materiaw budowlanych i innych wyrobw, a take w celu rozwijania handlu zagranicznego, turystyki, budownictwa hoteli itd. Do rozstrzygania problemw organizacyjno-techniczych i gospodarczych, jakie w zwizku z tym powstaj, naleaoby, jak sdzimy, powoa przy Wydziale Administracyjnym KC biuro [...] pozostajce na wasnym rozrachunku [...] mogoby ono funkcjonowa jako centralna gieda handlowa [...] Moda i kwitnca Rosyjska Partia Komunistyczna szybko zacza si rozmnaa. Jej pierworodnym dzieckiem staa si Liberalno-Demokratyczna partia Wadimira yrinowskiego. W metryce narodzin nowej partii czytamy: Wydzia Administracyjny KC Komunistycznej Partii Federacji Rosyjskiej, dziaajcy na podstawie ustawy o dziaalnoci produkcyjnej i finansowo-gospodarczej, reprezentowany przez kierownika Wydziau administracyjnego KC tow. Goowkowa, z jednej strony, oraz firma Zawidija, reprezentowana przez jej prezesa tow. Andrieja Zawidija, nazywana dalej Firm, z drugiej strony, zawary ponisz umow: Wydzia przekazuje Firmie tymczasowo wolne rodki pienine (bezprocentowy kredyt) w kwocie 3 (trzech) milionw rubli. Nie zdy jeszcze wyschn atrament na tym dokumencie, gdy pojawia si na wiecie partia yrinowskiego, on za natychmiast sam siebie wysun na kandydata do rosyjskiej prezydentury. Wiceprezydentem mia zosta zgodnie z jego planami Andriej Zawidij, zwany w przytoczonej wyej umowie Firm. Na tej samej zasadzie powstaa Rosyjska Narodowo-Patriotyczna Partia Robotnicza: Wydzia Administracyjny KC Komunistycznej Partii Federacji Rosyjskiej [...] reprezentowany przez LM. Goowkowa, kierownika Wydziau Administracyjnego, oraz pastwowy naukowo-eksperymentalny, techniczny orodek produkcyjny Kirtel dziaajcy na podstawie ustawy, repezentowany przez dyrektora generalnego A.J. Wankowicza [00] zawarli umow nastpujcej treci: Wydzia przekazuje Orodkowi tymczasowo wolne rodki finansowe w kwocie 3 (trzech) milionw rubli na cele oznaczone w protokole [...] Niniejsza umowa jest wana wycznie pod warunkiem przestrzegania konfidencjalnego protokou-umowy Nr.2. Podzc ugrupowania nacjonalistyczne i profaszystowskie Rosyjska Partia Komunistyczna pozostawaa mimo to parti nomenklatury. Dbaa przede wszystkim o dobrobyt wasnych przywdcw. W tym samym czasie kraj dusi si w systemie kartkowym. Niemal wszystkie produkty ywnociowe byy ju reglamentowane, jak w latach wojny. Rosyjska Partiia Komunistyczna korzystaa z sieci specjalnych sklepw spoywczych swej rodzicielki KPZS, lecz sama rwnie energicznie tworzya wasn sie podobnych sklepw. Tak oto poszerzay si granice krainy Nomenklaturii. Wydzia Administracyjny KC KPZS, zwany dalej Wydziaem, reprezentowany przez kierownika Wydziau Igora Michajowicza Goowkowa, dziaajcego na podstawie, obowizujcego prawa z jednej strony i Stowarzyszenie Handlowo-Przemysowe Promie i spokomu dzielnicowego sowietu Kuncewa z drugiej [...] zawary nastpujc umow: [...] Wydzia [...] udziela Stowarzyszeniu nie oprocentowanej poyczki w wysokoci 500 tysicy rubli [...] Stowarzyszenie wykorzystuje j na remont pomieszcze handlowych i usugowych, m.in. sklepw, dla obsugi pracownikw Zarzdu i aparatu KC KP RSFSR. Stowarzyszenie zobowizuje si przez trzy lata raz na tydzie zaopatrywa 400 (czterystu) pracownikw aparatu KC KP RSFSR w artykuy ywnociowe, m.in. z dostaw spki joint venture Mongrifles, a take, raz na trzy miesice, w towary przemysowe [...] Obserwujc z zadowoleniem, jak szybko ronie i nabiera si jej nowo narodzone dzieci, KPZS nie zapominaa i o adoptowanym potomstwie komunistycznych partiach Europy Wschodniej. Pozbawione wadzy i mienia skryy si one za nowymi, socjalistycznymi lub socjaldemokratycznymi szyldami. W dodatku bez reszty zajy si biznesem. One rwnie nie miay nic przeciwko temu, by poycza od KPZS dolary, a nastpnie inwestowa je, ku oboplnej korzyci, w spki joint venture, tworzone w tajemnicy na Zachodzie. Do Warszawy uda si w celu wymiany dowiadcze A. Pospiewaow, zastpca Kruczyny. Po powrocie napisa takie oto sprawozdanie: Obok korzystania z przepisw prawnych, ktre zezwalaj w niektrych krajach na posiadanie przez partie wasnych przedsibiorstw, priorytetowe znaczenie nadawa trzeba tworzeniu struktur, formalnie nie zwizanych z parti. W celach tych wykorzystuje si szeroko zakadanie w oparciu o rodki partyjne firm prywatnych, darzonych zaufaniem. Pozyskuje si w tym celu take kapita zagraniczny, a stosowane s zwaszcza takie formy organizacji, jak spka akcyjna, fundacja, spka z ograniczon odpowiedzialnoci. Minimalizuj one moliwo zajcia wasnoci ze wzgldw politycznych.

133

Partie komunistyczne Europy Wschodniej byy nie mniej sprytne ni ich moskiewscy patroni, w dodatku ju dawno nawizay poyteczne kontakty z drobnymi firmami w ssiednich krajach kapitalistycznych. Mogy si wic jeszcze przyda rosyjskim komunistom. Kruczyna szybko wysmay dokument O wsppracy KPZS z lewicowymi partiami krajw Europy rodkowej i Wschodniej w zakresie dziaalnoci przemysowo-gospodarczej . Sekretariat KC KPZS z miejsca podj stosown uchwa: Udzieli zgody na to, by Wydzia Administracyjny KPZS w ustalonym trybie wczy si do tworzenia wraz z lewicowymi partiami krajw Europy rodkowej i Wschodniej wsplnych struktur gospodarczych za granic [...] Naley mie przy tym na uwadze, e ze strony sowieckiej jako zaoyciele bd wystpoway przedsibiorstwa, majce osobowo prawn [...] i podlegajce Wydziaowi Administracyjneu KC KPZS. Udzieli zgody na stworzenie wraz z kierownictwem SDRP wsplnej sowiecko-polskiej firmy, specjalizujcej si w wymianie handlowej, m.in. w handlu przxgranicznym, turystyce zagranicznej, usugach kolsultingowych, marketingowych i innych [...] Zagwarantowa finansowanie udziau Zarzdu Administracyjnego KC KPZS w dziaalnoci gospodarczej za granic, rwnie podczas tworzenia firm joint venture, drog realizacji przez firmy bratnich partii towarw i usug, kupowanych za ruble [...] Wydzieli dla Socjaldemokracji Rzeczypospolitej Polskiej w 1991 roku w ramach okazania pomocy trzydziestu skierowa do sanatoriw i domw wypoczynkowych Wydziau Administracyjnego, udzielajc prawa realizowania tych skierowa odpatnie wrd swych czonkw lub za porednictwem zagranicznych biur podry. Turystyka, jak wiadomo, jest bardzo dochodowym przedsiwziciem na wiecie. KPZS, posiadaczka ogromnej liczby luksusowych hoteli, domw wypoczynkowych, kampingw i sanatoriw w najlepszych strefach wypoczynkowych kraju, gorczkowo sprzedawaa je fikcyjnym spkom akcyjnym wedug wartoci inwentarzowej, a wic co najmniej dziesiciokrotnie wwczas niszej ni szybko rosnca warto rynkowa. Zacz si ten proceder od luksusowego hotelu KC KPZS Oktiabrskaja. 17 kwietnia 1991 roku Wydzia Administracyjny KC KPZS i amerykaska firma Kangur (w rzeczywistoci fikcyjna, stworzona przez Komunistyczn Parti USA) zawary spk joint venture Arbat. W imieniu KC KPZS zaoycielem jej zosta kompleks hoteli Oktiabrskaja, cho nie posiada on osobowoci prawnej. Odpowiedzialny za t operacj by zastpca Kruczyny W. Leszczyski. Kompleks hotelowy wyceniono wedug wartoci bilansowej na kwot 3 miliony 450 tysicy 419 rubli i za t cen sprzedano go spce, chocia rynkowa warto hotelu (metra uytkowy 5700 m kwadratowych) wynosia w chwili transakcji 25 milionw dolarw. Peen energii szef administracji leningradzkiego obkomu KPZS (a rwnoczenie belgijski biznesmen) Arkady Krutichin, otrzymawszy od Kruczyny wytyczne, z miejsca zarejestrowa w Leningradzie prywatn spk z ograniczon odpowiedzialnoci Racemaredge Limited, W skad jej weszy firmy Rostberry International i Atcherly International. Dziesi dni pniej trzecim udziaowcem nowej spki zosta Wydzia Administracyjny obkomu KPZS. Jako udzia wnis jeden z hoteli partyjnych luksusowy hotel Merkury przy ulicy Taurydzkiej. Trzy miesice pniej, w lipcu 1991 roku, leningradzki obkom postanowi ulokowa w Racemaredge Limited swj drugi hotel Smolninskaja, a ponadto garae i rezydencj na Wyspie Kamiennej. czna warto bilansowa tych budynkw i ich wyposaenia wynosia 13,5 miliona rubli. Warto rynkowa bya dziesiciokrotnie wiksza, a przy tym pacona w dolarach. Na partyjnym szczycie robiono jeszcze jaskrawsze machinacje. Wydzia Midzynarodowy KC KPZS poleci premierowi Pawowowi i ministrowi spraw zagranicznych Bessmietinychowi, by w trakcie pertraktacji z ministrem spraw zagranicznych Angoli, Van Dunemem, przedsiwzili kroki, pozwalajce umocni wpyw partii sowieckiej w tym regionie. Tajna instrukcja zawieraa nastpujce sugestie: od czasu, gdy w Angoli i w ssiednim Mozambiku wadz objli komunici, obie strony nieustannie tocz wojny z ssiadami i z opozycj wewntrzn. Za dostawy broni zaduyy si w ZSRS na sum 9 oraz 3,7 miliarda dolarw, nie maj przy tym jakiejkolwiek moliwoci zwrcenia tego dugu. Zarwno w Angoli, jak w Mozambiku jeszcze w czasach kolonialnych Portugalczycy zbudowali luksusowe hotele na plaach obu oceanw: Atlantyckiego i Indyjskiego. Wysannikom rzdu sowieckiego polecono, by zadali prawa wasnoci do tych hoteli wzamian za umorzenie dugu. One te miay si sta wasnoci partii. Wydzia Midzynarodowy KC KPZS i Wydzia Administracyjny KC KPZS byy najpotniejszymi strukturami przestpczymi w dziejach ludzkoci. Miay na sumieniu wszystko od wielomiliardowych transakcji do zwykych morderstw. Faszoway pienidze, paszporty, pieczcie, ksieczki czekowe, bony, dyrygoway organizacjami terrorystycznymi i przestpczymi za granic, rozniecay wojny i konflikty etniczne, utrzymyway kontakty ze wszystkimi mafijnymi organizacjami wiata. Jeli kiedykolwiek historycy bd dopuszczeni do tajnych archiww komunistycznych, potrzeba im bdzie co najmniej piset lat, by mogli opowiedzie zdumionemu wiatu, co dziao si w gmachu na Starym Placu. Realizujc swe miae zamysy, Wydzia Midzynarodowy i Wydzia Administracyjny KC partii posugiwa si nie tylko wsparciem KGB i GRU. Byy sprawy, o ktrych nawet te organy wiedzie nie mogy. Wydzia Administracyjny dysponowa specjaln grup operacyjn umownie nazywano j specpodgrupa ZET. Miaa ona znacznie wiecej uprawnie ni KGB. Stworzy j jeszcze Lenin, by w razie potrzeby walczy z Czek i aparatem partii. Stalin umocni t struktur, czynic z niej instrument wadzy osobistej. Specgrupa miaa prawo wedrze si do gabinetu kadego aparatczyka, zacisn mu nos szczypcami

134

i domaga si szczerego wyznania zbrodni. Nawet szefowie bezpieczetlstwa nigdy nie byli pewni, czy lada chwila kto nie wywlecze ich na ulic w kajdankach i nie rozstrzela. Jak dowioda historia, mieli wit racj. Specpodgrupie ZET przydzielono obecnie do spokojne zajcie: wywozia z kraju zasoby zota. Czego takiego gaduom z KGB nie wolno byo powierzy. Ale i KGB nie siedzia z opuszczonymi rkami, cho szef firmy Kriuczkow mia do wszystkiego, co si dziao, skrajnie negatywny stosunek. Kriuczkow dobrze pamita, jak jego zwierzchnik i dobroczyca Jurij Andropow zmaga si ze swym opornym natchnieniem, usiujc wymyli now, zabjcz etykietk, ktra zastpiaby nieco przestarzae, waciwie skompromitowane okrelenie wrg ludu. I to tak, by mona je byo przyklei kademu od sprztaczki do marszaka. I w kocu wymyli: agent wpywu zachodniego. Byo to okrelenie nieco przydugie i zawie, postanowiono wic po namyle usun przymiotnik i zostawi je w takiej oto postaci: agent wpywu czyli A W. Skrt ten mia figurowa na kartach ewidencyjnych i w aktach przestpcw kryminalnych. Genialne. Agent wpywu. ony agentw wpywu ( A W), czonkowie rodzin agentw wpywu (CZRA W), dzieci agentw wpywu (DA W), osoby sprzyjajce agentom wpywu (SA W). Niemal cakiem jak u Lenina, ktry zaleca, by rozstrzeliwa zarwno tych, ktrzy sprzyjaj wrogom ludu, jak i tych, ktrzy byliby skonni im sprzyja. Przestrzegajcie zasad Lenina, a nie popenicie bdu! Takimi oto metodami Jurij Andropow zamierza walczy z ofensyw dolara. mier przerwaa te zabiegi. Kriuczkow z kolei, widzc, e cay kraj przeobraa si w gigantycznego agenta wpywu, prbowa zaszczepi w nowatorski termin w wiadomoci spoecznej. Niestety, byo ju zbyt pno, tote nie znalaz zrozumienia ani poparcia nawet u wasnych pracownikw. Na samej ubiance agentw wpywu wylgo si wicej ni w Langley. Wysze i rednie wadze KGB ju dawno patrzyy na sowieckie ruble z obrzydzeniem. Same zreszt otrzymyway uposaenie w walucie. Cae wydziay tego urzdu nie tyle wchodziy na rynek, ile na wbiegay, niszczc bezlitonie konkurentw i niezbyt si troszczc o to, by nada swych dziaaniom chociaby pozr legalnoci. Kady obywatel lub grupa osb, ktre prboway zorganizowa spdzielni lub te, nie daj Boe, spk joint venture, nie majc nad sob partyjnej opieki, natychmiast byli przeladowani, a ich firmy zamykane. Mienie konfiskowano, odbierano wacicielom. Niektrzy z nich padali ofiar rabunku lub pacili wymuszany haracz. Towarzyszy temu wszystkiemu rewolucyjny zapa, nie mniejszy ni w 1918 roku. Nawet gdy wicepremier Rosji Filszyn podj prb dokonania legalnego transferu poprzez wymian 140 miliardw rosyjskich rubli na towary dla ludnoci, pokrzyowa j KGB, wywoujc gony skandal. Jako partnera w celu dokonania tej transakcji podsunito rosyjskiemu rzdowi Anglika Colina Hibbinsa, dobrze znanego w swej ojczynie jako sowiecki szpieg. W swoim czasie Hibbins by czterokrotnie aresztowany za prb przekazania ZSRS wzorcw najnowszej technologii wojskowej. I chocia od pocztku byo jasne, e to prowokacja, nie udao si wyciszy skandalu. Filszyn musia poda si do dymisji, a transakcja nie dosza do skutku. Gdy mniej wicej to samo prbowa zrobi czowiek prywatny, biznesmen Artiom Ataljanc, natychmiast wsadzono go za kratki. Od 1986 do 1991 roku aresztowano 172 tysice biznesmenw, stanowicych dla KPZS konkurencj. Wikszo spord nich do dzi nie wysza z wizienia. W KGB powoano nowy wydzia do spraw ochrony gospodarki, a w jego ramach wydzia nowych struktur gospodarczych, kierowany przez generaa Aleksandra Sterligowa. Nawizujc do sprawdzonych metod GPU czasw likwidowania NEP-u, wydzia ten nie dawa szans nikomu, kto prbowa zorganizowa jaki powaniejszy biznes poza strukturami partyjnymi. Gone skandale towarzyszyy zwaszcza osobie pierwszego sowieckiego milionera Artioma Tarasowa, ktry rozpocz sw dziaalno nader efektownie. Tarasow, czonek partii, zapaci pewnego razu skadki partyjne w wysokoci 90 tysicy rubli. Oznaczao to, e jego dochd osobisty wynosi milion rubli. KGB polowa na Tarasowa jak na wciekego wilka, chocia mia on immunitet poselski, by posem do Dumy. KGB wamywa si do jego biur, przeprowadza jawne i niejawne rewizje, blokowa konta, konfiskowa towary, anulowa transakcje. W kocu oskarono Tarasowa o przestpstwo kryminalne polegajce na obraeniu czci i honoru prezydenta ZSRS, poniewa w jakim wywiadzie oskary Gorbaczowa o prb sprzeday Japoczykom czci wysp Kurylskich za 200 milionw dolarowo Nie wiadomo, czy byo to szkalowanie szefa pastwa, czy te rozgaszanie tajemnicy pastwowej. Do nagonki na Tarasowa wczya si rwnie prokuratura ZSRS: prokurator generalny Trubin , domaga si odebrania Tarasowowi immunitetu poselskiego i aresztowania go. W tym samym czasie pojawia si informacja prasowa, e Artiom Tarasow przekaza 3 miliony rubli giedzie Alicja, ktr kierowa dwudziestotrzyletni Gierman Sterligow bratanek generaa Sterligowa. Niedawny student Uniwersytetu Moskiewskiego, Gierman Sterligow znajdowa si w areszcie; by oskarony o podpalenie kiosku, ktrego waciciel nie mia ochoty paci mu haraczu. Nagle ledztwo zostao ni std, ni zowd zamknite, a szantaysta kioskarzy zosta prezesem pierwszej sowieckiej giedy, rozwijajcej si byskawicznie, najprawdopodobniej dziki rnym dotacjom. Tote wkrtce przeobrazia si w sie gied, jako pierwsza zacza dziaa poza granicami kraju i wesza do Europy. Wkrtce potem Artiom Tarasow gdzie znikn. Jedni mwili, e siedzi w wizieniu, inni e umiera w szpitalu, gdy po zamachu, ktrego pad ofiar, jest ciko ranny. Jeszcze inni zapewniali, e uciek za granic. Nikt nie zna szczegw, nawet prokuratura i milicja, ktre zaczy szuka zaginionego milionera. Niespodziewanie prezydent Jelcyn otrzyma z Francji list od

135

Artioma Tarasowa. Milioner zwraca prezydentowi swj mandat poselski do Dumy, a przy okazji przeklina Gorbaczowa, ktry, jak twierdzi, zama ycie jemu i milionom obywateli sowieckich. Kryy pogoski, e Tarasowa zabito, list do Jelcyna jest falsyfikatem, a mandat do Dumy zosta nieboszczykowi skradziony. Stopniowo zapomniano o przygodach pierwszego sowieckiego milionera krajem wstrzsay wydarzenia znacznie bardziej dramatyczne. Nagle Artiom Tarasow znw si ujawni tym razem w Londynie, jako przedstawiciel zagraniczny giedy... Alicja. W owym czasie sie gied Alicja obracaa ju miliardowymi kwotami. I jake nie wspomnie i tym razem Babla, ktry zapytywa W ktrym miejscu koczy si Benia, a zaczyna si policja? A moe inaczej: W ktrym miejscu koczy si policja, a zaczyna si Benia? W danym przypadku trudno zrozumie, kto by Beni, a kto policj. 5)
_______________ 5) Policja czyli w konkretnym przypadku gen. KGB Aleksander Sterligow to posta, nawet jak na nasze czasy, wielce malownicza. Podczas sierpniowego puczu 1991 r. by jednym z najbardziej aktywnych obrocw Biaego Domu, a nawet osobicie aresztowa swego zwierzchnika Kriuczkowa. Potem w wielu wywiadach wci oskara byego szefa KGB. Zarzuca mu m.in. plany nagonki na agentw wpywu. (Agentem takim mg zosta kady, za to np., e nosi fisk koszulk sportow lub niemieckie adidasy.) Pniej Sterligow kierowa aparatem wiceprezydenta Ruckoja. Atakowano go wwczas z prawej i z lewej strony. Lewicowcy nie mogli wybaczy Sterligowowi jego czekistowskiej przeszoci, prawicowcy za energicznego udziau w akcji prywatyzacyjnej. Genera Sterligow, jak twierdzono, w krtkim czasie sprywatyzowa dwie pastwowe wille letniskowe i dwa mieszkania (kade po 80 m kwadratowych). Sterligowowi znudziy si te pyskwki, wic machn na wszystko rk i zaoy wasn Rosyjsk parti. Jej program, prcz walki z syjonizmem a do zwycistwa, obiecywa, e gdy partia ta obejmie wadz, kada rodzina rosyjska otrzyma I milion dolarw (widocznie z funduszy Alicji). Kademu, kto chciaby otrzyma te pienidze, wydawano stosowne celtyfikaty. W wywiadzie, udzielonym Aleksandrowi Niewzorowowi, genera Sterligow potwierdzi podejrzenia swego siedzcego w areszcie szefa, e wszystkiemu s winni agenci wpywu. Jak wida, po krtkiej wycieczce do demokracji, znw popyn dawnym, czekistowskim kursem.

KG B podj te prb zapobieenia transferowi miliardw sowieckich rubli sprzedawanych za dolary. W brytyjskim tygodniku Observer ukaza si artyku niejakiej Diany Miller; twierdzia ona, e dziesi wielkich amerykaskich korporacji nabyo ogromne sumy w rublach, by z ich pomoc unicestwi sowieck gospodark. Cho bya to szczera prawda, nikt nie uwierzy Dianie Miller, wkrtce bowiem okazao si, e w niedawnej przeszoci bya ona redaktork agencji prasowej APN, (czyli filii KGB), obecnie za kierowaa spk joint venture Dynamie Transfer, zaoon przez Arkadego Krutichina szefa administracji leningradzkiego ob komu KPZS. Taka jest odwieczna tragedia wywiadu sowieckiego. W najbardziej krytycznych momentach dziejowych ju nikt mu nie wierzy... Podczas gdy jeden wydzia KGB organizowa altyku Diany Miller w Observerze, inny za demaskowa j jako agentk KGB, w Lucernie pojawi si sam minister finansw ZSRS Wadimir Orow. Przylecia do szwajcarskiego miasta, by osobicie kontrolowa czwarty etap transferu 140 miliardw rubli, a nastpnie przekona si, e uzgodniona kwota w dolarach zostanie przelana na waciwe bankowe konta. Tymczasem Michai Gorbaczow wrci z Londynu. Jako uczestnik narady krajw sidemki odby dug prywatn rozmow ze swym przyjacielem Robertem Maxwellem. Z wysokoci mostka kapitaskiego Gorbaczow widzia, e katastrofa nadchodzi. I wyda rozkaz: Opuci okrt! Okrty wszystkich krajw wiata pynce tu obok bray na swe pokady ludzi i adunek, chciay zarzuca liny holownicze. Skay byy coraz bliej. Gorbaczow wci sta na mostku i obserwowa sytuacj. Nadszed sierpie l991 roku. Komunistyczna Partia Zwizku Sowieckiego faktycznie ju znikna z ycia kraju. Co jaki czas pojawiao si na ekranach telewizyjnych mdre oblicze towarzysza Dzasochowa, wzywajcego, by nie burzy pomnikw Lenina i w ten sposb ratowa narodow (!) kultur. Mona te byo zobaczy na ekranie wykrzywion z wciekoci fizjonomi ideologa leningradzkiego Bieowa; ostrzega on, e ten, kto wycignie rce po wasno partii, rozpta wojn domow. W Wydziale Administracyjnym KC KPZS gorczkowo dzielono resztki pienidzy: 10 milionw rubli dla Akademii Nauk Spoecznych, po milionie z hakiem dla kilku muzew Lenina. Politbiuro decydowao jeszcze o nominacjach, roszadach personalnych, wymianach ambasadorw, ratyfikacjach umw midzynarodowych, kandydaturach na ministrw i instruktorw KC. Czonkowie politbiura tak bardzo pogryli si w pracy, e nie usyszeli wasnego kapitana nakazujcego im: Opuci okrt! Grone skay byy tu tu! Amerykaskim i europejskim ratownikom udao si z ogromnym trudem rzuci gincym lin holownicz, by okrt chocia troch wytraci impet i z mniejsz si uderzy o skay. W tym momencie z adowni wyskoczya grupa szalecw: odrbali koniec liny holowniczej i wyrwali Gorbaczowowi ster. Sdzili, e mona jeszcze uratowa okrt. Podnieli na masztach czerwone sztandary, na ktrych widnia sierp i mot, po czym dali rozkaz: Caa naprzd! Rozpdzony kolos wpad na skay. Sterta elastwa ze zgrzytem si rozpada. Gorbaczowowi, ktry wci jeszcze sta na mostku, podcito nogi. Upad na pokad, lecz szybko si podnis, wyskoczy za burt i ocaa. Wielu ludzi oskarao go potem, e on, kapitan, pierwszy opuci toncy okrt. Ale to nieprawda. Tak jak si godzi prawdziwemu kapitanowi, zszed z pokadu ostatni, gdy przekona si, e caa zaoga i adunek s ju bezpieczne. Wydarzenie to nazwano pniej sierpniowym puczem. Cztery dni po tych pamitnych dniach, 19 sierpnia, dziaalno KPZS i RPK zostaa oficjalnie zakazana. Wasno partii przej skarb pastwa, znacjonalizowano, a jej konta bankowe zablokowano. Czternastu przewdcw puczu aresztowano. Rycho w czas! Ju niemal caa nomenklatura ulokowaa si w nowych strukturach wadzy, raz jeszcze udowodniajc wiatu, e jest wieczna i nigdy nie tonie.

136

Mikoaj Kruczyna wypad z balkonu swego mieszkania na czwartym pitrze nomenklaturowego domu w zauku Potnikowskim. Wkrtce to samo przydarzyo si jego poprzednikowi, Georgijowi Pawowowi. Potem z okna swego mieszkania na jedenastym pitrze wyskoczy odpowiedzialny pracownik Wydziau Midzynarodowego KC, Dmitrij Lisowolik. Kada sprawa, zwaszcza gdy dobiega koca, musi by rozliczona. Zasad t zatwierdzi niegdy III zjazd RSDPR. Na drugim kocu wiata za burt swego luksusowego jachtu wypad martwy (a moe jeszcze ywy) Robert Maxwell. Nawet dla niego gra okazaa si zbyt ryzykowna. Zwoki miliardera znaleziono w morzu trzy dni pniej i uroczycie, w obecnoci czonkw rzdu, z wojskowymi honorami pochowano w Jerozolimie. Im kto wie mniej, tym duej yje. Gdy nomenklatura pozbya si starej komunistycznej skry, poczua przypyw nowych si twrczych, nie przymionych marksistowsko-leninowskimi zaklciami. Bank pastwowy natychmiast ogosi nowy kurs rubla w stosunku do dolara, doprowadzajc do relacji 100 rubli za jeden dolar. Zgromadzone przez nomenklatur dolary zmiadyy krajowego rubla. Ze wszystkich kracw wiata przyczay si do nich walutowe posiki. Za bezcen skupowano resztki mienia narodowego. Toczya si i trwa pod dzi dzie cyniczna nomenklaturowa prywatyzacja. Mieszkacy krainy po tamtej stronie lustra sprywatyzowali wszystko, czym bezprawnie rzdzili przez siedemdziesit lat. Teraz adnymi metodami, prcz naturalnie leninowskich, nikt nie potrafi im tych bogactw odebra. Nienaruszalno wasnoci prywatnej jest podstaw gospodarki rynkowej. Tak te aparatczycy przewidywali. Umiejtnie wykorzystujc dowiadczenie, gromadzone niemal przez cay wiek, zablokowali magazyny ywnociowe. Towary kierowano na giedy walutowe, ktrymi nomenklatura niepodzielnie wadaa. Ponad osiemset gied (w USA jest ich zaledwie siedem) niczym w mistycznym korowodzie sprzedaje sobie nawzajem i odsprzedaje towary, rubuje ceny i dobija przez to gospodark narodow. Niemal poowa handlu wewntrznego rozlicza si dolarami. Dolar zastpi komunistyczne marzenie o raju dla wszystkich, lecz dla wielomilionowej, wyndzniaej ludnoci okupowanego przez komunistw kraju jest rwnie jak owo marzenie niedostpny. Wielkie mocarstwo jdrowe Zwizek Socjalistycznych Republik Sowieckich atakowane przez dolara rozpado si z hukiem. Najwiksza w wiecie armia, tysice rakiet strategicznych, dziesitki tysicy supernowoczesnych czogw i samolotw bojowych, gigantyczne lotniskowce i odzie podwodne wyposaone w rakiety nie mogy, jak si okazao, zapobiec katastrofie. Dzi bezuytecznie rdzewiej na pustkowiach. Stany Zjednoczone bez jednego wystrzau, nie tracc ani jednego olnierza, zademonstroway nowe metody walki i we wspaniaym stylu wygray trzeci wojn wiatow. Rozgromiy, podzieliy, wreszcie stary z mapy wiata swego najgroniejszego wroga. Zmusiy go, by lea upokorzony w bocie i baga o pomoc i miosierdzie. Zgodnie z planem, zamylonym przed dziesitkami lat. * * * Stany Zjednoczone prowadziy wasn gr, a nomenklatura wasn. Zwycistwo odniosy obie strony. Po raz kolejny przegraa Rosja. Latem 1991 roku zesza do podziemia gigantyczna, skorumpowana niewidzialna partyjna kraina Nomenklaturia wraz ze sw gospodark. Dyktat polityczny i ideologiczny zosta wyparty przez dyktat gospodarczy. Przeciwko ludnoci kraju rozptano terror ekonomiczny w najlepszym stylu starych czasw. Partia zgadzaa si askawie ywi niewolnikw, ktrzy jej suyli, lecz nie zamierzaa karmi tych, ktrzy wyobrazili sobie, e s wolni. Natomiast Nomenkaturia jak dawniej da sobie rad, w razie potrzeby otrzyma pomoc z Zachodu. A spoeczestwo, odzwyczajone od mylenia i pracy, moe umiera. Nikomu ju nie jest do niczego potrzebne. Komunici zdobyli wadz w Rosji w 1917 roku jako najedcy, przez ponad siedemdziesit lat okupowali kraj, a gdy zrozumieli, e ich czas min, rozbiegli si jak zodzieje na jarmarku, zupiwszy do cna cae spoeczestwo i unicestwiwszy pastwo. Nawet geograficznie Rosja zostaa cofnita do czasw cara Iwana Gronego, czyli do XVI wieku. Tymczasem ju nadchodzi wiek XXI. Przyjrzelimy si temu wszystkiemu z lotu ptaka, nie wgbiajc si w sedno wydarze. Lecz nawet za te tragedie, jakie wida z wysokoci, odpowiedzialna jest nieboszczka KPZS. Na fali popuczowej euforii, gdy zauwaono, e w skarbcu pastwa pozostao zaledwie 420 ton zota, grupa energicznych parlamentarzystw Rosji wyjechaa na Zachd, by szuka tam zota partiii. Powitano ich tam chodno. Czy macie wyrok sdu, ktry stwierdza, e KPZS jest organizacj przestpcz i jej zoto zostao zgromadzone drog przestpcz? Nie? No to adieu! Nie udzielamy adnych informacji. Przyzwyczajajcie si do demokracji, chopaki. To nie 1918 rok! Gdy rosyjscy parlamantarzyci rozgldali si za partyjnym zotem po Europie, z ZSRS wypyno w tym wanie kierunku dodatkowych 6 ton zota. Na poegnanie opowiemy, co stao si z niektrymi bohaterami naszej sensacyjno-kryminalnej opowieci. Mikoaj Kruczyna odebra sobie ycie (od sierpnia do padziernika 1991 roku zarejestrowano 1746 tajemniczych samobjstw ludzi z nomenklatury. Niemal dokadnie tyle samo co liczba stworzonych przez KPZS spek joint venture. Niepodobna

137

o nich wszystkich opowiedzie). Pomocnik Kruczyny W. Leszczyski zosta czonkiem rady nadzorczej spki akcyjnej Arbat, ktra sprywatyzowaa hotel Oktiabrskaja. Bohater niebywaego w dziejach transferu, eksminister finansw W. Orow, zosta czonkiem zarzdu wszechrosyjskiego banku-giedy, uprawnionego do emisji czekw na okaziciela, co uatwia wywz walut do wszystkich krajw wiata. W ten sposb zwikszya si moliwo niekontrolowanego wwozu i wywozu zota z kraju. Czy nomenklatura nie marzya o tym jeszcze od czasw Jzefa Stalina? Bolszewicy potrafi kade marzenie przetworzy w ycie! Szef administracji leningradzkiego obkomu KPZS Arkady Krutichin w odrnieniu od swego moskiewskiego zwierzchnika jest cay i zdrowy. Co prawda, po raz enty wypdzono go z zarzdu jego wasnego banku Rosja. Bank w, w pewnym momencie bliski krachu, a przez to zszokowany, zapomnia, e uczyni przewodniczcym rady nadzorczej nie szefa administracji leningradzkiego obkomu Arkadego Krutichina, lecz Krutichina wiceprezesa firmy Dynamie Transfer. Wkrtce szok min i sprawiedliwo zatryumfowaa. Krutichin nigdy zreszt nie traci zimnej krwi. W dniu puczu, gdy jego szef Gidaspow zwola pospiesznie plenum biura obkomu i nakaza jego czonkom, by zaapelowali do wielotysicznej armii komunistw o poparcie dla GKCZP, Krutichin przekazywa kompleks wypoczynkowy Czajka i bazy wypoczynkowe w miejscowoci Soniecznoje spce rolniczej Wartemiaki (z ograniczon odpowiedzialnoci), ktr sam powoa do ycia. Warto bilansowa 22 miliony rubli. Obecnie zajmuje si prywatyzacj tego kompleksu. To samo robi w Moskwie Jurij Prokofiew. Z zapartym tchem ledczy otwierali sejf Walentina Falina w jego gabinecie na Starym Placu, lecz nie znaleli tam nic prcz na wp oprnionej butelki koniaku. Towarzysz Dzasochow powiedzia, e w ogle nie mia wasnego sejfu. Obecnie pracuje jako konsultant w potnym midzynarodowym holdingu. Gorbaczow zaoy Fundacj Gorbaczowa i zatrudni w niej swego przyjaciela, akademika Jakowlewa. Akademik za podobno pisze kolejn ksik. Poprzednia, wydana w roku 1986, bya zatytuowana Zmierzch kapitalizmu. Gorbaczow jedzi z prywatnymi wizytami po wiecie, gromadzi pienidze dla swej fundacji i kolekcjonuje zaszczytne tytuy. Nie zazdrocie mu zasuy na to! Unicestwi system komunistyczny i nie tylko ocali ycie, lecz unikn wizienia, to nie takie proste! A zoto partii zostao w zaufanych rkach. Nie szukajcie go! Zreszt, gdybycie je znaleli, nic by wam to nie dao. Dlaczego? C, rewolucja wiatowa, o ktrej marzyli Lenin i Parvus, ju si dokonaa. Dolar podbi wiat. Wobec potgi dolara wszyscy s bezradni. Nie da si go zmiady gsienicami czogw ani sterroryzowa dziaaniami partyzanckimi. Moe go tylko zwyciy silniejsza ni on waluta. Zetrze ona dolar na proch, tak jak dolar star na proch rubla. Tylko jak stworzy taki pienidz, skoro cae swe zoto partia wysaa do Stanw Zjednoczonych? Trzeba pracowa! Pracowa jednak w Rosji nikt nie umie i nie chce. A jeli kto nawet chce, to mu nie pozwalaj. Jeli za pozwalaj, to go potem niszcz. I robi to wiadomie. Pod pretekstem pomocy humanitarnej nad caym krajem zostaa rozcignita midzynarodowa kontrola. W gruncie rzeczy Rosja utracia niepodlego. Kto i gdzie decyduje dzisiaj o jej przyszoci? Bolszewicy zniknli tak samo nagle, jak si pojawili, rozpynli si w tych samych wiatowych strukturach, ktre niegdy wychlustny ich na Rosj. Obecny rzd Rosji to ariergarda zakonspirowanej nomenklatury lub awangarda nomenklatury nowej, ktra wychodzi z podziemia. Trudno zrozumie, jak jest naprawd. Jedno tylko napawa optymizmem nikt ju nie buduje komunizmu. I choby z tego warto si cieszy. Sankt Petersburg, stycze marzec 1992 roku.

138

Vous aimerez peut-être aussi